You are on page 1of 77

P N CU HI Cu1. Quan im chnh tr - x hi ca Nho gia. Nhn xt mt tch cc v hn ch. So snh ng li chnh tr ca Nho gia, o gia v Php gia.

Quan im chnh tr - x hi ca Nho gia: Nho gia, do Khng T sng lp, l trng phi trit hc c nh hng ln nht, l h t tng thng tr trong sut thi k phong kin Trung Quc v nhiu nc khc nh Vit Nam, Nht Bn, Triu Tin. Mnh T pht trin v pha duy tm tin nghim v Tun T pht trin v pha duy vt. V quan im chnh tr-x hi, Khng T coi x hi l tng hp cc mi quan h gia ngi vi ngi, trong cc quan h nh : vua ti, cha con, chng v, anh em, bn b. Nm mi quan h ny v sau c Nho gia gi l Ng lun, trong c ba mi quan h ct li: vua -ti, cha-con, chng-v c gi l Tam cng. Khng T coi nguyn nhn x hi lon lc l do s suy thoi o c x hi. ng mong mun khi phc li trt t x hi kiu nh Chu, mt kiu x hi c ng coi l mu mc, l tng. l mt trt t x hi c ng cp, tn ti trt t, t vua ti n th dn ai cng phi ly nhn, ngha, l, chnh danh lm chun mc. Nhng phm tr c bn trong hc thuyt chnh tr - o c ca Khng T l Nhn, Ngha, L, chnh danh. Nhn l lng thng ngi. Phn Tr hi th no l Nhn, Khng T p i nhn (Yu ngi). Nhn c hiu nh l ton c Nhn c hai kha cnh trung v th: Trung l thnh tht vi ngi, Mnh mun lp thn th hy gip ngi khc lp thn. Mnh mun thnh t th hy gip ngi khc thnh t. (K dc lp nhi lp nhn. K dc t nhi t nhn) Th l lng v tha, khoan dung. iu mnh khng mun th ng lm cho ngi khc (K s bt dc vt thi nhn). Ngi nhn bit thng ngi nhng cng bit ght ngi. Nhn c tnh ng cp th hin trong cc mi quan h c th: vua ti, cha con, chng v, anh em, bn b. Trong o nhn, hiu l gc. Hiu khng ch th hin vic nui nng cha m m quan trng nht l lng thnh knh. Khng T ni: Nui cha m m chng knh trng th c khc g nui th vt. Nhn gn lin vi ngha. Ngha l hnh vi o c biu hin ca lng nhn. Ngi lm vic ngha th hy sinh li ch ca mnh v ngi khc. V th, ngha v li khng th dung hp vi nhau. Khng T ni: Qun t bit r v ngha, tiu nhn bit r v li (Qun t d ngha, tiu nhn d li). L l hnh thc biu hin ca nhn, biu hin lng thng yu, qu trng con ngi. L bao gm nhiu mi quan h rng ln t quan h vi thn linh (t l) n quan h ng x gia ngi vi ngi, quan h o c, phong tc tp qun, quan h nh nc, lut php, v.v.. Theo Khng T, tun theo l l mt iu kin thc hin nhn c. Khng T ni Khc k phc l vi nhn. Khng bit l khng th ng vng. Ngi qun t khng bao gi lm tri vi l. Ci g tri vi l th khng nhn, iu g tri vi l th khng nghe, iu g tri vi l th ni, iu g tri vi l th khng lm (Phi l vt th, phi l vt thnh, phi l vt ngn, phi l vt ng). Cng vi l, nhc cng c vai tr quan trng. Khng T ni Hng khi l nh thi, to lp l nh l, thnh t l nh nhc. Nhc m chnh trc, trang nghim, ha nh c tc dng nui dng tm tnh, cm ha lng ngi, hng ci tm con ngi ti chn, thin, m. Khng T coi chnh danh l iu c bn tr nc. Danh l tn, khi nim, bn cht. Chnh danh c ngha l ngi cng v no th phi xng ng vi cng v , phi lm
1

ng danh phn, chc trch ca mnh, vua ra vua, ti ra ti, cha ra cha, con ra con (Qun qun, thn thn, ph ph, t t). Danh m khng chnh th ngn (li ni) s khng thun (khng c tnh thuyt phc, s khng c nghe v lm theo). Khng T ni: Thn mnh chnh c th khng phi h lnh mi vic vn tin hnh. Thn mnh m khng chnh c th d c h lnh cng chng ai theo. Nhn, l, chnh danh khng ch l o lm ngi, m cn l o tr nc. Khng T coi trng gio dc, phn i bo lc v chin tranh. ng li ny c gi l ng li c tr, hay nhn tr. cho t nc thnh tr, phi bit thng hin (tn trng ngi hin ti). Phi thc hin 3 iu: thc tc, binh cng, dn tn. Quan im chnh tr-x hi ca Mnh T : ng pht trin hc thuyt ca Khng T thnh hc thuyt nhn chnh, ch trng ly c thu phc lng ngi, phn i vic cai tr bng bo lc. ng phn bit vng chnh (cai tr bng nhn ngha) vi b chnh (cai tr bng bo lc). Mnh T ni: K ly sc mnh ni thc nhn l b K ly c thi hnh nhn l vng Ly sc mnh thu phc ngi, khng phi lng ngi theo m v sc mnh khng . Ly c thu phc ngi th ngi ta vui lng theo mnh mt cch thnh thc nh by mui t theo Khng T vy. Mnh T coi dn l quan trng nht, k n l giang sn x tc, vua l thng thi Dn vi qu, x tc th chi, qun vi khinh. Quan h vua ti l quan h hai chiu, tn trng ln nhau. Nu vua coi b ti nh c rc th b ti s coi vua nh k th. Nu vua khng c o c th khng cn xng ng l vua na m ch l mt thng thi v nhn dn c quyn o c lt ngi vua. Thi Mnh T, ch cng hu tan r, ch t hu ra i. Mnh T ch trng cho dn chng c hng sn mi c hng tm ngha l dn phi c t liu sn xut (rung t canh tc) n nh th mi c ci tm n nh c. Tm li, trit hc ca Mnh T tuy cn mang yu t duy tm v thn b (hn ch) nhng trong hc thuyt v CT-XH vi t tng nhn chnh, dn bn c ngha tin b, ph hp vi yu cu v xu th pht trin ca lch s XH. Quan im chnh tr- x hi ca Tun T: l ngi pht trin hc thuyt ca Khng T, cao nhn, ngha, l nhc v chnh danh, tuy nhin, Tun T phn i quan nim ca Khng T v Mnh T v nhng vn chnh tr v o c. ng ng trn quan im duy vt v v thn (tch cc), ng cho rng t nhin gm 3 b phn: tri, t v ngi. Tri ch l mt b phn ca t nhin, bn thn t nhin l c s hnh thnh v bin ho ca vn vt. Nh vy, tri khng quyt nh vn mnh ca con ngi, con ngi l sn phm cao nht ca gii t nhin. Vic tr hay lon, lnh hay d l do con ngi lm ra ch khng phi ti tri. Nu con ngi hnh ng thun vi l t nhin th lnh, tri li s gp lon Ly s tr m i ph vi o th lnh, ly s lon m i ph vi o y th d. Khng ch hnh ng ph hp vi t nhin m con ngi c th ci to t nhin v XH lm cho cuc sng tt p hn. ng ph phn m tn d oan, vic tn th tri, li tri, khuyn con ngi nn tin sc mnh, ra sc pht trin sn xut, thc hnh tit kim, n iu , gi gn sc kho th tri s khng cho ngho kh v bnh tt. V o c ng a ra thuyt tnh c cho nn ng ch trng sa tr vic nc, gio dc o c, l ngha lm cho XH tin b, vn minh hn. ng cao l tr, ng cho rng l ngha v ng cp trong XH l cn thit duy tr trt t XH. Nhn xt mt tch cc v hn ch: ng li nhn tr ca Khng T c tnh cht iu ha mu thun giai cp, phn i chin tranh. Theo ng li ny, giai cp thng tr phi thng yu, tn trng, chm lo cho dn; nhn dn phi an phn, ly ngho lm vui (an bn nhi lc), ngho m khng on trch (bn nhi v on).
2

Nho gia cao o c v trch nhim ca con ngi i vi x hi. Nho gia t con ngi trong nm mi quan h vi nhng lp lun cht ch, lm c s cho mc tiu phn u v ni dung tu dng ca con ngi. N thc s gp phn cng c trt t x hi. Tuy nhin, quan im Nho gia khng tng khi ch trng n thun ly o c lm ct yu thit lp trt t x hi theo kiu nh Chu. l x hi ca qu kh, mt x hi c nn tng kinh t thay i. Ch cng hu vi php tnh in ca nh Chu khng cn gi tr thc t, trong khi , ch t hu ngy cng pht trin. Theo quan im ny s gy nhiu chng ngi cho s pht trin i sng x hi. So snh ng li chnh tr ca Nho gia, o gia v Php gia: Trong thi Xun Thu- Chin Quc v qua cc thi i sau, Trung Quc c 3 thuyt ln v ng li chnh tr: Thuyt Nhn tr ca Nho gia, V vi tr ca o gia v Php tr ca Php gia. Nho gia: ng li chnh tr l c tr hay nhn tr, ch trng cai tr t nc trn c s bn thn nh cm quyn, s hng suy ca x hi u do ni bn thn nhng ngi cm quyn v vn ct li tp trung ch lm sao cho ngi cai tr c ti c. Nh cm quyn phi ly o c m gio ha, dn dt dn chng ch khng phi dng n cng ch trng pht Vua cai tr nc m bit em ci c ca mnh cm ha th mi ngi u phc theo. Ngi sao bc u tuy mt ch m c mi v sao chu theo. Bin php c bn thc hin nhn tr l chnh danh, l, vai tr ti c ca ngi cm quyn v vai tr ca dn. Coi trng gio dc, phn i bo lc v chin tranh. Khng T coi XH l tng hp cc mi quan h gia ngi vi ngi, l Ng lun v Tam cng. ng li nhn tr ca Khng T c tnh cht iu ha mu thun giai cp, phn i u tranh. ng khuyn giai cp thng tr phi thng yu, tn trng, chm lo cho nhn dn. ng thi, ng cng khuyn dn phi an phn, ly ngho lm vui, ngho m khng on trch. ng coi vic on trch cnh ngho hn, a dng bo lc l mm mng ca lon. Tuy nhin nhng k sch chnh tr ca ng ch dng li tnh cht ci lng v duy tm ch khng phi phi bng cch mng hin thc. o gia xng thuyt v vi lm ng li chnh tr. V vi l sng, hot ng theo l t nhin, thun phc, khng lm tri vi t nhin, khng can thip vo trt t t nhin.V vi cng c ngha l gi gn bn tnh t nhin ca mnh, ca vn vt. theo thi v vi, dng thut khng ni m dy d, cho vn vt t nhin sinh trng m khng can thip vo. Lo T cho rng ch cn lm cho dn no bng, xng ct mnh m lng h tnh, khin cho dn khng bit, khng mun. Khng dng lut php, khng cn gio dc nhn ngha, l, tr . Theo chnh sch v vi th mi vic u tr. Lo T ch trng hn ch quyn lc ca Nh nc v hot ng ca dn n mc ti a, cho dn sng cht phc thi nguyn thy, duy tr tnh trng nc nh, dn t. Php gia ch trng ng li php tr. Hn Phi cho rng bn tnh con ngi ch k, thch tm iu li v trnh iu hi, lun mu li cho bn thn; do phi t ra php lut, trng thng, nghim pht duy tr trt t x hi. Theo Hn Phi, cai tr x hi cn phi c ba yu t l Php, Th, Thut. Php l php lut. Hn Phi cho rng php lut phi c cng b cho mi ngi bit tun theo. Php lut phi thay i ph hp vi tnh hnh c th. Th l a v, th lc, quyn uy ca ngi cm u. Thut l phng php, mu lc, th on trong vic tr dn. Nu php c cng b rng ri, th thut l c tr, th on ngm ngm ca vua, khng ai bit. Chnh v th, Hn Phi ni vua dng lut nh tri, dng thut nh qu. ng li php tr ca Php gia l t tng ca giai cp qu tc mi, kin quyt on tuyt vi t tng bo th, m tn ng thi.

Ba ng li chnh tr ny khc nhau v nguyn tc. Thuyt nhn tr cao vai tr ca o c, thuyt php tr nhn mnh tm quan trng ca lut php, thuyt v vi th phn i c o c ln php lut. Mi hc thuyt u c gi tr ring v hn ch ca n, nhng ng li chnh tr mang tnh nhn vn cao v c p dng hiu qu trong lch s l ng li nhn tr ca Nho gia. Hc thuyt Php gia l cng c gip vua Tn thng nht Trung Quc, tuy nhin, hc thuyt ny khim khuyt nghim trng s tuyt i ha yu t php lut, ph nhn vai tr ca yu t o c, nng hnh pht tn bo, nn ng li cai tr nh vy tt yu dn n ch c ti, mt lng dn, v cng chnh l nguyn nhn dn n s sp nhanh chng ca nh Tn. Trong ba ng li ny, thuyt v vi mang tnh cht xut th, trn trnh trch nhim vi x hi, i lp vi hai hc thuyt cn li. Ch trng php tr i lp vi nhn tr v nguyn tc, nhng xt n cng php tr cng ch c th l mt hnh thc ca nhn tr. Bi v mun thi hnh c cc ch trng ca Php gia, x hi cng cn c mt ng minh qun, mt nh vua sng sut, am hiu nguyn tc php tr v chu khp mnh theo nguyn tc . Cu 2: Bn th lun v nhn sinh quan Pht gio n c i. Nhn xt mt tch cc v hn ch. Nt ni bt v kinh t x hi ca n c i l s tn ti lu di ca m hnh cng x nng thn,vi kt cu x hi rt phc tp vi s phn chia ng cp, s phn bit chng tc, dng di, ngh nghip, tn gio. Nhng iu kin tc ng mnh m n con ngi, li du n tm linh m nt, to ra tin cho s ra i ca nn trit hc n c, trung i. Nt c th ca nn trit hc n l nn trit hc chu nh hng ca nhng t tng, tn gio c tnh cht hng ni chnh v vy vic l gii v tin hnh nhng vn nhn sinh quan di gc tm sinh tn gio nhm t ti s gii thot l xu hng ni tri ca trit hc c i n t tng trit hc n c i. Pht gio l mt trng phi trit hc tn gio xut hin vo gia th k th VI trc Cng nguyn. Pht gio ra i trong ln song u tranh chng li s thng tr ca o Blamn, chng phn bit ng cp v i bnh ng x hi. Ngi sng lp (theo truyn thuyt): Siddharta (Tt i a, 563-483 TrCN), con vua Tnh Phn (Suddhodana), nc Katlav (Kapilavastu), m l Hong hu Ma-Gia (Maha-maya) thuc dng h Sakya nn ng c gi l Sakyamuni (Thch ca Mu ni = nh thng thi ca dng h Sakya). Nm 29 tui ng xut gia i tm con ng gii thot. Sau khi tu luyn gic ng (nm 35 tui), ng ly hiu l Buddha (Pht, c ngha l gic ng), thu nhn v i khp t nc n truyn b hc thuyt ca mnh cho n khi qua i nm 80 tui. Bn th lun ca Pht gio: ton b th gii quan ca Pht gio c th hin trong o l duyn khi, trong a ra 4 lun im: -V to gi: Pht khng nh rng khng c lc lng sng to u tin (ph nhn Brahman) v cho rng v tr l v thu, v chung, l mt dng v tn khng do mt thn thnh no sng to nn. Mi mt s vt c gi l mt php (hiu theo hai ngha: ng nht s vt v hin tng; iu cm k ca nh Pht) - V ng: mi s vt v hin tng xung quanh v chnh bn thn con ngi l khng c tht (duy tm), n c cu to t cc yu t m Pht gio gi l danh v sc. Danh v sc c chia thnh 5 yu t gi l ng un. Cc yu t tinh thn gi l danh (nama) gm: th (vedana), tng (samjna), hnh (samskara), thc (vijnana). Con ngi do 5 yu t (ng un: sc, th, tng, hnh, thc) to nn. C lc Pht a ra 6 yu t (lc i) gm: danh l cc yu t tinh thn c tn gi m khng c hnh, v sc l cc yu t c hnh (a, thu, ho, phong v khng). Cc yu t lc i v ng un kt hp v ho trn vi nhau to nn s chuyn bin khng ngng ca v tr v bc b s tn ti ca Brahman.
4

- V thng: Pht khng nh Th gii khch quan (con ngi v v tr) khng c g vnh hng. bt bin m ci g cng c qu trnh sinh thnh, bin i v tiu vong theo lut nhn qu m Pht gi l sinh- tr- d- dit hay thnh- tr- hoi- khng. Mi vt t b nht (vi m) n v tr (v m) u phi tun theo quy lut trn. - Nhn qu tng tc: Pht khng nh rng tt c cc s vt v hin tng trn Th gii u c nguyn nhn v kt qu to thnh mt chui khng ngng ngh m Pht gi l: nhn qu tng tc v gin on v nhn qu tng tc v tp lon. Nhn sinh quan ca Pht gio: ton b nhn sinh quan c th hin trong T diu , 4 chn l vnh hng, thing ling , cao c v ng n nhm gii thch x hi con ngi v thn phn con ngi. - Kh : chn l v ci kh, Pht cho rng i l b kh, Pht dy rng: ta ch dy cc con mt iu l kh v dit kh, rng nc mt ca chng sinh nhiu hn nc bin. Cuc i con ngi c tm ni kh ln m Pht gi l bt kh: sinh, lo, bnh, t, th bit ly, on tng hi, s cu bt c, th ng un. - Tp hay Nhn : Pht khng nh rng mi ni kh ca con ngi u c nguyn nhn, Pht a ra 12 nguyn nhn cho ni kh trn i Thp nh nhn duyn ngha l mi s vt, hin tng u v ng, v thng (khng c tht, khng c ci g bt bin), khng c ci g tn ti vnh vin th m con ngi sinh ra li tham- sn- si. 12 nguyn nhn sinh ra ni kh l: + v minh (avidya): khng sng sut + hnh (samskara): do v minh m dn n tm dao ng, hoc dn con ngi ta i vo ng ct hoc dn con ngi ta i n s tham lam v li. + thc (vijnana): thc tn ti, phn bit ta vi khng ta, t ci tm trong sng, cn bng n m ti, mt cn bng. + danh sc (namarupa): l s phi hp gia cc yu t vt cht v tinh thn sinh ra lc cn (6 cm gic ca con ngi: nhn, nh, t, thit, thn, ). + lc nhp (sandagatana): do tip xc gia 6 yu t bn trong vi 6 yu t bn ngoi ngha l lc cn tip xc vi lc trn m sinh ra 6 cm gic l nhn, nh, t, thit, thn, . + xc (sparsa): cm nhn c do tip xc gia con ngi vi yu t bn ngoi + th (vedana): 3 loi: lc th, kh th, x th. + i (trisna) + th (upandana) + hu (bhava) + sinh (jati) + lo t (jara-marana) - Dit : khi tm ra c ngn ngun ca ni kh theo thp nh nhn duyn Pht cho rng con ngi c th t b c tn gc mi ni kh thot khi vng lun hi, nghip chng a chng sinh n ci nit bn (nirvana). - o : con ng con ngi phi tun theo dit kh, gm c Bt chnh o- con ng vi tm phng hng ng n + Chnh kin (sammyak- dristi; right views): thy, xem xt s vt mt cch ng n. Chnh kin cng c ngha l hiu bit ng n. + Chnh t duy (sammyak- samkalpa; right intention): suy ngh ng n. + Chnh ng (sammyak- vaca; right speech): li ni ng dn + Chnh mnh (sammyak-ajiva; right livehood): mu sinh ng dn + Chnh tinh tin (sammyak- vyayama; right effort): c gng, n lc phn u mt cch ng n.
5

+ Chnh nim (sammyak- smritisati; right mindfulness): ghi nh, tm nim ng n. + Chnh nh (sammyak-samadhi; right concentration): tp trung t tng mt cch ng n. Tm iu ny c gp li thnh 3 iu: Gii (sila, morality) gm chnh ng, chnh nghip, chnh mnh; nh (samadhi, concentration) gm chnh tinh tin, chnh nim, chnh nh; Tu (panna; wisdom) gm chnh kin, chnh t duy. Nhn xt mt tch cc v hn ch: - T ch cc: + L trng phi trit hc v thn (chng li Brahman v khng tha nhn atman) mc d khng trit , c yu t duy vt bin chng, tha nhn c s vn ng tuyt i ca cc s vt hin tng. + Chng li s phn bit ng cp, ch trng bnh ng x hi. + Trit l ca o Pht c ngha gio dc rt ln v n khuyn con ngi khinh ght nhng ham mun dc vng vt cht tm thng. + o Pht c tnh nhn o cao bi v n khuyn con ngi suy ngh v lm iu thin, trnh xa iu c, thng yu cu gip mi ngi. Khng dng bo lc trong quan h gia cc gio phi khc nhau cng nh tn gio khc nhau. - H n ch : + Pht gio l trng phi duy tm ch quan trong quan nim v XH bi v n cho rng nguyn nhn c bn ca mi ni kh l do v minh do Pht gio cho rng s sng sut, gic ng ca con ngi l yu t quyt nh s gii thot con ngi khi ci kh. + Cha nhn thy c s ng yn tng i ca cc s vt hin tng. + Pht gio ch trng gii thot con ngi bng php tu thn, tch c tiu cc, xa lnh cuc i m khng mang phong tro cch mng XH, ph nhn s bin i ci to XH bng thc tin cch mng. + Pht gio theo trng phi nhn thc lun duy tm, nhn thc ch thc hin bng s tu luyn, thin nh. Khng tha nhn vai tr ca nhn thc cm tnh v t duy cng nh via tr ca hot ng thc tin i vi nhn thc. + Pht gio cho rng cuc i l gi, o, mi ham mun i thng u l ti li. Tuy nhin, Nit bn - ci m Pht cho l thc ti th ha ra ch l iu tng tng thun ty, khng c g lm bng chng. Cu 3: Nhng ni dung c bn ca t tng trit hc Vit Nam. I. Qa trnh hnh thnh v pht trin t tng trit hc Vit Nam. 1. T tng trit hc Vit Nam thi c i. Cch y 4000 ngn nm, c dn trn lnh th Vit Nam ngy nay bc vo thi k ng thau. Trong nn vn ho Tin ng Sn ( bt u t 2000 nm trc cng nguyn ), c dn Vit nam bit trng la, chn nui gia sc: tru, b, lnH bit ch to nhng trang sc bng ngc tinh vi vi nhng kiu dng khc nhau, nhng gm vi nhiu hoa vn phc tp. Cc ng trn v hnh i xng chng t c dn c nhng kin thc hnh hc nht nh. C dn Tin ng Sn c tc chn ct ngi cht su trong lng t cng vi tu tng. iu ny chng t h quan tm n cuc sngca ngi cht th gii bn kia. Nhng hoa vn c trang tr trn gm biu hin m hnh v tr v hnh i xng chng t c dn c nhng kin thc hnh hc nht nh. S hnh thnh nn vn ho ng Sn nh du qu trnh hp nht cc b lc v nhm b lc to thnh mt nh nc rng ln m truyn thuyt gi l nhng Vn Lang ca cc vua Hng.
6

Ch nhn nn vn ho ng Sn a ngh thut c ng ln nh cao. H c c nhng chic trng ng ln c m thanh hay v nhng hoa vn tinh t. Ngoi ra h cn bit ch to nhng cng c bng st. Nhnh hnh v trn trng ng ghi li cnh sinh hot ca ngi Vit Nam thi k vn ho ng Sn. Trn mt trng ng khc ho hnh nh ngi nh sn, nhng on ngi nhy ma vi cc nhc kh trn tay, nhng con thuyn vi nhng ngi cm v kh, hnh nh nhng con chim,hu Thi k vn ho ng Sn l thi k xut hin nhiu huyn thoi. C nhng huyn thoi ln c lu truyn n ngy nay, nh huyn thoi v ngun gc dn tc Vit Nam nh Sn Tinh - Thu Tinh, Thnh ging Ngi Vit Nam thi ng Sn c t duy lng hp ( tng t nh thuyt m dng Trung Hoa c i ). Nhng mt i lp, lng hp c trnh by trn trng ng, nh c ci, dng vt m vt, chim hi Nhng hnh nh lng hp, lng phn, i lp, xung t gia cc mt i lp cng c th hin trong huyn thoi: Con chu rng tin, 50 con ln ni 50 con xung bin, Sn Tinh - Thu Tinh, ni - nc 2. S truyn b nhng h t tng nc ngoi vo Vit Nam. - Nho gia truyn vo thi Bc thuc trc Cng nguyn. Hai thi th Giao ch v Cu chn l Nhm Din v Tch Quang khi xng vic dy hc nc ta. Nhiu s phu Trung quc sang l m trng dy Nho hc. Mc ch truyn b Nho hc vo nc ta l nhm o to nhng ngi lm vic cho chnh quyn Trung Quc. Tuy vy, ngi Vit Nam hc Nho nh nm c kin thc nn li c thm c hi suy gm v vn mnh nc Vit. - o gia cng vi Nho gia cng c truyn vo Vit Nam v tr thnh mt b phn trong quan nim t tng ca ngi Vit. o gia tuy i lp vi Nho gia nhng cng c nhiu tri thc Trung Quc v Vit Nam chp kha cnh li sng nhn h, ho nhp vi thin hin, xa lnh vng danh li mt s tri thc b tht th hay hon thnh trch nhim i vi x hi. Mt bin tng ca o gia cng c truyn vo nc ta di hnh thc tn ngng, m tn qun chng (o gio nh nhn vt Lo T) - o Pht cng c truyn vo Vit Nam rt sm bng hai con ng: Pht gio Nam tng, ch yu l dng Tiu tha truyn t n qua Srilanca, Mianma, Thi Lan, Lo, Capuchia, Indonesia, Vit Nam. Pht gio Bc tng ch yu dng i tha qua Ty Tng, Mng C, cc nc Trung , Trung Quc, Nht Bn v Vit Nam. Thi Tin, L, L, Trn, o Pht c vai tr quc gio. o Pht c vai tr tch cc trong dng nc v bo v T quc. Nhiu nh s ni ting c tham gia quc s, gip nh vua trong cng vic i ni v i ngoi. Cc vua L, Trn chu nh hng Pht gio rt su sc. Nhiu tc phm Pht hc c vit ra, nhiu mn phi Pht gio c thnh lp. T thi Hu L, sau khi ng li Ly i ngha thng hung tn, em tr nhn thay cng bo thc s gp phn ginh c dn tc th h t tng Nho gia bt u gi vai tr thng tr trong i sng chnh tr v tinh thn nc ta. Nho, Lo, Pht c coi l Tam gio v c vo chng trnh ging dy v hc tp nc ta trong thi k phong kin. - Kit gio bt u c truyn b vo Vit Nam t nhng nm 30 ca th k XVI. T cui th k XVI n gia th k XVII nhiu gio on thuc dng Phranxic v dng tn thuc B o Nha v dng a Minh thuc Ty Ban Nha lin tip vo Vit Nam thu ht c 50.000 ngi theo o. Cui th k XVII, quyn truyn gio Vit Nam c giao cho Ngi Php. n nm 1850 c nc c khong 500.000 tn .
7

Cc vua triu Nguyn t Minh Mng, T c a ra nhiu ch d cm o, nhng khng ngn cn c vic truyn o Cng gio. Trong thi k Php thuc Vit Nam c khong 1,5 triu tn Cng gio. II. Nhng ni c bn ca t tng trit hc Vit Nam 1. V bn th lun- Ch ngha duy tm v t tng tn gio l t tng thng tr trong x hi Nit Nam. T tng duy tm th hin vic vo s mnh, nghip, kip; coi mnh tri quyt nh s thnh bi ca con ngi: Mu s ti nhn, thnh s ti thin. Cho hay mun s ti tri Tri kia bt lm cho ngi thn. Bt phong trn phi phong trn, Cho thanh cao mi c phn thanh cao. Bn cnh t tng mnh tri cng c t tng cao vai tr con ngi hn mnh tri: Xa nay nhn nh thng thin cng nhiu. C quan im coi trng thi, th hn mnh. - Cc quan im duy vt l t, khng thnh h thng thng xuyn phn khng li quan im duy tm: + bc b ngun gc thn thnh v vai tr quyt nh ca vua: c lm vua, thua lm gic. Php vua thua l lng. + vch trn thc cht ca t m tn bi ton: Bi ra ma, qut nh ra rc + vch trn s gi tr ca thy bi Hn t m bit ni nng Th thy a l hm rng chng cn. 2. Quan im chnh tr - x hi - Ch ngha yu nc Vit Nam: trong lch s t tng Vit Nam, t tng yu nc khng ch l mt t tng chnh tr m cn l mt t tng o c v nhn vn cao c.Yu nc l phm cht cao qu nht, ng hng u trong bng gi tr tinh thn Vit Nam. ng thi, yu nc l trch nhim ca mi ngi khng phn bit ng cp, gii tnh. Quc gia lm nguy, tht phu hu trch. Gic n nh n b cng nh Ch ngha yu nc Vit Nam cn c th hin vic tn knh, th cng nhng ngi anh hng dn tc, nhng ngi c cng dng nc, xy dng lng x, khinh ght nhng k phn quc, nh L Chiu Thng, Trn ch Tc. - T tng v c lp dn tc, ch quyn quc gia Vit Nam l mt quc gia c lp, c ch quyn, ngang hng vi Trung Quc. Bi th ca L Thng Kit: Nam quc sn h Nam c. Tit nhin nh phn ti thin th. Nh h nghch l lai xm phm Nh ng hnh khang th bi h. Bi ot so Chng dng ca Trn Quang Khi: ot so Chng Dng Cm h Hm T quan Thi bnh tu n lc
8

Vn c th giang sn Hoc trong Bnh Ng i co ca Nguyn Tri nu ln t tng v s phn bit b ci gia hai nc, s khc bit v phong tc, tp qun, s ngang hng nhau v cc triu i gia Vit Nam v Trung Quc. Xt nh nc i Vit ta, tht l mt nc vn hin. B ci, sng ni ring, Phong tc Bc Nam cng khc. Tri Triu, inh, L, Trn ni i dng nc Cng Hn, ng, Tng, Nguyn mi ng lm mt phng. Tuy mnh yu c lc khc nhau M ho kit khng bao gi thiu. T tng t ho v ngun gc dn tc (Huyn thoi Con rng, chu tin) Chm lo xy dng nh nc c lp, lun lun gi vng a v ca mt nh nc c lp. Gi vng bn sc vn ho dn tc, phong tc, tp qun, chng li m mu ng ho ca Trung quc. (T tng ca Nguyn Hu, nh cho di tc, nh rng en). - Vn ng lc v phng thc ginh v bo v c lp dn tc i on kt ton dn tc. Truyn thuyt ng bo (cng mt bc) ni ln tnh on kt dn tc, khng phn bit chng tc ca tt c cc dn tc trong i gia nh dn tc Vit Nam. Quan h vua ti, nh nc v nhn dn: Vua ti ng lng, qun dn hp sc. Khoan th sc dn lm k bn gc su r (Trn Hng o) Ton dn khng chin, trng k khng chin, ly t nh nhiu, ly nh thng ln. Pht huy vai tr ca a th v cc phng tin nh gic, gi nc. Va nh bi ch xm lc, va m ng cho gic rt khi nc ta. Thc hin ng li ngoi giao mm do khn kho gi vng c lp dn tc, ch quyn quc gia. 3. Quan nim v o lm ngi: Mt trong nhng vn c cc nh t tng Vit Nam trong lch s c bit quan tm l vn o lm ngi, bi l y l vn c lin quan mt thit n vic xc nh c s t tng ca hnh ng chnh tr, o c v nhn sinh. - Ch ngha nhn o Vit nam + Thng yu gip mi ngi. Thng ngi nh th thng thn. Ch ng em nng Ming khi gi khi no, L lnh m l rch + Tnh thng yu, gn b gia cc dn tc trong i gia nh dn tc Vit Nam. Bu i thng ly b cng Tuy rng khc ging nhng chung mt gin. + Lng nhn o khoan dung i vi nhng ngi lm ng lc li n nn hi ci. i x nhn o i vi k u hng. nh ngi chy i, khng nh ngi chy li. + Li sng nng tnh ngha, coi trng v hiu tho vi cha m. Th cng t tin. Chm sc phn m ng b, yu con chu, t phn bit nam n. Gi vng li sng trong sch: Giy rch phi gi ly l. i cho sch, rch cho thm. - Quan nim v o lm ngi trong Nho gia, o gia vi nhng khi nimTam cng, Ng lun, Ng thng Nhn. Trai thi trung hiu lm u,
9

