MI HNG TRM

Nguyn Tng Bch (K S Du Hnh Ti n , Trung Quc, Ty Tng) Nh Xut Bn Tr TP. H Ch Minh 2003 ---o0o--Ngun http://www.quangduc.com Chuyn sang ebook 6-8-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
PHN TH NHT : DI CHN HY M NHNG BC U TIN THNG NGY P CON SNG THING GIC M CM THCH N BIRLA PHN TH HAI : N , SUI NGUN THING LING 1.BIHAR, VNG T THNH 2 .I DC SNG HNG 3.HOA TH THNH 4.NA-LAN-, I HC PHT GIO U TIN 5. VUI P THAY THNH VNG X 6. TRN NH LINH THU 7. T LINH SN NH V YN T 8.DI CY B 9.THIN NH, PHNG PHP NHN THC U VIT 10.VESALI V VN XOI CA NNG AMBAPALI 11.VARANASI, THNH PH THING LING 12.LC UYN 13.DC NG PHNG BC 14.RNG SALA TI CU-THI-NA 15.X-V V CP C C 16.HT CI CHO PHT

17.NG I NEPAL 18.LM-T-NI, KHU VN QUN 19.KATHMANDU V KHUN MT VNG PHN TH BA : TRUNG QUC, X S CA B-TT NH SNG N T PHNG TY VN L TRNG THNH LINH QUANG T V CHIC RNG CA PHT UNG HA CUNG V TIU TRUYN V TRUNG QUC-TY TNG BNH THNH V NG VN CNG T HNG SN N QUANG MINH NH T TIU NI C NGHI LM N NNG L NG NG I SN ( Wutaishan) CN U NC THC NHN KIT KHNG I NO THIU NGA MI SN (Emeishan) NHNG KCH THC V I I TC (Dazu), THCH NG NG QUN

---o0o--PHN TH NHT : DI CHN HY M NHNG BC U TIN ng ngy Tt dng lch 1.1.1989 ti hm h ln ng i n . D lc sng hai mi nm nc ngoi, ti vn thy xa l vi x s huyn b ny. Ngy xa d cha sng xa nh, ti c nim v Php, v M, v Canada. Hi ti thch nn vn ha phng ty, yu vn chng ting Php, bit li sng M. Cn n l g i vi ti? l qu hng ca Gandhi, mt vng bn o rng ln vi Hy-m lp sn, vi Hng h y ct. Ti bit n ch gin n nh th, nhng iu m nt trong ti l, y l mt x s huyn hoc, hu nh c bc trong mt tm mn thn thoi. Nhng ti danh ca n m ti bit thng l nhng nh vn nh th nh Tagore hay Krishnamurti, cc v xem ra cng rt huyn b. Cn cc nh o hc, d l Pht Thch-ca hay cc o s, tt c i vi ti c tnh hoang ng nhiu hn thc ti. V d cc v c tht i na th h qu cao xa i vi ti. Ln ng i n , ti ch l mt ngi Vit Nam lm cng cho mt cng ty sn xut my pht in c, lm nhim v m ngy nay ngi ta gi l tip th, c ci vai tr sales manager i bn mt mn hng ht sc trn th.

Ti nh li mt anh bn tui ln hn mnh nhiu, anh c ting l thy bi ngoi cm. Mt ngy n xa xa, anh nhn ti ci na a na tht: " ch em kip trc lm thy tu bn n " . Ti nghe xong lng khng ly g th v, lm vua cha th may ra. Khng, lm sao ti m l thy tu c, ti cn ham ru tht, cn ham vui chi. Ti cng khng phi l ngi n , nu khng sng ti Vit Nam, ti ch thch sng chu u vn minh v c knh. My bay t chu Au n Delhi thng h cnh lc na m, gi a phng. Ngy l ngy Pan Am cn l mt hng hng khng uy tn ca M, cnh tranh vi Lufthansa ca c tranh nhau ch khch i n . Thi ti cha hiu sao c nhiu khch i n , khch lm n c, khch du lch c. Ngy ti u bit, l mt th trng khng l cho dn lm n v mt lch s v song cho ngi du lch. sn bay Delhi n mt th mi na l na quen lm ti ch . Mi ny hai mi nm qua ti cha tng ht th li. " Eau de javel " ! Th ra ci th mi chi ra v sinh trong nhng ngy xa xa trong thi th u ca ti nay vn c s dng ti sn bay quc t ny. Mi ny ti qun rt lu, x c khng c, Vit Nam ngy nay cng khng, khng ng ni y vn thng dng. Ngy nay mi ln n n ti u chun b ht th mi ny, th mi gy cho ti cm gic va kh chu va d chu. Kh chu l ch nhng ni d bn ta mi bit n n v d chu l s yn tm d sao cng c ai lo cho s v sinh y. Ti ngi gn trong gh bnh nghe ngi ta ni ting Anh. ng nghip ngi c ca ti ni ting Anh rt d nghe, c l th ting Anh ca ti cng c ci ging nh th. l mt th ting Anh ging c, th ting Anh hay b ch ci trn th gii. Ngi ta gi l ting Anh ca Kissinger v nh chnh tr ny sinh ti c, sng lu M nhng vn ni th ging qu ma ny. Cn ting Anh ca n l mt th ting Anh l lng, ti nghe khng hiu g c. Ti nh mnh thch ting Anh ca ngi Hng Kng v ting Anh ca h d hiu, thanh qun v pht m ca h xem ra ging ca ti. Ti vn s th ting Anh ca ngi c v ca ngi M v kh hiu nhng c n n mi thy c th kh hiu hn. iu b c ch ca ngi n cng khc, h hay dng bn tay " minh ha " cho li ni. Bn tay ca h c lt qua lt li theo ni dung cu chuyn. Ti phi lm vic hng tun trong ci x y mi l, ting l, phng c cht chi ny ? Vn phng i din ca chng ti ti Delhi thuc loi tm c nhng phng c ht sc hn ch. Ti sao ngi ta thu tuyn nhiu ngi nh th, bn n k st bn kia, nhn vin hng t lm g cho ht ngy gi ? Sau ny

ti mi bit h c nhiu ngi l gip vic cho chng ti, c nhng tea boy ch chuyn bng tr rt nc, nhng cng vic m ti phng ty chng ti phi t lm. D chu thay. Ch sau mt ngy, ti nh mt c gi i copy vn bn. Bt ng thay, c ta lc u. Ti ang t hi ti sao c ny t chi li yu cu nh nhn ca mnh th thy c nhm l cm giy t chy i lm vic. Th ra ci lc u ca ngi n chnh l c ng gt u ca ta. Cn khi h t chi tht th u h cng lc cng lc cch khc. i vi ti lc no h cng lc u c. Kh hiu thay, nhng ngi n ! T vn phng chng ti nhn ra l cng trng Nehru y ngi. l ch bn cam bn chui, bn i xe bus, xe hng rang hnh nhn u phng, ch sa xe taxi, bn u xe " tc-tc ", ni ca kh lm tr... Cuc sng y xem ra va vi v va chm chp. Trn cng trng Nehru hng trm ngi ngi chi si nng xem ra khng c g lm, hm nay l mt ngy ma ng. Xung quanh h l nhng ngi n mc ht sc nghim tc theo kiu ngi Anh ang vi v ro bc, h tm kim iu g trong x s ngho nn ny ? V sau ti bit thm n l mt x s ca nhng hnh nh i chi. ng s y xe c vi mi xng kht lt lm ti nh Vit Nam. Taxi ca h l nhng chic xe ni ha c k vi ci tn vang di "Ambassador" m bn bnh xe thng mn nhn lm chng ti e ngi, mi chuyn i l mt tr chi t nhiu ri ro nht l khi gp tri ma. Th nhng quen cch i liu ca mnh v thy ng nghip nhiu nm kinh nghim n ca ti cng cha c ai mang vt tch g trn ngi nn ti yn tm t nh i ngi c s. Ch vi ngy sau khi n n ngi ta bit y l mt x s mang nng u c tn gio. Trong taxi ti x thp nhang lin tc, h khn cu mt v thn no bo h cho h, cho h nhiu khch v t tai nn. Ngoi ng cc n b i ng nm ngi xem ra rt t nhin thoi mi, ti x li xe thng rt hp tp nhng khi gp chng u kin tr ch i, khng c mt ting ci. Ra khi Delhi vi cy s l xanh mt mu cy ci, y c man no l kh. Theo ngi n, chng l hu thn ng thng ca i lm ngi, l cha m anh em ngy trc, chng c i i bnh ng v sng chung vi ngi. Ngy n ti n lm vic ti mt c quan chuyn trch " kim tra cht lng " ca b phn turbine. l mt ta nh nh nm trong mt khu vn ly li sau cn ma. Va bc xung xe, mt con heo rng m u chy n. Ti vi tht ln xe, ng ca nh rm. Sau hi ra n

ch l mt heo nh tm thng nhng chy nhy nhiu qu nn c ci bng thon ca mt con heo rng lc s. Ti n , thi gian lu tr nhiu tun cho php ti hc nghe ting h ni, hc nhn cch h lm gii quyt cng vic ca mnh v khm ph nhiu iu ln lao hn. Xut pht t mt cu trc x hi c tnh ng cp, ngi n rt kh thn cn. L thay, i vi th vt th h gn gi m i vi ngi th h xa cch. Hnh nh mi ngi n khi gp ngi khc, vic u tin l h nh ngha ai hn ai, v ng cp huyt thng ai u vit hn ai. i n hng chc ln, ti kt lun rng l mt x s ca s phn bit giai cp. Ngi giu c th hm hnh khinh ngi, ngi ngho kh th yn phn chu ng. Nhng ngi m ti gp v lm vic u l k s hay thng nhn, h thuc thnh phn c hc v c tin, trong ni b x hi, h coi khinh ngi khc, i vi chng ti nc ngoi n th h e d v phc tp. i vi ngi nc ngoi, ngi n va c mc cm t ty va t tn. H bit rt r bn o bao la ca mnh l mt ci ni vn ha v hc thut ca loi ngi. Cuc i ca nhiu v nhn nc h l nhng b uc soi ng cho hu th. Nn vn minh, trit l v tn gio ca h l nn tng ca nhiu nn vn ha ln trn th gii, k c ca u M v Trung Quc. Th nhng nc h ngy nay thuc loi lc hu nht, i sng dn chng khn kh nht. H c ci au kh ca mt nh qu tc khnh kit. Cho nn khi mt ngi nc ngoi ng trc mt h, h lng tng khng th nh ngha ai hn ai km. V khi gp chng ti, k i bn mt thit b hin i, h cng lng tng. V trnh k thut cn non, h phi i mua; nhng v l khch hng h thy mnh c o b. Th th ai hn ai thua, xem ra h rt thc mc. ---o0o--THNG NGY P Khch sn cho thng nhn chng ti thng l loi nm sao t tin, chng thng nm rt xa " nh dn " . Trc ca khch sn thng c mt ngi n rt to khe, mc ng phc nh s quan cao cp, mi khi chng ti ra vo, ng li che mt cho, giy st nh cp. Ti ly lm xu h vi th l nghi ng cp dnh cho tng t , cng cha thy chu c ni no t Nepal n Indonesia li c li cho khch kiu . Sang trng nh th nhng cch cha y vi trm mt, gp lc khch sn ang m rng cng trnh l hng trm chic lu vi hng ngn nhn cng n ng ti

ch phc v d n. H sng mt cuc i khn kh, t ca s phng ti thy r mn mt. Ti Delhi, ni c xem l Paris ca n , v s con ngi sng lm than trong lu bt, khng c cht v sinh hay tin nghi ti thiu. Ngi ta hay cho rng lm thng nhn nh chng ti l sung sng, c i y i . Th nhng c i ri mi bit, thng khi i cng tc nc ngoi thng nhn ch bit sn bay, khch sn, c quan ca khch hng, ngoi ra khng bit hn. Cc cuc thng lng thng cng thng, nhng tranh ci v b v mt chi tit khng ng ni thng ch lm hao tn sc lc, mi mn tm hn, chng d lm thui cht nhng cm nhn tm linh l ra phi c khi ta n nhng ni xa l, gp nhng con ngi mi m. Ti n , chng ti li cng t quan h vi dn chng. Ti mt ni m khch sn nh mt c o nm gia cnh i khn kh, thng nhn li cng ngi ra ngoi. Bui ti h ch bit ung ru vi nhau cho ht gi v ni dung cu chuyn cng li quanh qun v nhng g bn bc ban ngy. Th nn con ng p nht ca Delhi l con ngi dn t khch sn ra li sn bay v nc, con ng m chng ti hay i lc na m v my bay v li chu u thng khi hnh lc gn hai gi sng. Vi thi gian, nhng cuc lm vic ti n cng lc cng di ngy, c lc chng ti phi li vi tun. Ngy n c vi ng nghip t chc i thm Simla trn Hy-m lp sn, r ti theo. Ti mng nh bt c vng. i, i ti m c i ni Hy-m sao ? Hy-m lp sn i vi ti hu nh huyn thoi, tt c nhng g lin quan ti u l chuyn thn thoi. l mt ni ho lnh xa xi y tuyt trng khng ngi lui ti, ni phi l tr x ca thnh thn. Ti khng bit mnh Delhi, gn nh cc bc n , rt gn ni Hy-m. D nhin Hy-m y cha vi phi l nh Everest cao hn tm ngn mt, v chuyn i sng i ti v t Delhi cho thy y ch c mt trin ni con con ca ni Hy-m v i bng ng xe hi th nht nh cng khng th ln cao. M nh th c l cng ri v ti ln cc ng nghip ca mnh u phi l dn leo ni, chng ti ch l du khch i thm Hy-m lp sn mt cch thoi mi v li bing. Ti on m nh th, khng bit rng mnh s n Simla, th ph ca bang Himachal Pradesh, th ma h ca nhng ngi Anh i chim thuc a ngy xa. Vn l chic "Ambassador" ni a bn bnh mn nhn n ch chng ti i Hy-m lp sn ! Ti i ngi thy my ngi c to khe v ngi trong

xe, chic xe ny m ch chng ti ln cao hn su ngn nm trm b, tc gn hai ngn mt sao. Xe chy bng bng ln hng bc, cnh vt lm ti nh Vit Nam. n u phi ch l Delhi nhim, t nc ny xinh p bit bao. V sau ti n nhiu ln vng Bc n, y l mt vng t thing. Hin nay v t-lai lt-ma th 14 ang sng ni y. Trong nhng nm nm mi ca th k ny, y cng l ch n c ca hai nh hc gi phng Ty tr danh Govinda, Evans-Wentz. Trc mi hai th k, vng rng ni min Bc n ny ghi du chn ca nhiu l hnh trong c Huyn Trang, nh dch kinh xut chng i ng ca Trung Quc. Mi nhiu nm v sau ti mi bit r min Bc n ny l ch hot ng ca mt v nhn ca loi ngi tn gi l Thch-ca mu-ni v mnh s ln ng tm li bc chn ca ngi y. Nhng l chuyn v sau ca sch ny. Trn ng i qua min Bc n u ta cng thy mt mu xanh thun tnh v m du. Cc vt ma mc trn lan nhc ti ngh n cc tnh min trung Vit Nam, cc h y sen trng lm ti nh ng sng i vo cha Hng min bc. Nhng chic xe b lc cc g ng lm ti tng thi gian nh ngng tri k t my th k qua. Chic xe vng vng leo ni lm ti dn dn bt thnh kin vi nn cng nghip -t n . Nhn xung hang su vc thm, k c kinh nghim i o Hi Vn t b nh ti cng thy n lnh. Khng ai dm ni g vi ng ti x, ng hy c thp nhang i trong chic taxi ca mnh, mi nhang ny khng cn lm ti thy kh chu na. Cc v thn n gio cu ng chc hn cng khng hp hi t chi my ngi phng ty v mt ngi Vit Nam ngoi o. Ln n ni chng ti mi hay Simla khng h l mt ch o heo ht gi m l mt thnh ph giu sang nm trn mt di t bng di n 12 km, cao hn 2200m, trn sn ty bc ca mt chn ni Hy-m. Th ra y l mt ni ngh mt m nhng ngi Anh khn ngoan ngy xa xy ct trnh ci nng khng khip ca n trong ma h. Nm 1822 c mt vin i t tn l Kennedy tm n y v xy mt ngi nh ngh mt v sau Simla tr thnh ch lui ti cho gii qu tc ngi Anh v n. Ch ny chc hn cng nh Lt ca Saigon xa xa, dnh cho gii thng lu thi . Kh hu y qu nhin ht sc d chu, ch mi my ting m ti qun Delhi b vy bc trong bi bm v khn kh. i b trn nhng con ng ngc dc ngc ln cao, chng ti tm n nhng v tr c bit, v tr c th ngm nhn nhng nh ni trn by ngn mt.

y chnh l vng m Huyn Trang ri cao nguyn Kashmir xung ng bng n , sau khi bng qua sa mc Gobi v ng pha bc ni Thin sn, nhm hng " Ty Vc " m i. V mi hai th k trc, Huyn Trang cng t y m xung ng bng, nm mi ci nng n m ng gi l " tri nng nh thiu " trong i ng Ty Vc k. Ngy xa Huyn Trang hn ngm nhn nhng nh tuyt trng ca dy Hy-m m qu hng Lc Dng ca ng khng h c. Ti Simla, ngm nhn nhng nh ni tuyt, ln u tin ti b mt mt chn ng tm linh. Ni trng xa hin ra rc r di nh mt tri. Lm sao t c nhng nh ni ? Ni gy cho ti mt n tng uy nghi, xa cch nhng nhn hu. nh ni thun tnh mu tuyt trng - cng nh nh mt tri rc r - chiu ri khng phn bit cho nhng ai hng v n. Ni vng gi nhng khng cht kiu mn, ni cho n nhng khng vn v, ni ng i con ngi n vi mnh. Th nhng nhng ngn ni cng c s khc bit. Ni nh Govinda, mi ngn ni c mt " nhn cch " v mi ngn ni thing u c thn. Trong " Con ng my trng " Govinda vit: " Mun nhn r kch thc mt ngn ni ta phi ng ra xa n; thu nhn dng n vo lng ta phi i quanh n; hiu vui bun ca n ta phi bit quan st n trong mi thi khc ca ngy ca nm: lc mt tri mc v ln, gia tra v trong s tnh lng na m, trong nhng ngy ma ti v di bu tri xanh, trong tuyt ma ng v gia nhng cn bo. Ai bit ngn ni theo cch ny, ngi s n gn vi tnh cch ca n, n c t tnh sng ng v a dng nh ca con ngi " . V theo Evans-Wentz, ngi sng rt lu di chn Hy-m lp sn th dy ni di trn 24.000 km ny c gn chc ngn ni thing v s vic chu l gc ca mi nh sng minh trit " khng h l mt s ngu nhin ". Vng ny l cc bc n , gip gii Trung Quc. Nhng ngi cng i vi ti d tay gii thiu ngn ny ngn kia cao bao nhiu mt, chng cn nm trong a phn n hay pha Trung Quc. Ti b ngoi tai cu chuyn bin gii. Khng quan trng g n nm u, nhng ngn ni ny u phi con ngi cai qun. Chng trng tn vi thi gian, cn bin gii quc gia c th vi mi nm thay i. Thm ch cc dn tc c th bin mt trn hnh tinh ny nhng ni non vn cn. Hn th na gc ca ni non l siu th gian, nhng g chng xut hin cho ta thy ch l mt phn rt nh ca chng. ng em chuyn th gian m o lng chuyn siu th. Ln ny ti cha c thy Everest nhng chc nm v sau ti s thy. Th nhng Everest cha phi l thing ling nht v chiu cao cha ni ln

iu h trng. Cch ch ti ng ngy cha y hai trm cy s ng chim bay v hng ng Bc c mt nh tn gi l Ngn sn, ch cao 6714 m, nhng l chn thing ling nht, l tr x ca thnh thn, l hin thn ca ni Tu-di trong th gii vt cht ny. y l ngn ni m c n Gio ln Pht Gio xem l quan trng nht trong rng Hy-m. l ngai vng ca thn Shiva ca tn n gio v l man-a-la v i ca Pht gio Ty Tng. nh ca Ngn sn chnh l trc ca v tr siu hnh. nh ny ti cha c n nh l. Liu i ti c ngy n c ni chng ? ---o0o--CON SNG THING Thng nhn thng c qu t thi gian, qu t tm tr. H dnh thi gian tnh ton v tm tr phn nn nguyn ra. Cuc sng vn y phin mun, thng nhn phng Ty i cng tc ti cc nc chu li cng gp lm vn . i tc ca h th phc tp, thi tit th vim nhit, khch sn th cht chi, mi trng th nhim. Lm sao h yu c t nc m tm tm hiu ? Mt khi mi trng nhim th nhng con sng l k chu bt hnh trc nht, l ch cha rc khng l. Ti nhng thnh ph ln nh H Ch Minh hay Bangkok, knh lch l nhng ni m dn chng cn bt mi trnh xa, ni g n thng nhn. u my ai bit nhng dng nc hi thi bt ngun t nhng ngn ni xa xi m ngun nc ca chng xanh hn ngc, trong vt khng cht bn nh. n Delhi cng th, ti ngn ngm th bi vng eo bm o qun, mi x u lun lun c mt trong khng kh v mi ln qua cc cu bc ngang knh lch, ti vn nh n kinh Nhiu Lc trong thnh ph ca mnh cng khng khc bao nhiu. Thnh ph no hnh nh cng xy dng trn mt con sng. Khng hn nh th. Ti tng i qua nhng min sa mc mnh mng Bc Phi v thy th no l vng t kh cn trn th gii. l nhng vng m i hng trm cy s ngi ta khng h thy bng dng mt con sng, mt dng lch, ch ton l ct v ct ngt ngn. Trc mt k l hnh nh ti, chn tri li chn tri ton nhng cn ct ni nhau xut hin. vng t ch c loi bi gai thp nh l c th sng, ch c loi lc mi chu ni cn kht. n mt vng n, sau on ng di y ct ngi ta dn ti cho i xem " c o ", chng l nhng im hp dn ca du khch. Trong c o, ngi ta hnh din ch cho thy mt vng xanh ti vi u ci, cam ma, nht l ch-l. Ti bng nh Vit Nam, hn l mt vng c

o mnh mng vi hng chc ngn con sng ln b. Chu khc Bc Phi ch ni y tri ph cho nhiu sng, mi con sng l sui ngun ca c mt vng kinh t v c mt nn vn ha. Con sng hn phi l b m nui dng i sng nn ngy xa mi u ngi ta t nhau bn bn sng v tri qua bao th k m thnh ph x. Th nhng con ngi sm v n bc ngha vi sng, xem sng l ni tha h x ri ngy nay qua sng ngi ta nng li nguyn ra. Ti cng nguyn ra mi x u bc ln t cc knh lch ti Delhi. Ti khng bit rng cc knh lch l nhng nhnh ca sng Yamuna, bt ngun t Hy-m lp sn. Trong huyn thoi n , sng Yamuna l hin thn ca con gi ca thn mt tri Vivasvat. Nng con gi Yamuna ny ly ngi anh sinh i ca mnh l Yama tr thnh cp tnh nhn u tin ca loi ngi. Ngy nay khng cn my ai bit truyn tnh k l ny na, nhng chic cu bc qua Yamuna tr thnh cc trc giao thng vi dng xe c chy hi h. Ngy n, trn mt chic cu ca Yamuna xe taxi ca ti i c l gy mt tai nn cht ngi. Xe ang chy t nhin h my ng li. Ngi bng sau nhn lui ti thy mt chic xe gn my t xa bng bng chy n, ngi li xem ra khng thy xe h ang ng yn trn cu. Ni au ca ti l thy s s tai nn sp xy ra m khng lm g c. Mt ting " bp " kh rc vang ln, ngi li xe bay v pha trc d chng nm by mt qun qui trn ng. Mi ngi chy o ti. Khng ni vi ti x mt ting, ti m ca xch cp bc ra xe, i nh chy. Thn Vivasvat hy cu ngi , cn ti, ti phi gi thn mng cho mnh, l c ai nng tnh hnh hung ti th sao, d sao ti cng c cht li. Mong thay anh ta khng cht, mong thay anh ta n c sng Hng m tm. Sng Hng th ra kh gn Delhi, ch cn i khong 60 km l n. Hng h m ngi n gi l Ganga, ngy n ti khng ng i mnh c lc n thm con sng thn thoi ny. T ngy hiu " hng h sa s " l cch ni trong kinh Pht, " nhiu nh ct sng Hng " , ti gn lin sng Hng vi Pht v xem l mt huyn thoi. i vi ti, sng Hng l biu tng ca Pht gio n . Ngy xa ti c ngh i mnh s thy thp Eiffel ca Php nhng khng ngh mnh s n sng Hng. Bi th ti xc ng xit bao khi ti x ku ln " Ganga " . Sng Hng y sao ? Tht khng hi anh li xe? Sng Hng, con sng thing chy t ngn chn ca thn Vishnu, " b buc phi ri thng gii m n vi trn gian " l y. Nhng hng h sa s ct u, ti khng thy ht no c. on ny ca sng Hng m ti n

thm ln u l thng ngun sng Hng, l ni nc chy vi lu lng rt mnh, hai bn b khng h c ct. Nc sng mu xanh lc, trn sng c ch nc si ro bc u. on sng Hng ny l mt ni tp np ngi qua k li, du khch kh nhiu. y c xem l mt on sng thing nht, hai bn b kh nhiu n th. V ng nh ti ch i, tn n gio tm gi rt nhiu d tri ang lnh. Th v thay khi thy tr con b cha m di nc ln u, chng run cm cp. Ti nh thi th u ca mnh, chng ti cng run nh th trong ma ng kh lnh ca min Trung. Ti sng Hng, tr con min cng di nc, ming lu bu, cn ngi ln xung sng bi ln, mt my thnh khn, ming lm rm. Hai bn b sng ngi ta xy k xi mng vi hng chc dy xch st tn nu li, khi b nc cun tri. Con sng thing ny xut pht t dy Hy-m, n c ti ba ngun ln, chng chp nhau ti Devaprayag v t mi mang tn Hng h. Mt ngun chnh ca Hng h xut pht t Gangotri, cao 6771 m. T y n Devaprayag nhnh ny mang tn Bhagirati v ngy n c mt v thnh nhn tn l Bhagirata khn cu con sng ca thng gii hy hin xung cho ci trn. V th m c sng Hng, v v th m sng thing ling " bc dc " phi ri thin gii. Hng h chy ra n tn vnh Bengale, xuyn qua vng thnh a Bihar, ni bao nhiu thnh nhn ra i v hot ng. Huyn Trang Tam Tng n sng thm sng Hng khong nm 630, vit trong i ng Ty Vc k: " Gn ngun sng rng khong ba l, n ca sng b rng khong mi l. Nc sng xanh m, mu nc lun lun thay i...Ai tm sng ny ngi s c ra sch mi ti li, ai cht sng ny s c sinh v ci tri " . V sau ti n Varanasi, l mt thnh ph phn vinh sut hai ngn nm qua, ni c sng Hng chy qua. Ni y sng Hng ht " bc dc " , m m hu nh nc khng chy, b rng rt ln, khng bit ng " mi l " khng. Nhng ni y ti thy ct, ct nhiu v tn. i, c phi ct ny cng l ct m Pht thy cch y hai ngn nm trm nm khng, c t " hng h sa s " . Chc ng th thi, khonh thi gian i vi con ngi l di nhng thm vo u vi ni non t ct. Hn th na thi gian hu nh ngng li ti n , bn b Varanasi ngi ta vn t xc, vn tm gi, vn th tro theo sng, vn ngi thin nh khi mt tri va ln. Ni y ch cch vn Lc Uyn cha y chc cy s, ch Pht ging php ln u. Hi cc ht ct di chn ta, trong cc ngi ht no c hn hnh in du chn c Th Tn ?

Hy-m lp sn khng phi ch l ngun ca Yamuna v Hng h, l ngun ca cc con sng y uy lc ca chu . T vng Ngn sn xut pht thm bn con sng ln na. l Tsangpo hay Brahmaputra chy v hng ng ra vnh Bengale, n c ngi Ty Tng mnh danh l " chy t hm nga " . N chy qua pha nam Lhasa, bc quanh mt nh ni tuyt cao hn 7700 mt trc khi ri cao nguyn i v bin. Pha ty Ngn sn l ch xut pht ca sng Sutlej, n c xem t " ming voi " . Sutley v sau hp nht vi sng Indus, mt con sng mnh m chy v bin -rp pha ty n . Indus, c xem t " ming s t " , cng vi Bramaputra l hai cnh tay khng l m bn o n . Pha nam Ngn sn l ch xut pht ca sng Karnali, mang tn t " ming chim cng " , n chy di n Patna, hp nht vi Hng h gn . Patna ngy xa tn gi l Hoa Th Thnh, ni Pht thng gh thm v ni sinh ca hng chc v Tt a ca th k th tm th chn sau cng nguyn. Bn con sng ln vi bn linh vt ca cc v Thin Pht l mt l m ti sao Ngn sn c xem l mt man-a-la v i, l hin thn ca ni Tu-di trong th gii ny. Pha ng ca cao nguyn Ty Tng l ch xut pht ca nhiu con sng ln na, trong c Hong H, Trng Giang v Cu Long. Hong H v Trng Giang l hai con sng trng yu nht ca Trung Quc, dng chy ca chng l qu hng ca mt nn vn ha thm hu nht ca loi ngi m v sau ti s i thm. Cn Cu Long l ngun sng ca nhiu nc min ng Nam , trong c Vit Nam. Nu ly cao nguyn Ty Tng lm tm im, v mt vng trn bn knh cha n ngn cy s th vng trn bao gm tt c ngun ci ca nhng con sng ni trn. Ch iu thi gy cho ti mt lng knh s i vi cao nguyn Ty Tng, " nc nh ca th gii " . ng, khng phi l s ngu nhin khi nh sng ca minh trit loi ngi xut pht t vng t l lng ny. Ti n Cu Long giang min ty nam b v tng thy con nc mnh lit ca n. Ngun ca n khng phi tm thng, dng sng l anh em vi Hng h, Trng Giang, n mang kh lnh ca Hy-m, sc sng ca tuyt trng, s uy nghi ca non cao, ci b n ca cc man-a-la v hnh. Nu n c b nhim th cng v con ngi bc ngha, th nhng d th n vn nhn hu sng theo ngi. N vn khng h mt tnh thing ling ca ngun ci v v tm ngi nhim nn cm nhn chng nhim . V sau, ti cn n Hng h nhiu ln trn bc l hnh ti n cng nh s c dp i dc Trng Giang qua nhng vng linh a ca Trung Quc. Ri li c ngy ti n cao nguyn Ty Tng, i dc sng Tsangpo chy t hm nga v th ht khng kh long trn min t cao 4000m trong man-a-la v i ca a cu. Mt ngy no hy vng ti s c dp n thng ngun Cu Long, s thy mt

mu nc xanh lc nh mu nc Hng h v s nh v min ty nam b ca mnh. ---o0o--GIC M CM THCH n tht ra l mt nc du lch. Mc d ng s km m mang, iu kin v sinh hn ch nhng nh mt nn vn minh lu i, mt nn vn ha thm hu v nhng cng trnh kin trc xut sc m n hng nm thu ht hng triu khch du lch. Ngi n thm n , nht l khch u M phi chp nhn ci thc t, y l mt th gii hon ton khc, t n l mt th gii. Ti cha n Calcutta nhng nhiu ngi cho hay, ti c nhiu khch phi m s v qu nhiu ngi sng chen chc v v s cch bit giu ngho qu ln. C ngi cho rng mun bit a ngc hnh dng th no th c n Calcutta. Th nhng phn ln khch du lch khng mun bit a ngc, h i tm nhng lng tm c knh, nhng cung in huy hong, nhng thnh quch v i ca vua cha trong cc th k trc. n ca thi qu kh khng h thiu vua cha, l x s ca cc tiu vng cai tr nhiu khi khng qu " vi vn nc nh " , nh cch m dn ngy xa hay ni. Vua cha n cng khng h d sn trong cc cng trnh xy dng, h cn lu i cho ma h v ma ng, cho chnh hu v th phi, cho con trai v con gi. Dn n th ng v sn sng chu ng, ct th nhiu v d khai thc, nht l loi cm thch trng. Ngh nhn n kho tay, thng minh, ham tng tng v sn sng qun mnh cho cc v thn ca n gio. V nhng l m cc cng trnh xy dng ca n u cng c, u cng l nhng k quan, thu ht rt ng du khch. Trong cc k quan kin trc ca n , hn Taj Mahal phi l tiu biu v ng chim ngng nht. May thay Taj Mahal khng xa Delhi bao nhiu, khch c th theo tour du lch trong vng mt ngy c i ln v. y l mt k quan dim tuyt ca ngh nhn n ca th k th 17. Ngi n c xy bng cm thch trng mut, c mt kin trc va trang nghim va nh nhng, va uy nghi va nn th. Nu ngh thut ni chung l s vt cht ha ca nhng nim, bin nim thnh nhng g thy c nh kin trc, hi ha; nghe c nh m nhc; c c nh vn chng th ph th ngh thut xy dng Taj Mahal l s kt hp hon ho ca dng hnh v sc mu, ca kin trc v m v lng cn trng chi li. Theo

li k li th ngy xa ngh nhn n hon thnh cng trnh ny trong nhng iu kin tm l rt khe khc v tn bo ca ch phong kin. Th nhng ngm nhn cng trnh ny ngi ta khng th ngh g khc hn y l s hin dng qun mnh trong ngh thut to hnh. Taj Mahal l kt qu ca mt cng trnh hon ho ca nhng con ngi khng tn, th nhng n c xem l qu tng ca mt nh vua tn gi l Shah Jehan cho hong hu ca mnh chng may mt sm. Shah Jahan l nh vua th nm ca triu i Mogul, m ngi sng lp l Babur, mt tn Hi gio. Sau Babur th nh vua xut sc nht ca i Mogul l Akbar. Akbar l ngi thng nht n t vnh -rp pha ty n vnh Bengale pha ng, tr nc t 1556 n 1605 v l nh vua rt c cng trong nn vn ha n . Shah Jehan l chu ca Akbar, ln ngi trong thi cc thnh ca i Mogul. Th nhng Shah Jehan ri vo hai th am m, l cc cng trnh kin trc v sc p ph n. Shah Jehan c khong 5000 cung n m ngi ng yu qu nht l hong hu Mumtaz Mahal. B hong ny chng may mt lc mi 39 tui, sau khi sinh cho ng a con th 14. i ca Shah Jehan khng cn g vui th na, ng t ni v sut 35 nm sau khi Mumtaz Mahal cht, ng dnh ht thi gi cho cc cng trnh kin trc. Taj Mahal c xy dng nm 1659 v 16 nm sau mi hon thnh, gm ton cm thch trng. Ni y c 20.000 ngh nhn, k c th kho t Php, , lm vic. Khong 1000 tht voi c iu v y chuyn ch hng ngn tn . y l mt cng trnh m th gii cho l ton ho nht trong kin trc, trong chi tit thi cng v vt liu xy dng. Hy n gn v nhn ngm hng ngn chi tit trn tng vch ca in. ng qu thay nhng a hoa bng t hon vi tt c s tinh xo ca bn tay con ngi. Ti tng tng hng ngn ngh nhn mit mi trong cn rt ma ng ca Bc n v nng la ca nhng ngy h c khi ln n gn 50 C. Nhng ngh nhn khuyt danh tht ra lm mt iu m Thin tng hay ni, h ha lm mt vi tc phm chnh mnh. Ngy nay Taj Mahal ti Agra l ch khng th thiu cho mi ai c dp n n , mi nm n tip khong 2,5 triu khch du lch. S lng ngi to ln v tnh lm n h hi khng t. Ch hi th ca khch to nn mt m trong n cao ti mc c kh nng lm r st cc khung st gi mt cm thch. Cc nhn t mi trng khc nh ha cht v kh thi cng li nhng vt tch nng n. Ngy nay xung quanh Taj Mahal trong bn knh 100km khng c nh my pht in hay c xng c kh v

ha cht no c xy dng. Nh nhng bin php m ngy nay n vn cn gi c v p v song, cm thch vn cn trng tinh khit. Ti n Taj Mahal hai ln ngm tc phm kin trc dnh cho tnh yu vnh cu ny, nhng tic thay khng c ln no vo ban m c trng. Ngi ta cho rng phi thy Taj Mahal di nh trng, lc ngi n cm thch trng ny s tot ra mt nh sng k o. Trn ng xe bus v li khch sn bui ti ti ngi cnh mt thng nhn ngi M. Khuya nay phi ln ng i chu u, ng tn dng ngy rnh him hoi hm nay thm n th ny. Thy ng ln ng v nc, ti bng nhn ra mnh khng cn ham thch ln my bay v c nh nhng ngy u na, nc n ang h m cho ti nhiu iu k diu. Ti khng thiu nhng ngy rnh ri ti Delhi v phi lu li di ngy ni , cng vic i vo giai on trin khai cng trnh. Ngy n ti bng nh ti sao mnh khng tm xem cc di tch Pht gio ti n v hi mt bn ng nghip c kinh nghim lu nm ti y xem sao, ngi nhn ti ni: " Pht gio u cn g ti y na, nu rnh th i xem Red Fort i " . Ti khng tin v xem li cc tour du lch qung co trong khch sn, qu nhin khng thy ai nhc n Pht gio c. Pht gio xut pht t n sao nay suy tn, l iu khng th, ti vn khng tin l ng. Ngy trc Huyn Trang qua n thnh kinh v ngy nay ti vn nghe cc tu s Vit Nam qua n hc trit hc Pht gio m. Ngh th nhng ti khng bit lm g hn l i xem Red Fort. Red Fort chnh l kinh thnh do Shah Jahan xy dng nm 1638. l mt tng th mt thnh quch s c din tch khong na cy s vung dng ln bng ong nm ngay gia Delhi. Ti nh mu ta T Cm Thnh ca Bc Kinh. i Shah Jahan ti n chnh l triu nh Minh cng vi nhng cng trnh xy dng s ti Trung Quc. Red Fort c qui m khng thua km g T Cm Thnh nhng nu T Cm Thnh l qui m ca triu nh c nhiu cung in nm ri nhau th Red Fort l hnh dinh c tnh cht qun s nn c kin trc nh mt thnh quch vi v s ng ngch thng thng ln nhau. Th nhng, pha sau nhng bc tng thnh v i din ra nhng m mu v ti li, k c trong mt x sng tn nh n . Shah Jahan li cho i sau nhng kin trc tm c nhng ng b chnh con trai ca mnh l Aurangzeb cm t ot ngi. Trong tm nm cui i ng b con mnh giam

