LCH S PHT GIO N

HT.Thnh Nghim Thch Tm Tr Dch Nh xut Bn Phng ng TP. HCM 2008 ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.org Chuyn sang ebook 6-8-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
LI NGI DCH LI NGI BIN TP CHNG I. NGUN GC TIT I: N V DN CHNG 1. Ni Ha M Lp Nh v qua quan i ca a khu ny 2. a khu thuc lu vc n h v Hng h TIT II: TN GIO N 1. Giai cp B La Mn 2. Giai cp St Li 3. Gii cp Ph X 4. Giai cp Th La TIT III: TRIT HC N 1. Thi k V

2. Thi k S thi 3. Thi k Kinh in 4. Thi k Ch S CHNG 2. THCH CA TH TN TIT I. BI CNH THI I THCH TN I. NI V I QU KH, HOC CN GI L BN KIP BN KIN. GM NM LOI VI MI KIN. TIT II. S GING SINH V THNH O CA C THCH TN TIT III: CHUYN PHP LUN I. T THNH II. CHUYN T TIT IV. S HNH HA CA C THCH TN V GIO ON LA HN T CHNG III .NGUYN TH PHT GIO V TAM TNG KINH IN TIT I - II: PHT GIO NGUYN TH I. THUYT TAM K CA I S THI H - NGI TRUNG HOA. II. CNG C THUYT PHN LM BA K. III. C MT THUYT TAM PHN K KHC III. C MT THUYT TAM PHN K KHC IV. LONG SN CHNG CHN V.V... A RA THUYT BN K V. THUYT NM K CA PHP S N THUN TIT II: CUC KT TP TI THNH VNG X TIT III. CUC KT TP TI THNH T X LY TIT IV. THNH IN THI S K CHNG IV.A DC VNG V I THIN TIT I. CNG S CA VUA A DC TIT II. B PHI PHT GIO V I THIN CHNG V .S PHN CHIA B PHI PHT GIO TIT I. PHN H V PHN PHI TIT II. T TNG B PHI. I. CHN B THUC H I CHNG B. II. MI MT B THUC THNG TA B CHNG VI .GIO NGHA CA I CHNG B V HU B TIT I. HAI B PHI CN BN TIT II. S PHT T CA A T T MA TIT III. LC KHI QUT LUN CU X CHNG VII .NGH THUT PHT GIO - VNG TRIU VUA A DC V SAU TIT I. S HNG SUY CA VNG TRIU TIT II. PHT GIO VI VUA CA N SC CA. TIT III. NGH THUT PHT GIO N . I. THI PHT GIO NGUYN TH C TH TNG PHT KHNG? II. S XUT HIN TNG PHT CHNG VIII .THI K U CA PHT GIO I THA TIT I. CN NGUYN CA I THA PHT GIO. TIT II. S HNG KHI CA I THA THI S K

TIT III. KINH IN I THA THI S K CHNG IX.PHT GIO I THA H LONG TH V KINH IN CA H NY V SAU TIT 1: B TT LONG TH TIT II. NGI K HU CA LONG TH. TIT III. KINH IN I THA SAU LONG TH CHNG X .PHT GIO I THA H V TRC TIT I. B TT V TRC TIT II. B TT TH THN TIT III. CC LUN S SAU TH THN CHNG XI . VNG TRIU CP A V PHT GIO SAU VNG TRIU NY TIT I. PHT GIO THI VNG TRIU CP A TIT II. PHT GIO VI VNG TRIU PHT N NA TIT III. S GIAO THIP GIA PHT GIO VI NGOI O CHNG XII .T MT GIO THNH HNH N PHT GIO CN I TIT I. UYN NGUYN CA MT GIO TIT II. S HNG VONG CA PHT GIO TIT III. PHT GIO N THI CN I

---o0o---

LI NGI DCH
Ngy nay trn khp cc chu lc ngi ta u bit n Pht gio l tn gio c pht nguyn t n . Duy c iu hiu v qu trnh hnh thnh, truyn b v pht trin ca Pht gio l nh th no,th phi cy n s hc. Mun hiu lch s ca mt quc gia, mt tn gio v.v... iu cn yu l s tht. Nhng th no l s tht? Nht l s tht lch s. Bi thng th ngi ta hay ng trn mt quan im no vit s; nu thiu tinh thn khch quan v trch nhim, s tht ca lch s cng theo m b d dng! c bit ngi n thi y - thi c Pht ti th - h khng quan tm n vic ghi chp cc bin c xy ra ca t nc h; ng hn, h khng c khi nim v vic ghi chp lch s bin nin. Theo h, nhng bin c ca bin nin s ch l chuyn nht thi v mau chng qua i,v n chng gip c g trong vic thin qun t duy v kh tu sm gii thot kip ngi v thng gi tm ny, mc ch nhm ti v cng l mi bn tm ca h l tm v ci ngun an tnh ca th gii tm linh, l th nhp v vi i th ca Phm thin ni ci vnh hng. Do , m trong c nghn nm, lch s ca t nc n c h nh t giy trng. Pht gio n cng trong xu hng .

Trc nm 1975, min Nam Vit Nam c Ha thng Thch Thanh Kim c vit mt cun Lch s Pht gio n . Nay chng ti dch b s ny ca php s Thnh Nghim l nhm cung cp thm ngun s liu cho vic hc tp v nghin cu ca cc v Tng Ni sinh, v cc gii c gi. y l b Thng s - s mang tnh ph thng - ch khng chuyn kho nh cun The Historical Budda ca tin s ngi c, ng H.W.Schumann, v c Trn Phng Lan dch vi ta c Pht Lch S. Nhn thy php s Thnh Nghim vit b Thng s ny vi ngun s liu ht sc phong ph, trong c nhng s kin m bnh thng khng th c n c. S d chng ti dch b s ny l nh s c v v ng vin ca qu o l v bng hu sau khi c bn dch Lch s Pht Gio Ty Tng ca chng ti. Chng ti cng c anh Thanh Nguyn - mt ngi chuyn vic n lot kinh sch - ngh l nn tip tc dch trn b thng s ca php s Thnh Nghim. B Thng s ny gm bn quyn: Lch S Pht Gio n , Lch S Pht Gio Trung Quc Khi Thuyt, Lch S Pht Gio Ty Tng, Lch S Pht Gio Nht Bn - Hn Quc. Theo anh ngi Thnh Nghim l mt hc gi ln ca Pht gio Trung Hoa, nn b s do ngi vit chc chn c gi tr nht nh ca n. Chng ti xin hi hng cng c ca hai Pht t hoan h cng tnh ti in n tng tp sch ny. Sau cng, xin tha l bn thn chng ti tuy c hc ch Hn, nhng khng phi l dch gii chuyn nghip. Do , khng sao trnh khi sai st, knh mong thc gi nim tnh ch gio. Vit ti cha An Dng Thn Thi Thng, x Vnh Thi, TP. Nha Trang Ma Pht n - 2552. Tm Tr cn ch. ---o0o---

LI NGI BIN TP
Ba tc phm ln vit v s Pht gio ca s ph Thnh Nghim, l: n Pht gio S, Ty Tng Pht Gio S v Nht - Hn Pht Gio S. Nguyn ba tc phm trn trc y c vit chung thnh mt b vi tn

gi: Th Gii Pht Gio Thng S, v do ng S X - tin thn ca Php C Vn Ha xut bn v pht hnh rng ri vo nm 1969 Nh vo bi cnh hc thut tinh nghim, vo cng phu tu chng su dy, vo l nim gio dc qung bc, cng vi B bi nguyn v cng thm thit ca s ph, mi c c s thnh tu va bao qut v nhiu mt, va mang c tnh c o ca b sch. Sch c ni dung su sc v tng, d hiu v ngn t, s liu phong ph hon chnh, kho chng tinh xc r rng, vn bt u m lu lot, nh m sch c s hoan h n nhn ca i chng c trong v ngoi Pht gio mt cch ph bin. Sch cng nhn c s trng th cng nhng li bnh su sc, tt p ca gii hc thut. So vi nhng sch cng loi th y qu l b sch hy hu nan c (t c kh c). Trc y sch c ti bn nhiu ln, nm 1963 sch mi c a vo Php C Ton Tp. Thng Snguyn l b sch c bi ta nghim cn, mch lc r rng, chia ra chng mc khin ngi c a thch, v coi y l mt trc tc c kt cu hon chnh gia ba bn sch. V vy, mt mt Php C Vn Ha c gp p li s nhit lit hng ng ca a s c gi, mt khc nhn vo bin thin ca thi i, theo to ra phng tin a thch c cho c gi. Do , mi em b sch ca s ph theo th t bin chp mi li cho tht hon chnh, ri ty theo a khu m chia thnh ba sch. S phn chia ny vn tun theo din mo ca sch m gii c gi bit qua. Vic lm ny cng l nhm tha mn yu cu ca ngi c. S ph Thnh Nghim tng ni i vi tn gio va c ngun gc lu i, va c tnh bc i tinh thm th nn c sh hiu bit tng tn, y . Mun vy, c th da vo s hc c c s hiu bit nh va nu qu khng cn g tt hn. Pht gio pht nguyn t n hn hai nghn nm trc, v sau do nhn duyn bin ha lu chuyn m Pht gio c s phn chia b phi. S khai trin ca Pht gio i tha kt hp vi cc dn tc c nn vn ha khc nhau a n s xut hin nhiu trnh hiu bit Pht gio rt c sc. iu khng ch l do qu trnh pht trin ca tn gio, m iu cn mang ngha chn chnh v vn ha v t tng ca nhn loi, xt v mt lch s pht trin. Theo s liu vit tay phong ph v khch quan, cng vi kin gii qua bt php c bit c o ca s ph Thnh Nghim, th y ng l mt b

sch hay c kt hp gia lch s, hc thut v tn gio trong nn vn ha Pht gio. B sch ly hon cnh ca x hi, s bin thin ca thi i lm bi cnh. Ly hot ng ca gio on, t tng ca gio l lm kinh tuyn. Nh vy sch khng ch dnh cho tn Pht gio c thm s hiu bit v tn gio mnh, m cn gip cho gii nhn s thuc mi giai tng x hi c thm s liu nghin cu. C th ni, bt lun l ngi c trong bi cnh no khi c xong b sch ny cng u cm thy hoan h, va . Tm qu t: Trng Nguyn Long. Vit ti cha Nng - Thin, gia ma h nm 1997. (Ngun: Tu Vin Qung c) ---o0o---

CHNG I. NGUN GC
TIT I: N V DN CHNG - Hon cnh: Ton ci n l mt i lc, v cng l mt bn do. Bc n c che chn bi sn mch ln nht th gii, l di Hy M Lp Sn (Himalayas), ngoi ra cn c di sn mch Khch Lp Cn Ln v sn mch Hng Kh T, hai sn h ny tip gip vi Ty Tng, Ty Khng v Vn Nam ca Trung Quc. Ty bc n ly Min in lm phn gii; ty n l bin A Lp B 1, ng n l vnh Mnh Gia Lp (Bengal), pha cc nam ca n l mi Khoa Mt Lm, c eo bin Bo Khc nhn thng sang Tch Lan (Sri-Lanka), phai nam Tch Lan l n dng. Nhn v hng bc th n l mt i lc, nhn theo hng nam th n l mt bn o. Pha cc nam ca n th nh v nhn, pha cc bc th thong rng; v mt a l hnh th, n ging nh mt hnh tam gic khng l. ---o0o--- a l: Hin ti, n tnh t ng sang ty rng 1.360 dm Anh, tnh t nam ra bc, n c chiu di l 1.800 dm Anh. n c b bin di 3.000 dm

Anh. Tng din tch ca n chim mt phn nm din tch ton cu, ngang bng din tch ton ci chu u (tr nc Nga). Tnh t bin cnh gip vi Ba C T (Pakistan), tnh thuc ty b, th n vo 62 kinh ng, tnh t ng b A Tt Mt, th n vo 93 kinh ng, b rng ca n chim 31 kinh . Tnh t Khch Thp M Nh phng bc, th n vo 37 bc v , v st bc v 7, cn k o quc Tch Lan. Chiu di v cng c khong 31 . Hi gn vi v 25, pha bc n l mt a khu rt rng, i b phn v tr ca i khu ny chy theo tuyn bc nam; do , phn ln i lc n thuc kh hu nhit i, mt phn nh thuc n i. a vc n , hin c th chia thnh ba a khu ln. ---o0o--1. Ni Ha M Lp Nh v qua quan i ca a khu ny Bc khi t A Ph Hn, ng n tnh A Tt Mt. ty b n c rt nhiu quan i, nhng quan i C Nh Cp (Gilgrit) v quan i Bch h Nga (Pehawar) c gi tr v cng ln v mt qun s, hai ca i ny tip gip vi Trung Quc, T Lin v A Ph Hn, ngy nay hai quan i ny thuc v ni cnh ca nc Pakistan. Quc gia n vn nh sn thy che chn, bao bc, ng c gi l Th ngoi o nguyn. D vy, nhng qua nhiu i, n lun b cc ngoi tc xm nhp, v tt c u phi vt qua cc quan i ny mi n c n . ---o0o--2. a khu thuc lu vc n h v Hng h Do n h v Hng h u nm di chn di Hy M Lp Nh Sn to thnh mt thung lung bnh nguyn c chiu di c khong hai nghn dm Anh, v rng khong hai trm dm Anh. Chnh khu vc bnh nguyn ny l ni sn sinh ra nn vn ha n rc r. C th chia lu vc bnh nguyn ny thnh hai phn: Mt, l ly pha ty ca lu vc n h lm trung tm cho khu vc ng h; y l khu vc di do v thy li, t ai ph nhiu mu m, v kh hu n ha, rt thch hp cho vic canh nng v chn nui. n h chy ra ca bin A Lp B; vng thng du c rt nhiu chi lu vo n h. Nhng ch c khu vc Ng h l dn c ng c nht. Bng Gi Ph (Bnjb) l tn tnh l, cn Ng (Pnj) H (b) l ly t c ng Ba T. Nn gi n l do ch n H (Indus) m ra, gi chung l Tn

(Sindhu). Ch Sindhu l ch cho nc hoc bin. Bui u ch ny c dng ch lu vc n h, v sau c dng ch cho ton n. Hai, ly bnh nguyn ng nam sng Hng lm trung tm. sng Hng pht nguyn t Tuyt Sn, trn ng ra bin Mnh Gia Lp, sng Hng c v s chi lu chy vo, ta thnh vng bnh nguyn v cng rng ln hai bn b. Chi lu ln nht ca sng Hng l sng Dim Mu Na (Yamuna), nm khu vc thng lu sng Yamuna l sng Tt t Li Tr (Sutlej), y l khu vc thuc a phng Kuruksetra v l vng t trung tm ca nn vn minh B La Mn. B La Mn l cch gi ca Trung Quc ch vng Madhy adsa, v th khu vc ny cn c gi l bang Nh Li An (Aryararta). Pht gio l cch xng h ca Trung Quc ch a phng Ma Kit nm gia lu vc sng Hng. Ba, l cao nguyn c Can: cao nguyn ny v phi nam sng Hng; c th chia ra nh sau: a) Cao nguyn Trung Anh, y l cao nguyn khi pht t ni Tn L Da v ni Tt Ba La hai ni ny chy n tn n dng, gm c di t thuc bin Mnh Gia Lp v bin A Lp B. b) B bin pha ng ca a khu ny rt thun li cho vic trng trt, cy cy. c) B bin pha ty ca a khu ny thun tin cho vic thng mi v cng nghip. d) Thi hin i, th khu a ny nm v cc nam ca bn o n v c gi tr cc ln v quc phng. ---o0o--- Nhn chng: Nu phn bit t m, th n c c n hng trm chng tc. C th ni trn th gii, n l nc c nhiu ging ngi nht. n cn l vng t c nn vn ha c rt pht t. Trc khi tc ngi Arya n c n , th khong nm nghn nm trc n c nn vn ha rt cao v pht trin khu vc Bng Gi Ph (tc Ng h) v Tn c (Mahenjodaro), nn vn ha ny so ra ng thi vi nn vn ha Ai Cp v Ba Ti Cn. Nn vn ha c ca n khng phi l di tch ca tc ngi Aryan, m do l do sau ny ngi Nh Li An (Aryan) chinh phc khu vc c sn nn vn minh.

t nc n t xa l a khu m khng lc no khng b cc dn tc t ty bc xm nhp vo, s xm nhp ging nh nhng ln sng ht lp ny k tip lp khc. V th cht v trnh vn ha m xt, c th chia dn n thnh nm ging loi: ---o0o--1. Ging ngi Veddas: M hu du ca h vn tn ti n ngy nay. y l ging ngi nguyn th ti c ca nhn loi. H c phn b ng c tn min cc nam n . Gii hc gi chuyn nguyn cu v ging ngi Veddas u ng rng y l ging ngi c hin c tm thy trong cc lp ha thch. Mc d vy, h vn l dn tc ngoi lai, hoc c th ni h l mt chi tc xm nhp vo n t rt sm. ---o0o--2. Ging ngi t La Duy Gia (ravidian): C kh nng y l tc ngi m nm nghn nm trc h sng to v kin lp nn vn minh ti lu vc n h. Ging ngi Dravidia c nc da ngm en, thn mnh nh v ln, tc nhiu v qun, mt hi di, mi ln hi dt, mt en. C ngi ng rng ngi Dravidian n t vng thng du sng Tch Nh t Lp (Syrdaya) thuc Th Nh K. Sau khi xm nhp n , vic u tin h lm l c l nh ui tc ngi Veddas xung phng nam, v chim ly vng bc v trung b n lm a bn c tr. ---o0o--3. Ging ngi Arya - Nh Li An: Ging ngi Aryan c thn hnh cao to, mt vung, tc nhiu, mi cao nhn, mt en v mu da ging sc da ngi nam u. V vng t pht tch ca tc ngi Aryan; c ngi cho rng tc ngi ny n n t gia khu vc T . Cn v ngun gc pht nguyn ca tc ngi Aryan a x no, n nay ngi ta khng th da vo bt k cn c no c cho l kh d. Thi i ngi Aryan n n , theo thuyt ca C Lin Uy (Grunwedel) th tc ngi Aryan n n hai nghn nm trc cng nguyn. Nhng theo Fergusson, th ngi Aryan xm nhp n t ba nghn nm trc cng nguyn. Vn d ny c cc nh s hc, ngn

ng hc v kho c hc a ra tranh lun t rt lu nhng cha ng ng. Tm li, tc ngi Aryan nh bi ngi Dravidian - tc ngi xm nhp n t trc - thu dng mt b phn ngi Dravidian lm n l, v ui mt b phn ngi Dravidian khc chy xung nam n, ri chim ly a bn c tr ca ngi Dravidian lm ni c tr cho tc mnh. ---o0o--4. Ngi Hi gio: Ngi Hi gio xm nhp vo bc n khong th k mi hai sau cng nguyn. H l tc ngi pha trn gia ging ngi Y Lng v Th Nh K; nhng chng tnh Th Nh K c bo lu nhiu hn. y l ging ngi c thn hnh cao to, da trng, mt en hoc c, ru cm v ria mp rt dy, mi nh di v hi thp. ---o0o--5. Ngi Mng C: Bui u ngi Mng C xm nhp vo ty bc n . y l tc ngi Mng thuc h i Nguyt Vng Khu. Nm th hai mi su trc cng nguyn, h tiu dit vng triu gc Hy Lp, v sng lp vng triu Qu Sng, trc ti vng ty bc n c vua Di Lan - ngi gc Hy Lp, tng mang i qun xm chim n th v kin lp th ti Xa Yt La. H i Nguyt vn l mt b lc nh vng sn cc thuc tnh Cam Tc - Trung Quc. V mt a l, theo s phn b cc ging ngi Mng, th tc i Nguyt l ging ngi Mng ty Mng C, thuc b tc ch C c (Eleuts). Hin nay ngi ta gi l ngi Mng C, nhm ch ging dn d b pha trn huyt chng gia cc dn tc ngi Mng C, Ty Tng, t Quyt, Y Lng v Min in. y l ging ngi cn gi nhiu thnh phn ca ngi Trung Quc. H nh c t ty bc n , h c thn hnh cao to, mi hi nh, c phn ging mi ngi Y Lng. Cc tc ngi Mng nh c Min in, tnh A Tt Mt, Mnh Gia Lp, Bt an, Tch Kim v Ni Bc Nh u c sc da vng, mt trt, trng ging ngi Trung Quc khng khc (T liu nhn chng hc ny c trch t thin hai ca Chng II v V, trong cun Chu Chng tc a l ca L Hc Tng). ---o0o--- Ng Vn:

Do n c qu nhiu tc ngi k tip nhau xm nhp vo n th, v ri cc tc ngi ny li ng ha ln nhau qua vic thng hn; do m hnh thnh lp ngi b pha trn t nhiu huyt chng. V tp qun sinh hot, tn ngng, tn gio cng nh s cch tr v a bn c tr. Th n qu l quc gia phc tp vo bc nht th gii v lnh vc ng m. Nay xin lc chia lm ba phn trnh by: 1. Ngn ng V ca ngi Aryan thuc c n . Ngn ng V do qu trnh tin ha m thnh ra Phn vn. Phn vn vi ngn ng Ba T v Lp inh l cng mt ng h. Do din bin ny khin n sn sinh nhiu th ng vn. 2. Thi Pht gio xut hin, thi ny Phn ng cha ph bin; thay vo cc a phng ca n vn cha thng nht l nn dng ng vn no lm ph thng, th c s xut hin ch Sanskrit (Nh ng). n th k th t trc cng nguyn. Phn vn qua bao ln ci cch mi i n phc hng, v tr thnh vn t c in ca n , c gii hc gi chn dng. V i th th Phn ng tng cn vi Nh ng, v ngi Trung Quc cho rng Nh ng chnh l Phn ng. Do thi cn i pht hin ra vn t c khc trong cc bia k thuc thi c i ca n , nh m suy din, i chiu vi nhng dch m trong kinh Pht ca Trung Quc c xa tm hiu xem ng thi c Thch Tn s dng ngn ng l ngn ng no, n nay vn cha th xc nh. C nhiu kh nng l ngn ng c qun chng s dng thng thng trong giao tip thng nht. Ngn ng ny chu nhiu bin ha tr thnh ngn ng Ba L (Pali). Ngy nay ch c Pht gio Nam truyn l dng ting Ba L; vn Ba L c chp trong kinh, lut Pht gio hin cn khng gi c nguyn trng nh thi Pht cn ti th, v cng khng ging ch ba l ca thi A Dc. V n qua nhiu bin c mi thnh. Nhng r l Phn ng c dng vit kinh Pht l t rt sm. c Pht c th l do tnh c m s dng Nh ng; trong khi cc t Pht l dng ting ca a phng truyn b Pht gio i khp ni. Sau khi Pht nhp dit, ti thnh Vng X (Rjagrha) din ra cuc kit tp thnh in ln th nht, v ngi ta dng ngn ng thng thng (hn thnh tc ng) trong ln kit tp ny. Sau ny th Phn ng (Sanskrit) c phc hng th hc gi Pht gio khng ai l khng s dng Phn vn; thi gian gn y ti Ni Bc Nh (Nepal), Cao Xng, v V in v.v... ngi ta pht hin v khai qut c kinh in Pht gio c vit bng Phn vn. iu ny cho thy khng c g phi nghi

l nhng thnh in Pht gio c dch ra Hn vn u do nhng nguyn bn Phn vn. 3. Phng tin a phng ng, n c hn hai mi hai ngn ng. Nhng ng vn ch yu th c mi ba th; hin nay theo Hin php n qui nh, th nhng ng vn thng dng gm c: n ng, Ba L ng, Mnh Gia Lp ng, A Tt Mt ng, Khch Thp M Nh ng, Bng Gi Th ng, Lp C Th ng, o Li Tt ng, t L C ng, M Lp ng, Th L ng, M Lp Nh Lp ng, Tch Lan ng. Ngi dn n thng nhn vo vic ngi theo Hi gio, ngi theo n gio lun xung t nhau, nhiu khi dn n mu, phn ln l bn no cng mun bo v ting ni ca dn tc mnh, c lm lc n ra chin tranh vi nhau khin tnh th thm phn ri ren. ---o0o--TIT II: TN GIO N Nhn xuyn sut dng lch s ca t nc n , ngi ta nhn thy n l ni pht xut t chc mi m hnh tn gio ca th gii. Cng ging nh Hy Lp ni m t thi xa xa cho n thi cn kim, lun pht sinh nhng t tng trit hc trng yu trong nn trit hc ty phng. Cng th, nhng tn gio v t tng trit hc ca n t trc gi vn bo tr tnh cch nht th, v cha bao gi tch khi mi quan h nht th tin ti. Nn trit hc ty phng pht sinh t Hy Lp v o C c pht sinh t Do Thi, t thi c i hai nh hng trn thng xung t nhau cho mi n thi trung c c hai mi chu iu ha ri vo thi cn i li phn ly; iu ny hon ton khc vi nn trit hc v tn gio ca n . (Phn t lun ca n Trit Hc v Tn gio S do Cao Nam Thun - ngi Thi Lan v Mc Thn Thi Hin ngi Nht bn cng hip son). ---o0o--- T V . n khng nhng l nc a sc tc, m cn l mt nc a tn gio. Nu ly tn gio ca ngi Aryan lm chnh thng, th V l nht qun c v tn gio ln t tng. B La Mn gio m trong kinh Pht thng cp n ngy nay gi l n gio, c hai u t V m ra c.

---o0o--i cng v ni dung t V : 1. L Cu V : gm mt nghn khng trm mi by bi Thnh ca di ngn khc nhau, c dng trong vic t t, ch chng mt mt phn mi l c lin h n tn gio; trng yu nht l bi L Knh Thi Dng Thn Ca, bi Thnh ca ny c cc tng l B La Mn sng chiu c tng trong cc l cu nguyn. Thi i thnh lp ni dung L Cu V l bt nht. Chm lm n cng c bin tp trc cng nguyn mt nghn nm. y l b V duy nht c dng lm t liu kho st v trng thi ti c ca ging ngi Aryan. 2. Sa Ma V : gm mt nghn nm trm bn mi chn bi Thnh ca c cc tng l B La Mn xng ln trong l tu t. 3. D Nhu V : v i th th D Nhu V tng ng vi Sa Ma V , y l dy cch thc hnh t l phi nh th no, nhng bt ng ch l trong i b phn ca L Cu V th D Nhu V cha xut hin li t thn sng to c nht v duy nht. 4. A Tht B V : v ni dung chia lm hai mi quyn, gm by trm ba mi mt bi Thnh ca. A Tht B V ni v mi quan h gia ngi Aryan vi c dn gc ti bn a n sau khi hai bn c s tip xc qua li v chu s hp th nhiu yu t tn ngng ca nhau m hnh thnh; do A Tht B V phn nhiu l thn ch v php khng ch qu thn. Ch mt s t bi tho c dng ca tng Thng ; v vt A Tht B V phn ln mang sc thi m tn. - Bn giai cp: Ba i cng lnh ca B La Mn gio. Mt l chru ngha thin khi V , hai l ch ngha vn nng t t, ba l ch ngha B La Mn ch thng. Ba th ch ngha trn c coi l nt c sc ca thn gio. V l do sj khi th ca Phm thin thng , v vy nn Thnh thnh l v tng; c theo ch o ca V m thc hnh t t th khng c g l bt nng c. Khi t t th cn phi n tng l bllm, v th nn B La Mn l giai cp ch thng.

Thc th ch giai cp ch xut hin khi tc ngi Aryan xm nhp n , v do thi ca V c tng dn nn nghi thc t t cng theo tng ln mi sn sinh ra chc T t chuyn lo vic t t. T t c quyn li ca t t cho nn phi bo v li ch ca gii tnh. T a n ch trng t t phi th tp (cha truyn con ni), hoc ngi cng giai cp mi c k tha. Nhn , giai cp T t cy vo quyn uy ca Thn thnh m ra bn giai cp. ---o0o--1. Giai cp B La Mn Tn gio s thuc giai cp T ti, giai cp T ti tri qua nhiu i, con chu h cng lc cng ng nhn y mi hnh thnh mt i chng tnh. Ngi ca chng tnh ny mt khi c sinh ra l lin tro thnh tng l. Lc tui gi vo rng sng v sinh hot nh ngi xut gia (giai cp B La Mn t chia i con ngi lm bn giai on, mt l giai on nhi ng gio dng k, hai l giai on kt hn v sinh hot gia nh, ba l giai on vo rng sinh sng, v bn l giai on trn i n tu). ---o0o--2. Giai cp St Li L giai cp vng gi thuc tc ngi v s. y l giai cp thng tr v mt i ni. V khng ch v mt i ngoi. Nhn y m xut hin giai cp V nhn chng tnh. y l giai cp ly v ngh lm th tp m hnh thnh nn chc v chuyn v chin s. Chng tnh v nhn phi nh n s t t ca giai cp B La Mn c Thn h, v vy, h vo giai cp th hai. ---o0o--3. Gii cp Ph X Ngoi cc T ti v V s, ngi Aryan cn c hng ngi theo i cc ngh nh: thng mi, nng nghip v cng ngh, t hnh thnh nn giai cp th ba Ph X. ---o0o---

4. Giai cp Th La y l ging ngi t La Duy Gia (Dravidian); tc ngi ny xm nhp n t rt sm v h l tc ngi u tin b chinh phc bi tc ngi Arya, v h bbin thnh giai cp n l tin dn. Trong bn giai cp trn, ch c ba giai cp l B La Mn, St Li v Ph X l c tng nim V , c quyn t t. Sau khi cht c ba giai cp ny s c ti sinh li ci nhn th. Do , c ba c gi l ti sinh tc; cn chng tc Th La do khng phi l ging ngi Aryan, nn h khng nhng khng c quyn tng nim V v t t, m h cng khng c hy vng c ti sinh tr li i sau. Do , giai cp Th La cn gi l nht sinh tc (tc ngi ch c sinh mt ln). Khi tc ngi B La Mn cht th ch cn bi Thn, tng kinh l lin c tr v vi Phm thin - tc bn th v tr, v gi l n ngpa. Trong khi tc ngi St Li v Ph X th ngai vic t t v tng kinh, h cn phi kh luyn tu thin mi c sinh v vi Phm Thin (sau khi cht) v gi l tim chng php. ---o0o--- Tn ngng Thn. Khng cn phi ni, ai cng bit tn ngng thn ca ngi Aryan u cn c vo kinh V . L Cu V chia v tr thnh ba gii l: thin - khng - , mi gii c mi mt v thn, cng c ba mi ba thn. K thc, nhng thn c cng t l rt nhiu, nhn ging nh a thn gio. Nhng thng th h ch nhm vo v thn ch yu tn tng, v lun lun dng nhng cu ch rt ro nht hnh dung; cho nn v Thn ch yu khng nht thit l v no, m ty va v ca Thn c nhm n. y l l do khin c ngi gi B La Mn gio l Gio hon Thn gio (Kathentheism), bng nh da vo trng thi ch quan ca ngi tin, th hin nhin tn ngng ca ngi Aryan l nht thn gio, v tn gio ca h c coi l n nht thn gio (Henotheism) tc tn gio ch sng bi mt v thn trong s nhng v thn. Trn bnh din thng thng, ngi Aryan cng bi nm sc mnh thin nhin mang tnh Thn cch, l Thi dng thn, Thin thn, v Thn, Khng kh thn v Ha thn. c bit ngi Aryan rt sng knh thn Ba Th Na (Yaruna), v thn li v l Nhn La (Indra). Do v h c bit

sng knh thn Indra, nn ngi ta ly tn v thn ny t tn nc l n - India, Indian. Thn ca V trc tin l Thin thn, Khng thn ri dn d tin n a thn. Nguyn Th ca thn trong V l thn t Vu T (Dyaus), thn Dyaus trong V vi thn Zeus ca Hy Lp v thn Jupiter ca La m c cng ng cn dyu - Pht quang m thnh tn thn. Ngha l do sng t quang minh m ha thnh Thn. Thn Yaruna xut hin sm hn thn Indra, thn Indra l sc mnh ca khng gii, trong khi thn A K Ni (Agni) l v thn ch yu ca a gii. Bt lun l g, tuy thn trong V c nhiu nhng mi khi l bi cc Thn iu chc chn l h khng th qun v Thn ch t ca v tr. S d vy, nn trong L Cu V ni: tuy nhin, ngi i c gi v thn ca h l Indra, Mt T La (Mta l thn biu trng n hu ca thi dng) hay thn Varuna i na. K thc cng ch c mt thn, chng qua l do cc thi nhn dng nhiu danh xng khc nhau gi thi. (t liu va nu c trch t cun n Trit Hc Tn Gio S, do Cao Nam Thun - ngi Thi Lan v Mc Thn Thi Hin - ngi Nht Bn cng trc tc, v n Thng S ca Chu Tng Quang). ---o0o--TIT III: TRIT HC N Theo c tng thng n , bc s Dr.S Radhakrishna vit trong cun n Trit Hc, theo th s pht trin ca trit hc n c th chia thnh bn thi k: ---o0o--1. Thi k V Khong mt nghn nm trm nm n su trm nm trc cng nguyn, y l thi pht sinh rt nhiu Tu o Vin, ch ngha duy tm ca n c khai m thi k ny. Thi ny tr thc con ngi cn trong trng thi s k, cho nn tn ngng m tn cng t tng tr thc l hai i cc tng tranh nhau. Nhng bi tng ca trong V ph thuc vo Phm Th (Brhmana) v o Ngha Th (Upanisad), tc l c ghi chp thnh cng thi im ny.

---o0o--2. Thi k S thi S thi y l ch cho hai b trng thi La Ma S Hnh Truyn (Rmyana) v i Chin Thi (Mahbhrata). Hai b trng thi ny ra i trc cng nguyn su trm nm, v ko di nhai trm nm sau cng nguyn. Trong sut thi gian tn trn nm c khi u vi o Ngha Th (Upanisad) v kt thc bng thi pht trin cc phi trit hc ca n . Cc tn gio nh: K Na gio, Pht gio, v cc phi nh: phi T B, pah Duy Tu No (cn c tn l phi T Nu N, hay T Thp N), tt c u c thnh lp trong thi k ny. Su phi trit hc ca n xut hin ng thi vi Pht gio cng vo thi gian ny. Duy c iu th tch ca su phi trit hc mi v sau mi c vit thnh vn. ---o0o--3. Thi k Kinh in y l thi i m hc thuyt ca cc tng phi u dng vn t ghi chp thnh kinh in, v c xy ra sau cng nguyn hai trm nm. Trc gio ngha ca cc hc thuyt nu trn u c truyn tha bng phng php truyn khu. ---o0o--4. Thi k Ch S Kinh in thuc thi k ny kh m phn tch mt cch rch ri, nghim cch, nhn y mi a n vic ch gii, tc dng t ngha tranh lun. Do , thi k ny c coi l thi trng vn t hn t tng. ---o0o--- Ba i Thnh Th ca n . Trong thi k ca Mn Trng V , n bao hm lun thi i Phm th. Thi gian ca thi i ny c khong mt nghn nm n nm, su trm nm sau ty lch. Tam i cng lnh ca B La Mn gio c to lp vo thi ny vi cc bn kinh gc nh: L Cu V , Sa Ma V v A Tht B V . Thi y c bin son qua nhiu ghi chp. Ch c Da Nhu V mi m ra t tro bin son theo th t ca thi i Phn th. Phn

th lm cho t tro v sch thn hc c y , thun thc. Phn th ra sc pht huy tnh cht c bit ca D Nhu V , i vi nhng g lin quan n vic cng t th nht nht phi a vo nhn duyn, c s, lai lch, v dng tn vn gii thch tt c. Vic phn k lch s trit hc n , th Phn th v o Ngha Th c lit vo thi k V . y ch yu gii thiu ba i thnh th, trong thi k V chim hai phn. Nay xin phn ra nh sau: ---o0o--1. Kinh V : Tc tp gc ca bn th V . Trit hc V c khai xut cui phn D Nhu V , do xa nay vic sng bi cc t nhin l v hoi nghi, ri t nhng v thn t nhin m lp thnh mt nguyn l ti cao, duy nht, trc gi vn cha c danh xng no c dnh cho mt v thn c lp no, n thi i ny mi thy xut hin; t trc vn cha thy cp n vic sng to v tr, n thi ny mi xut hin vic dng mt nguyn l ti cao, duy nht v tru tng nh l: Sinh ch (Drajpati), To Nht Thit Ch (Visvakarman), Nguyn Nhn (Purusu) v.v... Nhn y mi to thnh bn th hu tnh v phi hu tnh. V dri v tr cng t nguyn l c thng nht ny m pht sinh, v c biu t qua cc thin trong L Cu V nh: V Hu Ca (Nradsiy), Sinh Ch Ca (Prjapatya), To Nht Thit Ca (Visvakaraman Skta), K o Ch Ca (Brahmanasbath Skta) v Nguyn Nhn Ca (Purusa Skta). ---o0o--2. o Ngha Th: o Ngha Th, tn trong ting Phn l Upa + Ni + Sad. Ghi chp li gn ging nh thnh ng, v ngi gn m hip thnh thnh ng, ni ging nh gan v mt tng chiu nhau nh ngi ngi i din vy; mc ch ca o Ngha Th l nhm dy nhng ngi cha bit g v gio ngha b mt. V mt hnh thc th o Ngha Th l sn vt chnh thng ca B La Mn gio, nhng l mt b phn ca Phn th. Phn th l b phn ti c ca thi i V . N c sng tc t nht l t by trm n nm trm nm trc cng nguyn. S d vy l do xu th thi i, trc tin l t tro t do t tng, t tro ny c c ng bi quyn lc ca cc bc vng gi ng thi. Do v ni dung ca t tro t do t tng nh mi nhn m

thng tro truyn thng. C hai th tp bn Phn th; mt l th nm mi hai bn, mt na l th mt trm linh tm bn, v u c gi l ton tp. Ci p ca ni dung Phn th, nh Thc Bo Hoa tng ni: Ai c c sch ny, th lc sinh tin ly lm yn vui, sau khi cht cng ly lm yn vui. Nh vy cho thy gi tr ca Phn th l rt cao. V bn th lun th Phn = Ng, v hin tng lun th Phn l hin tng, nhng kt qu ca ng hoc l lun hi, hoc l gii thot; y l iu mi m v ht sc thm thy. i vi t tng trit hc n th t tng ny m ra manh mi cc ln. o Ngha Th v thi i ca c Pht tuy lin tc nhng c Pht li khng hay bit g v s c mt ca n, y l mt nghi vn khc l! Duy c iu l ni dung o Ngha Th c trin khai rt sng t, ta h nh l vic tr thnh thng thng. (Nguyn th Pht gio T Tng Lun ca Kimura Taiken). C thuyt cho rng C c gio cng chu nh hng ca o Ngha Th. (n Pht Kin - ca Ni Xch L). ---o0o--3. Bc Gi Phn Ca (Bhagavad Gt): Bc Gi Phn Ca l mt b phn ca S thi, l mt on t chng hai mi lm n chng bnmi hai ca phm T Tu ma thuc quyn th su ca b i Chin Thi. Bhagavad Gita c sng tc c khong t bn trm nm trc cng nguyn. thi k ny Pht gio chnh thc dng kh vn mi pht trin v p o B La Mn gio v gio on ca h. Khin cc hc gi ca V kinh phi cy n t tng ca o Ngha Th, bng cch bnh dn ha nhng bt hp l trong Bhagavad Gt, ng thi iu ha li cc mu thun c t trc, v lm cho lc lng tng l bllmgio ti tn hn v hng v tn l - con ng mi. Tri qua mt thi gian di ngm ngm thuyn bin, kt cc B La Mn gio c phc hng v chuyn thnh n gio, v ginh ly a v ca Pht gio, lm i din cho quc gia n . William Vonhumboldt cho rng s miu t trong o Ngha Th l cc k m l, khng r trong ngn ng, c ngn ng no mang tnh trit hc chn xc nh trong thnh ca o Ngha Th khng?. V theo Ni Xch L th s tuyn thuyt ca thnh ca khng c tnh cch tng phi, hoc gi tuyn th cung cp t tng cho bt k mt hc phi no (n ch Pht Kin - ca Ni Xch L). Vi tn n ,

thnh ca ny l tm mc trng yu ca h n ging nh Tn c i vi tn Co c gio vy. ---o0o--- Su Phi Trit Hc. S d gi l su phi trit hc, bi su phi ny ra i sau cui thi k S Thi. Su phi trit hc cng vi Pht gio thi s k l tng cn giai on trit hc B La Mn gio. Tn gi su phi nh sau: 1. Ni D Da Phi - The Nyya School. 2. Tng Kh Da Phi - Smkhya School. 3. T X Ca Phi - The Vaisesia School cn g l phi Thng Lun. 4. Du - Gi Phi - The Yoga School. 5. Nh Man Sai Phi - the Mmms School. 6. V n a phi - The Vednta Shool. Su phi trn khng nhng cn tn ti tn ngng Phm thin, m cn tha nhn gi tr V . Ch c bn phi trc l khng dng V cn c lp lun. Hai phi sau li dng V lm cn c lp lun. Do o Ngha Th kch pht m ba hc phi ch yu l pah S Lun, phi Du Gi v phi Hu Thn tr thnh ba tro lu. (Cc hc phi ny vn ly Phm thin lm trung tm, nhn y sn sinh ra Duy Tu N v Thp B, tc tn ngng v T Ti Thin). Phi V n cng thuc chnh h o Ngha Th, nhng c thnh lp c phn mun hn ba phi va nu. So vi c Pht, khng nh hin nay phi S Lun truyn Tng Kh Da tng. Tng Kh Da tng cng h t tng vi o Ngha Th.nh li nhn Phn th lm h t tng trit hc cho phi Nh Man Sai. Phi Thng Lun, phi Ni D Da. Ngoi tr phi Ni D Da c quan h gin tip vi Phn th, cc phi cn li so vi c Pht, th s ra i c mun hn. (Nguyn th Pht gio T Tng Lun, ca Kimura Taiken).

---o0o---

CHNG 2. THCH CA TH TN

TIT I. BI CNH THI I THCH TN - o Ngha Th vi Pht Gio tit ba ca chng mt c cp n s xut hin ca o Ngha Th l do xu th theo t tro ca thi i. Do , m ni dung o Ngha Th nh mi nhn m ngc vo truyn thng. i loi m ni, th Pht Gio cng c th gi l tng chu s hun c bi o Ngha Th. Chng hn nh khi ni v nghip. Trong c o Ngha Th, nghip thuc mt gio nn khng th cng khai. Nhng n thi c Pht th nghip tr thnh t tng c cc gio phi tha nhn; hoc nh thuyt lun hi cng manh nha t thi i Phn th, nhng v sau mi hon chnh v c tha nhn. Vo thi i ban u ca o Ngha Th, th thuyt gii thot mi l mc ch cui cng. Nh th suy nh rng tuy o Ngha Th l mt gio thuc v ni b ca B La Mn gio y l ni b n nn c th c Pht cha ch thn thm hiu v n, nhng khng th ni v l do m c Pht cha tng gin tip chu nh hng t tng t do ca o Ngha Th, d rng thuyt v nghip, lun hi, gii thot l do chnh c Pht thuyt ging, cho d ni dung khng ging vi o Ngha Th. Nhng khng th v th m ni rng c Pht chng cht t ho quan h vi o Ngha Th. - iu g to nn t tro thi i? Ni n t tro thi i ng thi, trc tin nn tm hiu r s bin thin ca x hi v dn tc n . Ngi Aryan ly a phng Cu La lm trung tm kin lp nn vn ha t tng ca B La Mn gio. Ging cc nc nh: T La Sc Na (Suracena), u ly ni ny lm trung tm. Nh vy, n thi ny php in ca B La Mn mt na c coi l ca ngi Aryan, na cn li l cc chng tc h ng, cn man khai. Li na, ti lu vc sng Hng, c bit l nc Ma Kit , ni sn sinh nn vn ha t tng mi. Theo Bao t Da Na Php in (Bandhayna Dharma Stra), th ngi Ma Kit dng nh c s pha trn gia giai cp Ph X vi giai cp Th La, m t tin h l ngi Aryan thuc chng tnh V X - H cng tranh dnh phn c tr ti a phng Cu La ca ngi

Aryan. H l nhng ngi Aryan n n sm hn. Tri qua thi gian lu di, h thng hn vi tc ngi h tin Dravidian, v cng t h tr thnh mt chng tc mi v c lp. Chng tc c lp ny ly nc Ma Kit lm trung tm. n thi i c Pht, n c c mi su nc ln. Kinh Trung A Hm quyn nm mi lm, kinh 202 - Tr Trai kinh chp l, trong s cc nc ln, nh nc Ma Kit ly thnh Vng X lm kinh , nc Kiu Tt La ly thnh X V lm kinh , nc Ta Di ly Kiu Thng Di lm kinh , nc Bt K ly T X Ly lm kinh v.v cc nc va nu l nhng nc cng thnh nn c lu danh. Ti cc tn bang quc ny, tuy vn chu nh hng vn ha truyn thng B La Mn, nhng l nhng bang quc tri dy vi nn vn ha t do. Nn vn ha t do ny nhn c s bo h ca cc bc vng gi. Do , y l khu vc tuy cng c quan nim v bn chng tnh, nhng li ly giai cp St Li t ln trn giai cp B La Mn. Cc bc vng gi bo h t tro t do t tng khng hn l h xut thn t huyt thng ca giai cp St Li, nhng h li c x cng v chng tnh St Li l nhm bo lnh bn chng tnh. Nhn , phm h l t tng mi th lin c trng th, trong khi quan nim B La Mn ch thng li phi chu s kho nghim ht sc gay gt. l do t tro phn V c cc vng gia che ch. ---o0o--- Phn V ca Sa Mn on. Nh gii thiu danh xng ca su phi trit hc; trong su phi, khng phi no l khng tha nhn gi tr V , v th m truyn thng hc phi rt thnh hnh. Nhng truyn thng b phi cch tn ca Sa mn on ph nhn. Thc s m ni, th thi gian trc c Pht mt trm nm, v sau c Pht hai trm nm, t tng gii n l cc k hn tp. Qui np li m ni, i khi c th phn thnh bn loi: 1. B La Mn gio chnh thng - 2. Tn ngng theo tp tc, h tn ngng ny ly S thi lm t tng trung tm, l Phm thin, Duy Tu N, v Thp B l ba v thn chnh ca B La Mn gio c thng tc ha - 3. Trit hc, chng hn nh i b phn ca su phi trit hc thnh lp - 4. Phn V ca Sa mn on.

Cc phi phn V u c ch ngha c chng v c t chc gio on. Cc gio on da ra kin gii khu bit vi B La Mn, v h mnh danh l Sa Mn (Sramana - cn tc). Do , m vo thi c Pht, c kin rng mi khi gii thiu cc phi, ngi ta gi hoc l Sa Mn hoc B La Mn, ngc li cc phi cng gi c Pht l i Sa Mn C m. ng thi ti n c rt nhiu on Sa Mn; kinh Pht chp c chn mi su th ngoi o, trong c nhiu ngoi o cng xng l Sa Mn; nh lc s ngoi o chng hn. ---o0o--- Lc S Ngoi o Lc s ngoi o c ni n rt nhiu trong cc kinh, lut tiu tha. Xin ly kinh th hai mi by - kinh Sa Mn Qu - trong kinh Trng A Hm gii thiu v tn gi ca Lc s ngoi o; 1. Bt Lan Ca Dip (Prana - Kssapa): Nhm ngoi o ny hoi nghi v Lun l, ph nh c nghip thin nghip c, cho rng thin c nn cn c vo s tng ng. Do , h xng V tc dng Lun. 2. Mc Gi L C X Li (Makkali Gosla): l tn v t ca t mnh ngoi o. Nhm ngoi o ny xng V nhn nhi hu lun (C l c ch khng c nguyn nhn). Nhm ny l mt phi ca K Na gio. Ngoi K Na gio, y l nhm ngoi o mnh nht so vi nm nhm cn li. 3. A K a Si Khm B La (Ajita Kesakambala): Nhm ny ph nh thuyt linh hn, v xng Duy vt lun. Ch trng ly khoi lc lm mc ch, bi xch tt c mi quan nim nghim tc v lun l. Nn c gi l Thun th ngoi o. 4. Ba Ph Ca Chin Na (Pakudha Kacyana): Nhm ny ch trng Tm vt vnh bt tiu dit, v xng Th gian thng tn lun.

5. Tn Nh Di T La L Ph (Snjaya Belathiputta): L phi ngy bin, hoc cn c tn l B Nang Lun Gi; ngi X Li Pht (Sriputta) v ngi Mc Kin Lin (Mahmaudgalyyana). C hai u xut thn t phi ny, sau mi qui y Pht. 6. Ni Kin Nh T (Nigantha Nataputta): Th t ca K Na gio l Ma Ha T L (Mah - Vira), ng ra i trc c Pht, v cng xut thn l v vng t. Phi ny dng mnh (Jiva) v phi mnh (Ajiva) to thnh nh nguyn lun thuyt minh tt c mi vn . Do , h xng V thn lun, ph nh quan nim Thng l ng to vt. im c sc ca phi ny l gi gii bt st sinh rt nghim mt, v tu kh hnh mt cch cc oan. n l t nc rng truyn hnh tu kh hnh cm dc. Do , khi Pht Gio b chm vo t o ca Mt gio, v tin hnh vic nam n i lc nn sau b dit vong. Trong khi K Na gio tri qua hn hai nghn nm trm nm v hin nay vn cn lu hnh ti n . C theo kinh Pht m xt, th Lc s ngoi o c th ni l khng c g tt lnh. Thc t khi kho st t tng ca h, c nhin h khng theo kp tnh hp l ca Pht Gio, v cng cha kt tp kinh in ca h nh Pht Gio kt tp. iu phn nh c rng thi y gia Pht Gio v Lc s ngoi o c xung t nhau nh tng vch kh nhn thy nhau. Ngi Pht t c chnh tn khng th dung chp thc hng quyn mang tnh hng hai. ---o0o--- Su Mi Hai Kin. T tng ca hng ngoi o ng thi, tng qut l gm cc on Sa Mn, v hc thuyt B La Mn. Chnh l v phn loi, c c thy su mi hai kin gii. Xin c kinh Trng A Hm, quyn mi bn, kinh th hai mi mt Phm ng Kinh2. Trong kinh c xu kt su mi hai kin gii, v chia thnh hai thuyt vi mi su loi: ---o0o---

I. NI V I QU KH, HOC CN GI L BN KIP BN KIN. GM NM LOI VI MI KIN. 1. Th gian thng tr lun, thng kin lun, c bn th. 2. Th gian thng bn v thng lun, c bn th. 3. Th gian hu bin v bin lun, c bn th. 4. D vn d p lun, c bn th. 5. V nhn nhi hu lun, tc V nhn lun, c 2 th. ---o0o--II. NI V I V LAI, HOC CN GI L V TH V KIP C NM LOI V BN MI KIN. 1. Th gian hu tng lun, c mi su kin gii. 2. Th gian v tng lun, c tm kin gii. 3. Th gian phi hu tng phi v tng lun, c tm kin gii. 4. Chng sinh on dit v d lun, tc on kin lun, c by kin gii. 5. Hin php Nit bn lun, tc khng lun l trng thi no, ch nhm vo i hin ti, ly lm cnh gii ti cao. C nm kin gii. Thi y t tng ca B La Mn th qu c hu khin ngi i phi phn i. T tng ca cc on Sa Mn tuy mi, nh qu cp tin, khin ngi ta c xu hng thin kin mt cch cc oan. Vi nhn tm th o, th thi qu cng nh bt cp, c hai u khng nn. Do vy mi xut hin s tch ng Thch Tn ng ha ci nhn gian. c bit l c Pht vi tr tu v hn, v bi tm v lng khi xng chnh gio trung o mt cch vng chc. Ly bi tr mi thin kin ca cc phi ngoi o. Do , trong thi gian di ngoi o b tn hi (dp tan), v Pht php em n cho nhn loi kh tng mi, nh nh sng chiu xa vn dm! ---o0o---

TIT II. S GING SINH V THNH O CA C THCH TN T thi c i, n l mt nc tuy c nn vn ha v i, nhng li khng c quan nim v lch s bin nin. Chnh nguyn nhn ny nn d c Thch Tn lu li nhn gian mt di sn vn ha v cng trn qu, nhng v mt lch s chng ta li khng bit mt cch chnh xc v nin i ca Ngi. Mi n thi gian gn y, da vo cc t liu cng nh gc kho cu m suy lun nhng g c lin quan n nin i ca c Pht, th c n by mi nh a ra nhiu thuyt khc nhau. Trong khi cc bc c c Trung Quc li da vo hin tng tinh t cng nh s chuyn vn ca a cu c ghi trong c s m c on rng c Pht n sinh nm Gip Dn, i Chu Chiu Vng th hai mi su (trc ty lch 1027 nm). Thuyt ny xin c Lch i Tam Bo K quyn mt 3 hoc trong Pht T Thng K quyn hai 4, phn ch nh v ch gii cui. Tuy nhin chng c ca thuyt ny c v m m kh tin. Do , thuyt ny khng c cc hc gi cn kim quan tm. C ngi dng thuyt ca Thin Kin Lut, trong Chng Thnh in K; thuyt ny khc vi thuyt ca Nam truyn ca Thng Ta B, v cho rng c Pht n sinh trc Thin Cha 480 nm. Vng Nguyt - ngi Nht Bn th tin vo nm c ghi trong Pht Gio i Nin Biu, tc s dng thuyt ca Chng Thnh in K 5. Nhng li ly nm 485 trc Cng nguyn l nm Pht nhp dit lm k nguyn Pht Gio nguyn nin. Pht Li Thot Th (J.F.Fleet) th cn c theo s liu ca Hy Lp on nh k nguyn Pht nhp dit l trc Cng nguyn 483 nm. Thuyt ny c phn ging vi thuyt ca Chng Thnh in k. Theo truyn thuyt ca Tch Lan, th k nguyn Pht nhp dit l trc Cng nguyn 543 n 544 nm. Hin nay ti i hi Th Gii Pht Gio Hu Ngh ln th ba thng qua k nguyn Pht nhp dit l nm 544 trc Cng nguyn, v ly lm nguyn nin. iu ny c cn c vo vn bia hin cn lu gi ti u m Da K Li (Udayagiri) ca mt v vua nc Yt Lng Gi (kakinga) thuc nam n c tn l Ca La T La (siriKharavela Maha Meghavhana) suy on ra, v nh s hc V.A. Smith cng ng vi thuyt ny. Tiu D Huyn Diu ngi Nht Bn li cn c theo Thp Bt B Lun c truyn bi Nht Thit Hu B, theo th vua A Dc ln ngi sau Pht nhp dit 116 nm, v cho rng nh vy l vua A Dc tc v trc Cng

nguyn 269 nm, ly nm ny m suy, th c Pht nhp dit trc Cng nguyn 384 nm 6. V Tnh B Th cng ngi Nht Bn th da vo t liu ca h Tiu D m suy don, kho st v nht tr nm vua A Dc ln ngi l nm 271 trc Cng nguyn, cng vi tm mi nm c Pht th th thnh ra 466 nm n 386 trc ty lch 7, hc tr ca Tnh B, bc s Trung Thn Nguyn, gn y cng ng vi t liu ca Tnh B, ng thi c thm s liu mi ca Hy Lp. Sau khi kho chng ng nh chnh li nin i ca Pht l trc ty lch t 463 nm n 383 nm 8. Php s Thi Hin v n Thun ca Trung Quc cng dng thuyt ca Thp Bt B Lun v ca B chp D Lun, theo th nm vua A Dc ln ngi nhm vo i Chu Non Vng nm th bn mi ba Trung Quc. Trc ty lch 272 nm. Do , nm c Thch Tn nhp dit ng vi nm th mi bn i Chu An Vng (trc ty lch 388 nm), v dng nm c Pht nhp dit trc ty lch 387 nm lm k nguyn nin 9. Trc , khi Trung Thn Nguyn cha da ra thuyt va nu, a s hc gi Nht Bn u s dng thuyt ca h V Tnh, nn h suy lun nm Pht nhp dit l trc Thin Cha ging sinh hn 380 nm, v c a s chp nhn. ---o0o--- Gia H c Pht. c Thch Tn ging sinh di chn ni Hy M Lp Nh thuc ng bc n . l mt tiu quc, tc Thch Ca (Skya) l ch nhn ca tiu quc ny. y l ging di qu tc cn st li ca mt nc Cng ha ng c ti vng ng bc sng La Bt (Rpti) c din tch c 320 dm vung Anh, v c chia lm mi thnh bang nh. Trong mi thnh xut hin mt v thnh ch rt c th lc, v l vua cho c mi thnh. Thnh Ca T la V (Kapila Vastu) ca vua Tnh Phn (Suddhodana). Thi y l lnh t ca nc Cng ha ny. Thch Tn Tt t a (Siddhartha - Nht Thit Ngha Thnh) l thi t con vua Tnh Phn. Theo truyn thuyt xa, th tc Thch Ca thuc chng tnh St Li ca ging ngi Aryan. Xut tch vn l hu du ca vua Cam Gi - mt v qun vng danh ting ly lng. Cam Gi vng tc xut tch ti C m v sau gi l Kiu p ma (Gautama) tin nhn. Do , m ly h l C m.

Nhng cc s gia cn i nh ch Nguyn Vn Lai, ng in Phong Bt, ngi Nht Bn, Php s n Thun ca Trung Quc v.v tt c u ch trng tc Thch Ca khng phi l ging ngi Aryan da trng, m l ging ngi Mng C da vng. Y c lut b kho st, th tc Thch Ca tng cn vi tc Bt K. Nhng Tc Thch Ca thng hn vi tc ngi Aryan; c hai tc ngi ny c coi l tc thuc loi ca Trung Quc. T kheo xut thn t tc Thch Ca v tc Bt k. Cng c ngi khoa trng rng tc ca c Pht thuc v tc ca mnh. Li na, theo ghi chp ca Huyn Trang trong i ng Ty Vc K, th trng hung phn b nhn chng ti n lc Ngi du hc ti y, th a khu ni tc Thch Ca cng cc tc khc c ng u l ging dn da vng, l a khu m nay l Ni Bc Nh (Nepal). ng nhin Huyn Trang khng cho ging dn da vng y l ngi Mng C. y lm mt pht hin rt c gi tr. Tuy vy, nhng lc Huyn Trang lu hc ti n , th trng hung phn b nhn chng cng cch thi c Pht hn nghn nm. Nu cn c vic cc ngoi tc c ln lt xm nhp n , th tc ngi da vng n c n sm nht dng nh l tc i Nguyt Th, i Nguyt Th cn gi l C tc (Seythian). Vng t m C tc c ng l Thch Ca. nhng vic xm nhp n ca i Nguyt Th c s kho cu, l vng triu Qu Sng; thi i trc khi c Pht xut th dng nh cha c ging dn da vng xm nhp n . Duy c iu tc Thch Ca khng phi l huyt thng thun chng chnh thng ca ging ngi Aryan; iu khng c g phi nghi vn. Do , v mt tnh cm gia tc Thch Ca v tc Aryan lun c s k th nhau. y khng phi l ngu nhin. a ch Ca T La V nay thuc a phng Tt Bch La B (Pprva) trong ni a nc Nepal. Tri qua thi k pht trin, n nay c tch c chng thc. N vo 28 bc tuyn, 38 bch phn v 83 kinh ng, 8 bch phn. Ma Da (Mahmya) phu nhn - thn mu ca c Thch Tn - l em gi v thnh ch thnh Thin T (Devadaha), thnh ny ta lc pha ng bc sng L Ni (nay l sng Kohan). y l mt trong s mi thnh thuc v tc Thch Ca, cho nn gia hai thnh lun gn gi mi quan h hn thn c tnh truyn thng vi nhau.

Ma Ha phu nhn lc sp n thai k sinh con, theo tp tc thi y b phi v li nh cha m sinh con. Trn ng v bit cung ca ph vng, i c na ng, b tm ngh chn ti vn Lm T Ni (Lumbini) di gc cy V u (soka), cng va lc y c Thch Tn n vi nhn gian. ---o0o--- L B Tt trc lc xut gia. c Thch Tn trc khi cha thnh Pht, chiu theo l Ngi c gi l B Tt. c Thch Tn l ngi m thng nhn khng th snh. ng khi Ngi va n ci nhn gian t Ngi i by bc, tay phi gi ln, ging nh s t hng: Ng thin nhn chi trung, ti tn ti thng. (Trong ci tri, ngi Ta l ng ti tn ti thng). Dt li, Ngi bnh thng tr li nh cc tr s sinh, tc khng t i v ni nng c g. B Tt ging sinh c by ngy th thn mu Ngi ng bnh v t th. T v sau ngi m nhn nui dng Ngi l di mu Ma Ha Ba X Ba (Mahaprajapati). Khi c by, tm tui c Thch Tn th hc mi su loi sch Phn th vi B la mn Bt La Ni. Cnh Ngi cng hc vi cc ban v ngh. Nm ln mi bn tui Ngi mi c ra khi hong thnh giao du, nhn Ngi tn mt chng kin cnh sinh, gi, bnh cht ca con ngi v kip ngi. Ngi cng i din vi cc v Sa Mn, ri Ngi cm nhn ra s v thng ca th gian, v sau Ngi nui tm nim xin vua cha cho Ngi xut gia tu o. Nm Ngi mi su tui, ph vng Ngi lun u l Thi t s xut gia. Do , nh vua cho thit lp in Tam Thi (Ba ma vui sng) 10 v qui t nhiu th n. Mc ch l dng ng dc lung lc Thi t t b tm nim xut gia. Nm mi chn tui, Ngi kt hn vi ngi con gi ca ch thnh Thin T l Sa Thu La (Ysodhara), v sinh h mt ngi con trai tn l La Hu La (Rhula). Li na theo Cn Bn Thuyt Nht Thit Hu B T Ni Da Ph Tng S, quyn ba 11, c cp n vic thi t Tt t a ci ba ngi phi t: mt l b Da Thu La, hai l b Kiu T Ca v ba l b Lc Vng. Cng sch trn, quyn bn ni: By gi B Tt trong ni cung l ni vui chi m t ngh rng: Ta nay c ba phu nhn v su vn th n, nu khng cng h hng dc lc, th ngoi nhn s cho ta khng phi l ng trng phu; vy gi y ta cng Da Thu La vui th. Nhn y b Da Thu La mang thai. Cn c truyn thuyt ni rng c Thch Tn dng tay ch vo

bng ca Da Thu La, sau b sinh con. ng v tn ngng dn gian m ni, th ngi ta d dng tin vo truyn thuyt trn l c v hp l. ---o0o--- Xut gia tu hnh D vua Tnh Phn c vn dng mi phng php mang phong cch ho hoa chn cung nh nhm lm cho Thi t say m th vui ng dc i na, cui cng tt c nhng th y cng khng th chim c tm hn ca Ngi. V ri trong mt m khi mi ngi cn ang chm su trong gic mng, t ni hong cung Thi t lng nhn v qu, con yu ln cui, ri nh thc Sa Nc (Chandaka) 12 - k gi nga - tra yn cng v cng ln lng nga m thm ri khi hong cung, b li pha sau thnh Ca T la V! Lc tri m sng, Ngi cng Sa Nc n c thn La Ma (Rmagrma), ri Ngi t tay ct tc v khoc ln mnh chic o Ca Sa (Kasya). Tip n, Ngi bo Sa Nc quay v hong thnh, thay Ngi bo tin ln ph vng l Ngi xut gia. u tin Ngi i n rng kh hnh ca tin nhn Bt Gi B (Bhrgava) ngoi thnh T X Ly (Vaisli), th na Ngi tm n ni tu hnh ca tin nhn A La Lu Gi Lam (rda. KLma) ngoi thnh Vng X, cng tu vi tin nhn Ut Ca La Ma T (Udraka Rama Putra) cu o gii thot. Ti y, Ngi nhn ra li tu ca cc tin nhn l hoc tu kh hnh, hoc tu thin nh cu sinh thin ng lm mc ch. Do , sau khi lnh gio, c Thch Tn khng my tm phc, nn Ngi i n thn u Lu Tn La (Uruvilv) ngoi thnh Gi Da (Gay) nm v hng nam. Thc th hai tin nhn ngoi thnh Vng X, ng thi l ngi ni danh ca phi S Lun. C hai u tu theo nh phi phi tng, v ly lm cnh gii gii thot. sau ny Pht gio thy rng nh phi tng phi phi tng x l nh cao nht th gian. Nh vy, cho thy hai v tin nhn trn phn no cng c nh hng n Pht gio. Lc y c Thch Tn cha khi s tu kh hnh, Ngi ng ti thn Bn Tr thuc ngoi thnh Vng X. Nhn khi Ni vo thnh Vng X kht thc, Ngi c vua Tn b Sa La ca nc Ma Kit nhn thy, v nh vua gng sc khuyn Ngi tr v li vi th tc. Nu Ngi ng thun, nh vua s nhng cho Ngi mt na giang sn cng nhau tr v. Li ngh b c Thch Tn t t. Khi b t chi, nh vua lin a ra li yu cu vi c Thch Tn, l nu Ngi tu hnh thnh Pht o, th u tin xin Ngi hy n

Vng X ng. Tip , c Thch Tn cng vi nm ngi do ph vng Ngi phi n hu h cng i vo rng kh hnh, v cng tu kh hnh vi cc Sa Mn ngoi o. ti y c Thch Tn c cc Sa Mn ngoi o gi Ngi l Sa Mn C m. Trai qua su nm sinh hot kh hnh, ch dng la mch v go sng lm thc phm. Mi ngy hn nh c dng mt ht la mch v mt ht go sng, nhm ko di mng sng. Kt qu, thn hnh Ngi kh t li nh que ci. Trong khi Ngi vn cha thy tm hi g v vic tu thnh o qu nn Ngi quyt nh t chi b li tu kh hnh, do Ngi thu hiu tu kh hnh khng phi l phng php rt ro thnh o. Ri Ngi i n sng Ni Lin Thin (Nairnjan) tm gi. Ti y Ngi nhn bt cho sa do mt mc n dng cng. Ngi iu dng thn th khang kin tr li, ri Ngi i n cy i th Tt Bt La (Pippala) ly c Kit Tng lt lm ta Kim Cang, v Ngi ngi trong t th kit gi, mt hng v ng, oan thn chnh nim pht i th nguyn: Ng kim nhc bt chng v tng i B , ninh kh toi th thn, chung bt khi th ta. (Nay ta nu khng chng qu v thng i B , thn ny th nt, dt khot khng ng ln i khi ni ny). Ngi tnh tm im chiu, t duy tr sch ci kh ca nhn gian. Chng c o qu. Nh vy l c Thch Tn t b quan nim rng phng php tu kh hnh mi em li li ch, v lc ny Ngi chuyn sang lp trng cu xut th gian, t gii thot o, vt ln trn tt c mi khi nim v thi qun st tng tn nguyn l sinh dit ca vn php. Trong su nm rng, nm ngi bn cng tu vi Ngi, mc ch l tr gip vi hy vng Ngi s t b tm nim tu hnh quay v th tc, th lc ny h thy Ngi chuyn i phng php tu nn h cng b Ngi ra i. ---o0o--Thnh ng Chnh Gic Vic c Thch Tn xut gia v tri qua su nm tu kh hnh nhin hu mi thnh o qu. l iu m ai cng tha nhn. Duy c iu Ngi xut gia v thnh o vo nm Ngi bao nhiu tui? Vn ny c nhiu thuyt khc nhau. a phn cc v c c u cho rng Ngi xut gia nm Ngi mi chn tui, v thnh o nm Ngi hai mi tm tui. Ngy nay c ngi cho rng Ngi xut gia nm hai mi chn tui, v thnh o nm Ngi ba mi lm tui.

Nguyn nhn dn n cc thuyt khc l v; vo thi s k, Pht gio khng dng vn t ghi chp, m dng phng php s s tng tha, d khu truyn khu trong mt thi gian di, tip c thm s phn chia nhiu b phi, do c s truyn nhm l iu kh trnh khi. c bit l dn tc n lun thin v t duy siu hnh, khng bn tm n vic ghi chp nm thng r rng, chnh xc. K thc vic ny cng khng c g l. Ngay nhng v c c ni danh trong lch s Trung Quc nh Khng T, Lo T, Trang T m nm thng ca qu Ngi vn khng r rng chnh xc. Ngi Ty phng cng th, i vi nm sinh thng ca Cha Jsus cng cha th xc nh. y qu khng phi l ngu nhin ca ng phng hay Ty phng! c Thch Tn vi bn hoi i bi, i tr, nn sut bn mi chn ngy, Ngi oan ta di gc cy bng mt tinh thn dng mnh, vi ch khc phc ni ma ngoi chng, bng nhin vo ngy mng tm thng chp, va lc sao mai l dng Ngi thu ng rng, tt c cc php khng mt php no khng c duyn khi. S rt ro ca tt c cc php duyn khi y l o l v ng. y l Sinh tri sinh kin, nh o phm php, sinh d tn, phm hnh d lp, s tc d bin, tt cnh th hu, tri nh chn" 13 ( sinh tri, sinh kin, nh o phm php, s sinh dt, phm hnh vng, vic cn lm xong, khng cn ti sinh na, bit ng nh vy). Khuych nhin vin ng, thnh ng Chnh gic, t gic, gic tha, gic vin, v vy Ngi t xng l v thng Pht (Buddha), v chng t qui y Pht th gi Ngi l Th Tn (Bhagavat), l Thch Ca Mu Ni (Sakya Muni). Mu Ni (Muni) c ngha l bc thnh. Bc thnh chng c php tnh mc thot l tt c mi phin no th gi l tnh mc. n , vn t xa xa i vi cc v tin nhn bt lun l ni, ngoi o m h n vo trong ni rng tu tm hc o lu nm th h c mi ngi xng tng l Mu Ni. c Thch Tn l bc thnh xut thn t dng tc Thch Ca; do xng l Thch Ca Mu Ni. Sau khi thnh o, c Thch Tn lun trong trng thi h duyt v lng, v ko di trong sut thi gian hai mi tm ngy k tip. Ngi vn tnh ta di gc cy, t Ngi th dng nim vui gii thot trong by ngy u tin. Cy B (Bodhivikasa) l cy Tt Bt La, nhn c Pht thnh o di gc cy ny nn gi l cy B . Sang by ngy ln th hai, Ngi tnh ta di tn cy A Du Ba La (Ajabla). y l thi gian Ma Vng Ba Tun (Mar- Ppman) n thnh Pht nhp dit nhng khng kt qu.

By ngy ln th t, Ngi n tnh ta di tn cy La X Da Hng Na (Rajavatana), th c hai v thng ch; mt tn l V, mt tn l B L Ca, i ngang qua ni c Pht ang tnh ta, h ly mt t mt cng Pht v cu xin qui y Pht Php ri tip tc ln ng. y l hai t u B Tc (Upsaka) u tin ca c Pht (u B Tc l ngi dn ng c c tin trong sng, v thn cn phng s Tam Bo). ---o0o--TIT III: CHUYN PHP LUN ---o0o--- c Pht i n Vn Nai. Sau khi c Thch Tn t th dng php duyt m Ngi va chng ng di ci B . Ngi quyt gio ha chng sinh, trc tin Ngi n Vn Nai. - Lc D Uyn (Mrgadva) tn Vn Nai hin nay l Tt Nh Ni c (Sarnath) ngoi thnh Ba La Ni (Vrmas): dov Ngi nh nm ngi bn trc kia cng tu hu h Ngi, sau h b Ngi m i. Nay Ngi n l bo p cng c ca h trc kia. y cng l nm v Th gi u tin c danh xng l T kheo. Nm ngi h l: A Nh Kiu Trn Nh (jnta Kundinya), Bt (Bahadrika), B Ba (Vspa) Ma Ha Nam (Mahanna), A Thuyt Th (Asvajit). Nm v T kheo ny cng l thnh chng u tin c Pht nhm n thuyt ging diu php m Ngi thn chng. i sau gi y l s chuyn php lun. Nghe xong thi thuyt php tt c nm v u chng thnh qu A la hn (qu gii thot ca Tiu tha). Php lun - Dharma - Sakra: c th dch l chuyn vn chnh php (theo cch dch ca Hn vn). Tc l ly Pht php snh vi Lun Bo ca v Chuyn Lun Thnh Vng. Lc v Lun Vng xut th th Lun Bo cng t ng hin. Lun Bao dn o Lun Vng chuyn hng t thin h, khin cc tiu quc vng khng ai l khng thnh knh cm phc Chuyn Lun Thnh Vng, Lun Vng khng dng n ao binh m thin h thng nht, bi Lun Vng thc hnh nn chnh tr nhn tr, khin mi ngi trong thin h u an hng thi bnh. y l truyn thuyt m cng l c m ca ngi dn n v s tr v ca bc Lun Vng em thi bnh an lc n cho mi ngi. u tin, Lun l mt th binh kh ly vic ph ch lm chnh, n d vic c Pht dng chnh php m Ngi chng c lm Lun. Ngi cng b chnh php khp thin h nhm mang li li

lc cho qun sinh, v ph cc t thuyt, d lun. Ly d cho chnh php nn gi l Php Lun. - Ni dung Php Lun. Ni dung Php lun l thnh qu do c Thch Tn chng c khi Ngi thnh bc Chnh ng Chnh Gic. V rng truyn chnh php do Ngi thn chng, gi y l chuyn Php Lun. Th no l chnh php (Saddharma)? Cn c theo Thnh in Nguyn th kinh A Hm m ni, th ln u tin c Pht thuyt php, l thuyt v T Thnh v Bt Chnh o. V sau ni dung kinh, lut, lun ca i, Tiu tha u do t T Thnh v Bt Chnh o m khai trin. gii thiu ni dung Chnh Php, trc tin cn nu r mc ch thuyt Php ca c Pht. Mc ch gio ha ca c Thch Tn l nhm to thun duyn gip tt c mi ngi ai cng c th t n gii thot nh Ngi. S gio ha ca c Pht khng nhm lm gia tng l lun i vi th gii, nhn sinh, cng chng phi gip gii khoa hc v trit hc c thm hng th. iu ny xin c thm kinh Tin D, trong kinh Trng A Hm. Nh vy, c Pht khng yu cu chng ta nhm mt sng bi Ngi, coi Ngi nh mt th ma ty tn ngng y thc c tin. c Pht l nh tn gio thc t, l nh t tng giu tinh thn ph phn. Ngi tn trng lun l mt cch thc t, v phn i nhng khng m huyn l. Phm ci g khng hu ch cho vic tu chng gii thot, th Ngi khng ch tm. i tng c c Pht kho st khng l sa i li v tr, m bng n lc ln nht, c Pht thuyt minh nhng hot ng m con ngi nn to thnh. Theo c Pht, nu kho st th gii m b qua s sng c bn ca con ngi th khng phi l bn hoi ca Pht. Xin c Nguyn Th Pht Gio T Tng Lun ca Mc Thn Thi Hin, thin th I chng 3. Nh vy, tn ch m c Pht gio ha th gian l nguyn vng mun cho hu tnh chng sinh t thnh gii thot. Ni cch khc, Pht php ly hu tnh chng sinh, ch yu l ly con ngi lm trung tm. Nu kho st Pht php m trc mt khng nhn thy hu tnh chng sinh, th qu l s sai lm. T Thnh v Bt Chnh o m c Pht chng ng v thuyt ging, l con ng gip con ngi t n gii thot. ---o0o---

I. T THNH Bi thuyt php u tin ca c Pht c gi l Tam Chuyn T Php Lun. Nay xin phn thut nh sau: 1. Kh : nhn sinh nh kh hi! Ni dung ca kh, i loi c ba, l kh kh, hoi kh v hnh kh. Trong kh kh c tm th kh l: sinh kh, lo kh, bnh kh, t kh, i bit ly kh, on tng hi kh, cu bt c kh, ng m x thnh kh. 2. Tp : nguyn nhn ca Kh l Tp. Do phin no m to nghip, do to nghip m chiu cm qu bo kh. 3. Dit : dit l kh nng gii thot kh qu, l thu trit l ca Tp , l on tr nghip phin no, tc l kh th gii thot mi chng kh. 4. o : o l phng php dit kh. Tu tr Bt Chnh o c kh nng dit tr tt c cc kh, chng c qu Nit bn gii thot. ---o0o--II. CHUYN T 1. Th chuyn: thuyt minh tng tn y l kh, y l tp, y l dit, y l o. 2. Cn chuyn: thuyt minh kh nn bit, tp nn on, dit nn chng, o nn tu. 3. Chng chuyn: thuyt minh kh ta bit, tp ta on, dit ta chng, v o ta tu. Trn y l cng yu v ln u tin Pht chuyn php lun. Gii thch r Kh v Tp l do duyn sinh php, t gii r php Thp nh nhn duyn. - Thp Nh Nhn Duyn. Thp nh nhn duyn ch thc l mt sng to lun c lu l mt cch c bit c o t i bi tr hi ca ng gic ng. Cc tn ngng Thn quyn; khng mt tn gio Thn quyn no m khng cho rng v tr ny l

do Thng sng to. c Pht dng mi hai nhn duyn thuyt minh v cn nguyn ca v tr. Nay xin gii thiu v gii thch mi hai nhn duyn: 1. V minh: tc khng c tr tu, do v cc phin no nh tham dc, sn hn, ngu si v.v che lp, li cng do tm l xun ng l nguyn do lm cho b m hoc. 2. Hnh: tc cc nghip thin, c c gy to nn t kip trc - gm c hnh vi ca thn v tm. 3. Thc: tc do nghip lc i qu kh m cm th qu bo, nn li khi vng nghip ngay t lc ban s khi va nhp thai m, v thnh thn thc i hin ti. 4. Danh sc: tc thn tm ca thai nhi sau khi nhp thai. 5. Lc nhp: tc mt, tai, mi, li, thn v thc. Su c quan ny c trng thnh trong thai m - cn gi l lc cn. 6. Xc: tc sau khi ra khi thai m. Khi y su cn tip xc tng i vi su trn l: sc, thanh, hng, v, xc, php. 7. Th: tc do tip xc ngoi cnh m c c tri cm kh, vui ni thn, tm. 8. i: tc hot ng tm l, trong c nhm chn s kh, a thch sng vui nh ti, sc, danh, thc, thy - Ng dc lc. 9. Th: tc nhn vo i dc thnh vng nn i vi cnh c s tham nhim, v khi nim lu gi. 10. Hu: tc do i hin ti to tc nhn hu lu dn n cm th qu sinh t i sau. 11. Sinh: tc nhn vo cc nghip chng c to tc i hin ti dn n cm th sc, thanh, hng, v, xc, php ca thn ng un i sau. 12. Lo t: khi c thn ng un gi hp, c sinh ra, tt nhin thn y s suy yu, gi nua v cui cng l cht.

Mi hai nhn duyn l chui mc xch c dng thuyt minh sinh mnh con ngi m vn t nghn i nay lun lu chuyn t tin sinh n kim sinh v ri hu sinh, to thnh mi quan h gia nhn v qu. Mi quan h ny c gi l tam th lng trng nhn qu. Nhng v phng din hi hon, th mi hai nhn duyn c th dng vng xoay hoc - nghip kh thuyt mnh. ---o0o--- Hoc - Nghip - Kh. T v th n nay do s xun ng ca v minh hoc m to tc cc nghip thin c i qu kh, nhn y dn n vic cm th qu kh i hin ti, v cng i hin ti, li tip tc chy theo ci nhn m m (Hoc) to ra cc c nghip, cc c nghip ny a y n qu kh sinh t kip sau. y chnh l phng cch xoay vng ca mi hai nhn duyn. 1. Hoc: l V minh i qu kh dn n i, v Th i hin ti. 2. Nghip: y l Hnh i qu kh a n Hu ca i hin ti. 3. Kh: y l Thc, danh sc, lc nhp, xc, th i hin ti dn n sinh v lo t i v lai. Thuyt minh mi hai Nhn duyn, mc ch l gip con ngi hiu r ni dung ca Kh v Tp trong T Thnh . Nhn sinh l b kh! Vy, kh ny l do u? Do nhn qu trong ba i. Khi i t v minh m mc n l qu kh sinh t. tin ghi nh, xin lp biu v mi quan h gia mi hai nhn duyn.

Khi bit nguyn nhn ca kh l do tp. on tuyt tn gc cn nguyn ca kh, l tu theo phng php Bt chnh o. - Bt Chnh o. Bt Chnh o l o trong T thnh . Ni dung Bt Chnh o nh sau: 1. Chnh kin: y l s hiu bit, s kin gii chnh xc. Th no l Chnh kin? Hy dng Tam php n gim nh. Tam php n l g, s gii thiu phn sau. 2. Chnh t duy: y l dng Chnh kin lm c s, t tng chn chn v ni dung ca Chnh kin ny. y l cng phu thc tin ca nghip. 3. chnh ng: t nn mng trn nim chnh xc, biu t cng phu thc tin ca nghip khu. i vi ngi khng ni o, ni di, khng dng ng, m thc, khng dng c khu m l lm nhc ngi khc, nn dng thin ngn khuyn khch ngi, dng i ng an y. 4. Chnh nghip: l thn nghip chnh ng. Mun vy, thn khng phm c nghip st sinh, trm cp, dm lon, v khng dng cc cht to say m, ngy ngt. Cn phi hp vi v ng nghip, sao cho ba nghip: thn, ng, tr nn thanh tnh. 5. Chnh mnh: tc phng php mu sinh phi chn chnh. Loi b cc nghip c, nn theo nhng chc nghip chnh ng hnh x trong cc nhu cu ca i sng. Khng dng s ti kho v thut s giang h thu tm ti vt bt ngha. 6. Chnh tinh tn: y l i vi o nghip, t mnh n lc gng sc, iu c cha on, lp tc on ngay, iu thin cha tu, th hy gng tu. iu c cha khi, th ngn khng cho khi, iu thin cha ln mnh hy c lm cho tng trng. 7. Chnh nim: khi t tm gng gi tinh tn, th nn dng phng php bt tnh qun nhip tm, ch tm, khin tm tr nht cnh, v khng khi t nim vt ng.

8. Chnh nh: tu tr theo by giai on va nu, t s i vo t thin, bt nh. Sau rt dng khng tu lc nhp vo nh Dit th tng. y chnh l cnh gii gii thot Nit bn. Nhn vo Bt chnh o m khai din ba mi by phm tr o, li qui np v din ha thnh su Ba La Mt a (lc ), tt c u thuc phm vi tam v lu hc Gii - nh - Tu. ---o0o--- Gii nh Tu. Chng ta cn c kinh Tp A Hm hiu v Bt Chnh o, da vo kinh Trng A Hm hiu r ba mi by phm tr o, v nh kinh Tng Nht A Hm bit c Lc . y l lch trnh c pht trin theo th lp. Hin nay ti Trung Quc b kinh Tng Nht A Hm bn Hn vn c dch t i Chng B; i Chng B li truyn xut thnh t tng i tha. V th, ni dung tu o gii thot phi ty vo thi i m ln lt khai trin. Tuy nhin, nguyn tc c bn trong tu tr khng th tch ri yu cu thit yu l Gii nh Hu. Xin nu hai biu lm t liu thuyt minh.

