TNH QUNG NG TRONG DH CH DNG M T CNG TH C

ng Vn Quy t T v t l CN Tr ng THPT Nguy n c M u, Qu nh L u, Ngh An

1
Nh ta bi t, bi ton tm qung ng i c t th i i m t
1
n th i i m t
2
trong dao ng i u ha
l m t bi ton kh ph c t p. M t s HS khi g p lo i bi ton ny th ng lng tng v c r t nhi u tr ng
h p x y ra. M i tr ng h p l i c m t cng th c tnh, nn gy kh khn cho HS khi ph i nh nhi u
tr ng h p. Cch gi i thng th ng m ta th ng g p l:
Phn tch: t
2
t
1
= nT + At (n eN; 0 At < T). Qung ng i c trong th i gian nT l S
1
= 4nA,
trong th i gian At l S
2
. Qung ng t ng c ng l S = S
1
+ S
2
. Tnh S
2
nh sau:
Xc nh:
1 1 2 2
1 1 2 2
Acos( ) Acos( )

sin( ) sin( )
x t x t
v
v A t v A t


= + = +

= + = +

(v
1
v v
2
ch c n xc nh d u)
* N u v
1
v
2
0
2 2 1
2 2 1
0, 5.
0, 5. 4
T t S x x
t T S A x x
A < =

A > =

* N u v
1
v
2
< 0
1 2 1 2
1 2 1 2
0 2
0 2
v S A x x
v S A x x
> =

< = + +

Chnh v qu nhi u tr ng h p, nhi u cng th c tnh nn ti t ra v n : li u c m t cng th c tnh

S cho t t c cc tr ng h p hay khng? Cu h i ny lm ti suy ngh, trn tr r t nhi u. V i m c ch
chia s v tham kh o ki n ph n h i c a cc th y, c v cc em HS nh m hon thi n h n n i dung c a
bi vi t. Ti xin a ra m t cng th c tnh S. R t mong s ng gp ki n chn thnh cng th c cu i
cng ngy cng g n h n, p h n v d nh h n.
I. Thnh l p cng th c
L p t s : l e) ( p ) nguyn ( n
2 / T
t t
1 2
+ =

(v i 0 p <1)
2
T
p
2
T
n t t
1 2
+ =
t
2
T
n t t
1 2
A + = v i
2
T
t < A
Trong kho ng th i gian
2
T
n qung ng v t i c l: S
1
= 2nA
V n y l trong kho ng th i gian t v t i c qung ng S
2
b ng bao nhiu?
By gi ta s tnh S
2
.
Ta d dng xc nh c v tr x
1
v x
2
ng v i th i i m t
1
v t
2
.
Khng m t tnh t ng qut, gi s : x
2
> x
1
> 0
Ta c th bi u di n x
1
v x
2
ln tr c Ox nh hnh v :
Ta c cc kh nng c th x y ra nh sau:
- Tr ng h p 1. n l s ch n: n = 2
N u n l s ch n th ch c ch n r ng, sau kho ng th i
gian
2
T
n k t th i i m t
1
v t s tr l i v tr x
1
v theo h ng c . V trong kho ng th i gian t cu i v t
i t x
1
n x
2
. L i c 2 tr ng h p c th x y ra:
Th nh t: V t i t x
1
n x
2
m khng i chi u. Hay ni cch khc, trong kho ng th i gian t ny v t
khng n v tr bin.
Th hai: V t i t x
1
n x
2
m i chi u. Hay ni cch khc, trong kho ng th i gian t ny v t n v
tr bin r i quay tr l i.
- Tr ng h p 2. n l s l : n = 2 +1 ( nguyn)
0
x
1
x
2
-A
A
0
x
1
x
2
-A
A
x
0
x
1
x
2
-A
A
x
TNH QUNG NG TRONG DH CH DNG M T CNG TH C
ng Vn Quy t T v t l CN Tr ng THPT Nguy n c M u, Qu nh L u, Ngh An
2
0
x
1
x
2
-A
A
x
0
x
1
x
2
-A
A
x
-x
1
0
x
1
x
2
-A
A
N u n l s l th ch c ch n r ng, sau kho ng th i gian
2
T
n k t th i i m t
1
v t s n v tr -x
1
, i
x ng v i x
1
qua g c t a . V trong kho ng th i gian t cu i v t i t v tr -x
1
n x
2
.
Tr ng h p ny c ng c hai kh nng c th x y ra:
Th nh t: V t i t -x
1
n x
2
m khng i chi u. Hay ni cch khc, trong kho ng th i gian t ny v t
khng n v tr bin.
Th hai: V t i t -x
1
n x
2
i chi u. Hay ni cch khc, trong kho ng th i gian t ny v t n v tr
bin r i quay l i.
Nh cc nh n xt trn, i u ta quan tm l: n l s ch n hay l v v t c i chi u hay khng trong
kho ng th i gian t cu i.
V n th nh t: n ch n hay l th r t n gi n. V ch c n th c hi n php tnh: n=
1
]
1

