TRNG I HC Y KHOA THI NGUYN B MN MT

BI GING MT
(Lu hnh ni b)

THI NGUYN, 2008

BIN SON BS CKII. Hong Th Lc GVC. ThS. V Quang Dng BS CKI. Nguyn Minh Hi TS. Mai Quc Tng ThS. V Th Kim Lin BIN TP GVC. ThS. V Quang Dng

LI NI U T nm hc 2005 - 2006, B mn Mt bin son ti liu hc tp cho cc i tng hc sinh chnh quy, chuyn tu, v lp ring theo cc ch KAS thuc d n Vit Nam - H Lan c thng nht trong 8 trng i hc Y ca nc ta hng nm. Ti liu hc tp u c chnh sa li theo hng kt hp c kin thc c bn ca chuyn nghnh Mt v cp nht cc kin thc mi trong v ngoi nc. y l mt ti liu cn thit cho hc sinh hc tp v cho cc bc s tuyn c s tham kho khi lm vic. Mc d B mn c rt nhiu c gng, xong trong vic bin son ti liu hc tp chc chn vn cn nhiu thiu st, rt mong c s gp ca qu ng nghip xa gn ln sau vic bin son c tt hn. Xin trn trng cm n. B MN MT TRNG I HC Y KHOA THI NGUYN

Mc lc
Phn I: BI GING L THUYT GII PHU V SINH L MT NG DNG TRONG LM SNG ........................5 TH LC - TT KHC X .........................................................................................17 MT........................................................................................................................24 M MT.......................................................................................................................31 BNH VIM KT MC ..............................................................................................37 BNH MT HT .........................................................................................................43 VIM LOT GIC MC.............................................................................................50 VIM MNG B O ...............................................................................................57 BNH GLCM ..........................................................................................................63 C THU TINH TH ...............................................................................................67 CHN THNG MT................................................................................................72 BNG MT ..................................................................................................................80 MT V CC BNH TON THN ..........................................................................85 Phn II: BI GING THC HNH PHNG PHP KHM MT....................................................................................97 PHNG PHP TH TH LC...............................................................................100 PHNG PHP TH KNH.....................................................................................103 PHNG PHP O NHN P................................................................................105 PHNG PHP O TH TRNG C LNG................................................107 CHP, LO.................................................................................................................108 MNG THT...............................................................................................................110 QUM .........................................................................................................................111 LY D VT KT MC, GIC MC NNG .........................................................113 CC THUC THNG DNG TRONG NHN KHOA .......................................114 CCH TRA THUC VO MT...............................................................................117 TI LIU THAM KHO ...........................................................................................119 BNG KIM (DNG CHO DY HC)...................................................................121 PHNG PHP TH TH LC...............................................................................121 PHNG PHP TH KNH.....................................................................................122 PHNG PHP NHUM GIC MC BNG DD FLUORESCEIN 1% ..............123 PHNG PHP O TH TRNG C LNG................................................124 PHNG PHP O NHN P C LNG.......................................................125 PHNG PHP O NHN P................................................................................126 LY D VT NNG GIC MC .............................................................................127 CCH TRA THUC VO MT...............................................................................128 CCH RA MT B BNG HO CHT ...............................................................129 BM RA L O...................................................................................................130

Phn I BI GING L THUYT

GII PHU V SINH L MT NG DNG TRONG LM SNG

Mc tiu 1. Trnh by c cu to v chc nng sinh l ca nhn cu, mi mt v h mt. 2. V v gii thch chnh xc thit b dc nhn cu v s ng dn nc mt. Ni dung Mt l mt gic quan m nhim chc nng th gic, gip ta nhn bit c cc mi trng xung quanh, to iu kin cho tr tu con ngi pht trin. C khong 90% lng thng tin c nhn bit qua mt. C quan th gic gm c 3 phn: + Nhn cu. + Cc b phn ph cn nhn cu. + ng dn truyn thn kinh. 1. NHN CU 1.1 Hnh dng v kch thc Nhn cu c hnh dng mt qu cu nh, c to bi v v cc t chc bn trong. Nhn cu nm trung tm h mt, trc ca nhn cu so vi trc h mt chch 230 ln trn.

Hnh 1: Cc ng knh ca nhn cu - Ngi trng thnh: 5

+ Trc trc sau + Xch o + Trc ngang + Trc dc. + Trng lng + Dung tch

: 23 - 24 mm : T ni thp nht n ni cao nht l 74,9 mm. : 24,1 mm. : 23,6. : 7g : 6,3ml

- Tr s sinh : Trc trc sau: 1617,5 mm. 1.2. Cu to Nhn cu c to bi 3 lp mng xp st vo nhau. T ngoi vo trong: 1.2.1. V bc nhn cu: gic mc chim 1/5 pha trc, 4/5 pha sau l cng mc. Tip ip gia gic mc v cng mc l vng ra. Vng ra l mc gii phu quan trng v hu ht cc phu thut i phu u lin quan n vng ra v nhiu bnh mt c biu hin ti vng ra. * Gic mc: - Gic mc hnh chm cu, c bn knh cong l 7,6 - 7,8 mm. Nu cong qu hoc bt qu u dn n bnh l. - Gic mc c cng sut hi t l 45 i p. - dy ca gic mc: trung tm 0,8 mm, gn ra l 1 mm. - Cu to ca gic mc gm c 5 lp, t ngoi vo trong gm: + Mng biu m rt mng c kh nng phc hi sau tn thng. + Mng Bowmann rt mng. + Lp m nhc chim 9/10 chiu dy ca gic mc . + Mng Descemet c kh nng n hi. + Mng ni m c tm quan trng trong vic bo v tnh cht trong sut ca gic mc, khi ni m tn thng kh phc hi. Mng Bowmann, lp m nhc, mng Descemet khi tn thng bao gi cng li di chng so trn gic mc. Cm gic gic mc do nhnh V1 thuc dy thn kinh sinh ba (dy thn kinh V) chi phi, tn cng bi cc n thn kinh tp trung b mt ca gic mc. Gic mc l mt mng trong sut khng c mch mu, nui dng gic mc nh 6

qu trnh thm thu t mch mu quanh ra v cc cht dinh dng c trong thu dch v nc mt. * Cng mc: - Cng mc l mt mng trng c, rt dai, pha trc tip ip vi gic mc qua vng ra, pha sau c l thng cho dy thn kinh th gic i qua. Mt ngoi lin quan ti v tr bm ca cc c vn ng nhn cu v bao te non, mt trong tip ip vi hc mc. - Cng mc c kh nng n lm, dai, kh rch, nhim v ca cng mc l che ch ni nhn, mt vt rch nh cng mc cng d dn n nguy c nhim trng.