Nh biu trn cho thy Bt chnh o bao hm ba mi by o phm. Chia ba mi by o phm ra 7 thnh by loi gii thch. C th tra cu Pht Hc i T in

Vng trn Hoc - Nghip - Kh l nh lut ca sinh t mn. Gii - nh Tu thuc tam v lu hc l nh lut ca gii thot mn. S quan h h tng gia gii nh hu cng l mt vng quay trn, hoc cn gi l Loa ton hnh (hnh trn trn c). Vic tu gii c thanh tnh, th tu thin mi c kh nng chnh nh. Nh nh lc chnh nh mi pht sinh hu lc v lu; li do hu lc ch o tr gii. Duy ch c Khng hu, hoc Chnh kin ca v lu hu ch o, th vic tr gii mi ph hp v tu thin mi khng b lc vo ma cnh. Trc nht cn xc lp chnh kin, lm iu , phi da vo Tam php n do c Pht ch dy

---o0o--- Tam Php n Tam php n l dng tam c thoi lm tiu chun n chng cc php, php no ph hp vi Tam php n, php hp vi Chnh kin ca Pht . Php no khng ph hp vi Tam php n, l t kin ca ngoi ma v nghing ng. Kinh Tp A Hm 14 ghi li cuc i thoi gia c Pht vi cc t T kheo: c Pht hi cc T kheo: Ng un v.v l v thng chng? Cc T kheo p: bch Th Tn, v thng. c Pht: v thng l kh, phi khng? Ch T kheo: bch Th Tn l kh. c Pht: nu v thng, kh, v php d bin i. Vy, php y l ng hay ng s? Ch T kheo: bch Th Tn, khng phi l ng, cng khng phi l ng s? c Pht ty cn c (trnh ) ca t m khai th. C theo cuc i thoi trn m qun st nm un (hu lu php), s thy cc php l v thng, v ng, sau mi l gii thot (Nit bn). Dng tam c thoi lm chun, nh m sng r, y l: 1. Ch hnh v thng; 2. Ch php v ng; 3. Nit bn tch tnh. Th no l ng un? Th no l cc php? Mun lm r hai vn nn va nu, phi dng Tam php n gii thch. Hu lu php thuc sinh t mn, d phn bit nn dng danh t ng n thuyt minh. ---o0o--- Ng un. Phm l ngi, ai cng ngh rng th gian l thng tr vnh hng. Thn tm ny l ta v ca ta (ng, ng s), do vy nn cn bo v. chp th gian l thng, chp thn tm (ng un) l Ta, th ng nhin Ta cn truy tm

khoi lc v danh li lm tha mn ci Ta. ng thi chy trn s hao tn hy hoi ca t nhin. Trn thc t, trong tng st na, mi vt trn i ny khng vt no l khng b bin d (i khc). V tt c u l v thng. D l i hoan lc, v danh li cc ln i na, th th gian ny vn khng c ci trng cu v khng tan r. Bi chng c a hoa no m khng c lc tn! Khng c con ngi no m li khng cht! V th, d c vui chi hoan lc cho tha thch, th kt cc vn l r ri, l kh. l v thng, l kh th tm u ra ci Ng chn thc, ci ng vnh hng, m s hu c v tinh thn ln vt cht? Pht Gio tm dng thut ng ng un phn tch tinh thn v vt cht. Ng un gm: 1. Sc Un: Bao gm sinh l con ngi v vt l ngoi ti: y l nhn, nh, t, thit, thn ca con ngi, v i tng l sc, thanh, hng, v, xc. Sc un hm nhip tt c vt cht nh, hnh sc, thi sc, cc vi, (in t v nguyn t), v hi - vin sc (nh tinh cu rt xa). 2. Th Un: Ly s lnh np lm cng dng, gn vi trng thi cm gic. 3. Tng Un: Ly vic lu gi hnh tng lm cng dung, gn vi tc dng ca tri gic v tng tng. 4. Hnh un: C cng dng thin lu (di i), v to tc. Gm c thi gian, khng gian, t tng.ttrng thi ca Hnh l i vi ngoi cnh sinh khi tham sn, thin c v.v... l cng nng ca hot ng tm l. 5. Thc Un: Ly phn bit lm cng dng, gn vi ngha ca tri thc; Thc un ly nhn, nh, t, thit, thn, lm s y nn gi l lc thc thn. i vi vt, cnh n ph trch vic hiu r, phn bit v ghi nh v.v ly lm tc dng. Thc un cng l tn gi khc v bn th ca tm.

Ng un l s phi hp gia tm v vt, cnh. Sc un th nht phn tch v vt l v sinh l, bn un cn li phn tch v tm l. Phn tch vt l, sinh l v tm l, nhm thuyt minh tng tn tt c mi hin tng thuc nhn sinh gii v v tr gii, rng tt c chng khng c th g l khng v thng tt c l v ng, l kh. Nu nng chng c o l ny, th ngay lc quan st chnh xc nh vy th l cnh gii Nit bn. Chng sinh lu chuyn trong sinh t l do nhn duyn ca mi hai nhn duyn to thnh. Th gii thn tm ca chng sinh l do s gi hp gia ng un v nhn duyn. La khi mi hai nhn duyn s khng c s lu chuyn sinh t, ly khai s gi hp do ng un, s khng c thn tm v th gii. Sinh t l vy, thn tm l vy. Khng ci no l khng pht sinh t nhn v duyn. Cc php h vng tm thi c nhng ch l s huyn hin. Vy, khm ph th gii thn tm bng cch no? y l dng tam Php n. Mun on tuyt thn ng un kh th lm sao? Hy tu Bt chnh o. ---o0o--TIT IV. S HNH HA CA C THCH TN V GIO ON LA HN T Ti Lc D Uyn c Thch Tn nm v T kheo - nm anh em Kiu Trn Nh. Nhn y mi c gio ch, gio php v gio on (Pht - Php Tng). Tip c Pht ngi Da X (Yas) v thn hu ca ng c thy mi ngi. Sau Pht ngi Mn T T, i Ca Chin Din, B T Da v.v cc v ny t b ngoi o, qui y Pht php, v u chng qu A la hn ly dc. c Thch Tn tri qua ma ma ti Vn Nai bng sinh hot n c u tin. Sau ma An c, Ngi khuyn khch cc La hn t khng nn du ha hai ngi trn cng mt a x. Ring c Pht, Ngi n c i n lngu Lu Tn Loa, ti y Ngi ha ngoi o th la l u Lu Tn La Ca Dip (Urivilv - Ksyapa) v hai ngi em ca ng ny l Na Ca Dip (Nadi Ksyapa) v Gi Da Ca Dip (Giay - Kspa), cng chng t ca ba v ny c thy mt ngi ngi. c Thch Tn nh li hn trc dy vi vua Tn B Sa La nn Ngi cng ba anh em nh Ca Dip v chng t i n thnh Vng X. Ti y, c Pht c quc vng ch thn thng lnh thn dn ra tn ngoi thnh nghnh n. By lu vua Tn B Sa La tng nghe danh ca ba anh em nh Ca Dip, nay mi c hi kin, nhng lc ny c ba tr thnh t

Pht, iu khin cho tn tm ca vua v thn dn thm phn khn thit. Do , sau thi thuyt php do c Pht thuyt ging, nh vua lin c php nhn tnh (Kin a v). Cn c trng gi Ca Lan (Kalanda) em vn Trc ca ng ngoi thnh Vng X cng dng c Pht, trong khi vua Tn B Sa La kin to tnh x ti vn Trc cng Pht v chng thnh t; v t vn Trc tr thnh o trng qui m to ln ca Pht gio. Bn nm sau Pht thnh o, mt trong su lc s ngoi o thuc phi Ngy Bin l Tng X Li Pht, khi ng ang trn ng i, bng nhin c ting ni ln hng v ng m ni: Cc php do nhn duyn sinh, cc php cng do nhn duyn dit. Ch hnh v thng, v l php sinh dit, dit ht sinh dit, tch dit l vui. Khi li va dt ng lin c php Nhn tnh; v l gio nghi cn bn ca Pht php nn khng c g l. X Li Pht lng cm thy bn chn v cha tng c nghe diu php ny. ng em diu php va nghe thut li vi ngi bn ng mn l i Mc Kin Lin, v ri c hai cng a hai trm nm mi t ca mnh i n bi kin c Pht, v cng xin xut gia theo Pht. Sau khi xut gia, tt c u chng c A la hn qu. Li na, c ngi Ma Ha Ca Dip (Maha Ksyapa), ng l ngi sm xut gia tu hnh ym ly, v c quc dn Ma Kit knh ngng. C ln Ngi t ni: Nu khng gp Pht ra i, th ta l v c Gic. Nhn khi ng ang ti thnh Vng X, v nghe nhiu ngi ni l gp c Pht trc thnh, ng t gic ng thiu phn, v lin hi tm i vo php hi ca Pht. Nh thng thy trong kinh Pht c on vit: thin nh b ng thp nhn cu, giai th i A la hn (Hai nghn nm trm ngi cu hi, h u l bc i A la hn), y l ni lc gio on hnh thnh. Nm nm sau khi thnh o, c Pht nhn li thnh mi ca dn thnh X V (Srvast) thuc nc Kiu Tt La (Kosala), i n thnh ny, ti y c ng trng gi Tu t (Sudatta - cn gi l Tu t Ta). B tin mua mt ta K Th Cp C c Vin v cng gi tr cng dng c Pht. Tc th ni y tr thnh trung tm hong php ng thi. Cng nm , c Thch Tn nhn c li triu vi ca vua Tnh Phn. Ngi lin ln ng hi qui c quc thm li ph vng. Vua Tnh Phn cho kin lp tnh x ti vn Ni Cu Lut lm ni tip i c Pht. Ln tr v c hng ny rt l trang nghim, bi tt c chng Thnh t cng i vi c Pht. c Thch Tn v ph vng m thuyt php. ang khi nghe Pht thuyt php Tnh Phn vng lin c Php nhn tnh. Cng trong dp ny, c rt nhiu ngi trong hong cung cu xin th gii php; ng thi

c Pht ngi em d bo l A Nan 15 xut gia. Thn t Ngi l La Hu La cng cu Pht xin xut gia. Chuyn hi hng ny, c Pht v chng Thnh t lu li qu nh trong by ngy; Ngi t bit ph vng tr li thnh Vng X. Nhng ngi trong Thch Ca vng tc xin theo Pht xut gia lm t, trong c nhiu v ni danh nh ngi A Na Lut (Aniruddha), A Nan (nanda), Kim T La (Kumbalra) B t a (Devadatta) v.v nhng v ny c bit xin c Pht u ng, nghe xong li ngh, c Pht lin qu trch cc vng t; v c Pht mun biu l s bnh ng trong Pht php; mt khc, Ngi mun c ch tnh kh kiu ngo ca cc vng t. Hu th truyn tng mi v i t ca Pht, trong ngoi tr ngi Tu B (Subhti) xut gia hi mun, cn chn v kia u xut gia. ---o0o--- c Pht vi Tng on Tng on c gi l Tng Gi (Sangha). Khi ln u tin c Pht nmv T kheo, th l lc Tng Gi c hnh thnh. Tng Gi trong Pht Gio ly T kheo lm trung tm. Nhng ni dung Tng Gi gm c by chng. Vic vua Tn B Sa La qui y Pht, nhn y m s nam, n tn ti gia ngy cng tng. Do v thiu nin xut gia l La Hu La, m trong Tng on c v Sa di. Do b Ma Ha Ba X Ba cng nm trm ngi n trong dng h Thch xut gia, m trong Tng on c T kheo ni; trong s nhng ngi n xut gia, c ngi cn tui v thnh nin, nn Tng on c nhiu v Sa di ni. Li na, c hng ngi n tng c chng, nhng khng r l h c thai hay khng (hoc v chng cht, hoc ly d, ly thn) nay xin xut gia. Ngi rng chng lu sau h li sinh con, khin th nhn ph bng, v vy tm cho mi ngi thi gian l hai nm v tr Thc xoa ma ni, sau hai nm nghim thy h khng mang thai mi cho th gii T kheo ni. Theo th t v v tr, Tng on t Pht c by chng: 1. T kheo (Bhiksu), 2. T kheo ni (Bhiksun), 3. Thc xoa ma ni (Siksamn), 4. Sa di (Srma), 5. Sa di ni (Srmanerik), 6. u b tc (Upsaka), 7. u b di (Uprik).

n thi im ny c Thch Tn hon thnh vic ch nh gii lut cho by chng t. Thng thng T kheo th, gi hai trm nm mi gii. T kheo ni nm trm gii. Thc xoa ma ni c su gii. Sa di v Sa di ni, gi mi gii. u b tc v u b di, tc nam n t ti gia th nm gii v phi th php qui y Tam Bo. S khc bit v gii tnh, cn cn c theo gii php m h th tr phn nh. Ni dung gii lut, xin tham cu Gii Lut Cng Yu. ---o0o--- c Pht v s Truyn K. Tnh t khi c Pht thnh o n nm th su, tuy khng c nm thng r rng, a im hot ng ca Ngi c th kho cu. Ch bit sinh hot ca c Pht v chng t vo ma ma, v c chp trong cc t liu rt t i. y l nhn vo cc Truyn K trong vn hc ghi chp v c Pht. Nh kinh Phng Qung i Trang Nghim, kinh Pht Bn Hnh Tp, Pht S Hnh Tn, kinh Qu Kh Hin Ti Nhn Qu, kinh Bn Sinh v.v i loi cc kinh va nu t thut li nhng nm hot ng sau khi Pht thnh o. Do , cha th dng nhng t thut ny qun xuyn cc Truyn K v nhng s tch trong qu trnh hot ng ca Ngi c th lu hu. Hin ti cn c vo kinh Tng Gi La St S Tp 16, quyn h c lit k nhng ni c Pht v chng t an c vo cc ma ma nh sau: Nm th nht ti nc Ba La Ni, nm th hai, th ba ti nh ni Linh Thu, gn ngoi thnh Vng X, nm th nm ti T Th Ly (T X Ly), nm th su ti ni Ma Cu La (l ni Pandava cng ngoi thnh Vng X), nm th by ci tri Tam Thp Tam Thin (tc ci tri ao Li, ti y c Pht v thn mu m thuyt php). Nm th tm, th mi mt, th mi hai, th mi ba, ti Qu Thn Gii (mt b tc ca nc Kiu Thng Di, tc rng Khng B ca nc Ba K), nm th chn ti nc Cu Kh T (Kiu Thng Di), nm th mi trong ni Chi (v tr ni ny cha bit c). Nm th mi hai ti Ma Gi (Ma Kit ) thuc x Nhn C, nm th mi bn ti K Th Cp C c Vin ti nc X V, nm th mi lm, mi su ti nc Ca Duy La V, nm th mi by, mi tm v hai mi ti thnh La Duyt (thnh Vng X), nm th mi chn v hai mi mt ti ni Gia L (ni Calya ph cn thnh Vng X), v sau c Pht v chng t an c ti Qu Thn Gii bn ln, thnh

X V mi chn ln. Nm th bn lm, c Pht ln cui an c cng Thnh chng t ti thn T Tng thuc ni cnh nc Bt K (Vriji). c Thch Tn lc tui v gi c nhiu vic Ngi khng thun . Ti thnh Vng X, ng B t a yu cu c Pht trao quyn lnh o Tng on li cho ng. Do khng tha nguyn, B t a nui dy ln phong tro phn Pht, hi Pht. ng dng thn thng bin ha v hiu triu gii tu kh hnh cc oan, tranh th vua A X Th (Ajasatru) tt c u ng h ca ng. V th, mi nm cui i c Thch Tn khng cn lu li thnh Vng X, v cng khng tr li thnh Vng X. Ti thnh X V sau cng khng c an ninh, pha nam, vua A X Th v m mui ma git cht vua cha l Tn B Sa La ln lm vua - i th su ca nc Ma Kit . mn pha bc, nc Kiu Tt La, th vng t Lu Ly (Virdhaka) ca thnh X V, trc Pht nhp dit vi nm cng ni ln xua ui vua cha l Ba T Nc (Prasenajit) ot ly vng v, ng thi c i qun nh p thnh Ca T la V, qu qun ca c Pht. y l ln dit thnh quch, dit tc h - mt cuc i thm st. Tc Thch Ca c h b tuyt chng trong cuc binh bin ny. Tuy nhin, sau ln gio on b phn chia, v t quc b dit vong, v B t a cng cht, vua Lu Ly b vua A X Th nh bi, nc Kiu Tt La qui v bn nc Ma Kit , v ri sau cng vua A X Th cu qui y Pht. Vy l c Thch Tn sau mi nm kh hnh, phong sng, Ngi vn i li nhiu ni gio ha, sau rt sc thn ng un ca Ngi cng dn d lo suy. ---o0o--- S gio ha sau cng Qua bn mi lm nm gio ha, cui cng c Pht t bit thn n thi gian Ngi quyt nh x thn ng un. Tuy vy, nhng Ngi vn cn nhc thi gian thch hp trc khi x b bo thn. u tin Ngi triu tp ton th cc T kheo ang c mt ti T X Ly v t hi ti tnh x Trc Lm, y l ln gio ha sau cng v cng trng yu. Tip , Ngi i v hng thnh Cu Thi Na La (Kusinagara). Thnh ny xa tn l Cu Thi Na, c mi chng ng i qua, cm thy mt th Ngi ngh, nht l khi i qua cc thn p, c Pht u ng li ngh chn, v trong thi gian ngh ngi, Ngi hng v dn lng m thuyt php. Sau cng Ngi n rng cy Ta La

(Sla) ngoi thnh Cu Thi Na La; c Thch Tn chn khu rng hoang ca mt tiu quc t ngi bit n lm ni nhp dit. c Thch Tn kit ta trn chic tng Gi L (i y) m ngi A Nan va tri ra, ri c Pht nghing ngi nm xung ngh hng v pha hu. Trong lc cn suy kit khng th chu ng c na, th c ngi ngoi o tn l Tu Bt La (Subhadra) n khn cu ngi A Nan cho php ng bi kin c Pht. Nghe vy, c Pht gng sc tip ng ta v Tu Bt La tr thnh ngi t cui cng c c Pht thot. Trc lc c Pht x th, Ngi hng v chng T kheo t m gio gii: Th ny cc T kheo v vi v phng dt, ta chn khng phng dt, ta t thnh chnh gic. V lng chng thin, cng do khng phng dt m c. Tt c vn vt, khng vt no l thng tn. y l li dy sau cng c Nh Lai ni ra 17. Trong kinh Pht Di Gio 18 , c Pht dy: Ny cc T kheo, thng nn nht tm, sing nng cu o xut ly. Tt c cc php ng v bt ng ca th gian, u l tng tn hoi v bt an l li dy cui cng ca ta. y l biu l lng thng ngi ti hu ca c Pht trong tnh cnh cui cng. c Pht snh nh ngi m hin v i! Trc lc sp i xa, lng c xt xa lo lng cho nhng a con gi th di ca mnh, chng khng bit t lo nhng vic nh n mc, i ng, v th Ngi cn dn i, cn dn li, v ri dn i dn li. T khi c Pht thnh o n lc Ngi sp nhp dit, c Pht lun ht lng cu gip v gio ha chng sinh. Bt lun hon cnh no, Ngi cng u x s mt cch n ha, khoan i, gi ly trung o m hnh x. Ngi cha tng bao gi tht ra mt cu ni ngo mn, khinh ngi. Ngi cng cha bao gi c ng thi biu l s bt bnh d l trong ni tm. Ni t thn Ngi, c Pht lun m lng bi mn gio ha chng sinh. Tr hu quang minh, v hn v su kn ca Ngi l hon ton sung mn. V th bt lun l vn g, khi x l Ngi cn nhc c v l, tnh ca n, khng nghing ng ch quan. Qu thc Ngi l ng cha lnh ca th gian, l ng to s ca Tri, Ngi. c Pht l Pht chnh nhng g Ngi em li cho nhn loi. ---o0o---

CHNG III .NGUYN TH PHT GIO V TAM TNG KINH IN

TIT I - II: PHT GIO NGUYN TH Cch Phn K ca Lch S Pht Gio Sau khi Pht nhp Nit bn, Ngi tr thnh nhn vt lch s. i vi cch phn k ca lch s Pht gio n , cc hc gi cn i vn cha ng v chp nhn ly thuyt no lm chun mc, hin ti xin n c nm thuyt tham kho. ---o0o--I. THUYT TAM K CA I S THI H - NGI TRUNG HOA. a) Thi s k, nm trm nm l thi Tiu chng i n (Tiu tha sng l, i tha tim n). b) Thi k nm trm nm th hai l thi i ch Tiu tng (i tha l ch yu, Tiu tha nng theo). c) Thi k nm trm nm th ba l thi Mt ch Hin tng (Mt gio l ch yu, Hin gio nng theo)19 . Nhng, lc v gi i s Thi H ci i cch phn k trn thnh; Tiu hnh i n, i ch Tiu tng, i hnh Tiu n, Mt ch Hin cng 20. Cch phn k ny tuy c gi tr, nhng qu s lc. ---o0o--II. CNG C THUYT PHN LM BA K. a) T c Thch Tn n B tt Long Th l thi k Pht gio pht trin mt cch cn bn. b) T B tt Long Th n i lun s Php Xng l thi k hng thnh ca Pht gio i tha. c) T Php Xng n thi Hi gio xm nhp n , khong nm trm nm sau l thi k Pht gio suy i. Cch phn k gio php theo li ny, cn bn ch khi qut Pht gio t khi Pht cn ti th l thi Pht gio nguyn

th cho n ly thi B phi Pht gio sau Pht nhp dit c khong mt trm nm. Cch phn k ny cn n tng s ln ln. ---o0o--III. C MT THUYT TAM PHN K KHC a) T c Thch Tn n B tt Long Th l thi k Pht gio pht trin mt cch cn bn. b) T B tt Long Th n i lun s Php Xng, l thi k hng thnh ca Pht gio i tha. c) T Php Xng n thi Hi gio xm nhp n , khong trm nm sau l thi k Pht gio suy i. Cch phn k gio php theo li ny, cn bn ch khi qut Pht gio t khi Pht cn ti th l thi Pht gio nguyn th cho n ly thi B phi Pht gio sau Pht nhp dit c khong mt trm nm. Cch phn k ny cn n tng s ln ln. ---o0o--III. C MT THUYT TAM PHN K KHC a) T c Thch Tn thnh o cho n mt trm nm sau khi Pht nhp dit l thi k Pht gio Nguyn th. b) T sau Pht nhp dit, c khong mt trm nm, n ngi Long Th l thi k Tiu tha Pht gio pht trin. c) T Long th cho n nh Php Xng l thi k i tha Pht gio hng thnh. Thuyt ny vi thuyt ca Kimura Taiken, v thuyt ca V Tnh B Th i loi ging nhau. ---o0o--IV. LONG SN CHNG CHN V.V... A RA THUYT BN K a) Thi k Pht gio nguyn th. b) Thi i B phi Pht gio. c) Thi i Pht gio i tha.

d) Thi i Mt gio. Thuyt ny ly hu k ca Pht gio i tha thit t thnh thi k Mt gio, v ly thi i B phi Pht gio thay cho thi Tiu tha Pht gio. V sau Pht gio nguyn th lm c s chung cho s pht trin ca Pht gio Tiu tha, v cc phi i tha. Do , thuyt ny ng gi l c kin gii hay. ---o0o--V. THUYT NM K CA PHP S N THUN a) Thi i c Pht ly Thanh vn lm gc m im ng qui l gii thot. b) Ly bn trm nm sau Pht dit lm S x dng ca Thanh vn theo khuynh hng B tt. c) Sau Pht nhp dit, t bn th k n by th k l thi ly B tt lm gc, c s pha trn gia i tha v Tiu tha. d) Sau Pht nhp dit by trm nm n mt nghn nm, l thi B tt phn lu v khuynh hng Nh Lai. e) Sau Pht nhp dit mt nghn nm cho n mi v sau ly Nh Lai lm gc ca thanh tnh Pht nht th. y l da vo din bin pht trin t tng v gio on kho st. Quan im ny v i th tng ng vi quan im ca i s Thi H, nhng phn tch chn xc hn. Duy c iu cch phn k t tng ny ca php s n Thun c tnh c lp xin c tc phm Pht Gio n ca chng mt - trang 4 n trang 8. B sch ny trnh by cch phn k ca cc nh m khng c s ly b nh no lm chun, ch thun lc thut c tnh tham kho: v vy vn chnh l chng mc, ch khng hn l s chia ct. ---o0o--- Gio L Pht Gio Nguyn Th. Ni n Pht gio nguyn th l ni v ngn hnh ca c Pht khi Ngi cn ti th, qua c Pht t thn n chng v ngn hnh ca cc t

Ngi. Nhng iu va nu ch tm thy trong kinh A Hm, v trong Lut b; nhng kinh A Hm so vi Lut b, th kinh A Hm qua ln kt tp th nht, th nh l c s thm bt. Thm ch c th ni ni dung ca kinh A Hm hin ti khng hon ton cn gi nguyn din mo nguyn th ca n. Nhng nu khng cn c vo nhng ghi chp trong kinh A Hm th khng da vo u tm ra din mo ch thc ca Pht gio nguyn th. Gio l ca Pht gio nguyn th qu thc l cc k n gin. c Pht khng bao gi huyn m v nhng g mang tnh hnh nhi thng (siu hnh, hoang ng, khng tng), hoc m thuyt v nhng kinh nghim l tnh. Ngi dy con ngi o l gii thot mt cch thc tin. Ngay thi by gi, cc t thnh cu c Pht ging cho h bit v cnh gii Nit bn, v Ngi gi thi mc nhin khng p. Bi theo Ngi, ngi cha chng c Nit bn li cng h ni v Nit bn ci tri Tam D Tam Thin th r rng l chuyn ni nghe cho vui. Cn i vi ngi thc t chng c Nit bn, th c ni cng chng gip c t ho no c! c Pht l ngi loi b tt c mi s phin tp, v Ngi cng l ngi cc k kho lo vn dng th d. Vi chng t, mi khi thuyt php c Pht ch dy nhng li cn dy, tuyt nhin khng cht rm li. Ni dung thuyt php c Ngi khai th theo th lp, v khng vt ra ngoi T thnh , thp nh nhn duyn, v Bt chnh o. Cc mc ny lc gii thiu chng II. Chng hn khi bn cha tip cn o Pht, lc y bn cha hiu th no l tu hc Pht php, th vic u tin Pht gio s ni cho bn r l nn gi cho thn, khu, , mnh trong sch, khng u, th tc mng chung c sinh v ci ngi. Cn nu bn bit hu th, nhn i, lm li ch cho ngi vi nhiu iu tt lnh th khi thn hoi mng chung s sinh v ci tri Thin x21. y l trc ht dng php tu nhn thin gip bn hiu nn nh th no c sinh ci tri, ci ngi, th n gip bn t iu chnh nhn cch sng sao cho mi ngi knh trng. Khi bn qui y Tam Bo v gi nm gii cm, lc y cn lnh ca bn s tr nn ln mnh. Lc y Pht gio s khai m php mn gii thot bn i vo. Tu thin php sinh v ci tri, ci ngi l iu m nhiu ngi tin theo v gi gn, nhng php mn gii thot th duy nht c c Pht l ngi c kinh nghim t thn chng ng. iu khn yu l c Pht khng nhng khng dng quyn uy thng dng ca Thn gio bo rng bn l k c ti, ri bo bn hy chuc ti, ra ti. c Pht ch a ra phng php n gin, r rng, ri khuyn bn

y theo phng php thc tin m tu tp th s i n kt qu tt lnh. Do , trong tinh thn ca Pht gio nguyn th, tt c mi thn thoi v nhng iu m tn hon ton khng c ch ng. ---o0o--- Th Gii Quan ca Pht Gio Nguyn Th Chng trc c ni nu b bn v con ngi ch thun kho st th gii, th khng phi l bn hoi ca c Pht. Trong kinh Tin D 22 Tn gi Man ng T (Mlunkya Dutta) hi c Pht: i l thng hay i l v thng? i l hu chung (cng tn) hay i l v chung? v.v... v Tn gi nu ln c thy mi lm vn , tt c u l bt quyt vn . Bng mt thi trong sng phi thng, Pht dy: Ta thy khng cn thit phi ni vi ng v cc vn trn. V l php khng a n li ch g, chng khng phi l gc ca phm hnh, chng khng a n tr tu, khng a n gic ng, khng a n Nit bn. S d vy, l v c Pht thy khng cn thit phi lm cho bn hiu mi th (bc lon), m Ngi thy iu thit yu l gip bn phng php t n gii thot, chng c Nit bn, c vy, t nhin bn nh ngi vn my thy c nh sng ch thc ca n. Tuy l nh th, nhng trong Pht in vn c gii thiu mi quan h v th gii quan. Chng hn kinh Th K trong Trng A Hm, t quyn 18 n quyn 22 23c gii thiu nhiu th loi tng trng ca th gii quc v th gii hu tnh. Nhn y, chng ta khng th cho rng c Thch Tn hon ton gi im lng trc nhng vn do tn gi Man ng T a ra. Nhng chng ta kho st ngun gc ca vn s thy rng, i th vn c pht hin l do t th gii quan V ca B La Mn gio v l sn vt ca t tng duy vt. Trong phng php gio ha ca mnh, c Pht l ngi kho vn dng nhng t tng duy vt, v th gii quan V ca B La Mn gio lm th d. Bi khi hng v qun chng ngoi o thuyt php, th hay nht l s dng nhng truyn thuyt ca h dn gii h i vo Pht php. Do vy, m nhng quan nim v th gii ca hng ngoi o c c Pht dn gii mt cch ch xc, nhng khng phi l ch chnh trong vic thuyt php sinh ca c Pht. iu hin nhin l c Pht hon ton khng ng tnh vic s dng truyn thuyt ca ngoi o cng kch

li h, v c Pht cng cho php hng t mnh s dng phng thc ny. n nh kinh Th K l c mt h thng t thut di dng dc, v khng nghi ng g, iu xut pht t s bin tp t m ca cc nh kt tp. Bi kinh Th K c hnh thnh sau thi vua A Dc, v l trong Trng B Kinh ca kinh tng Ba L khng c kinh ny. Do , ni dung kinh Th K khng phi l pht minh ca c Pht, m n l ti sn chung ca nn vn ha n ng thi. c Pht s d li dng cc quan nim trn, y chng qua l s gp g ch hon ton Ngi khng biu th s tip th. Th d nh cc thn trong V , c bit l thn Phm thin. c Pht ph nh thc th ca Phm thin, nhng li kho s dng tn ngng ny. Nhng sau khi Pht nhp dit, cc t Pht li ni kt quan nim v thc th Phm thin tip th. l vic dng ni Tu Di lm trung tm ca th gii quan. iu ny ng v phng in a l hc v thin vn hc hin i, thc kh c cch no xc nh. Tuy y l thng thuyt c t rt sm ca a l v thin vn hc n - n c trc khi c Pht xut hin. L nhng t Pht, chng ta nn ch tm coi trng cch ng ha ca c Pht lm trng tm, l hng dn vic tu tp ca mi ngi, gip h gii thot v minh, bt tt phi s dng tt c nhng ng ha ca c Pht, v l tr gip con ngi tu chng gii thot ch khng phi nhng hc thuyt ca V , ca Lc s ngoi o. Nu chng ta ch ch tm phn tch, tm hiu cc hc thuyt trn m khng chuyn tm tu tp, th chng khc g b gc chy theo ngn, v nh th l t dn mnh n ch cht m cn s b mai tng. Qu l sai lm! ---o0o--- Tm ca chng ta. c Pht thy cn gip con ngi gii thot khi v minh, ch th ca con ngi l Tm. Nhng Tm y khng th t ch, bi c tnh ca Tm l nim nim tng tc, hot ng ca Tm l lun lun i khc (bin d). Do cho nn Tm l v thng, l v thng th tm u ra c ch th? V vy, nn bit Tm l v ng. Bit r Tm l v thng, v ng iu khin Tm khng b chao ng trc nhng chuyn bin nhng i khc. Ngi lm ch c Tm mnh, l ngi vt ln trn phm phu tr thnh Thnh qu. Thc th qu l kh.

K thc, c Pht c bit ch trng n vic kho st tm phm phu; dn dt Tm y vo o, bng cch tu tp khin Tm nhim thnh Tm thanh tnh. Dtm thanh tnh l Tm khng dao ng. Ch ring c danh t Tm, nhng li c nhiu cch ni: Tm nhim l Tm bin d khng ngng ngh, kho st t m trng thi Tm nhim cng c nhiu dng; theo t liu nguyn th, Tm nhim c phn loi v qui np thnh mi hai khonh: 1. Ng ci 24: gm c tham dc ci, sn nhu ci, hn trm ci, kin nghi, v minh. 2. Tht kt (s): gm c dc tham, hu tham, sn nhu, mn, kin, nghi, v minh. 3. Cu kt (s): ly Tht kt lm c s, ly hu tham i thnh th, li thm vo tt, v xan. 4. Ng h phn kt: thn kin, nghi gii cm th, dc tham, sn. 5. Ng thng phn kt: thn kin, nghi gii cm th, dc tham, sn. 6. T bc lu: dc bc lu, hu bc lu, kin bc lu, v minh bc lu. 7. T lu: dc lu, hu lu, kin lu, v minh lu. 8. T th: dc th, kin th, gii cm th, ng ng th. 9. T h: tham h, sn h, gii cm th h, th chn chp h. 10. Tam cu: dc cu, hu cu, phm hnh cu. 11. Thp lc tam cu: bt php dc, sn, phn, hn, ph, no, tt, xan, sim, cung, can phc, bo phc tm, mn, qu mn, kiu, phng dt. 12. Nh thp nht tm u: t kin, phi php dc, tham, t php, tham, nhu, ty min, tro hi, nghi hoc, sn trin, bt ng kt (ph tng ti), xan, tt, khi cung, du sim, v tm, v qu, mn, i mn, mn ngo, phng dt. Ty tng trng hp, c Pht dng ng vng thch hp gii r trng thi tm bnh. Sp theo th hng, th mi mt khonh trc c trch t n Pht Gio S ca Long Sn Chn in. Khonh th mi hai ly t kinh Trung A Hm quyn 23, kinh th 9325

Nu tot yu li mi hai khonh trn th khng ngoi tham - sn - si. c Pht gi l tam c, tam bt thin cn, tam ha. Gn y c ngi gii thch tam c nh vy: tm l mt th tham dc, hnh vi v khng thy ca tm c tng tc tin hnh mt cch khng ngng ngh; do tham dc, hnh vi v khng thy ca tm, ba th ny cu thnh nh mt s tun hon 26. Li gii thch ny khng my chnh xc, nhng d l gii. Do tham, sn, si m phn bit thnh nhiu trng thi tm l vi nhiu tn gi khc nhau. ng thi i tr tham, sn, si li cng phn ra nhiu trng thi tm l v tn gi khc nhau. Nhng phn tch trn v cc trng thi tm l, kt qu c i sau gi mt cch ngn gn l: tm vng, tm s, tm s thin v tm s bt thin. S hpn tch trng thi tm l ca Pht gio khng n thun l s phn tch ca tm l hc hin i, m s phn tch ny l nhm khai thng cch i tr tm phin no ni con ngi. Tm l hc hin i l mt mn hc nm gia mn sinh l hc v x hi hc. Nu bin bit mt cch gn ghp, th c th ni tm l hc ca Pht gio l nhm a con ngi tr v vi cn bn nhn sinh v gii thot. Trong khi tm l hc hin i ch nhm phn tch v gii thch hin tng tm l con ngi. ---o0o--TIT II: CUC KT TP TI THNH VNG X Sao gi l kt tp? Kt tp (Samgti) c hai ngha, mt l tng (mt ngi), hai l hi tng (nhiu ngi cng c tng). i chng suy tin nhng v tinh thng v php (Sharma), v v lut (Vinaya), nhng v ny tun t tun theo s pht vn ca Thng ta T kheo Ca Dip. Theo , v no t mnh tng nhiu ln nghe Pht thuyt ging kinh, lut th hy c tng li i chng cng nghe v thm nh. Khi cu vn c chnh tc mi i n bin tp, v y l nh bn Thnh in sm nht c thnh tu. Nhn v, chng lu sau Pht nhp dit, c T kheo ngu si li a thch ni nhm rng: V trng lo kia, Pht thng dy: nn lm nh th ny, Khng nn lm nh th kia; nn hc nh th ny, khng nn hc nh th kia. Chng ti hin gi va thot khi s phin kh, v t mnh lm theo nhng g mnh thch, khng cn b cu thc nh trc27. Sau khi nghe nhng lun iu ny, by gi ngi Tn gi Ca Dip cm thy khng vui. Lp tc ngi quyt tm triu tp i hi kt tp di gio ca c Pht. Nhn cuc kt tp ny, Tn gi Ca Dip mi hon tt vic lm sng t gio php Pht sau khi Ngi nhp Nit bn, ng thi nhiu v quc

vng mun dnh phn nghnh n x li ca Pht. Qua , ngi d xt c nhng hnh ng c ngha ca h. Theo i S c lu truyn ti Tch Lan, chng ba ca b s ny thut rng: Sau Pht nhp Nit bn, Tn gi Ca Dip i n thnh Vng X, by gi ch thnh Vng X l vua A X Th, nh vua l ngi ngoi b rt c lc, do vua gip ngi Ca Dip kin lp tnh x cnh ni T B La (Vebhra) trc Tht Dip Qut (Sapta Parnaguh). Ti y Tn gi Ca Dip tp hp c nm trm T kheo v t chc an c vo ma ma ln th nht sau Pht nhp dit. Trong ma an c ny, t thng th hai tr lui Tn gi Ca Dip bt u m cuc kt tp ko di trong by thng (Bc truyn cho l c ba thng), v Tn gi u tin c yu cu tng xut Lut tng l ngi u Ba Li. Th n l Tn gi A Nan tng xut Kinh tng (Php tng). Vic lm ny v sau s Pht gio gi l Ng Bch Tp T Ni hoc gi l Vng X Thnh Kt Tp li c danh xng l Nht Kt Tp. ---o0o--- Kinh Lut c t thi no? Php (gio php kinh) v Lut (gii lut) tuy mi c nh hnh sau ln kt tp th nht. Nhng t thi c Thch Tn cn ti th th cc lut s cng chuyn tng Lut. l c mi na thng B tt mt ln, cc T kheo ty theo a bn c tr u phi t hi li tng gii. ng thi, khi Pht ti th cng c nhng Thnh in c em ra c tng. Nh trong Cn Bn Thuyt Nht Thit Hu B T Nai Da quyn 44 28 chp l c v trng gi yu cu quc vng chun ha cho ban m c t n hc kinh Pht. Li cng sch va dn, quyn 48 29, ghi Cam Dung phu nhn ban m chong n c kinh Pht. Li ni: Phu nhn bo sao chp kinh Pht, v ni vi cc v i thn, hy dng giy mc, vit r li kinh, khin nhiu ngi tin li c tng. Kho st s thnh lp ca Hu B Lut th thy rng, vo thi B phi Pht gio nhng ghi chp va nu trn l c tnh truyn thuyt. Nhng lc Pht ti th, vic c tng kinh lut l iu m cc T kheo thng lm nn khng phi ng. Do , c ngi cho rng: thi Pht cn ti th, cng tp thnh Thnh in theo loi v b, t ra l c: Php c, Ngha Phm, Ba La Din, Nam, Ba La Mc Xoa, c thy nm th 30. Cha hn lc ban s c Thch Tn quyt nh khi no th thuyt php, khi no th ch nh gii lut. M qua thi gian, nhn v phi i din vi th

vn cn phi x on, phi gii thch v qui inh, dn d a n vic phi xem nhng sinh hot no cn qui thnh qui ch, nhng php no l php ly dc cn ghi nh tu nh. Hu th ly Kinh, Lut, Lun phi hp li thnh Gii - nh - Hu. Cng nh cha hn ng thi a ra nhng qui nh cng nhc nh v sau ny. Duy c iu khi ni v Lut, th gii l chnh, khi ni v Kinh, th nh l chnh. Cn Hu th do gii v nh m sn sinh. ---o0o--- Ni dung kt tp Kt tp ln th nht. Cu cnh ca ln kt tp nh th no? i loi m ni, y l tam tng Kinh, Lut, Lut. Trong Tng Nht A Hm, T Phm c thm Tp Tng m thnh bn Tng, lun Phn Bit Cng c, v lun Thnh Thc. Li ly tp Tng chia lm B Tt Tng m thnh nm Tng. Ni n kinh Pht l ni n b A Hm; nhng kinh A Hm hin ang lu truyn e c s thm bt. Kinh A Hm hin nay l thnh in thuc thi i B phi Pht Gio v nm Ni Ca Da (Nykaya) ca vn t Ba L (tng ng b A Hm ca Bc truyn) c t nhiu khng ging nhau. Ni n Lut, l ch cho lut Bt Thp Tng. S d c danh xng ny l v ngi u Ba Li phi tm mi ln tng mi hon thnh c Lut tng. Tng Lut ny hin nay khng tm thy. Cc tng Lut hin ang lu truyn u thuc thi i b phi, v c cc phi c tng. Do , v ni dung hi c phn gia, gim. Lun tng c tng xut nh th no? Tuy cn c theo lut Thin Kin ca Nam truyn (Theravadha), v lut T Phn ca Php - Tng b, c hai c ni n tng T Ni Da, nhng khng cho bit ai l ngi tng xut. Trong khi Thp Tng Lut th ni Tn gi A Nan l ngi tng xut A T m tng, v lun i Tr cng ng nh vy. Cn Cn bn Hu B Lut Tp S th ni i Ca Dip l ngi tng xut Ma c Lc Gi; Dulva II (Life of Buddha, p.150ff) c truyn Ty Tng cng ng khi ni i Ca Dip l ngi t mnh kt tp Ma t L Ca. Tt c cc ghi nhn trn ch l truyn thuyt c xut pht t Hu B Th D S. Min in th cho rng ngi A Na Lut l ngi tng xut by Lun. Trong khi B Chp D Lun S do Tam Tng Chn truyn v dch th ni Ph Lu Na l ngi

c tng A T m tng. i ng Ty Vc K quyn chn31 ca Huyn Trang ni l, c c trm, c nghn ngi ca i Chng B khng tham d vo cuc kt tp do ngi Ca Dip triu tp, m h t hi ring, v kt tp thnh nm tng Kinh, Lut; v ch l truyn thuyt c vit ra t cc B phi v hu th; v vy, nn c s khc nhau kh nhiu. Nhn , i vi cuc kt tp ti thnh Vng X, c thuyt ch trng l c kt tp Lun tng, iu ny khin cc hc gi cn i khng c c s tin. ---o0o--- Nhng Ngi D Cuc Kt Tp Ln Th Nht Nh chng ta bit, cuc kt tp ti thnh Vng X l do ngi Ca Dip ng ra mi thnh, v ch c nm trm v Thng ta T kheo ph hi. Theo Ma Ha Tng K Lut (cn gi l Tng K Lut), th by gi c nhiu v Thng ta T kheo nhp dit, nh ngi X Li Pht, ngi Mc Kin Lin khi nghe tin Pht sp nhp dit, hai ngi bn xin nhp dit trc Pht. Tip nhng v i t khi nghe tin Pht nhp Nit bn, cc ngi c v lng l, nhng ri ni tip nhau nhp dit. Do , nhng v c mi tham d i hi kt tp ch c bn trm chn mi chn, Tn gi A Na c h nh b ngi Ca Dip mi ra khi i hi, bi ngi l ngi cha ly dc nn khng t cch ph hi. V th, ngi A Nan quyt ch ly dc, v tr thnh v A la hn, nhn mi tc s nm trm v 32. Nh thm tra nhiu ngun t liu cho thy i hi kt tp ti thnh Vng X ch gm nhng v cng mt phi vi ngi Ca Dip, v l cuc kt tp ca mt thiu s ngi, ca nhng v Thng ta T kheo i biu cho phi kh hnh. Duy c iu, thnh qu ca ln i hi ny l rt to ln. N nh bi tt c mi d ngh ca s ng ngi, do cho nn v tr ca n l cc k quan trng. Ni chnh xc, th y l cuc i hi c t chc va thun li, va hon thnh mt cch chng vch. Nu khng, c th s din ra mt cuc tranh lun khng khoan nhng gia cc i gia; chng vn cng thm phc tp. C iu, trong k i hi ny phi ca Trng lo Ph Lu Na khng thy tham d, v cng l vn cn ng li ca Pht Gio. ---o0o--- Trng lo Ph Lu Na

Lc i hi kt tp ti thnh Vng X kt thc, theo Thin Kin Lut ca Nam truyn, v T Phn Lut ca Bc truyn, tt c cc b lut ny u ni c mt v trng lo tn l Ph Lu Na dn nm trm T kheo t phng nam i n thnh Vng X, hay cn ni l t Nam Sn (Dakkhi Na Giri) n cng ngi Ca Dip lun m thm v Php (kinh) v Lut (gii). Theo Lut Tiu Phm Ng Bch Kin Thp Nht ca Nam truyn 33, th ni l ngi Ph Lu Na phin trch m rng: qu ngi kt tp php, lut, iu l cc qu. Nhng ti l ngi tng thn cn, v theo Pht nghe php; vy, qu ngi cng nn nghe ti khu thut. Ring Ng Phn Lut quyn 30 34 thut rng ngi Ph Lu Na ni vi ngi i Ca Dip: ch thn ti theo Pht nghe php, nghe lut, nhng vic nh ni tc thc35, chnh t ti dng thc n ln Pht, t ti nhn thu dn sau khi Pht th thc xong, ti dng nc ung ln Pht, khng ngi no khng sch, khng mn no khng sch, ti mi dng ln Pht. Trn y thuc vn m thc c lut ch nh. t mun ni vi ngi i Ca Dip l lc Pht ti T X Ly, gp phi nm thiu i, vic kht thc kh c ai cng dng nhn y mi a ra iu cm. V sau li em vn ny ra ch nh. V vy by vic va k c ci l khng hp php. Nhng ni theo lt vn do ngi u Ba Li tng xut, th phm by vic trn l phm ti t kit la ( tc). By vic nu trn tuy khng quan trng, nhng cng l vn c t ra. Ngoi ni dung c kt tp ti thnh Vng X, vn cn nhng hnh vi, nhng kin gii khc vi ni dung kt tp b b st. Chnh y l nguyn nhn a n vic phn chia B phi. Trng lo Ph Lu Na ni trn, khng phi l v T kheo ng hng th by trong s thp i t ca c Pht, khng phi l Ph Lu Na bn ca ngi Da X, cng khng phi l ngi Ph Lu Na thuyt php nht 36. ---o0o--TIT III. CUC KT TP TI THNH T X LY - Khi Nguyn Cuc Kt Tp Ln Th Hai. Nh mi ngi u bit, n thi c Pht cn ti th, th ty n l trung tm, l gio khu ca B La Mn gio, v c truyn thng bo th. Trong khi ti ng n , dc theo di Ma Kit li m ra chn tri mi vi phong tro t do t tng. Ngay nh thuyt nghip lc v o Ngha Th u pht trin ti phng ng cng vi vng triu T Ha (Vedeha). c Pht - ngi thuc tc Thch Ca cng l mt chi ca phng ng. Pht Gio cng da vo hon cnh t do t tng m pht t. V vy,

nn t tng ca c Pht rt coi trng sinh hot thc t. n ly sinh hot thc t lm nguyn tc. Ngay nh lc sp nhp dit, c Thch Tn vn cn lo l cc t sau ny s vng vo cc tiu chi, tiu tit c th gy tr ngi cho cng cuc pht trin gio ha. Do , Pht dn d th gi - ngi A Nan rng: sau khi ta dit , ng hy triu tp Tng chng v tuyn b x b cc vi t gii. Vi t gii l nhng vic nh nhim, khng quan trng m trong sinh hot thng nht khi Pht cn ti th ch nh. iu cho thy c Pht rt coi trng sinh hot thc t. Ngha l t do ly, b min sao vic ch nh gii lut phi thch nghi vi s tu tp. y l im thy chung nht qun ca gii lut. Nhng, trong ln i hi th nht, Tn gi A Nan mt ln c ln di hun ca c Pht, ngi li qun l lc y ngi khng thnh th c Pht dy r th no l phm vi t gii. Do vy mi pht khi mt chui tranh lun. Sau cng, ngi i Ca Dip vi a v l ngi ch tr cuc i hi kt tp a ra quyt nh: nhng g Pht dy, chng ta phi phng hnh theo, nhng g Pht khng dy, khng em ra bn lun y37. Th ra, cc Thng ta trng lo u l nhng v bo th, m i Ca Dip l mt trong nhng v bo th. Do , ni dung gii lut ca ln i hi kt tp ln th nht c ghi nhn l i biu cho tinh thn Thng ta, v nhng v Thng ta th cng c i v lnh o ca h. Mc d vy, ngi trng lo Ph Lan Na vn gi thi tuy khng tip nhn cng phi vi ngi i Ca Dip, nhng ngm ngm thay i t tng. Cng lc y, ngi Ph Lan Na nhn c s trng th t cc T kheo trung nin pha ng. V vy, ln kt tp th hai din ra ti thnh T X Ly, v mt a vc, th h pha ty n thuc v thnh Ba Tra Ly T, v h phi ng n thuc v thnh T X Ly c biu hin tranh lun. Nhn v sau khi Pht dit , khu vc gio ha ca Pht Gio ngc ln theo phn chi ca lu vc sng Hng l sng Dim Ngu Na, t pht trin rng v hng ty cho n sng Ma Thu La (nay l sng Juma thuc ty ngn sng Mutra), hnh tnh nn h Pht Gio rt quan trng ty n . Thi ny ti ng n ly thnh T X Ly lm trung tm ca T kheo tc Bt K. i vi vn gii lut, thi ca h pha ng khc vi h pha ty. S thc l hin tng t nhin. ---o0o--- Tnh Hnh Si ng Ca Ln Tht Bch Kt Tp.

Tuy trong lut cho rng y l thi cch Pht nhp dit xa khong trm nm. Nu ly s tham gia ng c ca cc trng lo trong ln i hi ny, theo mt trng lo t ngi A Nan pbt biu, th ln i hi kt tp ny din ra cch Pht nhp dit trong vng mt trm nm. Nhn c trng lo T kheo Da X Ca Kin T (Yasa Kakandakal Putta) l ngi ca h pha ty i tun ha n thnh T X Ly, thy cc T kheo pha ng c mi na thng vo cc ngy mng tm, mi bn v ngy rm, dng bnh bt ng y nc, v t tp ngi ti a phng li mt ni ri yu cu h - cc bch y - th tin. Trong s cc bch y c ngi khng ng cng tin, cn ch trch rng: cc Sa mn Thch t khng nn cu th kim tin. Thy vy, trng lo Da X lin trch c cc T kheo cu bch y cng tin, v ni: cu th nh vy l khng ng tinh thn gio php. Li hng v m tc nhn, v ni: cc ngi khng nn cng th tin, ta tng ch thn theo Pht nghe php, nu ai cu th khng ng vi gio php, cng nh nhng ai cng th khng ng vi gio php, c hai u c ti38. Vic ngi Da X hng cc tc nhn ni l h sai trong vic cng th kim tin, nn cc T kheo yu cu ngi hng v cc bch y m by t yt ma (tc t li). Ngi Da X khng ng t li, v ngi vn khn thit yu cu cc T kheo khng nn cu th kim tin. Vic lm ny ca ngi c cc tc nhn ht sc ca ngi v knh ngng. Kt qu ngi Da X khng c cc T kheo ca tc Bt K dung np. Ngi lin i v pha ty v nhm vo cc i c trng lo c danh v m du thuyt. Ri ngi tr li thnh T X Ly triu tp i hi lm sng t vn gii lut. Trng lo Da X khng n nhc nhn i c nghn dm. Ngi n tn a phng ca T kheo Ba L Da - ngi ni ting v tu kh hnh u (a x ny cch Ma Thu La nm trm dm v pha ty). Ngi n a phng ca T kheo A Bn , n tr x ca T kheo t Thn Na ( Nam Sn), quan trng hn c l ngi tranh th i n a phng Ma Thu La ca trng lo Tam B , n a phng Tt Hn Nh ca trng lo Ly B a. T kheo ca b tc Bt K cng bn ln phn bc li ngi Da X, v cho rng nguyn y l do c Pht dy nh vy ti a phng h. H yu cu i chng tr lc gip h phn bc li ngi Da X. Chung cuc, vic du thuyt ca ngi Da X a n kt qu ht sc xn ln. l c n by trm v T kheo cng n thnh T X Ly tham d i hi. V c qu ng ngi d i hi, nhng nu tt c cng tham gia bin lun, e rng s khng a n kt qu. Do , cc T kheo ca c hai pha ng, ty ng mi pha c suy c bn v Thng ta lm i biu. Tn t ca nhng v

c suy c, cc b Lut c s ghi chp khc nhau. Xin tham kho v lit k tn t ca cc v Thng ta c suy c nh sau: Tt B Ca La, Ly B a, Tam B , Da X, Tu Ma Na, Sa La, Ph X T Di La, B Tt Ma Ca La Ma. Ngoi ra cn c mt v va th gii c tc c nm nm, nhng c kh nng m nhn vic gio ha, v tnh thc gii lut nn c chn lo vic by xp ta c. V c tn l A K a (hoc A Di u), do vy nn cng c thy l chn v. Chn v ny c nhim v xem xt, tra cu v thm nh tt c mi bin lun. Thc t, nhng v va nu l i biu cho by trm ngi tham d i hi. Do , i hi ny c tn l Tht Bch Kt Tp. ---o0o--- Vn Mi Vic Phi Php. Khi u i hi ln ny l em vic cc T kheo ngh bch y cng tin. Nhng ni dung c a ra tho lun gm c mi khonh. c gi l Thp s phi php ca T kheo tc Bt K, l: 1. Gic dim tnh: Nghe tr mui n trong gic kh. 2. Nh ch tnh: Tc l tnh theo bng mt tri, sau v cha qu na ngy (ng bng) hai cch ch bng mt tri, nh n cha no, th c th n tip no. 3. Tha t lc tnh: Tc l sau khi n xong mt ba, li n mt xm lng khc n thm ln na. 4. Tr x tnh: T kheo cng trong rng khu (gii ni), c th khng b tt vi nhau trong cng mt tr x. 5. Ty tnh: khi tng chng quyt nh ni ngh x (ni hi ngh), th tuy tt c khng cng tham d, nhng quyt nh c hiu lc, yu cu tng chng sau khi quyt nh a ra th mi ngi u tun phc l c. 6. S tp tnh: tc thun theo nhng iu c quyt nh trc . 7. Sinh ha hip (bt ton dao) tnh: Tc c ung sa b cha b khuy cho ng vn ng c li.

8. m x lu nghi tnh: X lu nghi l nha cy Cu Lang T cha ln men, hoc va ln men th c ly ung. 9. V duyn ta c nh: khi may ta c khng c php thm bin, cng nh khng c mon to nh ty thch. 10. Kim ngn tnh: Tc l ty nhn kim ngn. T kheo tc Bt K ca thnh T X Ly cho rng, mi vic nu trn l c php; v hp php (tnh gii). Trong khi ngi Da X thi cho rng mi vic trn l khng ph hp vi lut ch. Mc ch ca ln kt tp th hai ny l nhm thm tra mi vic nu trn c cn c vo lut ch no. Kt qu thm tra hon ton da vo cc ghi chp trong lut in, cc v Thng ta ng thng qua mi vic trn l phi php (Thp s phi php). K thc, nu theo ch ca c Pht m cn nhc, th Thp s ny thuc phm vi ca vi t gii c ngi A Nan thut li li di hun ca Pht l nn b i. Nhng cung cch x l ca cc v Thng ta l rt tn trng i vi nhng iu do c Pht ch nh. V vy, ch v Thng ta u ng v ngi Da X. Do , trong Lut vn c tng b thm Thp s, v c chp thnh vn. Nh vy, ln kt tp th hai ny tuy gi l kt tp thc th ch v Thp s phi php m thi. Nh vy, cc T kheo Bt k coi nh b thm bi trong k i hi ny, nn lng cm thy bt bnh. Truyn thuyt rng c s kt tp ring ca i chng thuc h pha ng. Cng t tch ra khi phi Thng ta, v tr thnh hai phi. iu ng ch l quc vng ca thnh T X Ly cng t ra bt mn vi mt s Thng ta l khch mi, cho nn sau khi kt thc i hi, quc vng lnh cho cc v y ri khi thnh T X Ly. Din bin ny ngm ngm n cha khuynh hng phn thnh h phi ng thuc i Chng B, v h pha ty thuc Thng Ta B. ---o0o--- Kt Tp Ln Th ba. Vic kt tp thnh in Pht Gio; theo truyn thuyt th c hai ln kt tp th ba, v hai ln kt tp th t. Duy c iu, ln kt tp th ba c hay khng din ra? Nu l c, th thi i ca cuc kt tp rt kh nh lun.

Theo s nghin cu ca php s n Thun, ng a ra ba thuyt v s sai hin ca h Thng ta. ---o0o--1. Truyn thuyt v c T B. Chuyn k rng, sau Pht dit mt trm ba mi by nm, ti thnh Ba Tra Ly T c con ma tn l Chng Hin, ha hin thnh v La Hn, v cng tng chng tranh lun mi su nm khng dt, may c v T kheo tn l c T, ngi triu tp tng chng, v khin h ha hp, nh mi dt tranh lun. By gi c v h php l vua Nan . V cuc triu tp tng chng ca ngi c T c gi l ln kt tp th ba. ---o0o--2. Truyn thuyt ca h Phn Bit Thuyt. Tng truyn rng sau Pht Nit bn khong hai trm ba mi nm, ti thnh Hoa Th (Dtaliputta) c tc tr T kheo khi tranh, khin vua A Dc phi nghnh n ngi Mc Kin Lin T (Moggali Puta Tissa) ng ra triu tp mt nghn v T kheo cu hi mi chm dt c cuc tranh lun. V y cng c gi l cuc kt tp ln th ba. ---o0o--3. Truyn thuyt ca h Nht Thit Hu. Truyn rng sau Pht Nit bn khong bn trm nm. C vua Ca N Sc Ca thm tn Thuyt Nht Thit Hu B, nh vua cho triu tp nm trm v i c qui t v nc Ca Thp Di La, em tam tng Thnh in Kinh Lut ra gn b i nhng d thuyt 39. Trong ba truyn thuyt, th truyn thuyt th ba c coi l ln kt tp th t. S tch v truyn thuyt ny s gii thiu phn sau. T liu lin quan n vic kt tp thnh in Tiu tha v i tha c th tham kho Pht Gio i T in ca Vng Nguyt Th, t trang 902-904, xem phn t thut r thm. ---o0o---

TIT IV. THNH IN THI S K - M u Thnh in. S cu thnh Thnh in ca thi ny l ch o giai on hon thnh hnh thi Pht in vo thi s k. Thi s k c phng t thi i c Pht n thi i vua A Dc, hoc ngay c thi i B phi mi n sau ny. Ti tit hai ca chng ny d c ni n thi i c Pht, thi ny ch tp thnh c: Php C, Ngha Phm, Ba La Din, Nam, Ba La , Mc Xoa. Tt c l do cc t Pht ghi nh v c tng ra, ri ty theo tnh cch ca mi cng c c Pht thuyt ging m phn loi bin tp. Theo i S ca Nam truyn, th ln kt tp th nht sau Pht Nit bn ch c Php (kinh) v Lut (gii) nhng cha a ra danh mc. Trong khi o S th cho rng, ni dung ln kt tp th nht gm c Cu phn gio. Khi ni n tam tng Thnh in th phi bao qut c Lun tng. Nhng s xut hin ca Lun tng, theo Nam truyn, sm nh l khi c s ra i ca Di Lan Vn Kinh (Milinda pnha- tng ng vi kinh Na Tin T kheo ca bn Hn dch; thi i xut hin ca kinh ny khong mt th k trc cng nguyn). Tuy nhin, cng c th xc nh l thi i Pht ti th, thc cht l c Lun, d cha nh hnh thnh mt khoa c lp. ---o0o--- Lut Tng v Php Tng Lut l khun php ti s vn t qu kh kh tra cu. Cc hc gi cn i dng tng lut Ba L, v lut Ma Ha Tng K bn Hn vn i chiu so snh vi ch tin gn n cn c. C ngi em tng Lut ca thi k u khi mi xut hin phn ra thnh hai i cng gm lut T kheo v Lut T kheo ni. Mi cng li cha thnh: T Ni, Tp Bt C, v Oai nghi; da vo cch chia ny, th ni dung T kheo Gii Kinh ca c bn cng ch c T Ba Di, mi ba gii Tng Gi Ba Thi Sa, hai gii Bt nh, ba mi gii Ni Tt K Ba Dt , chn mi hai gii Ba Dt , bn Hi Qu, cng c thy l 145 gii. Chng hc php l n thuc v Oai nghi loi. Tht dit trnh, l xut t Tp Bt C loi ch khng thuc T Ni loi. Hin ti, hai trm nm mi gii m T kheo th nhn, r l v phng tin hc tp nn hu nhn mi ly Chng hc php, v Tht dit trnh thm vo m thnh gii kinh.

C ngi ly t bia c khc di thi vua A Dc, trong ghi: php ti thng c ni trong T Ni Da ri suy lun rng. Tng lut chc chn l c nh hnh trc thi vua A Dc. Thc th y ch l cn c theo nguyn tc phn on ca Thng Ta B, v B ny c bit coi trng gii lut. Do , c th l ln kt tp th nht, t cng hon thnh khun php ti s ca tng Lut, d ch mi ni n tm mi ln tng lut. V cng l tng Lut cn bn, i sau da vo y m c s phn chia gia Thng Ta B v i Chng B. Thi B phi Pht Gio, a s u tun theo Lut ca B phi mnh. Hin vn cn su b Lut tng: 1. Tng Lut Vinayapitaka, bng vn t Ba L ca Thng Ta B, thuc Nam truyn. 2. Lut Ma Ha Tng K, gm bn mi quyn ca i Chng B, do ngi Pht Bt La cng dch ra Hn vn vi ngi Php Hin, vo thi ng Tn. 3. Lut Ng Phn, gm ba mi quyn, ca Ha a B, do ngi Pht Thp v ngi Tr Thng dch ra Hn vn di thi Lu Tng. 4. Lut T Phn, gm su mi quyn ca Php Tng B, do ngi Pht Da X v ngi Trc Pht Nim dch ra Hn vo i Diu Tn. 5. Lut Thp Tng, gm su mi quyn ca Ma Thu La Hu B, do ngi Cu Ma La Thp dch ra Hn vn vo i Diu Tn. 6. Cn Bn Thuyt Nht Thit Hu B T Ni Da, gm nm mi quyn, ca Hu B Ca Thp Di La, do ngi Ngha Tnh dch ra Hn vn vo i nh ng. ng ra lut ca Thng Ta B xut hin trc lut ca i Chng B, v lut ca Thng Ta B thuc v Nam truyn. Trong Thng Ta B c mt chi phi, c tn l Phn Bit Thuyt, chi ny li c khuynh hng nghing v i Chng B. Do , nn lut Ma Ha Tng K mi v sau mi xut hin. Bn B cn li cng thuc Thng Ta B, nhng l do s phn B m ra. Hin nay khng tm thy tng lut cn bn ca Thng Ta B. B phn trng yu na ca Thnh in Pht Gio, y l Kinh (php). Nhng nghin cu gn y cho thy lp din t ca Kinh (php) phi qua ba thi k, sau mi i nh.

1. Mt l, thu thp tt c nhng ngn hnh ca c Pht lm thnh chn b kinh (cu phn gio). 2. Hai l, din t cu b kinh thnh bn b A Hm kinh. 3. Ba l, cn c vo bn b A Hm thnh lp tam tng. Do tam tng mi c s xut hin ca tng i tha, v tng Cm - Ch. y l phm vi ca i tha. - Chn B Kinh v Mi Hai B Kinh. Sau khi Pht nhp dit, nhng t Pht thu thp tt c mi ngn hnh ca Ngi, ri ty vo tnh cht ngn hnh m phn loi, v tp thnh chn b kinh. l: 1. Tu a La (Stra), tc l thuyt php theo li tn vn, thng c gi l vn trng hng. 2. K D (Geya), l dng vn vn lp li (trng tuyn) ni dung c thuyt bng tn vn qua hnh thc k tng. Thng thng c dch thnh tng hoc trng tng. 3. Gi (Gatha), l khi thuyt php th dng vn vn tuyn thuyt, nhng lc dch th dch thnh c khi tng hoc phng tng (c tng l nhng k tng, nhng khng lp li nhng g c thuyt ging trc , m khi ln mi, ring). 4. Ni La (Nidna), l ghi chp li nhng s tch, nhng duyn s mt cch c u c ui, c gc c ngn. Thng l nhn vo s duyn tr duyn thuyt php. Do , nn dch l Nhn duyn. 5. A Bt Da (Avadna), l dng th d thuyt php, hoc phm khi nhan vic g m ng cm thuyt php, th u gi l Th d. 6. X a Gi (Jtaka), l nhn duyn c Pht t thuyt v i qu kh ca cc v Pht, v nhng cng hnh ca cc v Thnh t. Nn cn gi l Bn sinh. 7. Y Mc a Ca (Itivittaka), l t thut v tch s ca ch v c Pht, nn cn gi l Bn s.

8. A Ph t ma (Adbhacta Dharma), l ni r nhng thn tch k l khng th ngh bn ca c Pht v ca ch Thnh t Pht. Do , cn c tn l V Tng Hu, tn dch l A T t Ma. 9. u Ba X (Upadesa), tc l i vi nhng php ngha thm thm m gin yu li. Do , cn gi l Lun ng, i sau gi l Lun tng, thot thai t y. Trong chn b kinh trn y, ba b trc thuc loi ti c, hoc gn nht i vi hnh thc Pht in nguyn th. Do , n c coi l tng ng vi kinh Tp A Hm, kinh Tp A Hm tuy b nhiu din bin, nhng vn c th tm thy din mo c xa ca kinh. V i vi gio ngha do c Thch Tn thuyt ging, th ba b l Tu a La, K D v Gi thuc loi c tp thnh sm nht; ch Tp ca php tng kinh Tp A Hm, v ch Tp trong Lut tng Tp Bt C, v ngha th ging nhau, nhng phi ty s tng ng v ngha loi m tp hp li bin tp; v vy, ch Tp c l tng ng (thch hp), v cng l cu ch ca ln kt tp th nht. T b th t - Nhn duyn, n b th tm. V Tng Hu, nm b ny mang tnh tp hp nhng c k v ca Pht. V tnh cht, th nm b ny so vi ba b trc l rt khc nhau. K thc th su b trong s chn b kinh nu trn, tt c u phn xut t ba b trn. C phi tn gi chn b kinh c t ln kt tp th nht? y l iu m cc hc gi cn i hy cn nghi vn. Xin ni thm v tn ca mi hai b kinh. Theo lun i Tr quyn 33 40 , th ngoi chn b kinh va nu, cn thm b u Na (Udna) hay Nam, kinh ny thuc v loi: v vn t thuyt, gm c b T Pht Lc (Vaipulya), tc Phng Qung, v b Ha Gi La (Vykarana), tc Th K. C th cn c vo nhng kho st kinh, lut Tiu tha, th b Th K l do cc t Pht nhn lc nghe Tu a La m chng qu php, do mi bit xut b Th K. B Phng Qung so vi b Phng ng ca i tha th b Phng ng l s tng hp nhng php thm thm vi diu thnh hnh rng ri. Cn b u Na c nhiu tn gi khc nhau, v ni dung th bt nht. ng chng do hu nhn su tp c nhiu php gii tinh yu c lin quan ri tp thnh Tp Tng, i l nh th. Nhng nu cho rng Tp Tng mi xut hin v sau ny th trong chnh xc cng c nhng b phn ti c, chng hn nh: Php C, Ngha Phm v Ba La Din. l

nhng tiu tp c a vo u Na, v chng u thuc v loi ti c. Ni dung Tp Tng hin vn cn, nhng khng hn tt c u l ti c. ---o0o--- T A Hm v Ng A Hm. A Hm c vit bng Phn Ng, tn dch l A Cp Ma (Agama), c ngha l Php qui, tc tt c vn php u qui th v y m khng h c cht s st no. Cn theo vn t Ba L, th gi l Ni Ca Da (Nikya). Ngha ca Ni Ca Da l tp hoc b. Nhn v ng vn c Nam truyn s dng thuc tng vn Ba L c li th l tip cn c nhng tc ng c dng vo thi Pht ti th. V vy, ngi ta ly vn t Ba L lm Ng Ni Ca Da ca Nam ruyn. So vi t A Hm kinh ca Bc truyn c dch ra t Phn vn ra Hn vn, th sc thi ca Ng Ni Ca Da gm gi vi nguyn th hn. Do , cc hc gi cn i khi kho chng t liu Pht gio nguyn th, a s h u a thch s dng Thnh in c vit bng vn t Ba L. Hn na, nm Ni Ca Da ca Nam truyn c xut x t mt b. Trong khi T A Hm kinh thuc Bc trtuyn c dch ra Hn vn, li xut pht t nhiu b phi khc nhau. Theo nghin cu th Nht Thit Hu B c Tp A Hm, Trng A Hm, Trung A Hm, v Tng Nht A Hm, gi chung l T A Hm, nhng hin ch cn Tp A Hm v Trung A Hm. Ha a B c thm b Tp Tng m thnh Ng A Hm kinh, tuy vy, c hai b hin khng cn; Php Tng B cng c Ng A Hm kinh, v hin ch cn Trng A Hm. i Chng B cng c ng A Hm kinh, nay ch cn Tng Nht A Hm. Trong khi Pht gio Nam truyn vn cn nm Ni Ca Da bng ng vn Ba L. Bn kinh A Hm ca bn Hn dch, theo V Tnh B Th trong cun n Trit Hc Nghin Cu, thuyt th hai, trang 150 n trang 166 ca ng, v cho rng kinh Tp A Hm v kinh Trung A Hm l ca Hu B, em cng vi kinh Trng A Hm ca Php Tng B, v kinh Tng Nht A Hm ca i Chng B m thnh T A Hm. Bn Hn dch c dch ring b kinh Tp A Hm ca m Quang B. Bn b kinh A Hm hin cn, c dch ra Hn vn mt cch ring l th rt nhiu, v cng c dch xut t nhiu B phi. Bn kinh A Hm ca bn Hn dch nu em so vi nm Ni Ca Da ca Nam truyn, i loi nh sau:

1. Kinh Trng A Hm ca Bc truyn gm hai mi quyn vi ba mi kinh; trong khi Trng B (Dghani Kya) ca Nam truyn th chia thnh ba phm vi ba mi bn kinh. 2. Kinh Trung A Hm ca Bc truyn gm su mi chn quyn vi hai trm hai mi kinh, trong khi Trung B (Majjhinani Kya) ca Nam truyn c chia thnh mi lm phm vi mt trm nm mi hai kinh; trong c n chn mi tm kinh hon ton trng khp vi Bc truyn. 3. Kinh Tp A Hm ca Bc truyn c nm mi quyn vi mt nghn ba trm su mi hai kinh (1362), trong khi Tng ng B (Saimyuttani Kya) ca Nam truyn chia thnh nm phm vi hai nghn tm trm tm mi chn (2889) kinh. 4. Kinh Tng Nht A Hm ca Bc truyn c nm mi mt quyn, vi hn mt nghn kinh. Trong khi Tng Chi B (Anguttarani Kya) ca Nam truyn phn lm mt trm by mi hai (172) phm vi hai trm chn mi mt (291) kinh. Theo ngi Gic m, th kinh ny c n 9557 kinh. 5. Tiu B (Khuddakani Kya) ca Nam truyn gm c i - Tiu vi mi lm kinh; trong c su loi ch yu: a) Php C - Dhammapada, tng ng vi kinh Php C ca bn Hn dch, v Php C Th D Kinh cng ca Hn dch. b) T Thuyt Kinh - Udna, kinh ny u Na, nhng trong bn Hn dch khng c. c) Bn S - Intivutta Ka. Tng ng kinh Bn S ca bn Hn dch. d) Kinh Tp - Suttanipata, tng ng vi kinh Ngha Tc ca bn Hn vn, c bn Hn dch c tn l Ngha Phm, l Ba La Din v.v... e) Trng Lo, Trng Lo Ni K - Thera Their Gatha, trong Hn dch khng c. f) Bn Sinh - Jtaka, tng ng vi Sinh kinh ca bn Hn dch. T cc so snh, i chiu trn, cho thy Bc truyn tuy c bn kinh A Hm, nhng trong i b phn ca ng Ni Ca Da, v Tiu B ca Nam

truyn bn Hn cng c, duy c iu l v ni dung c t nhiu xut nhp (ging v khng ging nhau). ---o0o--- T A Hm v Tp Tng. Tn gi ca bn kinh A Hm: 1. Kinh Tp A Hm y l ty vo s tng ng vi s vic v l ngha, nh Tu a La, K D, Gi v.v... loi bit theo th lp m bin tp. Chng hn x v x tng ng vi nhau th xp cng mt loi (x l ni sinh ra tc dng ca tm, v tm s, ca cn v cnh, cho nn gi l x) 41 ; gii v gii tng ng cng lit vo cng loi (gii - tc mi tm gii: su cn, su trn, v su thc). Do , Nam truyn gi l Tng ng B ngha ca ch tng ng l kh hp, nhng vn th tp toi (vn nt), cho nn con c tn l: Tp A Hm kinh. Ch Tp y khng ng ngha nh ch Tp trong Vn Nguyn Thch Gio Lc, l Tp hu bt kh chnh l (hn tp khng th chnh sa). 2. Kinh Trung A Hm 3. Kinh Trng A Hm gi l Trung, l Trng y l ty vo s ngn di ca kinh m t tn. Kinh vn khng qu di, khng qu ngn nn gi l Trung A Hm, cn kinh vn rt di th gi l Trng A Hm. 4. Kinh Tng Nht A Hm, l s ch ln lt tng dn c nh th m bin tp kinh, nh mt ri hai, hai ri ba, mi mt, mi mt gia tng cho n nhiu php, do , gi l Tng Nht. Tnh cht ca Tp Tng, hoc l cha a vo t A Hm kinh, hoc l c lu xut t t A Hm kinh. Nhng a s ca Tp Tng l cc tiu tp ca u Na, hoc l truyn thuyt c trch t nhng kinh nh kinh Bn Sinh. Nguyn y ca Tp Tng l do c Pht ging thuyt nhng cha c kt tp vo kinh A Hm. Do , nn c bit danh l Tp Tng. Tp Tng c th quan h rt ln i vi Pht gio di thi vua A Dc. Thi y Thng Ta B rt tn qu kinh Tp A Hm, h pha ty cn c ring mt

Trung H (h Phn Bit Thuyt), h Phn Bit Thuyt rt tn qu kinh Trng A Hm; i Chng B, tc h pha ng th tn qu kinh Tng Nht A Hm. Ba h trn, mi h u gi kin khc nhau ca h mnh. Ring Trung h ca ngi Mc Kin Lin T Tu vn gi thi n ha, v dng nh Trung h c ng h hp tc. Do , khi ch tr ln kt tp th ba, h Phn Bit kho ly kho b nhng u khuyt ca cc h ng, Ty. Cn i vi tiu tp u na, v cc thuyt v bn Sinh v.v... th Trung h tuy c tiu d nhng i ng. iu ny coi nh c lu tn, do m bin tp thnh Tp Tng th nm, v v sau c ph vo bn kinh A Hm (T A Hm kinh). Tp Tng cng c Nam truyn cho vo Tiu tp cui ca ng Ni Ca Da. Tuy khng r thi gian phn loi v bin tp thnh in t A Hm Kinh, nhng cc B phi u ng t A Hm Kinh l hnh thi ca Thnh in nguyn th. Vic bin tp thnh bn kinh A Hm trc c ln Tht Bch Kt Tp, nhng khng hn bn kinh A Hm c xut hin ln kt tp th nht. C theo ni dung ca bn kinh A Hm m suy nh, th kinh Tp A Hm xut hin sm nht, th n l Trung A Hm, tip mi l Trng A Hm, v Tng Nht A Hm. Phm lc nhn mt vic g m c Tp A Hm trong bn A Hm kinh, th s t thut ca Tp A Hm l rt trong sng, gin gi v dung d. Trung A Hm th gn cn vi Tp A Hm, nhng n Trng A Hm, v Tng Nht A Hm, th li bin s trong sng, gin gn thnh di dng v ly k. Kinh Tp A Hm ly nhng php ngha khi Pht cn ti th v chuyn ci phn thnh ci gin, trch yu nhng cng ch yu nht. i sau li em nhng cng lnh ch yu ny m chuyn gin thnh phn. Phu din c tnh t chc v lun bin. Ta h nh y l cng tc khi phc li din mo c xa. Vic lm ny v mt hong ha, v mang tnh i ngoi m ni, th tt yu phi c. ---o0o---

CHNG IV.A DC VNG V I THIN

TIT I. CNG S CA VUA A DC - S phn bit ca Pht gio v vua A Dc. Pht gio sau khi tri qua ln kt tp th hai, v thi i vi gii lut, tuy phn thnh Thng Ta B v i Chng B, nhng v gio ngha v gio on vn cha xy ra hin tng i lp ni bt. Nhng n thi vua A Dc, th t vic Lut ch m pht trin thnh tranh chp, v u thng qua

vic dng l ngha lun bin. Kt qu, i Chng B chim u th ti trung n , nh thi t do tin b. Theo ghi chp ca lun i T B Sa (quyn 99) ca Thuyt Nht Thit Hu B 42, ly vic vua A Dc yu sch phi tin b, v cho l vua A Dc kt phe nhm vi tc tr T kheo, mt phi ca i Thin, v khng ch n kin ca nhng v Thng ta trng lo. V vy, mi c chuyn bc p ch v Thng ta phi i n Ca Thp Di La cng vi phi tin b ca Trung n chia thnh cng th gio ha. Tuy y ch ni v Hu B Thng Ta. Nhng phi kho st su hn, khi thy a phng Ma Kit th chung vn l mi trng thch hp i vi vn t do t tng, nn c kh nng phi bo th khng c nhiu ngi hoan nghnh ti Ma Kit . y cng l vic thng thng v mt tnh l. ---o0o--- Vng Thng ca n . Vua A Dc, tc vua A Lun Ca (Asoka), ng l v qun vng th ba ca vng triu Khng Tc (Maurya Bynasty). T rt sm n l mt nc vn minh. n c nhng nin i kh tn v c th kho cu c, chng hn nh vic m u vng triu Khng Tc ca vua A Dc. Nhn gii thiu v vua A Dc, trc ht xin gii thiu v lch i vng thng ca t nc n , d ch l ci nhn lt qua cc s kin v din bin ca lch s n . 1. Vng thng Ma Ha Tam Ma a: y l vng triu sm nht ca n , vng triu ny c c thy trong chn b Kinh, Lut ca Pht gio nh: Hu B Lut, Ph Tng S, T Phn Lut, Pht Bn Hnh Tp Kinh, Chng Ha Ma Ha Kinh, Khi Th Kinh, Trng A Hm Kinh, Chng S Tri Lun v.v... Duy c iu danh hiu ca cc v vua k truyn c tnh bt nht, v khng ghi r thi gian. 2. Vng Thng Nguyt Thng (Candravasal): Xem T Th trong thn thoi n . 3. Vng Thng Nht Thng (Suryavansa): Xem T Th trong thn thoi n .

4. Vng Thng T Tu Na Gi (Saisunnga Dynasty): Vng triu ny lin trc vng triu Khng Tc, ni y l nc Ma Kit , cng c a vo Khi Mng Chnh S, khong su, by trm nm, hoc bn, nm trm nm trc Cng nguyn. iu tm thy trong kinh Pht vi mi su nc ln u thuc v thi i ny, ring c iu nin i ca mi v vua kh c th bit ht. 5. Vng triu Khng Tc (Maurya Danasty): Khong t th k th t n th k th hai trc ty lch. y l thi k Pht gio i nh. 6. Vng thng Hun - Gia (Sanga Dynasty): Trc Cng nguyn c khong 180 nm n 80 nm, vo nm u ca v vua th t ca vng triu ny l vua B Sa La, Pht gio ti trung n b php nn, nhng ti bc v nam n , Pht gio chuyn sang thi thnh. 7. Vng thng Ca Np B (Kanva Dynasty): Cn c tn l vng thng Khng Nga, vng thng Ca n B, vng triu ch tn ti c bn mi nm. 8.Vng thng n t La (Andhrabhritya Dynasty): Trc Cng nguyn hai mi by nm, cho n sau Cng nguyn hai trm ba mi su (236) nm. 9. Vng thng Qu Sng (Kusam - Dynasty): Vo thi ny nam n thuc vng triu n t La. Vng thng Qu Sng l mt b tc ca tc i Nguyt Th. Tc ny c v vua rt ni danh v ng li cai tr nhn hu, l vua Ca N Sc Ca. Nhng bc danh c ca Pht gio nh M Minh, Long Th, B, t Ma a La, Ha L Bt Ma, Di Lc v.v... tt c u xut hin thi i ny. Vng triu Qu Sng c kin lp trc Cng nguyn mi nm v ko di s tn ti n cui th k th ba sau cng nguyn. 10. Vng thng Cp a (Gupta Dynasty):

Vng triu Cp a hng khi t th k th IV n th k th VI ty lch. Nhng v nh: V Trc, Th Thn, La Thp, Gii Hin, Kin Hu, Gic m v.v... u thuc v thi k ny. Cha Na Lan cng c to dng vo thi k ny. y l thi i Pht gio Mt tng bt u tin n hng thnh. Ngi Php Hin ca Tung Quc n n cng thi k ny. y cng l giai on xut hin nhng v nh An Hu, Trn Na, Thanh Bin, H Php v.v... 11. Vng thng Gii Nht (Vardhana Dynasty, dch m Hn ng l Pht n Na): Vng thng ny c vo khong u th k th VI cho n hu bn th k th VIII ty lch. Thi ny c ngi Long Tr lm hng vng Mt gio. trung n c ngi Nguyt Xng hong truyn Khng tng. ng Huyn Trang ca Tung Quc ty du n cng thi ny, v mt ln na, ngi Php Xng chn hng Nhn Minh hc. 12. Vng thng Ba La (Pala Dynasty): Vng triu Ba La khng phi l trc tip k tha vng triu Gii Nht, nhng cng l vng triu c phn tn ngng Pht gio. Mt gio c bit thnh hnh thi ny. Cc vng thng va nu, phn ln u ly Ma Kit lm trung tm gii thiu v vng triu ca mnh. V rng cc vng thng ca n rt l phn tp, bi vy y ch nu ln nhng nt chnh. T sau vng triu Gii Nht, n qui t li thnh lp vng bang, v c nhiu vng triu hng khi. n th k XII ty lch, Hi gio xm nhp n v tiu dit cc vng triu n . Pht gio ti n nhn y cng b Hi gio tuyt dit. S kin ny din ra tng ng vi thi nam Tng ca Tung Quc - nm Tng Ninh Tng, Pht gio khi nguyn ti n , v tn ti c mt nghn su, nghn by trm nm th b dit vong. Nguyn nhn v sao? Xin s trnh by chng XII ca tp sch ny. ---o0o--- Con ngi ca vua A Dc.