2 / T
t t
1 2
V n th hai: trong kho ng th i gian t cu i, v t c i chi u hay khng? bi t c i u ny th ta
xt xem t th i i m t
1
+nT/2 n th i i m t
2
v t c t v n t c b ng 0 khng?
V n t c b ng khng khi:
sin( t+ ) = 0
e

e
t
= t = + e
k
t k t (v i k l s nguyn)
V ta ang xt t t
1
+nT/2 n t
2
nn:
2 1
t t
2
nT
t < < + hay:
2 1
t
2
nT
t <
e

e
t
< +
k
t

+ < < +
t

+
T
t 2
k n
T
t 2
2 1
(*)
C cc kh nng sau s x y ra:
- Khng t n t i gi tr no c a k th a mn (*), tr ng h p ny ng v i v t khng n bin trong kho ng
th i gian t cu i.
- N u t n t i k th a mn (*) th ch c duy nh t m t gi tr c a k. N u k l s ch n th v t s n bin
d ng, n u k l s l th v t s n bin m.
n y ta quy c m t gi tr c a m nh sau:
- N u khng t n t i gi tr no c a k th m =0. (v t khng i chi u trong t)
- N u t n t i gi tr c a k th m =1. (v t i chi u)
Ta quy c thm, n u khng t n t i gi tr no c a k th k =0
T ng k t l i ta th y nh sau:
n ch n; m =0 v k =0: S
2
= |x
2
-x
1
|
n ch n; m=1, n u:

+ + =
=
1 2
1 2
x x A 2 k
x x A 2 k
2
2
S : l e
S : chan
n l ; m =0 v k =0: S
2
= |x
2
+x
1
|
0
x
1
x
2
-A
A
x
-x
1
0
x
1
x
2
-A
A
x
-x
1
TNH QUNG NG TRONG DH CH DNG M T CNG TH C
ng Vn Quy t T v t l CN Tr ng THPT Nguy n c M u, Qu nh L u, Ngh An
3
0
x
1
x
2
-A
A
x
-x
1
n l ; m=1; n u:

+ =
+ =
1 2
1 2
x x A 2 k
x x A 2 k
2
2
S : l e
S : chan
T cc k t qu trn ta c cng th c tnh qung ng nh sau:
, ) , )
1 2
x ) n k cos( x ) m k cos( mA 2 nA 2 S t + t + + + =
Tm l i, cc b c gi i theo ph ng php ny l:
B c 1: Tnh n t : n =
1
]
1

T
) t t ( 2
1 2
v tnh x
1
, x
2
B c 2: Tnh k t :
t

+ < < +
t

+
T
t 2
k n
T
t 2
2 1
v quy c:

=
= =
1 m : th k tai ton Neu
0 m va 0 k : th k tai ton khong Neu
B c 3: Thay cc gi tr c a n, m, k vo cng th c: , ) , )
1 2
x ) n k cos( x ) m k cos( mA 2 nA 2 S t + t + + + =
Ch : Cc gi tr c a cos(k+m) v cos(k+n) ch nh n m t trong hai gi tr -1 ho c 1.
II. V n d ng.
Bi ton 1. M t v t dao ng i u ho theo ph ng trnh x = 12cos(50t- t/2) (cm). Tnh qung ng
v t i c trong th i gian t/12 s, k t lc b t u dao ng:
A. 90cm B. 96 cm C. 102 cm D. 108 cm
B c 1: Tnh n: n = =
1
]
1

T
) t t ( 2
1 2
4; x
1
= 0; x
2
= 6cm
B c 2: Tnh k:
t

+ < < +
t

+
T
t 2
k n
T
t 2
2 1
66 , 3 k 5 , 3
2
1
6
25
k 4
2
1
< < < < + , khng t n t i gi tr no c a k v y: k=0 v m=0
B c 3: Thay cc gi tr v a tm c trn vo cng th c:
, ) , )
1 2
x ) n k cos( x ) m k cos( mA 2 nA 2 S t + t + + + = ta tm c:
S = 2.4.12+|6-0|= 102cm. p n C
Bi ton 2: M t v t dao ng i u ha d c theo tr c Ox v i ph ng trnh: x = 6cos(4tt - t/3) cm. Qung
ng v t i c t th i i m t
1
= 2/3 (s) n th i i m t
2
= 37/12 (s) l:
A. 141 cm B. 96 cm C. 21cm D. 117 cm
B c 1: Tnh n: n = =
1
]
1

