Yrd. Do. Dr.

Mete MISIRLIOLU Eskiehir Osmangazi niversitesi Biyoloji Blm

TOPRAKSOLUCANLARI
Topraksolucanlar uzun vcutlu karasal halkalsolucanlardr. Hemen hemen silindirik yapltadrlar ancak son ksmlar enine kesitte drtgen, sekizgen ya da trapezoidal olabilir. Bazlarnda da son ksm srt-karn ynnde yasslamtr. Bu hayvanlara, ngilizcede, yer solucanlar anlamna gelen earthworms, Almancada, yamur solucanlar anlamna gelen regenwrmer ad verilir. Karn taraf yasslam ve srttan daha soluk renklidir. Dier halkalsolucan yelerinde olduu gibi bunlarda da vcut, n ucundan arka ucuna kadar hemen hemen birbirine benzeyen segmentlerden yaplm olmasyla zellik kazanmtr (ekil 1). Vcutlar i segmentlere uygun olarak dtan da segmentlere ayrlr. Ergin bir solucan yap ve ekil olarak birbirine benzeyen 115-200 segmentten metamer, oluur bu ve her segmente yapya da segmentli

metamerizm denir. Beyni ve az tayan ba ksmna prostomium ve ans tayan kuyruk ksmna periprokt ya da anal segment denir. Anal segment orta hat zerinde genellikle ksa, dikey yark eklinde ans tar. Yeni segmentler anal segmentten meydana gelir. Buna gre en eski segment
ekil 1: Topraksolucannda (Sims&Gerarddan) d morfoloji

ban arkasndaki, en yeni segmentte anal

segmentten nceki segmenttir. Kllar dorudan doruya deri ukurlarndan karlar. lk ve son segment dnda her gvde segmentinde, iftler oluturacak ekilde 4 demet kl (seta) ierir. Bu kllar S eklinde kvrk, kitinden olumu ineler ya da bklmez dikenler eklindedir. Boylar trden tre, ayn trn yeleri arasnda ve hatta ayn bireyde, n ya da arka blgede bulunuuna gre deiir. Dip ksmlar deriden olumu kl folikl denen bir kesenin iinde bulunur. Kllar darya karlr ya da ieriye ekilebilir ve hareket srasnda apa gibi segmentlerin tutunmasna hizmet ederler. Baz segmentlerdeki kl iftleri reme iine hizmet etmek zere deiiklie uramtr ve bunlar teker teker ya da iftler halinde kk, bezsi yaplta yastklar zerinde tanrlar. Mikroskop altnda boyuna oluklar eklinde grlen bu yaplarn kavuma srasnda eini uyarmak ve tutmak ilevini yaptklar sanlmaktadr. Topraksolucanlarnn tipik d grnlerine ait dier bir zellik de, genellikle eeysel olgunlama srasnda, eeysel aklklar bezli ve ikin civarndaki bir durum segmentlerde st derinin ok almasdr (ekil 1). Vcudu halka ya da semer gibi saran bu ikin ksma klitellum denir . Kavumaya ve kokon klflarnn oluumuna hizmet eden bu blgede bulunan farkl yapdaki bez hcreleri proteince zengin bir sv salglar. Bu sv
ekil 2: Topraksolucannda i morfoloji (www.smartgardening.com)

galeri yapmnda ve kavuma srasnda bireylerin

yapmasnda kullanlr.

Klitellum blgesinde, karn tarafnda, bezsi yaplta tepecik ve oyuklar eklinde eeysel tberkller vardr (ekil 1). Bu yaplarn iftlemede rol oynadn sanlmaktadr. Klitellum tam olumadan nce de grlebilirler. Vcut yzeyi ince bir ktikula tabakas ile rtldr. Bunun altnda mukus salglayan, pek ok bez ieren, tek tabakal st deri, daha ite de biri halka eklinde, dieri de boyuna uzanan liflerden olumu iki kas tabakas ve epitel tabaka bulunur. Bu boyuna ve enine kas sistemi st deri ile birlikte deri-kas klf adn alr. Baz segmentler srtn orta hatt boyunca birer delik tar. Slom boluklarn darya balayan bu deliklere srt porlar denir. Kuruma tehlikesi olduu zamanlarda, vcut svsnn bir ksm, bu deliklerden dar karak, derinin nemlenmesini salar.

Metamerizm ve Hareket
ok organize bir ekilde hareket ederler. Hareket tamamen vcut duvarndaki iki kas tabakasnn egdml kaslmlarna baldr. Vcut boluunun ii sv doludur ve bu sv bir eit hidrolik iskelet grevi grr. Bu hidrolik iskelet nedeniyle, kat iskelete sahip hayvanlardan ok daha fazla esnektirler. Halka kaslar vcudu enine kasarken, vcut boluu iersinde bulunan ve sv-iskelet devi gren svya basn yaplr ve hayvann n ucu uzamaya balar. n ucu tutunduktan sonra boyuna kaslar araclyla arka ucu ileriye doru ekilerek vcut tekrar kalnlatrlr. Eer bir topraksolucan srtn ortasndan yarlr ve alrsa, temelde iie gemi iki tpten olutuu grlr. Bu tplerden dtaki vcut duvar, iteki dz bir ekilde uzanan sindirim kanaldr. Aradaki boluk ise vcut boluudur.

