You are on page 1of 10

NGN NG PHT HC Brookzyporyn (Northwestern University) Thch Nhun Chu dch ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.

org Chuyn sang ebook 6-8-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
BO LU HAY PHIN DCH TRUNG TRUNG HOA V CHU TY TNG V MNG C MIN NAM V NG NAM CHU CC PHNG NG HIN I

---o0o--Khi truyn b rng ri sang chu , Pht gio thnh cng khi vt qua mt s vn ni bt t nhng gii hn v ngn ng trong mt s trng hp phi phin chuyn thnh mt ngn ng rt khc vi ngn ng ni ca n . Gio l o Pht c truyn t bng li ni qua v s ngn ng v ting ni a phng. Cn Kinh tng, khi c vit ra, li c phin dch thnh hng t ngn ng ngay c trc thi k hin i. Do v ngun gc lch s khng cho php cc hc gi dng ngn ng ni trong vic ging dy, bi vit ny s tp trung vo nhng tng c vit ra, nhm kho st vic truyn dy qua li ni ch trong thi k Pht gio n . C ng cc li dy t chnh kim khu ca c Pht c ghi chp li chng? l vn ang cn tranh ci. Thng ta b (Sthavira) cho rng ting Pli, ting ni ca ngi dn vng Trung n m b phi y ang s dng cho kinh lun ca h, chnh l ngn ng ca c Pht. Tuy nhin, gii nghin cu ngy nay li ch ra mt cch y thuyt phc rng, Pli l phng ng ca dn tc pha Ty, ng hn l Trung ty ca Trung n. Trong khi chnh c Pht l ra phi dng mt phng ng ca min ng, c th l ngn ng c Ma-kit- (Magadha), ting ni a

phng ca vng m ngi i qua, hoc c th mt dng no t ting Ci-n 1 ca cc c dn vng sng Hng. Khng ch ring li ni ca c Pht c ghi li bng ngn ng y, m nhng ngn ng v hnh thi no trong kinh tng Pli tit l du tch mt s phin chuyn t phng ng min ng sang phng ng min Ty. Do vy, rt an tm tha nhn rng trong giai on u ca s phin chuyn ngn ng y, ting ni c Pht dng c chuyn thnh phng ng ca nhng vng bt c ni u m tng s Pht gio i qua. Chnh c Pht quy chun cch dng ngn ng hay ting ni a phng trong vic truyn t gio l. Theo mt on kinh vn kh hiu c lu tr trong cc tng lut, c hai v tng, vn trc khi xut gia l dng B-la-mn, thnh cu c Pht cho php c trnh by li gio l theo hnh thc tng ng nh ting Sanskrit (trong kinh Ph-) trnh khi s sai lc. Tuy vy, c Pht t chi li thnh cu v lin ch dy cho cc thy t-kheo nn truyn dy gio l theo ngn ng ni ca chnh a phng h. on kinh vn ny c hiu tng qut nh l s cho php cch dng cc phng ng khc nhau trong vic truyn b Pht php; iu y ph hp vi tnh ph bin ca o Pht v nh cn bn l khin cho gio php c ph cp n mi tng lp, l s phn ng vi t vi quan nim cm ch v gio l ca B-la-mn. Ban u, s duy tr gio l bng ngn ng bt bin c xem nh l tiu chun thit yu ca tnh xc thc, v iu ny gp phn ln lao thc y s phn k v mt ngn ng v lan ta gio l khi o Pht ri khi qu hng l bnh nguyn sng Hng. Cc kinh vn c truyn ming cho n nay u c t nhiu phin chuyn thnh cc phng ng khp vng Trung n d hiu v truyn b rng ri hn. Ngy nay chng ta ch c bit c hai ngn ng: Pli v Gndhr. Pli hin l mt phng ng ca min Ty n , trong khi Gndhr l phng ng c dng rng ri vng Ty Bc ca tiu lc a v, vi s ln mnh ca vng triu Qu Sng (Kushan) vng Bactria v Trung , Pli tr thnh ngn ng kinh in ca Thng ta b, v Gndhr l ngn ng chnh ca b phi m-v-c.2 Cc t liu ng k sau ny cp mt ngn ng khc l Prkit 3 c nhiu b phi s dng, gi l ting Paic, Apabhraa, v Maddhyoddeika. Apabhraa c quy cho Chnh lng b (Sammityas) hoc Trng lo b (s: sthavira). Cn ting Maddhyoddeika c quy cho i chng b (Mahsaghika).