H thng cc i trc thuc vng triu Khng Tc khng c r lm; nhng chng c g phi ng khi ni rng vng triu ny khng hon ton l ging ngi Aryan thun chng. C ngi cho rng t mu ca vua A Dc xut thn t giai cp tin dn. Vua Chin La Qut a (Candrogupa) l t ph ca vua A Dc v l ngi khai sng vng triu Khng Tc, i th hai ca vng triu l vua Tn u Sa la (Bindusra), i th ba l vua A Dc, ng ln ngi vo nm 268 trc cng nguyn. iu ny l cn c theo ghi chp ca Nam truyn, qua cc b kinh, s nh: lut Thin Kin, o S, i S v tuyn thuyt t Pht gio Min in. Duy c iu mi n nay, nin i ln ni ca vua A Dc, cc hc gi vn cn n lc kho nh. Truyn thuyt k rng, lc va sinh ra i vua A Dc vn c hnh dng rt xu x, tnh cch th ngu dt, km ci nn chng my khi c vua cha yu mn, khi trng thnh cng l lc a phng c Xoa Thi La (Takkasil) bc n c xy ra bin lon; vua cha l Tn u Sa La lin phi ng n bnh lon. Ch ca ph vng ng l nhn y m tng ng n ch cht, do m trang b v kh cho on qun ca ng rt s si. C ng by gi vua A Dc cha ln , cng chng c tr dng g. Nhng no ng ng li hon thnh nhim v, v c c lm tng c ti y, k tip ng nhn c s ng h ca triu thn. n khi ph hong ng bng h, ng lin git cht nhiu anh em rut tht, v t tay nm chnh quyn. i khi v lc by gi tnh hnh ni b khng my n nh; v tnh hnh ko di n bn nm sau ci cht ca vua Tn u Sa La. ng thi, lc ny vua A Dc cng trn hai mi lm tui, v ng chnh thc c hnh l ng quang. Truyn thuyt k l vua A Dc c n mt trm l mt ngi anh em cng cha khc m. Trong s b ng git n chn mi chn ngi, ch cn mnh ng Tu l cha b git. Nhng theo li rn dy dn ca vua A Dc c khc vo bia ca thi ng ng ti v, th khng thy ni g n tnh hnh gia anh em nh ng. Nh vy cho thy truyn thuyt khng hn l ng v ng tin. Truyn thuyt cn chp l ph vng ng b ng bc hip m cht, v khi ln chp chnh ng mi tin hnh cuc tn dit nhng ngi anh em. ng cn to ti hnh a ngc x tr ngi dn. ng thi ng cng xua qun chnh pht nc Yt Lng Gi (Kalinga) nay l tnh A L Sa (Orssa) thuc n . Ti y ng tn st v s ngi, v th ng c x danh l bo c A Dc vng. Theo nghin cu, th vic vua A Dc qui y Pht gio cch mt nm, tc sau khi chinh pht nc Yt Lng Gi, ng tn mt chng kin thm trng st hi sinh linh do chnh cuc chinh pht ca ng gy ra, v ng sinh lng

i hi. Nn ch lc hi triu ng thn cn Tng Gi, qui y v tu tr theo Pht php. ng t ha s dng ng li cai tr theo l tng Lun Vng. l dng chnh sch ha bnh kin thit quc gia, em li phn vinh an lc cho x hi. Gn y nh pht hin c i Ma Nhai Php, chng mi ba l chng c dng dy rn ngi dn. Trong chp r vic vua A Dc y thng php, th vi ti thng (php tr dn tt nht, y l nng theo chnh php ca c Pht). ---o0o--- Vua A Dc vi Pht gio. T khi vua A Dc qui y Tam Bo, th mi ngn hnh ca ng u c lin quan n Pht gio. Nghin cu t liu vit v vua A Dc, ngoi cun A Dc Vng Th D c vit bng Phn Vn (Asokavadna), v cun A Dc Vng Kinh bn Hn dch, cng nhng truyn tch v ng, gn y cc hc gi cn ch trng n: 1. i Ma Php Sc 43 Tht x. V chia thnh gip thin c mi bn chng, t thin c hai chng. 2. Thch Tr Php Sc Lc X, gip c su chng, t c mt chng, bnh c hai chng. 3. Tiu Thch Tr Php Sc T X, c bn th. 4. Tiu Ma Nhai Php Sc, gip c by x ba th, t c mt x mt th, bnh c mt x mt th. 5. Thch bn. T sau nm 1356 (ty lch), nhng c vt ln lt c pht hin, n nm 1837 tr lui, c ng J. Prinsep lin tc pht hin, cn c ng nguyn hc v s hip sc ca cc hc gi Phn ng dch tt c sang Anh vn. Cn c i Ma Nhai Php Sc, t chng mt n chng bn, chng mi mt, v Thch Tr Php Sc chng th nm, chng th by chp rng. Sau khi ln ngi, vua A Dc tng c hai mi lm ln c x t nhn, mi nm m V Gi hi th mt ln. Ngoi cc vic trn, vua A Dc cn cm st sinh, khuyn khch hnh b th, trng cy xanh, o ging, tu sa ng x, to Pht t, kin lp thp Pht. Nhng vic nh vy c thc hin trn khp c nc. Vua A Dc cho thit lp Chnh php i Quan (Dharma -

Mhamtras), c nhim v i n cc a phng tuyn dng chnh php, rng thi hnh chnh sch nhn tr, thng yu v gip ngi dn, khng phn bit thn s, giu ngho. Vua A Dc cng t thn hnh thm ving v nh l cc Pht tch, ti mi Pht tch, ng u cho dng tr , trn mi tr u c khc ghi li s tch k nim. Nhng tr ny hin vn cn, tuy c b phn no b h hoi. Hin nay chnh ph n coi nhng tr ny l trn bo ca nn vn vt c ca quc gia, v cho qui tp v vin bo tng lu gi. Vua A Dc rt yu thng v bo v ng vt do i trc lu li, nh nhng ng vt ny hin nay ti n vn cn. Li na, theo sc lnh thnh vn c khc trn chng thc rng, vua A Dc tng sai phi Chnh Php i Quan i n cc nc ngoi hong ha Pht php, iu ny c c thy ttr sc lnh cp n nm vng quc Hy Lp, l: T Li , Ai Cp, M K n, Khc Lai Ni, i T Lao T. y l cc khu vc m sau ny Gia T gio v Hi gio pht trin rt mnh. Pht gio b nh hng hai tn gio ny nh th no, c th suy nghim c. V pha ng, vua A Dc cng phi Chnh Php i Quan n tn Gin B Trai hong php. Vic rng truyn b Pht gio ca vua A Dc ch yu l em gio ngha ca c Pht tuyn dng mt cch ha bnh, nhm thng tin tnh thn thin quc t. Vic lm trn ca vua A Dc c cc nh s hc sau ny em snh vi vic vua Constatinhe ca La M ng h C c gio, v cho l tng t. So snh nh th c phn no ng, nhng hon ton bt xng. Bi vic vua Constatine ng h Thin cha gio va l mt th on chnh tr, vua khng dung np cc tn gio khc. Trong khi sc lnh ca vua A Dc c khc ni bia c ghi r cho dn bit l khng c bi xch v ch ci tn ngng ca ngi khc. Thi vua A Dc, n c b Ma na Php in rt ni ting c thnh lp. Theo , th s lng, bao dung c coi l ng nhin phi c ca tn gio. Vic hong dng Pht php ca vua A Dc ch thun by t lng knh tin nhng iu Pht dy, thc hin vic phng hnh chnh php bng cch yu thng mi ngi v cc loi ng vt. Di thi vua A Dc, bn nc n l rt ln, c th ni trn th gii khng nc no ln bng. Bin gii ng b n gip vi Mnh Gia Lp , bc n bao gm c hai tiu vng quc l Ni Bc Nh v Khch Thp M Nh, cng gii nam b n ko di n sng Ba Na (Panna River), nay l sng Ct T c na, thuc pha nam tnh Hi c Lp Ba, ty

n gip vi A Lp B, ty bc n n tn t, nay l mt b phn thuc ni cnh ca Afghanistan. Theo lut Thin Kin quyn hai 44, th vua A Dc ln ngi c mi by nm. ng thnh ngi Mc Kin Lin T Ta lm Thng ta, v nh ngi ng ra triu tp mt nghn v trng lo vn tp v ti thnh Hoa Th. Chnh nh s kin ny mi din ra cuc kt tp ln th ba, v ko di n chn thng. Nhng theo thuyt ca Lun S (Katthvatthu) thuc tng Ba L ca Nam truyn th ni y l thnh qu c th ca cuc kt tp ti thnh Hoa Th. Sau cuc kt tp, vua A Dc phi nhiu on truyn gio ni tip nhau chia ra n nhiu a phng hong truyn Pht php, lut Thin Kin quyn hai 45, c lit k danh tnh ca cc v lnh o cc on truyn gio, cng nh tn cc a phng m on i n. 1. Ngi Mt Xin (Mejjhntika) c phi n K Tn, v Kin La Tra (Ikasmra Gandhara), nay thuc cc a phng Khch Thp M Nh bc n . 2. Ngi Ma Ha B (Mahdeva - tc ngi i Thin) c phi n Ma B Mt La (Mahisaka Mandala), nay l cc a phng thuc Mai Sch Nh vng nam n . 3. Ngi Lc Kh a (Rakkhita) c phi n B Na B T (Vanavsi), tn vng t ny hin nay khng r u, hoc c th l nam n . 4. Ngi m V c (Yonaka - Dhammarakkhita), c phi n A Ba Kan a Ca(Apurantaka), nay l vng t pha bc T Kh Nh ty n . 5. Ngi Ma Ha m V c (Mahadhammarkkhita) c phi n nc Ma Ha Lc Tra (Mahrattha) nay l a khu Mnh Mi nam n . 6. Ngi Ma Ha Lc Kh a (Mahrakkta) c phi n Du Na Th Gii (Yonakaloka), nay l a vc thuc pha ty A Ph Hn (Afghanistan). 7. Ngi Mat Th Ma (Majjhima), ngi Ca Dip Ba (Kasyapa - cn c tn l Ca Dip Suy), c phi n vng bin ca ni Tuyt Sn (Himavantapadesa) nay l dc theo di Nepali - Ni Bc Nh.

8. Ngi Tu na Ca (Sonaka) ngi Ut a La (Utttra) c phi n nc Kim a (Suvanabhmi), nay l nc Min in. 9. Ngi Ma Sn cng nhiu v khc c phi n nc S T (Tambapannidpa) nay l nc Tch Lan Sri-Lanka. Nh nhng g va nu cho thy di thi vua A Dc, Pht Gio tr thnh tn gio mang tnh quc t. Vua A Dc ch tm dng gii lut ca c Pht gio ha khp vng chu , chu Phi, v gip bin gii chu u. y c coi nh vua Dc m nhim s mnh mang li ha bnh th gii. Thm ch c ngi da vo Lch i Tam Bo K46 cho rng di thi Tn Th Hong c Sa mn Thch Li Phng c thy mi tm ngi t Ty Vc n c Trung Quc. Tuy truyn thuyt trn khng chng c, nhng thi i vua A Dc tng ng vi thi Tn Th Hong, cng c kh nng y l mt nhnh truyn gio do vua A Dc phi i v b i lc vo Trung Quc 47 cng nn. i vi vic rng truyn b Pht Gio, th cng c ca vua A Dc l cc k to ln, i vi lch s n , th s cng hin ca vua A Dc l v cng v i. Do , ng c ngi i xng tng vi m danh l Chnh php A Dc Vng (Dharma Asoka). iu ng tic l nhng ngi t vin do lon do ng kin lp hin nay khng tm thy. Nhng Pht thp c kin to di thi vua A Dc, khi ngi Huyn Trang n n - th k th VII ty lch - ng trng thy c l khng di nm trm thp. Nhng hin ti ch mi pht hin c c hai ni; mt l nhm thp Tang Kh (Snchi), v hai l thp B Nh H c (Bharhut). Cn thch tr v thch trng do vua A Dc kin lp khi Huyn Trang n n , ng ghi nhn l c mi su ni, nhng hin ch cn c chn. ---o0o--- Hai vua A Dc. Theo s truyn tha ca Nam truyn th sau Pht dit khong trm nm, ti thnh T X Ly din ra cuc Tht Bch kt tp vo thi vua Ca La A Dc (Ktasoka), v t cuc kt tp ny mi a n vic phn chia Thng Ta B v i Chng B. Cn ln kt tp th ba din ra sau Pht Nit bn khong hai trm hai mi nm di thi Chnh Php A Dc Vng. Nguyn do ca ln kt tp ny l gii quyt cuc khi tranh ca hng tc tr T kheo. Cng t sau cuc kt tp ny dn n vic i Chng B li chia ra thnh su b, nh ng Sn B v.v...

Nhng theo s ghi chp ca Bc truyn, th ln Tht Bch kt tp xy ra sau Pht nhp dit c khong trm nm, nhng v quc vng ng h ln kt tp ny l ai khng r. Sau Pht dit mt trm mi su nm 48. Vua A Dc thng lnh vng t Dim Ph Li, nhn vic khi tranh lun ca i Thin v Ng S, t mi i n phn chia thnh Thng Ta B v i Chng B. V cng di thi vua A Dc; sau Pht dit hai trm nm, nhn vic tranh ci v Ng S ca i Thin m i Chng B chia thnh ba b, nh B ng Sn v.v.. Do s kin trn m Nam truyn ni l c hai vua A Dc, trong khi Bc truyn ch c mt vua A Dc. Nin i vua Ca La A Dc ca Bc truyn c ni n trong Thp Bt B Lun. Vua A Dc th hai ca Nam truyn l nhn vt trung tm ca ln kt tp th ba. Ln kt tp th ba cng xut pht t s ghi chp ca Nam truyn, th vua A Dc ny l nhn vt trung tm, so ra vua A Dc ny ca Nam truyn sau vua A Dc ca Bc truyn c trm nm.i T B Sa Lun quyn 99 49, cng ni rt r: vo thi quc vng A Lun Ca (tc vua A Dc), do vua nghe theo i Thin (Mahdeva) nn mun st hi cc Thnh tng ca Thng Ta B, do cc Thnh tng mi n ng ti nc Ca Thp Di La. i ng Ty Vc K quyn ba ca Huyn Trang cng ghi tng t v vn trn. C hai thuyt va ni u cho rng s vic trn xy ra sau Pht nhp dit mt trm nm. Do , s tht v s kin trn, ng v mt lch s Pht Gio qu l vn rt kh thanh l. Cng t vn trn nu gia tm kho st tng tn, th tht s di thi vua A Dc c xy ra cuc tranh lun v Ng S, nhng khng hn vua A Dc nghing v i Thin - mt phi c t tng tin b. Theo ghi chp ca lut Thin Kin50, th by gi vua A Dc thnh mi ngi Mc Kin Lin T Tu lm Thng ta ng ra tuyn chn nghn v T kheo c t cch nht tham gia bnh ngh xem trong cuc tranh lun nay ai ng ai sai. Ngi Tu c n t trung tm ni A Kit h, ng thuc ng h Ba L - nhn vt phn chi ca Thng Ta B. ng ng trn lp trng Thng Ta B, nhng li ng tnh vi t tng cc oan ca Thng Ta B. y chnh l ci ch c nhm ti ca cuc bnh ngh ny. i vi t tng ca i Chng B, ng c phn chp nhn, tt nhin y l s tht. Ln kt tp ny ko di n chn thng, thit ngh v mt gio ngha cn nn c cc cuc tho lun v nhng d thiu. Nhng v nin i ca ln kt tp ny khng c t r, nhng thuyt ca Nam truyn ghi chp l din ra khong hai trm hai mi nm sau Pht dit . Nhng do u c s ghi chp nh vy? Theo Bc truyn l do sau Pht dit hai trm nm, trong Tng on c xy ra cuc tranh lun Ng S.

Cn nh vic Nam truyn chia vua A Dc thnh hai, mt l vua Ca La A Dc, ngha l Hc A Dc vng ch Hc c dng trong Pht Gio l ch cho c tc (lm iu xu, ngh suy xu), ging nh ni hc nghip v bch nghip. Do , Nam truyn dng Ca La A Dc vng, ng ni mt ng vua A Dc bo c khi ng cha qui y Tam Bo (iu ny trong A Dc Vng Kinh ca Bc truyn gi l Chin A Dc Vng), y l ni mt ng vua A Dc i biu cho tnh thc tin sau khi ng qui ha thnh chnh php A Dc Vng. Nu thuyt ny kh tn, th ng l v cch nhau c trm nm nn c s nhm ln gia hai vua A Dc. Xt thy cn nu vn ny ra y tin kho chng. Cch kin gii trn l ca ch Nguyn Vn Lai Th, ngi Nht Bn, v php s n Thun ca Trung Quc c c n, nhng vn c kh tn hai khng cn c thm s nghin cu. ---o0o--TIT II. B PHI PHT GIO V I THIN - Sao gi l B Phi? Danh t B phi y khng nh danh t Tng phi ca Trung Quc vy. Nguyn nhn l do c th quan im lun m xy ra bt ng nn c s phn lp ring bit. S phn lp ny dn n nhng tnh cch tng ng, tng d rt th v, y l t nhin m hnh tnh nn o ngha kt hp, hoc i lp. T y m B phi Pht Gio thnh hnh. iu din ra sau Pht nhp dit khong trm nm. Thc th nguyn nhn xa ca phn phi cng xy ra khi c Pht cn ti th. iu c chp r trong kinh Tp A Hm quyn mi su. Kinh 447 51 n c mi ba v i t ca c Pht. Nhng v ny mi ngi u c nhiu T kheo thn cn kinh hnh. Nhng Thng ta nghe nhiu, thng thn cn ngi A Nh Kiu Trn Nh, nhng T kheo tnh tu kh hnh u thng thn cn ngi i Ca Dip; nhng v i tr bin ti, thng thn cn ngi X Li Pht; nhng v c sc mnh thn thng, thng thn cn ngi Mc Kin Lin, nhng v c thin nhn minh trit, thng thn cn ngi A Na Lut, nhng v tinh tn dng mnh, thng thn cn ngi Nh Thp c Nh (Scronakotivimsa), nhng v v i chng m tu sa cng c, thng thn cn ngi a Phiu, nhng v hnh tr thng t Lut nghi, thng thn cn ngi Ph Lu Na, nhng v a vn tng tr, thng thn cn ngi A Nan, nhng v gii phn bit cc kinh, kho thuyt ging php tng, thng thn cn ngi Ca Chin Din, nhng v mt hnh nghim cn hnh tr gii lut, thng thn cn ngi La Hu La, nhng

v thng t tp tng chng ni v lm nhng iu sai quy, thng thn cn ngi B t a. Kinh Tng Nht A Hm, quyn 46, (Phng Ngu Phm) kinh th ba, phm 49 52 cng ni: Nn bit cn nguyn ca chng sinh u l t tng loi, nhng k c hnh thng theo vi nhau; nhng ngi thin hnh cng th. Ch c iu, lc c Pht cn ti th, ca vi nh cha b ng ring. n ln tp kt th nht, mi bt u thy ca l ca, nh l nh; v sau ln Tht Bch kt tp mi l r vic phn thnh hai B. Mi n thi vua A Dc, v sau i Chng B mt ln na b chia ct. S chia ct ln ny v mt nin i, th t liu ca Nam truyn v Bc truyn sai khc nhau c trm nm. i Chng B tuy b chia ct, nhng li tng ng, nhng thuyt v s khi tranh ca tc tr T kheo l ging nhau, trong c lin quan n s kin i Thin. ---o0o--- Hai v i Thin. i Thin tn ting Phn l Ma Ha B (Mahdeva). S tch ni v i Thin, xin c D B Tng Lun, Thp Bt B Lun, B Chp D Lun, tt c cc b nu trn u ni n s vic sau Pht dit d hai trm nm, c ngoi o tn l i Thin xin xut gia vi i Chng B. Ngi ny sng ni Chi (Caityagiri), cn c tn l ni Ch a. Trong b Ma Ha Tng K, ng li l ngi kin lp thm ba B na. Li na, i ng Ty Vc K, quyn ba 53 chp: Sau Pht dit khong trm nm, c xut hin nhn vt tn i Thin, ng l ngi khot t a tr, ngm mun c thc danh, nn suy ngh su xa v sng tc lun ngha tri nghch vi Thnh gio, khin vua V u (tc vua A Dc) khng r u l phm, u l thnh, nn ng tnh vi lun im ca i Thin, cho i Thin c thn cn, nng cy ng; ng thi vua A Dc li c mun git cc Thng ta thnh tng. Thnh Tng l nhng v c qu A la hn nn qu ngi nhn bit st ca vua A Dc, bn vn dng thn thng i n nc Ca Thp Di La. Cnh d lun i T Ba Sa - quyn 99 ca Hu B 54, cn cng kch i Thin d di hn, cho rng i Thin l ngi dm dc v m , git A la hn, ri git lun m ; v ng phm c ba ti V gin. ng thi lun ny cn ch trch i Thin l ngi gy ra cuc tranh ci Ng S y vng ngn. Tt c cc vic nu trn u xut pht t truyn thuyt ca Thng Ta B; s thc khng hn nh vy, bi hai ngi cng c tn i Thin cch xa nhau c trm nm. Tic l v s liu, i Chng B khng cn lu li iu

g c th da vo tham kho. Qu nh cc vic trn l thc, th ngi c tn l i Thin phm ba ba ti V gin, v i sau gi ng l i Thin ngoi o xin xut gia vi i Chng B. Nhng c Hu B v i Chng B li ng trn lp trng lng cc khi ni v i Thin. Do , i vi vic i Thin phm ba ti V gin ch l vu khng. Trn thc t, thi i ng thi i Thin l ngi i trc v t tng tin b. Tuy ng b cc v K tc Thng ta cng kch, nhng ng c a s i chng ng h. Lc con vua A Dc l Ma Sn xut gia, ng ny thnh ngi Tu ca h Phn Bit Thuyt lm Ha thng, mi ngi Mt Lan ca Hu B lm c tc gii A X L, v ngi i Thin ca i Chng B lm thp gii A X L 55. Nh th thy vua A Dc khng thin v bn no, v i Thin cng khng phm ba ti V Gin nh truyn thuyt ca Hu B. Li cng khng ng vi truyn thuyt ni rng: Vo thi vua A Dc, Pht php long thnh v t s cng dng rt nng hu. Do , a s ngoi o v ming n ci mc m xin xut gia theo Pht Gio, nn gi s ny l tc tu. ng thi h cng khi s phn tranh khin vua A Dc phi triu tp chng li kim nghim. Trong s c ba trm ngi thuc loi ngoi o thng minh. H thng t c Tam tng thnh in, nn khng cn cch no khc, vua A Dc nh cho h ring mt tr x, trong s ny c mt v tn l i Thin, sng ni Ch a. ng ny li cng vi i Chng B ngh lun Ng S. Nhn y i Chng B b chia thnh ba B. Tt c ch l truyn thuyt nn rt kh phn bit c chn, ngy. Nhng ngy nay chng ta c th xc tn rng; i Thin khng phi l tc tr T kheo, cng khng phi ng b vua A Dc l Ma Sn thnh mi lm A X L 56. Trc ng cng theo tng chng n tu ni Ch a. ng cng tng phng mnh vua A Dc i n Ma B Mt La (nay l Mi Sch Nh), v ng cng cng cc v nh Mt Lan c thy tm v i c c phi n cc a phng hong ha Pht php. Nh vy, ng khng phi l ngi tri nghch thnh gio. ---o0o--- i Thin Ng S. i Thin Ng S l trng im m i Chng B v Thng Ta B cng khai tranh lun mt cch quyt lit. Ngay vo thi vua A Dc n c tranh lun mt cch minh xc. i khi, i Thin l nhn vt ra i sau Pht nhp dit khong t trm nm n hai trm nm, th xy ra chuyn i Chng B tn trng Ng S. Do v Ng S c lin quan n i Thin,

nhng khng hn i Thin l ch s. Nhn vn tranh lun i Thin Ng S ri cho rng i Thin xut hin sau Pht nhp dit hai trm nm. Thit tng iu trn ch l truyn nhm. ---o0o--- Sao gi l i Thin Ng S? l nm vic lin quan n thnh cnh ca thn tm A la hn. Lun i T B Sa quyn 99 57 ca Hu B ni: i Thin t mnh cha chng qu A la hn, nhng ni l mnh chng A la hn qu. A la hn l ngi ly dc, nhng i Thin m ng vn cn b mng tinh, t c ng k bit l chng qu, nhng bn thn t cha tng t bit chng qu g, nn vn c nghi hoc L n, A la hn v v lun sng an vui gii thot, nhng i Thin khi m n thng h ln kh qu, kh qu. em nm vic trn ra lng nh, bit l i Thin vng ngn. Theo Hu B, th nm vic y l: 1. i Thin v t duy bt chnh nn mi thot tht bt tnh (mng tinh). 2. i Thin v mun nng t mnh m lon tc k bit, ni l t chng bn thnh qu Sa Mn. 3. La hn l ngi chng c v lu, dt on tt c mi nghi hoc. Vy sao li ni qu v La Hn cn nghi hoc? 4. La hn l ngi chng c thnh hu; ti sao li ni t mnh khng bit l chng qu La hn hay cha? 5. Thnh o v lu, vy l ng phi y vo gia hnh v m hin hin, sao lai cn than kh qu, kh qu, nh th lm sao sinh khi c nhn ca thnh o gii thot? Nh vy thy nhng iu va nu ni ln s vng ng ca i Thin. vy, i Thin cn em ng s do ng xng xut bin thnh mt bi, v hng v chng t tuyn dng mt cch su rng: D s dc, v tri, do d tha linh nhp, o nhn thinh c khi, Th danh chn Pht Gio. ---o0o---

- Ng s khng l vng ngn. - L do vic c i Thin ra Ng S: 1. D s d, bc A la hn tuy khng cn b phin no v dm dc, nhng vn b lu tht bt tnh, tc c c ma ly vt bt tnh nh t vo y ca La hn. 2. V Tri, v tri l khng bit c nhim v khng nhim . Bc La hn m cha on tn c bt nhim , th l v tri. 3. Do d, nghi c hai th l x v phi x s trnh by ring. Bc La hn cha on tn (dt sch) c nghi hoc v x v phi x, th tuy l bc thnh c gic nhng vn c ci hoc ny. 4. Tha linh nhp, bc La hn cng phi da vo k bit ca ngi khc, mi bit c mnh l La hn, chng hn nh ngi X Li Pht l ngi c tr tu bc nht, ngi Mc Kin Lin c thn thng bc nht, nhng cng hpi da vo s th k ca c Pht mi bit c mnh gii thot. 5. o nhn thinh c khi, ch thnh xng nim kh qu, th thnh o mi hin khi, kh c ni y vikh trong t thnh c lin quan vi nhau. Qun kh, khng, v thng, v ng, th l thnh o. V bn cht ca Ng S m ni, th ng s kh m lun rng l vng ngn c th loi b. Bi khi ni La hn l bc ly dc, l ni v tm l. Nhng v mt sinh l cha hn l khc vi ngi phm, hung na l vn di tht bt tnh. V c lc l mng di, c lc khng mng vn c di ; hoc c v do thn bnh m di. Vic di tinh ca ngi nam ging nh chuyn nguyt tn ca ngi n m thi. Thi Pht ti th c v nam La hn nhn mc bnh phong khin dng c, phi tm n dm n gii quyt (tr bnh). Cng c v La hn ni vn cn nguyt tn nn phi n h nc dng vi b m ra. Nu cn c theo gii lut nguyn th suy lun, th nm vic c i Thin a ra, khng c vi no l khng lp thnh. Chi do cc v lun s ca Hu b khng nghin cu mt cch thc t nn sinh ra vic ly ngi b li (d nhn ph ngn). Chung ci ging mnh, cng kch ci khc mnh, v nh vy m kt lun Ng S l vong ngn e khng my thuyt phc.

V li, i Thin Ng S cng khng hn l do i Thin sng tc mt cch c lp, trong b Lun S ca Nam truyn 58 cng c truyn v Ng S. Trong lun thuyt ca ngi Tam Tng Chn ca Bc truyn v ca Ty Tng cng c ni n Ng S, nhng ch thch khng ging nhau. Thi gian gn y cc nh hc gi thy rng Ng S ni chung, cc b thuc i Chng B u c ni n; i Thin chng qua ch l ngi em Ng S kt tp li thnh mt loi, ri dng k tng trnh by. Nghin cu k, th qu v La hn qu dng l ngi phi thng mi c th vt qua (chng c). Nhng i sau ly cnh gii l tng ca La hn bin thnh vn cao siu khng d g mong t ti c; tng t nh vic dng cao B phi trong lc hnh thnh, thm st cc v La hn thi Pht ti th, cha hn qu ngi t n trnh cao siu nh vy. ---o0o---

CHNG V .S PHN CHIA B PHI PHT GIO

TIT I. PHN H V PHN PHI - T chng. Nguyn nhn ca vic phn phi c khi i t nhiu h t tng khng ging nhau. Vn ny, chng trc c ni n t nhiu. n thi vua A Dc, vic phn phi l t T Chng ch khng phi t hai B. Lun D B Tng Lun v B Chp D Ngh phn r m thnh T chng.
59

u ni l do Tng chng

Ngi Lin Hoa Sinh v ngi iu Phc Thin v.v... khi truyn Pht gio vo Ty Tng cng ni sau Pht nhp dit mt trm mi su nm, cc t Pht dng bn th ngn ng tng gii. Nht Thit Hu B dng Nh ng (ngn ng ca ngi Aryan) tng gii. y l h k tha hc lu ca ngi La Hu La. i Chng B dng Tc ng tng gii. y l h k tha hc lu ca ngi i Ca Dip. Chnh Lng B dng Tp ng tng gii (ngi lm thnh hnh h c T). y l h k tha hc lu ca ngi u Ba Li. Thng Ta B dng (ting a phng vng trung n ) Qu ng tng gii. y l h k tha hc lu ca ngi i Ca Chin Din. Vic tng gii khc ngn ng ca T Chng cng c hc gi B n ca Ty Tng ni n trong cun Pht Gio S do ng trc tc (Historyof Buddhism by Buston).

B lun D B Tng Lun, c ngi Huyn Trang dch ra Hn vn ni n T chng, l:

60

cng

1. Long tng chng, gm nhng v nghim tr gii lut, nh cc hc ca ngi u Ba Li. 2. Bin B chng, gm nhng v ph gii, nh ging ca i Thin. 3. a Vn chng, gm nhng v T kheo gi li Pht dy, nh cc hc ca ngi A Nan. 4. i c chng, gm nhng v i lun s, h nh hc ca ngi Ph Lu Na. Thuyt ni v s phn phi v tt chnh xc, nhng t nht n cng nu r nguyn nhn v ng ngn, v a vc, v v s k tha hc lu. Bi tt c u lin quan n s xut hin ca cc phi. ---o0o--- Bn i phi v Ba H ln Vic thanh l h thng B phi Pht gio l vn khin nhiu ngi phi au u. Nhng, nh ng dng phng php khoa hc kho st, vn d y mi c iu l. Theo nghin cu ca php s n Thun - ngi Tung Quc. ng em B phi Pht gio chia ra thnh bn phi, ba h, hai b v mt v 61 theo biu di y:

Biu trn l c s ca B phi Pht gio, d phn thnh Thng Ta B v i Chng B, nhng tt c hai mt u t nn tng cn bn trn gio l ca c Pht. Mt chi ca Thng Ta B thuc h pha ng, li phn bit t tng ca Thng Ta B v ca i Chng B, t m c s ly, b. Nn c tn l h Phn Bit Thuyt. H ny ng trn lp trng ca Thng Ta B, nhng c phn hp thu t tng tin b ca i Chng B. Thng Ta B ca ty h, do sinh hot vng ty bc Ca Thp Di La c phn nh hp, li khng tip xc vi pha ng; v vy, h c lp pht trin, v ri hnh thnh nn t tng Hu B bn trong c s phn r, v thm mt phn phi na. Theo s truyn tha ca i Chng B, th sau ny Hng Y (Tch Lan ng Dip) B, Php Tng B, m Quang B, Ha a B, u thuc v h Phn Bit Thuyt. Nhng B ny khng phn i i Chng B mt cch cc oan. V sau i Chng B chuyn xut thnh i Tha Pht gio, Thnh in ca H Phn Bit Thuyt t nhiu cng c khuynh hng i tha. Chng hn nh Php Tng B (cn gi l m V c B) tuy xut hin mun hn cc B khc, nhng B ny li thuc v T Phn Lut, v vy php s o Tuyn ca Tung Quc cho l B ny thng vi i tha. iu c nguyn nhn xa hn.

- S phn bit Chi Mt. S d gi l phn bit (tch ra) chi mt l v i Chng B v Thng Ta B phn chia ri, nay li phn chia thm na. V vy, mi c nh b, tam h, t b, thp bt b, nh thp b, Nam truyn th c hai mi bn b ni tip nhau xut hin. Trong t liu ca Bc truyn, c ni n vic phn chia b phi, l: gio on bt Bi Lt (Bhavya) c truyn ti Ty Tng, Vn Th Li Vn Kinh, X Li Pht Vn Kinh, Thp Bt B Lun, B Chp D Lun, i Chng B th c D B Tng Tinh Thch do Thanh Bin to, tt c cc kinh, lun va dn u c ni n vic phn chia B phi Pht gio. Theo hc gi Mc Thn Thi Hin - ngi Nht Bn, th vic phn chia B phi c lin quan n tm truyn thuyt khc nhau. Trong ly i S ca Nam truyn, Hn dch th ly Thp Bt B Lun62 ca Hu B, dch vo i nh Tn, B Chp D Lun63 dch vo i nh Trn 64, D B Tng Lun Lun65 c dch vo i nh ng, v D B Tng Tinh Thch ca i Chng B lm trng yu. Ngoi ra cng c th tham kho s truyn tha ca Chnh Lng B. Sch ny ch nhn vo Vn Th S Li Vn Knh c truyn ti Ty Tng v X Li Pht Vn Kinh ni v vic phn phi, c hai b kinh va nu cng vi thuyt ca Hu B ging nhau, do cho nn ch lt qua. Trong ba b lun ca Hu B, th ly D B Tng Lun Lun66 lm i biu. Nay xin lit k thnh bn biu sau: 1. i S Chng V, c truyn bi Thng Ta B thuc h Phn Bit Thuyt ca Nam truyn.

Ch: Cc phi ca i Chng B v Thng Ta B, phi sau Pht dit t mt trm n hai trm nm mi phn chia; Tuyt Sn B tr lui, th sau khi cn cc phi ca i Chng B v Thng Ta B phn chia mi hnh thnh.

Biu II: D B Tng Lun Lun c truyn bi Hu B thuc h Thng Ta B ca Bc truyn.

Biu III, D B Tng Tch Thch do Thanh Bin to, c truyn bi h i Chng B.

Biu IV. c truyn bi Chnh Lng B: i Chng B trc sau su b, u c truyn bi h Phn Bit Thuyt, ch c iu l B K Dn xng l Ngu Gia, v B Ch a Sn c xut t B Ngu Gia.

---o0o--- Suy nh v vic phn B Theo nhng biu trn, c th ni mt cch hin nhin; y l cc thuyt c ni phn trc c s h tng qua li, cui cng khng th ly thuyt no lm chun chung cho tt c, bi kin ca Lun gi c s bt nht. V cc phi, phi no cng ly lp trng ca phi mnh lm chnh, v u mun cao s xut thn ca B phi mnh, ng thi cng ly lp trng ca phi mnh thuyt minh. Do , chng ta khng nn tn tn v s thuyt mnh ca mt nh, cng khng b bt k s thuyt minh ca

mt nh no, m tp hp tt c mi thuyt minh ca cc nh thm tra, suy lun. C vy chng ta mi tin n gn din mo ca lch s mt cch kh tn. Ngy c vic trm tra, suy lun, chng ta cng cn da vo tr tu ca bn thn on nh. V i th m ni, nhng t tng c truyn bi cc nh, a phn h u dng T tng lm c s cho B phi mnh. H Phn Bit Thuyt t ly Thng Ta B lm c s. Thuyt Nht Thit Hu B cng ly T tng lm Cn bn cho B mnh. y l ni v mt ch quan. Do , i vi vic phn phi theo th lp ca Thng Ta B, th nn theo nhng g c phn kh tn, v c truyn bi i Chng B. V i Chng B ng trn quan im khch quan, v khng mang thnh kin t tng (lp trng ca tng phi). Nay xin ly tit hai v ba ca chng su trong b Pht Gio n ca Php s n Thun v bi T lun v Nghin cu lun th v lun s ca Thuyt Nht Thit Hu B lm ch yu cng ca n Thun gii thiu nh sau:

V mt suy nh, th nn nht tr vi nhng g c nhiu thuyt ng quan im, ly lm nh thuyt, cn nh cc thuyt li c s khc nhau, th nn ng trn phng din khch quan tham kho, suy lun, v tm hiu tng tn c tnh ca tng thuyt y, ri dng mi quan h h tng trc sau lm chun qui. C nh vy s so snh mi c th chp nhn c. nm r vn nu trn, xin c nguyn tc ca php s n Thun, y ch gii hn, nn c tnh s lc. ---o0o--TIT II. T TNG B PHI. - Thc cht l c bao nhiu B Phi?

V i th, th mi B phi u da vo kin gii ca B phi mnh, do vy nn c s phn phi. Tng truyn c c thy mi tm B phi. Thm na, tt c u ly i Chng B v Thng Ta B lm cn bn, v vy mi thnh hai mi B. Nhng theo th liu hin cn, th Thuyt Nht Thit Hu B v Kinh Lng B thuc h Thng Ta B, t liu v hai B ny l di sn v cng phong ph v cc k qu. Bi hai B trn hin c rt nhiu lun in, nh nhng lun in chng ta mi c s nghin cu. T tng ca cc B phi khc u da vo nhng lun in ca Hu b mi c c khi nim t thut mt cch gin tip v B phi mnh. c bit nht l i Chng B. B ny tuy trc sau c chia thnh chn b, nhng lun th ca chn B ny c h nh khng b tht tn. - Ni v gii lut, nh chng ta bit, trong cc B phi Pht gio, c B rt coi trng gii lut, c B th i vi gii lut chng c g phi tranh lun. Vi cc B phi coi trng gii lut, vn c vn kin bt ng. l v cc B phi gii thch lut cn bn theo kin gii ca B phi mnh, nhn hnh thnh lut tng mang tnh B phi. Vi cc B phi khng tranh lun g v gii lut, tuy vy, kin ca mi B cng c bt nht, d tt c u s dng lut tng ca B mnh lm cn bn cho nhng sinh hot ca Tng on. Vn y l, hai mi B trong truyn thuyt, nhng khng c kinh lun ca hai mi B phi lu li n ngy nay. Cng khng c Lut tng ca hai mi B phi cn lu hu. Nu phn tch k, cha hn ch c hai mi B phi. V nh vy, con s hai mi B, ch l thuyt ph thng ca Pht gio Bc truyn. ---o0o--- Phn thnh Nm B Lut. Theo s phn chia Lut tng, th thng thng u cho rng Lut Phn Ng B. Truyn thuyt v Lut Phn Ng B. Truyn thuyt v Lut Phn Ng B cng gm ba loi: 1. i Tp Kinh c truyn bi: m Ma Cc a, Tt B B, Ca Dip T, Di Sa Tc, B Tha Ph La. 2. S T ca Tt B a B c truyn bi: m V c, Ma Ha Tng K, Di Sa Tc, Ca Dip (Di), c T.

3. Tng K Lut T K, X Li Pht Vn Kinh, i T Kheo Tam Thin Uy Nghi, Pht Bn Hnh Tp Kinh v.v... c truyn bi: m V c, Di Sa Tc, Ca Dip Di, Tt B a, Ma Ha Tng K. Trong ba truyn thuyt trn, cng c t nhiu sai khc, nhng v i th th ging nhau. Theo kin ca php s n Thun, th thuyt th ba l thuyt rt c nhiu kh nng cho thy c ca c nhn. Su b lut tng hin vn cn truyn, sch ny gii thiu chng ba, tit bn. ---o0o--- B phi c phn chia t thi no? Nghin cu v vic phn chia cc B phi xy ra vo thi no truyn thuyt cng khng nht tr. Trong s cc hc gi cn i, c bc s Vng Nguyt Tn Hnh, vit trong cun Pht Gio Nin i Biu ca mnh, ng a ra gi nh l c bao nhiu B phi thuc Thng Ta B l nh th ny: Thuyt Nht Thit Hu B: sau Pht dit ba trm bn mi lm nm (345 - trc Cng nguyn 141 nm). ---o0o--- c T B: Sau Pht dit 385 nm (trc Cng nguyn 101 nm). - Php Thng B, Hin Tr B, Chnh Lng B, k tip nhau phn xut t c T B, Ha a B c phn xut t Thuyt Nht Thit Hu B, trong khi Php Tng B li phn xut t Ha a B. Cc B trn c nin i rt gn vi c T B. ---o0o--- m Quang B: Xut hin sau Pht Nit bn 425 (trc Cng nguyn 41 nm). Trn y l cc B phi c phn chia cn bn l t Thng Ta B, thuc v thi i vua A Dc. Nhng ghi chp trn l ca Nam truyn y l thi gian vua A Dc ln ngi sau Pht nhp dit 218 nm (trc Cng nguyn 268 nm). Trn thc t, s phn phi ca i Chng B din ra trc Thng Ta B mt trm nm. Ni cch khc, Thng Ta B b kch thch bi t tng ca i Chng B mi xy ra vic phn phi. Vic phn phi

ca Thng Ta B, theo lun D B Tng Lun ca Bc truyn l sau i Chng B xp x mt trm nm. ---o0o--- Hai mi B Phi. Theo ghi chp ca lun D B Tng Lm, th c thy hai mi B phi. Thnh hnh nht trn thc t ch c i Chng B, Nam truyn th c Thng Ta B, Thuyt Nht Thit Hu B, Chnh Lng B, Kinh Lng B nhng B ny c truyn trn khp lc a n , cng li c nm B. Trong nm B ny, ch c ba B l c h t tng ng k nht, l i Chng B, Thuyt Nht Thit Hu B v Kinh Lng B. Tuy vy, nhng h t tng ca Thuyt Nht Thit Hu B c phn ri rc, ri rm hn c. V danh mc m ni th c hai mi B Phi, nhng y cn c theo lun D B Tng Lun 67 gii thiu cc B nh sau: ---o0o--I. CHN B THUC H I CHNG B. 1. i Chng B (Mahasanghikh): y l B cn bn ca h i Chng, ch Mahasanghikh dch ra m Hn l Ma Ha Tng K. T tng ca B ny s trnh by r tit sau. 2. Nht Thuyt B (Ekavyvahrikah): B ny y vo tng ngha c lp thnh m c tn, v th nn kinh Vn Th S Vn 68 gi B ny l Chp Nht Ng Ngn B. Tng Lun Lun Thut K 69 ca Khuy C, ni ch trng ca B ny l Php th gian v xut th gian u khng c thc th, ch c gi danh. Vin vo ch trng ny cc hc gi cn i cho rng V Tng Giai Khng Lun ca Bt Nh i Tha, cng vi Ch Php Thc Tng Lun do M Minh, Long Th xng c im nht tr vi nhau. ---o0o--3. Thuyt Xut Th B (Lokottaravdinah):

B ny cng da vo ch lp tng ngha m c tn. Thp Bt B Lun gi B ny l Xut Th Gian Thuyt B, cn Vn Th S Li Vn Kinh th gi B ny Xut Th Gian Ngn Ng B. B ny ch trng php th gian y l do in o m sinh phin no, do phin no sinh nghip, do nghip m sinh qu bo, qu bo l kh; php xut th gian do o m sinh, o qu c sinh l nh tu o. o qu tc Nit bn. Nh vy cho thy h phi ny i vi T Thnh c s nhn thc ph phn Kh v Tp l vng ch chng thc, ch c o v Dit mi l php chn thc. Nhn thc ny i vi gi, thc, chn, vng ca i tha cn c khong cch (nhn v nhn thc ny ch tng i, trong khi i tha l tuyt i), nhng ngi Khuy C v Php Tng v.v... cho rng nhn thc nh vy l phn thng vi gio ngha i tha. ---o0o--4. K Dn B (Kaukkatutikah): B Chp D Lun gi B ny l Khi Sn Tr B, trong khi Thp Bt B Lun gi B ny l Qut C B, cn Vn Th S Li Vn Kinh dch ra m Hn ng l Cao Cu L Ha B, v Tng Lun Lun Thut K th gi B ny l Kiu C Ni B. B ny ly hai tng Kinh v Lut lm phng tin gio, ly Lun tng (A T t Ma) lm chn thc gio. S d B ny ch trng ty nghi phc thn (c ba y hay khng c ba y u do c Pht ha kh), ty nghi m thc (n ng thi hay n phi thi cng u do c Pht cho php), v ty nghi tr x (kit gii hoc khng kit gii u khng phi do c Pht so o hn thit). Nhng vic cn kp phi l sm loi tr phin no, mi l ca c Pht. Sinh hot ca B phi ny l khng quan tm n gio iu, t do nhng nghim tc, tinh tn dng cng trong tu tr, tch cc sa ci sai ca ngi. Ch trng ny ng thi ti n c xc nhn l tro lu mi c tnh tin b v cch mnh. Nh vy, qu nh ngi tu hnh khng tinh tn dng cng, m ch nu cao ba im - Ty nghi phc thn - Ty nghi m thc - Ty nghi tr x, do B phi ny ch trng, c l Pht gio cui cng s b tiu vong! ---o0o--5. a Vn B (Bhusrutyh): B Chp D Lun gi B ny l a Vn c B hm ngha l bc hc. V s t ca B ny l ngi La hn T B Y, tn gi ny trng tn vi nhn vt trung tm trong o Ngha Th, l Yajna - Valkya, c ngi dng t

tng ca B ny tham kho loi hnh trit hc ca o Ngha Th. Trong B Chp D Lun S ni l: Lun Thnh Thc ra i t B ny, do , Thnh Thc Lun c tham d th ca i tha. Nhng theo s gii thiu ca D B Tng Lun Lun, th lun ny khng pht hin thy c o ngha i tha no trong B phi ny. ---o0o--6. Thuyt Gi B (Prajnaptvdinh): Khng tm thy tn ca B ny trong Vn Th S Li Vn Kinh (Kathavatthu Datthakatha) do ngi Pht m (Buddhagghsa - cn dch l Gio m) trc tc cng khng thy cp n tn ca B ny. Thp Bt B Lun70 gi B ny l Thi Thit Lun B. Cn B Chp D Lun, th gi B ny vi tn Phn Bit Thuyt B, hoc Phn Bit B. y l B ly lun Thi Thit Tc lm trung tm t tng. i vi php ca hin ti, B ny cho rng hin thc th gii mt mt l gi, nhng mt khc li l chn, t tng chn v gi ny n thi ca i Tha Khi Tn Lun n tr thnh th gii quan chn vng lng din ca i tha. Duy Thc Thut K ca Khuy C th cho rng: Nay Thuyt Gi B, ni v Hu phn thc, th ca n thng hng bt on, chu bin khp tam gii, lm nhn cho tam hu. Qu nh B ny thc s c ni n Hu phn thc, v nh vy c th ni t tng v A Li Da thc ca i tha c trin khai l t Hu phn thc ny y. ---o0o--7. Ch a Sn B (Caitysailh). 8. Bc Sn Tr B (Uttarasailh). 9. Ty Sn Tr B (Aprasailh). Ba b (7, 8, 9) ny c phn xut t i Chng B vo thi k sau cng. Theo Tng Lun Lun Thut K, th sau Pht nhp dit trn hai trm nm, c ngoi o tn l i Thin xin xut gia vi i Chng B, v ri ng ny cng vi tng thn ca i Chng B mt ln na li ni v Ng S. Nhn gy nn cuc tranh lun tri nghch nhau a n vic phn chia thnh ba B. V lp li vn Ng S m i n phn chia, nhng sau vic ny i Thin lin v phng nam hong ha trong vng mi nm, cc hc gi i Chng B vin vo i Thin Ng S m tranh lun nn c kh nng v t

tng v tr x b cch ly, nhn y mi phn chia thnh mt s B phi. Theo B Chp D Lun, phn chia ln ny thnh hai B l Chi Sn (tc Ch a Sn) B v Bc Sn Tr B. Trong khi Vn Th S Li Vn Kinh th cho rng ln phn chia ny c chia thnh hai B l ng Sn B v Bc Sn B. Cn ngi Pht m vit trong b Lun S Ch, th ln phn chia ny chia thnh bn B l: ng Sn B, Ty Sn B, Vng Sn B v Ngha Thnh Sn B, tt c u thuc v n t La phi. Ngi Huyn Trang vit trong i ng Ty Vc K l ni pha ng v ni pha ty ca thnh ln n t La c hai ngi c t xa kia thuc v i Chng B. Vy n t La l x no? Vn ny cn kho st v v tr ni Chi Quc Dch i Tng Kinh ca Nht Bn, quyn ba phn lun B c ph nh chp: n t La nm ti ranh gii gia sng Ct T t Na (Kistna R) ca thnh ph Bit Khc S Vi (Bexvada) nhn qua ni Chi . X n t La y l ch sng Ca t Ngha L (Godavari R) thuc nam n , n bao qut c a khu pha bc sng Ct T t Na. Ti y ngi dn a phng c nn vn ha v tn ngng mang tnh c th, Pht gio i Chng B b hun nhim nn vn ha, tn ngng ca dn a phng nn li phn chia ln na, rt c kh nng nh vy. D Xoa La St ca phi Thp B thuc B La Mn gio, u l sn vt ca dn tc nam n . Trong cc tng thn ca phi Thp B c cnh phu th m nhau giao hp, v mi tn ngy nay n gio vn cn sng bi c quan sinh dc ca k nam ngi n. n Mt gio i tha mi xut hin tnh hnh ly chuyn nam n tnh giao lm php mn tu tr. Sau ny phi n t La ca i Chng B tan bin vo i tha Pht gio. S xut hin ca i tha trong thi s k l ti nam n . Mt gio i tha cng ni l do Khai nam thin trc thit thp m c. ---o0o--II. MI MT B THUC THNG TA B S phn phi sm nht ca Thng Ta B, l s ra i ca Thuyt Nht Thit Hu B. V l thuyt th Thng Ta B l B cn bn, nhng v kin gii bt ng nn Hu B mi ly khai khi cu x, chuyn n di chn ni Tuyt, thnh lp Tuyt Sn B, v th, lin kt Tuyt Sn B vi mi mt B ca Thng Ta B mi danh mc mi hai B, xin gii thiu mi mt B c t liu nh sau: 1. Tuyt Sn B (Haimavath):

Thp Bt B Lun71 gi B ny l Tin Thng Ta B, trong khi B Chp D Lun th gi B ny l Thng Ta T B cn D B Tng Lun Lun gi B ny vi tn Bn Thng Ta B. Tng ngha ca Tuyt Sn B a phn tng phn vi Nht Thit Hu B, nhng li tip cn v nghing v i Chng B, quan tm n i Thin Ng S, tc theo nh cch ca i Chng B. Li na, B ny ch trng khng c trung hu nn cng nht tr vi i Chng B; Nht Thit Hu B tin l hu tnh chng sinh ci dc sc gii nht nh c trung hu. Nhn ch trng nh va nu, nn i S c truyn bi i Chng B v Phn Bit Thuyt B, cho rng Tuyt Sn B l B phi sau cng ca i Chng B. Theo php s n Thun th nn lit Tuyt Sn B vo Hu B. ---o0o--2. Thuyt Nht Thit Hu B (Sarvstivdh): y l B m h t tng rt nghim chnh v qung bc. Xin gii thiu B ny mt tit ring. ---o0o--3. c T B (Vspuryh): D Chp B Lun gi B ny l Kh Tr T B, trong khi Duy Thc Thut K gi B by vi tn B Th T B. y l B k tha t tng X Li Pht A T m, tuy t tng trong X Li Pht A T m cn c ch cn b sung thm mi gii thch c, v cng do s kin bt ng nn li phn chia. c T B d c phn xut t Thng Ta B, nhng chu nh hng rt m gio ngha ca i Chng B, do vy nn c mt s hc gi cho rng ngi X Li Pht l ngi c t tng i tha; li cng do c T B ly Nh Lai nht i gio php (mt i thuyt ging gio php ca c Pht) chia lm nm tng, l: Qu kh, hin ti, v lai (c ba u l php hu vi), v vi (v vi php), v bt kh thuyt (tc ch ci Ng phi thc phi ly un), Bt kh thuyt tng trong nm tng va nu ca c T B, n phng pht ging Nh Lai Tng ca i tha. c T B ly Bt kh thuyt tng - tc phi tc phi ly un ng 72 - lm trung tm ca bn th lun nhm bc b tc un ng ca phm phu, v ly un ng lm bn th ca cc php. Nhn y, m ch ring bt kh thuyt tng ca c T B l tng t t tng A Li Da thc ca i tha. Nhng B ny li cho rng c mt ci ng lm bn th cho tt c cc php. Do vy, trong Hoa Nghim Huyn m quyn tm, quc s Thanh Lng bnh rng: ph Pht

php ngoi o (ngoi o nng Pht php). K thc th t tng phi tc phi ly un ng vn cha bt kp lnh vc Nh Lai Tng v A Li Da thc, n ch tin phong m ng cho t tng Duy thc ca i tha m thi. ---o0o--4. Php Thng B (Dharmottaryh): Vn Th S Li Vn Kinh: Gi B ny l Php Thng B. Cn Thp Bt B Lun th dch tn B ny ra m Hn ng l t Ma Ut a L B. ---o0o--5. Hin Tr B (Bhadraynyh): Vn Th S Li Vn Kinh gi B ny vi tn l Hin B. Cn Thp Bt B Lun th dch B ny ra m Hn ng l Bt a La Da Ni B, v B Chp D Lun gi B ny l Hin Tha B. ---o0o--6. Chnh Lng B (Sammitiyh): B phi ny rt thnh hnh trong s bn B phi c lu xut t c T B. Vn Th S Li Vn Kinh gi B ny l Nht Thit S Qu B. Thp Bt B Lun th dch m l Tam Di B, v B Chp D Lun gi B ny l Chnh Lng T B. Trong Tng Lun Lun Thut K: ngi Khuy C ni l: Ch lp tng ca B ny vi php ngha thm thm, sa mi sai st khng cho cong queo, nn xng l Chnh Lng, da vo ch lp php ngha, ly lm sng danh ca B. Nm 432 sau Cng nguyn, ngi Pht m t n n Tch Lan tuyn son b Lun S Ch bng vn t Ba L, th thy Chnh Lng B lu hnh ti Tch Lan. i ng Ty Vc K ca Huyn Trang cng cho bit khi ng n lu hc ti n 73, th thi y Chnh Lng B vn cn lu hnh trung n, nam n v ty n, ng n cng c nhng khng thnh bng ba khu vc kia. t lu sau, trong Nam Hi K Qui Ni Php Truyn ca Ngha Tnh 74 cng c ni n vic Chnh Lng B vn cn Tam tng vi ba mi vn bi tng, v thm rng thi y Chnh Lng B lu hnh rt thnh cc a phng nh La , Tn , thuc ty n . Ti Ma Kit v cc chu nam hi cng cn mt b phn nh ca Chnh Lng truyn

ti y. ng tic l t liu hin cn ni v mi lin h gia bn B thuc c T B l qu t. Khng r ai l ngi bin son gio ngha ca Chnh Lng B, v ai dchTam Di B Lun75 - gm ba quyn ra Hn vn. Chnh Lng B cng lun v hu ng, v tng ng vi c T B. Ch c iu Chnh Lng B l phi cui cng ni tip t tng ca i Chng B. l ly t tng v sc php tm tr nh i a, mng cn v.v... ri c thm s phn tch, em sinh dit quan v sc php chia thnh hai loi: 1. Tm tm s, thanh quang v.v... cho vo loi st na dit; 2. Thn biu sc nghip, bt tng ng hnh, thn sn tn, v.v... cho vo loi nht k dit. Sinh dit quan v sc php ca Chnh Lng B nu snh vi trit hc ty phng, th sinh dit quan ta ging nh thc chng lun hin thc hoc Kinh nghim lun. 7. Mt Lm Sn B (Sanngarihh): Vn Th S Li Vn Kinh gi B ny l Ni Sn B, Thp Bt B Lun 76 l Lc Thnh B, v B Chp D Lun gi B ny vi tn l Mt Lm Tr B. Php Thng, HIn Tr, Chnh Lng, Mt Lm Sn B, t liu v bn B ny hin cn rt t v thiu. D B Tng Lun Lun cho rng, i vi mt bi k m c bn b va nu c s gii thch khng ng nht, l lc c T B phn thnh bn B, bi k nh th ny: gii thot m vn a, a y l do quay li tham, ai c vui an vui, ty an vui t n cc vui. (D gii thot cnh a, a do tham phc hon, hoch an h s lc, ty lc hnh ch lc). hiu vic gii thch bi k trn mt cch khc nhau, xin tham kho Tng Lun Lun Thut K 77. Tuy nhin, gio ngha ca c T B hin cn cng khng thy c bi tng va nu. Ngay c X Li Pht A T m cng khng thy c bi tng trn. ---o0o--8. Ha a B (Mahssakh): y l B truyn T phn lut ca Di Sa Tc B. D B Tng Lun Lun ca Bc truyn cho rng Ha a B c phn xut t Thuyt Nht Thit Hu B. Cn i S ca Nam truyn th cho rng, Ha a B l mt h ca Phn Bit Thuyt thuc Thng Ta B. H ny cng vi m Quang B, Php Tng B v ng Dip B, c ba u cng mt h. Vn Th S

Li Vn Kinh gi B ny l i Bt Kh Kh B, v Thp Bt B Lun th gi B ny vi tn Di Sa B, trong khi B Chp D Lun gi B ny Chnh a B. Ngoi ra Ha a B cn c cc tn khc nh: Gio a, Di Hi X B p, Ma H Xa Ba Ca, Di Hi X B Ha, tt c danh xng ny c dng ch cho Chnh a B. Xut Tam Tng K Tp quyn ba 78 ni: Cc v t Pht th tr mi hai b kinh nhng khng quan tm xem l a tng, thy tng, ha tng, phong tng, h khng tng hay thc tng, v vy cho nn gi l Di Sa Tc B. T tng ca B Di Sa Tc ng ngha vi tng gc l Thng Ta B; nhng hi ging vi i Chng B, tng sau rt th hon ton d ngha vi Thng Ta B, v n k tha Nht Thit Hu B. Theo Thnh Duy Thc Lun quyn ba ni l, Cng sinh t un thc ca Ha a B tng ng vi thc A Li Da th tm. Cn V Tnh Nhip Lun quyn hai li ni, Ha a B ni c ba un: 1. Nht nim khonh un (php sinh dit xy ra trong tng st na). 2. Nht k sinh un (php hng ty chuyn ngay c khi cht). 3. Cng sinh t un (php hng ty chuyn ngay c lc nhp vo nh Kim Cang D). Nh mi bit Cng sinh t un thc n tng t nh thc th tm A Li Da ca i tha. Bn th lun ca B ny lp ra thuyt Chn v vi. Chn v vi l nh tip th t tng chn v vi ca i Chng B soi ri m lp thnh. Trong chn v vi c Thin php chn nh v vi, Bt thin php chn nh v vi, v V k php chn v vi, l khc vi i Chng B; t tng thin, bt thin, v k, ba tnh chn nh ny tng t t tng Nht thit nh nh ca i tha; ba tnh chn nh ny cng vi Bt ng v vi l bn khonh u khc nhau vi i Chng B. Bit rng do s qu ca i Chng B mi tin n Duy thc i tha. N lm cu ni chnh l t tng v su th v vi. D B Tng Lun Lun 79 cho rng, Ha a B ch trng: Pht vi hng nh tha, giai ng nht o, ng nht gii thot. Ch ng y c t nh thuyt bn th chn tr v v sai bit. Ha a B cn c ch trng: trong tng c Pht, cho nn cng tng cng c kt qu ln, khng phi cng Pht no khc. n tng sau rt ca B ny li cho rng cng dng Tt Ba (Pht thp), cng c t c rt t. iu ny khin khng th khng ngh n Ha a B c t tng tin thn ca i tha khi cho rng chng ta tc l Pht (con ngi u c th l nhn a ca Pht). ---o0o---

9. Php Tng B (Dharmagupth) Vn Th S Li Vn Kinh gi B ny l Php H B, Thp Bt B Lun th dch tn b ny ra m Hn ng l m V c B, Tam Lun Huyn Nghi ca Gia Tng th ly Php H lm tn ngi, v Php H l t ca Mc Lin. Mc Lin y khng phi l ngi i Mc Kin Lin thn thng nht vo thi c Pht cn ti th, m l ngi Mc Kin Lin T Tu sng di thi vua A Dc. Ngi l ngi c truyn xng l v ch tr cho ln kt tp th ba. u B Qut a (Upagupta) ca Bc truyn cng l v ny, v m V c l t ca Upuguta. Theo Tng Lun Lun Thut K v Ngha Lm - Chng ca Khuy C, th B ny c Ng tng thuyt l: Kinh, Lut, i php (A T t Ma), Minh Ch, B tt; B tt tng ca Php Tng B l ly Tp Tng ca i Chng B m ci bin thnh. K d bn tng cn li a phn ging i Chng B. Php H B trng Minh Ch tng (Mantra) v B tt tng (Bodhisattva Pitaka), c bit iu m ra manh mi ca i tha Mt gio sau ny. Nht Bn ng mt cho rng t Ma Cc a l bit danh ca Long Tr B tt; nhng vi Phn ng, th t Ma Cc a cng Php Tng B Ch Dharma Gupta (Php Tng) l tng ng. Mt tng ca ngi Long Tr, hoc chng phi l Php Tng B Ch, nhng cng khng phi l khng c ngn ngun. T Phn Lut ca bn Hn dch c lu xut t B ny. Php Tng B tha k v hp th t tng ca i Chng B rt nhiu. Cng v th m Thng L K ca Nht Bn, ngang nhin a php Tng B vo thnh mt h ca i Chng B. Suy cu tng tn, th Php Tng B thuc h Phn Bit Thuyt ca Thng Ta B. ---o0o--10. m Quang B (Ksyapyh): Vn Th S Li Vn Kinh gi B ny l Ca Dip T B, cn Thp Bt B Lun th gi B ny vi tn l u L Sa B, trong khi B Chp D Lun gi B ny l Thin Tng B, hoc m Quang T B. Ngoi ra B ny cn c cc tn gi nh: Ca Dip Duy B, Ca Dip Di B v.v... Tm li, y l ly tn ca B ch t tn B. Theo Quc Dch i Tng Kinh ca Nht Bn, lun b th nm mi hai vit v lch s phn phi v lch s kt tp, th m Quang B c kh nng do ngi Ca Dip Duy di thi vua A Dc c phi n a phng Tuyt Sn hong ha, nhn m hng khi thnh mt phi. Php s n Thun vit trong cun Pht gio n , chng su, tit ba, trang 118, ni l m Quang B, Ha a B, Php

Tng B, lc hnh ha ti lc a n , i vi Thnh in cc B ny c nhiu cii tc. Cc B va nu cng vi a Vn B, Thuyt Gi B ca i Chng B c cng tc phong; hoc cc b ny c dung np yu t V ri tn ln v cho l do Pht thuyt; hoc l cc B trn suy ngng ngi i Mc Kin Lin thn thng nht thi c Pht cn ti th, ri ly ngi lm chng thc cho tnh kh tn ca Minh ch ca B phi mnh, hoc cc B trn lm vy (tc ci tc) l nhm ph ngoi o, v tranh lun trong ni b nn c s tuyn tp ring. ---o0o--11. Kinh Lng B (Sautrntikh): B Chp D Lun gi B ny l Thuyt B, hoc Thuyt Kinh B, cn Thp Bt B Lun gi B ny l Tng Ca Lan a, hoc Tu a La Lun, trong khi Chnh Lng B th truyn xng B ny l S Trng B, duy c iu trong truyn b, cc B u cho rng Kinh Lng B c phn xut t Thuyt Nht Thit Hu B, Thuyt B tn ting Phn l Saimkhantika (Chuyn di) v Vda (c ngha l thuyt). Do , nn i S ca Nam truyn cho rng Kinh Lng B c lu xut t Thuyt Chuyn B. Thc th Thuyt Kinh hay Thuyt Chuyn l hai cch gi mang tnh bn mt (gc - ngn) ca Kinh Lng B. Kinh Lng B c lu xut t Hu B, nhng chu nh hng ca i Chng B, do , i vi t tng Hu B, Kinh Lng B c lp trng ph phn v tham cu. Sau ny t tng Duy thc ca i tha phn nhiu c lu xut t Kinh B. Chng hn nh thuyt tm sc h hun ca chng t, theo Kinh Lng B, v l chng t tng ph80 nn phi ni ba i. o l ba i ca Duy thc tuy c thy trong Lun Du Gi S a quyn 51 81, nhng lun s Cu Ma La Cc a ca Kinh Lng B l tin triu ca t tng ny. Li na, nh thuyt T Thc ca Kinh Lng B cho rng Dit nh t tm bt dit (nhp vo nh dit tn nhng t tm khng dit). Chp v tng nh t t tm bt dit. y chnh l t tng tin thn ca cn bn thc th tm l A Li Da thc. Mc d vy, nhng Kinh Lng B vn thuc v h Tiu tha. Thuyt sc tm h hun ca Kinh Lng B thuc nh nguyn lun, trong khi Duy thc gia ch trng (vn php bt ly thc) (vn php khng th khng lin h n thc), v y l nht nguyn lun. Do t tm thc ca Cu Ma La Cc a mi tin n thng ngha ng (thng ngha ng b c gi la) ca Tht Li La a. Chn thc ng vi t v khng th thi thit c tng trng ca n. i khi, c th hiu t tm thc, thng

ngha ng cng l chp ng chp php. V vy Kinh Lng B vn l Tiu tha. Nhng cng nh m tin thm mt bc, l thuc tng v ng ca i tha. Cho nn thng ngha ng c ci ngha l thng tr bt bin. y l t tng tin thn ca chn thng duy tm ca i tha. ---o0o---

CHNG VI .GIO NGHA CA I CHNG B V HU B

TIT I. HAI B PHI CN BN - Tnh cht c bit ca hai B. Di thi vua A Dc, Pht gio truyn t n hng v nam n pht trin, y l hng pht trin ca i Chng B, v ly nhn vt i Thin lm trung tm. T trung n hng v ty n v bc n pht trin, th l chn thc ng, t tm thc, thng ngha ng ng dng hng pht trin ca Thng Ta B. C kh nng Thng Ta B ly ngi Mt Lan lm nhn vt trung tm. By gi i Chng B phng nam t mt v (mi v) phn thnh ba, thm ch i Chng B t t mt ht vo i tha Pht gio vo thi trung thi, s d vy l do th lc vng triu pha nam hng v pha bc m tin pht; trong khi Pht gio Thng Ta B ty bc n ch thun nht v, nhng li chu s kch ng mnh lit ca t tro t tng mi, nn ni b pht sinh phn bit. Sau nhng ln phn bit, ch c Thuyt Nht Thit Hu B l b phi sau cng c bo tr t tng cn bn ca Thng Ta B. S pht trin ca i Chng B lun coi trng tinh thn cn bn ca c Pht, nhng lun phi thch nghi vi yu cu c bn l t do t tng v ph hp vi np sinh hot thc t ca x hi nhn sinh. Do , mt mt h l tng ha xu hng gii thot theo quan nim ca c Pht, mt khc h nhn gian ha theo yu cu hin thc ca mi sinh hot i thng. Tng phn vi i Chng B, Thng Ta B mt mc bo tr kinh ngha nguyn th. Yu cu c bn ca Thng Ta B l, i vi nhng s gii chnh l kinh, lut phi sao cho mt mt bo tr quan nim ca c Pht d l nhn gian ha; mt khc i vi nhng sinh hot mang ting hin thc c xu hng hc cu ha (tc hc thut v nghin cu). Nhng khc bit va nu, khin i Chng B sau rt tr thnh i Tha Pht gio v rt thnh hnh. in tch ca i Chng B lu li, hin ch c

mi mt b l b i S Kinh. C thuyt cho rng i Chng B v sau c truyn bi Thuyt Xut Th B; tuy nhin lun im ca B ny mt quyn cng khng cn. Cn hiu rng t tng ca i Chng B vn cn hi hng ca Hu B v cc B khc, trong nhiu nht l in tch ca h Thng Ta. Ngay c Thuyt Nht Thit Hu B cng ly Pht Tr Lun ca Thng Ta B lm u mi cho by b lun ca h. Ln kt tp th t di thi gian vua Ca N Sc Ca c xut hin mt b i T B Sa Lun vi hai trm quyn, nhng y cng ch l s gom gp t nhng lun th ca Hu B m i thnh. i vi kinh ngha, Hu B c s s thch v iu l. Cng th, i vi lut nghi, Hu B n lc pht huy, cng c nhng vic Hu B t c thnh tch vt qu gii hn ca mt b phi: u tin l Ma Thu La thuc ty bc n , c lut Thp Tng gm su mi quyn ca Hu B, lut ny c gii thch bi Lun Tt B a, tip n l lut Cn Bn Thuyt Nht Thit Hu B (lc xng l Hu B), vi nm mi quyn, xut hin ti nc Ca Thp Di La cng thuc ty bc n . Nhng lut th ca Hu B c Ngha Tnh ca Tung Quc dch ra Hn vn gm mi tm chng loi, vi mt trm chn mi tm (198) quyn. Cng c mt b phn ca Hu B Lut c dch ra Tng vn v truyn th Ty Tng. Chnh cc nhn vic nghin cu, hc tp qu nng nhit ca cc hc gi Hu B lm cho Pht gio tch khi i sng nhn gian, v vic tu o ca h tri chiu vi thc tin i thng. Theo h, hc Pht l bit Pht dy nhng g; mun vy th cn phi xut gia, sut i trong t vin, nghin cu, suy ngm mt cch thu o tng tn nhng lun th, thnh in. y l iu khng d ngi i tip cn Pht gio, trong khi cc hc gi Pht gio vi ch trng ny ch nhm nhu cu tu gii thot t ng cho chnh mnh. Nhn , m sau ny h b hc gi Pht gio vi ch trng ny ch nhm cu tu gii thot cho chnh mnh. Nhn , m sau ny h b hc gi Pht gio i tha gi bim h l i tng Tiu tha ch bit cu gii thot cho ring mnh. ---o0o--- Hin Tng Lun. Hin tng lun l s quan st nhng hot ng ca vn hu. i Chng B ch trng hin ti hu th, qu kh, v lai v th, trong khi Hu B ch

trng tam th thc hu, php th hng hu. Nh ni tam th l gm: qu kh, hin ti, v lai. ng dng vi ch trng ny l s bin dch ca vn hu ty vo ba v tr: qu kh, hin ti v v lai m quan st. i Chng B ch tha nhn hin ti l thc hu, cn qu kh th qua ri, v v lai th cha xut hin, nhn cho rng qu kh v v lai l do c suy nh t php hin ti m c. Vi mt st na hin tin trc mt, gi l php hin ti, iu ny cho thy tnh tn ti ch quan hin ti. Qu kh, v lai l php khch quan, nhng khng th ly khai nhn thc ch quan tn ti. V th m ni qu kh, v lai l v th, ch hin ti mi hu th. y l nn tng ca t tng duyn khi quan. T tng ny cho rng vic tn ti ca tam th l khng c thc tnh c lp, v l php hin ti vnh vin s tr thnh qu kh, nhng cng l tin n tng lai, tuy ch tm tr trong quan nim st na hin ti. Do , nn gi l sc php tm tr. Nh Hu B c gi l Hu B, theo B Chp D Lun S th: thuyt ca B ny cho rng tt c u c, nn nhn m gi tn. Ch yu l do ch trng tam th thc hu, php th hng hu. C ngi cho rng Hu B do chu nh hng phng php t duy trit hc ca gii ngoi o nhm hon thnh h gio l. C ngi nihu ca Hu B l hu ca Thc ti lun. C ngi ly Thc hu hng hu ca Hu B v cho rng l vt cht (c kh nng) bt dit v th lc hng tn. C ngi li cho rng hu ca Hu B l nn khai trin gio ngha nguyn th y l ch hnh v thng. Nhng v thng, v ng phi thng qua biu hin c th hoc lu di. Quan nim thc hu ny tng t vi khuynh hng trit hc thc tn (Existenti al philosophy) ca thi nay. V tam th l ni dung ca mt st na hin ti. Quan nim ny c ngi ta v von: hin ti m qu kh l nhi n, v tng lai l ph mu, tuy d mt st na hin ti khng phi l qu kh. Cng chng phi tng lai, nhng hin ti l s k tc ca qu kh v khi u ca v lai. V vy nn mi tam th thc hu tt c mi hin tng, mi s vic u chu s bin ha sinh dit trong mt st na, st na trc khc st na sau; v s s tng ti mi nht st na l khng ging nhau, nh vy ch mt php (s tng) cng kin lp v s php th, mi mi v s php th khng php th no l khng kinh qua qu kh, hin ti v v lai ca tam th. Tam th ch l thc hu, khi mi mi php th tt nhin phi l hng hu. Nhng mt khi php th lm cho sc (s tng = hin tng) c kh nng tr thnh t tng ca chnh n, m nh vy th t tng y phi lun lun lc no cng xut hin hin ti t lm y cho ring mnh. V th php th hng hu l ch cho gi tr t tng ca mi nht st na theo th lp, ch khng phi l thng hu theo th t thi gian. Php l v thng th tt nhin cng v ng.

Nh vy thy lp lun ca i Chng B t nn tng trn duyn khi quan, Thuyt Nht Thit Hu B ly v thng, v ng lm nn tng pht trin, tuy l nim c khai xut c bt ng, nhng c bn ban u u khi t di gio ca c Pht. ---o0o--- Bn Th Lun. Truy cu v hin tng lun cn bn l v bn th lun. Bn th lun ca i Chng B lV vi php lun. Ly tt c cc php chia thnh hai loi l: hu vi php v v vi php, iu ny i Chng B v Thng Ta B u nht tr, nhng ni dung thnh lp ca mi b c phn khc nhau. V vi ca Thng Ta B u hon ton b ri vo trng thi h v, mang tnh tiu cc hoc ph nh; trong khi i Chng B th cho rng v vi c nng lc sinh khi vn php (v vy n l tin thn ca duyn khi nh v vi ca Ha a B), n qui nh php tc v c s ca hu vi php, n mang tnh tch cc hoc khng nh. lm r thm ch trng ca i Chng B v Thng Ta B, cng nh s sai bit ca cc h phi vi v vi php nh th no; xin lit k thnh biu sau:

Biu trn gip chng ta hiu: bn th lun ca v vi php i vi h Thng Ta B c v chn cht nhng hi bo th, v mang hnh thi Tiu tha; trong khi ch ch chn v vi php ca i Chng B pht trin xu hng l tng mang hnh thi i tha. Cn vi bn phi thuc h Phn Bit Thuyt, th c bn phi ny u chu nh hng t tng i Chng B m hnh thnh, s d Ha i B tin thm mt bc, l kin lp ba tnh chn nh v bt ng (xem Ha a B tit trc); Php Tng, m Quang, ng Dip, ba b ny hon ton tip th v ging vi i Chng B; n t La phi l phi sau rt ca i Chng B nn cha tip th thnh o v h khng ca i Chng B, nhng li ging vi X Li Pht T m, l ci bin v tng b quyt trch v php tr. X Li Pht T m l thuc v Thng Ta B, nhng nhng g hin cn li khng hp vi t tng ca c T B, m li gn vi h Phn Bit Thuyt. V vi - bn th n vn l mt; i Chng B do phi thch ng vi yu cu thc t nn phn ra chn tn gi, th lp ca chn tn l: trch dit, phi trch dit, h khng, khng v bin x, thc v bin x, v s hu x, phi tng phi phi tng x, duyn khi chi tnh, thnh o chi tnh. i Chng B ly php duyn khi lm nguyn l sinh khi ca vn php, v qun thng vn php do gic ng php duyn khi m t n Nit bn, ng thi ch ra cnh gii l tng ca Nit bn; thnh o, y l php tc nh t n cnh gii ny. y l tinh thn ca chn v vi php hin vn cn. ---o0o--- Tm Tnh Lun v Hu Tnh lun. c gi l Tm tnh, tc l ni n bn cht, bn tnh ca tm. Tm y khng phi l tm phn bit, hay nhc on tm (tim bng mu tht) trong i sng thng ngy, i vi bn tnh ca Tm, i Chng B ch trng tm tnh thuyt ca Tng lun lun Pht Nhn (do Tiu Sn Hin Kinh bin son vo nm Minh Tr th 24). Trong ni: tm, tnh vn tnh, do b khch trn ty phin no khin cho nhim , lm tm tr nn bt tnh. Ch th ca hu tnh chng sanh l tm, bn tnh ca tm bn lai (xa nay) l tnh, nhng do b phin no c tnh khch quan lm cho nhim , nhn y tm tr thnh bt tnh nn gi l phm phu. Thuyt tm tnh bn tnh ca i Chng B ng trn lp trng i tha, v y l im bt ng gia Tng tng v Tnh tng; nhng thuyt tm tnh bn tnh li l tin thn

ca t tng chn nh duyn khi v sau ny, c kh nng t tng tm tnh bn tnh hon ton thuc tnh khng lun khi cho rng tt c chng sinh u c tnh Pht. Ngoi ra, i Chng B cn c thuyt tm t duyn. Lun D Chp Tng Lun 82ni: cc hng D lu, tm v tm s php ca h c th liu trit c t tnh. D lu l thnh qu u tin ca cc thnh qu thuc Tiu tha. Php m tm, tm s ca hng D lu duyn n c c kh nng liu trit (bit thu o mi ngnh m ca php) bn tnh ca t tm. y l im nht tr vi thuyt tm tnh ca i Chng B. Thnh gi l ngi v li vi tm bn tnh ca mnh. v tm c kh nng t duyn vo bn tnh ca chnh n. y cng l iu gy tc dng n tm B tt ca i tha v sau ny. i Chng B cn c thuyt ty min v chng t. B ny ly ty min, v trin m chia phn ra; cho rng ty min l chng t ca ty phin no, trong khi trin l s hin hnh ca phin no. Chng t c coi l nhn t tim phc, cn hin hnh l s thc c pht sinh. Ch ring t tng v chng t l uyn nguyn ca Duy thc hc ca i tha sau ny. Vi Hu B c s tng phn vi i Chng B, Hu B cho rng: tm tnh ca n xa nay (bn lai) l bt tnh, v rng tm khng th t duyn, ng thi cng coi ty min chnh l phin no. Lun Thnh Duy thc quyn ba 83, ni: Trong A Cp Ma (A Hm) ca i Chng B cng mt cp n tn gi ca cn bn thc, v l thc m nhng thc nh nhn thc, nh thc v.v... ly lm s y. Ni cch khc, cn bn thc l s y ca su thc: nhn, nh, t, thit thn v thc. Cn bn thc ca i Chng B vi phi tc phi ly un ng ca b c gi la84 ca c T B tng t ging nhau. Trong khi Ha a B nhn vo cn bn thc m lp thnh cng sinh t un thc. Qu bo thc ca Chnh Lng B, T thc ca Kinh Lng B, hoc nht v un (ch T thc) tc dng ca n nh nhau, thc ny lm s y ca nghip v nghip dn sinh t lu chuyn. Khi n Pht gio i tha, cn bn thc lin tr thnh t tng A Li Da thc. Thc A Li Da ca i tha, k thc n xut x t b phi Pht gio. Cn bn thc ca i Chng B sm c nhen nhm trong Thnh in nguyn th, v mi ch ni n cng nng ca lc thc. Hu B xem hu tnh chng sinh l nn tng ca nguyn tc v thng, v ng, v cho rng hu tnh l s gi hp ca nm un. y l thc ti lun mang tnh my mc. Hu B quan st s sinh t ca hu tnh chng sinh m a ra thuyt t hu: sinh hu, bn hu, t hu v trung hu. Trong trung hu l linh th s u thai sau khi cht, v quan nim linh th l

mt th vt cht (sc php) vi t. Quan nim trung hu ca Hu B khng l s tip th ca h Phn Bit Thuyt thuc Thng Ta B. Hu tnh l v ng, nhng trong sinh t lun hi mi hu tnh c nghip lc ring. Chnh v th m Hu B c bit ch trng n thuyt nghip trong cc phn tch ca h. Nghip trong Thnh in A Hm, n l mt th ch nh ni: nghip th t (nghip ca t duy, suy ngh). n Hu B li em nghip chia lm hai: l T nghip v T d nghip. T nghip l ch cho nghip, T d nghip ch thn nghip v ng nghip. Li chia thn v ng nghip ra thnh hai l: biu nghip v v biu nghip. Th ca thn biu nghip l hnh sc, th ca ng biu nghip lthanh ngn; v biu nghip l d th ca nghip. D th ca nghip l s cn li i vi hnh vi hay qun tnh, hoc sc nh hng ca tm, nn nghip khng phi lp thm v biu nghip. Ban u l nghip, ri c phn thnh hai, li phi hip vi ba nghip m thnh nm nghip. Nh biu di y.