Sindirim Sistemi
Az birinci segmentin nnde karn tarafndadr. Az boluunu kasl bir yutak, bunu da, birbirini izleyen birka segmentte uzanan yemek borusu izler. Besinler nce az blgesinin tkrk benzeri svsyla slatlr, sonra yutaa iletilir. Yutak besinin iletilmesinde grevlidir. Besinler buradan geerken kayganlatrlr. Kursak ince duvarldr ve besinler burada depo edilir. Talk ise besinin paralanmasna yarar. Besinler yutaktan yemek borusuna geer. Yemekborusunun yanlarnda her segmentte bir ift olmak zere bir ya da daha fazla ift kese vardr. Keselerin grevi besinin kana gemesini kolaylatrmaktr. Keseler iinde genellikle kalsiyum karbonat taneleri ieren bezler bulunur. Bu bezlerin besinleri yksek miktarda humik
3

asit ieren topraksolucanlarnda besinin ntr hale gemesini salad dnlmektedir. Baka bir dnceye gre de bezlerin grevi, besinle vcuda giren ar kalsiyumu sindirim kanalndan salglayarak ya da kanda, solunumda meydana gelen CO2yi balamak suretiyle, kann asit-baz dengesini korumaktr. nce duvarl ve geni olan barsak dz olarak uzanr. Barsan yan kenarlar kntlar, srt taraf tiflosolis ad verilen bir girinti ierir. Tiflosolis ve yan kntlar emilim yzeyini artran oluumlardr. Barsan etrafndaki bir tabakal, yeilimsi klorogogen hcreleri de omurgallardaki karacierin metabolik ilevlerini zerine almtr. Bu hcreler glikojeni sentez ve depo ederken, renin, yan ve silisik asidin sentezini yaparlar. Ayn zamanda, atk maddeler de bu hcrelerin iinde birikebilir. Sonbarsak ok ksadr. Barsak iersinde, organik ksm alndktan sonra mineral ksm ansten dar atlr.

Beslenme
Topraksolucanlarnn balca besinleri ot, yaprak vs. gibi rm bitkisel (organik) maddelerdir. Toprakta karlarna kan Nematoda, Acarina ve Collembola grubuna ait kk hayvanlar da yerler. Galeri ama srasnda topraktaki organik besinlerden de yararlanrlar. Topran humus ksmn yerler, besinleri dorudan doruya azlaryla alrlar. Bu materyallerin bir ksmn sindirir ve soururlar. Fakat byk bir ksm vcuttan dar atlr. Dar atlan bu materyalin nemli bir miktarn toprak yzeyi zerine tarlar. Bunlar toprak yzeyine kk kmeler halinde brakrlar. Bu tanm, toprak evrimi iin ok nemlidir. Bu ekilde, 5 topraksolucan, 500 cc. kum ve 500 cc. topra birka ayda tamamen kartrabilir. Ayrca bunlarn galeri ama aktiviteleri toprak havalanmasnda nemli bir faktrdr.

Dolam Sistemi
Dolam sistemleri kapaldr. Kan, damarlar iinde yer alr ve kan ile vcut dokular arasndaki tm deiimler damar eperinden yaplr. Boyuna uzanan bir srt damar, bir karn damar ve barsak damarlar bulunur (ekil 2). Srt ve karn damarlarn birletiren halka damarlar yalnz n ksmdaki segmentlerde bulunur ve bunlarn eeysel segmentlere rastlayan 5 tanesi kaslgandr ve bu durumda olanlar kalp devi grr. Kann ak yn srt damarnn srtta ne, karn damarnda da arkaya dorudur. Barsak evresindeki yan damarlarda kann ak karn tarafna dorudur. Topraksolucanlarnda solunum pigmenti olarak hemoglobin vardr.

Solunum Sistemi
Organize solunum sistemleri yoktur. Deri solunumu grlr. Derileri gaz deiimine adapte olacak ekilde ince ve nemlidir. Klcal damarlardaki kan, hcre duvarnn nemli ktikulasnda oksijen alr ve CO2 verir. Oksijen, plazmadaki hemoglobinde toplanr ve deiik dokulara tanr. Acil bir durumda bir topraksolucan, taze oksijen almadan birka saat hayatta kalabilir.

Boaltm Sistemi
Boaltm organlar nefridyumlardr ve vcudun hemen hemen btn segmentlerinde ift halde bulunurlar (ekil 2). Ilk 3 segmentte ve son segmentte nefridyum bulunmaz. Nefridyumlar su ve tuz iin dzenleyici bir rol oynarken, dier yandan slom svsnn su ieriini dzenleme iine de hizmet ederler. Boaltm rnleri amonyak, re ve kreatindir.

Sinir Sistemi
Sinir sistemi ip merdiveni eklindedir. Ban srt tarafnda iki loblu bir beyin (serebral ganglion) tar. Buradan ayrlan iki sinir lifi yutan etrafn bir halka gibi sarp yutakalt ganglionunu oluturduktan sonra karn tarafnda yan yana gelir ve her segmentte birer ganglion meydana getirerek iki boyuna sinir halinde gvdenin arka ucuna kadar uzanr.

reme ve Erginleme
Topraksolucanlar hermafrodittir. Eeysel bezler n taraftaki belirli birka segmentte ve karn tarafnda bulunur. Erkek eey bezleri her zaman dii eey bezlerinden daha nde yer alr. Genellikle bir ya da iki ift testis ve bir ift yumurtalk vardr. Topraksolucanlar yln hemen her dneminde rerler fakat lman ve nemli havada en aktiftirler. iftleme karlkl sperm iletimi eklindedir. ki topraksolucan galerilerinden karlar ve karn yzeylerini, birinin ba dierinin arka ucuna gelecek ekilde biraraya getirirler (ekil 3). Bu durumdaki hayvanlar, eeysel kllar ve klitellum bezleri tarafndan salnan mukus maddeleri ile birbirlerine balanrlar. iftleme ilemi 2-3 saat srer.