Ban u, cc trng phi phi truyn b kinh in ca b phi mnh bng ting Prkit. Mt s cc b phi, nh Thng ta b, vn gi li ngn ng Trung n ca h, trong khi mt s b phi khc b li cun vo phong tro gi l phc hng ting Sanskrit v bt u Sanskrit ha nn vn hc m h c th bm. Cng vic Sanskrit ha nhn nh l mt tin trnh tim tin tha nhn cho cc b phi c truyn b rng ri sang cc vng rng ln tri qua s pht trin khc nhau ca cc a phng. Vn h ca phi Cn bn Nht thit hu b (Mla-sarvstivda) ch c lu gi trong kinh in Pht hc bng ting Sanskrit, nhng lp a tng c tit l cho bit nhiu du tch c bn ca n l ting Prkit. Nhng bn tho d dang cn lu li cho bit rng trng phi m-v-c (Dharmaguptaka) cng tham d trong tin trnh Sanskrit ha, t nht l trong vng Trung . Nhiu bn tho pht hin thm c Afghanistan t nm 1994 h tr cho quan im cho rng i chng b (Mahsaghika), v c bit l Thuyt xut th b (Lokottaravda), dng mt hn hp c bit ca ting Prkit v Sanskrit c th c gi l ngn ng lai tp Sanskrit ca Pht gio (Buddhist Hybrid Sanskrit) trong ngha chnh xc nht, v c th l iu lin quan n nh maddhyoddeika; e: intermediate recitation), mt thut ng vn cha c hiu mt cch ton trit. ---o0o---

BO LU HAY PHIN DCH


Khi Pht gio bt u lan ta vt ra ngoi tiu lc a n , nhng ngi truyn b v cc mn bn a phi i din vi vn l lm sao truyn t gio l, nghi thc, v kinh vn trong mt mi trng hon ton khc bit v ngn ng. C bn, c hai kh nng chnh h gp phi: bo tr ngn ng n nh vn thng dng, hoc l phin dch sang ngn ng a phng. Lu gi bn nguyn n vn gip cho gii thc hnh c c mt vi li lc, trong s l ngha linh thing ca li kinh truyn khu v kinh vn c ghi chp ra t cch dng ca ngn ng linh thing c cho l pht xut t qu hng ca c Pht hoc l ngay chnh t li ca c Pht; c tip tc tip cn vo cc ngun khc ca n , v mt cch quan trng, khng m h trong vn thut ng. iu y cng cung cp mt s lu thng hu ch chung trong lnh vc a chng (multiethnic) v a ngn ng (multilingual), khng cn l chuyn nh khi mt tro lu truyn b Pht gio tr nn c tn tr bi cc th lc thng tr v tim lc thng nht ca h. Mt khc, ngn ng n c l kh hiu i vi phn ln cc mn bn ngoi n v c s tr ngi cho vn truyn o,