1.2.2. Mng b o: Mng b o l mt mng lin kt lng lo cha nhiu mch mu v t bo sc t en. Mng ny gm c 3 phn, t trc ra sau: Mng mt, th mi, hc mc. * Mng mt: hnh trn c l thng gia trn nh ng xu gi l ng t. Mng mt nm sau gic mc, pha trc thu tinh th ngn cch ra tin phng v hu phng. - Tin phng l mt khoang, pha trc l mt sau ca gic mc, pha sau l mt trc ca mng mt v mt phn mt trc thu tinh th. Bnh thng tin phng su khong 3mm, su nht t trung tm gic mc ti mt trc thu tinh th, tin phng nng dn ra chu bin v kt thc gc tin phng. - Hu phng l mt khoang, pha trc mt sau ca mng mt, pha sau l thu 7

tinh th v cc dy chng zinn. - Bnh thng kch thc ng t khong 3 - 4 mm. ng t c th gin to hn ni nh sng thp v co nh hn ni nh sng cao. S co, gin ca ng t gi l phn x ng t c tc dng iu chnh cho lng nh sng vo vng mc thch hp nh ca vt c hin ln r nt nht. Vic theo di phn x ng t khng ch quan trng i vi cc bnh v mt m cn rt cn cho vic chn on v theo di nhng trng thi bnh l c lin quan n cc bnh ton thn. Cc loi phn x ng t. - Phn x ng t vi nh sng: xut hin rt sm t lc thai nhi thng th su v cng l phn x cui cng khi cht. + Phn x ng t i vi nh sng trc tip: chiu n vo mt no th ng t mt co li b n ng t gin. + Phn x ng cm: chiu n vo mt ny th ng t mt kia co li - Phn x qui t v iu tit: bo bnh nhn nhn ra xa v cc, ta quan st ng t. Sau bo bnh nhn nhn c hai mt vo mt ngn tay cch xa mt 30 cm, ta s thy ng t co li ng thi c hai mt quy t v pha mi. - Phn x ng t vi cm gic au: khi ngi bnh chu mt cn au nh au , b kp vo da tht... th ng t gin ra t t, sau t nhin co nh hn lc cha au, sau ng t gin khong 2 pht ri co li dn. - Phn x ng t thuc v no: bnh thng v no c ch trung tm co ng t. Khi v no ngng c ch trung tm ny th ng t co li (Gp trong gic ng). Nhng thay i khng bnh thng ca phn x ng t. - Phn x ng t li hoc mt: gp trong cc bnh: vim vng mc trung tm, m mt do ru, do ht thuc l, bnh giang mai, bnh Glcm. - Gin ng t: ng t gi c thng bng nh c hai h thng thn kinh ph giao cm (s III) lm co ng t v thn kinh giao cm lm gin ng t. + Gin ng t do lit ph giao cm thng do: cc nhim trng ca h thng thn kinh nh: Vim no do vi rt, un vn, vim mng no m giai on cui. Cc khi u trong no, phnh ng mch trong no. Trong chn thng s no ng t gin phn x (-) th t vong khong 95%, ng t gin phn x (+) th t vong khong 30%. + Gin ng t do thuc: thuc lm lit ph giao cm nh dung dch atropin, homatropin. Thuc lm cng h thng giao cm nh cocain. 8

+ Gin ng t do cc bnh mt: glcm, chn thng ng dp nhn cu, m mt hon ton do bt k nguyn nhn no. + Gin ng t do cc trng thi bnh l ton thn nh: Hu ht cc loi hn m. Hu ht cc ng c do thuc ng, tr ng c mocphin v cc ch phm ca n Trong cn sn git, ngt. - Co ng t: do rt nhiu nguyn nhn. Nhng nguyn nhn thng gp do: + Chn thng s no: nu co ng t m phn x ng t cn, tin lng t vong khong 40%. Nu co ng t m phn x ng t mt th tin lng t vong chim khong 70%. + Do ng c mocphin, do u r huyt cao. + Do vim mng no cp, vim tai gia m, vim tnh mch xoang hang cp, tn thng chn p khe bm... + Do cc bnh ti mt nh. vim mng b o, vt thng xuyn thng nhn cu gy xp tin phng. Sau cc th phu thut m tin phng gy h nhn p t ngt. + Do cc thuc gy co ng t nh: pilocacpin, eserin. * Th mi: th mi bt u t chn mng mt ti hc mc pha sau, do dy thn kinh III chi phi, c nhim v: + Tham gia iu tit nhn r vt gn. + Tit ra thu dch: thnh phn thu dch gm 98,75% l nc, cc cht rn khc chim 1,25% trong c protein 0,02%, ng rt t 0,002% vitamin C, axit lactic cao hn trong mu v c nhiu cc cht in gii khc. Thu dch c nhim v nui dng nhn cu v tham gia vo qu trinh iu ho nhn p. Nhn p ngi bnh thng l 19 + 5mmHg, s chnh lch nhn p cng mt thi im gia hai mt khng qu 5mmHg, s chnh lch nhn p bui sng v bui chiu ca mt mt cng khng qu 5mmHg. - S lu thng thu dch: thu dch do th m tit ra nm hu phng, qua b ng t ra tin phng, qua gc tin phng (Vng b Trabeculum ng Schlemm tnh mch nc tnh mch thng cng mc tnh mch h mt tnh mch mt. V mt l do no con ng lu thng thu dch b cn tr s dn ti tng nhn p. - Vai tr sinh l ca nhn p: gi cho nhn cu c hnh dng nht nh m bo chc nng quang hc ca mt. Gi cho s thng bng tun hon ca nhn cu 9

bo m dinh dng bn trong ca nhn cu. Ri lon nhn p dn n ri lon chc nng th gic. Nhn p chu s nh hng ca cng cng mc; khi lng tun hon mch mc, dch knh v vai tr chi phi ca thn kinh, c bit s lu thng thu dch gi vai tr ch yu trong vic iu ho nhn p. Goldmann a ra cng thc ni ln s lin quan gia nhn p v cc yu t chi phi: Po = D. R + Pv Trong : Po: Nhn p (19 + 5 mmHg) Pv: p lc tnh mch (9 - 10 mmHg) D: Lu lng thu dch trong mt n vi thi gian (l,9 mm3/pht). R: Tr lu, l sc cn gc tin phng. * Hc mc: Hc mc tip theo th mi, mt ngoi tip ip vi cng mc, pha trong tip ip vi vng mc, pha sau kt thc gai th. Hc mc l mt mng lin kt lng leo c cha nhiu mch mu v t bo sc t en. Nhim v ca hc mc: + Nui dng nhn cu. + To cho nhn cu thnh mt bung ti nh ca vt c in r trn vng mc. 1. 2.3. Vng mc: Vng mc bao bc mt trong ca nhn cu. Vng mc l mng thn kinh to bi nhiu lp t bo nhng quan trng nht l: - Lp t bo chp v gy: cn gi l lp t bo cm gic. Nhim v lp ny l tip nhn mi kch thch ca nh sng t ngoi cnh. T bo chp ch hot ng ban ngy gip ta phn bit c hnh dng, kch thc, mu sc ca mi vt. C khong 6 triu t bo chp, c tp trung nhiu nht vng hong im, cng xa hong im lng t bo chp cng gim dn, v vy th lc vng hong im cao nht (10/10 20/10). C khong 120 triu t bo gy. T bo gy ch hot ng vo ban m. Ch : Khi soi y mt thy hong im hnh bu dc nm ngang c ng knh khong 3 mm, gia c chm sng gi l nh trung tm. Lp t bo hai cc v a cc: ch yu lm nhim v dn truyn thn kinh. Cc si thn kinh tp trung li trc khi chui ra khi nhn cu a th hay cn gi l gai th. a th hnh trn hoc hnh qu xoan c ng knh khong 1,5 mm, y khng c t bo chp v t bo gy v vy khng c chc nng th gic, do ngi ta cn 10

gi gai th l im m. Mi ngi c hai im m hai mt nhng trn thc t im m khng biu hin trn lm sng v c th trng ca hai mt giao nhau. Cc si thn kinh gai th chui ra khi nhn cu to thnh dy thn kinh th gic (dy thn kinh s II).