Gi thi tit hnh l cu gi mnh. - Quan nim o c Pht gio vi lng t bi, cu kh cu nn cng nh hng su m trong i sng tinh thn ca ngi Vit Nam. III. Vai tr ca H Ch Minh trong vic pht trin t tng trit hc Vit Nam T khi thc dn Php xm lc v t ch cai tr thc dn Vit Nam lm xut hin hai nhu cu ln ca lch s l gii thch s tht bi ca triu i phong kin nh Nguyn v tm con ng cu nc, gii phng dn tc. gii quyt nhu cu ca lch s, cc nh t tng Vit Nam thi k ny tr v vi cc h t tng c trong lch s. H dng cc l lun ca Nho gio v Pht gio gii thch cc s kin lch s v c tm kim con ng gii phng dn tc theo th gii quan v phng php lun ca Pht gio, Nho gio. Tiu biu nht l phong tro chn hng Pht gio Nam K cui th k XIX, u th k XX. Tuy nhin mi c gng ca cc nh t tng Vit Nam thi k ny u tht bi. Bi l, v mt thc t, s tht bi ca triu i phong kin nh Nguyn l s tht bi ca mt phng thc sn xut trnh thp hn phng thc sn xut t bn ch ngha. V mt thc h, t tng t sn trnh pht trin cao hn thc h phong kin, bi l thc h chnh tr t sn da trn mt th gii quan duy vt cn i, gn lin vi nhng tri thc khoa hc t nhin th k XVII-XVIII. Trong khi , thc h phong kin Vit Nam trong lch s gn mt ngn nm thi k c lp t ch (t th k th X) l thc h xc lp trn nn tng cn bn l th gii quan duy tm, gn vi nhng quan nim tn gio v tn ngng- l th gii quan v phng php lun ca Nho gio v Pht gio. Th gii quan Nho gio, d l Nho gio Trung quc hay Vit Nam, v cn bn u l th gii quan v phng php lun duy tm v lch s. Trong khi , th gii quan Pht gio c i c nhiu yu t duy vt vi nhng t tng bin chng su sc. Tuy nhin, Pht gio du nhp vo Vit Nam v c bn l nhng t tng Pht gio t nhiu Trung Hoa ho. Xt v tng th v c bn, vn l th gii quan duy tm. V vy, s n lc ca cc nh t tng Vit Nam thi cn i tm kim li gii p nhng nguyn nhn tht bi ca triu i nh Nguyn cng nh con ng gii phng dn tc u tht bi. to ra tng lp tr thc phc v cho mc tiu khai thc thuc a, thc dn Php tin hnh to dng mt h thng gio dc- o to Ty hc vi ni dung c bn l cc kin thc khoa hc k thut. Tuy nhin, qu trnh to c hi cho s du nhp nhng t tng trit hc phng Ty vo Vit Nam. nhng t tng trit hc phng ty c du nhp vo Vit Nam qua tng lp tr thc Ty hc cn bn l nhng t tng trit hc cc nc Ty u thi cn i. l th gii quan duy vt siu hnh v khng trit . Cc nh duy vt Ty u thi cn i ch duy vt trong quan nim v gii t nhin, cn trong lnh vc cc quan im x hi, h vn ng trn lp trng duy tm. Vi th gii quan n khng th gii thch cc nguyn nhn thc s ca cc s kin lch s t c s kinh t x hi, n cng khng th gii thch qu trnh lch s-t nhin ca x hi loi ngi. Bi vy, d mt s nh t tng Ty hc c lng yu nc nhit thnh nhng vi th gii quan trit hc duy vt siu hnh v duy tm v x hi khng th gii p c nhng nhu cu ln lao ca lch s Vit Nam. Trc s tht bi ca tt c cc th gii quan v phng php lun truyn thng Nho hc, Pht hc cng nh Ty hc, H Ch Minh tm ra con ng cu nc, gii phng dn tc. im xut pht H Ch Minh ra i tm ng cu nc khng phi trc tip l nhu cu i tm mt th gii quanv mt phng php lun trit hc mi, khng phi l mt l lun trit hc tr tng, m l nhng l lun, nhng bin php c kh nng thc t nht dn dt, lnh o phong tro yu nc i n thnh cng trong thc tin chn tr l gii phng dn tccu dn, cu nc; l lm sao dn tc Vit Nam uc c lp, ng bo Vit Nam ai cng c cm n, o mc, ai cng c hc hnh. Cng tc l c lp cho dn tc v t do, hnh phc
10

cho mi ngi dn lao ng. Sut ba mui nm tm ng cu nc, nh mt tt yu lch s H Ch Minh n vi ch ngha Mc-Lnin. Hc thuyt Mc-Lnin l h t tng cch mng v khoa hc nht ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. Hc thuyt l khi thng nht vng chc ca c ba b phn l lun cu thnh l Trit hc, Kinh t chnh tr hc v Ch ngha x hi khoa hc, trong Trit hc ng vai tr l th gii quan v phng php lun chung. Trit hc Mc-Lnin chnh l th gii quan v phng php lun khoa hc v cch mng nht; l thnh qu v i ca lch s trit hc th gii. Linh hn ca n, sc sng mnh lit nht ca n l php bin chng duy vt trnh l lun cao nht, khoa hc nht, vt qua khng nhng php siu hnh ca trit hc duy vt cn i Ty u m cn vt qua php bin chng duy tm c in c. Th gii quan duy vt ca trit hc Mc-Lnin khc phc c hn ch ca th gii quan duy vt cn i Ty u ch n em li mt quan nim duy vt v bin chng v qu trnh pht trin ca lch s x hi loi ngi, lch s pht trin ca nhn loi. Trung tm ca nhng quan im duy vt v lch s chnh l hc thuyt v hnh thi kinh t-x hi. Ch c th gii quan duy vt bin chng v php bin chng duy vt ca trit hc Mc- Lnin mi c kh nng l gii c mt cch ng n khoa hc i vi cc s kin lch s, d l cc s kin lch s phng Ty hay phng ng chu . Khng phi ngu nhin m khi nhn xt v gi tr ca cc hc thuyt c trong lch s, H Ch Minh nhn mnh rng ci hay ca ch ngha Mc l phng php lm vic bin chng. y, H Ch Minh khng nh khng phi ch l ci hay ca phng php t duy bin chng m quan trng hn l phng php bin chng duy vt trong t chc hot ng thc tin. H Ch Minh vn dng th gii quan duy vt bin chng v php bin chng duy vt l gii mt cch ng n khoa hc nhng cu hi t ra ca lch s Vit Nam thi cn i m khng mt nh t tng tin b no c th lm c va nh cao ca s vn dng l tm ra l lun v phng php gii quyt ng n khoa hc con ng gii phng dn tc ng thi xc nh hng pht trin ca x hi Vit Nam ln hnh thi kinh t-x hi mi sau khi ginh c c lp- l con ng nh hng pht trin x hi-x hi ch ngha. Vn kin i hi i biu ton quc ln th IX ca ng Cng sn Vit Nam khng nh: T tng H Ch Minh l mt h thng cc quan im ton din v su sc v nhng vn c bn ca cch mng Vit Nam, l kt qu ca s vn dng v pht trin sng to ch ngha Mc-Lnin vo iu kin c th ca nc ta, k tha v pht trin cc gi tr truyn thng tt p ca dn tc, tip thu tinh hoa vn ha nhn loi. l t tng v gii phng giai cp, gii phng con ngi; v c lp dn tc gn lin vi ch ngha x hi, kt hp sc mnh dn tc vi sc mnh thi i; v sc mnh ca nhn dn, ca khi i on kt dn tc; v quyn lm ch ca nhn dn, xy dng nh nc tht s ca dn, do dn v v dn v pht trin kinh t v vn ha, khng ngng nng cao i sng vt cht v tinh thn ca nhn dn, v o c cch mng, cn kim, lim, chnh, ch cng v t Trong h thng t tng H Ch Minh, t tng trit hc H Ch Minh ng vai tr l th gii quan v phng php lun khoa hc, cch mng ca nhng t tng v c lp dn tc, v ch ngha x hi, v vn ho, v o c, nhn vn Th gii quan v phng php lun H Ch Minh l mt h thng ton vn, thng nht ca nhng quan im duy vt bin chng v duy vt lch s. Ht nhn ca th gii quan quan l trit hc Mc-Lnin; s phong ph ca th gii quan l nhng tng kt kinh nghim cch mng Vit Nam v cch mng th gii; v p ca th gii c to ra bi s kt hp lgc gia tnh khoa hc ca th gii quan Mc- Lnin vi cc gi tr trit hc truyn thng Vit Nam, cng nh cc gi tr ca lch s trit hc phng ng v phng Ty. Chnh v vy, c th tm thy trong mi li ni, vic lm, bi vit ca H Ch Minh s vng
11

chcca cc nguyn l trit hc Mc- Lnin, s tinh t ca cc trit l trong nn trit hc phng ng, phng Ty v mt chiu su thm ca cc gi tr t tng trit hc Vit Nam ve c lp dn tc, nhn dn, v o sng, o lm ngi ca dn tc Vit Nam. Vi H Ch Minh, lch s trit hc Vit Nam chuyn sang mt thi k pht trin mi, hin i.Thi k hin i ca lch s t tng trit hc Vit Nam l thi k pht trin t tng trit hc vi ni dung c bn ca n l nghin cu, vn dng v pht trin cc nguyn l ca trit hc Mc-Lnin vo thc tin cch mng Vit Nam. cng l qu trnh vt qua nhng hn ch v k tha c chn lc cc gi tr trong lch s trit hc Vit Nam cng nh lch s trit hc phng ng v phng Ty theo mc tiu gii quyt cc nhim v ca cng cuc xy dng ch ngha x hi Vit Nam. IV. Nhn xt chung Vit Nam l mt dn tc tuy nh nhng ng vng trc m mu xm lc v ng ho ca nhng k th ln mnh gp nhiu ln. Yu t tinh thn lm cho dn tc Vit Nam ng vng c l truyn thng t tng v vn ho. Ct li ca t tng trit hc Vit Nam l t tng yu nc, c lp dn tc v ch quyn quc gia, T tng ny th hin lng quyt tm bo v ch quyn quc gia xy dng mt nh nc vng mnh, chm lo i sng nhn dn. T t tng cn th hin lng t ho v ngun gc dn tc, t ho v truyn thng dn tc, tn knh nhng ngi anh hng dn tc, nhng ngi c cng bo v, xy dng t nc, qu hng, khinh ght nhng k phn quc. Ngoi ra t tng i on kt ton dn tc, t tng v o lm ngi, t tng khoan dung nhng ngi lm ng lc li v k th chu tht bi hoc u hng cng gp phn lm nn tm vc v i ca dn tc Vit Nam. Cu 4: S i lp gia quan im duy tm v duy vt, siu hnh v bin chng trong trit hc Hi Lp c i (V bn th lun, nhn thc lun, chnh tr- x hi gia mcrit v Platn; trit hc Hraclit v phi El) 1. V Bn th lun: a. mcrt: ng trn lp trng duy vt v thn, ng cho rng khi nguyn ca th gii l nguyn t, l dng vt cht nh nht, khng th phn chia c na, n l c s ca th gii, ca s vt hin tng. Nguyn t ny khng mu, khng mi, khng v, khng nng, khng lnh, n khng khc nhau v cht, n ch khc nhau v hnh dng, v cu to, v t th sp xp v cc nguyn t ny lun lun vn ng trong chn khng. Cc s vt hin tng khc nhau l do s lien kt gia cc nguyn t c hnh dng khc nhau, t th khc nhau, cu to khc nhau. Cc nguyn t vn ng khng ngng v chnh s vn ng ca cc nguyn t x y nhau to nn nhng ni m c, nhng ni lng lo. Nhng nguyn t no c hnh dng, khi lng ln th lng vo trong to thnh cht rn, cn nhng nguyn t no c hnh dng, khi lng nh th bay ra ngoi to thnh cht lng. S hnh thnh ca v tr l do s vn ng ca nguyn t m ra. b. i lp vi mcrt, Platon khng nh rng bn nguyn ca th gii l th gii nim, th gii nim tn ti mt cch chn tht, y v bt bin. Th gii nim l nguyn hnh. Cc s vt, con ngi c coi l hnh nh (bng) ca th gii nim. Th gii cm tnh l th gii tm thi. Th gii tn ti vnh vin sng tc ra th gii tm thi l th gii nim. Quan im ny c gi l quan im duy tm khch quan v th gii. ng chia th gii thnh hai b phn l th gii nim v th gii vt cm tnh. Th gii nim l th gii c trc v sinh ra th gii vt cm tnh. Th gii vt cm tnh l th gii khng chn tht, khng ng n v lun lun thay i, l th gii c sau v l ci bng ca th gii nim. mcrt ph nhn ci ngu nhin, cho rng ci ngu nhin khng tn ti, cho nn mi ci iu sinh ra l tt yu, khng h c tnh ngu nhin, ng tha nhn mi ci iu c nhn
12

qu. Platon a ra thuyt mc ch lun cho rng mi vt c to ta nh th no l ph thuc vo mc ch ca thn thnh. Trong thi k s khai ca trit hc, cng vi cuc u tranh gia quan im duy vt v duy tm v bn th lun, cn c cuc u tranh gia quan im bin chng vi quan im siu hnh v bn tnh th gii. c.Hracrt coi bn nguyn th gii l la v khng nh bn tnh th gii l mi th iu tri qua. Tnh c th ca t tng ny chnh l ng tha nhn s thng nht mu thun ca vn ng v ng im, sinh thnh v hin hu. Vn ng v ng im l s thng nht gia cc mt i lp, ging nh u tranh v hi ho, chng khng tn ti thiu nhau v th hin ra thng qua nhau ng va tha nhn dng sng lun chy, mt tri lien tc v thng xuyn bin i, va tha nhn khng c ci g n nh v bt bin hn l dng sng lun chy v mt tri lun chiu sang. Ni cch khc, tnh bin i ca dng sng khng loi tr s ng im v tnh xc nh ca dng sng khng loi tr s vn ng (chy) ca n. Hracrt ni r hn khi bin i, n ng im (ngh ngi). T ta suy ra rng chnh Hracrt l ngi bi v ci hi ho trong u tranh, thng nht trong phn i, bt bin trong bin i, ng nht trong khc bit, vnh cu trong nht thi. Khi nim trit hc c bn ca t tng v bn tnh th gii ca Hracrt l Logos. Thut ng ny lm nn ni dung ct li ca php bin chng Hracrt. Theo ng, trc ht Logos l s thng nht ca mi ci hin hu. Thng nht y c ngha l s ng nht ca ci a dng, l s hi ho gia cc mt i lp. Vn l t tng c bn ca php bin chng, ng thng s dng t tng ny vi tnh kin nh v nht qun. ng ph phn cc v tin bi nh Hexiot, Pitago, Xenophankhng hiu s thng nht. ng cho rng ngy v m, thin v c khng phi l mt, l iu ai cng hiu. Nhng ngy v m, thin v c, cng nh mi i lp to nn mt chnh th thng nht th l iu t ai hiu. ng nhin d hiu rng cc kiu i lp trn l ni tip nhau, to ra tnh chu k v lp li nht nh. Nhng ngi ta, theo Hracrt khng hiu c rng bn thn tnh chu k v tnh lp li c quy nh bi s thng nht, s ho hp, s hi ho gia cc mt i lp, tc l bi Logos ph bin. Ni ti s thng nht ca mt i lp, Hracrt ch mun ni rng cc mt i lp gi nh ln nhau nhng v khng th c c nu thiu nhau ch khng phi l s trng hp nhau tuyt i, chng hn, khng th qu sc kho nu khng bit mt i lp ca n l bnh. ng ni rng bnh tt lm cho sc kho tr nn qu gi, ngt ngo. Quan h gia Logos ch quan v Logos khch quan, tc l kh nng thng nht gia chng. ng gi quyt vn mtcch khng nh. ng cho rng, t duy vn c mi ngi v Logos th gii con ngi (ch quan) v c kh nng ph vi Logos th gii (khch quan), mc d iu khng din ra thng xuyn v hon ton khng phi mi ngi. Kh nng y suy ra rng vic nhn thc Logos ca th gii bn ngoi l c th c c. Con ng t ti kh nng y theo ng l bng n lc bn than v quan h vi Logos ca th gii s vt bn ngoi. ng gp ca Hracrt trong lch s php bin chng l cch trnh by u tin v quy lut thng nht v u tranh gia cc mt i lp. ng c th hin bn cht mu thun ca cc s vt trong Logos ch quan v ch ra s thong nht gia bin chng ca nhn thc v bin chng ca th gii. - i lp vi bin chng khng nh ca Hracrt l php bin chng ph nh ca trng phi El, vi ch trng vn vt bt bin, khng sinh thnh, khng dit vong vi hai i biu ln l Pcmnt v Dnn. Vn ln trong trit hc Pcmnt l quan h gia tn ti v h v, tn ti v t duy, vn ng v ng im. Cuc tranh lun gia Hracrt v Pcnmt l cuc tranh lun gia mt ngi xem s vt trong s vn ng vi mt ngi nhn nhn s vt trong s yn tnh. T tng trit
13

hc ca Pcnmt th hin 3 lun im:, coi vn ng, bin i l h o, bc b khi nim khng gian rng thun tu; coi tn ti v t duy ng nht vi nhau va nh qu trnh, va nh kt qu. T duy l t duy ch khi no c vt th v vt th l vt th hin hu ch khi no ta t duy c vi tnh cch n c nh mt hin th c trng; coi th gii khng c sinh thnh, xut hin v dit vong. Denn c th ho v pht trin nguyn l vn vt ng nht th v vn vt bt bin bng phng php trng dn chng l v nghch l. ng t ra quan h gia vn ng v ng im, gia lin tc v gin on, gia hu hn v v hn, song ng cha c iu kin bn ti tnh bin chng theo cch nhn hin i v cc mi quan h y. Mt tch cc ca nh bin chng theo ngha c ny l cc nghch l ca ng thc s kch thch t duy, khuyn khch tinh thn hoi nghi, tranh lun i ti chn l. 2. Nhn thc lun a. mcrt chia nhn thc thnh hai dng: nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh. Nhn thc cm tnh l dng nhn thc m ti, do gic quan mang li. Nhn thc l tnh l dng thc thng qua nhng phn on logic, l dng tr tu. ng thy c mi quan h gia nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh, gip cho cm tnh nhn thc c l tnh, nu ch dng li cm tnh th con ngi khng t c chn l. V vy, mun t n chn l th phi bng l tnh, nh c l tnh th con ngi th con ngi mi hiu c nguyn t tc l ngun gc ca s vt. Nhng ng trn c s hc l thuyt nim rng nhn thc cm tnh, cm gic khng phi l ngun gc ca tri thc chn tht. Kt qu ca nhn thc cm tnh ch l d lun, tri thc chn thc ch c th t c bng nhn thc l tnh. b.Theo Platon nim l bn cht chung ca mi s vt hin tng, l c s thng nht ca th gii, l linh hn ca v tr. nim thng qua cc quan h ton hc, biu th bng con s, to nn s vt cm tnh. Platon cho rng nhn thc l s hi tng ca linh hn v th gii nim c trc vt cht. ng cho rng nhn thc cm tnh ch l s nhn thc ci bng ca nim, ch cho ta nhng quan nim, ch khng phi l tri thc chn thc. Ch c nhn thc l tnh, tc nhn thc khi nim mi t n tri thc chn thc. c.Theo Hracrt mi ngi c kh nng nhn thc bn thn v suy xt v Logos th gii con ngi (ch quan) c kh nng ph hp vi Logos th gii (khch quan). T ng suy ra rng kh nng y ca con ngi c th thc hin c bng con ng t nhn thc v quan h vi Logos th gii. d.i vi trng phi El, vic i lp t duy duy l v cc s vt vi trc quan cm tnh v chng v cc kin da vo trc quan l ng c nghin cu ca mnh. Tri thc chng li kin gi di - tc chn l chng li sai lm cm tnh, l phn xuyn sut trit hc Pcnmt v Dnn. Pcnmt cao vai tr nhn thc l tnh, ng coi trng vic s dng l tr gii quyt cc vn khi tho lun. Cn Dnn cho rng nu dung trc quan cm tnh nhn thc s vt th s khng hiu c bn cht s vt. Mun vy, phi s dng t duy tru tng. iu cng c ngha ng ph nhn vai tr ca nhn thc cm tnh, cao vai tr ca nhn thc l tnh. 3. Chnh tr- x hi a.mcrt ng trn lp trng ca phi ch n, chng li ng li Platon. Tuy nhin, ng vn coi ch n l l hp l. ng ca ngi tnh thn i, tnh n ho, li ch chung v quyn li ca cng dn t do. ng ging Xcrat ch l mun duy l ho nh nc, mun tt c nhng ngi iu hnh nh nc phi c tri thc, phi c s hiu bit. ng ng h nn dn ch nhng ng khng h thp vai tr ca l tr.
14

b. Trong khi Platon khng coi ngi n l l ngi m h ch l ng vt bit ni, cho nn h khng c i sng o c m theo ng ch c nhng nh trit hc, cc nh thng thi th mi c o c cao c, hng vo nim ti cao ca ci thin. ng a ra hc thuyt v mt nh nc l tng, l nh nc cng ho gm 3 ng cp: nh trit hc lm vua, v binh bo v t nc v ngi lao ng sn xut. Platon mun xy dng mt thit ch nh nc mi va m bo bnh ng x hi, va cho php bt bnh ng v mt hnh thc trong quan h gia cc ng cp, nhm duy tr nhng thang bc x hi cn thit, trnh tnh trng v chnh ph nh trong nn dn ch. Nh nc l tng ca Platon l s thng nht nhng thc th khng bn sc, hon thnh nhng chc nng x hi ca mnh khng yu cu quyn li, nhu cu c nhn. Trong nh nc y, cc cng vic ca cng dn c thc hin theo s phn cng chung t ti s hi ho, thng nht. Trong nh nc l tng, gio dc c dnh v tr xng ng hng con ngi ti l cng bng v ci thin. Nh vy, nh nc l tng m Platon hnh dung l mt t chc chnh tr hon ho, gi quyt cc nhim v sau: an ninh x hi cho mi thnh vin v ch quyn x s, m bo nhu cu vt cht thit yu cho con ngi v x hi, nh hng v khuyn khch s sang to khoa hc. Khi cc nhim v y c gii quyt th con ngi t ti ci thin. Nguyn l c bn ca nh nc ny l cng bng, mc tiu ca nh nc l ci thin ti cao, phng tin ca n l gio dc. Tm li, mcrt vi thnh tu trit hc rc r ca mnh a ch ngha duy vt c i Hy Lp ln mt tm cao mi. ng c nhng quan nim ng n v mi quan h gia nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh. ng l ngi u tin t c s l lun cho ch ngha duy vt v thn v th h thng quan nim duy vt ca ng c coi l gi tr tinh thn kt tinh ca thi i ng v c gi l ng li mcrt, n i lp hon ton vi ng li ca Platon, l h thng trit hc duy tm. Cu 5: Quan im trit hc ca cc nh trit hc Ty u Trung c (V quan h gia trit hc v tn gio, v vn bn th lun, nhn thc lun con ngi v x hi). X hi Ty u t th k IV - XV l x hi phong kin. quc La M tan r, cc vng quc phong kin c thnh lp. Hai giai cp c bn trong x hi c hnh thnh: giai cp a ch qu tc v giai cp nng n. Nng nghip, th cng nghip cng c nhng bc pht trin nht nh, tuy rt chm chp. Ki t gio tr thnh tn gio chnh thng. Nh th Kit gio cng vi th lc phong kin tr thnh mt lc lng thng tr x hi. Cc nh s hc gi thi k ny l m trng Trung c. c im ca trit hc trong thi k ny: Trit hc mt vai tr c lp, tr thnh y t ca tn gio, c coi l cng c chng minh cho nim tin tn gio. Ch ngha kinh vin l khuynh hng thng tr trong trit hc. l khuynh hng kt hp thn hc chnh thng ca Kit gio vi trit hc Hy Lp c i (Platn, Arixtt). N c coi l trit hc chnh thng, c nghin cu v ging dy trong cc trng hc. V quan h gia trit hc v tn gio Cc nh trit hc thi k ny coi nim tin tn gio gi v tr hng u trong quan h vi l tr. Trn c s quan im y, h i su nghin cu cc vn trit hc c lin quan, trong quan trng nht l mi quan h gia ci chung v ci ring. Cc nh trit hc kinh vin xut mt s kin gii quyt mi quan h ny. kin th nht khng nh ci chung, ci ph bin l thc th tinh thn, tn ti tht, c trc s vt n nht. Quan nim ny c gi l ch ngha duy thc. kin th hai khng nh s vt n nht c thc, c trc, cn ci chung, ci ph bin ch l tn gi gin n do con ngi sng to ra.Quan nim ny gi l ch ngha duy danh. Cuc u tranh gia ch ngha duy thc v ch ngha duy danh trong cc th k thi trung c c ngha quan trng v mt nhn thc, ng thi n giu cuc u tranh
15

gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm.Phi duy thc gn vi ch ngha duy tm, phi duy danh gn vi ch ngha duy vt. Chng hn: Tectuling cho rng tr tu con ngi khng c kh nng sng to g ht, cn tn gio bao hm trong n tt c, do khng th cho rng trit hc, l tr l c s ca tn gio. Trong quan h gia l tr v lng tin tn gio, ng cho rng l tr ch nhn thc c gii t nhin, cn lng tin vt ra khi gii hn vi mc ch nhn thc Thng . rigenn theo phi duy thc trit cho rng lng tin tn gio v l tr c th dung hp. ng kt lun ci chung l ci c tht, c truc ci ring, l c s ca ci ring. Cng trong giai on ny, Abla nh trit hc, thn hc Php theo ch ngha duy danh trit cho rng l tr l ti cao v n cho ta nhng phng tin chnh xc vch ra ton b nhng ni dung ca chn l tn gio, cho cu tr li ng n vn tn iu no ca tn gio l xc ng, tn iu no khng xc ng. T , ng nu ln nguyn l hiu m tin, ng thi ng coi khi nim chung khng tn ti bn ngoi cc s vt c th. Quan im tin b ny b Gio hi ln n, coi l quan im d gio. Tmt acanh cho rng trit hc v thn hc khng i lp. i tng ca trit hc l chn l l tr, cn i tng ca thn hc l chn l ca lng tin tn gio.Thng l khch th cui cngca thn hc, trit hc l ngun gc ca mi chn l. Tuy vy, ng coi trit hc thp hn thn hc, ph thuc vo thn hc v tr tu c hn ca con ngui, thp hn s anh minh ca Thng . Khi gii quyt vn bn cht ca ci chung v ci ring, Tmt acanh ng trn lp trng ca thc ti lun n ha m c s l nguyn l v s hi ha gia lng tin tn gio v l tr. V bn th lun: Cc nh trit hc cho rng Thng sng to ra th gii v quyt nh mi trt t trong t nhin v x hi, l c s ca tri thc v o c con ngi. guytxtanh cho rng ton b th gii do thng sng to ra v c nhn thc bi Thng . Thng c sc mnh vn nng, quyn lc tuyt i. Tuy nhin Thng khng c mt trong th gii cm tnh. Trong khi , Tmat acanh cho rng, gii t nhin l do Thng sng to ra. Mi trt t trong t nhin, t s vt khng c linh hn n con ngi ri n thn thnh v sau cng l cha tri u do Thng sp xp. Mi ng cp trong x hi, quyn lc ca nh vua u do Thng quy nh. Mi ci trong t nhin v x hi u c mc ch do Thng an bi. ng chng minh s tn ti ca Thng bng lp lun da trn 5 yu t: T l nguyn nhn u tin; T l ng lc u tin;T l ci tt nhin tuyt i; T l ci hon thin tuyt i; T l l tr ti cao iu chnh th gii. V nhn thc: guytxtanh cho rng nhn thc ca con ngi l do nhn thc Thng . Chn l ch c th t c bng nim tin tn gio. Thng trong mi ngi nn nhn thc cng chnh l s t nhn thc. Thng l chn l ti cao, l chn l ca mi chn l. ng chia thnh 3 mc nhn thc v thng : thng qua cm gic bn ngoi, nhng cm gic ny ni chung khng la di; nhn thc thng qua cm gic bn trong bn bc li nhng cm gic bn ngoi; nhn thc l tr, nh gi nhng phn on ca cm gic bn trong. Tmat acanh p dng hc thuyt v hnh dng ca Arixtt, chia hnh dng thnh hnh dng cm tnh v hnh dng l tnh, trong hnh dng l tnh cao hn hnh dng cm tnh. rigienn cho rng, ci chung c trc ci ring v l c s ca ci ring; v ci chung l ci bn cht ca s vt, v cc s vt u bt ngun t ci chung v ci chung cha ng cc s vt bn trong. nxct cho rng, tinh thn ch l hnh thc ca thn th con ngi gn lin vi thn th con ngi ang sng v do Thng ban cho t khi con ngi mi sinh ra. Tri thc c hnh thnh t tinh thn v t i tng nhn thc. Tinh thn tuy c sc mnh to ln trong nhn thc nhng vn phi ph thuc vo i tng nhn thc. V con ngi
16

guytxtanh cho rng Nh nc l vng quc iu c. Nh th l vng quc ca s thnh thin. Do , quyn lc nh th phi c t trn quyn lc ca nh vua. ng tch cc bo v s bt bnh ng x hi. Thng ban thng cho ngi ny c sung sng v bt ngi kia phi chu a y khn kh. Ngi ngho khng nn yu ca ci, m ch nn yu Thng v cuc sng trn gian ch l tm b. V x hi Theo ng, con ngi do Thng sng to ra. Con ngi c t do trong gii hn s tin nh ca Thng . Con ngi l k b hnh tm thi trn tri t, l cy nn trc gi mnh. Cuc sng trn gian l ti li, tm thi v ch l s chun b cho cuc sng vnh cu th gii bn kia. Gii t nhin vt cht l ng nguyn ra, ngi ta cng chng thot khi xing xch ca n th cng chng t ti hnh phc. Trong khi , nxct cho rng linh hn l hnh thc ca c th con ngi v do Thng ban cho khi mi sinh ra. Tm li, do chu s chi phi v thng tr ca tn gio v thn hc, trit hc Ty u thi Trung c tr thnh ti t ca tn gio. Tm cch chng minh Thng sng to th gii v quyt nh mi trt t trong t nhin v x hi, l c s ca tri thc v o c con ngi. Mt s nh trit hc c yu t duy vt, np di hnh thc duy danh, thn lun nhng khng dm cng khai bc b s tn ti ca Thng . Thn hc t nim tin ln trn ht. Nim tin cao hn l tr. Khoa hc phi phc tng tn gio. Theo quan im thn hc, con ngi l thc th yu ui. Cuc sng vt cht l tm b, ti li. Mc ch ti cao l Thin ng. CAU 6. Nhng thnh tu v hn ch ca ch ngha duy vt Ty u th k XVII XVIII 1.iu kin ra i triet hoc Tay Au thi can ai: Trong thi i Phc hng, cc nh t tng t sn bnh vc trit hc duy vt, vn dng n chng li ch ngha kinh vin v thn hc Trung c. Cuc u tranh ca ch ngha duy vt chng ch ngha duy tm thng c biu hin di hnh thc c th l khoa hc chng tn gio, tri thc thc nghim i lp vi nhng lp lun kinh vin. Cui cng, s chuyn chnh ca gio hi v s thng tr ca ch ngha kinh vin Trung c khng ngn c s pht trin bc u ca khoa hc thc nghim v trit hc duy vt - tin cho nhng thnh tu mi v nhng c im mi ca trit hc trong cc th k tip theo. n thi ky cn i l thi ky pht trin rc r ca Ty u trn tt c cc mt ca i sng x hi. l s pht trin tip tc ca ch ngha t bn, ca khoa hc v t tng, trong c ch ngha duy vt trit hc, nhng vi nhng c im mi. Khc vi thi ky Phc hng, thi cn i (th k XVII-XVIII) cc nc Ty u l thi ky giai cp t sn ginh c thng li v chnh tr trc giai cp phong kin. Ba cuc cch mng t sn ln n ra v thnh cng: Cch mng t sn H Lan cui th k XVI ; cch mng t sn Anh (1642-1648); cch mng t sn Php (1789-1794) y cng l thi ky phng thc sn xut t bn ch ngha c xc lp v tr thnh phng thc sn xut thng tr Ty u. N to to ra nhng vn hi mi cho khoa hc, ky thut pht trin m trc ht l khoa hc t nhin, trong c hc t ti trnh l c s c in. ay la thi ky khoa hoc t nhien bat au phan nganh manh. c im ca khoa hc t nhin thi ky ny l khoa hc t nhin - thc nghim. c trng y tt yu dn n thi quen nhn nhn i tng nhn thc trong s tru tng tch ri, c lp, khng vn ng, khng pht trin, nu c ni n vn ng th ch yu l vn ng c gii, my mc. l nguyn nhn ch yu lm cho trit hc duy vt thi k ny mang nng tnh my mc siu hnh.

17

Chnh ieu kien kinh te - xa hoi va khoa hoc t nhien thi can ai a quy nh nhng ac trng ve mat triet hoc cua thi ky nay. 2. Mt s ni dung triet hoc Tay Au thi can ai: a. T tng v ban th va ban tinh th gii: Nu trit hoc t nhin thi c ai Hy Lap tham m tinh thn bin chng ngay th thi TH t nhien thi ky nay gn vi nhng thanh tu cua khoa hoc t nhien, ac biet la ly luan c hoc a tham m phng thc t duy siu hinh cua khoa hoc t nhien. Phng thc t duy sieu hnh a chi phoi nhng hieu biet triet hoc ve ban nguyen va ban tnh cua the gii. Ngi ta giai thch moi hien tng t nhien bang s tac ong qua lai cua lc hap dan va lc ay gia cac phan t vat the. Cac phan t vat the luon bat bien, cac thay oi ch la trang thai khong gian va tap hp cua chung. Moi phan biet ve chat gia cac vat the eu quy gian ve s phan biet ve lng, moi van ong eu c quy ve s dch chuyn vi tri trong khong gian. T o, ho ng nht vt cht vi khi lng, coi van ong vat chat ch la van ong c hoc, nguyen nhan van ong do ben ngoai. Cac nha triet hoc t nhien thi ky nay coi nguyn t la phan t nho nht khong the phan chia, cha thay van ong la thuoc tnh co hu cua nguyen t. Chang han: + Phranxi Becn (1561-1626) coi vat chat la tong hp cac hat, coi t nhien la tong hp nhng vat the cac chat lng khac nhau. Ong chia van ong cua vat chat ra 19 dang nhng dang c ban la van ong c hoc. + Cac nha duy vt Phap TK XVIII a co cng phat trin triet hoc duy vat, vo than len mot bc mi. Ho tha nhan vat chat, gii t nhien co trc, vnh cu va vo tan, khong do ai sang tao ra va khong ai co the tieu diet. Van ong gan lien vi vat chat va nh van ong ma gii t nhien luon chuyen ong. Tuy vay, cac nha duy vat Phap van khong the tranh khoi tnh chat sieu hnh va c gii trong quan niem ve vat chat va van ong. Van ong, theo ho ch la s dch chuyen v tr cua cac vat the trong khong gian. Lametri (1709-1751): coi th gii la thc the vt cht, thc the vat chat cua moi s vat, hien tng, ke ca con ngi. iro (1713-1784): vt cht tn tai khach quan, vinh vin. Vn ng la ban tinh c hu cua vt cht. Vn ng bao ham ca s ng im. Henvetiuyt (1715-1771): coi t tng trong oc con ngi la do vt cht sinh ra. Cam giac la kt qua tac ng s vt vao giac quan. Honbach (1723-1789): vt cht la tt ca nhng g tac ng bang cach nao o vao cam giac cua chung ta. Vt cht bao gm cac nguyn t bat bien khng th phn chia. b. Ly lun nhn thc: Nhim vu trong tm cua trit hoc thi ky nay la ly luan nhan thc, la tm ra phng phap cua tri thc chan ly cho tat ca cac khoa hoc. Cac nha triet hoc hang
18

hai i tm phng phap chan ly c ban cua nhan thc, t o xut hin hai khuynh hng: * Becn, Hopx, Locc nhng ngi theo chu ngha kinh nghiem cho rang nguon goc duy nhat cua tri thc la kinh nghiem. Kinh nghim lien quan en cam tinh, cam giac, tri giac, bieu tng. Phng cham cua ho la khng co gi trong nhn thc ma trc o khng do cam giac thu nhn. Tm hn, tri tu cua con ngi luc u nh cai bang trng, thun khit, khng co tri thc. Tri thc phai i t cai cu th, kinh nghim (thc nghim) n s khai quat va a ra ly thuyt. o la phng phap quy nap cua s van ong tr tue ong hanh vi thc nghiem va no chnh la phng phap chnh xac trong triet hoc va khoa hoc. Mac coi Becn la ng t cua CNDV Anh va tat ca KH thc nghim hin ai. * ecact, Xpinoda, Lepnch va mot so ngi khac theo chu ngha duy ly cho rang kinh nghiem da tren cam giac con ngi khong the tr thanh c s phng phap chung cho moi khoa hoc c. Tri giac va cam giac la ao. Trong ly tnh, trong chnh tam hon cua con ngi ham cha nhng t tng ro net mot cach trc giac. Theo nguyen tac cua phep dien dch i t cai chung en cai cu the, khi phat trien nhng t tng co san trong au ay, con ngi co the thu c tri thc chnh xac ve the gii. Tri thc chn thc la kt qua cua s kt hp gia kinh nghim va ly tinh trc giac. Do o, phai tim c s cua phng phap chinh xac trong tri tu. T duy eu da tren trc giac va dien dch. T duy xuat hien trc cam giac va khong phu thuoc vao cam giac, song t duy lai phai i kem vi cam giac. Phng phap chnh xac cua moi khoa hoc va triet hoc eu giong phng phap toan hoc. Cuoc luan chien cua cac nha triet hoc xung quanh viec tm c s cua phng phap mi chnh la cuoc luan chien gia chu ngha kinh nghiem va chu ngha duy ly. Trong thc te, chu ngha duy ly va phng phap tng t cua no luon chiem u the, c s dung rong rai. C.T tng v con ngi va ban tinh con ngi: e truyen ba tri thc thuan li cho con ngi, nhiem vu can ban cua cac nha triet hoc thi ai Khai sang nh Lametri, iro, Henvetiuyt, Honbach la phai au tranh vi nhng quan iem ton giao va cac hoc thuyet sieu hnh cua ecact va Lepnch, v trong hoc thuyet o co s khang nh, s tan thanh cua ly tnh ve c s niem tin cua ton giao. Ho xay dng nen he thong the gii quan vo than, chong lai sieu hnh hoc. Cac nha triet hoc Khai sang cho rang vu tru la vat chat, vu tru la vo tan, vnh hang, luon van ong. Con ngi la mot b phn cua gii t nhin, la mot ng vt, suy ngh nh cac giac quan. T tng cua con ngi chu s quy nh cua cau truc c the trong s tac ong qua lai vi moi trng va ieu kien song. Con ngi la mot thc the thong nhat hu c cua hai mat the xac va linh hon. Con ngi con la san phm cua hoan canh lich s,
19