 Agra, cng trong mt thnh quch to ln. May thay ng cn dim phc c ngy ngy ngm nhn Taj Mahal t cung in t ngc ca mnh Trong truyn thng vua cha n ta thy lch s lp i lp li nhiu ln chuyn con git cha ginh ngi. Chuyn con m ngi cha ot ngi vng c nhiu bit nht l Tnb-sa-la, nh vua tr v nc Ma-kit- trong thi Pht ti th. ng v hong hu v sau b con trai l A-x-th cm t b i n cht. Tn-b-sala l ngi theo Pht, ng tn trng Ngi n ni khi ln ni Linh Thu thm Pht, ng lun lun xung xe i b. Ti tng n cung in m ngy xa nghe ni Tn-b-sa-la b giam y, ngy nay ch cn nn . Ni y ti thy vi vng st cn st li, ngi ta cho rng l cng st cm chn nh vua ngy trc. Ti khng tin lm v tht nh th th c k sm nh cp lu vt my ngn nm ny nm gia mt sn ni tr tri, khng ai canh gi. Nhng h g chuyn ng hay sai, ai cng cht, vn l mi ngi li nhng g cho hu th. Ngy nay ngi ta cn nhc n Tn-b-sa-la khi i thm vn tre Trc Lm, qu tng ca ng cng dng Pht. C A-x-th cng cn c tn trng v v sau, ngi con phm ti ng nghch tnh ng v phng s Pht php. ng chnh l ngi xy dng thuyt ng cho hi ngh kt tp ln th nht sau khi Pht dit . Ti li l iu khng th trnh khi ca cuc i lm ngi. Nh th ln Goethe ca c tng ni: " i ti cha gp ai m ti li ca h ti khng th lm " . Khim tn bit bao v cng thng thn bit bao ! Con ngi sinh ra hnh nh c mt xu hng nht nh s lm nhng iu ny iu n, xu tt u c. N phi tun th nhng xu hng v c may ca n l qua nhng hnh ng hay d ca mnh m ng ra vi iu cho i mnh. V nu khng thng qua ti li hiu ng mt cch thm su ci thin m ch thc xut pht t tri tim mnh th cuc i xem ra khng c ngha g. N trnh ti li, tp lm thin thn, l iu o l nn lm, nhng cng d l bc ng i vo trong bng ti ca ngu mui v ng i. l s sai lm chia th gii lm hai phm tr tt xu, ng sai, xem s vt nh mt hnh nh en trng m khng bit rng cuc i vn y mu sc v thin c l mt iu ht sc tng i v thng c ngun gc rt su xa. C nhng hnh ng cc c nhng n phi xy ra n khp vi mt mc xch no ca s vt, mt bin c khc xut hin. Mun hiu nhng iu phi c mt tm nhn, thy c nhng nguyn nhn nm trong qu kh xa xi m ngy nay n mi bt u tr qu. Con ngi chng ta ch c tm nhn ca mt kip ngi, thm ch u c khng nh qu mi

nm qu kh, th nhng vn ng mn dm ln n v nh gi, tng mnh l k thu hiu mi vt. Mun hiu ch thc s vt phi hiu ging mi ca n m ch c thnh nhn thy tc ng ca nghip lc qua nhiu i nhiu kip mi kh nng phn on. Pht l mt ngi nh th v cng chnh v th m Ngi li l ngi khng ln n ai c v ch c mt n ci b n. Thi Ax-th hm hi cha mnh l lc Ngi cn ti th nhng Ngi u ra tay gii cu. Hc tr Ngi l X-li-pht v Mc- kin-lin b m st thm khc nhng Ngi khng can thip. Con trai Ngi l La-hu-la cht rt sm nhng Ngi vn t nhin. Ch c nhng thnh nhn nh Pht mi thy r dng chy ca nghip v v vy Ngi khng xen vo hnh ng ca A-x-th. Ngi ta bit A-xth phm ti git cha nhng t ngi bit chuyn ng l hu thn ca mt v o s. Ngy trc, vua cha l Tn-b-sa-la nghe tin tri rng mnh sp c con trai nn cho ngi i tm mt v thnh nhn o cao c trng, bc t v mong thn thc ngi thc sanh lm con mnh. Ty tng ca vua chn ra v o s n, nhng v ny chy trn, ha thnh con th. Tn-b-sa-la cho bt con th treo ngc, b i n cht. Th u thai lm con trai ca Tn-b-sa-la l A-x-th. Cui cng A-x-th treo ngc b i vua cha, ng nh nghip c gy nn. Ta cng bit thm b hong hu Vi--hi, v ca Tn-b-sa-la qu chn ngn cuc i lm ngi vi hnh ng thm khc ca con mnh nn cu xin Pht dy cch thc sinh vo mt ni " thanh tnh " . Nghe li khn cu ca b, Pht mi ging kinh A-di- v thuyt v ci tnh . T ta c th ni Tnh tng bt ngun t nhng hnh ng ng nghch ca A-x-th. ---o0o--N BIRLA Ti vn khng ngh l th Delhi m li khng c n thp Pht gio no. Ngy n nghe ni pha ty thnh ph c n Birla l ni th Pht, ti vi ln xe ba bnh i xem th. n cng c xe " tc-tc " nh ca Thi Lan, xe a ti n mt ngi n s cch qung trng Connaught chng hai cy s, l n Lakshmi-Narayan. n ny do mt gia tc ph thng tn Birla xy nm 1938 nn thng mang tn n Birla. Birla v Tata l hai gia tc rt giu c v th lc ca n t c trm nm nay, chuyn bun bn vi vc t la. Ti chn n, n tng u tin lm ti th v l hng ngn giy dp ca khch thp phng ngn ngang nm di chn bc cp. H phi ci

giy dp khi vo n, l iu bnh thng, nhng sao khng ai s b mt cp trong mt x ngho nh n . Hin nhin l ti y cng c o chch nh mi ni trn th gii nhng xem ra nhng tay lm n bt thin cng bit s thnh thn. n Birla c thm iu c bit, l giy dp ca ngi nc ngoi c gi ring v khun mt ca ti xem ra khng ging ngi bn x nn ban bo v a ti vo phng c bit, nh nhn yu cu ci giy v ti c i chn trn trn cm thch mt lnh. Nhn nhng bc cp bng phn ln b mn gia, ti mi hay y l mt ch hng ngn hng vn ngi n chim bi. Nhng y u c th Pht, l cm nhn u tin ca ti. Ngc li phn ln cc tng u trnh by mt v n thn ti ci, c sc p hp dn, thn hnh trn tra. Th nhng i quanh trong n chnh, ti nhn ra cc bc bch ha trn tng cng c trnh by lch s c Pht cng nh s tch tin thn ca Ngi. y r l mt n th n gio v bc tng quan trng nht l tng thn Krishna vi bn khun mt nhn ra bn pha. Nhng ti sao n ny li mang tn Lakshmi, li nhc n Pht Thch-ca, li c mt ci chung ng rt ln c theo kiu Pht gio Trung Quc? Ti ang lc gia mt rng ngi ang th thm khn vi, o qun ti p. Cng may l ngi n bn pha thng gi nn khch hnh hng khng b ngp mi hng khi, nh th ta c th lu nhn ngm. y l ln u tin ti tip xc vi n gio v c trng ca tn gio ny l th phng v s thn thnh m Lakshmi l mt v n thn. Lakshmi l v thn tng trng cho sc p v hnh phc. B l v ca thn sng to Vishnu, m ca thn Kama m Kama th ch tnh yu v nhc cm. Theo truyn thuyt, b sinh ra t sng, khi bin c b A-tu-la ph phch, c sc p kiu dim, tay cm hoa sen. Lakshmi cng l thn ca giu sang hnh phc nn c ngi n hay khn cu. V th tng ca Lakshmi din t mt ph n sang trng dim l v cn nhn tnh. C l chnh l l do ti sao n Birla lc no cng ng nh ngy hi. Khch hnh hng thm n Birla xem ra khng my ai n cc bch ha ni v o Pht. i vi tn n gio, Pht Thch-ca ch l mt dng ti sinh ca thn Vishnu. Nh thng nhn Birla ch trng a mi thn thnh vo n ai cng c th cng v khch hnh hng mun cu khn n ai cng c. Nhng iu va ni nghe qua rt tm thng nhng l iu ta cn bit khi n n v khi mun tm hiu v n gio. n l mt x

hi ca tn gio, khp ni u mang nhng du n khc nhau ca tn gio. Th Tng u tin ca n l Jawaharlal Nehru tng ni: " n l nh thng in, l vin tm thn ca cc tn gio " , ng khng ni a hn v d nhin cng khng h khinh mit. l ni m cc truyn thng tn gio tn ti song hnh vi nhau, trong n gio chim v tr then cht. n gio khc hn cc tn gio ln trn th gii ch n khng c mt gio ch, mt v sng lp m y l mt h thng trit l s thnh hnh qua nhiu ngn nm. Trong nn tn gio ny ta c th tm thy cc v thnh nhn minh trit nht ca nhn loi cng nh nhng nim tin non nt nht ca con ngi. Th nhng iu then cht chung ca n gio l h tin ni mt th tnh siu vit nm trn mi hnh tng, th tnh l ngun gc ca mi hin tng, l th ch thc ca mi dng thnh thn. V nhng l m mi thnh thn khng h lm tn n gio lc li, khng ai cnh tranh chng ngi vi ai, tt c u l th hin ca th tnh , tt c u qui v mt mi. Nhiu nh Pht hc phng Ty coi o Pht l mt pht biu mi ca n gio, xp c Pht l " nh ph phn "hay " ngi ci cch " ca tn gio ny. truyn b gio php ca mnh, c Pht l ngi ly li nhiu khi nim ca n gio nh nghip lc, s ti sinh, v minh, nhng ng thi Ngi trnh by nhng ni dung mi v v ng, v tnh Khng, v trung o. Do m cch xp loi coi Pht gio l mt " nhnh " ca n gio c th ng v mt phn tch nhng theo ti, iu quan trng l hiu c ngha ca s xut hin cc thnh nhn trn tri t, hiu thng ip ca cc v cho con ngi. i vi tn n gio, Pht Thch-ca l mt dng ca thn Vishnu, mi thnh nhn trong mi thi i c l i vi h cng th thi. i vi n gio, Brahman l thc th cui cng v tr, l ci m Pht gio gi l Php thn, Lo gio gi l o. Pht hay cc thnh nhn xa nay l hin thn ca th tnh sng lng, diu dng v cng rt t bi , cc v l nhng ng ha thn xut hin lm o s cho tri v ngi. Cc v thy sinh ra thi no th phi mang y phc, phi ni ngn ng, phi theo phong tc ca ngi ng thi, h phi lm sao cho ngi i hiu mnh mi c th gio ha. Cc v c th l vua cha nh Pht Thch-ca, l ngi chu cc hnh nh Cha Jesus, l nh du ca nh Milarepa. Ngy nay cc v cng c th ang xut hin di dng ca nh khoa hc, ngi ngh s, k in khng..., h khng nht thit phi co u, phi mc o qun tu s v khng cn ngi i bit n. Ch " Pht mi nhn ra Pht, b-tt mi nhn ra b-tt ". Sai lm thay khi ta da vo con ngi - d l nhng v gio

ch - m tranh chp hn thua, b qun ni dung gio l. c Pht dy t hn hai mi lm th k trc trong " bn y c ", l " y php bt y nhn ", hy ly ni dung gio l lm chun. V gio l n gio, cng nh Pht gio, cng nh mi nn minh trit ca chu u tin rng, th gii ny l dng xut hin ca mt thc th khc m t tnh ca n l nht nh, siu vit trn tt c mi dng hin tng v t duy. c i chn trn trn cm thch mt lnh, ti thy mnh qun cng vic thng nhn y phin toi, lng ti y cm hng tm linh. Trn ng ra n, n thn Lakshmi nhn ti ti ci, hnh nh b chc ti giu sang hnh phc. i xung bc cp y giy dp, ti b khi xng ca xe " tc tc " ko v thc ti. Th nhng ti cha ln xe vi v cnh n Birla c mt ngi n nh, n t nhin kch thch s ch ca ti. Ti mun vo xem. Th ra l mt ngi n Pht gio khng ai lui ti v xem ra ti l khch duy nht vo thm n hm . Ti ngh khng sai, Pht gio cha hon ton dit vong trn t n. Ti d dt i vo gia hai hng cy nh nh cy tr ca ta. Trong n, gia mt ta nh nh hnh vung bn b m ca, mt bc tng Thch-ca bng ng en ngi yn lng mm ci trong nh nn m, ngoi kia l ting huyn no ca tn ang cu giu sang v nhan sc. Ti thy lng tnh lng, xung quanh ti l nhng bc bch ha v cuc i c Pht m ni dung ti bit qua. Ch cch n Birla my bc m ti nh i qua mt th gii khc, ni y ti t ng nh rng khng c g bp bnh v chng phai nht hn tin bc v sc p. Ti ngm tng Pht, Ngi mm ci b n, hnh nh Ngi nhn vo bn trong thy bn ngoi v v th nhn cuc i mt cch hm hnh. V tr tr cha tip ti, vui mng bit ti l ngi Vit Nam, ng gp cc tu s ngi Vit i t min Nam gn 30 nm trc. Bit ti l thng nhn xem ra ng ngc nhin sao khng thy ti khn cu v n thn ca ph qu bn kia n m li n y thp mt nn hng trc tng ng en. C l v th m ng qu ti, tng nhiu sch v v gii thiu vi cc v tu s tr tui ngi Nepal ang hc tp trong n. Hi ti khng h ng l gn mi nm sau mnh s i Nepal thm qu hng c Thch-ca. --- o0o ---

PHN TH HAI : N , SUI NGUN THING LING 1.BIHAR, VNG T THNH Ngy nay n l mt quc gia thng nht vi 25 tiu bang v 800 triu dn. Trong s cc tiu bang th Bihar l mt vng t c bit nm pha ng Bc n vi th ph l Patna. Bihar rng khong na nc Vit Nam v vi mt s dn khong 90 triu ngi, tiu bang ny c mt dn c rt cao. Bihar c xem l vng t thnh ca n khng phi ch v c sng Hng chy qua. l mt vng t l lng v n l ni sn sinh v hot ng ca nhiu thnh nhn v i ca n . Cch y hn 25 th k, y l cng l vng hot ng chnh ca Pht Thch-ca. Ti Bihar ngy xa trong th k th hai sau cng nguyn thnh hnh vin Pht hc Na-lan-. y l ni cc v lun s ni ting nh Long Th, Trn Na ging dy, l ni cc v t thin n lu tr, l ch n tip nhng khch hnh hng n hc tp nh Php Hin, Huyn Trang. Bihar cng l qu hng ca rt nhiu v i thnh tu gi1 , l nhng v c chung mt c im l trong mt i ngi m gic ng gii thot sau khi tri qua nhiu cuc khng hong. Nhng v l nhng thnh nhn k d mi u mang y nhim ca th nhn, nhng cui cng li bin dc lc thnh phng tin gic ng. l nhng du gi s xut hin cui cng trc khi o Pht dit vong ti n . Trong cc v ny c mt k mang tn Ti-l-pa, y l v t u tin ca phi Ca-nh-c ca Ty Tng.2 Ngy nay ngi ta cn nhc ti Tan-t-pa, ngi m nh bc, ch cn qun th gii cng rng nh ti tin ca mnh m ng Tnh Khng. Hay Kan-ka-ri-pa, k say m n sc, ngi c dy hy qun n nhn ca mnh l thn Khng hnh n 3 v nhn ra mi sc th u do t tnh bin hin. H lm ta nh n T o Hnh ca Vit Nam trong th k 12, trong mt i m t b hc o lm Pht lm tin 4 V th Bihar c mt lch s ca hai ngn nm trm nm. Ngy Pht cn ti th th pha nam sng Hng ca vng ny l mt tiu quc tn gi l Makit-, ti pha bc l nc Kiu-tt-la 5. Thi vua ca Ma-kit- l Tn-b-sa-la v kinh thnh ca ng l Vng X, th trn ny ngy nay c tn l Rajgir. Nh ni trong phn trc, ng chng may c ngi con trai ng nghch l A-x-th. A-x-th giam cha m vo ngc, b i n cht, ginh ngi vua v di ln pha bc Vng X, n Hoa Th Thnh 6, nm trn b nam sng Hng. Hoa Th Thnh phn vinh sut c ngn nm, ngy

nay c tn l Patna. Patna chnh l th ph ca tiu bang Bihar, c sn bay ni a. Tr li chuyn ngy xa th sau i A-x-th l mt triu i phn vinh c tn l Maurya 7 ln ngi, vi s lnh o ca nh vua Chandragupta. ng ly Hoa Th Thnh lm kinh , thng nht cc vng hu lm thnh mt th lc hng mnh. Hi l th k th ba trc cng nguyn m Chandragupta bt u lin lc vi cc nh vua Hy lp. Th nhng lc cng cha phi l giai on vng son v lch s phi i n mt ngi chu ca Chandragupta tn gi l A-dc (Ashoka) mi ln n tt nh. A-dc tr nc t nm 269-232 trc cng nguyn v vng quc ca ng hng hu cha tng thy, tri di t Kashmir pha bc n Mysore min nam, t Bangladesh n Afganistan ngy nay, hu nh ton b nc n mnh mng by gi. Nhng quyn lc bao gi cng phi c tr gi bng xng mu, nht l thi phong kin ca A-dc. Ngy n trn mt bi chin trng m mu, ng ng tm su sc, th khng nhng tay vo chinh chin na. ng tm ni Pht Thch-ca l ngi thy ca mnh, cho xy dng trong vng quc ca mnh khong 30 tr 8, 18 tm thch bch ghi li nhng li gio ha v tn thn v c Pht m ngy nay ngi ta cn tm thy ti Bihar, Orissa, Delhi, Sarnath. A-dc cho nhiu s gi mang kinh sch, tranh tng i khp ni cc vng ng truyn b o Pht. Huyn s chp rng ng c lm qu cho Trung Quc mt bc tng ca Pht Thch-ca, bc tng ngy nay c th ti Lhasa Ty Tng, bc tng bit ni , c xem nh thing ling nht ca Ty Tng9. Con trai ca A-dc l Mahendra v sau thnh tng s, ngi mang gio php qua Tch Lan. Tin ng, Mahendra cng mang mt nhnh con ca cy B-, ch Pht thnh o qua Tch Lan trng v ngy nay cn xanh tt. Tr mang u s t ca A-dc cho xy dng ngy nay l quc huy ca nc n . Sau khi vua A-dc cht nm 232, vng triu Maurya sm suy tn, nc n li chia nm x by ra nhiu tiu quc v sut 2000 nm sau , cho ti lc ngi Anh chim nc ny lm thuc a, khng c mt vng quc no trn bn o ny m s hng mnh c th so snh vi thi k A-dc. Khong su trm nm sau A-dc, tc trong th k th 4 sau cng nguyn l thi i Gupta. Gupta cng l mt triu i rc r ca n v vn ha, trit hc v ton hc. Th nhng triu i Gupta khng ko di hn 200 nm. Khong th k th 7, mt tn gio khc ra i, l Hi gio. Sau khi nh sng lp Hi gio l Mohammed cht nm 632, o Hi lan n n

nm 712 v bt r ti y, ng thi mi tranh chp gia Hi gio v n gio bt u ny sinh. Trong nhng cuc thnh chin gia Hi gio v n gio sau , o Pht cng b suy yu nng n, th lc ca Hi gio cng lan trn n Bihar v vng t thing ling ny l k chng kin bit bao thm ha do lng tin tn gio m qung gy ra. Ngy nay trn bn o n mnh mng, o Pht xem nh dit vong, ch cn n gio v Hi gio. Gia hai tn gio l mt s tranh chp su xa, khi m , khi bng n, nhng n lun lun hin din t nhng bnh din chnh tr cao nht n i sng bnh thng ca nhn dn. Tuy c mt qu kh huy hong nhng Bihar ngy nay l mt tiu bang ngho. Hoa Th Thnh hay Patna l c ca mt thi chi li, li l im xut pht i thm nhiu thnh tch. V th ti ly my bay t Delhi i Patna. ---o0o--2 .I DC SNG HNG Hy ra khi Delhi, ri b cc lu i trng l, cc vng ngh mt danh ting tm hiu k hn nc n . Ti i nhiu ni trn th gii, giu ngho khc nhau nhng cha thy nc no k l, y nhng n tng tri ngc nh n . Ta khng th no hiu c nc ny, khng th m t n. Nh vn M Mark Twain, ngi c nhiu nhn xt su sc hm hnh, thm n nm 1896, vit v x ny nh sau: Mi khi bn ngh l mnh tm hiu ht nhng tnh cch l lng ca nc ny v mun cho n mt danh hiu no ...x s ca dch hch, x s ca ngho i, x s ca nhng o gic khng khip, x s ca nhng ngn ni ngt tri...vn vn, th li sm hin ra nhng tnh cch mi v bn thy cn nhng danh hiu mi. Cui cng Mark Twain thy hay nht l vt b mi danh hiu v t tn n l x s ca s k diu. y l ni m ta phi ngm Taj Mahal lc na m, nhn ci ngho i lc ban ngy, nm ci bi bm ca nhng lng qu bun t, i lc trong mu sc rc r v ting n o ca cc basar, nhn nhng n b v kh sng chung vi con ngi, xem nhng m rc tn gio m say qun mnh. y l ni m thin nhin cho du n mt cch sc nt nht vi nhng con sng, nhng ngn ni, vi sc nng tn khc v nhng cn bo kinh ngi. y l mt quc gia thuc v 15 nc cng nghip hng u trn th gii nhng 70% dn chng vn cy cy vi dng c th s ca cha ng

li v sng bn b ca s thiu n. Ti n , trong mt nh my c th ngi ta ang sn xut bom nguyn t v tn la lin lc a nhng ngoi nh my vn l ni sa xe b theo cch ca thi A-dc vng li. Tr thc n c th l nhng trit gia nht nh th gii, l cc nh khoa hc xut sc c nhiu nc tranh nhau mi v nghin cu, h sng bn cnh 60% dn chng m ch. Ph gia n rt nhiu v cng rt giu c, ca ci ca h khng ai bit ht c, di mi hin cung in ca h l nhng tu s thiu c o qun che thn ngi i mt tri mc hnh tr php du-gi. Tiu bang Bihar l mt vng c nhiu tu s nh th. Patna, th ph ca Bihar, cch Delhi khong 800km ng chim bay v hng ng nam. My bay hu nh bay dc theo dng chy ca sng Hng trn a phn tiu bang Uttar Pradesh. Uttar Pradesh l mt dy bnh nguyn nm k st chn Hy-m lp sn. y l mt vng thp nhng t nc kh canh tc, ch mt phn ba t trng trt c cc h thng ti tiu ly nc t sng Hng. V th t xa n nay Uttar Pradesh l mt vng ngho. Th nhng y l ng trc tip nht i t vng ro cao Simla v Bihar nn chnh vng ny l ng m ngy xa Huyn Trang i hnh hng. y l dp c li 10 v tm hiu l trnh ca ng trong th k th 7. My bay i qua a phn ca ht Bijnor nm trn t ngn sng Hng, l ni m Huyn Trang lu li trong ma xun v h nm 635 nghin cu kinh sch ca phi tiu tha Nht thit hu b 11, mt bng chng v tnh bc hc ca ng, mc d hi lng ng hng hn v pha i tha. i thm mt on sng Hng na l th ph Kannauj m ngy Huyn Trang n l mt thnh ph ht sc phn vinh, l kinh thnh ca mt nh vua rt m o Pht tn gi l Harsavardhana, tr v t nm 606 n 647. Cng trong vng trung lu sng Hng ny, Huyn Trang n tiu quc Ayodhya, qu hng ca hai nh sng lp phi Duy thc l anh em V Trc 12 v Th Thn 13, sng trc ng khong hai trm nm. Huyn s chp rng Ayodhya l ni m V Trc mi B-tt Di-lc h gii gio ha. Sut bn thng lin, V Trc c ban m th nghe Di-lc ging, ban ngy th ging li cho i chng. Di-lc c xem l tc gi ca b Du gi s a , b lun m Huyn Trang l ngi dch ra ch Hn. Huyn Trang n thm li tu vin nm trong mt vn xoi, ni m V Trc ging cho em l Th Thn ng l Duy thc. Sau khi i ng, Th Thn nh rt dao ct li v t xa n nay ng lun lun pht biu chng Duy thc nhng li V Trc li l ngi cu em khi cm. Ayodhya l qu hng tm linh ca Huyn Trang

v ng chnh l ngi em phi Duy thc v Trung Quc di tn Php tng tng. Sau mt gi bay, my bay khong v tr Allahabad, ch giao lu ca sng Hng v sng Yamugar, cng l ni Huyn Trang thot cht mt cch huyn b. ng b mt nhm gic cp bt v b ly ht hnh l. Th nhng chng may cho ng l nhm gic ny ang tm git mt chng trai khi ng tun t t cho n thn Durga m Huyn Trang th qu p trai. y xem ra chuyn Ty Du k ca Ng Tha n ni v ng Tng b yu qui m mn khng phi hon ton ba t. Sau khi thuyt phc gic cp khng xong v thy chng ang mi dao kim, Huyn Trang thy mnh ti s, ng ung dung xin h cht thi gian cu c Di-lc a mnh v tri u-sut nghe php. Lc linh nh ca Di-lc xut hin trong tm ca Huyn Trang th cng l lc chy ct bay. Gic cp hong hn hi gia nhn ng v tung tch nh s ny. Gia nhn k cho h nghe ng l mt tu s Trung Quc qua n hnh hng v thnh kinh. V khi Huyn Trang m mt ra chu cht th gic cp ph phc di chn ng. Sau Allahabad, l ra Huyn Trang phi thun ng thy tip tc i theo sng Hng v hng ng n Lc Uyn, ch c Pht chuyn php lun nhng khng hiu ti sao ng i hng, i ngc ln hng bc tm n qu hng ca Ngi. C l qua bin c va ri, ng thy chuyn i qu him nguy, phi n nh l ch Pht n sinh ti Lm-t-ni phng trc i mnh c ngn ngi. Lc Huyn Trang khng bit rng mnh cn sng 30 nm na. Cn ti, k hu sinh sng thm my i cng khng lm ni hc tr ng, th ngi my bay i tip v Hoa Th Thnh. i, xu h lm sao khi thy ngh lc v tr tu ca ngi xa. Ngy nay ngi i hnh hng qu d, qu khe, qu tin nghi. Nu ngy xa con ngi phi i mng ly kinh sch v c cm khi n gn du chn thnh nhn th ngy nay ch cn mt c in thoi l c ch m , c xe m i. Ngy nay ch cn bm mt ci nt l kinh sch hin ln trn mn hnh, thm mt ci nt na l in ra hng lot. Nh li ngy xa, c ngi c i ch khc c mt cu kinh, cn nay ai mun c thin kinh vn quyn u c. Th nhng ngy nay xem ra khng my ai minh trit hn ngi thi xa v con ngi hnh nh khng cn ai mun c, mun suy ngm v kinh sch ngy xa. Kh hn th na, trong tm thc tn gio, d c bit nhiu hiu rng, bit tn tng suy lun, chng cng khng mang li g c trn ng tm kim. Chng u l nhng ngn gi tri thc ch to thm my m che nh sng ca gic ng. iu m hnh

gi cn c phi chng l b- tm, iu m Pht gio Ty Tng v cng coi trng. C b- tm th mt cu kinh cng , khng c th thin kinh vn quyn cng v ch. Tm hiu bc ng l khch ca Huyn Trang khng phi l t m xem ng i n u m cm khi tm b- kin c ca ng. V nh th m ta bit mng vui cho nhng ngi em c i ra tc mt bc tng, khc mt cu kinh. Nhng tc phm u l g nhng chng l phng tin b- tm c th hin. ---o0o--3.HOA TH THNH Ra khi my bay cm gic u tin ca ti l thy hi nng khng khip trn n. Ti nh thm: c Pht ngy xa phi chu ci nng ny sao. Sn bay Patna lm ti nh n sn bay Qui Nhn, n c ci nh ca loi sn bay lng, hnh khch i b di cnh my bay vo ga lnh hnh l. Trn ng i b ti cng i ngang nhng on sn b-tng c lt loi li st ca qun M hi xa nh sn bay Qui Nhn m lc ti n vn cn. Patna l ni u tin ti n sau Delhi, d on trc, ti cng phi ng ngng v s ngho nn v lum thum ca x n . Ti y ti mi nm ci nng n , Delhi l min n i nm pha bc gn Hy-m lp sn th khc hn. Ra khi sn bay Patna, quang cnh hin ra vi ti ng l min nhit i chu , vi cc loi cy nh cy me, liu, chui hay cau ca chng ta. Patna hay Hoa Th Thnh l y, y l ni A-dc vng triu tp hi ngh kt tp ln th ba khi ng tr v ton nc n . Thy Patna, ti tht vng t nh, c ca A-dc vng ngy nay nh th ny sao ? Khng th c ! l mt thnh ph nm trn b nam sng Hng, d bn v bun t. Ti ngn ng i xch l trong thnh ph, cho n tng t ko n, n tng ca kinh thnh nh vua A-dc m ti yu mn. Ti y ti mi bit Delhi l qu sang trng, qu sch s. Sng Hng gn Delhi cng sang trng hn sng Hng ca Patna. Nhng ngi giu c kiu ngo h sng Delhi hay nhng ni ngh mt nh Simla c, h u cn n y xy ct nh ca. Cn nh nc n xem ra qu ti vi nhng vn ca dn s t ra, h u c kinh ph sa cha xy dng. Khi ti n, tri v chiu, thnh ph vi mt triu ri dn ny gy mt cm gic bun b. Tht ra qui m th ph ny rt ln, xng ng l kinh thnh ca Ma-kit- mt thi hin hch, th c mt b di chng 10 cy s. Ngy nay nh sng vng gi tt.

Nhng Hoa Th Thnh, ni y bao nhiu thnh nhn sng, l kinh ca triu i Maurya v Gupta, ti sao him c nhng di tch vn ha ? A-dc vng cho xy ct bit bao cng trnh trn ton x n nhng ngy nay Hoa Th Thnh sao ch c nhng di tch tm thng nh mt ci thp bn cu tn l Golghar cao 30 mt cha thc go phng i km ca mt ngi Anh tn l John Garstin xy nm 1786 m ngi ta gii thiu vi du khch ? Ti nh rng, trc cng nguyn x s hng mnh ca nh vua Chandragupta ca nc Ma-kit- ny tng lin h vi phng ty. Phng ty y tc l Hy Lp m i s nc ny ti n l mt v tn gi l Megathenes. Magathenes k li nhiu giai thoi v th t qua li gia n v Hy Lp thu . Theo , vua n Bindusara (con ca Chandragupta) yu cu vua Hy Lp gi ru ngon v nho kh, ng thi mt t sch v v trit hc. Hy Lp cng l mt qu hng v i v trit hc ca loi ngi. Vua Hy Lp Antiochus tr li l ru v nho th ang gi nhng trit l th khng ai cho khng biu khng. Chng ta bit thi ti n , trit hc v vn ha rt pht trin ti Hoa Th Thnh v hn Bindusara mun so snh hc thut nc mnh vi nc ngoi. Ngi k v Bindusara chnh l vua A-dc v v ny, sau mt thi k chinh chin, ly trit l Pht gio lm ch o, nhng ng thi ht sc tn trng cc tn gio khc. l mt iu rt mi l trong lch s tn gio n . Megathenes cng vit v Hoa Th Thnh trong tc phm Indika, rng y l mt thnh ph phn vinh vi 570 thp v 64 cng thnh. Tt c nhng cng trnh nay u ? Ngi ta k ti nghe rng nm 750 c mt i hng thy v tt c u b hy dit, nay ch cn nn . Th ra Hng h ni gin tht s v c l bin c lm du con sng thing. Ngy nay ra bn sng Hng ta thy n m du nh mt h. Thc t lch s cha hn nh vy. Huyn Trang n y khong nm 639 v theo li k ca ng th lc thnh ph ny suy tn. Sau A-dc vng th Hoa Th Thnh cn l c n cho n th k th t di triu i Gupta 14 v sau chm vo bng ti. Khi Huyn Trang n th ng ch cn tm thy hai ba tu vin ca hng trm ngi n ngy trc. Ni y Huyn Trang n b sng Hng, thm li mt tng c, y l ni Pht Thch-ca lc tm mi tui nhn li kinh thnh ln cui trc khi qua b bc v Cu-thi-na, ni Ngi nhp dit. Huyn Trang vit: b nam con sng, ng trn mt tng ln hnh vung, Ngi nhn A-nan mt cch tru mn v ni: y l ln cui m ta nhn ngm ngai vng v kinh thnh.

Ti i tm li tng nhng ngy nay khng cn ai bit n n. B nam sng Hng gi y ly li bn en v vn l ch thiu xc nh my ngn nm trc. Nu phi tm mt thnh ph c, ngy xa l mt kinh cng thnh, ngy nay ri vo bng ti ca ngho nn v qun lng, biu tng cho tnh v thng ca mi s th phi l Hoa Th Thnh. iu g lm Hoa Th Thnh sm b hy dit, khc vi cc trung tm vn ha nm gn , cng trong tiu bang Bihar ? Ti cho rng Hoa Th Thnh l kinh thnh vua cha, n c c trng ca mt kinh chnh tr ca A-xth dng nn, khc hn vi nhng cng trnh vn ha. V khng c g chng tn bng nhng ch chnh tr v chng l i tng ca s hy dit. Ch nm mi nm sau khi vua A-dc cht, triu i hng hu ny suy tn. Chnh tr c ci c bit d lm say lng ngi l khi n cng thnh th ai cng tng n thin thu vnh vin, th nhng n ngm cha ci mm bi phn ca phe phi v khi ht thi th n suy tn rt nhanh, nh nh xy trn ct. Lch s th gii, k c lch s mi nm tr li y, lun lun nhc li iu ny nhng con ngi vn chng qun v d say m, h lun lun lao vo chnh tr v hc li ci bi hc . V cng ng ngh l chnh tr ch nm trong chnh trng, n cng c th nm trong cc tu vin m v l Ty Tng ngy nay ang chu thm ha. V l thun ty kinh chnh tr, Hoa Th Thnh ngy nay khng cn g. Nu khng b thin tai nm 750 th n cng s b tn Hi gio ph hoi vi th k sau . Ti ngi xch l cho xe chy quanh thnh ph, t nhng ng ngch trong ni thnh n b sng Hng, ni cng t v thiu xc. Mt nim hoi vng trn ngp tm ti. Nhng con ng nh hp ny hn ghi du bit bao nhiu ngi ca my trm th h. N l ni tr v ca vua cha cng nh ch lui ti ca nhng thnh nhn. Trn bc ng i trong th ny vi s tui kh knh ca hn 2500 nm, ta c th ngh ngy xa bit u y l ni m Pht v on tng gi i qua, cc v du gi s ngi thin nh, cc v i thnh tu gi lm ngh th may, th giy, th git nh sch v k li. Ngoi nhng iu ra th Hoa Th Thnh ngy nay ch l trm ngh chn cho khch hnh hng i thm nhng thnh a gn v l im xut pht ng b cho l khch i Kathmandu, th Nepal. ---o0o--4.NA-LAN-, I HC PHT GIO U TIN Na-lan- cch Patna 70 cy s v hng ng nam. Ti t Hoa Th Thnh, cn mang nng n tng ca thnh ph , n Na-lan- mt bui

sng tri p v bt ng thay, y l mt vng t xinh p, c cy ti nhun. Ti cng vo Na-lan- c mt bin en trnh by tng th khu vc v vin i hc Pht gio u tin ny c gi l ph tch v ngy nay tt c hu nh ch cn nn . y l vin Pht hc u tin ca th gii c xy dng trong th k th hai sau cng nguyn. Di triu i Gupta th k th t, Na-lan- tr thnh mt vin i hc tht s. Lin tc 700 nm ni y c m rng v tu b m mnh nht l trong thi nh vua Harsa (606-647) v triu i Pala (t 750). Sut mt thi k khong 1000 nm, y l ni sn sinh hng trm lun s danh ting nht ca Pht gio. Trong thi k cc thnh c n 10.000 t-kheo tu hc ti y. Khong cui th k th 12 Na-lan- bt u b tn Hi gio tn ph v nm 1235 hai tu vin cui cng b hy dit v cng l thi k Pht gio suy tn ti n . Lng ti hn hoan khng t c khi thm ving ph tch ny. l mt tng th nhng cng trnh xy dng di khong 500 mt theo trc nam-bc. Bn mt ca trc chnh l khong 10 tinh x, ngy xa l ging ng v cng l c x ca cc ging s hay lu hc sinh. Trong cc ging ng ta cn c th nhn ra c bc ging ca ging s, sinh vin ngi xung quanh di t. Bn tri trc chnh l nn ca bn ngi n ln, ngy xa c dng lm th vin v thp th. Ngy nay tt c u ch l nn tr tri th nhng chng gy bit bao lng cm khi v khm phc cho ngi thm. Bt ng v cng ng trn trng thay, mt x ngho nh n , ni m o Pht suy tn gn mi th k m mt ph tch nh Na-lan- li c chm sc chu o. Ngy ti n, y c mt mu nng m du v v mu c xanh nhc ti dng nh y vn cn sc sng. Ni Na-lan- c xy dng trong th k th hai l ni vin Pht hc ch thc ra trong thi Pht ti th khu vc ny l vng t thing. N ch cch Vng X 11 cy s v pha bc v mi ln Pht ri kinh thnh ny ca vua Tn-b-sa-la i ln min bc, Ngi thng ngh trong vn xoi Pavarika y. y cng l qu hng ca X-li-pht, v t c i tr tu v cng l ni ng cht. n thi A-dc vng, nh vua cho xy mt ngi cha ti v ba trm nm sau, mt nh vua nc Ma-kit- tn l Sankraditya mi thnh lp ni y vin Pht hc. Vin ny khng phi i lu v cng trong th k th hai c mt nhn vt kit xut tn l Long Th 15 ra i, n Na-lan- tu hc v v sau tr thnh vin trng. Long Th l mt trong nhng lun s xut chng nht ca Pht gio, Ngi c xem l c Pht th hai, s xut hin ca Ngi l ln chuyn php lun th

hai. Ngi l ngi chu suy lun nht ca lch s Pht gio, l ngi sng lp Trung qun tng 16, ng thi li l v t thin th 14 ca Thin tng n truyn t c Thch-ca xung. Tip ni truyn thng, sau Long Th l nhng th h ca ging s v lun s danh ting nh Thnh Thin, V Trc, Th Thn, H Php, Trn Na, Gii Hin ging dy. Thi Na-lan- l mu mc ca tnh khoa hc cu th. Ni y 18 trng phi Pht gio ca thi k u c ging dy, t v-, tiu tha, Duy thc, nhn minh cho n cc ngnh khc nh ton hc, y hc. C gio s nc ngoi cng c mi dy m ngi ni ting nht li l Huyn Trang. ng ti y hc Duy thc vi Gii Hin 17, lc v thy vin trng ny 106 tui. K hnh hng Trung Quc ny m t kin trc ca cc tinh x v ging ng vi mt lng yu mn v s chnh xc m v sau cc nh kho c phi tha nhn l hon ho 18. l nm 637, khi Huyn Trang n Na-lan- v tha vi Gii Hin: Con t Trung Quc n v xin Ngi ch dy trit l Duy thc. Gii Hin khc v mng r v k Huyn Trang nghe cch y khng lu ng b bnh tng mnh sp cht. m n ng nm m thy ba v b-tt hin n, mc ba mu o khc nhau, v mc o vng, v o xanh thm, v kia o trng. l ba v Vn-th, Qun Th m v Di-lc v ch th cho Gii Hin phi sng tip v i mt ngi t Trung Quc ti m ging dy. Ni y Huyn Trang c truyn tha trc tip trit hc Duy thc, truyn t V Trc, Th Thn n cho Trn Na 19, H Php 20 v hc tr ca H Php chnh l Gii Hin. Huyn Trang li y 15 thng hc tp v hon thnh b Thnh duy thc lun 21, tng kt mi v i lun s 22 ca Duy thc tng m ni nh Grousset l tng kt 700 nm t tng n . i, th ra Na-lan- l qu hng ca hai trng phi v i ca Pht gio l Trung qun tng v Duy thc tng, mt ni v tnh, mt v tng. Chng u khc, chnh l ngun gc ca trit hc Pht gio i tha m ngy nay n lan ta khp th gii, m Vit Nam cng tip thu. Ti nhn quanh mt vng t vng v, hm nay khng ai n tham quan. Cm ng thay c n ni y. y l ni hng chc ngn ngi cu nguyn v hc tp, hng chc th h ca thnh nhn gio ha, nh sng minh trit Pht gio t y chiu khp bn phng. Bit bao php l xy ra ni y, hi cc cnh cy ngn c ang rung rinh trong gi.