1. Biu m sc t 4. Ht ngoi 7. Ri trong 10 Gii hn trong

2. T bo chp, gy 5. Ri ngoi 8. T bo hch

3. Gii hn ngoi 6. Ht trong 9. Si th gic

Hnh 3: Cu to vng mc - Huyt qun: ng mch trung tm vng mc bt ngun t ng mch mt ti nhn cu khi cch cc sau ca nhn cu khong 14mm, ng mch chui vo gia trc thn kinh th gic i ti vng mc a th. a th ng mch chia lm hai nhnh: trn, di. Mi nhnh li tip tc phn i cho ta hai nhnh: + Nhnh ng mch thi dng trn v ng mch mi trn. + Nhnh ng mch thi dng di v ng mch mi di. Cc nhnh tip tc phn i mi i vo nui dng cc vng vng mc tng ng. Nu mt nhnh ng mch no b tc th c vng vng mc bi tn thng 11

v khng c nui dng. i song song vi ng mch trung tm vng mc c tnh mch trung tm vng mc. 1.2.4. Cc mi trng trong sut. - Gic mc (xem phn trn) - Thu dch (xem phn trn) - Thu tinh th: thu tinh th l mt thu knh c hai mt li, nm pha sau mng mi, trc dch knh, c treo vo c th mi bng cc dy chng Zinn. Dy chng Zinn c c im: ngi tr dy chng Zinn dai, kh t, khi tui cng cao dy chng Zinn cng mnh dn v d t. Thu tinh th c cng sut hi t +12 D n +14 D. Thu tinh th c ba phn: bao, v v nhn. + Bao: c bao trc v bao sau. Bao sau li hn bao trc. ngi tr bao sau dnh lin vi mng hyaloid ca dch knh, n 25 tui hai mng ny bt u tch ra to thnh khoang o gi l khoang Berger. Nh c c im ny i vi tui gi ta c th tin hnh phu thut ly thu tinh th c trong bao. + V: cn gi l nhn trng thnh. + Nhn: cn gi l nhn bo thai. Thu tinh th khng c mch mu v thn kinh, dinh dng nh vo qu trnh thm thu cc cht dinh dng c trong thu dch qua v bc. Cc qu trnh chuyn ho y rt hay ri lon v gy nn c thu tinh th. Nhim v thu tinh th: tham gia vo qu trnh iu tit nhn r mi vt gn. khi tui cao hin tng lo ho lm cho thu tinh th co gin km do vy khng th ko tiu im v ng trn vng mc nn khi nhn gn khng r, mun nhn r phi xa l hin tng lo th, thng t 40 tui tr ln. Khi thu tinh th c lm mt m, nu khng c phu thut bnh nhn s m.

Hnh 4. Cu to thu tinh th - Dch knh: Chim ton b bn phn sau ca nhn cu, trong sut, khng
12

c mch mu v thn kinh. Dch knh ly nhy ging nh lng trng trng. Khi dch knh mt i khng c kh nng ti to. 1.2.5. Cc c vn ng nhn cu v thn kinh chi phi: Tn c Thng trn Thng di Thng trong Nguyn u . vng zinn Vng zinn Vng zinn Bm tn H/v ng nhn cu TK chi Pi III III III VI IV III

Cch ra 7,7mm Ln trn Cch ra 6,5mm Xung di Cch ria 5,5mm Vo trong Cch ra 7mm Ra ngoi Xung di Ra ngoi Ln trn ra ngoi

Thng ngoi Vng zinn Cho ln Cho b L thi gic

Ngoi trn Cc sau N.C Gc di Ngoi di trong b h mt cc sau N.C

13

2. CC B PHN PH CN NHN CU Cc b phn ph cn nhn cu gm 3 phn: H mt, mi mt v l b, Nhim v ca cc b phn ny l bo v nhn cu. 2.1. H mt Mi ngi c hai h mt. H mt do xng nn s, xng mt, xng thi dng hp thnh mt hnh chp c 4 thnh, mt inh quay vo trong s, y quay ra pha ngoi. - nh h mt thng vi nn s bng hai l: l th gic c dy thn kinh s II v ng mch mt i qua. (ng mch mt l mt nhnh bn ca ng mch cnh trong c tch ra trong s khi ng mch ny xoang hang chui ra). Khe bm c vng zinn bm vo, chui qua vng zinn c dy thn kinh III, IV, V, VI. Thn kinh mi, l, trn, tnh mch mt v dy thn kinh hm trn (VI) i qua phn ngoi ca vng zinn. - y h mt l mt khung xng hnh bu dc c 4 b. + B trn 1/3 trong c lm trn h, y dng dc c cho ln bm vo, thn kinh trn h v thn kinh trn i qua, 1/3 ngoi c dy thn kinh l. + B ngoi xng dy c dy chng mi ngoi bm vo. + B trong c mng l v ti l nm trong mng l... + B di cch im gia 10mm c l di h cho dy thn kinh hm trn i qua. 2.2. Mi mt Mi mt c hai mi, mi trn v mi di. B mi: c b trc, b sau. B trc c lng mi cong ra ngoi. Cnh chn lng mi c tuyn b, tuyn m hi. Khi cc tuyn ny bi vim gy nn lo. Nhim v ca mi mt l bo v nhn cu. Cu to mi c 4 lp, k t ngoi vo trong gm: + Lp da mi v t chc di da: da mng mn, t chc di da lng ln c cha nhiu mch mu. + Lp c: c hai c vn ng, c nng mi trn do dy thn kinh II chi phi, c ny lit dn n sp mi. C vng cung mi do dy thn kinh VII chi phi, nhim v l khp mi, c ny b lit lm cho mt nhm khng kn l du hiu Charler ben (+). + Lp sn mi l mt t chc x cng, cha tuyn ch nhy Meibomius, tuyn ny vim s gy nn chp. + Lp kt mc gm c 3 phn: phn ph mt trong mi gi l kt mc mi, phn ph ln cng mc gi l kt mc nhn cu, phn ni tip gia kt mc mi v kt mc 14

nhn cu gi l kt mc cng . C bn cng : cng trn, cng di, cng trong, cng ngoi.

2.3. L b 2.3.1. B phn ch tit nc mt. gm tuyn l chnh v tuyn l ph: - Tuyn l chnh nm gc ngoi trn, thnh trn h mt, bnh thng khng s thy. - Tuyn l chnh ch tit nc mt khi c xc ng lnh nh khc, ci chy nc mt hoc c mt tc ng mnh vo mt. - Tuyn l ph gm: tuyn Krause, Wolfring nm ri rc kt mc mi v k mc cng . Tuyn l ny tit nc mt thng xuyn cho mt lun lun t. Nhim 15

v ca nc mt l dinh dng v bo v kt mc, gic mc. 2.3.2 ng dn nc mt. Nc mt do tuyn l tit ra, sau khi chan ho khp b mt kt mc, gic mc nc mt c y vo h l gc trong mt, sau ngm qua 2 im l trn, di i vo tiu l qun trn, di, ng l chung, ti l ri qua c ti l i n ng l mi, cui cng i xung hng. ngi bnh thng sau khi tra thuc 2 - 3 pht thy ming ng, chng t ng dn nc mt thng. Nu v mt l do no ng ny b tc s c triu chng chy nc mt thng xuyn c ngy ln m.

scopyrl.ghi. San ten Pharmaceutcal Co.ltd Hnh 7. S o ng dn nc mt 3. NG DN TRUYN THN KINH Tr ca cc t bo hai cc v a cc sau khi tp trung gai th i ra khi nhn cu to thnh dy thn kinh th gic gi l dy s II. ng thn kinh th gic i t mt ti v no vng chm l trng khu th gic gm: Dy thn kinh th gic, giao thoa th gic, gii th gic, th gi ngoi, tia th v v no vng chm l trung khu th gic.