iftlemeden genellikle birka gn sonra klitellumun bir kokon etrafnda, (yumurta buradaki bezler tarafndan salnan maddelerle, kapsl) meydana getirilir. Bundan sonra hayvan vcut kaslmalaryla kendisini geriye doru ektiinden, kokon ileriye doru iletilir. Kokon halkas dii eey akl zerine gelince yumurtalar dar braklr. Kokon halkas, spermateka porlarnn zerinden
ekil 3: Topraksolucanlarnda reme a) iftleme b) Kokon oluumu (Doritden)

getii

srada

iersine

sperm haznelerinin ierii boaltlr. Sonuta hayvan kendisini tamamen

syrr ve kokon n utan atlr (ekil 3). amur ve dkntler iine braklan kokonun iersinde dllenme meydana gelir. Zigotun geliimi kokonun iinde olur ve bir sre sonra gen solucanlar yumurtadan karlar. Eisenia fetidada her birey 3-5 gn aralklarla 2-10 kokon meydana getirir. Bu kokonlarn her biri 1-8 yumurta ierir ve bunlardan ortalama 2 tanesi geliir. Lumbricus terrestris kokonlar 5x7 mm.dir ve ilerinden sadece bir ya da iki tanesi gelien birka yumurta ierir. Yumurtadan kma sresi ve olgunlua eriim scakla ve evre koullarna gre deiir. Gelime yava olur ve uygun scaklk eiine ulalmadan gen bireyler yumurtadan kmazlar. lkbahar aylarnda havalarn snmasyla birlikte gen bireyler ayn anda kokonlarn terkederler. Geliimlerinde serbest larva evresi yoktur, gelime bakalam olmakszn gerekleir. Geliim evreleri gen, nergin ve ergin olmak zere 3 ksma ayrlabilir. Ergin bireyler tam olumu bir klitelluma sahiptir. nergin bireylerde eeysel yaplar olumu, fakat klitellum tam olarak gelimemitir. Gen bireyler ise hem eeysel yaplardan hem de klitellumdan yoksundur. Yksek bir yenilenme yetenekleri vardr. Vcudun gerek n gerekse arka ksmndan ayrlan ok kk paralar bile tamamen yenilenebilir.

Toprakta Yaam Katmanlar

Topraksolucanlar yaadklar toprak katman gznne alnarak e ayrlr (ekil 4). epijeik trler yzeye yakn yaarlar ve yzey organik maddeleriyle beslenirler. Mineral toprak horizonunda (stten 20 cm.) yaayan trlere endojeik trler denir. Bunlar topraa ilemi organik madde ile beslenirler ve topran havalanmasnda ok etkili deildirler. Anesik trler ise derin galeri aan trlerdir, fakat bunlarda yine yzey organik maddeleriyle beslenirler. Genellikle byk trler anesik, kk trler endojeik ve epijeiktir. Epijeik trler yaygn olarak sadece ormanlarda ve aalk blgelerde (den yapraklarn habitat oluturduu yerler) bulunurlar. Anesik ve endojeik trler ise, ormanlk blgelerde de bulunmalarnn yannda tarmsal alanlarda ve ayr, mera gibi dier alanlarda daha yaygndrlar. Anesik trlerin galerileri hemen hemen dikeydir ve 1 m. ya da daha derinlere inebilir. Galerileri birden ok girie sahiptir ve kollara ayrlr. Bunun yannda bazen kokonlarn brakld ya da yzeyden getirilen yapraklarn depoland odalara sahiptirler. Endojeik trlerin galerileri ise daha ok yataydr.

Ekolojileri
Humuslu, bol nemli ve su szme yetenei fazla topraklarda olduka bol bulunurlarken, asidik, kumlu ya da kurak topraklarda az bulunurlar. Galerileri 2 m. ya da daha derinlere kadar uzanabilir. Galeri yapmnda iki mekanizma kullanrlar. Topran yumuak olan st ksmlarnda, vcut duvarndaki
ekil 4: Toprakta yaam katmanlar (Fraserdan)

halka kaslar hidrolik olarak kasarak

galeri yaparlar. Bir topraksolucan, ince ve uzun n ucunu bir kama gibi herhangi bir yarktan girmeye zorlar ve daha sonra boyuna kaslarn kasarak yutak blgesini geniletir. Bu ekilde toprak partikllerini dar doru itmeye zorlar. Daha derin ya da daha sk topraklarda yolunun zerindeki topraklar yiyerek galeri aarlar. Toprak sindirim sistemlerinden geer ve toprak yzeyinde kk dk kmeleri halinde birikir. Oyuun st ksmlar mukus salgs, yaprak ve
7