Biu trn cho thy Hu B c bit coi trng vic phn tch ngoi biu nghip. Do biu nghip m hnh thnh v biu nghip, ri do s tng tc ca v biu nghip dn n chiu cm qu bo kh, lc trong tng lai. Mc ch lp v biu nghip ca Hu B l b tr biu nghip (sc php) cha trn trch nhim; ngay tng trong tm chng ta, khi n cha c biu hin qua hnh vi ca thn, ca ng, th bt lun tng y l g n cng khng nh hng g nhiu n tm tnh ca chng ta. Li thin trng ngoi biu nghip kiu nh th ny, v coi nh quan nim t nghip, y l iu khng ph hp vi quan im nghip th t ca Pht gio nguyn th. ng thi, cng khng c cch no tip thng vi B tt ca i tha Pht gio, vn ly nghip lm trng. ---o0o--- Tu o v Qu V Lun Mc ch duy nht ti cao ca Pht gio l mong sao tt c chng sinh u c gii thot; phng php chnh yu yu cu gii thot y l tu o; trng tm tu o l: Gii - nh - Hu; dng tam v lu hc Gii - nh Hu c tnh h tng vi dng; y l iu m cc phi u kin gii mt cch nht tr. Ch ring i Chng B l nghing hn v hu. Do , mi c thuyt hu vi gia hnh; trong khi h Phn Bit Thuyt li thin trng v gii lut; v Thuyt Nht Thit Hu B th thin v thin nh, nn c cu: khng v nguyn, nh tam ma a, cu dung c nhp, chnh tnh ly sinh t duy. Tu nh l phng php cn bn ca o gii thot, v y l bn sc ca c ni, ngoi o n thuc cc phi bo th. nh phi tin t t theo th lp; v th nn Hu B v h c T B i vi php tu d chng nhp kin o v, c ch trng T thnh hin tim qun; i Chng B v h Phn Bit Thuyt th ch trng T thnh nht thi hin qun. S d gi l hin tim qun, l ly trong mi lm tm hoc mi su tm ri theo th lp i vo kin o v, chng c qu D lu; cn nht thi hin qun l i thng vo khng v ng tnh ca T cng tng, y l do qun st thy tt c cc php v thng nn l kh, kh cho nn khng c ng v ng s. Dit l chng nhp khng tnh v sinh y kin o vi. S d gi l theo th lp mi lm tm, hoc mi su tm, y l ln lt tu theo T qun, t Gia hnh v tr v trc tin tu theo Bt Chnh o, cn tu theo th lp mi lm tm, mi su tm tc i vo Kin o v (danh

tng ca mi su tm gii thch c phn di dng, xin vui lng tra cu Pht i T in ca inh Phc Bo, y ch xin s lc). Thnh qu Tiu tha c chia thnh hai l hu hc v v hc 85. T s qu n tam qu l ngi hu hc, t qu thuc ngi v hc. T qu c phn lm tm bc: S qu hng, S qu. Nh qu hng, Nh qu. Tam qu hng, Tam qu, T qu hng, T qu. Gi chung l T song bt bi. V tm th mi su l Kin o v, t S qu D lu n bn qu hng v A la hn, u thuc Tu o v, cn bn qu A la hn thuc V hc o v, nh ni: Ci ng sinh (t) ht, phm hnh lp xong, vic cn lm lm xong, khng cn kip lai sinh, bit ng chc nh th. y l chng nhp cnh gii tch dit Nit bn. i vi bn La hn qu m xt, th i Chng B c thuyt i Thin Ng S, cng do thuyt ny m i Chng B v Hu B tranh lun mi khng dt. Xin c phn trc chng bn. Ngoi ra, i Chng B ch trng ba qu trc vn cn hu thoi (tc l tr li ng sinh t). Ch c T qu l v thoi (khng cn tr li ng sinh t). Trong khi Hu B ch trng S qu t bt thoi. i Chng B cho rng ch D lu gi, to nht thit c, duy tr v gin (cc hng D lu, hy cn to cc iu c, tr ti v gin l khng to). Ti v gin l nm th c nghip ln nh: git cha, git m, git A la hn, ph ha hp tng, v lm thn Pht chy mu). Cn theo Hu B, nht n m chng c A la hn th khng cn to c nghip. Kinh Tp A Hm quyn ba mi chn v bn mi by c on chp, La hn hu thoi y l kin gii chnh xc, l nhn c ba v La hn b thoi tht, nhng sau chng c tr li. Cc v ny lo s nu khng ti chng c m l phi mnh chung th bit sao y! Nn ci v ny bn ngh, hay l ta t st ngay khi cn qu v La hn, v cho rng nh vy mi vo Nit bn; c Pht khng tn ng vic lm ny. T qu m vnhu thoi, nn v th i Chng B cho rng hng D lu vn cn to nghip c, v ph nh iu m theo Hu B, S qu khng cn b a vo ng c. ng nhin quan nim nh vy cng c o l ca n; y l iu m Hu B cng chp nhn, tc cc A la hn, hy cn th nghip. Chnh v nht tr nh th nn t tng ca i Chng B v Hu B khng gy phng hi cho nhau. Lun v qu v, theo i Chng B th c ba; l A la hn, qu B tt v qu v Pht. ng thi ly qu v Pht lm mc ch ti hu cho vic tu hnh. Hu B th ly La hn lm mc ch, ch trng Pht v nh tha,

u gii thot ging nhau, v tam tha Thnh o, mi tha u c sai khc. B tt l nhn hnh ca Pht - tc v Pht cha thnh Pht. i Chng B th ch trng, B tt thuc hng ngi siu nhn gian tnh, tt c cc v B tt u nhp vo thai m, nhng khng th Yt Lt Lam 86 (Thai cht) lm t th, v tt c B tt khi vo thai m khng khi dc tng khng khi nhu tng, khng khi hi tng; v mun chiu ch chng sinh m B tt nhp thai, cc Ngi t nguyn i vo ng him, nn cc Ngi ty m n m i. Trong khi Hu B li cho lnn coi B tt ging nh d sinh (phm phu), bi cc Ngi cha on ht kit s. V v vy nn B tt vn l nhn gian tnh. Ngay nh c Pht, i Chng B cng ng trn mt l tng m lp lun mt cch qu li nh: Pht ch dng mt th ting thuyt c tt c php, nhng g c Th Tn thuyt ging, khng c iu g l khng hp vi chn l. Sc thn ca c Nh Lai thc khng gii hn, v th mnh ca ch Pht cng khng c gii hn. Ch Pht Th Tn l ng tn tr, ng v sinh tr, l ng hng thng ty chuyn (d l) Bt Nit bn. Theo i Chng B, nhc thn ca Pht l v lu, do nn v v bin t (khng c hn nh). Bi c Pht lun trong trng thi nh, Ngi l ng ton tr ton nng, tm Ngi ch trong mt st na bit r tt c php; Ngi l bc hi p u ng v khng phi suy ngh; li ni Pht, khng li no l khng chuyn php lun. Nhng t tng kiu nh th ny ca i Chng B l uyn nguyn ca Thnh in thi to k (thi k u), tc t tng ca Bn sinh, Nhn duyn v Th d v.v.... trong Bn sinh l su m nht. V mt ny, Hu B ng trn lp lun mang tnh nhn gian, v cho rng: chng phi li ni no ca Nh Lai cng u l li chuyn php lun, khng phi c Pht ch ni mt th ting l c kh nng din t tt c cc php, c Thch Tn cng c nhng li ni khng phi l chn l, cc kinh do Pht thuyt ging, chng phi kinh no cng liu ngha, chnh c Pht cng cng nhn c nhng kinh khng liu ngha. Theo Hu B, th thn Pht l hu lu, d Ngi c kh nng khin chng sinh khi v lu php, tr ca Pht trong mt nim cng khng th bit tt c (bin tri); uy lc ca Pht cng c hn nh. Nhng cu ch trong ngoc kp trn, phn ln tham kho v trch t b lun D B Tng Lun. Qu v c th c thm. Thc ra, s d kin gia Hu B v i Chng B khng gy phng hi n vic iu ha. Cc bc thnh ca nhn gian, hoc ngay c c Pht cng khng nn t thut v h c tnh tri ngc vi nhn gian; ngay nh cnh gii siu nhn gian tnh bt kh t ngh cng th. Nn ly quan nim v thn thng trong kinh nghim tn gio tip nhn cc bc thnh. Ni chung, t tng ca i Chng B, mi mi u tip thng Pht gio nguyn th, v

d bo thi gian cho i Tha Pht gio; trong Thng Ta B, t tng i tha t nhiu cng chu nh hng. ---o0o--TIT II. S PHT T CA A T T MA ??? Thm ch Ma t L Ca, theo cc sch xa cho l c hai loi tnh cht: 1. T Ni Da (lut) nh kinh T Ni Mu, v T Ni tng ca Thp Tng Lut v.v... N cn l cng mc ca qui ch Tng gi. 2. L thuc t ma (php); nh T nim x, Bt chnh o v.v... c hng mc lin quan n vic tu tr thnh o. V sau c s bin ci t t mi c s xut hin ba loi hnh v Ma t L Ca. 1. Ma t L Ca ca ng Dip B, B ny chia Ma t L Ca thnh lun mu v kinh mu. Lun mu gm tam tnh v tam th v.v... c n mt trm hai mi hai mn. Kinh mu th c Minh phn php v V minh phn php v.v... c n bn mi hai mn. 2. Kinh B khng tin A T t ma l do Pht thuyt, m c bit ch ni ring v Ma t L Ca; theo Kinh B, th tt c kh kinh u l Pht thuyt, lm sng t tng yu Pht php mt cch quyt nh nn mi ni Ma t L Ca l thuc v kh kinh. 3. Ma t L Ca i vi hc gi i tha Du gi nh ngi Th Thn B tt v.v... th trc nht n nu ln tng ch ca lun v ri theo gii thch Lun th. Tng ch ny ca Th Thn c thy trong V Lng Th Kinh u B X, Diu Php Lin Hoa Kinh u B X, cng vi Kim Cang Bt Nh Kinh Lun v.v... ca V Trc u thuc th ti ny. Xin ni thm, A T t Ma lc khi s l ch chung cho cch dng xng tn php trong kinh Pht. Do , lut Ma Ha Tng K ca i Chng B c ln cp n cu b Tu a La, gi tn l A T m 87 A T m l g? L chn b kinh 88, hay A T m l g? L chn b Tu a La 89. y chnh l do s pht t khng ngng ca Ma t L Ca. ng thi o ngha

ca A T, cc lun s cng c nhiu cch gii thch. Trong c Lut Thin Kin - quyn mt - ca Gic m (Buddhaghosa) thuc ng Dip B 90. Ngi Gic m dng nm ngha gii thch A T: 1. - y l ngha tng thng. 2. Thc - l ngha c tnh. 3. Tn thn - l ngha tn knh. 4. on ti - l ngha khu bit. 5. Trng - l ngha siu thng. Ngi Gic m cn a ra tm o ngha trong lun i T B Sa gii thch. Ngi Th Hu (Vasumitra) ni l c su ngha, v ngi Hip Tn Gi (Prsva) th cho l c bn ngha 91 Php s n Thun qui np ca cc nh, v tot ra ch yu ca A T t Ma l: 1. Minh liu phn bit; 2. Qun din tng trnh, cng phi ni rng phng php tu chng trong Pht hc, v tu chng theo th lp v.v... l nh vo s truyn tha, phn bit thnh danh v c l lun th. Ngi hc Pht da vo lun th c s hiu bit r rng mch lc, v chnh l phi tri qua cng phu vn t tu, c vy mi tin su vo cnh gii thc chng - ri r chng m a ra s gio ha, v nhn vo gio m tu chng, khi y mi l s bao qut tt c ca A T t ma. ---o0o--- H Lun Th ca hai B ln. S pht t ca A T t Ma n nay vn cn lu truyn l thuc h Thng Ta B. Pht t nht l ng Dip B thuc Phn Bit Thuyt ca Nam truyn v Tn Tc thuc h Thuyt Nht Thit Hu B ca Bc truyn. Cc B khc tuy cng c pht trin nhng khng nhiu, c bit l lun th ca i Chng B, trong qu kh cha thy c bn Hn dch no

ch thch b lun tng ny. Ch c b lun Phn Bit Cng c c ch thch m thi. V li, i Chng B khng phi l khng c lun th, chng hn nh thi gian lu hc ti n ca Php Hin ti cha Ba Lin Pht Ba (Ptaliputra), mt ngi cha i Tha Pht gio, ng c c c b Ma Ha Tng K A T m ca i Chng B; thi gian lu hc n , ngi Huyn Trang cng dnh nhiu thng hc tp Cn Bn A T t Ma ca i Chng B nc Na Yt Kit Ca (Danakataka) thuc nam n, v khi hi hng, Huyn Trang mang v Tung Quc nhiu lun th Phn vn, trong c lun th ca i Chng B, tic l thi y chng cha c dch ra Hn vn. Lun th cn bn ca i Chng B, quyn hai ca lun th i Tr 92 do Long Th to ni: Ngi Ma Ha Ca Chin Din, khi Pht cn ti th, nhm gii r nhng li Pht dy Ngi c Tc Cn Lc - lm ra lun - (ch Cn Lc ngi Tn gi l Khip Tng. l do h ny dch v ch thch) n nay cn lu hnh ti nam Thin Trc. Lun i Tr quyn mi tm 93 li ni: Nu ngi no i vo ca Cn Lc (lun), th ngh lun t khng cng. Khi Pht ti th, trong mi v i t Pht, ngi Ca Chin Din l ngi ngh lun nht. Cn Lc (lun) do ngi to tr thnh lun th cn bn ca i Chng B, v gy nh hng v cng to ln. Nhn y ti Min in c tng truyn rng ngi i Ca Chin Din to ra b Petakopadesa. Nhng trong ting Phn c l Petaka - Khip Tng, dch m theo Hn ng c l Cn Lc. Ni thm v lun th ca Thng Ta B. Do gia cc B phi c bt ng, nn mi B phi c s suy trng lun th khc nhau. i loi c th chia thnh ba loi. - Nam truyn c by b A T t Ma c ng Dip B truyn ti Tch Lan (Srilanka). - Ti phng bc nc K Tn cng c by b lun th ca Thuyt Nht Thit Hu B. - c T B cng c lun th cn bn, theo Lun i Tr quyn hai 94th: khi Pht cn ti th, do mun gii r li dy ca Pht nn ngi X Li Pht to ra A T m. V sau nhng ngi nh c T o nhn mi c tng A T m, v cho mi n nay gi X Li Pht A T m l do c T B phn chia thnh bn b, nh Chnh Lng B chng hn cng ly X Li

Pht A T m lm lun th cn bn. Thm ch c th ni, trong h Thng Ta B, ngoi vic cc b u c by lun th, th B no cng c lun th ring ca B mnh, v u ly X Li Pht A T m lm lun gc. B X Li Pht A T m dch sang Hn vn, nhng din mo nguyn th ca n khng cn, iu ny chng c g phi nghi. y ch tham kho lun th ch yu ca Thuyt Nht Thit Hu B v cc lun s nghin cu ca bn B ca php s n Thun (xin c phn t lun trang 21) ca php s n Thun em lun th cn bn, cng nh mi quan h ca hai h ln lit thnh biu sau.

- Nam Phng By Lun v Bc Phng By Lun. Ngoi Cn Lc ca i Chng B v X Li Pht A T m ca h c T B, vic trng yu l nghin cu ca lun th. l by lun ca Nam phng v by lun ca Bc phng. ---o0o---

I. BY LUN CA NAM PHNG C TRUYN BI NG DIP B 1. Php Tp Lun (Dhamasangani t Ma Tng Gi). 2. Phn Bit Lun (Vibhangappakarrana - T Bng Gi). 3. Gii Lun (Dhtukath - Sut Ca Tha). 4. Nhn Thi Thit Lun (Pugglapannatili - Bc Gi La Bn Na). 5. Song Lun (Yamaka - Da Ma Ca). 6. Pht Th Lun (Patthana - Bt Xoa). 7. Lun S (Kathvatthu - Ca tha Bt Lun Su B trc c cho l do c Pht thuyt ring B th by - Lun S tng truyn vo thi vua A Dc ngi Mc Kin Lin T Tu cn c li Pht dy, m to thnh.

---o0o--II. BY LUN C TRUYN BI THUYT NHT THIT HU B 1. Php Un Tc Lun: Gm mi hai quyn, ngi Mc Kin Lin to, ngi Huyn Trang dch v truyn; Cu X Lun Thch ca Xng Hu, c cho l do ngi X Li Pht sng tc. N l mt b lun ti c trong s su b Tc lun, cng c hai mi mt phm. Mi phm c dng thch ngha mt kinh. Lun ny cng tn vi Php Tp lun ca Nam truyn. 2. Tp D Mn Tc Lun: Vi hai mi quyn, ngi Huyn Trang truyn, dng lun ny gii thch Tp D Mn Kinh ca kinh Trng A Hm, v do ngi X Li Pht kt tp tc cho rng X Li Pht l ngi to lun ny; trong khi Xng Hu th ni lun ny l do ngi Cu Hi La to. y l b lun m vn ngha r rng,

trong sng, v sau i tha t lun ny m din thnh Ni Minh ca Vn S Thnh a trong lun Du Gi S a. 3. Thi Thit Tc Lun: Gm by quyn, lun do ngi Ca Chin Din to, Huyn Trang truyn. Lun i Tr v ngi Xng Hu th cho rng lun ny do ngi Mc Kin Lin to. Lun i Tr c cho l ly t kinh Lu Thn (tc kinh Khi Th Nhn Bn, hay cn c tn l kinh Khi Th) trong kinh Trng A Hm. Trng B ca tng Ba L khng c kinh Khi Th. Do , c ngi nghi l kinh Khi Th ra i sau thi i vua A Dc. 4. Lun Thc Thn Tc: C mi su quyn, do ngi B Thit Ma to. Ni dung ca lun l kho st bi cnh thi i sau Pht nhp dit ba th k. 5. Lun Phm Loi Tc: C mi tm quyn, gm c tm phn, bn phm l do Th Hu to, bn phm cn li do lun s ca Ca Thp Di La to. Th Hu sinh sau Pht Nit bn nm th k. Cho thy lun ny ra i rt mun. 6. Lun Pht Tr: C ba quyn, do Huyn Trang truyn, v ni l ca Th Hu to, nhng Cu X Lun Thch ca Xng Hu th ni l Vin Mn to. 7. Lun Pht Tr: C hai mi quyn, ngi Ca Chien Din Ni T to lun ny ti a phng Na Bc thuc bc n , thi gian sau Pht dit l ba trm nm. C ngi ly lun Pht Tr lm trung tm ca cc lun. Su lun cn li ch tr gip v gi tn chung ca by lun l Lc Tc Pht Tr. y l lun in c s ca Nht Thit Hu B. Su phn (tc) ly lun Pht Tr lm s tng. Thc ra m ni, v mt thi i Lc Tc lun cha hn xut hin trc lun Php Tr. Nhn v lun Pht Tr trc kia c qu nhiu thuyt, cha ni l c thm s la chn ly b; do , s xut hin Php Tr Lun lm cho t tng ca Hu B tin trin vt bc.

Trong s T m b, ngoi bn Hn dch cn c ba quyn Tam Di B Lun v ba mi quyn X Li Pht A T m ca Chnh Lng B, theo truyn thuyt th X Li Pht A T m l thuc ca c T B, hoc ca Chnh Lng B. Nhng theo nghin cu th X Li Pht A T m l b lun c ti c trong s cc b lun ca Thng Ta B. Ngay c lun Php Un Tc l b lun ti c nhng vn ly t X Li Pht A T m, v i b phn tng ng vi X Li Pht A T m v vn phn v phi vn phn; tuy nguyn bn X Li Pht A T m khng cn, nhng t rt sm, Thng Ta B cng ng nht tn vinh X Li Pht A T m. Do , v nguyn tc h Thng Ta B thuc h X Li Pht A T m (xem n Pht Gio ca php s n Thun, chng by, tit 2). ---o0o--- S phn k ca A T t Ma. Mc thn Thi Hin ly s pht t m A T m t Ma kinh qua chia thnh bn thi k: 1. Hnh thi thuc thi k kh kinh: y l thi k m gia Kinh v Lun cha c s phn nh rch ri. Thi k ny lun th cn mang tnh Thnh in, v ngi ta cng t tn kinh cho c lun in. V ni dung m ni, chng hn nh Chng Tp Kinh, c xp vo Trng B (Trng A Hm Kinh); hocMa Ha Ph La T Tha, Cu Lp Vit La T Tha v.v... c xp vo Trung B (Trung A Hm Kinh), y u l nhng lun in cc k ni bt. 2. Thi k gii thch Kinh: y l thi k m trch cng tc nh ngha, phn loi v phn bit cc kinh c thuyt ging. Trc khi A T t Ma cha xut hin, th chc v ca thi k ny l m nhim t hnh thi qu ca kh kinh tin ti giai on lun th c lp. Chng hn nh trong Thnh in phng nam c a vo Tiu B nh: V Ngi o Lun, Ni Lut Sa, (Ngha thch) v.v... ngai bn kinh A Hm Tiu B (Tp Tng) cng c c a v i biu. Trong su Tc Lun. Hn dch ch c Php Tc Un Lun v Tp D Mn Tc Lun, bi dng nh hai lun va nu cng l tnh cht ca thi k ny. 3. Thi k Lun th c lp:

y l thi m cc lun th tch khi kinh v mang tnh c lp, d vn ly cc kinh lm ch , n phn loi mt cch tng tn, chu o v hm cha mt th ch trng c hu ca lun th, ng thi cng ty vo cc B phi m A T t Ma c sng tc. Vic nh du nin i xut hin lun th Pht Gio l sau Pht nhp dit khong mt trm nm mi nm (150); giai on ny lun in Pht Gio chnh thc pht huy c ngha ca n, v t n nh im vo khong thi gian trc sau k nguyn ty lch. Nh by lun ca phng Nam, cc lun ca Hu B (Lc Tc, Pht Tr, Ba Sa) X Li Pht A T m, a phn cc lun va nu u xut hin vo thi k ny. 4. Thi k ca Lun Cng Yu: y l thi m cc lun in ch yu i biu cho cc B hon thnh, v ri nhm n vic gin yu cc lun in, nhn mi xut hin sch Cng Yu. Hu B th xut hin A T m Tm Lun ca Php Thng, v c Php Cu (dch theo m Hn ng l t Ma a La, ng sinh sau Pht Nit bn by th k) tng b A T m Tm Lun m thnh lp Tp A T m Tm Lun, ngi Th Thn th y vo A T m Tm Lun sng tc b A T m t Ma Cu X Lun, phng Nam c ngi Gio m sng tc b Thanh Tnh o Lun (Lun S) v ngi A Nu Lu (Aniruddha) th vit b A T t Ma Php Yu Lun. ---o0o--- Ba ging chy ca A T t Ma. Theo php s n Thun vit trong cun Pht Gio n chng ny; tit hai, th sau Php Un Tc Lun, n A T t Ma xy din ra ba ging chy ln: 1. Ging ca Ca Chin Din Ni T: Ging ny trc tc b Pht Tr Lun nhm xin dng tng ngha tam th thc hu. Phn lun v s tng rt ro ca php l cc k tinh t. Ly sc tm, tm s v tm bt tng ng ri gii r s nhip th, s tng ng, s thnh tu ca chng, lm sng ng rt nhiu iu hay l. Lun Pht Tr c tm Un (chng) vi bn mi bn np tc (tit), th lp ln xn nhn vo chng c t chc g c, k tip Pht Tr Lun, Th Hu vit b Tp Lun (tn y l i tha A T t Ma Tp Lun), tip B Tu Mt vit b Phm Loi Tc Lun.

2. Ging ca C Sa (dch ngha l Diu m) Tn Gi: Ngi Diu m da vo X Li Pht A T m sng tc b Cam L V T m. i ng Ty Vc K truyn rng C Sa tn gi l ngi cng thi vua A Dc. Li c ngi Php Thng nc Th Ha La da vo Cam L V T m vit b A T m Tm Lun, lun c mi phm v rt kho t chc. Cc lun s ty n cng nh ngoi n rt trng th lun i T B Sa, bi h u l hc gi ca lun ny. Ngi xa ly A T m Tm Lun lm cng yu cho lun i T B Sa. Thc ra th lun i T B Sa thuc h Pht Tr Lun ca Hu B ng n , cn A T m Tm Lun mi thuc v h Cam L V T m ca Hu B ty n . Duy ch c lun i T B Sa l c nht trong lun Pht Tr. 3. Ging ca Cu Ma La (dch m Hn l ng Th): Ngi ng Th, ngi Ca Chin Din v ngi Diu m l nhng v trc sau k tip nhau, ngi Th D S ca Kinh Lng B a phng Kin La, vit b D Tu Lun c ni dung ng trn lp trng i khng, ph phn lun Pht Tr. a ra ch trng v vi v th, qu v v th, bt tng ng hnh v thc, mng nh tng ha v thc. Li c Tn gi i c, Tn gi Gic Hin l nhng v tha tip v pht huy ging Cu Ma La . Ba h trn u thuc Hu B phn ha ra; ch c h th nht l bm cht vo tnh chnh thng ca Hu B, h th hai, th ba thuc Kinh Lng B, ring h th ba do chu nh hng ca h i Chng v h Phn Bit Thuyt m xut hin. ---o0o--- Thng nht tranh lun. Cn c theo truyn thuyt 95, nguyn nhn chnh ca tranh lun l do s phn k ca t tng Hu B, vic xy ra sau Pht nhp dit khong bn trm nm, v mun c s nht tr gia cc lun s ca cc B phi nn vua Ca N Sc Ca bn thnh ngi Hip T kheo v Tn gi Th Hu ng lm thng th triu tp nm trm v La Hn qui t v ti nc Ca Thp Di La 96 tin hnh kit tp thnh in ln th t. Thnh qu ca ln kit tp ny l tp th tuyn chn v vit ra b lun i T B Sa vi hai trm quyn. B lun ny tuy thng nht v mc ch xut pht, nhng li ng trn lp trng ca lun Pht Tr, v ti Na Bc (thuc ng phng ca bc n ) i vi kin gii ca ngi Diu m cn c ch ly, b. Trong khi c kin gii

ca Th D S ti Kin La (thuc pha ty ca bc n ) th hon ton bi xch. Nhn y m s xut hin ca lun i T B Sa khin s phn ha gia h pha ng v h pha ty ca Hu B cng su m hn. Mi n by trm nm sau Pht dit , hc gi Php Cu (t Ma a La) l hu nhn ca h Diu m v sau A T m Tm Lun, ca Php Thng, Php Cu khng cho vic phn bin ca Th D S l c ch ch t nhin, ng cng coi vic rm li, vn vt ca lun i T B Sa l ng nhin. Nhng ly tinh ngha ca lun i T B Sa tng b vo lun A T m Tm ca Php Thng to thnh b Tp A T m Tm Lun. Khai thng t tng ca hai h ty ng thuc Hu B, gi ci ng ca Hu B. T tng i tha thi k ny ngy mt khi sc; nh vy cho nn ngi Tht Li a La mi vit b Kinh B T B Sa, cng do t tng tin b ca Kinh B ngy thm hng thnh lm bc l nhc im bo th ca hc thuyt Hu B. i lun s Th Thn da vo Tp A T m Tm Lun vit b A T m t Ma Cu X Lun gm ba mi quyn. Tuy lun vn ly Hu B lm bn tng, nhng Th Thn dng thi ca Kinh B tu chnh nhc im ca Hu B, v cng chnh Th Thn ly quan im ca Hu B khi minh sc thi ca Kinh B. Li c ngi Chng Hin lun s ca Hu B - ngi cng thi vi Th Thn, (Lun ny sau c Th Thn sa thnh A T t Ma Thun Chnh L Lun), ngi Chng Hin - cn trc tc A T t Ma Hin Tng, v cng Th Thn bin nn. Ba lun trn c Huyn Trang dch ra Hn Vn, ring b A T m t Ma Cu X Lun, cu dch vi hai mi quyn ca ngi Trn Chn . Lun A T t Ma Cu X l tc phm i biu sau cng trong qu trnh i t Tiu tha n i tha ca B Tt Th Thn. V mt lch s Pht Gio ni chung, y l b lun c a v c mi ngi knh trng, bi lun ca ngi Th Thn, ngi m chng bao lu sau hi Tiu hng i v tr thnh v lun s v i ca i tha Duy Thc hc. ---o0o--TIT III. LC KHI QUT LUN CU X Phm Mc ca Cu X. i lun s Th Thn, ngi nc Kin La sau n nc Ca Thp Di La hc lun i T B Sa, lc hi hng ng vit ra yu ngha vi su trm bi tng, v gi su trm bi tng ny tr li nc Ca Thp Di La. By gi c lun s Ng Nhp ca Hu B cho rng su trm bi tng ca Th Thn tri

nghch vi gio ngha chnh thng nn yu cu Th Thn vit thch ngha cho su trm bi tng do ng vit ra. Nhn , Th Thn lin vit thch lun m thnh b A T t Ma Cu X Lun (Abhidharmakosa Sstra) c gin lc l Cu X Lun. B lun ny hin vn cn bn lun s Phn vn, v mt s th loi ch s ca n c dch ra Tng vn. Gn y ti Trung Quc c php s Din Bi vit cun Cu X Lun Tng Ging K. y l t liu c th tham kho. Lun Cu X l b lun chnh l, thng nht ph phn v t chc li t tng cc k vn vt ca Hu B thnh b lun v cng xo diu. Xin lit k nhng phm mc ca Lun Cu X nh sau:

Phng php d ghi nh c phm mc trong Lun Cu X, xa nay ngi ta c mt bi k tm gn nh sau: Gii nh cn ng th gian ng. Nghip lc ty tam Hin thnh t. Tr nh nh nh ph ng nht.

Th danh (Cu X) tam thp quyn. - Cu X vi By Mi Lm Php. Lun cu X em tt c cc php chia thnh php hu vi v php v vi. Phm ci g c to tc bi nhn duyn, chu s dch chuyn, s tc ng bi thi gian, c s sai bit v nhim tnh, tc tt c mi hin tng ca th gian u thuc php hu vi. Thot ly tnh cht php hu vi, xa la tt c trng thi ca tc dung, bao hm c ci ngha ba khoa lKhi thn dit tr ca Nit bn, u thuc php v vi. A T t Ma phn nhiu ly ba khoa lm ng un, mi hai nhn duyn v mi tm gii lm chun ri theo phn loi php. Lun Cu X da vo cch phn loi ny, nhng c thm s nghin cu v sc php, Tm php, tm s hu php, tm bt tng ng hnh php v v vi php t b lun Phm Loi Tc. Tuy nhin vic xc nh by mi lm php l do sau ny ngi Ph Quang nu ra trong b Cu X Lun K do ng trc tc. Nhn v trong Lun Cu X vn cha ly cc php bt nh nh tc, thy min, tm, t trong tm s hu php lm s lng. Cn ngun by mi lm php xut thn t lun Cu X th khng phi nghi ng g. Xin lit k danh xng by mi lm php nh sau:

---o0o--- Qu nhn duyn. Lun Cu X tm thu tt c cc php qui thnh by mi lm php. Nhng by mi lm php ny khng tn ti mt cch c bit v c lp, m tn ti

trong mi quan h h tng v lin quan vi nhau mt cch mt thit, y l Nhn duyn lun (xin c Tiu tha Pht Gio t tng lun - ca Mc Thn Thi Hin, thin II, chng su). Nhn v duyn rng buc vi nhau thnh ra qu. Thng xng gm c: su nhn, bn duyn v nm qu, nh biu sau:

---o0o--- Php Th Gian. Php nhn qu, gom c th gian php v xut th gian php. Nhng cc php th gian v xut th gian cng cn c thm s phn loi. Phm Th Gian, Phm Nghip v Phm Ty Min ca Lun Cu X l dng phn tch Qu, Nhn, Duyn thuc m gii. M gii li c chia thnh hu tnh th gian v kh th gian. a ngc, ng qu, sc sinh, nhn, thin thuc hu tnh th gian, ng v mt khng gian m an lp tng th th s lu chuyn sinh t ca hu tnh c chia lm bn trng thi l; sinh hu, bn hu, t hu v trung hu. Cn y vo mi hai duyn khi th c ba i vi lng trng nhn qu, y l ni v mt thi gian m an lp th t. Dc gii, sc gii v

v sc gii, ba gii ny lm kh th gian. Li ly bn kip l: thnh, tr, hoi, khng, chi phi s tun hon sinh dit ca kh th gian ( cha ng gi l kh), y l ni th t kh th gian c an lp v mt thi gian. Song nu khng c php xut th gian th s an lp php th gian bt lun l hu tnh th gian, hay kh th gian, kt cc vn c mi quay vng m khng c im dng li, thnh ra v th v chung, v c ni tip nhau lm nhn ri li lm duyn tng tc khng dt. S d chng sinh khng thot khi c sinh t, l do to nghip, to nghip th th qu bo. Do , Phm Nghip ca lun ny c bit dnh phn tch thuyt ni v Nghip. Nghip c chia thnh t nghip v t d nghip. Nghip thuc v gi l t nghip, nghip thuc v thn v ng gi l t d nghip. Li ly hai nghip thn v ng, mi nghip nh th li chia thnh biu nghip v v lu nghip. Chng sinh to nghip l do hoc (m m) sai s, do Phm Ty Min ca lun ny l nhm khai thng vn hoc. Ty min l do hot ng ca nghip m dn dn kh qu, v ca ty min trong c phin no. Phin no c phn ra thnh cn bn (su th hoc mi th) v chi mt (c mi chn th). Hoc c kin hoc - m v l, v t hoc - m v s; kin hoc l do m mui khng thu r l T , kin hoc phi hp c trong tam gii m thnh tm mi s. T hoc l bn th: tham, sn, si, mn trong cn bn phin no, cng c thy trong tam gii c mi th; trong dc gii c bn, cn sc gii v v sc gii ngoi tr khng c tham, cn th mi gii u c ba th, li cn c mt trm l tm phin no, tc tm mi tm s thuc kin hoc, mi th thuc t hoc cng vi mi trn m thnh (108). (Cc danh tng va nu xin c thm Php s). ---o0o--- Xut th gian. Mc ch ca vic phn chia php th gian l nhm tin n con ng xut th gian ca thnh o. Phm Hin Thnh, Phm Tr, Phm nh ca Lun Cu X l thuyt minh: qu, nhn, duyn thuc th gii chng ng. Tr y ch cho ngha quyt on, v c chia thnh hu lu tr v v lu tr. Bn th hu l: sinh c hu, vn hu, t hu v tu h th gi l hu lu tr; hai th l php tr v loi tr, th gi l v lu tr. Cng nng ca tr l on tr kin hoc. Ni v nh, cng chia thnh sinh c nh v tu c nh, hai nh ny mi nh c bn sc gii nh (t thin) v bn v sc gii nh,

mi nh li phn ra cn phn nh v cn bn nh. Do cng nng ca tr v nh m c th th lp chng nhp qu v hin thnh. Qu trnh on hoc chng chn l tri qua nhiu giai on v qu v v cng phn phc. Xin lc qua nh sau: 1. Hin V tht gia (by bc) v chia ra hai loi: a) Tam hin - Ng nh tm, bit tng nim tr, tng tng bit tr. b) Bn thin cn - Non thin cn, nh thin cn, nhn thin cn (nhn thin cn li c th t phn ra lm: h, trung thng ba phm), th nht php. 2. Hai loi thnh v, chia thnh tam o bt bi (ba ng tm nhm): a) Hu hc v chia lm D Lu - hng thuc kin o, D Lu qu thuc kin o, Nht Lai hng, Nht lai qu, Bt hon hng, Bt hon qu, A la hn hng. b) V hc v thuc v hc o, tc l qu A la hn. Nhng qu v thanh vn ny ch c khi th gian c Pht. Khi i khng c Pht xut hin, t mnh c th qun mi hai nhn duyn m ng nhp Thnh qu, th gi l c gic, v ting Phn l Bch Chi Ca Pht (Pratyekabuadha). Kip trc v hin kip khi c Thch Tn cha chng c Pht qu, Ngi c xng l B tt. Trc tin B tt phi n lc tu lc vn hnh, tri qua ba i A tng k kip, li cn phi tri qua trm kip gieo trng tng ho chi nghip (nghip thin thnh tng ho), sau rt mi chng ng Chnh Gic (thnh Pht). Sau cng l Phm Ph Ng. y l phm xin minh l v ng ca Pht gio, ng thi dng l ngha ny ph b ngoi gio, v thuyt hu ng d chp. ---o0o---

CHNG VII .NGH THUT PHT GIO - VNG TRIU VUA A DC V SAU
TIT I. S HNG SUY CA VNG TRIU - S tn li ca vng triu Khng Tc.

Chnh cuc ca n , tnh t khi t ph ca vua A Dc cha kin lp vng triu Khng Tc, th ti quc ni, n khng th thng nht c ni, bi cc d tc t ty bc khng ngt xm nhp vo ni a n ; lc vng triu Khng Tc hng khi, chnh l lc n nh lui c th lc ca Hy Lp do A Lch Sn li ti nc n, mi n thi A Dc Vng, n mi xut hin cc din i thng nht. Nh vua A Dc l v qun vng ht lng tin Pht, nhn y m Pht gio i hng. S sng knh Pht gio ca vua A Dc c th hin bng nhng vic lm nh: b th rng khp, du c ngho i, lin c k sch cu gip. ng cho kin to tm vn bn nghn ta bo thp phng th x li Pht. ng cho tu sa tt c tnh x, nng hu cng ng ch tng, khin gii ngoi o v tham li dng phong tc m vo cung tht ngh vua A Dc lp cha K Vin cho gii Tng gi ca h, v h ph ha hp tng ca Pht gio, lm cho tng gii khng ha hp tng gii trong by nm rng. Vua A Dc i vi Pht gio, thm ch ng ba ln em c ph (quc ) ra b th. Nhng vic lm ca A Dc nh va nu dn n ba hu qu: 1. Pht gio nh sinh hot i sng d dt, khin nhiu phn t trong tng on ngy cng a lc, v tr nn phc tp. 2. Quc gia nhiu nm lin lm cc Pht s tu phc, khin quc kh tr nn trng rng. 3. Cc hng ngoi o thy quc vng thin v Pht gio, v thng lm v gi i th (b th khng gii hn), nn sinh lng tt , ganh ght Pht gio. Cng v th nn lc tui v gi cc vng tht v i thn gii hn nh vua ch c dng na qu A Ma Lc cng tng. Nhng nhng vic i b th ca vua A Dc khng phi l iu m c Pht hy vng, c Thch Tn thng lun khuyn khch vic b th, v Ngi cng lu li li dy v vic b th vi y lng nhn i; y l hy lng sc mnh m lm vic b th. i sau cc t Pht mi khi khuyn tn chng b th, th nn bt chc tinh thn B tt m b th, y l x b tt c mi s hu v ti sn, thn mnh b th, dng ca li khuyn l nhm loi b lng tham m, nhng li tri ngc vi thng tnh ca i thng, tic thay! Vng triu Khng Tc truyn c ba i mi n i vua A Dc. Ba v vua trc vua A Dc cng u l nhng v vua sng tn Pht gio, v th nc rt cng thnh. Sau khi vua A Dc bng h, quc th gp phi tai bin c t ngt, nguyn do chnh l do v vua k tip khng ti nng, v li

th ght Pht gio, l vua t Ma Sa La, con vua A Dc, ng ny tn phng K Na gio, nh vua cho kin lp rt nhiu t vin K Na gio khp ni thuc Ng n. n i chu vua A Dc l vua Thp Xa, ng tin theo t mng ngoi o to ba ng Qut Tinh X. i chc vua A Dc l vua a Xa, ng ln ngi vua nhng khng c lng dn, v b v i tng l B Sa a Ma Li (Pusymitra) dy binh chng li v git cht vua a Xa, ( l nh s tr lc ca v quc s thuc ging h B La Mn v t lp ln lm vua). Nh vy vng triu Khng Tc tri qua su v vua, tr v c mt trm ba mi by (137) nm (t nm 322 n 185 trc ty lch) th b dit vong. Sau vua A Dc, Pht gio khng nhng khng c con chu ng knh trng m cn b h th ght. Do , tng b t tn, h hng v ty nam v ty bc n pht trin. ng thi, sau khi vua A Dc kh th, t nhin tc ngi t La Duy Tr nam n li hng khi. Ngi Ai Cp v ngi Ba T li tin su vo mn bc n. Khin n mt ln na ri vo cc din phn tranh. ---o0o--- Php nn ti trung n. B Sa Mt a La l v tng lnh ca vng triu Khng Tc di thi vua a Xa, ng c v quc s thuc dng B La Mn tr gip m dy khi, v ri t xng vng. Kinh ca vng triu Khng Tc l thnh Hoa Th, nn cng ti y ng kin lp vng triu Hc Ca. ng vn nh quc s B La Mn m nn vng nghip. Do , ng tin nghe theo v quc s ny, v cho rng vng triu Khng Tc s d b tiu vong l do qu sng tn Pht gio - mt tn gio v thn, v trnh (khng tranh ci hn thua). V th ng cho thc hnh li php tu M t (Asvanedha). Php tu ny trc b vua A Dc nghim cm. Sau khi ti thc hnh php tu M t, ng c cuc ty chinh v dnh c t nhiu thng li, nhn gio s B La Mn cy th m i chn hng. B La Mn gio np di m mu chnh tr, m rng cuc vn ng bi xch Pht gio khp ni. By gi Pht gio phi hng chu kh ch cng cc; ch tic trong cc truyn k khng ghi li tng tn php nn ny. Hin nay nh cun A Dc Vng Truyn, v b X Li Pht Vn Kinh v.v... c c s hiu bit t nhiu v giai on ny. Theo X Li Pht Vn Kinh, th vua B Sa Mt a La hy vng ng cng s lu danh bt h ging nh vua A Dc, nhng ng cng t bit uy c mnh khng th snh kp vi tin vng (A Dc Vng). Tin vng th kin to tm vn bn nghn bo thp th x

li Pht, v dc cn ti vt quc gia cng dng Tam Bo m lu li thnh danh. Ngc li, vua B Sa Mt a La la ngi ph thp dit php, khng ngng tn dit t chng t Pht, th lm sao lu c thnh danh. ng st hi tp th bt lun l T kheo hay T kheo ni, Sa di hay Sa di ni, khng k ln nh. S git hi khin mu chy thnh sng, v tn ph cha thp hn tm trm ngi, ngay c cc thanh tn s 97cng b phin h t ti, v chu nhiu hnh pht roi gy. ng thi c nm trm v La hn vt qua dy ni phi nam nh m thot c kip nn. Theo lun i T B Sa 98 , phn cui quyn 125, chp: Xa c v vua B La Mn tn l B Sa Hu em lng ganh ght phng php, ng cho thiu t kinh in, hy tt ba (thp); ph Tng gi lam, hi B s (T kheo) chng, ch ring khu vc bin cnh gip vi nc Ca Thp Di La, ng cho ph hy nm trm Tng gi lam (cha tng c tr), hung na l cc ni khc. on vn trn l miu t vua B Sa Mt a lc ng ty chinh c c tiu chin thng. Cng lc cng ti vng bin cnh nc Ca Thp Di La, ng m cuc vn ng bi Pht gio. Cn on vn c ni trong X Li Pht Vn Kinh l ch tnh hnh ti thnh Hoa Th thuc trung n . Vic nm trm v la hn vt qua dy ni pha nam, y l ch mt b phn tng nhn Pht gio thot khi nc Ma Kit trung n d i n nam n . Nh vy vng triu Hc Ca ca nc Ma Kit c hnh thnh sau Pht dit v truyn n v vua th mi l a Thin vng, thi gian l mt trm mi hai nm (trc ty lch t 185 n 73 nm), v li cng do i thn ging B La Mn l B Tu B c mt quc s B La Mn ng h m son ngi v kin lp vng triu Ca Lp B mt cch ring bit, vng triu ny truyn c bn i, n i vua Thin H l dt, trc sau c bn mi lm nm (trc ty lch 28 nm) th b vng triu n t La ca vua B Ha (Stavhana) ;nam n tiu dit. Trong khi ti trung n , B La Mn gio li phc hng, tuy kt cc cng vn khng cu ni s suy tn ca Ma Kit ( y l vng triu Hc Ca). Nhng ti nam n v ty n, Pht gio li tr nn hng thnh nh th nc ti hai khu vc ny rt mnh. T lc trung n b n t La ca nam n thn tnh, v kin lp vng triu n t La cng ti nam n , v cng vi vng triu Qu Sng ca bc n i ch nhau, to thnh tnh th phn cc nam - bc triu. ---o0o--- Vng triu n t La.

T sau thi vua A Dc, lnh th ca quc Ma Kit ln hi b thu hp, ti ng nam n , tc ngi n t La - phn chi ca dn tc t La Duy Tr, tha lc vng triu Khng Tc ang hi suy vi m tuyn co c lp. c khong t nm 240 - 230 trc ty lch. Vua Thi Ma Ca (Simuka) ngi hng khi vng triu B a B Ha v lp kinh ti t na Yt Kit Ca (Dhanakataka), cao ngyn c Can (Deccan) cng thuc v vng triu ny. Trc Cng nguyn hai mi tm nm, vng triu B a B Ha thn tnh ton b vng trung n ca Ma Kit . Sau Cng nguyn khong mt trm nm l su (106) nm, vua Kiu t Di Ph c La, v vua Tt t Khi Nh Ni (Gautamputra Stakarni) bnh trng lnh th sang ty n , nhng tha lc vng triu B a B Ha b suy yu, cc a phng ti trung n v ty n lin tuyn b ly khai. Khong nm 225 sau Cng nguyn (c th l nm 226), vng triu B a B Ha b dit vong. V mt tn ngng tn gio, vng triu B a B Ha ca tc n t La, phn ln cc vua tn phng B La Mn gio, trong cng c mt s v qun vng tn phng K Na gio v Pht gio, cng c v bo h v hong dng Pht php. V anh cha l Tt t KhiNh Ni cng mu hu b th tnh x ng - Qut cho tng Hin V B. Li c vua B a B Ha ly hang ng trn nh Hc Sn cng ngi Long Th. on rng y c th l vua Kiu t Di Ph c La. Khong t nm 170 - 201 sau ty lch hoc vua Da K Na X Li (Gautamputra Yajnasri). Ring ti Tch Lan, c v vua tn l Mc Xoa Gi Ma Ni kin thit tnh x, i thp, ng in v.v... ti vng t A Nu La B La, v cng dng tng gi rt hu. Ti y v qun vng lm ngi ngoi h; do , m Pht gio ti Tch Lan pht trin v cng thun li. Khi Pht gio cha truyn n Tch Lan, th ngi dn ti y cng ct V y Sn T cng dng cho Ni Kin T (mn K Na gio). H cng chuyn sang cng dng ngi i t cho trng lo Ma Ha Tu. V sau nh c nhiu v vua v i thn h tr, nn ti Tch Lan cho kin to c rt nhiu cha thp Pht gio. Tch Lan vn l mt chi ca Pht gio n , do sch ny s dnh mt thin gii thiu, y ch xin s lc. ---o0o--- Vua Di Lan .

Sau khi A Lch Sn i xm nhp n (nm 326 trc ty lch), li c mt ngi Hy Lp rt ni ting tn l c Di a Li o T (Demetrois) thng sut i qun ti chim A Ph Hn (Afghanistan), ri t A Ph Hn xm nhp n bng cch vt qua sng Tn , chim hu cc a khu thuc thng du sng Hng, v ng ti X Kit (Xa Yt La - Skala) Vua Di Lan thuc tc ngi Demetrois. - Vua Di Lan (Milanda) ln ngi khong nm 160 trc Cng nguyn. ng l v vua tnh tn i vi Pht gio, ng tng n trc Na Gi T Na (Ngasena c dch l Long Qun, hoc dch m l Na Tin) T kheo hi Pht php. S kin ny c bin tp thnh b sch, l b Di Lan Vn Kinh c vit bng vn t Ba L, m bn Hn dch vi tn l Na Tin T Kheo Kinh. Theo n Thng S ca Chu Tng Quang, trang 88 chp l vo khong nm 155 trc Cng nguyn, Khch B Nh (Kabul) v tng c ca Bng Gi Ph l Mai Na (Menander) thng sut i qun Hy Lp tn cng nc Ma Kit , v th m Ma Thu La, A Du (Ayodhy), Mt Mt Ca (Madhyamika) cng thng xuyn b vy hm, mi ti khi thnh Hoa Th thuc vng triu Hc Ca c i qun nh bi qun Hy Lp, v buc h phi thi lui. Sau vi nm, B Sa Mt a La xng vng v cho thc hnh php M t. Php M t dng nga lm vt hin t; phm nga c hin t m chy qua bang no, th bang (nc) c lm php M t, tc l cho qun gia nhp s gia nhp i bo v l cng nga, nu khng t pht sinh chin tranh. Qun i Hy Lp nhn bt c chu ca B Sa Mt a La - ngi thng sut i bo v t m, v nh nhau vi B T Mt a La (Vasumtra - tng ca vng triu Hc Ca), qun tng Hy Lp nh bi qun ca T Mt a La hai bn b sng n h. Mai Na c ni trn y l vua Di Lan , gi gin n l vua Di Lan. Trc ng n nc n i H, n tr ti Kabul v lm tng c ti Bng Gi Ph. Sau ng k vng v nc i H. Lnh th do ng thng tr bao gm Afghanistan, lu vc n h, Lp Gia Ph i Na (Rajaputana) v mt b phn ca ng b n . Sau khi ng cht, th n i H b chia i, v vua sau cng c tn l Hng Mu T (Hermanes), vo nm 50 trc Cng nguyn, ng u hng i Nguyt Th (C Tc Scythian) thuc vng triu Qu Sng. ---o0o---

- Vng triu Qu Sng. K tip sau ngi Hy Lp xm nhp n l tc ngi i Nguyt Th, tc ngi ny xm nhp vo vng ty bc n . Theo Hn Th Ty Vc Truyn chp: i Nguyt Th vn nh c ti n Hong b h Hnh n nh ph, nhn y Lo Thng n tn st tc i Nguyt, dng u ca tc Ngyt Th b git lm ng thc ung. T tc Nguyt Th b chy khi di n Hong, vt qua i Uyn, nh ph phi ty nc i H, nhng li thn phc i H. Lp thnh triu nh v ng phi bc Quy Thy. Ty Vc Truyn cho bit l tc Nguyt Th: C nm Linh hu, mt l Hu Mt Linh hu, hai l Song Mi Linh hu, ba l Qu Sng Linh hu, bn l Khoa n Linh hu, nm l Mt Linh hu. Phn sau cng ca Hu Hn Th Ty Vc Truyn li chp: Lc u tc Nguyt Th b ngi Hung N tiu dit, bn chy n i H nh c, chia t nc ra thnh nm B Linh hu. Hm trm nm sau, Linh Hu Qu Sng l Khu T Khc, tn cng tiu dit bn linh hu cn li, rt t lp ln lm vua, xng quc hiu l Qu Sng. Vua nc Qu Sng mang qun i xm lc An Tc Chim ly t Cao ph, li tiu dit Bc t, K Tn m c c nc ring cho vng triu Qu Sng. Khu Tu Khc sng hn tm mi tui mi cht. Con l Dim Cao Trn ln thay cha lm vua, li mt ln na nh ph nc Thin Trc. Tc Nguyt Th gc l ging ngi Mng C b ngi Hung N ti vng sn cc thuc tnh Cam Tc ca Tung Quc ui chy n i H (nay l Chu B Hip Nh ca Th Nh K T t). Thi y i H l t b thc dn Ty H cai tr, v do b tng ca A Lch Sn i (Alexander) lp thnh mt tiu quc. Khu Tu Khc nh bi ngi Hy Lp, lp nn vng triu Qu Sng. Sau khi b i bi, ngi Hy Lp rt chy v pha nam, v tin vo Ca Thp Di La thuc vng ty bc n (nay l Khch Thp Nh M - tc bang Kamira do t s kin ny), tip tc Nguyt Th truy ui ngi Hy Lp nn cng tin vo n . n con ca Dim Cao Trn l vua Ca N Sc Ca (theo V.A. Smith, th vua Ca N Sc Ca ln ngi nm 120 sau ty lch). Thi ny, vng pha ty bc trung n mi tr thnh cng ch di quyn vua Ca N Sc Ca. V nin i ln ngi ca vua Ca N Sc Ca khng th xc nh. Nu cn c vic ng cho c tin m kho st. Th i khi khong t nm 78 n 128 ty lch. Nhng l thi k ng ti v 99

V phng din lch s Pht Gio n , th a v vua Ca N Sc Ca v A Dc u c coi l cc ng vua ca Pht Gio, c hai u l nhng bc qun vng hng ti i lc, vn tr, v cng song ton, ngi trc ngi sau u ngi sng. Vua Ca Nh Sc Ca kin lp kinh ti B L Sa B La (Purusa - Pura, nay l A Ph Hn v giao gii vi x Ba C T t (Pakistan) ca Bch H Nga), ng gip lu vc sng Dim Ngu Na, nam t di sn mch Tn X Da (Vindhya) n n h khu, ty tip gip An Tc (nay l Y Ln v mt b phn ca A Ph Hn), ng bc chy n pha ng ca ngn t t n. Nghim nhin l mt i quc. Theo s gia Tra Na T Hoa (KP. Jayaswal), th trong ba mi ba ba v vua ca vng triu Qu Sng. Ch c mi tm vua trc thng lnh n tn trung n ; t thi trung k tr lui, ti a phng Ca Ma Ph (Camp) c vng triu Na Gi T Na (Ngasena) - 150 - 134 sau ty lch. Ti a phng Kiu c (Gaud), c vng triu Kiu c (? - 320 ty lch). Sau ny c vua Ph Lp Bch Suy T N (Prabhavisnu) xut hin, v thn tnh c hai vng triu Na Gi T Na v Kiu c n vua Sa M La Cp a (Samudra - gupta), ngi sng lp vng triu Cp a. n mt ln na qui v thng nht. Thc ra th nn tng ca vng triu cp a c dng xy t thi vua cha l Chin La Cp a nht (Candragupa I) l nm 320 ty lch. Vng triu ny lc khi u ch l tn ca v Th vng c tnh th tp, sau i thnh qun vng. phng bc vng triu Qu Sng b dit vong vo nm 320 ty lch, trong khi phng nam vng triu n t La b bi vong vo nm 326 ty lch. Thay vo l s i hng ca vng triu Cp a. ---o0o--TIT II. PHT GIO VI VUA CA N SC CA. - Pht Gio trong thi gian ba trm nm. Lch s n tnh t thi vua A Dc n thi vua Ca N Sc Ca c hn ba trm nm, trong khong thi gian ny, kt lun d l tn gio hay chnh tr, lch s n c h nh t giy trng v chng c s ghi chp no c! V mt s hc, trong thi cn i nh c s khai qut mi pht hin nhng di vt ca thi c i, nh vy mi kho st, cng li dng cc th t liu va gin tip v l m qua i chiu, so snh v thm tra ri i n kt lun mt cch i lc. Pht Gio trong thi k ny theo L Trng, ng da vo b Pht Gio n ca ch Nguyn Vn bin son b n

Pht Gio S Lc, m mt thin ca chng mt, tit by, c hai on ni ti thi gian ny i loi c nm khu vc: - Phng nam thnh nht l Tch Lan. - Tip l Ma Lp B (Malava) thuc Ty nam n . - Th na l Tn ty bc n . - Tng i thnh l Ca Thp Di La v Kin La thuc bc n . - ng bc n l phm vi ca K Na gio rt mnh. Nh ta bit, s phc hng ca B La Mn gio u tin l ti trung n . T sau khi vng triu n t La tiu dit vng triu Ma Kit , lc y t tng Pht Gio i Chng B ca phng nam mi n c trung n , v ri theo chn triu n t La m tin vo ty n , khin Pht Gio Hu B ca ty n cng cm nhim t tng ca i Chng B, cho nn s xut hin ca S Kinh Lng B ty n khng phi l ngu nhin. Nhn v ti trung n xy ra php nn nn c mt b phn hc gi ca Thng Ta B ng nam n phi lnh nn vo nam n , ti y h tip xc t tng ca i Chng B m hnh thnh Phn Bit B rt tin b. L nh Ha a B v Php Tng B ly thnh Ba Tra Li T lm trung tm, Php Tng (tc m V c B) c mang sc thi Mt gio, y l do tip th nh hng ca vn ha n t La, do cho nn di thi vua A Dc c s bt ng gia Php Tng B v Phn Bit B, cng th lc Php Tng B truyn n Tch Lan li bt ng vi Phn Bit Thng Ta B. Trong giai on ny, vng t cn c ca B La Mn gio s k l ti ty n v bc n; bi ti trung n th lc Pht Gio ang thnh hnh, v l thi tr v ca vua A Dc. Nn Pht Gio phn i s chim lnh ca B La Mn gio, do vy, B La Mn gio hng v nam n, v hnh thnh tn ngng ca dn tc n t La. Ri cng do s hn hp gia B La Mn gio vi vn ha n t La m sn sinh ra tn B La Mn gio - l phi Thp B. Li na, cng do vng triu n t La n trung n. Nh vy. Pht Gio ti trung n li hng thnh hn ln. - Ring ti Tch Lan, sch ny s dnh mt thin gii thiu. Phng din hiu bit v n t La rt gii hn, duy ch c mt h ca Hu B phng bc cn lu li in tch, do s gii thiu vn ny.

- Vua Ca N Sc Ca v nhng vic lm ca ng. Tn tui vua Ca N Sc Ca c thy trong cc ghi chp ca Pht Gio, v c truyn n Ty Tng v Mng C. Nm 1909, bc s T Ban Ni (Dr. Spooner) khai qut c mt hm x li Pht ti ty bc n , trn np hm c khc tn vua Ca N Sc Ca, iu chng thc rng ng l ngi c thc trong lch s n c i; mt ngoi hm x li c khc t dng Np Th Thuyt Nht Thit Hu B, nh vy cho thy ng l ngi h php ca Pht Gio Hu B. Cn c nt hoa vn trn tin c di thi tr v ca vua Ca N Sc Ca m kho st, th vua lc v gi mi tn phng Pht php. Tin t c pht hnh vo thi k u di thi ng, v hnh sc m ni th rt p. Ch Hy Lp c khc chm ln tin ng, v khc c tng thn Nht Nguyt na. Ln pht hnh tip theo ng li dng Ba T ng thuc c vn Hy Lp khc ln tin c, ng thi cng khc tng thn c cc dn tc nh Hy Lp, Ba T v n tn th ln tin c, nhng cha thy khc tng c Thch Ca. Pht Gio ti Ca Thp Di La v ti Kin La phi i n cui thi vua A Dc mi c xin dng hong ha, v do hon cnh c th m Pht Gio ti y dn d tr thnh mt h ring, mang nng tnh tuyn thut phong ph v lun in, v coi trng thin dnh, do cho nn sau ny cc lun s, thin s cng nh mi chn hc gi u xut t h ny. Khi c nhiu lun s, th iu khng th trnh l gia h xy ra tranh lun vi nhau; v vy, vua Ca N Sc Ca i vi Pht Gio l mt v vua c cng c cc ln, l vic ng xc tin cuc kt tp ln th t thnh cng. C ba truyn thuyt ni v ln kt tp th t: 1. trong i ng Ty Vc K quyn ba 100, Huyn Trang chp: Nhn vic vua ly o hi ngi, mi ngi gii p khc nhau, vua bn em vic y hi Hip Tn gi. Tn gi p:Sau khi Nh Lai dit , qua nhiu nm thng, chng t Pht chp theo B phi mnh, khin li dy ca Pht c gii thch theo s kin vn khc nhau ca mi B, kt qu dn n mu thun nhau. Nghe xong, nh vua v cng xt xa, au n, ng lin pht tm v truyn lnh triu tp ch v thnh trit n d cuc kt tp. i chng trong i hi kt tp ng lng thnh B Tt Th Hu lm thng ch. Cuc kt tp ln lt tin hnh cc vic nh: to lun, gii thch kinh,

lut mi th c n mi vn bi tng. Cng c thy c ba mi vn bi tng vi chn trm su mi vn li (9.600.000) ch thch y tam tng. 2. Truyn B Tu Bn u 101 Php s chp: Sau Pht nhp dit nm trm nm, c ngi La hn Ca Chin Din T xut gia vi B tt B a, ngi cng nm trm v La Hn v nm trm v B Tt cng nhau tuyn tp b A T t Ma cho B phi Tt B a. 3. Vn ny c truyn ti Ty Tng: Ti nc Ca Thp Di La c vua Ca N Sc Ca cng dng tnh x Nh Lm, dng ni ny triu tp nm trm v La Hn, nm trm v B Tt, v nm trm hc gi ti gia, thnh cu h kt tp li Pht. T v sau nhng thuyt ca mi tm B c chng nhn ng l li Pht dy. Li cho ghi chp lut thnh vn t, nhng kinh, lun no trc y cha c vit thnh vn, th nay cng c vit y . Trong ba thuyt va nu, th i ng Ty Vc K ch ly ngi Th hu xng l B Tt. Trong khi Th Thn truyn li ghi c nm trm v B Tt v Ty Tng th gia thm nm trm v hc gi ti gia. Nh vy, c th hnh dung ln kt tp ny thng hm tt c nhng iu Pht dy. Thc ra, ln kt tp th t ny l ca Nht Thit Hu B, v trong ba thuyt trn ch c thuyt ca i ng Ty Vc K l kh tn. Thnh qu ca ln kt tp ny l s xut hin ca lun i T B Sa vi hai trm quyn, v b lun ny hin vn cn trong tng lun, trong cn lu gi t dng thi vua Ca N Sc Ca. Nu xt v ni dung, b lun i T B Sa qua nhiu tng b ca hu nhn. ---o0o--- Ngi M Minh vi vua Ca N Sc Ca. Theo nhng g c truyn ti Trung Quc cng nh ti Ty Tng, th gia vua Ca N Sc Ca v ngi M Minh (Asvaghosa) u c lin quan vi nhau. Truyn rng, khi vua Ca N Sc Ca tn cng nc Ma Kit a, dn nc ny ch khng ni bn ly bnh bt ca c Pht ra cung hin v nh B Tt ngi M Minh ng ra cu ha. Li na, theo i Trang Nghim Lun, th ngi M Minh l ngi vit bi Qui Knh T trong c cu Ph Na Hip T kheo, ng ng giai knh thun (Ngi Hip Tn Gi T kheo Ph Na, chng con xin cung knh qui thun). Qua cho thy di thi tr v ca

vua Ca N Sc Ca, ngi M Minh l t ca Hip Tn Gi, truyn thuyt cng ni n vua v ngi M Minh u th Hip Tn Gi lm thy. Theo Th Thn Truyn 102 th M Minh vit mt mch trong mi hai nm xong b lun T B Sa, vi mt trm vn bi k. Theo truyn thuyt ny th M Minh l ngi trc tc lun i T B Sa. S thc th M mInh l mt i vn ho ca thi i ng m thi, v ng l ngi nhun sc Lun i T B Sa, ch ng khng phi l s ca B Sa. V trong i Trang Nghim Kinh Lun - Qui Knh T, ng t r mt mc qui knh cc ngi: Ph Na, Hip T kheo, Di Lc (Ha a B), Tt B Tht B (Thuyt Nht Thit Hu B), Ngu Vng Chnh o Gi (tc K Dn B) v.v... Bt lun th no, trong qu trnh kin quc vua Ca N Sc Ca l ngi m thng B gia hai nc n v Trung Quc. Khi v gi ng l v vua tch cc h tr Pht Gio. Cng nh m Pht Gio c thi gian truyn n cc dn tc trong vng. Bui u Pht Gio n c Trung Quc l do ng b t Ty Vc m n. V vy, khi ni n cng c vua Ca N Sc Ca, ta c th snh cng c ca ng ngang vi vua A Dc. ---o0o--- Php nn ti n . Vt cc tc phn ta h nh y chnh l qui lut thp ca th gian php! Theo S th Rjatangin ca Ca Thp Di La th hai v vua ca vng triu Qu Sng trc thi vua Ca N Sc Ca, u l nhng v vua h php v c kin trc tng vin, Chi (thp th x li) rt nhiu, khi vua Ca N Sc Ca ln ngi th Pht Gio ti Ca Thp Di La li cng hng thnh hn, v c phn p o tn ngng Thp B ca B La Mn gio, by gi ti Ca Thp Di La, Pht Gio b tc ngi Th Bang Long (Nag) phn i bng cch st hi Pht Gio mt cch ba bi. Vua Ca N Sc Ca cng tng gp phi s bt n ny nn nh trnh n. By gi c B La Mn l Cam La B (Condradeva) ni ln trn p Pht Gio. n vua Chin La (Gonada) i th ba mi chn ng c s n p Pht Gio. i ng Ty Vc K quyn ba 103 cng chp: Sau khi vua Ca N Sc Ca qua i, ging ngi Ngt Li a li t xng vng, h bi xch v x ui tng , hy hoi Pht php, v sau nh c T Ma t La thuc tc Thch Ca ca nc Ha La git cht vua Ngt Li a, Pht Gio nhn c phc hng.

Nh c hai sch va dn u c ghi ging nhau, do c th tin l sau khi vua Ca N Sc Ca qua i chc chn l c vic th vng theo B La Mn gio, ni ln hy dit Pht Gio. - nh hng sau Php nn. Theo php s n Thun, sau php nn ti trung n, Pht Gio ti Trung n i n ba kt qu. 1. Vi vng chy theo ngoi din, nh mt s thun chn: Cm nhn t gio nn a n lnh vc nhn bit v tn gio th gii, m trc tin khng cn tn trng chnh tn gio mnh, khng chu cng c ci gc ca mnh, v khng chu lm sch ngun mch ca tn gio mnh. Ngc li ngy cng vng ngoi, cho y l ty phng ng ha. Tuy nhng suy ngh nh th b c Thch Tn bc b, cng khng nn tic r vic ty phng ng ha, cho l phng tin, d vn bit phi thch ng vi hon cnh vt qua gio nn, v khi b dit vong, cn cho l sc mnh m nh mt chn thun ca Pht php th khng nn. 2. Tin v Pht php b tiu dit c loan i, to nn tm l chn nn: Chnh php tr th c nghn nm, v c truyn bi kinh, lut t xa trc, ly m hnh dung s trng tn Thnh gio ti th gian, ch chng nn nhn thy vic ngi b st hi m cho rng chnh php cng nhn m b dit theo. Chnh v th m c Pht ch nh gii lut c cng nng nhip tng (gi cho tng s thanh tnh). Nhng cng t gio nn, c nhn hng khi nim bi cm m than Thin nin php dit. Php dit do lng bi cm khng ng vi php dit do chnh c Pht d on. Bi khi khi nim bi cm nh th, th phong cch hng bin ca Pht Gio lin b tiu tan, s suy vong khng c g nguy hn ltm t (cht t trong lng), qu ng l iu khng ht ni ht. 3, Nh Pht t t lc ng vng v cu s h php ca vua quan t bn ngoi: Trc gi ngi Pht t t coi mnh rt cao l khng cn cy s tr gip t sc mnh chnh tr, cng khng b cu thc bi sc mnh chnh tr. Nhng sau php nn, ngi Pht t cm thy t lc khng thi khng duy tr vic h php. M cho rng Pht php cng cn s ngoi h ca cc vua, quan. Nhng tng on thanh tnh, v Pht php c lu b l do t

lc, nhng cng cn c ngoi lc tr duyn. Thnh in chp l c thin long h tr, l mun nhn mnh: hy t lc i ri s cm n ngoi lc. Nh vy l cn s tr gip ch khng b qua s tr gip. Sau gio nn, t tng hng vo ngoi lc tr gip ngy cng m thm, lm l ra s cu cnh khng my thanh cao. ---o0o--TIT III. NGH THUT PHT GIO N . S quan h gia Tn gio v Ngh thut. nh ngha th no l ngh thut, phm vi ca n c th ni ngi ny khc ngi kia, nhng theo quan nim ph thng th ngh thut l ch cho: kin trc, iu khc, ha, m nhc v cc tc phm vn hc. thi hin i ny ngi ta ly khoa hc, tn gio, ngh thut, phn ra tng lnh vc gii thuyt. V a ra nhn nh: khoa hc ch ch l nhm n ci chn, ch ch ca tn gio l Thin, v ca ngh thut l M. Thc l khng hn l nh vy, ng trn quan im ngh thut c th chia thnh ngh thut khoa hc, ngh thut tn gio v ngh thut ca ngh thut. Trong thi cn i c ngi a ra quan nim dng ngh thut sng to ngh thut; nh vy, vic truy tm di tch c i ca nhn loi c nhiu ngh thut phm ht sc v i, nhng c rt t cc ngh thut phm tch khi ngh thut tn ngng tn gio c lp pht sinh tn ti. Ring v kin trc, th nhng kin trc v i nht trong thi c i l Hy Lp v Ai Cp. l in th thn v Kim t thp. Cc cng trnh ny c bn vn xut t tn ngng tn gio. Thi c i Trung Quc c kin trc ln nht l Minh ng. Sch L K ca Trung Quc c thin chp v Minh ng v. Minh ng l g? L ni cc bc vng trong thi c i ca Trung Quc dng vo vic bi thin, t th, hnh chnh v ph bin gio dc. V iu khc, nhng tc phm iu khc trong thi c i hin cn, phn nhiu l cc tng thn mang tnh tn gio, i khi cng c tng ngi nhng cng sn sinh t c tin tn gio. chng hn S K - Chu Bn K chp Chu V Vng v Vn Khng m lm mc ch (cn gi l thn ch) ri ch i tho pht. y l ni lc V Vng i tho pht, ng dng xe ch tng Vn Vng c lm bng g i cng, tng g c coi l i biu cho Vn Vng. Vic lm ny khin cho ngi i sau theo t v di tng ngi trc, v ch tc ra bi v t tin th cng.

Ngay nh m nhc, thi c i ngi ta dng m nhc vo cc l nghi tn gio, dn dn ngi ta s dng m nhc vo cc cuc vui chi, hoc m cng thi ca xng tng cc thn, khng s kin no l khng dng dn m nhc. Cn c loi m nhc chuyn dng cho vic vui chi nhy ma. Nh chng ta bit, V ca n trc tin dng nhng vn th m miu ca tng thn minh. Bch ha trong cc di tch c di, ngi ta pht hin thy cc nhn vt thn thoi ang trong t thi nhy ma trng p mt cch d thng. Ngy nay vn cn mt s vng m th dn vn cn lc hu, h s dng m nhc khiu v, ca xng coi l cch thc t thn v t thn. V th, m x hi loi ngi t thi c i bit sng tc ngh thut m nn tng ca n i xut pht t tn ngng tn gio. ng nhin v tnh cht, th gia tn gio v ngh thut l khng tng ng, bi tn gio l do tn ngng, trong khi ngh thut thng qua s biu hin, c tn ngng ri sau mi c tn gio. Tn gio em li cho ngi ta cm tng l mnh c vnh vin an ton; trong khi ngh thut ch biu hin ci c ca ng thi, hoc nim hn hoan ng ti cm th v ci p. Do , s thnh knh i hi tn ca tn gio phi t n trnh tng ng, c th h khng c nhu cu ngh thut trong sinh hot tn ngng, nhng h phi lun gi tm h bnh tnh an lc; cng c hng ngi nh vo phng php ngh thut lm mi gii t i vo tn ngng tn gio. V th, tn gio khng nht thit phi cn n ngh thut, nhng s biu hin ca ngh thut c th dn ng con ngi n tn gio. u ny, v phng din t tng ca Pht Gio m ni l ph hp s thc. * Bn cht Pht Gio i vi ngh thut c thun nghch. Th nht, Pht Gio nguyn th ch ch trng vic tu tr, v gii thot, khng c th gi nhn h ngh n ngh thut: ngi ngi c hiu bit Pht php u bit rng mt T kheo hoc T kheo ni, h khng c theo ui cng tc ngh thut. V l tt c mi hin tng c sn sinh t php duyn sinh, l duyn sinh th khng thc, m ch l quang nh ca s gi hu v tm hu, cho nn c g u phi coi trng, ng thi tm cch gii thot tm tham luyn, tm a thch mun chim hu quang nh; ngi tu o nu khng thot khi s tri buc ca o nh, ngi s khng t li ch thc s trong vic tu hnh. V vy, trong gio ngha nguyn th, khng gio ngha no khng cnh

gic con ngi hy mau chng thot khi nghip sinh t. Khn cp cu php gii thot. Tt nhin hin tng m tn gio tn ngng a n phi l cnh gii tng ng. c bit l Pht Gio, nhn duyn quan lu l t bi tr ca c Pht, gip chng ta bit c s sinh tn ca con ngi v vn hu gia thi gian v khng gian, chng qua ch l s tn ti tm thi ca thn tm do ng m gi hp, rt cuc cng qui v hoi dit, v th, ch nn vt cht bn ngoi nh thanh, sc v.v... lm cho m hoc, trong khi s biu hin ca ngh thut li rt cn s mi gii ca thanh sc. Tm li, trong thi c Pht ti th, c nhin trong vic gio ha nhn gian, c Pht cha tng phn i ngh thut, nhng ngh thut i vi vic gio ha ca Ngi cng khng c trng th mt cch tch cc. V rng, kip nhn sinh c l bao, th mnh v thng, sng khng thay c chiu. Cu xut bin kh sinh t l vic cn kp nh cu la trn u, vy ly u ra thi gian nhn h theo ui cng tc ngh thut? Do cho nn trong thnh in Pht Gio nguyn th phi i n khi khai qut v pht hin di ch Pht tch ca n c i, ghi l sau Pht nhp dit hn hai trm nm, thuc di thi vua A Dc, ngh thut Pht Gio mi xut hin. Vic khai qut din ra cch thi i c Pht qu xa, n vt qu sc tng tng, sc d on ca tn i vi thnh cch ca c Pht. ng thi n cng cho thy Pht Gio di thi vua A Dc cng chu nh hng vn ha ca cc tn gio khc, ri dn d mi dng thanh, sc lm cng c biu t ngh thut Pht Gio. Do , nhng tc phm thi k u c ra i khng do nhu cu thng thc ngh thut, m l tng trng cho nhu cu tn ngng. - Th hai, quan nim ngh thut t Tiu tha n i tha Pht Gio: y, iu u tin cn ni r l vo thi c Pht ti th, cha c vic phn chia Tiu tha, i tha, bi Pht php l nht v. Nhng do cn kh ca hng t khng ng nht, cho nn vic tip tc l gii li dy ca Pht l c khc nhau. Do , ty i tng m c Pht ging thuyt; vi hng xut gia, Ngi ch trng ging v php ly th, xut th, vi hng t ti gia, s thuyt ging ca Ngi nghing v ha th, lc th; tuy mc tiu vn l nhm n cnh gii Nit bn gii thot. Nhng, thng th c Pht ch trng n hng t xut gia. Sau khi Pht dit , ln kt tp (bin tp) kinh Pht th nht, hon ton do cc v xut gia m trch. Cho nn trong thnh in Pht Gio nguyn th kh m tm ra c u l du hiu ca t tng i tha. V th, trn nguyn tc khng cn phi inh ninh l ti sao kinh in nguyn th ch thin trng Tiu tha.

- Nhng, c gi l Pht Gio Tiu tha, iu ny khng xut hin di thi Pht ti th, m ch xut hin sau Pht nhp dit. Nguyn do l v tng on xut gia chu nh hng vn ha khc nhau theo tng a vc m h hong ha, nn i vi gio php ca Pht, mi mi tng on c s l gii khng tng ng, t a n vic phn xut nhiu B phi. Tiu tha Pht Gio, y l B phi Pht Gio. Vic phn phi u tin l phn thnh Lo T kheo phi thuc Thng Ta B v Thanh nin T kheo phi thuc i Chng B. Sau t Thng Ta B v i Chng B li phn ra thnh nhiu B phi, theo gii thiu ca lun D B Tng Lun, c tt c hai mi B phi; t ng B phi tng ng vi danh t Tng phi ca Trung Quc, hoc danh t hc phi ca Hy Lp. Trong s cc B phi thuc Tiu tha Pht Gio, th ti nam n c cc B phi ca i Chng B, v ti ty bc n c Nht Thit Hu B ca Thng Ta B truyn b ti y, v t tng cng tin b; do h tn trng vic gio ha Pht php n sinh hat ca gii tn ti gia, mt ln na Pht Gio Nht Thit Hu B phc hng, y l i tha Pht Gio. i Chng B ca nam n cng l Tiu tha, nhng t t cng dung nhp vo lnh vc i tha. Nht Thit Hu B ca ty bc n cng t trong tng on Tiu tha m sn sinh rt nhiu bc tng s ca i tha (vn ny xin c thm chng tm ca sch ny). Nh chng ta bit Pht gio i tha thin v ha th lc qun (chan ha vo th tc, lm li lc qun sinh). Tinh thn i tha l hnh nguyt t , tha ca B tt. Hnh B tt v php th tc, v mt biu hin khng c g sai bit, ch khc chng l tm nim sinh m thi. Hnh B tt l dn thn vo i gio ha sinh, trong khi php th tc vn lu chy trong cuc sng th tc v khng khc th tc (tc cu i). V th, con ng ca i tha B tt tuy bn ngoi biu hin nhng vic lm c tnh cch th tc, nhng hm n bn trong php mn tu gii thot v cng v i. Hn nhin khi nhp tc ha tc, iu cn yu l phi thc hin ng s nhip trong T nhip php, y l trc phi ty thun dc lc ca chng sinh ln ln dn dt chng sinh chng sinh v vi chnh o ca Pht. Ring v phng din ny, ngh thut Pht gio cng cn rt nhiu nhu yu. Do , s tin b ca cc B phi Tiu tha cn lu truyn trong Thnh in Pht gio, cho chng ta thy v ngh thut hi ha v iu khc. Trong b Cn Bn Thuyt Nht Thit Hu B T Ni Da Tp S, quyn hai 104 , tuy c qui nh T kheo khng c sng tc hi ha, nhng nu ha t

thi, hoc u lu th khng phm. T Ni Da quyn ba mi t, c truyn tng bi Cn Bn Thuyt Nht Thit Hu B 105 c ghi l, i vi ca ca cc cha c php ha cc bch ha nh: v tranh v sinh t lun hi, tranh minh ha cnh a ngc, cnh thin nhin hay cnh tng Pht; v chim b cu biu th s tham dc, v hnh c x biu th s sn nhu, v hnh ln biu th s ngu si, v cng c php v tng sinh dit thuc mi hai php duyn sinh. Cn Bn Thuyt Nht Thit Hu B Mc c Ca quyn tm 106 c chp: nu bc bch ha c sc mu c k khng cn sng p, th T kheo c php t v li. Kinh Th K trong kinh Trng A Hm ca Thng Ta B c truyn bi Php Tng B 107, hon ton dng th php ngh thut miu t cc th cnh gii trn cung tri, ci nhn gian, ci a ngc v thn o. So vi nhng b phi khc, s xut hin ca Php Tng B c phn mun hn, cng nh m Php Tng B tip cn vi i tha nhiu hn; v th nn T Phn Lut l b lt c Php Tng B truyn tng. Ngi lut s o Tuyn - v s t ca Lut tng Tung Quc cho rng T Phn Lut cng c phn thng i tha. Kinh Tng Nht A Hm, quyn hai mi tm 108 chp vic vua Chn in lnh cho th kho gii dng g Ngu u Chin n ch tc hnh tng c Pht, vi chiu cao nm thc. Trong thnh in i tha, khng kh ngh thut Pht gio dng nhin l thm phn nng hu. Cho d l vy, nhng trong kinh i Bt Nh quyn 327 - Phm S - Phn Bt Thi Chuyn 109 chp l B tt i vi vn chng, k ngh th gian, tuy c c thin xo (kho lo ti gii) nhng cng khng v th m i trc, v chng thuc v Tp u ng, v t mng s nhip. dy, chng ta cn nu ra cc sng tc phm ca ngh thut Pht gio; c nhin cc tc phm y l nhm tip dn tn , v biu t s nhit thnh tn ngng ca h, trong , vn c nhn ti ngoi ti. Nhn v cc dn tc bn a nam n cng c nn vn ha v tn ngng c bit ca ring h; h sng bi rt nhiu th v dn d mi tin ti sng bi ngu tng thn minh. Pht gio v mun ha th dn ti ch, nn cng s dng phng thc ty thun theo tp qun ca h, y l c cc tng thn h php cho Pht gio. V vy, ngu tng ti s m Pht gio c c khng

phi l tng Pht, tng B tt, m l tng thn minh, tng thin nhn h php. Ti ty bc n , do b th lc chnh tr ca ngi Hy Lp xm ln xung nam n; ng thi h cng mang vn ha Hy Lp n n . Nh chng ta bit, A Lch Sn i (Alexander) tuy l ngi khng ri lng nga, nhng mc ch xm nhp n ca ng vo nm 326 trc Cng nguyn l nhm em vn minh Hy Lp n n . Nm 160 trc Cng nguyn, li c mt v tng Hy Lp mang qun xm nhp n , v chim c cc vng t mit thng du sng Hng. l vua Di Lan c chp trong kinh Na Tin T Kheo. Chng ta cng bit trong thi cn i, vn ha phng ty c m rng, m uyn nguyn ca vn l s ti phc hng nn vn minh Hy Lp; ti bc n cng chu s kch thch ca nn vn ngh Hy Lp. i biu c th nht ca vic nh hng ny l tng Pht iu khc mang phong cch ngh thut Hy Lp, hin cn st li ti a phng Kin La. ---o0o--- Lin quan n tng Pht ca n . I. THI PHT GIO NGUYN TH C TH TNG PHT KHNG? Vn ny c coi l c gi tr quan trng. c Pht khng h ch trng cho cc hng t Ngi to hnh tng Ngi sng bi, t nh l v mt hnh thc. c Pht lun lc no cng dy cc hng t phi thc tin tu tp theo thnh o gii thot. iu c biu l qua s thn cn gia Ngi v t. Nu khng thc tin trong tu tp, th chnh mi ngi chng tu theo Thnh o ca Pht, cho d ngy ngy u nhn thy tng Pht cng chng c cht ngha g. ng thi, trong s nhng khai qut c gii kho c hc cn i pht hin, th ti n t thi vua A Dc tr v trc ngi ta cha pht hin c mi lin h no v tng Pht, hoc di vt biu th cho ngh thut Pht gio. y vy, nhng trong nhng kinh, lut c truyn tha bi b phi Pht gio, u xc nhn l thi i c Pht c xut hin tng Pht. Xin n c mt s kinh, lut: 1. Kinh Tng Nht A Hm, quyn hai mi tm 110 chp: Vic c Pht ln ci tri ao Li thuyt php cho mu hu, hng t chng t nhn gian trng ngng mong c gp li Ngi vi nim khi nim

phi thng. Trong , vua Chn in l ngi nh Pht thm thit nht; ng ngh qu nh ng khng nhn thy Pht m ng li cht i th sao. Nhn m vua nhn c kin ngh ca qun thn l hy mi th iu khc ti gii dng g Chin n khc chm thnh mt tng Pht tn qu, cao nm thc. Tip , vua Ba T Nc bit c bin php ny, ng cng mi th iu khc ti kho dng T Ma Kim thun ty to thnh tng Pht, cng cao nm thc. 2. Cn bn Thuyt Nht Thit Hu B T Ni Da 111, th thut rng: Nhn lc c Pht ngi thuyt ging gia i chng, th hng t ai ai cng oai nghi chnh tc. Nhng lc khng c c Pht, chng t khng my ngi c oai nghi. V th, ng trng gi Cp C c thnh th c Pht chun ha cho ng to mt tng Pht, v coi tng Pht nh l i biu cho Ngi trong i chng, khi vng Ngi. c Pht p ty tng tc, tr chng th (ty m lm, nn t ch cao ngang u). 3. Cng trong Cn Bn Thuyt Nht Thit Hu B T Ni Da, quyn bn mi lm 112, c chp: V vic nh Thng ca nc Ma Kit mun ha mt tng Pht gi vua Tin o thnh Thng n xa xi. Nh vua hng v c Pht xin ch dy. Pht p: lnh thay diu , ny i vng, c th ha mt tng Pht gi n vua kia. V li cn a ra qui nh v cch thc ha tng. T cc dn chng trn, tuy l t thnh in thuc Pht gio B phi, nhng chng ta khng th ni Pht gio ch trng khng l cng tng Pht. Lc Pht ti th, Ngi dng thn gio v ngn gio, sau khi Pht nhp dit, th ly tng gio lm trung tm tn ngng. Phm khi Pht gio c hnh tng Pht c cng dng ha th diu tc (gio ha th gian, dn dt ngi i), th th khng diu g l khng thuc phm vi tng gio. ---o0o--II. S XUT HIN TNG PHT Nu cn c vo nhng ph hin kho c hc cn i, th tng Pht c pht hin sm nht ti n l a phng Tt c Na thuc nam n. y l tc phm iu khc c to vo thi gian sau vua A Dc ln ngi khong mt trm ri nm (tc 100 nm trc Cng nguyn), thi i vua A Dc tuy c thp Pht, tr v bia cn lu li, nhng cha thy

xut hin tng Pht c iu khc. Vic lp tng Pht ti a phng Tt c Na tuy thuc v ngh thut Pht gio, nhng l phng theo hnh tng D Xoa. Hnh tng D Xoa ny vn l thn ca th dn thuc dn tc t La Duy Tr nam n , v sau thn c qui ha thnh v thn h php ca Pht gio. Pht gio xa nay vn lun coi trng vic kin thit nhn cch con ngi trong chiu su tinh thn ni ti. V khng my ch tm n vic sng bi mang tnh hnh thc, chnh v th m Pht gio nguyn th khng h c nghi thc t t no, cho nn khng to ngu tng sng bi. Tinh thn ny c thin tng Tung Quc tn trng. Nhn vy mi c cu chuyn thin s an H ly tng Pht g ba lm ci si m. Sau ny, trong nhiu thin ng ca Tung Quc cng khng th cng tng Pht. Bi Pht vn ti tm, ngoi tm khng c Pht, tinh thn ny cng vic bi bng cho rng Pht gio chuyn sng bi ngu tng nhm so snh vic sng bi mc u ca C c gio. Thc th khng c cch no t d l tn C c gio khng sng bi ngu tng, nhng h dng thp t gi thay cho ngu tng v qu trc thp t gi m cu nguyn. Nh va trnh by trn, Pht gio vn khng thit lp ngu tng, nhng cng v sau do khu vc gio ha ca Pht gio cng pht trin v m rng, nhn tip xc vi nhiu dn tc c nn vn ha khc nhau. Chng hn nh dn tc t La Duy Tr nam n , ngi Hy Lp v ngi Nguyt Th xm nhp vo bc n , h u l nhng dn tc sng bi tng thn. Khi dn tc Trung Hoa tip th tn ngng Pht gio cng ko theo nhu cu sng bi tng Pht. Nh vy thi k u ti nam n , Pht gio phng theo tng thn D Xoa to tng Pht cho nn trn nh u tng Pht khng c nhc k, v phn ln l dng s t lm ta; v sau ti ty bc n , Pht gio phng theo tng thn ca ngi Hy Lp to tng Pht, th trn nh u tng Pht mi c tng nhc k, v dng hoa sen lm ta, tng cn c c ru tc. Vic ny din ra trc sau ty lch bn trm nm, v l thi k thnh hnh nn nn ngh thut iu khc mang tn Kin la. ---o0o--- Ngh thut iu khc ca Pht gio n i loi c th chia ngh thut ca Pht gio n thnh bn thi k. 1. T vua A Dc n vng triu n t La.