Ti bng nh ti Tch Thin 23. ng l mt cao tng thuc phi Trung Lun sng khong th k th 7, 8. Tng truyn ng l mt vng t nhng th gii t-kheo v n Na-lan- hc tp. Th nhng khi ng mn chm ch hc hnh th ng ch bit ng. Na-lan- hi l mt hc vin rt nghim khc, ng nh Huyn trang k: c ngy cc v u lun lun bin lun. Nhng ai khng th bin lun v kinh in u khng c knh trng v phi ln trnh v xu h. Th nhng Tch Thin cng chng chu ln trnh v ng mn d nh s bu xu ng l li bing ng phi b vin ra i. Ti ngy b th thch, ng ln ging ng, tuyn b s ging mt b lun mi v sau tng c tp Nhp b- hnh lun 24. n chng th chn, ngi ng bt u bay ln khi gh, l lng trn khng v qua chng cui th ng mn ch cn nghe ting ng ni, thn ng bin mt. V sau Tch Thin t chi chc vin trng vo rng lm th sn. B ch trch phm li st sanh, ng dng thn thng cho th vt sng li v ni bi k: Con nai trn bn n, cha h sng h cht, chng bao gi vng bng. khng g l Ng, sao li c th sn, hay tht ca th rng? i ngi i ng thng, m cc ngi li gi, ta l k li bing. Ngy nay, Nhp b- hnh lun l kinh sch gio khoa ca Pht gio Ty Tng v cch hnh x ca Tch Thin c dn chng ni yu thch truyn tng. Sau Tch Thin vi trm nm, cui th k th 12, Na-lan- b xa tn trn x n . C mt o qun mang tn mt gio phi n y hy dit Na-lan- v c x Ma-kit-. Mi s vt khi ln n nh cao ca n u tr v vi s suy tn, l qui lut bt di bt dch, Na-lan- cng khng trnh khi. Th nhng ni y ta c th t hi phi chng mt trong nhng nguyn nhn ca s suy tn qu sm ca o Pht ti n l s tp trung cao ti Na-lan-, s tp hp c t chc ca tn gio thnh nhng nh ch c tnh cch tng l, nht l li c cc vng triu ra sc h tr. l nhng nhn t lm Pht gio vng vo quyn lc v chnh tr, chng l mm mng ca mi tranh chp v thm ha. Ti nh n lch s Pht gio Trung Quc hay Ty Tng thng b bc hi sau mt thi k c cc

vng triu bit i. V trong thi i ngy nay ch tng l ca Pht gio Ty Tng ang lm tai ha li thm mt ln na minh chng cho suy ngh ny. Hy lm theo Tch Thin vo rng lm th sn hay nh Gampopa, b tu vin cao qu i tm Milarepa ni ch c c ho lnh. Li Lo T vang vng li vi ti ngy hm ti Na-lan- Vt mnh ln t gi, y l tri o, Tri o mt sm25. ---o0o--5. VUI P THAY THNH VNG X26 T Na-lan- i v pha nam khong 11 km l n Vng X, tc Rajagaha, ngy nay tn l Rajgir. n Vng X khng my ai ng ngy xa y l kinh ca nh vua Tn-b sa la, ni m c Pht thng i kht thc. Ngy nay Vng X l mt th trn nh y bi bm nh mi ni ti n , cch xa th trn vi cy s l ng khng mng qunh. y l Vng X sao, ni m c Pht tng gi l vui p? Ngy xa n l kinh ca Ma-kit-, l ni m Pht m 27 m t l c 32 ca chnh v 64 ca ph. T trc cng nguyn, sau khi A-x-th di i Hoa Th thnh th Vng X suy tn. Kinh thnh Vng X ca nh vua ngy xa c xy mt cch him yu, xung quanh l ba ni vy bc. Dc trn cc nh ni nh vua cn cho xy cc trng thnh mini, tng t nh vn l trng thnh Trung Quc chng ngoi xm. Ngi thc hin cc trng thnh khng ai khc hn l A-x-th, lc ng cha phn li vua cha. Chc l qu ngn ngm chuyn xy 40 cy s trng thnh, v sau A-x-th b Vng X, di i Hoa Th Thnh. Ngy nay khch n Vng X th s thy pha bc ca Vng X c c mt th trn nh vi mt ga xe la, cn thnh Vng X thu xa ngy nay khng cn ai . Ti i theo sn ni vi lng u hoi, ng nh tm s ca Huyn Trang v lc ng n y th Vng X cng nt. Ch m ngy xa Pht i kht thc by gi l mt con ng chy gia hai vch ni, tha tht nhng bi cy con v y c di. Ngy xa ngi du s mang tn C-m, lc cha c o tng i ngang Vng X. Nh vua Tn-b-sa-la, ngi tr hn Pht nm tui bit du s ny c dng di vng tc, c phm cch cao qu mi ngh nhng mt phn t Ma-kit- cng tr v. Tht l chuyn i xa mi c ! D nhin l ngi du s C-m t chi. D l chuyn him hoi nhng c l v khng l k du s b ngai vng ti nc mnh i khong hn su trm

cy s nhn mt ngai vng khc. Nh rng ngy xa su trm cy s i c vi thng mi ti. Nghe vy, Tn-b-sa-la mi thnh cu C-m sau khi c o hy tr v thm ng. c Pht nhn li v v sau Ngi ti Vng X rt thng xuyn v nh vua cng tng Ngi mt ngi vn trng ton tre tn l Trc Lm (Veluvana), ch ny c rt nhiu sc. Vn Trc Lm ti Vng X l ch thn thit ca Pht nn ta hay gp trong cc tp B kinh on sau y: Mt thi c Th Tn ti Vng X, trong vn tre Veluvana, ch nui dng sc. Pht ging nhiu bi kinh ti y, thng l trong bui sng sm. Trong cc tp B kinh thnh thong ta cn thy cu: c Th Tn thy qu sm vo thnh Vng X kht thc nn. Hnh nh kinh thnh vng gi quen dy mun, Pht thy ra i kht thc qu sm nn thnh thong Ngi dnh th gi i thuyt ging cho k tm o m ngy nay ngi ta tm thy ni dung trong cc bi kinh. Ti tm n vn tre Trc Lm nm pha bc ca Vng X, ngy nay khu vn c nh nc n cho ro bc cn thn. Trong vn hin cn mt h nc trong xanh, h ny c Huyn Trang ghi trong k s cch y 13 th k. H ny chnh l h Kalandaka, ni c Pht thng tm. Trong vn, ng li ngay ngn, hoa l xinh p v ti cht thy lng mnh an bnh v hn. Ti mt ni trong vn hin cn mt s bi tre ln na xanh na vng, mang l dy c. Theo Schumann 28 ni

H 4: S Vng X: Pha bc l th trn Vng X mi, pha trn bn tri l vn tre Veluvana, gia l kinh thnh Vng X c, pha nam kinh thnh l in giam vua Tn-b-sa-la (Bimbisaras Jail), bn mt ca in l vn Jivaka, pha ng bc l thp ha bnh th gii (Shanti Stupa) trn ni Bo sn v cui cng bn mt ch c vung l nh Linh Thu (Gijjhakuta)29 m on....l ng i b. y ngi ta tm thy di tch ca mt s thp xy trong th k th 10, k nim chi tranh ngy xa Pht lu tr.

Thi vua Tn-b-sa-la c mt v ng y tn l Jivaka, v bc s ny c nh vua ch th chm nom sc khe cho tng on v JIvaka cng tng cho Pht mt vn xoi mang tn Jivakambavana. Vn xoi ca Jivaka kin c hn vn tre v ngy nay ti cn tm thy nn . Tuy gi l vn xoi nhng y phi l mt cng trnh xy dng to ln v kin c gm nhiu hnh lang di v hp m ngy nay ta thy nhng nn vi b ngang gn mt mt. Theo Schumann th ngy xa, trn nhng hnh lang hp l mi bng t hnh vm nm trn nhng thn tre un vng. Theo tng truyn nh y s Jivaka mi u rt d dt vi c Pht. Phi chng l ci bnh ca ngi tr thc xa nay i vi cc v o s tm linh, nhng khng bao lu sau, ng l mt c s ht sc nhit thnh. Trong Trung b kinh, ti bt gp kinh Jivaka vi cu m u: Nh vy ti nghe. Mt thi Th Tn tr ti Vng X, ti vn xoi ca Jivaka Komarabhacca. Ngi n hi chuyn ln khng ai khc hn l nh y s ca chng ta. ng nghip v ca mnh, ng hi Pht lc no th c n tht. Sau khi nghe ging php, ni dung thm su hn hn chuyn n ung, ng phn khi xin Pht nhn lm c s v t nay cho n mng chung, con trn i quy ngng. Hay thay c tnh ca ngi tr thc xa nay, cha hiu th d dt, hiu ri th c nhit tm. Ngi ta cho rng chnh ti vn xoi ny m Jivaka cha bnh cho cc t-kheo v mt s toa thuc ca ng c ghi li trong kinh tng Pali. Jivaka cng cho bnh nhn tm sui nc nng nm ngay ti Vng X. Trong k s, Huyn Trang vit lc ng n th cn khong mi sui nc cn nng. Sau 25 th k, ngy nay nc vn cn nng, lc ti n th cn thy bin qung co tn thi mi du khch tm nc nng. Xc ng nht cho ti ti Vng X l lc n thm nn c ca cung in Tn-b-sa-la. Nh vua l ngi tng Pht na nc nhng Ngi khng ly, cn khi ng tng con A-x-th c ngai vng th A-x-th vn cha an tm, giam cha m vo ngc ti. T cung in ny, may thay Tn-b-sa-la vn thy c ni Linh Thu cch khng xa. Trong nhng ngy cui i ca ng, tng truyn rng Pht Thch-ca dng thn thng vo ngc ging php cho vua v hong hu. L mt ngi nhit tm v tri qua nhiu thng trm cay ng, hn ng thm m gio php ca Ngi d nh tm vi sch sn sng n thuc nhum30 v huyn s k rng sau khi cht, ng sinh ngay vo tri T i Thin vng. Vng X l ni Pht gp g nhng t quan trng nht ca tng gi, l X-li-pht v Mc-kin-lin. y l hai v i t, X-li-pht

c xem l tr hu nht, v kia l thn thng nht. Hai v ny l bn thn vi nhau, cng xut thn t ging di B La mn v cng gia nhp tng gi. V tr hu nht X-li-pht vn l ngi rt hay nghi k cc gio php. Trc khi gp Pht xin qui y, X-li-pht gp mt t-kheo tn l Athuyt-th 31 v ngc nhin trc phong ca v ny. X-li-pht hi thy ca A-thuyt-th l ai, l cch hi thng thng thi . A-thuyt-th tr li bng bn cu k: Cc php nhn duyn sinh Cng theo nhn duyn dit Nhn duyn sinh dit ny Pht i sa mn thuyt. Vn l ngi tng suy t v php, X-li-pht trc ng l c sinh c dit ny ca bn cu Duyn khi k v r Mc-kin-lin xin gp ngay v i sa mn. Chuyn din ra ti Vng X. V sau c X-li-pht ln Mc-kin-lin u mt trc Pht v hi hu thay hai v u cht ti Vng X c. Trong nhiu cha c khi ta thy tng Pht vi t hu hai bn l hai v tn gi ny. c Pht cng gp nhiu v c s nhit thnh ti Vng X, trong s ta bit Tn-b-sa-la. Mt v khc rt quan trng l Cp C c 32 m trong mt chng sau s c ni r hn. Th nhng Pht khng ch gp nhng ngi yu mn Ngi, Pht cng c k th m s vic cng xy ra ti Vng X. Ngi l -b t-a33. ng l em h ca Pht, gia nhp tng gi v tr thnh mt thnh vin quan trng. Khong 8 nm trc khi Pht nhp dit, ng mun thng lnh tng gi nhng Pht khng chp nhn. ng tm cch git Pht nhng khng thnh. Hy c li k s ca Huyn Trang lc n thm Vng X, k v nhng ni chn lch s ny: Ngoi ca thnh Vng X v pha bc c mt ngn thp. Chnh ch ny -b t-a v vua A-x-th sau khi giao hu vi nhau th con voi say hi c PhtPha ng ngi cha 34 l mt tng rt to, chnh ch ny -b t-a x hi Pht. Ti n y v thy li tng ny ! i thi gian tri i 25 th k nhng nhng iu tng chng nh huyn thoi vn cn. Bao nhiu iu xy ra trong th trn b nh ny. Sut mt thi gian hn 50 nm, t lc v du s C-m i ngang y cho n ngy triu tp hi ngh kt tp ln th nht, tt c nhng iu u xy ra cng ti ni y. Ngy nay c th c khch i ngang y m khng h bit lch s ca n v Vng X ch l mt con

ng nha nh chy gia hai sn ni tr tri. Vng X cng theo nhn duyn m dit. ---o0o--6. TRN NH LINH THU nh Linh Thu i vi ti gn nh hoang ng, ti khng bao gi dm ngh i mnh s c ngy n Linh Thu. Hm nay ti ch cn cch Linh Thu vi cy s, thy nh ni huyn thoi ny t xa, t in ca Tn-b sa la. Trong s du khch n n m nu c ai n Vng X l ch thm Linh Thu. Ngi n gi Linh Thu l Griddhaguta, n l mt nh i nm pha ng kinh thnh Vng X. Do Linh Thu thu ht khch nc ngoi nn ti th trn Vng X mi xy sau ny cng c mt vi khch sn hin i, n khch hnh hng t Nht hay u M quen tin nghi. Chng ti vo n tra mt khch sn mang tn Lotus (Hoa sen) v mi hay ni th trn ho lnh ny m cng c khch sn trang b y my lnh nc nng. Vo snh ng khch sn ti thy ngay mt bc tranh ln v nh Linh Thu. Lng ti tot ra lng bit n cuc i v cm nhn mt nim rn r v hn. Khch sn ny ch m ca su thng ma ng, cn ma h th du khch khng c ai n v qu nng. Sau ba n tra, nhn vin khch sn ch ng cho chng ti i Linh Thu, h ni vi anh ti x bng ting Hindu cch i ng th no thun tin nht. V khi n ni, chng ti mi hay Linh Thu khng h l mt vng hoang vu nh Vng X m l mt ni c nhiu ngi n chim bi. Theo dng khch hnh hng chng ti n mt trm i xe cp, l phng tin di chuyn thng thng trong cc vng ni non. T di thp nhn ln chng ti thy mt bo thp trng tot. Th nhng nh Linh Thu u ? Xe cp dn dn a chng ti ln ni, th ra l ni Bo sn 35, nm pha ty bc ca Linh Thu. Trn nh ni ny, nm 1969 ngi Nht xy mt bo thp cc ln mang tn Shanti Stupa (thp ha bnh th gii). Khi n ni ti mi thy qu tht y l mt bo thp tuyt p vi bn tng Pht hon ho nhn ra bn pha. Thng thng th ti c th b c na bui nhn ngm thp ny nhng ti n y v Linh Thu, nh ni thing

ling ny ang chim ly tm ti. Ti chy ra sn ca cng trnh bo thp nhn xung, th di kia l Linh Thu ! Linh Thu l sao, mt nh i vi mt chic sn nh bng hnh vung vung, tht l ni cch y 25 th k Pht ging nhng b kinh quan trng hay sao? Th ra xe cp ko chng ti ln rt cao, ti nh Bo sn ni xy bo thp. Cch i l khch thm Bo sn trc, sau i b xung ni n Linh Thu. Lng ti c cht vng bn mt iu g cha r nhng ti ho hc theo on ngi xung ni, i trc l mt vin lnh n dn ng. Cng i, Linh Thu cng gn dn v r dn. Bui chiu bt nng, gi hi mnh. V y ri, len li qua vi m ln, chng ti ti nh Linh Thu ! Xc ng thay, i mnh n c ni ny. y l mt sn vung nh, di khong hai mi mt, rng mi mt. y l ni din ra Hi Linh Sn cch y hai ngn nm trm nm m hi nh ti nghe ng ti tng Linh Sn hi thng Pht, php hi m nhiu ngi hin nay cho rng n vn cn tip din. Linh Thu c xem l ch c Pht ging php thm thm, dnh cho cc bc thng tha, c mnh danh l ch Ngi chuyn php ln th hai. Trong mt bi ging ti i hc Harvard (M) 36, v i-lai lt-ma th 14 hin nay ni: Ni dung ca nhng bi thuyt php ny l nhng bi kinh thuc h Bt-nh ba-la-mt-a v trong nhng bi kinh ny, ngi ta thng k rng, rt nhiu mn ca Ngi (Pht) ngi, ch thin, a-tu-la v nhng loi khc tham d php hi ny. Nhng nu tng n ni Linh Thu th ngi ta s nhn ra ngay l ci nh ca ngn ni ny ch c th cha c mi, cao nht l mi lm ngi. Vy th ch Pht thuyt php phi l mt ni, mt hin tng m ch nhng mn vi nhng thin nghip hi hu, con mt thanh tnh, mi c th nhn thy c. nh Linh Thu chnh l ni Pht ging b kinh Diu php lin hoa, trong Ngi khng cn l mt con ngi lch s c sng c cht na, m Pht xut hin trong dng Bo thn, trong dng ca mt v Pht thnh tu Pht qu t mun ngn kip trc. Trong kinh ny Ngi trnh by r cc phng php khc nhau ca tam tha u ch l phng tin ca ngi cha mun cu cc con ang vui chi trong mt ngi nh ang chy. Phm th 16 (Th mng Nh Lai) trnh by r vic Ngi c o bn mi nm trc ti B- o trng hay s nhp Nit bn ch l dng ng thn ca Ngi

cho ngi i d tin d hiu ch Ngi thnh o khng phi trong i ny v cng s mi mi thng tr ti i ny. V ng chim ngng thay, nh Linh Thu chnh l tr x, l tnh ca Ngi. V th m hi Linh Sn mi mi vn cn tip din vi hng vn b-tt v thin nhn. Ngi bnh thng, cn b v minh vy ph, thy th gii ny cn v thng v kh au, th cng th, thy Linh Thu ch l mt ci sn nh trng xi-mng ch c ch cho vi chc ngi. Ti ch l ngi trn mt tht nn chiu hm ch nghe ting gi chiu v cm nhn mt cch tru tng rng mnh ang ng mt ch thing ling. T nh ni Linh Thu ny, lng y u hoi ti nhn xung Vng X ngy nay ch l mt con ng chy gia hai trin ni. Ti nh li mt tc phm ca Schumann hiu ti sao ngy xa Pht li c tr trn ny. Theo Schumann 37 th Vng X ngy xa l mt th nm trong lng cho, xung quanh ton l ni khng c cht gi nn ma h hn phi nng khng khip. c Pht v on ty tng c l cng khng chu ni ci nng v phi rt ln ni, th nhng khng ln qu cao mn , trong c nh vua Tn-b-sa-la tin vic thm Ngi. D thng thay, cch gii thch logic ca mt ngi phng ty. Th ra ng thn ca Ngi cng s nng, cng chu mi cnh sinh lo bnh t ca cuc i. V sau trn ng i xung ni, qu nhin ti thy c bng : y l ch nh vua cho ty tng rt lui mt mnh ln din kin Pht. i tip xung mt on li thy: y l ch nh vua xung xe nga, i b ln ni thm Pht. Trc khi xung ni khch c th thm ving cc ng thin nh ca A-nan, i Ca-dip, X li-pht, Mc-kin-lin. Bao nhiu th h ca khch hnh hng n ch ny, bao nhiu lng thnh knh ta lan ni y m ngy nay cn li l nhng ca ng bng dt vng lp lnh. i, nhng iu tng l huyn thoi khng ng li c tht c. Trn ng xung ni, ngi lnh n dn ng ch cho ti thy mt tng rt ging hnh chim ng, mt trong nhng l do m ngi ta t cho nh ni ny bit danh nh kn kn. Ti chp c hnh nh c o ny, khng d g bt gp n trong mt ngy tri xanh nng sng nh hm nay (xem hnh 9). Ti i xung chn ni, lng n hn. By gi ti mi bit lng mnh vng bn iu g. L ra ti phi i b ln ni, nh hng on ngi i

ngc t di ln, trong c c ng gi b c. Nhng ngi trong khch sn tng ti thch tin nghi ch mt con ng bt xng, i xe cp ln cao ri t trn i xung cho khe. T pha di ti n nn nhn ln, ch cn thy xa xa hnh ca mt ng gi ngi n ng b v trn nh, ng l ngi thu nhng s tin m khch cng dng ni chn thing ling ny. Ln sau i ti nu c cho ti n Linh Thu li, ti s dnh mt ngy i b t Vng X ln nh, i li bc chn ca c Pht lc Ngi cn ti th. Nhiu nm v sau, ti c i tham bi nhiu thnh a ca c Thch-ca n , nhiu o trng ca cc v B-tt m Diu php lin hoa kinh nhc ti nh Vn-th, Qun Th m, Ph Hin Trung Quc, nhiu tu vin rt c ti Ty Tng. l nhng chn rt thing ling c mnh danh l t ng tm ca n , t i danh sn ca Trung Quc, thnh ph ca ch thin ti Ty Tng. Th nhng khng c ni no li trong ti lng xc ng v bit n cuc i nh Linh Thu. Phi chng Linh Thu qu nh b ti thy u y cn c hi m v nh sng ca v o s trong lc cc chn kia qu to ln mnh mng ? Nhng l tm t tht ca ti. Nu c mt ngy hi li i mnh u l ch ng qu nht tng i ti th l ni Linh Thu. ---o0o--7. T LINH SN NH V YN T C nhiu truyn thuyt gii thch ti sao ni Linh Thu cn c tn l nh kn kn. C thuyt cho rng tn gi A-nan, mt v hc tr thn cn ca Pht, trong lc thin nh trong ng b ma qu hin thnh chim kn kn da nt. Ti khng hiu nu hin hnh con g th cn c ngi s ch chim th my ai s. Li c ngi cho rng ni y chim kn kn hay n lm t. Cng c k ni rng ni ni y c hnh chim kn kn, thuyt ny xem ra ng vng hn c. Nh ta bit, trong hn bn mi nm gio ha, c Thch-ca ging nhiu bi kinh quan trng ti Linh Thu. Cui i mnh, ni y Ngi dng Bo thn ging b kinh Diu php lin hoa cho thin nhn cng nh loi ngi, b kinh i Tha ni ting m Pht t Vit Nam hay gi l kinh Php Hoa. Cng trn nh Linh Thu ny, ngy n, c Thch-ca khng ni g, lng lng a mt cnh hoa ln cao. Hi chng chng ai hiu g c, ch c mt i t ca ngi l i Ca-dip mm ci, cng chng ni nng g.

Hnh ng nim hoa vi tiu ny l u ngun ca Thin tng, mt tng phi ch trng tm truyn tm, t gic ng khng cn v khng th s dng ngn ng vn t m dng tu gic vn c sn ni tm m tip cn vi thc ti. Linh Thu l qu hng ca Thin tng, y cng l sui ngun ca nhiu tng phi quan trng khc. i Ca-dip c xem nh T th nht ca Thin tng n . V sau i Ca-dip truyn cho A-nan, ri c th m dng truyn tha Thin tng tip din lin tc n gn ba mi i sau, trong c Long Th l truyn nhn i th 14 m ta bit. Khong tm trm nm sau khi c Thch-ca nhp dit c mt k l hnh t Trung Quc n thm Linh Thu. Ngi l mt v tng s, tn gi l Php Hin, sinh khong cui th k th t. Nm 399, Php Hin ln ng thm n , thm cc thnh tch quan trng ca c Thch-ca v mi lm nm sau mi v nc, mang theo v s kinh in. Theo tp k s cn lu li, Php Hin mang nhang n n Linh Thu, va dng hng, n t chy sng. Php Hin, bun n pht khc, li trong ni mt m v tng c kinh Lng Nghim nh li v o s ging kinh ny ti y. Sau Php Hin hn hai trm nm, mt i s Trung Quc lng danh khc l Huyn Trang, bit danh ng Tam Tng cng n chim bi Linh Thu. Trn nh ni Linh Thu ngy nay cn mt nn ghi li ngy xa c Thch-ca tr ni y v ngn nm sau Huyn Trang ngh li qua m. V tng s Vit Nam u tin i Linh Thu c l l i Thng Thng, sinh trong th k th by. i Thng Thng vi ba v tng s Vit Nam khc cng i vi nh s Trung Quc Ngha Tnh (635-713) bng ng bin n n , n tham bi Linh Thu v cc thnh tch khc, cui cng chng may b mnh ti x ngi. Khng phi ch c l khch t xa n n , ngc li tng s n i cc nc khc cng rt nhiu m con ngi y huyn thoi nht thi l mt tng s mt en, ru rm, tng mo nh mt v s. l B- tma, c l sinh nm 470. B- t-ma chnh l truyn nhn i th 28 v l i cui cng ca Thin tng n , bt u vi i Ca-dip v A-nan. Nm 520 B- t-ma ln ng i Trung Quc bng ng bin, theo mt ti liu th c gh Vit Nam trc khi n Nam Kinh gp nh vua Trung Quc Lng V . Gp V , B- t-ma khai th yu tnh Thin tng rt r rng nhng vua khng lnh hi v lng cn b cc quan nim thin c, tt xu chi phi. B- t-ma thy c duyn cha ti, i v hng Bc Trung Quc, vt sng Trng Giang n Lc Dng, ln ni Tung sn, cha Thiu Lm, chn nm ta thin quay mt vo vch.

Tng Thin tng nh th l t on, t Thin th 28 ri n i Trung Quc, Trung Quc th quay mt vo vch khng ni nng g. Nhng khng phi, trong mt ngy y tuyt n, c ngi rt dao t cht cnh tay t lng thnh khn, xin B- t-ma khai th. Ngi l Hu Kh (487593). Ch nghe mt cu an tm, Hu Kh i ng, tr thnh truyn nhn ca B- t-ma, i sau gi l nh t ca Thin tng Trung Quc. Hu Kh truyn cho Tng Xn, v tam t ny sinh ra lc no khng r ch bit tch nm 606. Tng Xn sau truyn cho o Tn (580-651), ri v ny truyn li cho Hong Nhn (601-674). Cc v truyn nhn ny u sng mt cuc i k d, gic ng qua nhng cu vn p xem ra ng ngn, mi ngi mi khc nhng ging nhau ch ly tm truyn tm, thy tnh thnh Pht lm gc. n i th su, vi Lc t Hu Nng (638-713) th tnh cch bt lp vn t mi t tt nh v Hu Nng mi u ch l mt anh chng tiu phu m ch. V sau, Hu Nng khng c truyn nhn chnh thc, thin Trung Quc c xem l c su v t, nh thin n c 28 v. Th nhng Hu Nng l ngi khai sng Thin Trung Quc rc r hn ai ht, li cho hu th v s thin s xut chng v mt dng truyn tha mnh lit n th k th 11 v c n ngy nay. Thin tng khng dng Trung Quc. T th ba Tng Xn vn c t hc tr, trong c mt v tn l T-ni-a Lu-chi 38. V ny sinh nm no khng r, ch bit tch nm 594. Sau khi ng php xong, T-ni-a Lu-chi i v phng Nam, n Giao Ch, ng cha Du ngy nay, thuc tnh H Bc Vit Nam. Ti y T-ni-a Lu-chi khai sng dng Thin Vit Nam, truyn 19 i, n th k th 13, c nh hng mnh ln n cc vua thi L. Song song, trong s hc tr sau my i ca Hu Nng c mt v ni nng rt t, c gi tn l V Ngn Thng. Nm 820, V Ngn Thng v phng nam n tnh Bc Ninh Vit Nam ngy nay, khai sng mt dng Thin mi, truyn 17 i, cng n th k th 13. Trong th k th 11 mt v thin s Trung Quc tn gi l Tho ng, khng r v duyn c g i lu lc tn Chim Thnh. Tho ng b vua Vit Nam l L Thnh Tng bt lm t binh trong mt trn chinh pht nc ny nm 1069. May thay cho Tho ng, L Thnh Tng l mt nh vua trng o l. Bit Tho ng l mn ca thin s Tuyt u Trng Hin, L Thnh Tng phong lm Quc S, t nhn mnh lm hc tr. Cng li l mt iu m ch ngy xa mi c. Sau , Tho ng khai sng dng Thin th ba ca Vit Nam, truyn c su i, ko di n cui nh L.

Khc vi Thin Trung Quc chia thnh ng gia tht tng, hu nh ba thin phi Vit Nam ch i ngy hp nht. Qua u th k th 13, ba dng T-ni-a Lu-chi, V Ngn Thng v Tho ng nhp li mt dng duy nht. Khng r c duyn no m lch s Vit Nam li sn sinh nhiu nhn vt li lc trong cc th k 12,13 ca i L Trn. Di nh hng ca Trn Thi Tng v Tu Trung Thng S, ba dng Thin tp hp thnh mt, xut pht t ni Yn T, hin nay thuc tnh Qung Ninh, gi l phi Thin Yn T. Ti Vit Nam ni Yn T tr thnh nh cao vi vi ca mt dng Thin va rt qu tc va rt ngh s. Gia th k th 13, mt nhn vt kit xut ra i, l Trn Nhn Tng (1258-1308). Va lm vua chm lo bo v b ci, va l thin s t o, Trn Nhn Tng tr thnh t th su ca dng Thin Yn T. Nhng v nhn cch ca Trn Nhn Tng qu rc r, i sau tn ng lm s t, ly hiu Trc Lm ca ng t tn lm phi Thin Trc Lm, mt dng Thin c tnh nhp th. Nm 1304, Trn Nhn Tng ch thn i c nc tm truyn nhn, gp ngay mt thiu nin c o nhn, lin truyn php cho, ngi l Php Loa (1284-1330), t th hai ca Trc Lm. n nm 23 tui, Php Loa gp mt nhn vt k d, lc 51 tui, tn gi l Huyn Quang. Huyn s chp rng, m ca Huyn Quang l L Th, ba mi tui m cha c con, hay n cha cu nguyn. u nm 1254, tr tr cha l s Tu Ngha m thy trong cha n uc sng choang, c Thch-ca ch tn gi A-nan m bo, ngi hy ti sinh lm php kh ng v nh li duyn xa. Nm L Th sinh Huyn Quang. Gp Php Loa, Huyn Quang tn lm thy mc d thy tr hn mnh gn ba mi tui. Duyn xa l duyn g? ng Vit Nam tht ra l c duyn vi o Pht, Vit Nam n vi o Pht sm hn c Trung Quc. Trong th k th nht sau cng nguyn, ti Vit Nam hnh thnh mt trung tm o Pht l Luy Lu, thuc Bc Ninh ngy nay. Luy Lu pht trin song song vi hai trung tm ca Trung Quc l Lc Dng v Bnh Thnh 39. Thin Vit Nam xut pht c trc khi B- t-ma n Trung Quc. Trong th k th ba, tng s Khng Tng Hi ngi Giao Ch vit lun gii v i Tha v Thin tng cho nn nhiu ngi cho rng Khng Tng Hi chnh l ngi sng lp Thin Vit Nam, khng phi i n lc Thin Trung Quc du nhp. Ngi i sau tn ba v Trn Nhn Tng, Php Loa, Huyn Quang l tam t Thin Vit Nam, xng danh ngang hng vi su v T Thin Trung

Quc v 28 v T Thin n . Ni Yn T ca Vit Nam, Tung sn ca Trung Quc v Linh Thu ca n l ni sn sinh cc dng Thin . Sut by th k sau Trn Nhn Tng, trong v s nhng ngi n thm Linh Thu, c mt a con chu lc loi ca ng ng ngn ng trn ni chiu nay. i, con ngi ch thc ca bao v thnh nhn hu nh chm trong bng ti ca lch s. Thng ngi ta ch bit Trn Nhn Tng l mt nh vua gii bo v b ci, no ng l mt i s t o m hc thut v nhn cch ca ng truyn tha cho cc th h n ngy nay. Tng Huyn Trang ch l mt nhn vt huyn thoi, s ph hin lnh ca Tn Hnh Gi, no ng l mt nh dch kinh tc tuyt v vn chng v ni dung, sng lp c mt tng phi i tha ti Trung Quc. Tng B- tma ch l t s v cng Thiu Lm, no ng l k khai sng Thin tng min ng , m ng cho v s ngi cu hiu bit. Tng c Thchca l mt ng bt hoang ng, no ng l mt con ngi tng sng, tng hot ng, tng cht trn tri t ny. Ri Linh Thu vi lng u hoi chiu hm , ti ch c th nhc li y li ca Schumann: Chuyn hnh trnh theo du chn c Pht l mt nim vui, ng thi l mt cm hoi xao xuyn, v phn ln cc ni Ngi t chn n, ngy nay ngi ta ch cn tm thy s nt v hiu qunh. Nhng tnh v thng ca vn s h chng phi l thng ip ca Ngi ? Ngi chng ni rng Php s c ngy b qun lng, nhng s c khm ph li mt cch mi m ? C th n qun ngi con trai v i ca mnh, nhng ti cc ni khc chu , m cng trong cc tm hn ti chu u v M, th thng ip ca Ngi vn cn sinh ng. Chng ta hy mng vui rng, c mt u c u vit thu hiu ci Kh v nguyn nhn ca n v ch r cch gii thot n nm ngay ni chng ta. ---o0o--8.DI CY B Thp Ha Bnh th gii ti ni Bo sn tht ra l mt cng trnh ng chim ngng, ri cho n l thp nm cnh ngn Linh Thu qu thing ling nn thp b lu m khng t. Ti bn pha ca thp ny ta c th xem bch ha ca bn cnh v cuc i c Pht, cng l bn chn thing "t ng tm", m khch hnh hng ai cng n tham bi, l: ch n sinh ca Ngi ti Lm-t-ni, ch Ngi c o ti Bodh Gaya (B- o trng), ch Ngi bt u ging php ti Sarnath (Lc Uyn) v ch Ngi

nhp dit ti Cu-thi-na (Kusinara). Trong bn ch th B- o trng ti Bodh Gaya c xem l thing ling nht. Hm nay ti n nh l. Bodh Gaya l mt a danh quan trng trn bn n , n ch cch Linh Thu khong 50 km ng b v hng ty nam. Cn trong k c ca ti t ngy cn nh da theo mt tm hnh th ch Pht c o l mt cy b- v cnh cy l mt con sng, sng phi c tn gi l Ni-linthuyn. Tri qua ngn nm con sng ny vn cn v ngy nay c tn Nilajana. N ch l mt con sng nh, ti Bodh Gaya, n nhp vi sng Mohana chy ngc ln pha bc v lm thnh sng Phalgu. Hai con sng ny ma kh khng c nc v lng sng tr thnh mt bi ct rng c cy s. Sng Nilin-thuyn l ni Pht bng qua, n mt cy b-, t b php tu kh hnh v dng php thin nh m tm ra chn l. Trong thi , phng php nhn thc t b kh hnh v p dng thin nh - l mt cuc cch mng, l mt trong nhng iu lm nhiu ngi gi Pht l "nh ph phn" n gio. Trc nh n s C-m tu kh hnh ti Uruvela, nm bn b nam Ni-lin-thuyn. y l ni nm thy t-kheo m ng u l Kiu-trn-nh qui phc Pht v hn rng ai gic ng trc phi gio ha cho nhng ngi cn li. Sau nm nm tu kh hnh, Ngi n vi mt nhn thc khc, trong kinh k li: "c B-tt th nhn sa v cm ca mt nng tn n tn l Sujata. Ngi ngm t chi r ri trong dng nc thanh tnh ca Ni-linthuyn v bc v pha Bodh Gaya, n cy b- thing ling, ri mt t nm c ti di chn cy, l ta kim cng v bt u ngi thin nh". Ngy nay cy b- vn cn v ch Ngi ngi thin nh c o tr thnh chn hnh hng ni ting nht ca Pht gio. Ti n th trn Bodh Gaya bui ti sm hm sau n chim bi ni chn thing ling ny, ch c v trong mt bc tranh th Pht, c l l bc tranh u tin ti thy trong thi th u. Ngy i vi ti c Pht tru tng xa vi nh ng Ngc Hong thng , cy b- hay ln nc xanh trong tranh ch l nhng hnh nh tng tng. Bi th khi bc chn vo chn ny, tm xem cy b- lng ti y cm xc.

H 10: Gc cy b-. Gc cy c bc xung quanh bi lan can bng xi-mng. Vi nhiu mu l phn cu nguyn c tn Ty Tng cng dng. Pha bn mt l chn thp i b- Cy b- l y ! l mt ngn cy khe mnh cao vt, trn cao l nhng chic l long lanh mu lc rc r di nng mai. L b- m u ca n nhn v di th ti thy nhiu, nhng y gc ca n rt cao, cnh mang l nm tut trn xa khng vi ti c, nhng chic l hu nh vui ci trong gi sm. Thn cy y nhng on mu vng sng, l nhng ch m khch hnh hng cng dng bng cch dt vng mng nh giy ln cy. Xung quanh cy ton l phn cu nguyn kiu Ty Tng ln c ng sc ca Pht gio. Ngi i ng nh hi, h chen chc nhau thp nhang chp hnh. Mt on tr con hc sinh n , a ny nm cho qun a kia i thnh mt ui di i vng quanh thnh a, mt my hn nhin. C v b-tt no ha sinh lm mt ngi trong on tr con khng ? Ti ch bt ngi i vo st thn cy. Ni y cn c mt phin dy khong mt tc, c ph la cn thn. Ngi ta cho rng phin c t thi vua A-dc trc cng nguyn, n ghi li ch c Pht ngi. chnh l hin thn ca "kim cng ta" trong th gii vt cht ny m kch thc thc s ca n ht sc n mt khng my ai hiu ht. Chng ti im lng thp nhang, tm ch ngi thin nh di cy b-. Hy th lm theo Pht bng cch thin nh nhn thc th gii. ngha ch thc ca cuc i lm ngi l, chnh l c hi qu bu nhn thc th gii v cch nhn thc c hiu qu nht l ch v qun trong thin nh. l kt lun ca Ngi nhng tic thay i vi ti li l iu kh lm nht. T xa tm ti hay tn lon khi ngi thin nh, i vi ti khng

c g kh hn s nh tm. Di gc b-, ti ngi vi lng cm xc, c l tm ti chng nh c g v tm si ni. Lm sao ti tnh tm c khi nh rng ngay ti ni ny cch y hai ngn nm trm nm c mt bc thy ngi thin nh ni y v t gic ng. y l ch m ngi , ni nh Schumann trong chng trc, thu hiu ngun gc ca ci Kh v phng cch gii thot khi n. Bn cnh ti c mt ngi c khun mt chu , c l ngi Nht, cng ang ngi thin nh. Ngi mt lc ti pht hin l anh ta c tt, thnh thonh anh vung chn ma tay mt cch bt bnh thng. Khun mt anh sng lng nhng hnh nh thn th anh khng yn, xem ra n hot ng c lp vi anh. Tay chn ca anh hot ng c lp xem ra cng nh tm ca ti tn lon. Cha bao gi ti thy thng mt ngi xa l nh th. Qu hng anh u, ai ch ng cho anh n y, phng tin u cho php anh i con ng vn dm ny. Thn anh khng bnh thng nhng tm anh liu c sng sut khng, hi ngi bn o ang ngi bn ti thin nh di gc cy thing. Mt iu ti tin chc chn ngy hm l anh s lnh bnh, d bnh thuc tm hay thuc thn, v y l ni l ch pht ra nh sng ca tr tu v l ni ma qui phi qui hng. V sau ti bit thm cy b- nguyn thy ni m ngy xa Pht thin nh b ph hy trong th k th by. Ti ch cy nguyn thy ngi ta c trng mt cy con th cy con cng b bo thi trc gc nm 1876. Cn cy b- chng ta thy ngy hm nay l mt cy con ca cy m vua A-dc tng Tch Lan trong th k th ba trc cng nguyn, m con trai l Mahendra t tay em qua trng. i vi ti, cy b- ny l cy nguyn thy hay cy con cy chu, n khng h quan trng. Chnh ti ni y, Pht thy "mi php c sinh u c dit", hung h ch l mt ngn cy. Bn cnh cy b- l mt bo thp rt ln gi l Thp i b-. N c xy dng khong th k th 1,2 sau cng nguyn v cng tri qua nhiu t trng tu v hy ph. Lc Php Hin n y nm 409 th y c "ba ngi thp". Lc Huyn Trang n chim bi nm 637, ng m t t m: "v pha ng cy b- c mt thp cao chng 52m, nn thp 20 thc vung, tng bng gch xanh, trt vi chu-nam". Ngy nay ngi ta bit r thp m Huyn Trang m t chnh l ngn thp ngy nay, chiu cao chnh xc l 55m. B- o trng l mt thnh a v i cho nhng ai mun tm s tnh gic thin nh, cm hng tm linh hay nghin cu lch s. Trong thp l

mt tng Pht thp vng ngi thanh tnh, ngoi thp l du chn Pht, trn mt t l l b- rng c khch hnh hng nht em v th cng. Ti i quanh thp theo chiu kim ng h, l cch tn thn theo kiu n , Ty Tng, nh n tch ca mt con chim ch bay quanh ba vng ni y m ti sinh c lm ngi. Hi chim, nu ngi c lm ngi th cng rng dng i lm ngi m nhn thc, ngoi ra cuc i khng cn ngha g khc.