kk akl paralar ile astarlanabilir. Kk trlerin galerileri genelde 2-3 mm. apndadr. Byk ve derin oyuk trlerinde galeri ap 8 mm. civarndadr. Vcudun slak kalmas iin her segmentin arasndaki srt aklndan kan mukus ve vcut svlaryla vcut nemlendirilir. Bu salglar ayn zamanda bakteriyel ilevlerin de nlenmesini salar. Su bulma, nemli ortama kama gibi igdsel davranlar ile de bu kuruma nlenir. Gece ya da yamurlu havalarda yzeye gelirler. nk ar su da topraksolucanlar iin tehdit oluturur. Yamur suyu, toprak altndaki galerilerini ve toprak partiklleri arasndaki hava boluklarn doldurur ve bu nedenle gaz diffzyonunu byk lde drr. Su aalara doru szlp, galerilerinden uzaklancaya kadar yzeyde kalrlar. Nemli ve lman dnemlerde herbir topraksolucan gn boyunca, galerilerinin iinde ve yzeye yakn st ksmnda bulunurlar. Galerinin girii yaprak paralaryla kapatlabilir. Ortalk kararnca bu yaprak paralar itilir ve topraksolucan beslenme, iftleme ya da keif iin n ucunu toprak yzeyi zerine uzatr. Arka ucu, tehlike annda hzl bir ekilde galeri iine ekilebilmesi iin ierde kalr ve kllaryla tutunurlar. ok zayf k dnda tm klardan kaarlar. Bu nedenle gn boyu gizlenirler. Geceleyin zerlerine k tutulursa hemen galerilerine geri ekilirler. Havadaki ses titreimlerini duyamazlar, ancak mekanik titreimlere duyarldrlar. Kn souklarda ve kurak havalarda derinlere inerler. Bu dnemlerde derinlerde kendi etraflarna sarlarak bir yumak haline gelirler. Bu derinlik bazlarnda 3 m.ye kadar ulaabilir. Topraksolucan younluk ve biyoktleleri nemli aylarda maksimumdur. Bu aylarda, younluklar m2'de 70-100 adet olabilir. Topraksolucanlarnn pH toleransda trden tre deiir. Genellikle 4,5-8,7 arasndaki deerlerde yaarlar fakat en yksek younlua ntr topraklarda rastlanr. Toprak asitlii arttka younluklar azalr. Bunun yannda toprak yaps tr eitlilii zerinde etkilidir. Yksek kil ve dk silt ieren organik maddece zengin topraklarda daha bol bulunurlar. Ayrca topran kum ierii arttka topraksolucan younluunun azald bilinmektedir. Dier yandan, tarm amal topran ilenmesi de populasyon younluunu azaltc etkiye sahiptir.

Topran bitki rts de topraksolucan younluk ve biyoktlesi zerine etkilidir. rnein birbirine benzer yap ve dokuda olan iki komu alanda ekili tahl ve legminozlar arasndaki populasyonlar incelendiinde, tahl ekili alandaki younluk ve biyoktlenin daha yksek olduu grlmektedir. Karayollarnn yaknlarnda trafik ve egsoz gazlar nedeniyle younluk ve biyoktle azalmaktadr. Yine yaya aktivitesinin youn olduu blgelerde ve youn otlatma grlen meralarda topran ezilerek sktrlmas nedeniyle topraksolucan younluu ve biyoktlesinin azald bilinmektedir. Topraksolucanlar, OECD ve FAO gibi baz uluslararas kurulular tarafndan, kimyasal maddelerin evresel etkilerinin deerlendirilmesi amacyla seilen 5 indikatr organizmadan biridir. Ayrca, en yaygn ve en iyi bilinen topraksolucan trlerinden biri olan Lumbricus terrestris son yllarda nemli bir kirlilik biyomonitr olarak kabul edilmektedir. zellikle, kirletici maddelerin, kulara ve dier kara omurgallarna tanmasndaki potansiyel rolleri nedeniyle dikkatleri zerlerine ekmilerdir. Tm bu ekolojik yararlar yannda, eski medikal kitaplarda, bu canllarn insan salna ynelik ila yapmnda kullanldndan szedilmektedir. Bu almalarn bir ksmnn Japonya ve inde hala takip edildii de bilinmektedir.

Tarm ve Toprak zerine Etkileri

Topran yapsn, verimliliini ve bitki retimini nemli lde etkileyebilirler. Beslenmeleri ve galeri ama aktiviteleri yoluyla topran dengesini olumlu ynde gelitirebilir, suyun topraa nfuzunu artrabilir, yzeye uygulanan organik madde, kire ve gbrelerin toprakla karmn hzlandrabilir, gzeneklilii artrabilirler. Bunun yannda bitki kk geliimini destekledikleri, kk hastalklar orann nemli lde drdkleri, ayr ve rn rekoltesi ile tahl kalitesini artrdklar (rn. protein ierii) gerek laboratuvar, gerekse arazi koullarnda kantlanmtr. Birok lkede, daha nce bulunmayan topraklara topraksolucanlarnn alanmas, bitki verimini belirgin bir ekilde artrmtr. Yaplan almalarda ayr veriminin %10 ila %75 arasnda deien oranlarda artt grlmtr. Bunun yannda, yaplan almalar, topraksolucanlarnn, tahl bitkilerinin geliimini %39, tohum rekoltesini %35, tohumun azot ieriini %12 orannda artrdn gstermitir.

Ayrca yaplan sera almalarnda, bitki verimini belirgin ekilde etkiledikleri, bunun yannda buday ve yonca kalitesini artrdklar belirtilmitir. rnein Aporrectodea caliginosann tahl ve yonca bitkisi biyoktlesini, srasyla %39 ve %21 orannda artrd grlmtr. Yine bu trn tohum rekoltesini %35, tohum azot ieriini %14 orannda artrd saptanmtr. Ayrca topraksolucanlar topraktaki azot evriminde nemli rol oynarlar. Birok lkede toprak asiditesi nemli bir sorundur. Amonyum temelli azotlu gbrelerin kullanm ve azot balayan legminozlar toprak asitlemesini nemli lde artrmaktadrlar. Bu asitlemeyi dengelemek iin iftiler tarafndan toprak yzeyine kire uygulanmaktadr. Fakat bu kirecin, asl gereksinim duyulan blge olan kk blgesine nfuz etmesi genellikle yava olmaktadr. Yeni Zelanda ve Avustralya gibi lkelerde yaplan almalar, baz topraksolucan trlerinin, kirecin topraa nfuzunu ve dolaysyla toprak pHsn artrma potansiyeline sahip olduunu gstermitir. Topraksolucanlarnn yzeye uygulanm kirecin nfuzunu nemli lde artrma ve toprak asitlemesini iyiletirme yetenekleri kantlanmtr. Ayn ekilde topraksolucanlarnn byk miktarda sr ve koyun gbresinin topraa ileyiini hzlandrdklar grlmtr. Yine baz almalar topraksolucanlarnn varlnn, eimli ayrlarda yzey suyu akn yar yarya azalttn, bylece suyun topraa nfuzunu artrdn ve erozyonu azalttn gstermitir. Benzer bir dier almaya gre, topraksolucanlarnn suyun nfuzunu artrma ve bu sayede ak ve erozyonu azaltma oran 2-10 kat arasnda olabilmektedir.