16

TH LC - TT KHC X
Mc tiu 1. Trnh by c nh ngha th lc v tt khc x, phn loi tt khc x v cc yu t nh hng. 2. Trnh by c phng php th th 1c v phng php th knh. 4. Trnh by c cch phng chng tt cn th hc ng. Ni dung 1. C IM DCH T HC - Hin nay, trn th gii c khong 40 triu ngi m v khong 110 triu ngi b gim th lc cc mc khc nhau trong tt khc x l mt trong nhng 17

nguyn nhn chnh. - T l cn th hc sinh ph thng nc ta ngy cng tng, hin mc tng i cao khong l0 - 20%, tng ng vi mt s nc chu khc (Trung Quc, Triu tin, Thi Lan, Mng c). - Kt qu nghin cu ca nhiu tc gi trong v ngoi nc u cho thy + T l cn th trong hc sinh tng dn, tng theo tui v cp hc * H Ni (1998), t l cn th hc sinh: 15,1% Tiu hc: 10,3% THCS: 15,9% THPT: 20,2% * Thnh ph H Ch Mnh (1994), t l cn th hc sinh: THCS: 9,75% THPT: 1 8,4% * i loan (1983), t l cn th hc sinh: Tiu hc: 13 27% THCS: 28 69% THPT: 79 89% + T l cn th thnh ph cao hn nng thn: * H Ni (1999), t l cn th hc sinh ni thnh: 31,95%; Ngoi thnh: 11,75%. * Thi Nguyn (2000), t l cn th hc sinh ni thnh: 10,78%; Ngoi thnh: 3,53% + T l cn th n cao hn nam: * H Ni (1999), t l cn thi hc sinh nam: 15,4%; n: 17,90% * Thi Nguyn (2000), t l cn th hc sinh nam: 4,20%; n: 10,55% khu vc ng Nam , T chc Y t Th gii t chc 3 hi ngh lin quc gia v phng chng m lo. Hi ngh ln th 3 c t chc ti Vit Nam nm 2000 ti H Ni vi ch chnh l tt khc x, do c t l ngi mc bnh ngy cng cao, c bit la tui thanh thiu nin, nhng hin nay vn cha c quan tm ng mc. 2. NH NGHA TH LC V TT KHC X 2.1. Th lc: th lc l kh nng ca mt nhn bit r cc chi tit. Hay ni cch 18

khc, th lc l kh nng ca mt nhn thc ring bit 2 im gn nhau. 2.2. Tt khc x: Tt khc x l mt thiu st quang hc ca mt khin cho nh sng khi i qua gic mc v th thu tinh khng to thnh tiu im r nt trn vng mc. - Mt bnh thng hay cn gi l mt chnh th: nh ca vt c hi t trn vng mc. Mt c tiu im sau khng nm trn vng mc gi l mt c tt khc x. 3. CC YU T NH HNG N TH LC V TT KHC X C nhiu yu t nh hng n th lc v gy tt khc x. Trong , ni bt mt s yu t sau: - Tui: Theo thng k ti phng khm Vin Mt nm 1999, c 34.340 lt ngi ti khm khc x, trong c 70% l tr em. Tnh trng cng tng t mt s thnh ph ln. Nh vy, tui tr m c t l gim th lc cao s rt nh hng n vic hc tp v cng tc sau ny. nhng ngi c tui cng c t l mc mt s bnh mt gy gim th lc kh cao nh: c thu tinh th tui gi, glcm, ri lon iu tit... - iu kin lm vic, hc tp: + Chng trnh hc tp ca tr em ngy cng nng n, ngoi thi gian hc trng, vic t chc dy thm hc thm lm cho gnh nng lm vic ca mt vt qu sc ca tr em. + Tip xc qu nhiu vi tr chi in t, truyn tranh cht lng km, ti vi, my vi tnh... + Din tch trng, lp hc, kch thc bn gh, chiu sng ti cc lp hc cn cha m bo tiu chun rt nhiu trng hc + Hc sinh khng thc hin ng v sinh trong hc tp nh: ngi ci u thp, c sch qu gn, nh sng khng ... + Tt c cc yu t nguy c trn nu khng c ch can thip s tc ng xu, gy gim th lc v c bit d gy mt s bnh hc ng, trong c tt cn th. 4. PHNG PHP O TH LC 4.1. Nguyn tc o thi lc - Bnh nhn ngi cch bng th lc 5m - chiu sng ca bng th lc l 100 lux - Nu th trong bung ti phi bnh nhn thch nghi khong 10 - 15 pht - Phi th ln lt tng mt mt, khi th mt n phi bt mt kia 4.2. Phng php th th lc 19

- Dng bng th lc: ln lt cho bnh nhn c tng hng ch t trn xung di. Khi no khng c c na th dng li, ghi kt qu th lc tng ng vi hng trn. V d: + MP: c c hng ch to nht (tng ng lao) c c hng ch th hai (tng ng 2/10) c c hng ch th ba (tng ng 3/10) Khng c c hng ch th t (tng ng 4/10) + Ghi kt qu: MP th lc 3/10 + Cng c th c t hng ch nh nht bn di ln, c c hng no ghi lun th lc tng ng vi hng . - m ngn tay: nu hng ch to nht (1/10), khng c c, cho bnh nhn m ngn tay. Ghi khong cch bnh nhn m ngn tay ng xa nht li. V d: MP th lc NT 4m - Bng bn tay: nu khng m c ngn tay, ta khua bn tay trc mt bnh nhn, ghi kt qu: Th lc MP BBT 20cm, MT BBT 30 cm.. . - Sng ti: nu khng nhn bit c bng bn tay, dng n chiu trc tip vo mt bnh nhn, nu nhn bit c, ghi kt qu: ST (+); Nu khng nhn bit c, ghi kt qu: ST (-). Th lc ST (-) l chc nng th gic mt hon ton, khng cn kh nng cu cha. 4.3. nh gi mc th lc: nh gi mc th lc theo phn loi ca t chc Y t Th gii: + Th lc >7/10: Bnh thng + Th lc >3/10 - 7/10: Gim + Th lc NT 3m 3/10: Gim nhiu + Th lc < NT 3m: M 5. PHN LOI TT KHC X Tt khc x gm c: cn th, vin th, lon th. - Cn th, vin th xp vo tt khc x hnh cu (khc x mi kinh tuyn nh nhau). - Lon th gi l khc x khng hnh cu (Khc x khng ging nhau cc (kinh tuyn). 5.1. Cn th 5.1.1. nh ngha: cn th l mt c tiu im sau nm trc vng mc. V vy 20

mt cn th khng nhn r mi vt cch xa mt 5 mt. Th lc nhn xa di 10/10. 5.1.2. Nguyn nhn: - Do ng knh trc sau ca nhn cu qu di (gi l cn th trc) - Gic mc qu cong - Tng cng sut hi t, gp trong trng hp thu tinh th c giai on u. 5.1.3. Phn loi cn th v lm sng. Cn th c chia lm 2 loi: Tt cn th, v bnh cn th - Tt cn th: Cn nh khng qu 7 i p. Bnh xut hin t lc b, tin trin t t sut trong qu trnh pht trin ca c th; khi c th ngng pht trin th tt cn th cng ngng. Biu hin lm sng: + Nhn xa khng r mun nhn r vt phi nhn gn. tui i hc tr phi ngi bn u mi nhn r ch vit trn bng. + Khi cho eo knh phn k thch hp th lc tng nhiu. - Bnh cn th: Cn t 7 i p tr ln. Bnh tin trin ngy cng nng, bao gi cng km theo tn thng y mt, bnh c tnh cht di truyn. Trong gia nh b, m, hoc i ng, b truyn cho con chu. Biu hin lm sng: + Nhn xa khng r, mun nhn r phi vt st tn mt. + Mt to, li, km linh hot. + Soi y mt thy hc vng mc gin mng; c th thy lim cn th. + iu chnh bng knh th lc khng tng hoc tng rt t. 5.2. Vin th 5.2.1. inh ngha: Vin th l mt c tiu im sau nm pha sau vng mc, nhn xa v nhn gn u khng r nn mt lun lun phi iu tit ko nh ca vt ra pha trc trng ln vng mc. 5.2.2. Nguyn nhn: - Do nhn cu nh, trc trc sau ca nhn cu qu ngn (vin th trc). - cong gic mc qu t. - Khng c thu tinh th do bm sinh hoc sau phu thut ly thu tinh th. 5.2.3. Lm sng v tin trin: - Mt tr em t khi sinh ra cho n 3 tui bao gi cng c vin th sinh l t 2 n 3 i p. Vin th ny mt i khi tr c 5 6 tui, nu khng mt th n s tn ti 21