c bit l trong nhng vng s dng ngn ng phi n-u. iu kh hiu ny s khin to thun li sn sng thay i ngun gc n bng mt ngn ng bn a, cho d nhu cu tt yu ca vn nghim trng l tm mt s tng ng ti thiu trong ngn ng thay th cho kh khn ca thut ng Pht hc n . Nhng tho lun cn c c lu gi trong cc lun gii ting Hn v Ty Tng ch ra r rng rng c mt s dch gi rt am tng v cc vn thuc phng php lun (methodological), ng vn (philological) v vn ha lin quan n cng vic dch thut. Nhng phn nh ca h trong lnh vc ny to nn kt qu l mt n lc thit nh mt phng thc ni lin hai s phn cch v vn ha v ngn ng. Trong tin trnh lch s c hai kh nng ny lu gi li ngun gc n v phin dch thnh ngn ng a phng c vn dng, c khi cng lc c hai. C i lc ngn ng a phng c chn phin dch chnh n li tr nn ngn ng vt gii hn ngn ng mang tnh tn ngng (c ngha l cch din t c dng trong kinh in v trong nghi l) trong khi cc hnh thi c bit ca Pht gio vt xa hn cc ranh gii ngn ng, nh trng hp Trung Hoa v Ty Tng. Mc d khng c mt truyn thng Pht gio no a ra nhng mnh lnh quy nh hoc chng li cch s dng mt ngn ng chuyn bit, nhng trong nhiu trng hp, h thy c mt khuynh hng tim tin nhng u n khi nhn v pha ngn ng vit ca kinh in l linh thing, v iu ny gim tr phn ln ngun gc cng khai n s thay i c tnh ngn ng trong thi k u ca vic truyn b kinh in n qua li ni. Bt k ni u m ngn ng ca kinh in cha c ng nht vi ting ni a phng, th sm hay mun, ngn ng a phng cng tr thnh quen thuc vi s pht sinh mt th loi rt phong ph nhng khng nm trong h kinh in Pht gio nh lun gii, truyn k, sch gio khoa, thi ca, kinh nht tng, v nhng th khc. C khi nhng iu ny dn n s pht trin mt ngn ng vn hc mi theo cch ring ca n. V d nh cch cc dng cc ngn ng Newari, Tamil, v C Java bn cnh ting Sanskrit; v dng ngn ng Thi, Nht Bn, Mng C bn cnh ting Pli; dng ch Hn bn cnh ting Ty Tng. ---o0o---

TRUNG
Mt trng hp th v nht minh ha cho nhng kh tnh a dng l vng Trung , ni m nhiu hnh thi ca Pht gio cng tn ti trong hu bn

thin nin k th nht. Trc ht, c mt s nhm dn tc, ng k nht l nhm ngi s dng hai phng ng Tocharian (dng ngn ng n-u min Cn ng), nhm ngi s dng hai phng ng Saka, Tumshuq v Khotanese (Trung Iranian), v nhm ngi s dng phng ng Uigur (mt dng ngn ng thuc Th Nh K), ni vn tip tc dng ngn ng Sanskrit nh l ngn ng chnh thng nhng cng phin dch kinh in thnh ngn ng a phng ca mnh v kt tp cc kinh in Pht gio ring ca mnh. Nhng nhm dn tc ny phin dch kinh in t ting Sanskrit, c chng t bi s tn ti ca mt s ng k cc bn tho song ng v Kinh vn, cc th bn m v ho nhong ca mt trong cc phng ng c thm vo cc bn kinh ting Sanskrit gia dng, cng nh trong cc bn kinh, t nht l trong trng hp Tocharian v Uigur, ni cc bn dch ting Sanskrit v phng ng c trnh by xen k nhau tng ch hoc tng dng trong cng mt hng. Th hai l trng hp Trung Hoa v Ty Tng, c hai u phin dch kinh in Pht gio sang ngn ng ring ca mnh t khi nguyn ca vic truyn b o Pht trn cc t nc ny. Cui cng l trng hp c bit ca nc Sogdian, 7 nhng ngi s dng ngn ng khc ca Trung Iran, ngn ng ca nhng thng nhn c cng trong vic truyn b Pht gio v vn ha n t vng triu ch Qu Sng sang Trung Hoa. H bt u cng cuc phin dch kinh in Pht gio sang ting Sogdian t hu bn th k th nht, h cng lm nh vy khi dch kinh in t gc n sang ting Hn. Tt c nhng vic ny u c kt tp t nhng th bn tm thy c vng Trung , v c bit l t cc bn kinh khc trn trong ng n Hong, ni kinh in gm nhiu ngn ng cng c tm thy. Theo Jan Nattier, khng c bn kinh Pht gio n no c dch sang ngn ng a phng c tm thy Kashgar, tnh l min Vin Ty ca thung lng Tarim. n nay, nhng th bn tm thy c Afghanistan xc minh cho quan im ny, v hu nh cc bn kinh y u vit bng cc ngn ng n , nhng lc khng r l bn kinh dch hay nghi thc tr tng c vit bng ting a phng v mt mc ch c bit. ---o0o---