Dmanlar
Topraksolucan populasyonlarna en byk zarar, ormanlarn tahrip olmas, topran ilenmesi, bcekldrc ilalarn kullanm, ehirleme amacyla doal biyotoplarn bozulmas gibi nedenlerle insanlar tarafndan verilmektedir. eitli mantar ldrc, bitki ldrc ve bcek ldrc ile yaplan laboratuvar deneylerinde tm bu maddelerin dk oranlarda, topraksolucanlarnda bymeyi yavalatt ve eeysel olgunlua ulamay geciktirdii, yksek dozlarda ise lmlerine neden olduklar grlmtr. Bunun dnda topraksolucanlarnn en nemli avcs, temel besin kaynan oluturduklar kstebeklerdir. Bir kstebek gnde 60 topraksolucan yiyebilir. Ayrca porsuk, susamuru, kirpi gibi memeliler ve bayku, karatavuk, ulluk, kzlgerdan, srck, karga, kzkuu, mart gibi

10

kular iin de lezzetli bir besindirler. Omurgasz hayvanlardan karncalar, baz knkanatllar, ve toprak-kazc, byk, enesiz slkler de avclardr.

Yetitirilmeleri
Pekok lkede topraksolucanlarnn retimi iin iftlikler kurulmaktadr. Bu hayvanlardan hem olta balklnda hem de domuzlar bata olmak zere evcil hayvanlara yem hazrlanmasnda yararlanlmaktadr. Bunun yansra tm dnyada biyoloji rencileri topraksolucanlarnn anatomileri zerine incelemeler yapmaktadr. Bu nedenle topraksolucanlarn retmek gerekir. Yetitirilmelerinde deiik boyutta kutular, hatta sakslar kullanlabilir. Bunun iin en uygunu 50 cm uzunluunda, 30 cm geniliinde ve 20 cm derinliinde kutulardr. Daha byk kutular da kullanlabilir ancak toprakla doldurulduunda bu kutular tamak zor olabilir. Kutularn tabanna 0,5 cm apnda matkapla 10 tane kadar delik almaldr. Tabana tl yaylabilir. Delikler fazla suyun akmasn salayacak, tabana yaylan tlde hem topran hem de topraksolucanlarnn deliklerden kmasn nleyecektir. retilmelerinde yaam ortam olarak deiik karmlar kullanlabilir. Ama en uygun karm 1/3 orannda toprak ve 2/3 orannda organik madde karmdr. Uygun organik madde kaynaklarnn banda hayvan gbresi gelir. Bunun iin yanm koyun gbresi uygundur. Bunun yansra rm yaprak, kuru ot, saman, imen gibi solucanlara besin olabilecek maddeler de konulabilir. Toprak ar slak olmayacak ekilde srekli nemli tutulmaldr. Kutunun zerine konacak dk vatl, parlak k veren bir ampulde topraksolucanlarnn yzeye kmalarn ve kutudan kamalarn nleyecektir. Aporrectodea caliginosa, Lumbricus rubellus ve Octolasion lacteum gibi trler yaygn olarak kltr yaplan trlerden bazlardr.

Trkiye Topraksolucanlar
Bugne kadar lkemizde yaplan almalarn sonularna gre Trkiye faunasna ait toplam topraksolucan tr says 75dir. Ancak yaplacak almalarla bu saynn ok daha artacana kesin gzyle baklmaktadr. Lumbricus terrestris en yaygn ve en iyi bilinen topraksolucan trlerinden biridir ve bu yzden birok kaynakta rnek tr olarak verilir. Belki bu nedenle lkemizde tm

11

topraksolucanlarnn bu isim altnda tek bir tr olduu yanlgs yaygndr. Oysa bugn, zerinde tartmalar devam etmekle birlikte tm dnya zerinde 250-700 arasnda, genel olarak kabul edilen gre gre 500n zerinde topraksolucan tr yaamaktadr. Dier yandan Lumbricus terrestris trne Trkiyede hi rastlanmamtr.

TRKYE TRLER ve KKENLER

Tr Eisenia kattoulasi Zicsi & Michalis, 1981 ?Allolobophora brunnecephala Kvavadze, 1985 Dendrobaena alpina armeniaca (Rosa, 1893) Dendrobaena decipiens (Michaelsen, 1910) Dendrobaena montana (Michaelsen, 1910) Dendrobaena pentheri (Rosa, 1905) Dendrobaena ressli Zicsi, 1973 Dendrobaena schmidti marinae Kvavadze, 1985 Dendrobaena schmidti tellermanica Perel, 1966 Eisenia grandis grandis (Michaelsen, 1907) Eisenia grandis polysegmentica Kvavadze, 1973 Eisenia hydrophilica Kvavadze, 1979 Eiseniella colchidica Perel, 1967 Dendrobaena byblica byblica (Rosa, 1893) Eiseniella neapolitana (rley, 1885) Octodrilus complanatus (Dugs, 1828) Aporrectodea jassyensis jassyensis (Michaelsen, 1891) Helodrilus patriarchalis (Rosa, 1893) Murchieona minuscula (Rosa, 1896) Allolobophora immaculata Omodeo & Rota, 1989 Aporrectodea handlirschi mahnerti (Zicsi, 1973) Cernosvitovia schweigeri Zicsi, 1973 Dendrobaena bruna Omodeo & Rota, 1989 Dendrobaena fridericae Omodeo & Rota, 1989 Dendrobaena fridericae uludagi Omodeo & Rota, 1991 Dendrobaena mahunkai Csuzdi, Pavlek & Msrlolu 2007 Dendrobaena nivalis Omodeo & Rota 1989 Dendrobaena omodeoi Csuzdi, Pavlek & Msrlolu, 2007 Kkeni Balkan-Anadolu tr Kafkas-Anadolu tr Kafkas-Anadolu tr Kafkas-Anadolu tr Kafkas-Anadolu tr Kafkas-Anadolu tr Kafkas-Anadolu tr Kafkas-Anadolu tr Kafkas-Anadolu tr Kafkas-Anadolu tr Kafkas-Anadolu tr Kafkas-Anadolu tr Kafkas-Anadolu tr Akdeniz evresi tr Akdeniz evresi tr Akdeniz evresi tr Dou Akdeniz Tr Dou Akdeniz Tr Dou Akdeniz Tr Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik

12

Dendrobaena orientaloides Zicsi, 1985 Dendrobaena persimilis Omodeo & Rota, 1989 Dendrobaena perula Omodeo & Rota, 1989 Dendrobaena proandra Omodeo & Rota, 1989 Dendrobaena sp. Eophila cavazzutii cavazzutii Omodeo, 1988 Eophila cavazzutii pascuorum Omodeo, 1988 Fitzingeria loebli Zicsi, 1985 Healyella baloghi (Zicsi, 1981) Healyella boluana Omodeo & Rota, 1989 Healyella mariae Omodeo & Rota, 1989 Healyella michaelseni Omodeo & Rota, 1989 Healyella naja Omodeo & Rota, 1989 Healyella schweigeri (Zicsi, 1981) Healyella zapparolii Omodeo & Rota, 1989 Dendrobaena pantaleonis eutypica Omodeo & Rota, 1989 Perelia hatayica Csuzdi, Pavlek & Msrlolu, 2007 Spermophorodrilus simsoni Omodeo & Rota, 1989 Spermophorodrilus vignai Omodeo & Rota, 1989 Dendrobaena orientalis Cernosvitov, 1940 Dendrobaena hauseri Zicsi, 1973 Dendrobaena samarigera (Rosa, 1893) Dendrobaena semitica (Rosa, 1893) Healyella syriaca (Rosa, 1893) Perelia galileana Csuzdi & Pavlek, 2005 Allolobophora chlorotica (Savigny, 1826) Aporrectodea caliginosa (Savigny, 1826) Aporrectodea rosea (Savigny, 1826) Dendrobaena hortensis (Michaelsen, 1890) Dendrobaena veneta veneta (Rosa, 1884) Dendrodrilus rubidus rubidus (Savigny, 1826) Dendrodrilus rubidus subrubicundus (Eisen, 1874) Eisenia fetida (Savigy, 1826) Eiseniella tetraedra tetraedra (Savigny, 1826) Lumbricus rubellus Hoffmeister, 1843

Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik Endemik Levanten Levanten-Anadolu ? Levanten-Anadolu Levanten Levanten-Anadolu Levanten-Anadolu Peregrin Peregrin Peregrin Peregrin Peregrin Peregrin Peregrin Peregrin Peregrin Peregrin

13

Octolasion lacteum (rley, 1881) Allolobophora leoni Michaelsen, 1891 Aporrectodea dubiosa dubiosa (rley, 1881) Aporrectodea handlirschi handlirshi (Rosa, 1897) Dendrobaena attemsi (Michaelsen, 1902) Octodrilus transpadanus (Rosa, 1884) Proctodrilus tuberculatus (ernosvitov, 1935)

Peregrin Trans-Ege Trans-Ege Trans-Ege Trans-Ege Trans-Ege Trans-Ege

Lumbricidae familyas dnda lkemizde bulunan topraksolucan familyalar ve bunlara ait trler.
Familya ACANTHODRILIDAE Claus, 1880 CRIODRILIDAE Vejdovsky, 1884 MEGASCOLECIDAE Michaelsen Tr Microscolex phosphoreus (Duges, 1837) Criodrilus lacuum Michaelsen, 1899 Amynthas corticis (Kingberg, 1867) Amynthas gracilis (Kingberg, 1867) Metaphire californica (Kinberg, 1867)

Yrd. Do. Dr. Mete MISIRLIOLU Eskiehir Osmangazi niversitesi Biyoloji Blm

KAYNAKLAR Babel U., Ehrmann O. and Krebs M. (1992) Relationships between earthworms and some plants species in a meadow. Soil Biology and Biochemistry, 24, 1477-1481. Baker G. H., (1983) Distribution, abundance and species associations of earthworms (Lumbricidae) in a reclaimed peat soil in Ireland. Holarctic Ecology, 6, 74-80. Baker G.H., (1994), Earthworm, new discoveries, Rural Research, A CSIRO Quarterly, 163, 19-23. Baker G. H. (1998a) The ecology, management and benefits of earthworms in agricultural soils, with particular reference to southern Australia. In Earthworm Ecology (Ed. C. A. Edwards) pp. 229-257. (Soil and Water Conservation Service: Anykey, IA).