mi. - Trn lm sng vin th biu hin: + Mt m c nhn xa v nhn gn. + Hay mi mt, c khi chy nc mt do mt lun lun phi iu tit. + Mt vin th thng nh hn mt bnh thng. 6. CHN ON TT KHC X HNH CU Chn on tt khc x hnh cu c 2 phng php: 6.1. Phng php ch quan (Dondes): Phng php ny n gin, thun tin v n ch cn mt hp knh v mt bng thi lc. Tuy nhin ch da vo ch quan ca bnh nhn nn cn cha tht chnh xc, do khng loi tr c s iu tit ca mt. Phng php ny thng c dng tuyn c s. 6.2 Phng php khch quan: - Soi bng ng t (Streak retinoscopy): ngi o c th xc nh chnh xc tnh trng khc x ca mt vi knh soi bng ng t bng cachs chiu khe sng ca my ngang qua ng t ri quan st bng hng phn chiu qua cc thu knh c cng sut khc nhau. Phng php ny i hi phng tin v iu kin phc tp hn nn t c p dng. - o khc x t ng (Autorefrato meter): l mt phng php khch quan chnh xc chn on tt khc x. Nhng v my t tin nn cn cha c s dng rng ri. 7. IU TR 7.1. Nguyn tc th knh: - Bin nhn ngi cch bng th lc 5m - chiu Sng ca bng th lc l 100 lux - Nu th trong bung ti phi bnh nhn thch nghi khong 10 - 15 pht. Phi th knh ln lt tng mt mt, khi th mt n phi bt mt kia. Sau mi th knh 2 mt. 7.2. Phng php th knh v chn knh: - i tng th knh: nhng trng hp th lc t 7/10 tr xung, th knh l cho bnh nhn thy th lc tng (thng tng 3/10 tr ln mi c gi tr), ta c th ngh n th lc gim do tt khc x v cn th knh cho bnh nhn. 22

- Cch th: Cho th ln lt t s knh nh nht, n s knh ln nht t th lc cao nht. Th tip n khi s knh tip theo m th lc gim i, dng li chn knh v ghi n knh. Cc s inh thng chnh nhau 0,25 - 0,5 i p. Knh hi t c quy nh nh du (+), Knh phn k c quy nh nh du (-). V d: Bnh nhn A c th lc 2 mt l 5/10, cho th knh l th lc tng 10/10. + Bc 1: hi xem bnh nhn nhn gn r hn hay c nhn xa v gn u khng r. Nu nhn gn r hn thng l b cn th. Ta nn th knh phn k trc, nu qua knh phn k th lc khng tng ta chuyn th knh hi t. Nu c hai loi knh trn th lc khng tng th phi cho th knh lon th. + Bc2: * Bnh nhn th knh phn k, cho th ln lt tng s knh, kt qu: - 0,25 ip - 0,50 ip - 0,75 ip - 100 ip - 125 ip th lc = 5/10 th lc = 7/10 th lc = 10/10 th lc = 10/10 th lc = 8/1 0

Ta chn s knh cn th cho bnh nhn theo nguyn tc chn s knh phn k thp nht t th lc cao nht: chn s knh 0,75 ip . * Bnh nhn th knh hi t: cho th ln lt tng s knh, kt qu: + 0,25 i + 0 50 ip + 0,75 ip + 1 00 i p + 1 25 ip th lc = 5/10 th lc = 7/10 th lc = 10/10 th lc = 1 0/1 0 th lc = 8/1 0

Ta chn s knh vin th cho bnh nhn theo nguyn tc chn s knh hi t cao nht t th lc cao nht: chn s knh + 1,00 ip . + Bc 3: sau khi th knh xong, ta chn s knh ph hp cho vo gng knh bnh nhn eo trong thi gian 30 pht. Nu nhn r khng c biu hin chong vng chng mt th l s knh ph hp, ta ghi n knh cho bnh nhn. Knh eo gia hai mt chnh lch khc x khng qu 3 ip, nn cho mt nh s knh, mt nng hn gim s knh. - Ch : th knh c sch (knh lo) cho nhng ngi cao tui, thng t 40 23

tui tr ln. Cho bnh nhn th knh hi t t s nh nht n s ph hp nht nhn r ch nh bnh thng khong cch 30 - 35 cm. Sau khi chn knh cho tng mt, ta cho knh vo gng bnh nhn eo trong thi gian 30 pht khng c biu hin chong vng, chng mt th knh l ph hp, ta ghi n knh cho bnh nhn.

7.3. iu tr bng thuc: - Gim iu tit. Thuc lit iu tit - Gim co tht ng t: Dn ng t bng Tropicol, Homatropin - Tng cng dinh dng: Vitamin A, C, E, D, Can xi, Tobicom. - Vi bnh cn nng nn cho ung thm du c, philatp, v dng cc thuc gin mch nh Vitamin PP, Divascol... 7.4. iu tr bng phu thut: C nhiu phng php phu thut c p dng: - Phu thut tng cng rn chc ca cng mc. - T 1972, Fyodorov, rch gic mc hnh nan hoa cha cn th - Vit Nam, phu thut Laser excimer cha cn th c p dng t 1990. Hin nay, trn th gii ang c nhiu phng php phu thut mi iu tr tt khc x. 8. PHNG BNH CN TH HC NG - Ngy nay, vn v sinh trng hc rt cn c quan tm ng mc. Vic phng nga ngn chn cc bnh hc ng khng ch l vic lm ca b phn y t hc ng m cn c mi quan tm ca cc ngnh, cc cp v ca ton x hi. - Cc bin php phng bnh u cn c s tham gia tch cc ca c ngnh gio dc v ngnh y t: + Trng, lp ng tiu chun v sinh trng hc + Hc tp trong lp phi kt hp vi cc bi tp ngoi tri. + Gio dc, nhc nh hc sinh thc hin tt v sinh trong hc tp. + Xy dng chng trnh hc tp ph hp. + Ci thin iu kin hc tp: Bn gh, nh sng, gc hc tp nh...