TRUNG HOA V CHU


Ngay khi Pht gio truyn n Trung Hoa, thc t chng t rng nht thit cn phi phin dch cc kinh in Pht gio sang ting Hn. L do ca vic ny c l l s khc bit r nt v ng php v pht m gia ngn ng n v Trung Hoa. Mt l do khc l s chuyn hng truyn b Pht gio sang Trung Hoa, ni l hc t bin c cao v nn vn hc rt tinh t, c nh gi rt cao, khu bit vi nhng h thng gi tr v quan nim thm m khc. K thut phin dch tri qua nhiu dng thc v nhiu thi k khc nhau, bt u t An Th Cao, tng s dch kinh vo th k th 2, ngi khuch trng cch dng ng vng v cc kha cnh khc ca ngn ng ni. Khuynh hng ny kt hp cht ch vi cc yu t ca ngn ng bn a theo hng th k, c tiu biu bng n lc p dng t ng ca o gio din t tng v thut ng Pht hc, v c vit ra theo phong cch rt c tnh vn hc. Mt tiu chun mi c t ra vo thk th 5 khi nh phin dch ni ting Cu-ma-la-thp (350-409/413) m u ban phin dch, mt i ng nhng chuyn gia ngi nc ngoi v trong nc, thng c s bo tr ca triu nh, cng nhau coi sc tng bc lin quan trong tin trnh phin dch. S thnh lp tng t nh vy c din ra vi ln trong lch s Pht gio vng Trung v ng . Chng hn nh Ty Tng trong thi k cn ch quyn, v sau l Trung v Trung Hoa i vi nhng bn dch Tam tng kinh in ca Tangul, Mng C v Mn Chu. Khi vn ha Trung Hoa tr thnh m hnh tri khp vng ng , Pht gio cng pht trin theo . Vi hnh thi ngn ng ting Hn, Pht gio c truyn b sang Cao Ly, Nht Bn, v Vit Nam. Ngn ng vn hc Trung Hoa tr thnh ngn ng trong vn hc kinh in Pht gio khp vng ng . Trung nh c cp trn, kinh dch sang ting Hn c dng nh l bn gc cho vic phin dch sang ting Sogdian, v cng dng dch sang ting Uigur v mt s sang ting Ty Tng. Gia th k th 11 v 13, mt s bn dch ng k trc ht l bn dch kinh t ting Hn, ri c bn ting Ty Tng c dch sang ting Tangut v Xixia, mt ngn ng khc l Hn- Tng (Sino-Tibetan) c dng trong vng triu Tangut vng ty bc Trung Hoa trc khi ni ny b thn tnh bi Thnh Ct T Hn (Genghis Khan). ---o0o---