T
) t t ( 2
1 2
9; x
1
= 3cm; x
2
= 6cm.
B c 2: Tnh k:
t

+ < < +
t

+
T
t 2
k n
T
t 2
2 1
12 k 33 , 11 < <
khng t n t i gi tr no c a k, v y: k=0; m=0
B c 3: Thay cc gi tr v a tm c trn vo cng th c:
, ) , )
1 2
x ) n k cos( x ) m k cos( mA 2 nA 2 S t + t + + + = ta tm c:
S = 2.9.6+|6+3|= 117 cm. p n D.
Bi ton 3. M t v t dao ng i u ha d c theo tr c Ox v i ph ng trnh: x = 2cos(2tt - t/12) cm.
Qung ng v t i c t th i i m t
1
= 17/24 (s) n th i i m t
2
= 25/8 (s) l:
A. 16,6 cm B. 20cm C. 18,3 cm D. 19,3 cm
B c 1: Tnh n: n = =
1
]
1

T
) t t ( 2
1 2
4; x
1
= -1 cm; x
2
= 1,73 cm.
B c 2: Tnh k:
t

+ < < +
t

+
T
t 2
k n
T
t 2
2 1
125 , 6 k 33 , 5 < < . v y: k=6; m=1
B c 3: Thay cc gi tr v a tm c trn vo cng th c:
, ) , )
1 2
x ) n k cos( x ) m k cos( mA 2 nA 2 S t + t + + + = ta tm c:
S = 2.4.2+|2.2-1,73+1|= 19,27 19,3 cm. p n D.
TNH QUNG NG TRONG DH CH DNG M T CNG TH C
ng Vn Quy t T v t l CN Tr ng THPT Nguy n c M u, Qu nh L u, Ngh An
4
Bi ton 4. M t v t dao ng i u ha d c theo tr c Ox v i ph ng trnh: x = 8cos(4tt +t/6) cm. Qung
ng v t i c t th i i m t
1
= 2,375 (s) n th i i m t
2
= 4,75 (s) l:
A. 149 cm B. 77 cm C. 117 cm D. 69 cm
B c 1: Tnh n: n = =
1
]
1

T
) t t ( 2
1 2
9; x
1
= 4 cm; x
2
= -6,93 cm.
B c 2: Tnh k:
t

+ < < +
t

+
T
t 2
k n
T
t 2
2 1
16 , 19 k 66 , 18 < < . v y: k=19; m=1
B c 3: Thay cc gi tr v a tm c trn vo cng th c:
, ) , )
1 2
x ) n k cos( x ) m k cos( mA 2 nA 2 S t + t + + + = ta tm c:
S = 2.9.8+|2.8-6,93-4|= 149 cm. p n A.
III. Bi t p lm thm.
Bi 1: M t v t dao ng i u ho theo ph ng trnh ) 3 / 2 t 2 cos( 4 x t t = (cm). Qung ng v t i
c sau th i gian t=2,25s k t lc b t u dao ng l:
A. 37,46 cm. B. 30,54 cm. C. 38,93 cm. D.34 cm.
Bi 2: M t v t dao ng i u ho v i ph ng trnh x = 2cos(2 t- /2) cm. Qung ng v t i c t
th i i m t
1
=1/12 s n t
2
=11/4 s l
A. 5 cm B. 22 3 + cm C. 4 3 + cm D. 21 cm
Bi 3: M t v t dao ng i u ha d c theo tr c Ox v i ph ng trnh: x = 5cos(tt + 2t/3) cm. Qung
ng v t i c t th i i m t
1
= 2 (s) n th i i m t
2
= 19/3 (s) l:
A. 42,5 cm B. 35 cm C. 22,5cm D. 45 cm
Bi 4: M t v t dao ng i u ha d c theo tr c Ox v i ph ng trnh: x = 2cos(2tt - t/12) cm. Qung
ng v t i c t th i i m t
1
= 17/24 (s) n th i i m t
2
= 23/8 (s) l:
A. 16 cm B. 20 cm C. 24cm D. 18 cm