H 11: S khun vin thp i B-. 1) ng vo; 2) n Buddhapada; 3) n n gio; 4) n i b-; 5) Kim cng ta (bn trong); 6) Cy b-; 7) Kim cng ta (bn ngoi); 8) Du chn Pht; 9) Ch Pht i kinh hnh trong tun th ba sau khi gic ng; 10) Hng ro ; 11) Ph tch ca Ratanaghara Chaitya, n do ch thin dng, ni y Pht ging A-t-t-ma trong tun th t sau khi c o; 12) n k nim ch Pht ngi nhn cy b- khng chp mt trong tun sau khi Ngi c o; 14) n k nim Phm Thin hin xung khn cu c Pht hy ging php; 15) Tr ca vua A-dc; 16) n A-dc vng; 17) n Mahanama; 18) Hng ro Xung quanh thp i B- l v s nhng thp nh nhc li nhiu s tch. Trong s c mt thp nh nhc li hai v thng nhn tn l Tapussa v Bhallika, ngi x Orissa dng Pht mch nha v mt. Hai v c vic i Vng X, chc cng lm cng tc tip th ti , xin qui y lm c s

v xin hc php ni Ngi mc d Pht cha h mun ging dy. Th l c Pht c hai t c s u tin, hai v cng ch l thng nhn nh ti thi. C mt bc tng m Huyn Trang thy nhng ngy nay khng cn, l tng Qun Th m gn cy b-. Theo mt li tin tri xa xa th tng ny ngy cng chm trong t, lc n chm hn th l lc o Pht suy tn. Lc Huyn Trang n th tng chm ti ngc v ng tin on trong k s ca mnh l o Pht ch cn hng thnh ni y trm ri hay hai trm nm na. Li tin tri thnh s thc v qu nhin trong th k th 8, th 9, o Pht xem nh mt hn ti n , ch tr vng Makit- v Bengale. Cy b- c sinh c dit, bn thn o Pht cng c sinh c dit, tt c u l "php" c. l mt trong nhng iu ct ty Pht dy sau khi Ngi chng ng di cy b-. Nhng iu ny mun hiu mt cch tru tng th d nhng chp nhn chng trong cuc i th kh lm thay. i, nhng nhn thc ton trit xut pht t gc cy ny tht kh c ngi i hiu ng, l l do ti sao o Pht ch thc khng bao gi tr thnh mt tn gio ca qung i qun chng, ti sao n bin mt trn chnh qu hng ca mnh. V l l do m ti chnh di gc cy ny, Pht phn vn khng bit mnh c nn ging php hay khng. ---o0o--9.THIN NH, PHNG PHP NHN THC U VIT Ri qu hng Ca-t-la-v, v du s C-m tr tui i v hng ng nam, n Vng x v gp Tn-b-sa-la nh ta bit. Sau khng lu, C-m tm gp mt v thy l Alara Kalama xin hc php. Ni y C-m hc c mt s php thin nh nhng php ny ch dn n "V s hu x", nh v sau Pht k li trong B kinh. Sau C-m tm gp mt v thy khc l Uddaka Ramaputta, php tu ca v ny cng ch t "Phi tng phi phi tng x". Th nhng vi Uddaka, C-m hc c tinh ty ca n gio. V sau Pht k li rng, Uddaka thng ging, con ngi "thy nhng khng thy" v minh ha li mnh bng cch a mt con dao ln, cho thy li dao nhng khng bit dng n m ct s vt. Con dao l n d quan trng ca Nhng bi thuyt gio ca n gio, trong Uddalaka Aruni gio ho cho con trai l Svetaketu bng dng dao ct ht tri cy t hon v cho thy trong

khng g khc hn l ci i ng tuyt i ang trn ngp trong v tr v con ngi. y l ni nh tu s C-m va tip thu trit hc ca n gio, va sng to nhng l thuyt mi ca gio php mnh. Vi thng sau, du s C-m li b ra i v tt c nhng g thy dy "khng gii thot c ci kh, khng mang li li ch". Sau C-m n Uruvela, nh ta bit, ch n tu nm trn b sng Ni-lin-thuyn. Thy php thin nh du-gi v trit hc Nhng bi thuyt ging n gio khng mang li tri kin gii thot cho mnh, Cm ngh phi chng con ng ng n l php tu kh hnh. Min rng ni Uruvela v sau c Pht gi l "kh i" nhng ta ng vi tin l ni chn thn tin. Ti i qua min rng ni Bihar v Bc n, l rng gi n m loi cy thng gp l Sala, trong c man no l kh, rn v di. V du s ba mi tui v sau k li i sng c c trong rng: "Tht l kh chu ng s c c trong rng, kh thy nim vui khi c c".Nhng khi phi mt ch xa vng th ch mt con th i ngang, hay mt con cng dm phi cnh cy hay gi reo trong l, l ta thy s ri". Ngi tu s tm cch ch ng ci s bng k lut tm linh v th t nhn thc bng cch "nghin rng li, p li vo hm trn, buc t tng phi phc tng tm thc". Kt qu l C-m ch chuc ly tht bi v nhn thy rng tm th c th kim sot c nhng tri kin khng th t bng s p buc, nht l khi vng bng trc gic. Sau C-m th p dng php nn hi th nhng hu qu l chu au n ton thn. V cc php tu ni tm nh th khng mang li kt qu, C-m p dng php kh hnh ngoi cnh. "V y sng theo hnh tit ch n ung cho n na thng mi n mt ln, n c hoang, n rong nc, n phn bv y mc vi gai th, vi phn to y v y l ngi theo hnh nh ru tc, hnh thng ng khng ngi, dng gai lm ging ... Th nhng, nh kh hnh C-m khng t c g hn l s thn phc ca nm v t-kheo m chng ta bit, ngoi ra khng c g c. Cui cng, suy ngh v phng php tu hc ca mnh, C-m cht nh li mt k nim xa. Cch y nhiu nm, lc cn vi ph vng, trong mt dp xem vua cha t tay t lung cy trong mt bui l, Tt-t-a ang ngi di gc cy bn b rung bng nhin ri vo mt trng thi h lc ca thin nh. Phi chng y l phng php qun st ng n, dn n gii thot ? T thy mt thn th hao mn khng th chuyn ch mt tm thc sung mn, C-m t b kh hnh v l bc ngot.

V tu s bng sng Ni-lin-thuyn, n cy b-, chuyn tm thin nh v t trng thi m kinh in gi l "T thin". Trng thi t thin cha phi l gic ng, n ch c chc nng chun b, c kh nng dn n gic ng. c Pht gic ng v ngoi t thin, Ngi c thin nghip lu i v quyt tm t tri kin gii thot. Ngi t thin nhn, thy s sng cht ca chng sinh v ca chnh mnh, thy nguyn nhn ca i sng lang thang v tn ny, thy cch gii thot ra khi cnh v nhn r: "Ta gii thot, y l i cui ca ta, khng cn s ti sinh na" Vic t b cc php kh hnh v chuyn tm thin nh t nhn thc l mt hnh ng rt c ngha, khng phi ch trong thi k tn gio trc cng nguyn , m c trong thi i khoa hc hin i ny. Thi no cng th, tt c u quay quanh cu hi, lm sao nhn thc c th gii, phng php no l phng php c hiu qu nht. Mun tr li iu ny, ngi ta phi t hi th gii l g, t u m c. Ri t cu tr li v t tnh th gii - mt cu tr li c tnh cht khng nh tin quyt, c tnh cch nh mt nh - ngi ta mi bt u tm cch nhn thc n, l mt iu thc ra l nghch l. Tt nhin cng i su vo nhn thc, nh v t tnh th gii ngy cng r, nhng cng c lc n b ph nh hay b thay th. n gio xut pht t nim tin c mt i ng siu vit xuyn sut tri t mun vt, trong con ngi cng mt th vi i ng . Th nhng v con ngi c thn, thn che lp th tnh chung nht , nh "bnh t che nh sng t thn". V th mun tip cn vi i ng, con ngi phi dng php du-gi vt qua gii hn ca thn, kim sot thn, trong cc php kh hnh c xem l cn thit. V l , kh hnh hu nh l c hnh trong n gio. c Pht l ngi "ci cch" ca n gio ch Ngi khng quan tm n cc vn siu hnh, khng t cu hi v ngun gc ca th gii, khng ni n ci i ng, khng thy cn phi "cng tr vi Phm Thin". iu quan tm duy nht ca Pht l lm sao thot khi cnh kh th gian. V phng php ca Ngi l cch lm ca mt y s, l hy trc ht tm ra ngun gc ca kh. i t im xut pht Ngi thy khng c l g m phi tip tc con ng kh hnh. Mun tm ra nguyn nhn ca kh phi c tr tu ch khng cn g khc. "C hai iu cc oan m ngi xut gia khng nn lm theo. Nhng g l hai ? Mt l m say dc lc thp hn, tin, phm phu, khng ch

li, khng cao c. Hai l lao mnh trong kh hnh, khng ch li, khng cao c. Ny cc t-kheo, xa lnh hai iu cc oan ny, Nh Lai chnh gic chng ng trung o, pht sinh s thy, s hiu, a n an tnh, thng tr, nit bn". l on u bi kinh Chuyn php lun, bi u tin m Pht ging sau khi phn vn my tun lin, trong ta thy r ci m Ngi tm kim khng phi l s thng nht vi thnh thn, vi i ng m l s thy, s hiu. Ci thy l iu quan trng bc nht trong o Pht m con ng a n khng g khc hn l php thin nh. Ni mt cch gin n, l phng php nhip tm, tnh gic qun chiu v thy s vt ng nh n l. Trong phng php khng h c s cu khn, van xin n mt ai khc. Phn ln chng ta khng hiu ti sao php thin nh, ngi mt ch, hng tm vo bn trong m li pht sinh c tri kin v th gii. l s n mt mun i ca php thin nh, ch c ai nm tri ri mi bit, ch Pht ch T c t bi n my cng khng th gii thch cho chng ta nghe. Nhng c iu chc chn l i vi Pht gio tri kin ch thc ch pht sinh trong thin nh, " u c Pht gio l c thin nh, u c thin nh l c Pht gio". Phn ln chng ta cho rng, mun c tri kin v s vt, hy n vi n v phn tch n. chnh l nn tng bt di bt dch ca nn khoa hc xa nay. V mun phn tch s vt th dng c xut sc nht ca con ngi l kh nng l lun phn on, vng bng n con ngi ri vo tn gio thn b. Nn khoa hc ca chng ta cng c mt nh hn hoi v th gii, l quan nim v mt th gii khch quan, c lp vi con ngi, con ngi chng may c cht i th th gii vn c trng tn vi thi gian. Vi nh , vi dng c , con ngi ln ng t gn 400 nm nay tm "ci thy ci hiu" v th gii v nhng thnh tu xut sc ca nn vt l lm ta thy nhn thc hn phi ng n. Vi thi gian, con ngi c thm mt dng c c lc na, l cc thit b tinh vi pht hin, o lng, tnh ton cc hin tng, chng l nhng tr th c lc cho c suy lun.

Vi kh nng hng hu , nn vt l hin i ca th k ny i su vo lnh vc vi m cc nh pht hin nn tng cui cng ca th gii vt cht, mt th gii m ngi ta c nht nh cho l n phi c xy dng t cc "ht c bn". cng l mt th nh m khng ai trong ngnh vt l dm ph nhn. Ngy nay sau hn na th k tm kim ngun gc cui cng ca vt cht, ngnh vt l hin i ang trong mt cuc khng hong v nhn thc lun. l, nhng hin tng trong th gii vi m khng n khp vi l lun ca chng ta, dng xut hin ca chng mu thun ln nhau, hnh tung ca chng ty thuc ni cch ta quan st chng v quan trng nht, s xut hin ca vt cht hu nh ph thuc ni thc con ngi. Hin nay ngi ta ng rng vt cht ch l dng xut hin ca mt thc ti khc, thc ti bao gm ton th v tr, trong c thc con ngi. Trong nn vt l hin i, th gii ht l mt thc th khch quan, c suy lun thun ty bt hiu nghim, n cn g l khoa hc, n khc g vi tn gio ? Ngi ta i thm mt bc v thy rng, nhng g m nn vt l ang khm ph v cm nhn rt trng hp vi nhng kt lun ca cc thnh nhn Pht gio. Nhiu nh vt l nhn ra rng, v tr c m t trong Kinh Hoa Nghim l hon ton trng hp vi quan nim ng thi ca vt l hc v ngy nay c nhiu pht biu v th gii v v tr m ngi ta khng bit ca mt nh vt l hay mt nh o hc. Trong mt cuc hi tho gn y ti Vienna (o), c nh vt l dm t cu hi: "Nu con ngi khng ai nhn mt trng c th liu mt trng c tn ti khng?". iu c ngha, nh vt l khng cn xem th gii vt cht hon ton c lp vi thc con ngi na, n nm trong mt th tng tc qua li m ngy nay ta gi l "phi tuyn tnh". Cng ti hi ngh , i din ca Pht gio l v t-lai lt-ma li ni mt cch rt khim tn theo lun gii Trung qun: "S vt ch c ngha trong mi tng quan vi cc s vt khc". iu cn kt lun ni y l phng php thin qun ca cc nh o hc dn n nhng "ci thy, ci hiu" m ngy nay nn vt l ang i din vi nhng thit b tinh t ca h. Ti sao mt bn "nhn vo bn trong", bn kia "nhn ra bn ngoi" m cui cng li c mt kt lun nh nhau? Ch cn mt cu tr li duy nht l c bn trong ln bn ngoi u l nhng dng xut hin ca mt nht th m o Pht gi l Chn nh. ---o0o---

10.VESALI V VN XOI CA NNG AMBAPALI T Bodh Gaya, chng ti tr v Hoa Th Thnh i Vesali. Vesali m ngy nay c gi l Vaishali ch cch Hoa Th Thnh cha y 50 cy s ng b, nm pha bc sng Hng, ngy xa l kinh ca nc Licchavi. Anh ti x ca chng ti, ngi Nepal, cho bit ng t Hoa Th Thnh i Vesali cng l ng i Kathmandu, th Nepal, cch khong 200 km, anh ni vi ging u hoi nh qu hng. ng ny i ln pha bc Bihar, vt cu Mahatma Gandhi n Hajipur, qua sng Hng ng ch sng rt rng, c cn ct gia. y l chic cu di nht chu vi chiu di khong 6 km. Vesali l ni Pht nhiu ln n thm ving v cng l trm dng chn cui cng lc Ngi n ch nhp dit ca mnh l Cu-thi-na. Ti t hi ngy xa Pht qua sng Hng rng mnh mng ny bng phng tin g. Cu hi ny xem ra qu tm thng nn khng thy ai tr li trong kinh sch. Trong kinh, ti ch nghe Ngi qua sng "d dng"40 Trn ng i tham bi ti c quen vi mt tu s ngi Tch Lan, ti hi ng ngy xa Pht lm sao vt bin ti Tch Lan c ni kinh Lng Gi. ng tr li gn ln "thn thng". V sau ti khm ph trong k s ca Huyn Trang c on ni v Pht tr v thm ving qu hng Ca-t-la-v theo li thnh cu ca vua cha. Huyn s chp Ngi i bng thn thng trn khng v Huyn Trang c hn hnh ti xem ch Ngi h xung mt t. "Tm v Kim cng th h tng Ngi, bn v T thin vng dn ng. Vi ton th cc thin nhn cng i, tri Thch bn tri v tri Phm Thin bn mt, Pht i gia nh mt trng gia cc v sao. C ba ci u rung ng v uy lc ca Ngi, by thin th u lm tt trc ho quang ca Ngi, Ngi vt khng gian v tr v qu hng". Vesali l kinh thnh ca tiu quc Licchavi nm b bc sng Hng, thi ch c khong 250.000 dn v rt thn thin vi nc Ma-kit-. Nc ny tuy nh nhng c mt dng di hip s ng khong 14.000 ngi, cai tr nc mt cch rt sng sut. Mt ngy n trong nm 524, lc ma ma n ti pha nam sng Hng v ti vn Trc lm Pht bt u ba thng an c thin nh v gio ha cho t-kheo th c mt s gi t b bc sng Hng n Vng X. Ngi l Mahali, bn ca Tn-b-sa-la, ng bo ti Licchavi ang b hn hn trm trng, i km v nn dch xy ra,

nhiu ngi cht. Mahali nh Tn-b-sa-la xin Pht i Vesali cu gip. Nm nm sau khi thnh o, lc khong 39 tui, ln u tin Pht c thnh cu thi trin thn thng. Vng X cch sng Hng khong 60km, Ngi ln ng cng vi ngi hu cn, "ngy th nm Ngi vt qua sng Hng v va n b bc th tri ma nh trt". V tng truyn rng nn dch cng chm dt khi A-nan vng li Pht tng c Bo tch kinh, l mt b kinh c thn thng cha bnh. H 12: Hnh Pht Thch-ca lc khong 41 tui, tc l trong thi k k trn. Hnh ny do t ca Ngi l Ph-lu-na (Purna) v. Bc tranh ny c gi ti vin bo tng London Vesali cng l ni m ni b tng on ca ph n - c thit lp m ngi u tin chnh l k mu ca Pht. Sau khi vua cha Tnh-phn bng h, b k mu tr thnh ga ph i b t Ca-t-la-v n Vesali, tnh ra khong bn nm trm cy s, xin Pht cho xut gia. Pht t chi nhng tn gi A-nan l ngi nn n xin Pht cho php v cui cng b c nhn li. V c ch lch s vi phi n ny m v sau A-nan b tng gi khin trch v cc v tu s ngy xa thy qu tht s hin din ca phi n trong gii tu hnh tht bt tin. Ti Vesali Pht cn c thm mt hnh ng cch mng na trong thi by gi, l Ngi nhn li mi th thc ca mt nng k n tn gi l Ambapali. Ambapali l mt k n vi sc p ht sc kiu dim, lm in o cc v cng t x Licchavi. C vua Tn-b-sa-la pha nam sng Hng cng m say nng, c vi nng mt a con. Hay thay ngy xa, mc d ng x xa xi, sng Hng cch tr m nim say m v sinh hot xem ra khng khc g ngi thi nay. Nng Ambapali mi Pht th thc ri li cng dng lun mt vi xoi rt ln v Ngi cng thu nhn, mc d trong x hi n thi xa vi quan nim ht sc khe kht v ng cp, l mt hnh ng l lng. ng i n Vesali dn ti qua nhiu on rng ni v lng mc. Trong a phn Vesali m ngy nay n ch l mt qun nh ca Bihar, iu lm ti thy l l y r rng c mt kh sc vng gi sang trng, chng phng pht trong mu l, mu nng, mu c cy. L thay, ti cm nhn kh sc mt cch chc chn. Ti Vesali ta tm thy mt tr ca A-dc vng cn nguyn vn, trn u c hnh s t. Di chn tr l nn gch ca tu vin n ngy xa, theo kin trc th cng c nhiu phng khc

nhau, tng t nh Na-lan- nhng nh hn nhiu. V th v thay, xa xa cch vi cy s l mt khu rng nh, cy l um tm, l vn xoi ca Ambapali ! Nng k n v sau tr thnh t-kheo ni v gic ng thnh bc thnh41. Th nhng chc nng khng bao gi ng vn xoi ca mnh s c hu th ghi chp v thm ving. Hnh ng ca Pht, cu cho nhng ngi thuc giai cp "thp km", nh x hi n a mit th, nh Ambapali, nh ngi th rn Cunda, nh k st nhn Angulimala, khng nhng ni ln lng t bi v lng, m l tr hu ca Ngi ch r, tt c con ngi u c chung mt t tnh thanh tnh, " ...bit r rng chng sinh, ngi h lit k cao sang, ngi p k th xu, ngi may mn k bt hnh u do hnh nghip ca h ...42. Ma ma nm 484 trc cng nguyn, lc ny sc khe v o s tn, Vesali ny l ch Pht lu tr v ti y A-nan hi Ngi v mt ngi k v. Ngi tr li: "A-nan, tng on cn trng ch g ni ta ? Ta ging gio php khng phn bit trong ngoi...Ta gi, nm thng tn, cuc i ta sp chm dt, ta ti gii hn ca mnh: ta tm mi tui. Nh mt chic xe b c ch nh giy chng buc li m thnh th thn ta cng ch nh giy chng m c ... V th, A-nan, hy t mnh l y ta ca chnh mnh, hy dng chnh php m lm ni y ta, ng tm y ta ni no c". Nh th sau Pht khng c ngi k v, gio php chnh l o s hng dn tng on. Vi ngy sau khi ni li ny, Pht i v hng bc, n ch nhp dit ti Cu-thi-na. Mt trm nm sau khi Pht ni li ny, Vesali l ch kt tp kinh in ln th hai, tng kt v gio php, ch y ta ca Pht gio. V cng ti hi ngh ny ti Vesali, gio php pht trin v b chia lm hai phi, Thng ta b v i chng b v i chng b l tin thn ca Pht gio i tha sau ny. ---o0o--11.VARANASI, THNH PH THING LING Trn th gii c nhng thnh ph c nh Theben Ai-cp, Ninive hay Babylon Ba T. Chng thnh hnh c ngn nm trc cng nguyn, thm ch 1700 nm nh Babylon, kinh rc r mt thi ca min Trung . Th nhng v mt c xa, cc thnh ph lu m trc Varanasi, thnh ph xut hin khong 3000 nm trc cng nguyn. C l Varanasi ch thua kinh

 Trng An ca Trung Quc vi s tui 6000 nm kh knh. Khong nm 900 trc cng nguyn, nhng ngi dng Arya ca n n Varanasi, bin ni y thnh mt kinh hng mnh v thng mi cng nh t tng hc thut. V Varanasi phn vinh ti ngy hm nay, tri qua gn 5000 nm lch s, trong lc nhiu thnh ph c khc iu tn. Mark Twain, vn s ca M, n n nm 1896 v d nhin cng thm Varanasi, vit: "Varanasi xa hn lch s, c hn truyn thng, c hn c huyn thoi v tui ca n gp i tt c nhng th va k cng li". Khng ai gii thch c ti sao Varanasi tr thnh kinh thing ling ca thn Shiva, ngun gc ca n hn nm trong bng ti ca thn thoi. Th nhng ngi ta cho rng l "kinh nh sng", mi nghe qua tng nh Paris ca chu u, nhng khng phi. Anh sng y l mt tri, v mt tri mc ti Varanasi bn b sng Hng l mt cnh tng k l. Ti n Varanasi bng my bay t Kathmandu, th Nepal. Varanasi l mt thnh ph khng th khng ti nu ta n x n . y l mt ni m ngi du khch thy mnh li li vi trm nm thi gian, nu khng mun ni c ngn nm. V l , ngy nay Varanasi y khch du lch, c sn bay quc t t nhiu nc n. C nhiu ngi n Varanasi bng tu xe nh ti, nhng rt nhiu tn n gio i b nhc nhn t xa n y, h tin rng cng gian kh bao nhiu trn ng i n th ti li cng chng ra sch by nhiu. Ai cht ngay ti Varanasi ny, linh hn h s thot khi sinh t v vi i ng bao la v v th m nhiu ngi gi n y i cht. V l g m Varanasi c xem l "qu hng" ca thn Shiva, l ch thing ling nht ca n gio ? Thnh ph ny c th snh vi Jerusalem ca Thin cha gio, vi Mecca ca Hi gio. Bn b sng Hng di 2525km cng cn nhng thnh ph thing khc nh Allahabad, Rishikesh, Hardwar. Hy t5am nghe li gii thch ca phng ty: ti Varanasi, sng Hng un mnh nhn ra pha ng bui sng lc mt tri mc, nh dng chiu trn ngp b sng, tn tm sng va ngm mnh trong nc thnh, va hng tia sng ca thn Shiva. V th Varanasi l t thing ca tn n gio, n Varanasi m khng i thm sng Hng lc mc tri mc l xem nh cha n. Ti ra sng lc tri cn m ti, thu thuyn i dc theo b. May thay l mt ngy nng ro, mt tri cha mc m nh dng ngi sng.

Tht l mt cnh tng l lng. Sng Hng on ny rng mnh mng, nc yn tnh nh mt h. T di mt nc, mt tri nh mt qu cu i dn dn vn ln, treo gia tri l lng nh mt chic lng n mu v i. C l v khng kh ban mai cn m sng m hay sao m ta c th nhn thng mt tri rc, khng b chi mt, thy to hn bt c mt tri no ti tng thy. Ti ngy ngi nhn mt tri khng bit chn. i, th ra mt tri hin ra m cng ty cnh ty ni, mi lc mt khc. Xa xa gia Hng h l nhng cn ct ca ma nc cn, th nhng sng vn cn mnh mng nhng nc, pha ng mt tri l mt vng hoang vu, di l ch nc v ct, trn l mt vng dng k diu. Pha ty l thnh ph th ch ton ngi v ngi, ngi t u n ? Hng ngn ngi tm gi gia ging sng, h ln hp, ng yn, vi ly, khn cu ... Tt c u nhn v mt tri ang chiu ri. Dc sng Hng ti Varanasi l cc bn sng m ngi n gi l "Ghat", ni m tn n gio trn ngp xung sng, l nhng ch h cu nguyn, cng dng, thin nh, b th, kht thc, thiu xc, ri tro, tm ra, bi ton, thp n, th hoa. Trong my mi Ghat tri di khong mi cy s th Dasaswamedh-Ghat l thing ling nht, l ni v sng to v tr Phm Thin cng dng "mi con nga". Ti Manikarnika-Ghat c mt ci h nh, ni tng truyn thn Vishnu dng da o ln v m hi vo y. Ti i thuyn dc sng Hng va ngm mt tri, va nhn th nhn, va th n v hoa ti ng php tc, khng bit mnh ang th k hai mi hay thi i no. Trn cc bi thiu xc dc theo sng, c nhng k ri i sng hn lon ny ca trn gian ra i trong la chy bp bng. Mi g, mi da tht ln trong mi nhang trm v ting tng nim bay trong khng gian. Ngi ta ni vi ti cnh tng ny cng l cnh tng ca my trm nm c, mt tri v ging sng th khng h thay i nh, con ngi v cch cng t cng th. Ch c iu khc l ngy nay ngi ta ngi ta tng nim trong loa phng thanh v v th m ting n o v s hn lon c l cn hn ngy xa. Cch y 13 th k, lc Huyn trang n Ba-la-ni43, cng l tn ca Varanasi, ng vit v cc tu s n gio: "Phn ln trong s h tn sng thn Shiva. K th co u, k th bi mt nhm tc trn nh u. Mt s khc th la th t nhin i ngoi ng. K khc th thoa tro ln ngi hay t chu nhc hnh mong trn khi lun hi ... "

Huyn Trang cng tm thy mt bc tng Shiva m ng m t "y s cao qu uy nghi m khi nhn ngi ta thy c mt lng knh s tn th, dng nh thn ang hin din...". Ngy nay, sau nhng Ghat chnh l th c Varanasi vi c man no l n, th thnh thn mang dng ngi, dng th. Tng ca Huyn Trang ni n chc nm trong n Vishawanath. Ngi n mi vng ny b tn Hi gio ph hy trong th k th 18 v nay c xy dng li. l n ln nht v thing ling nht ca n gio. Ti i theo nhng ng hp ca Varanasi, tm ch bit m ra n nhn nhng n tng v cng tri ngc. i nhiu ni trn th gii, nhng cha ni no ti c n tng ca s i nghch tuyt i nh Varanasi. Nhng n i thp vng bn cnh mi tranh lp xp, tr con bi i n chen chc vi khch du lch nc ngoi, nhng con ng y phn b v bn en bn cnh nhng ngi n cm thch bng long. Cc th bt y mu c by bn trong cc basar m ln trong khi nhang trm sc sa. Ting ci xe xen ln vi ting n xin, ting cho mi ca cc tim bn t la chen vi ting cu nguyn trong gio ng st bn cnh. y l ni hm hp hi th ca s sng, ca nim m c v hn c ca s tuyt vng. V lm sao vi s lng con ngi khng khip ai cng c th c hnh phc ? Th nhng nhn khun mt ca con ngi y, k c nhng ngi n xin hay tn tt, ti thy mt s chp nhn, thm ch bnh an, tm trng ca nhng ngi c cm tng mnh ang "tr nghip", theo quan nim ca n gio. "Hi trn gian hn lon v in di ny, ta vn c yu thng mi". ---o0o--12.LC UYN "Trn ni c mt con ng , ch ngi c th nh i s lun hi hn lon vi hnh phc thanh tnh v bin", mt cu ca ca Milarepa 44 , thnh nhn Ty Tng sau khi tm c s gic ng. Milarepa ca bi ca ny khong mi lm th k sau khi Pht n vn Lc Uyn, ch cch Varanasikhng y tm cy s, mt ch cng ht sc thanh tnh, khng cn du vt g ca "trn gian hn lon v in di" trn b sng Hng. Lc Uyn, mt cng vin ti Sarnath, ngoi Varanasi l ch Pht ging php u tin, mt trong bn thnh a ca Pht gio. Ti sao Pht thnh o ti Bodh Gaya m li n Lc Uyn ging php, ch cch Bod Gaya 210 cy s ng chim bay, m theo nh Pht hc Schumann tnh li,

Ngi phi i mt khong 14 ngy mi ti. Schumann cn thn tnh rng mi ngy Pht phi mt th gi kht thc v ngh tra v tri qu nng nn cn khonh thi gian 45. Nhiu nh Pht hc phng Ty ng rng c Pht, vi tnh cch l "nh ci cch" n gio ch tm n Varanasi, qu hng ca n gio, truyn b Pht gio. Th nhng ngi hiu c Pht s sm thy Ngi khng lm nh th, thm ch Ngi phn vn khng bit nn ging php khng, th php "kh hiu, kh tin, ch dnh cho ngi c tr". Ch sau khi nghe Phm Thin khn cu, Ngi mi tht ln "ca m cho ai bit nghe, ca thot vng sinh t" v mi sn lng ging gii. Ngy nay, c o Pht, ta phi cm n ba v, l Phm Thin nhiu cng c i lm cng tc thuyt phc, Ca-dip nhiu uy tn triu tp hi ngh kt tp v A-nan nhiu tr nh c li nhng g tng nghe. Ging cho ai ? u tin Pht ngh n hai v thy c, Alara Kalama v Uddaka Ramaputta, nhng vi thin nhn Ngi bit hai v cht. Sau ngh n nm v t-kheo tng cng tu hc trong rng Uruvela, Ngi thy h hin trong vn Lc Uyn gn Varanasi v ln ng i n. l nm 528 trc cng nguyn. Th nhng nm v t-kheo khng phi l ngi u tin nghe chuyn. Trn ng i Pht gp mt tu s kh hnh theo phi la th 46 tn l Upaka. Upaka thy Pht xem ra trang nghim mi hi Ngi tu php g, thy dy l ai, l cch hi thng thng m X-li-pht cng s hi. Pht tr li thnh thc, Ngi thot kh, khng ai l thy ca Ngi, bn thn Ngi l mt o s. Upaka lc u khng tin b i nhng cn lch s chc "mong c nh th, huynh ". Ti Lc Uyn, nm v t-kheo gp Ngi mi u khng mun cho v cho Ngi b cuc, khng theo ni con ng tu hnh kh hnh. Th nhng h thy dng iu Ngi qu cao qu nn mi mi ngi v cng gi Ngi l "huynh ". Pht nh nhng sa li hy gi Ngi l Nh Lai v ging bi php u tin mang tn "Kinh chuyn php lun", ni dung chnh l "Bn s thc chn chnh". Nghe xong, Kiu-trn-nh c qu A-la-hn v tr thnh t-kheo u tin ca tng on. Kiu-trn-nh khng phi l ai xa l vi Pht, ng l ngi tr nht trong phi on ca tm b-la-mn n t tn cho thi t Tt-t-a lc thi t mi sinh ra i.

Ti n Lc Uyn v thy tng Pht ngi thuyt ging cho nm v tkheo. Su v ngi yn lng trong nng sm. i, hai mi lm th k tri qua, ting ni ngy xa u cn nghe r.

H 13: S vn Lc Uyn. Bn mt l thp Dhamekh. n hnh vung bn tri l Mulagandhakuti, cnh l thp vua A-dc. Du hnh trn pha di l nn ca thp Dharmarajika47 Ngy nay vn Lc Uyn l mt cng vin cc ln vi mt hng ro , c chm sc k lng. Trong cng vin l nhng bi c xanh ti vi nhng bi cy nh rc mu v tm. Thp ni bt nht ti Lc Uyn l thp Dhamekh, cao 33 mt. Sut mt thi gian ngi ta khng bit r thp ny c s tch g nhng v sau cc nh kho c tm ra c ni mt bng "dhamaka" (php lun) mi chc rng l ch Pht ging bi php u tin. N c xy bng gch trc thi A-dc vng, th k th ba trc cng nguyn. Lc Uyn chnh l ni thnh lp tng on. Ni y ta cn thy mt tr ca vua A-dc vi nhng dng ch: "Tng on khng c chia r. D tng hay ni, ai chia r tng on, ngi phi mc o trng (ch c s) v mt ni khng c tng on". Ti Lc Uyn cn mt ch thing ling, k nim tr x ca Pht trong ma ma 48 nm 528 trc cng nguyn. Ti y cc t-kheo lm cho Pht mt ci chi l. n th k th ba trc

cng nguyn chi ny bin thnh mt ci n v tip tc c xy dng thm trong nhng th k sau.

H 14: Tng Pht chuyn php lun c tm thy ti Lc Uyn v hin c chng by ti bo tng vin ti y. Tng bng , cao 160cm, thuc nin i Gupta (th k th 5), l mt trong nhng tng p nht, c c li nhiu ln. Tay Pht bt n chuyn php lun. Pha di, bnh xe php c khc ha, hai con nai hai bn trnh by a danh Lc Uyn (Lc: nai). Cc ngi ngi nghe l nm v t-kheo v mt n c s (ngi cng dng bc tng) v a con49 Trong th k th by khi Huyn Trang n y th n ny p cao ln n 60 mt mang tn Mulagandhakuti. Ngy nay y ch cn mt nn hnh vung mi chiu khong 13 m, dy 2 m, cao cha y 5 m v l ni nhiu khch hnh hng ngi thin nh. Pha nam ca n ny l mt nn hnh trn, ng knh khong 14 m. l nn ca thp Dharmarajika, ngy xa vua A-dc cho xy th x li Pht. Thp ny b ph hy cui th k th 18 v ngi ta cn gch xy nh ! Trong lc o thp ly gch ngi ta tm ra mt hp ng x li ca Pht v th xung sng Hng theo truyn thng n .

Lc ti n nn hnh trn ny, mt on khch hnh hng ngi Nht ng tng kinh trc nn thp c. H tng ting Nht nn ti chng hiu g nhng on n phi l kinh Chuyn php lun hay V Ng tng, hai bi kinh Pht thuyt ni y. Ti ng nghe ting tng kinh trong nng sm, thy ging ting tng kinh ca ng ti ngy xa. "Ti nghe nh vy: mt thi c Th Tn tr ti thnh Ba-la-ni, ch ch tin a x, vn Lc Uyn. Lc by gi c Th Tn gi nm v t-kheo rng...". Vi lng cm khi v hn, ti nh t "Lc Uyn" xa xm ca thi th u v khng ng ln ln mnh n c y. Th ra tt c u c tht. Cht ti on hnh hng Nht khng thp nhang, khng hiu ti sao. Ti rt nhang Vit Nam trong ba-l ra thp, cm vo mt k ca nn thp c v ng ngn nhn khi hng bay trong gi quyn vi ting kinh du dng trn bu tri Lc Uyn. " ...Vy nn, ny cc t-kheo, tt c cc thc hin ti, qu kh hay v lai, ni tm hay ngoi cnh, th hay t, h lit hay cao sang, xa hay gn, tt c thc y khng phi ca ti, khng phi l ti, khng phi t ng ca ti. Chnh nh vy chng ta phi qun xt vi nh tht chnh kin50 V ng l mt trong nhng c im lm Pht gio khc vi n gio v l ci c sc nht ca nn trit hc o Pht. Khng c g tn ti t n 51c v con ngi ch l mt s gi hp ca nm nhm - ng un, tc l ca cc yu t tm l v vt l. Cc ng un vn hnh v ch, chng tun th thi quen ca mnh vn bin thnh nghip lc. Tnh cht ca v ng su xa n cc mn phi Pht gio cng khc nhau khi hiu khi nim ny. l mt khi nim m ta c th dng tr hiu c nhng khng th "ng" c n ch thc v bn thn ci tr ta dng hiu n li vng y ng chp. t c v ng ch thc l t Nit bn, khng c c nhn no i vo Nit bn c 52.. ---o0o--13.DC NG PHNG BC Chng ti ri Varanasi i ngc ln min Bc nhm hng Gorakhpur, gn bin gii Nepal. Gorakhpur cch Varanasi khong 180 cy s, l mt thnh ph nh nhng c i hc. Th nhng k hnh hng nh ti c bit n n Gorakhpur ch v y l trm chuyn tip i thm cch ni quan trng nh Lm-t-ni, Cu-thi-na, Sravasti.

Chic Ambassador ri Varanasi rt sm, nhm hng bc, i ngang Lc Uyn ln cui. Tri ma nh v ng trn t, ti lo ngi khng bit ti ngay mnh s ng u, Cu-thi-na hay Gorakhpur. Khong cch 180 cy s tht ra khng ng k, ngay c ti Vit Nam ti cng tnh mt cho bn gi l nhiu. Th nhng chic Ambassador ny qu nguy him, bn bnh xe mn nhn khng cn cht gai, n s a ti xung u trn con ng trn v hp ny. Chng ti ly ng s 29, qua Saidpur, n Ghazipur, bn mt chng ti s l sng Hng. T Ghazipur chng ti s b sng Hng i thng ln pha bc, sau 60 cy s bng sng Ghaghara, thm 60 cy na l n Gorakhpur. Nu n sm chng ti s n thng Cu-thi-na, ni Pht nhp dit. Ri Varanasi khng bao lu qu nhin chic xe sut gy mt tai nn. Trc mt khc quanh, ti x thng li nhng chic Ambassodor vn c tr ti, hng v mt chic xe b u di gc cy vi mt b gi v mt c b gi ngi trn xe. H run ry ngi bt ng khng c phn ng, cn ti lng ngi i tai nn ti nh mt ngy ti Delhi trn cu bc qua sng Yamuna. May thay lc ch cn cch xe b cha y na mt th xe hi dng li. Chng ti ngi i tri ht ma mi dm ra i, lm sao chic xe ny a chng ti i khp vng Bc n, ti trm cui cng l Bhairawa thuc lnh th Nepal, tng cng c ngn cy s. Ti x nhn ti t lo ngi khch khng va lng nhng ti cn cch no khc hn l i liu v lm sao i hp ng, thay xe trong cnh hoang vu ny. Ti cng khng th i anh i chm li v xe u c th i nhanh trn con ng hp v trn ny. Ti nh i v c qun him nguy. ng ln pha bc ny l mt trong nhng ng chnh ca tiu bang Uttar Pradesh ca n m on ny ngy xa nm trong vng quc Kiu-tt-la (Kosala). Trong thi Pht ti th th nh vua ca Kiu-tt-la l Ba-t-nc (Pasenadi). ng cng tui vi Pht, l mt ngi rt mc khn ngoan v chnh tr, thng thi v trit hc, li l mt nhn vt y tnh ngi, thch n ngon v ph n p. Trc khi c vua cha nhng ngi, ng hc ti i hc Takkasila v lm thng c ti Varanasi. Vng quc ca Ba-t-nc tri di t ng sang ty khong 350 km, t bc xung nam khong 270 km, pha ty qu Lucknow ngy nay, pha nam n tn sng Hng. Kinh ca Kiu-tt-la chnh l X-v (Sravasti), ch m c Pht c mt thng gia c tn l Cp C c cng dng

mt vn k vin. y l ni Pht lu tr n trn 25 ma ma v s c nhc n trong nhng chng sau. Ba-t-nc ht sc tn trng c Pht v tr thnh c s ca Ngi v cng v th m Pht rt hay n Kiu-tt-la lu tr v ging php. Ch trong Tng ng b kinh 53 thi ta c th m Ba-t-nc m o vi Pht 25 ln. Th nhng cng v hiu sc m Ba-t-nc gy mt thm ha cho dng Thch-ca.