cua xa hoi nen can thay oi hoan canh xa hoi, quan he phong kien. C s e cai tao cuoc song hien tai, e vn ti con ngi la ly tnh. Ly tnh cua con ngi la san pham do s tac ong cua vat chat en cac giac quan gay nen cam giac. Cam giac la nguon goc cua ly tnh, Ly tnh cua con ngi c bat nguon t kinh nghiem. Phng phap e at ti ly tnh la quan sat va thc nghiem. Nh vay, cac nha Khai sang au tranh v thang li cua Vng quoc tr tue tren c s t do chnh tr, bnh quyen. Ho coi anh sang t nhien cua tr tue la phng phap c ban va oc lap vi cuong tn ton giao e nhan thc the gii, e hoan thien xa hoi va i song xa hoi. Cac nha Khai sang cung cho rang ban tnh cua con ngi von khong ac. S d xa hoi co cai ac la do s khiem khuyet cua cac quan he xa hoi va nen giao duc khong ung an. Con ngi c giao duc ung an tc la s khai sang. Con ngi c giao duc ung an se tr thanh ke ch ky sang suot vi nguyen tac cua no la hay t lo lieu cuoc song cho mnh va ngi khac cung c song. D. T tng v ao c: ao c hoc thi can ai the ky XVII-XVIII c phat trien dng nh quay tr ve t tng ao c hoc Hy Lap co ai. No lam song lai ao c Epiquya, dien giai ao c nh la hien tng cua chu quan ca nhan, ong thi nh la mot quan he khach quan hien thc. + Mongtenh (1533-1592) nha triet hoc ngi Phap cho rang trong c hanh cua con ngi s khoan khoai la muc ch va s khoan khoai tinh than la iem trung tam cua ao c hoc. + Tomat Hopx (1588-1679) cho rang chu ngha ch ky va au tranh gia ngi vi ngi la nhng ac iem pho bien cua ban chat con ngi. Do o, con ngi can phai chuyen t trang thai t nhien sang trang thai xa hoi hay trang thai nha nc. V vay, ong a gan lien ao c hoc vi ao c ve nha nc va phap quyen. + Xpinoda (1632-1677) gan ao c vi phap quyen.Ong coi ao c phai giup con ngi chien thang nhng ham muon lam lac va nhng sung bai ton giao. Viec hieu biet t nhien la hanh phuc cao nhat cua con ngi. Nhan thc c tnh tat yeu s vat la t do. Ong goi s bat lc cua con ngi trong cuoc au tranh vi nhng ham muon cua mnh la s no le. Nhiem vu cua ao c la tm ra con ng khac phuc s no le ay. + Vao thi Khai sang, t tng ao c co bc phat trien mi. Cac nha duy vat Phap the ky XVIII a phat trien ao c duy vat va ay manh cuoc au tranhchong t tng ao c than hoc ton giao. Ho cho rang con ngi khong phai sinh ra la co ao c. ao c nay sinh di s tac ong cua moi trng
20

xa hoi, trc het la chnh tr va phap luat. T o, ho ket luan rang con ngi can thay oi ieu kien xa hoi neu muon at en ao c cao ca. + iro (1713-1784) a bac bo ao c ton giao va khang nh s tha thiet muon song hanh phuc la nguyen tac ao c cua con ngi. Ong chu trng li ch ca nhan va li ch xa hoi phai c ket hp mot cach hp ly. + Henvetiuyt (1715-1771) a e xng thuyet ao c tran the e chong lai ao c than hoc. Ong coi hanh phuc chung la nguon goc cua c hanh, la muc tieu cua luat le, phong tuc, tap quan. Ong cho ong lc tham kn cua s phat trien xa hoi la li ch va s t t t li. Ong chu trng hanh phuc ca nhan phai ket hp vi hanh phuc chung. + Honbach (1723-1789) a khai quat va he thong hoa t tng tien tien cua chu ngha duy vat va khoa hoc t nhien Phap. V vay t tng ao c hoc cua ong co tnh chien au chong lai ao c hoc phong kien va than hoc. Ong khang nh con ngi sinh ra khong thien, khong ac. S d con ngi loi lam la do ieu kien xung quanh ma chu yeu la ieu kien chnh tr. Cung vi viec tan cong vao than hoc, ong khang nh rang s hieu biet ung an ve li ch ca nhan la con ng dan ti c hanh. Nhiem vu chnh cua ao c la vach cho c nhng ieu kien trong o li ch ca nhan la c s tat yeu cua hanh vi con ngi co the dung hp vi li ch xa hoi. 3. Nhng thnh tu v hn ch: a. Thnh tu: Triet hoc phng Tay the ky XVII-XVIII la the gii quan cua giai cap t san ang len, co chc nang chuan b ve mat t tng cho cuoc cach mang t san. Cac nha triet hoc duy vat e cao vai tro cua triet hoc va khoa hoc trong viec nhan thc quy luat va sc manh t nhien, giup con ngi lam chu t nhien. - V bn th lun, cc nh trit hc ng trn lp trng duy vt v thn, chng li th gii quan duy tm, tn gio ca Nh th. H khng nh vt cht, t nhin l thc th duy nht, Thng cng chnh l gii t nhin. "Trong v tr ch c mt thc th - c con ngi ln ng vt l vt cht" (ir). H cng tha nhn vt cht lun lun vn ng bao gm c ng im hay vn ng tng i. V qu trnh vn ng do nguyn nhn bn trong ca vt cht, t lm tin thn cho thuyt tin ha sau ny. - V con ngi: Con ngi l sn phm ca t nhin, l th thng nht gia c th v thc. H bc b linh hn bt t, linh hn tch ri c th. ir quan nim v linh hn tch ri c th cng v l nh: c th nhn m khng cn mt, c th nghe m khng cn tai.. Theo h, nhn cch con ngi l sn phm ca hon cnh v gio dc. - V nhn thc: Cc nh trit hc duy vt chia nhn thc thnh nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh. Trong cm tnh l giai on th nht ca nhn thc, l tnh l giai on th hai nhn thc v giai on kt hp chng dng thc nghim khoa hc kim tra. - V chnh tr - x hi: H chng li t tng v trt t phong kin, tuyn truyn t tng chnh tr ca giai cp t sn. Ho a ra thuyet ket c xa hoi. Theo ho,
21

nha nc la do s thoa thuan gia cac tang lp nhan dan lap ra. H cao hnh thc nh nc dn ch; chng quyn lc phong kin v Nh th. - V vn tn gio: H vch trn bn cht tn gio v tnh cht phn ng, phn tin b ca n. Theo Hpx ngun gc ca tn gio l s s hi v ngu dt ca qun chng. Theo h, khng phi tn gio sng to ra con ngi m chnh con ngi sng to ra tn gio. b. Hn ch: - V bn th lun: Do chu nh hng ca c hc Newtn nn th gii quan ca h nhn chung l siu hnh v my mc. H ch nhn nhn vn ng hnh thc vn ng c gii - V con ngi: H cha thot khi cch nhn my mc v con ngi, coi con ngi nh mt ci my, ly quy lut c hc hay ly yu t bn nng giai thch bn cht con ngi. - V nhn thc: Cc nh trit hc duy vt cao vai tr nhn thc cm tnh, ca t duy v thc nghim khoa hc, cha nhn thc c tm quan trng ca thc tin, mi lin h gia nhn thc v thc tin. - V chnh tr - x hi: H cho rng nh nc l do s tha thun gia cc tng lp nhn dn lp ra. H cha nhn ra c bn cht ca nh nc l cng c ca giai cp thng tr. - V tn gio: H ch thy ngun gc nhn thc, cha thy c ngun gc x hi ca tn gio. V vy, h ch trng xa b tn gio bng cch gio dc qun chng v tiu dit gii tu hnh. CU 7: Cc lun im ca ch ngha hin sinh v ch ngha thc dng 1. Nhng lun im c ban ca ch ngha hin sinh a. Ngun gc ra i v cc i biu chnh cu ch ngha hin sinh: Ch ngha hin sinh pht trin c v Php t nhng nm 20 ca th k XX, tr thnh mt tro lu mnh m Chu u trong v sau th chin th II, nh hng mnh m thnh th min Nam Vit Nam trong thi k chin tranh xm lc ca My (1964-1975). Ch ngha hin sinh ra i do 2 ngun gc: Mt l, s khng hong ca ch ngha t bn y con ngi vo tnh trng tha ha cng cc. Hai cuc chin tranh the gii do chu ngha e quoc gay ra a em lai s tan pha, au thng chet choc khung khiep, gay ra tnh trng khng hong su sc trong i sng tinh thn ca con ngi. Hai l, s bt lc ca cc h thng trit hc duy l v khoa hc k thut trong vic gii quyt cc mu thun x hi khin con ngi b b ri, h khng cn tin tng vo l tr, vo khoa hc k thut, vo x hi, nh nc hay vo tng lai. Hai nguyn nhn trn dn n tm trng bi quan tuyt vng ca con ngi, cho rng tt c moi th u phi l. Con ngi khong con tin vao bat c cai g ben ngoai co the cu giup ho. Moi ca nhan ch con cach da vao chnh ban than mnh, t cu mnh, t la chon con ng rieng cho mnh. y l c s dn n s ra i v pht trin ca ch ngha hin sinh. Chu ngha hin sinh c ngun gc t nh trit hc kim thn hc an Mach tn l Kierkegaard (1813-1855). ng l ngi u tin gi mnh l hin sinh. Ngoi ra c th k n nhng ng t ca ch ngha hin sinh nh nh trit hc c Nietszche, nh hin tng hc ngi c Husserl, v cc trit gia khc tiu biu nh Sartre, Karl Jaspers, Marcel b. Nhng lun im c ban ca ch ngha hin sinh: Ch ngha hin sinh c chia lm 2 nhnh: ch ngha hin sinh hu thn v ch ngha hin sinh v thn. C nhiu trit gia vi nhiu quan im khc nhau trong ch ngha hin sinh nhng nhn chung h nhn mnh s hin hu ca tng c nhn c th v t nhn mnh tnh ch quan, t do c nhn v s la chn c nhn. C th:
22

+ V vn tn ti: ch ngha hin sinh khng ph nhn tn ti khch quan ca th gii, nhng theo h, tn ti t n khng l g c. Theo Sartre, tn ti chia lm 2 min: tn ti t n (being in itself) v tn ti cho n (being for itself). Tn ti trong no tc ton tai t n ch n thun l s c mt , nh vin si, nh ci r cy ht d kia. Ton tai t no th day ac, khng c thc v chnh n v ve th gii xung quanh. No la ong nhat vi chnh no, khong co quan he g vi cai khac, khong can bat c mot cai g khac lam nguyen nhan, cu canh cho no. No chang la cai g ca. N l tn ti hn n, tha thi, phi l v gy ra s bun nn. Tn ti cho n l tn ti c thc, thc v i tng v v chnh mnh. Ton tai cho no khong phai la y thc thuan tuy ma y thc ve mot oi tng. o la s sang suot ma nh o oi tng c nhan thc. Ton tai cho no cung la t y thc, ngha la biet c la mnh ang co y thc ve oi tng. Con ngi l mt tn ti cho n, mt tn ti c thc. Cac nha phan tch chu ngha hien sinh thng phan biet khai niem ton tai vi khai niem hien sinh hay hien hu. Ch c tn ti c thc mi l s hin hu, s hin sinh, v nh vy con ngi mi hin hu, hin sinh, cn vt ch n gin tn ti m thi. vt ch hin hu khi con ngi c nhng cm xc v n, s hin hu ca vt l do con ngi em li. Nh vy, quan im ca ch ngha hin sinh v tn ti v v con ngi l mt quan im duy tm ch quan, siu hnh. Ton tai t no la nhng o vat khong co quan he vi nhau, khong the nhan thc c. Con ton tai cua con ngi la ton tai co y thc. Tn ti ca con ngi b ng nht vi thc. Con ngi trong ch ngha hin sinh l mt c nhn n nht, vi nhng tm l, nhng xc cm, nhng au kh, nhng trn tr ring t ca n; con ngi b chia ct khi mt sinh hc ca n, khi nhng quan h x hi v hot ng thc tin ca x hi. + V quan h gia hin sinh v bn cht: Cc nh hin sinh cho rng hin sinh c trc bn cht, hin sinh l tnh th nht so vi bn cht. Con ngi khng c bn cht vn c no c, no khong giong nh cai ten cua no, no khong phai la cai ma ngi ta nh ngha ve no, khong phai la cai ban chat ma triet hoc, khoa hoc gan cho no. Mi c nhn tr thnh ci g l do s hin sinh ca n, do thc ca n. Simone de Beauvoir c cu ni ni ting: Ngi ta khng phi sinh ra l ph n, m tr thnh ph n. Gia ca nhan nay vi ca nhan khac khong co mot ban chat chung nao ca. o vat cung vay, no khong phai la cai ten ma ngi ta at cho no, cai ban chat ma ngi ta gan cho no ngay t au, mot cai ban chat co san, co trc nao. Nhn chung quan im ny cn mang tnh duy tm, do con ngi khng th quyt nh ht mi vic cng nh vic tr thnh ci g, m s la chn cn chu tc ng ca cc quy lut khch quan, khng th c t do tuyt i. + Ve s tran tr, s au kho, cai chet: o la trang thai khong thoai mai, lo s, khung khiep noi chung, khong gan mot cach trc tiep vi mot oi tng cu the nao ca. Cc nh hin sinh c mt ci nhn en ti, bi quan v cuc sng, h ph nhn t tng v hnh phc, ch ngha lc quan ca cc nh khai sng. H khai thc trit kha cnh bi kch, au kh, tuyt vng trong s hin hu ca con ngi.
23

Con ngi hin sinh l con ngi lun lun s hi trc ci cht, v s sng l s tn ti dn n ci cht. Ci cht treo l lng trn u, trong mi giy pht ca cuc sng. Theo Sartre, ci cht cng phi l nh s sinh ra. N khng l ci g khc hn l ch l xa i s hin hu ca ti. Ci cht cng l mt bng chng khc v s phi l ca cuc i. + V s phi l: Trit hc hin sinh l mt tro lu trit hc phi l tnh (irrationalism), ph nhn ch ngha duy l trong trit hc v khoa hc, ph nhn s gii thch s vt, hin tng bng l lun, bng khoa hc. No khong tha nhan bat c moi lien he khach quan nao, bat ky ban chat va quy luat khach quan nao. Ci phi l l ci khng c bn cht, khng c tnh tt yu, khng c quy lut, khng c nguyn nhn, mc ch, ni chung l khng th gii thch bng l tr. Ngay c s hin din ca con ngi cng l iu phi l. Mi ngi chng ta ch n gin b nm vo th gii trong lc ny, ch ny. Nh Kierkergaard hi, ti sao li l ch ny? ti sao li l lc ny? Khng c mt l do no c, khng c mt mi lin h tt yu no c, ch l ngu nhin, v nh th i ti ch l mt s kin ngu nhin, v l. + Ve h v: Ch ngha hin sinh ph nhn mi bn cht, kt cu. Con ngi hin sinh khng mt bn cht, mt kt cu tri thc, mt gi tr o c, mt mi quan h x hi no c. Ni tm li, n ch n thun l mt s trng rng, h v. No song trong s au kho, lo au, tuyet vong, ang ng ben b vc tham. + V s tha ha: Ch ngha hin sinh pht trin khi nim tha ha n cc oan, khng th chp nhn c. Con ngi hin sinh l nhng ngi b tha ha, tch ri, xa l vi tt c: vi th gii vt, vi x hi, trong lao ng, trong quan h vi ngi khc, k c trong quan h gia cha m v con ci, gia v chng, gia con ci vi nhau, v k c s tha ha trong tnh yu. Sartre cho rng: a ngc l nhng ngi khc. ( Trong quan he vi ngi khac bao gi cung la quan he mau thuan, quan he ngi chu-ngi no le. Ngi khc nhn ti, xm phm t do ca ti,bin ti thnh i tng ca n, thnh vt. Ti cng vy, khi ti tm cch n dch ngi khc th ngi khc cng tm cch n dch ti, khi ti c gng gii thot ti khi ngi khc th ngi khc cng tm cch gii thot h khi ti.). + V t do v trch nhim: T do theo quan im ca CNHS l t do tuyt i. T do l s t la chn hon ton ch quan ci g ph hp vi xc cm ni tm, ci g m c nhn coi l ng n, khng do bt k s quy nh no bn ngoi, khng c bt k tnh tt yu no, khng b rng b bi bt k ci g c sn, k c phong tc, tp qun, gi tr o c, gi tr thm m, lut php, tn gio, khng cn m xa n hiu qu thc t ca s la chn . Do o, trong bat ky trng hp nao con ngi cung co t do. Tuy nhien, v t do kieu nh vay khong em lai mot ket qua g ca, cho nen nh nhan xet cua mot nha triet hoc Phap, t do cua Sartre la t do khong e lam g ca. Sartre gan lien t do vi trach nhiem ca nhan. Ngi hin sinh hon ton chu trch nhim v s la chn va hanh vi ca mnh. S t do khng b quy nh bi bt k ci g khc ngoi trch nhim c nhn. Nh vy, hn ch trong quan nim t do ca cc nh hin sinh l xem xt t do tch ri vi ci tt yu, nh ngha t do la khong b quy nh bi bat ky
24

cai tat yeu khach quan nao. Nu nh vy, con ngi chng c mt cht t do no, v nhng s la chn ty tri vi quy lut khch quan chng em li mt kt qu no. T do theo quan iem cua triet hoc Mac la nhan thc c cai tat yeu va quy luat khach quan, van dung chung mot cach co ke hoach, phuc vu cho cuoc song cua con ngi. Con ngi cang nhan thc va van dung c quy luat th cang co t do. Nh vay, t do khong ch la van e y thc, ma suy cho cung, la van e thc tien co tnh lch s. Khng th c t do tuyt i, bi v t do b quy nh bi cai tat yeu. Ch c th c t do tng i mi ngy pht trin cao hn cng vi s pht trin ca nhn thc v thc tin m thi. Ngoai ra, trach nhiem ca nhan ma chu ngha hien sinh noi en do au ma co. Trach nhiem ca nhan bao gi cung lien quan en t y thc va lng tam cua moi ca nhan, tuy nhien, no khong phai la cai von co trong moi ngi. Trach nhiem ca nhan la ket qua cua s phan anh cua ca nhan ve cai tat yeu khach quan trong ton tai xa hoi, la s ap ng cua ca nhan oi vi nhng yeu cau cua ao c, ngha vu xa hoi. Nu khng c nhn thc ng n v tnh tt yu v quy lut khch quan, khng c gio dc mt cch y , th ca nhan khng th c thc trch nhim c. c. Nhn xt chung: - Nh vy, ch ngha hin sinh l phn ng ca con ngi trc tnh trng con ngi b h thp, b b ri tha ha n mc cng cc trong thi k tng khng hong ca ch ngha t bn. Trong , ch ngha hin sinh v thn nu cao vn t do ca con ngi chng li nim tin m qung v rng buc vo o c tn gio. - Tuy nhin, ch ngha hin sinh l tro lu trit hc duy tm, ph nhn thc ti khch quan v quy lut khch quan, ph nhn kh nng nhn thc ca con ngi nn khng th tm ra con ng ng n gii phng con ngi. - Bn cnh , y l tro lu trit hc bi quan ve cuoc song, tuyt i ha t do c nhn i lp vi x hi nn tc ng tiu cc ti tng lp tr l khng th trnh khi. 2. Ch ngha thc dng: a. Ngun gc ra i v nhng i biu ca ch ngha thc dng: Ch ngha thc dng l tro lu trit hc c nh hng ln M t cui th k XIX n nay.N ra i trong nng nm 1871-1874, khi Cu lc b siu hnh hc trng i hc Cambridge c thnh lp. Ch ngha thc dng phn nh t tng, li ch v nhu cu thc t ca giai cp t sn M. Ngi sng lp l Charles Sanders Peirce. Sau c William James, v John Dewey l nhng i biu quan trng nht. b. Nhng lun im chnh ca ch ngha thc dng: - Nguyn tc phng php lun cn bn ca ch ngha thc dng l ly kinh nghim, hiu qu, cng dng lm tiu chun. Ch ngha thc dng quy trit hc ch cn l phng php, tuyn b rng ch ngha thc dng khng phi l l lun trit hc c h thng, m ch l l lun v phng php. Dewey vit rng: trit hc ch hon thnh nhim v ca mnh khi n thi khng nghin cu nhng vn ca cc nh trit hc na, m bt u nghin cu phng php gii quyt nhng vn ca con ngi. Nhiem vu cua triet hoc la lam the nao cho con ngi co the at c mot hanh phuc hp ly. V the nhng nha triet hoc thc dung noi rang ho kien quyet oan tuyet vi triet hoc cu, cai to no lai va xay dng mot th triet hoc mi, thc hien mot bc ngoat trong triet hoc.
25

- Ch ngha thc dng nhn mnh vai tr ca thc tin nh l mc ch ca trit hc, nh l tiu chun ca chn l. Th nhng h li xuyn tc bn cht ca hot ng thc tin. Theo h, con ngi trong tien trnh hoat ong cua mnh ch xuat phat t li ch, t mong muon chu quan cua mnh, ho khong b han che bi bat ky tnh tat yeu, quy luat khach quan nao ca. Bi v, theo ho trong t nhien khong co mot hnh thc, mot trat t, nhng quy nh on nh. Tat ca nhng cai c coi la quy luat khach quan, hien thc khach quan eu la san pham cua hoat ong sang tao cua con ngi. Do o, ho rut ra ket luan: con ngi tuyt i t do trong hot ng ca mnh, h c th lm bt c vic g h mun, bt c ci g c li cho h. - Tnh chat phan ong cua ket luan o that la ro rang. CNTD la triet hoc cua sc manh, no m ng cho hoat ong cua giai cap t san My trong viec tang li nhuan khong han o, gay chien tranh xam lc, can thiep vao cac nc khac e hong lam ba chu the gii. Nha triet hoc Anh B. Russell a phe phan chu ngha thc dung o la mot th ien ro, la bieu hien cua s say me quyen lc. - Theo ch ngha thc dng, nhng g tn ti u l nhng yu t ca kinh nghim. Dewey vit: Khi ni n kinh nghim, chng ti ng mun ni l ci g cng rng ri, su sc v y , t ra cng nh lch s ca qu t Nhng vt th nh mt tri, mt trng, cc ngi sao, ni sng, rng r, hm m, gi ma, u khng phi l nhng iu kin bn ngoi ca lch s, ca kinh nghim, chng khng th tch ri khi lch s v kinh nghim. - Ch ngha thc dng coi kinh nghim nh l ci bao hm trong n c vt cht v thc, c khch quan v ch quan. Bang cach tuyen bo kinh nghiem la cai duy nhat, chu ngha thc dung cho rang ho a khac phuc c s oi lap gia chu ngha duy vat va chu ngha duy tam va a giai quyet triet e van e a c tranh cai hang nghn nam nay. Dewey vit: Hin nay khng c cn c phn chia mt cch cng nhc nhng s kin thnh s kin khch quan v s kin ch quan. Ci khch quan v ci ch quan khng phi l nhng trt t, nhng dng ring bit ca tn ti, m chnh l nhng s phn bit nht nh c nh ra v mt mc ch nht inh bn trong kinh nghim. - V nhn thc lun, ch ngha thc dng coi ngha ca s vt, ca khi nim khong phi l ci g c sn, vn c ca n, m ch biu hin ra trong quan h c th, trong cng dng thc t. Gi tr ca t tng hay l lun khng phi ch n c phn nh ng n hin thc khch quan hay khng, m l ch n c em li hiu qu thc t hay khng. Ch ngha duy vt hay ch ngha duy tm, khoa hc hay tn gio nu em li li ch, hiu qu thc t th u c gi tr nh nhau, v chng u l nhng cng c t n mc ch ca i song con ngi m thi. - V tiu chun ca chn l, James cho rng chn l khng phi l hnh nh ch quan ca th gii khch quan, m l mi lin h gia cc kinh nghim vi nhau. Ci g em li li ch v hiu qu hu dng th n l chn l, m khng cn xem n c ph hp vi thc t khch quan hay khng. Nh vy, hu dng v v dng tr thnh tiu chun e phn bit chn l v sai lm. James khng nh, chn l l ci g c tc dng. Chn l khng phi l mt trng thi tnh, khng phi l ci g c sn, m n ch xy n vi mt t tng trong qu trnh chng thc n. Chn l theo quan niem ca ch ngha thc dng ch c tnh cht tng i, tu theo tng
26

ngi, tng thi gian, tng hon cnh v a im p dng khc nhau. Ch ngha thc dng cho php mi ngi u c chn l ring ca mnh. Nh vy trong quan nim v chn l, ch ngha thc dng ch nhn mnh cng dng v hiu qu thc t v ph nhn tnh khch quan ca chn l; nhn mnh tnh tng i v ph nhn tnh tuyt i ca chn l. c. Nhan xt chung: Nhn xt v ch ngha thc dng, Bch khoa Encarta 2001 vit: Ch ngha thc dng i hi quan nim v l lun phi c kim tra bng thc tin, bng cch nh gi xem hnh ng da trn nhng quan nim v l lun c em li nhng kt qu mong mun hay khng. Khi nim thc tin m ch ngha thc dng nhiu khi coi l tiu chun ca chn l, mi nghe qua tng chng nh n ging vi ch ngha Mc, nhng thc ra ch l nhng biu hin thc tin vn vt, ri rc. Theo quan nim ca ch ngha Mc, ch c thc tin trong phm vi rng ln, thc tin ca ton nhn loi, thc tin lp i lp li trong thi gian di mi c th chng minh hay bc b nhng vn phc tp trong qu trnh nhn thc. Ve chu ngha thc dung, giao trnh triet hoc My co nhng nhan xet nh sau: Nguy hiem hien nhien cua chu ngha thc dung triet e la cho, mot ly thuyet sai lam, mot ly thuyet ch thuan tuy co tnh chat tuyen truyen va hap dan co the co tac dung bang cach lam cho ngi ta tin va hanh ong theo no e at c mot muc ch chnh tr hap dan. Lieu chung ta co the goi mot ly thuyet nh the la chan thc bi v no co tac dung hay khong? Nhng ly thuyet nh vay co tac dung bao lau va nh the nao khi ngi ta hanh ong theo no, va vi cai gia ve mau va s tan pha ma con ngi phai tra, va vi hau qua that vong nh the nao?. CU 8: Thc cht ca cuc cch mng trong trit hc do C.Mc v Ph.ngghen thc hin Trit hc Mc-Lnin l s k tha c ph phn v chn lc nhng t tng trit hc ca nhn loi trong qu trnh lch s. ng thi s ra i ca trit hc Mc-Lnin l mt bc ngot v i trong s pht trin t tng trit hc ca nhn loi. Trit hc Mc c nhng ci mi v cht so vi cc he thng trit hc trc : Mt l, C.Mc v Ph.ngghen pht trin CNDV ln hnh thc cao ca n l CNDV bin chng v pht trin PBC ln hnh thc cao ca n l PBC duy vt. trit hc Mc, CNDV v PBC c kt hp thnh mt th thng nht. + Trc Mc, CNDV v PBC tch ri nhau. CNDV trc Mc m nh cao ca n l CNDV th k XVIII ca cc nh trit hc khai sang Php v ca Phoibc th vn cn mang tnh cht siu hnh, my mc. N cha a c quan im pht trin vo trong l lun ca n; n ly quy lut c hc gii thch s vn ng ca th gii, dung quy lut c hc v sinh hc gii thch bn cht con ngi. Cn php bin chng trc Mc m nh cao cua n l php bin chng Hghen th li l duy tm. Mac du Heghen la ngi co cong nghien cu phep bien chng mot cach co he thong, nhng ong lai xuat phat t quy luat van ong, phat trien cua mot y niem tuyet oi nao o co trc th gii gii thch tt c nhng g ang tn ti. Cho nn php bin chng ca Hghen l php bin chng duy tm ngc u v ng khung trong mt kt cu t bin, gng go. Do o, nhn chung, lch s triet hoc trc C.Mac the hien the gii quan duy vat trong moi quan he vi
27

phng phap nhan thc sieu hnh, hoac la the gii quan duy tam trong moi quan he vi phng phap nhan thc bien chng. + Trn c s k tha c ph phn v chn lc nhng thnh tu m cc nh duy vt t c cng nh k tha ht nhn hp l trong PBC ca Hghen, C.Mc v Ph.ngghen sng lp ra CNDVBC v PBC duy vt. T khi trit hc Mc ra i, CNDV v PBC c kt hp vi nhau thnh mt th thng nht. nh gi v tnh cht trit trong trit hc Mc, Lnin vit: Trit hc ca Mc l mt CNDV trit hc hon b, n cung cp cho loi ngi v nht l cho giai cp cng nhn nhng cng c nhn thc v i. Hai l, vic sng lp ra CNDV lch s l biu hin quan trng nht ca bc ngot cch mng trong s pht trin t tng trit hc ca nhn loi. + Trc Mc, cc nh trit hc, k c cc nh duy vt nh Phoibc u khng trnh khi duy tm khi gii thch cc hin tng x hi. H u cho rng tinh thn, t tng (y niem tuyet oi, tinh than the gii, tri, thng e, hoac y thc chu quan cua con ngi) l yu t quyt nh trong lch s. H khng thy c vai tr quyt nh ca hot ng sn xut vt cht, ca i sng vt cht. H coi thng vai tr ca qun chng nhn dn. + C.Mc va Ph.Angghen vn dng ch ngha duy vt bin chng vo nghin cu lnh vc i sng x hi. Trit hc Mc coi x hi nh l mt c th sng, mt cu trc phc tp bao gm nhng c nhn, gia nh, giai cp, dn tc vi v s nhng mi quan h chng cht c hnh thnh trn c s hot ng thc tin ca h. Trit hc Mc coi sn xut vt cht l c s ca s tn ti v pht trin ca x hi; vch ra nhng quy lut khch quan ca s pht trin x hi khng ph thuc mun ch quan ca con ngi; ly c s h tng gii thch khin trc thng tng; ly tn ti x hi gii thch thc x hi. + Mot ac iem co y ngha to ln cua cuoc cach mang trong triet hoc la m rong chu ngha duy vat sang lnh vc lch s xa hoi loai ngi, hnh thanh nen chu ngha duy vat lch s. Lnin nhn xt: Trong khi nghin cu sau v pht trin ch ngha duy vt trit hc, Mc a hc thuyt ti ch hon b v m rng hc thuyt y t ch nhn thc gii t nhin n ch nhn thc x hi loi ngi. CNDV lch s ca Mc l thnh tu v i nht ca t tng khoa hc. Mt l lun khoa hc ht sc hon chnh v cht ch thay cho s ln xn v s tu tin vn ng tr t trc n nay trong cc quan niem v lch s v chnh tr. + CNDV lch s cua triet hoc Mac a ch ra quy luat van ong cua lch s xa hoi loai ngi, s thay the cua cac hnh thai kinh te xa hoi la mot qua trnh lch s t nhien. Trong cac quy luat cua lch s xa hoi, quy luat bien chng gia lc lng san xuat va quan he san xuat co vai tro quyet nh. Cac quan he ve kinh te quyet nh cac quan he ve kien truc thng tang. Triet hoc lch s cung phat hien ra vai tro s menh lch s cua giai cap cong nhan la ngi ao huyet chon chu ngha t ban, thc hien cach mang XHCN, hng en muc tieu giai phong con ngi. Vi ban chat duy vat triet e trong lnh vc xa hoi, triet hoc Mac tr thanh cong cu v ai e nhan thc va cai tao the gii, tao ra bc phat trien mi ve chat, mot s nhay vot so vi cac he thong triet hoc khac trong lch s. Chnh v th, trit hc Mc l CNDV cn i, hon chnh v trit ; n bao qut c t nhin, x hi v t duy.
28

Ba l, thng nht l lun v thc tin l mt nguyn tc c bn ca trit hc Mc Lnin. + Trit hc Mc-Lnin khng ch la ly luan khoa hoc phan anh ban chat, quy luat cua s van ong va phat trien cua the gii, gii thch th gii m vn quan trng l ci to th gii. Mc ni: Cc nh trit hc ch gii thch th gii bng nhng cch khc nhau, song vn l ci to th gii. V vay, s thong nhat bien chng gia ly luan va thc tien la mot nguyen tac can ban cua triet hoc Mac. + Trc Mc, ngi ta cha xc lp c mi quan h gn b vi nhau gia l lun v thc tin. c bit trong trit hc duy tm v tn gio, l lun hon ton tch ri thc tin. Ly luan nhieu khi ch la san pham cua t duy thuan tuy, ch l kt qu ca s suy l t bin ca cc nh l lun. Ngi ta cha ch ra c mt tiu chun khch quan phn bit ci ng v ci sai trong l lun. L lun cng cao siu, cng xa ri thc t th cng c nh gi cao. Triet hoc trc Mac cha thay vai tro thc tien la c s, ong lc, muc ch cua nhan thc va tieu chuan cua chan ly, cha nhan thc het y ngha thc tien cao nhat cua triet hoc la hng en phat trien xa hoi va giai phong con ngi. + Ln u tin trong lch s trit hc, C.Mc v Ph.ngghen vch ra mt cch y v chnh xc vai tr ca hot ng thc tin vi tnh cch l hot ng vt cht ci to t nhin v x hi i vi qu trnh nhn thc; khng nh rng thc tin l c s, mc ch, ng lc ca nhn thc, tiu chun ca chn l. C.Mac viet: Van e tm hieu xemt duy cua con ngi co the at ti chan ly khach quan khong, hoan toan khong phai la mot van e ly luan ma la mot van e thc tien. S thng nht gia l lun v thc tin l mt nguyn tc cn bn ca trit hc Mc - Lnin. + Trit hc l nhng hc thuyt v nhng nguyn l chung nht ca tn ti v nhn thc. rt ra c nhng nguyn l , trc ht con ngi phi phn nh th gii mt cch ng n. Tuy nhin, mc ch ca trit hc khng ch gii thch th gii m vn quan trng hn l trn c s gii thch ng n quy lut vn ng pht trin ca th gii khch quan, trit hc c vai tr nh hng cho hot ng thc tin ca con ngi trong vic ci to t nhin v x hi, sang to ra mt cuc sng tt p hn cho con ngi. Bn l, trit hc Mc - Lenin c s thng nht gia tnh cch mng, tnh khoa hc v tnh sng to. + Ban chat khoa hoc cua triet hoc Mac a bao ham tnh cach mang. Tnh khoa hoc cang sau sac, cang phan anh ung quy luat cua s phat trien the gii th tnh cach mang cang cao, cang triet e. Triet hoc Mac bieu hien tnh cach mang trong ban chat khoa hoc cua hoc thuyet, trong muc ch cai tao the gii, trong vai tro va s menh lch s cua giai cap vo san. Vi s ra i ca trit hc Mc - Lnin, giai cp v sn v nhn dn lao ng c mt l lun khoa hc gii thch ng n cc hin tng t nhin v x hi. Trit hc Mc - Lnin cn l v kh l lun cch mng ca giai cp v sn v nhn dn lao ng u tranh xo b p bc, bt cng, xy dng x hi khng c giai cp, khng c ngi bc lt ngi. + Nhng quan im cch mng trong trit hc Mc - Lnin, nht l quan im v ch ngha x hi v ch ngha cng sn khng phi l nhng hoi bo ch quan ca loi ngi, m
29

tri li chng c c s khoa hc vng chc, da trn s nghin cu nghim tc v logic cht ch ca trit hc v cc khoa hc x hi. Nm l, trit hc Mc em li mt quan nim ng n v i tng ca trit hc. + Thi c i, do tri thc ca con ngi cn t i, ngi ta cha phn bit trit hc vi cc khoa hc c th. Quan nim coi trit hc l khoa hc bao trm tt c cc khoa hc c th tn ti mi n u th k XIX. Trit hc Hghen l h thng cui cng c tham vng coi trit hc l khoa hc ca cc khoa hc. Mt khc, trc tnh hnh cc khoa hc c th dn dn tch ra khi trit hc v tr thnh nhng khoa hc c lp v s bt lc ca cc h thng trit hc t bin trong vic gii quyt nhng vn x hi trong giai on khng hong ca ch ngha t bn nn nhiu tro lu trit hc ngoi macxt h thp vai tr ca trit hc ch cn cng c ca khoa hc hoc ca hot ng thc tin. + Trit hc Mc a ra mt quan nim ng n trong vic xc nh i tng v vai tr ca trit hc. i vi trit hc Mc, trit hc khng ng nht vi cc khoa hc c th, cng khng phi l khoa hc ca cc khoa hc, m l hc thuyt v nhng nguyn l chung nht, l khoa hc v nhng quy lut chung nht ca t nhin, x hi v t duy con ngi. V vay, khong nhng khong tach ri, ma trai lai, triet hoc Mac cang co moi lien he thong nhat va oc lap vi cac khoa hoc chuyen nganh. Mat khac, nhng ket luan cua triet hoc tr thanh the gii quan khoa hoc va phng phap luan chung nhat cho s phat trien cua cac lnh vc khoa hoc. + Sau C.Mc v Ph.ngghen, trit hc Mc c Lnin b sung v pht trin mt cch sng to trong tnh hnh mi. Lnin vn dng sng to hc thuyt ca Mc gii quyt nhng vn ca cch mng v sn trong thi i ch ngha quc v bc u xy dng ch ngha x hi. CAU 9: Bn cht ca th gii quan DVBC. Cc nguyn tc phng php lun ca n v s vn dng trong thc tin cch mng Vit Nam. I. BN CHT CA TH GII QUAN DUY VT BIN CHNG: 1. Khai niem the gii quan, TGQDV va TGQDVBC: - Th gii quan (world view, world outlook) l ton b nhng quan nim, quan im chung nht ca con ngi v th gii, v bn thn con ngi, v cuc sng v vai tr ca con ngi trong th gii. - The gii quan duy vt la the gii quan tha nhn bn cht ca th gii la vt cht, tha nhan vai tr quyt nh ca vt cht i vi cac bieu hien cua i song tinh than va tha nhan v tr, vai tro cua con ngi trong cuoc song hien thc. - The gii quan duy vat bien chng c C.Mac va Ph.Angghen xay dng vao gia the ky XIX, V.I.Lenin va nhng ngi ke tuc ong phat trien. S ra i cua TGQDVBC la ket qua ke tha tinh hoa cac quan iem ve the gii trc o, trc tiep la nhng quan niem duy vat cua Phoibac va phep bien chng cua Heghen; la ket qua s dung toi u thanh tu cua khoa hoc, trc het la thanh tu cua vat ly hoc va sinh hoc; la ket qua tong ket cac s kien lch s dien ra cac nc Tay Au, khi phng thc san xuat TBCN a hnh thanh va a boc lo ca nhng mat manh cung nh nhng mat han che cua no.
30