Khng nghi ng g, k thut iu khc ca n vo thi i c Pht l c ri. Nhng ni v nhng di vt cn lu li n ngy nay, th nhng iu khc trn vch , trn tr c t thi vua A Dc c coi nh nhng tc phm iu khc u tin ca Pht gio n , k thut iu khc di thi vua A Dc l cc k tinh xo. Chng hn nh tr c vua A Dc cho dng ti vn Nai (Lc d uyn), m u tr hin nay cn lu gi ti Bc Vt Qun - Lc D Uyn ca n . Tr cao by thc 113, u tr l b iu khc bn con s t, di s t l mt ci trng, vnh trng c ph iu chm hnh bn con th l voi, nga, nai v s t, bn u s t v bn con th trng rt c thn v cc k sinh ng. Chng c mi da rt nhn, v i vi lch s ngh thut ca th gii, th tr ny chim v tr rt cao. Hn trm nm sau thi vua A Dc, c khong th k th hai trc Cng nguyn c B Nh Ha c (Bhrhut) v ca thp Tang Kh (Snchi) m ng nt iu khc trn tr v lan can hin vn cn. Cho thy nhng chm khc s t, lc s Kim Cang, D Xoa v cc nhn vt trong truyn tch xa ca Pht gio v.v... l ht sc tinh xo, thm m. D vy, nhng thi k ny vn cha chnh thc thy xut hin tng Pht, mi ch thy hoa sen tng trng cho s n sinh ca c Pht, cy B tng trng cho s thnh o ca c Pht, ly Lun Bo tng trng cho s thuyt php ca Pht, v ly Thp Ba (Stpa) tng trng cho Pht Nit bn. Nhng iu va nu trn thuc v iu khc Pht Gio ca nam n . ---o0o--2. Nhng iu khc ti a phng Kin La: Kin La nay thuc A Ph Hn (Afghanistan) v l a khu ca mt tnh vng ty bc n . Ti khu vc ny cn lu li nhiu di tch iu khc tng Pht. V tng th, nn iu khc ti khu vc ny c thai nghn c khong bn trm nm trc ty lch, nhng mi n th k th hai sau ty lch n mi c ngi i Nguyt Th di thi vua Ca N Sc Ca ca vng triu Qu Sng a n cc im thnh t. Ngh thut iu khc ca thi k ny ly tng Pht, tng B tt lm ch . S dng k thut iu khc ca ngi Hy Lp biu hin tn ngng Pht gio. Do , nu ly hnh tng ca tng Pht m ni, thi ngi Hy Lp l ging ngi c sng mi cao, nhiu ru tc, dt lng th dy lm y sc. Nh chng ta bit, tinh thn c bn ca Sa Mn l co b ru tc; ti lu vc sng Hng

ca n , Sa Mn cng khng c mc o dt bng lng th ng hn chng rt. Vng triu n t La l do ngi nam n kin lp, v vng triu Qu Sng l do tc ngi i Nguyt Th xm nhp vo vng ty bc n sng lp, nn lch s n gi thi ny l thi Nam - Bc triu. Chnh l do hai nn vn ha ca cc dn tc bc v nam kch hot khin lm xut hin ngh thut iu khc Lan thun 114 ca i thp A Ma La B (Amarvat) trung n . Ngh thut iu khc Lan thun ny chu nh hng ca iu khc Kin La, nhng vn gi c th php thun ty ca n thi k th nht n th k th hai ty lch. ---o0o--3. iu khc ca vng triu Cp a: Nn iu khc ny mang sc thi Hy Lp pha trn vi vn ha bn a ca n m thnh. C c iu l nh s bo h v c v ca vng triu Cp a, v ri t n nh im, thi gian l t nm 300 n 640 ty lch. y l thi khai thc k thut iu khc tng Pht ca Kin La, v pht huy nguyn tc iu khc ca n c i, cho nn nt c trng ca tng iu khc trong thi k ny l c mc y rt mng ph thm vo thn th nhng vn l ng nt trng thi bn trong r rng qua vic s dng cc ng gp cc mnh (mng), c hai bn tri bn phi tng u khc ha np gp ng nt l r trn thn; nu so vi cch iu khc ca Kin La vn c nhiu im khc nhau, nh tng iu khc thi k th hai th lng tng nhn, trn n iu ch nh tm vn trn, gc ca thi k ny l lng trn hnh v u c ph thm hoa vn. u v tc ca tng Pht ca thi k ny a phn c hnh xon c; c c tng bch ho, v tay chn c khuu, c mt (mt c chn) cng nh ba mi hai tng tt ca bc i nhn, biu l tnh t i mt cch oan chnh, trang nghim th thi k th hai cha th c c. iu phi ch n s biu th tinh thn i tha, giu l tng li tha. Chng hn nh tng c Pht chuyn php lun Lc d uyn, v tng Pht c iu khc th ti tnh x ng Qut A Khng Tha (Ajant, cn gi l A X n ) thuc ty nam n , y l nhng tc phm iu khc i biu ca thi k ny. ---o0o--4. Nn iu khc Mt gio:

Vo cui th k th tm sau cng nguyn, c vng triu Ba La ti a phng Thin An ng n ng h Pht php v ht lng tin Mt gio. Tnh hnh ko di c nm trm nm. thi k ny tng Pht, tng B Tt u cn c theo gio l Mt gio. i vi tng ngi, tng kit n, tng phng quang, tng mc y phc, v cc th dng trang sc tng thm phn trang nghim, u phi tun theo qui nh v t sut nht nh. Mt cch i th hai mt phi hng ln nh li cu, b hm phi vung rng v hi nhn mt cht. c trng nht l tng c nhiu mt, nhiu tay. Li cn c quy nh ty theo (trong mi) nghi qu tu mt php nh th no, th dng tng Pht, tng B Tt sao cho ph hp vi n php . Bo tng ngh thut iu khc Pht Gio ln nht ti n cn lu gi n nay, ta lc ti mt bang thuc ty b n l cha Thch Qut Hi c Lp Ba thuc a phng A Khng Tha. Cha c pht hin vo u th k mi chn bi mt hc gi ngi chu u l Kit M T (James Fegusson). Ti y c c thy mi chn hang ng, v nin i khai m ca nhng iu khc ti cc hang ng ny c th chia lm ba thi k: 1. Trc Cng nguyn hai th k, cho n sau Cng nguyn t 150 n 200 nm. 2. T th k th IV cho n na cui th k th VI sau Cng nguyn. 3. Hu bn th k th VI n u th k th VIII sau Cng nguyn. Trong c ba thi k ny, bao qut c cc th loi c iu khc bng nh: tng Pht, ca , tr v.v... Cc hc gi Nht Bn v phng ty rt ch tm nghin cu nhng tc phm iu khc trong cc hang ny. ---o0o--- Pht Gio n vi ngh thut Kin trc. Nn iu khc ca cc thi k c tn ti l nh km theo l cc cng trnh kin trc. Nhn ch c di vt kin trc thi thng c, tuy cn trong s h nt, v khng bit da vo u phc ch li cho hon thin nh din mo vn c ca n. Cn ni nh kho c khai qut pht hin, th cng ch c c ci gc gc m thi. Kin trc Pht gio i loi c th chia lm ba:

1. Thp B (Stpa): Thp B hay cn gi l Tt Ba (Stpa). T thp l cch gi gin n, s cu thnh ca thp c bn b phn tnh t di ln, l: C n, Phc Bt, Bnh u, Can tn v.v... Hnh dng ca thp cn ty vo thi i trc thi i sau nn khng ging nhau. C thp ti chu vi Bnh u to thnh mt khn th Pht, c thp li t tng Pht mt trc Phc Bt; c thp li ly tng th hai, hoc tng th ba lm mi lp trn, bn trn to thnh Can Tn nhm biu l sng knh. C thp ly C n lm thnh ba tng hoc nm tng. Sau cng mi xut hin cng trnh kin trc kt hp thp vi Lan thun. Cch xy thp Pht ca Nht Bn v Trung Quc l n t y. Ngy nay cc quc gia theo Pht gio nam truyn vn gn gi v xy dng thp theo phong cch ca hnh thi nguyn th. Hin nay ti n , di tch thp c tm thy c l thp B Nh Ha c, cch A Lp Hip ba (Allahabad) mt trm hai mi dm Anh v hng ty nam, v thp Tang Kh nm cch v tr trung ng ca chu (bang) B Nh Sa (Bhilsa) su dm v hng nam. Nhng iu khc nn ca thp v Lan thun ca thp B Nh Ba c hin c lu gi Bo vt qun Gia Nh Cc p ca n . Thp Tang Kh c ng knh mt trm hai mi thc Anh. C n cao mi bn thc Anh, v cao bn mi hai thc Anh t mt Phc Bt hnh bn cu, trn Phc Bt cn c Bnh - u v Tn Ci. Gn y thp Tang Kh c tu b li. y l ngi thp mang m bn sc ngh thut kin trc c v p nht ca n - p t thp ln cao. Cng c mt truyn thuyt ni v thp Tang Kh nhng c chp hai ni khc nhau. Ngoi ra, ti a phng Ma Thu La c ngi i thp A Ma La B vi qui m to ln, cao p. Li na, theo truyn thuyt, vua Ca Nh Sc Ca tng kin to mt ngi i thp th Pht ti Ph Lu Sa B La, thp cao hn bn mi trng, trang nghim nht trn ton n. ---o0o--2. Chi (Caitya): Cn c tn l Ch a, ch Chi , Ch a u c ngha l Thp. V sau l ni dng ch tng t hi c t l Ch a ng.

Ch a ng ch yu l ni c mi na thng ch T kheo t hi b tt tng gii. Cu to ca Ch a i th, bn trong l hnh ch nht, bc tng sau khong gia, pha bn trong to ra na hnh trn gia Ch a. Ch a hin vn cn tuy b h hoi nhng rt ni ting, ni ting hn c l Ca L (Karli), Na Ty Khc (Nsik) v vin Thch Qut ng A Khng Tha nam n . y l nhng di tch Chi c xa nht. ---o0o--3. T Ha La (Vihra): Chi l ni t hi. T Ha La ni ni ng ngh, hay cn gi l tng phng. T Ha La c to thnh bi nhiu tiu tht. Nhng c mt qun th tng phng, tiu tht tp trung li th gi l Tng Gi Lam(Samghrma), n c ch c tng phng mi gi l T Ha La. Nhng tp hp c nh n, tng phng, ging ng, thin ng v.v... tt c c xy dng ti mt tr x nht nh, th gi l Tng gi lam. V th, nn gi tr ch thc ca ngh thut kin trc Pht gio l Tng gi lam. Nh tnh x K Vin, tnh x Trc Lm c nhc ti trong kinh, lut chng hn. Ni v qui m ca cc tnh x, hay Tng gi lam u v cng trang nghim thanh tnh. Tic mt iu, tuy cc ni ny ng l k quan khi c Pht cn ti th, nhng hin nay chng bit da vo u kho cu. Thi gian gn y di ch cc tnh x K Vin, Trc Lm c pht hin v khai qut ti cc a phng n , cn vn Nai v cha Nan Lan u c hu nhn tu b v xy dng thm, nn cng khng cn gi c din mo ban u. ---o0o--- Ngh thut hi ha. Bn trong cha th Pht c bch ha. Cn Bn Thuyt Nht Thit Hu B T Ni Da Tp S 115, quyn mi by chp l: lc ban u c Pht cho php ng Cp C c c v bch ha trong cha, ch r cch v nh th no v v ra lm sao. T mn ngch n miu s, khng mt ni no c v bch ha. Ghi chp ny c lin quan n bi cnh thi i ca Hu B Lut. Ging nh cc phn tch phn trc - ni v iu khc. Ngy nay s d cn bit n nn hi ha ca Pht gio, cng l nh s pht hin trong cng mt h thng iu khc Kin La. L nh, ti a phng Phm Din Na

(Bamian), thuc pha ty Kin La, bn trong khm th Pht rt ln c v mt bc bch ha - hnh thin n. a ch Di Lan (Miran) Pht t pha ng nc Thin Thin, ngi ta pht hin mt di phm bch ha cng cng h thng Kin La, c v khong th k th ba ty lch. Trong hang ng ti Ba C (Bgh) cng pht hin c cc tc phm bch ha v cng tinh m, c v vo cui vng triu Cp a (th k th by ty lch). Bch ha trong ng A Khng Tha ti nam n - mi l i biu cho nn hi ha n . V nin i ch tc bch ha A Khng Tha l mt sng tc trng k, tnh t mt th k trc ty lch cho n th k th by ty lch. Vch bn trong ng c men theo hnh th vng cung ca ni m khc ha, m ra hai chn ta hang ng, trong m c mi su hang ng c bch ha v hin ang vn cn. ti khc ha, ban u c ly t Bn Sinh m v Pht truyn cng nh miu t cnh sinh hot ca cc qu nhn ng thi. ng v phng din phong tc v y phc v.v... m xt th iu kin vt cht thi y cha cao, nhng v mt ngh thut th nhng bch ha trn vch l nhng tc phm chim v tr cc cao trong nn hi ha n . ---o0o--- Tc phm Vn hc: Thnh in Pht gio thi kfy u kh vn vn ngh khng my nng m, phn nhiu s dng phng thc vn hc nh kinh Bt Nh l biu hin php ph nh, kinh Php Hoa, kinh Duy Ma, kinh Hoa Nghim c s dng biu hin php tng trng, kinh i V Lng Th biu hin php cm gic, Minh ch ca Mt gio dng cch biu hin thanh m. V Pht truyn; nh Pht S Hnh Tn ca M Minh th li dng li th cch iu ti p mang tnh cung nh vit, trong khi Bn Sinh n th dng phng thc c s ca dn gian nhm ng v Pht gio. Trong K Tng (Geyya - K D) v Trng tng (Gth - Gi ) ca cu phn gio (chn b kinh), tr nhng bi tng ca Lun B, cn th tt c u s dng sc thi vn hc v cng phong ph. Thng thng a phn l dng C Lc Ca (Sloka) iu. C Lc Ca iu qui nh mt cu phi c tm m, bn cu mi thnh mt bi tng. Loi vn vn ny v sau c dch ra Hn vn, tuy phn nhiu khng n vn, nhng cng khng qu kh hiu.

Trong cc tc phm ca M Minh, ngoi cc phm Pht S Hnh Tn, cn c tc phm Tn Li Nan Thi, v X Li Pht H Khc. Sau M Minh c ngi Ma H L Ch Tra( Matrceta) m nin i khng r rng, sng tc T Bch Tn, Nht Bch Ng Thp Tn Pht Tng. Hai tc phm ny theo ghi chp ca Ngha Tnh trong Nam Hi K Qui Ni Php Truyn, quyn bn 116 th n phm l ngi hc vn th phi hc cch to tn tng, v khng ai l khng hc tp; ngi xut gia, bt lun l i tha hay Tiu tha, sau khi hc tng c nm gii v mi gii u phi tng, hc hai tc phm trn. iu cho thy a v trng yu ca nh tng. Tin bn th k th by c vua Gii Nht (Silditya) - v lnh t bc n , ng mun nhn mnh quan nim t bi ca Pht gio nn sng tc thnh v ca kch Long - H K (Ngnanda) gm nm mn (hi). Vua Gii Nht v qun vng kin thnh tn Pht, ng thi ng cng l nh vn ha ca ng thi. Ngoi ra ng cn sng tc cc v ca kch nh: H Kin K v Anh Lc K, v thi tp, ng c cun Ca an Ba L tp. ---o0o--CHNG VIII .THI K U CA PHT GIO I THA TIT I. CN NGUYN CA I THA PHT GIO. - T tng sm nht ca i tha. S hng khi ca Pht gio i tha din ra sau khi tri qua thi k Pht gio B phi. B phi Pht gio l do Pht gio nguyn th pht trin m hnh thnh. Do , i Tha Pht gio l s pht trin k tip ca B phi Pht gio, y l lm phc hng li tinh thn cn bn ca c Pht. S tin xa ca Pht gio B phi l lun th ca Nht Thit Hu B. Lun th l phn tch v Php, v a ra chi mt (c tnh) c nh, khin cho s hot bt ca Pht php vo khun kh gii hn, chng khc xy tng chn bc tin ti pha trc. Tng ch ca Pht gio i tha l i su vo bn hoi ca c Pht, b qua vn chi mt. Phn tch v ch thch su rng v mi vn , a s hot bt vn c ca Pht php i vo lnh vc sinh hot trong nhn gian, va thc dng va ph bin. Bng tinh thn mi hiu c nhng ghi chp trong Bn Sinh n ca c Pht. Pht gio i tha nm vng nguyn tc Tam php n ca gio php m pht huy tinh thn ca c Pht, l ly vic cu t chng sinh lm mc ch ca bn hoi - tm B ca B tt o.

Nh vy, i loi c th ni B phi Pht gio (Tiu tha) l phn tch vn Pht hc trong tinh thn bo th, trong khi i Tha Pht gio s dng nguyn tc khai phng trong sinh hot Pht gio. Trong thnh in A Hm nguyn th, c Pht cha h ly B tt o khai th t. Bn thn c Pht, Ngi cng sinh hot trong thn phn ca Thanh vn T kheo. Nhng Ngi lun coi cng tc cu t v tha lm yu v, iu ni ln tinh thn B tt o. Ch c iu, thi c Pht cc hng t ch bit c Pht v A la hn du c cng mt v l gii thot, tuy A la hn chung cuc khng v i nh Pht. Pht l do t B tt m thnh; B tt y l ch c Thch Tn lc cha thnh Pht. Trong thnh in A hm chnh xc l c danh mc i tha v t tng i tha. Kinh Tp A Hm quyn hai mi su, kinh 669 117 ni: ngi thc hnh T nhip php: b th, i ng, li hnh, ng s l bc i s. Kinh Tp A Hm quyn hai mi tm, kinh th 769 118, ly ngi tu tr Bt chnh o gi l i tha; Cn Bn Thuyt Nht Thit Hu B T Ni Da, quyn bn mi lm 119 cng ni: ngay c ngi xut gia chng c qu A la hn, hoc ngi pht tm hng n qu Thanh vn v c gic tha, hoc c ngi pht th i tha. Kinh Tng Nht A Hm quyn mi chn 120, ghi rt r l c Lc ca i tha. Chng qua, vic tm kim t tng i tha mt cch c th trong thnh in nguyn th l vic khng d. ---o0o--- B tt v B tt o. Cc hng t Pht khi Ngi cn ti th, tuy khng c nhiu v thc tin tu hnh hng n B tt o, nhng khng v th m ni rng h khng hay bit g v B tt o. Nh trong Bn Sinh m ni v Pht nhp Nit bn chng hn. Hin ti trong Bn Sinh m, tuy khng trnh khi c ngi sau c thm s tng nh, nhng nhng c s trong Bn Sinh m l nhng ti liu th c lu truyn t rt lu ti n . c Pht thng ly vic B tt tu hnh th nn noi theo i hnh trong Bn Sinh m lm in hnh, y

l m ch iu cn yu chng thnh Pht qu th phi tu B tt o. Hnh thi B tt o l tri qua nhiu i nhiu kip, dng mi phng tin em li s nhiu ch cho chng sinh, v c th hin loi thn phn, th chng tc, khi hin lm k ngoi o, khi lm vua, lc hin lm quan, lm nng dn, cng nghip, thng gia v.v... ngay c hin lm cm th. Phm h vic g lm li lc cho chng sinh th B tt dng phng tin m thi hnh, d l st, o, dm, vng i na. i hnh ca B tt khng ging hnh Tiu tha ca Thanh Vn. Theo nhng ghi chp trong Bn Sinh m ngm cho thy bn hoi ca Pht l ly B tt o lm l tng. C s ca B tt o l nhn thin o, v Thanh vn o, bi hon cnh by gi n cha th tip th l tng B tt. Do , gio on khi Pht ti th ch hng v cnh gii Thanh vn. Trong Thnh in A Hm ch c hai v B tt, mt l c Thch Tn lc cha thnh Pht, v mt v s thnh Pht ti th gii ny, l ngi B tt Di Lc. c Thch Tn l v Sa Mn, ngi Di lLc l th hin tng T kheo, c hai Ngi u ngi trong hi chng Thanh vn. Kinh Trng A Hm, uyn su - kinh th su 121, kinh Trung A Hm, quyn mi ba, kinh 66 122, kinh Tng Nht A Hm, quyn bn mi bn - Thp Bt Thin Phm 123, quyn mi mt - Phm Thin Tri Thc 124, quyn ba mi by, Phm Bt Nn 125, u c cp n B tt Di Lc, ngi l v B tt c bit k tng lai s thnh Pht ti ci nhn gian ny. Trong thnh in i tha, th B tt ti gia c ngi Vn Th v ngi Thin Ti hon ton l ngi c thc. Ngoi ra, ngi Bo Tch ca thnh T X Ly (Vaisali), ngi Duy Ma Ct v.v... c thy nm trm ngi; ngi Hin H, v nhm mi su ngi thnh Vng X (Rjagrha) cng chnh xc l ngi c thc. Tic l nhng nhn vt trn khng thy chp trong kinh A Hm. Tnh hnh chi tit v h v th cng khng th bit c. Nhn v sau Pht nhp dit hn nm trm nm, v Thng ta lnh o gio on T kheo Pht gio by gi ch ly nhng v Thanh vn xut gia lm ch tng on, v khng thy ni g n nhng nhn vt nu trn, cng v vy m thng ngha i tha c lng l lu hnh. - Mt Pht v nhiu Pht. Thnh in V c lp by v Thnh, K Na gio c n hai mi ba v Thnh. Trong Kinh A Hm ca Pht gio cng lp nn by v Pht. iu ny cho thy l ti ci nhn gian ny t c ch kim trc sau c by v k tip

nhau thnh Pht, hoc gi by v Pht ca Pht gio c lin quan n by v Thnh ca V . ng nhin qu kh c nhiu v Pht, tng lai t cng c nhiu v Pht, B tt Di Lc l ngi s thnh Pht tng lai, iu r. Hn na trong kinh Trng A Hm ni ngi T sa mn Thin vng sau khi qui y Tam Bo ri li cn qui y vi c Thch Tn, nh th c th hiu ngoi c Thch Ca Mu Ni ca th gii ny cn c c Pht th gii khc na. Trong thnh in ca Pht gio nguyn th, tuy ch ly c Thch Tn lm v Pht ch, nhng ng thi cng h l cho bit l c tam th ch Pht. Cn nh Cn Bn Thuyt Nht Thit Hu B T Ni Da, quyn mi bn 126 ni c Pht v ng T m hai ln dn o th k lm Pht: i vi thn sau cng s c thnh v thng chnh ng B , mt tn l Php C m Nh Lai, hai tn l Th V y Nh Lai, Hu B phn i i tha Pht gio v vn ny. Trong lut in ca Hu B t chi t tng c nhiu Pht. Thm ch i tha cn tin thm bc na, l chp nhn vic B t a tng phn Pht, hi Pht, li sinh lng on vua (A X Th) nhng vn c th k s thnh Pht i v lai, iu cho thy ngi ngi ai cng c c hi hoc c kh nng thnh Pht, ngay nh Thnh in A Hm v Thnh in ca B phi Pht gio hin vn cn tn ti cc ghi chp trn, nhng chng qua cha c trng th ca tng on Thanh vn m thi. ---o0o--- Kinh i tha l do Pht thuyt hay khng do Pht thuyt. V nguyn tc m ni, thnh in i tha ch xc c lin h v xut pht t bn hoi ca Pht. Bao nhiu kinh in i tha thi s k cng u do c Pht thuyt ging, nhng v nhng kinh ny khng c coi trng bi tng on T kheo Thanh vn, l s thc. C mt s kinh i tha khng do c Pht thuyt ging m do t ti gia tuyn thuyt v c c Pht n kh. Nh kinh Duy Ma Ct, kinh Thng Man chng hn. Quan trng hn c l kinh Php Hoa, m trong cng ch c phm Nh Lai Tu Ho Quang Minh Cng c 127 l do Pht thuyt ging, nhng phm cn li u do ch v B tt ging thuyt. Trong kinh Pht hin th rt r vn ny, bi Pht php ngoi c Pht thuyt, cn c t Pht thyt, Tin nhn thuyt, Ha nhn thuyt v ch thin thuyt. Nh vy, chng ta bt tt phi tranh lun vn kinh in i tha l do Pht thuyt hay hay khng do Pht thuyt. ng thi, kinh in i tha hin cn dng nhin vn gi nguyn

hnh nh lc Pht cn ti th, v c truyn n ngy nay. Cng chng c g phi ng l qua thi gian ng nhin c thm s tng b, iu khng phi do cc t Pht sau ny c ly c Pht lm chiu bi pht huy ch trng ring ca mnh, m l qua thi gian khu khu truyn tng t thy xung tr v , hoc c b sung thm ti liu m mnh c c. Mi hon cnh thi i, thi i no c t tro ca thi i v khng th ging nhau, nh hng t cc t tro nh th i vi cc hc gi Pht gio l c kh nng xy ra. Lo s ly kinh in do i trc truyn tha, em truyn xung cho t, cng rt c kh nng ging thm mt t hc vn c lu hnh trong thi i mnh m truyn cho t, lm cho ranh gii gia kinh in Pht gio nguyn th v sn vt ca thi i t nhin tiu mt, v th m v thm vo kinh in ti liu mi. Tuy nhin, xa gi vn cha pht hin vic thy tr truyn nhau mt s t liu no nh vy. Nhng t u n cui c pht hin nhn duyn no a n nh th, th ly Tam php n ca Pht ra so snh, i chiu xc nh l khng tri ngc li bn hoi ca c Pht. So snh i chiu khng nhng lm hin l thng ngha Pht php, m cn c cc hc gi Pht gio coi nh l di gio ca c Pht. Ch khi no gom gp li m bin tp, khi y mi l b phn tng b hoc tn xut ca thnh in, v nh vy mi l c a thm ti liu mi vo kinh in; c theo m kinh in i tha cng lc cng phong ph. T nh b kinh i Bt Nh vi su trm quyn (600), l mt b i tng th. Tm mi quyn kinh Hoa Nghim m qu trnh thnh lp ca n cng kinh qua thi gian kh lu. Nh vy, qu nh ni rng tt c Thnh in u do c Pht tuyn thuyt th thc khng ph hp vi cn c ca lch s, m cng khng cn phi nh vy. V l i vi Pht gio, Thnh in khng nht thit phi do chnh c Pht tuyn thuyt, ng thi cng khng nn tranh chp v vn ny lm g, iu ti quan trng l xem xt ni dung thnh in c ph hp vi nguyn tc ca Pht php hay khng m thi. Lun i Tr , quyn chn 128 ni v php t y, th nht l y php bt y nhn, y php y l cn c vo Tam php n, hoc T php n, hoc Nht thc tng n bit l php Pht. Nguyn tc nguyn l ca Pht php lu xut t bi tr ca c Pht, nhng vn cha ni ht bn mt th chung ca Pht php; y lut tr, y php tr tc nh y Pht tr, cho nn Pht php bt tt phi yu cu l do Pht thuyt. L Pht t chnh tn nn c quan nim mt cch y nh trnh by trn.

---o0o--- S kt tp Thnh in i tha. Truyn thuyt Pht gio chp rng, xc thc l c kt tp kinh in i tha; xin nu ra nh sau: 1. Kinh B Tt X Thai, quyn by 129 - Xut Phm Kinh chp: Sau khi Pht nhp dit by ngy, nm trm v La hn nhn mnh ca ngi i Ca Dip i n cc quc trong mi phng nhiu nh ct sng Hng thnh mi n hp mt, c n tm c bn nghn v T kheo, tt c ng lng mi ngi A Nan lm thng th, v kt tp c B tt tng, Thanh vn tng, Thai Ha tng, Trung n tng, Ma Ha Din Phng ng tng, Tp tng, Gii Lut tng, Thp Tr B tt tng, Kim Cang tng, Pht tng c thy c tm tng. 2. Lun i Tr , quyn mt trm 130 ni: Ngi Vn Th v ngi Di Lc cng a tn gi A Nan n ni Thit Vi, ti y cc ngi kt tp Ma Ha Din (Mahyna - i tha). 3. Lun Kim Cang Sn, quyn mt 131 chp: Bn ngoi ni Thit Vi gia hai gii, Nhn gii v Thin gii, m cuc kt tp i Tha php tng. 4. Theo nhng g do hai ngi l Chn v Huyn Trang truyn li: Th lc din ra cuc kt tp ln th nht ti thnh Vng X, c bit c i chng tp kt Qut ngoi (ngoi hang), trong c c kinh i tha. Nhng truyn thuyt trn, ng v phng din s thc lch s m kho st th kh tn rt thp. Vo cui thi ca thnh in Tiu tha mi xut hin thnh in i tha, c bit l thnh in i tha mi ch s thng vn dng theo quan nim thng tc ca n , l h ng chm n ch s l dng bt vn t thin, hoc hng h sa s lm n v, quan nim ch s ny l tng trng cho s nhiu, thng l khng c tnh xc thc kh tn. Nhn v ngi n c i c h nh a s h u c kh cht thi ca, nn h thch dng tng trng ni hn l s thc thng k.

Trong bn truyn thuyt trn ch c thuyt th t l c v gn vi s thc, v trong ln kt tp ny ngi trng lo Ph Lu Na khng c mi tham d, do vy mi sinh ra chuyn bn l; v y cng l nguyn nhn dn n cuc kt tp ln th hai. Cuc kt tp ln th hai to nn s phn ly ca i Chng B. S trin khai i Chng B lm thi thc Pht gio i tha trng thnh v thnh thc. ---o0o--TIT II. S HNG KHI CA I THA THI S K - Nguyn nhn hng khi ca i tha Sau Pht nhp dit, ging chy m thm ca i tha Pht gio c lng l chuyn ha, nhng cha to c nh hng g n t tro ca thi i ng thi. Cho mi n trc v sau u k nguyn ty lch, i tha Pht gio vn y cu gi ly trng thi mc nhin. ng lc thc y s hng khi i tha chnh l t tng Bt Nh bt ngun t c s nhn duyn sinh php ca i Chng B khi cho rng hin ti hu th. i Chng B a ra khu hiu hin ti hu th. i Chng B a ra khu hiu cc php th gian v xut th gian, tt c ch l gi danh. Theo Lun S 19,2 ca Nam Truyn 132, ghi l: Ch a Sn B (phi i Chng B t do thuc a phng n t La) ch trng thuyt khng tnh hm hnh un). y l gio l ca tnh khng duyn khi. T tng Bt Nh l ging chy u tin ca i tha. Kinh Bt Nh ra i ti a phng n t La thuc nam n , iu ny c cc hc gi cn i cng nhn. Tiu phm Bt Nh Kinh quyn bn 133 hin cn c ghi l Bt Nh Ba La Mt a, ng thi lu b ti phng nam, ri t phng nam lu b sang phng ty, sau mi truyn sang phng bc. iu cho thy l hng pht trin ca Pht gio i tha l t nam sang ty, ri mi n phng bc. i tha Pht gio pht sinh nam n nhng li thnh thc bc n . Thi y ti ty bc n l gio khu ca B La Mn gio, v ch c Phn vn (Sanskrit) lu hnh ti y. ph hp vi hon cnh thnh hnh ca Phn vn, nn thnh in i tha c truyn n Trung Quc cng u c dch t bn gc Phn vn.

Nh vy, Pht gio i tha l s chuyn tip t Pht gio Tiu tha. y l i Chng B, v cng l s phn khng ca Pht gio Tiu tha. c bit l Hu B. S phn khng s d xy ra l v s nh hnh ca Pht gio Tiu tha vo thi y tr thnh mt th Pht gio cng . Trc tnh hnh nh vy cn phi quay v v lm sng li bn hoi ca c Pht, bng cch phc hot li tinh thn sinh v s nghip. Pht gio i tha ng trn tt c mi lp trng v vic dng danh t Tiu tha (Hinayna) l ch bai a v ca B phi Pht gio. Cng th, B phi Pht gio c bit l cc hc gi Hu B. H ng trn lp trng Hu B, v t cho mnh l cn bn ca Pht gio chnh thng, khi s cng kch Pht gio i tha va c tn hng. H cho rng i tha l khng do Pht thuyt, v a ra khu hiu i tha l do ma thuyt. Mi n khi ngi V Trc vit lun i tha Trang Nghim Kinh, lun Hin Dng Thnh Gio, lun Nhip i tha,v kit lc bin h rng i tha th Pht thuyt. Nu da vo thc t, th c hai u c ci l ca h, v c hai u c im qu ng. Nhn v Tiu tha l do Pht gio nguyn th khai m, v cng l khi ngun cho Pht gio i tha. Cha hn Tiu tha l t t, t li ring cho mnh, i tha vn c cn c t gio l nguyn th; vy ni i tha l khng do Pht thuyt, ch l l do ma thuyt c sao? Hin tng i tha, nu ng v mt kt qu m ni, th tht ng tn knh. Bng khng, th t tng tn - cu b phn bit khng ngt. Thc th tng phn li l tng thnh. n kinh Php Hoa, th i - Tiu tam tha qui v nht tha v iu ha c cuc tranh lun i - Tiu. S vin mn v thnh thc ca i tha c s tr gip t c s t tng ca Hu B rt nhiu. Cng ca Hu B i vi s thnh thc ca mn Duy thc hc li cng to ln hn. ---o0o--- Nhn vt v t tng ca s pht khi i tha. Ct cn trong cuc vn ng i tha, khng nghi ng g, l s bt u t hai hng ngi; ---o0o--1. Chng T kheo trong tng on Thanh vn:

Chng T kheo ca i Chng B trc gi ni ting l nhng T kheo tin b v t do, m nhn vt i Thin l i biu in hnh. C th ni Pht gio i tha l iu c tin tri, tin gic. V sau, do phi n t La ca i Chng B nh hng n Ha a B, Php Tng B v Kinh Lng B, chung cuc nh c i tha khai xut m ba B ny iu ha nhp vo i tha. 2. S t do t tng ca nhng tn ti gia: Hng lai trong Tng on Thng Ta B l i tng chng ti gia nng theo tu hc Pht Php. Nhng t khi xut hin thnh in i tha th a s li ly B tt ti gia lm nhn vt trung tm hong php. Nh kinh Duy Ma Ct, kinh Thng Man. Trong cc kinh ny khng ch ni ln tnh bnh ng tng - tc, m cn ni ln s bnh ng gii tnh. Thm ch, kinh Duy Ma Ct cn ly ngi X Li Pht, nhn vt tiu biu ca hng Thanh vn T kheo ra chm bim iu, li cn ch giu tng on Thanh vn T kheo l bo th, c chp. iu ny ch ni ln xu th t tng ca thi i, ch khng hn l i biu cho i tha Pht gio mt cch ton din nu xt v mt s thc lch s. C nhin l Pht gio i tha bi xch phong cch bo th ca cc hnh gi Tiu tha. Tuy nhin, v mt s thc lch s m kho st, th s vin thnh v pht huy ca Pht gio i tha cng bt ngun t nhiu v i s tri qua nhiu th h trong tng on. Cnh , nh nhiu ln chng ta ni n cm t t tro thi i, v phng din ny cng c hai nhn t: 3. Ni b Pht gio kch bc ln nhau: l gia B phi Pht gio vi B phi Pht gio, thm ch cc hc gi trong cng B phi cng cng pht minh, nhng li ph phn nhau, tiu im l tranh lun v Php ngha, nhn y m cu thnh hin tng va nu. Phi c t tng th cu c tranh lun ging co khng chu st km, nn lun lun khi sinh mt t t tng mi. 4. Ly ci hay ca ngoi gio v ngoi lai b sung ci thiu ca mnh: iu chng khc no ly ni khc v mi ni mnh cho nhn thm, trong khi kh vn ca Pht gio b km cht gia B La Mn gio, v cc hc phi ngoi o, bi l lc h chnh n li c trng. Chng hn nh Bt Gi Phn Ca ca i Chin Thi, lc ny thnh lp xong. Phi trit hc S lun v Thng lun ca ngoi o thi ny cng hon thnh th h, tn phi Thp B v Duy Tu N ca B La Mn gio ang trong xu

th long thnh. i vi Pht gio h cng kch mt cch khinh r, bng trong nht n Pht gio gp phi s cng kch mi kp pht hin c nhc im ca t thn v phng din nhn s, ng thi cng pht hin nhng u im ca i phng. Nh vy, Pht gio mi ly s trng b khuyt s on, hoc pht huy s trng vt b s on, v y cng l kt qu tt nhin m thi. trc c ni v vn ha ca tc ngi t La Duy Tr nam n , v vn ha ca ngi Hy Lp v Ba T bc n . Pht gio dung nhp tinh thn ca hai nn vn ha ny, min sao n khng tri vi bn hoi ca c Pht dng v mt nguyn tc. Chp nhn m dung ha th khng c g sai! Qua nhiu ln i khai i hip khin Pht gio i tha t n nh im. ---o0o--- Hc gi i tha trong thi i B Phi. Chng ta khng th khng ni n Thnh in i tha ln lt c kt tp v cng b gia mi ngi thi s k, y l t tng tin b ca cc hc gi v danh, nhng c mi th h u c s b sung: cc hc gi v danh ny c lng l lm cng tc pht huy bn hoi ca c Pht cho n lc ngi Long Th xut th. Long Th ra sc tp hp nhng thnh qu ca hng trm nm qua cc hc gi i tha m thm ng gp, v qui chng v mt mi. ng su tp, chnh l, trc thut v pht huy nhng thnh qu y, cng nh xc lp a v Pht gio i tha. K thc, trc Long Th, t ra cng c mt s v cng xc lp y t tng i tha, nh: 1. Ngi Long Qun (tc T kheo Na Tin - Nagasena). ng hot ng hong ha Pht php di thi vua Di Lan . c kinh Na Tin T Kheo, th thy ngi tuy l v La hn, nhng qua cuc vn p ngi vn thuc phm vi Tiu tha. Tuy nhin iu ng ch , ng vi c Pht l ngi kh s, b th, ng lai s, tt tri chi. Pht c kh nng bit r cc php trong ba i. ng cng ch trng tr hu ca Pht c th on bit t tm nim n thn xc bit kh, vui, lnh, m, th, cng, v tm nim chng sinh hng v u Pht u bit, u phn bit r rng. Pht l ng ton tr, tr hu Pht l v bin, ch trng ny bn thn n l tin thn ca t tng i tha. 2. Ngi Hip Tn Gi:

Ngi l ngi sng di thi vua Ca N Sc Ca. Ngi xc tin thnh cng cuc kt tp ln th t, v cng l ngi tip nhn t tng Bt Nh ca phng nam khi c truyn n phng bc. V vy nn hc phong ca Ngi ch trng thng vo chnh vn chnh v khng a thch s rm r. Ngi v cc hc gi h Pht Tr Lun thuc Hu B c phn no bt ng. i vi vic gii thch Phng Qung Kinh, sau rt Ngi ni: kinh ny trong Bt Nh gi l Phng Qung, do v chuyn dng nn gi l i (tc Phng Qung c ngha l: i). 3. Ngi Th Hu: Ngi l nhn vt trng yu trong ln kit tp th t. Ngi trc tc b lun D B Tng Lun, v lun Gii Thn Tc. Ngi gc l hc gi Tiu tha ca Hu B, nhng khi Chn dch B Chp D Lun ca v ngi Huyn Trang dch b Di B Tng Lun ca ngi (Huyn Trang ngi vit i ng Ty Vc K) u ni ngi l v B tt. i ng Ty Vc K c chp li t bch ca Th Hu ta nhn li mnh l k v hc, nn xt xa m ri l, ch ca ta l cu Pht qu, nn khng theo li hp Tiu tha. Vi Tiu tha, ngi l v La Hn v hc 134, ngi cng t coi mnh ging nh b i, nhng ngi khng quay li vi Tiu tha. S cu ca ngi l Pht qu, dy l t tng i tha khng c g tranh ci. 4. B tt M Minh: M Minh (svaghosa), trong i Chnh Tng c M Minh B Tt Truyn, mt quyn 135. Ngi hong ha di thi vua Ca N Sc Ca. Truyn thuyt ni ngi sinh trung n, bui u theo B La Mn gio, c s trng v m nhc v th ca, cng nh rt ni ting v lnh vc ny. V sau ngi b lun th ca Hip Tn Gi nh t chp, nhn ngi quy y Pht gio. M MInh l ngi sng tc rt phong ph. Trong kinh tng hin cn gm c: Lun i Tha Khi Tn, mt quyn v c Chn dch ra Hn vn, lun i Tng a Huyn Vn Bn, hai mi quyn, cng do Chn dch ra Hn vn. Ni Kin T Vn V Ng Ng Kinh, mt quyn do Nht Xng dch ra Hn vn, i Trang Nghim Lun Kinh, mi lm quyn, c ngi La Thp dch ra Hn vn, Pht S Hnh Tn, nm quyn do m V Sm dich ra Hn vn, Thp Bt Thin o Nghip Kinh, mt quyn, bn Hn dch ca Nht Xng. S S Php Ng Thp Tng, mt quyn cng do Nht Xng dch ra Hn vn, v nhiu tc phm khc ca M Minh cha thy dch ra vn Hn.

Trong s tm lun th nu trn do M Minh sng tc, ch mt hoc hai sch c tnh cht i tha, nhng sch cn li u thuc phm vi Tiu tha. Do , cc hc gi cn i trong c Cnh D Hong Dng v.v... ngi Nht Bn, ng ny nghi l Lun i Tha Khi Tn khng hn l do M Minh sng tc, ng cng nghi i Tng a Huyn Vn Bn Lun, khng phi do Chn dch ra Hn vn. Thm ch c ngi cn cho rng Lun i Tha Khi Tn l do ngi Trung Quc mn danh M Minh vit - c th nh Vng Nguyt Tn Hanh v ch Nguyn Vn Lai v.v... Cnh D Th th cho rng Lun i Tha Khi Tn khng nhng khng phi do M Minh to, m cng khng do M Minh ti di thi vua Ca N Sc Ca; theo ng lun ny do ngi sau thi Long Th to. C th l hc gi ca thi Trn Na v Kin Hu, hoc cng c th l hc tr ca Th Thn to. V phn tch ni dung ca lun th r. Theolun Thch Ma Ha Din ca Long Th th c su v c tn M Minh. 1. M Minh, ngi sinh cng thi vi c Thch Tn, trch t kinh Thng nh Vng. 2. Trong kinh i Tha Bn Php cng c mt v tn M Minh, v cng sinh cng thi vi c Pht. 3. Trong kinh Ma Ni Thanh Tnh, chp sau Pht nhp dit khong trm nm, c v mang tn M Minh. 4. Sau Pht dit chng ba trm nm, cng c mt v tn M Minh, iu ny c chp trong kinh Bin Ha Cng c. 5. Kinh Ma Ha Ma Da, c ni n mt v tn M Minh ra i sau c Pht chng su trm nm. 6. Kinh Thng c Tam Mui, cng c mt v tn M Minh, ra i sau Pht Nit bn tm trm nm. Trong v M Miinh th nm l ngi sinh di thi vua Ca N Sc Ca. C ngi tin chnh v M Minh th nm l ngi vit Lun i Tha Khi Tn, v mt lun khc ni v Tiu v i tha. Nhng v cng c tn M Minh sau Pht nhp dit lm mc m tnh cho nn c nhiu d thuyt. y ch nu ra tin tham kho, nn khng nht thit nh lun. Bt lun th no, bc n di thi vua Ca N Sc Ca c t tng i tha lu hnh ti y. Hip Tn Gi v Th Hu l nhng v c t tng

i tha. M Minh tuy sinh ti trung n nhng cng tng thn cn Hip Tn Gi, do ng nhin M Minh d dng cm nhim t tng i tha c gi bi HIp Tn Gi. ---o0o--- Ty Phng Tnh . T tng Bt Nh pht trin ti nam n v y l t tng i tha Pht gio ch vtr; trong khi bc n li xut hin t tng cu tha lc vng sanh v ci Tnh , y l t tng i tha Pht gio v tnh. Theo Php s n Thun, th Hip Tn Gi l ngi tin vo kinh Bt Nh, cn B tt M Minh l ngi c lin quan n c tin Ty phng Tnh . Kinh i Bi ni, nc bc Thin Trc c v T kheo tn K Ca Xc (svaghosa - tc M Minh) pht khi ci hc i tha, cu sinh v th gii Ty phng Cc lc. M Minh vn l ngi thnh thc tn ngng, ng sng tc thi ca tn tng Bn sinh v s tch ca Pht, ng l ngi tn nim cu vng sinh v nc Pht phng khc. iu l ph hp vi tnh cht tn ngng trc kia ca ng 136. Li na, Nu ly s gii thch c ng ngm trong kinh, th kinh Bt Nh (ch mt phn) c th ni l c ngun gc t phng ng. Nh cu chuyn B tt Thng i v phng ng c quc Pht Bt ng, Kinh i Bi, kinh A Di ni r v nc Cc lc phng Ty, y l ng thi do cc hc gi phng ty bin tp v truyn b 137. K thc, v i th ca Pht gio n m ni, th ng v ty phng c th h dng nhau, ty v bc phng c th h dng nhau. T tng A Di Tnh pht nguyn phng ty, c th c hai nhn t: 1. S trin khai ca Pht gio nguyn th: T tng Tnh cu t, thc ra n c tun chy t bn hoi ca c Pht. Kinh Tp A Hm quyn hai mi hai, kinh 592 138; ni, hng v Pht m i mt bc, cng c cng c v lng. Kinh Tp A Hm quyn 35, kinh 980 139 v kinh Tng Nht A Hm - quyn 14, phn mt phm Cao Trng 140 ni, nh ngh n Tam Bo c th tr c lo s. Kinh Tng Nht A Hm quyn 27, phn by ca Phm T T 141 th ni, ngi b p phi cng Pht, cng c th khng b a c th trong su mi kip. n kinh Na Tin T Kheo 142 li thm bc na, ni: ngi tuy c bn c, nhng nht thi nim Pht, nh khng b a vo N L (tc a ngc) m c

sinh v ci tri u Sut ca v Pht tng lai. Vn th gii ca c Pht ny l Tnh , nhn m bit th gii ca c Pht kia cng l Tnh . Nh Bn Sinh m ca Pht mi bit c Pht c bn nguyn lc. Ci Tnh phng ty c hnh thnh l do bn th nguyn lc ca Pht A Di m thnh. C th thy, tuy trong thnh in A Hm c Thch Tn cha tng ni n ci Tnh ca Pht A Di , nhng t tng Tnh Di chc chn c lu sut t bn hoi ca c Thch Tn. ---o0o--2. S kch pht ca t tng ngoi lai: Tnh l cu s cu t tha lc. Tuy iu ny sm xut hin trong thnh in nguyn th ca Pht gio, nhng do trc cha gp ngoi duyn kch pht, nn n khng c mi ngi coi trng. Th ri bt cht tip xc vi tn ngng tn gio c cc dn tc Hy Lp v Ba T bc n . Do phi tip dn d gio hi nhp Pht gio, nn khng th suy ngm v gi tr t tng ca h. Mt khc, vic sng bi cu nguyn s cu t t tha lc l iu ph thng v bnh thng ca cc tn gio Thn quyn, trong khi Pht gio khng tin vo Thn quyn. Nhng trong bn th nguyn lc ca c Pht xc lp c hm n cng nng cu t ca tha lc. V vy, nn T kheo Na Tin khi gp vua Di Lan l ngi Hy Lp, ng lin thuyt ging rng nim Pht c th sinh v ci tri. n thi ca B tt M Minh th t tng Tnh Di lan ta khp trong nhn gian ri. Kinh A Di l do truyn khu truyn tng lu ngy mi c kt tp li thnh, v khi thnh kinh sch thnh vn, th Ty phng Tnh ng ha ty cn c. Xc nhn l c Tnh ca Pht A Di , v xt cho cng th Ty phng l u? y l hai vn . Sinh tc nh sinh, kh tc bt kh (sinh th nht nh c sinh, nhng cht th khng phi l mt). y l li gii p ti u cho cu hi Ty phng l phng no, u. ---o0o--TIT III. KINH IN I THA THI S K - Suy nh v thi i:

Thi s k y ch cho u k nguyn ty lch, v tng ng vi nm Nguyn th nguyn nin ca vua Bnh nh ty Hn - cho n i vua Hin ca nh ng Hn, nm Kin An th nm. y l c nh m thi. Gii hn ch yu trong vic phn k, l ly thi i Long Th lm chun. Long Th sng vo thi c t nm 150 n 250 sau Cng nguyn. Pht gio i tha c xc lp l nh s ra i ca ngi Long Th. Ngi khng phi l ngi kt tp kinh in i tha. Ngi ch l ngi ti kho trong vic s gii, tuyn thut v xin dng nhng kinh in i tha c t trc m dng ln i tha Pht gio. thm tra thnh in i tha xut hin trong thi S K; Mc Thn Thi Hin cho rng c th dng hai phng php xc nh. 1. Tra kho cc kinh in c Long Th dn dng trong tc phm ca ng. Long Th tuy c nhiu tc phm, duy ch cn ly nhng dn dng c ng s dng trong Lun i Tr , Lun Thp Tr T B Sa l c, v hai lun ny dn dng kinh in i tha rt nhiu, trong c nhng iu kin khng cn lu truyn, nhng nhng iu c dn dng chc chn l thnh lp trc Long Th. 2. Tra kho lch s dch kinh Pht ca Trung Quc: n thi i Long Th l dng, phm nhng Thnh in i tha c dch sang ting Trung Quc u c coi l thuc v thi s k. Nhng dch gi nh Chi Lu Ca Sm (nm 167 ty lch, tng ng i vua Hon , nin hiu Vnh Khang, nh ng Hn ca Trung Quc). Ng Chi Khim (nm 220 ty lch, nmvua Hin nh ng Hn b mt nc), Khng Tng Hi (nm 252 ty lch), Trc Php H (nm 265 ty lch). l nhng v c coi l trc Long Th, v h dch kinh in i tha ra Hn vn. Th th qu ng trc Long Th tn ti kinh i tha 143. Php s n Thun cho rng vic kho s thnh lp kinh in i tha sm mun g cng xy ra. Theo ng c bn cch tra cu: 1. Kinh in i tha u c t thut v thi i n c lu b trong nhn gian.

2. Trong cc kinh i tha thng c s dn thut t cc kinh in khc. Nh kinh V Lng Ngha c dn thut kinh i Bt Nh, kinh Hoa Nghim, kinh Php Hoa, kinh Lng Gi c ni n kinh i Vn, kinh Nit Bn, kinh Thng Ma, kinh ng Qut Ma; v kinh Mt Nghim li dn thut kinh Hoa Nghim, kinh Lng Gi. 3. Trong cc kinh i tha u c huyn k cho lun s i sau: nh M Minh, Long Th trong kinh Ma Ha Ma Da: Long Th trong kinh Lng Gi; Long Th, V Trc trong kinh Vn Th i Gio Vng. Cc yu t trn bit thi i xut hin ca cc kinh; ng thi, tt c kinh i tha u c cp n tn ca cc vua, quan ca n , qua bit c nin i tr v v s ra i ca h, v y cng l mt chng c. 4. Da vo s phn gio trong thnh in c th bit kinh in no c truyn trc, kinh in no c truyn sau: nh kinh La Ni T Ti Vng, kinh Kim Quang Minh, kinh Thin Bt, chng ta u c phn bit, trc ni hu, tip ni khng, sau rt ni trung (chn thng). Kinh L Th th n c Tam tng, Bt Nh v La Ni. ng v l m ni, th ban u ni s hu, k tip ni tnh khng, v sau cng th hin chn thng144 ng v thi tn gio m ni, th s huyn k trong Thnh in l xut pht t Pht thuyt. ng v gc lch s m ni, th phm cc nhn vt c nin i c cp tham kho, v bit c thi gian ra i ca mi b kinh. ---o0o--- Kinh Bt Nh. Kinh Bt Nh l b kinh thng c i v Tiu tha, v cng l kinh mu ca i tha Pht gio. B Bt Nh hm cha trong n rt nhiu kinh in; ln th c su trm quyn i Bt Bt Nh Kinh, nh th ch vn vn trong mt trang giy, l Bt Nh Tm Kinh. thi i Long Th ch c Tiu Phm Bt Nh v i Phm Bt Nh l c lu hnh. Ti Trung Quc thi hu Hn, Tiu Phm Bt Nh ln u tin c Chi Lu Ca Sm dch ra Hn vn vi ta kinh l o Hnh Bt Nh. i ng Tn c Trc Php H dch i Phm Bt Nh ra Hn vn vi ta kinh l Quang Tn Bt Nh. Hai th loi Bt Nh ny ca bn Hn dch. Mi th cng c nhiu tn gi khc nhau. Nay cn c n Pht

Gio S ca Long Sn Chng Chn, thin th ba, chng II, lit k ra y cc d bn Hn dch v Tiu Phm Bt Nh v i Phm Bt Nh trong b i Bt Nh Kinh. 1. Cn Bn Bt Nh - t phn u n phn th nm. 2. Tp B Bt Nh: T phn th su n phn 16 Bt Thin Tng Bt Nh l mt trong s nhng Bt Nh xut hin sm nht. iu c cc hc gi cn i cng nhn. Theo ngi a La Na Tha (Trantha - ngi Ty Tng) tc gi b n Pht Gio S th Bt Thin Tng Bt Nh l do ngi Vn Th hin tng lm v T kheo thuyt cho vua Chin La Cp a nht ca vng triu Khng Tc nghe. V phng din pht nguyn, th Bt Thin Tng Bt Nh xut hin ti nam n , tip truyn n ty n . Li na theo Siddhnta, Wassilief c truyn ti Ty Tng, v c trch dn t Buddhismus, th ng Sn Tr B v Ty Sn Tr B ca a phng n t La, th a phng ny c cu tc ng Bt Nh Kinh. i khi cu tc ng ny mun ch nhng g c ngi Vn Th S Li thuyt ging l nn tng ca Bt Thin Tng Bt Nh. Khi Bt Thin Tng Bt Nh c truyn n bc n (ti a phng Kin La) th b cng kch bi cc hc gi Tiu tha thuc Hu B. Do , trong Nh Vn Ng Thin Tng Bt Nh c cp n lun im ca Tiu tha cho rng kinh in i tha l khng do Pht thuyt. V sau, vo i Hn Linh , nm Quang Ha th hai - nm 179 ty lch, th Bt Thin Tng Bt Nh c Chi Lu Ca Sm dch ra Hn vn, v t , Bt Thin Tng Bt Nh c truyn b ti ng (Trung Hoa) . Nh vy, cho thy Bt Thin Tng Bt Nh ra i t rt sm. T tng Bt Nh tu trung ch mt ch Khng. T ng B Nh c th dch l Tr. V mt khch quan th Khng thc l Tr, v mt ch quan th Tr tc l Khng. C c Tr nh th tt nhin c th chng nhp tnh khng, chng nhp c tnh khng tt nhin phi c Tr nh th. V vy, Tr hu v Khng, suy cho cng ch khc danh xng nhng ng nht vt. Nhng, Khng ca B Nh khng ng ngha vi nhn sinh quan h v v th gii quan h v, m Khng y l nn tng ca duyn sinh tnh khng v s c, l ci thy ng nh t tnh ca cc php, n khng b t khn bi ng chp v ng dc. y l trng thi t n tm cnh t do, v

ngi trong mi hot ng. V vy, kinh Bt Nh mt mt ch trng Khng, mt khc li mang sc thi phim thn lun. Chng hn nh Lun i Tr 145 ca Long Th, quyn by mi hai ni: trong Bt Nh Ba La Mt, hoc c lc phn bit cc php khng l thin, hoc c lc th ni th gian php tc Nit bn l thm, cc sc php tc l Pht php. y cng l mt cch pht biu, quan st thy tnh ca cc php l khng, y ch l ngha cn, khng nh cc php th gian ng vi tt c sc php, hay tt c vn php cng u l Pht php. Khng l ch cho cc php v tnh, ch khng khng phi l ph nh tt c cc php l khng c - (khng v t tnh), trong chn khng c hm n t tng diu hu. ---o0o--- Kinh Hoa Nghim Kinh Bt Nh nh va trnh by trong ngm cha diu hu, k tha t tng diu hu ny, vi lp trng tnh tm chuyn khi t trin khai th gii quan i diu hu, y chnh l ni dung kinh Hoa Nghim. Bn Hn dch c su mi Hoa Nghim Kinh v tm mi Hoa Nghim. Nhng, ng thi trong trc tc ca Long Th c kh nng chng thc c l kinh ch c Thp a Kinh v Nhp Php Gii Phm. Cn v lch s dch kinh ca Trung Quc dch b thnh in Hoa Nghim, th c Ca Sm, Chi Khim, v c bit l Trc Php H, vo thi i Long Th, i b phn kinh Hoa Nghim cng xut hin ri. Thp a Kinh v Tp Hoa Trang Nghim Kinh (tc phm Nhp Php Gii, hoc cn c tn Bt Kh T Ngh Gii Thot Kinh) hin vn cn bn Phn vn, nh vy thy hai bn kinh ny mi l tinh yu ca kinh Hoa Nghim. Thp a Kinh l lun v ci l tu o ca B tt. N chia thnh mi giai tng tin tu t n thnh qu nh l: Hoan h, Ly cu, Pht quang, Dim hu, Nan thng, Hin tin, Vin hnh, Bt ng, Thin hu, Php vn. Ch mi t tng Thp a m s phn phi ca i Chng B ni l xut hin trong i S v trong Bt Nh Kinh thuc v Pht truyn ca Xut Th B. Nhng danh mc Thp a ca i S v ca Thp a Kinh l khng ging nhau. Hn na, hon b ngha Thp a B tt o c gii trnh mt cch sng t th phi cy n s cng hin ca Thp a Kinh. Phm Nhp Php Gii u tin l do c Thnh Tn nhp nh, t trong nh Ngi hin th cnh gii bt kh t ngh ca php gii m Ngi nhp vo, tip n l ni hnh nguyn ca B tt Ph Hin c kh nng nhp vo

php gii, ly vic Thin Ti ng t i v phng nam tham quan v hi cc thin tri thc v cc c s (vic xa) ca h xuyn sut qua mi thi gian. Thin Ti vng theo li dy ca B tt Vn Th m i v phng nam, cui cng Thin Ti chng nhp php gii ngay di ch ngi ca B tt Ph Hin. Vn Th i biu cho tr hu ca Pht, Ph Hin i biu cho hnh nguyn ca Pht, v Thin Ti ng t i biu cho ngi tu chng. Do tin mi hiu, do hiu mi tu hnh, do tu hnh mi chng qu; Phm Nhp Php Gii gii r bn giai trnh m ngi hc Pht phi hon thnh. T tng Hoa Nghim cho rng tam gii c c u do tm (tam gii s hu, giai do tm); phn thnh mi hai nhn duyn, u da vo mt tm; tm nh ngi thy dy v, c th v th thuc nm m. y l lun im ca duy tm lun. Duy tm ca Hoa Nghim vi trit hc duy tm ca phng ty c nhng im khng ging nhau. Hoa Nghim t nn tng duy tm lun trn lp trng Duyn khi quan, ly tm thanh tnh nhn bit duyn khi; do , lp trng tnh tm duyn khi ca Hoa Nghim bt ng vi vng tm duyn khi ca Bt Nh. Duy tm lun ca cc hc phi trit hc ty phng cha c hc phi no quan nim duyn khi. Duyn khi quan vn l kt qu chng ng ca c Pht di ci B , do v minh, hnh cho n lo t, y c coi l c bn ca vng tm, do vng tm mi sanh ra hu, hu ny ch l huyn hu, l khng (c t tnh). Vng tm duyn khi quan ca B Nh coi y l mt lun l c bn. Nh vy phi kinh qua Khng ri mi n duyn khi, theo lp trng diu hu m xt, th duyn khi nh vy thuc tnh tm duyn khi. Nh chng ta bit, Pht gio nguyn th ly gii thot lm Tng chi, v khng thi gian lun vn bn th ca hnh nhi thng. Tuy nhin, ng trn quan im trit hc m ni, th vic kin lp bn th hnh nhi thng tt nhin phi tri qua qu trnh l lun. S d nh vy, n kinh Bt Nh, yu cu v bn th ca hnh nhi thng mi ngm l dng; n kinh Hoa Nghim vn bn th hnh nhi thng mi chnh thc khai m mt cch hin hin y l diu hu ca thanh tnh tm. Sao gi l diu hu ca thanh tnh tm? Theo kinh Hoa Nghim, ton php gii (v tr) l s hin hin ca php thn T L Gi Na Pht (Vairocan i Nht), php thn thanh tnh ca Pht T L Gi Na ph ln ton php gii, y l tnh tm duyn khi quan ca diu hu. Theo quan im trit hc, th th gii quan ca Hoa Nghim nh vy l thuc phim thn lun,

duy c iu, t tng phim thn lun ca Pht gio khng nh phim thn lun ca cc tn gio khc; trit hc phim thn ca cc tn gio thn quyn, yu con ngi thun theo thn (bn th), nhng t chi khng yu cu Thn yu thng con ngi; trong khi phim thn ca Pht gio, th bn th ca thn chnh l php thn Pht, ngoi php thn cn c Bo thn v ng thn. Php thn l bn th ca ch Pht, Bo thn l c th ca ch Pht, v ng thn l theo yu cu ca chng sinh m thch ng rng ng cu kh sinh. Chnh v ton php gii u l s hin hin ca Php thn; do , trong mi mt php gii phn nh tnh cng thng ca ton php gii. V th kinh Hoa Nghim coi mt l tt c, tt c l mt. Ph tan tnh s ngn cch c v thi gian ln khng gian. Khi cho rng trong mt vi trn hm cha ton php gii, v thi gian trong mt st na bao hm c v cng tn; do vy mi c chuyn ni Tu Di c cha trong mt ht ci, mt ht ci ng c ni Tu Di. o l ny cn cho rng trng kip trong on kip v on kip trong trng kip. o l ny khi n cy bt ca cc nh ch thch ngi Trung Quc h bn lp thnh thp trng v tn duyn khi. gc khoa hc hin i cng c th chng minh c tnh chnh xc ca o l ny. Lun tng i cho chng ta bit s vn ng ca mt vt th di vi trng thi tip cn vn tc nh sng mi giy l 299.800km. Th nhng bn thn vt th cm nhn c c v thi gian ln vt tc li hon ton ng yn. V vy, cc nh khoa hc bit r bu tri m trong sinh mnh con ngi l hu hn, h c th dng hng khng i trong khng gian mt nghn nm i n cc hnh tinh bn ngoi h mt tri, y vy nhng cui cng h cng quay v tri t. ---o0o--- Kinh Duy Ma. Ring ti Trung Quc, bn kinh Duy Ma tnh t ngi Chi Khim n Huyn Trang c tt c su bn dch. Nhng ch c bn kinh Duy Ma Ct S Thuyt do ngi La Thp dch l c lu hnh thnh hn c. Bn dch ly B Nh lm bi cnh, n lun v Khng mt cch tiu cc, nhng lun v hu th khng nh mt cch tch cc. Do , v v tr lun, th Hoa Nghim v Duy Ma c nhiu im tng thng. V phng din th gii quan, kinh Duy Ma ly nhn cch con ngi trong sinh hot hin thc t pht hin Pht o tim ti trong con ngi. Cho rng sinh hot hin thc ca con ngi tc l s hin hin ca chn nh (php tnh), v cc hin tng sai bit ca th gii y l quc thanh tnh; ly cnh gii

Nit bn gii thot ca Tiu tha lng vo nhn cch sinh hot mang tnh hin thc. y l s tip ni t tng ca kinh Hoa Nghim, Kinh Hoa Nghim ly ton php gii nh l s hin hin ca php thn, nhm hng Pht php i vo thc t nhn sinh. Vic xy ra ng vo lc Tiu tha Pht gio c nh thot ly khi thc tin nhn sinh. Hai trng thi hon ton tng phn. T l do c bn ny, nn Duy Ma ch trng tuy khng xa la o php, nhng vn c thc hnh hnh ca phm phu. Khng on phin no m vn nhp cnh gii Nit bn, bng cch tr tm vo chn tm, tr vo thm tm, tr vo B tm v coi y l o trng ca thin nh. Pht o chn chnh l hy i vo phin no, vo nghip m pht hin Pht chng tim ti. Tc c trong phin no mi thy ht c B . Khng la sinh t m vn tr Nit bn, y l lp trng ca kinh Duy Ma. Vo cui thi k Pht gio B phi, v Tiu tha qu thin trng v vic tu hnh liu thot sinh t, v dn dn thot ly hn sinh hot i thng ca i sng nhn gian. Do , s xut hin ca kinh Duy Ma em li kh tng phn chn i vi tinh thn hot bt ca Pht gio. Bn kinh ly c s Duy Ma Ct tuy hnh x l ngi trn tc, nhng li siu vit i vi th gian, pht huy sc mnh ca mt nhn cch v i, in hnh cho thn phn ca B Tt. S kin Duy Ma Ct hin thn l c s thuyt php, lm phn chn ch ca gii tn ti gia, ng thi ly ngi X Li Pht lm trung tm, nhm lm l s thiu kin thc v sc mnh nhn cch ca hng Thanh vn t. T tng ny gy s ch y tnh gi i vi Thin tng Trung Quc. ---o0o--- Kinh Diu Php Lin Hoa. Kinh Hoa Nghim, Kinh Duy Ma ng trn lp trng i tha m bi xch nh tha. Thinh vn, Duyn gic. Trong khi kinh Php Hoa khi xng s iu nh gia Tiu v i tha, mi mong mun tt c chng sinh u hng v Pht tha bng cch biu hin bn hoi ha th gian ca c Pht, y l da c ba tha qui nhp v nht tha. Khng ch c B Tt mi kh nng thnh Pht, m hng Thanh vn t T kheo, T kheo ni v ngay c Long n thuc sc o cng c kh nng thnh Pht. Khai php hi gm tam tha, trong dn ht tm sc thuyt ging rng tt c u s thnh Pht. Do nguyn nhn ny m kinh Php Hoa c coi l vua trong cc kinh. a vc lu b ca kinh Php Hoa rt rng, ngoi bn Hn dch, kinh

Php Hoa cn c bn dch ca Ty Tng ng, va mi y, ngi ta pht hin bn dch kinh Php Hoa bng H ng vng trung , tuy ch mi pht hin c tng on, tng phn. Kinh Diu Php Lin Hoa (Saddharmapndarika stra) bng Phn vn c ngi Nam iu Vn Hng ngi Nht Bn hiu nh t sau nm 1908 n nm 1912 th cho xut bn. Phn Hn dch c ba bn, nhng bn dch ngi La Thp c lu b ph bin hn c. Bn dch ca La Thp hin cn c thy hai mi tm phm, nhng bn dch by gi khng c phn trng tng ca phm B t a, phm Ph Mn, phn trng tng l do ngi sau tng b. Theo kho st, th tr Phm B t a, cn li t phm th nht n phm hai mi hai u gi nguyn hnh ca bn kinh, qua hai ln tng b kinh mi hon thnh hai mi tm phm nh bn kinh ang hin hnh 146. Theo php s n Thun, th kinh Php Hoa khng nn c mt bn dch, m nn c ht c mi bn dch khc nhau mi tr b c s trn ln ca phm B t a; phm Chc Ly l thnh phn c thm vo bi hu nhn, c th khng cn c 147. ---o0o--- Kinh in Tnh . Trc gi thnh in Pht gio u nhm vo i sng hin thc ca nhn sinh, ly lm vn trung tm m cha lun n phng php cu t sau khi cht i s i v u; hoc ly i sng hin ti lm im xut pht cho ci vnh hng ca th gii bn kia, tng lai, ci Tnh u tin khai m l cng vic ca Pht hoc ca B Tt, vn cng cha minh bch ch dn l sau khi cht s nh th no. H t tng ca gii lut Tnh c xut hin t c s trn yu cu duy nht ny. Tuy nhin vic cu t ci Tnh c xc nhn l c lin h n bn hoi ca Pht. S xut hin t tng cu t Tnh c thnh thc l nh s ha hp ca nhiu nhn duyn. V i th, Tnh c chia thnh ba ging ln: 1. u sut Tnh ca ngi Di Lc (Maitreya): B Tt Di Lc (T Th) hin ang cung tri u Sut, v tng lai s thnh Pht chng sinh ci Ta b ny. t tng ny vn d c trong kinh A Hm. n B Tt Long Th, t tng ny c vn dng thnh Di Lc thnh Pht kinh, v Di Lc H Sinh Kinh v.v... Trong khi kinh Qun Di Lc B Tt Thng Thng u Sut Thin c dch t Th C Kinh Thinh, tc

chuyn sang t thut v nim vui ci tri, nhm khuyn khch mi ngi cu vng sinh v u Sut Tnh , v dng danh xng nh mt iu kin cu vng sinh. Nim Pht c sinh thin thy ni n trong kinh Na Tin T Kheo, cho thy danh xng nim Pht l tin thm mt bc na. Kho st uyn nguyn t tng v danh xng, th phi ni n o nhn thanh c khi 148 ca i Thin, ri pht trin n i tha Tnh ly lm xng danh nim Pht, v n i tha Mt Gio ly vic tng tr La Ni cu vng sanh. ---o0o--2. A Sc (Aksobhya - Bt ng): Ci Tnh nc Diu H thuc phng ng ca c Pht A Sc c quan h n t tng B Nh. Trong kinh Bt Nh c ni n Pht A Sc. Kinh Bt Nh c lu xut khu vc ng nam n . B Tt Thng i v hng ng m cu php, c ci ng phng Tnh ca Pht A Sc. T tng v Pht A Sc c thy rt nhiu kinh. C th l c bin tp v c dch ra Hn vn c b A Sc Pht Quc Kinh, bn Hn dch ca Chi Lu Ca Sm, v i Bu Tch Kinh th su - Bt ng Nh Lai Hi, bn Hn dch ca B Lu Chi. c Pht A Sc khi cn l T kheo pht mi su i hnh nguyn v hai mi ba Tnh nguyn, cng c thy l ba mi chn nguyn. iu kin c vng sanh v nc Diu H l phi tu hnh lc , v ch yu l tu theo khng qun ca B Nh. Nu so snh vic cu vng sanh v nc Diu H ca Pht A Sc vi vic cu vng sanh v Ty phng Tnh ca Pht A Di , th cu sinh Tnh phng ng ch trng vo t lc l chnh. ng v mt l tng ha, th trnh nc Diu H khng theo kp trnh ca th gii Cc lc phng ty, nhng v mt o c x hi v vn ha th hn hn Cc lc Tnh . ---o0o--3. Nc Ty phng Cc Lc ca c Pht A Di (Amityus Amitbha - V Lng Th, V Lng Quang): thi i Long Th, da vo ni dung c dn dng t lun Thp Tr T B Sa ca ng m ni, th Nh Thp T Nguyn Kinh gn y vn cn, v c Chi Khim dch ra Hn vn thnh A Di Kinh, hoc V Lng Thanh Tnh Bnh ng Gic Kinh l mt i biu cho nc Ty phng Cc lc. Bn Phn vn ca kinh ny hin vn cn, trong c bn vi ba

mi su nguyn, c bn vi bn mi su nguyn. iu cho thy s xut sinh cc bn nguyn ca Kinh c theo qu tch m tng dn. Kinh in Di , ngoi bn Hn dch ca Chi Khim v Khng Tng Hi, cn c cc bn dch khc nh: i A Di Kinh, i V Lng Th Kinh, i Bo Tch Kinh, V Lng Th Nh Lai Hi, i Bo Tch Kinh, V Lng Th Nh Lai Hi, i Tha V Lng Th Trang Nghim Kinh, v Phn vn th c bn Sukhvati - Vyha (Lc Hu Trang Nghim) Ty Tng c bn dch kinh Phn vn ny. T tng bn nguyn c bt ngun t Bn Sinh m ca c Thch Tn. c Pht A Sc khai xut ba mi chn nguyn, c Pht A Di do t hai mi bn nguyn tng dn thnh bn mi tm nguyn; qu trnh din tin ca s tng dn khng c g kh hiu, nhng cu nhng nh: mun sinh v nc ta, lc lm chung s c tip dn (dc sinh ng quc, lm chung tip dn). Nghe danh ta m cng dng, m nh nim, chc chn s c sinh v nc ta. (Vn danh cng dng, h nim tt sinh ng quc). Mt lng vui v tin tng, nim c mi nim tng lai s sinh v nc ta v.v... nhng li nh vy c thm vo trong bn mi tm nguyn, hnh thnh Php Mn Tnh ton nh vo tha lc. Do kin lp bn nguyn lc ca Pht, nn ci lc th ca Pht A Di c hai nt c sc rt ln. 1. T thn Pht A Di l V Lng Th, V Lng Quang, tt c chng sinh c sinh v nc Ngi cng l V Lng Th, V Lng Quang. Hai iu ny ci Tnh ca Pht Di Lc v Pht A Sc khng c. 2. Ci Tnh ca Pht A Di ngi c vng sanh c th mang theo nghip, v phm phu cng c th vng sanh v , tt c chng sanh ch cn ch thnh tn nim mi nim l c vng sanh nc Tnh ca Ngi. Ly iu ny snh vi hip tam tha vo nht Pht tha ca kinh Php Hoa thnh ra thng tc ha v ph cp ha. Theo kinh Php Hoa, th ch cn chuyn tu sao cho t n thnh v th hi qui v Pht o, iu ny to c hi cho tt c hng phm phu v c vng sanh, v l ai c sinh v nc ta, th ch mt ln sanh lin v ci Pht. y l iu c ni trong d hnh o ca lun Thp Tr T B Sa phm D Hnh ca Long Th. ---o0o---

- Nt c sc ca Kinh Gio i Tha. i vi kinh gio Tiu tha, khi kinh gio i tha c rt nhiu nt c sc. Thnh in i tha v Thnh in ca B phi Pht gio, v hnh thc tuy ng dng, v u dng Pht thuyt. Nhng kinh in Tiu tha phn ln s dng vn th theo li k s, k thc, t c s din dch b trng. Trong khi kinh in i tha a phn s dng theo li din ngha, c s, th d, v k tng theo phong cch vn ngh mang tnh ph thng. Chng hn nh phm Nhp Php Gii trong kinh Hoa Nghim, hoc phm Ha Trch D, phm Ha Thnh D, phm Cng T D, phm Dc Tho D trong kinh Php Hoa, c bit l kinh Du Ma Ct. Thm ch hc gi H Thch cho rng kinh Duy Ma Ct l tc phm bn tiu thuyt, bn h kch. Nt c sc th nht ca kinh i tha l dng phng php vit theo li thin cn pht huy bn hoi ca Pht, dn mi ngi pht tm tn ngng Pht php. Cn cc kinh khc nh kinh Mt Nghim, kinh Gii Thm Mt, kinh Lng Gi v.v... hi c sc thi lun th. ng ra kinh Na Tin T Kheo vn l mt lun th, nhng vn c gi l kinh (Stra): Do v a phn cc lun th trong i tha u n t i Chng B. Trong a s danh xng u ly t cc kinh c cho l do Pht thuyt. K thc, tnh cht gia kinh th v lun th l khng ging nhau, y l iu ng c ch . Kinh in i tha ca Pht gio B phi, phn kt ch ni l ngi nghe php hoan h, tn th v phng hnh, v dng li y. Trong khi kinh in i tha nhm n mc ch ph bin rng khp, nn thng cui kinh c phn chc ly cho cc v B Tt, thin thn, vua quan v.v... h tr kinh, v tn dng cng c ca ngi th tr, c tng, gii thuyt, v th t c v hi cng iu. Cng nh sau mi ln thuyt xong mt kinh thng dng cu ch ti thng ni r a v quan trng ca kinh trong Pht php. Thng l hnh dng hnh dung t p nht ca ngi cng c ngi tn phng, ngi truyn lu, v cng c v cng iu, nhng y cng chnh l nt c trng th hai ca kinh in i tha. Tiu tha gio ly s gii thot ca qu La Hn lm mc tiu, i tha gio ly s vin mn ca B Tt o - tc thnh Pht - lm mc tiu. Do vy, m ng i ca B Tt l v cng su rng. Ch yu l B Tt phi pht B tm, phi tu hnh theo su Ba la mt, phi tu chng Thp a. Khi y B Tt mi thnh tu c Pht qu. Ni mt cch tng qut, gio ngha i tha, theo Lun i Tr , l ba c thoi:

1. Nht thit tr tng ng tc - Nht thit tr l ch cho V thng B . 2. i bi v thng th - ch cho vic pht tm i bi, bng cch rng chng sinh kh. 3. V s c vi phng tin hnh - th chng c gio ngha duyn sinh l khng, l v ng; qun ci ta v chng sinh m phc dch, m nghim tnh quc . Kinh i Nht Nh Lai cng c ba c thoi nhip c i tha gio ngha: 1. B tm lm nhn. 2. i bi lm cn bn. 3. Phng tin lm cu cnh. Khng nn hiu sai ngha ca hai ch phng tin; ngi kho dng nhiu phng php mt cch thin xo trong nhim v tr gip chng sinh t thnh vic ng nhp Pht tr, th gi l phng tin. Do , tuyt nhin khng c gii thch t ng phng tin mt cch ty tin theo thng tc. ---o0o---

CHNG IX.PHT GIO I THA H LONG TH V KINH IN CA H NY V SAU

TIT 1: B TT LONG TH - Php phn h ca t tng i tha. V tng quan m ni, th Pht php vn d ch mt v, l gii thot. Nhng v xu hng pht trin th khng th khng c khc bit. Lun v t tng tha thng khi h (tip nhn t i trc, m li cho i sau), theo ch Nguyn Vn Lai c th chia lm hai h thng ln, theo biu sau 149:

Trn thc t, Pht gio i tha ch c mt h l h Tnh tm duyn khi, nhn y i s Thi H mi chia lm ba h, y l cn c vo qu trnh ci tin qua ba thi k ca i tha. 1. Khng hu tng gm c ba lun. 2. Duy thc tng gm c Duy thc v Gii Lut. 3. Chn Nh tng gm c Thin Na, Thin i, Hin th, Chn Nh, Tnh 150. n nm 1940, i s Thi H li em ba h trn i thnh: 1. Php Tnh Khng Hu Tng, ly php khng Bt Nh lm tng. 2. Php Tng Duy Thc Tng, ly Php tng Duy thc lm cn bn.