H 15: Bn cc vng hot ng ca c Pht. Ch thch: =Th trn trong thi Pht ti th; o Th trn c xy dng sau ny; X-v: Savatthi; Lmt-ni: Lumbini; Bodh Gaya: B- o trng; Lc uyn: Sarnath; Hoa Th Thnh: Pataliputra; Na-lan-: Nalanda; Vng X: Rajagaha; _._._ Bin gii Nepal-n ; ......ng i ca thng nhn54 Ngoi chnh hu, Ba-t-nc c thm bn b v m b th t l mt ngi p dng di Thch-ca, tn l Vasabhakkhatiya. B ny sinh ra mt hong t, tn l Vidudabha, v sau ni ngi Ba-t-nc. Cu chuyn s n gin nu n dng ti . Kh thay v hong t ny khi ln ln khm ph ra rng m mnh khng phi hon ton l gc qu tc ca dng Thch-ca, b l con gi ca mt v hong t - v ny khng ai khc hn l mt anh em h ca thi t Tt-t-a - vi mt tin n n l. Dng Thch-ca dng cho vua Ba-t-nc mt ngi bt xng. V hong t tr tui ut hn dng Thchca t . Khong nm 487 khi Ba-t-nc ving vng quc Thch-ca v hi

m vi Pht ti th Vidudabha tha c cha vng mt kinh thnh, ly cp n kim, lt ph vng. Ba-t-nc b mt ngi, i nga t Ca-t-la-v v Vng X cu cu A-x-th. A-x-th cng l con phn cha nhng li gi Ba-t-nc bng cu. M ca A-x-th, b Vi--hi l em gi ca Ba-tnc. A-x-th sn sng em qun chinh pht nhng m Ba-t-nc cht v kit sc, th 76 tui. By gi Vidudabha rnh tay em qun i tr th dng Thch-ca, dng bn ngoi sinh ra mnh. Kinh sch k li Pht ba ln ngn nga c trn tr th ny nhng qua ln th t th Vidhdabha khng mun nghe na, chim Ca-t-la-v, thng tay git tt c thanh nin trong tui qun i v cho ph hy thnh. Thnh l qu hng Ca-t-la-v (Kapilavatthu) ca Pht m ngy nay c tn l Tilaurakot thuc a phn Nepal. l nm 485 hay 484, khng lu trc khi Pht nhp dit. Vi Tn-b-sa-la, Pht em gio php vo nc Ma-kit-, vi Ba-t-nc vo nc Kiu-tt-la. Theo nh Pht hc Schumann th "chnh sch" truyn gio ca Pht rt r, trc ht Ngi tranh th cc nh vua v khi cc qun vng theo Pht th c nc u theo. Th nhng Pht khng phi lc no cng thnh cng. Vng quc, ni m Ngi tht bi nng n, l Vamsa vi nh vua Udena ti kinh thnh Kosambi. Vamsa nm pha nam nc Kiu-tt-la, pha ty ca Varanasi, ngy nay l qun Banda ca tiu bang Uttar Pradesh. Pht n Kosambi nhiu ln v nm 520, Ngi li n vi hy vng iu phc c nh vua Udena. Nh vua l mt ngi ch ham m th tc, i vi chuyn tm linh ng cng ngn ngm khng mun gp Pht, cu chyun xy ra chng qua cng ch v cc b vng phi. V chnh ca ng l Samavati, b l ngi tha thit vi o php. Mt b khc tr hn tn gi l Magandiya tm cch bi nh Samavati chim lng sng i ca vua, k ny xem ra i no cng c. B k vua nghe Samavati ngy ngi ngm Pht lc Ngi i kht thc lm vua ghen tc ra lnh bt ca s ca hong hu. V sau Samavati cht chy v b Magandiya t cung in m hi. C mu bi l, Magandiya cng chu mt ci cht thm khc bng hnh pht t hnh. V sau con trai ca Udena li l ngi hm m Pht php v nh vua cng bt thnh kin vi gio php v tng on nhng trong sut 35 nm cn li ca i mnh, Pht khng lu tr mt ma ma no ti Kosambi na.

Kosambi nm trn b sng Yamuna l im cc ty ca vng hot ng lc Pht cn ti th. im cc ng l Campa, ch cch Bhagalpur ngy nay khong 40Km. im cc bc l qu hng Ca-t-la-v v cc nam l Uruvela, ch Pht tu kh hnh. Tng cng Pht du hnh v hot ng trong mt vng t rng khong 600x300 km. Ngy nay vng t ch cn vi ngy l i khp. Phng tin di chuyn thay i nhng cnh vt v tp qun ngi dn hu nh khng i bao nhiu. Dc theo con ng y bi l rung ma, l xe b, l nhng m rc tn gio y mu sc v s sng tn. X hi n cho thy mt nim say m tn gio kh tng tng, iu m ti cha h thy ti Vit Nam hay Trung Quc. Lc ti n Gorakhpur th hnh nh ni y c bin ng chnh tr. Khp ni l cng an cnh st ng y, ng x vng v. Ti sc nh n l mt x s y tranh chp chnh tr m ngun gc ca chng li l tn gio. l nhng him khch d mu gia Hi gio, n gio v cc b phi tn gio ln nh. Ngh n tra trong mt khch sn ti y xong, chng ti vi v i Cu-thi-na. Mt nhn vin khch sn xin i nh xe ti, qu hng anh chnh ti Cu-thi-na cch Gorakhpur 55 km. Ngi ny ni c ting Anh, nh vy m chng ti c mt ngi hng o. ---o0o--14.RNG SALA TI CU-THI-NA Cui nm 484 Pht ri Vesali i v hng Ty Bc vi mt ch r rt: Ngi s t b thn ngi sau gn 40 nm gio ha. Hng i ca Ngi l Ty Bc nn nh Pht hc Schumann cho rng Ngi mun nhp dit trong mt tu vin ti X-v, ni Ngi tng sng rt lu, nhng trn ng i Ngi ch n c Cu-thi na (Kusinara), tn ngy nay l Kasia, nm khong chng gia Vesali v X-v. l gi thit ca Schumann, nhng ti khng ngh khong cch a l l mt tr ngi cho mt thnh nhn nh Pht v khm ph thm trong kinh sch, Pht bo trc cho A-nan bit s nhp nit bn ba thng trc , ti ch ca b lc Malla. Trn ng i, Ngi n Pava, gp ti mt ngi th rn tn l Cunda. Pava ngy nay c l l Fazilnagar, cch Cu-thi-na 16 km, nm trn quc l 28 ni Vesali vi Gorakhpur. ng Pht i ngy xa hn l mt con ng nhiu dn c m ngy nay n tr thnh mt quc l nm hng ng ty, ni lin hai bang Bihar v Uttar Pradesh.

Ngi th rn tt bng mi Pht v tng on th thc v nu mt th thc n m ngy nay ngi ta on l mt th nm. Pht t mnh n thc n , khng cho php ai c ng ti v ni vi A-nan rng, "khp tri ngi, ta khng thy ai c th n mn n ny m sng st". Gi cui cng ca Ngi im v Cunda c ci hn hnh nu cho Ngi ba n ln cht. Ri nh Cunda, on tng gi ra i, bng qua mt con sng nh m ngy nay c tn l Little Gandak, n Cu-thi-na. y khng phi l ch xa l, Pht n y, n th ph th hai ca b lc Malla. Di tng cy Sala, A-nan lm mt ch nm cho Pht nm tm v t y Pht khng bao gi ng dy na. Chiu hm Pht ch th cho A-nan ng lo lng g v vic mai tng Ngi, c nhn dn quanh vng gip . n lc th A-nan mi bit Pht sp gi bit tng on v khc lc than th. Ti c mt sa-mn tn Subhadda n thm Pht v b A-nan cm khng cho vo. V o s lc nh ngn n sp tt nhng vn nghe r li van xin, bo A-nan cho ng vo v Subhadda tr thnh v t cui cng ca Pht lc Ngi cn ti th. Ngy hm sau, Pht cho tng gi mt dp cui c hi v o php nhng tt c mi ngi u im lng. Lc m gn k, cui cng Pht ni: "Ny ch v, tht vy, cc php hu vi u v thng, hy tinh tn". Sau Schumann k li Pht "bt tnh" nhng theo kinh in, Ngi i vo thin nh, t s thin n cc x nh ri tr li s thin. Pht nhp nh hai chiu thun ngc nh th "n hai mi by ln" v cui cng ng lc na m "Ngi nhp t thin, lng l m i" 55. Ngi b ng thn bng xc tht ny, b mt tm thc mang tnh c th v t ti mt dng bt kh t ngh m chng ta gi l "i Nit bn". l nm 483 trc cng nguyn. Ti t Gorakhpur n Cu-thi-na vo mt chiu ma, rng cy Sala ngy nay vn cn, l xanh ngt m nc trng nh ngc. y l mt ni nh dn ch c vi nc, cch quc l 28 khong vi trm mt. Lc ti vo th c mt on ngi n vo chim bi, nhng khc hn vi Lc Uyn, y l mt ni ht sc vng v. By gi nh th nhng ngy xa, lc Huyn Trang n y th sao?
56

Huyn Trang k "...y l nh c ca Cunda. Gia l mt ci ging do ng ny o khi cng dng thc n cho Pht. Du tri qua nhiu nm thng lt ngp, nc vn trong v ngt. V pha ty bc thnh ph 57 3,4

dm vt qua sng Ajitavati 58, v b pha ty khng xa lm, chng ta n mt khu rng c cy Sala. Cy Sala nh cy Huk, v cy mu trng xanh, l lng lnh v trn du...Ti ch ny c mt tinh x bng gch, trong l tng c Nh Lai nhp Nit bn. Ngi nm u hng v pha bc nh ang ng. Bn cnh tinh x l mt ngn thp do vua A-dc dng ln; du h sp, nhng cng cn cao gn 200 b...Pha bc thnh ph vt qua sng v i b khong 200 bc c mt ngn thp. y l ch lm l tr t 59 nhc thn c Pht. t hin ti en vng, than v t trn vi nhau..."60

H 2: S vng Cu-thi-na. Ch vung c chm l ch Pht nhp Nit-bn. Chm en c ch "Einascherungsstupa" l ch c hnh l tr t61 Ngy nay ti n th tinh x v thp do vua A-dc xy vn cn. Nhng theo ti liu th n m ngy nay ta thy mi c xy li nm 1956, thay th ng ni "tinh x bng gch" m Huyn Trang k li. Trong tinh x ny l mt bc tng Pht nhp Nit bn di 6,2m bng c hon thnh trong th k th nm, chnh l bc tng m Huyn Trang m t. Bc tng ny nm di ng gch vn ca tinh x c v may thay c tm thy li nm 1876 hu sinh nh chng ta c nh l. l mt ci n c mi cao, bui chiu tri ma nn bn trong mt lnh. Tng Pht p y vng nm an tnh, hai bn chn l ra ngoi. Ti lng l tm ch ngi trn nn di chn tng, trong n mt lnh v thm mi nhang khi, lng bit rng ni y hai ngn nm trm nm trc, c mt v o s cng phi la i nh mi sinh vt trn tri t ny. Ngi ch ng ly thn ngi,

sinh ra v ln ln trong s phn ca i lm ngi v cng thng qua dng ngi ch dy cho con ngi nhng nhn thc v phng php gii thot khi vng sinh t. n ngy cui cng ca i mnh Ngi cng chu bnh tt v au n, dng chnh thn mnh minh ha cho gio php mnh. Ngi l ngi th hin trc nht v c th nht B-tt o, cu cnh ca i tha Pht gio m vi trm nm sau mi bt u pht trin. Ln thin nh trong n ny ny li cho ti lng an tnh kh qun, n khc hn ti Bodh Gaya, ni y ngi qua k li. Lc ti ra khi n th tri dt cn ma, l cy Sala vn cn lng lnh. Hi cc cy Sala ny, theo kinh in th tin bi ca cc ngi cng chng kin pht nhp dit ca Pht: "...Bn cp cy Sala, vn tng ra hp li, thnh mt vng my l, che ph thn vng kim, nm trn ging by bu..." v cy l nh cc ngi m cng bit au bun: "...L cc cy Sala, bng bin thnh trng xa, nh mt rng hc trng, ri th l hoa tri, v cy v nhnh cnh, kh dn thnh nt n, gy rng l t ri...".62

H 3: S ti thp Nhp nit-bn. Hnh trn mu en gia l thp trn cao 15m. Bn cnh l chnh in (c ch "Tempel"), trong c tng Pht nhp nit-bn di 6,2m. Xung quanh l cc tu vin63 Ti i vng quanh thp bn cnh n, lng ngn ng. Ngn thp m Huyn Trang cho l 200 b (khong hn 60m) ngy nay ch o c khong 15m. C ti liu cho rng l ch th x-li ca Pht c chia cho b lc Malla ch khng phi ca A-dc xy. Ngay ti ni y, cch n khong 1,5 km l ni ha thiu nhc thn c Pht m Huyn Trang cng m t, ngy nay ch l mt ngn i con ng knh 34m, cao 8m (xem hnh 16). l ni c hnh l "Tr t", l ha thiu c hnh khong mt tun sau khi Php nhp dit. l bui l khng th thiu Ma-ha Ca-dip, i t ca Pht, lc ang Linh Thu vi v tr v tham d. L ny c m t r rng trong i Nit bn kinh, phm Tr t. Qua bao nhiu nm thng ngn i ny b nhiu ngi o bi tm x li Pht. Huyn Trang cng tng ni ai n y vi lng ch thnh s tm thy x li. Ti khng c cht tham vng, bit mnh lm sao c duyn tm thy ci g, ch nh rng lc mnh n l mt bui chiu sau khi ma tnh, bu tri ht sc quang ng v lng ht sc thanh thn. iu bt ng l v sau ti Linh Quang t gn Bc Kinh ti Trung Quc, ti c chim bi rng Pht, mt trong bn chic rng c tm thy ti ngn i con ny, mt trong cc bu vt m c Long Vng, Thch cng ginh nhau.

H 4: L ha tng (tr t) c Pht. Bn mt pha di l Ca-dip ang chp tay cu nguyn. Bn cnh l c s dang cng dng hoa qu. Mt tng s ang hng trm vo la t trong mt bnh ng bng v c. Pha trn l thin nhn ang tu nhc, mt v khc ang ri hoa cng dng64 ---o0o--15.X-V V CP C C V Cu-Thi-Na ch l mt lng nh khng c ch tr ng, chng ti cho xe ly ng 28 i thng v hng Ty, nhm Basti, cch khong 120 km. Tri ti, xe h n, ch cn n "pha", chi mt xe chy ngc chiu nn ht sc nguy him. Cui cng chng ti cng n c Basti, vo mt khch sn xc x nhng c ci tn sang trng l Suyash Palace. Hm sau chng ti s b ng 28, ly mt con ng khng tn ln hng bc, qua Balrampur n mt th trn tn gi l Sravasti (X-v), ngy nay khng c ngi . X-v khng g khc hn chnh l kinh nc Kiu-Tt-la ca nh vua Ba-t-nc. Sravasti cn c tn l Savatthi, chnh l ni Pht lu tr 25 ma ma, ging v s kinh sch m ta thy u kinh ghi l "X-v-quc".

Ti X-v, Pht ging hai b kinh cao cp nht v mt tr hu, l kinh Kim Cng v kinh Hoa Nghim. "Hi Hoa Nghim" c m tm ln cho tri ngi c nghe, phn ln l ti cc cung tri, mt ln trn a cu l ti rng "Th a" ti X-v. Hai ngn nm trm sau hi ny, nhiu nh vt l hin i kinh ngc thy rng th gii m t trong phm "Nhp php gii" ca Hoa Nghim hon ton trng hp vi nhn thc ca h. Rng Th a c tn l Jetavana, c ngi gi l K vin, l mt khu vn ca mt "trng gi" tn l Cp C c. V ny l mt thng nhn rt giu c, ng lm ngh "ngn hng", c l ng nhiu ca ci nh Bill Gate thi nay. Nhng ng khc vi cc thng nhn ngy nay ch rt tn trng v ht lng h tr Pht php. Nh ngn hng Cp C c c v ngi x Vng X, ng hn l ngi u tin lm ci ngh nhiu li tc ny ca n . Ngy n, n qu v giao dch, ti nh anh r, ng thy trong nh chun b nhn nhp. Hi ra ng bit c ngi tn l "c Pht" ngy mai s n th thc ti y. Ti hm ng thao thc chng ng c, dy sm i v pha rng Trc Lm th c ngi gi ng bng tn tc. Nh thi nay, cc i ph ngy xa u mun du tn, ng git mnh hong s v mi hay ngi l c Pht ang i kinh hnh bui sng. Trong ba n ngy hm , ng xin qui y v mi Pht v X-v ngh trong ma ma. Pht nhn li v cho hay ch lu tr ch nn yn tnh l c. Ci ch tht s l yn tnh nhng t tin. Cp C c tm ra c mt khu vn xanh ti, nm pha ty nam kinh thnh X-v. Th nhng vn c ch, n l ca Jeta, con trai nh vua Ba-t-nc. Jeta khng chu bn cho Cp C c nhng di dt ni chi thm "100.000 ng tin vng cng cha chc chu". Chng may cho Jeta l Cp C c l thng nhn, rt snh v hp ng mua bn. Theo lut thi h ai nu gi l phi bn, nu nht nh khng bn th khng nu gi. Cp C c kin v hong t, buc phi bn vi ci gi khng l 100.00 ng tin vng. V cng minh thay, nn t php ca thi qun ch ngy khng h bnh vc con vua chu cha, Jeta phi bn vi gi ny. Ngi ta cho rng s tin ny mua vng tri y khu vn. l nm 526. Khu vn ny c trng cy ci rm rp, mt phn l xoi nn c khi c gi l "rng xoi". Ngy n c mt ngi n thm Pht v lng t m. ng l nh vua Ba-t-nc, tr v nc Kiu-tt-la. ng nghe sa-mn C-m l con trai ca Tnh Phn m Tnh Phn tht ra l vua ca mt tiu quc thn

phc Kiu-tt-la. ng ra ta ch nn gi Tnh Phn l thng c 65 th phi hn. Ba-t-nc n tm C-m vi s d dt: "Ba-t nc: Tha C-m, phi chng Ngi l ngi t xng l Pht hon ton gic ng?" "Pht: ng th, ta t xng nh th!" "Ba-t-nc: Cc v Sa-mn v B-la-mn khc cng tr li ti l h cng gic ng hon ton. Lm sao Ngi cn tr tui v xut gia cha lu m gi l gic ng hon ton c?" "Pht: Tha quc vng, c bn th ta khng nn coi thng v tui cn tr: ngi chin s, con rn c, m la v v t-kheo"66. Trc s hng bin hm hnh ca Pht, Ba-t-nc khng h thy b xc phm. ng l nh vua, cng tr tui nh Pht th nhng khng c lit vo "bn th". Ngc li ng xin qui y tr thnh c s. K t nm 508 Pht xem vn K vin l tr x ma ma ca mnh, Ngi sut 18 ma ma. Gn cch 600m v pha ng c mt khu vn khc tn gi l Pubbarama ca tn n Visakha tng tng on, ti Pht lu tr su ma ma. T Basti i X-v, ng dn qua nhng lng mc v danh, qua nhng m rng rm c th lm ta hi s. Bn mt ca con ng xe chy l con sng Rapti, ngy xa tn gi l Achiravati. Kinh thnh X-v ngy xa nm trn b sng ny, nh th m thun ng mua bn v sng chy v pha ng nam nhp chung vi Hng h. Trn ng i, chng ti gp mt trn ma to tng chng nh i hng thy ko ti v cng nh th m khi n K vin ti X-v th my en tan, l mt vng cy ci xanh ti khng th no t xit. Cm n thay Nh nc n , mc d dn ngho lam l, mc d o Pht bin mt cch y 10 th k nhng vn tm sn sc khu vn lch s ny cho hu th c th tm thy tr x ca Pht trong mt tnh trng xng ng vi tm vc ca n. Ti bc chm ri trong K vin trn con ng hp trng xi mng m by gi sch bng sau cn tra v nhn rng lng mnh lc no cng bnh an khi n cc thnh a. l lng bnh an k l d tm l khch ho hc

ln hn mi ch ti tng i qua. y ti cm nhn mt khng kh thun tnh, Vesali mt kh sc vng gi, Bodh Gaya mt tm t knh s, Linh Thu mt lng cm ng v hn, Cu-thi-na mt kh lc mt lnh bun b, Lc Uyn mt lng hn hoan. Nhng mi ni, lng bnh an lun lun chan ha trong mi cm nhn , n lm nn cho chng pht khi. y l cy b- mnh danh "A-nan", n c A-nan cho mang mt nhnh 67 t cy b- gc ti Bodh Gaya v v do chnh tay Cp C c trng. Cy ny c trng v dn chng X-v hi Pht khi Ngi i vng th ly g cung knh. Pht cho trng cy ny v tng thin nh di gc ny mt m. Ngy nay Pht i vng, ti nh cung knh Ngi bng cch thp mt cy hng cm di gc cy. i thm khong 100m na th bn tri l n Gandhakuti, ch thing ling nht ca K vin, l tr x ca Pht, ch Ngi sut 18 ma ma, ngy nay ch cn nn . Trn nn ny c nhiu cng trnh xy dng sau , chng cng li b nt theo thi gian. Theo ti liu khoa hc th nn gch nung cn li ngy nay l t thi i Gupta (320-510 sau cng nguyn). Trong th k th 5 lc Php Hin n y, ng cn thy du tch mt ngi thp g by tng b chy, thay vo

H 5: S vn K vin. Pha trn l Gandhakuti. Pha di bn mt l cy b-68 l mt ngi thp gch hai tng. Hai th k sau, lc Huyn Trang n th ngi thp gch cng nt. C l cc vin gch ny l di tch nn thp xy trong th k th nm . Nhng cnh thnh hoi trong cc kin trc xy dng ny ch nhc ti nh li kinh Kim Cng m Pht thuyt ngay ti chn ny: Tt c php hu vi, Nh bo mng, nh huyn thut, nh bt nc, Nh sng mai, nh tia chp, Cn phi qun nh vy. ---o0o---

16.HT CI CHO PHT "Nm trm nm trc Cng nguyn, Pht C-m, v o s th gian ca lch s, sng trn tri t ny v du hnh lin tc khng bit mt mi t ni ny qua ni khc, tm gp c cng nhiu ngi cng tt trong thi gian Ngi cn ti th. Mt ln n c mt b m n tm gp Ngi ti mt ngi n, khc lc thm thit. B mang a con cht trn tay v khc lc lm mi ngi ng lng thng xt; v ai cng bit mt con l ni au n ln nht trn i. B m van xin: "Hy ti gp Pht C-m", va ni va gn nh ngt lm v au n. "Hy cho ti gp Ngi, Ngi s c mt php l. Ai cng ni Ngi c th cu con ti. Hy ti ti Ngi". Pht C-m cho b vo gp ngay. Trc ca, cc t-kheo ang cu nguyn cho chng sinh c gii thot; sau cnh ca, v o s ngi trong s an lc vi chnh mnh v th gian. Vi nh mt Pht, Ngi nhn thi hi t hon ca a tr ri nhn khun mt b m. Hi m kh t ta ra t ho quang ca Ngi bao trm cn phng, Ngi cho ngi m tuyt vng dn dn ly li c bnh tnh, cho b sp xp c t tng ang ri lon. B a cho Pht xem thi hi a con ri gi: "Con ca con cht. Con lm sao by gi. Bch Th Tn, Ngi hy gip con. Hy cu n sng dy! Ngi l cha t ca s sng cht, vt qua sng cht. Hy cu chng con. N l nim vui ca gia nh. T nhiu nm nay, chng con khng mong g hn l c a con. By gi n cht v mt th bnh him ngho. Hy mang nh sng li trong mt ca n. Hy cng bng. a con nh tui ny cht i qu sm". B van cu c Th Tn v Pht c nh th cho n lc b im lng. Ngi nhn a tr v a tay r vng trn lnh. Cui cng Ngi ni: "Hy nghe ta, hi ngi n b tt d v trung thnh. Nng hy i t nh ny qua nh khc trong th ny v hy xin mt ht ci ca mt nh cha c ai cht. Hy mang ht ci v y v xem ta c th lm c g khng". Ngi n b nghe xong mng r. B qu di chn Pht, cm t bng cch r chn ca Ngi. Pht hai tay trn u b, truyn nng lng an lc ln ngi b. Vi phc lnh , b m a con ra i. B i sut ngy trong thnh ph, t nh ny qua nh khc, v xin ht ci ca tt c gia nh m trong cha c ngi thn no cht c. i ti

u, b cng k chuyn thng tm ca mnh, k hoi, nhng b khng tm ra mt gia nh no m cha tng i din vi ci cht. Khng mt mi, b vn tip tc tm kim, ch vi hi vng, xin c mt vi ht ci em v cho Pht, Ngi cu sng con mnh. Cui ngy, b vn khng tm ra c ht no c, v thc t ci cht n vi tt c mi ngi. Nhiu ngi xt thng, ngh cho b vi ht ci, nhng giu chuyn trong nh c ngi cht. Nhng ngi n b n khng ng , b khng th la di Pht. B ch cn tm ra mt gia nh m trong cha c ai cht c. Mt tri ln. Trong nh sng cui ngy, b ng vi thi hi a con trn tay, v ngh v nhng cu chuyn hm nay b c nghe. B khng c mt ht ci no c v bng nhn ra rng, khng ai thot c ci kh ny c, ci kh m trc b ngh rng ch mnh phi chu. "Ta khng phi l mt ngoi l, con ta cng khng phi l ngi duy nht phi cht", ln u tin b ngh th. "Ci g c sinh, t ci c dit. l iu khng th thay i, v th ta phi kim ci khng bao gi sinh v cng khng bao gi dit, phi tm chn l trng cu m cc bc hin nhn

H 20: Nn n Gandhakuti, ni cu chuyn ny xy ra (nh ca H.W.Schumann) v c Pht ang ging thuyt. Ngi a ta vo ng ng". B cm t, nghing mnh v hng Pht ang lu tr. m dn bung khi b v li n Pht , thi hi a con vn trong tay. B m tr khng tm ra c mt ht ci no, nhng c mt tri kin m b mang trong lng nh mt ngn la bp bng. Cng ti gn Pht, b cng ci u. Sau b a con di chn Ngi v ni: "Bch Th tn t bi, con hiu nhng g Ngi mun ni. Ci v thng th phi cht, khng th trnh khi. Nh Ngi, con thy mt cht ca chn nh, ci chn nh khng cht, trong con v trong mi th. Ci chn nh cng chnh l ci m a con ca con thy, t nht l trong mt chc ngn ngi, trc khi n tm kim mt i sng khc. V ci chn nh , con thy ngay lc con cn sng. nh sng ca t tnh thng hng l ci duy nht vnh cu. V t nay v sau, con xin da vo n thi".

c Pht mm ci v gt u ng , khi ngi m xin Ngi tip dn cho thn thc a con c sinh vo ci Pht, trong thc ngi cht c lu tr trong mt giai on, khng b thi gian v khng gian lung lc. Cng vi cc tng s, Pht t thi hi a tr ln mt ng la v cho thn chy, trong lc tm ca a tr c a v ci ca t tnh, t m mi hin tng pht sinh"69 . Cu chuyn ny c nhiu ngi bit v ti nghe n t hi cn nh. Nhng hi ti c ng u y l mt cu chuyn c tht v s c mt ngy mnh s n ti ch xy ra s tch ny. Trong ngi n Gandhakuti ny, Pht ngi trong phng, " sau cnh ca, an lc vi chnh mnh v th gian ". Bin gii thiu n ny cn ghi r, y c mt cu thang i ln tng trn v Ngi thng xut hin sau cnh ca n. i, y l ch bc o s pht ta hi m bnh an v m du cho nhng ai n vi Ngi, trong c ngi thiu ph mt con. Ngi n b " tt d v trung thnh " ny tn l Kisagomi, qu ti x X-v ny, dng di ngho nn, b gia nh chng ht hi. Sau khi con mt, b xut gia v tr thnh mt tn gi c qu A-lahn. Ngy xa c cu chuyn trn, ti thm ngh sao Pht khng dng thn thng cu a tr, Ngi l bc ton nng m. Ngy nay ti bit rng ci cht ch l mt s chuyn tip, chc g sng st l may mn v ci cht l ri ro. V ti bit mt iu quan trng hn l Pht, d l bc ton nng, Ngi khng can thip vo ng i nghip lc ca bt c ai, Ngi ch ging cho chng ta nghe c cu v tc ng ca chng. Ngi cho thy ng lc ca mi i sng, mi ti sinh l " tham, sn, si ", l lng tham i, s gin d v c v minh. Chng sinh ra mi dng i sng trong mt vng trn bt tn m Ngi gi l " mi hai nhn duyn ". Nu ai mun thot khi vng sinh t th ngi t tinh cn tu hc, khng ai c th lm th cho ai. V l m Pht gio ha cho Kisagomi v c l cho c thn thc a con, nhng Ngi khng cu ai khi ci cht. Ngay ti X-v ny cng cn c mt nng thiu ph khc mt con c Pht gio ha. Nng tn l Ubiri 70 , mt trong bn th phi ca Ba-t-nc, sinh c con gi c tn l Jiva. Jiva b cht sm, nng ng khc ti ngha trang bn b Achiravati. Pht i ngang, ch ngha trang hi nng, trong c 84.000 ngi con gi tn l Jiva, nng khc cho ai ? Cu ni nghe qua lnh lng m gio ha c cho Ubiri, v sau b cng tr thnh tn gi c qu A-la-hn.

Ngy nay ti X-v, chng ta cn c thy ch c Pht phi trnh qua mt bn khi Vidudabha em qun tn st dng Thch-ca. Ni c mt ngi thp m Php Hin thy hi th k th nm. Ngy Ngi cng phi nhn thm ha xy ra cho dng di mnh, chng phi din ra ng qui lut nhn qu m hn Pht l ngi i tr thy r hn ai ht. Sai tri thay nhng ai cho rng o Pht l ch dung thn cho nhng ngi yu ui bi quan. Ngc li, k i trn ng Pht gio l ngi t mnh nm ly s phn ca chnh mnh m trn con ng Pht hay B-tt ch l ngi h tr. Ngi Pht t ch tht phi l ngi tinh tn, k chin u chng li khuynh hng xu c nm ngay trong tm mnh, k " t thng chnh mnh ". ---o0o--17.NG I NEPAL Ti n th Kathmandu ca Nepal bng my bay nhng i ng b t n qua Nepal l mt chuyn khng n gin. Ti ang vch k hoch i t X-v n Ca-t-la-v nm bn kia bin gii n , thuc nc Nepal. ng ny di ch khong hn 140Km, c l chnh l ng ngy xa Pht t X-v v thm qu hng, cng l ng m Vidudabha em qun i tn st dng Thch-ca. Ti th nhm hng Ca-ti-la-v vi mt nh ha bnh hn nhiu, ti n Lm-t-ni (Lumbini) gn thm ch Pht n sinh. T X-v, ti v li Balrampur, kim ch n tra ri theo ch dn ca s du lch, i v hng ng, nhm hng Naugarh, ri t Naugarh i ngc hng bc khong 20Km l n bin gii Nepal. Chng ti cho xe chy nhanh khng k nguy him v nghe ni bui ti bin gii ng ca. ng i vng ngi lm ti ly lm k, d sao gia hai nc n -Nepal cng hn phi c thng nhn qua li. Theo bn th ng t Naugarh ln pha bc, ti bin gii ti s gp trm bin phng " Checkpoint Birdpur ". Sau khi chy xe sut mt on ng vng v, khong 6 gi chiu chng ti n thc. Trm bin phng ch c duy nht mt ngi lnh n bng sng canh gc v khng c xe c ch i lm ti ng ng. Ngi lnh nhn ti chm ch khi ti ngoan ngon rt giy t ra trnh. ng cho chng ti qua bin gii nhng chic xe phi li. Th ra y ch l mt " checkpoint "

dnh cho ngi i b. Ti ch cn hai gii php, hoc l cho xe chy lui tm trm bin gii khc, hoc b xe xch va-li i b qua Nepal tm xe khc i Lm-t-ni. Ti nhn quanh trm bin phng. y l mt ni vng v, bng ti bung mng, u y c ting kh vn ku h. Khng, ti khng dm qua bin gii vi chic va-li trong tay, lm sao kim ra xe trc khi bt trc xy ra. Ti xch va-li tr li chic Ambassador yu qu, anh ti x tuy khng ni c ting Anh nhng tt bng, ti nay ti ng u cng khng sao, min an ton l c. Sau khi trao i vi ngi lnh bng ting a phng, ti x hc tc phng xe lui v hng Naugarh. n Naugarh, anh ly ng i Pharenda, t Pharenda xe li ngc hng bc i Nautanwa, l th trn cc bc ca qun Maharajganj n trm bin gii Sonauli. ng vng ny tn chng ti thm c trm cy s, i xe thm hai ting ng h nhng l quyt nh ng. Trn ng i dn dn ti ly li s an tm v xe c chy o t, bin gii xem ra khng ng ca ban m v hng qun bn ng cho ti thy y l ng x ca khch l hnh. Sonauli hin ra vi mt rng xe, xe vn ti, xe du lch. Hai bn ng l v s hng qun cht nch nhng ngi, n sng choang. Ti nhy xung xe v bng nh bn ph Hi Phng cng nh cc bn ph trn ng i H Long. l nhng ni m k bn hng rong hu nh nhiu hn ngi mua, ni m " xe con " tm cch lch qua mt cc chic xe ti, tm cch i trc v nhn li nhng ting nguyn ra. y l mt trong hai trc ng chnh t n i Kathmadu, ni thng nhn v du khch qua li. Xung quanh ti y ngi nc ngoi, lc c c ai ni ting c, Anh v Php. H cng mang ba-l nh ti, a s mt my rt tr. Chng ti phi ti trm bin phng lm th tc xut n v nhp Nepal. Trm ny lm vic nhm l lm ti ngc nhin, ti on l mi ngy h gii quyt hng trm hng ngn ngi nc ngoi nh chng ti, nhng k phiu lu i ng b di chn Hy-m lp sn ny. Ti n Nepal, y l mnh t ca vua Tnh-phn ngy xa, qu hng ca thi t Tt-t-a. Ni y hai ngn nm trm nc c mt con ngi v i ca dng Thch-ca c sinh ra v c v

H 7: Vng bin gii n -Nepal vi v tr ca Lm-t-ni (Lumbini), Ca-t-la-v (Taulihava). Kapilavatthu trong a phn n l tn ca th trn th ch Ca-t-la-v sau khi b Vidudabha ph hy 71 s ngi v danh cng ca dng Thch-ca b git hi. Tri ti nhng khng lnh, ti yn tm cho xe chy t t v th trn Bhairawa ch cch bin gii 7 Km. y l th trn cc nam ca Nepal, c mt sn bay nh ni lin vi th Kathmandu. Bhairawa l th trn mi xy, hu nh n dnh tip n khch du lch n thm Lm-t-ni. Trn ng t X-v ti y ti ghi nhn ngoi bn ch ng thng thng ca n c nhng bn ghi ting Anh sn mu xanh, ch hng v Lm-t-ni hay Ca-t-la-v cn bao nhiu cy s. Hi ra th l ca ngi Nht lm, h cn b tin ra h tr xy ng s dn n vng t ca ngun sui thing ling ny. Nh th m khch du lch v k hnh hng c th tm li min t qun ny. Cng v th m Bhairawa ra i, cch Lm-t-ni khong hn hai mi cy s, vi nhiu khch sn quc t hin i v khng h r tin. Khch sn ti mang tn " Nirwana " (Nit-bn), mt ci tn siu th gian ti cha h thy trong nhiu chuyn i. Lm th tc check-in, ti a giy t ra v thm ngh mnh ang "nhp Nit-bn". Bui ti, ngi trong lounge ung bia qun ht mi nhc nhn v hi hp ca ngy hm nay, ti cht thy mnh cn ham bia ru v thm ngh nu " nhp Nit bn " m d nh th th cho ti bit bao nhiu. ---o0o---

18.LM-T-NI, KHU VN QUN Vng quc ca vua Tnh-phn tht ra rt nh. Theo k s ca Huyn Trang, tiu quc Thch-ca c mt chu vi chng 4000 l (khong 1880Km). Theo Schumann l mt vng t di v hp vi 180.000 dn, c mt din tch chng 2000 cy s vung, kinh l Ca-t-la-v vi khong 8000 dn. Tiu quc Thch-ca thn phc nc Kiu-tt-la, mi nm phi ng thu, bn thn vua Tnh- phn c khi phi i hi hp ti X-v, kinh thnh ca Kiu-tt-la cch khong 140km. Vng quc ca Tnh-phn c 9 th trn, trong c mt ni tn l Devadaha. Ti Devadaha c hai ch em lt vo cp mt xanh ca vua Tnhphn, ngi ch l Ma-gia (Maya), ngi em l Pajapati. Ma-gia khng ai khc hn l v hong hu sinh ra thi t Tt-t-a. Pajapati cng tng cho vua Tnh Phn hai con, mt trai mt gi. Mt ngy n trong thng nm ca nm 563 trc cng nguyn, b Magia lc 40 tui, thy mnh sp sinh, xin vi vua Tnh-phn ri hong cung, v qu ti Devadaha sinh con u lng. l tc l thi , ngy nay nhiu ni vn cn. Th nhng b khng ti kp Devadaha. Cch kinh thnh chng 25km, ngang mt khu vn ti lng Lm-t-ni, di mt gc cy m c ngi gi l hoa V u, ngi khc gi l cy Sala, b sinh mt ngi con trai m ngy sau thnh Pht. Sinh xong, hong hu Ma-gia khng cn l do v nh cha m na, b tr li Ca-t-la-v. Ba ngy sau hong cung mi o s A-t- n xem tng cho thi t, hai ngy sau mt on gm tm b-la-mn n tham d l t tn cho thi t. Trong on tm ngi th ngi tr nht trong s tn gi l Kiu-trn-nh. Ba mi nm sau, Kiu-trn-nh gp li thi t v ta c bit ng chnh l ngi trong nhm nm ngi c Pht gio ha ti Lc Uyn sau khi c o. By ngy sau khi sinh, Ma-gia mt, kinh sch chp b ti sinh ngay vo ci tri ao Li. B ti i Pht c ngy ln thuyt php cho b nghe v 80 nm sau lc Pht nhp Nit Bn ti Cu-thi-na cch ch sinh chng 100km, b hin xung khc tin. Ca-t-la-v v Lm-t-ni sm b chm vo qun lng sau khi dng Thch-ca b dit vong. Trong th k th nm lc Php Hin n th y thnh bnh a, ng ch nhc n mt ph tch khng r rng. Lc Huyn Trang n khong hai trm nm sau, ng ghi rng mt a danh tn hin nay

l Tilaurakot (cng c tn l Taulihawa) phi l thnh Ca-t-la-v c. Cn Lm-t-ni th c Huyn Trang tm ra chnh xc. ng thy ni c mt tr ca vua A-dc v ghi r tr b h hi, u tr l hnh con nga nm ln lc trn mt t. Sau khng cn ai bit n Lm-t-ni.

May thay, nm 1806 cc nh kho c o bi ra c Lm-t-ni v tm thy li tr ca vua A-dc, nhng hnh u con nga nay mt. K diu thay, ngi ta cn c trn tr hng ch sau y : " Hai mi nm sau khi ng quang, nh vua Devanampiya Piyadasi 72 n y v t lng ngng m v Pht, ngi minh trit ca dng Thch-ca, c sinh ti y. Ngi cho dng phin v mt tr k nim ni sinh ca c Th Tn. Lng Lm-t-ni c min gim khi ng thu v gim phn np li tc xung cn 1/8 73". l nm 245 trc cng nguyn. Ti n y vo mt bui sng tri p. Con ng t Bhairawa dn n Lm-t-ni c UNESCO xy dng, cn on i tip t Lm-t-ni v

Tilaurakot (tc l Ca-t-la-v ngy xa) cha hon tt. Lm-t-ni l mt khu vc xanh ti nm di chn Hy-m lp sn, pha Bc l nhng nh ni tuyt lng lnh. Lc ti n hoa V u khng thy n, n ch n vi ngn nm mt ln khi c bc i gic sinh ra. Trong vn Lm-t-ni c ro bc cn thn, ngy nay ta thy cn mt h nc, huyn s chp l ni rng hin ln tm Pht. H by gi tuy cn nc nhng ru xanh bm y mt h. Gn l tr ca A-dc cao 6,4 m, pha trn c mt nin st sit cht, c ro bc cn thn v nh nhng hng ch ni trn, vit bng ngn ng Brahmi v Ma-kit- vn cn c c. Ti cng nm vo vi ng tin nh mi ngi, lng y hoi vng v xc cm lm sao mt tr m sng trn hai mi th k c. Lc ti n, n th hong hu Ma-gia ang c tu b, lu bt ngn ngang trn mt nn gch thm. i quanh nn gch ca n ny, nghe ni n mi xy dng trong nm 1933, ti c tm mt k nt cm mt nn nhang nhng l thay khng sao tm thy. Di tch trong n ny c di tm qua mt cn nh khc, vo th thy mt phin khc ha li s tch n sinh. Theo nhiu ti liu phin ny c hnh thnh trong th k th hai hay th nm sau cng nguyn.