Ban chat cua TGQDVBC van e ma chung ta tm hieu sau ay em lai cho con ngi khong ch mot bc tranh trung thc ve the gii ma con em lai cho con ngi mot nh hng, mot phng phap t duy khoa hoc e con ngi tiep tuc nhan thc va cai tao the gii. 2. Ban chat cua TGQDVBC: Bn cht ca th gii quan duy vt bin chng c th hin vic gii quyt ng n vn c bn ca trit hc trn quan im thc tin, s thng nht hu c gia th gii quan duy vt vi php bin chng, quan nim duy vt trit v tnh thc tin cch mng ca n. a. Gii quyt ng n vn c bn ca trit hc trn quan im thc tin: Van c bn ca trit hc l mi quan h gia t duy v tn ti. y, mi quan h ny c hiu l mi quan h gia vt cht v thc. Khc phc nhng hn ch ca ch ngha duy tm khi tuyt i ha vai tr ca thc, coi y thc la nguon goc cua vat chat, san sinh ra vat chat; cng nh hn ch ca ch ngha duy vt trc Mc l duy vt khng trit (duy vt v t nhin nhng duy tm v x hi) va khong thay c s tac ong tr lai cua y thc oi vi vat chat, ch ngha duy vt bin chng khng nh: * Vt cht c trc, quyt nh thc. Nhng thc cng c vai tr v cng to ln. Quan h gia vt cht v thc l quan h tc ng qua li ln nhau trn c s hot ng thc tin. Thc tien, vi t cach la toan bo hoat ong vat chat co muc ch mang tnh lch s xa hoi cua con ngi nham cai tao hien thc ma nhng dang c ban cua no la hoat ong san xuat vat chat, hoat ong chnh tr xa hoi va hoat ong thc nghiem khoa hoc, c cac nha duy vat bien chng coi la hoat ong ban chat cua con ngi, la hoat ong ac trng cho con ngi. Hoat ong nay la mat khau trung gian trong moi quan he gia y thc cua con ngi vi the gii vat chat. Thong qua thc tien, y thc con ngi c vat chat hoa, t tng tr thanh hien thc. Thong qua thc tien, y thc con ngi a khong ch phan anh the gii ma con sang tao ra the gii. C.Mac cho rang thc tien la ni con ngi chng minh sc manh, chng minh tnh hien thc va tnh tran tuc cua t duy. Bang viec a quan iem thc tien vao hoat ong nhan thc, ac biet viec thay vai tro quyet nh cua hoat ong san xuat vat chat oi vi s ton tai va phat trien cua xa hoi, cac nha duy vat bien chng a khac phuc c han che cua CNDV trc o e giai quyet thoa ang van e c ban cua triet hoc. ay, trong khi khang nh vai tro quyet nh cua cac yeu to vat chat, cac nha DVBC a khong loai tr viec cac lnh vc t tng, en lt chung, lai co tac ong ngc lai, nhng la tac ong cap hai len nhng ieu kien vat chat ay; khong loai tr viec cac lnh vc t tng cung se tr thanh lc lng vat chat, mot khi no tham nhap vao quan chung. * TGQDVBC con tha nhan kh nng nhn thc th gii ca con ngi. 2. S thng nht hu c gia th gii quan duy vt v php bin chng:
31

Thiu st ca ch ngha DVBC trc Mc l phng php siu hnh, my mc, ch ngha duy vt v php bin chng v c bn b tch ri nhau. CNDV tuy co cha ng mot so t tng bien chng nhat nh, nhng nhn chung phng phap sieu hnh gi vai tro thong tr, ac biet trong CNDV the ky XVII-XVIII. Trong khi , php bin chng li t n nh cao ch ngha duy tm vi quan nim v s pht trin ca nim tuyt i trong trit hc c in c. Viec tach ri gia TGQDV vi phep BC a khong ch lam cac nha duy tam ma ngay ca cac nha duy vat trc Mac khong hieu ve moi lien he pho bien, ve s thong nhat va noi tiep nhau cua cac s vat, hien tng trong the gii vat chat. Vi vic k tha nhng t tng hp l ca cc hc thuyt trc , vi vic tng kt thnh tu cc khoa hc ca x hi ng thi, C.Mc v Ph.ngghen gii thot th gii quan duy vt khi hn ch siu hnh v cu php bin chng khi tnh cht duy tm thn b hnh thnh nn ch ngha duy vt bin chng vi s thng nht hu c gia th gii quan duy vt vi php bin chng. S thong nhat nay a em lai cho con ngi mot quan niem hoan toan mi ve the gii quan niem the gii la mot qua trnh vi tnh cach la vat chat khong ngng van ong, chuyen hoa va phat trien. 3. Chu ngha duy vt trit : Khi gii quyt nhng vn t nhin, ch ngha duy vt trc Mc ng trn quan im duy vt, khng nh s tn ti ca th gii vt cht v tha nhn tnh th nht ca vt cht. Song v khng hiu ung ngun gc, bn cht ca thc, thiu quan im thc tin, thieu phng phap t duy bien chng v mt s hn ch khac v nhn thc, v lch s nn khi gii quyt nhng vn x hi, cc nh duy vt trc Mc ly cc yu t tinh thn nh tnh cm, ch, nguyn vng, lm nn tng. V vy h ri vo quan im duy tm khi bc vo nghin cu x hi. Ngay nhng nh trit hc duy vt, v thn nh Phoibc cng khng thot khi quan im duy tm khi bc vo nghin cu x hi. i vi quan im duy tm khch quan v lch s th x hi do mt nim c trc th gii hoc do Thng quyt nh. Cn i vi quan im duy tm ch quan th s pht trin ca x hi do ch ca v nhn, lnh t quyt nh. Ch ngha duy vt trc Mc, do c gi l ch ngha duy vt khng trit . Khng nh ngun gc vt cht ca x hi; khng nh sn xut vt cht l c s ca i sng x hi, phng thc sn xut quyt nh qu trnh sinh hot x hi, chnh tr va tinh than noi chung; ton tai xa hoi quyet nh y thc xa hoi v coi s pht trin ca x hi loi ngi l mt qu trnh lch s - t nhin, ch ngha duy vt bien chng khc phc c tnh khng trit ca ch ngha duy vt c. V.I.Lenin nhan nh rang: Trong khi nhan thc sau va phat trien CNDV triet hoc, Mac a a hoc thuyet o ti cho hoan b va m rong hoc thuyet ay t cho nhan thc gii t nhien en cho nhan thc xa hoi loai ngi. Chu ngha duy vat lch s cua Mac la thanh tu v ai nhat cua t tng khoa hoc. Trit hc Mc a quan nim duy vt vo lnh vc x hi, sng lp ra ch ngha duy vt lch s. Ch ngha duy vt lch s l mt cng hin v i ca C.Mc. Vic vn dng quan im duy vt vo trong lnh vc x hi to ra mt ch ngha duy vt trit . S ra i cua CNDV lch s la cuoc cach mang oi vi quan niem ve xa hoi, no em lai cho con ngi mot cong cu v ai trong viec nhan thc va cai tao the gii.
32

4. Thng nht gia l lun v thc tin: - L lun phi xut pht t thc tin, ly thc tin lm mc ch. - L lun phi c kim tra trong thc tin. Thc tin l tiu chun ca chn l. - Thc tin phi c hng dn bng l lun khoa hc. - L lun m khng lin h thc tin l l lun sung. Thc tin m khng c l lun hng dn tr thnh thc tin m qung. 5. Tnh cch mng v tnh sng to: a) Tnh cch mng: - Trit hc Mc khng dng li vic nhn thc th gii m vn quan trng l ci to th gii. Bat c mot hoc thuyet triet hoc nao cung khong trc tiep lam thay oi the gii, ma thong qua tri thc ve the gii, con ngi hnh thanh muc ch, phng hng, bien phap, ch ao hoat ong cua mnh tac ong vao the gii. Bat c mot hoc thuyet triet hoc nao cung phai giai thch the gii, song e thc hien c vai tro cai tao the gii, hoc thuyet phai phan anh ung the gii, phai nh hng hoat ong cho con ngi phu hp vi quy luat, phai c quan chung nhan dan tin va hanh ong theo. Noi dung va ban chat cua CNDVBC ap ng c nhng yeu cau nay. Sc manh cai tao the gii cua CNDVBC the hien moi quan he mat thiet vi hoat ong thc tien cua quan chung nhan dan, vi cuoc au tranh cua giai cap vo san tren moi lnh vc. - Ln u tin trong lch s, giai cp v sn v nhn dn lao ng th gii c th gii quan khoa hc ca ring mnh. Trit hc Mc tr thnh v kh l lun ca giai cp v sn v nhn dn lao ng trong cuc u tranh ci to x hi c, xy dng x hi mi. CNDVBC ra i a c giai cap vo san tiep nhan nh mot cong cu nh hng cho hanh ong, nh vu kh ly luan trong cuoc au tranh t giai phong mnh va giai phong toan the nhan loai. Cong cu nh hng nay, vu kh ly luan nay a tao nen bc chuyen bien ve chat cua phong trao cong nhan t trnh o t phat len trnh o t giac. - Tnh ng v tnh giai cp ca ch ngha duy vt mcxit khng mu thun vi tnh khoa hc ca n. S thng nht gia tnh ng v tnh khoa hc ca ch ngha duy vt macxit c c s l s thng nht gia li ch ca giai cp v sn vi quy lut khch quan ca tin trnh lch s. b) Tnh sng to: Ch ngha duy vt bien chng khng phi l gio iu m l kim ch nam cho hnh ng. N lun lun c i mi v pht trin cho ph hp vi yu cu ca thc tin. N phi c vn dng ph hp vi tnh hnh c th ca mi thi k v mi nc. N l h thng m sn sng tip nhn nhng pht minh mi ca khoa hc. II. nhng nguyn tc phng php lun ca th gii quan duy vt bin chng v vic vn dng n vo s nghip cch mng VN hin nay. 1. Cc nguyn tc phng php lun: Neu ch co the gii duy nhat va thong nhat la the gii vat chat, vat chat la nguon goc cua y thc, quyet nh y thc, song y thc co the tac ong tr lai vat chat thong qua hoat ong thc tien cua con ngi th nguyen tac phng phap
33

luan c rut ra e nh hng cho hoat ong cua con ngi la: trong hoat ong thc tien va nhan thc, con ngi phai ton trong khach quan ong thi phai phat huy tnh nang ong chu quan cua mnh. a) Nguyn tc tnh khch quan ca s xem xt: TGQ DVBC la c s ly luan cua nguyen tac tnh khach quan cua s xem xet (quan iem khach quan). - Nguyn tc ny i hi trong qu trnh nhn thc s vt phi xut pht t chnh bn thn s vt, xem xt s vt ng nh n tn ti trong thc t, ngha la xuat phat t thc te khach quan, lay khach quan lam c s, phng tien cho hanh ong cua mnh. - Ci to s vt phi xut pht t quy lut khch quan ca s tn ti v pht trin ca s vt. - Khng c ly, tnh cm, ch ch quan lm im xut pht trong vic xem xt v ci to s vt. Muc ch, ng loi, chu trng con ngi at ra khong c xuat phat t y muon chu quan ma phai xuat phat t hien thc, phan anh nhu cau chn muoi va tnh tat yeu cua i song vat chat trong tng giai oan cu the. Khi a co muc ch, ng loi, chu trng ung, phai to chc c lc lng vat chat e thc hien no. - Phi tn trng v hnh ng theo quy lut khch quan. cng l bi hc quan trng m i hi VI ca ng rt ra v c khng nh li trong Vn kin i hi VII: Mi ng li, ch trng ca ng phi xut pht t thc t, tn trng quy lut khch quan. (Cng lnh xy dng t nc trong thi ky qu ln ch ngha x hi) b) Pht huy tnh nng ng ch quan, chng ch ngha duy ch: - Pht huy tnh nng ng ch quan la phat huy tnh tch cc, nang ong, sang tao cua y thc va phat huy vai tro nhan to con ngi trong viec vat chat hoa nhng tnh chat ay. Pht huy tnh nng ng sng to ca mi c nhn cng nh ton x hi trong vic nhn thc v hnh ng. Pht huy tnh nng ng ch quan the hien rat phong phu, a dang, trong o mot so bieu hien c ban cua no la: * Phai ton trong tri thc khoa hoc: Tri thc khoa hoc la tri thc chan thc ve the gii, c khai quat t thc tien va c thc tien kiem nghiem. Tri thc khoa hoc gi v tr ac biet quan trong trong cuoc song cua con ngi v no la mot trong nhng ong lc phat trien cua xa hoi. Moi bc tien trong lch s nhan loai eu gan lien vi nhng thanh tu mi cua tri thc khoa hoc. Tri thc khoa hoc the hien trong cac khoa hoc khac nhau phan anh nhng lnh vc khac nhau cua the gioi, song ban than cac lnh vc khac nhau nay khong ton tai co lap, tach ri nhau nen tri thc khoa hoc phan anh chung cung khong co lap, tach ri nhau. V vay, ton trong tri thc khoa hoc khong ch la chong s tuyet oi hoa vai tro cua kinh nghiem, xem thng khoa hoc ma con la khong tuyet oi hoa mot loai khoa hoc nao trong he thong cac khoa hoc. ay la tien e giup con ngi khong
34

ch hoat ong co hieu qua trong nganh nghe cuua mnh ma con giup con ngi thc hien hoat ong ay theo nhng gia tr nhan van cua xa hoi. * Phai lam chu tri thc khoa hoc va truyen ba tri thc khoa hoc vao quan chung e no tr thanh tri thc, niem tin nh hng cho quan chung hanh ong. T ton trong tri thc khoa hoc en lam chu c tri thc khoa hoc la mot qua trnh. Viec vn len lam chu tri thc khoa hoc khong ch lien quan en quan niem cua con ngi ve khoa hoc ma con lien quan en nang lc, ngh lc, quyet tam cua con ngi va nhng ieu kien vat chat e thc hien no. Mat khac, sc manh va hieu qua cua tri thc khoa hoc phu thuoc vao mc o tham nhap cua no vao quan chung, nen s tham nhap nay tr thanh mot trong nhng ieu kien trc tiep e phat huy vai tro nhan to con ngi trong hoat ong vat chat hoa tri thc. Vn len lam chu tri thc khoa hoc, truyen ba tri thc khoa hoc la hoat ong va mang tnh ca nhan, va mang tnh xa hoi va lien quan en tat ca cac lnh vc cua i song. - Song song vi viec phat huy tnh nang ong chu quan can chng thi th ng, li, bo th, tr tr, va kin quyt khc phc, ngn nga cn bnh ch quan, duy ch. 2. Vn dng vo s nghiep cch mng x hi ch ngha Vit Nam: Viet Nam, trong khoang 10 nam sau khi thong nhat at nc, ben canh nhng thanh tu a at c, chung ta non nong, tach ri hien thc, vi pham nhieu quy luat khach quan trong o quan trong nhat la quy luat ve s phu hp cua quan he san xuat vi trnh o phat trien cua lc lng san xuat, nen a pham nhng sai lam trong viec xac nh muc tieu, xac nh cac bc xay dng c s vat chat - ky thuat, cai tao XHCN va quan ly kinh te. Tong ket qua trnh lanh ao cach mang, ang ta a rut ra ket luan: Mi ng li, ch trng ca ng phai xut pht t thc t, tn trng quy lut khch quan. Hien nay, thc trang trnh o lc lng san xuat nc ta con thap; c s vat chat ky thuat cua CNXH cha ay u, cha vng chac; i song nhan dan cha cao, trong khi chung ta co nhieu tiem nang ca ve tai nguyen thien nhien, con ngi cung nh cac quan he trong va ngoai nc ma chung ta cha khai thac c mot cach tot nhat th viec ang va Nha nc chu trng thc hien CNH-HH; chu trng thc hien nhat quan, lau dai chnh sach phat trien nen kinh te th trng nh hng XHCN la nham phat huy toi u tai lc, tr lc, nhan lc con tiem tang ay, nham tao ra s chuyen hoa ve chat trong toan bo i song xa hoi e ap ng nhu cau ma thc tien cach mang Viet Nam at ra. Thi ky chien tranh, chung ta rat thanh cong trong viec huy ong, to chc sc manh cua moi ngi, moi vung va sc
35

manh cua ca nc; sc manh trong va ngoai nc; sc manh cua qua kh, hien tai, tng lai tao nen mot lc lng vat chat khong lo cua chien tranh nhan dan, anh bai nhng the lc hn chung ta nhieu lan ve tiem lc kinh te va tiem lc quan s e bao ve oc lap, chu quyen, toan ven lanh tho. Ngay nay, vi quan iem cach mang la s nghiep cua quan chung, chung ta xac nh: ong lc chu yeu e phat trien at nc la ai oan ket toan dan tren c s lien minh gia cong nhan vi nong dan va tr thc do ang lanh ao, ket hp hai hoa cac li ch ca nhan, tap the va xa hoi, phat huy moi tiem nang va moi nguon lc cua cac thanh phan kinh te va cua toan xa hoi cung chnh la tao lc lng vat chat e thc hien nhiem vu cach mang trong giai oan mi. Nhan thc sau sac ve tam quan trong cua khoa hoc trong boi canh phc tap cua the gii hien nay, oi vi cach mang Viet Nam, ang va Nha nc ta khang nh: giao duc va ao tao cung vi khoa hoc va cong nghe la quoc sach hang au; trong o, nen giao duc Viet Nam la nen giao duc XHCN co tnh nhan dan, dan toc, khoa hoc, hien ai, lay chu ngha Mac Lenin va t tng Ho Ch Minh lam nen tang nham ao tao nhng con ngi toan dien, co ao c, tri thc, sc khoe, tham my va nghe nghiep, trung thanh vi ly tng oc lap dan toc va CNXH; hnh thanh va boi dng nhan cach, pham chat va nang lc cua cong dan, ap ng yeu cau xay dng va bao ve To Quoc. oi vi khoa hoc, ang va Nha nc chu trng thc hien c che ket hp chat che gia khoa hoc xa hoi va nhan van vi khoa hoc t nhien, khoa hoc cong nghe Phat huy tnh sang tao, tnh dan chu trong hoat ong khoa hoc va cong nghe. oi mi chnh sach ao tao, s dung va ai ngo tr thc, trong dung va ton vinh nhan tai, ke ca ngi Viet Nam nc ngoai. Khuyen khch va tao ieu kien thuan li cho m rong giao lu va hp tac quoc te ve khoa hoc va cong nghe, thu hut chuyen gia gioi cua the gii ong gop vao s phat trien at nc bang nhieu hnh thc thch hp. nc ta hien nay, viec khi day trong nhan dan long yeu nc, y ch quat cng, phat huy tai tr cua ngi Viet Nam, quyet tam a nc nha ra khoi ngheo nan va lac hau; viec au t co trong iem trong he thong giao duc va nghien cu khoa hoc; viec chu trng xa hoi hoa giao duc e ca nc tr thanh mot xa hoi hoc tap, chu trng s dung toi u nhng phng tien thong tin ai chung cung nh a dang hoa cac hnh thc tuyen truyen; viec ong vien cac nha khoa hoc bam sat c s san xuat, hng dan nhan dan nam bat va lam chu nhng tri thc mi ve khoa hoc va cong nghe, ma ang, Nha nc va toan dan ang tien hanh la nhng hoat ong song ongve viec phat huy tnh nang ong chu quan phu hp vi yeu
36

cau va ieu kien cua xa hoi hien tai. Ton trong khach quan, phat huy tnh nang ong chu quan va la nhng y ngha phng phap luan c ban, va la nhng yeu cau co tnh nguyen tac trong hoat ong thc tien. Nhng yeu cau nay khac nhau nhng thong nhat va quan he hu c vi nhau nen hoat ong cua con ngi ch at hieu qua toi u khi thc hien ong bo va chong lai nhng quan iem, nhng bieu hien oi lap vi chung. CAU 10: Nhng ni dung c bn ca php bin chng duy vt (Ni dung ca 2 nguyn l c bn. Bn cht ca 3 quy lut c ban va 6 cap pham tru) v ngha phng php lun ca chng (cc nguyn tc: ton din, lch s - c th v pht trin) I. Php bin chng duy vt: Vao nhng nam 40 cua the ky XIX, C.Mac va Ph.Angghen sang lap ra phep bien chng duy vat, tren c s ke tha co phe phan hat nhan hp ly trong phep bien chng cua Heghen. Ve sau c V.I.Lenin tiep tuc phat trien. ay la hnh thc cao nhat cua phep bien chng. No da tren nhng thanh tu mi nhat cua khoa hoc t nhien va la hnh thc cao nhat cua t duy khoa hoc hien ai. Ph.Angghen nh ngha: Php bin chng la khoa hoc ve s lien he pho bien va Phep bien chng l mn khoa hc v nhng quy lut ph bin ca s vn ng v s pht trin ca t nhin, ca x hi loi ngi v ca t duy. V.I.Lenin viet: Phep bien chng, tc la hoc thuyet ve s phat trien, di hnh thc hoan b nhat, sau sac nhat va khong phien dien, hoc thuyet ve tnh tng oi cua nhan thc cua con ngi, nhan thc nay phan anh vat chat luon luon phat trien khong ngng. Ho Ch Minh anh gia Chu ngha Mac co u iem la phng phap lam viec bien chng. Co the hieu phep bien chng duy vat la khoa hoc ve moi lien he pho bien va s phat trien; ve nhng quy luat chung nhat cua s van ong, phat trien cua t nhien, xa hoi va t duy. Php bin chng duy vt l s thng nht hu c gia the gii quan duy vat vi phng php bien chng; gia ly luan nhan thc vi logic bien chng. S ra i cua phep bien chng duy vat la cuoc cach mang trong phng phap t duy triet hoc; la phng phap t duy khac ve chat so vi cac phng phap t duy trc o; la phng phap ma ieu can ban la no xem xet nhng s vat va nhng phan anh cua chung trong t tng, trong moi lien he qua lai lan nhau cua chung, trong s rang buoc, s van ong, s phat sinh va s tieu vong cua chung. Phep bien chng duy vat co kha nang cho con ngi tnh t giac cao trong moi hoat ong. Moi luan iem cua phep bien chng duy vat la ket qua cua s nghien cu rut ra t gii t nhien, cung nh lch s xa hoi loai ngi. Moi nguyen ly, quy luat, pham tru cua phep bien chng eu c khai quat va

37

luan giai tren c s khoa hoc. Chnh v vay, phep bien chng duy vat a a phep bien chng t t phat en t giac. H thng cc quy lut, phm tr ca n khng ch phn nh ng n th gii khch quan m cn ch ra nhng cch thc nh hng cho con ngi trong nhn thc th gii v ci to th gii. Php bin chng duy vt bao gm 2 nguyn l c bn, nhng cap phm tr v nhng nguyn l c bn, va l l lun duy vt bin chng, va l l lun nhn thc khoa hc, va l logic ca ch ngha Mc. i su vo tng nguyn l, phm tr v quy lut ca php bin chng duy vt, chng ta s cng thy r s thng nht cht ch gia l lun v phng php ca php bin chng duy vt. II. Nhng noi dung c ban cua phep bien chng duy vat: 1. Hai nguyn l c bn ca php bin chng duy vt: a. Nguyn l v mi lin h ph bin: - Khi nim moi lin h: Trit hc duy vt bin chng khng nh rng, lin h l phm tr trit hc dng ch s quy nh, s tc ng qua li, s chuyn ho ln nhau gia cc s vt, hin tng hay gia cc mt ca mt s vt, ca mt hin tng trong th gii. - Ni dung ca nguyn l: * PBCDV khng nh rng trong t nhin, x hi v t duy, khng c s vt, hin tng no tn ti mt cch ring l, c lp tuyt i, m tri li chng tn ti trong s lin h, rng buc, ph thuc, tc ng, chuyn ha ln nhau. * ngghen vit: Tt c th gii t nhin m chng ta c th nghin cu c l mt h thng, mt tp hp cc vt th khng kht vi nhau... Vic cc vt th y u c lin h qua li vi nhau c ngha l cc vt th ny tc ng ln nhau, v s tc ng qua li y chnh l s vn ng. * Mi lin h khng ch mang tnh khch quan, m cn mang tnh ph bin va tnh a dang, phong phu. - Tnh khach quan cua moi lien he bieu hien: cac moi lien he la von co cua moi s vat, hien tng; no khong phu thuoc vao y thc cua con ngi. - Tnh ph bin ca mi lin h c th hin: bt c mot s vt, hin tng no; bat ky khong gian nao va bat ky thi gian nao cung co moi lin h vi s vt, hin tng khc. Khng c s vt, hin tng no nm ngoi mi lin h. Ngay trong cung mot s vat, hien tng th bat c mot thanh phan nao, mot yeu to nao cung co moi lien he vi nhng thanh phan, nhng yeu to khac. V d: trong thi i ngy nay khng mt quc gia no khng c quan h, khng c lin h vi cc quc gia khc v mi mt ca i sng x hi. Nhiu vn tr thnh ca ton cu nh: i ngho, bnh tt, mi trng, dn s, khng b, chin tranh, bo lon - Tnh a dang, phong phu cua moi lien he bieu hien: s vat khac nhau, hien tng khac nhau, khong gian khac nhau, thi gian khac nhau th cac moi lien he bieu hien khac nhau. Da vo tnh a dng c th phn chia cc mi lin h thanh nhieu loai: mi lin h bn trong mi lin h ben ngoi, mi lin h ch yu - mi lin h th yu, mi lin h bn cht - mi lin h khng bn cht, mi lin h tt nhin - mi lin h ngu nhin, mi lin h chung - mi
38

lin h ring, mi lin h trc tip - mi lin h gin tip, mi lin h c bn v mi lin h khng c bn. Tuy s phn chia thnh cc loi mi lin h ch mang tnh tng i, nhng s phn chia li rt cn thit, bi v mi loi lin h c v tr v vai tr xc nh trong s vn ng v pht trin ca s vt. Con ngi phi nm bt ng cc mi lin h c cch tc ng ph hp nhm a li hiu qu cao nht trong hot ng ca mnh. * PBCDV nghin cu nhng mi lin h chung nht, pho bien nhat (mi lin h ph bin) chi phoi s vn ng v pht trin ca s vt, hien tng. * ngghen vit: Php bin chng l khoa hc v s lin h ph bin. - Y ngha phng php lun: + V cac moi lien he la s tac ong qua lai, chuyen hoa, quy nh lan nhau gia cac s vat, hien tng va cac moi lien he mang tnh khach quan, tnh pho bien nen trong hoat ong nhan thc va hoat ong thc tien, con ngi phai ton trong quan iem toan dien, phai tranh cach xem xet phien dien. Quan im ton din i hi chng ta nhn thc v s vt trong mi lin h qua li gia cc b phn, gia cc yu t, gia cc mt ca chnh s vt v trong s tc ng qua li gia s vt vi cc s vt khc, ke ca moi lien he trc tiep va mi lin h gin tip. Ch trn c s mi c th nhn thc ng v s vt. ong thi, quan iem toan dien oi hoi chung ta phai biet phan biet tng moi lien he, phai biet chu y ti moi lien he ben trong, mi lin h bn cht, mi lin h ch yu, mi lin h tt nhin, va lu y en s chuyen hoa lan nhau gia cac moi lien he e hieu ro ban chat cua s vat va co phng phap tac ong phu hp nham em lai hieu qua cao nhat trong hoat ong cua ban than. Trong hot ng thc t, theo quan iem toan dien, khi tc ng vo s vt, chng ta khng nhng phi ch ti nhng mi lin h ni ti ca n m cn phi ch ti nhng mi lin h ca s vt y vi cc s vt khc. ong thi, chung ta phai biet s dung ong bo cac bien phap, cac phng tien khac nhau e tac ong nham em lai hieu qua cao nhat. thc hin mc tiu dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh, mt mt, chng ta phi pht huy ni lc ca t nc; mt khc, phi bit tranh th thi c, vt qua th thch do xu hng quc t ho mi lnh vc ca i sng x hi v ton cu ho kinh t a li. + V cac moi lien he co tnh a dang, phong phu nen trong hoat ong nhan thc va hoat ong thc tien, con ngi phai ton trong quan iem lch s cu the. Quan im lch s - c th i hi chng ta khi nhn thc v s vt v tc ng vo s vt phi ch iu kin, hon cnh lch s - c th, moi trng cu the trong o s vat sinh ra, ton tai va phat trien. Thc te cho thay rang, mot luan iem nao o la luan iem khoa hoc trong ieu kien nay, nhng se khong la luan iem khoa hoc trong ieu kien khac. V vy, xc nh ng ng li, ch trng ca tng giai on cch mng, ca tng thi k xy dng t nc, bao gi ng ta cng phn tch tnh hnh c th ca t nc ta cng nh bi cnh lch s quc t din ra trong tng giai on, tng thi k va trong khi thc hin ng li, ch trng, ng ta cng b sung v iu chnh cho ph hp vi din bin ca hon cnh c th. b. Nguyn l v s pht trin: - Khai niem phat trien:
39

Quan im bin chng xem xt s pht trin l mt qu trnh tin ln t thp n cao. Qu trnh din ra va dn dn,va nhy vt, dn ti s ra i ca ci mi thay th ci c. D trong hin thc khch quan hay trong t duy, s pht trin din ra khng phi lc no cng theo ng thng, m rat quanh co, phc tp, thm ch c th c nhng bc lui tm thi. Theo quan iem bien chng, s phat trien la ket qua cua qua trnh thay oi dan dan ve lng dan en s thay oi ve chat, la qua trnh dien ra theo ng xoay oc va het moi chu ky s vat lap lai dng nh s vat ban au nhng cap o cao hn. Quan iem DVBC khang nh nguon goc cua s phat trien nam trong ban than s vat. o la do mau thuan trong chnh s vat quy nh. Qua trnh giai quyet lien tuc mau thuan trong ban than s vat, do o, cung la qua trnh t than phat trien cua moi s vat. Tren c s khai quat s phat trien cua moi s vat, hien tng ton ta trong hien thc, quan iem DVBC khang nh, phat trien la mot pham tru triet hoc dung e ch qua trnh van ong tien len t thap en cao, t n gian en phc tap, t kem hoan thien en hoan thien hn cua s vat. - Ni dung ca nguyn l: + PBCDV khng nh rng mi lnh vc trong th gii (v c v hu c; t nhin, x hi v t duy) u nm trong qu trnh pht trin khng ngng t thp n cao, t n gin n phc tp, t cha hon thin n hon thin. + Pht trin l khuynh hng chung, l khuynh hng ch o ca th gii. Trong gii vo c: s hnh thanh nhng nguyen to mi, hp chat mi; s tien hoa t vo c en hu c. Trong sinh vat: s tien hoa cua cac giong loai; s phat trien t vn thanh ngi. Trong xa hoi: s phat trien cua san xuat, van hoa, khoa hoc cong nghe, s thay the cac hnh thai kinh te xa hoi t thap en cao. + Pht trin khng loi tr s tht li, tc s thoai hoa, s diet vong cua cai cu, cai lac hau, cai loi thi. Tham ch, cai mi cung phai trai qua nhng that bai tam thi. Tuy nhin, tht li l khuynh hng khng ch o, chng nhng khng ngn cn s pht trin, m tri li l tin , l iu kin cho s pht trin. + Theo quan iem cua CNDVBC, phat trien cung co ba tnh chat c ban: Tnh khach quan, tnh pho bien va tnh a dang, phong phu. - Y ngha phng php lun: Nguyen ly ve s phat trien cho thay trong hoat ong nhan thc va hoat ong thc tien, con ngi phai ton trong quan iem phat trien.