14

Baker G.H., (1998b) Recognising and responding to the influences of agriculture and other land-use practices on soil fauna in Australia. Applied Soil Ecology, 9, 303-310. Baker, G. H., Barrett V. J., Grey-Gardner R., Buckerfield J. C., (1992a) The life history and abundance of the introduced earthworms Aporrectodea trapezoides and A. caliginosa (Annelida: Lumbricidae) in pasture soils in the Mount Lofty Ranges, South Australia. Australian Journal of Ecology, 17, 177-188. Baker G.H. and Lee K. E. (1992) Earthworms. In Soil Sampling and Methods of Analysis (M. R. Carter, Ed) pp. 359-371. Canadian Society of Soil Science. Lewis Publishers, Boca Raton, FL. Baker G.H., Carter P. J., Barrett V. J., Kilpin G. P., Buckerfield J. C., Dalby P. R. (1994) The introduction and management of earthworms to improve soil structure and fertility in South-eastern Australia. In Soil Biota. Management in Sustainable Farming Systems (C. E. Pankhurst, B. M. Doube, V. V. S. R. Gupta and P. R. Grace, Eds). Pp.42-49. CSIRO, Melbourne. Baker G. H., Barrett V. J., Carter P. J., Buckerfield J. C., Williams P. M. L., Kilpin G. P. (1995) Abundance of earthworms in soils used for cereal production in south-eastern Australia and their role in reducing soil acidity. In Plant Soil nteractions at low pH. (Eds. R.A. Date, N. J. Grundon, G. E. Rayment and M. E. Probert) pp.213-218 (Kluwer Academic Publishers. Dordrecht). Baker G. H., Thumlert T. A., Meisel L. S., Carter P. J., Kilpin G. P. (1997a) Earthworms Downunder: A survey of the earthworm fauna of urban and agricultural soils in Australia. Soil Biology and Biochemistry, 29, 589-597. Baker G.H., Williams P. M. L., Carter P. J., Long N. R. (1997b) Influence of Lumbricid earthworms on yield and quality of wheat and clover in Glasshouse trials. Soil Biology and Biochemistry, 29, 599-602. Baker G.H., Carter P. J., Barrett V. J. (1999b) Influence of earthworms, Aporrectodea spp. (Lumbricidae), on pasture production in south-eastern Australia. Australian Journal of Soil Research, 50, 1247-1257. Baker G.H., Carter P. J., Barrett V. J. (1999c) Influence of earthworms, Aporrectodea spp. (Lumbricidae), on lime burial in pasture soils in south-eastern Australia. Australian Journal of Soil Research, 37, 831-845. Binet F. and Curmi P. (1992) Structural effects of Lumbricus terrestris (Oligochaeta: Lumbricidae) on the soil organic matter system: Micromorfological observations and autoradiographs. Soil Biology and Biochemistry, 24, 1519-1523. Bouche M. B. (1972) Lombriciens de France. Ecologie et Systematique. Annales de Zoologie-Ecologie Animale. 72(2), 671 p. Buckerfield J. C. (1992) Eathworm populations in dryland cropping soils under conservation-tillage in South Australia. Soil Biology and Biochemistry, 24, 1667-1672. Butt K. R. (1993) Reproduction and growth of three deep-burrowing earthworms (Lumbricidae) in laboratory culture in order to assess production for soil restoration. Biology and fertility of Soils, 16, 135-138.

15

Csuzdi Cs, Pavlek T. and Msrlolu M. (2007). Earthworms (Oligochaeta: Lumbricidae, Criodrilidae and Acanthodrilidae) of Hatay Province, Turkey, with description of three new lumbricids. Acta Zoologica Hungarica 53(4): 347-361. Csuzdi, Cs., Zicsi, A. (2003) Earthworms of Hungary (Annelida: Oligochaeta; Lumbricidae). Hungarian Natural history Museum Budapest, pp 271. Csuzdi Cs., Zicsi A., Msrlolu M. (2006) An annotated checklist of the earthworm fauna of Turkey (Oligochaeta: Lumbricidae) Zootaxa 1175: 129. alar M. (1952) Omurgasz Hayvanlar, Anatomi-Sistematik, st. niv. Yaynlar: 445, Fen Fak. Yay. No: 1, stanbul. Demirsoy A. (1998) Omurgaszlar=Invertebrata, Bcekler Dnda, Cilt II/Ksm I, kinci bask METEKSAN Yaynlar, Ankara, 1210 s. Dorit R. L., Walker W. F. Jr, Barnes R. D.. (1991) Zoology. International Edition. Saunders College Publishing ISBN 0-03-030504-7, 1009 p. Dymond P. et al. (1997) Density and distribution of Dendrobaena octaedra (Lumbricidae) in aspen and pine forests in the Canadian Rocky Mountains (Alberta). Soil Biology and Biochemistry, 29, 265-273. Edwards C. A. and Bater J. E. (1992) The use of earthworms in environmental management. Soil Biology and Biochemistry, 24, 1683-1689. Edwards W. M., Shipitalo M. J., Traina S. J., Edwards C. A. and Owens L. B. (1992) Role of Lumbricus terrestris (L.) burrows on quality of infiltrating water. Soil Biology and Biochemistry, 24, 1555-1561. Fayolle L., Michaud H., Cluzeau D. and Stawiecki J. (1997) Influence of temperature and food source on the life cycle of the earthworm Dendrobaena veneta (Oligochaeta). Soil Biology and Biochemistry, 29, 747-750. Lee K. E. (1983a) The influence of earthworms and termites on soil nitrogen cycling. In New Trends in Soil Biology (Eds. Ph. Lebrun, H. M. Andre, A. de Medts, C. Gregoire-Wibo and G. Wauthy) 35-48 (Dieu-Brichart: Louvain-la-Neuve). Lee K. E. (1983b) Soil animals and pedological processes. In Soils: An Australian Wievpoint 629-644 (CSIRO Aust.: Melbourne/ Academic press, London). Lee K. E. (1991) The Diversity of Soil Organisms. In The Biodiversity of Microorganisms and Invertebrates: Its Role in Sustainable Agriculture (Ed. D. L. Hawksworth) 73-87. (CAB International, Wallingford). Lee K. E. (1994a) The biodiversity of soil organisms, Applied Soil Ecology, 1, 251-254. Lee K. E. (1994b) Subsoil Management Techniques, In Advances in Soil Science (Eds. N. S. Jayawardane and B. A. Stewart) 211-243. Lewis Publishers, Boca Raton, FL.