H 9: Quyt nh ca vua A-dc ghi trn tr ti Lm-t-ni 74 Trong nng sm bng c nhng ting trng nh. T xa i v pha chng ti l mt nhm khong bn nm ngi. H theo ng rung n Lm-t-ni, c i vi bc li nh mt ting trng. l nhng thanh nin

tr, ngi u c ngi c. H mc en, khng r tu s hay c s, mt my thnh knh, r l ang i thin hnh. n n th hong hu Ma-gia h i vng quanh n c chc ln, ting trng nh u u vang ln. Chng ti chp tay vi cho nhau vi mt lng thin cm khng ni ra li. Khng r cc v mc en ny thuc gio phi no nhng v sau ti li gp nhiu ngi nh th ti Cu Hoa sn ti Trung Quc, thi h cng ht sc thnh knh. Trong gi mai bng c ting phn pht, nhn li ti thy mt nhm ngi khc ang ging nhng hng giy c mang nhng l c hnh tam gic. Nhng l c sa xung u ti, trn l v s Tng ng. l cch cng dng ca ngi Ty Tng, h vit kinh ln c v cho n tung bay trong gi. Nhng l phn trng vng v tung phn pht ha trong ting trng di nng sm mang li cho ti mt nim an bnh rn r. Ti i quanh qun trong vn, khng mun ri, mt ch ngi chu i ngang nhc kh ti " Clockwise ". Ti cm n ch, lc ti i ngc chiu nn ch nhc ti hy i theo chiu kim ng h. l cch i nhiu quanh cc thp tng, lun lun phi theo chiu kim ng h mi thun theo chiu ca phc lc. Ting trng dt, cc thanh nin o en tm ch ngi thin nh di nh sng mt tri m du, mt nhn v hng n hong hu Ma-gia. Chng ti tm ch ngi thin nh di gc cy, l ch ti c th cm nhang. l nn nhang Vit Nam cui cng trong ba-l ti. ---o0o--19.KATHMANDU V KHUN MT VNG T Lm-t-ni ti tr v khch sn Nirwana v tic thay phi lm th tc " xut Nit-bn " ln my bay t Bhairawa v Kathmandu, th Nepal. C ba hng hng khng ni a vi nhng ci tn ng knh ngng l Buddha Air, Lumbini Airways v Necon Air ch hnh khch t qu hng ca Tt-t-a v Kathmandu cch khong 250km. Cui cng ti chn Necon Air. y l cng ty hng khng ni a ln nht ca Nepal vi vi chic my bay hiu Avro 44 ch ngi. T xa ti thy y phi l chic my bay c nht m ti tng bc ln. l chic my bay c ba bnh, bnh sau thp hn hn hai bnh trc nn thn my bay khng thng m nghing, th my bay ti tng thy ti x ta thi cn nh xa xa. Ln cu thang ti thy r hng ngn nhng chic inh tn c k trn thn my bay v t hi liu chng cn sc chu ng.

Nhn k ti thy l m hng ch " ch to ti vng quc Anh " v ngh rng chic my bay ca thi c h c lai ny chc c may mn thot khi trn oanh tc ca Hitler trong thi th chin th hai. N cng s mang li may mn cho ti. Ti sm qun chic my bay c k ny v mi ngm nhn rng Hy-m lp sn t trn khng. Chng ti bay v hng ng bc, ngn Everest nm pha trc, hnh khch khng th thy. Th nhng rng Hy-m lp sn l mt dy ni di trn 6000km, khp ni l nhng nh ton trn 7000m, ni tip ni, my lin my, khng phn bit c u l my u l ni. V sau ri Kathmandu i Bangkok ln u tin ti c thy nh Everest. nh ni y tuyt nn phi nhn k ta mi thy c n, bu tri v nh ni ha ln vo nhau mt mu. Chiu cao ca Everest tht l khng khip, gia cc nh by tm ngn mt m n vn nh mt chic nn chp ln cc nh. Nhn cc rng ni lun lun ti c lng knh s, n phi l tr x ca thnh thn. Ti nh li bin c, tuy n cng mnh mng nhng n gy cho ti s thn tnh gn gi. Nhng ngn ni trng ng nh mu tuyt, di gi ni chng tung nhng m bi trng y bng gi. Trn nhng nh hn khng c sinh vt, cy ci khng mc c, chim chc khng th bay ti, con ngi khng th leo ln. Th nhng hu nh chng c thn, chng xa lnh vi sinh vt, th nghch vi s sng, nhng chng vn thu ht con ngi ngng m hng nhn v chng. V sau ti bit rng trn vn c cy c, chim chc bay ln n cao nm su ngn mt v con ngi, mt th sinh vt k l, n leo ln c cc ngn ni tuyt y, c k khng cn mt n dng kh. V hn th na, c nhng k c c trn cc ngn ni tuyt y hng chc nm. V nu con ngi khi sng trn mt bin mt vi ngy th tm l x hi thay i nh ti hay nghe nhiu ngi k li, th nhng k sng trn ni cao cng sm c nhng nhn thc khc l nh Govinda k trong tc phm "Con ng my trng" 75. V th ti khng ngc nhin khi bit nhng ngi sng trn ni cao t nm ny qua nm khc thng c nhng kh nng phi thng. My bay n gn Kathmandu, pha di l ni i vi v s rung la nm trn cc bc cp. My bay h cnh an ton ti sn bay quc t Kathmandu, nn hng khng ca vng quc Anh khng phi tm thng, ti t nh. Sn bay Kathmandu tuy nh nhng hin i, nhn quanh ton khch nc ngoi. Snh ng n khch ca sn bay c mt bc bch ha to ln din t s tch Pht n sinh, ch ti mi ving sm hm nay. Th ra

Nepal rt hnh din v Lm-t-ni, l mt thnh tch nm trong nc h. Trn bt c mt bn no ca h, d nh ti my, ta cng tm thy hng ch ghi Lm-t-ni cc nam nc Nepal. D nhin khch n Nepal khng phi ch v Lm-t-ni m c mt s ln ngi i leo ni, h theo cc tuyn "trekking" trn sn Hy-m lp-sn. Ti ngc nhin thy Nepal xem ra tin b hn n trong nhiu phng din, nht l cung cch lm vic trong sn bay, khch sn, cc cng ty du lch. y l mt x nh, dn t, tip xc nhiu vi bn ngoi nh khch du lch. i sng x hi ca Nepal cng m mu tn gio nh n , ni y n gio v Pht gio hu nh quyn vo nhau tr thnh mt. Ti cc ng t ng trong thnh Kathmandu thng ngi ta tm thy mt tr ng, bn mt c bn tng c Thch-ca tay bt n nhn ra bn pha. Gn l v s n thp, th cc v thn n gio trong dng thin nhn, dng phn n, dng voi, dng kh. Kathmandu l mt thnh ph nh nhng c n by n thp c Lin Hip Quc tha nhn l "di sn vn ha". l cc n i phn ln c xy bng g, ngy nay b ph y bng mt lp bi dy, khng c ngn sch no tu b cho chng. Ti trung tm Durbar Square khch du lch lui ti tp np, h hi h chp hnh hu nh s rng mt ngy gn y cc n i s sp v s tn ph ca thi gian. Cc n thp n c th khng cn ng vng c lu nhng ngh thut tn gio ca Nepal chc vn sng mi, ti hy vng th. Ti nh mt ngy n ti Delhi, mnh lang thang trn mt con ng ln. Trc mt tim kim hon sang trng ti thy mt bc tng nm trong t knh. Tng trnh by mt dng hnh ht sc cao qu, tay cm li kim. u tng mu xanh m mang vng min nm cnh, tng trng cho nm tr. Mt bc tng c ph bng mt lp vng m, nt mt rt tr v thanh thot. Tay mt tng cm li kim bc la, bn tri l hoa sen mang kinh Bt-nh, bn tay tri hng ra ngoi bt n gio ha. Ti bit l tng Vn-th S-li, v b-tt ch tr hu. Bc tng ny hn ht sc t tin, nm trong tim kim hon khng phi bn m trang hong. Ti cng thy xa vi, khng th mua. Ti n Janpath, khu vc bun bn ca Delhi th ch tm thy tng Vn-th S-li bng ng, nt th, cn khun mt bng vng m ti a thch khng c. Hnh tng th bng t hay ng cng ch l hnh tng, cht liu v xu p khng quan trng, ta nn c tm v phn bit, ti t nh. Khng, nhng ti mun th, mun nhn ngm khun mt vng ca Vn-th v hi ra mi bit bc tng l ngh thut ca Nepal.

V th n Kathmandu, trong lc mi ngi khc tm ng leo ni, ti i tm bc tng. V tm th ra. Ngy nay bc tng Vn-th vi khun mt ph vng m nm trong phng lm vic ca ti. Nhng lc b khng tm ra ti liu, ch ngha khi lm vic, ti u nhn v hi th khun mt vng cao qu . Ngy n, ti c bit Vn-th S-li c "o trng" c ngi xem l tr x ti Ng i sn thuc tnh Sn Ty Trung Quc. V Vn-th gip nhiu ln khi ti cn n, ti quyt i Ng i sn nh l Ngi. V sau ti mi hay c duyn cn cho mnh i nhiu ni na trn t nc Trung Quc mnh mng ny. --- o0o --PHN TH BA : TRUNG QUC, X S CA B-TT NH SNG N T PHNG TY Di cnh my bay l mt vng sa mc trng xa. My bay ti i ang bay t pha ty n Trung Quc, vng chnh l sa mc Gobi mnh mng. Trong vng t tng nh khng ngi c mt con ng nh c thit lp t u cng nguyn, l mt trc l mnh danh l "Con ng t la". l mt con ng ca thng nhn ni lin ng ty hai pha. Nhng ti sao l "t la" ? Ngi Trung Quc c hn hnh l k u tin tm ra php trng du nui tm ly la t th k th ba trc cng nguyn v xut khu mn hng mt m ny qua pha ty cho cc b mnh ph vng a Trung Hi. Con ng t la c xy dng khong trong th k th nht, bt u ti Trng An. Ti Trung Quc th n c ni thm n Bc Kinh v Thnh cn v pha ty th n chy ngang Lan Chu, V Uy, Tu Tuyn, n Hong, Ngc Mn quan. Sau Ngc Mn th n chia lm hai ng nam bc m ngi Trung Quc gi l bc Ty Vc v nam Ty Vc. ng pha bc chy ngang Turfan, Korla, Kutscha. ng pha nam chy qua Charchan, Chotan. Hai ng nam bc r ra nhm trnh sa mc Takla Makan, li gp nhau ti Kaschgar (S Lc), ngy nay nm trong lnh th Trung Quc. c bit con ng pha nam c mt nhnh i v pha nam hng n . l mt nhnh ng th v s ni n sau. Sau ng li chy qua Tadschikistan, Kasachstan, Usbekistan n Merv (ngy nay

thuc nc Turkmenian) v chy v hng Iran, Irak, Syrie, cho n a Trung hi. Thng li ng di ngy xa i t Trung Quc, mang theo t la i bn v mang v li ht ging, hng liu, qu v c nga t -rp. H i mt chuyn nh th mt n su ti tm nm mi v n nh. Trn ng v nh h cn mang mt vi th k l, trong c kinh sch, ni v Pht gio, Hi gio Khong sut mi th k sau cng nguyn, con ng t la ny b chin tranh ca cc nc Bc e da nn mt vai tr quan trng nhng n thi Mng C trong th k 12, 13 n li c phc hi nn Marco Polo mi i c t Venedig n Trung Quc trong th k 13. Trn con ng t la y him nguy khng phi ch c thng nhn v k thm him m cn c mt s ngi khc m Trung Quc gi l "Phm Tng". Ngy nay lch s truyn b Pht gio t n qua Trung Quc nm trong bng ti ca lch s, nhng iu xem ra chc chn nht l c hai "Phm tng" tn l Ca-dip Ma-ng v Trc Php Lan theo con ng t la ny n Trung Quc nm 67 sau cng nguyn. Hai v ny mi i na ng c s gi tip n trng hu. S gi l mt on 18 ngi ca nh vua Hn Minh , v ny nm mng m thy "ngi vng" y nh sng t phng ty ti. Hn Minh cho on mng th mi hay c thnh nhn xut hin pha ty. Vua sai s gi qua Ty Vc cung thnh tng Pht, khng ng gp c tng ln kinh do hai v tng s ti bng nga trng. Vua cho lp cha th, tn cha l Bch M t nh n cc con nga trng v b kinh u tin c dch ra l "T thp nh kinh". Bch M t l ngi cha u tin ca Trung Quc, kin lp nm 68, ngy nay vn cn, cch Lc Dng 9km v hng ng.

H 24 : L trnh ca Huyn Trang v cng l on chnh ca con ng t la. ng bt u i t Trng An (Changan). Trong chuyn i n , ng ly ng pha bc. V li Trung Quc, ng ly ng pha nam 76 Sau Ca-dip Ma-ng v Trc Php Lan, nhiu phm tng cng bng con ng t la tip tc n Trung Quc nh An-th-cao n Lc Dng nm 147, Cu-ma-la-thp n Trng An nm 401. Cng trong thi i c mt k i ngc t ng sang ty hnh hng v tm kim kinh in. l Php Hin, ri Trng An nm 399, n n tham bi tt c cc thnh tch v 15 nm sau mi chu tr v c hng. V nh Php Hin dch kinh v vit tp k s "Pht quc k". Php Hin cn lm mt vic na rt khc thng l ng ly ng bin tr v, l ng ri Calcutta, gh thm Tch Lan, i vng xung pha nam o Sumatra, ngc ln bin ng ca Vit Nam, lch gia lc a Trung Quc v i Loan m tr v Thanh Chu min ng bc. Hn hai trm nm sau, nh chng ta bit, di thi nh ng thnh tr, li c mt thanh nin khi ng 26 tui tn l Huyn Trang nhm con ng t la ra i v pha ty. Mi su nm sau, ng li tr v bng con ng b , em theo hn 500 b kinh, v n n Hong cui nm 644. Ti ng vit th thnh cu ng Thi Tng 77 tha ti ngy xa vt bin ra i khng i php vua. Vua tha li v Huyn Trang dng ht 20 nm cui ca i mnh dch kinh. Cng vi Cu-ma-la-thp,

Huyn Trang i vo lch s Pht gio Trung Quc nh nhng nh dch kinh v i nht vi mt trnh vn chng tc tuyt v ni dung chnh xc. Nm 664 ang dch kinh Bt-nh, thy n gi t bit, ng n cha l bi ln cui ri ngi kit gi tch dit. Trc vi gi ng nhn linh nh s sinh vo tri u-sut nghe Di-lc ging php. Con ng t la ! Ai ngh ra ngi, l thng nhn i bun bn kim li hay c ai ch tm xy dng ra n u cng nguyn ny m ng cho Ca-dip Ma-ng, Trc Php Lan, An-th-cao, Cu-ma-la-thp, Php Hin, B- t-ma, Huyn Trang v v s nhng tng s khc, a Pht gio vo Trung Quc ? ---o0o--VN L TRNG THNH Vic u tin phi lm khi n Bc Kinh l ti i xem Trng thnh. Ngy nay du khch, thng nhn hay chnh tr gia ai n th Trung Quc cng u tham quan Vn l trng thnh v cng trnh s l biu tng ca x s v i ny. May thay n khng nm qu xa Bc Kinh, ch cch khong 80km nn du khch ai cng n c. Theo nhiu ti liu, cng trnh ny c bt u xy dng trong khong gia th k th 8 v th 5 trc cng nguyn. n thi Chin Quc (475-221) n c cc nh vua thi tip tc tu b phng v chng "r Hung N" v cc "b lc Ty Vc". Trung Quc c Tn Thy Hong thng nht nm 221 trc cng nguyn, ng l ngi cho hon thnh Trng thnh thnh mt dy lin lc di trn 5000km. Di thi nh Hn (khong 200 nm trc v sau cng nguyn), Trng thnh c pht trin n 10.000km, di hn "vn l". Trong i nh Minh (1368-1644), Trng thnh c tu b thm v gi hnh th n ngy hm nay. Qua thi gian, Trng thnh h hi nhiu nhng cng trnh to ln ny cho thy ch gh gm ca cc vng triu cng nh cng lao y m hi v xng mu ca nhn dn Trung Quc. Ngy nay Trng thnh di khong 6700km, chy qua H Bc, Thin Tn, Bc Kinh, Sn Ty, Ni Mng, Ninh H, Thim Ty v Cam Tc. Gn Bc Kinh c mt ch d ln Trng thnh, l C Dung quan. y l ch Tn Thy Hong kin lp nhiu lng dn c sau khi hon thnh Trng thnh nhng ngy nay cc th trn khng cn tn ti. Ti n y, leo Trng thnh v cm nhn ci v i ca mt cng trnh ln trong mt x s

ln. Nhng bc cp y thng cao hn na mt, ch vic leo ln mt on ca Trng thnh mt, khng cn ni n chuyn xy dng chng. Lm sao ngi xa c th a nhng tng to ln ln nhng cao nh th v khng phi ch di vi chc cy s nh ti Vng X ca Tn-bsa-la 78 m c vn dm trn nhng sn ni cao ? V sau khi i khp Trung Quc, ti hay nh li ci v i ca Trng thnh thy mt iu: y l mt nc ln v dn nc khng chu ni nhng g c kch thc nh b. l mt nc c rng Hy-m vi nhng nh ni cao nht th gii, quanh nm tuyt ph. Ngay ti T Xuyn m ni ca h cao hn 7000m. Ni non ca Trung Quc khng phi ch hng v, n l sui ngun ca th vn, ca ngh thut v ca o gio. Nhng bc tranh thy mc chng ta hay thy khng h l s h cu ca cc ha s, chng ng thc nh th, vi my, vi ni v vi nhng cn nh t hon trn nh. Sng ca h l nhng con sng vi ngun chy mnh lit, nc sng l "thin thng thy", pht khi t cao nguyn Ty Tng, bng ni non chy v ng hi. Dng T Giang (Trng Giang) l sng di nht chu vi 6600km, l ngun sng ca my trm triu dn t ty sang ng. H ca Trung Quc k chung th ln n 2000 h, t cc h nc mn t ngi bit n cc vng cao nguyn Ty Tng, Thanh Hi cho n cc h nc ngt min ng bng ting tm nh ng nh H, i H. t ca Trung Quc qu mnh mng nn tuy b bin ca h di n 20.000km nhng thc t ton b i sng din ra trong vng i lc vi sng v h. i vi Trung Quc th "ti xut giang h" l h sn v li vi th gii ri, h khng cn ni ti bin. Nn vn ha Trung Quc l mt ci ni ca vn minh loi ngi, l mt qu trnh nm su ngn nm, ngi ngy nay khng sao d ti y. T bn nm th k trc cng nguyn ra i b Kinh Dch vi tham vng tm hiu v v nn ng i ca to ha. Cng t trc cng nguyn, c l cng thi vi c Thch-ca ti n v Heraclitus ti Hy Lp, hai thnh nhn v i ra i, l Khng T v Lo T, i din hai cc mdng tiu biu ca t tng Trung Quc. Ngi th lun v hot ng v trt t x hi, k th m ch ng i mu nhim ca o, tp hp trit hc Trung Quc trong mt tng th l tng "ni thnh ngoi vng chi o". l mt t nc vi nhng con ngi c nhng gic m k l, di tay h phi pht sinh nhng cng trnh vnh vin, nhng d n xy dng ngt tri, nhng cuc ph hy tn gc m Tn Thy Hong vi Vn l trng thnh v vic t sch, chn sng hc tr ch l mt th d xa c. "Ngu Cng di ni" khng h l mt chuyn a vi h, xa cng nh nay, h sn

sng lm nhiu iu i v tri. V trong thi i ngy nay cng trnh tiu biu cho u c l p thy in ti Trng Giang tam hip. Trong lch s Trung Quc c mt nh du kho ni ting, l T H Khch 79 ngi i nh Minh. Sut cuc i, ng i c "na nc Trung Quc". T i nh Minh n nay Trung Quc rng hn nhiu, T H Khch c sng li cng ch c c mt phn. Ngy nay nc Trung Quc bao gm mt lc a khng l vn di t ng hi n pha ty tn cc nc cng ha ca Lin X c, t min bnh nguyn Hong h n cao nguyn Ty Tng. Trong t nc ny ngoi Hn tc cn bit bao dn tc khc nh Mn Chu, Ty Tng, Mng c. Bn cnh cc nn trit hc ca Khng Lo, Trung Quc thu nhip Pht Gio, bin tn gio ny thnh mt h t tng hu nh c th ca h. Mt dn tc nh th th cn lu mi chp nhn mt t tng ngoi bang lm ch o cho nn hc thut ca mnh. Lm sao mt trit hc phng ty, d mang mu sc g, c th lm h lung lay. Lm sao mt nc lng ging phng bc, d nht thi giu mnh hn h, c th lm h chu thua km. u th k hai mi l thi k nh du mt giai on ng au bun ca h. H m mt v xu h nhn thy mt t nc b xu x, mt thc h xa l ln ngi, mt nn kinh t ngho nn tr tr, mt nn khoa hc k thut lc hu. Khng cn nghi ng g, ho hn ca Trung Quc s a nc h ct cnh trong th k 21. Nhiu hin tng c bit ang bo hiu s chuyn bin , trong c c s phc hng ca Pht gio ti Trung Quc. ---o0o--LINH QUANG T V CHIC RNG CA PHT Bc Kinh l kinh ca ba triu i Nguyn, Minh, Thanh t th k th 13. l ba triu i tn sng o Pht nn ti Bc Kinh v cc vng ph cn ta thy cn v s cha chin. Th nhng trong cc cha c mt ni c bit, l Linh Quang t, ni th mt chic rng ca Pht. c xp trong s Bt i t nm pha ty Bc Kinh, Linh Quang t ch l mt ngi cha nh vi mt ngi thp gch cao 51m. Trn tng th hai ca thp l ch th mt chic rng ca Pht. Ti c ln chim bi bo vt v song ny sau khi i nhiu nhiu vng quanh thp. Rng c cha trong mt bo thp nh bng vng, sau "ca" ca thp l mt a sen cng bng vng

v trn l rng Pht. Di nh sng, chic rng nm trn hoa sen hin ra huyn o, ti thy rng to hn bnh thng, d chng phi bng ngn tay ci. Linh Quang t c kin lp nm 1071. Trong thi ni lon nm 1900 cha b qun i nc ngoi ph hy nng n. V sau, khi trng tu, cc nh kho c Trung Quc tm thy mt chic hp g, bn ngoi ghi hp cha rng ca Pht. Thp m ta thy ngy nay mi c xy cch y c 40 nm th chic rng . Ngy nay theo cc ti liu th c ni cho l rng n Trung Quc trong th k th 5, ni th ni trong i Tng (960-1279). Th nhng khng ai bit c lm sao chic rng Pht t n m qua n Trung Quc ny c ? C l ch c mt ngi bit r, l mt tng s c tn o Tuyn. "c Th Tn dng lc i bi lm nt thn kim cng thnh v s cc ht x li nh, ch c bn rng nanh l cn nguyn vn". l mt cu ta c c trong "i bt Nit-bn kinh" 80, phm Cng dng x li. Trong phm ta cn thy thm: "Thin ly mt rng nanh x li ca Pht bn phi hm trn, em v thin cung xy thp cng dngLc c hai con qu La-st n thn sau lng Thch, nn khng ai nhn thy. Hai qu ly trm c mt cp rng nanh x li". Kh khen cho qu La-st, chng cng bit qu trng x-li nn mi i n trm. Th nhng chng b mt v tng nh tri rt theo ly li, l Vi thin. Ri hn ngn nm sau, Vi thin i mt v tng tn l o Tuyn tu hc xut sc, gii lut trn vn, sng trong i ng Trung Quc trao cho. o Tuyn (596-667) l nhn vt lch s, xut gia t nm 16 tui. Lc Huyn Trang v nc ng c c vo ban phin dch kinh sch. Song song, ng l ngi nghim tc tr gii, truyn b gii lut nn c xem l khai t ca Lut tng Trung Quc, cng c gi l Nam Sn i s. Gii hnh ca o Tuyn cao ti mc m ng lun lun c thn thnh hu cn. Theo Tng cao tng truyn, ngy n cha Ty Minh, thnh lnh ng trt chn t nhng c ngi . Ngi ng l mt thiu nin khng phi tm thng, t xng l thn h php Vi tng qun, trao cho ng chic rng Pht. l chuyn "Vi thin hon Pht nha" (Thin tng Vi tr li rng Pht)81.

Vi thin tng l v h php ta hay gp trong cc cha Trung Quc. Thng thng cha c mt tin in th Di-lc, v Pht tng lai. Xung quanh Di-lc l bn v Thin vng gm Tr Quc Thin vng, sc trng cm n t b; Tng Trng thin vng, sc xanh cm bo kim; Qung Mc thin vng, sc cm rn v a vn thin vng sc lc, tay tri cm lng, tay mt cm ngn th (chut bc). Sau lng Di-lc l tng Vi tng qun, mt rt tr trng nh mt thiu nin nhng ht sc oai phong. Tng Vi nhn vo chnh in, tc l i Hng bo in, ni th cc v Pht. Hot ng ca nhn thin trong sn, gia tin in v chnh in hn khng lt qua cp mt ca Vi . Nht l tin cng dng ca khch thp phng chc khng c qu La-st no trm cp c, ti t nh khi thy cc cha Trung Quc vi v s khch ving thm v cng dng. V sau khi i Ty Tng, ti thy li cc v h php trong cc n th Pht, d ni y cc v c trnh by khc hn. Th nhng ni y vng bng v Vi tng qun v tin cng dng ca thp phng th nm vng vi khp ni, xem ra khng ai dm trm cp. C l trn cao nguyn Ty Tng thing ling ny, trong mt x sng tn

tuyt i, Vi- khng cn ngi sau lng Di-lc canh chng chnh in na m di chn Ngi nghe ging php. ---o0o--UNG HA CUNG V TIU TRUYN V TRUNG QUC-TY TNG Ti Bc Kinh, n th rc r nht ngy nay phi l Ung Ha cung. Ni y l chn khch du lch lc no cng ng nh hi. y l ni khch hnh hng ch n l bi mt pho tng Pht Di-lc tuyt p. in th ny cha nhiu s tch v ngha thm trm v mi quan h Trung Quc-Ty Tng. y l mt cung in hay mt ngi cha ? C hai ! Thi nh Thanh (1662-1911) c mt v hong t tn l Dn Chn. Nm 1694 Dn Chn cho xy mt cung in. V sau, nm 1723 Dn Chn ln ngi thnh nh vua Th Tn Ung Chnh, v tr v ti T Cm thnh. T cung in c ca hong t Dn Chn mang tn l Ung Ha Cung v khng ai c vo . Sau nh vua Th Tn tng cung Ung Ha cho Pht gio Ty Tng, thi c gi l Lt-ma gio. L do ca s hin tng y ho phng l lng nhit tm tn gio trn ln vi tnh ton chnh tr. Ti n Ung Ha cung v thy mt rng ngi vi khi hng nghi ngt. y l mt tng th gm nm in, nm trong mt khu vn rng ln. T cng vo, ta phi i mt on xa mi ti c in u tin vi Di-lc v cc v thin vng. in th hai mang tn Ung Ha in, th ba v Pht tam th, qu kh hin ti v lai. in th ba mang tn Vnh Hu in, th A Di v Dc S Pht. in th t l Php lun in th i s Tng-khchba 82, nh ci cch trong th k 14 ca Pht gio Ty Tng, thy dy ca cc v t-lai lt-ma v Ban thin lt-ma. Cui cng l Vn phc cc, th Di-lc trong dng mt bc tng cao 18m, ng knh 3m, lm t mt thn cy trm hng duy nht. Tng ny c t-lai lt-ma th 7 tng cho vua Cn Long 83 . Trong nm in ta tm thy v s tranh tng din t kinh in, s tch, cc v thnh nhn, h php, ni Tu-di, cc cng trnh nghin cu, trong c c cc ngnh khoa hc v ton hc. Trong Php lun in c tng ca 500 v la-hn, hai bn vch cha ton kinh sch c.

Th nhng tt c u lm ti sm qun khi thy tng Di-lc. Ti ngn ngi v ci s ca tng, ti di chn ngng u nhn cp mt xanh bic ca Ngi. Sau bao nhiu ln thy tng Di-lc mp trn thng c ti Trung Quc, ni y ti li c thy tng Ngi theo cch din t ca Ty Tng vi khun mt v cng tr tu. Di-lc l v "ha thn thin ngn c", c dng l mt ha thng mp trn a dn vi tr con cng c, lm k ho hon i n xin cng c, lm tri, lm ngi, lm k hng o, lm ngi hu cn. Ngi mang mi dng hnh, i khp bn phng tri gio ha Tnh Khng. "Thin nam t, hy thc dy ! Php tnh l nh vy. B-tt bit tt c cc php do nhn duyn kt t li m hin ra, t tnh (ca chng) l nh vy, nh huyn, nh mng, nh nh, nh bng, khng c g c thnh tu

ht!" 84. i, chn l ca Pht gio i tha, di chn tng, ti thy hu nh Di-lc ang mm ci nhc li. Nhng l chn l tuyt i, cn ti trn gian tng i ny, bc tng ny mt s thnh tu tuyt vi, bn tay ngh nhn no tc ra mt khun mt va tr tu va t bi nh th. Bc tng ny qu tht l mt mn qu vng tc. N nh du mt giai on hu ho ca Trung Quc v Ty Tng m ngy nay mi quan h gia hai bn tr thnh phc tp. Trong lch s Ty Tng, y l mt vng quc trong th k th 7 sau cng nguyn vi nh vua Tng- tn Cng-b (Songten Gampo), tr v khong t 617 n 649. l mt thi pht trin rc r ca Pht Gio, ko di sut t th k th 7 n th 9 85. Sau mt thi gian b bc hi, khong th k th 11, Pht gio li c phc hng nhng li ri vo mt thi cc khc, n tr thnh mt ch tng l, trong cc tng s m nhim lun vic iu hnh t nc. Qua th k th 13 ti Trung Quc, nh Nguyn ln ngi hong . Nm 1279 Ht Tt Lit thng nht sn h Trung Quc, em qun nh lun Ty Tng bt c gio ch Pht-t-ba (Phagpa) ca phi Tt-ca (Sakya). Th nhng Pht-t-ba khng h t mt ngy m li c Ht Tt Lit trng i nh thn tin. Ngi Mng C Ht Tt Lit lm hnh ng va do lng sng tn thun thnh va li rt khn kho chnh tr. V sau Ht Tt Lit a Pht-t-ba v li Ty Tng v "y thc" vic cai tr x s ny. K t Ty Tng thn phc Trung Quc, ngc li nh Nguyn v qu tn th Lt-ma gio m mt ch. Cui i nh Nguyn, nhn dn Trung Quc i kh cn mt s lt-ma li qu lng hnh, c v cho o c m cc vua nh Tng. Nm 1368 c mt v tng ngi Hn tn l Chu Nguyn Chng, dy qun dit nh Nguyn Mng C, ln ngi vua. l Thi t nh Minh. Nh Minh tr li vi Pht gio Trung Quc nhng vn khn ngoan tip tc bo h ltma gio, ban vng tc cho cc v tng s Ty Tng. Qua ta thy vic bo h lt-ma gio v l do chnh tr l mt chnh sch nht qun ca cc vng triu Trung Quc. Ba trm nm sau, trong mt b tc Mn Chu, li c mt nhn ti xut hin, dit nh Minh, thng nht sn h, lp nh Thanh nm 1662, tr v thin h cng c khong 300 nm. Nh Thanh li l dn ngoi tc, c mu giang h nn li ht lng ng h lt-ma gio. Cng nh nh Nguyn, nh Thanh ng h cc v lt-ma v lng sng tn, nhng vi chnh sch rt r, h dng cc v lt-ma thng tr Ty Tng v Mng c. Nh vua th ba l Th

t Thun Tr sai s thn n t-lai lt-ma th 5 v triu, tng danh hiu Quc s. Sau Th t, nh vua Khang Hy cho qun tin vo Ty Tng nm 1720. V nh ta bit, sau Khang Hy l Ung Chnh tng Ung Ha Cung nm 1723. Nh th l k t Ht Tt Lit cui th k th 13, Ty Tng thn phc Trung Quc. Cui i nh Thanh nm 1911, lc Tn Vn lt chnh quyn lp th ch cng ha, Ty Tng tuyn b t tr. Th nhng, tuyn ngn c lp qu tr. Mt nm sau khi Trung Quc ginh li c lp nm 1949, h em qun chim ng Ty Tng. Phi cng bng thy rng, k t gn 700 trm qua, Ty Tng lun lun l mt x ch hu ca Trung Quc. D nhiu au thng xy ra cho dn tc Ty Tng, nhng ta kh i mt nc Ty Tng c lp vi y ch quyn. Nhn li lch s, ta thy chnh cc v lt-ma, qu dnh lu vi quyn li th gian, a dn tc mnh vo ch b l thuc. Ngy nay, v t-Lai lt-ma th 14 cng c lc tha nhn rng dn tc ca ng ang tr n vi gi rt t cho ch tng l ngy xa, cho nhng v lnh o tinh thn nhng mang nghip tham i quyn lc v danh vng. Ti Ung Ha Cung, khi ngm ngh nhng iu ny, ti cha bit s c mt ngy mnh s i Ty Tng. ---o0o--BNH THNH V NG VN CNG Trong th k th hai sau cng nguyn c ba trung tm pht trin Pht gio, ti Trung Quc v Vit Nam (Giao Ch). Ngoi Lc Dng c nhiu ngi bit, ta phi k n Bnh Thnh ti tnh Sn Ty Trung Quc v Luy Lu, ngy nay thuc tnh Bc Ninh Vit Nam. Theo ti liu lch s, Bnh Thnh c xy dng rt sm, khong trong th k th 5 trc cng nguyn. Th trn ny ngy nay l i ng, cch Bc Kinh khong 350km v hng ty, c Vn l trng thnh bao bc hai mt, l mt v tr chin lc. Trong thi Hn S tranh hng trc cng nguyn, Hng V dit nh Tn, t ph Hm Dng (pha bc Trng An) v rt qun v ng Bnh Thnh. V sau Hng V b Lu Bang dit. Khong su trm nm sau, thi m lch s Trung Quc gi l Nam Bc Triu (420-588), Trung Quc b chia lm hai min Nam-Bc, mi min li chia ra nhiu nc nh. Trong cc nc Bc Triu c mt nc gi tn l Bc Ngy ca nh vua o V . o V ly Bnh Thnh lm kinh nm 398, thng nht phng Bc nm 439, tr thnh mt nc c uy th.

o V rt sng tn o Pht. Trong thi Bc Ngy c hng ngn tng s n , Ty Vc n y, tu s ln n hng chc vn ngi, cha chin hn 30.000 ngi. Nhng hnh nh s vt lc no ln n nh cao nht li b hoi dit nn cng trong thi Bc Ngy, o Pht b php nn. y l php nn ln th nht trong bn php nn 86 ca Pht gio ti Trung Quc. Php nn ny do nh vua Thi V gy ra. Thi V l con ca o V , mi u cng tin tng o Pht. Th nhng ngy n, ng thn hnh i dp lon, thy trong mt ngi cha c v kh. Cha b dm pha, Thi V h chiu ch dp b o Pht, tn st v s tng s. l nm 446. Sau khng ai c cha chp tng ni, cha chin tranh tng b ph hy. Th nhng Thi V li c mt ngi con tn trng o l, l thi t Thc Bc Hong. V thi t mt bo tng ni trn lnh, em kinh sch tranh tng i ct giu trong ni non gn v cng v th m b mu hi. Su nm sau, Thi V mt, ng ch sng c 45 tui. Em ca thi t Hong l Thc Bc Du ln ngi l Vn Thnh , lc tng ni trong ni mi dm tr li hong php. Nh vua Vn Thnh l ngi trng o l, t li cho cha bng cch cho xy dng "Vn Cng thch qut" sn nam ni Ng Chu, cch Bnh Thnh 16km. Nh s m Diu l ngi khi cng xy dng, danh li n ngy hm nay. Vn Cng l mt trong ba thch ng ni ting nht ca Trung Quc, hai ni kia l Long Mn v n Hong. Qua nm 494, triu Ngy di v Lc Dng, v th m Bnh Thnh v Vn Cng chm vo qun lng. Hn bn trm nm sau, nm 907, l thi nh Liu bt u tr v mt vng min Bc bao la ca Trung Quc, vng triu c n nm kinh m mt l Bnh Thnh, lc mang tn i ng. Trong thi ti i ng, Hoa Nghim t c xy dng, Vn Cng thch ng nh th m cng c tu b thm. Ti n i ng t Bc Kinh bng xe la chy m. i ng nm trn cao khong 1200m, tu chy trn nhng cao nguyn ngt ngn vng bc Trung Quc, qua nhng rung la m, ng, hng dng. i xe la mi thy ci mnh mng ca nc ny, trn bn hai ni xa nhau khng bng u ngn tay t m tu chy c m khng thy ti. Tu n ga i ng lc tri cn sng tinh sng, ng l lc th thuyn hi h i lm. H l nhng ngi th m than, Bnh Thnh ngy nay tr thnh kinh than ca Trung Quc ! Than xem ra quan trng hn kinh in. N lm ra in cng nghip ha t nc. Cng ng thi ! i ng l mt thnh ph

k ngh, anh hng dn du lch hnh din k nh th, l thnh ph ln th 12 ca Trung Quc, vi than v tn v cng nghip ch to thit b cho ngnh nng lm nghip. Xe i mt vng trong i ng, trung tm Pht gio Bnh Thnh m ti ho hng mun ti thm ngy nay khp ni c ph bng mt lp bi than m m. Ti c a vo mt khch sn n sng ly sc sau mt m i xe la, tn n l khch sn "Vn Cng". ng th, ti n y thm cng trnh s ca Vn Cng thch qut m tin nhn ca cc anh th m ny to tc t 15 th k trc. C nhng ngi th m ngy nay ln nhng ngh nhn ngy xa, h cng l nhng ngi vo ni p , c o, chu gian kh t nm ny qua nm khc, nhng con ngi chn cng mm, em m hi v c xng mu lm nn s nghip cho t nc h, d l cng trnh vn ha hay cng nghip.