MT
Mc tiu 1. Trnh by c cc nguyn nhn gy mt v cc hnh thi lm sng ca 24

mt. 2. Trnh by c cch x tr ban u mt s nguyn nhn gy mt. Ni dung 1. PHN LOI MT. mt l mt triu chng ca nhiu bnh. Nhiu khi mt l mt l do bnh nhn n khm mt. mt c chia lm 3 loi: mt kiu cng t kt mc, mt kiu cng t ra, mt c ph n kt mc. 1.1 mt kiu cng t kt mc: mt kiu cng t kt mc l kt mc, c th kt mc mi, kt mc cng , kt mc nhn cu hoc ton b kt mc. y hin tng cng t xy ra ch yu cc mch mu nng ca kt mc. mt kiu ny kt mc ph n t hoc khng ph n, mt c th au nhc, cm, vng nhng th lc khng gim hoc gim trong trng hp mng tht III. mt kiu cng t kt mc gp trong cc bnh: vim kt mc, xut huyt di kt mc, mng tht. 1 2. mt kiu cng t ra: Cng t ra l mt triu chng ca nhng bnh vim su. Biu hin cng t ra l mt vnh mch mu thm bao quanh ra gic mc, mch mu tha dn v pha kt mc nhn cu v cng . phn bit cng t kt mc v cng t ra ngi ta c th tra dung dch Adrenalin 0,1% vo mt, theo di sau 3 pht thy vnh mch mu khng mt i chc chn l cng t ra. i a s cc trng hp thy thuc phn bit cng t ra v cng t kt mc bng cch quan st s phn b cc mch mu, ch tra Adrenalin lm co mch khi n khng r rng. Cng t ra l cng t mch mu su, n l mt triu chng ca nhiu bnh nh: Vim lot gic mc, vim gic mc, glcm gc ng, vim mng mt th mi, chn thng mt, bng mt. mt kiu cng t ra bao gi cng c au nhc mt, gim th lc nu khng c chn on sm v iu tri kp thi s dn en m lo vnh vin. 1 3. mt c ph n kt mc: Kt mc ton b hay mt pha no , i cng vi n l s ph n ca kt mc.Tu mc m kt mc ph n nhiu hay t, c trng hp kt mc phi ra ngoi khe mi lm cho mt khng nhm kn c, mt au nhc nhng th lc khng gim. mt kiu ny gp trong bnh: Vim tuyn l chnh, lo, vim bao te non, vim thng cng mc. 2. CC HNH THI LM SNG MT 2.1. mt khng au nhc khng gim thi lc: 2.1.1. Vim kt mt cp (xem bi vim kt mc) 25

2.1.2 Vim kt mc mn tnh: - Dch t. Vim kt mc mn tnh l mt bnh ph bin nc ta, c th gp bt k la tui no v khng phn bit gii. Bnh hay gp nhng vng nng thn, ni i sng kinh t kh khn, dn tr cn thp. Bnh do nhiu nguyn nhn gy nn: Vi khun, vi rt, nm, d ng. - Biu hin lm sng: + Hi cm, chy nc mt. + C t tit t + Th lc khng gim... + Kt mc cng t nh, c khi ch hi n. - X tr: Vim kt mc mn tnh khng nguy him nhng n lm cho bnh nhn rt kh chu nh hng n lao ng v sinh hot. + Ti cng ng thuc iu tr thng dng l cc loi dung dch khng sinh nh: clorocid, gentamycin... kt hp vi m khng sinh nh: tetraxyclin, gentamycin... iu tr trong vng 7 n 10 ngy khng phi chuyn bnh nhn ln tuyn c chuyn khoa. + Ti tuyn chuyn khoa: cn lm xt nghim tm nguyn nhn iu tr. Hin nay trn th trng c rt nhiu loi dung dch, m khng sinh ph rng iu tr bnh vim kt mc nhng gi thnh cao khng phi bnh nhn no cng c iu kin s dng. Vim kt mc mn tnh thng to iu kin cho bnh mt ht xut hin v cng tin trin ko di, rt kh iu tr, cn chuyn tuyn trn ly tit t soi ti tm nm, nui cy vi khun lm khng sinh tm nguyn nhn iu tr tn gc. 2.1.3. Vim kt mc do bc x - Biu hin lm sng: bnh xut hin sau khi tip xc vi nh sng tia hn khng c knh bo h khong 6 - 12 ting. Nhc mt t ngt v d di, hai mt nhm nghin, nc mt chv dn da, rt s nh sng, thng vo lc na m. Khi khm thy ton b kt mc mi v kt mc nhn cu xung huyt, gic mc bnh thng, ng t bnh thng. X tr: tra dung dch dicain 1%, sau 5 - 10 pht bnh nhn t m mt c: Tra thm dicain vi ln th khi hn. Nn tra thm dung dch CB2 hoc dung dch vitamin A dinh dng gic mc. 2.1.4. Xut huyt di kt mc: Xut huyt di kt mc c th xy ra t nhin hay do sang chn, sau mt cn ho g hoc ngi cao huyt p. Xut huyt c khi cc b mt v tr no trn kt mc nhn cu hoc ton b kt mc nhn cu. Trng hp xut huyt do ho g thng 26

nng, ton b kt mc nhn cu nh tit. Phn ln cc trng hp xut huyt di kt mc khng au nhc mt khng m. Nhng trng hp nh iu tr ti cng ng vi cc dung dch khng sinh tra ti mt nh: clorocid, gentamycin, ung vitamin C lm tng sc bn thnh mch, ung tam tht lm tiu mu, trong thi gian iu tri bnh nhn khng c vn ng mnh nh chy nhy, cuc t, b ci... Trng hp mu chy nhiu hoc chy t nhng c gim th lc cn phi chuyn bnh nhn n c s c chuyn khoa. 2.1.5. Mng tht. Mng tht khng phi l mt bnh cp tnh hoc tin trin nhanh chng dn ti m lo, nhng n l mt trong cc bnh mt hay gp gy gim th lc v c th gy m lo. - Nguyn nhn: Mng l mt t chc tn to c hnh thnh qua qu trnh tng sn x ca t chc v thoi ho knh ca collagen, lc u kt mc sau lan n n lp biu m ca gic mc to nn mng. Qua qu trnh nghin cu thy mt s yu t c lin quan n s hnh thnh v pht trin ca mng l yu t dinh dng, khng kh, gi bi, tia nng mt tri, tia bc x, di truyn... - Dch t hc: Theo thng k nm 1996, ti Vit Nam mng tht chim 2,24% trong c 0,3% mng III lm cho th lc gim. Mng thng xut hin t tui 36 tr ln v gp nhiu tui trn 40, tui cng cao th t l bnh cng cao. Nam gp nhiu hn n do nam gii thng lm nhng cng vic tip xc vi khng kh, gi bi, nh nng nhiu hn n gii. Vng bin min trung c t l bnh cao nht trong 8 vng sinh thi. Min trung c t l bnh cao nht trong 3 min. Nhng s liu thng k ny hon ton ph hp vi c ch sinh bnh nu trn. Chn on mng da vo cc triu chng: + Cm, vng, mt lun nht l khi tip xc nhiu vi gi, bi. + Khm thy mng xut hin gc trong hay ngoi hoc c hai gc tng ng vi vng khe mi. Mng c 2 phn thn mng xo hnh cnh qut, u mng bm vo gic mc. + C 2 loi mng: Mng tin trin: c thn mng dy nhiu mch mu, u mng nham nh hnh rng ca. Mng x: thn mng mng, t mch mu, u mng trn u, trng c, khng nham nh. + Chn on mng: Mng c chia lm 3 : K mt ng thng tng tng t vng ra n b ng t v chia lm 3 phn u nhau.