40

+ Quan im ny i hi khi nhan thc, khi giai quyet mot van e nao o, con ngi phai at chung trang thai ong, nam trong khuynh hng chung la phat trien. + Quan im phat trien i hi khng ch nm bt nhng ci hin ang tn ti s vt, m cn phi thy r khuynh hng pht trin trong tng lai ca chng, phai thay c nhng bien oi i len cung nh nhng bien i c tnh chat tht li. Song ieu c ban la phai khai quat nhng bien oi e vach ra khuynh hng bien oi chnh cua s vat. + Xem xt s vt theo quan im pht trin cn phi bit phn chia qu trnh pht trin ca s vt y thnh nhng giai on. Tren c s ay e tm ra phng phap nhan thc va cach tac ong phu hp nham thuc ay s vat tien trien nhanh hn hoac km ham s phat trien cua no, tuy theo s phat trien o co li hay co hai oi vi i song cua con ngi. + Quan im pht trin gp phn khc phc t tng bo th, tr tr, nh kin trong hot ng nhn thc v hot ng thc tin. 2. Ba quy luat c bn ca php bin chng duy vt: a. Quy lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp l ht nhn ca php bin chng duy vat, n ch ra ngun gc, ng lc ca s van ong, pht trin, phn nh qu trnh u tranh gii quyt mu thun bn trong s vt. N l c s l lun v phng php lun ca vic nhn thc v gii quyt mu thun. Theo phep bien chng, mt i lp l nhng mt c thuc tnh, khuynh hng bien oi tri ngc nhau. Moi s vat eu co nhng mat oi lap. S tac ong gia chung tao thanh mu thun ben trong cua s vat. Cac mat oi lap va thng nht va u tranh vi nhau. Trong o, thong nhat la tng oi, tam thi; au tranh la tuyet oi, vnh vien. S thong nhat va au tranh cua cac mat oi lap la nguon goc, ong lc cua s van ong, s phat trien. Nhn thc s vt l nhn thc mu thun ca n. Phn i ci thng nht v nhn thc cc mt i lp nm bt s vt trong s thng nht, ng nht ca cc mt i lp. Gii quyt mu thun l kt qu ca qu trnh u tranh ca cc mt i lp. Lnin ni: S pht trin l mt cuc u tranh gia cc mt i lp. Hnh thc gii quyt mu thun ph thuc vo bn cht ca mu thun v trnh pht trin ca mu thun. Quy luat nay co y ngha phng phap luan to ln trong viec phat hien va phan tch mau thuan cua s vat cung nh tm ra con ng ung an e giai quyet mau thuan nham thuc ay s vat phat trien. b. Quy lut chuyn ho t nhng thay i v lng dn ti nhng thay i v cht v ngc li phn nh cch thc, c ch ca qu trnh pht trin, l c s phng php lun chung nhn thc v thc y qu trnh pht trin ca s vt. Trong o, chat la tnh quy nh khach quan von co cua s vat, la s thong nhat hu c gia cac thuoc tnh lam cho no la no ma khong phai la cai khac. Lng la tnh quy nh von co cua s vat ve mat so lng, quy mo, trnh o, nhp ieu cua s van ong, phat trien cua s vat cung nh cac thuoc tnh cua no. Moi s vat eu la s thong nhat gia chat va lng. Gii han, trong o nhng thay
41

oi ve lng cua s vat cha gay ra nhng thay oi can ban ve chat c goi la o. Nhng thay oi ve lng vt qua gii han o se lam cho chat cua s vat bien can ban. iem ma tai o s thay oi can ban ve chat c thc hien goi la iem nut. Bc nhay la bc thay oi can ban ve chat cua s vat do s thay oi ve lng trc o gay ra. Moi quan he gia s thay oi ve lng va s thay oi ve chat con co chieu ngc lai. en lt no, s thay oi ve chat lai tac ong en lng, thuc ay lng tiep tuc phat trien. Y ngha phng phap luan: + Thng xuyn v tng cng tch lu v lng to iu kin cho s thay i v cht. Chng ch ngha duy ch mun t chy giai on; ong thi tranh t tng tuyet oi hoa s thay oi ve lng. + Khi lng c tch lu ti gii hn , phi mnh dn thc hin bc nhy vt cch mng, chng thi bo th, tr tr. + Vn dng linh hot cc hnh thc bc nhy y nhanh qu trnh pht trin. c. Quy lut ph nh ca ph nh ch ra khuynh hng pht trin tin ln theo hnh thc xoy c, th hin tnh cht chu ky cua s pht trin. l c s phng php lun ca nguyn tc ph nh bin chng, ch o mi phng php suy ngh v hnh ng ca con ngi. Phu nh bien chng la qua trnh khach quan, t than, la qua trnh ke tha cai tch cc a at c t cai cu, la mat khau trong qua trnh dan ti s ra i cua s vat, hien tng mi cao hn, tien bo hn. Qua trnh phu nh cua phu nh tao thanh s van ong, phat trien khong ngng mang tnh chu ky cua the gii khach quan. Trai qua mot so lan phu nh, s vat, hien tng dng nh lap lai nhng giai oan a qua tren c s mi, cao hn va nh vay, phat trien khong i theo ng thang, ma theo ng xoay oc. Quy luat nay co mot y ngha phng phap luan to ln trong qua trnh thay the cai cu bang cai mi. No oi hoi phai xuat phat t nhng ieu kien khach quan cho phep, phai tao ieu kien, tien e cho cai mi chien thang cai cu, phai biet k tha, nhng k tha phi c chn lc, ci to, ph phn, chng k tha nguyn xi, my mc v ph nh sch trn, chong ch ngha h v vi qu kh, va phat trien sang tao nhng cai tch cc a at c t cai cu, ong thi phai thay c tnh chat quanh co, phc tap trong qua trnh ra i cai mi. Nguyn tc ph nh bin chng trang b phng php khoa hc tip cn lch s v tin on, d kin nhng hnh thi c bn ca tng lai. 3. Sau cap pham tru c ban ca php bin chng duy vt: A. CI RING - CI CHUNG: 1. Khi nim: - Ci ring: l mt pham tru triet hoc (PTTH) dng ch mt s vt, 1 hin tng, 1 qu trnh trong th gii hin thc (ci ring l ci ton b). V d: trng HBK N, v: ngoi nhng thuc tnh ging nhau ra, cc SVHT ring, cn c nhng thuc tnh khc m cc SVHT khc khng c.
42

- Ci chung: l 1 PTTH ch nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi lin h ging nhau nhiu SVHT (ci chung l ci b phn ca ci ring) v ci chung nm trong tng SVHT ring l nn n ch l mt phn ca SVHT thi. VD: Phm tr trit hc: vn ng, mu thun, lng, cht. Cn phn bit ci ring v ci n nht: Ci n nht: L PTTH dng ch nhng nt, nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi lin h ch tn ti trong mt SVHT no m khng lp li cc SVHT khc . VD: Giai cp cng nhn Vit Nam c c im chung ging giai cp cng nhn cc nc khc l ra i trc khi c g/c TSVN trong ni b khng c tng lp cng nhn (CM T8-45 gii phng min Nam 30/04/1975). 2. Mi quan h: Ci chung v ci ring u tn ti khch quan, quan h bin chng vi nhau. SVHT tn ti bao hm 2 mt, 2 thuc tnh i lp l ci chung v ci ring. Ci chung ch tn ti trong ci ring thng qua ci ring m th hin s tn ti ca mnh. iu ny c ngha: ci chung thc s tn ti nhng ch tn ti trong ci ring ch khng tn ti bit lp, l lng u bn cnh ci ring. VD: Mi con c c nhiu thuc tnh khc nhau nh bt k con c no cng u c chung ci c xng sng, di nc, th bng mang, bi bng vy. Cc thuc tnh ny lp i lp li nhiu con c. Chng to nn ci chung phn nh trong khi nim "c". Nh vy ci chung ch tn ti trong tng con c c th, khng c 1 "con c ni chung" no tn ti bn ngoi con c c th . Khi nim "con ngi" thng qua anh A, ch B. Ci ring ch tn ti trong mi lin h a n ci chung: khng c ci ring no tn ti tuyt i c lp. V SVHT u trong mi lin h ph bin, u l mt dng v/c c th nn n c tnh v/c, u b chi phi bi quy lut chung. Ci ring l ci ton b, ci chung l ci b phn. Ci ring phong ph hn ci chung , cn ci chung (bn cht) th su sc. Do trong nhn thc khng dng li ci ring v cha nm c bn cht, ci ch yu ca SVHT. Ngc li cng khng dng li ci chung v khng thy c tnh phong ph a dng ca SVHT. Ci chung su sc hn ci ring v n phn nh ph bin tnh quy lut ca tng ci ring, ci n nht v ci chung c th chuyn ho ln nhau, ci n nht c th chuyn ho thnh ci chung v ngc li. V ci mi khng bao gi xut hin y cng mt lc, m lc u n xut hin di dng ci n nht, ci ring sau pht trin hon chnh v bin thnh ci chung. Ngc li ci c khng my i ngay, m dn dn t ci chung sang ci ring, ci n nht. => phi bin ci n nht, tch cc thnh ci chung v xo b ci chung tiu cc lc hu n mt dn i. VD: kinh nghim ca mt ngi thnh kinh nghim cho nhiu ngi. 3. ngha phng phap luan: - V ci chung ch tn ti trong ci ring nn ch c th tm ci chung trong ci ring, xut pht t ci ring, t nhng SVHT ring l. - Nhn thc phi nhm tm ra ci chung v trong hot ng thc tin phi da vo ci chung ci to ci ring. - Trong hot ng thc tin phi ly ci chung ch o l lun, phng hng, bin php chung, ng thi phi tnh ton n iu kin c th vn dng mt cch sang to ci chung vo hon cnh c th. B. BN CHT - HIN TNG: 1. Khi nim:
43

Bn cht l PTTH dng ch s tng hp tt c nhng mt, nhng mi lin h tt nhin to thnh mt th thng nht hu c bn trong, quy nh s vn ng v pht trin ca s vt. So snh bn cht ca ci chung v quy lut: c ngha l mt bn cht c th gm nhiu ci chung v nhiu quy lut khc. Bn cht l ci ton th, quy lut l ci b phn. Tuy nhin nhng phm tr cng loi cng trnh nhng chng khng bao gi ng nht vi nhau. Hin tng l PTTH dng ch ci biu hin ra bn ngoi ca bn cht. Tuy nhin hin tng ch c nhn thc trong mi quan h tt yu vi bn cht nu khng ch l gi tng (HT gi) 2. Quan h bin chng gia BC - HT: BC v HT u tn ti khch quan trong cc s vt: BC l ci bn trong, cn HT l ci bn ngoi. Chng thng nht vi nhau. S thng nht ny th hin ch: BC bao gi cng bc l thng qua HT, cho d s bc l ny c lc b xuyn tc, b nhiu do yu t gi tng. Cn HT bao gi cng l biu hin ca bn cht, khng c BC thun tu nm bn ngoi s vt, khng phi l ci g thn b nm bn trong s vt, m BC nht thit phi bc l thng qua HT. Tuy nhin HT biu hin BC khng phi lc no di dng y nguyn m c ci bin, nhiu khi xuyn tc ni dung thc s ca bn cht. BC nh th no th hin HT tng ng nh th y. BC c mt i, HT phn nh n cng khng cn nn BC mi xut hin, th HT mi cng xut hin. BC v HT thng nht vi nhau, song cng mu thun nhau: + S i lp gia ci bn trong v bn ngoi: BC l ci bn trong, c biu hin ra thng qua cc hin tng l ci bn ngoi. Tt c hin tng u biu hin bn cht nhng biu hin khc: c hin tng biu hin trc tip, ng n hoc gin tip thm ch biu hin sai lch BC. V vy, phi qua nhiu HT khc (khng ng li mt vi HT) mi tm ra bn cht ca s vt. + S i lp gia ci tng i n nh vi ci thng xuyn bin i: BC l ci bn trong, ci tng i n nh. HT l ci bn ngoi, ci thng xuyn bin i do "va chm" thng xuyn vi mi trng . + S i lp gia ci su sc hn v ci phong ph hn: BC su sc hn HT v BC l nhng mi lin h tt nhin, bn trong n nh, l ci quyt nh s tn ti v pht trin ca s vt, c lp i lp li trong nhiu HT. HT phong ph hn v ngoi BC chung m cc HT u c n cn cha ng cc nhn t c bit m ch ring n c. 3. ngha phng php lun: - Nhn thc s vt phi nhn thc bn cht ca n khng phi hin tng: phi i su tm hiu BC. Khng dng li HT (HT lun lun thay i). Nh vy mi nhn thc c tnh quy lut, ci ph bin v xu hng pht trin ca SV v HT. - V BC l ci bn trong kh nhn thy v chng ch bc l thng qua HT v vy cn phi nghin cu HT, khng c ng nht cc HT c bit no y vi BC ca n. - BC i khi c phn nh 1 cch xuyn tc, cho nn phi cn c vo cc HT khc, cc hon cnh v iu kin khc, loi b gi tng th mi nhn thc ng bn cht ca n. Phi thn trng khi kt lun v bn cht ca hin tng. C. TT NHIN - NGU NHIN 1. Khi nim: Tt nhin l nhng ci do bn cht, do nhng nguyn nhn bn trong ca SV, HT quyt nh v do nhng iu kin nht nh, n phi xy ra nh th, ch khng th khc.

44

Ngu nhin l nhng ci khng do mi lin h bn cht bn trong quyt nh m n l do ngu hp ca hon cnh bn ngoi quyt nh. Do n c th xut hin hoc khng xut hin, c th xut hin nh th ny hoc th khc. V d: l nh t bn th nht thit phi bc lt cng nhn l tt yu, v iu bt ngun t bn cht ca PTSX TBCN. Nhng ci ngu nhin y l nh t bn sn xut t, sng n hoc vi vc. iu l nguyn nhn ngu nhin. 2. im ging nhau v khc nhau gia tt nhin v ngu nhin: - Ging nhau: u phn nh nhng mi lin h c bit v cht ca th gii khch quan m nhng mi lin h ny khng nm trong phm tr khc. Tt nhin v ngu nhin u c nguyn nhn, khng phi ch c TN mi c nguyn nhn v bt k HT no cng c nguyn nhn. - Khc nhau : Do chnh bn cht ca qu trnh quyt Khng do bn cht ca qu trnh quy nh. nh. Gn lin vi nguyn nhn c bn, ni tikt qu tc ng ca mt nguyn nhn bn L tun theo quy lut ng lc. ngoi. (Quan h nguyn nhn kt qu l n tri, (Quan h nguyn nhn kt qu: a tri 1 ng vi mt nguyn nhn c kt qu)nguyn nhn kt qu nh th ny hoc th khc) Lut Niu Tn. 3. Ph phn quan im sai lm v TN v Ngu nhin: Tuyt i ho TN ph nh ngu nhin: y l quan im sai lm v ri vo "Thuyt nh mnh" xem con ngi ch l tr chi ca s phn. Tuyt i ho NN ph nh TN: quan im ny xuyn tc nhim v ca khoa hc, hng khoa hc i vo con ng thn b, khoa hc ch l kt qu ca NNhin v l ch da ca tn gio. y l ch da ca ch ngha bi quan bt lc trong cuc sng xa lnh vic lm cch mng ci to t nhin v x hi. 4. Quan im bn cht gia TN v Ngu nhin: BC tha nhn TN v NN u tn ti 1 cch khch quan bn ngoi, c lp vi thc ca loi ngi v c quan h bin chng vi nhau. Trong qu trnh pht trin ca s vt khng phi ch c ci to Tt Nhin m ngay c ci NN cng c vai tr ca n. Nu ci tt nhin c tc dng chi phi s pht trin ca s vt th ci NN c nh hng n s pht trin ca s vt lm cho s pht trin y tin ra nhanh hn hoc chm hn. TN v NN u tn ti nhng chng khng tn ti mt cch bit lp m tn ti trong s thng nht lun c trong nhau. S Tt Nhin hu c ny th hin ch NNhin bao gi cng vch hng i cho mnh, qua v s ci ngu nhin. Cn ngu nhin l ci tt nhin, ng thi li b sung cho ci TN. Angghen: xut hin ca cc nhn vt trong lch s ... l tt nhin do nhu cu ca x hi cn gii quyt nhng nhim v chn mui gy nn. Nhng nhn vt l ai th hon ton ngu nhin. Ranh gii gia ci tt nhin v ngu nhin ch l tng i v trong nhng iu kin nht nh chng chuyn ho ln nhau; tt nhin bin thnh ngu nhin v ngc li. V d: trong cng x nguyn thu : i vt ny vt khc l ngu nhin v sau... SX nhiu hn, sn phm d tha trao i sn phm tt yu. 5. Kt lun Nu TN l ci phi xut hin theo quy lut tn ti ca n cn NN l ci c th xut hin hoc khng xut hin th trong hot ng thc tin chng ta cn phi cn c vo ci tt nhin, ch khng th da vo ci NN v dng li ci Ngu Nhin.
45

Ci TN bao gi cng biu l thng qua ci NN... v vy ch c th nhn thc ci TN qua rt nhiu ci NN. Tuy khng chi phi s pht trin ca SV nhng ci NN cng c nh hng n s pht trin. Do trong hot ng thc tin v nhn thc khng c coi nh ci NN. Con ngi c th to ra nhng iu kin bin ngu nhin thnh t nhin cn thit cho hot ng thc tin. Phi xem xt s chuyn ho gia TN v NN khng ri vo tnh trng ch quan nng vi, duy ch. Nhim v ca khoa hc l phi vch ra ci TN cho nn vch ra c ci chung cha c ngha l vch ra c ci tt nhin. V d: Sinh vin t loi gii u 1 tnh trong 4 k thi ci chung l ngu nhin. D. NGUYN NHN - KT QU 1. Khi nim: NN v PTTH dng ch s tc ng ln nhau gia cc mt, cc yu t, cc SVHT vi nhau to nn nhng bin i nht nh. Kt qu l nhng bin i xut hin do s tc ng ln nhau ca cc mt trong mt SV hoc gia cc SV vi nhau. Cn hiu chnh xc l chnh tng tc 1 SV v cc SV mi thc s l nguyn nhn ca cc s bin. Quan nim ny khc phc c thiu st ca quan nim cho NN ca SV khng phi tn ti trong chnh bn thn n. VD: Khng phi dng in l nguyn nhn lm bng n sng m chnh l tng tc ca dng in vi dy tc bng n. 2. Mt s tnh cht mi quan h nhn qu: a) Tnh khch quan: Nguyn nhn v kt qa tn ti khch quan: N l ci vn c trong th gii khch quan iu bc b quan im sai lm ca CNDT khch quan cho rng nguyn nhn tn ti bn ngoi s vt hin tng: Cha hay nim tuyt i cn CNDTch quan cho rng nguyn nhn v kt qu chng qua ch l k hiu ca con ngi dng ch cm gic ca mnh. b) Tnh ph bin: Mi s vt hin tng trong th gii khch quan u c nguyn nhn. Khng c s vt hin tng no xut hin m khng c nguyn nhn ca n. Ch c iu tm ra nguyn nhn cha thi. c) Tnh tt yu: Khi c nguyn nhn tt yu s c kt qu v khi c kt qu tt yu s phi c nguyn nhn. Nguyn nhn nht nh vi iu kin han cnh nht nh s cho ra kt qu nht nh. Chnh nh tnh tt yu ca mi lin h nhn qu m hot ng ca con ngi mi c th tin hnh c. 3. Mi quan h: NN sinh ra KQ nn NN lun lun c trc KQ, KQ bao gi cng xut hin sau NN. Mi quan h ny biu hin trong tnh tt yu bn trong ca quan h nhn qu. Tuy nhin khng phi s ni tip no trong thi gian ca cc hin tng u biu hin mi quan h nhn - qu. VD: Ngy lun n sau m, sm lun lun n sau chp. Xem xt mi lin h nhn qu m ch ch n tnh lin tc v thi gian th cha . NN v KQ c mi quan h sn sinh, quan h trong NN sinh ra KQ. 4. NN sinh ra KQ nh th no? NN khng ch sinh ra 1 KQ m c th sinh ra nhiu KQ khc. 1 KQ khng phi do 1 NN m c th do nhiu NN khc to nn. Nu cc NN khc tc ng ln s vt theo cng 1 chiu th nh hng cng chiu n KQ.
46

Nu cc nguyn nhn tc ng ln cc s vt theo cc hng khc nhau th lm suy yu thm ch trit tiu tc dng ca nhau. Trong s vt v cng v tn ca th gii VC khng th xem ci no l nguyn nhn u tin, ci no l KQ cui cng m n l mt su chui lin tc cc mi quan h Nhn - Qu. iu c ngha tng i: Trong quan h ny n l NN, trong quan h khc n l KQ. Nu Ci by gi y l KQ th ch khc, lc khc l tr thnh NN v ngc li. S phi hp tc ng ca nhiu NN i hi phi phn loi NN, phn tch vai tr ca mi loi v s lin h nh hng ln nhau gia cc nguyn nhn. 5. Phn loi NN: + NN ch yu v NN th yu: NN ch yu l NN khng c n th khng c KQ. N quyt nh c trng nhng s vt hin tng. NN th yu ch quyt nh nhng mt, nhng c im nht thi tc ng c gii hn, c mc ch sn sinh KQ. + NN bn trong v NN bn ngoi: NN bn trong l NN tc dng ngay bn trong SV, c chun b v xut hin trong trong tin trnh pht trin ca s vt. NN bn ngoi l tc ng gia cc s vt vi khc nhau em li s bin i nht nh gia cc s vt . + NN khch quan v NN ch quan: NN khch quan: L nhng NN xut hin v tc ng c lp vi thc con ngi. NN ch quan: NN xut hin v tc ng ph thuc vo thc con ngi. NN sinh ra KQ nhng KQ cng tc ng tr li i vi NN sinh ra n lm cho NN cng bin i v NN sinh raKQ bao gi cng l mt qu trnh. S tc ng tr li ca KQ gy nn bin i gia chng. NN v KQ thng xuyn chuyn ha ln nhau. Trong mi quan h ny n l nguyn nhn th trong mi lin h kia n l KQ. 6. ngha: - Khng c SVHT no xut hin li khng c NN: Bi vy, trong qu trnh tm hiu NN chnh l nhn thc s vt v hin tng. Thng qua qu trnh tm hiu NN m bn cht SV bc l su sc hn. - Hin tng no cng c NN nn mun hiu ng mt hin tng phi tm hiu nguyn nhn xut hin hoc mun xa b 1 hin tng th phi xa b NN sn sinh ra n. - Cn tn dng cc KQ tc ng tr li NN thc y NN pht trin. l mi quan h b/c NN&KQ cn c nhn thc v vn dng vo cuc sng. - Cn tm hiu su sc cc loi nguyn nhn. - NN ch sinh ra KQ trong nhng iu kin nht nh th phi nghin cu k thc y hay kim hm s ra i cu KQ. - Phi c quan im ton din v c th khi nghin cu hin tng ch khng vi vng kt lun nguyn nhn ca hin tng . E. NI DUNG - HNH THC: 1. Khi nim: * Ni dung: L PTTH ch tng hp tt c nhng mt, nhng yu t, nhng qu trnh to nn SV. * Hnh thc: L PTTH ch phng thc tn ti v pht trin ca SV, l h thng cc mi lin h tng i bn vng gia cc yu t ca ni dung. Bt c SV no cng c HT bn ngoi S vt, nhng hnh thc c CNDVBC ni n trong cp phm tr ny l hnh thc bn trong ca s vt , tc l c cu bn trong ca ni dung.
47

VD: Tc phm VH no c xut bn, n phm tt nhin phi c kch thc nht nh, mu sc v trang tr ngoi ba nht nh l HT bn ngoi tc phm. iu khng quan trng, ci quan trng l HT bn trong ca tc phm . Chng hn l b cc ca tc phm, l hnh tng , l ngn ng, l bt php c dng din t ND, din t t tng m tc phm mun nu trn. Chnh n mi l HT m CNDVBC mun cp n trong phm tr ND v HT. ND cng khng phi l bn thn SV, ND ca SV l 1 qu trnh, ch khng phi l mt ci g bt bin. 2. Mi quan h b/c gia ND v HT: a. ND v HT bao gi cng l mt th thng nht: ND bao gm nhng mt, nhng yu t, nhng qu trnh to nn SV cn HT chnh l h thng cc mi lin h tng i bn vng gia cc yu t y. iu chng t cc yu t va gp phn to nn ni dung. ng thi li va tham gia vo cc mi lin h to nn hnh thc. V l , ND v HT khng tch ri m gn b cht ch vi nhau. Khng c 1 HT no li khng cha ng ND, ngc li khng c ND no li khng tn ti trong HT. Tuy nhin: Khng nh iu khng c ngha l khng nh rng 1 ND bao gi cng ch th hin trong 1 hnh thc nht nh v HT nht nh bao gi cng ch cha 1 ND nht nh. b. Vai tr quyt nh ca ND so vi HT trong qu trnh vn ng v pht trin ca s vt. Thc cht y l ni n mi quan h gia ci thng xuyn bin i vi ci tng i n nh .Trong qu trnh vn ng v pht trin ca SV, ND bao gi cng l mt ng nht cn HT l mt tng i bn vng ca SV nn khuynh hng ch o l n nh. S bin i v pht trin ca SV bao gi cng bt u t s bin i pht trin ca ND. Khi ND bin i th HT cng bin i theo cho ph hp vi ND mi. V vy so vi HT th ND bao gi cng gi vai tr quyt nh. c. S tc ng tch cc tr li ca HT i vi ND: ND gi vai tr quyt nh so vi HT nhng iu khng c ngha HT ch c vai tr th ng i theo ND m n lun lun c tnh c lp nht nh v tc ng tch cc tr li ND, nh hng ca n theo 2 hng: Khi HT ph hp vi ND th HT tr thnh ng lc thc y ND pht trin, ngc li n khng ph hp th n s cn tr s pht trin . Trong qu trnh pht trin HT c th lc hu so vi ND v khng phi bt k bin i no ca ND cng ngay lp tc dn n s bin i ca HT. HT ch c th ph v cn bn khi ND bin i n mc gii hn nht nh dn n xung t gay gt i vi HT hin c. VD: Trong cc hnh thi KT XH c cc giai cp i khng, lc u QHSX ph hp vi LLSX. Nhng v sau LLSX pht trin th QHSX khng cn ph hp na, bt u km hm s pht trin cu LLSX. S khng ph hp tip tc tng, cui cng dn n xung t gia LLSX QHSX lm cho CMXH bng n. CM y xa b QHSX c, xc lp QHSX mi, m ng cho LLSX pht trin. Cng 1 ND c th c nhiu HT khc nhau hoc cng 1 HT c th biu hin ND khc nhau. d. S chuyn ha qua li gia ND v HT: ND v HT c s thng nht v chuyn ha cho nhau: Ci l ND trong quan h ny tr thnh HT trong quan h khc. 3. ngha phng php lun:
48

- Neu ND v HT lun gn b cht ch vi nhau th trong hot ng thc tin cn chng li mi khuynh hng tch ri ND v HT: - Cn chng li 2 thi cc sai lm: Hoc tuyt i ha HT xem thng ND v ngc li. - V ND quyt nh HT nn khi xem xt SV no cng phi cn c vo ND. Ngc li HT c th tc ng ngc li ND ( c th thc y hoc km hm s pht trin ca ND) nn trong hot ng thc tin phi thy s tc ng c th kp thi can thip vo tin trnh pht trin ca n - Cng 1 ND trong qa trnh pht trin khc nhau c nhiu HT v ngc li cng 1 HT c th th hin nhiu ND nn phi linh hot s dng mi HT c th c, k c HT c phc v cho ND mi. Lnin: Ph phn thi c ch tha nhn nhng HT c, ng thi cng bc b quan nim ph nhn mi HT c . ng i hi phi khai thc mi loi HT c th c, mi cng nh c, ly ci n b sung ci kia. F. KHA NANG VA HIEN THC: Khi a nhan thc c ban chat va nhng mau thuan von co cua s vat, hien tng, chung ta co the phan oan c s vat, hien tng se bien oi theo hng nao, ngha la chung ta co the nhan thc c ong thi ca hien thc va kha nang bien oi cua s vat, hien tng. Kha nang la cai hien cha xay ra, nhng se xay ra khi co cac ieu kien thch hp. Hien thc la cai ang co, ang ton tai thc s. Kha nang va hien thc ton tai trong moi quan he chat che vi nhau trong qua trnh van ong, phat trien cua s vat. Trong hien thc bao gi cung cha ng nhng kha nang nhat nh; ngc lai, kha nang lai nam trong hien thc va khi u ieu kien se bien thanh hien thc mi. Moi quan he gia kha nang va hien thc dien ra rat phc tap. Trong tng giai oan phat trien cua s vat thng xuat hien nhieu kha nang. Kha nang nao bien thanh hien thc la tuy thuoc vao ieu kien cu the. Trong hoat ong thc tien phai d bao cac kha nang va tao ieu kien cho kha nang tot thanh hien thc va ngan nga kha nang xau. Cu 11: Nguyn tc thng nht gia l lun v thc tin (Khi nim thc tin v l lun, ni dung nguyn tc thng nht gia l lun v thc tin) v ngha phng php lun ca n L lun v thc tin lun c s thng nht hu c vi nhau, nhng khng phi bt c mt hc thuyt, l lun no cng c c s thng nht , m ch c trong trit hc Mc xt, s thng nht nh mt thuc tnh vn c, mt i hi ni ti.V vy, phi nhn r vai tr ca l lun cng nh vai tr ca thc tin trong mi quan h gia chng tuyt i khng c tch ri l lun v thc tin. Bi v, thng nht gia l lun v thc tin l mt nguyn tc ca ch ngha Mc-Lnin. Thc tin khng c l lun dn ng th thnh thc tin m qung. L lun m khng lin h vi thc tin l l lun sung. Mi quan h gia l lun v thc tin l mt trong nhng vn c bn ca ch ngha Mc-Lnin ni chung v l lun nhn thc Macxit ni ring. 1. Khi nim thc tin Phm tr thc tin l mt trong nhng phm tr nn tng c bn khng ch ca l lun nhn thc mc xt m cn ca ton b trit hc Mc lnin ni chung.
49

Cc nh duy vt trc Mc c cng lao ln trong vic pht trin th gii quan duy vt v u tranh chng ch ngha duy tm, tn gio v thuyt khng th bit. Tuy nhin, l lun ca h cn nhiu khuyt im. Mt trong nhng khuyt im ch yu ca l lun nhn thc duy vt trc Mc l cha thy ht vai tr ca thc tin i vi nhn thc. Mt s nh trit hc nh Ph. Bcn, . Dir cao vai tr ca thc nghim khoa hc, cha cp n vai tr ca cc hnh thc khc ca thc tin i vi nhn thc. G. Hghen tuy c cp n thc tin, nhng ng khng coi thc tin l hot ng vt cht m l hot ng tinh thn. L. Phoibc ch coi l lun mi l hot ng ch thc, cn thc tin ch c ng xem xt kha cnh biu hin bn thu m thi. K tha nhng yu t hp l v khc phc nhng thiu st trong quan im ca cc nh trit hc trc mnh v thc tin, C. Mc v Ph. ngghen em li mt quan nim ng n, khoa hc v thc tin v vai tr ca n i vi nhn thc cng nh i vi s tn ti v pht trin ca x hi loi ngi. Cc ng khng nhng trc tip tham gia vo hot ng thc tin cch mng ca giai cp v sn m cn da trn thc tin x hi khi qut, pht trin l lun cch mng. Vi vic a phm tr thc tin vo trong l lun, C. Mc v Ph. ngghen thc hin mt bc chuyn bin cch mng trong l lun ni chung v trong l lun nhn thc ni ring. Lnin nhn mnh: Quan im v i sng, v thc tin, phi l quan im th nht v c bn ca l lun v nhn thc. (Ton tp, tp 18, tr. 167) Thc tin l nhng hot ng vt cht c mc ch, mang tnh lch s - x hi ca con ngi nhm ci to t nhin v x hi. Nh vy, thc tin l hot ng bn cht ca con ngi, nh n phn bit gia con ngi vi con vt. Nu nh con vt ch hot ng theo bn nng nhm thch nghi mt cch th ng vi th gii bn ngoi, th con ngi nh vo hot ng c mc ch, c tnh x hi ca mnh m ci to th gii tha mn nhu cu ca mnh, thch nghi mt cch ch ng, sng to vi th gii v lm ch th gii. Con ngi phi tin hnh lao ng sn xut ra ca ci vt cht nui sng mnh. Bng hot ng thc tin- trc ht l lao ng sn xut con ngi to nn nhng vt phm vn khng sn c trong t nhin; khng c hot ng con ngi v x hi loi ngi khng th tn ti v pht trin c. V vy, c th ni rng, thc tin l phng thc tn ti c bn ca con ngi v x hi, l phng thc u tin v ch yu ca mi quan h gia con ngi vi th gii. Hot ng thc tin c 3 hnh thc c bn: lao ng sn xut vt cht l hnh thc thc tin c bn nht; hot ng bin i x hi l hnh thc thc tin cao nht v thc nghim khoa hc l hnh thc thc tin c bit, nhm mc ch phc v nghin cu khoa hc v kim tra l thuyt khoa hc. Trnh v cc hnh thc hot ng thc tin thay i qua cc giai on lch s khc nhau ca x hi. Tuy vy, thc tin lun l dng hot ng c bn v ph bin ca x hi loi ngi. Hot ng ch c th tin hnh trong cc quan h x hi. Thc tin cng c qu trnh vn ng v pht trin ca n, trnh pht trin ca thc tin ni ln trnh chinh phc gii t nhin v lm ch x hi ca con ngi. Do , v mt ni dung, cng nh v mt phng thc thc hin, thc tin c tnh lch s - x hi. 2. Khi nim l lun L lun l kinh nghim c khi qut trong thc ca con ngi, v ton b tri thc v th gii khch quan, l h thng tng i c lp ca cc tri thc c tc dng ti hin trong logic ca cc khi nim ci logic khch quan ca cc s vt. Ni cch khc, L lun l h thng nhng tri thc c khi qut t thc tin ,phn nh nhng mi lin h bn cht, nhng quy lut ca s vt, hin tng. H Ch Minh ch r l lun l s tng kt nhng kinh nghim ca loi ngi, l tng hp nhng tri thc v t nhin v x hi tch tr li trong qu trnh lch s.
50