V nh Blofeld tng ca tng, y qu l mt thch qut v i. Cng trnh ny c 53 ng chy di khong 1km t ng sang ty, gm 51.000 tng Pht m tng ln nht cao 17m, tng t hon nht ch cao 2cm. Phn ln tng c tc trong thi Bc Ngy, t nm 460 n nm 494. Mt t tng khc c hon thnh trong thi nh ng (618-907). Trong cc ng, ngoi tranh tng ta cn thy cc Kinh c minh ha bng cc tng khc ni trn tng, l mt ngh thut Pht gio c o m ta hay thy ti Trung Quc, c gi l "bin tng" ca kinh. Ti Vn Cng,

bin tng ca Duy ma ct s thuyt kinh 87 c trnh by. V sau ti cc thch qut Bo nh sn hay Bc sn, ti cn c thy cc bin tng ca cc Kinh khc. Trong nng sm ti ngm nhn cc ng c thch qut m ngy nay ch cn khong 20 ng c th tham quan c. Mi u cng trnh ny Vn Thnh sm hi cho vua cha, nhng r rng l c chc ngn ngh nhn sng to ni y cho gio php trng tn vi thi gian, lng sng tn ca h tr thnh nhng tc phm ngh thut, nhng g trong tim c thnh thp tng thy c, s c. V ngh thut, ni cho cng, l qu trnh bin nhng g tru tng thnh vt th, i tng ca nm gic quan, dng chng m din t li lng cm khi, s rung ng ni tm. ng s 3 l ng ln nht vi tng Pht v hai v B-tt. Sau l ng s 5 vi bc tng ln nht ca Vn Cng cao 17m. ng s 6 cha mt ct cao 16m, trnh by cuc i c Pht. ng 17 cha tng Dilc ngi tro chn, mt th ngi thin nh t thy. Trong ng 18 c tng Pht Thch-ca mu-ni m trong vt o l v s cc v B-tt. Qu nhiu ng v qu nhiu hnh tng, khch tham quan c l khng my ai xem c k. Ch ngm tng thi m ngi ta ht sc, hy nh n gian kh ca ngi xa, ti t nh. Cui cng l ng 20, l ng cha bc tng Pht Thch-ca, cao 13,7m, y l ni c xem l biu tng cho Vn Cng thch ng. Ting tng kinh ca Pht t vang trong nng v mi hng trm quen thuc ca Trung Quc lm ti nh nhng ngy n . Hnh nh ca "ngi con trai v i ca n " 88 qua n y t th k th nht v ngh thut tc tng ca Gandhara (ngy xa thuc v n ) cng nh hnh ti Trung Quc, ti Vn Cng ny trong th k th nm. l nn ngh thut tc tng ca Pht gio i tha, xem Pht l ng thn, l nhn dng ca Php thn khng sinh khng dit. Nn ngh thut gp g nhng u c a lm chuyn v i ca ngi Trung Quc sinh ra nhng tng Pht khng l m h gi l "i Pht", nhng thch qut s m Vn Cng mi ch l mt. ---o0o--T HNG SN N QUANG MINH NH Trung Quc l x s ca ni non hng v. Trong nhng rng ni c nhng ngn tr thnh thing ling, l "o trng" ca B-tt nh Ng

i sn ca Vn-th, Nga Mi sn ca Ph Hin, Cu Hoa sn ca a Tng v Ph sn ca Quan m. l "t i danh sn" m v sau s c nhc ti. Song song, Trung Quc cn c nm rng ni thing khc c gi l Ng Nhc vi trung tm v bn hng ng ty nam bc. l Tung sn trung tm, thuc tnh H Nam; Thi sn pha ng, thuc tnh Sn ng; Hoa sn, pha ty thuc tnh Sn Ty; Hnh sn pha nam, thuc tnh H Nam v Hng sn pha bc thuc tnh Sn Ty. Ng Nhc l ni "tri t giao nhau", ni cc i vua cha t 2000 nm nay n cu t nc thi bnh thnh tr. Trung Nhc Tung sn, cch Lc Dng khong 50km pha ng nam, nh cao nht l 1440m. Ti Tung sn, Thiu Lm t c xy dng nm 495, n l qu hng ca Thin tng Trung Quc, v lm bc u. y l ngi cha m khong nm 520 B- t-ma n y, quay mt vo tng chn nm v cui cng truyn tm cho Hu Kh. ng Nhc Thi sn c xem l rng thing ling nht, l rng ni ca o gio. Nm v phng ng , pha mt tri mc, ng Nhc l ni vua cha thn hnh n t tri t t hn 2000 nm nay. Ch cao nht ca Thi sn o c 1545m. Thi sn l ni th thn Thi Sn ph qun ca o gio, v thn thng lnh i sng trn gian, ch nghe lnh ca Ngc Hong thng . n cao nht ca Thi sn l n Ngc Hong, cao 1524m. Ty Nhc Hoa sn l rng ni cng vi nm nh ng ty nam bc v trung tm, m nh cao nht l Lin hoa nh, cao 2100m. Gia nm nh l con ng i t vch ny qua vch khc m c mi bc chn l dn n mt phong cnh khc l. Ngy nay trn Hoa sn ngi ta cn thy mt phin phng. Huyn s chp rng l ch Triu Khun Dn, thi t nh Tng, nh c vi Trn on, o s trng sinh bt t. Triu Khun Dn thua, phi nhng Hoa sn cho o s. Nam Nhc Hnh sn c n 72 nh m nh cao nht o c 1290m. Tng truyn rng trn nh T Ci, mt nh cao ca Hnh sn, nh vua thn k Hong hi ngh vi cc ch hu min nam. n th k th 20 (trc cng nguyn), c nh vua tn V, chu nm i ca Hong , hu du ca Nghiu Thun, l k khai sng i nh H (th k 21-16). ng ln y quan st a th vch k hoch tr thy, ngy nay cn li danh

thm. Ti Nam Nhc Hnh sn hin cn c rt nhiu n i ca o gio v Pht gio. Bc Nhc Hng sn nm cch i ng khong 75km l mt rng ni mnh mng vi nh pha bc cao 2017m. Trn nh pha bc ny ngy nay cn li n th ln nht ca Hng sn, xung quanh l rng thng bao ph. Trn sn ni Hng sn c nhiu n i m ni ting nht l Huyn Khng t, tc l "cha treo". Cha ny c tn l mt trong mi thng cnh ca tnh Sn Ty. Huyn Khng t qu nhin nh treo cheo leo trn sn ni. T xa ngi ta tng l sn Hng sn c v tc hnh mt ngi cha, ti gn mi hay l mt tng th khong 40 in th nh b vi rt nhiu tng Pht, B-tt. Cc in ny c xy dng trong th k th su, ni vi nhau bng cc hnh lang g, nm cheo leo trn sn ni, c chng bng nhng ct st. Ti n Hng sn vo bui tra, ngh trong mt qun mang tn "Hng sn tu im". Nghe tn Hng sn, lng ti rn r, bng nh Kim Dung v Lnh H Xung ca ng v cng. Cm n Kim Dung, ng l ngi lm ti bit v yu mn mt nc Trung Quc tru tng trong k c. Qu kh ti bng hin v r mn mt, ti nh nhng nm ca u nhng nm su mi, khi truyn ca Kim Dung cn ng bo ngy v mnh nm di trn nn nh c t Ting Vang, trong c C Gi Long. Kim Dung a ti i khp Trung Quc vi cc a danh tuy xa l nhng rt th v nh ng nh H, Ng Nhc, Thiu Lm t. Quan trng hn, ng khc ha cho ti v mt x hi Trung Quc tuy xa vi vi nh hoang ng nhng ht sc gn gi hu nh ta c th tm thy mnh trong . Ti vn nh Kim Dung trong mi bc i ti Trung Quc, trong mi dng vit v Trung Quc. V th ti rt tm hiu Khu X C, Vng Trng Dng, Trng Tam Phong, nhng nhn vt c tht, tin bi ca Trng V K. Ti thch nhc ti Chu Nguyn Chng khng phi v ng l thi t nh Minh, cng khng phi ngy trc ng l tng s, m v ng l nhn vt c tht trong C Gi Long, c k li trong truyn lc Trng V K bt u sng i nhn nh vi Triu Minh. Vi C Gi Long, Kim Dung v nn mt x hi hin thc ca loi ngi, trong thin c ln ln, nh sng v bng ti chng ln nhau nhiu lp, ci phi ci tri tn ti song hnh cng mt lc trong x hi v trong tm l con ngi. Chnh phi v ma gio tng chng nh hai thi cc i lp vi nhau ha vi nhau, trong chnh phi c nhng hnh ng ht sc en ti v trong ma gio c nhng con ngi ng lm thy ca nhng k tng mnh i trn ng vng o. V nht l Kim Dung cho tnh yu ny n gia nhng con ngi m qu hng chnh t ca h

cch nhau vn dm, cho thy nhng gi tr thuc u c l lun cha bao gi thay th ting ni su thm ca tri tim. Sau C Gi Long, Kim Dung cn mt kit tc, l Tiu Ngo Giang H, bn thn ng gi gin hn rt nhiu sau cc tc phm trc. Vi Tiu Ngo Giang H, Kim Dung v mt ton cnh ng i vi mt khung x hi v chnh tr rng ln, trong con ngi va l k o din mi iu xy ra trn sn khu, va chu cnh vui bun ca nhng g do mnh by ra. Tc phm ny mt thi lm ti bit nhn cuc i khng phi ch gm hai mu en trng. Th nhng cn ni thm l, vi s tui ngy nay, ti cng nhn ra rng l mt tc phm phn nh su sc kip nhn sinh, xt xa thay s phn con ngi nm trong mi s x y ca nhng ngn sng lnh d khc nhau, nhng am m y nhn tnh, nhng m mu qu quyt. Cng trong bc tranh y nhng mng ti sng , con ngi vi tnh yu ca n mi sng ln tnh c th ca mnh. V ngay c tnh yu tng chng l mt iu rt ring t cng khng bao gi trn vn, Lnh H Xung ca Kim Dung tuy hnh phc ha hp vi Doanh Doanh nhng chng vn tng nh n mt tnh yu v vng. Vi Tiu Ngo Giang H, ti bit n Ng Nhc v ngy nay n y, lng ti sao khi c nim rn r knh trng. Hng sn tu im ny nm ngay di chn Hng sn ca phi Nga Mi phi l ni giang h lm ngi qua li, ni Lnh H Xung v o cc lc tin gh n nhu cn nng Nghi Lm m ti yu mn chc khng khi no dm vo. Tiu nh em bnh bao ra ! Th ra bnh bao l mt th ngi Trung Quc hay n nh ta n cm, v ta n cm trng th bnh bao ca h trng trn khng nhn. Ti th chic bnh bao v cng bng m ni th thy n nht nho, khng hiu ti sao i hn ngy xa n "my cn bnh bao" mt lc. V ru th ngy xa hn o cc lc tin ung khng bao gi , ngy nay ngi Trung Quc ung bia. Nh ti Vit Nam, u cng c bia, tnh no cng c hiu bia, chai no chai ny to gn c lt. Bia Thanh o ni ting nht, nhng ti rng Cu Hoa sn xa xi cng c bia Cu Hoa. Nh chng trai Trng V K ti khng th khng nh n Quang Minh nh. l so huyt ca Ma gio m chng ln m theo mt ng ha thng leo ln ti. Nhng Quang Minh nh c tht chng ? Quang Minh nh l mt nh ca rng Hong sn. Hong sn l nht danh sn ca Trung Quc. Ng Nhc p nhng Hong sn vt xa Ng Nhc.

(Hnh trch ca "Huangshan in China", Publishing house of China National, Academy of fines Arts, 1994) Hong sn nm trong tnh An Huy, l mt rng ni c 72 nh m nh cao nht l Lin Hoa nh (1860m) v sau l Quang Minh nh (1840m). Huyn s chp rng nh vua Hong n y luyn linh an sng ngn nm nn ni c tn Hong sn. Ngy nay di chn Hong sn l mt thnh ph c sn bay, n t Hng Chu, Thng Hi rt tin. Nh du kho ni ting i Minh, T H Khch, l tc gi ca "T H Khch du k", mt tc phm c gi tr v vn ha v khoa hc. ng n y v tht ln:"n Ng Nhc th khng k mi danh sn khc, n Hong sn th khng k Ng Nhc". Hong sn tht l mt cnh non bng nc nhc vi bn c tnh: sn ni nh vch dng ng, rng thng y hnh th k d, th l lng b him v cnh my bc ni, ni xuyn my. Hong sn l ni thng nht uy danh ca cc ni ln: ci tn qu ca Thi sn, mu hoang d ca Hoa sn, bin my mnh mng ca Hng sn, thc nc cun cun ca L sn v phong thi thn tin ca Nga mi sn. Hong sn chnh l i tng sn thy ca tranh thy mc t nhiu ngn nm nay. Trn sn Hong sn vo ma xun ngi ta ch thy mt vng trng nh tuyt nhng khng phi tuyt, hi ra th l o hoa phong, nh ch trng hoa o.

Ti n Hong sn ngm nhng ngn ni hu nh c tch ny. Trung Quc mnh mng v qu nhiu cnh p, nu ch thm mt ni th l

Hong sn; nu ch thm mt h th l Ty h Hng Chu. Nm di chn Hong sn li cn c mt th trn cn gi li c t thi nh Tng, th k th 9, th 10. Th trn ny lm ti nh n Hi An, ngy nay n l cng ch bn lu nim nhng n c hn Hi An khong 400 nm v ton b nh ca ngy xa cn nguyn vn sut c mt con ng di vi km. Hong sn l nht danh sn, "n Hong sn th khng k Ng Nhc", phi l l do m Ma gio mt thi chn Quang Minh nh lm ngai vng mun nm trng tr, thng nht giang h, chng li cc chnh phi. n Hong sn ti hiu thm rng, nhng g mnh c Kim Dung ngy xa l mt s phi hp ti tnh gia lch s v a l c tht ca Trung Quc, ha trong nn tng thc t ca o l, tm l v x hi ca t nc ny, cng vi ti h cu tuyt vi khc ha nhng trong nhn vt, sng to nhng hnh ng v cnh ng va hoang ng va hin thc. Cuc c chin trn Quang Minh nh khng h c thc nhng Hong sn, ngn ni nm ti h lu sng Dng T, l k chng kin nhng trn chin m mu sut trong lch s Trung Quc. Trc cng nguyn ti vng ny xy ra cuc Hn S tranh hng, cui cng Hng V thua, t t ti Cai H trn b Dng T. Trc , Ng Ph Sai cng b Vit vng Cu Tin tiu dit ni y. u th k ny, y cng l ni Nht v cc nc phng ty xu x Trung Quc. V, lm sao khc c, cng chnh y l ni pht sinh cc cuc cch mng v bo ti t nc mnh mng ny. Ti n Hong sn, hoa o trn nh o hoa phong vn n trng trinh nguyn nh ngy tri t mi m hi. Tt c, nhng g h cu hay c thc, chm trong lch s. Mu nhim thay, thi gian. ---o0o--T TIU NI C NGHI LM N NNG L NG Di chn Hng sn ti khng th khng nh n mt ngi con gi tn gi l Nghi Lm. phi l mt thiu n ti p, hot bt, y nha sng, ham hot ng. Th nhng ng thi, nng l mt tiu ni c vi hnh nguyn nghim tc m cuc i mi mi gn lin ni ca Pht. Nhng cuc u tranh long tri l t trong Tiu Ngo Giang H a y nng xung ni hnh hip, nhng c mi ln phm cht l lm, nng li thm cu mong b-tt tha ti.

Vi tui tc v v cng non km, Nghi Lm "hnh hip" khng hiu qu lm, nng ch c mt vai tr rt ph thuc. Nng ch "ni" trong s hot bt y thng minh ca mnh v cng vi tm lng yu cuc sng , nng cm thy gn gi t nhin vi Lnh H Xung, mt chng trai d yu. Theo cu chuyn, Kim Dung sng to ra c cnh Lnh H Xung phi min cng lm c trng mn phi Nga Mi ca Hng sn, dn u c mt m n t trong c Nghi Lm. Hay thay ci chnh t an cho ln ln, mt k b trc xut ra khi Hoa sn v "theo t b chnh" m lnh o Hng sn, cc v ni s Hng sn dm ph chp gi mt chng trai ham ru ch v ni iu ng t. Trong khung cnh mt tnh cm ny n trong lng Nghi Lm m nng khng bit gi tn. Nghi Lm khng bit gi n l tnh yu, th tnh cm m nng thy th hin bng s quyn luyn Lnh H i ca. Nng khng tm cch km ch n nh cc v s trng ca nng mong i, v i vi nng, tnh cm cha c g l ti li. Cc v s t ca nng gi gin hn, bit l tnh yu v tm cch ngn cn mt cch nh nhng, y t bi nh b-tt ca h. D thng bit bao, mi tnh nh nhng ny ca tc phm, n xuyn sut n cui cu chuyn Nghi Lm rt cuc tr thnh mt ngi ch cht, h th c Nhc Bt Qun. ng thng thay cho nng, nng s n hn sut i v hnh ng m ngi nh Nghi Lm s cho l v o . V khng ai r sau khi cu chuyn chm dt, cc v s n tr v ni tu hnh tng nim, lm sao Nghi Lm qun c lng "quyn luyn" ca mnh. Liu sau nng bit l tnh yu hay khng, l iu ngi c truyn t tr li. n Hng sn, tic thay ti khng cn thy mt tiu ni c no c. i nhiu ni thm nhiu t vin ti Trung Quc ngy nay, ti cng khng thy mt v s n no, ch ng ni ti ni c vai mang kim i hnh hip. Ti nhiu cha ti nghe ni n c s n nhng hnh nh chng ti khng c thm ving. Hn hnh nh s n Pht gio bin mt khi x hi Trung Quc ngy nay. Th nhng ti Bc Kinh, ti gp mt chuyn l. Ti c i xem opera, tung "Truyn nng L ng" ti Nh ht ln Bc Kinh, cch qung trng Thin An mn khng xa. Tung k c chng th sinh n, gia nh n np. Lc nh chng c nh hn vi con gi ca mt ng quan. V sau cha m cht sm, gia nh sa st, chng th sinh ngy cng ngho, gia nh ng quan n t v xa lnh chng. Chng th sinh bun b khng thit g n vic hc hnh, ngy m th vn than di. Ngy n c tiu th con ng quan n thm th sinh, by t vn yu thng chng, nhng ti cha m nng sinh lng r rng, ch nng

vn quyt mt lng chung thy vi chng. Chng th sinh ht sc phn khi, chm ch hc hnh. Chng c ng u ngi con gi l mt nng L ng sng trong h, tu luyn lu nm, bit c hon cnh ca chng, bin hin thnh tiu th n n khuyn nh chng yn tm di mi kinh s. Ngy n n hi hoa ng, i trai ti gi sc i hi, khng ng gp nng tiu th tht ! Chng th sinh ly lm k thy hai ngi ging nhau nh ht m ngi no cng t xng l tiu th c. ng quan n c vi n phn bit ai l con gi mnh, th nhng khng sao bit c c, v nng L ng c thn thng bit ht mi chuyn ring t ca nng tiu th. Nng L ng l hin hnh tiu th, nng phi lm cho trt vai tr, nhng cn thm mt iu th v, l nng l yu chng th sinh mt ri. ng quan n khng bit lm sao nn em c hai nng n Bao Cng nh phn x. Nng L ng c mt ng anh sng ti thy cung, thn thng xut chng. ng anh ny lin bin mnh thnh Bao Cng tm cch bnh vc cho c em gi. Th v thay khi thy hai Bao Cng v hai tiu th ging ht nhau trn sn khu trong s hoang mang hong ht ca ng quan n v chng th sinh tt s. Cui cng Bao Cng tht mi dng ci k mun i l em th sinh v ti ra nh n trng tr xem phn ng ca hai nng tiu th, qua m bit ai tht ai gi. Cng ly v tnh m nng L ng l bn cht ch l con c chp tu luyn ngn nm. May mn thay cho nng, chng th sinh khng ch nng m em lng yu thng, theo v n thy cung. Tng nh vy l n, ai ng y l mt chuyn sai o l, ngi khng th chung sng vi sc sinh ! V ngi thi hnh o l l tng nh tri Dng Tin. Dng Tin em qun n thy cung bt L ng. Ng u L ng cng nh chng th sinh yu ui nht nh nh li, th cht ch khng chu xa nhau. Cui cng L ng nh khng li Dng Tin, nng cu cu Pht B Quan m. B-tt Quan m hin ra, cho nng la chn, nu l v tnh yu th c bin thnh ngi, chung sng vi th sinh nhng phi mt cng phu tu luyn, mt tui th my ngn nm. Nng L ng tha: "Nu khng c tnh yu th sng ngn nm phng c ch g". Xc ng thay li ni ca nng. Sau nng chu cho Dng Tin rt ba ci vy thn, chng l hin thn ca kt qu tu luyn ngn nm ca mnh v v sng lm ngi vi cuc i dn gi. Trong bng ti, ti thm lng cm nhn cu chuyn, nhn ra lng mnh nhiu cm khi v opera ca Bc Kinh ni ting ton th gii m ta tm gi l "ht b". Hay thay, gii php c tnh c l y t bi, y tnh ngi ca

Quan m. Liu lnh thay, L ng, dm b cng phu tu luyn ngn nm lm kip nhn sinh nhiu ri ro, y trc tr; b thn thng lm con ngi yu ui v bt lc trc mi hon cnh. Tt c nhng hy sinh ch lm theo ting gi ca tri tim. V l lng thay, gia Bc Kinh m c nhng v tung c tnh ph phn x hi v y tnh tm linh tn gio, trong Bao Cng tht v gi u tranh vi nhau trc mt ngi dn, trong hnh nh ca Nam Hi Quan m c trnh by ht sc trn trng v cui cng gii php ca Ngi ra l chung quyt, trn vn cho con ngi. Nghi Lm v nng L ng u l nhng hnh tng tuyt p t tnh yu trai gi, mt kha cnh u vit ca vn ha ngh thut Trung Quc. Hai cu chuyn khc nhau xa v kt cc nhng ging nhau ch hai nng u x thn, khng tic mng sng mnh. Nhng iu lm rung ng n tm can ngi c ngi xem. Nhng mi tnh nh nhng nh ca Nghi Lm, mnh lit nh ca L ng u c mt ngun gc chung l tnh ngi. V th chng c th hin khp ni, c th nm trong mt b trng thin tiu thuyt ca Kim Dung, cng c th trong mt tch tung y mu sc v ting thanh la no bt ca operaBc Kinh. ---o0o--NG I SN ( Wutaishan) Nm 67 sau cng nguyn, Ca-dip Ma-ng v Trc Php Lan gp Hn Minh v sau nh ta bit, Bch m t l cha u tin c xy dng. Nh vua ngi Hn cn hi hai v Phm tng: "Php Pht ch lu truyn Thin trc, sao khng thy ging gii ti Trung nguyn". Hai v p: "C ch, ngy nay c v B-tt Vn-th ang ging php ti Thanh Lng sn". Thanh Lng sn cng l a danh c nhc ti trong Kinh Hoa Nghim, phm B-tt tr x: "Vng ng Bc 89 c ni Thanh Lng t xa n nay cc v B-tt thng tr . Hin c B-tt Vn-th S-li cng quyn thuc v cc B-tt khc na ng ti vn ngi thng thuyt php y"90 . Thanh Lng sn l tn khc ca Ng i sn, nm ti tnh Sn Ty, Trung Quc. V nhng l trn m t xa ti nay, Ng i sn c xem l tr x, l o trng ca Vn-th S-li. Theo truyn thuyt, B-tt Vn-th l ngi cng vi A-nan kt tp b kinh Hoa Nghim, sau trao cho Long Vng ct gi ri Long Vng mi trao cho lun s Long Th ph bin.

V th m Kinh Hoa Nghim rt gn gi vi Vn-th v Ng i sn l ni cc v t ca tng Hoa Nghim tu hc. Vn-th S-li l v B-tt c gi l v "i tr". Ngi l mt v c Pht nhng ng vai tr B-tt gio ha, nhiu v thnh Pht l cng nh Ngi. "Vn-th S-li vn thng lm m ca v lng ch Pht. Ngi lun lm thy ca v lng B-tt. Ngi gio ha v lng chng sinhNgi tr trong tr hu thm su, thy bit c tt c cc php ng nh tht, Ngi thng t thu sut tt c cnh gii gii thot" 91 . l li ca Di-lc ni vi Thin Ti v khuyn Thin Ti nn i gp Vn-th S-li. Ti sao Thin Ti phi tm n gp Vn-th ? "V t trc n nay, mi thin tri thc m ng gp ri c nghe hnh b-tt, vo c ca gii thot, c y i nguyn, u do thn lc ca Vn-th S-li"92. Ti t i ng, xung pha nam, n Ng i sn nh l Vn-th. Ng i sn l mt rng ni cch Thi Nguyn, th ph tnh Sn Ty khong 200km. y l mt rng ni vi nm "i" m nh pha Bc, Bc i, cao n 3058m. T thi Hn Minh y c mt t vin th Vnth, v sau ni y c hng trm n cha, bo thp. Ngy nay trn ni c 54 n cha, nm ri rc khp rng ni. Sau khi i qua nhiu con o him ngho, xe n i Hoi trn, l th trn nm gia lng Ng i sn v cng l ni i b leo ln nhiu t vin ch yu ca ni. Ti n i Hoi trn bui tra nhng tri mt lnh, y c cao 1435m. ng o dn n i Hoi tuy rt tt nhng ht sc vng xe, c ai ng n y mi thy y l mt th trn tp np ton c khch hnh hng tham bi. ng n Ng i sn rt kh khn v cng nh th m cc t vin y thot khi s tn ph trong thi cch mng vn ha. T lng i Hoi ta c th i b ln pha bc n Hin Thng t. y l ngi cha c nht ca Ng i, c kin lp trong th k th nht sau cng nguyn. Theo thi gian Hin Thng T c m rng ngy nay c 7 t vin nm trn mt trc v nhiu n nm xung quanh. Tng din tch ca Hin Thng t ln n 80.000 m2. Hin Thng t l ni m Thanh Lng Trng Qun thi nh ng, t th t ca tng Hoa Nghim tr tr v dch, ch gii kinh Hoa Nghim. Ti y c cu i ni v Php thn v Vn-th: Php thn v kh v lai, tr tch oai nghi bt ng, c tng phi khng phi hu, ng ty c d hng chu.

(Php thn khng i khng n, vng yn oai nghi khng ng, c tng chng khng chng c, lun lun ty c ng hin) Pha bc ca Hin thng in l B-tt nh, theo truyn thuyt t thi Bc Ngy (386-534), chnh l tr x ca Vn-th. Ti leo 108 bc thang ln Vn-th nh, lng xc ng v cm n c duyn v danh no cho mnh ci dp ngn nm mt thu ny. Nhng bc thang ny chnh l ni m hng ngn nm nay, k t u cng nguyn ti nay, hng vn ngi n y nh l Vn-th, t cc nh vua n cc hng th dn, t cc thin s n cc c s, t v i lt-ma n cc tiu tng sa di. Ngi ta k rng, n Ng i sn, ai c lng tin tng th th no cng s gp Vn-th trong mt dng hnh no .

Ti cn nh, trong tc phm S t tuyt bm xanh93, mnh c bin dch cu chuyn ca mt v lt-ma tn l Yahden. V ny mt su thng t Ty Tng n Ng i sn chim bi Vn-th, trn ng i ng ht lng tng nim v thin nh lin tc. V cui cng ng c "leo ln 108 bc thang" n B-tt nh. ng va ln gn n nh th gp mt ngi n xin ct chn, ngi ni vi ng: "Huyn diu thay, ci Mt trong thin hnh vn trng". Yahden m ti xch, ly mt t tin cho k n xin th ngi ni

tip: "Huyn diu thay, ci Mt trong thin hnh vn trng v ci thin hnh vn trng ca ci Mt. Th t i ny ta khng thm ly ca ngi. Ta i ngi c tri tim!". Yahden va bit k l ai th ngi bin mt. Yahden m mt tht ln nhn quanh v nhy nh bay ln nhng bc cui v ch cn nghe chung cha nh 108 ting. Ti ln n B-tt nh, ch nghe ting chung vang ra t Vn-th in xy trn . Trn B-tt nh ny vua Cn Long i Thanh cho dng mt tm bia cao 6m, vi th bt ca ng vit bn vn t: Hn, Mn Chu, Mng c v Ty Tng, ca tng tr hu ca Vn-th. Cch khong 1km, ta tm thy Th Tng t, trong l bc tng ni ting ca Vn-th cao 9m, ngi trn lng s t. Cha ny c kin lp trong i ng, nhng b h hoi v c xy dng li nm 1487. Yahden c Vn-th "ty c ng hin", c Ngi c li cho nghe yu ngha ca Kinh Hoa Nghim. n o trng ca Vn-th, ti ly li kinh Hoa Nghim ra c, xem Ngi ni g vi Thin Ti, khi Thin Ti vng li Di-lc i tm Ngi. "Lnh thay, lnh thay! Ny thin nam t, nu la khi lng tin th tm s yu km, s lo u tic nui, nn cng hnh khng trn , s thi tht tinh cn, m ch bm trc vo mt thin cn. Vi cht t cng c y s cho l , th nn s khng pht khi c hnh nguyn, s khng c thin tri thc nhip th, khng c ch Nh Lai c nim, s khng bit c Php tnh (ging Php tnh), Php mn (ging Php mn), cng hnh ( ging cng hnh), cnh gii (ging cnh gii), s khng th no bit ht, bit nhiu, bit n tn cng, bit r, hng nhp vo gii thot, cng nh phn bit, chng bit v chng c gii thot. Mi iu y s khng sao c c" 94. n y th ti hiu. V i tr Vn-th m cng cho rng phi c "lng tin" mi pht khi c hnh nguyn v tr hu. Chng ta thng d cho rng dng tr l c th hiu c php, thm ch tr hu u vit hn lng tin. Th nhng tr no hiu c "ci Mt trong thin hnh vn trng v ci thin hnh vn trng ca ci Mt" ? Tr no nm bt c ci nghch l ? T duy logic thng thng ca chng ta khng th hiu Kinh Hoa Nghim, l iu ti dm kt lun. cng l l do sau khi Pht thnh o Ngi ging kinh Hoa Nghim trong 21 ngy nhng khng ai hiu c, ch tr cc bc i b-tt.

T tng Hoa Nghim ni v Chn Nh tuyt i, trong khng cn bng dng ca s phn bit nh nguyn na. Cn t duy logic ca chng ta ly nh nguyn, ly ta-ngi lm c s, n khng th vn ln, vi ti mc tuyt i. Nh th phi chng khng ai c th hiu Hoa Nghim ? Vnth ch cho ta mt cch, l dng lng tin m "pht khi hnh nguyn". L thay, Vn-th m cng cn lng tin! Ly hnh nguyn tht ln, "pht tm bao la khng cng, khi tm v ngi la b tt c cc ci, ri xa tt c cc chp" 95 . V thn bin theo tm nn vi tm "bao la khng cng" hnh gi s c thn v lng, siu vit ln ta-ngi, b tnh c th v trc nhn Chn nh tuyt i hin ln trong "Mt trong thin hnh vn trng v ci thin hnh vn trng ca ci Mt". Vi cch Thin Ti siu vit tm thn mnh, hiu ng tt c cc php m chng ta thy l mu thun khng sao hiu c v th nhp vo hnh ln m kinh sch gi l th nhp vo o trng ca Ph Hin B-tt.

Vn-th l v i tr v Ngi l k ch ng tu hc cho chng sinh. Nhng mun c tr th phi dng lng tin m pht tm hc tp, l bi ti hc c hm nay. V vy m c cu "Ta i ngi c tri tim". Ngy trc khi bin dch chuyn Yahden ny, ti ch nh cu "Huyn diu thay, ci Mt trong thin hnh vn trng v ci thin hnh vn trng ca ci Mt", cn "tri

tim" ti cho l ph. By gi ti hiu, "tri tim" l tin quyt, "nu la khi lng tin th tm s yu km", khng c tri tim rng ln th khng th hiu c Vn-th. Cn Ph Hin l v "i hnh", v nguyn lc cho hnh ng (hnh) ca Ngi l rng ln v bin, cng phi cng hnh ng nh Ngi mi hiu c i tr ca Vn-th. Ti ch l ngi hc tr nh, dng tr logic thng thng m on m v cc iu nm ngoi suy lun. Tr hu v hnh nguyn ca cc v b-tt qu to tt, qu xa vi i vi ti, th nhng ti cng s n o trng Ph Hin nh l Ngi. o trng nm trn nh Nga Mi sn, tnh T Xuyn. ---o0o--CN U NC THC Ti n T Xuyn, lng bi hi. Tnh T Xuyn l tnh ng dn ca Trung Quc, ngy nay khong 120 triu dn, c din tch hn na triu cy s vung. V dn s cng nh din tch, T Xuyn ln gp ri nc Vit Nam. Tnh T Xuyn c a th rt him tr, c hnh lng cho, bn pha ni non bao bc. Pha nam l cao nguyn Vn Nam, pha ng bc tip gip vi Thim Ty vi cc dy ni cao trn 2500m, pha ng l rng Vu sn, pha ty l Thanh Hi, Ty Tng. T Xuyn ngy xa l mt vng bin cng ca Trung Quc, i sng kh cn, n th k th t trc cng nguyn mi c ngi Hn n khai khn, thng c mnh danh l "bin a h tin". Th nhng T Xuyn l mt vng t c nhiu ngi yu mn do ngy xa n chnh l nc Thc ca Lu B, Quan Cng, Trng Phi, ca Khng Minh Gia Ct Lng. Nh ta bit u cng nguyn (nm 67) c mt nh vua tn l Hn Minh l ngi u tin cho truyn b o Pht. l thi Hu Hn, c khi c gi l ng Hn. Sau gn 200 nm, con chu ca Minh tn l Hin ln ngi, b ng Trc v To Tho chuyn quyn ln hip. Trong gii tn tht nh Hu Hn c mt ngi tn l Lu B 96, ch lm ngh dt chiu, ng dp, au lng v c nghip nh Hn, mi kt ngha cng Quan Cng, Trng Phi dy qun, ph vua gip nc. Mi u c nghip khng i ti u nhng v sau Lu B gp mt k nhn, l Khng Minh Gia Ct Lng 97. Khng Minh gip Lu B chim c t Thc, nay l tnh T Xuyn, ng Thnh 98, nay l th ph ca T Xuyn. Nh

ti thao lc ca Khng Minh m nc Thc m rng v pha ng, chim c Kinh Chu, nm trn sng Dng T, nay c tn l Sa Th. Ngi trn th Kinh Chu l Quan Cng. Cn To Tho 99 b nhiu ngi ght v tnh "a nghi" nhng tht ra l mt nhn vt xut sc. ng l ngi thao lc, gii c vn ln v. ng gi t Trung Nguyn, gi l nc Ngy, khi Lu B chim t Thc, Tn Quyn dng nc Ng. Lc To Tho cht ri, con l To Phi ln thay mi ph b Hin v chnh thc xng , hiu l Vn , khai sinh nh Ngy. thi Tam Quc ni ting (220-280). Ba nc ny chia Trung Quc ra th chn vc, l ba vng t to ln. Nc Ngy nm pha Bc, xung quanh sng Hong H; nc Thc pha Ty, da lng vo Ty Vc v cao nguyn Hy-m; nc Ng pha ng Giang Nam. Ba vng t ny t n l ba nc cc ln, nu ta nh li thi Chin quc, Trung Quc c hng trm nc. Ti nh li cc vng quc n , tng i nh hn nhiu nhng h sng ha hon vi nhau. Th nhng ngi Trung Quc c c thng nht quc gia t thi nh Tn, h quen ngh n mt nc Trung Quc mnh mng t bc xung nam, t ng sang ty. Ba nc Ngy, Thc v Ng v th m nh nhau lin min, khi chin khi ha v li cho hu th tc phm Tam quc ch bt h. Tic thay lch s khng ng nh mong c ca ngi c i sau. Lu B, Khng Minh bi trn, nc Thc mt. Lu B tht bi hn cng c s tri nh Khng Minh ni, nhng ng khng nghe li Khng Minh, phm sai lm cui cng ca i mnh v l sai lm quan trng nht. Chin lc ca Khng Minh l khng nh nc Ng, lin hip vi nc ny m nh nc Ngy. Lu B cng bit th nhng khi Quan Cng b nc Ng st hi ti Kinh Chu th Lu B qun mi tnh ton chin lc, ko qun i dc Trng Giang v nh nc Ng, bo th cho ngi em kt ngha. Tht bi, ng rt lui v thnh Bch 100 trn sng Trng Giang v cht ti . Ti leo ln Bch thnh, lng y xc ng. i, ti ngn ni vng v ny m tng din ra cnh c Lu B cht, giao con cho Khng Minh ri nc Thc i vo dit vong tht chng. Bch thnh nm trn ni cao, nhn xung dng Trng Giang, ngy nay ngi ta c th i b hoc xe cp ln nh. Thnh ny c Cng Tn Thut xy nm 25 sau cng nguyn, ng l ngi xng Thc (25-36) thi Vng Mng cp ngi nh Ty Hn. Truyn thuyt k rng ng thy trn ni , t mt ci ging thot ra khi c dng nh mt con rng trng v nhn m ng xng l "Bch ". Ngy nay ging vn cn, trn ming ging c dng hnh mt con

rng. Ti tm ti cung Vnh An l ni Lu B cht. Xc ng bit bao khi thy ti chn ny cnh din t li Lu B nm trn ging bnh, giao li c nghip v con trai Lu Thin cho Khng Minh. Qun thn ng nghim trang ngm ngi xung quanh, trong c i tng Triu Vn. Hai ngi anh hng kia l Quan Cng th b hi v Trng Phi b m st trc hai nm. Cnh ny c ghi li bng hnh tng c kch thc nh ngi tht, v cng sinh ng. ng cm khi thay c thp mt nn hng ngay ch 18 th k trc c mt nh vua t trn, ngi c bao th h Trung Quc n ngy nay vn cn th cng. L Bch c bi th H Giang Lng khi t t Bch thnh: Triu t Bch thi vn gian Thin l Giang Lng nht nht hon Lng ngn vin thanh bt tr Khinh chu d qu vn trng sn Sm ri Bch rng tng my Nghn dm Giang Lng ti mt ngy Ting vn i b ku chng dt Ni non thuyn nh vt nh bay 101 T tay Lu B, Khng Minh tip nhn c v Lu Thin. Nhng Lu Thin ch l k bt ti, cn Khng Minh khng cn tng gii. ng su ln em qun i nh nc Ngy, cui cng sc qu suy nhc, Khng Minh mt ngay trong tri th 54 tui. l nm 234, con ngi mu lc, thng thin vn a l cng khng trnh khi s mnh. i ng di mi thy ngy xa Tam quc phi l mt thi k kch chin tiu hao sc lc ca c ba nc, t qun vng n binh s. Ch k Thnh n Bch thnh l 600km, ng b ln ng sng, tnh n Kinh Chu l thm 300km na. T Bch thnh hy i ngc dng Dng T v Thnh , phi l ng ngy xa ngi ta a thi hi Lu B v chn ct. i khong 50km Lu B s cho t gi Trng Phi, l ch ngi em kt ngha ny b hi, ngy nay cn n th trn bn sng. Sau c l m ma ca Lu B s n Trng Khnh v t i ng b v Thnh . Ti n Thnh , ngy xa l kinh nc Thc, ngy nay l th ph T Xuyn. Ti y khch khng th khng tham quan n V Hu. V Hu l tn dnh cho Khng Minh nhng n ny chnh l ni th c Khng Minh

ln ba anh em Lu B, Quan Cng, Trng Phi. Tht l mt ngi n xng ng vi nhng cng trnh xy dng ht sc nghim trang, nhng bc tng cc k sinh ng. ng ch nht l bc tng ca Lu B v Khng Minh bng t m vng, mi tng cao khong 3m. ng qu nht l mt bia cao 3,7m truyn li t i nh ng. T hu dc theo cc in th l 28 bc tng ca cc cng thn nh Thc, cng trng ca cc v c ghi li trn cc bia . Pha ty ca cc ngi n l mt g t cao khong 12m, chu vi khong 180m, trn cy ci mc nh rng. chnh l lng m ca Lu B v hai b hong hu ca ng. Ti i sut mt vng g, nhng khng tm ra ca vo, c l chnh l iu phi gi b mt trong 18 th k trc. Trn g ting chim ht vang ln trong ting gi thi qua cc cnh cy, hn thing Lu B hn tm ra s bnh an. Trong n V Hu cn c mt ta xy dng rt ng lu mi c m ca nm 1984, l nh trin lm lch s ca thi Tam quc. Khch vo s c xem mi chi tit ca nhng cuc chin long tri l t ca thi i ny cng nh nhng du tch cn li ca i sng vn ha, x hi v ngh thut ca ngi dn hi ca c ba nc Thc, Ng, Ngy. Ti nc Ngy th vin tng ti chng li c Khng Minh l T M . V sau Ngy dit c nc Thc nm 265 nhng ngai vng li b chu ca T M l T M Vim cp, bin thnh nh Tn. T M Vim l tay kit xut, ko qun dit lun nc Ng nm 280, thng nht sn h, i sau gi l Ty Tn.