TY TNG V MNG C
Pht gio n Ty Tng vo khong th k th 7. Hin nhin l kinh in Pht gio c dch sang bn ng rt sm, nhng khng ha nhp c vo dng vn hc mang tnh di sn ang c nh Trung Hoa, ng nh ngun t liu truyn thng cho chng ta bit rng ch vit Ty Tng c to ra c bit l phin dch kinh in Pht gio. Mt s bn dch c xa cn c lu gi. Ng php Ty Tng thng l rt kh, nu khng ni l ngc vi cch dng ca ngi Ty Tng, v n lc ca h l m phng cu trc t ng t gc ting n , v khc vi ch vit Ty Tng vn dng din t cng mt thut ng Pht hc. Mt c bit im khc l bi cnh Trung Hoa lin quan n vai tr ca Pht gio Ty Tng. Dng nh t bui u, Pht gio ng vai tr ch yu trong th ch chnh tr quc ni v nhn c s ng h ng k t triu nh. Mi quan h mt thit ca triu nh vo u th k th 9 dn n mt s kin ni bt trong lch s phin dch kinh in Pht gio. Vi quan im thit nh mt tiu chun chung cho phng php phin dch v a ra mt cch gii thch d hiu cho mi ngi, nh vua ban hnh mt sc lnh ph cp cho cc nh phin dch. thc thi sc lnh, b phn c trch phin dch triu nh n hnh mt danh mc gm 9.500 thut ng Sanskrit chuyn mn v chun mc tng ng trong ngn ng Ty Tng, cng mt chuyn lun gii thch vic phin dch vi chng 400 thut ng Pht hc. Sau , cc bn dch mi c ra i v cc bn dch c c tu chnh li theo theo nhng nguyn tc mi ny v vn tip tc c tun th cho n sau khi triu i ny suy tn vo gia th k th 9, mi cho n giai on chm dt thi k phin dch kinh in vo th k th 15. Vic ny dn n mt hin tng c bit trong lch s Pht gio th gii: ngn ng ca hu ht cc bn dch ting Ty Tng rt chun mc v thng l khng can thip vo quy lut ng php ca ting Ty Tng, trung thnh vi ngun gc ting Sanskrit n mc khng bao gi tip cn vi mt ngn ng no khc na phin dch kinh in Pht gio. Cng nh Pht gio Trung Hoa i vi cc nc ng , ngn ng c Ty Tng tr thnh ngn ng kinh in chnh thc cho nhiu quc gia vng Trung . Trong giai on cui cng ca thi k dch thut, ngi Uigur dch c vi tc phm kinh in t ting Ty Tng. Sau khi ngi Mng C n nh c trong nhng min thuc Pht gio Ty Tng vo th k 16, kinh in Ty Tng li tip tc c dch sang ting Mng C. Vo th k 18, triu nh Trung Hoa cn h tr cho n khi hon thnh hai cng trnh phin dch tng kinh ting Mng C l Cam Chu Nh

(Bkagyur; Kanjur) v an Chu Nh (Bstan gyur; Tanjur), hai tng kinh ny u c dch t ting Ty Tng. Cc v Lt-ma Mng C vit cc lun gii bng ting Mng C, nhng ting Mng C khng bao gi thnh cng trong vic thay th ting Ty Tng nh l ngn ng chnh trong nghi l v kinh in. T vng Ni Mng pha ng cho n vng tho nguyn Buryatia v Kalmyk pha Ty, ngi Mng C tip tc nghin cu Pht gio bng ting Ty Tng. Tng t nh trng hp Mng C, triu i Hong Cn Long Trung Hoa, vn xut thn t Mn Chu, bo h cng trnh phin dch kinh in Pht gio sang ting Mn Chu (Manchu). D nhng kinh ny c dch t bn ting Hn c hiu chnh, nhng tng kinh y li theo kiu mu ca tng Cam Chu Nh (Bkagyur ; Kanjur) ca Ty Tng. Tuy nhin, n lc ln lao ny ch yu l thin chnh tr v, khng nh trng hp ca Mng C, khng dn n mt tc dng nh mt nn vn hc Pht gio cho Mn Chu. ---o0o---

MIN NAM V NG NAM CHU


Khi o Pht truyn b n bt k ni no Min Nam v ng Nam chu, kinh in Pht gio li khng c phin chuyn qua ngn ng bn x, m vn gi nguyn dng n . Nh vo nn tng ca cc Tng s n ang hong truyn Pht php m kinh in c tip tc truyn b bng ting Pli hoc Sanskrit. D kinh in ca phi Thng ta b c vit bng nhiu th ting khc nhau nh Sinhalese, Burmese, Thi v Khmer, nhng mi cho n thi cn i, ngn ng trong kinh vn lun lun l ting Pli, v ting Pli vn gi vai tr trung gian trong cc nghi l v nghin cu Pht hc Sri Lanka v cc quc gia Pht gio Thng ta b vng ng Nam nh Burmese, Thi v Khmer. Tuy nhin, ring tng b kinh, li c dch sang nhiu th ting a phng nh Burmese, Khmer, Lanna Thai v Mon, Thi t th k th 11 tr i, v trong s ny, mt vi th ting a phng khc nh Arakanese, Lao, Shan, Tai Khun, Tai Lue, vn hc Pht gio bn a c pht huy phong ph. Ting Sanskrit c dng trong trong nhng truyn thng Pht gio khc, phn ln l Pht gio i tha hoc c Tan-tra tha, Min in, Lo v Kam-pu-chia trc khi Pht gio Thng ta b du nhp vo , v Java v Bali. ---o0o---