3. Php Gii Vin Gic Tng, bao qut c hai tng l Php tnh v Php tng, ly ht thy cc php lm gii, v rng khng c mt php no l khng siu vit. Hoa Nghim (HinTh), Php Hoa (Thin i), Tnh , Chn Nh v.v... khng c php no l khng i vo phm vi ca tng th ba ny 151. Ni nh th l ng trn lp trng Pht php bn nguyn ch c mt v, t khai m php gii Vin Gic Tng ly lm vin dung cho tt c Pht php. Trn thc t, cn bn ca Pht gio nguyn th chc chn thuc v mt v, nhng chi mt Pht gio c pht trin v sau ny, tuy khng ph nhn nht v, nhng nhn vo u i n vin dung? iu ny ta h nh mt nghi vn ln. Tuy nhin, i s Thi h l ngi chu nh hng ca Thin i v Hin Th v S phn Vin gio nn cng phi da vo cnh gii Pht tr xin thuyt; v th ng thit lp Php Gii Vin Gic Tng, ly thay cho a v ca vin gio. Vn ny s tho lun k hn trong sch Lch S Pht Gio Trung Quc. Nhn vic phn phn va nu ca i s Thi H, nn gn y php s n thun cn c vo qu trnh pht trin ca Pht gio, v th h t tng ca qu trnh ny mi em Pht gio i tha n chia lm thnh ba ging ln: 1. Tnh Khng Duy Danh Lun, ly Long Th lm u mi cho s k i tha. 2. H Vng Duy Thc Lun, ly V lm u mi cho trung k i tha. 3. Chn Thng Duy Tm Lun, ly Pht Phn Tng hip vi hu k i tha 152. Cc sch ca s n Thun chnh l nhm gii thiu i tha Pht gio ca gio h Long Th. Do , nn em vic phn h ca i tha ra gii thiu trc. ---o0o--- Lc truyn v Long Th. ng v phng din lch s ca Pht gio n , Long Th (Ngrjuna) c tn l nh Thch Ca. Ch Ngrjuna c th dch sang Hn ng l Long Mnh, hoc Long Thng. Theo nh Long Th B Tt Truyn phn cui, chp:M ng sinh ra ng di gc cy (Th) ng nh rng m thnh o nn c hiu l Long Th.

Truyn k vit v Long Th c rt nhiu th loi, nay xin n c ba th loi: 1. Long Th B Tt Truyn, sch do ngi La Thp dch ra Hn vn 153 chp: ng sinh trong mt gia nh theo B La Mn gio nam n . ng l bc thin thng k ng (thin cht thng minh t n mc k ti nh ng), vic g hc qua l nh khng phi lp li, u tin ng hc V , thut s, thin vn a l, v, b sm. Sau ng cng ba ngi bn thn theo hc thun n thn, thng ln vo cung vua dm lon vi cc m n trong cung hn trm ngy, sau s vic b bi l, ba ngi bn u b ti cht, ring ng c min ti cht. Nhn v vic ny, ng th ng rng dc l ci gc ca kh, l cn nguyn ca cc ha, v ri ng xut gia u Pht. Trc tin ng tu hc theo tam tng Tiu tha, sau ng ng n Tuyt Sn thp th hc kinh in i tha vi cc v T kheo gi. Nhn lc cha nm c thc ngha i tha, ng khi tm kiu mn. Do , B tt i Long thy c lin sanh lng thng, v a ng n bin, ti cung rng Cu Thp Thin ng c c kinh in thm o nh Phng ng, nh ng th ng c ci li thit thc. Sau ng v li nam n v i hong Pht php ti y. ng ph ngoi o, v ty tng s kin m trc thut kinh lun. Va lc ng ang ha v quc vng ca vng nam n va xong th c bit c v php s Tiu tha ganh ght ng. ng bn vo tht ng cht ca ri ra i. ---o0o--2. Theo i s B ng (Bu-ston) ngi Ty Tng, ng l ngi vit b Pht Gio S bng Tng vn, th: Long Th c sinh ti Vi Nh Bc (Vidarbha - nay l Bi Lp Nh Berar), ng xut gia ti cha Na Lan , u tin theo hc vi B La Mn tn Sa La T (Sraha) v trng lo T kheo La Hu La Bt La (Bhuladhadra). Sau ngi tip nhn Thp vn tng Bt Nh ti nc Rng (Nga), ng li tm n phi Th Vi Sa (Patavsa) phng ng, v cc a vc nh Cu Lu phng bc v.v... ng c kin to t vin ti cc ni ny. Sau cng ng nhn li ca Sa Khc M (Saktimar) chu ca mt quc vng v ri ng t vn m ha ---o0o---

3. i ng Ty Vc K - quyn mi 154 chp: Long Th c vua nc Kiu Tt La mi n, ti y ng c B a B T (Satavahara) - Chnh Dn) qui y tn phng, v ng ny l Long Th m kin to Gi Lam ti Tc Sn thuc a phn Bt La Mt K L (Bhramara giri- Hc Phong) cc k trang nghim. Cng trnh xy c na chng th ph kh trng rng, Long Th bn dng dc liu, v i ly vng nh m thnh thng nghip. Li na, Long Th l ngi gii v dc hc, n ung theo thut dng sinh nn ng th c hn trm tui, vua Chnh Dn nh thut dng sinh ca ng nn cng sng hn trm tui. Khin ngi con ni ngi vua Chnh Dn di mi c ln ngi, nhng vua Chnh Dn vn sng mi, nn hng v B tt Long Th m cu xin Long Th thu thn nhp tch. Long th nhn t vn khng sng na. Vua Chnh Dn thy vy sinh bun phin au xt m cht. Trong ba thuyt va nu, th thuyt th nht v th ba c v nh din ngha ch cha hn l s thc lch s. Tuy nhin, trong cc thuyt trn cng tim n phn no s thc lch s. i loi cc thuyt u ng Long Th ra i ti nam n , bui u ng chu s cm ha ca i Chng B n t La, sau ng xut gia vi Hu B, tip ng chu nh hng ca kinh Bt Nh v kinh Hoa Nghim, v ri ng l ngi hong truyn i tha. ng tuy l ngi tu hnh ton ci n , nhng nhng hot ng hong ha ca ng ch yu l ti nam n, y l do ng cm ha c v quc vng m trc vn l ngi tn phng ngoi o gi tr v quy y Tam Bo; i tha Pht gio ti nam n cng nh m thnh hnh. Lin quan n nin i ca Long Th cng c nhiu thuyt khc nhau. i loi Long Th l v B tt hong truyn i tha Pht php vo khong t nm 150 n nm 250 ty lch. iu suy nh ny c a s cc hoc gi cn i cng nhn. ---o0o--- Nhng trc thut ch yu ca Long Th. B tt Long Th l v lun s v i vo bc nht ca Pht gio i tha. C truyn thuyt ni ng th th t mt trm hai n mt trm ba mi tui. Lun in do ng trc tc th nhiu v k. Theo i Chnh Tn tu i Tng Kinh ca Nht Bn, th nhng trc tc ca Long Th gm c hai mi lm b, cn Ty Tng i Tng Kinh th ni, Long Th trc tc c n mt trm hai mi lm b. Nhn v Long Th l v lun s c danh ting qu ln, nn khng th trnh khi ngi i sau trc tc nhng li

gn tn ng. Nhng b ch yu tin l ca Long Th, xin lit k s liu nh sau: I. Trung lun tng (Madhyamaka - Krik). Nhng thch lun c lin quan n Trung Lun Tng gm c: 1. V y ch - c thuyt ni V y ch l do Long Th t tuyn. Ty Tng mi c dch bn ny. 2. Thanh Mc ch - Bn ny c La Thp dch ra Hn vn t Trung Lun. Bn Phn vn v Ty Tng vn hin khng cn. 3. Pht H ch - bn dch ca Ty Tng vn c tn l Cn Bn Trung S. 4. Thanh Bin ch - bn Hn dch v bn dch ca Ty Tng c tn l Bt Nh ng Lun Thch. 5. Nguyt Xng ch - bn Phn vn l bn Ty Tng dch c tn l Minh C Lun (Drasannapada). 6. An Hu ch - bn Hn dch c tn l i tha Trung Qun Lun, c chn quyn. II. Thp Nh Mn Lun - mt quyn. c La Thp dch sang Hn vn. Bn Phn vn v Ty Tng vn hin cha tm thy. III. Tht Thp Khng Tnh Lun. dch ra Ty Tng vn. (Ba tc phm va nu l nhm ph Tiu tha, hong dng i tha). IV. Hi Trnh Lun. Mt quyn, bn lun ny c T Mc Tr Tin v C m Lu Chi cng tc dch a Hn vn, bn Phn vn v bn Ty Tng vn hin vn cn. V. Lc Thp Tng Nh L Lun. Mt quyn, do Thi H dch ra Hn vn, Ty Tng cng c dch bn ny. VI. Qung Ph Kinh, Qung Ph Lun. Hai bn kinh lun ny dch ra Ty Tng vn (ba bn IV, V, VI ch yu l ph phi Chnh L ca ngoi o).

VII. i Tr Lun. Mt trm quyn. Do La Thp dch ra Hn vn. Lun ny c lin h vi i Bt Nh Kinh nh hi tc thch lun ca i Phm Bt Nh. (Vi hai vn nm nghn tng). i Tr Lun cha truyn n Ty Tng. VIII. thp Tr T B Sa Lun - mi by quyn. Bn Hn dch l ca La Thp, lun ny c lin h n kinh Hoa Nghim qua thch lun ca Thp a Kinh v ch mi dch ra Hn vn hai b phn l S a v Nh da. Bn Phn vn b mt v cha thy truyn n Ty Tng. (hai lun trn ch yu l thch lun kinh i tha). IX. i Tha Nh Thp Tng Lun, bn Hn dch ca Thi H. Ty Tng cng c dch bn (y l mt on lun c tnh c lp). X. Nhn Duyn Tm Lun Tng. Nhn Duyn Tm Lun Thch - mt quyn, bn Hn dch b mt. Ty Tng cng c dch bn ny. (Tiu lun ny c pht hin ti n Hong). XI. B T Lng Lun Tng - su quyn, do T Ti lm li thch, v c t Ma Cp a dch ra hn vn. XII. Bo Hnh Vng Chnh Lun - mt quyn, bn Hn dch ca Chn , Ty Tng cng c bn dch ny. y chnh l b Bo Man Lun ca bn Phn vn. XIII. Long Th B Tt Khuyn Gii Vng Tng - mt quyn; bn Hn dch ca Ngha Tnh, Hn dch cn c hai bn khc, khng r ai dch: Ty Tng cng c dch bn ny. Ring bn Phn vn nay khng cn. (Ba lun, tng 11, 12, 13 l nhm tho lun vn tu tr, v cch i x ca Pht gio vi cc th ch Chnh tr). Trong s cc lun va nu, ch yu nht l Trung Lun, i Tr Lun, v Thp Tr T B Sa Lun, Trung Lun xin dng v pht huy thm ngha tnh khng duyn khi; nu r cn bn ca vn sinh t, gii thot, lm ca chung cho tam tha; i Tr Lun o su vo lp trng Trung o nhm hin th Bt Cng Bt Nh (lp trng ca Bt Nh khng cng c vi lp trng ca cc Lun). Thp Tr T B Sa Lun, dng ci thy thm vin xng pht i hnh ca B tt. ---o0o---

- T tng Long Th. Tng truyn Long Th l ngi hng tui th rt cao, trong sut mt i ng sng, theo m thi gian sng tc ca ng cng rt di lu. T tng ca mt con ngi, hn na ngi li l mt t tng gia th bin t tng do ngi sng tc hn nhin l chu chi phi bi tui tc, v hon cnh khng phi lc no cng ging nhau, m c s co - dn bin ng. Do , chng ta nhn ra ton b nhng trc tc ca Long Th khng th khng ni l ni dung t tng ca ng rt phc tp, thm ch cn mu thun nhau l ng khc. V th, c ngi cho rng t tng ca Long Th t ni khng thng nht, v a ra ba l do: Th nht, v thi gian trc tc c trc, c sau. Th hai, i tng nhm n sng tc bao gm Tiu tha, i tha, v d chp ngoi do. Tt c l khng ging nhau, cho nn ty tng i tng m dng phng thuyt ging khc nhau. Th ba, i tng sng tc cn phi ty vo tng lnh vc v thi gian, v giai tng x hi m dn d, nn cng theo m phng tin thuyt ging c khc nhau. i vi ngoi o v Tiu tha, th lc i din vi ngoi o, ng ng trn lp trng Pht gio hong dng i tha, ch khng ng trn a v Tiu tha, ng min cng khi so snh Tiu tha chng khc g ngoi o. Nhn y, khi ng ng trn lp trng i tha ph phn Tiu tha l nhm ng ph li lp trng ca ngoi o, ngay c vic ng li dng kinh, lt, lun ca Tiu tha. Nh vy, Long Th tuy ly Bt Nh khng ngha lm trng tm cho gio ngha i tha ca mnh. Nhng khi i din vi Tiu tha, ng li hon ton ng trn lp trng i tha, ng cng lm cho kinh in ca h gio l Tnh thuc v t tng i tha v so ra p hn Tiu tha, bi ng khng b st t tng Tnh . ng thi, B tt Long Th khi i din vi vic tip dn chng sinh m trc tc, th iu cn thit l thch ng vi cn tnh ca tng hng ngi. Do , vic thit gio khng th khng c s sai bit. Chng hn lun Thp Tr T B Sa thch hp cho vic gio ha hng thng cn, thng tr, nn c lc ng dng cch phn loi ba tha - i - Trung - Tiu, c khi ng dng cch phn loi i tha, Trung tha (c gic), Tiu tha (Thanh vn), Nhn, Thin - nm tha. n lun i Tr , lun ny chng khc g b bch khoa ton th ca Pht gio, n gii thch mt cch ht sc su rng c

v truyn thuyt, th d, tn ngi, a danh, B phi danh v kinh in danh v.v... Mt cch tng qut, hu nh tt c t tng Pht gio u c long Th kin gii tng tn. ng ly i tha lm trung tm ri t m nh a v cao thp khng ng nht, ng ty vo t phng bt din (bn phng tm mt) m pht huy i tha gio ngha, iu ny cho thy t tng ca Long Th l v cng phong ph, i khi nhn xt nh vy l chnh xc. Cng chnh v iu ny, m chiu bi v Long Th c cc Pht t hu th chia thnh nhiu lp trng, th nn Long Th c coi l v khai t ca tm tng hoc chn tng phi. ---o0o--- Lp trng ca Long Th. Cn c vo nhng nghin cu ca cc hc gi cn i, th tuy t tng, thc ca Long Th nhm vo nhiu phng din, nhng lp trng ch yu ca ng l Trung Lun. Long Th vit b Trung Lun vo thi trng nin, do sc sng tc ca ng v cng sung mn. Trung Lun c c nm trm bi tng, chia lm hai mi by phm. T tng ch yu ca Trung Lun l Bt bt k, hoc c thm na l Tam K. Mun l gii rt ro Bt Bt k th cn c vo phm Nhn Duyn, phm ny c coi l phn m u c Long Th s dng; n phm T Kin l phn rt cui ca lun; tu trung y l s trc tc theo mt nguyn l. Nguyn l ny qun thng ton b lun th. Xin lc gii thiu ni dung hai bi k. 1. Bt Bt K: Bt sinh dic bt dit, bt thng dic bt on. Bt nht dic bt d, bt lai dic bt xut. (Khng sinh cng chng dit, chng thng cn cng chng on mt. Chng phi mt cng chng phi khc mt, chng t u n cng chng i v u.) l bi tng u tin ca phm th nht 155 Kinh Bt Nh qun chiu thy ng un, thp bt gii, tt c u khng. Nhng ng trn lp trng thc itn m ni, th lp trng Khng vn cha t n lun l minh bch.

Trung Lun ca Long Th em thuyt chn khng ca Bt Nh tin thm bc na bng cch lp lun l bin chng. Bt bt t c s trn bn cht ca nhn duyn php m l lun mt cch c bin chng. Bn cht ca nhn duyn php l Khng. Khng tc v ngi. Khng y khng ri vo nim khng v c, m l trung o. Do , tn gi Trung Lun l nhm xin minh Trung o. C ngi qun st trng thi ca th gii, vi quan nim coi s sinh dit, thng on, nht d, lai xut (tc kh lai) l c nh, do m c s chp ng ca hng phm phu, c chp thng kin, on kin ca ngai o, v php chp sinh khi ca Tiu tha. Di thc o ca duyn khi m qun st chn tng ca th gii, th th gii t n khng sinh khi, cng khng t n tiu dit; n cng phi thng hu dic phi on tuyt (khng thng c cng khng on dt). Khng th ni th gii l mt khi thng nht v khng b dch bin, th gii t n khng phi sinh ra ci mi, cng khng hpi t n khng dit i ci c. C mt s hc gi ca cc tn gio khc ng nhn v cho rng lun thuyt nh vy l ngy bin, l v th v phi lun, l t th nhi phi lun (lun ging nh thc nhng khng thc). K thc, cc hc gi ny cha thu hiu Trung o qun c ging mt cch minh bch bi gio ngha Pht gio. Trung o qun nhn trn c s nht ngha ca php duyn khi mi thy xuyn sut c chn tng ca th gii. Th gii m chn tng ca n l khng, tc khng c t tnh c th kh c, tuy nhin trn mt tc m xt, th th gii da vo qui tc duyn sinh duyn dit m tn ti. Nu chp th gii do duyn khi huyn hu ny l thc ti, hoc l h v, th ri vo cnh gii ca ngoi o v phm phu, cn nh nhn thc th gii do duyn khi ny tuy huyn hu, khng thc, ri ly vic tu qun php duyn khi i n cnh gii Nit bn v cho l thc ti, th ri vo cnh gii ca Tiu tha. iu ny khi n Thin i Gia ca Trung Quc, lin c nhn nh: phm phu v ngoi o th chp tc (gi), n thnh gi Tiu tha th chp chn (khng) , Thnh gi i tha ng trn lp trng Trung ph nh c tc v chn . Duy ch c ngi ng nhp Trung mi c kh nng i vo sinh t m khng b sinh t tri buc, nhiu hi; nhp Nit bn m vn khng qun cu chng sinh kh. ---o0o--2. Tam K: Chng nhn duyn sinh php,

Ng thuyt tc th v, Dic vi th gi danh, Dic th trung o ngha. Tm dch: Php c sinh t nhiu nhn v duyn, ta cho rng php l khng (c t tnh c bit), php ch l tn ch khng c thc, y cng l ngha trung o. Trn y l bi tng th mi tm trong phm Qun T th hai mi bn ca Trung Lun 156. Cu sau cng ca bi k dic th trung o ngha, l da vo bn dch ca Ty Tng m dch sang Hn vn l T Th trung ngha o, dch nh vy l biu th tc khng tc gi tc th trung o ngha (y l khng y l gi y cng l ngha ca trung o), ch khng lp ring Trung no khc, chnh v vy nn Tam Lun Tng ca Trung Quc ch ni nh tng hip. K thc th gc ca Trung Lun vn cha dng bi k ny chia lm ba , m ch ni tt c cc php c sinh t nhiu nhn v nhiu duyn, do , m (t tnh ca) cc php l khng, l gi, l trung. Php duyn khi khng c t tnh, v th nn ni l khng; nhng v dn dt chng sinh nn khng th khng cp n cc php, v cc php c cp n u khng c t tnh, v vy mi ni cc php ch l tn gi gi. Php ch l tn gi gi, php nh vy gi l tc (ci thy ng ca ngi i v mt hnh tng, trng thi). Hng Tiu tha, m kt qu ca h l qun st php duyn khi trn c s khng, ci khng ny bt ngun t ngha th hai (tc ) c tnh tng i, v th khng trit , cho nn ch c khng v t tnh mi qut sch c quan nim khng ca Tiu tha. Khng v t tnh mi l nht ngha ca i tha, l trung o, v khng ri vo quan nim nh bin l khng i lp vi hu. Nhn khi Trung Lun n Thin i Gia ca Trung Quc th lin c dn dng bi Tam K thnh lp thuyt Tam l: Khng - Gi - Trung. Thc th tuyt Tam ca Thin i cha hn l bn sao ng vi ngha gc ca Long Th, bi Long Th cha bao gi lp ra Tam ; iu c ni trong lun i Tr , quyn ba mi tm 157. Long Th vit lun ny khi tui i ng bng: trong Pht php c hai , mt l th , hai l nht ngha ; v th , nn ni c chng sinh, v nht ngha , nn ni chng sinh v v s hu. ng thi, phm Qun T trong Trung Lun cng ni: ch Pht nng theo nh m v chng sinh thuyt php, mt l

tc , hai l nht ngha 158. Trong Trung Lun to tr ci tt cnh khng (tc ci khng rng trng) ca nh bin, tc c i lp vi khng. Do d, ngi i xng tng ci hc Trung qun ca Long Th l o l ca Khng Tng, l nhm vo im va nu. ---o0o--TIT II. NGI K HU CA LONG TH. Trong nhng t ca Long Th, B (Aryadeva - Thnh Thin, sng vo khong t nm 170 - 270 ty lch) l ngi ti kit xut. Theo B B Tt Truyn 159 th ng xut thn trong mt gia nh theo B La Mn gio nam n, ng l ngi tr tu bt qun, ng thi ng dng vng rng c mt pho tng i T Ti Thin cao hai trng, tng linh ng mt cch d thng, nhng ng khng cho bt c ai c xem tng, nh ngi no c xem cng khng dm nhn thng vo mt tng, ngay c B mun nhn mt ln cng khng th; v mi ln ng nhn th hai mt ca tng lin dao ng v nhn ng thnh n, B dng thang leo ln thn tng v c i mt tri ca tng. Xong vic ng t mc i mt tri ca mnh tr li cho tng T Ti Thin. Do vy ng ch cn c mt bn hu. V th ngi thi y gi l ng Ca Na B (Kn - deva). Do nhn duyn ny ng t b ngoi o quy nhp Pht gio. ng xut gia v th hc Pht php vi Long Th. Sau , ng chu du hong ha. Cng nh Long Th, ng nh cm ha c mt v quc vng vn trc nay tn phng ngoi o. Li na B dng phng thc bin lun nh bt hng ngoi o, v ch trong khong thi gian ba thng ng ha c hn mt trm nghn ngi. C mt t ca v s ngoi o nhn thy thy mnh b B dng bin lun nh bi nn m lng cm phn, v th rng: ng dng ming thng phc thy ta, ta s dng ao thng phc li ng; ng dng khng ao vy khn ta, ta s dng thc ao vy khn li ng. V th, mt hm B tt B ang bnh thn i kinh hnh trong rng vng, bng u t ca ngoi o s cm ao chy n, v ni: ng dng ming ph thy ta, sao bng ta dng ao ph ng!. S v i ca B tt B l, tuy bng ng b hung th ph v, ng tng sp ri xung t nhng Ngi vn khng on hn m con ai mn i vi hung th: ta c ba y bt qu, hin ti tr x ca ta; ngi c th n m ly, ly xong hy leo ngc ln ni m i, ch i ni bnh l s rng cc t cha c php nhn ca ta, h s truy n ngi, hoc h s bt ngi giao cho quan ph.

Khi cc t ngi chy n hin trng, trong c nhiu v cha c php nhn, thy ngi th nn lin rng to than khc nh in nh cung v mun truy ui hung th, B tt cn li, v nhn y khi th t: ci thc ca php, ci thc y khng c ngi th, cng khng c ngi hi. Vy ly ai l thn? Ai l on? Ai l gic? Ai l hi? Cc ngi b s si m la di m vng sinh kin trc nn mi go khc, y chng phi l thin nghip b ngi hi, h hi l hi ci nghip bo ca ta, ch h khng h hi ta (tc ci thc ca php). Cc ngi hy suy ngh iu . Cn thn ch nn cung ui theo cung, ly au thng gy au thng. Dy xong ngi thanh thn ra i. Gi l tm hnh B tt, th nn nh tm hnh ca B tt B mi ch th l chn B tt, ngi ch th l t ca c Pht! S v i ca B tt B chnh l s ng x chn thc trong hon cnh thc tin. - Nhng trc thut ca B. Truyn k v B c i s B n - ngi Ty Tng vit trong b Pht Gio S ca ng: B ngi nc Chp S T (Simhala Tch Lan), th hc vi Long Th. ng tng lu ng ti cha Na Lan , gio ha Ma H L Ch Tra, v sng tc nhiu lun th. B n Pht Gio S ca a La Na Tha cng ngi Ty Tng, th vit: B khi tui v gi, t cha Na Lan i n nam n, ti nc Hng Ch (Knci, nay l conjeveram) st gn vi Lan Gi Na t (Rangantha). Ti y ng ph php cho Cp La Hu La Bt La ri tch. T cc ghi chp trn, cho thy cc truyn k c tnh xc thc lin quan n B tt B hin vn cha hon ton r rng. Nhng trc thut ca B, theo Nht Bn i Chnh Tn Tu l c su tc phm. Nhng tc phm c coi l t tay B vit, gm c ba b: 1. T Bch Lun: Bn dch ca Ty Tng vn cn y , nhng bn Phn vn ch cn tng on, t phn. B i Tha Qung Bch Lun Bn do Huyn Trang dch ra Hn vn ch tng ng vi hai trm bi k phn cui ca T Bch Lun. 2. Bch Lun: Gm c hai quyn, c La Thp dch sang Hn vn. 3. Bch T Lun - mt quyn: B Lu Chi dch ra Hn vn. Ty Tng cng dch bn ny.

C ba b lun th nu trn, do B tham cu phng php lun ca Long Th c vit trong b Trung Lun Tng. B ly lm lp trng bi xch gio ngha ngoi o v Tiu tha. Ngi sau k tha phng chm ny m hnh thnh phi Trung Qun. ---o0o--- La Hu La Bt La. Thy ca Long Th c tn l La Hu La Bt La (Rahulabhadra). i Tr Lun quyn mi tm, c dn dng Thn Bt Nh K chng minh s lin quan gia La Hu La Bt La v sng tc ca Long Th. t ca B cng c tn l La Hu La Bt La. Nghin cu s lin h gia hai nhn vt trn c th l trng tn, nhng khc nhau v thi i, hoc c th l mt ngi nhng b truyn nhm l hai. Nghi vn ny vn cn tn nghi. V rng, La Hu La Bt la l ngi vit Php Hoa Kinh Tn, v ch thch phm u ca Trung Lun. ng l ngi c kh nng vit ch thch cho Trung Lun, v ta h nh ng l ngi i sau i vi Long Th. V lo s v cc trc thut ca t m vit ch thch, v r rng y l iu khng tm thng cht no. Gn y c ngi suy on La Hu La Bt La sinh vo khong t hai dn ba trm nm sau Cng nguyn. Sau La Hu La Bt La, cn c B Tu, Thanh Mc. Thanh Mc (Pingala - Chiu T Ngha, thng dch l Hong Mc), c vit Trung Lun Thch, v c La Thp dch ra Hn vn. Thc th B tt Thanh Mc l ngi vit thch lun, i khi Thanh Mc l ngi n Trung Hoa trcLa Thp, t ra cng t ba n bn trm nm sau Cng nguyn. B Tu l ngi vit bch Lun Bn Tng Thch ca B; tip n c Kin , nin i v Kin khng c r, nhng ng l ngi vit Nhp i Tha Lun gm hai quyn, v c o Thi v cc v khc Bc Kinh- Tung Quc dch ra Hn vn. i loi c th Kin l ngi cng thi vi Thanh Mc? ---o0o--- Phi Trung Qun.

Tnh khng hc ca Long Th, t sau B c mt b suy vi. n thi Th Thn (t nm 320 n nm 400 ty lch) c Long Hu (Nagamitra) l t ca Tng H (Samgharaksita) hng khi, v hong dng ci hc ca Long Th, nhng cha thy hong dng i lun th ca Long Th, ng ch hong dng Trung Lun v Bch Lun Tng theo cch ph thng. Do , cha lt t c tinh hoa ca Tnh khng hc. Khi ng n trung n , theo hc vi Tng H, ng thi ng cng th hc vi Pht H, Thanh Bin v Gii Thot Qun. Trong ba nh trn, Long Hu chu nh hng Pht H v Thanh Bin l r hn c. T thi i Long Th n thi Long Hu, cha thy ai ng ra thnh lp hc phi no. n thi Thanh Bin, do v t ca Th Thn l An Hu vit b Trung Lun Thch, v dng b lun thch ny gii thch Duy Thc hc, c cho l tim n mt ca c Pht. (Cho rng nht thit giai khng lun ca Long Th, y mi l Pht mt thuyt, v vy ch ni n tam v tnh, ng thi vi Duy thc hc lp tam t tnh), trong khi Thanh Bin dng l ngha tri vi l ngha cn bn ca Long Th, v ly phn kch li Long Th. y chnh l manh mi khi u cho cuc khi tranh gia khng-hu. Cnh , kin gii v tnh khng hc gia Thanh Bin v Pht H l khng nht tr, c hai v cng lp trng tnh khng hc, coi y l lun l cn c ph d chp. Nhng phng php ngh lun ca Pht h l ty vo lp lun ca i hng ri theo m ch ra s mu thun ca h, v chng minh lun l ca h l khng c s c th ng vng. Ph t hin chnh, nhng khng tn cng i phng a ra ch trng ca mnh l nh th no. V th phi ny c tn l Tt Ph Tnh Khng phi, hoc C Duyn phi (Prsamgikah). Trong khi phng php ngh lun ca Thanh Bin l t mnh kin lp lun thc mt cch c bit, c o, tn cng v trit ph lp lun ca i phng. V vy phi ny c tn l T Lp Tng phi, hoc Y T Khi phi (Svtantrikah). Hc phi Trung Qun m chng ta s cp ti l do Pht H v Thanh Bin thnh lp. ng thi, sau khi thnh lp phi Trung Qun, phi ny lin pht sinh mi quan h vi Mt gio. C th l Pht H v Thanh Bin hong ha nam n , c hai u chuyn nhp mt tha; cn Nguyt Xng, Tr Tng, Tch H, Tnh Mnh v Lin Hoa Trung n khng ai l khng hc Mt gio. Mt gio ni ln c hc gi i tha ca hai h khng - hu; ht cc, Mt gio c dung ha v t tro ca thi i. V vy, ngay c bui u thnh lp phi Trung Qun c kh v Mt gio, thm ch c th ni ci hc tnh khng ca Long Th l m u cho vic bin ha ca Mt gio. Nay xin lit k h thng ca ba dng ln.

Pht H (Buddaplita - 470-549 sau Cng nguyn), ngi nc Chy B La (Tambala) nam n . ng rng truyn s hc ca mnh ti Gi lam t t Pht Li (Dantapuri) thuc c Yt Lng Gi cng nam n . ng l ngi vit ch s cho b Trung Lun. Hin Ty Tng vn cn bn dch b ch s ny. ng cn c Trung Lun Thch ca V y vit, v truyn n Nguyt Xng (Candrakrti - nm 600-650 ty lch). Nguyt Xng l ngi i hong truyn ca Pht H. ng vit b Minh C Lun ch gii Trung Lun, trong cc nh vit ch gii Trung Lun, th b lun th ca Nguyt Xng l b duy nht hin cn bn Phn vn. V th nn b Minh C Lun ca ng l cc k trn qu; ngoi ra Nguyt Xng cn vit ch gii T Bch Lun ca B, v c dch sang Ty Tng vn vi tn gi l Nhp Trung Lun. B Nhp Trung Lun Tng gn y c php s Din Bi dch ra Hn vn v cho xut bn; xin gii thiu c gi c th tham cu. Ngi tip ni h thng trn c Tch Thin (650-750 ty lch). Tch Thin vit cc b nh: Nhp B Tt Hnh Lun; Tp Hc Lun, Tp Kinh Lun. B th nht v th hai hin cn bn Hn dch. Bn Ty Tng dch v ngay c bn Phn vn hin vn cn. Ring b th ba c dch ra Hn vn vi tn gi l i Tha Bo Yu Ngha Lun.

---o0o--- Thanh Bin (Bhviveka - 490-570 ty lch) Thanh Bin l v lun s v i, thng ng c hng t T kheo theo hc hn nghn ngi. ng l v lun s c cng rt ln trong vic phc hng tnh khng hc. ng xut thn t vng tc Ma La Da La (Malyara) nam n . Sau khi hon thnh vic hc Pht php, ng v li nam n , v lnh o hn nm trm Gi lam s. ng vit lun ph bnh, ch trch thuyt ca Pht H; ng cho Pht H l i tng lun chin. ng cng l nh Duy thc hc thuc h V Trc. Theo i ng Ty Vc K, quyn mi chp; Thanh Bin tng n Ma Kit , chnh l cu hc h Duy thc ca i lun s H php, dang khi cc din bin lun cha ti hi kt, th Thanh Bin mi vic mi vic u y vo Nhn minh v coi trng lun php Nhn minh ca cc hc gi Duy thc cng lun nn. Nhn minh hc nhn v vic ny m thnh ci hc sng r hai tng khng - hu cng kch nhau, khin cho lun phong i tha Pht gio mt thi hng thnh. Tic l sau Thanh Bin, i tng lun chin li l vn thuc ni gio ch khng cn l vic i ph vi t thuyt ca ngoi o. Nhng trc tc ca Thanh Bin gm c: Bt Nh ng Lun, i Tha Chng Trn Lun, Trung Qun Tm Lun Tng, D Tng Tnh Thch; b Bt Nh ng Lun dch ra Hn vn v Tng vn, b i Tha Chng Trn Lun ch c bn Hn dch; hai b Trung Qun Tm Lun Tng v b D B Tng Tinh Thch, ch c bn dch ca Ty Tng. t ca Thanh Bin l Quan m Cm c vit thch ngha cho Bt Nh ng Lun. Trong khi , Nguyt Xng theo dng ca Pht H m phn kch li Thanh Bin. Tr Quang (Jnnaprabh) l ngi cng thi vi Nguyt Xng, ng cn c vo thuyt ca Thanh Bin m phi i li Nguyt Xng - nh Duy thc cng phi ca Trung Qun lun chin vi nhau, v hai phi ca Trung Qun li cng lun chin; tnh th ging nh thi mt k ca B phi Pht gio Tiu tha, do m lun th c vit qu nhiu, v d chp vt hn thi thnh. ---o0o--- Nguyt Xng v cc lun s. Xt v phng din lch s Pht gio n , th a v ca Nguyt Xng l kh cao. Khi Nguyt Xng cn l ch tr cha Na Lan , hc gi Duy Thc thuc h An Hu l Nguyt Cung (Candragomim), cng ng bin lun ti

cha t Lai, mt bn th ch trng tnh khng, mt bn th ch trng Duy thc. Cuc bin lun din ra v cng gay cn, v ko di n by nm Nguyt Xng mi dnh c phn thng. Nhn s kin ny cc hc gi ca h tnh khng coi y nh l phn thng mang tnh khch l ht sc ln. Nguyt Xng truyn xung i Minh Quyn, Tiu Minh Quyn, n A Hp (Atsa) ngi sau ny i n Ty Tng v vit b B o ng Lun, gy c nh hng cc ln i vi Pht gio Ty Tng. Li na, theo Php s n Thun th: Nguyt Xng bui u tuy theo hc cc nh nh Pht H, Thanh Bin, cho nn vn tnh khng c v nh ha hp khng c g phi lun tranh, bn ny khng, bn kia hu khng t nhn ra c s d bit. Ring Nguyt Xng rt hp vi Pht H, cho nn ng nu thng bng cch ni th tng bt cng (tng ny khng nh cc tng khc) s d ng ni nh th l v c s cnh tranh giang thnh v t tc 160. y l ni v cuc tranh lun gia ni b Trung Qun m Nguyt Xng l ngi khi xng, ng ly Thanh Bin bi xch kin gii ca Pht h m khng tnh n cuc ni tranh trong h tnh khng. ng Pht Gio S ca Kim Sn Chnh Ho, chng mi su chp l, Nguyt Xng xng xut v ng trn lp trng ca phi C Duyn bi bc phi Y T Khi ca Thanh Bin. Phi Y T Khi phn ra lm hai: - Mt l phi kinh Lng Trung Qun Y T Khi, gm c Thanh Bin, Tr Tng (Jnngarbha). Tr Tng vit b Nh Phn Bit Tng, v b Gii Thm Mt Kinh Di Lc Phm Lc S. - Hai l phi Du Gi S Trung Qun Y T Khi, gm c Tch H (Sntaraksita), Lin Hoa Gii (Kamalasla), Gii Thot Qun (Vimuktisena), S T Hin (Haribhadra), Gii Kit Tng Tr (Buddhasrynna) v.v... Nhng v va nu u thuc phi Y T Khi ca Thanh Bin v h gia nhp hc thuyt ca Du Gi Hnh. Cc lun th do h sng tc, trong cp n nhiu phng php rt hot bt v t tng hc Pht gio v ngoi o. - Tch H, ngi sng vo khong t nm 700 n nm 760 ty lch, ng theo hc ti cha Na Lan , sau ng cng Lin Hoa Sanh n Ty Tng; ng c vit b Chn L Tp Yu. - Lin Hoa Gii, ng sng khong t nm 740 n nm 800 ty lch. Tc phm ca ng gm c Kim Cang Bt Nh Kinh Qung Ch, B Tm Qung Thch, Qung Thch B Tm Lun v.v...

- S T Hin, ng sng c vo th k th tm ty lch. ng vit li thch cho b Hin Qun Trang Nghim Lun do Di Lc to, v Hin Qun Trang Nghim Minh Bt Nh Ba La Mt a Thch v.v... Nhng b lun Hin Qun Trang Nghim l b lun do Di Lc to, thuyt ny trc gi cha nghe ti bao gi. Tuy nhin vo thi Ba La vng triu, ngi hc tnh khng dung np c duy tm chn thng v tr thnh i thnh, t lun Hin Qun Trang Nghim mi c coi l mt trong nm b lun ln ca Di Lc. Mt Gio Ty Tng thnh hnh chn thng duy tm, nn lun Hin Qun Trang Nghim nh cng thnh hnh ti Ty Tng. y cng cn ni r; nhng v v lun Hin Qun Trang Nghim ca Di Lc m m vit li gii thch, th ngi u tin l Gii Thot Qun, mt mn sinh ca Tng H, Gii Thot Qun ln lt truyn xung Tiu Gii Thot Qun, Thng Qun, iu Phc Qun, Tnh Mnh, S T Hin, v n Lin Hoa Gii th c rc r i xng. ---o0o--TIT III. KINH IN I THA SAU LONG TH - Trung k i tha. Pht gio i tha t sau Long Th n thi i V Trc, Th Thn v.v... Thng xng l trung k i tha. Cn c Mt gio thnh hnh th thuc v hu k i tha hay vn k i tha. V sao c vic khai m trung k v hu k? y l do hon cnh v thi i. Hn na, thnh in i tha ln lt c hon thnh, iu cn phi trng vo nhim v kt tp, ri cc hc gi Pht gio mi nhn vo t tng i tha m m mang pht trin. Theo Mc Thn Thi Hin (Kimura Taiken) vit trong i Tha Pht Gio T Tng Lun, chng 4, tit 1, ni: vic kt tp kinh in i tha thi trung k l hon thnh ba nhim v m thi i ca Long Th li l: 1. S thuyt minh cha y c lin quan n chn khng diu hu c coi nh cn c ti hu. 2. Cn c vo s thuyt minh cha y c v lun l v tm l, rng tt c chng sinh s thnh Pht.

3. Lin quan n s ging lun cn b lng ca c Pht, nht l Php thn qun cha hon thnh. Thnh in i tha ca thi trung k l nhm pht huy y ba ngha va nu. C th ni l c rt nhiu kinh, nhng ch yu l nhng kinh nh: Kinh Nh Lai Tng, kinh Bt Tng Bt Gim, kinh i Php C, kinh Thng Man, kinh V Thng Y, kinh i Tha Nit Bn, kinh Gii Thm Mt, kinh Nhp Lng Gi, v b kinh i Tha A T t Ma, Tung Quc cha dch b kinh ny. Nay xin gii thiu mt s trong cc kinh c ngi Trung Hoa coi trng: Kinh Thng Man, tn dy l Thng Man S T Hng Nht Tha i Phng Tin Phng Qung Kinh, kinh ny Trung Quc c hai bn dch, mt l bn i Lu Tng do ngi Cu Na Bt La dch vo nm 436 ty lch, hai l bn dch ca B Lu Chi, thi gian c vo nm 503-535 ty lch. Kinh Thng Man c truyn b mt cch su rng vi thi Nam - Bc triu Trung Quc. Nhn vt trung tm ca kinh l phu nhn Thng Man. Trc tin, kinh gii r v thp i th v tam i nguyn, ly thp i th v tam i nguyn x l vn nhip th chnh php, tam tha phng tin, nht tha chn thc v c v Nh Lai tng v.v... Ni r v Nh Lai tng th c kinh Nh Lai Tng, kinh Bt Tng Bt Gim, kinh V Thng Y. Theo huyn lun c ni trong Thng Man Phu Nhn S T Hng Kinh Ging K ca php s n Thun, th kinh Thng Man c ba ngha ln: 1. Ni v ngi - y l ngha bnh ng; bn kinh ny ch trng c ba im bnh ng; bnh ng gia ngi xut gia v ngi ti gia, bnh ng gii tnh gia ngi nam v ngi n, bnh ng gia thiu nin v lo nin. 2. Ni v php - y l ngha cu cnh; bn kinh c ba phng din v cu cnh: a) Cng c ca Nh Lai l cu cnh, bt lun l quan st v phng din no, duy ch c cng c ca Nh Lai l thng tr. c vy mi gi l cu cnh. b) Cnh tr Nh Lai l cu cnh. Cnh y l thc tng ca cc php m c Pht chng ng, Tr l ch cho tr hu bnh ng, c Pht dng tr hu ny thy r thc tng ca cc php. Do cng dc v lng v bin ca

Pht, trong Ngi thng nhip lm cnh v tr, cnh, tr siu vit ln trn hng nh tha, v t n cu cnh vin mn. c) Nhn y cu cnh ca Nh Lai nhn y ca Nh Lai c ni trong kinh l ch cho Nh Lai tng - tc Pht tnh; ngi ngi u c Nh Lai tng, do ai ai cng c kh nng thnh Pht. T cnh tr cu cnh ca Nh Lai m truy tm cn nguyn ca cu cnh ny, c vy mi nhn ra c Nh Lai tng l cu cnh s y ca Nh Lai. Nh Lai y l nhn ca Nh Lai tng, m cng l qu ca cu cnh Nh Lai; qu l cu cnh, tt nhin nhn cng l cu cnh. 3. Ni v tng quan gia ngi v php, y l ngha nhip th: Nhip th chnh php, hay tip th Pht php, hoc lnh th Pht php - tc khin cho Pht php tr thnh Pht php ca chnh ngi hc Pht. Khi t n mc ch l lc chnh mnh hip nht vi Pht php. Ch yu kinh Thng Man l pht huy t tng Nh Lai tng. y, thuyt Nh Lai tng ca kinh Thng Man c lin h vi tm trong tam gii duy tm ca kinh Hoa Nghim, v c h thng li v pht trin thnh cng. Nh Lai tng l Pht tnh, l t th, l php thn tng, l php gii tng l xut th gian thng thng tng, l t tnh thanh tnh tng. Nhng vy, cnh gii ca Nh Lai l Nit bn, l thng lc ng tnh. Li cn ni l trong Nh Lai tng c cha Nh Lai; v rng ai ai cng u cha Nh Lai tng ni t thn tm mnh, tc l cha t th thanh tnh ca Nh Lai. Ch v b khch trn (tc ngoi duyn) phin no lm cho nhim , ri nhn m sinh khi nhng tng (tc t tng, ngh, nim) tp nhim, khng thanh tnh. iu ny, chung qui l trong chn khng l by diu hu; ni cch khc, diu hu hin l trong chn khng. Pht gio vn khng ch trng hu ng. iu ny ch xy r a sau khi thc chng tt c u khng, khi y ci ng ca bn th chn thng, ca duy tm thanh tnh s c hin l. Lun i Tha Khi Tn gi l Nh tht khng cnh, hay Nh thc bt khng cnh cng t c; do khch trn phin no bin hin ra cc tng tp nhim, ch cc tng tp nhim l khng thc c, t th thanh tnh ca Nh Lai tng l Nh thc bt khng. ---o0o--- Kinh Nit Bn. Kinh Nit bn thuc kinh i tha, kinh ny c pht trin t kinh Trng A Hm. i vi i tha, th kinh Du Hnh l thuc Tiu tha Nit bn

Kinh; kinh Du Hnh ch yu l ghi chp nhng ngn hnh ca c Thch Tn vo nhng nm cui i ca Ngi, trong khi i tha Nit bn Kinh khng ly nhng s thc c k thut lm trung tm, m ch nhm mc ch pht huy gio l mang tnh nht nh. S thnh lp i tha Nit bn kinh din ra t nm 200 n nm 300 sau Cng nguyn. Mt s hc gi cn i cho rng bc n l ni kinh Nit bn xut hin u tin. Kinh i tha Nit bn k tha t tng kinh Bt Nh, kinh Php Hoa, kinh Hoa Nghim v.v... N da vo hnh thc ca Tiu tha Nit bn Kinh m hon thnh. Ti Trung Quc c hai dch bn; mt l ca m V Sm, gm bn mi quyn vi tn kinh l i Bt Nit bn, dch bn ny c gi l bc bn; dch bn na l do Hu Nghim tu chnh li bc bn, vi ba mi su quyn, cng cng tn l i Bt Nit Bn kinh, v c gi l nam bn. V ni dung, th c hai dch bn u tng ng. Ch c tn ca phm v s phn chng l c sa i. Bn Phn vn ca kinh hin khng cn, bn Ty Tng cng dch t bn ch Hn. Nhng ti cc a khu vng Trung , v ti Cao D Sn ca Nht Bn li mi pht hin c tng on, tng trang ca bn kinh Nit Bn bng Phn vn. T tng kinh i tha Nit Bn l ly khng ca Bt Nh Kinh, thuyt tm tnh bn tnh ca i Chng B, v thuyt nht m thuyt php ca gio l, li thm thuyt tam hi qui nht ca kinh Php Hoa m pht trin thnh. Gio ngha c bit ca kinh i Bt Nit Bn i loi c ba im: 1. Php thn thng tr: Kinh Php Hoa em tnh c kh nng thnh Pht ca tt c chng sinh m hng v nhng gio ha hun tp cc i qu kh, l cn c vo v lng th ca c Pht, cng l ni Pht thnh Pht t qu kh lu xa v trc nhng vn cha tin n ni tm chng minh Pht v lng th. M ch mi ni n Pht th thng tr mang tnh lch s, n kinh Nit bn mi chuyn c Pht ca lch s thnh php thn thng tr. y l ni, c Pht Thch Ca, theo tch xa l ha thn Pht ng ha vo ci nhn gian, cho nn bn tnh Pht khng lin quan g n sinh t. Bn tnh y l php thn Pht; theo truyn tch th s ng ha ca sc thn v bn tnh ca php thn c khc nhau. Bn th ca php thn l thng tr bt bin, l s vnh hng v hn ca i ng. l ly ni tm ca sc thn Pht chng minh Pht l v lng th.

2. Tt c chng sinh u c tnh Pht: Sc thn Pht cng php thn Pht l phi nht phi nh, theo truyn tch th ng ha ca php thn cng tc l sc thn. Tnh nng ca php thn l thng tr bt bin v hn vnh hng ca i ng, vy th tt c chng sinh u c y i ng ny, cho nn v bn th m ni, th Pht v chng sinh l bnh ng. Nu php thn khng bnh ng th s tu hc Pht php ca chng sinh cui cng cng vn khng thnh Pht; tnh c kh nng thnh Pht, vi c Pht th gi l php thn, vi chng sinh th gi l Pht tnh bn c (Pht tnh vn ). 3. Nht xin c th thnh Pht. S d gi Nht xin (Icchantika), kinh Nit Bn gii thch v Nht xin : ngi khng tin Pht php, ngi ct t mi cn lnh, ngi khng tin nhn qu nghip bo, ngi khng chu thn cn thin hu tri thc. Hng ngi ny, theo kinh Bit Bn - tt c chng sinh u c tnh Pht; vy ng nhin Nht xin d cng c tnh Pht, c tnh Pht, th l php thn thng tr, vy nu c c hi hp th Pht php, tu theo Pht php t n rt ro vin mn, th Nht xin vn c kh nng thnh Pht. ---o0o--- Kinh Gii Thm Mt. Nh Lai Tng (Pht tnh, php thn) c ni trong cc kinh nh kinh Thng Man, kinh Nit Bn, l thch ng vi yu cu c gi l hng thng mn; nhng t c s trn lp trng l ly th gii tp nhim thuyt minh. Tuy kinh Bt Nh, kinh Hoa Nghim, kinh Duy ma u cho rng tt c ci s hu trong tam gii u do s pht ng ca tm, li cng ni, do v minh m c s hin hin ca th gii h vng; ng khc, cng do s thanh tnh ca tm m cnh Tnh hin l. Tuy nhin, thuyt minh nh vy l c phn n gin. Kinh Gii Thm Mt cng nhn vo thuyt minh va nu m tin thm bc na. iu c kinh Gii Thm Mt gi l v minh tr a y l tha nhn cn bn ca v minh thuc v thc (v minh khng tng ng vi tm); v phng din tnh thc, th tm c tha nhn l Pht tnh, l Nh Lai tng. Nhng gia v minh v tnh thc quan h ra lm sao? Th gii c phi hp v trin khai nh th no? kho st k vn ny, dn n vic thnh lp mn Duy thc ca Pht gio, vy nn b kinh Gii Thm Mt l tin thn ca Duy Thc hc.

Bn kinh ny c B Lu Chi dch ra Hn vn vi tn gi l Gii Thm Mt Kinh, gm nm quyn, Huyn Trang cng dch Gii Thm Mt Kinh vi nm quyn, phm th by v th tm c ngi Cu Na Bt La dch ra Hn ng. Bn Phn vn v Ty Tng vn ca kinh ny vn cha tm thy thi cn i. T phm th hai n phm th nm ca kinh ny c xut hin sm nht, sau c thm phm th su c a vo th kinh mi hon thnh. Nhng v sau c thm t phm th nht, cng nh phm th by, th tm nh kinh Gii Thm Mt nh hin nay. Bn kinh l mt b lun th mang tnh cht thnh in, kinh c nhiu nt c sc, nhng ch yu l ba im sau: ---o0o--1. T tng v A Li Da Thc: thi Long Th cha c quan nim v thc th by; nhng v sau, do tha nhn ngoi ni b ca su thc cn c Nh Lai tng v.v... dng Nh Lai tng v.v... ci tin cu thnh nguyn l ca th gii hin thc, mi thnh lp thc A Li Da (laya-vijnna - Tng thc) ca kinh Gii Thm Mt, hoc cn c tn l thc A n Na (dna-vijnna - Chp tr thc), ly thc ny lm thc th by, v cng l thc lm ch th m nhn vic sinh t lun hi ca chng sinh, sau ly thc A Li Da lm thc th tm, v th A n Na lm thc th by. D vy, nhng trong kinh Gii Thm Mt vn cha c s phn chia ny. Tuy l do pht trin t Nh Lai tng hoc Pht tnh m thnh lp, nhng nguyn nhn xa ca vic thnh lp thc A Li Da c bt ngun t Cn bn thc ca i Chng B, Phi ly un ng ca c T B, Sc tm h hun, Chng t thuyt, T y thc, Nht v un ca kinh B, cng sinh t un ca Ha a B, m kin lp nn c s ca thc th by. Tnh cht ca thc th by nh th no? iu ny c bn kinh gii thch: A Na thc thm thm t, ng phm phu bt khai din, nht thit chng t nh bc lu, khng b (phm phu) phn bit chp vi ng 161 (thc A Na rt su kn, cho nn i vi phm phu ta khng khai din, tt c chng t chy nh thc , ta ngi (phm phu) phn bit (ging chy ca chng t) m chp lm ng). Li na, danh xng ca thc c gii thch: thc ny cng c tn l thc A Na, ti sao?. Do thc ny i vi thn lun theo st gn gi. Thc ny cng c tn l A Li Da, ti sao? Do thc ny c ci ngha: nhip th, tng n, v cng an nguy i vi thn. Thc ny

cng c danh xng l tm, l ngha g? Do, sc, thanh, hng, v, xc v.v... thc ny lun tch tp v lm cho ln mnh. ---o0o--2. a ra thuyt v tam tng tam v tnh: Thuyt tam tng, tam v tnh l iu thch hp xc lp A Li Da. Tam tng l: a) Bin k s chp tng - tng ny ch cho s th gic v huyn gic (hiu sai v hiu khng ng i tng). b) Y tha khi tng - tc l tng c sinh ra bi nhn duyn, trong gm c hin tng ca th gii thng thc v th gii khoa hc, tt c u da vo ci khc sinh khi tng trng. c) Vin thnh thc tng - tng ny ch cho chn nh thc tng ca tt c cc php l bnh ng. Tam v t tnh tc l: Ly ba tng nu trn m truy nguyn v cn bn ca chng, th c ba tng khng th la tm m c. a) Bin k s chp tng, l biu tng ca tm, tng ny khng c t tnh c bit no tn ti, nn gi l tng v t tnh. b) Y Tha khi tng, l php nhn duyn sinh, nhn chung th d kin ca nhn duyn cng l tm, do tng ny cng khng c t thnh c th, nn gi Y Tha khi tng l sinh v t tnh. c) Vin thnh thc tnh, l s duyn ca tm thanh tnh, tng ny m la tm th khng c t tnh ring, nn c c gi l thng ngha v t tnh. ---o0o--3. xut thuyt Tam thi liu, v liu: y l i vi phng php phn tch v gii thch t tng. Kinh ny nhn nh rng, bui u c Pht i vi hng Tiu tha nn Ngi thuyt php T , l thuyt liu ngha (khng cu cnh); tip i vi hng B Tt, Pht thuyt cc php l khng t tnh, nn cc php bt sinh bt dit, cng l

thuyt v liu ngha; thuyt tam tng tam v tnh ca kinh ny mi l thuyt liu ngha (rt ro). Kinh Gii Thm Mt i vi tam tha Pht php, bn kinh ly liu ngha v v liu ngha lm phng php phn nh, gii thch. iu gy nh hng rt ln n t tng gio php ca i sau. ---o0o--- Kinh Nhp Lng Gi. Kinh Nhp Lng Gi (Lankvatra Stra), gi gin lc l kinh Lng Gi. Bn Phn vn ca kinh ny hin vn cn. Hn dch c ba bn: 1. Bn Lng Gi A Bt La Bo Kinh gm bn quyn, do Cu Na Bt La dch vo i Lu Tng, nm 443 ty lch. 2. Bn Nhp Lng Gi Kinh, c mi quyn, do B Lu Chi dch vo i Nguyn Ngy, nm 513 ty lch. 3. Bn i Tha Nhp Lng Gi Kinh vi by quyn, do Thc Xoa Nan dch vo i L ng, nm 700 ty lch. Ba bn kinh va nu v mt nghin cu, chng l ti liu rt hon chnh, nhng ni dung ca kinh hi tp lon, do mun nm c ton th ch th ca kinh c phn khng d. Da theo t tng ca kinh m ni, th quan nim ch yu ca kinh l thuyt minh: ng php, tam t tnh, bt thc, v nh v ng. Kinh Gii Thm Mt khi lp t s tha tip t tro Nh Lai tng. Trong khi kinh ny li dng t tro Nh Lai tng, mt ln na tin su vo Nh Lai tng quyt nh mc ch l tng, phn tip theo s ni r v mt hin thc ca Nh Lai tng. Trong kinh c ch ni ngc li ng php, tam t tnh, bt thc vo nh v ng. Bn kinh ly Ng php, tam t tnh, bt thc v nh v ng gii thch bn th v hin tng ca nhn sinh, v tr. Xin lc gii thiu cc im chnh yu. 1. Ng php: Ng php c ni trong cc b lun nh: lun Du Gi S a, lun Hin Dng thnh Gio, lun Thnh Duy Thc, lun Pht Tnh. Ng php gm c:

a) Danh - tn gi ca s vt. b) Tng - do tn m ni ln tng tng. c) Phn bit - tc ty vo danh v tng m phn on. d) Chnh tr - l tr hu khm ph thy danh v tng khng thc. e) Nh nh - l tr hu nhn i tng mt cch bnh ng chn nh. Ng php ny nu ln tnh ch quan (phn bit), khch quan (danh tng) ca m gii, v tnh ch quan (chnh tr) khch quan (Nh nh) ca ng gii, qua ph m gii tin vo ng gii, s d chia lm nm giai on l c nhm kho st. 2. Tam t tnh: y l iu c ni n trong kinh Gii Thm Mt l tam v tnh, y l: a) Bin k s chp tnh - vng phn bit tnh. b) Y tha khi tnh - duyn khi tnh. c) Vin thnh thc tnh - chn thc tnh. Cch dng tam tnh ca kinh Lng Gi l ly ng php thu vo: danh, tng tng ng vi Bin k s chp tnh; phn bit tng ng vi Y tha khi tnh; chnh tr, nh nh tng ng vi Vin thnh thc tnh. 3. Bt thc: Kinh ny ly thc th by A Li Da ca kinh Gii Thm Mt lm thc th tm, bn di thc th tm, lp ring thc th by Mt Na (Manas - thc, v tip n mi l tin lc thc m xa gi Pht gio nguyn th vn thng s dng. Lun v bt thc ca bn kinh, tuy so vi kinh Gii Thm Mt c thm mt tng chnh l, nhng qu l iu rt kh tiu ha, bi n khin ngi ta vin vo m xc lp nhiu ngha tri nghch. T xa nay cc nh lun gii i vi kinh ny, pht sinh nhiu cch gii thch khc nhau, m nguyn nhn l do y. Ni mt cch tng qut, th hot ng ca thc th tm l nhn vo s phn bit ca by thc trc m khi. V bn thn thc th tm l v t tnh, bi tt c mi t sng khng c t sng no li khi ln bn ngoi thc hi 162; cng th, tt c mi sinh khi ca by thc

trc khng th din ra bn ngoi thc th tm. y l Duy thc quan ca kinh ny. Vy, lm th no nh ch nhng t sng ca thc hi? Vn s c gii r phn nh v ng. 4. Nh v ng Nh v ng tc l nhn khng v php khng 163. Nhn v kinh ny i vi tm thc u c lp ba tng l: chn tng, nghip tng, v chuyn tng; trong bn th ch thc ca chn tng ca thc th tm. Nghip tng v chuyn tng ca by thc trc v ca thc th tm c th l do sc tu hnh, m c bit l dng php qun nhn khng v php khng tiu dit. Tiu dit c ng th ca nghip tng v chuyn tng, th tc khc thc hi lng ba s nh ch: mt khi thc hi lng ba khng cn kh nng sinh khi th gi l Nh Lai tng, l Chn nh, l Nit bn, l Php thn, l V cu thc, hoc gi l bt sinh bt dit, l ng th ca thanh tnh v cu cng nhn y. Kinh ny iu ha t tng v Nh Lai tng v t tng v thc A Li Da. N tha nhn ni dung thc th tm A Li Da c bao hm tnh v bt tnh. V phng din bt tnh, l thc th tm sinh khi phn bit huyn vng v th gii hin tng. V phng din tnh, th l vic xc lp thc th bnh ng gii ca php thn, ca Nit bn v Chn nh. im ny rt gn vi t tng nht tm nh mn ca lun i Tha Khi Tn. ---o0o--- Chn thng Duy Tm. Theo kin ca php s n Thun 164, th kinh Lng Gi v lun i Tha Khi Tn c mi quan h c bit su sc. Danh v tng c kinh Lng Gi v Lun i Tha Khi Tn s dng lging nhau, nhng ch khc v ngha. Xa nay c nhiu ngi bit r iu ny. Tm, , thc ca lun i Tha Khi Tn c th i chiu thu vo tam tng, tam thc ca kinh Lng Gi. Nhn y Ngi M Minh khng phi nhc cng thm na trong lun i Tha Khi Tn. S n Thun cn ch ra rng; kinh Nh Lai Tng, kinh Php C, kinh i Nit Bn, kinh Thng Man, kinh Bt Sinh Bt Dit, kinh V thng Y, kinh Lng Gi, kinh Mt Nghim, kinh Vin Gic v.v... u l nhng kinh thuc Duy tm chn thng. Mt in ca thi hu k, chn phn mi cng thuc v chn thng duy tm. nh vy c th thy kinh in i tha sau thi trung k, phn ln c th lit vo mt h chn thng. S n Thun cn thm. gi l chn thng tm, v danh mc

ca chn thng tm rt nhiu, nh: Php tnh, Nh Lai tng, Vin gic, Thng tr chn tm, Pht tnh, B tm, i Nit bn, Php thn Khng tnh. Nhng danh mc ny i vi lun s chn thng c coi nh mt vic. T tng chn thng: t tng ny chnh xc l ngm c trong thnh in nguyn th, chng hn c Pht ging v La Hn ly dc, khng cn phi sm ci v b ci tnh thiu t. Hoc gi l khng cn b phin no thiu t, v l thng tr bt bin. Trong kinh ng qut Ma La, c Pht t pht biu: Ta thng tr (tm) i bi. Ngay nh i vi chn thng duy tm, cng b ln ln vi vic thnh lp chn thng khng v chn thng tm. Lun v thng ng iu ny h thuc hon ton vo kinh nghim tn gio m ch c ngi tu mi cm nhn c ni t thn, ch khng th nghe c Pht thuyt t bn ngoi. iu chc chn thng ng l do s khai m t Pht gio nguyn th. Ch thng ng khng lin quan g n nh hng t cc tn gio v cc hc phi ca n . Sch ny khng c quy nh lp mt chng ring gii thiu vn chn thng duy tm, nhng d sao th y cng l mt lun trng yu, cho nn cui tit ch xin lc thut. ---o0o--CHNG X .PHT GIO I THA H V TRC TIT I. B TT V TRC chng trc c cp n kinh in ca thi trung k i tha l do yu cu thi i, vo c ngi cho l n c thnh lp vo thi gian t nm hai trm n nm bn trm sau Cng nguyn, hn na, kinh i Nit Bn, kinh i Php C u lu hnh nam n ; kinh Lng Gi th ly b bin phi nam n lm a im thuyt php. Nhn y, c th ni cc kinh in ny vi kinh Bt Nh u c thnh lp ti nam n . Nhng t tng trong nhng kinh ny cng vi kinh i tha cng thuc nam n thi k trc c ch tri nghch nhau; y l s thc. Kho st su hn th thy kinh Thng Man ly A Du (Ayodhy) vng trung n lm trung tm, trong khi ngi V Trc v Th Thn li xut thn bc n . c bit l ngi V Trc, ngi khng ly A Du lm

trung tm pht trin i tha Duy Thc. A Du l vng t m vng triu Cp a nhm n di v y vo cui th k th IV ty lch. Do , c ngi ly ni y lm a bn pht trin kinh in i tha thi trung k, c kh nng kinh in i tha thi trung k l sn vt vn ha ca vng triu Cp a (t th k th IV n th k th VI ty lch). Bt lun th no, ng thi ngi Long Th t chc hon b i tha Pht gio, c sc l vic ngi ph Tiu tha pht huy tnh u vit ca i tha; n ngi V Trc, v phng din gio l, ngi khai trin n trc c thi ca Long Th, ng thi ngi cng gom ly nhng gio l ri rc ca Tiu tha Hu B lm c s, cho nn lc xc lp i tha Pht gio th ngi gm lun Tiu tha thng hip vo i tha . Thi ngi tam tng Ngha Tnh lu hc ti n , ng c vit trong b Nam Hi K Qui Ni Php Truyn 165 rng gi l i tha th khng ngoi hai th loi, mt l Trung - Qun, hai l Du Gi. Trung Qun th tc hu chn khng. Th h nh huyn, Du Gi th ngoi v ni hu, mi vic u l Duy Thc. Trung Qun thnh hnh ng nam n , cn Du Gi th thnh hnh trung bc n , kt qu ny l do hon cnh v thi i tr lc m thnh. V sao cho rng i tha duy thc l Du Gi? l do hon cnh v thi i gia Du Gi v Duy thc c lin quan vi nhau. Phm h ai kho tu ch qun th ngi kh nhp Du Gi, gi l Du gi S; lm ni y tr cho Du Gi s, th gi l Du Gi S a, tc l ngi An Th Cao dch cc b Tu Hnh Kinh, i o a Kinh, i o a Kinh, ngi Gic Hin dch b Tu Hnh Phng Tin, nhng cch dch khc nhau ny u lin h n Du gi S a ca Phn ng. Nh vy, Du gi s l ch cho thin s, v a phn cnh gii ca thin s l ni chng. Do , t thin m xut gio l s thc, s xut gio ca thin vn l t kinh nghim ni chng m lp thuyt. Hc gi Tiu tha ca Thuyt Nht Thit Hu B c bit i su vo thin. Bui u thin c truyn n Trung Quc c rt t ngi hc, v cng c truyn vo Trung Quc t h hc gi ca vng bc n l chnh. Gio ngha ca thin phn nhiu pht xut t cc hc gi Du Gi. V i s pht khi vic chnh l, t chc gio thuyt Du Gi l ngi Di Lc, theo s kho chng ca cc gi cn i th v th ngi Di Lc l nhn vt lch s ng hng th hai trong s cc hc gi ca Tt B a B (Nht Thit Hu).

---o0o--- Di Lc v V Trc. Ngi Di Lc (Maitreya T Th). Chng tm, tit mt v ba, sch ny c lc dn v Di Lc. Ngi l v B Tt nht sinh b x (ln sinh sau rt) hin ang ti ni vin ca cung tri u Sut, v trong tng lai s thnh Pht ci nhn gian ny. Theo bn dch B Tu Bn u Php S Truyn ca Chn 166, th ba anh em ngi V Trc (Asanga) sinh ti nc Ph Lu Sa Ph La (Purusa Pura - nay l Bch H Nga) bc n , trong mt gia nh theo B La Mn gio. Anh trng l ngi V Trc, k l ngi Th Thn (Vasubandhu), v th ba l ngi T Ln Tr Bt B, c ba anh em u xut gia vi Hu B. Sau ngi V Trc i n Mc T Ha (Videha) v chu s gio ha ca La hn Tn u La, v chng c khng qun ca Tiu tha. Nhng V Trc cha tha bn vn thn thng ln cung tri u Sut hng v B Tt Di Lc m th gio i tha khng qun, v i tha kinh ngha, tip theo ng mi thnh B Tt Di Lc xung ci nhn gian thuyt php. Nhn y, hin cn truyn Di Lc l ngi to cc b lun th trng yu sau: 1. Du Gi S a Lun - mt trm quyn, c Huyn Trang dch ra Hn vn, Ty Tng ch dch mt b phn v cho rng lun l do V Trc to. 2. i tha Trang Nghim Lun Tng - mt quyn, c Ba La Ph Mt a La dch ra Hn vn. Bn Phn vn v bn dch Ty Tng vn hin vn cn. 3. Bin Trung Bin Lun Tng - mt quyn. Trung Quc c hai dch bn, mt ca Chn , mt ca Huyn Trang. Bn Phn vn v bn Tng vn hin cn. 4. Hin Qun Trang Nghim Lun Tng, bn Phn vn hin cn. Trung Quc cha dch b ny. 5. Nng on Kim Cang Bt Nh Ba La Mt A Kinh Lun Tng - mt quyn, Hn dch c hai bn. Mt ca B Lu Chi, mt ca Ngha Tnh. Nh vy, theo V Tnh B Th ngi Nht Bn tha nhn, th Di Lc l nhn vt lch s 167, v php s n Thun ca Trung Quc tn thnh thuyt ny. Nhng cho rng Di Lc l mt hc gi ln ca Tt B a B 168. Cn

Mc Thn Thi Hin ch trng, nu tha nhn Di Lc l mt v lun s xt v mc lch s, th cn c thm s nghin cu; tuy tm thi ng ng cc tc phm trn l do Di Lc to, nhng i khi cng khng loi tr thuyt cho rng l ca V Trc to, nh th an ton hn 169. Nu da theo kinh nghim tn gio, v kinh nghim tn ngng tn gio th chng ta c l do xc tn v B tt Di Lc ny tc l ngi T Th u Sut Thin. Nhn v nhng thy bit trong nh ca Du gi s tuyt nhin khng phi l cch ni ba hoa mang tnh din t ca chng ta. Khi trong nh, Du gi s dng thn thng ln ci tri thnh php, hoc thnh ngi Di Lc xung nhn gian thuyt php, iu c th xy ra. Cn ng gc lch s t tng, th Di Lc biu hin thn phn mnh thng qua cnh trong nh ca Du gi s. V ngi V Trc chng qua l v Du gi s kit xut i biu cho nhng v Du gi s m thi. Trong B Tu Bn u Php S Truyn chp: V Trc sau khi xut gia vi Tt B a B, ng tu nh v chng c ly dc. Nh vy, khng c g phi nghi, V Trc qu thc l v Du gi s ca Hu b. Li ni v i chng, tuy tt c cng trong mt ging ng nghe php, duy ch c php s V trc c thn cn B Tt Di Lc, nhng v khc ch nghe t xa, m n c nghe Di Lc thuyt php, ban ngy th php s V Trc ging gii li cho cc v khc nghe nhng iu ng nghe c t Di Lc. Nu kho chng t liu v cc nhn vt lch s, th trong nhng v tin bi ca V Trc chc chn l c mt v lun s Di Lc, vi cc l do: 1. Vo thi i Diu Tn c mt v hc gi n n Trung Hoa, v c xng tng l La Thp tam tng, ng v Mit Li m n, l ngi thc nht. 2. Trong o An Truyn c cc v nh: Di L ao Li, Di Lc, Chng H, B Tu Mt, c bn v ny c xng tng l bn i s. 3. Mc lc ca Tt B a B K c chp: T ba mi lm l B, t thc bn mi hai l Ma L, t bn mi bn l B Tu Bn u (Th Thn). 4. Bng h ca Truyn ng Lc chp: t th mi l Ma L Pha La, t mi hai l Th Thn. Trong bn v trc l Mit Li, Di Lc, Ma Li, Ma L Phu La, u do cng mt ch l Maitreya nhng li dch khc nhau, iu cho thy sau B, trc Th Thn chc chn c m v tn l Di Lc. V c tn Di Lc ny ng nhin l mt nhn vt trng yu

trong s cc lun th ca Di Lc. ng thi Di Lc l mt trong nhng Du gi lun s m t tng i biu cho ton b lun th ca Di Lc l tp hp tt c thin cnh s c (chung c trong thin nh) ca cc Du gi s, chng ta c th tha nhn l cc lun th nu trn c truyn bi B Tt Di Lc t cung tri u Sut. Cn ngi hong dng hc thuyt ca Di Lc, l cng c ln ca B Tt V Trc. ---o0o--- V Trc v nhng trc thut ca ng. i , Di Lc l nhn vt sng vo thi gian t nm 270 n nm 350 sau Cng nguyn. V Trc sng vo khang t 310 n nm 390 sau Cng nguyn. Lc V Trc v Th Thn hong dng i php nhm vo thi thnh ca vng triu Cp a. c t cui nm Sa M La Cp a (Samudra - gupta, nm 370-379 ty lch), ri tri qua i vua Chin La Cp a II (Candra - gupta II, 380-414 ty lch). Cho n khi vua Cu Ma La Cp a (Kumra - gupta, 415-? ty lch) k v, y cng l thi gian Php Hin ca Trung Quc ty du hc Pht, cn La Thp th ng du Hong ha, thi gian gia hai v khng cch khong nhau l my. V Trc ngoi vic truyn ging nhng lun th tr danh ca Di Lc, ng cn l ngi t mnh to nhng b lun th ni ting nh: 1. Lun Hin Dng Thnh Gio - mt quyn, Huyn Trang dch ra Hn vn. 2. Lun Nhip i Tha - ba quyn, Hn dch c ba bn; mt ca Chn , mt ca Huyn Trang, v mt ca Pht Phin a. Ty Tng cng c bn dch b lun th ny. 3. Lun i Tha A T t Ma Tp - by quyn, bn Hn dch l ca Huyn Trang, Ty Tng cng c bn dch lun ny. 4. Lun Kim Cang Bt Nh Kinh - hai quyn, bn Hn dch l ca a Ma Cp a, Ty Tng cng c bn dch lun ny. 5. Lun Thun Trung - hai quyn, bn hn dch l ca Bt Nh Lu Chi. 6. Lun i Tha Trang Nghim Kinh - mi ba quyn, bn Hn dch ca Ba La Pha Mt a, lun ny hin cn bn Phn vn l bn dch Tng vn.

th trong ba lun u (mt, hai, ba) chnh din l xin dng phi Du gi. Y th ca lun th t l dng cao kinh Kim Cang Bt Nh. Cn b Thun Trung Lun th ni khi qut v Trung Lun, v b i Tha Trang Nghim Kinh Lun t c s trn lun Du Gi S a ca Di Lc gii thch i tha Trang Nghim Kinh Lun Tng, y l b sch ging thuyt nhng iu ch yu v Pht gio i tha. ---o0o--- Thc A Li Da. Thc A Li Da (laya - Vijnna) l t tng trung tm t Di Lc n V Trc, nay xin cn c nhng g c ni trong lun Du Gi S a nu ra nm o ngha ca thc A Li Da. 1. Hot ng ca thc A Li Da da vo hai nhn t: mt l liu bit tc tm chp th mang tnh ni ti c phn bit; hai l liu bit tc kh th gii mang tnh ngoi ti v phn bit. Thc A Li Da duy tr hot ng ni ti ca thn tm, v liu bit (s nhn thc l do c phn bit r en trng, di ngn, to nh v.v...) hot ng ca th gii ngoi ti. 2. Thc A Li Da tng ng vi nm tm s bin hnh l: tc , xc, th, tng v t. 3. thc A Li Da cng vi cc php c quan h h tng nhn qu: thc A Li Da cn gi l chng t thc, tc n tng cha chng t v ri t chng t sinh khi tt c php, tt c php l s hin hnh ca chng t, nn gi l chng t sinh hin hnh. A Li Da thc l nhn, cc php hin hnh l qu, y l nhn qu ng thi c tc dng sinh khi trong cng mt st na. S hin hnh ca cc php li hun tp (nh hng) tr li thc A Li Da, thnh ra thc A Li Da l ni tch t ca chng t, do vy nn gi l hin hnh sinh chng t. Tc dng trong trng hp ny l s hin hnh ca cc php l nhn, s tch t chng t l qu. Chng t ca thc A Li Da c kh nng sinh khi hin hnh, hin hnh cng c kh nng cng vi chng t ca thc A Li Da nh hng qua li tng tc trong mt st na sinh khi chng t mi, y gi l t loi tng tc (cng mt dng chng t th thay nhau sinh khi lin tc) hay cn gi l chng t sinh chng t. 4. Thc A Li Da v cc thc cng chuyn: phm khi mt hoc hai thc hot ng th chng t trong thc A Li Da cng theo m bin ng.

5. Thc A Li Da c hai mt, l tp nhim v hon tnh: lc lu chuyn trong sinh t, th l lc cn bn thc (tn khc ca thc A Li Da) b tp nhim. Khi chng ng nhp Nit bn, th l s y ca cng nng hon dit. y l p dng t tng Nh Lai tng. ---o0o--- Lun Nhip i Tha ca V Trc. Duy thc hc c pht nguyn t lun Du Gi S i ca Di Lc, sang n lun Nhip i Tha ca V Trc th mn Duy Thc hc thnh cng ln. V Trc vit tc phm ny vo lc tui v gi. y l b lun c t chc c bit c o. Lun ny nhm gii thch phm Nhip i Tha trong kinh i Tha A T t Ma; y cng l tc phm i biu cho t tng V Trc. Ni dung ca lun Nhip i Tha c chia thnh mi chng, ch ch thuyt minh mi th th thng 170, v thut r th ca i tha Pht gio l chn th Pht thuyt (ng l do Pht thuyt) tng (hnh thc) ca mi th th thng c th phn lm: cnh, hnh, qu. Th thng th nht, v th hai l hnh th thng; th thng th chn v th mi l qu th thng. Ni dung ca mi th thng i nh sau: 1. S tri y: Ngha l thc A Li Da c tn l S tri y th. Tt c cc php c bit n u nng thc A Li Da lm s y cho ba tnh (Bin k chp, Y tha khi, vin thnh thc). Ring ba tnh li c hai cch kin gii: a) Bin k s chp v Y tha khi thuc v tp nhim, Vin thnh thc thuc v thanh tnh. b) Bin k chp l thuc v tp nhim, Vin thnh thc thuc v thanh tnh, cn Y tha khi th thng c Bin k chp, v Vin thnh thc, tc c th tp nhim, c th thanh tnh, theo cch hiu th nht th thc A Li Da l h vng, khng thc, l tp nhim bt tnh. Cch hiu th hai, th thc A Li Da va tp nhim h vng, cng va l chn thc thanh tnh. V Trc thin v cch hiu th nht, cn Th Thn th gom c hai. 2. S tri tng:

Tam chng t tnh gi l S tri tng th. S tri l tng 171, gi l S tri tng, tc ly tt c php c bit n chia thnh ba tng thuyt minh: a) Y tha khi t tnh - tnh ny nh nhn cy duyn m sinh khi. V tt c php c th l nhim c th l tnh, ch cc php khng phi l bt bin. b) Bin k s chp t tnh - tnh ny ch cho tt c php s th u khi ngun t lon thc (huyn vng), bi n hon ton khng c thc th. Chng qua y ch l nhn thc ch quan sai lch vi thc ti chn l. c) Vin thnh thc t tnh - tnh ny do chng ng nh khng nhn khng, php khng. y l tnh chn thc ca cc php. 3. Nhp S tri tng: Duy thc tnh, gi l Nhp s tri tng th. Do tu Duy thc qun m ng nhp Duy thc tnh, tu trung l i vo tng s tri v tnh chn thc. Duy thc c hai: a) Bc u l phng tin Duy thc qun - dng Duy thc qun qun st t tnh ca tt c cc php l do h vng phn bit m c; nn rt ro khng c ci c. b) Tin ln bc na l chn thc Duy thc qun - qun st cnh ca cc php l bt kh c, v cnh do h vng, do phn bit ca thc nn cng bt kh c. Khi tm v cnh u dt (tc vng thc khng cn khi nim phn bit ng - php). y l ng nhp bnh ng php tnh (Vin thnh thc tnh). Duy thc qun ca lun ny tuy thng n cnh chn thc (nh va nu), nhng chnh l ch trng i t phm phu n thnh (t phn bit tr a v Gia hnh i n v phn bit tr cn bn) u thng qua Duy thc qun. 4. B nhp nhn qu: Su Ba la Mt a, gi l b nhp nhn qu th. B nhp tu trung l nhp b; tc mun ni i vo Duy Thc tnh cn yu phi tu tr su php Ba La Mt a (b th, tr gii, nhn nhc, tinh tn, thin nh, tr hu); khi cha ng nhp Duy thc tnh th s tu l nhn, khi chng nhp Duy tc thnh th s tu l qu.