Khc vi cc quan im duy tm, tn gio, trit hc Mc Lnin khng nh l lun l kt qu ca qu trnh nhn thc. Qu trnh nhn thc i t nhn thc cm tnh n nhn thc l tnh, t trc quan sinh ng n t duy tru tng, t nhn thc kinh nghim n nhn thc l lun, t gi thuyt n l thuyt. Nh vy, l lun l kt qu ca qu trnh pht trin cao, l trnh cao ca nhn thc. L lun l h thng nhng tri thc chn thc v th gii, v nhng mi lin h bn cht v nhng tnh quy lut ca t nhin v x hi. Trong i sng x hi, nhng l lun tin tin, khoa hc phn nh ng n cc quy lut chi phi s tn ti v pht trin ca x hi, ca giai cp tin b cch mng, l c s ca nhng chng trnh ci bin cch mng x hi. Lch s pht trin ca khoa hc ch ra rng, vai tr ca l lun khoa hc ngy cng tng ln. i vi s pht trin ca x hi, xu hng th hin trong qu trnh pht trin ca tri thc t tri thc tin khoa hc n tri thc khoa hc, t tri thc kinh nghim n tri thc l lun, t khoa hc thc nghim n khoa hc l thuyt, t khoa hc t nhin n khoa hc x hi. Tin l lun l im xut pht ca t duy sng to, ca vic pht trin l lun khng ngng. V.I. Lnin tng ch r: chng ta khng h coi l lun ca C. Mc nh l mt ci g xong xui hn v bt kh xm phm. Tri li chng ta tin rng l lun ch t nn mng cho mn khoa hc m nhng ngi ch ngha x hi cn phi pht trin hn na v mi mt, nu h khng mun tr thnh lc hu i vi cuc sng. 3. Nguyn tc thng nht gia l lun v thc tin trong TH M- L Mi quan h gia l lun v thc tin l mt trong nhng vn c bn ca ch ngha Mc Lnin ni chung v ca l lun nhn thc Mc xt ni ring. Khi xt v mi quan h bin chng ca l lun v thc tin, ta xem xt n t kha cnh thc tin trc v chnh thc tin l c s, mc ch, ng lc ca l lun, tiu chun ca l lun. Thc tin l c s ca l lun. Xt mt cch trc tip, nhng tri thc c khi qut thnh l lun l kt qu ca qu trnh hot ng thc tin ca con ngi. Thng qua kt qu hot ng thc tin k c thnh cng cng nh tht bi, con ngi phn tch cu trc, tnh cht v cc mi quan h ca cc yu t, cc iu kin trong cc hnh thc thc tin hnh thnh l lun. Qu trnh hot ng thc tin cn l c s b sung v iu chnh nhng l lun c khi qut. Mt khc, hot ng thc tin ca con ngi lm ny sinh nhng vn mi, i hi qu trnh nhn thc phi tip tc gii quyt. Thng qua , l lun c b sung m rng. Chnh v vy, Lnin ni: Nhn thc l lun phi trnh by khch th trong tnh tt yu ca n, trong nhng quan h ton din ca n,trong s vn ng mu thun ca n, t n v v n. Thc tin l ng lc ca l lun. Hot ng ca con ngi khng ch l ngun gc hon thin cc c nhn m cn gp phn hon thin cc mi quan h ca con ngi vi t nhin, vi x hi. L lun c vn dng lm phng php cho hot ng thc tin, mang li li ch cho con ngi, cng kch thch con ngi tch cc bm st thc tin khi qut l lun. Qu trnh din ra khng ngng trong s tn ti ca con ngi, lm cho l lun ngy cng y , phong ph v su sc hn. Nh vy hot ng ca con ngi khng b hn ch trong khng gian v thi gian. Thng qua , thc tin thc y mt ngnh khoa hc mi ra i khoa hc l lun. Thc tin l mc ch ca l lun. Mc d l lun cung cp nhng tri thc khi qut v th gii lm tha mn nhu cu hiu bit ca con ngi nhng mc ch ch yu ca l lun l nng cao nng lc hot ng ca con ngi trc hin thc khch quan a li li ch cao hn, tha mn nhu cu ngy cng tng ca c nhn v x hi. T thn l lun khng th to nn nhng sn phm p ng nhu cu ca con ngi. Nhu cu ch c thc hin trong hot ng thc tin. Hot ng thc tin s bin i t nhin v x hi theo mc ch ca con
51

ngi. thc cht l mc ch ca l lun. Tc l lun phi p ng nhu cu hot ng thc tin ca con ngi. Thc tin l tiu chun chn l ca l lun. Tnh chn l ca l lun chnh l s ph hp ca l lun vi hin thc khch quan v c thc tin kim nghim, l gi tr phng php ca l lun i vi hot ng thc tin ca con ngi. Do , mi l lun phi thng qua thc tin kim nghim. Chnh v th m Cc Mc ni: Vn tm hiu xem t duy ca con ngi c th t n chn l khch quan khng hon ton khng phi l vn l lun m l mt vn thc tin. Chnh trong thc tin m con ngi phi chng minh chn l. Thng qua thc tin, nhng l lun t n chn l s c b sung vo kho tng tri thc nhn loi; nhng kt lun cha ph hp thc tin th tip tc iu chnh, b sung hoc nhn thc li. Gi tr ca l lun nht thit phi c chng minh trong hot ng thc tin. Tiu chun thc tin, mt mt, c tnh tuyt i v, thc tin l tiu chun duy nht xc nh chn l, nhng tri thc c thc tin xc nhn l ng tin cy. Mt khc, tiu chun thc tin cng c tnh tng i, v thc tin cng lun lun vn ng, bin i khng ngng, do , nhng tri thc ca con ngi mc d c thc tin xc nhn cng khng v th m tr thnh chn l vnh cu, m phi khng ngng c kim tra thc tin tip theo, thc tin cao hn. V vy, qun trit tnh bin chng ca tiu chun thc tin s gip ta trnh c nhng cc oan, sai lm nh bnh gio iu, bo th hoc ch ngha tng i, thi ch quan ty tin Vic coi trng thc tin khng c ngha l coi nh l lun, h thp vai tr ca l lun. Thc tin phi c ch o bng l lun; ngc li l lun phi c vn dng vo thc tin, tip tc b sung v pht trin trong thc tin. L lun ng vai tr soi ng cho thc tin v l lun gip con ngi hiu ng bn cht, quy lut, xu th, d bo kh nng pht trin ca l s vt, hin tng. L lun gip con ngi nh hng mc tiu, xc nh phng php, t chc lc lng hot ng. L lun mt khi thm nhp trong qun chng s t chc c qun chng thnh lc lng vt cht v tinh thn to ln. H Ch Minh ni: L lun quan trng i vi ng nh th no? Lnin, ngi thy v i ca chng ta tm tt tm quan trng ca l lun trong my cu nh sau: Khng c l lun cch mng th khng c phong tro cch mng v ch ng no c l lun tin phong hng dn th mi c th lm trn c vai tr chin s tin phong (H Ch Minh, Ton tp, tp 8, tr. 495). Mc ch ca l lun l thc tin, do l lun phi c vn dng vo thc tin phc v thc tin v khng ngng c b sung v pht trin trong thc tin. L lun thm nhp c trong qun chng s bin hot ng thc tin ca qun chng thnh lc lng vt cht to ln ci to t nhin v x hi. L lun t thc tin m khi qut ln. Nhng l lun l s nhn thc gin tip, tru tng nn c kh nng thot ly thc t, phn nh sai lch hin thc. Do vy, l lun phi c thng xuyn kim tra trong hot ng thc tin. H Ch Minh vit: Thng nht gia l lun vi thc tin l mt nguyn tc cn bn ca ch ngha Mc-Lnin. Thc tin khng c l lun hng dn th thnh thc tin m qung. L lun m khng lin h vi thc tin l l lun sung. V vy cho nn trong khi nhn mnh s quan trng ca l lun, nhiu ln ng ch Lnin nhc i nhc li rng l lun cch mng khng phi l gio iu, n l kim ch nam cho hnh ng cch mng; v l lun khng phi l mt ci g cng nhc, n y tnh cht sng to ; l lun lun lun cn c b sung bng nhng kt lun mi rt ra t trong thc tin sinh ng. Nhng ngi cng sn cc nc phi c th ha ch ngha Mc-Lnin cho thch hp vi iu kin hon cnh tng lc tng ni. (H Ch Minh, Ton tp, t.8, t. 496). Nguyn tc thng nht gia l lun v thc tin c ngha phng php lun to ln, c bit l i vi s nghip cch mng nc ta hin nay. Trc ht cn phi vn dng sng to ch ngha Mc-Lnin, t tng H Ch Minh vo iu kin c th ca nc ta. Ngay t khi i mi, ng ta khng nh ch ngha Mc
52

Lnin v t tng H Ch Minh l nn tng t tng v kim ch nam cho mi hot ng. Bi v, ch ngha Mc Lnin l l lun cch mng v khoa hc, vch ra quy lut v xu th pht trin tt yu khch quan ca x hi loi ngi v con ng u tranh ci to x hi c, xy dng x hi mi. T tng H Ch Minh l s vn dng v pht trin sng to ch ngha Mc Lnin vo hon cnh c th ca nc ta; l h thng quan im c bn ca ng li cch mng Vit Nam; l s k tha v pht huy nhng tinh hoa t tng ca dn tc v nhn loi; l o c cch mng ca mi ngi. Nm vng bn cht khoa hc v cch mng ca ch ngha Mc Lnin. Chng ta mi c th vn dng sng to ch ngha Mc Lnin v t tng H Ch Minh cho ph hp vi iu kin nc ta hin nay. ng thi vn dng sng to cc tri thc khoa hc ca nhn loi trong cng cuc xy dng ch ngha x hi nc ta. Thc t chng minh con ng m ng v nhn dn ta la chn l ng n, sng to, ph hp vi thc tin Vit Nam. Hai mi nm qua, vi s n lc ca ton ng, ton dn cng cuc i mi nc ta t nhng thnh tu to ln v c ngha lch s. t nc ta ra khi khng hong kinh t x hi, c s thay i c bn v ton din. Kinh t tng trng kh nhanh; s nghip cng nghip ha, hin i ha, pht trin kinh t th trng nh hng x hi ch ngha ang y mnh. i sng nhn dn c ci thin r rt. H thng chnh tr v khi i on kt ton dn tc c cng c v tng cng. Chnh tr - x hi n nh. Quc phng an ninh gi vng. V th nc ta trn trng quc t khng ngng nng cao. Sc mnh tng hp ca quc gia tng ln rt nhiu, to ra th v lc mi cho t nc tip tc i ln vi trin vng tt p. Nhn thc v ch ngha x hi v con ng i ln ch ngha x hi ngy cng sng t hn; h thng quan im l lun v cng cuc i mi, v x hi XHCN v con ng i ch ngha x hi Vit Nam hnh thnh trn nhng nt c bn. Ngoi ra, trong iu kin hin nay nc ta, coi trng l lun chnh l vn dng sng to cc tri thc khoa hc nhn loi t c vo iu kin c th ca t nc. Thnh tu ca khoa hc v cng ngh tc ng su sc n cc lnh vc x i sng loi ngi. Khng c mt quc gia no ng ngoi s tc ng . Con ng pht trin ngn nht v bn vng nht hin nay ca cc quc gia chm pht trin l tranh th thi c, ng dng cc thnh tu ca khoa hc v cng ngh pht trin t nc. y mnh cng nghip ha, hin i ha, phn u c bn tr thnh nc cng nghip vo nm 2020, chng ta phi nhanh chng tip cn v ng dng mt cch c hiu qu cc thnh tu ca khoa hc v cng ngh th gii. Bn cnh vic vn dng ch ngha Mc Lnin v t tng H Ch Minh, chng ta cn nghin cu tng kt kinh nghim thc tin Vit Nam v quc t tip tc hon thin l lun v ch ngha x hi v con ng i ln ch ngha x hi Vit Nam chnh l th hin c th tnh thng nht gia l lun v thc tin trong hot ng cch mng ca ng Cng sn Vit Nam. Phi coi trng tng kt thc tin phng php cn bn trong hot ng l lun. Qua tng kt thc tin m sa i, pht trin l lun c, b sung hon chnh ng li, chnh sch, hnh thnh l lun mi, quan im mi ch o s nghip i mi x hi nc ta. T thc tin i mi ca hn 20 nm qua, ng v Nh nc ta tch ly thm c nhiu kinh nghim lnh o v qun l. Nhn li ton cnh Vit Nam nhng nm cui ca thp k 70 u thp k 80 ca th k XX, nn sn xut nh n, lm pht tng vt, t nc b bao vy cm vn v kinh t, i sng nhn dn ht sc kh khn, lng tin ca qun chng i vi ng v s iu hnh ca cc c quan Nh nc gim st nghim trng. Cn nguyn ca nhng sai lm y l bnh gio iu ch ngha, t tng ch quan, duy ch, li suy ngh v hnh ng gin n, nng vi, s u tr lc hu v nhn thc l lun, khng ch y , ton din n vic tng kt thc tin xy dng l lun cho ph hp. Tuy nhin, ng kp thi nm bt, tng kt nhng kinh nghim thc tin, tng bc hnh thnh l lun v ng li i mi ng n nc ta.
53

im xut pht l Ngh quyt Hi ngh Trung ng 6 kha IV (thng 8 nm 1979) vi ch trng lm cho sn xut bung ra l bc t ph u tin ca qu trnh i mi. Ch th 100-CT/TW ngy 13/1/1981 ca Ban b th v ci tin cng tc khon, m rng khon sn phm n nhm v ngi lao ng trong cc hp tc x nng nghip. Cc Quyt nh 25/CP, 26/CP ca hi ng Chnh ph v vic m rng hnh thc tr lng khon, lng sn phm v vn dng hnh thc tin thng trong cc n v sn xut, kinh doanh c p dng. Tip theo l Ngh quyt i hi V (thng 3/1982) vi vic nh gi khch quan nhng thnh tu v hn ch, c bit l mt hn ch v a ra mt s ch trng i mi quan trng l: trong chng ng trc mt bao gm thi k 5 nm 1981-1985 v ko di n nm 1990 th trong giai on 1981-1985 coi nng nghip l mt trn hng u; kt hp nng nghip, cng nghip hng tiu dng v cng nghip nng trong mt c cu hp l, xem l ni dung chnh ca cng nghip ha x hi ch ngha trong chng ng trc mt. i hi cn khng nh s tn ti trong mt thi gian nht nh min Nam 5 thnh phn kinh t (quc doanh, tp th, cng t hp doanh, c th, t bn t nhn). Hi ngh Trung ng ln th 8 kha V, thng 6/1985 v gi, lng, tin; v c bit l kt lun ca B Chnh tr (kha V) thng 8/1986 v ba vn kinh t ln. chnh l kt qu ca s tng kt thc tin, i mi t duy ca ng ta, l nhng vin gch u tin t nn mng cho ng li i mi t nc. i hi ln th VI (12/1986) l mc nh du bc chuyn quan trng v nhn thc l lun ca ng ta. Vi phng chm nhn thng vo s tht, nh gi ng s tht, ni r s tht, i hi ra ng li i mi ton din t nc. Ngh quyt i hi VI nhn mnh: i mi t duy trong mi lnh vc hot ng ca ng v nh nc l cng vic cp bch, ng thi l vic thng xuyn, lu di. Tnh bo th, sc ca nhng quan nim c l nhng tr ngi khng nh, nht l quan nim y li gn cht vi nhng ngi mang nng ch ngha c nhn v c th cu. to nhng iu kin x hi thun li cho qu trnh i mi t duy: bu khng kh dn ch trong x hi, nht l trong sinh hot ng, trong nghin cu khoa hc; tinh thn tn trng s tht, tn trng chn l; h thng thng tin chnh xc; t ph bnh v ph bnh c tin hnh mt cch thng xuyn v nghim tciu quan trng l phi coi trng cng tc l lun, cung cp ni dung khoa hc cho vic i mi t duy. T vic tng kt thc tin, i hi a ra nhng nhn thc mi v c cu kinh t, v cng nghip ha trong chng ng u tin qu i ln ch ngha x hi, tha nhn s tn ti ca sn xut hng ha v th trng, ph phn trit c ch tp trung, quan liu, bao cp v khng nh chuyn hn sang hch ton kinh doanh. i hi ch trng pht trin nn kinh t nhiu thnh phn vi nhng hnh thc sn xut v kinh doanh ph hp; coi trng vic kt hp li ch cc nhn, tp th v x hi; chm lo ton dn v pht huy nhn t con ngi, c nhng nhn thc mi v chnh sch x hi n i hi ln th VII ca ng (6/1991) tip tc tng kt thc tin, tng kt thnh qu t c trong qu trnh 5 nm i mi t nc ton din, trn c s i hi ra Cng lnh xy dng t nc trong thi k qu ln ch ngha x hi v Chin lc n nh v pht trin kinh t - x hi n nm 2000. Cng lnh xc nh su c trng ca ch ngha x hi m nhn dn ta ang xy dng v by phng hng c bn ch o qu trnh xy dng ch ngha x hi trong thi k qu nc ta. Hi ngh i biu ton quc gia nhim k ca ng (1/1994) y ti mt bc tng kt thc tin, ra nhng bin php nhm y mnh vic thc hin cng cuc i mi, ng thi ch ra bn nguy c ln i vi nc ta: Nguy c tt hu xa hn v kinh t; nguy c chch hng x hi ch ngha; nn tham nhng, quan liu; m mu, hnh ng din bin ha bnh ca cc th lc th ch. Cng tc tng kt thc tin, xy dng l lun i mi tip tc c ng ta tin hnh v tin hnh mt cch mnh m hn. i hi ln th VIII ca ng (6/1996) nh gi,
54

phn tch thu o tnh hnh t nc v rt ra kt lun: Nc ta ra khi khng hong kinh t x hi, t nc chuyn sang thi k mi thi k y mnh CNH-HH. i hi nhn nh: con ng i ln ch ngha x hi nc ta ngy cng xc nh r hn, xt trn thc th, vic hoch nh v thc hin ng li i mi, nhng nm qua v c bn l ng n, ng nh hng x hi ch ngha. i hi ln th IX ca ng (4/2001) trn c s tng kt thc tin ca t nc sau 15 nm i mi b sung, lm sng t thm mt s vn , hon thin thm mt bc nhng nhn thc v ch ngha x hi v con ng i ln ch ngha x hi nc ta. Mc tiu ca cch mng nc ta l: c lp dn tc gn lin vi ch ngha x hi, dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh. Con ng i ln CNXH ca nc ta l pht huy sc mnh khi i on kt ton dn, thc hin cng nghip ha, hin i ha; pht trin nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha, tng nhanh lc lng sn xut, ng thi tng bc xy dng v hon thin quan h sn xut ph hp, m bo cng bng x hi; m rng quan h hp tc quc t, i i vi gi vng bn sc vn ha dn tc; xy dng mt h thng chnh tr tht s dn ch, k cng, nng ng v trong sch. ng thi i hi khng nh: y mnh tng kt thc tin nghin cu l lun, tho lun dn ch, sm nhn r v kt lun nhng vn mi, bc xc ny sinh t thc tin; tng bc c th ha, b sung, pht trin ng li, chnh sch ca ng Nh vy, r rng cho n i hi ln th IX, nhn thc ca chng ta v ch ngha x hi v con ng i ln ch ngha x hi nc ta theo tinh thn i mi tng bc xc lp v khng ngng hon thin. l kt qu ca cng tc tng kt thc tin v nghin cu l lun, xut pht t thc tin v cuc sng x hi Vit Nam, di nh sng ca ch ngha Mc Lnin v t tng H Ch Minh. C th ni, s i mi t duy, i su vo tng kt thc tin l khu t ph ca ng trong cng tc l lun. ng thi trong gio dc, o to phi c s kt hp cht ch gia l lun vi thc tin, hc i i vi vi hnh. Gio dc o to phi p ng nhu cu pht trin ca x hi. Phng chm gio dc th h tr ca H Ch Minh nhn mnh vn ny: Hc i i vi hnh, gio dc kt hp vi lao ng sn xut, nh trng gn lin vi x hi. Trong th gi cc cn b gio dc, hc sinh, sinh vin cc trng ngy 31/8/1960, Ngi nhc nh: Gio dc phi phc v ng li chnh tr ca ng v Chnh ph, gn lin vi sn xut v i sng ca nhn dn. Trong Th gi gio vin, hc sinh (ngy 31/10/1955) Ngi ch ra: Mi mt cp gio dc cn nhn r nhim v ca mnh trong lc ny: i hc th cn kt hp l lun khoa hc vi thc hnh, ra sc hc tp l lun v khoa hc tin tin ca cc nc bn, kt hp vi thc tin ca nc ta, thit thc gip ch cho cng cuc xy dng nc nh; Trung hc th cn m bo cho hc tr nhng tri thc ph thng chc chn, thit thc, thch hp vi nhu cu v tin xy dng nc nh, b nhng phn no khng cn thit cho i sng thc t; Tiu hc th cn gio dc cho cc chu thiu nhi: Yu T quc, yu nhn dn, yu lao ng, yu khoa hc, trng ca cng. Cch dy phi nh nhng v vui v, ch g p thiu nhi vo khun kh ca ngi ln. Phi c bit ch gi gn sc khe ca cc chu. Vic vi phm nguyn tc thng nht gia l lun v thc tin thng dn n hai sai lm cc oan l bnh kinh nghim ch ngha v bnh gio iu ch ngha. y l hai cn bnh m cn b, ng vin chng ta t nhiu mc phi trong qu trnh xy dng ch ngha x hi va qua v gy nhng tc hi nht nh. V vy, i hi VII ca ng ra nhim v xy dng phng php t duy khoa hc, chng ch ngha kinh nghim v ch ngha gio iu. Bnh gio iu l khuynh hng t tng cng iu vai tr l lun, coi nh thc tin, tch ri l lun khi thc tin. Tc hi ca bnh gio iu l bin ch ngha x hi khoa hc thnh nhng cng thc x cng, phin din, cn tr qu trnh i mi thng xuyn CNXH
55

hin thc. Biu hin trc tin ca bnh gio iu l bnh sch v, nm l lun ch dng cu ch theo kiu tm chng trch c, hiu l lun mt cch tru tng m khng thu tm c thc cht cch mng v khoa hc ca n; tip nhn nhng nguyn l ca ch ngha x hi khoa hc mt cch n gin, phin din mang tnh cm tnh. Bnh gio iu cn biu hin ch p dng my mc kinh nghim ca nc khc, ca ni khc vo nc mnh, vo a phng mnh. Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi nc ta, c ni, c lc chng ta ri vo bnh gio iu. Chng hn, chng ta p dng my mc m hnh ch ngha x hi Lin X vo nc ta m khng tnh ton y iu kin c th ca t nc. khc phc bnh gio iu, chng ta phi qun trit su sc nguyn tc thng nht gia l lun v thc tin. L lun phi lun lun gn lin vi thc tin, phi khi qut t thc tin, vn dng sng to t thc tin, kim tra trong thc tin v khng ngng pht trin sng to cng vi thc tin. Tri vi bnh gio iu bnh kinh nghim l khuynh hng t tng tuyt i ha kinh nghim coi thng l lun. Bnh kinh nghim xut pht t tri thc kinh nghim thng thng. Tri thc kinh nghim thng thng gp phn to nn nhng thnh cng khng nh, c kinh t,chnh tr - x hi, c bit trong nn kinh t truyn thng. Nhng thnh cng cng c gi tr ca cc kinh nghim. trong iu kin c mt s lnh vc bin i chm chp, vic tip tc vn dng nhng kinh nghim c vo hin ti vn to nn nhng thnh cng t pht hnh thnh bnh kinh nghim. nc ta, iu kin sn xut nh l ph bin, trnh dn tr cn thp, khoa hc- k thut cha pht trin, t tng Nho gio phong kin cn nh hng nhiu trong nhn dn. iu dn n phong cch t duy, phong cch hot ng ca ngi Vit Nam ch yu da vo kinh nghim. C ch k hoch ha, tp trung, bao cp thc hin mt thi gian di nc ta trit tiu tnh sng to ca ngi lao ng v to nn tm l li, da dm l nguyn nhn ca bnh kinh nghim ch ngha tuyt i ho kinh nghim ca th h trc,ca cp trn. khc phc bnh kinh nghim c hiu qu, mt mt phi qun trit su sc nguyn tc thng nht gia l lun v thc tin, tc l bm st thc tin, tng cng hc tp nng cao trnh l lun, b sung, vn dng l lun ph hp thc tin. Mt khc, phi hon thin c ch th trng nh hng x hi ch ngha. Trc yu cu to ln ca cng cuc i mi, bn cnh nhng thnh tu t c, Hi ngh ln th nm BCH TW kha IX khng nh cng tc l lun cn nhiu bt cp: nhn thc v CNXH v con ng i ln CNXH mi dng nhng nt khi qut chung, cn khng t vn c th do thc tin t ra cha c li gii p hoc gii p cha sc thuyt phc, nhn thc ca cn b, ng vin v ng li, ch trng, chnh sch ca ng v Nh nc, v ch ngha Mc lnin cha su, c mt cn lch lc, trnh t duy cha bin chng cn dng cm tnh, t duy kinh nghim. Tnh hnh trn i hi ng ta phi y mnh tng kt thc tin v nghin cu l lun, lm sng t hn l lun v CNXH v con ng i ln CNXH nc ta, gp phn gii quyt nhng vn kinh t - x hi, t tng bc xc; nng cao trnh nng lc t duy l lun cho cn b, ng vin, khc phc bnh gio iu, kinh nghim, ch quan duy ch, phng khuynh hng t v hu, gp phn vo cuc u tranh t tng chng m mu, th on ph hoi ca k th. Cu 12: Khi nim, cu trc ca hnh thi KT - XH. Php bin chng ca s vn ng, pht trin cc hnh thi KT-XH. Con ng i ln ch ngha x hi Vit Nam. 1. Khi nim, cu trc ca hnh thi KT XH Cc nh trit hc trc Mc khi nghin cu x hi ch xem xt mt mt, tuyt i ha mt b phn no ca x hi, do cha a ra c mt m hnh l lun phn nh x hi trong tnh chnh th, ton vn ca n. Theo quan im ca trit hc M, x hi loi ngi l mt b phn, mt trnh pht trin cao nht ca th gii vt cht nn cu trc ca n v cng phc tp bao gm nhiu mt,
56

nhiu lnh vc, nhiu b phn c mi lin h tc ng ln nhau, quy nh ln nhau. Do , xem xt x hi i hi phi c mt cch tip cn ton din. C. mc khi qut nh sau: trong s sn xut x hi ra i sng ca mnh, con ngi c nhng quan h nht nh, tt yu, khng ty thuc vo mun ca h- tc nhng quan h sn xut, nhng quan h ny ph hp vi mt trnh pht trin nht nh ca cc LLSX vt cht ca h. Ton b nhng QHSX y hp thnh c cu kinh t ca xh, tc l ci c s hin thc trn dng ln mt kin trc thng tng php l v chnh tr v nhng hnh thi thc x hi nht nh tng ng vi c s hin thc . PTSX i sng vt cht quyt nh cc qu trnh sinh hot x hi, chnh tr v tinh thn ni chung. (C. Mc v Ph. ngghen:Ton tp, t.13, tr. 14-15). X hi l tng hp tt c nhng quan h gia ngi vi ngi. Trong h thng cc quan h x hi ht sc phc tp, C.Mac vch ra QHSX c hnh thnh mt cch khch quan trong qu trnh sx, l quan h c bn ca xh, l c s ca cc QH x hi khc, n quy nh tnh c o ring ca tng xh trong lch s. ng gp khoa hc ca Mc v ngghen l cc ng xc nh ng v tr, vai tr ca tng mt, tng b phn, vch ra mi lin h bn cht, tt yu gia cc mt, cc b phn ca x hi v ch ra quy lut vn ng, pht trin ca x hi vi tnh cch l mt h thng ton vn. Lnin nhn xt: Cho n nay, trong ci mng li phc tp nhng hin tng x hi, cc nh x hi hc lng tng khng phn bit c nhng hin tng no l quan trng, v nhng hin tng no l khng quan trng ( l cn nguyn ca ch ngha ch quan trong x hi hc), v h khng th tm c mt tiu chun khch quan cho s phn bit . Ch ngha duy vt cung cp mt tiu chun hon ton khch quan bng cch tch ring nhng quan h sn xut, vi t cch l c cu ca x hi, v bng cch cho chng ta c kh nng ng dng vo nhng quan h y ci tiu chun khoa hc chung v tnh lp li, tiu chun m phi ch quan cho l khng th em ng dng vo x hi hc c. (V.I. Lnin, Ton tp, t. 1, tr. 162). Tt c nhng mt, nhng mi lin h, nhng quy lut vn ng, pht trin ca x hi c Mc v ngghen nghin cu trong chnh th v c phn nh trong phm tr hnh thi kinh t-x hi. Trong mi hnh thi kinh t - x hi, QHSX khng tch ri lc lng sn xut. Mc ch ra rng Nhng QHSX ny ph hp vi trnh pht trin nht nh ca LLSX vt cht.S thng nht gia LLSX v QHSX to thnh mt phng thc sn xut nht nh m trong LLSX l c s vt cht ca HTKTXH. Mi HTKTXH c mt LLSX nht nh, tc mt c s vt cht nht nh. C. Mc vit: Nhng quan h x hi u gn lin mt thit vi nhng LLSX. Do c c nhng lc lng sn xut mi, loi ngi thay i phng thc sn xut ca mnh, v do thay i phng thc sn xut, cch kim sng ca mnh, loi ngi thay i tt c quan h x hi ca mnh. Ci ci xay quay bng tay a li x hi c lnh cha, ci ci xay chy bng hi nc a li x hi c nh t bn cng nghip. (C. Mc v Ph. ngghen, Ton tp, t. 4, tr. 187) Ngoi nhng quan h kinh t, Mc cn ch ra rng mi hnh thi kinh t - x hi cn bao gm cc quan h v chnh tr, php quyn, o c v cc hnh thi thc x hi. Trong , ton b nhng quan h kinh t to thnh c s h tng (tc kt cu bn di) ca x hi; cn cc quan h chnh tr, php quyn, o c v cc hnh thi thc x hi to thnh kin trc thng tng (tc kt cu bn trn) ca x hi. Nh vy, Hnh thi kinh t-x hi l mt phm tr ca ch ngha duy vt lch s dng ch x hi tng giai on pht trin nht nh trong lch s vi mt kiu QHSX c trng cho
57

x hi ph hp vi LLSX mt trnh pht trin nht nh v mt KTTT dng bn trn nhng QHSX . Mt hnh thi kinh t-x hi c 3 mt: lc lng sn xut, quan h sn xut (c s h tng) v kin trc thng tng. Cc mt, cc b phn ca i sng x hi c mi lin h bn cht, tt yu, n nh. iu ny c Mc v ngghen phn nh trong quy lut v s ph hp ca quan h sn xut vi trnh pht trin ca lc lng sn xut, quy lut v mi quan h gia c s h tng v kin trc thng tng v quy lut v mi quan h gia tn ti x hi v thc x hi. 2. Php bin chng ca s vn ng, pht trin cc hnh thi kinh t - x hi Lch s pht trin ca xh l lch s vn ng pht trin, thay th ln nhau gia cc HTKTXH t thp n cao. S vn ng v pht trin ca cc HTKTXH l do s tc ng qua li ln nhau mt cch bin chng gia llsx vi qhsx, gia CSHT v KTTT. a) Bin chng gia lc lng sn xut v quan h sn xut LLSX v QHSX l hai mt ca mt PTSX. LLSX biu hin quan h gia ngi vi t nhin cn QHSX l quan h gia ngi vi ngi trong qu trnh sn xut. Lc lng sn xut l ton b cc lc lng c con ngi s dng trong qu trnh sn xut ra ca ci vt cht. N bao gm ngi lao ng vi mt th lc, tri thc, k nng lao ng nht nh v t liu sn xut, trc ht l cng c lao ng. Trong qu trnh sx, sc lao ng ca con ngi kt hp vi TLSX, trc ht l cng c lao ng, to thnh LLSX. Trong cc yu t ca LLSX, ngi lao ng l yu t hng u. NL l ch th ca qu trnh sx. Bng th lc tri thc v k nng lao ng ca mnh , NL s dng t liu lao ng, trc ht l cng c lao ng , tc ng vo i tng lao ng sx ra ca ci vt cht. Cng vi qu trnh PTSX, sc mnh v k nng lao ng, nht l tr tu ngy cng c nng cao. Ngy nay vi cuc CM KH v CN, lao ng tr tu ngy cng ng vai tr chnh yu. Cng vi NL, cng c L l yu t c bn ca LLSX, ng vai tr quyt nh trong t liu sn xut. Cng c lao ng l yu t ng nht trong t liu SX, n khng ngng c ci tin v hon thin trong qu trnh lsx, iu lm bin i ton b t liu SX. Trnh pht trin ca cng c lao ng l thc o trnh chinh phc t nhin ca con ngi, l tiu chun phn bit cc thi i kinh t trong lch s. Trong s pht trin ca LLSX, KH ng vai tr ngy cng to ln. S pht trin ca khoa hc gn lin vi sx l ng lc mnh m thc y sx pht trin. Ngy nay KH thm nhp su vo qu trnh SX v tr thnh LLSX trc tip. Quan h sn xut bao gm 3 mt: QH v chim hu t liu sn xut, QH v qun l v phn cng lao ng v QH v phn phi sn phm. 3 mt ca QHSX thng nht bin chng vi nhau. Trong , quan h v chim hu t liu sn xut gi vai tr quyt nh. Trong lch s c hai loi hnh s hu c bn v t liu sn xut: s hu t nhn v s hu cng cng. S hu t nhn l loi hnh s hu m trong TLSX tp trung vo trong tay mt s t ngi, cn i a s khng c hoc c rt t TLSX. Do , quan h gia ngi vi ngi l quan h thng tr, b tr. S hu cng cng l loi hnh s hu m trong TLSX thuc v mi thnh vin trong cng ng. Do quan h gia ngi vi ngi l quan h bnh ng, hp tc cng c li. Quan h t chc v qun l sx trc tip tc ng n qu trnh sx, n vic t chc, iu khin qu trnh sx. N do quan h s hu quy nh v phi thch ng vi quan h s hu. Tuy nhin c trng hp, quan h t chc v qun l sx khng thch ng vi quan h s hu, lm bin dng quan h s hu. QH v phn phi sn phm mc d do QH v chim hu t liu sn xut, QH v qun l v phn cng lao ng chi phi song n tc ng trc tip n li ch con ngi v ng thi n cng tc ng tr li quan h s hu v TLSX v QH v qun l v phn cng.
58

Mi quan h gia LLSX v QHSX c phn nh trong quy lut v s ph hp ca QHSX vi trnh pht trin ca LLSX. Khi mt PTSX mi ra i, khi QHSX ph hp trnh ca LLSX. Khi LLSX pht trin n mt trnh nht nh s lm cho QHSX t ch ph hp tr thnh khng ph hp vi s pht trin ca LLSX. LLSX quyt nh QHSX; QHSX phi ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut. Khi lc lng sn xut thay i v cht th quan h sn xut cng thay i theo.Ni cch khc, khi mt phng thc sx mi ra i, khi QHSX ph hp vi trnh pht trin ca LLSX. Song, s pht trin ca LLSX n mt trnh nht nh li lm cho QHSX tr thnh khng ph hp vi s pt ca LLSX, km hm LLSX pht trin. Yu cu khch quan ca s pt LLSX tt yu s dn n thay th QHSX c bng QHSX mi ph hp vi trnh pht trin mi ca LLSX, thc y LLSX tip tc pht trin. LLSX quyt nh QHSX, nhng QHSX cng c tnh c lp tng i v tc ng tr li s pht trin ca LLSX. Nu QHSX ph hp vi trnh pht trin ca LLSX th s thc y s pht trin ca LLSX. Ngc li, nu QHSX khng ph hp n s km hm s pht trin ca LLSX. Khi QHSX km hm s pht trin ca LLSX thi theo quy lut chung, QHSX c s c thay th bng QHSX mi ph hp vi trnh pht trin ca LLSX, thc y LLSX pt. Vic gii quyt mu thun gia LLSx vi QHSX phi thng qua nhn thc v hot ng ci to x hi ca con ngi. Trong x hi c gc phi thng qua u tranh gc, thng qua CM xh. Quy lut v s ph hp ca QHSX vi trnh PT ca LLSX l quy lut c bn, ph bin ca x hi. b) Bin chng gia c s h tng (CSHT) v kin trc thng tng (KTTT) C s h tng l ton b nhng quan h sn xut hp thnh c cu kinh t ca x hi. CSHT ca mi xh c th tr xh nguyn thu, u bao gm QHSX thng tr, QHSX tn d ca xh c v QHSX mm mng ca xh tng lai. Trong , QHSX thng tr bao gi cng gi vai tr ch o, chi phi cc QHSX khc. Kin trc thng tng l ton b nhng hin tng x hi hnh thnh v pht trin bn trn c s h tng, bao gm nhng t tng x hi, nhng thit ch tng ng vi nhng t tng . KTTT c nhiu yu t, mi yu t c c im ring, c quy lut pht trin ring nhng chng c mi lin h qua li v tc ng ln nhau. Trong xh c gc KTTT mang tnh gc. chnh l cuc u tranh v mt chnh tr, t tng gia cc gc i khng, trong c trng l s thng tr v mt chnh tr - t tng ca gc thng tr. Trong chnh tr NN ng vai tr quan trng nht. N tiu biu cho ch chnh tr ca 1 xh nht nh. CSHT v KTTT l 2 mt cu thnh ca HTKTXH, chng thng nht bin chng vi nhau, tc ng qua li ln nhau, trong CSHT quyt nh KTTT, song KTTT cng c tc ng tch cc tr li CSHT. Vai tr quyt inh ca CSHT i vi KTTT th hin ch. CSHT nh th no th KTTT nh th y. Tnh cht ca CSHT quyt nh tnh cht ca KTTT. Trong xh c gc, gc no thng tr v kinh t th cng gi a v thng tr v chnh tr v i sng tinh thn ca x hi. Cc mu thun trong lnh vc kinh t xt n cng quyt nh cc mu thun trong lnh vc chnh tr, t tng. Tt c cc yu t ca KTTT nh NN, php quyn, trit hc, tn gio u trc tip hay gin tip ph thuc vo CSHT, do CSHT quyt nh. Vai tr quyt nh ca CSHT i vi KTTT cn th hin ch: khi CSHT c nhng bin i cn bn th KTTT sm mun cng bin i theo. S thay i ca KTTT khng ch din ra trong giai on thay th HTKTXH ny bng HTKTXH khc m cn din ra trong qu trnh bin i ca mi HTKTXH. Tuy CSHT quyt nh KTTT nhng KTTT c tnh c lp tng i trong qu trnh vn ng, pht trin v c s tc ng tr li CSHT. Tt c cc yu t ca KTTT u tc ng
59

n CSHT. S tc ng din ra theo 2 chiu hng khc nhau. KTTT tin b c vai tr thc y s pht trin ca i sng kinh t; cn ngc li, KTTT lc hu th km hm s pht trin ca kinh t. Tuy KTTT c tc ng mnh m i vi su pht trin kinh t nhng ko lm thay i c xu hng pt khch quan ca xh. c) S pht trin ca cc hnh thi kinh t - x hi l qu trnh lch s-t nhin - X hi l b phn c th ca t nhin. S pht trin ca x hi tun theo cc quy lut khch quan khng ph thuc thc x hi. Ngoi nhng quy lut ph bin ca th gii vt cht, x hi cn c nhng quy lut c th ca x hi v ca tng thi k lch s. Mt khc, x hi l lnh vc hot ng c thc, c mc ch ca con ngi. Con ngi nhn thc v vn dng quy lut khch quan mt cch t gic ra mc ch cho s pht trin x hi, gii quyt nhng mu thun x hi. Nh vy, s pht trin ca x hi va l qu trnh t nhin tun theo quy lut khch quan, va l qu trnh t gic, c thc c mc ch ca con ngi. Chnh v th, Mc khng nh: s pht trin ca cc hnh thi kinh t - x hi l qu trnh lch s-t nhin. II. CON NG I LN CNXH VIT NAM Trn c s phn tch mu thun c bn ca CNTB, C. Mc v Ph. ngghen d kin s thay th hnh thi kinh t-x hi TBCN bng hnh thi kinh t-x hi CSCN (giai on u l XHCN). X hi cng sn theo d bo ca Mc v ngghen c nhng nt c trng sau: - L x hi c lc lng sn xut pht trin cao (cng nhip hin i), da trn c s ch cng hu v t liu sn xut v mt nn kinh t c t chc mt cch c k hoch. - X hi khng cn b phn chia thnh giai cp i khng, khng cn c s phn bit su sc gia lao ng tr c v lao ng chn tay, gia thnh th v nng thn. Con ngi c gii phng khi mi p bc, bc lt, khi mi s bt bnh ng v s rng buc bi ch t hu, hnh thc phn cng lao ng t trc n nay, bi nhng gii hn v a phng, chng tc, gii tnh ... Mi c nhn c pht trin t do v ton din trong s s pht trin ca ton th cng ng x hi. S i khng giai cp, th ch dn tc, nh nc bo lc, chin tranh s c thay th bng s lin hp ca tt c cc dn tc. Trong Tuyn ngn ca ng Cng sn, cc ng vch r: Thay cho x hi t sn c, vi nhng giai cp v i khng giai cp ca n, s xut hin mt lin hp, trong s pht trin t do ca mi ngi l iu kin cho s pht trin t do ca tt c mi ngi.(C. Mc v Ph. ngghen, Ton tp, t. 4, tr. 628). - S thay th ch t bn bng ch cng sn c thc hin bng mt cuc cch mng v sn. - Gia CNTB v CNXH c mt thi k qu kinh t v chnh tr, trong nh nc thuc v tay nhn dn lao ng do giai cp v sn lnh o. Sau khi Lnin qua i, tip n l vic Lin X phi i ph vi Chin tranh th gii do ch ngha pht xit gy ra v th CNXH c t chc theo m hnh k hoch ha tp trung. Trong iu kin nh vy, m hnh ny pht huy vai tr tch cc ca n. Song n dn bc l nhng nhc im nht nh: u nhng nm thp k 80, nn kinh t cc nc XHCN ri vo kkhng hong nghim trng. Sai lm trong ci t dn n s sp CNXH Lin X v cc nc ng u. y khng phi l s sp ca CNXH ni chung m ch l s sp ca mt m hnh CNXH.
60