CC PHNG NG HIN I
Tt c nhng ngn ng ny u thay i rt nhiu trong khong 50 nm gn y. phng Ty, cc hc gi bt u nghin cu Pht hc t gia th k 19, khi tng kinh Pht u tin c dch sang ngn ng Ty phng. Sau khng lu, hc gi khp cc nc chu bt u mt cch c h thng phin dch kinh in Pht gio t ngn ng kinh in chnh thng sang ngn ng hin i ca a phng mnh, c bit l khi s kin ny dn n mt bc ngot gia hai ngn ng khc nhau c cng mt gc. Kt qu l, ngi ta kh tm thy mt ngn ng vn hc (literary language) no trong th gii ngy nay, ngoi tr chu Phi, m khng c dng phin dch kinh in Pht gio. V cng hp l khi ni rng ngy nay, ting Anh thay th cho ting Hn nh l phng tin thng dng nht c dng cho vic truyn b t tng v vn hc Pht gio. ---o0o--1 Gangetic koine: ting Ci-n (ngn ng Hy Lp c dng nhng nc min ng a Trung Hi) 2 Dharmaguptaka, m-v-c ,Hn dch Php Chnh , Php Tng , Php H , Php Mt . 3 Prkit : Khi u ca giai on Trung k ngn ng Indo-Aryan l do Pini tin phong, v ngn ng ca gii bnh dn vn pht trin nhanh hn ngn ng ca tng lp tr thc. T Saskta c ngha l trau chut, bng by, chnh xc (ng vn phm), ngc hn vi t Prkta c ngha l (li ni) ca gii bnh dn. Cng nh ting Sanskrit c gii thch trong ngha rt rng, c th i biu thch hp cho ngn ng Indo-Aryan c; ting Prkit cng vy, cng c gii thch vi ngha rt rng, c th i biu thch hp cho giai on trung k ngn ng Indo-Aryan. 4 Apabhraa: dng t ng khng chun mc, c dng i li cc quy tc vn phm hoc c dng vi ngha khng cht ch trong ting Sanskrit. L mt hnh thc thp nht ca phng ng Prkit c gii bnh dn s dng. 5 Nguyn vn Anh ng: church. C khi c dng trong bi ny vi ngha ngn ng chnh gc, ni m kinh in Pht gio pht xut

l n . nhng ng cnh ny, chng ti tm dch l ngn ng chnh thng. 6 Phin m l Hi-ht, hoc Hi-hi. Ni pht sinh o Islam. M ngy nay quen gi l Hi gio. 7 Nc vng Ty Vc thi c. i ng gi l Khang quc. ; C: n shgo, tk. 2; Cao tng x An Tc, n Trung Quc nm 148 v l ngi u tin dch Kinh sch Pht gio ra ting Hn, nht l kinh sch v cc php tu thin, nh An-ban th (s: - npnasati). V vy S c xem l ngi lp ra Thin tng trong thi Pht php c truyn qua Trung Quc ln u. An Th Cao l hong t nc An Tc (e: parthie) nhng xut gia i tu v sang Trung Quc, sng trn 20 nm y. S l danh nhn u tin c ghi r trong lch s Pht gio Trung Quc, l ngi thc y cc cng vic dch kinh in c h thng. t c nh vy, S thnh lp nhng vn phng chuyn dch kinh sch. S lng nhng bn dch ca S c ghi chp li t nm 34 n 176. Nhng bn dch ny c chia lm hai loi: 1. Nhng tc phm chuyn v Thin (s: dhyna) vi nhng k thut nh Anban th , qun Bin x (p: kasia), qun thn (p: kyagta-sati). 2. Kinh sch vi nhng ni dung xp t theo h s v d nh Ng un (s: pacaskandha), Lc x. S thng s dng t ng o Lo (Lo T) dch kinh sch sang Hn vn. Ngun: Encyclopedia of Buddhism. Mac Millan Refference. USA. 2003. Do R.E. Buswell ch bin.

---o0o--HT

You might also like