16

Lee K. E. (1995) Earthworms and Sustainable Land use, (P. F. Hendrix Ed.) 215-233. Lewis publishers, Boca Raton, FL. Lee K. E. and Pankhurst C. E. (1992) Soil Organisms and Sustainable Productivity, Soil Biology and Biochemistry, 30, 855-892. Msrlolu . M. (2001b) Doann Gnll Bahvanlar: Topraksolucanlar, TBTAK Bilim ve Teknik Dergisi, Say: 408, 78-80 s. Msrlolu . M. (2001c) Topraksolucan ve Ekolojik nemleri, Popler Bilim Dergisi, Say: 96, 21-23 s. Msrlolu . M. (2002a) Trkiye Lumbricidae (Topraksolucanlar) Tr Listesi ve Yayllar, (Kitap Blm, Genel Zoocorafya ve Trkiye Zoocorafyas, Yazar: Prof. Dr. Ali DEMRSOY, 1007 s.) 624-633. Msrlolu . M. (2002b) The earthworms (Oligochaeta: Lumbricidae) of Eskiehir City, Turkey. Megadrilogica 9(3): 17-20. Msrlolu M. (2004) Earthworm Records From Different Parts of Anatolia. Megadrilogica 10 (1): 1-4. Msrlolu M. (2004) Topraksolucanlarnn yarar nedir? Hrriyet Bilim, Say: 135, s. 19. Msrlolu M. (2005) Topraksolucanlar, Cumhuriyet Bilim-Teknik, Say: 979, s. 19. Msrlolu, M. (2007) New records of two peregrine megascolecid earthworms from Turkey (Oligochaeta: Megascolecidae) Zoology in the Middle East 40, 116-117. Msrlolu M. (2007) The Earthworm Fauna of the Kocaeli (zmit) City Centre (Oligochaeta, Lumbricidae), Tr. Jr. of Zool. 31: 353-356. Msrlolu M., Pavlek T. and Csuzdi Cs. (2007) Earthworm Biodiversity in Turkey: An Overview, 3rd International Oligochaeta Taxonomy Meeting, uluslar aras bildiri. Msrlolu M. (2007) Toprak Hayvanlar, Popler Bilim Dergisi, Say: 165, s. 18-23. Michaelsen W. (1910) Zur Kenntnis der Lumbriciden und ihrer Verbreitung. Ann. Mus. Zool. Ac. Imp. Sc. St. Petersburg, 15: 1-74. Omodeo P., (1952) Oligocheti della Turchia. Annuario Dellistituto Museo D Zoologia Della Universita D Napoli, 4, 1-20. Omodeo P., (1955) Lombrichi cavernicoli di Grecia e Turchia, raccolti dal Dr. K. Lindberg. Annuario Dellistituto Museo D Zoologia Della Universita D Napoli, 7, 1-16. Omodeo P. (2000) Evolution and biogeography of Megadriles (Annelida, Clitellata), Ital. J. Zool., 67: 179-201.

17

Omodeo P. and Rota E., (1989) Earthworms of Turkey. Boll. Zool., 56, 167-199. Omodeo P. and Rota E., (1991) Earthworms of Turkey II. Boll. Zool., 58, 171-181. Omodeo P. and Rota E. (1999) Biogeographical patterns of terricolous oligochaetes in Turkey (Annelida: Clitellata: Lumbricidae, Enchytraeidae), Biogeographia. Vol. XX. Pechenik J. A. (1996) Biology of the Invertebrates, Wm. C. Brown Publishers, Third Edition, 554 p. Perel T. S. V. (1979) Range and Regularities in The Distribution of Earthworms of The USSR, with keys to Lumbricidae and other Megadrili (Ed. Prof. Dr. M. S. GHILAROV), Academia Nauka, Moscow, 272 p. Perel T. S. V. (1997) The Earthworms of the Fauna of Russia, Cadaster and Key, (Ed. Prof. N. M. CHERNOVA), Academia Nauka, Moscow, 101 p. Pop V. (1943) Einheimische und auslndische Lumbriciden des ungarischen National Museums in Budapest. Ann. Hist. Nat. Mus. Hung., 36: 12-24. Qiu J. P. et Bouche M. B. (1998) Liste Classee Des Taxons Valides De Lombriciens (Oligochaeta: Lumbricoidea), Apres Letude Des Trois Cinquieme Dentre-Eux. Doc. Pedozool. ntegrol., 4, 17, 181-200. Reynolds J. (1977) The Earthworms (Lumbricidae and Sparganophilidae) of Ontario. Royal Ontario Museum Life Sciences Miscellaneous Publications, 141 s. Rosa D. (1893) Revisione dei Lumbricidi. Mem. R. Acc. Sci., Torino, s.2, 43: 399-476. Rosa D. (1905) Terricolen. In: Ergebnisse einer naturwissenschaftlichen Reise zum Erdschias-Dag. Ann. Naturhist. Hofmus. Wien, 20: 104-106. Shakir S. H. and Dindal D. L. (1997) Density and biomass of earthworms in forest and herbaceous microecosystems in central New York, North America. Soil Biology and Biochemistry, 29, 275-285. Sims R. W. and Gerard B. M. (1999) Earthworms. Syn. Br. Fauna No.31. Linn.Soc. Lond., London, 169 p. Zicsi A., (1973) Regenwrmer (Oligochaeta: Lumbricidae) aus der Trkei. Acta Zoologica Academiae Scientiarum Hungaricae, 19, 217-232.

18