Trong cc nc cng nghip, cuc CM khoa hc v cng ngh dn n vic hnh thnh LLSX hin i. Tnh x hi v tnh quc t ca LLSX c nng cao cng vi qu trnh ton cu ha v s hnh thnh, pht trin ca nn kinh t tri thc. - Trong cc nc t bn, mu thun gia tnh cht x hi ca LLSX v hnh thc chim hu TBCN cng ngy cng tr nn gay gt. Trnh khoa hc k thut v tnh gic ng cch mng ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng ngy cng c nng cao. - Tnh trng ba lc v chin tranh l khng th khc phc c trong khun kh ch TBCN. Vi nhng tin v kinh t, khoa hc , k thut, vi nhng mu thun khng th gii quyt c trong phm vi ca ch ngha t bn, vic qu ln CNXH vi tnh cch l mt hnh thi kinh t-x hi cao hn CNTB l tt yu khch quan. ** V con ng i ln CNXH Vit Nam Lch s chng minh khng phi bt c nc no cng phi tun t tri qua cc hnh thi KT-XH tng c trong lch s. Vic b qua mt hnh thi KT-XH no do nhng yu t bn trong quyt nh, song ng thi cn tu thuc s tc ng ca tng nhn t bn ngoi. Cuc cch mng khoa hc v cng ngh to ra cho cc nc chm pht trin thi c mi nhng cng c nhiu thch thc mi trn con ng la chn s pht trin ca mnh. nc ta cng c nhng tin v iu kin cho php chng ta la chn con ng CNXH, kt hp sc mnh dn tc vi sc mnh thi i qu ln CNXH nhanh chng thot khi ngho nn lc hu, lm cho t nc ngy cng phn vinh. ng ta ch r: nc ta qu ln CNXH b qua ch TBCN, tc l b qua vic xc lp thng tr ca quan h sn xut TBCN v KTTT TBCN. C ngha l khng hnh thnh giai cp t sn v s thng tr ca n i vi i sng chnh tr, kinh t x hi. Tuy nhin qu trnh ny phi tri qua mt thi k qu lu di vi nhiu chng ng, nhiu hnh thc t chc kinh t, x hi c tnh cht qu . Vic ng ta kin nh con ng tin ln CNXH th hin ch: - CNXH b khng hong v sp nhng l s sp m hnh CNXH tp trung, quan liu bao cp ch ko phi CNXH vi tnh cch l mt xh cao hn CNTB. Bn cnh , CNTB mc d ang t c nhiu thnh tu to ln, nht l khoa hc v cng ngh nhng nhng thnh tu CNTB to ra n lt n li tr thnh ph nh CNTB v thay th n bng xh khc cao hn, CNXH,CNCS. V vy , la chn con ng tin ln CNXH l ph hp vi xu hng ca thi i. - c lp dn tc gn lin vi CNXH l con ng m ng, bc H v nhn dn ta la chn. Mc d c nhng vp vp sai lm nhng con ng mang li nhiu thnh tu v kinh t, Vh,XH v tr thnh cuc sng hin thc ca nhn dn ta. b) Cng nghip ha, hin i ha l nhim v trung tm ca thi k qu ln CNXH Vit Nam c CNXH phi c c s vt cht hin i do cuc CM v KHCN mang li. Song nc ta i ln CNXH trong iu kin sn xut nh l ph bin trong khi c s vt cht ca CNXH ch c th l mt nn cng nghip hin i. V vy, chng ta phi tin hnh CNH,HH t nc. H i biu ton quc ln th IX ca ng ra con ng CNH,HH ca nc ta cn v c th rt ngn thi gian, va c nhng bc tun t, va c nhng bc nhy vt. Pht huy nhng li th ca t nc, tn dng mi kh nng t trnh cng ngh tin tin, c bit l CNTT v CNSH, tranh th ng dng ngy cng nhiu hn, mc cao hn v ph bin hn nhng thnh tu mi v KH v CN, tng bc pht trin kinh t tri thc. Pht huy ngun lc tr tu v sc mnh tinh thn ca con ngi VN; coi pht trin gio dc o to , KHCN l nn tng v ng lc ca s nghip CNH,HH.
61

c) Kt hp gia pht trin LLSX vi xy dng QHSX ph hp trong thi k qu ln CNXH Vit Nam Trong s nghip xy dng CNXH nc ta, ng ta khng nh: pht trin LLSX hin i gn lin vi xy dng QHSX mi ph hp trn c 3 mt s hu, qun l v phn phi. Do , ng ta ch trng xy dng nn kinh t th trng vi nhiu thnh phn kinh t, nhiu hnh thc s hu v thc hin nht qun v lu di chnh sch pht trin nn kinh t hng ho nhiu thnh phn vn ng theo c ch th trng, c s qun l ca NN theo nh hng XHCN -xy dng v pt nn kT TT nh hng XHCN va ph hp vi xu hng pht trin ca thi i, va ph hp vi yu cu pht trin LLSX nc ta, vi yu cu ca qu trnh xy dng nn kinh t c lp, t ch kt hp vi ch ng hi nhp kinh t quc t. d) Kt hp gia kinh t vi chnh tr v cc mt khc trong thi k qu tin ln CNXh Vit Nam Xut pht t mi quan h gia kinh t vi chnh tr v cc mt khc ca i sng chnh tr m l lun hnh thi KTXH ch ra, trong qu trnh xy dng CNXH nc ta, gn lin vi pt kinh t, xy dng nn kinh t th trng nh hng XHCN, y mnh CNH, HH, phi khng ngng i mi h thng chnh tr. Nng cao vai tr lnh o v sc chin u ca ng v Nh nc; Xy dng Nh nc ca dn, do dn v v dn; Xy dng v pht trin nn vn ha tin tin, m bn sc dn tc; Pht trin gio dc, o to nhm nng cao dn tr, o to ngun nhn lc, bi dng nhn ti cho t nc; Gii quyt cc vn x hi, chng cc hin tng tiu cc, thc hin cng bng v dn ch x hi. Cu 13: Quan im macxit v giai cp, u tranh giai cp v quan h gia giai cp, dn tc v nhn loi. S vn dng ca ng ta trong giai on hin nay. Thi i x/h th tc, b lc, loi ngi cha phn thnh giai cp. Cui thi i th tc, b lc trong ni b cc cng ng ngi, dn dn hnh thnh g/c. T khi xh phn chia thnh cc gc, cc cuc u tranh gia cc gc khng ngng din ra lc ngm ngm, lc cng khai, quan h gia ngi vi ngi thay i v cn bn. vy gc l g? Gc tn ti trong iu kin lch s no? u tranh gc l g?... l nhng vn ht sc c bn khm ph cc quy lut lch s, hiu lch s xh loi ngi t khi x hi nguyn thy tan r. * Quan im mcxt v giai cp v u tranh giai cp a) Khi nim, ngun gc v kt cu GC C. Mc v ngghen u khng nh gc khng phi l hin tng bm sinh ca x hi, khng xut hin cng vi s xut hin ca x hi. c nhng giai on pht trin ca xh, trong gc cha xut hin. GC xut hin gn lin vi nhng giai on lch s nht nh ca sx. S pt ca LLSX phi t n mt trnh nht nh mi to ra nhng iu kin cho gc ra i. GC s mt i khi iu kin KT-XH cho s tn ti ca n ko cn na. T tng ny c th hin trong Th gi Joseph weydemeyer, Mc vit: Ci mi m ti lm l chng minh rng: 1) s tn ti ca cc giai cp ch gn vi nhng giai on pht trin lch s nht nh ca sn xut, 2) u tranh giai cp tt yu dn n chuyn chnh v sn 3) bn thn nn chuyn chnh ny ch l bc qu tin ti th tiu mi giai cp v tin ti x hi khng c giai cp. (C. Mc v Ph. ngghen, Sd, t. 28, tr. 662) + V khi nim giai cp Trong tc phm Sng kin v i, V.I. Lnin a ra nh ngha v giai cp: Ngi ta gi l giai cp, nhng tp on to ln gm nhng ngi khc nhau v a v ca h trong mt h thng sn xut x hi nht nh trong lch s, khc nhau v quan h ca h
62

(thng thng th nhng quan h ny c php lut quy nh v tha nhn ) i vi nhng t liu sn xut, v vai tr ca h trong t chc lao ng x hi, v nh vy l khc nhau v cch thc hng th v v phn ca ci x hi t hoc nhiu m h c hng. Giai cp l nhng tp on ngi, m tp on ny th c th chim at lao ng ca tp on khc, do ch cc tp on c a v khc nhau trong mt ch kinh t-x hi nht nh. (V.I. Lnin, Ton tp, tp 39, tr. 17-18) Trong nh ngha trn, V.I. Lnin nu ra 4 c trng c bn ca giai cp: Giai cp l nhng tp on ngi to ln, khc nhau v a v kinh t (Quan h thng tr b tr trong h thng sn xut). Cc giai cp c quan h khc nhau i vi t liu sn xut (C giai cp nm TLSX; c giai cp khng c TLSX; c giai cp c t TLSX). Cc giai cp c vai tr khc nhau trong t chc lao ng x hi (C giai cp ng ra t chc, iu hnh sn xut, c giai cp ch lm thu). Cc giai cp c cch thc v quy m hng th (thu nhp) khc nhau (Giai cp t sn hng th bng li nhun, giai cp v sn hng th bng tin cng; v th quy m hng th ca giai cp t sn ln gp nhiu ln giai cp v sn). Sau khi nu ra 4 c trng v giai cp, Lnin kt lun: Giai cp l nhng tp on, m tp on ny c th chim ot lao ng ca tp on khc. y l thc cht ca i khng giai cp v nguyn nhn ca u tranh giai cp. Nh vy, thc cht vn giai cp l quan h bt cng trong i sng kinh t, quan h bc lt-b bc lt. + V ngun gc v kt cu giai cp - S ra i v tn ti ca GC gn lin vi nhng giai on pht trin nht nh ca sn xut. - GC c ngun gc kinh t . S pht trin ca LLSX dn n s phn cng lao ng v ch t hu v TLSX, trn c s din ra s phn chia giai cp. - GC khng tn ti vnh vin. S tn ti ca giai cp gn lin vi trnh pht trin thp ca sn xut. Khi sn xut pht trin ln trnh cao th mi c th xa b c giai cp. Trong tc phm Ngun gc ca gia nh, s hu t nhn v nh nc, Ph. ngghen vit: S phn chia x hi thnh giai cp bc lt v giai cp b bc lt, thnh giai cp thng tr v giai cp b tr l kt qu tt yu ca s pht trin thp trc y ca sn xut (C. Mc v Ph. ngghen:Ton tp, Sd, t.21, tr. 390). Trong mt HTKT-XH c giai cp th c mt kt cu GC nht nh trong c nhng giai cp c bn v nhng giai cp v thnh phn khng c bn. Khi HTKT-XH thay i th kt cu GC ca n cng thay i theo. b) u tranh giai cp v vai tr ca n trong lch s - u tranh giai cp l g Theo quan im ca C. Mc, Ph. ngghen, V.I. Lnin, TGC l u tranh gia nhng giai cp c li ch cn bn (li ch kinh t) i lp nhau, khng th iu ha c, ch yu l u tranh ca ng o qun chng lao ng b bc lt, b p bc, b thng tr chng li giai cp bc lt, p bc, thng tr. Lnin: u tranh giai cp l u tranh ca mt b phn nhn dn ny chng mt b phn khc, u tranh ca qun chng b tc ht quyn, b p bc v lao ng chng bn c c quyn, c l, bn p bc v bn n bm, cuc u tranh ca nhng ngi cng nhn lm thu hay nhng ngi v sn chng nhng ngi hu sn hay giai cp t sn. (V.I. Lnin, Ton tp, tp 7, tr. 237). Nguyn nhn ca TGC l do mu thun gay gt gia LLSX mi v QHSX li thi. Mu thun ny biu hin v mt x hi thnh mu thun gia mt bn l gc cch mng, tin b
63

i din cho LLSX mi ang i hi mt quan h sx thch hp v mt bn l gc thng tr, boc lt nhm gii quyt mu thun v li ch gia giai cp thng tr vi giai cp b tr . - Vai tr ca u tranh giai cp (TGC) trong s pht trin lch s TGC l phng thc sx c bng phng thc sx cao hn, ng thi l mt ng lc pht trin ca x hi c giai cp i khng. 3. Vn giai cp v TGC trong thi k qu ln CNXH Vit Nam a) c im ca giai cp v T giai cp trong thi k qu ln CNXH Vit Nam - Giai cp v sn v nhn dn lao ng c chnh quyn nh nc, di s lnh o ca CSVN. Cc giai cp bc lt b lt . Tuy nhin, chng vn cn c tham vng khi phc li chnh quyn c. - Cc th lc th ch trong v ngoi nc ang thc hin nhng m mu din bin ha bnh, bo lon lt . - Quan h gia cng nhn v cc nh doanh nghip tuy l quan h hi ha v li ch, khng cn mu thun i khng, nhng kinh t th trng vn cn c khuynh hng t pht t bn ch ngha, hin tng bc lt, bt cng vn cn tn ti. - T tng, li sng ca giai cp bc lt vn cn n su trong i sng x hi. b) Ni dung v hnh thc u tranh giai cp trong thi k qu nc ta + Mc ch ca TGC l xy dng thnh cng CNXH v lm tht bi mi m mu chng ph ca cc th lc th ch. + Nhng ni dung c bn cua TGC: - CNH, HH xa b tnh trng nc ngho, xy dng nn kinh t c lp, t ch, a nc ta thnh mt nc cng nghip hin i. - u tranh lm tht bi m mu din bin ha bnh, bo lon lt ca cc th lc th ch, gi vng chnh quyn cch mng, bo m an ninh chnh tr v trt t x hi. - Gi vng nh hng XHCN. Tng cng vai tr qun l ca nh nc, vai tr ch o ca kinh t nh nc. Chng khuynh hng t pht TBCN. - Tng bc hn ch i n xa b tnh trng ngi bc lt ngi; xy dng x hi cng bng, dn ch, vn minh. - Xa b mi tn tch v t tng v li sng ca giai cp bc lt. Khc phc nhng hin tng tiu cc. Pht trin con ngi ton din. Xy dng li sng tt p, lnh mnh. Xy dng nn vn ha tin tin m bn sc dn tc. + Hnh thc u tranh giai cp : - Thc hin i on kt ton dn tc v quan h quc t rng ri nhm c lp ti a cc phn t cc oan, chng ph. - S dng nhiu hnh thc u tranh va mm do va kin quyt, bao gm c tuyn truyn, vn ng, gio dc, thuyt phc, hnh chnh cng bc, thm ch c bin php bo lc trn p chng li cc hot ng bo lon ca cc th lc th ch. II. QUAN H GIAI CP VI AN TC V NHN LOI TRONG THI I NGY NAY 1. Vn dn tc v quan h gia giai cp vi dn tc a) Khi nim dn tc v s hnh thnh dn tc Theo ngha hin i, dn tc (nation: quc gia, dn tc) l hnh thc cng ng n nh hnh thnh trong lch s phn bit vi cc hnh thc cng ng trc , nh b lc, b tc. Dn tc c cc quan h cng ng sau y: Cng ng theo lnh th (khng theo huyt thng); Cng ng v ngn ng; Cng ng v kinh t;- Cng ng v vn ha ..

64

Phng Ty, dn tc ra i cng vi s ra i ca phng thc sn xut TBCN. nhiu nc phng ng, dn tc xut hin sm hn do nhng nguyn nhn chnh tr, vn ha l ch yu. Dn tc Vit Nam c hnh thnh sm trong lch s, do nhu cu u tranh ci to t nhin, chng ngoi xm, gi gn c lp, pht trin t nc. b) Quan h giai cp vi dn tc Giai cp v dn tc khng ng nht vi nhau. Giai cp c trc dn tc. Sau ny giai cp mt i nhng dn tc vn cn tn ti lu di.Giai cp gi vai tr quyt nh s hnh thnh dn tc, xu hng pht trin ca dn tc, quy nh bn cht x hi ca dn tc, quy nh tnh cht ca mi quan h gia cc dn tc. Bn cht x hi ca mt dn tc do PTSX thng tr v giai cp i din cho PTSX y. p bc giai cp l nguyn nhn su xa ca p bc dn tc. p bc dn tc nui dng, lm su sc thm p bc giai cp. Do mun xa b cnh p bc dn tc, thc hin quan h bnh ng dn tc th phi xa b s thng tr ca giai cp bc lt . Tuyn ngn ng Cng sn: Hy xa b nn ngi bc lt ngi th nn dn tc ny bc lt dn tc khc cng s b xa b. Khi m s i khng gia cc giai cp trong ni b dn tc khng cn na th s s th ch gia cc dn tc cng mt theo(C. Mc v Ph. ngghen, Sd, t. 4, tr. 624) Trong thi i hin nay vn quan h giai cp v dn tc c nhiu biu hin phc tp. Hai xu hng: Xu hng gim thiu s khc bit v dn tc, tng cng s giao lu, hi nhp gia cc dn tc. Xu hng khng nh v tng cng c lp dn tc, bn sc dn tc. Cn phi thy c mt tch cc v mt hn ch trong mi xu hng . 2. Nhn loi v quan h giai cp vi nhn loi Khi nim nhn loi ch ton th cng ng ngi sng trn tri t hng triu nm nay. Li ch chung ca nhn loi l li ch v s tn ti v s pht trin ca mi ngi v ca c cng ng nhn loi. Trit hc Mc-Lnin xem xt s thng nht ca nhn loi ch yu l bn cht x hi ca con ngi v loi ngi. Quan h gia gc v nhn loi: thc v s thng nht ca cng ng nhn loi c qu trnh pht trin ph thuc vo trnh pht trin ca cc cng ng dn tc v li ch ca cc giai cp.Thi tin s, con ngi cha c thc v cng ng nhn loi. Trong cc x hi do giai cp bc lt thng tr, li ch giai cp c t trn li ch dn tc v nhn loi. Trong x hi t bn vn nhn loi c t ra nhng vn cn nhiu hn ch do li ch ch k ca giai cp t sn. PTSX x hi ch ngha l c s kinh t ca s thng nht ton nhn loi. Li ch ca giai cp v sn thng nht vi li ch ca ton nhn loi. Nhiu vn ton cu hin nay i hi phi c gii quyt trn phm vi ton nhn loi trong s hp tc cht ch gia tt c cc quc gia, dn tc. + Quan h giai cp, dn tc, nhn loi trong cch mng Vit Nam hin nay + t vn giai cp trong quan h khng kht vi mc tiu thc hin i on kt ton dn tc. i on kt dn tc l ng li nht qun ca ng ta, cng nht qun vi t tng HCM. Chnh Ngi khng nh on kt, on kt, i on kt. Thnh cng, thnh cng, i thnh cng. Chnh on kt to nn sc mnh tng hp cho cch mng VN ginh thng li. T tng ny c khng nh trong NQ H IX ca ng ng lc ch yu pht trin t nc l i on kt ton dn trn c s lin minh gia cng nhn, nng dn v tr thc do ng lnh o, kt hp hi ho vi li ch c nhn, tp th v x hi, pht huy mi tim nng v ngun lc ca cc thnh phn kinh t ca ton xh. + Gii quyt ng n mi quan h c mu thun gia pht trin kinh t th trng vi s pht trin bnh ng cc dn tc trong i gia nh dn tc Vit Nam. y l vn phc tp lin quan n c vn gc, dn tc v nhn loi. Bi v co ch th trng nh hng XHCN
65

va to iu kin m rng v tng cng khi i on kt ton dn tc, nhng kinh t th trng cng c mt tri ca n, l s phn ho giu ngho dn n s gia tng bt bnh ng trong xh, nh hng ko tt n vic cng c khi on kt ton dn. + Gi vng vai tr lnh o ca CSVN v vai tr nn tng ca lin minh cng- nng- tr thc trong vic gii quyt vn giai cp v dn tc nc ta, chng li cc khuynh hng dn tc cc oan. + M rng quan h quc t trn c s gi vng c lp dn tc v ch quyn quc gia. Thc hin khu hiu Vit Nam l bn vi tt c cc dn tc trn th gii. Nguyn tc c bn gii quyt mi quan h gia bo v c lp dn tc v m rng hp tc quc t, gia ni lc v ngun lc bn ngoi nh H IX xc nh ch ng hi nhp kinh t quc t vfa khu vc theo tinh thn pht huy ti a ni lc, nng cao hiu qu hp tc quc t, bo m c lp, t ch v nh hng XHCN, bo v li ch dn tc, an ninh quc gia, gi gn bn sc vn ho dn tc, an ninh quc gia, gi gn bn sc vn ho dn tc, bo v mi trng. Cu 14: Quan im mcxt v ngun gc, bn cht, chc nng ca nh nc. c im ca nh nc XHCN. Vn xy dng nh nc php quyn XHCN Vit Nam ta hin nay. I. Ngun gc ca nh nc: Lch s cho thy khng phi khi no x hi cng c nh nc. Trong x hi nguyn thu, kinh t cn thp km, cha c s phn ho giai cp, cho nn cha c nh nc. ng u cc th tc v b lc l cc t trng do nhn dn bu ra, quyn lc ca nhng ngi ng u thuc v o c v uy tn, vic iu chnh cc quan h x hi c thc hin bng nhng nguyn tc chung. Trong tay h khng c v khng cn mt cng c cng bc c bit no c. Lc lng sn xut pht trin dn n s ra i ch t hu v t x hi chia thnh cc giai cp i khng v cuc u tranh giai cp khng th iu ho c xut hin. iu dn n nguy c cc giai cp chng nhng tiu dit ln nhau m cn tiu dit lun c x hi. thm ho khng din ra, mt c quan quyn lc c bit d ra i. l nh nc. Nh nc u tin trong lch s chim hu n l, xut hin trong cuc u tranh khng iu ho gia giai cp ch n v giai cp n l. Tip l nh nc phong kin, nh nc t sn. Nguyn nhn trc tip cu s xut hin nh nc l mu thun giai cp khng th iu ho c. ng nh V. I. Lnin nhn nh: Nh nc l sn phm v biu hin ca nhng mu thun khng th iu ho c. Bt c u, h chng no m,v mt khch quan, nhng mu thun giai cp khng th iu ho c, th nh nc xut hin. v ngc li: s tn ti ca nh nc chng t rng nhng mu thun giai cp l khng th iu ho c. Nh vy, nh nc l mt phm tr lch s. Nh nc ch ra i v tn ti trong mt giai on nht nh ca s pht trin x hi v s mt i khi nhng c s tn ti ca n khng cn na. Thi k cng ng nguyn thy cha c giai cp,cha c nh nc. n x hi cng sn vn minh, nh nc s tiu vong. Tm li, nh nc ra i l do hai nguyn nhn Th nht l, s pht trin ca lc lng sn xut dn n s thay th ch cng hu bng ch t hu. Th hai l, s phn chia x hi thnh cc giai cp c i khng. X hi cn phi c mt t chc bo lc gi cho cuc u tranh gia cc giai cp c quyn li kinh t i lp ln nhau nm trong vng trt t. Nh nc do giai cp c th lc mnh nht trong x hi, tc giai cp thng tr v kinh t lp ra, trc ht l bo v li ch v a v thng tr ca giai cp II. Bn cht ca nh nc:
66

Nh nc ra i ta h ng ngoi x hi, lm cho x hi tn ti trong vng trt t nht nh nhng trn thc t, ch giai cp c th lc giai cp thng tr v kinh t mi c iu kin lp ra v s dng nh nc. Nh c nh nc, giai cp ny cng tr thnh giai cp thng tr v mt chnh tr, v do c thm nhng phng tin mi n p v bc lt giai cp cp khc. V th, v bn cht Nh nc chng qua ch l b my ca mt giai cp dng trn p mt giai cp khc (Mc ngghen), l b my dng duy tr s thng tr ca giai cp ny i vi giai cp khc, l c quan quyn lc ca mt giai cp i vi ton x hi, l cng c chuyn chnh ca mt giai cp. Khng c v khng th c nh nc ng trn giai cp hoc nh nc chung cho mi giai cp. Nh nc chnh l mt b my do giai cp thng tr v kinh t thit lp ra nhm hp php ho v cng c s p bc ca chng i vi qun chng lao ng. Giai cp thng tr s dng b my nh nc n p, cng bc cc giai cp khc trong khun kh li ch ca giai cp thng tr. l bn cht nh nc theo nguyn ngha, tc l nh nc ca giai cp bc lt. Theo bn cht nh nc khng th l lc lng iu ho s xung t giai cp, m tri li, n cng lm cho mu thun giai cp ngy cng gay gt. Cng theo bn cht , nh nc l b my quan trng nhtca kin trc thng tng trong x hi c giai cp. Tt c nhng hot ng chnh tr, vn ho, x hi do nh nc tin hnh, xt cho cng, u xut pht t li ch ca giai cp thng tr. Thc t lch s chng minh rng, cho d c che giu di hnh thc tinh vi nh th no, cho d c b khc x qua nhng lng knh phc tp ra sao, nh nc trong mi x hi c giai cp i khng cng ch l cng c bo v li ch ca giai cp thng tr. Tuy nhin cng c nhng trng hp, nh nc gi c mt mc c lp no i vi c hai giai cp i ch, khi cuc u tranh gia chng t ti th cn bng nht nh; hoc nh nc cng c th thc hin s tho hip v quyn li tm thi gia nhng giai cp chng li mt giai cp khc. Nhng trng hp trn l c tinh cht ngoi l v tm thi. S pht trin ca nn kinh t - x hi ni chung v ca cuc u tranh giai cp nki ring s ph v th cn bng gia cc giai cp th ch vi nhau, s ph v s tho hip tm thi gia cc giai cp vi nhau v tt yu s tp trung quyn lc vo tay mt giai cp nht nh. III. Chc nng ca nh nc: Bn cht ca nh nc cn c th hin cc chwcs nng ca n. Tu theo gc khc nhau, chc nng ca nh nc c phn chia khc nhau. Di gc tnh cht ca quyn lc chnh tr, nh nc c chc nng thng tr chnh tr ca giai cp v chc nng x hi. D gc phm vi tc ng ca quyn lc, nh nc c chc nng i ni v chc nng i ngoi. A, Chc nng thng tr chnh tr ca giai cp v chc nng x hi Chc nng thng tr chnh tr ca giai cp - chc nng giai cp l chc nng nh nc lm cng c chuyn chnh ca mt giai cp nhm bo v s thng tr giai cp i vi ton x hi. Chc nng giai cp ca nh nc bt ngun t l do ra i ca nh nc v to thnh bn cht ch yu ca n. Chc nng x hi ca nh nc l chc nng nh nc thc hin s qun l nhng hot ng chung v s tn ti ca x hi, tho mn mt s nhu cu chung ca cng ng dn c nm di s qun l ca nh nc. Trong hai chc nng th chc nng thng tr chnh tr l c bn nht, chc nng x hi phi ph thuc v phc v cho chc nng thng tr. Giai cp thng tr bao gi cng bit gii hn chc nng x hi trong khun kh li ch ca mnh. Song, chc nng giai cp ch c th c thc hin thng qua chc nng x hi. Ph. ngghen vit khp ni, chc nng x hi l c s ca s thng tr chnh tr; v s thng tr chnh tr cng ch ko di chng no n cn thc hin chc nng x hi ca n.
67