27

X tr: Khng c thuc lm tan mng, iu tr mng ch yu bng phng php phu thut khi mng b su vo gic mc lm gim th lc gy nh hng n cng tc v sinh hot ca bnh nhn. Mng II, III c ch nh phu thut ti cc bnh vin chuyn khoa hoc ti cng ng do cc on lu ng thuc chuyn khoa t chc 2.2. mt au nhc khng gim thi lc: 2.2.1. Vim tuyn l chnh cp: - Dch t: Cha thy c ti liu no nu, bnh t gp. - Nguyn nhn: thng do bin chng ca quai b, cm. Bnh hay gp tui thanh thiu nin, thng b c 2 mt. - Biu hin lm sng: + au trong h mt, au chi ln trn v thi dng. + Khi thy gc ngoi mi trn sng, ph n, s thy mt khi u di di ngoi b trn h mt. Kt mc , ph n nht l gc ngoi mt. Nhn cu li ra trc, lch vo pha mi, vn ng nhn cu ra ngoi, ln trn hn ch. C th c song th, ni hch trc tai. + Ton thn st, km n mt ng, hch trc tai sng v au. 28

- X tr: chuyn bnh nhn n c s c chuyn khoa 2.2.2. Lo - Nguyn nhn: lo chnh l nht xut hin b mi, do t cu trng xm nhp vo b mi gy p xe tuyn Zeiss. Lo rt hay gp v gp mi la tui khng phn bit gii. - Biu hin: mi sng, , c im au nhi tng ng vi vng sng. Tu theo lo to hay nh m mc ph n kt mc, sng ty, mi nhiu hay t. Lo xut hin sau 3 n 4 ngy th lm m, khi khm thy vng sng c im m trng. - X tr: lo mi cho chm nng ngy 4 n 5 ln, mi ln 15 pht. Lo sng to lan to phi cho ung khng sinh cho lo thu gn. Khi lo c im m trng phi chuyn bnh nhn n c s c chuyn khoa trch. 2.2.3. Vim bao tenon: - Biu hin: + au nhc mt, khi lic mt au nhiu hn. + giai on u th lc khng b nh hng. + Vn ng nhn cu b hn ch. + Kt mc cng t, ph n nhn cu c th y ra pha trc thng trc. - X tr: chuyn bnh chn n c s c chuyn khoa 2.2.4. Vim thng cng mc: - Biu hin: mt v tr tng ng vi vng vim. Mt au khi vn ng nhn cu. Khm thy vng vim sng g ln, do mch mu tng sinh. Hay gp ngi ln, cha r nguyn nhn. - X tr: tra dung dch khng sinh, kt hp vi hydrococtison sau 5 ngy khng phi chuyn bnh nhn ln tuyn c chuyn khoa.

29

2.3. mt au nhc gim th lc: mt c au nhc gim th lc l mt hnh thi mt hay gp, c tnh cht cp cu nu khng c chn on sm v iu tr kp thi s dn ti m vnh vin. Hnh thi mt ny gp trong bnh: glcm gc ng, vim mng mt th mi, vim lot gic mc, vim gic mc. Chn on phn bit 4 bnh mt au nhc gim thi lc: Triu chng au nhc mt Bnh Glcm gc ng D di + au 1/2 u vng bn (+) M c Nng Gin Cao (-) vim mng mt th mi m , au nhiu v m vim lot gic vim gic mc mc au chi, chy au chi, chy nc mt nc mt Gim nhanh (+) Gim nhanh (+)

Th lc Cng t ra Gic mc Tin phng ng t Nhn p Phn ng th mi x tr ti c s 3. HNG X TR

Gim t ngt Gim nhanh (+)

Ta mt sau C m m, C m m, gic mc nhum Fluo (+) nhum Fluo (-) su Bnh thng Bnh thng Co nh, mo Thp (+) Bnh thng Bnh thng (-) Binh thng Binh thng (-)

Chuyn tuyn Chuyn tuyn Chuyn tuyn Chuyn tuyn c chuyn c chuyn khoa c chuyn khoa c chuyn khoa khoa

ng trc mt bnh nhn mt ngi bc s ti c s phi c thi n cn, hi k v bnh s, tin s, phi th th lc v nh gi xem th lc c gim hay khng. 30

Nhng trng hp mt khng gim th lc, c tit t thng l vim kt mc nn iu tr ti c s, sau 7 ngy khng th chuyn bnh nhn n tuyn c chuyn khoa. Tt c cc trng hp mt c gim thi lc u phi chuyn ln tuyn chuyn khoa.

M MT
Mc tiu: 1. Trnh by c nguyn nhn gy m mt t t v t ngt. 2. K ra c mt s triu chng chnh ca cc bnh gy m mt thng gp. 3. Trnh by c cch x tr mt s bnh gy m mt thng gp. Ni dung: 1. PHN LOI MC GIM TH LC THEO WHO 1.1. Khi nim v thi lc: Th lc l kh nng ca con mt nhn r cc chi tit hay ni mt cch khc th lc l kh nng ca mt phn bit c hai im gn nhau. Th lc ngi bnh thng t 10/10 n 20/10. Th lc <10/10 l th lc gim. Tt c nhng bnh nhn n khm mt u phi th th lc, nu thi lc <10/10 bt buc phi th knh l loi tr tt khc x (Xem bi th th lc v th knh) 1.2. Phn loi mc gim thi lc theo t chc y t th mi (WHO): + Th lc > 7/10: Bnh thng + Th lc > 3/10 - 7/10: Gim + Th lc NT 3m - 3/10: Gim nhiu + Th lc < NT 3m: M 1.3. Mt s c im dch t hc: M mt l mt triu chng ca nhiu nguyn nhn gy bnh ti mt. - Th gii: Theo thng k ca t chc y t th gii c khong 41 n 52 triu ngi b m hoc tn hi th gic trn th gii, trong 90% cc nc ang pht trin v 80% b m do cc bnh mt c th cha v phng c. - Vitnam: + T nm 1995 cho ti nay c rt nhiu cc cuc iu tra v cho nhiu con s thng k; Nm 1990 mt cuc iu tra c qui m ln nht ca vin Mt, iu tra 15.071 ngi 8 tnh thy nguyn nhn gy m do c TTT cao nht chim 58%, ng sau l mt ht, vim mng b o v y mt, bnh glcm, bnh gic mc, tt khc x... 31

+ Nm 1996, mt cuc iu tra v dch t hc m lo v mt s bnh v mt 13 tnh i din cho 8 vng sinh thi do vin Mt ch tr di s ch o ca GS C Nhn Ni v PGS Hong Thi Lu cho thy: T l m mt mt l 1,18%, hai mt l 1,25%; T l ngi c th lc thp l 5,8%. Nguyn nhn gy m lo 2 mt ng u l c TTT chim 70,7%, bnh glcm chim 6,3%, qum chim 5,2%, vim mng b o v bnh y mt chim 4,2%, so gic mc 2,6%. Vi nhng kt qu nghin cu trn cho ta mt nhn nh l: t l m lo nc ta cao so vi cc nc trn th gii v phn ln nguyn nhn gy m la l do cc bnh c th cha c v phng c. Vy ng trc mt trng hp b m mt cn thm khm c h thng tm ra nguyn nhn, u tin phi hi l do n khm, hi bnh s, tin s, loi tr tt khc x khm thc th pht hin b phn b tn thng v a ra c quyt nh x tr ph hp, iu tr ti cng ng hay chuyn tuyn c chuyn khoa. M mt c xp lm hai loi: * M mt t t. * M mt t ngt. 2. CC NGUYN NHN GY M MT 2.1. Cc nguyn nhn gy m mt t t: 2 1.1. M mt do tt khc x: (xem bi tt khc x) 2.1.2. M mt do ri lon iu tit: * Lo th: Lo th l hin tng ri lon v iu tit chc nng sinh l ca con mt, thng gp tui 40 tr ln do lo ho. Lo ho lm cho thu tinh th mt tnh cht n hi khng c kh nng co, gin ko tiu im v ng trn vng mc khi mt nhn gn. Biu hin lm sng khi c sch khong cch bnh thng 30cm khng r. Mun nhn r phi khong cch xa hn bnh thng hoc phi thay vo bng mt knh hi t gi l knh lo, nu khng eo knh lo mt lun lun phi iu tit nn khi c sch lu hay b mi mt, chy nc mt. tui 40 thng eo knh + 0,5 i p n 1 i p. C 5 tui th s knh tng thm t + 0,5 i p n + 1 i p. ngi c vin th th phi eo s knh lo cao hn ngi chnh th. Ngi b cn khi tui cao khng phi eo knh lo hoc eo s knh thp hn ngi chnh th. Ch ngh n lo th khi th lc nhn xa cn tt. Khi ngh n lo th ngi bc s ti cng ng phi bit t vn cho ngi bnh n c s chuyn khoa khm c chn on xc nh v x tr ng. * Gin ng t do nh thuc: Tra thuc gin ng t iu tr mt s bnh ti mt hoc soi y mt pht hin cc tn thng pha sau. Sau khi nh thuc gin ng t bnh nhn nhn mi vt khng r v b lit iu tit tm thi. Khi thuc ht tc dng ng t co li th kh 32