5. B nhn qu sai bit: Thp a B tt, gi l b nhn qu tu sai bit th. Sau khi tin n s a th thnh v ca B tt i vi thp a l phi tu tp su Ba La Mt a; c tun t nh th mi a tng dn ln, nn gi l c mi a sai bit, khi n c qu v Pht, th y l lc tu tp su Ba La Mt a vin mn. 6. Tu sai bit trung tng thng gii: Lut nghi ca B tt, gi l th trung tng thng gii th, tc trong cc a m B tt tu tp c gii hc l s tu ca B tt. S d vy, l nhm lm r ch B tt khng tu theo Tiu tha gii ca Thanh vn, cho nn gi l B tt lut nghi a, a c th m tun t tu tp, trin chuyn, tng gia, hng thng, nn gi l tng thng. 7. Tng thng tm: Th lng gi ma, h khng tng, cc tam ma a v.v.. gi l th trung tng thng tm th. y tc l s tu nh hc ca cc B tt a. nh dng tm lm ch th, nn gi l tng thng tm. Th lng gi ma ngha l kin hnh; tm li, Th Lng Nghim tc l i nh. Cnh gii ca nh ny ht sc cao su. N l ch tu v nhm ti ca thp tr B tt. H khng tng l tn khc ca nh, c kh nng hm nhip v xut sinh tt c cng c, nn gi l H khng tng. 8) Tng thng hu: Tr v phn bit, y gi l tng thng hu th. y l ch tu hu ca B tt. Tr v phn bit bao gm c gia hnh tr, cn bn tr, hu c tr. B tt xa la tt c mi php chp phn bit, cho nn ba tr va nu u gi l v phn bit. 9) B qu on: V tr Nit bn, gi l b qu on th. B qu, l qu do tu tp gii nh - hu tam tng thng hc m c c. Chng c qu ny l nh on sch phin no chng v s tri chng. Do , gi l on qu. Ngha l v tr Nit bn l khng tr sinh t, cng khng la sinh t. 10. B qu tr:

Tam chng Pht thn, gi l b qu tr th. Qu ny nh trc ni, n l tr, nn c tn l Qu tr. V phng din on chng ca qu tch dit, th y l v tr i Nit bn; v phng din tr hu ca hin hin qu, th dy l vin mn v phn bit tr, y tc l chuyn tm thc lm bn tr v thnh tu tam thn Pht: a) Chuyn thc th tm thnh i vin Cnh tr; chuyn thc th by thnh Bnh ng tr - tc t tnh thn Pht b) Chuyn thc th su thnh diu quan st tr, tc l Th dng thn Pht. c) Nm thc trc chuyn thnh thnh s tc tr; tc l Bin ha thn Pht. Thn th nht (t tnh thn) th thng tr; thn th hai v th ba (Th dng thn, Bin ha thn) th v thng. Th dng thn do s hin khi ca t tnh thn, m th dng mi php lc (t th dng), v trn lnh vc ny lm thnh v thuyt php ca B tt (tha dng th); bin ha thn l do t tnh thn hin khi, v hng Thanh vn thuyt php. Trn y l gii thch ngha ca thp th thng, xin c gi tham kho thm Nhip i Tha Lun Ging K ca Php s n Thun. Trong ni r v Duy thc cnh, Duy thc hnh v Duy thc qu. Ni v lp trng ca Duy thc hc, th lun ny l b lun thng nht ton th ii tha Pht gio. ---o0o--TIT II. B TT TH THN - Uyn nguyn ca Duy thc hc. Duy thc hc t Di Lc n V Trc th hon thnh v ly thc Nht thit chng lm gc, cho rng Duy thc hc l s bin hin ca chng t thc. Song Duy thc Tam thp tng ca Th Thn, ng ly ba loi phn bit thc lm gc, cho rng Duy Thc hc l s bin hin ca phn bit thc. Hai ngi Di Lc v V Trc th xut pht t Bn a phn ca lun Du Gi S a. y l dng ci ngha bt d ca chng t bt nht bt d lm cn c. Ngi Th Thn th ly Nhip quyt trch phn ca lun Du Gi S a, y l dng ci ngha bt nht ca chng t thc bt nht bt d lm cn c. y l s phn lu ca hai dng ln cng ng nht mn Duy thc hc. V sau, phn nhiu cc hc gi Duy thc u dng thuyt ca Th Thn coi Th

Thn mi l ngi tp i thnh mn Duy thc hc. Ti Trung Quc c mt dng Duy thc hc thuc dng ca ngi V Trc, dng ny l Nhip Lun Tng thuc hc phi Nhip Lun. V vy, trc khi ni v ngi Th Thn, xin gii thiu Uyn nguyn Duy thc hc. Ngoi vic A Li Da cp chng chn, v tit ba trong kinh Gii Thm Mt. Mi khi ni n t tng Duy thc th phi cn c vo t tng ca B phi. Nay xin gii thiu v tham kho Duy thc s quan v Trit hc Duy thc ca php s Php Chin, thin th nht chng bn v nm, ly lm t liu v phn ra nh sau: ---o0o--1. Tam Php n l cn nguyn Duy thc hc: Yu ngha trong thnh in A Hm khng ngoi Tam Php n, Tam Php n l:

Nit bn tch tnh l kt qu ca tam qun, tuy c th gi l T Php n, nhng k thc ch c Tam Php n. em ch hnh v thng snh vi Duy thc hc, th l cc php c bin hin bi do s h vng ca tm v tm s php. Ch php v ng y l ngha ca nhn v ng, php v ng c hin l do bi nhn khng v php khng. Kinh A Hm tuy khng phn chia nhn - php lm hai ngha, nhng thc th kinh hm c hai ngha ny. hu lu giai kh, Nit bn tch tnh, y l pht huy thng ngha i tha; v tr Nit bn ca i tha c khai xut t Nit bn tch tnh. ---o0o--2. Un X Gii l cn nguyn Duy thc:

 gii thch ngha Tam php n, thnh in A Hm c ng un, thp nh x, thp bt gii. o l ca php tng Duy thc tu trung cng kin lp trn o l ny. ---o0o--3. Duy tm lun trong bn b kinh A Hm: Chng hn nh thuyt sinh t lun hi, thuyt nghip cm duyn khi, tt c u ly tm lm ch th to tc. ---o0o--4. Cng dng ca Duy thc hc l xin dng v gii thch kinh A Hm: Lun Bch php gii thch ci ngha ch php v ng ca kinh A Hm; Ng Un lun l gii r ci ngha ng un trong kinh A Hm; i tha Tp Lun v Nhip Trch phn, Bn a phn hai quyn sau, Nhip D Mn Phn v Nhip S Phn v.v... hai mi quyn ca lun Du Gi S a, i b phn l gii thch nhng trong kinh Tp A Hm. ---o0o--- Th Thn v cc trc tc ca ng. Th thn cn c tn l php s B Tu n u, ng l hu du ca ngi V Trc. Nin i ng sng c khong t nm 320 n nm 400 ty lch, theo nhng ghi ch trong b Th thn Truyn. Th ban u ng gi v nh mc chng phong cung ln vo nc K Tn v hc Hu B Lun, trong mi hai nm vi mt s ln nghe lun i T B Sa. Sau khi nm r vn ngha ca ton lun, ng v li qu nh v vit b lun A T t Ma Cu X (gi gin gn l lun Cu X) vi ba mi quyn, tuy l thuyt minh gio ngha ca hu B, nhng rt nhiu ch ng li dng gio ngha ca Kinh B b sung cho gio ngha Hu B. iu ny gii thiu s lc chng su ca sch ny. Khi cha i vo i tha Pht gio, c thuyt ni Th Thn vit rt nhiu b lun mang du n Tiu tha, m lun Cu X l tc phm i biu trong s cc lun ca ng, ng thi ng cn vit Tht Thp Chn Thc Lun rt ni ting. Th Thn dng lun ny cng ph b lun Tng Pht Lun ca phi S Lun ngoi o. Nhn y ng c v quc vng nc A Du X

(Ayodhy - cn dch m Hn l A Thu ) tn l Tt Kha La Ma A Dt a (Vikramditya) thng cho Tam lc sa kim. Th Thn chia s vng thng lm ba phn, mi phn c dng xy mt ngi cha. Sau , ng nhn s quy y ca vua B La Dt D (Bldiya - Tn Nht); nh vua cng lnh cho thi t ca mnh qui y vi Th Thn, v c nhiu vng phi xin xut gia lm t ng. V sau, khi thi t ln ni ngi, nh vua cng mu hu ng mi thnh Th Thn lu ng li nc A Du X. Lc tui v gi, Ngi V Trc c ngi l Th Thn mi lo hc Tiu tha ph i tha, nn lng khng yn, V Trc bn sai ngi n t nc Ph Lu Sa Phu La (ngha l Trng Phu thnh) bc n i n nc A Thu X mi Th Thn hi hng, v ni vi Th Thn l ng ang bnh nng. Sau khi anh em gp nhau V Trc ni vi Th Thn: Anh ang mang bnh nng, em vn sng khe, em khng tin i tha li thng sinh tm bi bng, gy c nghip, nh th em s vinh vin chm su vo ng c. Nhn y, Th Thn b Tiu tha qui v i tha. Sau ny khi V Trc Vin tch, Th Thn vit rt nhiu b lun i tha gii thch cc kinh nh Hoa Nghim Kinh, NIt Bn Kinh, Php Hoa Kinh, Bt Nh Kinh, Duy Ma Kinh, Thng Man Kinh v.v.. Li na, ng l ngi to Duy Thc Lun v nhiu lun i tha khc. Nm tm mi tui ng th tch ti nc A Thu X. ni v ng c li bnh rng: ng tuy sinh ci phm, nhng l thc kh ngh bn. Trn y l tham kho b B Tu Bn u Php S Truyn 172. Theo b Pht Gio S ca B n - ngi Ty Tng, th Th Thn ni V Trc m thu hiu Thp a Kinh v A Sai Mt Kinh, ri mi qui hng i tha. Sau ng n Ni Bc Nh gio ha ph gii tng l Tn (Handa). Cng theo B n, Th Thn tng nghin cu Thp Vn Tng Bt Nh. Th Thn l ngi trc tc ht sc phong ph. Truyn thuyt k rng ng sng tc n nm trm b lun. Tiu tha, v nm trm b lun i tha. Do , ng c ngi i tn xng l Thin b lun s. S lun th ca ng hin cn lu truyn. Theo Nht Bn i Chnh Tn Tu Tng c hai mi by b. Ty Tng i Tng Kinh cho l c ba mi b. Trong s cc lun th ny c mi mt b trng yu. Xin lit k nh sau: 1. Lun A T m Cu X - Ba mi quyn. Bn Hn dch ca Huyn Trang. Chn bit dch ra Hn vn vi tn gi A T t Ma Cu X Thch Lun - hai mi hai quyn.

2. Duy thc Tam Thp Tng - mt quyn. c Huyn Trang dch ra Hn vn. 3. Duy Thc Nh Thp Tng - mt quyn. Bn Hn dch l ca Huyn Trang, Chn bit dch ra Hn vn vi ta lun l i tha Duy Thc Lun - mt quyn, v Bt Nh Lu Chi cng dch ra Hn vn vi ta Duy Thc Lun - mt quyn. 4. Pht Tnh Lun - bn quyn. Bn Hn dch ca Chn . 5. Nhip i Tha Thch Lun - mi quyn. Bn Hn dch l ca Huyn Trang. Chn bit dch ra Hn vn vi ta Nhip i Tha Thch mi lm quyn. Bn Hn dch ca t Ma Cp a cng vi ta Nhip i tha Lun Thch - mi quyn. 6. Bin Trung Bin Lun - ba quyn. Bn Hn dch l ca Huyn Trang, ring Chn dch vi ta Trung Bin Phn Bit Lun - hai quyn. 7. Thp a Kinh Lun - mi hai quyn. Bn dch Hn vn ca B Lu Chi. 8. Diu Php Lin Hoa Kinh u B X - hai quyn. Do B Lu Chi cng m Lm v.v... dch ra Hn vn. 9. Nit Bn Kinh Bn Hu Kim V K Lun - mt quyn. Bn Hn dch ca Chn . 10. Nit Bn Lun - mt quyn. Bn Hn vn l ca t Ma B . Ngoi nhng lun th va nu. Th Thn cn sng tc nhiu lun th khc nh: Ng Un Lun, Bch Php Minh Mn Lun, Thng T Duy Phm Thin S Vn Kinh Lun, Nh Tht Lun, Kim Cang Bt Nh Lun v.v... ---o0o--- T tng Th Thn. Ma Ha Ch Qun, quyn th by xng tn Long Th l v Tc Thin B Lun; trong khi Bch Lun T S th ca tng Th Thn l Thin B Lun Ch. V mt lch s ca Pht gio n , th y l hai v c nhn. Chnh xc l hai v c nhiu ch ging nhau th nht; tng tri rt rng,

l im ging nhau th hai, v ging nhau im th ba l t tng bng tp (trc khc sau). Cn nh lun n nhng v tp i thnh i tha Pht gio, th Th Thn snh vi Long Th cng c phn tng ng. So snh nh th khng c g l sai! Thit tng nu mun chnh l t tng ca Th Thn thnh mt h thng nht qun khng phi l vic d lm. Th Thn ngi c hai lp trng c v Tiu tha ln i tha. Ring phm vi i tha, li phi chia ra nhiu lp trng khc nhau. Th Thn i vi cc kinh nh: Php Hoa, Hoa Nghim, Nit bn, Bt Nh, Duy Ma, A Di v.v.. ng u c s ch thch. ng cng ch thch t tng v A Li Da v t tng Nh Lai Tng; gia A Li Da v Nh Lai tng, ng thin v A Li Da. Nhng ng khng ging nh V Trc l bi trong cc lun th ca V Trc, iu cn bn l V Trc khng pht hin th Nh Lai tng, bn hu Pht tnh, thng lc ng tnh v.v... trong Thp a Kinh Lun v Pht Tnh Lun. Th Thn tuyn dng rt sng t v Nh Lai tng, v bn hu Pht tnh v thng lc ng tnh. Cng nhn im ny m Mc Thn Thi Hin mi ly i tha Pht gio ca Th Thn chia lm thnh hai h ln. 1. H Du Gi Pht gio t V Trc n Th Thn. 2. H Nh Lai Tng Pht gio l t Nh Lai Tng Kinh n Th Thn. Nu em hai h ny i chiu vi nhng dch gi dch cc lun th ca Th Thn ra Hn ng; lp trng ca B Lu Chi, Bt Nh Lu Chi, Chn v.v... thuc h Nh Lai tng. ---o0o--- Duy Thc Tam Thp Lun. Hin ti xin tho lun vic Th Thn tip ni t tng V Trc y l lp trng v Duy Thc Nh Thp Lun v Duy Thc Tam Thp Lun (cn gi l Duy Thc Tam Thp Tng), c th ni l tc phm i biu cho mn Duy thc hc ca Th Thn. ng tuy l ngi sng tc Duy Thc Tam Thp Tng, nhng ng cha t mnh vit li gii thch cho b lun ny. Mi v sau mi c mi v i lun s vit li gii thch cho b lun tng ny. Lun Thnh Duy Thc ca Trung Quc s d thnh tu l do ngi Khuy C thnh cu ngi Huyn Trang tng hp nhng thch lun ca mi v i lun s v b Duy Thc Tam Thp Tng. Trn thc t, thy ca Huyn Trang l Gii Hin; Gii HIn l hc gi ca h ngi H Php. Cho nn ni dung lun Thnh Duy Thc u ly kin gii ca H Php lm chun. V nh

vy, khng th ni ni dung lun Thnh Duy Thc l t tng ca Th Thn, cng khng th ni n l di biu cho t tng ca mi v i lun s. D g i na, th Duy Thc Tam Thp Tng, v mt hnh thc n t tng Th Thn mi trn . 1. Duy thc tng, gm hai mi mt bi tng u. Duy thc tng thuyt minh cho hin tng ca v tr vn hu. 2. Duy thc tnh, y l bi tng th hai mi lm. Bi ny thuyt minh cho tt c l tnh (bn th ca s tng). 3. Duy thc v gm nm bi tng cui, nm bi tng ny trnh by cc qu v tu chng theo trnh t khc nhau. Trong ba cng mc trn, th Duy thc tng l cng mc quan trng nht, ch yu ca Duy thc tng l gii r ba tng nng bin ca thc. Cn c vo cu tng bng Phn ng c dch ra Hn vn: Gi thuyt chng chng ng cp php, th do thc chuyn bin c hu (v l gi phi ni nhng tng ng, tng php, tt c u do s chuyn bin (khi nim) ca thc cho l c). Cu tng ny khi dch sang Hn vn l Do gi thuyt ng php, hu chng chng tng chuyn, b y thc s bin 173. C hai li trnh by trn u ni v hin gii ca v tr vn hu, rng tt c u l s chuyn bin (sinh khi nim) ca thc m xut hin. Tng nng bin ca thc co ba chng loi: 1. D thc nng bin - bt thc A Li Da. 2. T lng nng bin - tht thc Mt Na. 3. Liu bit nng bin - nhn, nh, t, thit, thn, tin lc thc. Theo Duy thc hc th tt c vn php u do s bin hin ca tm thc. Ni cch khc, cng dng ca tm thc l c kh nng bin hin tt c vn php. Do cho nn gi tm thc l nng bin thc, v tm thc c chia thnh ba loi, nn gi l tam nng bin. ca D thc l ch gia nhn v qu c s bt ng v thi gian, bt ng v tnh cht, chng hn trn cy o ny ra nhnh, hoa. V tng lai hoa s kt thnh qu v chn. Nh th gi l di thi nhi thc:, tc ch thi gian gia hoa v qu chn l c khc nhau; mi v ca qu chn hon ton khc vi cy o ban u, mi v y cng chng ging mi v ca hoa o, nh th gi l d loi nhi thc, tc ch tnh cht c s khc nhau. Thc A Li Da l ch th ca sinh t, t sinh ca chng

sinh, thc A Li Da c kh nng khi tt c cc php, do nn gi thc ny l Nht thit chng t thc, do thc A Li Da m trin khai ra cn thn (nhn sinh gii) v kh th gian (vt cht gii). Thc A Li Da thng tng ng (kh hp) vi nm tm s bin hnh (hot ng tm l) l xc, tc , th, tng, t; tm s nh hng n s bin i v cht ca thc A Li Da, tc ni dung ca thc Nht thit chng t l nim nim sinh dit, tnh hnh chuyn bin sinh dit ny lun din ra ging nh thc nc o o trng nh tm vi b trng treo l lng khng b ct t on, nghin cu k, th tng chuyn bin hon i ca thc chng d trong mt st na cng khng ngng ngh. Khi tm s nh hng n thc th tm, th nh hng tr thnh chng t ca thc (nhn), khi chng t chuyn bin thnh hin tng, th l lc chng t hin khi thnh hin hnh (qu). Mi quan h nhn - qu din ra trong trng thi D thi nhi thc v d loi nhi thc. Do , thc th tm cn c tn l D thc nng bin thc. ca danh t T Lng l t l, suy lng. Ngha l thc th by thng lun t lng v thc th tm, vin vo s t lng y m chp cho l Ng. Thc th by y vo thc th tm, duyn ly thc th tm, chp tr (nm gi) thc th tm lm Ng, v vy mi sinh ng si, ng kin, ng mn, ng i. Do , thc ny cn c gi l T lng nng bin thc. Tin lc thc ly thc lm ch v ri mi thc (nhn, nh, t, thit, thn thc) nng theo cnh tng th thin (r rng c th) m nhn bit, phn bit. Do , thc c gi l Liu bit cnh thc. lc thc thng nht vi tin ng thc, v tng ng vi rt nhiu tm s. Chng hn nhng hot ng tm l c hin khi thng ngy l phm vi ca thc Liu bit cnh, do nn gi thc ny l Liu bit nng bin thc. Nh vy, r rng l tt c hin tng gii u do s chuyn bin, phn bit ca tm thc m sinh khi, bi trn thc t khng thc c hin tng gii no c. Do , theo Duy Thc hc: tt c cc php u do thc hin khi. Tc cng ly ba loi phn bit thc lm gc cho nhng bin hin ca Duy thc hc. ---o0o--TIT III. CC LUN S SAU TH THN i tha Khi Tn Lun, sau l Th Thn th i tha Pht gio n tin vo thi hu k. Nh chng ta bit, trong t tng ca Th Thn c lp trng ca mt h Nh Lai tng duyn khi; tuy nhin, tc phm Pht Tnh

Lun ca Th Thn v phng din no n vn cha t n trnh chn. n th k th nm ty lch, cc b lun ca Kin Hu nh: Cu Cnh Nht Tha Bo Tnh Lun, i Tha Php Gii V Sai Bit Lun, li ly lun i tha Khi Tn m pht trin m rng ra. Lun i Tha Khi Tn xt v gc lch s t tng, th gn y c ngi cho rng tc phm ny ca M Minh c kh nng l do t ca Th Thn hoc ngi ng thi vi An Hu vit ra. Do , xin gii thiu nhng lun s sau Th Thn. Lun i Tha Khi Tn rt c cc nh nh: Thin i, Hin Th, Thin Tng ca Tung Quc rt mc sng tn. C th ni y l b lun in quan trng trong truyn thng Pht gio Tung Quc, n c coi l lun th khi qut ca Pht gio. Nhng theo hc gi Lng Khi Siu, ng cn c nhng chng c lch s ca Vng Nguyt Tn Hnh - ngi Nht Bn, cho rng Lun i Tha Khi Tn l do ngi Tung Quc sng tc, v xin dng n, v cho n l sn vt tr tu ti cao ca nhn loi. Li na, c u Dng Cnh V S T ca ni hc vin Chi Na, ng ny cn c lp trng Duy thc hc khi xng lun ny ch khng bi xch. Cn Vng n Dng th ni mang tnh ganh ght Lng Trn l con nt, khng bit bin k l g m vit, li ni: lp l, nnn cn, san lp ht hu mng, ri ng tin n khng nh l lun khng phi ca Pht gio. Trc gi ngi lun bo h v duy tr b lun i Khi Tn l i s Thi H. Vn t v cuc lun chin ny c th tham kho sch i Tha Khi Tn Lun Chn Ngy Bin. Php s n Thun cng c kin v vn d ny, xin c cun i Tha Khi Tn Lun Ging K ca ng. Trong ng vit mang tnh huyn lun nhiu hn. Bt lun l g i na, th Lun i Tha Khi Tn vn c a v c bit c o, cng nh khng th ph nhn gi tr ca n c. y xin min bn lun vn chn gi, v xut x, ch mong gii thiu i lc v ni dung ca Lun. Khi i t tnh tm duyn khi ca kinh Php Hoa n thuyt Nh Lai tng ca Nh Lai Tng Kinh, ri k tip l thuyt Nht tm nh mn ca lun ny, th qun Nh Lai tng duyn khi mi t n vin thc ( trn y c v l - s). Lun ny ly php lm tm chng sinh. Php y l i tha php, cn tm chng sinh l Nh Lai tng; ni cch khc, Nh Lai tng y l i tha php. Tm chng sinh cht cha tt c php. Do , nn gi l nht tm; nh nht tm ny hng v thanh tnh gii, quang minh gii, ng gii,

th y l chn nh mn; cn nh nht tm ny hng v tp nhim gii, v minh gii, m gii, th y l sinh dit mn. Chn nh mn th l t tnh thanh tnh tm, sinh dit mn th l tp nhim h vng tm. Do v minh mi dn n h vng sinh dit, do hin thc l h vng sinh dit nn mi hng thng tu tp, tc mong mun c th i dn qu v cu cnh, gi l nht tm php gii. Ba phng din nht tm php gii l:Bn th, Cng nng v Tc dng, cng gi l Tam i: 1. Th i (bn th) tc chn nh thc tnh bt sinh, bt dit, bt cu, bt gim. 2. Tng i (cng nng), tc chn nh c bao c hm tng v hn. 3. i dng (tc dng), tc kh nng sinh ra tt c thin php hu hu, v lu ca th gian v xut th gian. Nht tm, nh mn v tam i, l ba cng lnh ct yu ca Lun i Tha Khi Tn. Chn nh, ngi xa coi l mnh danh cho bn th v tr. Chn nh l thc ti sau khi tm xa la tt c mi vng nim, khi y vi tt c php khng php no khng l chn nh. Vi chn nh, Lun i Tha Khi Tn c s gii bit, tc phn ra thnh Ly ngn chn nh, Y ngn chn nh, Khng chn nh v Bt khng chn nh. im trc mt l Bt khng chn nh hm cha v lng cng c; tu trung y l Nht tm ca thng lc ng tnh, v l mc tiu chng ta tu hc Pht php. Nhng Nht tm ny tt c chng sinh vn c , khi ng nhp lin thy chn nh tm vn t tnh thanh tnh. Sinh dit y l do tm ca chng sinh chy theo th gii hin tng. Hin tng gii i lp vi chn nh, nn gi s thanh tnh ca Nh Lai tng l chn nh, trng thi ti s ca bt sinh bt dit hay sinh t ha hip l thc A L Da (tn dch l A Li Da thc). Da vo thc A Li Da m c v minh, da vo cn bn v minh m c chi mt v minh, tng trng ca v minh tc l hot ng ca tm. lun ny ly s lu chuyn ca v minh lp ra thuyt Tam t lc th. Gi l Tam t lc th l v n bao qt trnh t hot ng ca chn th tm thuc sinh dit mn, gi l cu tng, cu tng ny ni dung ca n hm nhip mi hai duyn khi, y cng l cch gii thch mi l c bit v mi hai duyn khi. Mi hai duyn khi chng qua l ngoi ti, l ni r thn ny lu chuyn theo trnh t thun. Cu tng ca lun ny l chuyn v ni b, l ni r trnh t lun ca nht tm

n bin ha v hnh trng ra lm sao. Cn v khai trin theo th lp ca tm thc chng sinh m ni, th phn thnh: tm, , thc. Ni v hoc chng ca tm chng sinh, th li phn ra v minh v nhim tm. Tm li, ch cng iu ca lun ny l nht tm. Tm ny em snh vi Thc ca nh Duy thc li khin cng hn, v cho rng m ng bt ly nht tm (m ng khng la mt tm), v i tha php tc l tm chng sinh. Ni cch khc, tin Pht, hc Pht, thnh Pht, tt c u xut t c tin ca tm chng ta, vo s hc tp ca tm chng ta, v vo s thnh tu ca chnh t tm ca chng ta; th gii hin tng m chng ta tip xc l do t tm ca chng ta to thnh, bn th gii ca chng ta cng do t tm ca chng ta khai pht. V th, v mt trit hc, Lun i Tha Khi Tn thuc duy tm lun tuyt i. Kinh Hoa Nghim khai m tnh tm duyn khi, c v nh l hoa, Lun i Tha Khi Tn sau cng kt thnh, c coi l qu; truyn thng Pht gio ca Tung Quc da vo to cho mnh mt li i ring, cho nn khng ly g l khi bit Lun i Tha Khi Tn i vi Pht gio Tung Quc l v cng quan yu. ---o0o--- Hai h phi ln. H phi Long Th sau tr thnh phi Trung Qun, n thi ca Pht H, Thanh Bin mi phn lm ba dng ln v chia thnh hai phi. C h cng trong cng thi i, phi Du Gi sau Th Thn cng phn thnh h v tng Duy thc ca An Hu, v h hu tng Duy Thc ca Trn Na. Tnh hnh ny i loi nh biu sau (trong biu ny c thm nin i ca cc lun s, v u dng ty lch, ng thi dy cng l i th ch kko hn l xc nh):

T sau Th Thn, l nhng v vit gii thch cho Duy Thc Tam Thp Tng, nhng v ny thng c xng tng l Thp i lun s. V gia h li to ra cuc tranh lun hu - khng vi phi Trung qun, nhn y mi c chuyn ngi ny hoc nhm ny l ca h ngi ny hoc ca h nhm ny, i tha Pht gio thi vn k, xut hin cnh tng c c trm lun s tranh lun nhau rt n o. H v tng Du thc ca An Hu ko da dn iu Phc Thin, gy nh hng n S T Hin thuc phi Trung Qun Kinh Lng; trong khi h Hu tng Duy Thc ca Trn Na ko di n thi Gii Hin, gy nh hng n Tch H thuc phi Du Gi Trung Qun T Lp. Chung cuc c hai dng khng, hu u b Mt gio nhip th, v t nh mt lp trng nguyn y ca mnh; vic ny xy ra vo th k th VII th VIII ty lch. c xng tng l Thp i lun s, theo cun Duy Thc S Quan Cp K Trit Hc ca php s Php Chin, thin th nht, chng nm, tit bn c

gii thiu mi mt v lun s sau Th Thn l: Trn na, c Hu, An Hu, H Php, Nan , Tnh Nguyt, Thn Thng, Ha Bin, Thng hu, Ti Thng T v Tr Nguyt. Trong ngoi Trn Na, s cn li thng c xng tng l Thp i Lun S l nhng v vit gii thch cho Duy Thc Tam Thp Lun. Nhng v va nu trn, th Trn Na, An Hu v c Hu l t ca Th Thn (c ngi cho rng c Hu sau thuc h An Hu). Nan sau cng thuc h Th Thn. ng l ngi xng thuyt tn hun chng t, khc vi thuyt bn hu chng t ca ngi xa, v Nan cng t mnh lp mt phi ring, cn Thn Thng v Ha Bin l ngi cng vi th Thn. Ha Bin l mt c s ti gia, Thng Hu, Ti Thng T, v Nguyt Tr u l t h php, i b phn nhng v trn xut hin t nm 561 n nm 634 ty lch. ---o0o--- Trn Na. Trn Na (Dignga - i Vc Long) ngi nam n , bui u ng xut gia vi c T B thuc Tiu tha, v sau ng theo Th Thn hc Duy thc v Nhn minh, nhng trc tc ca ng gm c: Tp Lng Lun, Qun S Duyn Duyn Lun, Chng Trung Lun, Nhp Du Gi Kinh, Cu X Lun Ch Yu Ngha ng, Nhn Minh Chnh L Mn Lun v.v... V Duy thc hc, trong b Qun S Duyn Lun ng thnh lp ngha v cn trn Duy thc, cn trong b Tp Lng Lun, ng thnh lp ngha ca tm th vi ba phn l: Tng phn, Kin phn v T chng phn. Thuyt v tm th ba phn ca ng to nh hng cc k ln i vi hu nhn. Ngi di thng gi An, Nan, Trn, H, l mt, hai, ba, bn, tu trung l ca tung bn v lun s v quan im phn tch ca h i vi tm th. An Hu ch trng Thuyt nht phn - l T chng phn, Nan ch trng thuyt nh phn - l Tng phn v Kin phn, H Php ch trng thuyt t phn, l Tng phn, Kin phn, T chng phn v Chng t chng phn. Trn Na, l ngi thnh tu v mn hc Nhn Minh, cn v Duy thc hc, ng vit trong cc b Tp Lng Lun, (bn dch ca Ty Tng) v Nhn Minh Chnh L Mn Lun, ng ci cch cu Nhn Minh ca n , v tp

i thnh mn lun l hc cho n ng thi. Quan trng hn, b Tp Lng Lun ca ng khng ch c gi tr cc ln i vi Pht gio, m cn c a v cc cao v mt trit hc s ca n . Nhn Minh, trc ht n l tn gi c dng ch phng php bin lun, phng php ny xut hin u tin trong o Ngha Th (Upanishad). Li na, gc gc ca mn hc ny c phi Thng Lun ngoi o v phi Ni D Da (Chnh L) s dng cu l trc danh (nghin cu l lun qua cch dng danh ngn). Truyn thuyt k rng Tc Mc ca phi Ni D Da l ngi sng to mn hc ny. Kinh Chnh L ca phi Ni D Da, trong thit lp mi hai c ngha nhlng v.v... v xut hin vo th k th II, th III ty lch. Phng php lun ca Pht gio, ngy lc khi u s dng n ngha lng ca phi ni D Da cn gi l phi Chnh L. Sau lc b hoc ci sa thm. n thi i ca vng triu Cp a, hng trm nh ni ln tranh lun v l ngha trng on c tht. Ai khng kho dng k thut lun l mt cch hp l v linh hot th kh c th th thng. V vy, cc v lun s Pht gio, t ai li khng nghin cu su st v phng php lun l ny. H ai ng vng gia lun trng, ngi tr thnh nht gia, v c gi l Nhn Minh. i vi Nhn Minh hc, ngi Th Thn c sng tc: lun qu, lun thc v lun tm, tic l cc sch ny hin khng thy lu truyn. Trong cc trc thut ca Trn Na u c lin quan n Nhn Minh, k c n tm b lun, nhng b Nhn Minh Chnh L Mn Lun v b Tp Lng Lun l ni ting hn c. B trc th lp ph chn thc, ly vic s dng lun thc chnh xc lm sng t vn . B sau th thch thnh lng ngha, tc s dng tri thc chnh xc lm t vn . B sau th thch thnh lng ngha, tc s dng tri thc chnh xc soi xt mi ngha l. Mt bn thin v ng tha, mt bn nghing v t ng. Lun thc ca Trn Na ly tng v chi m c lun ch v ch lun cng tranh lun lm s thnh lp, ly nhn d m lun ch v lun ch u cng nhn lm nng thnh lp. Nhn l t nn tng trn ch C nhn lp ba tng. Tam tng y l ba chi tc php ca tn nhn minh, gi l Tam tng l: 1. Bin th tng php tnh. 2. ng phm ch hu tnh.

3. D phm bin v tnh. D l mt phn ca tam tng nhn, tc hai tng l ng phm v d phm m a ra ng d v d d, khin cho t n v chnh n hai mt tri ngc nhau chng minh s chnh xc ca lun im c lp lun. Nhn Minh l mn hc khng d tip thu, ngi mi hc khng ai l khng tm c c v hai cch ging bt, cu trong b Tng Tng Thp Ging ca php s T Hng. Thng yt la Ch (Samkarasvmim) l ngi k tha Nhn Minh hc ca Trn Na. ng c vit cun Nhn Minh hc nhp mn vi ta l Nhn Minh Nhp Chnh L Lun. Sch ny vn cn bn Phn vn, Hn vn v Tng vn. Ngoi ra, mn h ca Th Thn v Trn Na cn c Tam Bo Tn, l ngi vit cun Nht Thit Nh Lai Tng Tn, V Tnh, ngi sau ny ca h Trn Na vit cun Nhip i tha Lun Thch. Tip n l ni v H Php. - H Php. H Php (Dharmapla), ng v mt lch s ca Pht gio i tha n thi hu k, th H php l mt Tu tinh (sao chi) rc sng! ng ngi nc i La Duy Gia thuc nam n , ng vn l mt vong t cc k thng tu; sau khi xut gia hc Pht ng c ngi i xng tng l bc : hc su nh bin su, ging r nh mt tri ta sng, ni gio thu trit c i - Tiu tha, ngn t lun ngha chn tc u thng. H Php l ngi thnh danh rt sm; ng tng m nhn chc v tr tr cha Na Lan trung n , nm hai mi chn tui ng lui v ng ti Pht Gi Da gn ni c Pht thnh o. ng tch ti cha i B nm ba mi tui. (Ttheo Duy Thc Thut K th ng tch vo nm ba mi hai tui). Vi hc l Duy thc, ng xin dng v pht huy rt tinh tng. ng vit nhiu tc phm nh: i Tha Qung Bch Lun Thch, Thnh Duy Thc Bo Sinh Lun, Thnh Duy Thc Lun v.v... Thnh Duy Thc Lun l b sch gii thch Duy Thc Tam Thp Tng ca Th Thn. Bn Hn dch lun Thnh Duy Thc ca Huyn Trang l y c vo b lun ny, ng thi Huyn Trang cng c thm s tham kho t chn i lun s cn li, cng nh c s lc b t nhiu. H Php ng trn lp trng ca th tc , v tuyn thuyt chn hu tc khng ca Duy thc. iu khin ng tr thnh i lp vi chn khng tc hu ca phi Trung Qun. Theo ng, th Un, X, Gii ca tt c php

u l c, v ng dng lp trng ny gii thch Duy Thc Tam Thp Tng. t ng l Gii Hin, ng ny truyn xung t ngi Trung Hoa l Huyn Trang. n t Huyn Trang l Khuy C, th Duy Thc hc ti Tung Quc tr thnh mt i hc phi - Duy Thc Php Tng Tng. V vy, v mt lch s ca Duy Thc hc, a v ca H Php ch ng sau Th Thn. ---o0o--- c H v An Hu. c Hu(Gunamati) ngi nam n , c ngi ni ng l t ca Th Thn, v ly An Hu lm hc tr. ng l ngi tng hng phc ngoi o Ma Gi , v sau ng n ng ti cha Na Lan , v cc x nh Pht Lp T v.v... Nhng trc tc ca ng gm c: Cu X Lun Thch, Ty Tng Lun, Duy Thc Tam Thp Lun Thch (sch ny hin khng thy, trong qu kh Huyn Trang c c qua). Trong b Nhip i Tha Lun Thch ca mnh, ng ch trng bn hu chng t v tn Lun chng t hip lm mt lun, y l thuyt Bn tnh tr chng cng vi Tp s thnh chng. - An Hu. ng ngi nc La La nam n, ng trc tc rt nhiu, trng yu hn c l cc b nh: Bin Trung Bin Lun S, Duy Thc Tam Thp Tng Thch, Ng Un Lun Thch, i tha A T t Ma Tp Tp Lun, i Bo Tch Kinh Lun, i Tha Trung Qun Lun Thch, Cu X Lun Thc Ngha S, v.v... b Duy Thc Tam Thp Tng Thch ca ng cha c dch ra Hn vn, bn Phn vn hin cn, v c v bc s ngi Php l Ba L Lit Duy hiu bn. Lp trng ca An Hu v H php khng ging nhau hon ton, ng ly thc A Li Da lm tr x cho tt c chng t tp nhim php. Tt c php ly thc A Li Da lm kho cha y l qu, bn thn thc A Li Da l nhn ca tt c php, do d ng cho rng tt c php tc l thc A Li Da; do thc A Li Da ny, m sinh khi T Lng Thc v Liu Cnh Thc, kt qu li qui v thc A Li Da. Thnh Duy Thc Lun Thuyt K 174 ca Khuy C, khi gii thiu v An Hu c on vit: diu gii Nhn Minh, kho i n tt im ni lun, lm sng ci hay ca Tiu tha, vi i tha thm nh lan hu, thn thi ch cao, kh m ni cho ht mt i tng tng thy ng l ngi th no. ---o0o---

CHNG XI . VNG TRIU CP A V PHT GIO SAU VNG TRIU NY

TIT I. PHT GIO THI VNG TRIU CP A S hng suy ca Vng triu Vng triu Cp a c lp nn vo nm 320 sau Cng nguyn, bi vua Chin La Cp Da (Chnh Cn Nht Vng). ng ti thnh Hoa Th, thng lnh c khu vc trung n , v vua i th hai l Sa M La 175, tc vua Tn Nht, ng chnh phc c ng b v nam b n . n v vua th ba ca vng triu ny l vua Chin La II 176, ng em qun tn cng v xm lc c ty b v bc b n , thng lnh c vng bnh nguyn n v mt b phn ca Bng Gia Ph, gm lun a vc ca bn o Gia A Nh, y l thi i ton thnh ca vng triu Cp a. Nhng mt khc, l th k th V ty lch, tc ngi Bch Hung N (tc tc ngi Ephihal) lun thc hin chnh sch tm thc v pha ty bc n , u tin h nh chim nc Kin La. T sau khi vua Pht Cp a (Buddha - gupta) ca triu Cp a cht i, th vo nm 500 ty lch hoc trc i cht, c Th Lp Ma Na (Toramna) ca tc Bch Hung N, tha lc triu Cp a b ni lon bn nh chim vng trung n . y l nguyn nhn dn n s bng hoi ca vng triu Cp a. V ri ngi con ca Th Lp Ma Na l Ma H La C La (Mihirakura, 502-542 ty lch) tr thnh ng vua ca vng trung n . Cng trong thi gian ny, vua a Thu Nh Man (Yasodharman) ca nc Ma Lp B khi qun nh ui Ma H La C La, khin ng vua ny phi b vng Trung n chy n Ca Thp Di La, l nm 528 ty lch. a phng Trung n li c chi du ca vng triu Cp a cai qun, d ch cn li mt vng t hp thuc a phn Ma Yt v c xem nh mt nc ch hu. y l s k tc ca vng triu Cp a thi hu k 177 mn nam n , sau khi vng triu n t La b dit vong, li c tc ngi Ba La K (Pallava) chim c vng Kin Ch B La (Kncipura) v lp nn vng triu Ba La K, vo nm 225-900 ty lch. ---o0o--- B La Mn gio phc hng

Nt vn ha c sc ca vng triu Cp a l ch ngha phc c ca B La Mn gio. T thi vua Ca N Sc Ca cho n trc khi vng triu Cp a b dit vong, trong khong thi gian bn trm nm, t th k th hai n th k th nm ty lch, trong thi gian ny n khng c gic ngoi xm, ch ngha phc hng ca B La Mn gio cng da vo th lc ca vng triu Cp a m bc khi v t n cc thnh. T thi vua A Dc tr lui, do s pht trin ca Pht gio tr thnh truyn thng tn ngng v thm nhp vo tng lp h lu ca x hi, trc tnh hnh nh vy nn B La Mn gio cng tri qua nhng chnh l, tu chnh, v kt hp theo thng tc tn ngng v thm nhp vo tng lp h lu ca x hi, trc tnh hnh nh vy nn B La Mn gio cng tri qua nhng chnh l, tu chnh, v kt hp theo thng tc tn ngng dn gian ca phi Thp B, l sng bi Duy Tu N, to thnh t thi Tn n gio (Hinduism) v khi s phc hng. Tn n gio l s kt hp gia nn vn minh ca dn tc Nh Li An vi vn ha ca dn tc u tin n n , nhng khi nguyn l t Bc Gi Phn Ca trong i Chin Thi ca kinh V . Thi y Pht gio Tiu tha cng lc cng bin thnh t tng hc thut ha, trong khi ni b Pht gio li din ra cuc tranh chp u lit, cao thp v ngha l, v ngy cng xa ri nhng sinh hot ca dn gian v mt tn ngng mang tnh i chng. Cha ni l s phc hng ca n gio t c s trn tn ngng dn gian c thng tc ha; cnh cc nh n gio h cng tham cu trit l Pht gio b sung nhng g h thiu, nhm cu vn trc nguy c c tnh thi i ny m i tha Pht gio xut hin. Di triu Cp a, Phn ng c in (Classical Sanskrit) c phc hng, v c coi l th ng vn c nhiu cng dng. iu ny lin dquan n s phc hng ca B La Mn gio; cng tc dch v vit Pht in i tha bng Phn vn c hon thnh, i loi cng c quan h n s phc hng Phn ng di thi ca vng triu Cp a. V mt tn ngng, cc v vua ca triu Cp a u ly B La Mn gio lm c s, chng hn hai v vua l Sa M La Cp a, v Ca Ma la Cp a Nht th (Kumra- gupta), hai v vua ny c hnh l i t m t, d t l ny t vng triu Hun Ca n gi, ti trung n cha tng c hnh. y l s thc hin nhin. Do , i vi Pht gio, vng triu ny c phn lnh m. Tuy nhin, trong nhng v vua ca triu Cp a cng c v biu th s ho cm i vi Pht gio, hoc c v tn sng Pht gio ch khng phi khng c. Nh trong Th Thn Truyn chp vic vua Chnh Cn Nht l Hng

Kha La Ma A Dt a tng cng dng B tt Th Thn tam lc sa kim v vua Tn Nht l B La Dt th quy y vi B tt Th Thn. Ngoi ra, ngi Th Thn cn c ngi con k nghip ca vua Tn Nht v vng phi ca vua thnh mi Ngi lu ng ti A Du X (cung in hong gia). Nhng vic ny tuy cha bit l c bao nhiu s thc, nhng t ra cng phn nh ng thi vng tht ca triu Cp a l c ho cm i vi Pht gio. phn trc c ni n v tng ca tc ngi Bch Hung N l vua Ma H La C La b chinh phc, v buc phi thi lui khi vng trung n. Ngi chinh phc l vua Da Thu Nh Man ca nc Ma Lp B. Nhng trong truyn k ca Huyn Trang, th ngi nh ui vua Hung N lc y l vua B La A it a Nh th (Bldiya II) ngi hu k ca vng triu Cp a. Trang 117, trong cun n Thng S ca Chu Tng Quang, chp l hai vua lin hip vi nhau dnh ui, ng thi m li thot cho vua Hung N, c th l phng thch sau khi bt c. k nim cuc chinh chin thng li, vua B La A it a bn kin to mt ngi i Pht t - l cha Na Lan rt ni ting. ---o0o--- Gio nn ti bc n . Vua Ma H La C La t phng bc xm lc vo bc b n ; ng nhn Pht gio bng con mt cc oan ghen ght, v ch mun hy dit Pht gio, nn khi th lc mnh, ng bn lng nhc Pht gio bng cch tn st. C thuyt ni l sau khi ng c tha cho v li bc n , tc lnh a Ca Thp Di La; ti y ng ra sc hy dit cha, thp t n con s 1600 ngi. Cun Ph Php Tng Nhn Duyn Truyn 178 k rng, lc by gi c v T kheo c ngi i xng tng l S T ang lm Pht s ti K Tn (tc Ca Thp Di La) th b Di La Qut st hi, php thng nhn y m dt. Di La Qut l li dch khc ca Ma H La C La, c ni li dch Mt Hy Ha La (Mihirkula). Nhn s kin ny, v sau cc s gia thng ly vua Ma H La C La snh vi vua B Sa Mt a La ca vng triu Hun Ca. ---o0o--- Cha Na Lan .

Theo i ng Ty Vc K, quyn chn ca Huyn Trang, th cha Na Lan tnh n khi kin to phn tin khi xong cch sau Pht Nit bn khng lu, v tin vng ca nc ny l vua Thc Ca La A Dt a (ting nh ng gi l Nht) l ngi knh trng nht tha, tn sng Tam Bo, tm ni phc a kin to ngi Gi lam ny. V qua cc i vua k tip nh vua Pht Cc a Hn dch l Gic H), vua t Tha Yt a Cc a (Hn dch l Nh Lai), vua B La A it a (Hn dch l Huyn Nht), vua Pht X Ca (hn dch l Kim Cang) thay nhau xy dng thm cho n v vua th su l vua Gii Nht mi tht s hon thnh. Nhng di thi ca triu Cp a, ngoi vua B La A it a ca thi hu k ch khng phi l v vua no khc tham gia kin to cha Na Lan , v vua Gii Nht l ngi ca vng triu Pht n Na (tc Gii Nht vng triu). Theo truyn thuyt ca Ty Tng, th ngi V Trc, ngi Th Thn cng tng lu tr ti cha Na Lan hong thng i php. Nhng kinh sch Hn dch cha nghe ni n s vic ny. Ngay nh nhng ghi chp v cuc n du ca Php Hin v Tr Mnh, cng khng thy cp g n tn cha Na Lan . Cn c s kho st t nhiu pha, th ghi chp ca Huyn Trang cho rng Sau Pht Nit bn chng bao lu th cha Na Lan c khi to, iu ny thiu xc thc. C thuyt cho rng cha Na Lan do vua Huyn Nht thuc hu k ca vng triu Cp a sng lp. Sau khi cn nhc, thuyt ny c th tin c. Theo t liu c tm thy, th v danh c tr tr cha Na Lan u tin l ngi c Hu hoc ngi H Php, ngi H Php sng vo khong t nm 530 n nm 561. Thi gian ny ri vo thi hu k ca triu Cp a. T nm 535 n nm 730 ty lch. Thc ra, th gc gc ca nn cha Na Lan l ngi vn m Ma La c t thi c Pht cn ti th, v c Pht cng tng ni ny thruyt php trong thi gian ba thng. Trc v sau khi Huyn Trang n n , ng vo thi vua Gii Nht ang tr v. Thi y cha Na Lan c hn hai trm thc p. La go v t lc mi ngy dng n c trm thch. Cha c n chn ngi (cng trnh ph), ta lc ln trn khu t rng bn mi tm nghn mt vung, tng chng thng tr n mt vn ngi. Ngi i t ny ca t nc n khin nhiu quc gia phi ngng m v nghim nhin ngi i t ny tr thnh hc ph ti cao, v duy nht c mt ca Pht gio. Bng danh sch lit k ch v i s tr tr cha Na Lan c nhng v sau: c Hu, H Php, H Nguyt, Kin Nguyt, Quang Hu, Thng Hu, Tr Nguyt, Gii Hin, Tr Quang, Nguyt Xng v cc lun s nh t Ma

Cc a v.v... Huyn Trang tam tng l ngi Trung Hoa u tin lu hc ti cha Na Lan . ng thi Huyn Trang i chn thanh danh cng ti cha ny, nhng v s tng ngi Trung Hoa ni tip Huyn Trang lu hc ti cha Na Lan c: Ngha Tnh, o Lm, Huyn Chiu, o Sanh, An o, Tr Hong, o Hy, v V Hnh. Nhng tng nhn ngi n tng n Trung Hoa hong php c Ba La Ph Ca La Mt a La, a B Ha La, Thin V y, Kim Cang Tr, Bt Lt Nh v.v... nhng v ny cng tng cu hc ti cha Na Lan . Nhng v danh c tr tr, u tin h bin cha Na Lan thnh hc ph thnh hnh, ca Duy thc hc phi, v sau h khin cha Na Lan thnh hc ph ca i tha Mt gio. ---o0o--- Tnh hnh chung ca Pht gio. Cao Tng truyn quyn ba, phn vit v Php Hin Truyn179 c chp v tnh hnh Pht gio ti n thi by gi, rng c Tiu tha v i tha u thnh hnh (Php Hin i Ty vc vo i ng Tn, triu vua An , nm Long An th ba, n nm Ngha Hy th mi th tr v li kinh Thm Dng tc t nm 399 n nm 416 ty lch). Ti bc b n c by nc, chp r l c hai nc hc Tiu tha, mt nc hc th phn ln hc Tiu tha, mt nc hc c Tiu v i tha. Nh vy c nc ti bc n Tiu tha chim u th. Ti trung n c mi hai quc gia v khu thnh, ghi r l mt nc hc theo Tiu tha, mt nc a s hc Tiu tha, mt nc hc c v i tha v Tiu tha, c th cho l i tha c v ln hn. Php Hin n n v lu hc Pht php ti thnh Hoa Th, thnh ny ng n . Nhng Thnh in ng hc c gm: Tt B a Chng Lut, Tp A T m Tm Lun, n Kinh, Phng ng Bt N Hon Kinh, Ma Ha Tng K A T m v.v... Nh vy, c th thy ng thi ti ng n c i tha v Tiu tha u song hnh. Theo phn tch ca php s n Thun v tnh hnh chung ca Pht gio thi y nh sau:

1. Thi V Trc, Th Thn, t nam Kin La chy n A Du (A Thu ) ly ni y lm trung tm; dc theo bin pha ty xung b nam cng tip xc vi hc gi nam n . y l h hc gi Duy thc hng hot ng ca h v nam n . 2. Pha ng ca Ma Kit , theo nhng g mt thy tai nghe ca Php Hin v Tr Mnh, th Pht gio thnh Hoa Th, cc hc gi i tha phi da vo B La Mn gio ng vng. 3. Cui bin phi nam n nc S T (Tch Lan), th i tha v Thng Ta B, c hai cng hong ha khu vc ny. 4. Thi y cc hc gi n n Trung Hoa, nh m V Sm, Cu Na Bt Ma, a phn cc kinh, lun do h dch ra Hn vn u c lin h n vic gii thiu Chn thng duy tm lun. Cn do ca Chn thng i tha, y l ly t Tm tnh bn Tnh ca i Chng B v ca h Phn Bit Thuyt dung hp vi bt tc bt ly un ng ca h c t m thnh Chn thng ng180. ---o0o--TIT II. PHT GIO VI VNG TRIU PHT N NA Vng thng Gii Mt c thnh lp t mt tiu bang vi nhiu cy rng vo thi hu k vng triu Cp a thuc trung n ; tuy l mt b ch nhng t xng l qun vng, v cng tng c hnh l M t, lnh th quc gia th nh hp, ch thng lnh c hai a khu l Ma Kit v Mnh Gia Lp. Vo thi y trong nhiu tiu bang cng suy c Thp Ni T Hoa Nh (Thaneshvara) thuc a khu ng b Bng Gi Ph, v khu ny cng thnh hn. Ngi khai sng bang Thp Ni T Hoa Nh l Pht Sa Pht n Na (Pashyavardhana) qua bn ln truyn n v t trng th nm l Ba La Yt La Pht n Na (Prabhakaiavardhana) mi kin lp nn vng triu Pht n Na - tc vng triu Gii Nht. Ba La Yt La Pht n Na c hai ngi con trai, mt c tn l La X PHt n Na (Rajyavardhana), mt c tn l Ht Li Sa Pht n na (Harshavardhana). Nm 604 Ty lch, Ba La Yt Pht n Na sai hai ngi con em qun chinh pht Bch Hung N vng ng n, chng may ngi con th b cht trong qun trn. Ngi con trng ln k v cha, li thng sut i qun ng chinh ln na nh ui M Nh Hoa, li chng may b th vng by ngy k vy hm v git cht; bn a ngi con trai ca v vng t th nht ln tc v, tuy mi mi su tui v ly Khc N Thnh (Kamyakubja - nay l Janauj) lm th

. V vua ny trong ng Th ca Trung Quc gi l vua Gii Nht (nm 606-647 ty lch). Vua Gii Nht l ngi m Huyn Trang gp c lc ng lu hc ti n . Vua Gii Nht l v quc vng v i cui cng ca lch s c i n , ng m rng bn ca n n tn H Khu thuc Nh L Tng B Giang,chy thng n Gi Nga Nh, bao qut lun Bng Gi Ph, M Nh Hoa, Khc N Thnh, T Hip, Mnh Gia Lp, A L Sa, A Tt Mt v.v... bin cng bn ngoi vng ty bc; c th ni ng l ngi chnh n, cng c khp khu vc ty bc n tc khu vc nm di s thng tr ca ng. ng khng nhng khuch trng lnh th n bng v cng, m ng cn vn dng o c v hc vn chiu cm cc th bang t tr nh Cu Ma La, Ma Kit , Ni Bc Nh, Khch Thp M Nh, Ba La T (nay l C Ca Lp ) v.v... qui thun v vng triu Gii Nht. ---o0o--- Pht gio vi vua Gii Nht. Vua Gii Nht l v quc vng c nhiu ti ngh. ng ngi c bn mi mt nm, ng dng binh trong su nm, thi gian cn li ng tp trung vo chnh tr, vn ha v tn gio. Nm Trinh Qun th mi lm (641) i vua ng Thi Tng, ng giao ho vi vua nh ng ca Trung Hoa, nm Trinh Qun th mi by (643) vua ng Thi Tng phi Vng Huyn Sch i n . Chuyn i ny c lp bia k lu nim ti Ma Kit DDaf. Nhng to tc v vn ngh ca vua Gii Nht, nh gii thiu s lc chng by ca sch ny. V mt tn gio, vua Gii Nht vn l tn n . Nhng v sau ng c Huyn Trang v i c it B Ca Mt a La (Divakarmitra) thuc Tiu tha gio cm ha, nhn y, ng quy tn Pht gio. Nh vy nn vic Pht gio thng gp php nn trc , v nay di thi ng li c c hi chn chnh v phc hng. i vi Pht gio, cng c v thnh tch ni ting ca ng c bn vic sau: 1. Cm ch st sinh, khen thng ngi n chay. 2. Chiu theo tin l ca vua A Dc hong dng chnh php, nh: kin to t vin, to thch thp, xy dng phng x cng dng Sa mn, v nhng ni dng vo vic triu l thnh tch.

3. Mi nm mt ln, triu tp cc v Sa mn t nhiu ni vn tp v mt tr x c hnh i hi, mc ch l tho lun v Pht hc, tn dng khen thng cc bc hin gi, rn e cc v ng ngnh. 4. Nm nm mt ln, c hnh i hiV Gi, ng thi em ti vt ra b th cho dn chng. Tuy l th, nhng vua Gii Nht vn gi thi sng knh i vi n gio. i ng Ty Vc k ca Huyn Trang c on chp: Ti i hi Bt La Da Ca (Prayga), ngy th hai vua l tng thn Thi Dng, ngy th ba vua l tng thn Thp B. Th thy tinh thn khoan ha ca vua Gii Nht. ---o0o--- S vinh quang ca Tam tng Huyn Trang trn t n. Nm Trinh Qun th ba (629), i vua ng Thi Tng, s Huyn Trang ln ng ty du sang n . Lu hc Pht php ti n mi by nm, sau mi v nc. Trong thi gian lu hc ti n , Huyn Trang th hc Du Gi Duy Thc, vi s Gii Hin, theo ngi Nh Lai Mt, ngi S T Nhn v.v... tp hc Nhn Minh, Thanh Minh; v hng v ngi Thng qun ch Duy Thc Quyt Trch lun. ng tr li cha Na Lan v phng mnh ngi Gii HIn ging b Nhip i Tha Lun v b Duy Thc Quyt Trch Lun. ng lnh hi v qun thng tng ngha ca c Trung Qun v Du Gi. ng trc tc b Hi Tng Lun vi ba nghn bi tng, by gi ng dng lun ny gii p nhng g ng ging v Trung Qun lun v Bch Php Lun ti cha Na Lan ; ng thi ng cng dng Hi Tng Lun bc b gio ngha Du Gi ca S T Quang. Nhn y, danh ting ca ng c i chn (vang di). Sau ng cng vi Hi Hu, Tr Quang, S T Quang v.v... bn v i c n yt kin vua Gii Nht theo li thnh mi ca quc vng. Ti Cung vua, Huyn Trang b lun s Tiu tha ch tc by trm bi tng ph gio ngha i tha, Huyn Trang ch thn ch tc mt nghn su trm bi tng vi ta l Ch c Kin Lun ph gio ngha ca s Tiu tha. Nh , danh ting ca Huyn Trang cng lng ly thm. Ma ng, nm Trnh Qun mi su (642), vua Gii Nht m i hi ti Khc N Thnh, ti i hiny c mowif tm v quc vng cng ph hi, vi hn ba nghn tng nhn c i v Tiu tha tham d, cha Na Lan

c hn mt nghn tng nhn n d, v c hn hai nghn tn K Na Gio cng n d. S Huyn Trang c mi lm Lun Ch ca i hi. Ti i hi, Huyn Trang dng b Chn Duy Thc Lng Tng do ng sng tc xng dng i tha, v tuyn th gia i chng ph hi rng: Nu ai tm thy mt ch no v ngha l trong b Chn Duy Thc Lng Tng nhn c th ph c lun ch, th ng xin ly u mnh t ti. Qua mi tm ngy i hi, khng thy ai a ra lun ngha no kch ph li Huyn Trang. Do , khng c g l, thnh danh ca Huyn Trang mi n ngy ny cc hc gi Pht gio n vn cn sng knh. ---o0o--- Php nn ti n . Khi ph vng ca vua Gii Nht l Ba La Yt La Pht n Na cn tr v, th ti ng n c v Th bang ca nc Kim - Nh ngy thm cng thnh, l quc vng Thit Thng Ca (Nguyt), v ng dng v lc ln chim pha ty n . Ni no ng n, ng cng hy dit Pht gio. Nh ph cha, chn sng tng nhn, trit ph cy B ni c Pht thnh o (Pht Ca Da). Cha chin v tng chng ti ni c Pht nhp Nit bn. Cu thi Na La cng u b thiu hy v tn dit. C thuyt ni, thy ca Huyn Trang l i lun s Gii Hin cng b ng vua ny bt v da chn sng, nhng s Gii Hin l mt trong nhng ngi o thot c php nn ny. Gio nn xy ra khp ni tn hai bn b sng Hng. Khin Pht php mt thi b suy n. Nu khng c vic vua Gii Nht qui y Pht gio, c kh nng hu mng Pht php nhn php nn ny m tuyt chng chng! Vua Gii Nht hng v B tt Qun T Ti m cu nguyn, v ch mt ln xut qun ng nh thng vua Thit Thng Ca. Tic l vua Gii Nht khng c con ni nghip nn sau khi vua bng h, vng triu Gii Nht cng theo m lm vo thi k suy vong. Vua Gii Nht duy nht ch c mt ngi con gi, v g v cho vua n Nht ca Bang Ba La T phng nam. Sau khi vua Gii Nht bng h, cc tiu bang ni ln t tuyn b c lp, c nhiu tiu bang khng tha nhn ngi k v do vua Gii Nht tuyn chn. By gi c v i thn ca vua Gii Nht tn l Khiu Hu Tu ngh rng, ng l ngi k v vua Gii Nht, nhng ng khng c khng tip s thn

nh ng l Vng Huyn Sch. Do , ng b Vng Huyn Sch mn v lc ca Ty Tng vy bt, v tng ng v t tn Trung Hoa. Sau thi vua Gii Nht, B La Mn gio xut hin hai v hc gi kit xut, mt v tn l Cu Ma Li B a (Kumari Bhatta), v kia tn l Thng Yt La A X L (Shankaracharya), ng ny thuc phi Ph n a, c hai u ra i trong cng mt th k 650-750 ty lch. C hai ra sc khi phc li a v c tn sng cao nht ca kinh V nh bui ban u ca n c, vic lm ca h v tnh cng kch li Pht gio. Tc phm v i ca Cu Ma Li B a l b V Chn Ngha Bnh Lun. Nh b lun th ny m trit hc B La Mn gio c i thnh, nt c sc ca Pht gio cng nhn y m b tiu tiu tht; Kumaril Bhatta vn du trn ton ci n , ng l ngi bin ti v ngi, rng truyn hc thuyt ca mnh v cng kch Pht gio. ng l ngi bc n , cthuyt ni ng thuc phi nam n khi phi ny thnh hnh. By gi trong hng t Pht khng ai c th ngh lun thng c ng; trong khi phng thc ging hc ca cha Na Lan c mt mc cng khai, nhng n thi ny khng cn sc hng phc ngoi o, m ch ci i vic ging hc trong ni t m thi. Ring v hc gi Thng Yt La A X L, ng tuy l ngi nam n , nhng trn lnh vc tn gio v trit hc ng c gii s hc n coi ng nh l kt tinh ca t tng nhn loi; ng rng truyn gio ngha V khp cc vng ng, ty, nam v bc n . ng kin lp nm trung tm truyn o. V phng din tinh thn, ng c coi nh l ngi thng tr ton n. Truyn thuyt k l by gi ng n a phng Phin Ca La, thch thc m cuc lun bin vi tng nhn Pht gio,v trong s nhng v lun s dng gio l Pht gio lun tranh vi ng khng ai c th th thng, v th nn c n hai mi lm o trng b hy b, v hn nm trm v T kheo b bc hi phi ci o; ti a phng ng u T X ng n tnh hnh Pht gio ti y cng chng c g kh hn. Ngi c nng lc hong o, chng phi o hong nhn. Ngi c ngi u ngi lit, php vn c lc thnh lc suy, tt c u c quan h cc ln n thc ti. ---o0o---

TIT III. S GIAO THIP GIA PHT GIO VI NGOI O - Sao gi l ngoi o? Ngoi o chng qua ch l mt thut ng trong kinh in Pht gio, m Phn ng gi l Tha Ca (Tirthaka) ch cc o gio khc o Pht, hoc c ni, c lc gi l ngoi o, ngoi hc, ngoi php. Duy Ma Ngha K quyn mt 181 ni: php ngoi vng k, t xng ngoi o (vng chp cc php bn ngoi, th gi l ngoi o). Trong Tam Lun Huyn Ngha 182 th ni: ch diu h thng,mc chi vi o, tm Tu o ngoi, c danh ngoi o (hiu sai chn l vi diu, m cho l o, vy l tm o chi bn ngoi o, nn gi l ngoi o). Cn Th Lng Nghim Kinh Ngha S, quyn hai th ni bt nhp chnh l, n tu t nhn, danh vi ngoi o (khng hiu chnh l, tu theo t nhn, th gi l ngoi o). Phm cc o gio bn ngoi Pht gio c gii Pht t gi l ngoi o. Ting ngoi o y khng c hm khinh mn. i vi cc hc gi ngoi Pht gio, khng ai t b chnh thn mnh cu an n ni o gio khc. V vy, y hm c ai hng n o gio khc vi Pht gio cu o, tc ngi o l ngoi o. Hai ch ngoi o c dng trong Thnh in Pht gio phm vi ca n rt rng. chng mt, phn gii thiu v B La Mn gio, v su phi trit hc, v lc s ngoi o, v tng quan v sau mi hai kin v.v... u gi l ngoi o. tt c h t nhiu cng tng c giao thip vi Pht gio. Pht gio xut hin v trng thnh trong hon cnh c bao quanh bi ngoi o. S dit vong, s bin cht ca Pht gio ti n cng trong trng hung b bao ph bi ngoi o. iu , Thnh in A Hm, A T t Ma ca B phi, trong cc lun th ca cc nh i tha thy c nn s dng lun bin mt cch sc bn ph ngoi o, nh vy cho thy Pht gio lun khng ngng u tranh pht trin. Sau cng l Mt gio, trn thc t th Pht gio Mt gio l b ngoi o ng ha, v mt tm l th cho l Pht gio Mt gio hng phc ngoi o, nhng ch l cch ni cng iu. Chung cuc, vn mnh Pht gio Mt tha b ngoi o tiu dit bi s tip th ny. Xin lc thut nhng giao thip chnh yu gia Pht gio v ngoi o.

---o0o--- Pht gio vi K Na Gio. Ni Kin T Nh T (tc Ni Kin Nh T) c ni n trong kinh A Hm, l ch Ma Hay T L (i Hng) Tn v t khai sng K Na gio. Do , Pht gio thng gi chng K Na gio l ngoi o Ni Kin T. ng ra i sm hn c Thch Tn, khu vc gio ha ca ng v c Thch Tn i loi tng ng. Do , s giao thip gia hai gio on ng nhin l c din ra. n tng bn ngoi, th Pht gio v K Na gio c v tng t ging nhau. Nhng v bn cht gio l th khng. Trc ht l ni v im tng ng; l c hai u ph nh a v thn thnh ca kinh V . C hai u khng tha nhn nhn cchThn ca B La Mn gio, v xng v thn lun. Hai v gio ch u xut thn l vng t thuc tc St Li. C hai v khai t ny c tn xng l i Hng, l Th Tn, l Mu Ni, c ngi i cng iu xng tng theo t tng Lun Vng v ch ngha khng st sinh, li ging nhau v vic t chc gio on T kheo v T kheo ni. Li ni v nhng khc nhau gia hai gio ch: vn kt tp Thnh in gia hai tn gio khng ging nhau; lch s truyn tha ca hai tn gio cng khc nhau; K Na gio ch trng nh nguyn lun, l mnh (tinh thn) v phi mnh (vt cht) v ng trn lp trng sinh kh lun vi ch trng v ng, v ph nh linh hn thng tr, trong khi Pht gio ng trn lp trng Duyn sinh lun vi ch trng v ng v ph nh linh hn thng tr. K Na gio ly ch ngha sinh thin lm gii thot, Pht gio ly chng Nit bn ngay trong hin thc lm gii thot; K Na gio dng ch ngha kh hnh lm phng php tu o, trong khi Pht gio th ly gii - nh - hu tam hc lm nc thang cho tin trnh tu o. Tuy vy, nhng K Na gio v Pht gio li ging nhau trong vic dng t, nh nghip, lu, d o ngha ca mi bn ckhc bit. Trn bnh din thc t, th c K Na gio ln Pht gio u khng c dung np vo truyn thng tn gio n . May l tuy Pht gio b dit vong ti n , nhng li c rng truyn cc nc ngoi, cn K Na gio tuy cha c truyn ra nc ngoi nh Pht gio, nhng nh vo gio iu tu kh hnh rt khc khe, nn khng b n gio ng ha. Tu

kh hnh cui cng vn cm c lng ngi, v vy m K Na gio n nay vn cn c truyn b ti n . ---o0o--- n gio. Nh trc trnh by, n gio (Hindulsm) l s kt hp gia kinh V ca B La Mn gio vi Bc Gi Phn Ca ca tn ngng dn gian m thnh. Trc tin xin cp n s phc hng ca tn gio V . c chng c bn nhn t: 1. T sau vng triu Gii Nht, trong thi gian chng nm trm nm, thi gian ny tng l Pht gio gia nhp Mt gio, khin sinh hot tng on ngy cng tr nn h bi. 2. Tng l Pht gio tp ttrung vo ngha l nng tnh cht khng m. Ch pht trin nhng trung tm hc thut nh ti cha Na Lan v.v... v l l vic i su v sinh hot ca qun chng dn gian m rng vic hong ha. 3. Hc v hiu c gio ngha T thnh , Bt chnh o ca c Pht, i vi a s ngi khng phi l chuyn nghe l hiu c, cha ni l hiu c c thc hnh c hay l khng. Hng ngu phu dung ph hng ngy sinh hot v sng trong i thng vi y nhng khn nn, h ch mong ngng c mt v cha cu th n a h ln tri. 4. Thuyt T tnh bnh ng ca Pht gio lm ph sn c quyn ca gii tng l B La Mn gio,v th h vn lun nui ch khi phc d tri qua thi gian di mt nghn nm, lc ny nhn khi Pht gio b bi lc, th y li l tm l mong i ca mt s tng l B La Mn gio, nn h lin kt hp tn ngng dn gian, dung hp trit l Pht gio lm xut hin t thi mi cho n gio. Li ni v ni dung ca n gio: cn do ca n gio l t thn thoi trong kinh V , v thn thoi S Thi m ra. H tin rng thn i Phm Thin (Brahman) l ng duy nht ti cao. C khi h gi i Phm Thin l i T Ti Thin (svara) ch v thn sng to v tr. C khi h gi i Phm Thin l thn Thp B (Siva), ch v thn ph hoi v tr, c khi

h gi i Phm Thin l thn Duy Tu N (Vaisnava) tc thn bo h, tuy nhiu lp trng nh vy, nhng rt ro duy nht vn l i Phm Thin. n gio tin vo cc thn ny, nn h l knh ha thn ca thn cng nh vt tng trng ca thn. H ly nhn vt lch s l T trng Hc Thin (Krishn) trong i Chin Thi v nhn vt lch s l vng t Ma La, trong Ma La S Hnh Truyn v gn cho c hai l ha thn ca thn Duy Tu N. Thm ch cn cho rng c gio ch Thch Ca Mu Ni ca Pht gio cng l ha thn ca v thn ng hng th chn trong s cc Thn ca n gio, nn h cng l bi Pht Thch Ca Mu Ni; ngoi ra n gio cng tin hnh vic tu nh v b sung gio ngha v gii lut, iu nay khin nhng ngi cha tng hiu g v Pht gio th ngh n gio bao dung lun c Pht gio, cng lc h cng thu np lun nhng tn thin kin ca Pht gio. Nh vy, chnh l do n gio ly nhn vt trong s thi to thnh ha thn ca thn Duy Tu N, li cn miu t t trng Hc Thin, cng nh c s ca Kha Bch T i, ri ly lm kinh in v c coi nh thn thnh. Nhn y, trong miu t ca n gio c hi ha hnh tng cnh nam n m nhau giao hi mt cch bn thu. n cng em thn T Ti Thin phi ngu vi n thn, v gi n thn l Ma (Um), cn thn Thp B h cho phi ngu vi n nhn v gi l Nh Gia (Durg). Xin cng ng qun vic nam n m nhau trong trng thi tng giao tc t th giao hoan. iu theo quan im vn ha ca nhn loi hc, th t n c ngha ht sc trang nghim ng n, vn ny xin c ni n chng sau. ---o0o--- n Gio hp thu Pht Gio phn trc c ni n vic tn B La Mn gio hp th Pht gio nhiu th. Gi xin n c mt vic: on cui tit mt ca chng ny, c ni mt v hc gi ca phi V n a, l Thng Yt La A X L (700-750 ty lch), t tng ca ng thng c cc hc gi i sau ca phi Chnh thng cho l gi trang ca Pht gio - (Pracchanna Buddhism). T tng ni ting nht ca ng l thuyt huyn thuyt (Myvda), vi thuyt ny; ng ch trng hin tng gii l h huyn, Phm Thin l ti cao, l siu vit tt c hin tng, l v hn, l thc ti, l tinh thn. Do huyn lc ca Phm Thin m thnh nguyn l ca hu hn ha, l nhn cch ca Thn T Ti, nh vo huyn lc m sng to tt c mi hin tng ca th gii, y l scc sng to ca Thn T Ti; hin tng gii l ci c sng to,

i vi i Phm Thin ti cao m ni, th th gii hin tng ch l hu hn, l phi thc ti, phi tinh thn; tnh h huyn ca phi thc ti, ca hin tng gii, c gi l huyn tnh. Kho st o ngha ca Huyn thuyt, th trong cc in tch chnh thng ca B La Mn gio khng tm thy c v no tng ng vi thuyt Huyn tnh c, nhng kinh Bt Nh ca Pht gio n Trung Lun ca Long Th th v tng t vi Huyn Thuyt l rt nhiu, t nh kinh Ma Ha BtBa La Mt 183 dng mi th d thuyt minh tnh khng ca cc php; tt c php nh huyn, nh nh la, nh trng di nc, nh h khng, nh ting vang, nh thnh Kin t B, nh cnh trong gng, trong mng, nh nh, nh ha. Qua , c kh nng l Thng YtLa A X L t dng (mn dng) thuyt Tnh khng ca Pht gio m pht trin thnh thuyt Thn to ha ca ng, v t ci tn l Huyn thuyt. Th na, Thng Y La A X L cn thit t nn lp trng nh , v dng n pht huy trit hc ca ng. ng cho rng do nh lp trng chn m bit c Thng Phm (Thng Phm ch cho Bn Th), Thng Phm sn sinh thng tr, ch c thng tr mi bit c chn thc ti cao ca Phm Thin. Do , theo ng tt c th gii hin tng u l h vng; cn v lp trng tc , nh m bit c H Phm (H Phm ch cho thn T Ti, hoc thn Sng To), H Phm sn sinh h tr, nh h tr m bit s sng to ca H Phm nn ni tt c hin tng gii l thc ti. Kho st v ca thuyt nh ny, th thy cn nguyn ca thuyt c xut x t Trung Lun ca Long Th, c bit l lun i Tr quyn ba mi tm 184, c on: v th c, thuyt chng sinh v s hu (v th tc , cho nn ni c chng sinh; v nht ngha m ni, th chng sinh khng do u m c). ---o0o--- Kt qu ca s giao thip. Thi y, n gio nh dung np rt nhiu dng vn ha trong dn gian ca n sau mi phc hng, h hiu nh, san nh li kinh in v khc bn in thnh gio iu; c nhng gio iu hn ch hnh vi, t tng ca tn , v tn n t nhn ch c tn gio ca h l c tn cao thng. H quan nim rng ch c Thn ca ngi dn h l nht ti tn, v t nc n ca h cng l c nht v nh trn th gii ny.

Theo h, khng quc gia no trn th gii u t nh quc gia h, kt qu n gio tr thnh quc gio ca dn tc n . Ni v Pht gio sau thi k vua Gii Nht, Pht gio nhn thy th lc phc hng ca n gio l cc k ln mnh, nn cng thun theo yu cu ca dn gian bng cch Pht gio ha nhng g c sc ca n gio. Lm vy, l v by gi cc lun s Pht gio khng cn sc th thng n gio v mt bin lun. Nhng li v trang v mt tm l. l l do xut hin nhng thn Kim Cang vi v mt phn n, tc s xut hin ca thn Kim Cang Tt a c nhiu u nhiu tay. Pht gio tc tng Kim Cang Th B tt vi chn bn hu dm ln i T Ti Thin, chn bn t dm ln T Ti Thin ang trong t th giao hp vi n thn. n gio th rt nhiu thn, v cc thn ca n gio khng v no l khng b Kim Cang Tt a hng phc. Tt c vic lm va nu ca Pht gio l nhm biu l trng thi tm l ng thi ch khng l g khc. Nhng kh tm ca Pht gio ng thi nh th no, cui chng sau s r. ---o0o--CHNG XII .T MT GIO THNH HNH N PHT GIO CN I TIT I. UYN NGUYN CA MT GIO - Ba La vng triu Nh chng trc ni, sau thi i ca vua Gii Nht, Pht gio bt u c xu hng suy sp. Nhng ti ng n , di s bo h ca vng triu Ba la m Pht gio ko di c trong thi gian nm trm nm. Thnh qu ca nm trm nm ny l i tha Mt gio i t long thnh n suy vong. Vng triu Ba La khi nghip t tiu bang Mnh Gia Lp, c vo nm 660 ty lch. Do vua C Ba La (Gopala) thng nht c nc Phin Gi La, v chim ly cc vng t thuc pha ty Ma Kit a thnh lp vng triu. Trn bnh din lch s n , th tiu vng triu ny khng phi l khng ni danh. N ni truyn c thy c mi tm i vua vi nm trm nm

sng tng Pht gio khng bit mt mi. Trong c by v vng ch tn phng Pht gio mt cch cc k nng nhit, v c mnh danh l Ba La Tht i. Trong by v trn, th di thi tr v ca v vua i th t l vua t Ma Ba La (Dharmapala - H Php) th nc rt mnh, ng tng m rng lnh th n tn Khc N Thnh. y l ng vua ht lng h tr Tam Bo. Thnh tch u tin v ln nht ca ng l kin lp cha u an a Ph L (Uddandapura), cha ny ph cn cha Na Lan . Tip n ng xy dng cha T Cu Ma Thi La (Vikramasra), cha ny ph cn cha Na Lan . Tip n ng xy dng cha T Cu Ma Thi La (Vikramasla) vng ty bc n , tn cha ny c ngi Trung Quc dch ra Hn ng l cha Siu Gii, hay cn dch l cha Siu Nham. Cha c n mt trm l tm ngi, vi su vin nghin cu. Qui m cc k rng ln. Nu so snh vi cu t nht mn, hoc tm vin vi ba trm phng ca cha Na Lan , th cha Siu Gii ln rng hn hn. Cng nhn m cha Siu Gii ot ly a v ca Na Lan , v tr thnh ti cao hc ph ca Pht gio thi y. S Ngha Tnh ca Trung Quc khi lu hc ti n ng vo thi vua C Ba La ang tr v, theo Ngha Tnh cho bit, khi ng lu hc ti cha Na Lan , ng cng nhiu ln c vo thm o trng cha Siu Gii, v tn mt thy s thnh hnh ca Mt gio. T sau th k th VIII ty lch, cha Siu Gii do vua t Ma Ba La sng lp o to c rt nhiu nhn ti, v h u l nhng bc i c Mt tha. Ton cnh cha l o trng trung tm ca Mt gio, cng nh Pht php c s ng h mnh m ca vng triu Ba La, Mt gio m u t y. ---o0o--- S hnh tr ca Mt Gio thi To k. Mt gio (Esoteric Buddahism) c cc hc gi trn th gii gi mt cch ph bin l Pht gio t t La (Tantra), hay cn gi l Chn ngn tha (Mantra - Yna), Tr Minh tha (Vidy - dhara - Yna), Mt tha (Esoteric Yna), Qu tha (Phla Yna), Kim Cang Tha (Vajra - Yna) v.v... Cn c theo Mt gio c truyn ti Ty Tng th Mt gio c chia thnh bn b: S B, Hnh B, Du gi B, V Thng Du Gi B. Mt tha ca Trung Quc cu truyn (ri sau c truyn n Nht Bn), c chia thnh hai b: Kim Cang B v Thai Tng B,

V mt lch s, cc hc gi cn i chia Mt tha ra lm ba k: S k thuc v Tp Mt, Trung k thuc v Thun Mt, v Hu k thuc v T o Mt. Cch phn loi Mt gio nh vy, xin a ra biu v mi quan h v s phi hp ca Mt gio:

Trc tin xin ni v Tp Mt ca thi S k. Gi l Tp Mt v n khng c gio l thuyt ging, thnh phn nguyn th ca Tp Mt, a s c ly t B La Mn gio. Tp Mt cn c gi l S B, y l v n chuyn ch trng cch thc trng by s tng, nn cn gi l Mt gio v S tng. S tng gm c: 1. Minh ch. 2. Du gi. 3. H Ma. Minh ch c bt ngun t ch thut ca kinh V , Du gi vn l cch tu thin nh ca B La Mn gio, H Ma vn cng l trnh by cch thiu cng ca B La Mn gio. Thiu cng l ly vt cng b vo la t vi

ch l nh sc mnh ca thn la A K Ni m t n Phm Thin, trong trng hp ny thn la ng vai tr mi gii. Trc gi Pht gio vn phn i vic nh thn la, nay Mt gio li ly vic th thn la cu ti, cu s, cu o, cu thng quan tin chc, ngay c cu thc phm, y vt, trn bo v nhng vt hu dng khc. Nm vo la m t th gi l thiu cng. Mt gio dng ba loi s tng va ni vi ba tc dng mang tnh thn b, y l: 1. Tc tai t ha (chm dt tai ng khng cn ha hon). 2. Tng ch ch phc (phc may ko n thm phn li ch). 3. iu phc qu thn (ch ng c qu t thn). - Mt ch trong Thnh in Nguyn th. Pht gio m tr thnh Mt gio, y l qu vic t nh k lai (thnh lnh t u n). Cng c th cho l Mt gio c ngun gc t xa xa, cn ni t nh k lai) l v c Thch Tn khi cn ti th Ngi phn i vn thn b, ph nh thn quyn, bi xch thut phng k, tt c mi thut s, ch ng, chng phi l iu Ngi vui v n nhn. Kinh Trng A Hm quyn mi bn, kinh hai mi mt Phm ng Kinh 185 c on chp: Nh cc Sa Mn, B La Mn, sng nh vo tn th, nhng vic lm li cn tr o php, t mnh sng theo t mnh, nh gi hn mi qu, hoc ui i mi li, dng nhiu th ym o, v v s phng o (t o) khin ngi kinh hi, c th lm cho t li, c th lm cho vui thch, hoc v ngi bnh c ch, hoc dng c ch, hoc dng thin ch, hoc ch vo la, vo nc, hoc v qu ma m c ch, hoc tng st li ch, hoc tng thng ch, hoc chi tit ch, hoc an trch ph ch, hoc t la, ui chut c th lm ch gii, hoc c sch ni v sng cht, hoc gii mng, hoc xem tng mt, hoc c sch v thin vn, hoc c cc sch v m nhc, Sa Mn C m khng lm cc vic nh th. Kinh Trung A Hm quyn bn mi by, kinh a Gii 186 cng vit: Hoc c Sa Mn, Phm ch no hoc tr tng mt cu ch, nhiu cu ch, trm nghn cu ch mong sao ta thot c kh, th y li l cu kh, l to thm kh; ngi mun dt kh t phi c php tu.