Khi x hi khng cn giai cp th nhng ni dung thuc chc nng x hi s do x hi t m nhim, v khi ch t qun ca nhn dn c xc lp. B, Chc nng i ni v chc nng i ngoi S thng tr chnh tr v s thc hin chc nng x hi ca nh nc th hin trong lnh vc i ni cng nh trong lnh vc i ngoi. Chc nng i ni ca nh nc nhm duy tr trt t kinh t, x hi, chnh tr v nhng trt t khc hin c trong x hi theo li ch ca giai cp thng tr. Thng thng iu phi c php lut ho v c thc hin nh s cng bc ca b my nh nc. Ngoi ra, nh nc cn s dng nhiu phng tin khc ( b my thng tin, tuyn truyn,cc c quan vn ho, gio dc,...) xc lp, cng c t tng, ch ca giai cp thng tr, lm cho chng tr thnh chnh thng trong x hi. Chc nng i ngoi ca nh nc nhm bo v bin gii lnh th quc gia v thc hin cc mi quan h kinh t, chnh tr, x hi vi cc nh nc khc v li ch ca giai cp thng tr cng nh li ch ca quc gia, khi mu thun ca quc gia khng mu thun vi li ch ca giai cp thng tr. Ngy nay trong xu th hi nhp khu vc v quc t, vic m rng chc nng i ngoi ca nh nc c tm quan trng c bit. C hai chc nng i ni v i ngoi ca nh nc u xut pht t li ch ca giai cp thng tr. Chng l hai mt ca mt th thng nht. Tnh cht ca chc nng i ni quyt nh cht chc nng i ngoi ca nh nc; ngc li tnh cht v nhng nhu cu ca chc nng i ngoi c tc ng mnh m tr li chc nng i ni. IV. c im ca nh nc XHCN ( Nh nc v sn) tin ti tnh trng x hi khng cn giai cp, khng cn nh nc, cn phi c mt thi k qu chnh tr, trong nh nc cha tiu vong hn, cng khng th do giai cp bc lt lnh o m l nh nc t di s lnh o ca giai cp v sn. V.I. Lnin: Nhng hnh thc ca nh nc t sn th ht sc khc nhau, nhng thc cht ch l mt: chung quy li th tt c cc nh nc y, v lun th no, cng tt nhin l nn chuyn chnh t snbc chuyn t ch ngha t bn ln ch ngha cng sn, c nhin khng phi khng em li nhiu hnh thc chnh tr khc nhau, nhng thc cht ca nhng hnh thc y tt nhin s ch l mt, tc l chuyn chnh v sn. Nh nc XHCN c 4 c im c th sau: Th nht, nh nc XHCN ra i l kt qu tt yu ca cuc CM XHCN do giai cp v sn v nhn dn lao ng tin hnh nhm lt b my thng tr ca giai cp t sn. Do nh nc XHCN l t chc chnh tr thng qua nhn dn lao ng thc hin quyn lm ch x hi ca mnh. Nh nc XHCN i din cho li ch ca ton th nhn dn lao ng. Th hai, nh nc XHCN thc hin hai chc nng c bn: chc nng th nht l nh nc XHCN s dng cng c bo lc bo v c lp ca T quc, gi vng an ninh chnh tr, trt t x hi; Chc nng th hai l nh nc XHCN t chc xy dng ch mi: nn kinh t mi, nn vn ho mi v con ngi mi. Trong chc nng t chc xy dng mi l chc nng c bn nht. Th ba, nh nc XHCN thc hin s bnh ng chng tc v s hp tc bnh ng cng c li gia cc dn tc trn th gii. Th t, nh nc XHCN do giai cp v sn lnh o m i tin phong ca n l ng cng sn. V. Vn xy dng nh nc php quyn XHCN Vit Nam ta hin nay. Hin nay chng ta ang tng bc xy dng Nh nc php quyn Vit Nam x hi ch ngha (XHCN) ca dn, do dn v v dn. Ch khi c mt Nh nc nh vy mi c th pht huy c quyn dn ch ca nhn dn, m bo quyn sng, quyn c lm vic, c lao
68

ng, c hc hnh, c m bo an ninh trt t, an ton x hi. N nh hng ti s lnh mnh ca nn dn ch, ti cuc sng v s phn ca tng ngi dn, ti chiu hng pht trin ca x hi. Xy dng Nh nc php quyn XHCN ca dn, do dn v v dn trn mi lnh vc ca i sng x hi. Trong Nh nc , dn ch i i vi k cng trt t, c th ch ho thnh php lut, trong khun kh ca php lut. Nh nc php quyn XHCN ca dn, do dn v v dn biu hin trc tip sc mnh ca h thng chnh tr di s lnh o ca ng Cng sn. l mt nh nc i din cho quyn lc chn chnh ca nhn dn; mt t chc nh nc da trn nn dn ch, v dn ch v do bng php lut v v cng l. lm c nhng iu cn phi gii quyt tt mt s ni dung ch yu sau y: 1. m bo mi li ch v quyn hnh u thuc v nhn dn. m bo mi li ch v quyn hnh u thuc v nhn dn, nht thit phi gii quyt nhng vn kinh t - x hi, pht trin s nghip gio dc, vn ho, y t tt c cc yu t phi tin hnh ng thi, nhng phi u tin cho nhng vn kinh t, chm lo tt hn n cuc sng hnh phc v mi nhu cu phong ph, a dng ca con ngi. Tt c nhng iu phi da trn c s ca s pht trin kinh t, nht l khi t nc cn ngho nh hin nay. Bi vy, nu thot ly s tng trng kinh t, t ra nhng yu cu qu cao i vi cc lnh vc vn ho x hi l khng thc t. Nhng cng s l sai lm, nu ch coi trng pht trin kinh t, li ch v vn ho x hi ca nhn dn. Thc tin nhng nm qua cho thy nu khng ch trng xy dng v pht trin gio dc, vn ho, y t, phc li cng cng, cho nhng mt ny yu km v xung cp th chng nhng nh hng xu ti vic chm lo bi dng, pht huy nhn t con ngi, m cn km hm ngun lc thc y kinh t pht trin. Nhn dn l ngi sng ta ra lch s cho nn nhn dn l ngun gc ca quyn lc. Trong x hi XHCN, quyn lc Nh nc c bt ngun t nhn dn, ca nhn dn, do nhn dn v v nhn dn. V vy, trong cng cuc i mi Nh nc hin nay, phi ra sc pht trin v hon thin ch i din, lm cho n thc s th hin bn cht nhn dn ca Nh nc ta. Mt Nh nc nh vy mi m bo quyn con ngi sng trong ho bnh, c lp, t do; c quyn lm ch t nc, lm ch x hi v lm ch bn thn mnh; c quyn c cuc sng m no, bnh ng v hnh phc. Tn trng quyn ca mi con ngi (quyn bnh ng ca cng dn trc php lut, bnh ng dn tc, bnh ng nam n, t do tn ngng v khng tn ngng cng nh cc quyn t do, dn ch khc) phi gn vi ngha v v trch nhim ca mi ngi trc t nc v x hi. Mun m bo mi li ch v quyn hnh u thuc v nhn dn, phi kin quyt u tranh chng li nhng hin tng vi phm php lut m ni bt l tham nhng v bun lu, xm phm cc quyn t do, dn ch ca cng dn; lm hng gi, trn gian ln thu gy tn tht ln cho Nh nc v nhn dn. chnh l tm t, nguyn vng v cng l i hi ca nhn dn i vi Nh nc, thng qua Nh nc. Vic ca t nc l vic ca nhn dn. V vy, cn phi tp hp rng ri mi lc lng qun chng nhn dn, pht huy y kh nng v tr tu ca ton dn cng lo vic nc. Hn na, mi quyn hnh ch thuc v nhn dn khi c mt c ch thch hp nhn dn c th trc tip gim st cc hot ng ca Quc hi v i biu Quc hi, ca Hi ng nhn dn v i biu Hi ng nhn dn cc cp, cng nh gim st mi hot ng ca cc c quan Nh nc v vin chc Nh nc. Phi c c ch thch hp c tri c th by t s tn nhim hay bt tn nhim ca mnh i vi i biu Quc hi v i biu Hi ng nhn dn m mnh bu ra, to iu kin cc i biu gn b hn vi c tri, cao thc trch nhim ca ngi i din nhn dn, phi lun xng ng vi s tn nhim ca dn. Ch tch H Ch Minh khng nh: Nc ta l nc dn ch, bao nhiu li ch u v dn, bao nhiu quyn hn u ca
69

dn Chnh quyn t x n Chnh ph Trung ng do dn c ra. Mun m bo mi li ch v quyn hnh u thuc v nhn dn, phi chin thng c ngho nn v lc hu, pht trin kinh t, vn ho, ci thin i sng nhn dn, xy dng v tng bc hon thin nn dn ch lm cho dn giu, nc mnh v bo v vng chc c lp, ch quyn v ton vn lnh th quc gia. 2. Gii quyt mi quan h cng dn Nh nc l mi quan h chnh tr c bn xy dng Nh nc php quyn ca dn, do dn v v dn. C s gii quyt mi quan h cng dn Nh nc trong Nh nc php quyn XHCN l vn quyn v ngha v ca tt c mi ngi c php lut ghi nhn v bo v. Trong Nh nc php quyn c ngha v tn trng gi tr cao nht l con ngi; Nh nc ra php lut, ng thi phi tun th php lut v bo m cho cng dn c chng li chnh s tu tin ca Nh nc. iu c ngha l Nh nc phi to ra cho cng dn s bo m rng ngi ta khng b i hi ci ngoi hoc trn nhng iu kin quy nh trong Hin php v php lut. Mt khc, con ngi l mc tiu v gi tr cao nht. Do , Nh nc phi m bo cho cng dn s an ton php l, c hng cc quyn v t do c bn vi phm, k c t pha cc c quan Nh nc v nhng ngi c chc v. Chnh v vy, mt mt Nh nc ra php lut; mt khc, chnh Nh nc, cc c quan Nh nc, nhng ngi c chc v u c ngha v bt buc phi tun th trit php lut, khng c mt t chc Nh nc hoc cng chc no c t mnh ng ngoi php lut, ng trn php lut. Mi ngi v mi t chc hp php u bnh ng trc php lut. Cng vi nguyn tc ny, Nh nc ta tin ti thc hin nguyn tc khng cm, tt nhin phi trong khun kh ca nn o c XHCN v tn trng li ch ca x hi v ca ngi khc. Nguyn tc ny bo m mt mt chng li biu hin lng quyn, lm quyn v mt khc chng nhng hnh vi t do, v chnh ph. Gii quyt mi quan h cng dn Nh nc l xy dng ch trch nhim qua li gia Nh nc v cng dn (c nhn), tc l gia mt bn l ngi i din quyn lc Nh nc v mt bn va l ch th, va l khch th ca quyn lc Nh nc. y, Nh nc xc nh cho mnh, cho cc c quan Nh nc v nhng ngi c chc v trch nhim php l r rng v cc hnh vi ca h. Cng dn c m bo quyn v kh nng bt buc c quan Nh nc v nhng ngi c chc v phi chp hnh php lut, thc thi trch nhim ca mnh i vi h. Mun gii quyt mi quan h gia cng dn v Nh nc th Nh nc phi t mc tiu ca mnh l phc v li ch chnh ng ca dn. Hn na, vic ca t nc l vic ca dn, cho nn mun lm vic ca dn, cho nn mun lm vic ca t nc th phi tp hp rng ri, pht huy kh y nng v tr tu ca ton dn cng lo vic nc. ng thi phi xy dng mt c ch nhn dn kim sot c hiu qu i vi cc c quan Nh nc v nhn vin Nh nc. Lin quan ti vn ny, phi tng bc hon thin ch dn ch i din, nhng cn ht sc coi trng vic pht huy quyn dn ch trc tip ca nhn dn, to thnh thi quen tt trong sinh hot x hi. Nh nc php quyn XHCN l Nh nc ca dn, do dn bu ra. Do , mt khi Nh nc khng cn v dn, ngha l n khng p ng c li ch v nguyn vng ca nhn dn c quyn by t s bt tn nhim i vi ni. l c s Bc H ni rng: Nu Chnh ph lm hi dn th dn c quyn ui Chnh ph. 3. Xy dng Nh nc php quyn Vit Nam XHCN ca dn, do dn v v dn phi da trn truyn thng, c im dn tc, nht l truyn thng chnh tr ca t nc. Ngay t khi Nh nc Vn Lang c hnh thnh v qua hu ht cc triu i phong kin trc y, trong khng t trng hp chnh quyn Nh nc ng vai tr t chc ton th dn tc chng gic ngoi xm. Khi , Nh nc i din cho quyn li c bn sng cn ca c dn tc l c lp, ch quyn v ton vn lnh th quc gia. Trong quan h vi phong kin
70

Trung Hoa trc y, Nh nc i Vit v hnh thc th mm do, khn kho, nhng mc tiu bo v c lp t ch ca quc gia th ht sc kin nh. Thng li v vang ca Cch mng thng Tm nm 1945 do ng Cng sn Vit Nam v Ch tch H Ch Minh lnh o a lch s dn tc Vit Nam ni chung v lch s Nh nc ta ni ring bc sang mt trang s mi. Di s lnh o ca ng, Nh nc ta c nhng ng gp to ln trong qu trnh Cch mng, xng ng l cng c c lc ca nhn dn trong cng cuc u tranh ginh v bo v c lp dn tc, trong t chc v xy dng cuc sng mi, x hi mi ph hp vi nhng truyn thng lch s v bn sc dn tc Vit Nam. Ngy nay, trong nn kinh t hng ho nhiu thnh phn vn hnh theo c ch th trng vi nh hng i ln ch ngha x hi; vic m ca i vi bn ngoi sau khi bnh thng ho quan h vi M; nhng yu cu dn ch ho i sng x hi ang i hi b my Nh nc phi c i mi theo hng xy dng Nh nc php quyn XHCN. Vic xy dng Nh nc php quyn Vit Nam khng phi l quay lng li vi qu kh v vang, xy dng li t u mt b my Nh nc theo mt ng hng khc, m l k tha v nng ln tm cao mi nhng gi tr truyn thng ca Nh nc xy dng v tng bc hon thin Nh nc php quyn Vit Nam XHCN. 4. Xy dng quyn lc Nh nc ca cc cng dn trn nn tng mt h thng php lut ngy cng hon thin. T tng v xy dng quyn lc Nh nc trong quan h x hi ca cc cng dn thc cht l gii quyt mi quan h gia quyn lc vi php lut. Trong php lut l c s duy tr quyn lc Nh nc, bn thn Nh nc va l cng c t chc ca giai cp, li va l hnh thc thc hin quyn lc cng khai. V vy, Nh nc ch c th biu hin ch ph bin v quyn lc cng khai ca mnh i vi x hi, vi mi cng dn thng qua php lut. Xy dng quyn lc Nh nc trong quan h x hi ca cc cng dn l xy dng mt h thng php lut trn nn dn ch thc s, xut pht t nhn dn v v nhn dn. Php lut phi nh hng mi cng dn v t chc x hi vn ti ci chn, thin, m, vn ti t do ch thc ca con ngi. t c mc ch , php lut phi khch quan, cng bng, bnh ng v dn ch, ly quyn con ngi, gii phng con ngi lm trung tm xy dng quyn lc Nh nc. Quyn lc Nh nc phi thuc v nhn dn, phi th hin ch ca nhn dn, l s phn nh khch quan cc nhu cu x hi, thc y tin b x hi. Mt khc, khi t ra cc thit ch ca mnh trong khun kh php lut, hoc thit lp c ch kim tra tnh hp php, hp hin ca cc o lut, cc c quan quyn lc Nh nc cng phi lm sao cho h thng php lut c xy dng trn s t do v cc quyn cng dn c bo m. Php lut XHCN th hin ch chung ca x hi, c bo m bng sc mnh cng ng. Nh nc tn trng php lut nh mt gi tr x hi chung; ng thi quyn lc Nh nc l c s, l tin quan trng nht bo m cho php lut c c bn cht php l ca n. H thng php lut ca Nh nc lun l ch da cho vic t chc v hot ng ca quyn lc lm gi cho vic xc nh cc mc tiu ca quyn lc Nh nc l v con ngi, v x hi ca cc cng dn. V vy, mi thit ch quyn lc Nh nc phi thc s bo m tnh cng bng, bnh ng v dn ch ca x hi cng dn. Bo m trn nguyn tc mi ngi u bnh ng trc php lut. 5.Nh nc php quyn XHCN phi c t chc v vn hnh theo nguyn tc tp trung dn ch di s lnh o ca ng Cng Sn. Tp trung dn ch l nguyn tc cn bn, l mt yu cu t nhin v tt yu ca vic xy dng Nh nc php quyn v nn dn ch XHCN vi t cch l mt ch chnh tr. V nu khng c dn ch thng qua bn bc, tho lun, tranh lun chn mt gii php hp l nht th khng th to c s thng nht tht s. Nhng khng c tp trung chuyn s thng nht t quan nim, nhn thc sang hnh ng, th khng bao gi dn ch tr thnh mt gi tr hin
71

thc, mt kt qu thc t c vt cht ho m con ngi c th kim nghim, cm nhn c mt cch trc tip nh cm n, nc ung hng ngy. Tp trung dn ch trong Nh nc php quyn XHCN l s cn thit hp l cho dn ch trnh c nhng thi xu t hi ca th dn ch bt chp php lut, k cng, vt qu hnh ng php l ri vo t do, hn lon, ph phch, v chnh ph. N bo m cho cc c quan quyn lc khng th tr nn nhu nhc, bt lc m c thc quyn. N kt hp tnh tn trng dn ch, tn trng cc quyt nh ca tp trung vi tinh thn trch nhim ca cc t chc v cc c nhn c quyn lc. im quan trng ca nguyn tc tp trung dn ch trong qun l Nh nc theo tinh thn ca Nh nc php quyn l cao tinh thn tn trng php lut, hot ng hp hin, hp php, thc hin s bnh ng ca mi t chc v c nhn trc php lut, xc lp rnh mch quy ch, chc trch, bn phn cng chc trc Nh nc v x hi. l c s khng nh rng: s kt hp ng n tp trung v dn ch l yu t quyt nh sc mnh v hiu lc ca b my Nh nc ta. Tng cng s lnh o ca ng i vi Nh nc php quyn XHCN l nhm m bo cho Nh nc mang bn cht ca giai cp cng nhn, thc s l Nh nc ca dn, do dn, v dn. Hot ng ca ng th hin bn cht cch mng v khoa hc ca ch ngha Mc Lnin v t tng H Ch Minh. S lnh o ca ng to iu kin phi hp v pht huy sc mnh tng hp ca h thng chnh tr, gip Nh nc hon thnh thun li mi nhim v ca mnh. ng lnh o Nh nc c th hin bng nhng phng thc khc nhau. Mt l, ng lnh o Nh nc n th ch ho ng n lp trng, cc quan im chnh tr c bn ca mnh. Hai l, ng nh hng hot ng ca Nh nc vo vic t chc thc hin c hiu qu nhng ngh quyt c th ch ho . Ba l, ng lnh o cng tc cn b ngay trong lnh vc Nh nc tng cng s lnh o ca ng i vi Nh nc, phi i mi v chnh n ng, nng cao nng lc lnh o v sc chin u ca ng. Vai tr lnh o ca ng i vi Nh nc khng phi nh vo uy quyn, mnh lnh, m trnh nng lc vch ra ng hng chnh tr ng n v thng qua cng tc tuyn truyn, thuyt phc, lm cho mi t chc v ton x hi t gic chp nhn, tnh gng mu v vai tr tin phong chin u ca t chc ng, ca i ng cn b, ng vin; s gn b, tn nhim ca qun chng i vi ng; s trong sch, vng mnh v bn lnh chnh tr, t tng v t chc ca ng. i mi, chnh n ng bao gm i mi ni dung v phng thc lnh o ca ng, xc nh ng mi quan h gia ng v Nh nc; ng lnh o Nh nc, lnh o xy dng nn php ch, nhng ng v mi ng vin hot ng trong khun kh hin php v php lut, gng mu chp hnh chnh sch v php lut; ng khng ln sn Nh nc, khng lm thay Nh nc. Hin nay v tr, vai tr lnh o ca ng cng sn i vi Nh nc php quyn XHCN Vit Nam l khng th c mt lc lng chnh tr no c th thay th c. Vn khng ch mang tnh nguyn tc c khng nh t l lun Mc Lnin, t tng H Ch Minh, m con l kt lun chc chn c rt ra t thc tin ca cch mng Vit Nam t khi ng ra i n nay. 6. Xy dng Nh nc php quyn Vit Nam phi ph hp vi nhng gi tr ph bin tin b ca nhn loi. Quan nim v mt Nh nc c tr v Lm chnh tr phi ta vo Nhn ca Khng T l im ta xy dng mt Nh nc l tng thn dn, gn dn, ly dn lm gc. Quan nim c nhng gi tr qu bu m Nh nc php quyn XHCN Vit Nam phi tip thu. Mt khc, nhng nh t tng c i thy c mi lin h gia Nh nc v php lut, vai tr
72

php lut trong t chc, hot ng ca Nh nc, trong php lut phi th hin ch ca dn v phi khch quan, cng bng v bnh ng. T tng Nh nc php quyn t sn trong thi k u cng gn lin vi tng v t do, cng bng, bnh ng, bc i ngn c t tng gii phng to nn nhng ng lc x hi ht sc mnh m cho s gii phng x hi, gii phng giai cp m d mun hay khng vn cn gi nguyn gi tr. Vic xy dng Nh nc php quyn Vit Nam XHCN ca dn, do dn, v dn cng v nhng mc ch . Vt ln trn cc nh t tng t sn, cc nh kinh in ca ch ngha Mc Lnin khng ch dng li lnh vc t tng v s cn thit ca Nh nc php quyn m cn hnh ng cch mng thc hin ho t tng trong x hi. Ch ngha x hi lm nn tng kinh t da trn ch s hu XHCN l biu hin cho vic xy dng Nh nc ca dn, do dn v v dn; ng thi n cng l s biu hin thc t ca t do, bnh ng bc i ca con ngi. C. Mc vit: T do l bin Nh nc t c quan ng trn x hi, thnh c quan hon ton phc tng x hi, vo thi i chng ta, t do mc cao hn hay thp hn ca cc hnh thc Nh nc c xc nh bi mc chng hn ch t do ca Nh nc. V. I. Lnin tip thu t tng ca C. Mc v Nh nc php lut v pht trin n trong iu kin thc tin mi phi k tha di sn m loi ngi tch lu c; di ch ngha x hi iu tit sn xut v phn phi sn phm cn phi dng php quyn m tnh t sn, do cn Mt Nh nc t sn khng c giai cp t sn. Tip tc t tng ca Lnin, cc nh t tng sau ny khi bn n ni dung, bn cht Nh nc php quyn XHCN khng nh: Khng th nu mt nguyn tc no ca quan im Nh nc php quyn XHCN m cha c xy dng t lu hoc khng c nhng iu tng t trong cc Nh nc thuc cc h thng x hi khc nhau. T quan im , cc nh chnh tr php l v trit hc Mc Lnin v Nh nc php quyn u nhn mnh n cc c trng c bn ca Nh nc php quyn XHCN ca dn, do dn, v dn nh: quyn lc Nh nc thuc v nhn dn, tnh ti cao ca lut, nguyn tc phn quyn v thng nht quyn lc. Trong Nh nc , v bn cht php lut phi m bo tnh khch quan cng bng, bnh ng; php lut m bo quyn con ngi, quyn t do dn ch c quan tm c bit. K tha v pht huy nhng t tng tin b ca nhn loi, ng ta cho rng vic xy dng Nh nc php quyn Vit Nam XHCN ca dn, do dn, v dn phi ph hp vi ch s hu, ch qun l v ch phn phi ca nn kinh t th trng vi nh hng XHCN. Nh nc php quyn XHCN ca dn, do dn, v dn phi ph hp vi tnh cht x hi ho theo hng pht huy cao sng kin ca c nhn, to iu kin cho mi c nhn t do sng to trong mi hot ng ca mnh. lm c iu , Nh nc c vai tr iu tit kinh t tm v m, Nh nc lo cho dn, to iu kin nhn dn thc hin mi chc nng x hi ca mnh. Do vy, chc nng x hi ca Nh nc ngy cng c m rng v i vo chiu su. Trong khi nhn mnh s cn thit phi k tha nhng gi tr nhn loi trong qu trnh xy dng Nh nc php quyn XHCN, chng ta cng khng xem nh truyn thng, c im dn tc, hon cnh c th ca t nc. Nh vy, Nh nc php quyn Vit Nam XHCN ca dn, do dn v v dn va phn nh ci vn c, ang c, li va phn nh c xu hng ang n ca lch s dn tc v ca thi i. Cu 15:Quan im ca ch ngha Mc-Lnin v t tng H Ch Minh v con ngi v vn xy dng con ngi Vit Nam trong giai on hin nay. 1. Quan im trit hc Mc lnin v con ngi Vn con ngi trong trit hc c t ra v nghin cu t thi c i. Tri qua cc thi i, vn ny c cp n nhiu kha cnh nh: Bn cht con ngi l g? Vai tr v nh hng ca n i vi tin trnh lch s nhn loi ra sao? Phng php tip cn v nghin
73

cu n nh th no?... y l mt h vn rng ln v phc tp, mt ti tng chng c nhng lun lun mi, l i tng nghin cu ca nhiu ngnh khoa hc. Ty theo iu kin lch s ca mi thi i m ni tri ln vn ny hay vn kia. ng thi, ty theo gic tip cn khc nhau m cc trng phi trit hc, cc nh trit hc trong lch s c nhng pht hin, ng gp khc nhau trong vic l gii v con ngi. Nhn chung, cc quan im trit hc trc Mc cn c mt hn ch c bn l phin din trong phng php tip cn l gii cc vn trit hc v con ngi, cng do vy trong thc t lch s tn ti lu di quan nim tru tng v bn cht con ngi v nhng quan nim phi thc tin trong l gii nhn sinh, x hi cng nh nhng phng php hin thc nhm gii phng con ngi. Nhng hn ch c khc phc v vt qua bi quan nim duy vt bin chng ca trit hc Mc Lnin v con ngi. K tha c chn lc nhng t tng nhn vn trong lch s, tip thu ht nhn hp l trong quan nim ca Hgel, Feuerbach v cc nh trit hc tin bi trong quan nim v bn cht con ngi, C. Mc xem xt vn con ngi mt cch nht qun, ton din v su sc trn quan im duy vt bin chng trit nht. Trit hc Mc l s k tha bin chng nhng gi tr khoa hc c trong lch s trit hc v con ngi. Khi vn dng php bin chng duy vt vo vic phn tch cc mi quan h x hi, C. Mc ch ra rng, con ngi s khng th tn ti vi t cch l ngi nu tch ri khi mi quan h vi th gii xung quanh, vi cng ng x hi v vi ngi khc. H thng cc mi quan h x hi c to nn bi hot ng thc tin ca con ngi, do con ngi sn sinh ra. Trong tc phm Lun cng v Phoibac, C. Mc ch ra hn ch ca Phoibac trong vic xem xt con ngi nh l mt c th sinh vt c thc v tnh cm, nh tnh yu, tnh bn, khng thy mt x hi v hot ng thc tin ca con ngi, C. Mc vit bn cht con ngi khng phi l mt ci tru tng c hu ca c nhn ring bit. Trong tnh hin thc ca n, bn cht con ngi l tng ho cc quan h x hi [4;11]. iu ny c ngha rng, nhng quan h x hi y th hin trong ton b hot ng c th ca con ngi. Khng c con ngi tru tng m ch c nhng con ngi sng, hot ng trong mt x hi nht nh, mt thi i nht nh trong nhng iu kin lch s nht nh. Ch trong ton b nhng quan h x hi c th con ngi mi bc l v thc hin c bn cht hin thc ca mnh. Mun hiu c con ngi hin thc v i sng hin thc ca con ngi khng th dng li mi quan h cht hp gia c th con ngi v mi trng m phi xen xt ton din cc mi quan h, chnh l mi quan h gia con ngi v th gii xung quanh, vi x hi v vi chnh bn thn mnh. T nhin, x hi v con ngi c mi quan h cht ch vi nhau trong mt chnh th thng nht. T nhin l ci c trc, sinh ra con ngi, cho d hm nay v ngy mai nn vn minh ca nhn loi c tin xa ti u th con ngi cng phi ph thuc vo t nhin v cc quy lut ca t nhin. Tuy nhin, con ngi s d tr thnh con ngi l do khng l thuc mt cch th ng vo t nhin nh nhng sinh vt khc. Nh lao ng v thng qua lao ng con ngi khng nhng thch nghi vi t nhin m cn ci to t nhin, to ra sn phm m t nhin khng c. Qu trnh con ngi ci to t nhin cng l qu trnh con ngi hon thin chnh bn thn mnh khi i din trc t nhin. Khc vi t nhin, x hi khng th c trc con ngi. Cng vi s pht trin ca con ngi l s pht trin x hi, nhng x hi loi ngi ng theo ngha ca n ch c hnh thnh khi tnh cng ng v nhng mi quan h x hi ca con ngi c thit lp tng i vng chc. C. Mc nh gi rt cao vai tr ca x hi khi ng cho rng x hi sn xut ra con ngi. X hi khng phi l mt ci g tru tng, bt bin m mi hnh thi kinh t x hi u gn vi mt phng thc sn xut nht nh, mt khi phng thc sn xut bin i th n cng bin i theo. Nhn t quyt nh s bin i ca phng thc sn xut chnh l lc
74

lng sn xut vi hai yu t chnh l ngi lao ng v t liu sn xut. Chnh con ngi cng vi nhng cng c lao ng do n ch to ra quyt nh s pht trin ca x hi. v s pht trin ca x hi n lt n li quyt nh s hon thin v pht trin ca chnh bn thn con ngi. y l lun im v cng quan trng ca trit hc mcxt, l c s khoa hc cho vic nghin cu vn con ngi trong x hi hin nay. Con ngi mun pht trin v tham gia vo cc hot ng x hi trc ht phi tn ti, phi c tha mn cc tin v nhu cu t nhin nh mt c th sinh vt x hi. iu tt yu ny vn c t xa xa trong lch s nhng b che khut bi nhng kiu gii thch theo tn gio, thn b ca cc th lc thng tr. Ch khi no gii quyt c tha ng nhng tin mang tnh t nhin m bo cho s tn ti ca con ngi, con ngi mi c c s cho hot ng sng to. S hot ng sng to em li s hon thin cho nhn t con ngi. V thc tin hot ng sng to ca con ngi cng m rng phm vi v mc bao nhiu th nhn t con ngi cng c x hi ho, lm cho bn cht ngi nhi hn by nhiu. Trong x hi c giai cp th vic gii quyt yu t li ch ca con ngi, vn pht trin con ngi khng th khng thng qua nhng cuc u tranh gii phng a con ngi thot ra khi tnh trng b bc lt v n dch ca ch chim hu t nhn i vi t liu sn xut cn nguyn su xa dn n con ngi b tha ha. Theo C. Mc qu trnh gii phng con ngi cng chnh l qu trnh hon thin nhn t con ngi nhm hnh thnh nn nhng c nhn t do mt cch ph bin, lm phong ph v lnh mnh ho cc quan h x hi ca con ngi. Do , c th ni rng pht trin con ngi, xt v bn cht l qu trnh gii phng nhn t con ngi hon thin nng lc ngi. cng chnh l qu trnh khc phc s tha ho ca con ngi v ch n ch ngha x hi - vi bn cht l x hi nhn o nht th cng cuc gii phng ny mi c din ra mt cch ton din v trit . Theo Mc "n x hi cng sn ch ngha, con ngi khng cn tht nghip, khng cn b rng buc vo mt ngh nghip nht nh h c th lm bt k mt ngh no nu c kh nng v thch th, h c quyn lm theo nng lc, hng theo nhu cu tuy nhin nhng mun khng xy ra bi v cch mng cng sn ch ngha khng din ra theo ca h. N khng din ra ng lot trn tt c cc nc t bn, t ra l cc nc t bn tin tin, tri li n li din ra nhng nc x hi ch ngha tiu biu l nc Nga (Lin X c) Tm li, lch s hnh thnh v pht trin trit hc Mc l lch s hnh thnh v pht trin t tng trit hc v con ngi trong tnh khoa hc v nhn vn ca n. Theo C.Mc, nhim v cao nht ca trit hc l phi gp phn thc hinmc tiu gii phng con ngi, gii phng nhn loi thot khi mi p bc, bt cng. bng t duy bin chng v khoa hc, trit hc Mc nhn thc v gii quyt ng vn con ngi t n vo v tr trung tm ca tin trnh lch s. Khng ch nhn thc ng m cn ch ra nhng iu kin cn thit con ngi c th pht trin ton din, hi ho v t ti t do theo ng ngha ca n sau khi nhn thc c ci tt yu. Chnh v vy, khng th gii quyt ng vn nhn t con ngi nu thiu c s l lun ca trit hc mcxt v con ngi. 3. T tng H Ch Minh v con ngi S ra i t tng H Ch Minh v con ngi l tt yu lch s. N l sn phm ca s kt hp gia nhng iu kin lch s - x hi vi phm cht, nng lc c nhn m nhng c s hnh thnh l nhu cu khch quan ca lch s - x hi; vn ho, truyn thng ca ngi Vit Nam kt hp vi tinh hoa vn ho nhn loi. Do , c th ni ton b t tng v con ngi ca H Ch Minh c b sung, hon thin trn nn tng t tng v con ngi ca ch ngha Mc Lnin v bi cnh thc t ca Vit Nam. H Ch Minh khng c tc phm l lun ring v con ngi song tt c cc bi vit v c cuc i ca H Ch Minh l v con ngi. H Ch Minh quan nim ch ngi, ngha hp l
75

gia nh, anh em, h hng, bu bn. Ngha rng l ng bo c nc. Rng na l c loi ngi [11;461]. Nh vy, t tng H Ch Minh v con ngi l t tng v c c nhn, cng ng, giai cp, dn tc v v c nhn loi. i vi cch mng Vit Nam, mt s ni dung c bn nht v con ngi trong t tng H Ch Minh c th hin qua t tng v gii phng dn tc, gii phng giai cp, gii phng nhn dn lao ng. Gii phng con ngi trong iu kin mt nc thuc a na phong kin nh nc ta, trc ht phi gii phng dn tc, em li c lp, t do cho dn tc. i b phn dn tc Vit Nam l nng dn khng c rung t cho nn c lp dn tc phi i lin vi ngi cy c rung. Hai nhim v phn v phn phong i lin vi nhau. Ch c lm cch mng v sn mi c th thc hin c c lp dn tc, gii phng nhn dn lao ng, gii phng con ngi mt cch trit khi mi p bc, bc lt, bt cng. H Ch Minh ni: Mun cu nc v gii phng dn tc khng c con ng no khc con ng cch mng v sn [15;314]. y l t tng v s kt hp gia dn tc vi giai cp, dn tc vi quc t, c lp dn tc vi ch ngha x hi. Ngoi ra, t tng H Ch Minh v con ngi va l mc tiu, va l ng lc cch mng. Mc ch lm cch mng l v li ch ca nhn dn. Ngi ni Ngy nay, chng ta xy dng nn nc Vit Nam Dn ch cng ha. Nhng nu nc c lp m dn khng hng hnh phc t do, th c lp cng chng c ngha l g [13;56]. Nc ta l mt nc dn ch. Mi cng vic u v li ch ca dn m lm [14;66]. C quan chnh ph t ton quc n lng x u l cng bc ca dn, ngha l gnh vc vic chung cho dn, ch khng phi u dn nh trong thi k di quyn thng tr ca Php, Nht [13;56]. Con ngi khng ch l mc ch ca cch mng, m cn l lc lng lm cch mng, l ng lc ca cch mng. Ngi ni: v lun vic g, u do ngi lm ra, v t nh n to, t gn n xa, u th c [13;241]. Ngi nhn mnh: Mun tin ln ch ngha x hi th phi c nhng con ngi x hi ch ngha [15;303].Nc ta l nc dn ch. Bao nhiu li ch u v dn. Bao nhiu quyn hn u ca dn. Cng vic i mi, xy dng l trch nhim ca dn. S nghip khng chin kin quc l cng vic ca dn. Chnh quyn trung ng do dn c ra. on th t Trung ng n x do dn t chc nn. Ni tm li, quyn hnh v lc lng u ni dn. Pht trin con ngi ton din l vn c ngha chin lc trong t tng H Ch Minh. Xy dng, pht trin con ngi l mc ch lu di ca cch mng. V li ch mi nm th phi trng cy, v li ch trm nm th phi trng ngi . Ni dung pht trin con ngi ton din c H Ch Minh cp rt c th: xy dng con ngi c c c ti (va hng, va chuyn), trong c l gc. Ngi ni: Cng nh sng th c ngun mi c nc, khng c ngun th sng cn. Cy phi c gc, khng c gc th cy ho. Ngi cch mng phi c o c, khng c o c th d ti gii my cng khng lnh o c nhn dn. Nguyn tc c bn xy dng con ngi ton din l rn luyn trong hot ng thc tin.Theo Ngi, xy dng con ngi ton din l cng vic ca ton x hi, ton ng, ton dn. Mu hnh con ngi ton din vi nhng tiu chun chung nht trong ton b t tng H Ch Minh c cp n khng nhiu m H Ch Minh thng ni n tng i tng c th trong tng hon cnh c th tng ng vi yu cu ca cch mng trong hon cnh y. iu ny khng ch phn nh bin chng ca qu trnh pht trin con ngi ton din trong hin thc m cn phn nh con ngi ton din c pht trin bin chng trong t tng H Ch Minh. Vit Nam, t gia nhng nm 80, khi bt u bc vo s nghip i mi, c bit l s nghip cng nghip ho, hin i ho t nc, ng v Nh nc ta ngy cng thy r vai tr c bit ca con ngi trong s pht trin kinh t - x hi. V th, ti Hi ngh ln th t ca Ban Chp hnh Trung ng kho VII, ng ta ra v thng qua ngh quyt v vic pht
76

trin con ngi Vit Nam ton din vi t cch l ng lc ca s nghip xy dng x hi mi ng thi l mc tiu ca ch ngha x hi. l con ngi pht trin cao v tr tu, cng trng v th cht, phong ph v tinh thn, trong sng v o c. Pht trin con ngi Vit Nam ton din - cng chnh l ng lc, l mc tiu ca s nghip cng nghip ho, hin i ho m chng ta ang tng bc tin hnh. Ngh quyt i hi i biu ton quc ln th VIII ca ng khng nh: Nng cao dn tr, bi dng v pht huy ngun lc to ln ca con ngi Vit Nam l nhn t quyt nh thng li ca cng cuc cng nghip ho, hin i ho. Thc tin chng t rng khng c ngi lao ng cht lng cao. Chng ta khng th pht trin kinh t, a t nc thot khi ngho nn, lc hu. Nhng cng chnh v ngho nn, lc hu v kinh t m cht lng ca ngi lao ng nc ta cha cao. thot khi ci vng lun qun ny v to cho bc pht trin tip theo ca s nghip cng nghip nghip ho, hin i ho t nc, chng ta khng th khng xy dng mt chnh sch pht trin lu bn, c tm nhn xa trng rng v pht trin con ngi, nng cao dn cht lng ca ngi lao ng. CMVN hin nay v nhng vn t ra i vi con ngi Vit Nam - Vn xa i gim ngho, nng cao i sng vt cht ca nhn dn lao ng, nht l ng bo vng su, vng xa, vng dn tc thiu s. - Vn pht trin th cht, sc khe ca con ngi. - Vn nng cao trnh khoa hc-k thut - Vn vn ha, o c; chng nhng hin tng tiu cc pht sinh trong x hi. + Xy dng con ngi p ng yu cu ca cch mng trong giai on hin nay - Phn u cho hnh phc ca con ngi trong mt x hi dn ch, cng bng, vn minh. Mc ch ca ch ngha x hi l s pht trin t do v hnh phc ca con ngi v chnh s pht trin t do ca c nhn l iu kin cho s pht trin ca x hi. Tuy nhin vic mu cu hnh phc cho con ngi khng th tch ri vic phn u xy dng mt x hi pht trin v kinh t, cng bng, dn ch v vn minh. Kin quyt chng nhng hin tng tiu cc trong i sng x hi. - o to nhng con ngi ca x hi vn minh. Con ngi mi l nhng con ngi c trnh v nng lc lm ch t nhin, x hi v bn thn. Do , gio dc v o to phi p ng yu cu o to ra nhng con ngi mi va hng, va chuyn, ngha l va c trnh v nng lc sng to v lm ch khoa hc v cng ngh, qun l kinh t, qun l nh nc, va c phm cht chnh tr, o c c th gi vng thnh qu cch mng v xy dng thnh cng ch ngha x hi nc ta, a nc ta tin kp trnh ca vn minh nhn loi. - Pht trin con ngi mt cch ton din. c nhng con ngi c trnh v nng lc lm ch t nhin, x hi v bn thn, c cuc sng gia nh hnh phc th cn phi pht trin con ngi mt cch ton din, c v th lc v tr lc, c v nng lc chuyn mn v phm cht chnh tr, o c, c v phm cht c nhn v quan h x hi.

77

You might also like