Trn nc Trung Quc thng nht mnh mng ngy nay, trong T Xuyn khng cn l bin a na m gn nh nm gia trung tm, ti thm ngh ngy xa d ai thng ai th c l by gi cng th ny thi. K thng ngi bi ngy nay u ch l nhng nm xng tn mc. Th nhng iu lu danh vi s xanh l lng trung lit m ni bt nht l Gia Ct Lng, Quan Cng, Trng Phi. Lu B mt, Lu Thin bt ti m Khng Minh khng c cht t ho vng tc, ng l lng "Cc cung tn ty, t nhi hu d" (ht lng ht sc, n cht mi thi) nh trong bi Tin xut s biu ca ng. Cn Lu B Quan Cng Trng Phi, in hnh kt ngha tr thnh biu tng nhn ngha ca x hi Trung Quc. Trong trn m mu Tam quc di 60 nm, k chin thng cui cng l T M Vim nhng khng ai th ng c m ngc li u cng c bn th ba ngi anh em kt ngha. iu lm lng ngi, bt c thi i no, x hi no, tn th khm phc khng phi l c s nghip m l phm cht ca con ngi, l iu ti r ra hn bao gi ht. ---o0o--NHN KIT KHNG I NO THIU Cch Thnh 16km v hng ty c mt ngn ni tn l Thanh Thnh 102. y l mt ngn ni vi 37 nh vi ri rc nhiu n i ca o gio. Ni y, trong thi gian u cng nguyn c mt o s tn l Trng o Lng 103 thnh lp o gio. Trng o Lng, tng truyn l chu by i ca Trng Lng, mi u hc Nho gio nhng khi v gi hc

"Tin thut" ca Lo gio. ng son ra sch "o th" gm 24 thin lm c s cn bn gio l ca "Thin s o". T ng ca ng trong ni Thanh Thnh c gi l Thin s ng. Ngy nay ti c mt n th Trng o Lng, trong cn li mt bc tng ca ng, n kin lp t i nh Ty (589-618), nhng c xy dng li cui i nh Thanh (16441911). Gio l ca Thin s o da vo t tng ca Lo T, phi hp vi bi ton ch thut v ly php ph thy cha bnh gip dn. V mi khi cha bnh, o s c phn l t nm u go nn o ny cn c mnh danh l "Ng u m" 104. Trng o Lng phi l tin bi ca cc o gia xut chng ca Trung Quc nh Vng Ph, Vng Khm Nh, Trng Qun Phng, L ng Tn, Vng Trng Dng. Trong s ny c L ng Tn l ngi sng lp Ton Chn gio, iu ha ba ngun t tng Khng gio, Lo gio v Pht gio. n tn ni, ti mi thy ni Thanh Thnh qu l mt ngn ni thm u huyn b, cnh quan hu nh c thn. Ti theo xe cp leo tn nh Thanh Thnh, ni c hai cy Ginkgo, l nh cnh qut, mi cy mt ngn nm tui ng chu trc ca n. t o gio ngy nay khng thiu, h mc o en, u bi tc. T Xuyn cn hn hnh c xem l qu hng ca L Bch, mt trong nhng thi ho v i nht ca Trung Quc. ng sinh nm 701 ti Ty Vc, trong mt vng t no khuyt danh pha ty ca T Xuyn, m ng l ngi x . Nghe n L Bch sut ngy m bu ru, cui cng cng v ru m cht, ta d ngh ng l mt th sinh m yu. Nhng khng phi, do dng m l ngi Ty Vc, ng ht sc cng trng, mi lm tui rn kim, t cho l "sc ch ni mun ngi". ng nhn T Xuyn l qu hng, ving Thnh thm n V Hu, ving Bch thnh khc Lu B, ln ni Thanh Thnh c sch nh Trng o Lng. ng ln c ni Nga Mi bn b Mn Giang ngm trng, nghe Thc Tng Tun n cm. Nga Mi l ngn ni cao hn 3100m, trn dng kh long. Ln ngm trng nghe n hn phi l ngi c sc ca lc s. Nhng L Bch khng phi ni danh v sc khe m ng li cho i mt nhn cch v song v gn 20.000 bi th m ni dung th Ph cng phi thn phc "Bch d thi v ch" 105. Nu L Bch l "Tin th" th Ph l "Thnh th" 106. Ph cng dng bc rt lu ti T Xuyn. ng sinh nm 712, thua L Bch 11 tui. i ng l i i chi, ly chuyn i chi lm th v. Trn ng Trng du 107 , nm 744 ng gp L Bch ti Lc Dng. Ma thu nm sau hai ngi chia tay khng bao gi gp nhau na nhng tnh bn gn b sut i. i ng khi lm quan, khi b cch chc, khi chu lon lc, rt nhiu cay

ng. ng ngho ti mc c lc phi i lm ht d, o hong tinh cho con n. Nm 48 tui, Ph a gia nh v Thnh , dng nh trn hai mu t hoang bn b Hon Hoa, vit th xin b bn cc loi hoa lm thnh "Thnh tho ng", nh hng v ni Nga Mi, nh c vi v, cu c vi con, ung ru vi ngi hng xm. Th nhng i ng vn khng yn v sau li xy ra lon lc, ng chy lon mt thi gian ri nm 55 tui li v T Xuyn, nh gn Bch thnh. V sau ng cng gia nh chy lon na v cht trn thuyn nm 770. Ngy nay n Thnh ta s thy mt con sng nh tn l Hon Hoa, n l mt nhnh ca sng Mn Giang. Trn b Hon Hoa, khng xa miu V Hu Khng Minh ta cn thy "Thnh tho ng" xa ca Ph, k nim ng sng y bn nm, t 759 n 763.

Ti n tho ng c ca ng, ngy nay n tr thnh mt khu vc ni ting cho khch du lch. Sui Hon Hoa hu nh nc ng khng chy, m mng di cc cy c th. Bo v l vng trn sui c vt thng xuyn cho nc c trong. Bng qua Hon Hoa l vi chic cu kin trc theo li xa, a ta i t ta nh ny qua ta nh khc gii thiu con ngi v th vn Ph. Ti n gn tng ca ng bng en. Bc tng ny phi l mt tc phm ht sc thnh cng. l mt khun mt tr tu, ng thi c mt nt bnh dn gn gi vi qun chng. L thay, bc tng m tot ra mt cht m chiu, mt cht cm tc, ng nh con ngi ca ng. Thnh cn ghi du hi ca mt n s, l Tit o (769-834). B l ngi Trng An nhng thn ph lm quan ti t Thc nn b lu ng ti Thnh . B lm th t nm ln tm li xinh p l thng, giao du vi

nhng danh s ng thi. Bch C D, Vng Mc u c th xng ha vi b. Pha nam Thnh ngy nay, bn cnh i hc T Xuyn, ta cn li mt khun vin vi mt ta lu cc gi l Vng Giang lu, gm bn tng, cao 30m, l ni c th ngm sng Mn giang. Ti n ni th Vng Giang lu ng ca khng cn cho khch ln lu. Cch khng xa c mt ci ging t thi nh ng, l ni b ly nc ch to th giy hoa thng, mt th giy mu thm, mang tn b l "Tit o tin". Ming ging rt ln, ng knh d chng 5m, nay c np g y kn. Th v nht l ta tm thy trong cng vin ny mt vn trc vi 140 loi c trng tng b v Tit o l ngi yu trc. Khong 300 nm sau Tit o c mt tng s k d tu trong cha Chiu Gic Thnh . l Vin Ng Khc Cn (1063-1135). Thy ca ng l Php Din. Ngy n Php Din ni chuyn xong vi mt vin quan hnh (cnh st thi nay) xong hi Vin Ng: "Th no l T s sang?". Hi xong Php Din t tr li: "Cy bch trc sn, xem xem". Tng Php Din ni chi th thi no ng Vin Ng nghe xong i ng ! V sau, Vin Ng tr thnh thin s xut chng v vi mn ca ng, dng thin Trung Quc pht ln mt ln na trc khi tn li. Vin Ng l ngi son tp cng n Bch Nham Lc v cun sch kh hiu ny tr thnh tc phm quan trng nht ca Thin tng. Trong tc phm ny Vin Ng ly ngun gc l nhng cng n ca Tuyt u Trng Hin 108, thm vo nhng bnh gii ca mnh. Nhng li bnh li cc k tuyt ho v vn chng n ni ngi c d m ra m vn chng hn l ni dung cng n, vng vo ch ngha, phn li tinh thn "bt lp vn t" ca thin. Hc tr ca Vin Ng l i Hu Tng Co 109 thy c nguy nn em t Bch Nham lc. Mi n th k 14 c mt c s trn l Trng Minh Vin i gp nht li, tham kho mi ni v xut bn li nn ngy nay ai cng c th c Bch Nham lc. Th nhng c l mt chuyn, hiu c l mt chuyn khc. Thnh , th ph nc Thc, tng l mt min bin a h tin, khng ng l ch ghi du ca o s, thi s v thin s. Th nhng iu khng c g l l ti Trung Quc, v o s, thi s v thin s khp ni u c trong x s mnh mng ny. o, Th v Thin, l ba sui ngun tm linh quan trng nht ca hc thut Trung Quc v iu k l l chng an quyn vo nhau, nh hng chan ha ln nhau. T tng ch yu ca o l ngm nhn thin nhin v trc nhn qui lut bao trm tri t, t m rt ra php hnh ng cho con ngi. Ci nhn thc ca o l tri kin trc gic t thin nhin, ci hnh ng ca o

l lm m khng tc . V nhng l m o tm ni th ph kh nng din t tuyt vi nht. Thi nhn Trung Quc qua ca bao th h thng l nhng ngi tm cm hng ni thin nhin, dng thin nhin din t ni tm. Th ca h tuy ngn nhng l bc tranh sinh ng v thin nhin, tm hn ca h chnh l tm hn ca o. Cn nh hng ca o gio ln Thin tng cng l iu rt r. Thin ch trng tr v vi t nhin, "tm bnh thng l o" 110, v vy m rt gn vi o gio. Thin Trung Quc l s phi hp hi ha gia gio l ca cc thin ti tn gio n v ct ty ca vn ha Trung Quc tr thnh mt tng phi c lp, nht l sau Lc T Hu Nng. Vi Hu Nng thin Trung Quc dm t b c Kinh Nhp Lng Gi ca t-ma t phng xa mang qua Trung Quc, v th m c chuyn Lc Nng x kinh, i Hu t Bch Nham Lc. Schumann vit "Thin tng c mt ngi cha n nhng nu khng c ngi m Trung Quc th khng trn vn"111. Cui cng, nhiu thi s cng l thin s nh Vng Duy, c ngi i mnh danh l "Thi Pht", T ng Pha, c s t o, ng thi cng l mt trong "bt i gia" ca Trung Quc. Truyn thng va tu thin va lm th cng th hin r nt trong cc thin s i L, Trn ca Vit Nam. Ngy nay, tic thay ba sui ngun tm linh o, Th v Thin hu nh tt lm ti Trung Quc. Thin tng, vi ng ngha "d tm truyn tm" tn li t i nh Tng. o gia vi cu "Khng ra khi ca, m bit c vic thin h" 112 ngy nay b nn hc thut chnh thng hin i ca Trung Quc coi khinh, ch giu. V th, nht l th ng chc chn khng bao gi tr li c thi k vng son ca mnh. Thm ch c ngi ni vi ti, khu m Trung Quc c th ng cng cn chng hay na, ch cn khu m Vit Nam mi may ra ! ---o0o--NGA MI SN (Emeishan) L Bch, nh th tng leo ln Nga Mi sn ngm trng v nghe n cm vit v ngn ni ny: "Nga Mi cao xut Ty Cc thin, La ph trc d thanh minh t" (Ngn Nga Mi cao qu tri Ty phng cc lc, Bao la cy c khong tri xanh). Bao nhiu nm thng trc L Bch, Tp Hoa Kinh (mt tn khc ca Hoa Nghim Kinh) cng nhc ti Nga Mi bng nhng dng: "Ph Hin ha

nhn thin ng chng, hin tng hi Hoa Mi sn" (Ph Hin ha ngi tri cc loi, Hin tng nhiu nh bin Hoa Mi sn). Huyn s chp Nga Mi sn l tr x ca B-tt Ph Hin, khng nhng th ni y cn c c mt ci ao m Ph Hin tng tm cho con voi su ng ca mnh. Nga Mi sn nm pha nam tnh T Xuyn, cch Thnh 160km v pha ty nam, vi nh cao nht l Vn Pht nh o c 3099m. ng ln ni Nga Mi ht sc cheo leo vi hai ng o, mt pha bc di 44km, ng kia pha nam di 66km. Sau ta phi i bng dy cp mi ln c ti nh. Ti ln nh gp mt ngy nng tt, thng thng y my ma bao ph quanh nm v Nga Mi sn nm khng xa hai ging Mn giang v Thanh Y giang. Ln ti y khng kh long, i vi bc ta ht hi.

Tht l mt cnh tng sn k thy t ti cha tng thy. ng i quanh co, c qua khi mt khc quanh, cnh vt li hin ra khc l. Vch ni chp chng cao nh dng ngc. Thc nc trng xa xung nhng con sui su chy ln trong l. y l chn thn tin ca k hoa d tho. V khi ln n ni, ti Kim nh, ta ng trn ngn i Nga cht vt vi mt

 cao 3077m, "bao la cy c khong tri xanh". y hn l ni L Bch ngm trng ri vit bi th "Nga Mi sn nguyt ca" v nghe Thc tng Tun nh n cm. Ngy xa hn ng phi i b ln y bng nhng bc tam cp xanh, ti khng r i bao lu th ti, nhng nu khng ti Kim nh th khi thy "tri xanh" hay "trng thu" v di xung quanh ton l vch ni. L Bch khng phi l ngi u tin ln y. T thi ng Hn (25220) y c Kim nh Ph quang in. n khong i nh ng, nh Tng, ti Nga Mi sn c xy dng rt nhiu. Sau i Minh, Thanh l nhng thi cc thnh ca Nga Mi sn. Ri rc trong rng Nga Mi sn ny l 200 n i t vin, l chn thing ling ca Pht gio Trung Quc. Ngy nay trn Nga Mi sn cn khong 20 ngi cha cn c bo tn v ang tu sa. n Kim nh ti thm c Hoa Tng t. y l cha xa nht v c trng tu vo i Thanh (1866). Gn l Nga Vn am, trong c mt tm bi ng c xut x t i nh Minh. Ti Kim nh ngi ta c th thy mt hin tng gi l "Pht Quang", l nh cu vng hnh trn gm c by mu thng xut hin lc gia tra khi ngi xem ng trn Quang i. l mt trong ba cnh p nht ca Kim nh: Pht quang, cnh mt tri mc v bin my xung quanh Kim nh. Ti Kim nh ta c th nh l Ph Hin v qun i nguyn ca Ngi mnh mng nh bu tri, nh nh dng va mc, nh bin my bao la, nh cu vng ng sc. Cn nu mun tham bi tng Ph Hin th hy n cha Vn Nin t nm cao 1020m ca Nga Mi, tng truyn Ph Hin ngh chn ti y. Cha ny c xy i Tn (265-420), b h hi nhiu ln, n i nh Minh c trng tu li. Nm 1946 cha b ha hon, nay ch cn "Chuyn in" (in nung). in ny c xy t i nh Tng, c hnh vm, khng cn ct ko chng . Trong in c tng Ph Hin bng ng cao 7,3m, nng 62 tn v trn vm thp c khong 3000 tng Pht nh. Nu Vn-th S-li ci s t xanh v i din cho tr hu th Ph Hin c trnh by ngi trn voi trng v i din cho hnh ng. Vn-th v Ph Hin l s hp nht gia tr hu v hnh ng, i din cho nguyn l "tri hnh hp nht". V th m hai v B-tt ny hay c th t hu bn cnh c Pht. i nguyn ca Ph Hin trong hnh ng thng c gi

l "Ph Hin thp nguyn" 113, c nhc nh trong hai kinh Php Hoa v Hoa Nghim. Mun c i nguyn hnh ng nh Ph Hin, tc l "th nhp hnh Ph Hin", l iu khng d, n phi c tr tu ca Vn-th. Ni theo vn chng thng thng, mun hnh ng phi c tr; mun c hnh ng to ln phi c tr to ln, mun c i hnh phi c i tr. V ngc li mun c tr ch thc th con ngi phi t mnh nm tri, t mnh hot ng. V mun c i tr vt trn nh nguyn hiu Tnh Khng th phi c i hnh bao la ca Ph Hin, trong ci c th b vt qua. Ci "tri" v "hnh" nm trong mt th thng nht ca hai mt bin chng m chng ta c th chng ng trong phm vi nh. Hy tr li vi Thin Ti, nh nghe Vn-th ging cc php mn m Thin Ti mi "thm nhp c vo o trng ca hnh Ph Hin" 114 v khi trong o trng , Thin Ti tn mt trng thy trong mi "ht bi nh u cha ng trn vn cng c Ph Hin". chnh l "tt c trong Mt, Mt trong tt c", ct li ca Kinh Hoa Nghim, ci i tr ca Vn-th S-li. Kinh sch i tha nhc n khong 200 v b-tt v mi v ra i cng v hnh ng cho th gian. Ti Trung Quc nm v c tn knh nhiu nht, l Di-lc, Ph Hin, Quan m, Vn-th v a Tng, mi v ch o mt hng khc nhau trong vic gio ha v cu . Th nhng trong cc v th hnh ng ca Ph Hin, "hnh" ca Ngi, l to ln nht bao trm nht, tng kt tt c mi hot ng khc. V th m Ph Hin c gi l bc "i hnh" v cng l v cui cng trong Kinh Hoa Nghim m Thin Ti gp g sau khi i tm gp hn 50 v thin tri thc khc. Vi Ph Hin, Thin Ti cu "B-tt hnh, nht thit tr" v chnh l mc ch cui cng ca b-tt o ca i tha Pht gio.

Nga Mi sn xng danh vi hnh nguyn v tn ca Ph Hin vi vch ni, bin my, bao la nh khng gian, rc r nh hoa l. l ngn ni cao nht ca Trung Quc m ti ln c ti nh, trn ti th dc v thiu dng kh. Ti cng ht hi v i tr ca Vn-th, i hnh ca Ph Hin qu cao xa, qu kh ti. Th nhng bi hc ti ngm ngh c trn ngn ni ny l nhn thc v hnh ng phi i i vi nhau, n khng phi l bi hc lun l o ngha m l phng cch nhn thc. N ni rng nhn thc ch thc ch xut hin trong hnh ng. Nhn thc dn ng cho hnh ng nhng ch hnh ng mi em li tri kin ch thc. ---o0o--NHNG KCH THC V I T chn ni Nga Mi c con ng s 31 i v pha ng, cch khong 30km l mt th trn nh tn gi l Lc sn (Leshan) . Lc sn l ch t hi ca ba con sng Mn Giang, Thanh Y giang v i h. Ba con sng ny nhp lu ni y nn ch ny nc xoy, sng d, xa nay ghe thuyn b m rt nhiu. Ngy n c mt tng s tn l Hi Thng i qua, thy thuyn b i li rt nguy him, ng quyt xy ni y mt tng Pht tht ln m ngi Trung Quc gi l "i Pht". ng la mt ngn ni nhn ra hng ba con sng, quyn tin bc ca ci bt u cng trnh xy dng. Vin quan a phng thi thy ng c tin ca, i chia chc. ng khng khi t chi, ni l tin ca b tnh quyn gp, khng phi l tin ca ng v ni thm, nu ca ng th ng khng tic g c. Vin quan n hi xin th mt ng, no ng Hi Thng mc mt a ngay. Vic lm d nhin lm ngi thn u s, Hi Thng bt u cng trnh xy dng, l nm 713, i nh ng. Hi Thng xy dng n cui i mnh vn cha xong, sau khi ng cht nhiu tng s tip tc cng trnh. n nm 803, chn mi nm sau, i Pht Lc sn hon thnh, ngy nay l tng Pht o t ln nht th gii. l tng Pht Di-lc cao 71m, o t mt vch , lng da vo ni Long Vn, mt nhn ra sng, mt ngang 3,3m, tai di 7m, vai rng 24m, trn bn chn ng c 100 ngi. Kh tng Pht hng v, xng ng vi cu "Sn th nht tn Pht, Pht th nht ta sn" (Ni l mt v Pht, Pht l mt ngn ni). Sau khi tng hon thnh tu b khng cn b m. Nhiu ngi cho rng lc xy dng, ni c xung sng v bin i lng sng mt cch thun li, ch ng c cc dng nc xoy. Nhiu ngi

khc cho rng Di-lc m nhn ra sng th dng sng l ngun n phc v tn. Lc sn thc ra l mt th trn nh nhng nh i Pht ln nn ngy nay tr thnh mt th phn vinh vi nhiu du khch. y l ni ca trung tm bo tn vng Nga Mi-Lc sn, theo cng thc m ngi Trung Quc a ni "Ln Nga Mi nh l Ph Hin, xung Lc sn tham bi Dilc". n Lc sn ti c bit thm ngy xa tng i Pht ny c thm mt ta lu i cao 13 tng che ch bc tng, gi l i tng cc, nhng b hy cui i nh Minh. Th nhng ma gi bao th k khng h hn g n tng Di-lc bng , c chng l trn u, vai, tay o ca tng ru phong bm xanh r. Hai bn t hu bc tng c ng i t di chn i Pht ln ni Long Vn, trn c cha Linh Bo vi thp gch cao 38m xy trong i nh Tng. Cng ti ta c th thy tng Hi Thng m khun mt v iu b cng quyt ca ng hu nh cn truyn t ch st ca ngi xa. Ri Lc sn vi km l khng cn thy du khch u na, chng ti i hng bc n Bt long o. Trn dng Thanh Y Giang ti lc vo mt "quc " ch ton l thp tng, l "Thin thp Pht quc" ti To Ng Than. Ni y, tuy khng n ngn ngi thp nh tn gi nhng con s cng ln n 108 ngn thp, khng thp no ging thp no, tt c u c tc bng "nh thch". Cnh vt u tch y lm ti nh n cha Linh M v in Hn Chn Hu. C hai ni u l cnh thanh sn thy t, sng lin ni, ni ngn sng. iu khc bit vi x Hu b nh l ngi Trung Quc khng a nhng con s nh, nhng kch thc b. Ln trong 108 ngn thp l mt tng Pht nhp Nit bn di 45m, cao 12,5m. Gia ni rng c tch, nhn xung l nc, nhn ln l ni, gia v s tng thp v trong mi hng trm quen thuc, ti bng nh thng ngun sng Hng tha thit.

Nhng ngy xa y hin v r mn mt vi mu nc trong xanh, vi lng knh s khi i thuyn qua trc in Hn Chn. l ngi in nm ng ch ming con rng v i, mt nhnh ca Trng sn, ci mnh ht nc sng Hng. phi l ni m ngy xa cn rt nh, ti cm thy gia tri t ny phi c ci g thing ling, n khng th ch l ct tr tri c. Th gii khng th ch l vi ht in t quay vng vng xung quanh ht nhn c, ti t nh khi ln ln. Tuy th nu hi ci thing ling l g, khng ai tr li c r rng. Ngy n nghe Goethe, nh th ln ni: "Gia tri v t hn phi c ci g khc na", ti thy mnh khng n c lm, nhng nh th v cng nh bc hc ngi c cng chng ni g thm. ng khng bit hay bit m khng mun ni ? Khng phi ch Goethe, nhiu ngi phng ty dng nh cng khc khoi v "ci g nm gia tri v t". Ti nh n cu chuyn ca mt phi hnh gia. ng ta t hi, mnh i bao nhiu tng tri ri m chng thy Cha u c. Mt nh gii phu p li, ng m bao nhiu ci u ri m cng khng thy t tng u c. Xem ra, ci thing ling khng phi l th ta thy, ta c th s m c. N nm ngoi nm gic quan ca ta nhng n thm nhp v iu hnh mi s. bn mi nm tri qua k t lng knh s ngy xa ti in Hn Chn n ngy nay c hn hoan ng

trc tng i Pht nhp nit bn ti Hng Nh T Xuyn, ti cng khng bit r hn bao nhiu ci thing ling thc cht l g. Th nhng iu ti hiu r l cu hi n ca mnh ngy trc khng h l thc mc ca tr con kh di m l vn trng i nht ca con ngi. ---o0o--I TC (Dazu), THCH NG NG QUN Cch Trng Khnh v hng ty khong 100km c mt vng hoang d ng yn trong rng ni. Mt ngy n trong nm 1939, mt gio s ngnh kin trc tnh c n thm v khm ph nhng tc phm iu khc tuyt p nm trong nhiu hang ng. Nhiu ngi bt u n tham quan th chin tranh th gii n ra v Trung Quc lm vo cnh ni chin trin min m Trng Khnh l mt trong nhng cn c a ca Quc Dn ng. Sau ngy ha bnh lp li nhiu ngi li n thm ni y, th nhng li c mt lot xo trn mi xy ra, mang tn cch mng vn ha. May thay c mt ngi cu nhng tc phm iu khc trong pht cui cng, trc khi chng b ph hy. Ngi l Chu n Lai, Th tng thi ca Trung Quc v cc hang ng l i Tc Thch qut. V sau ti bit thm ng cu nhiu n i tng thp ca o Pht, trong c cha Linh n Hng Chu. C ngi khng ngi gi ng l mt v h php. C ngi ph hoi th cng c k cu h, iu xy ra trong lch s Trung Quc rt thng. i Tc khng h l mt ni hoang d nh ta tng. Huyn s chp rng c Pht t chn ti mt h nc Bo nh sn ti i Tc, vt chn di n 2m, v th th trn xa xi ny c tn i Tc (chn ln). S tht lch s l cui i ng, thi ng V Tng, Pht gio b bc hi, nhiu tng s b Trng An chy v T Xuyn n i Tc. V sau khong cui th k th 9, c mt vin tng tn l V Qun Tinh 115chng li triu nh Thnh , ng rt v i Tc, ni Bc sn, cho qun o ni tc hnh tng Pht cu nguyn. Trong khong 250 nm sau, trong thi Ng i (907-960) v i Tng (960-1279), nh hng Pht gio trong vng ny rt mnh. T m pht sinh vng i Tc vi khong 70 khu vc gm 50.000 tng Pht nm ri rc, m hai thch ng ti Bc sn v Bo nh sn - hai bn cch nhau khong 20km - l quan trng nht. C xem i Tc ri ti mi thy tm vc ca n ngang hng vi Vn Cng thch qut trnh by trong cc chng trc. Ti Bc sn, cch i Tc khong 2km, ta thy mt ng cao khong 7m, di 500m, trong l v s tng p. pha nam ca ng l

cc tng tc trong th k th 9, 10, hnh vc y n o qun gin d, l ngh thut i ng v Ng i. pha Bc l cc tng i nh Tng, th k th 12, vc gy nhng nhiu trang sc, qun o cu k. Ni y, sau khi ving Ng i v Nga Mi, ti c gp li Vn-th ci s t v Ph Hin ngi voi trng. Trong cc tng ti Bc sn th tng Nht Nguyt Quan m c l p nht. V sau ti mi bit mnh s cn n nh l Quan m ti Ph sn. i v pha bc ca i Tc ta n mt ni gi l i pht loan nm di chn ni Bo nh sn. Ni y trong th k th 12 c mt danh tng trn l Triu Ch Phng. ng l ngi khi cng xy dng thch qut ny t nm 1179. Sut 70 nm nhiu th h ngh nhn lao ng ni y ngy nay ta c khong 10.000 tng Pht chim bi. Triu Ch Phng l mt tng s Mt gio k b. ng l ngi c truyn php Kim Cng nh ca Du-gi b Mt gio 116 t Kim Cng Tr 117 . Kim Cng Tr l ngi n , l mt trong ba i s truyn b Mt Tng ti Trung Quc. Triu Ch Phng t tay tc nhiu tng ti Bo nh sn, trong nhiu tng T-l-gi-na v nhiu v b-tt rt l, trnh by quan nim v v tr ca Mt gio 118. ng qui m nht hn phi l ng Vin gic, trnh by ba v Pht ca ba thn: Php thn, Bo thn, ng thn. Hai bn l 12 v b-tt, mi v c v mt v th ngi khc nhau. Nhiu sch nc ngoi cho rng bc tng quan trng nht l Quan m vi 1002 cnh tay (c ni ghi 1007), ta ra chim mt din tch 88m 2. Trong cc ng Bo nh sn ta cn thy rt nhiu "bin tng" ca kinh sch Mt tng nh i Bo, Qung b lu cc, Thin tr b mt l kinh. Ngoi ra c cc kinh hin gio nh Kinh bo n ph mu, din t cng dng dc ca cha m. Nhiu sch nc ngoi khng bit tch kinh, cho rng l thch tng m t "i sng hng ngy". Tranh Thp mc ngu ca Thin tng cng c o trn vch , trng rt hm hnh, sau gn 1000 nm m tng i cn c bo tn.

Bo nh sn l mt cng trnh ni ln s ha nhp him thy ca hai tng phi Mt tng v Thin tng ti Trung Quc. Lch s Pht gio Trung Quc thng hay trnh by Mt tng nh mt tng phi cc oan t o. Ti cho rng, khi nhn l mt gio, Mt tng cng chng cn ai hiu v mun hiu Kim Cng tha, hnh gi cn phi c qun nh trong mt mn phi nht nh. Gia Mt v Thin tng c nhng ci rt chung, mt d mt ngoi hai bn khc nhau rt nhiu, ti t nh. Ti nh li cuc i ca 84 v thnh tu gi ca n , cc v sng trong th k th 8 n 11, tc cng ng l thi ca nh ng nh Tng, thi vng son ca Thin tng Trung Quc, m cng l thi xy dng cc thch ng ny ti i Tc. K l thay thi gian , l thi k ca cc thin s ch trng "thy tnh" l thnh Pht, ca cc v thnh tu gi ch cn qun ng Tnh Khng l nhp vo "ci ca khng hnh n Dakini"119. cng l thi k ca T o Hnh, Khng L, Gic Hi ti Vit Nam, nhng v ht th khng kh ca Mt v Thin tng. Cc v chnh l nhng i thnh tu gi ca Vit Nam, nhng k thong dong ra vo chn sinh t, t "thn thng kim bin ha"120. Cc v cng l thin s t o, siu vit vt trn chuyn c-khng: "Tc hu trn sa hu, Vi khng nht thit khng" (C th mun s c, Khng th tt c khng)121.

Bao gi tr li ng Bng Trn, Ln ni Si Sn ngm la vng122. Ngay gia Trung Quc m ti bng nh cha Thy ti ni Si Sn tha thit, bit bao gi mi sng li thi gian tuyt p . Si Sn thuc tnh H Ty ch cch H Ni c 25km. Cng nh i Tc ghi du chn Pht th Si Sn ghi du chn T o Hnh. Cc bc c o, cc v tu Mt tng thng c du n ca mnh theo cch . Ti yu thch Pht gio Vit Nam thi L Trn v l ni dung hp gia Thin v Mt tng, khng cht phn bit. Cng nh Thin tng c c Thch-ca l s t mn phi mnh th trong Mt tng cng th, Php thn, Bo thn ca Pht truyn Mt gio cho Kim cng tt-a v t c mt truyn v sau. Thin cng nh Mt tng ch l hai mn phi trong v s php mn ca o Pht, ta khng nn ri vo cm by thng tnh ca t tng ph phn so o ng sai, chng ty thuc vo cn c trnh ca hnh gi, ti t nh. --- o0o --HT

. Mahasiddha, sng trong khong t th k th tm n th mi hai ti n . Huyn s ghi li 84 v i thnh tu gi, xem Dowman Keith, Master of Mahamudra. Song and histories of the Eightyfour buddhist Siddhas, New York, 1985 2 . Xem chng Con tru in trong phn th t 3 . Dakini, cc v n thn thng c nhc n trong Kim Cng Tha, xut hin bo v gio php. 4 . Trch cu k v T o Hnh 5 . Kosala 6 . Pataliputra 7 . Tr v t 324 n 185 trc cng nguyn 8 . Ngy nay ch cn khong 10 tr 9 . Xem chng n Jokhang trong phn th t 10 . Tc phm ng ch nht l Sur les traces du Bouddha, Paris 1929 ca R.Grousset (1885-1952), nguyn l gim c bo tng vin Guimet ti Paris v hi vin vin Hn Lm Php. Nhiu t liu trong sch ny c trch t tc phm ny 11 . Sarvastivada 12 . Asanga, th k th 4, i lun s ca Pht gio, ngi sng lp Duy thc tng 13 . Vasubandhu, khong 316-396, mi u l lun s ca Nht thit hu b, v sau ca Duy thc tng, l t th 21 ca Thin tng n 14 . Tr v t 320 n 499 15 . Nagarjuna 16 . Madhyamika 17 . Silabhadra 18 . Xem Archaeological Survey of India, Report 1922-23 19 . Dignaga 20 . Dharmapala 21 . Vijnaptimatratasiddhi 22 . Thp i lun s: Thn Thng, Ha Bin, c Hu, An Hu, Nan-, Tnh Nguyt, H Php, Thng T, Thng Hu, Tr Nguyt
1

. Santideva . Bodhicaryavatara 25 . Vt trng tc lo, Th v bt o, Bt o to d (Vit dch Nguyn Duy Cn) 26 . Li Pht Thch-ca 27 . Buddhaghosa 28 . H.W.Schumann, Auf den Spuren des Buddha Gotama, Walter Verlag 1992 29 . Hnh trch ca S.Dhammika (sch dn)
23 24

30

. Cch ni Pht hay dng ch nhng ngi sn sng tip thu

. Assaji . Anathapindika 33 . Devadatta 34 . Ngi cha ny nm di chn ni Linh Thu, pha ng Vng X
31 32

. Ratna mountain . The Dalai Lama at Harvard, Jeffrey Hopkins, University of Virginia 37 . Sch dn 38 . Vinitaruci 39 . Ngy nay l i ng thuc tnh Sn Ty, Trung Quc
35 36

. Trng b kinh, 16 . Theo Trng lo ni k (Therigatha 252-270), thuc Tiu b kinh 42 . on thng c trong cc tp B Kinh 43 . Benares 44 . "Ngi mc o vi kh hnh", 1052-1135 45 . Trong lc phng Ty chnh xc nh th th ngi n , do quan nim "min vin" ca h, li thiu chnh xc v thi gian v s lng. Trong lch s h thng ty tin ghi "vi trm nm" ch mt khong thi gian nht nh v hay dng con s 500 ch s lng ln. Trong cc Kinh ta hay c thy cc o s vi "nm trm t" hay nh vua vi "nm trm c xe" 46 . C l thuc phi Ni-kin-t (Jain), phi ny ngy nay vn cn 47 . Hnh trch ca H.W.Schumann, Auf den Spuren des Buddha Gotama, Walter Verlag, Freiburg 48 . Thng ko di t thng su n ht thng chn mi nm 49 . Hnh trch ca H.W.Schumann, sch dn 50 . Trch kinh V Ng tng (Anatta Lakkhana Sutra), Vit dch ca Thch Thin Chu 51 . inherent existing 52 . Xem "V ng l nit bn" ca Thch Thin Siu 53 . Samyuttanikaya 54 . Hnh trch ca H.W.Schumann, sch dn 55 . Theo "Pht thuyt i bt nit bn kinh", Vit dch ca Thch Nht Chn 56 . Tn khoa hc l shorea robusta
40 41

. C l Huyn Trang ni Kasia by gi . Tc l sng Little Gandak 59 . L ha thiu 60 . Trch Thch Thin Chu, sch dn
57 58

. Hnh trch ca H.W.Schumann, sch dn . Kinh dn, Vit dch ca Thch Nht Chn 63 . Hnh trch ca H.W.Schumann, sch dn 64 . Hnh trch t H.W.Schumann, Buddhistische Bilderwelt, Eugen Diederichs Verlag 1993 65 . Schumann dng t "Gouverneur" ch v tr ca Tnh Phn
61 62

. Trch Tng ng b kinh 3,1. . Theo mt ti liu th Mc Kin Lin dng thn thng n ly nhnh con Bodh Gaya trong nhy mt 68 . Hnh trch ca S.Dhammika, sch dn 69 . Trch "The snow lions turquoise mane" ca Surya Das, bn dch "S T tuyt bm xanh" ca tc gi, Nh xut bn Tp H Ch Minh, 1999 70 . Trch Tng gi thi c Pht, Thch Chn Thin, Vin nghin cu Pht hc Vit Nam, 1991 71 . Hnh trch ca S.Dhammika, sch dn 72 . tc l A-dc 73 . Thng thng l 74 . Hnh trch ca H.W.Schumann, sch dn 75 . Govinda, Sch dn
66 67

. Hnh trch ca R.Grousset, sch dn 77 . 598-649 V vua i ng rt c cng vi Pht gio Trung Quc. ng ch thn vit bi "i ng tam tng thnh gio t", l ngi gip cho s nghip dch kinh ca Huyn Trang c thnh tu 78 . Xem chng "Vui p thay thnh Vng X" trong phn hai 79 . 1586-1641 80 . Vit dch ca Thch Nht Chn 81 . Mt chic rng Pht khc hin nay c th ti cha V y sn ti Tch Lan. Theo truyn thuyt th cui th k th t sau cng nguyn, thi nh vua Tch Lan SriMeghevanna, c mt vng t ca nc Kalinga, n tn l Danta Kumana i lnh nn ti Tch lan, mang theo mt chic rng bn tri ca Pht 82 . Tsongkhapa, 1357-1419 83 . Cn Long l nh vua ni ngi Ung Chnh v c nhiu truyn thuyt cho l hu thn ca mt thin s Vit Nam 84 . Li ca Di-lc ni vi Thin Ti. Trch Kinh Hoa Nghim, Phm Nhp php gii, Vit dch ca Thch Nht Chn 85 . Xem thm hai chng u tin ca phn th t 86 . Bn php nn l trong cc thi vua V ca Bc Ngy, mt v V khc ca Bc Chu (574), V Tn i ng (840-847) v Th tn thi Hu Chu (gia th k
76

th 10). Bn php nn ny c gi chung l "Tam V Nht Tn php nn" 87 . Vimalakirtinirdesa-sutra 88 . Cch dng ch ca W.Schumann 89 . "ng Bc" v da trn v tr ca X-v ti n , l ni Pht ging kinh Hoa Nghim 90 . Trch T in Pht Hc Hn Vit, Ch bin Kim Cng T, H Ni 1994 91 . Trch Kinh Hoa Nghim, phm Nhp Php gii, Vit dch ca Thch Nht Chn 92 . Kinh dn 93 . S t tuyt bm xanh, Nh xut bn Thnh ph H Ch Minh 1999 94 . Trch Kinh Hoa Nghim, phm Nhp php gii, Vit dch ca Thch Nht Chn 95 . Kinh dn 96 . Sinh nm 161, mt nm 222 97 . Sinh nm 181, mt nm 234 98 . Chengdu 99 . Sinh nm 155, mt nm 220 100 . Baidicheng 101 . Bn dch ca L Nguyn Lu, sch dn 102 . Qingcheng 103 . Sinh nm 34, mt nm 156 104 . Trch "Lch s Pht gio Trung Quc", Thch Thanh Kim, Thnh hi Pht gio Tp H Ch Minh 1991
105

. Nhiu t liu trong chng ny c trch t "ng Thi tuyn dch", L Nguyn

Lu, Nh xut bn Thun Ho, 1997 . Ngi th ba l Bch C D (772-846), c mnh danh l "S th" . u mt bi th ca Ph 108 . 980-1052 109 . 1089-1163 110 . Li ca thin s Nam Tuyn (738-835) 111 . W.Schumann, Mahayana-Buddhismus (i tha Pht gio), Eugen Diederichs Verlag 1995 112 . o c Kinh: "Bt xut h, tri thin h". 113 . l: 1.Knh l ch Pht, 2. Xng tn Nh lai, 3. Rng tu cng dng, 4. Sm hi nghip chng, 5. Ty h cng c, 6. Thnh chuyn php lun, 7.Thnh Pht ti th, 8. Thng theo hc Pht, 9. Lun thun chng sinh, 10. Hi hng cho tt c 114 . Trch Kinh Hoa Nghim, Vit dch ca Thch Nht Chn 115 . Trch t liu do cha Khnh Anh, Paris pht hnh 116 . Trch Pht Quang i t in, 1994 117 . 671-741 118 . Xem "Kumbum", man-a-la v i" trong phn th t
106 107

. Theo quan im ca Kim cng tha, l ni khng cn s ti sinh . Th ca vua L Nhn Tng khen Gic Hi 121 . K ca T o Hnh (mt nm 1115) 122 . Trch i mt ngi Sn Ty, th Quang Dng
119 120