Nhng n T Phn Lut quyn hai mi by 187, Thp Tng Lut - quyn bn mi su 188, chp l c ln c Pht chu nghe tr thin ch tr bnh n khng tiu, b c x cn, b au nhc rng, v tr au bng. Theo kinh Trng A Hm quyn mi hai 189, kinh i Hi, chp rng v hng phc ch thin phi s dng mt s ch. c Pht, theo kinh Tp A Hm quyn chn, kinh 252; Ngi cng hng v X Li Pht m ni ch c X h thn. Nh vy, cho thy vic s dng mt ch sm xut hin trong cc kinh in Nguyn th. Chng qua, vic s dng ch php c ghi trong Thnh in ca thi to k, ch yu l tr bnh; hng phc ch thin, sai khin qu thn; i khi th s xut hin ca Mt ch c phn mun hn. Chiu theo bn hoi ca c Pht m ni, c th on rng Mt ch l s xut hin cui cng , hoc do tng nh m c, y l cch suy on hp l hn c. Ch c iu, Mt ch phi c hiu nghim tng ng, tc phi lm th no khng t s thc vo th b hoi nghi. Do d cho nn con ng suy nghim v con ng gii thot bt tt phi t vn lun bn. Kinh in i tha ca thi S k, cng cha thy minh ch xut hin. Chng hn nh Tc thuyt ch vit ca Bt Nh Tm Kinh l do hu th tng b. Nguyn lai kinh Php Hoa khng c minh ch (Thn ch). V sau ny trong phm Chc Ly li ph thm vo mt s phm khc trong c phm La Ni. Kinh Nhn Vng, kinh L Th, nguyn gc khng c ch (Thn ch), nhng n bn dch i ng ca Trung Quc th c ch. Mt ch i vi ngoi o, n c coi trn c l lun trit hc, v n thi Trung k ca i tha Mt gio th ch ng cng c cho l quan im trit hc cao thm. Trong i T L Gi Na Thnh Pht Kinh S 190 (tc i Nht Kinh S - quyn by) ni: Tng chn ngn ny, thanh t ca n l Thng, v l Thng nn khng lu chy, khng c bin dch. N vn l nh vy, nn khng do to tc m thnh. Mt khi coi Mt ch chn ngn l thc tng thng tr vn t nhin n l nh vy, tin thm bc na khi cho rng tng ca chn ngn tc l tng tch dit rt ro, v ri ty theo cn c chng sinh m biu th thnh vn t th tc. Nh c ai thng lun qun tng chn ngn mt cch thun thc, th l t tc m chng ng chn ngha, l dung hp vi thc tng ca cc php, lin c th hoch c rt ro - tc thn thnh Pht. Mt ch tc l chn ngn. Chn ngn th do Pht thuyt, B tt thuyt, Nh tha thuyt, Ch Thin, a C Thin (Qu thn) thuyt. Tc t nm ngun

gc. Mt gio ly vic qun tng chn ngn lm php mn ch yu tu tr; do , nn gi l Chn Ngn Tng. Nhng vic tu tr cng c mt s yu cu. i Nht Kinh S - quyn by 191, ni: Nu ch dng ming c tng chn ngn m khng t duy n ngha l ca chn ngn, th ch c th thnh tu ngha li th gian m thi; vy sao c thnh Kim Cang tnh th? Tm li, Mt ch pht nguyn t B La Mn gio; vi c Pht, Ngi cm tuyt Mt ch thi ti s, tc thi c Pht cn ti th. K , do c qu nhiu v trong hng ngoi o xut gia theo Pht gio, v h l nhng ngi quen dng ch ng cha bnh. n thi B phi Pht gio, nh Php Tng B chng hn. B phi ny suy tn Mc Kin Lin, v h thnh thuyt qu thn, do m ch php dn c thnh hnh. Khi n i tha Mt gio li tin ti trit hc ha Mt ch v hon thnh c s l lun v Mt php mt cch cao thm. Kh nng sn sinh ra hiu nghim ca Mt ch c coi l khng th nghi ng. Nu cho rng qun tng chn ngn s c kh nng tc thn thnh Pht. Vy, Pht c thnh y c tnh cht nh th no? Vn ny cn kho st nhiu lnh vc khc nhau. ---o0o--- Du Gi vi Mt gio. Mt gio cn c gi l Du Gi gio. T ng Du Gi (Yoga) trong ting Phn m ng cn ca n l Yuj, c ngha l gia nga v xe c kt dnh li bi ci ch. Hn ng da theo ny m dch l tng ng hay tng ng. T ng Du Gi c dng sm nht l trong L Cu V ; v sau, vo thi i o Ngha Th cng s dng theo ngha ny. o Ngha ca t ng Du Gi l php qun hnh da vo vic iu tc, qun l qun ci l i ng (Braman) v Tiu ng (Atman) tr thnh nht nh, tin n phi hip vi Phm Thin v cng Phm Thin tng kt. o ngha ny khi i vo Pht gio, n c vn dng thnh php tu Xa Ma Tha (ch) v T Bt X Na (Qun). Qun hnh - qun l qun l, v hnh l thc hnh ci l y trong thc t tu tp v cng hip nht trong trng thi tng ng vi chnh l, th gi l Du Gi. Ni cch khc, Du Gi l dng Ch - Qun lm chnh trong tu tp. Pht gio s dng Du Gi ngay t khi c Thch Tn cn trong thi gian tu nh. Tuy nhin, c Pht khng coi Du Gi l phng php ti cao

t n gii thot, m cn phi phi hp vi Gii - nh (ch qun - Du Gi) - Hu, c vy mi c c Thch Tn c v v khch l. c Thch Tn c bit ch trng n Bt Chnh o, yu cu u tin ca Bt chnh o l chnh kin. Phm vi ca Bt chnh o gm c Gii - nh - Hu. Vn ny c th tham chiu chng hai ca sch ny. V th, c Pht khng phi la ngi tu nh theo ch ngha ca cc hnh gi Du Gi. Du Gi hnh (tu nh) tuy c c Pht li dng, nhng Ngi khng cho l cu cnh. Tuy nhin, n thi Trung k ca Mt gio Du Gi php th li chu nh hng ca kinh Du Gi, kinh ny c vit bi ngoi o Du Gi l B m K L (Pantanjali), ngi ca phi S Lun th k th V ty lch; v cho rng Du Gi c th t thnh tt c mi mc ch ca th gian v xut th gian, iu ny c ni n trong i Nht Kinh S, quyn ba 192 nh sau: cho nn A X L phi ly Du Gi quyt nh, ty vo vic tu tp m c ba tam mui tng ng; chng hn nh lc dng hoa th phi cng hoa tam mui tng ng, c vy th Bn tn bn trong s minh liu hin tin trong mi duyn, mi duyn phi nh vy, th tt c u nhp vo php gii mn, u thy thin tri thc, xoay chuyn vn dng cng l tng ng, ch chng phi i khi gp vic dng li mi bt u tc qun. Nn bit ngi c nh vy mi nhn lm b mt A X L. Li na, trong php tc tai c th dng phng tin ny gip thm vo s hng phc, hoc trong php tng ch, c th ly phng tin ny hng phc tc tai; i vi php hng phc, c th dng phng tin ny tc tai, tng ch. Ty vo mi, mi php tng ng m ng dng kh nng kho phn bit, c vy gi l thin tu Du Gi. Mt gio coi Du Gi php l cao siu, nh th cng tuyt nhin khng phi l h vng ng. Ngi tu Du Gi hnh, a s h c kinh nghim ni chng; thn tm h khc ngi bnh thng. Nhng g h chng c phn nhiu l thc chng, duy c iu hiu nghim m h c, khng thu c bn hoi ca c Pht. iu ny c th kho st thm lnh vc khc. Nhn v Du Gi php t nng vic pht hin tm cnh, c nhin tm cnh y l thc chng; nhng nu cho rng kinh nghim ni chng ca hnh gi tu Du Gi hnh l cnh gii Pht, v cho l tc thn thnh Pht, th e chng b ri vo tng thng mn. iu ny cc hnh gi Tiu tha lc Pht cn ti th, h cng tu theo php Du gi v t xng l chng bn thnh qu; k thc h cha phi l hng ly dc, v c Pht khng cho l h vng ng, m gi h l tng thng mn. ---o0o---

TIT II. S HNG VONG CA PHT GIO - i Nht Nh Lai. Trong tng i, th Mt gio v Hin gio khc vi Pht gio i tha. Hin gio l Nh Lai ng ha thn (Thch Ca) ty cn c chng sinh m phng tin thuyt php. Mt gio l Nh Lai bo thn (i Nht) b o chn thc thuyt php. Hin gio th ni phi tri qua ba i A tng k kip tu B tt hnh ri sau mi thnh Pht; trong khi Mt gio th y vo i Nht Nh Lai t th dng bo thn ni ra php ni chng t gic ca Thnh tr, v tr ca i Ph Hin Kim Cang Tt a tha th bo thn, i hin ti m gp c A X L Mn Tr La, ngay n vic nhn c Qun nh ca danh hiu Kim Cang, c vy mi chng c php thm thm bt kh t ngh, siu vit trn c nh tha Thnh gi, v thp a B tt, tc thn thnh Pht. Nh vy c th thy Mt gio tu theo Php n ng, v khng kh trong cch hnh o. Mt gio cng cu sinh v ci Tnh phng ty, ging nh n gio cu c hp nht vi Phm Thin. V lch trnh, th Mt gio l php tu chng thnh, v mc ch, th Mt gio l php tu cu cnh. S hnh thnh nn t tng ny l do s kt tp ca i Nht Kinh, i khi vo khong th k th by ty lch, nh c i Nht Kinh mi hon thnh c l lun v thun mt, l xng thuyt tc thn thnh Pht. t lu sau li xut hin Kim Cang nh Kinh mi a n Kim Cang tha ca Hu k Mt gio, cng cn gi l T o Mt gio. T tng ch yu ca kinh i Nht l tc s nhi chn, v nguyn tc th t tng ny n t s s v ngi ca kinh Hoa Nghim, ng thi c thm s tham kho t tng Phm - Ng nht tr ca n gio, mi tin n vic xng xut gio ngha tc thn thnh Pht. Chnh kinh i - Nht l ngi kin thit nn l lun ca Mt gio, v kinh Kim Cang nh l ngi khai m, tc em cch l lun ny p dng vo nhng sinh hot thc t. Tt c u tr thnh kt qu tc s nhi chn, s s v ngi, hin tng nh dm, n, si, s l o ca Nit bn cu cnh. iu ny ng v mt l lun ca Mt gio c th chp nhn, n cng chnh xc nu ng trn bnh din cu cnh ca qu v Pht, nhng v phng din hin thc ca cnh gii phm phu chn khng hn l kh nng tc s nhi chn (Phm phu , nhng cng l chn nh ). ng hn, y chng qua l s lm xng ca T o Mt gio, m nguyn nhn l lm cho ln ln thnh phm, o ngc nhn qu. ---o0o---

- Php tng. Mt gio rt coi trng php thng ca vic s tha, bi vic truyn th mt php buc phi cn n qun nh ca Kim Cang thng s (B mt A X L). Nghi qu tu tr mt php, tt nhin cng cn n s gia tr ca Kim Cang thng s. V rng, Kim Cang thng s l do s s tng tha, m i biu ca vn l i Nht Nh Lai; v tt nhin, hnh gi Du Gi cng cn c php tu t n thnh tu. Bi Mt gio l thuc tm php, khng nh Hin gio phi nh n ng vn mi lnh th c. Mt gio truyn th mt cch b mt gia thy v tr. Quan nim ny c ly t Phn th ca B La Mn gio, v n thi i o Ngha Th th thnh hnh. Theo truyn thuyt ca Mt gio, th Mt gio n t i Nht Nh Lai (Ma Ha TL Gi Na (Mahvairocana). i Nht Nh Lai truyn xung Kim Cang Tt a (Vajrasattva - cn c tn l Kim Cang Th, Chp Kim Cang, Tr Kim Cang), Kim Cang Tt a l ni quyn thuc ca i Nht Nh Lai, l ng u ca cc Chp Kim Cang, v ng ti Kim Cang php gii cung, ch thn nhn gio sc ca i Nht Nh Lai mi kt tng truyn tr Mt tha, v tr thnh v t th hai ca Mt php - Tm trm nm sau Pht dit , c ngi Long Th (Long Mnh) ra i, khai m Nam Thin Thit Thp ch thn hng v Kim Cang Tt a m nhn c Mt tha, v l v t th ba ca Mt gio. Long Th truyn xung t l Long Tr, v l t th t ca Mt gio, li tri qua my trm nm, c sau Long Tr by trm nm, mi truyn xung cho Kim Cang Tr l t th nm ca Mt tha. Trong thi gian thuc nin nin i Khai Nguyn (712-714) i vua ng Huyn Tng, Kim Cang Tr l mt trong s ba v i s n Trung Hoa. Nhng qua kho chng lch s, th vic ngi Long Th (Long Mnh) khai sng Nam Thin Thit Thp, v ri hc gi Mt gio mi khun theo Long Th i n Long Cung, v nhn c kinh i Tha Phng ng v cng thm o, th ch l truyn thuyt; ni khc hn, l da theo truyn c tch bin tp li m thi. Long Cung l u? Ni no? Theo kho st th bc n c mt Th bang tn l Long tc, hoc gn ging nh vy. Ngi Long Th c c kinh i tha Tuyt Sn v Long Cung, sau mi n nam n hong thng, iu ny cho thy ngun gc Du gi s ca Mt gio l bc n dung hp vi tn ngng ca tc ngi t La Duy Tr ng nam n (tn ngng ny l mt thnh phn ca n gio).

Thn D Xoa (Yakkha) ca Mt gio nguyn l mt trong s qun thn ca dn tc t La Duy Tr, do t thi dng kin ca thn D Xoa m din t thnh thn Phn N Tn ca Mt gio. Do thn D Xoa Ni, Mt gio mi c Khng Hnh Mu (Pht Mu), hoc Minh Phi, chng hn nh vy. Trong cun n Pht Gio S ca a La Na Tha ngi Ty Tng cng ni: Con ng thng qua Mt gio u ly Long Th lm gc gc ban u, v Long Th ny c lin h n La Hu La Bt La ca B La Mn gio, nhng v La Hu La Bt La ny li c cc hc gi nghi l t ngoa truyn ca B. Long Th tuyn Mt gio xung cho Long Tr, t ca Thng Thin l T Lu B li theo hc v lm mn sinh ca Long Tr; Thng Thin l ngi ch sau H Php cht t. Li na, cn c t ca Nguyt Xng l H Tc, ng ny cng tng hc vi Long Tr. Nhn y mi c truyn thuyt rng Long Tr th mnh n by trm nm. Theo Mt gio Pht t Ch, th s truyn tha ca Kim Cang Tr l Bo Gic A X L. Ngi nc S T, ch khng phi l Long Tr. Li na, Ty Tng Pht Gio Nguyn Lun ca L Trng, th ni: Tng hp cc s kin xt on vn , th ngi truyn Mt tha cho Long Th l La Hu La, thy ca Long Th, dng nh ng ra i sau B; em ca Long Th l Long Tr; li na trc Thng Thin v Nguyt Xng, c mt nh nh th, v v ny c bit sng hong 193 i tha ca Long Th. Bt lun th no, theo n Gio S, chng hai mi hai ca a La Na Tha, th: thi Tng H,hai loi l S B v Hnh B hin nhin c lu hnh khong hai trm nm trc ; nhng hai loi l Du Gi v V Thng Du Gi vo thi ny vn cha xut hin, mi sau , thi ca vng triu Ba La mi thy truyn b 194 ---o0o--- Bn b Mt Gio. Hin ti xin gii thiu v bn b mt gio. ---o0o--1. S B:

Tc Tp Mt, cn gi l Tc Mt, php tu ca Tc Mt l v tng Du gi, tc ch mong lm r l tnh khng; khng my ch tm n sc thi thng ng. Li gom c Pht, B tt, thn, qu vo mt nh cha t chc nghim mt v Thai tng gii, tuy kt lp o trng, trng vic thit cng, tng ch, kt n, ch trng nhiu v hnh tng, v vn cha tc php qun tng. ---o0o--2. Hnh B: Cn gi l Tu Mt. Mt B ny ly kinh i T L Gi Na Thnh Pht Thn Bin Gia Tr 195 (tc i Nht Kinh) lm ch, ly Tr tm phm trong kinh i Nht, y l: tm B lm nhn, bi (t bi) lm cn bn, phng tin lm cu cnh, y l ba cu lm cn bn, li ging v mi duyn sinh gn ging thuyt tnh khng ca kinh Bt Nh. Nhng trung tm ca B tm nhum sc thi thng ng. Hnh b ly i bi lm gc, ri ty cn c chng sinh m dng phng tin thot. V mt thc ti n biu hin nt c sc ca i tha Pht gio. ---o0o--3. Du Gi B: Du Gi B phi hp vi phng tin ca Hnh B lm cu cnh m dung nhip th tc, cho nn b ly ly Nh Lai l trung tm ca i Nht lm ti gia tng (thin nhn tng), ly Kim Cang Th lm che ch, bo h, tng xut gia ca c Thch Ca v cc Thnh thuc hng nh tha, c t ngoi vi; iu ny l do Mn La (Mandala, Mt n - o trng ca php tu Mt) ca Thai Tng gii v Kim Cang gii, nh vy l r rng. Vn ny v mt l lun, nhan v i Nht Nh Lai l bo thn Pht, Bn tn l ha thn ca Pht Thch Ca, Bn tn nn trung tm; iu ny trn thc t bao gm c cc thn ca ngoi gio; coi cc thn ca ngoi gio u do Bn tn phng tin nhip ha m hin hin. V vy, tt c thin thn, c thn ca n gio u c Mt gio nhip ha. Do t nim hng phc chuyn thnh nim sng bi, tt c u lin h v xut pht t tc s phi chn ca s s v ngi; v vy, Bn tn cng gm c tng B tt ti gia. V tm l, iu ny c coi l i tha Mt gio chun b cho t o ha i phng tin. ---o0o---

4. V Thng Du Gi B: V Thng Du Gi l Mt php ti cao - tu thnh tu php ny, th y l tc thn thnh tu qu v Pht. Do , hin nay Ty Tng, phi Hong gio coi V Thng Du Gi l Mt php rt kh tu tr, t nht cng phi tri qua mi lm nm kh cng tu luyn; ngay v A X L cng khng dy ni. y l quan nim ca Hong gio sau khi tnh ha. S thc th V Thng Du Gi tc l Kim Cang Tha Php, cng l t a Mt gio, tc l i phng tin ca s th tc ho trn bnh din hnh vi thc t. ---o0o--- V Thng Du Gi. Trn phng din lch s ca Pht gio n th php mn V Thng Du gi mi l s pht trin thnh cng sau cng ca Mt gio. tuy lai lch ca php mn ny phn ln khng th kho st. Chng ta c bit cn nguyn l c mt v mn sinh ca ngi Thng Thin, ta ch cha Na Lan , tn l T Lu Ba, v ny theo ngi Long Th - Tr hc Mt php, v tu c Tt a (Siddhi - tu tam mt tng ng m thnh tu diu qu) mi quan h truyn tha vi khong cch thi gian gia T Lu B v Long Th nh sau:

Hc h ca lun s Thng Thin khng th kho chng, ch bit ng l v tr tr cha Na Lan k sau H Php. Nhng c iu, V Thng Du Gi ca Mt gio ni nhiu v ngha l su kn thm diu, nn lc ban u khng truyn cho tc nhn, do ch c mt s t ngi trong s mn mi thnh tu c i tt a, cng nh ch bit truyn m thoi. V th cch bit truyn tha ny tng t nh Pht nh ca Tt B Ha, Hin Hnh Du Gi Mu ca L Y Ba, H Kim Cang ca B Ba Ba. Ngun gc truyn tha Mt php i loi nh th ny, khng c cch no kho st c. Sau , c m T T Lu Ca,B Nht La Kim v.v... ni tip nhau c o. Li c B La Ba, Cu Cu La La X, H Kim Cang, H Tc v.v... cng xut hin v rng truyn Du Gi Mt, v V Thng Du Gi Mt, dy l hai trong s ng b Mt php, Ng b Mt php gm: Mt tp, Hoan H Kim Cang, Minh im, Huyn Ha Mu, D Ma c Ca. t lu sau, t ca H Kim Cang l n T H L Ca truyn Pht nh Lun, Cu Mu, A La L t t La, Cu La Cu L Hin Chng t t La v.v... Li na, tng truyn rng trong s nhng v i A X L, c v tn l Ma n K, ng tng theo B thu hc v chng c Tt a. Li c H Tc l ngi ch thn c Nguyt Xng truyn cc kinh in gc nh: Mt tp Minh in, li c thuyt ni tng thy Long Tr truyn th tng php ca ng. Do , t sau Long Th, B, Nguyt Xng v.v... th vic ch gii cc Mt in v vic tu Mt mi c truyn tha rng ri; v ri gia Mt gio v Trung qun kt dnh vi nhau khng th hiu ni. Ngoi ra, di thi vng triu Ba La, v vua th t ca vng triu ny l t Ma Ba La (766-829), l ngi sng lp cha Siu Gii. ng cn l ngi ht lng tn knh, tn ngng mt cch c bit i vi S T Hin, v t ca S T Hin l Tr Tc. S T Hin xut thn l ngi ca vng tc, ng th hc bn lun Trung Qun v cc lun ngh vi Tch H. Thuyt ca S T Hin kim c Duy thc c Thanh Bin s dng mt cch cht ch c tnh trung o teho phi Lp Lng, m chnh l rng truyn Mt tha. Nay xin a ra biu v cc nhn vt ch yu ca h V Thng Du Gi Mt. biu trang 502

V truyn thuyt, th ch i s thuc i tha hc t long Th, B, V Trc, Th Thn tr xung khng v no l khng tr thnh i s Mt tha. Thc ra, theo a La Na Tha - ngi Ty Tng - vit trong b n Pht Gio S, chng hai mi hai, c on vit: t Tng H tr v trc,php b mt chn ngn cha thy ai lu truyn. Ai tu tp php ny thng b mt gi kn; trc khi cha thnh tu, t ai bit c hnh vi ca ngi tu mt php. V th ngi tu tr mt php, khng th bit c nhau; cn chuyn thy tr truyn nhau cng rt him hoi mi bit c196 ---o0o--- V Thng Du Gi S. a pn Mt tha n t ngoi gio, cho nn rt kh nghin cu r v ngn ngun thit lp thnh h thng, m ch trnh by nt i khi m thi. Nhng t Long tc tr lui, nhng v k tha lm tr tr cha Siu Gii, th s truyn tha u c ghi chp nn c th tra cu c. Trong mowif hai v sm nht thng c gi l iu phc php t t la A X L. Tnh hnh truyn tha gia cc v theo th t sau: 1. Tr Tc - ngi rng ph bin ba sch cn bn v S B, Hnh B v Du Gi B. ng thi ng cng truyn nm th t t La ni o l: Mt Tp, Huyn Cang, Pht Bnh ng Hnh, Nguyt Minh im, Phn N Vn Th: 2. Vn Th Hin. 3. Lng Gi Thng Hin - ngi hong truyn Thng Lc. 4. Kit Tng Tr - ngi truyn v D Ma. 5. Hin Hin - l ngi rng truyn Minh im. 6. Thin xng. 7. Du H Kim Cang. 8. Nan Thng Nguyt. 9. Bn Th Kim Cang - l ngi truyn H Kim Cang. 10. Nh Lai H.

11. Gic Hin - l ngi truyn D Ma v Thng Lc. 12. Lin Hoa H - l ngi truyn Mt Tp v D Ma. Tt c cc v ny u tha tip Tr Tc. Chuyn hong truyn V Thng Du Gi. Ngoi v ch t cha Siu Gii, k d cc v cn li phn nhiu u l s Mt tha. Nh ngi Tch hu, Gic Mt, Gic tnh, cc v ny u truyn ba b Mt php, trong khi ngi Thm Thm Kim Cang, ngi Cam L Mt th truyn V Thng Du Gi. n v vua i th by ca vng triu ba La l vua Ma H Ba La (848-899), c ngi T Ba truyn Thi Lun t t La l ti thng V Thng Du Gi. t ng l Thi Lun Tc cng cc lc hong truyn Thi Lun t t La. Ci hc ca Mt tha n thi Lun t t La c coi l hon b, v t n nh cao nht. Di thi vua i th mi mt ca vng triu Ba La - l vua Tr Na Ca, hc phong Cha Siu gii c tn dng l ti thng. Cc s nm gi chc s trng yu trong cha Siu Gii c tn hiu l Lc Him Mn, y l gm: ng mn do s Bo Tc Tnh ph trch, ty mn do s T Ti Ng Xng ph trch, bc mn do s Na L Ba ph trch, cn li do s Gic Hin ph trch, cn trung ng th do s Bo Kim Cang v S Tr Kt Tng Hu ph trch. Cc v trn u bc thng ng minh, chuyn hong Mt tha, v lun gng sc truyn Thng Lc Lun ca V Thng Du Gi. ng thi, cc v cng thng xuyn hc tp nm lun Hin gio ca Di Lc, by b Nhn Minh ca Php Xng, nh: Chnh L Nht ch Lun, Lng Quyt nh Lun, Lng Thch Lun, Nhn Lun Nht ch Lun, Qun Tng Thuc Lun, Lun Ngh Chnh L Lun, Thnh Tha Tng Tc Lun. H cng ch n Nhp B tt Hnh Lun ca Tch Thin. T y v sau, tuy php thng cha Siu Gii khng b gin on, nhng cng chng c thm s pht trin g mi. Cc v ch t hu danh nh: Kit Tng Nhin ng Tr (tc A Hp, sau vo Ty Tng truyn b). Mai t Le Ba, v nm v i t ca A Hp. V thng Du Gi t nn tng trn tinh thn dung nhip ca i phng tin. Trc gi vic chnh yu l hng phc ngoi o v c qu mt cch hin thc, cng nh lm tnh ha c ni, ngoi thn tm. lm cc vic ny, iu cn yu l phi qun tng ni tm, cn vic hng phc ngoi o v c ma l nhm gip cc hng ny qui nhip v Pht o, dung nhp v Pht php; sau cng mi nhm t n tc s nhi chn; y l qun cc thn ca ngoi ma l nhm gip cc hng ny qui nhip v Pht o, dung nhp v Pht php; sau cng mi nhm ntc s nhi chn; y l qun cc

thn ca ngoi o cng tc l Bn tn, Bn tn c th tc ha th hnh gi Mt tha cng ly sinh hot c th tc ha lm cu cnh ca B tt thnh v m a ra lp trng t x, to thnh np ngh duy tm qun. Cn yu l qun tng thanh tnh vn vn l thanh tnh, t m qun tng Bn tn sao cho hip nht c vi Bn tn. Khi Bn tn hin xut gia tng th tc, th hnh gi Mt tha cng hnh x theo th tc s. V th nn gi l T o Mt gio, hay T o Mt gio cng nhn y m xut hin. ---o0o--- T o Mt Gio. S d gi l T o Mt gio, l i vi Thun Mt; hoc Hu o Mt gio ly kinh i Nht lm ch yu. i Nht hin lm tng tri, ngi (ti gia), chu s gio lnh ca i Nht hin lm tng tri, ngi (ti gia), chu s gio lnh ca i Nht Nh Lai m hin thn hnh phn n, dgn thn hnh phn n ca cc Tn minh vng hng phc c ma, ng nhin cc Tn minh vng cng l tng ti gia. Thin nhn c thin hu thin n, th Minh Vng ca Mt gio cng c Minh Phi, hoc gi l Minh Vng ca Nam ph, v Minh Phi l Pht Mu (Bhagavati), hoc cn dch ra Hn vn l Khng Hnh Mu. Theo s gii thch ca Mt gio: Minh y l quang vinh, tc biu tng ca tr tu, cn gi l thn phn n, tc dng thn sc mnh ca tr tu lm ch trit ph phin no nghip chng, nn cn gi l Minh vng (Chn ngy Tp K - quyn mi ba) li ni: Minh l ngha ca i tr tu quang minh; cn ph l tam mui, c gi l i bi thai tng tam mui197. iu cho thy ngha gia Minh Vng v Minh Phi vn biu trng cho s ha hip gia Bi v Tr. Dng phng tin (bi) lm cha, v Bt Nh (tr) lm m hp thnh chnh l. Nhng lc tu theo php c ni trong Mn Tr La, th phi ly b ch ca cc b hip thnh s phi ngu ca n tn, v gi l Minh Phi, ly vic ny i chiu vi dc s ca thin nhn ci dc gii th: S B l ch y (b th) nhn nhau m vui, Hnh B l ch y (b th) nhn nhau m vui, Hnh B l ch cho vic nm tay nhau. Du Gi B ch cho s m nhau, v V Thng Du Gi B ch cho hai thn giao nhau. Trong Ch B Yu Mc, iu ny c ni: Pht B, ly B tt V Nng Thng lm Minh Phi, Lin Hoa B ly B tt a La lm Minh Phi, Kim Cang B ly B tt Tn Na Li lm Minh Phi. y chng qua l biu trng cho s tng ng gia Bi v Tr. B ch u c n tn lm ngu, ngi tu php phi st thc t, y l hai thn nam n hnh i lc.

V sau, Pht gio Mt tha ly Kim Cang Thng s lm ph, ly ngu ca Thng s v n tnh ca tt c php tu mt lm Khng Hnh Mu. n lc thng s tu php hai thn chuyn nam tinh n huyt lm cam l, lm B tm. Pht gio vn coi chuyn dm dc lm chng ngi o php, trong khi Ti thng tha ca Mt gio li ly vic hnh dm lm php tu o. Mt gio n c Nht Bn l t Trung Hoa, v ch truyn Thun mt l Kim Cang gii, v Thai tng gii. Khng thy truyn hnh php ti hu ca V Thng Du Gi. Do , hc gi Nht Bn gi Thun Mt l T o Mt gio. Chnh l do khai din hnh php v hai thn giao nhau, m n nhn s xut hin rt nhiu danh t tng trng. Coi sinh thc kh ca ngi nam l Kim cang ch, sinh thc kh ca ngi n th gi l lin hoa. Ly tnh giao gi l nhp nh, ly vic nam xut tinh n huyt gi l xch bch B tm; cho rng khi sp xut tinh nhng gi li thc lu khng cho xut khoi lc ko di, th ci lc gi l i lc, diu lc. Vi ngi tu tr l nam tnh m ni, th sinh thc kh ca n tnh, thc ti l o trng ny, c th chng c tt a; nhn , mi gi m o ca ngi n l B Gi B l hu c, hoc tng nhip chng c, Mt gio th ly B Gi B ngm ch cho n tnh. V vy, B Gi Mn La c th lm nn n tu mt theo cch tu Pht mu qun. Hin nay Ty Tng phi Lt Ma Hong gio tun th gii lut thanh tnh, v cm tuyt vic tip cn n gii, v n lc tu V Thng Du Gi, phi Hong gio cho tc qun thay v thc t l hnh tnh giao. Lin Hoa Sanh (Padmasambhava - th k thc tm ty lch) gnf u tin truyn Mt gio vo Ty Tng. ng kt hn vi ngi em gi ca Tch H. ng l ngi thuc phi thc t ca V Thng Du Gi v cng l tin thn ca Hng gio Lt Ma Ty Tng. Tuy nhin, nu p dng php tu theo cch va lc thut trn, khng kho s phng tng, hoc s l tp dm. Do , nhng ngi tu thuc hng hu bi t mnh thiu cnh gic s d ri vo ci danh xng ca php tu, m li hng ci thc ca s dm lc; cc hc gi ca phi ny thi k u, h khng phi l hng hoang ng dm lon, m h coi l thn thnh ti cao, cng nh h c nhiu th Nghi qu hn ch. Chng qua, php tu ny nguyn y khng pht xut t Pht gio, cha ni l do thc hnh php tu ny lm thng tn n hu mng ca Pht gio. ---o0o---

- Ngun gc ca t tng i Lc. T tng i lc (Mahsukha) ca T o Mt gio c lu xut t kinh Kim Cang nh. Chng hn nh kinh Kim Cang nh Nht Thit Nh Lai Chn Thc Nhip i Tha Hin Chng i Gio Vng 198, c bi k K ti t tnh tnh, ty nhim dc t nhin; ly dc thanh tnh c, d nhim nhng iu phc (l thay tt tnh thanh tnh, chy theo dc nhim l iu t nhin, cho nn thanh tnh l do ly dc, mun vy hy ly nhim m iu phc (l thay t tnh tnh, chy theo dc nhim l iu t nhin, cho nn thanh tnh l do ly dc, mun vy hy ly nhim m iu phc nhim). Li ni: iu i vi ch v Pht, c nng lc chuyn lm tng thin, tu cc H Kim Cang, diu h thm ln mnh. Kim Cang (Vajra) l tn gi ph thng dng ch cc v thin thn. Nxv thn ny u l quyn thuc th v ca Bn Tn Pht, v ly Kim Cang Tt a lm thng th. Mt gio li cho rng Kim Cang tc l s hin hin ca Pht. V vy Kim Cang cng tc l Bn Tn. Quyn trung ca kinh va nu, t thut rng, c Thch Tn T L Gi na nhp v cc th cng dng tam mui, Bo Man Qun nh tam mui, Ca Vnh cng dng tam mui u c i thin n theo t tm m hin xut. Li ni: Do tham nhim cng dng, nn c kh nng chuyn cc th thnh cng dng. y l b mt ha sinh hot ca thin nhn ci dc gii. Khi c thin n lm cc vic cng dng, th c hnh vi dm lc, nh vy phi qu xut dc l iu t nhin. Mt ln na truy cho r cn nguyn tng tch ca t tng trn, th qu ng l t tng ny n t Tnh Lc ca n gio (Skta), dch m Hn ng l Thc Kht a. Theo gii thiu ca Th K Chnh Tr ngi Nht Bn, th phi Tnh lc l mt chi ca Thp B thuc n . Do sng bi uy lc ca thn Thp B dn n vic sng bi Sanh Thc Lc, v n thn. Trong uy lc ca thn Thp B c sc mnh sinh thc ca nam v n. Vic sinh sn l do ngi n m nhn. Do , c mt chi phi ch ring sng bi v ca thn Thp B. y chnh l sng bi Tnh lc ca n thn. Vi thn Thp B m ni, th vic sng bi l thuc v hu o phi, cn vic sng bi Tnh lc ca n thn th thuc v T o phi. Ring tnh cch ca N thn c hai phng din l thin v c; khi uy lc ca n thn s dng vo vic ph hoi, th l n thn ca s cht, v gi l Khi Li (Kal). Hnh mo ca n thn ph hy trgn rt hung tn; tc th

tung xe ra, ming th h rng, tay th cm gm, git ngi th vy mu vo c hng, ly xng ngi eo ln c. N thn ph hoi cn c tn khc, l Nh Gia (Durga), nguyn tn gi ny c lin quan n n thn ni Tn Da (cn dch l Tn X Da). Sau thi i S thi, n thn Nh Gia mi tr thnh v ca thn Thp B. Ton thn n thn Nh Gia u mc kim sc, ci cp, c dn mi tay cm binh kh dit c ma. Tnh cch ca n thn rt kh d on; v th, b c rt nhiu tn t, c c khong nghn tn. Nh khi l n thn i dc th c tn l Ca Di Tc Ph Li (Kamesvari), khi n thn thanh tnh, th c tn l Duy Ma Lp (Vimal), khi l n thn i tr, th tn Ma Ha Bt Nh (Mahvidy), khi l n thn sinh dc v i mu, th c tn l Ma Ha Ma (Mahmtr), khi l n thn a thch nhc dc, th c tn l Na Dt Ca (Nayik), y l thc hnh php tu nghim ca N thn Du Gi (Yogir). Tm li, gnh ly mt b phn ca v tr, bt lun l trch nhim ph hy hay n ha cng u l thuc tnh ca v n thn ny. Vn vt u do tnh lc ca N thn sinh ra, cho nn vic phng tng nhc dc l do vic sng bi v n thn ny m ra c. Phi Tnh Lc n coi vic phgn tng nhc dc l phng php dng phng s n thn, v sng bi n thn; bi vy, khi tn t hi li t l, h dng mt c gi la th lm Bn tn cho l cng, v mi ngi i vng quanh c gi la th, v ri u tin h ung ru (Madya), tip n l n tht (Mamsa), n c (Matsya), i n lc Tnh giao (Maithuna). Cui cng h ly vic nam n hoan lc mt cch tp lon lm chung kt, h gi chung cc hot ng va nu l Ng ma t chn ngn. Tt c tn coi vic t hi ny bng mt mt xng l Thnh Lun (Gri Ca Kra). Vic tnh giao sau rt mi l nghi thc ti b mt, ti cn thit, v l thn thnh nht hng. em nhng vic ca phi Tnh lc a vo V Thng Du Gi ca Mt gio, lin phi hp thnh quan nim: Trc l ly dc dn dt, sau khin i vo Pht tr. V dng Minh Phi lm tng ng, dng Pht mu lm tng ng, ly tnh giao lm tu hnh. Li na, nhn vfi sgn bi n thn m kinh in phi Tnh lc c gi l t t la khng my r rng, b phn c xa nht qua li m u dng nh l vo th k th VII ty lch. n thi, khi kinh in ny c thu np vo Mt tha cng ly tn l t t La 199. Nh ly t t La lm gio thuyt cho ba tng tng tc thnh tu l nhn tng, tnh tng v qu tng, xin tham cu cch gii thch ca Mt gio Ty Tng 200 ---o0o---

- Sng bi Sinh Thc. Mt ln na li iu tra k ngun gc sng bi Tnh lc th thy rng, y l do tn gio nguyn th sng bi th vt, t m din ha thnh cng. Nhn nh ny ca Th K Chnh Tr - ngi Nht Bn. Sng bi th vt tuy l hnh thi tn gio nguyn th ca n , cho n vic sng bi sinh thc kh (b phn sinh dc) ca nam n, vic sng bi ny khng tm thy trong kinh V , v y cng chng phi l tn ngng ca th dn ti n . iu ny cho php ta suy on s sng bi sinh thc kh l do du nhp t vn ha ngoi lai, v c n gio hp th. Nhng trong vn hc Ph Lan Na dng thn Thp B v v ca Thn biu hin sc ph hy v sc phc sinh. Do , mi dn n vic ly sinh thc kh ca nam n lm biu trng cho hai sc mnh ny. Phn vn gi nam m l Linga, v n m l Yoni. Tuy vy, nhng ngu tng v nam - n sinh thc kh khng c dng sc ngi iu khc, m phi dng khi ngoi thin nhin c hnh thg ging nh sinh thc kh ca nam n tng trng, v coi l i tng sng bi. Nh vy, vic sng bi ny l do qu trnh din bin t vic sng bi th vt m thnh. Bui banu ch nhm tng trng cho uy lc thin nhin ca thn Thp B, v sc mnh ph hy v phc sinh ca ngi v Thn, hon ton khng cht hm dm . Song do vic sng bi nam n sinh thc kh m chuyn thnh nam - n tnh giao, th cho l s vic thun l thnh chng 201. Trn bnh din kho st rng hn na, th vic sng bi sinh l nam n mang tnh thn b ny, c h nh l quan nim ca nhiu dn tc trn th gii. thi i nguyn th c mt thiu s ngi cn c vo vic giao hp gia nam v n rt ra kt lun, l i t suy on rng nguyn l v hin tng sinh dit ca vn vt trong v tr cng ging nh vic cha m sinh nui con ci, ly biu din thnh nam n sinh lc sinh dit ca tri t, hu qu l hnh thnh phi chuyn sng bi sinh thc kh (Phakicworship) phong tc ny tng thnh hnh ti cc vng nh Hy lp, la m, v ngy nay cn st li trong n gio. Kinh dch ca Tung Quc t nhiu cng l lu ca sng bi sinh thc kh. Chu dch dng hnh nh con rng hnh dung cho Cn (tri, ngi nam) v con nga ci hnh dung cho Khn (t, ngi n). Coi Cn - Khn y l thin a, t thin a m thnh m dng, m dng giao nhau sinh ra vn vt. Li ly ho dng (-) tng trng cho Cn, ho m (- -) tng trng cho Khn. Thc th y cng l ph hiu ca nam n sinh thc kh.

Ti h t thng truyn chng th nm, ni: Cn khi tnh th chuyn, khi ng th ngay, ly lm i sinh; Khn khi tnh ng, khi ng th m, ly lm qung sinh, dy l ni r trng thi ng tnh, v cng nng ca nam n sinh thc kh. H t h truyn chng th t li ni: t tri hun c, vn vt thun ha, nam n cu tinh, vn vt ha sinh. y l ni r kt qu vic m dng ha hp. H t h truyn chng th nm m t vn ny cng r hn: Cn, y l dng vt; Khn y l m vt. Sc hp nhau ca m dng th th cng nhu mi c, th l s la chn ca t tri, ly sc (c) m thgn thn minh. y l do quan nim nam n, m dng m suy trin n o l ca tri t v thn minh. Thng truyn chng bn cng ni: Nht m nht dng chi v o (mt m mt dng y l o) do y l l t nhin ca tri t, m cng l ci nhn lun gia nam v n. Li ni: m dng bt trc v chi thn (s bin ha ca m dng khng th lng ht gi l thn). Bin ha l sc mnh khng th on trc, l thn. Thi c i loi ngi ly thn minh lp thnh tn gio, nguyn tc ca vic hnh thnh tn gio l nh va trnh by. H t ca kinh dch l s gii thch ca khng t i vi cc ho qui do Chu cng vch ra trong kinh Dch. Cc Thnh Nho m quan st s khng b sai lch. Kinh Dch c coi l s kho st v tr, nhn sinh ca cc bc tin Nho v cng v i; v sau cc nh phng s (ngi tu luyn php tin) ly m dng - Cn Khn ca kinh Dch din thnh thut phng trung. Phi Tnh lc ca n coi chuyn hnh s (nam n giao hoan) l mt thc t, xt gc ny, th phi Tnh lc khng c g l l c. ---o0o--- S dit vong ca Pht Gio. ng nhin, con ngi thi nguyn th tn th nam n thc kh, v din by n thnh vn tn ngng tn gio. iu , ngy nay chng ta khng nn ph bnh, kch, cho l ngu xun.nh nu hin nay con ngi vn c phng hnh theo tn ngng ca ngi nguyn th, th khng cn g ngu xun hn! Cng nn xc nhn l Mt gio cng c nhiu u im: Mt ch v hnh php Du Gi chnh xc cng a n hiu nghim tng ng; tuy nhin, d l Song thn php, l thut phng trung v.v... i na, th t nhiu vn c cn c v sinh l hc. Cc hc gi Mt gio Tung Quc thi cn i, a

s cng rt hng th su sc v phng thut ca o Gia. Nguyn nhn c th l gia h vi nhau chc l c mi tng thng. Vi Pht gio, v bn cht m ni duy ch c thu hiu T thnh mt cch thc tin mi mong t thnh mc ch, l s chn gii thot; thc tin y l thc hnh tam v lu hc Gii nh Hu, thc hnh T Nhip Php, v Lc Hnh. y l con ng chn chnh i n Pht qu. Ngc li, nu ch da vo danh ngha Pht php, nhng thc hnh theo li tu ca ngoi o, nh vy lm sao Pht gio khi b dit vong! Vic tu theo ngoi o ca Mt tha ko di n i th mi tm ca vng triu Ba La; thi vua Ma Ha Ba La, th V y, Hin H hnh tnh n mt hc ca in Qun. Khng lu sau, thi vua D Xoa Ba la. V vua th mi tm ca vng triu Ba La b di thn l La B T Na son ngi,v vng triu Ba La b dit vong. K tip l vng triu T Na, vng triu c bn i vua, ko di c chng tm mi nm. Nay xin dng biu ni v nin i ca vng triu Ba La c lin h n cc Pht s quan trng ca Pht gio: Thi i

Tn vua

Ty lch

i th nht 600-705 C Ba La i th 706-753 hai i th 766-829 t i th 848-899 by i th 955-983 mi

Trung Quc T ng Cao Tng n thiVng triu Ba La khai sng ng TrungNgha Tnh n n . Tng T ng TrungThin V y, Kim Cang Tr, Bt Tng n ngKhng - n Trung Hoa. Tch H Huyn Tng v Lin Hoa Sanh n Ty Tng. T ng cKhi xy cha Siu Gii. S t Tng n ngHin v Tr Tc hong truyn Knh Tng Mt tha. T ng TuynT B v Thi Lun Tc Tng n nghong Mt; Thng Hu vo Ty Chiu Tng Tng. Th Tng nh hu Cha Siu Gii xut hin su Chu n Tng hin mn (Tng ti) Thi Tng

i s

i th mi ba Nit Da Ba La i th mi tm D Xoa Ba La

10151050

T Tng Tng n Nhn Tng

Chn A Hp ca cha Siu Gii Tng vaof Ty Tng.

11381139

Thi Cao Tng ii thn Ba la T Na son ngi. Nam Tng Vng triu dit vong

Nhng bui u ca Thin An thuc Ba La vng triu, c v tng qun ca Hi gio l Ma Ha Mt bt u nh chim lu vc n h, vo hu bn th k th X ty lch. Hi gio chim lnh vng Khch B Nh v nh ti y. K tip Hi gio xm ln Bng Gia Ph, ri t xm nhp ni a n trc sau c thy l mi by ln. Nhng chin binh, h u l tn Hi gio. Nhng chin binh ny thn tn rng git cc tn khc tn g io vi h l phng php cu sinh v nc tri. Chnh v th, nn c mi ln xm nhp vo ni a n , vic u tin h lm l thiu hy cha chin, thp Pht v tn hi tng tn Pht gio ln n con s khng th ni ht. n cui th k th mi mt ty lch, thi k cui ca vng triu Ba La, tip vng triu T Na, qun i Hi gio li xm nhp su vo ni a n . Chung cuc h chim ly c im sau cng ca Pht gio - tc phn t ng n . H git ph sch s bng dng Pht gio ti y. By gi cc i s Mt gio u chy tn lon, s chy n cc vng nh Khch Thp M Nh, ri t h i vo Ty Tng, mt b phn khc th chy n Ni Bc Nh. May thay php vt qu nht ca Pht gio n thot khi nn tn dit ny, l cha Na Lan , v c hn by mi ngi thuc hng thp trong cha cn sng st. Chng lu sau, tt c ngi trong vng tht Ba La v T Na u ci o theo Hi gio. Nhng ai khng theo Hi gio th lp thc nhp vo n gio. Vo cui th kry th XII ty lch, Pht gio ti n coi nh b tuyt tch. Nh nhng g va trnh by, th Pht gio ti n c hai nhn t a n dit vong: - Mt l, t thn Pht gio n nhn v hip nhp vi ngoi o ti n . Kt qu, Pht gio bin thnh v hp lu vi ngoi o, t mnh dung np vo n gio.

- Hai l, qun i Hi gio mi ln xm nhp n l tm cch trit tiu Pht gio, v l l do khin Pht gio khng cn t dung thn ti n . ---o0o--TIT III. PHT GIO N THI CN I - Bui bnh minh ca s phc hng. Pht gio n sau khi b Hi gio tiu dit th lin tiu thanh nc tch (khng cn l din cng khai), thi gian ny nhm vo i vua Ninh Tng nh nam Tng (1195-1224). V chnh tr, sau khi Hi gio chim c n v thit lp quc Mc Ngt Nhi, tip theo ngi chu u da trng cng nh chim v thuc a ho n , nh ngi B o Nha, ngi H Lan, ngi Php v ngi Anh. Sau cng ton ci n t di thng tr ca ngi Anh. Nm 1877, h thnh lp quc Anh - n, v ly n vng ca Anh quc l Duy a Li (Victoria) lm v hong cho n . n nm 1948, n mi dnh c c lp t tay ngi Anh. Nhng mt nm trc khi tr c lp cho n , chnh ph Anh quc phi ng ra lm gim c, bng cch chia bn n thnh hai nc l n v Pakistan; nguyn do l v tn Hi gio v n gio lun coi nhau nh cu ch. S d xy ra tnh trng ny l do t nc n trong mt thi gian di b nhiu d tc xm nhp v thng tr, ng thi c rt nhiu thnh phn tr thc khng chu kch ng bi cc t tro t do dn ch ca thi i. Do , yu cu dnh c lp dn tc l yu cu bc thit i vi h. Khi i t ch trng dn quyn bnh ng, mun vy th n phi c lp. lm c iu ny, by gi gii tr thc n h ho on kt ton dn chng sli th lc ngoi xm. Mi ngi dn n ng tnh vi sinh hot bi kh ca giai cp tin dn. Nhn , thnh Cam a (Gandhi) ng vn m cuc vn ng u tranh dnh c lp. Thnh Gandhi kin tr bt hp tc vi ngi Anh. V ra ch trng u tranh bt bo ng phn khng chnh ph Anh Ct Li. ng phc trang theo tng lp tin dn, ng thi cao longf t tn ca giai cp ny. Nh mi ngi u bit, n gio l tn gio ca ch ngha giai cp. n gio c kh nng chu ng sau my trm nm b Hi gio xm nhp v thng tr m khng b dit vong, l nh tinh thn chin u ngoan cng

ca h. V vy, ch trng bt bo ng, v t tng bnh ng i vi giai cp tin dn ca thnh Gandhi hon ton khng phi l sn vt ca n gio. Mt khc, t tng ny ca Gandhi rt n khp vi gio l nh Pht. Chnh thnh Gandhi cng t pht biu: Trong n gio c nhng cch tip xc khng th coi l gio qui, m l mt b phn ca s h ha, hoc ch l ung nht m thi. ng li ni: xin hy nhn vo lng t bi ca cc v B tt (lin h n c Thch Tn), h khng nhng ch th hin lng t bi i vi nhn loi, m h cn rng th hin lng t bi i vi tt c mi sinh vt. (Cam a T Thut Truyn - chng by). Trn thc t, ngy nay nhn dn n khng cn nhn Pht gio bng nh mt ght b; ng khc, h li coi Pht gio l tn gio mang li vinh quang cho t quc h. Thm ch v Tng l ca n l Ni Xch L (Neru) cn ni: n l t quc ca c Pht, gio ngha ca Ngi lun lun sng thng (yu chung) ha bnh, th gii ny nn tuyn dng ch ngha ha bnh ca Pht gio, ring Pht t chng ta,mi ngi nn gnh ly trch nhim ny202 Hin nay Pht gio ti n tuy mi phc hng chng khc nh ngy mi rng ng. Nhng so v dn s (tn ) vi cc tn gio ln ti n , th Pht gio ng vo hng th su, xin lit qua biu di y: 1. n gio c: 303.186.986 tn . 2. Hi gio c: 35.150.117 tn . 3. C c gio c: 8.157.765 tn . 4. Tch Khc gio c: 6.129.134 tn . 5. K na gio c: 1.618.406 tn . 6. Pht gio c: 180.769 tn . 7. Bi Ha gio (Th gio) c: 111.791 tn . 8. Do Thi gio c: 26.781 tn . 9. Tn gio cc b lc nguyn th c: 16.189 tn .

S thng k trn c thc hin vo nm 1960, trch trong Pht gio i Nin Gim, xut bn ti Nht Bn nm 1960, trang 176. Trong s cc tn gio nu trn, th Tch Khc (Sikhism) gia ra i vo nm 1469 ty lch. Ngi sng lp l Gio ch Guru Nanak. ng l ngi Bng Gi Ph, xut thn t giai cp v s, ng nhn thy hai tn gio ln l n v Hi gio c lun xung t nhau. Nhn ng nghin cu gio l ca hai tn gio ny, v pht hin thy n v Hi gio c hai cng tn th mt Thng , v v Thng ny vt qua sc suy tng ca nhn gian, v tn ti vnh hng. Do , ng ch trng tn ngng chn thun v ni tm, v khng ng vic sng bi ngu tng. - Pht Gio c trng th. Thi gian gn ay, t tng Pht gio tr thnh nhu yu cho cng cuc vn ng dnh c lp ca dn tc n . V hnh din quc t, c rt nhiu hc gi Pht gio, v nhng hc gi ny em li nhiu hy vng mi m cho Pht gio th gii ni chung v Pht gio n ni ring. Nh s lin tc pht hin v khai qut nhng di tch c ca Pht gio n . Thng qua vic nghin cu v kho st Pht in bng Phn vn v Ba L vn c cng b rng ra th gii. Pht gio tuy l tn gio gi lo, nhng gio ngha ca c Pht c pht hin l rt ti mt, mi l, v ph hp vi yu cu ca t tro thi i ngy nay. Phi hp vi tnh th hin dang ca Pht gio, chnh ph n c bit thit lp ra mt b phn chuyn nghin cu cc c vt Pht gio. Phi vin khp bn phng cng n n truy tm di tch Pht gio. hin nay vng t no pht hin v khai qut c di tch Pht gio th lin c nh nc n ng ra bo h; ng thi chnh ph cng cho sa sang li cnh tr di tch, nh ti Gia Nh Ct p v vn Lc Uyn (Sarnath) v.v... Chnh ph n cho thnh lp Bc vt qun trng by, v bo qun cc c vt ca Pht gio nhm cung cp cho cc hc gi t nhiu nc n chim bi, v ngm nhn thnh tch. Theo c s Chu Phi, th:Trong vng mi nm tr li y, chnh ph n cho ri nha cc cng l dn n cc Thnh a Pht gio mt cch thong rng, v cho bt h thgn chiu sng ti cc Thnh a ny. cng nh ti mi Thnh a Nh nc n u c thit lp s chiu i tip n khch thp phng t cc ni trn th gii v chim bi Pht tch. ng thi, bn trong phng th trng ca cc c quan cng quyn, ngoi vic

treo di nh thnh Gandhi, a s cn treo thm mt bc Pht thnh tng203. biu hin s trng th Pht gio, nm 1956 chnh ph n dng ra t chc i l k nim ngy c Thch Tn dit ln th 2500. Nm 1960, nh nc n cho kin thit mt cng vin tng nim c Pht ti c L (Buddhajayanti Park). Nm 1964, c s hip tr ca Nh nc n , Pht gio n ng ra triu tp Pht gio trn th gii qui t v Lc D Uyn d i hi Lin Ngh Hi Pht gio . Chnh l do s trng th Pht gio ca chnh ph n m bt k ngi nc ngai no n n chim bi thnh tch Pht gio u nhn c s hoan nghnh nhit lit ca chnh ph v ngi dn n . C th nh vo thng ging, nm 1940, i s Thi H n thm n , Pht gio n ng ra triu tp Pht gio trn th gii qui t v Lc D Uyn d i hi Lin Ngh Hi Pht gio . Chnh l do s trng th Pht gio ca chnh ph n m bt k ngi nc ngoi no n n chim bi thnh tch Pht gio u nhn c s hoan nghnh nhit lit ca chnh ph v ngi dn n . C th nh vo thng ging, nm 1940, i s Thi H n thm n , ng c cm tc mt bi th t tuyt di dng k s nh vy: Gandhi - Neru v Thi H, c triu triu ting hoan h t ngi dn, t Ba La Ni n Cu Thi La, mt con ng lun vui khng dt. Li na, nm 1963, php s Bch Thnh hng dn phi on ngi tr hu n n chim bi Thnh tch Pht gio, phi don cng nhn c s tip kin thn thit ca ngi Tng l n - Ni Xch L. Nhng iu ny cn yu gii thiu Pht gio n thi cn i, tt phi ghi nhn v tn dng cng c ca hai v c s v i. l c s t Ma Ba La v c s An Bi Khc. C s t Ma ba La (Dgarnapka - Anagarika 1864-1935). ng sinh ra trong mt gia nh chuyn to v bun bn gia dng Tch Lan, c gia nh ng u l Pht t , ring ng c gia nh cho theo hc ti mt trng C c gio, do vy ng l ngi tip nhn gio dc C c gio. nhng ng khng tip thu tn ngng C c. V sau ng c mt tn Pht gio c quc tch Hoa K cm ha, l ng Colonel Henry Stell Olcott (18321807). Nh i vi Pht gio ng khi tn nim mt cch kin c, v i su vo nghin cu Pht hc. ng pht th nguyn em thn mnh ny sut i phc hng Pht gio, v coi l mc ch.

Vo nm 1891, u tin ng n n , v chim bi ti Lc D Uyn, ng nhn thy cc Thnh a c xa nay thnh cnh tng hiu qunh, tiu s, ri ng li n Pht Ca Da - ni c Pht thnh o. Nm y ng c hai mi chn tui, c Thch Tn xut gia cng nm hai mi chn tui. Cng cng nm ny, ln th hai ng n thm cc Thnh a. ng h quyt tm nht nh triu tp hi ngh Pht gio quc t vo h tun thng mi hai nm 1891, v khi xng cng cuc trng hng cc Thnh a Pht gio. Nm 1892, ng dng mi quan h gia n gio v Pht giolm chu r, v ln lt truyn o n Gia Nh Ct p; ng sng lp s i B Hi S V, v cho ra i tp ch Ma Ha H , ng dng tp ch ny lm mi lin lc vi cc gio hu nhiu quc gia trn th gii. Tip , ng ving thm Hoa K, ng n H Uy Di, u chu, Nht Bn v.v... ti cc ni n thm, ng u nhn c s vin tr, nh m i B Hi (Mahabodhi Society) ca ng cui cng c hnh thnh. ng quan nim, sau tm trm nm Pht gio n b a y, nay n lc Pht gio v li c hng, v l con ngi th khng ai trnh khi hng suy. Theo ng, c Pht l ngi vt ln tt c mi tn iu v giai cp. ng coi vic phc hng Pht gio ti n nh l mn qu tng cho ngi dn n. Cng tc phc hng Pht gio ti n ca c s Ma ha Ba la phi tri qua bn mi nm hn, trong c nhng vic nh: rng truyn gio l ca c Pht, ti bi nhn ti, thit lp c cu phn chi, to tin li cho cc gio hu t nhiu quc gia trn th gii n chim bi cc thnh tch Pht gio. chng hn nh Ma ha B X ti vn Nai, ti y nhng ngi n chim bi Thnh tch u c ni ngh tr min ph, nhng v m thc th t lo, hin nay ti Gia Nh Ct p cng chuyn cung cp phng x lu tr cho cc gio hu n triu bi Pht tch. ng ng bnh v t trn vo ngy 28 thng 4 nm 1933. ng lu li cho Pht gio n c hi ti hin cng c Pht s, khin cho hu th lun knh trng v tn dng cng c ca ng. ---o0o--- C s bc s An Bi Khc (Dr Ambekar) Bc s An Bi Khc sinh ra trong mt gia nh tin dn, b n gio coi l bt kh tip xc (caste). Do , thi nin thiu ng lun gp phi s k th v ngc i, cho nn i vi cc ch n gio, ng khc su s bt mn

n cng cc. Sau ny ng c mt gio s C c gio nhn gip , v ngh rng ng s tr thnh tn C c gio, nn gip a ng sang Anh quc du hc. Ti y ng tt nghip hc v bc s. Sau th chin th hai, n dnh c c lp, ng c b nhim gi chc nht B trng B T php, ng thi, ng cng l mt trong nhng ngi khi tho bn tn hin php cho nh nc n c lp, v tr thnh mt trong s tn lnh t ca quc gia n . Duy c iu ng lun suy ngh, l lm sao ci cch cho c nhng t oan ca ch x hi n . Theo ng, bin php trit nht l thc hin mt x hi t tnh bnh ng ca Pht gio, c vgy mi gii cu c nhng thng kh nghn i ca giai cp tin dn. V th, ng t tuyn b ci o theo Pht gio. ng khuyn o qun chng trong giai cp tin dn ca ng tin theo Pht gio. Do , vo nm 1955, ng pht khi cuc vn i mi ngi qui tn Pht gio. Kt qu, vo ngy 14 thgn 6 nm 1956, v chng bc s An Bi Khc hng o hn nm vn ngi v ti qung trng Nagpur rng hn bn mi mu Anh trung b n , ti y c v Php s ni ting nht ca n ng thi l ngi Ven U. Chandramani Mahsthvira ng lm ch tr, di din Tng on c hnh i l qui y cho tp th qun chng. Cng d l qui y, cn c s hin din ca ngi vin trng Cao ng Php Vin l bc s Ni o C (Dr. M.B Nigogi) v ngi hiu trng Vi i Hc Mai Linh t l ng Sri. M. B. Chitnavig, cng nh c nhiu v hu danh trong x hi thi y. ng tic l v bc s Ty hc ht lng tin Pht ny, trong thgn 12 cng nm, ng tuy bnh nhng vn n Nepal d l khai mc Hi Ngh Th Gii Pht Gio ln th t. Sau bi din thuyt, ng t bit mi ngi v ra i vnh vin! iu ng trn trng nht l sau ba mi nm nghin cu Pht hc, ng hon thnh b sch do ng vit vi ta c Thch Ca v Tn Gio ca Ngi. B sch ny c thng qua ti Hi Ngh Pht Gio Ton n, v ngy 24 thng 11 nm 1968, sch c coi nh tn thnh in ca Pht gio n . iu ny cho thy cng cuc vn ng phc hng Pht gio ti n ca ng gy c nh hng va to ln va su rng. ---o0o--- Hot ng ca gii hc gi Pht Gio.

T lc n gio phc hng, Pht gio ti n b hp thu bi n gio. thi y cc hc gi Pht gio khng ngh Pht gio l tn gio c lp m coi Pht gio cng vi vic sng bi Thp B v T Thp N nh mt tn ngng ng nht. Ch duy nht ti Tch Lan v vn cn truyn b v duy tr Thnh in Ba L vn c tnh thauanf nht ca Thng Ta B, v cng rt thnh hnh tn ngng Pht gio ti y. trong nhng nm gn y, hai nc n gv Tch Lan, i vi Pht gio tuy mi bn c thi bt ng; nhng v phong din nghin cu th n v Tch Lan u c nhiu nhn ti, v c nhiu cng hin. Hc gi Pht gio ti n , do khng th t Pht gio vo v th c lp nn h vn phi ly n giolm t tng chnh thng, iu ny khng th khng c khuyt im. tuy nhin, ngy nay gii hc gi n cng tip thu c phng php nghin cu ca ngi ty phgn, nen h gi thi ph phn mt cch khch quan trong nghin cu Pht gio. i tng u tin h nhm n nghin cu l thnh in Ba L vn n t Tch Lan. Cng v sau phm vi nghin cu ca h cng c ni rng, ch yu l Thnh in Phn vn v Ba L vn. Hc thc hin cuc kho st v ngn ng hc v vn hin hc, cnh l nghin cu v trit hc, kho c hc, lch s v m thut hc. Gn y nht, h thit lp s nghin cu v trng i hc chuyn v Pht gio hc. ng thi, h cng a sinh vin n cc nh Nht Bn nghin cu Pht gio. ng nhin s phc hot ca Pht gio n phn ln l nh s tr lc ca c s t ma Ba La, nht l m mang v lnh vc hc thut. Cng khng phi ngoi l, l sau khi sng hi Hip Hi Ma Ha B , t Ma Ba La c nhiu hc gi Pht gio n n Tch Lan nghin cu Ba L ng, v ly lm c s nghin cu Pht gio ca n cn i. Nm 1892, ngi n sng lp Hip Hi Pht gio Thnh in (Buddhist Text Society) ti Gia Nh Ct p, trc na ngi Di a la (Rjendra Lda Mitra, 1824-1892), ngi T Thot Li (Hara prasda sstri 18531931), v ngi t T (Sarat Chandra Das, ?-1917), ba v l ngi khai sng, m mang phong tro hc Pht ti n trong thi cn i , ngi Rjendra Lla Mitra vit cun Ni Bc Nh Pht gio Mc Lc (Sanskrit Buddist literature of Nepal, nm 1882), nm 1888, ng hiu nh Bt Thin Tng Bt Nh. ng Hara Prasda Sstri tng gp sc vi ng Rjendra chnhr l vn hin Pht gio ca nepal. Sau ch thn ng n Nepal hai ln tm kim v vit li cc bn gc kinh Pht. V ng cng hiu nh b Bt Nh Kim Cang Tp (Adva Yavajra - samgraha G.O.S, 1927), ng Sarat l ngi n u tin nghin cu Pht gio Ty Tng. ng n Ty Tng

 tm hiu kinh Pht bng Tng vn, kt qu ng tin hnh iu tra v Lt Ma gio. Ngoi ra, nm 1893 ng vit bo co Indian pandits in the land of Snow (cc hc gi n trn x tuyt). Li na, nm 1908, ng hiu nh b s Pht gio Nh Php Thin Th do ngi Ty Tng vit bng Tng vn, nm 1902, ng son xong b Tng - Anh T in. Ba v trn y ng c tn vinh l tin thn ca Pht gio Thnh in Hip Hi. T v sau, cng tc ca Hi l mi nm u n hnh t Nin Bo, hiu nh cc bn kinh gc, phin dch v xut bn, cng hp tc vi Mnh Gia Lp Chu Hip Hi (Royal Asiatics Society of Bengal - 1784) thnh lp trung tm dnh cho cc h c gi n nghin cu Pht gio. Tip n Hip hi suy c ngi t ca t T l Vi Da Bt Sa Na (Satis Chandra Vidybhsana, ?-1920) gi chc V Trng Pht Gio Thnh in Hip Hi, bi ng tng tr gip ngi t T trong vic sng lp hi. Satis bui u theo hc ti i hcGia Nh Cp t, sau n Tch Lan nghin cu ting Ba L trong kinh Pht. Sau khi v nc, ng nhn lm hiu trng trong i hc Gia Nh Cc p. ng chuyn v lun l hc n , v vit b n Lun L Hc S(History of Indian Logie - 1922). y l b sch c dng lm c s nghin cu Nhn Minh Hc. ng cng k tip m nhn chc Ch nhim khoa tingBa L ti i hc Gia Nh Cc p thay ng Bch La (Beni Madhab Barua ?-1948) - ng ch tr v ch a cng cuc nghin cu bi cnh lch s ra i ca Pht gio. Do , ng c vit b Lch S Trit hc n Trc Pht Gio (History of the pre - Busshist Indian Philosphy - 1921). ng thi, ng cng nghin cu cc lun th ca t mnh ngoi o. cng lc ti i hc Gia Nh Cc p, cn c hai v gio th hc gi Pht gio ngi n l ng Ba Tha Tr Li Da (Vidhuskekara Bhattacharya) v ng Bimal Churn Law. ng Bhattacharya, chuyn nghin cu Phc v v vn hin Ty Tng vn, v ng Churn Law l v i s chuyn nghin cu vn hin Ba L vn. Nm 1931, ng Bhattacharya chuyn ng b i tha Nh Thp Lun ca Long Th, v b T Bch Lun ca Long Th, v b T Bch Lun ca B t Tng ng sang Phn ng. Trc , nm 1927, ng dch cun Nhn Minh Nhp Chnh l Lun t Hn vn ra n vn. Ngoi ra, ng cn vit cun Khi nim C Bn Ca Pht Gio (The Basie Conception buddhism - 1932). n nay, qua nhiu nm ng ra sc hiu nh bn Phn vn b Du Gi S a Lun. Lnh vc hc thut ca ng Bimal Churn Law rt rng, ngoi vic nghin cu gio l Pht , ng cn am tgn c v s hc Pht gio, x hi hc, i l hc, dn tc hc v K Na gio v.v...

ng u nghin cu rt su v cc ngnh ny. Nh m s trc tc ca ng rt phong ph, ng c n nm mi u sch. Trong s cc hc gi Pht gio cn i, ng l ngi sng tc nhiu nht. V cng tc nghin cu, ng k tha hc gi Bch La , ch yu l trc thut v hiu nh Thnh in Pht gio ting Ba L; ng thi, ng cng dch cc Thnh in ny ra Anh ng, v bin son nhiu truyn k. ng son bHistory Pali Litera ture - Ba L Vn Hin S - 1933) v b Tribes In Ancient Indian (Chng tc c i n - 1943). t ca Bc La , cn c gio th t Thot (Narinksha Dutt). Tc phm u tin ca ng ny l cun S Quan H Gia Tng Mo Ca i Tha Pht Gio Vi Tiu Tha Pht Go (Aspects of Mahyna Buddhist and its Relation to Hinayna - 1930), tip l cun Early Buddhist Monachism - 1941) - Tng on Pht gio u tin - nhng s trng ca ng l Pht in Phn vn. Nm 1943, ng hiu nh v xut bn b Nh Vn Thin Tng Bt Nh, nm 1952, ng li hiu nh v cho xut bn b kinh Php Hoa; sau ng tip tc cng tc hiu nh cc b nh: Cn Bn Thuyt Nht Thit B T Ni Da v Ct Nh Ct t T Bn Tp trong kinh Tam Mui Vng. Khi ri khi i hc Gia Nh Cc p hu tr, nhng ng vn c c gi chc v Hi Trng Hip Hi Chu Mnh Gia Lp. Trn y l cc hc gi Pht gio c o to ti i hc Gia Nh Cc p. V iu ny nghim nhin hnh thnh hc phi Pht gio Gia Nh Cc p. Trong s nhng v hc gi ny c c ngi S trng l Ma Nh Kit, ngi hin ang m nhn S nghin cu Ba L vn ca i hc Na Lan (Satkari Mukherje, Buddhist philosophy of Universal Flux - 1936); nawm 1956, ng Ba Khch Khc (P.C Bagchi) t trn, ng l hc gi ni ting v kho c hc vng trung ng thuc khu vc T ; trong khi , ng R.C. Majumdar l ngi chuyn nghin cu lch s Pht gio khu vc ng Nam . Cng vi i hc Gia Nh Cc pl trung tm nghin cu Pht gio hc, cn c i hc Duy Thp Nga Ba Lp ch (Visva Bharati). y l mt i hc ht sc c bit, bi ti i hc ny ly vic nghin cu kinh Pht bng Phn vnv Hn vn lm ch yu. Thi k ng P. C. Bagechi cn lm Ph hiu trng, nhtng c xut bn cun Nh Chng Phn - Hn ng vng (Deux lexiques Samsskrit - Chinois, 1927-1938), v b thnh in Pht gio Tung Quc ( Le Canon Bouhique en Chine - 1927-1938). Ngoi ra,c ngi gio th Tt T t Li (N. Aiyaswami sastri) dch nhng b nh: Qun S Duyn Lun, o Thin Kinh, i Tha Chng Trn Lun, thp Nh Mn Lun v.v... t Hn vn v li Phn vn. Ngi gio th Ma Khc Ba Da

(S.K. Mukhopadhyaya) th hiu nh cc lun th: Tam V Tnh Lun, Kim Cang Chn lun v.v... v ngi gio th Pralhad pradhan hiu nh b A T t Ma Tp Lun, v cho xut bn nm 1950. Cnh , Hip hi Ma Ha B ti Lc D Uyn cn thit lp nh xut bn. i tng ca Hip hi gm c tng l v hi vin c s c nhip ha. a s h l ngi n v ngi chu u, trong c khng t nhng v T kheo uyn bc. Hin nay ti qu hng c Pht c c s trung tm nghin cu Pht hc. Nh s nghin cu Ph Na Gi Da T Nga (Kashi Prasad Jayawal Rereareh Institude), s nghin cu vn Pali Na Lan (Nlanda Pli Institute), v vin i hc Ba Ni Lc T ca n . Tm li, ngy nay ti n , phong kh nghin cu Pht hc chng nhng khng cht vng v, m cn c rt nhiu s thnh tu vi qui m to ln. (Trn y l ly t ti liu Nht Vn, qu acun Cn i Pht Gio Ging Ta, quyn mt t trang 269 n trang 276). ---o0o--- Tnh hnh chung ca Gio on. Hin nay, Pht gio ti n , v phng din nghin cu v chnh l c tnh vn hin m ni, th khng thu cc bc cao nhn ti c; nhng v phng din nhip ha tn , th cha c gi l l tng. Ni vy thy rng, trong tr thc Pht gio hoc hc vn bn trong bn r ny sinh thng tng kt cu thuc cac bc i hc. Nhng v tn ngng hoc sinh hot Pht gio, th Pht gio vn cha tin su vo x hi n , v cha sc ph cp vo i sng dn gian, tuy d cc tn n gio cng sng bi c Pht. Theo Khng Trung Hnh Cc ca Chu Ph trang 37, th ngoi Tng l v ngi n , cn c mi lm v Tng ngi Tch Lan, mi hai v l ngi Min in, Nht Bn cosaus mi v, Tng l ngi Thi Lan v ngi Tung Quc, mi nc c mi v, v vi bn triu tn Pht t ngi n . Li na, theo tm hiu, th n c c chng hai mi v T kheo v Sa di. Nhng v T kheo c kh nng hong php ch ba, bn v. iu ny nu ly nhn khu dn n m snh, th cc k t, qu t.

Nhng kin trc cha Pht hin nay ti t n, c cha ca ngi Tch Lan, ngi Min in, ngi Nht Bn, ngi Thi Lan, ngi Ty Tng. Tung Quc th c c s L Tun Tha quyn gp, v php s c Ngc ng ra n c vic xy dng Trung Hoa Pht t ti Lc D Uyn, T kheo ni Qu Lin, ngi Tung Quc ng ra kin to cha Cc Lc ti Cu Thi Na La ni c Thch Tn nhp Nit bn. Php s Vnh Tha th xy cha i Gic ti Pht Gi Da, php s Nhn Chng th xy cha Hoa Quang ti X V quc, v Lt Ma Phc Ch th lp cha Trung Hoa Pht T ti Na Lan . Chnh l v Tng on Pht gio n hy cn yu km. Do , nhu cu cp thit trc mt l trin khai cuc vn ng phc hng tn ngng Pht gio, v cuc vn ng ny cng nhn c s tr gip ca chnh ph n . V vy, ngi Pht t n , cng nh ngi Pht t Trung Hoa hin ang nh c ti n rt mong nhng Tng, Ni trc y c n n , hy hin thn d phc hng Pht gio n . ---o0o--HT

Sea tc l bin -rp. .i Chnh tng - 1, t trang 88 n trang 94 3 ..i Chnh tng - 49, trang 23. 4 .i Chnh tng - 49, trang 142. 5 .i Chnh tng - 49, trang 23. 6 .Tiu D Huyn Diu vit trong Pht Gio Nin i Kho. 7 .n Trit hc, nghin cu ca V Tnh B Th, quyn 2, trang 59, nm Chiu Ha 40. Nham Ba Th im. 8 .Tn Pht Gio T in, ca Gim Tu Trung Thn Nguyn, trang 245, Chiu Ha nm 62, bn th tm. Thnh tn th phng. 9 ..ht Gio n , ca n Thun php s, trang 84, tit I, chng V. 10 .Tng Nht A Hm Kinh, phn cui quyn 4 c ch thch vic ny. i Chnh tng-2, t trang 75 tr lui. 11 .i Chnh tng-24, gia trang 114. 12 .Chandaka c ni dch l Sin hoc Sin N 13 .Trung A Hm Kinh, quyn 56, kinh 2004 - Ma La Kinh. i Chnh tng-1, trang 777. 14 .i Chnh tng-2, t trang 7 tr lui. 15 .A Nan l con b Ma Ha Ba X Ba . 16 .i Chnh Tng-4, gia trang 144. 17 .Kinh Trng A Hm, quyn 4, Kinh th 2. Du Hnh Kinh. i Chnh tng-10, gia trang 26. 18 .i Chnh tng-12, gia trang 1112. 19 . Thi H i s Ton tp, trang 455 20 . Thi H i s Ton tp, trang 514-517 21 . Kinh Tng Nht A Hm - quyn 23, Phm Tng Thng th 7. i Chnh tng- 2, gia trang 670. Tho kho Tng Nht A Hm quyn 24. Phm Thin T, th 4 - i Chnh tng-2, gia trang 676. 22 . i Chnh tng-1, u trang 804 n cui trang 805.
1 2

.Arabian

i Chnh tng-1, gia trang 114 n cui trang 149. Kinh cn c bn dch khc vi Thi: khi Th Nhn Bn Kinh, i Lu Thn kinh. 24 . Ci, c ngha l che. 25 . i Chnh tng-1, gia trang 25. 26 . Chu Trc Trit Hc S n quyn 2, Chng III.
23

27

. iu ny c chp mt cch nht tr trong kinh, lut ca Thanh Vn.

.

i Chnh tng-48, trang 871. . i Chnh tng-23, u trang 892. 30 . Hi Triu Am-trang 4, k bn, quyn 46. 31 . i Chnh tng-51, u trang 923.
28 29

Ngoi Thp Tng Lut, tt c u theo thuyt ny. . Nam Truyn i Tng Kinh-quyn 4, trang 433. 34 . i Chnh tng-22, trang 191. 35 . Thc phm dnh cho T kheo, qua m gi l ni tc thc l mt trong cc n bt tnh, T kheo khng c n. 36 . Hi Triu Am-quyn 46, K 4, trang 8. 37 . T Ni Mu Kinh - quyn 3, i Chnh tng - 24, trang 818.
32 33

Ng Phn Lut - quyn 30, i Chnh tng-22, gia trang 192. . Pht Gio n - ca Php s n Thun. Chng 4, tit 3, trang 63. 40 . i Chnh tng-25, cui trang 306 n trang 308. 41 . T in Pht Hc Hn Vit- Ch ca ngi dch. 42 . i Chnh tng-27, cui trang 511. 43 . Sc d, sc lnh. 44 . i Chnh tng-24, gia trang 684. 45 . i Chnh tng-24, cui trang 684 n u trang 685. 46 . n Pht Gio, chng 5, tit 3, trang 95. 47 . n Pht Gio, chng 5, tit 3, trang 95. 48 . Thp Bt B Lun, i Chnh tng-49, u trang 18, th cho l mt trm mi su nm; Thin Kin Lun quyn I - i Chnh tng-24, gia trang 678. 49 . Thp Bt B Lun, i Chnh Tng-49, u trang 18, th cho l mt ttrm mi su nm; Thin Kin Lun quyn I-i Chnh Tng-24, gia trang 678. 50 . i Chnh Tng-51, trang 886 51 . i Chnh Tng-2, u trang 115 n gia trang 115. 52 . i Chnh Tng-2, u trang 796. 53 . i Chnh Tng-51, gia trang 886. 54 . i Chnh Tng-27, gia trang 510 n gia trang 511. 55 . Lut Thin Kin - quyn 2, i Chnh Tng-24, u trang 682.. 56 . A X L c ngha l Qu phm s - ngi thy mu mc khun php.
38 39

57

. i Chnh Tng-27, t gia trang n cui trang 511.

.

Nam truyn i Chnh tng Kinh quyn 57, t trang 221-258. . C hai b lun ny l cng mt bn, nhng bn dch li khc nhau. 60 . i Chnh tng-49, u trang 15. 61 . V: tc v ngt, v ng - y l v gii thot. 62 . i Chnh tng-49, gia trang 17 n cui trang 19. 63 . i Chnh tng-49, u trang 20 n cui trang 22. 64 . Nh Tn, nh Trn ch thi Ng i Tung Quc. 65 . i Chnh tng-49, u trang 15 n gia trang 17.
58 59

i Chnh tng-49, u trang 15 n gia trang 17. . i Chnh tng-49, gia trang 15. 68 . i Chnh tng-14, gia trang 501 69 . Tc tng - 83, trang 437. 70 . i Chnh tng-49, u trang 18. 71 . i Chnh tng-49, trang 18. 72 . Ng chng phi l un, cng chng phi ly khai un. 73 . Nm Trnh Qun th ba n nm 19 - i ng Thi Tng. Ty lch t 629 - 945. 74 . i Chnh tng-54, trang 205. 75 . i Chnh tng-32, trang 462-473. 76 . i Chnh Tng-49, trang 18. 77 . Tc tng 83, trang 461. 78 . i Chnh Tng-55, u trang 21. 79 . i Chnh Tng-49, u trang 17. 80 . Chng t i qu kh cu sinh n hin ti, v lu chuyn n v lai. 81 . i Chnh tng-30, trang 579-584. 82 .i Chnh tng-49, cui trang 15. 83 .Mt tn gi khc ch chng sinh. 84 .Mt tn gi khc gi chng sinh. 85 .V hc: o hc vin mn, khng phi tu hc na th gi l v hc. 86 . Yt Lt Lam Ka Lai,cn gi l Ca La La v.v... dch l ngng hot, tp u v.v... tinh kh ca cha m khi mi ha hp ngng kt, l thi k thai nhi t lc th sinh cho n 7 ngy sau. T in Pht Hc - H Ni xut bn 1994. 87 . Quyn 14 i Chnh tng-22, cui trang 340. 88 . Quyn 32 i Chnh tng-22 cui trang 501. 89 . Quyn 39, i Chnh tng-22, trang 536. 90 . i Chnh tng-24, gia trang 676. 91 . Xin tham kho lun th ca Thuyt Nht Thit Hu B, v s nghin cu ca cc Lun s ca B ny - Php s n Thun - trang 37. 92 . i Chnh tng-25, trang 192. 93 . i Chnh tng-25, gia trang 192. 94 . i Chnh tng-25, u trang 70. 95 . Vng Nguyt Pht Gio T in - cui trang 903. 96 . Nc Ca Thp Di La nayl bang Kamira ca n , thuc vng ty bc - ch ca ngi dch.
66 67

97 98

thanh tn s: u b tc . i Chnh tng-27, gia trang 655.

. .

99

100 101 102

n Thng S - ca Chu Tng Quan - trang 100. . i Chnh Tng-51, gia trang 883 n u trang 887. . i Chnh Tng-50, du trang 189. B Nu Bn u l B Tt Th Thn. . i Chnh Tng-50, u trang 189.

103 104 105

i Chnh Tng-51, gia trang 887. . i Chnh tng-24, trang 252. . i Chnh tng-23, trang 811.
.

106 107 108 109 110 111 112 113 114

i Chnh tng-24, cui trang 445. . i Chnh tng-1, t trang 114 n 149. . i Chnh tng-2 u trang 674. . i Chnh tng-2, trang 674. . i Chnh tng-2, u trang 706. . i Chnh tng-23, gia trang 782. . i Chnh tng-23, u trang 874. . Xch = thc: tng ng 95,2cm. . Lan thun = lan can v thnh tr lan can.
.

115

. i Chnh Tng-24, trang 283.

116 117 118

. .

i Chnh Tng-54, gia trang 227.

i Chnh tng-2, cui trang 220. . i Chnh tng-23 gia trang 875. 119 . i Chnh tng-23, gia trang 875. 120 . i Chnh tng-2, gia trang 645. 121 . i Chnh tng-1, cui trang 41. 122 . i Chnh tng-1, gia trang 511. 123 . i Chnh tng-2, gia trang 788. 124 . i Chnh tng-2, u trang 600. 125 . i Chnh tng-2, gia trang 752. 126 . i Chnh tng -23, cui trng 984. 127 . Hin l quyn gc th 80, thuc na quyn cui 48, i Chnh tng-10, cui trang 255 eesn cui trang 257. 128 . i Chnh tng-25, u trang 125. 129 . i Chnh tng-12, t u n gia trang 1058. i Chnh tng-25,gia trang 756. . i Chnh tng-25,u trang 801. 132 . Nam Truyn i Tng Kinh, quyn 58, trang 365. 133 . i Chnh tng- 8, u trang 365. 134 . V hc: thut ng trong bn qu ca Thanh vn, ba qu trc l hu hc. Qu A la hn th t l v hc. 135 . i Chnh tng-50, t trang 183 - 184 136 . n Pht Gio S, chng 11, tit 4 ca n Thun php s.
130 131

n Pht Gio S, chng 11, tit 4 ca n Thun php s. . i Chnh tng-2, t gia trang 157 n gia trang 158. 139 . i Chnh tng-2, gia trang 254. 140 . i Chnh Tng-2, trang 615. 141 . i Chnh tng-2, trang 700. 142 . i Chnh tng-32, gia trang 717. 143 . Mc Thn Thi Hin. i Tha Pht Gio T Tng Lun, thin th nht, chng III, tit 2. 144 . Pht Gio n , chng XI, tit 2 - n Thun php s. 145 . i Chnh tng-25, gia trang 563. 146 . Long Sn Chng Nhn; n Pht Gio S, mc ba chng II. Thuc thin th ba. 147 . i tha th Pht thuyt Lun, trang 49, Php s n Thun. 148 . o nhn vo thanh m c pht ra m khi nim cu t. 149 . Tham kho n Pht Gio S Lc do L Trng bin dch,v sch Hin i Pht Hc i H, trang 95. 150 . Thi H i S Ton Tp, trang 331. 151 . Thi H i S Ton Tp, trang 523-525. 152 . n Pht gio v Thnh Pht Chi o, ca php s n Thun 153 . i Chnh tng-50, trang 184 154 . i Chnh tng -51, u trang 929. 155 . i Chnh tng-30, gia trang 1. 156 . i Chnh Tng-30, t trang 30 n gia trang 33. 157 . i Chnh Tng-25, gia trang 536. 158 . i Chnh Tng -30, cui trang 32. 159 . i Chnh Tng-50, cui trang 186. 160 . Pht Gio n ca Php s n Thun - Chng 26, tit 3, trang 295. 161 . i Chnh tng-16, t gia n cui trang 692. 162 . Thc hi, v thc th tm ging nh bin - ch ca ngi dch. 163 . Nhn khng, tc nhn v ng; php khng, tc ch php v ng. 164 . n Chi Pht Gio-chng 15. 165 . i Chnh Tng-54, cui trang 205. 166 . i Chnh Tng-50, gia trang 188, B Tu Bn u - Vasubandhu - Th Thn hoc Thin Thn. 167 . Long Sn Chn Thng-n Pht Gio S, dn t chng nm. 168 . Chng 4, trong b n Chi Pht Gio, ca php s n Thun. 169 . Mc Thn Thi Hin - i Tha Pht gio T Tng Lun. Thin I, chng 5, tit I. 170 . Th thng: (thut ng) vt siu tuyt hn ht i gi l th thng. T in Pht hc, xut bn khoa hc x hi H Ni. 171 . Tng: y l mt hnh thi tri thc, nhn thc. 172 . i Chnh tng-50, t trang 190-191 173 . i Chnh Tng-31, u trang 60. 174 . i Chnh tng-43, cui trang 231.
137 138

Nm 330-379 sau Cng nguyn. . Nm 380- 414 sau Cng nguyn. 177 . Nm 535 n nm 730 ty lch 178 . i Chnh Tng-50, cui trang 321. 179 . i Chnh tng-50, cui trang 337. 180 . n Ch Pht gio, tit I, chng 13, ca php s n Thun. 181 . i Chnh tng-38, u trang 428. 182 . i Chnh tng-45, gia trang 1.
175 176

183 184

i Chnh tng-8, u trang 217. . i Chnh tng-25, trang 336.

. .

i Chnh Tng-1, t gia trang 89 tr lui. . i Chnh Tng-1, u trang 724. 187 . i Chnh Tng-22, gia trang 754. 188 . i Chnh Tng-23, gia trang 337. 189 . i Chnh Tng-1, u trang 80 n gia trang 81. 190 . i Chnh Tng-39, cui trang 657.
185 186 191 192 193

613. . Sng hong: rng truyn mt cch sng to. 194 . Ty Tng Pht Gio Nguyn Lun ca L Trng.
195 196

. i Chnh Tng-39, cui trang 657. . i Chnh Tng-39, cui trang

i Chnh Tng-18, cui trang 1. . Ty Tng Pht Hc Nguyn Lun ca L Trng, trang 11 - sch dn.
. .

i Nht Kinh S, quyn chn. . i Chnh tng-18, gia trang 209. 199 . n Tn Gio S, t trang 262-266. 200 . n Pht Gio S , trang 243-244, ca Long Sn Chng Chn.
197 198

n Tn Gio S - trang 216-217. . Hi Thin Du tng ca php s Tnh Vn, trang 166. Gic Th, tun san x, xut bn ln u, nm 1964. 203 . Chu Ph, Khng Trung Hnh Cc, trang 36.
201 202