nng nhn li tr v bnh thng. V d tra dung dch atropin lm cho ng t gin t 7 n 10 ngy mi co li bnh thng v vy trc khi tra thuc ny phi gii thch k cho bnh nhn, cho bnh nhn ngh lao ng v khng c t li xe bt k phng tin g trong thi gian thuc cn tc dng. Hin nay c mt s thuc gin nhanh, n lm gin ng t trong thi gian t 10 pht n 15 pht v co li hon ton sau 24 ting gy phin h cho bnh nhn. 2.1.3. M mt do cc bnh thuc bn phn trc: * So gic mc: Theo thng k ca vin Mt trung ng nm 1996 so gic mc gy m 2 mt chim 2,6% cc bnh gy m ti mt. So gic mc thng do bin chng ca bnh vim gic mc, lot gic mc hoc do chn thng li, so gy gim th lc nhiu hay t ph thuc vo v tr v kch thc ca so gic mc. Nu so dy, rng, nm trung tm gic mc lm cho th lc gim nhiu c khi ch cn bng bn tay hoc s (+). Trng hp so chu bin gic mc th lc gim t hn. ng trc mt trng hp m mt m khi hi tin s c mt trong cc bnh ni trn phi dng n chiu vo gic mc xem c nhng chm hoc nhng m m khng, nu thy c hoc khng c u phi gn bnh nhn n c s c chuyn khoa khm phng bin chng nng do c bnh khc gy nn. Mt s trng hp so mi, so mng c kh nng lm mt so bng cc phng php tim hydrococtison, chy in gic mc bng dionin hoc hydrococtison ti cc c s chuyn khoa. Mt s trng hp so dy trung tm c th ghp gic mc lm tng th lc ti cc bnh vin chuyn khoa su, nhng tn km v kinh t khng phi ai cng c iu kin, mt khc phng php ny cng c trng hp khng thnh cng do mnh ghp b c. * Bnh c thu tinh th: c thu tinh th l nguyn nhn gy m lo hng u trong cc bnh gy m ti mt. Trn th gii c khong 20 triu ngi b m, hng chc triu ngi b gim th lc do thu tinh th c. Hng nm c thm khong 1,2 triu ngi b tn tt th gic. Vit Nam theo thng k 1996, Bnh c thu tinh th chim 5,96% trong loi c thu tinh th hon ton gy m 2 mt chim 0,84% trong ton dn, c mt mt chim 0,57%. c thu tinh th phn b khng u cc vng sinh thi. Min Nam c t l cao nht, sau l min Trung, min Bc c t l thp hn. Vng ng bng sng Cu Long c t l 3,56% cao nht trong 8 vng sinh thi sau n vng bin, thp nht l vng ni Ty Nguyn, vng ni pha Bc. Nam v n cng c t l khc bit. N c t l c thu tinh th ton b cao hn hn nam gii l: nam 3 1 ,3%, n l 68,7%. C s cch bit l do: tui th ca n cao hn nam, ngi ph n trong gia 33

nh c mi quan h x hi hp nn t c quan tm i cha. T l c thu tinh th hon ton gy m ngi Kinh l 1 ,94%, dn tc t hn l 1,06%. Ngi dn tc c t l c thu tinh th thp hn ngi Kinh cha gii thch c, mt iu chc chn rng ngi dn tc iu kin sinh hot, n ung, trnh dn tri thp hn ngi Kinh; iu kin chm sc sc kho ban u k c vic i khm cha bnh cn gp nhiu kh khn. Cho ti nay vn c thu tinh th v dn tc cn phi nghin cu su thm v cc mt lin quan nh yu t kh hu, ni ging v tp qun, c c mt nhn xt tho ng. * Bnh c thu tinh th c chia lm bn lot: bm sinh, bnh l, tui gi, chn thng: + c thu tinh th tui gi: Theo thng k nm 1996 t l c thu tinh th ton b 2 mt chung l 1,07%, trong loi c thu tinh th tui gi chim 96,5% (xem bi c thu tinh th tui gi). + c thu tinh th bm sinh: Xut hin khi a tr va sinh ra hoc xut hin sau vi thng vi nm. Theo thng k nm 1996 t l c thu tinh th 2 mt 13 tnh thnh l 1,07% trong c thu tinh th bm sinh chim 0,35%. Nhng trng hp c hon ton c hai mt chn on khng kh, ta thy pha sau ng t l mt mu trng. Nhng trng hp c vng chn on kh hn. Khi chn on c thu tinh th bm sinh hoc nghi ng u phi gi bnh nhn n c s chuyn khoa khm v x tr kp thi. Ni chung c thu tinh th bm sinh phi c phu thut sm gii phng th lc nu khng s dn n nhc th, tr s b m. c thu tinh th bm sinh phi c tin hnh phu thut ti cc bnh vin chuyn khoa c phng tin my mc v trnh k thut tt. Nhim v ca bc s tuyn cng ng l phi chn on cc bnh v gi bnh nhn ti kp thi. + c thu tnh th do sang chn: Mt vt thng xuyn nhn cu ng chm vo thu tinh th hoc mt sang chn ng dp nhn cu mnh cng c th lm cho thu tinh th c. Theo thng nm 1996 c thu tinh th do sang chn mt mt l 5,7%, hai mt l 0,7%. c thu tinh th do sang chn cng tin trin t t, biu hin thi lc gim dn, mt khng au nhc. Khng c thuc iu tr lm cho vng c thu tinh th tan, cn phi ch i cho thu tinh th c gn hon ton hoc hon ton mi nn m ly thu tinh th ti c s c chuyn khoa hoc cc t phu thut phng chng m lo ti c s do cc trm phng chng m lo hoc cc bnh vin tuyn trn t chc. + c thu tinh th bnh l: c mt mt chim7,3%, hai mt chim 2,1% theo thng k nm 1996. Mt s bnh ton thn lm cho thu tinh th c, ng u l bnh i tho ng. Qua nghin cu cho thy s chuyn ho Glucoza bin i trong thut tinh th dn nn s tch lu Sorbitol v nhng thay i v thm thu dn n c thu tinh th. Nhng bnh nhn i tho ng thu tinh th c tin trin nhanh hn 34

v hay gp rui trn 40. Mt s bnh ti mt nh glcm, vim mang b o lm cho thu tinh th c do thu tinh th b ngm thu dch v thiu dng lu ngy. c thu tinh th do i tho ng c th ngn chn s tin trin ca n bng iu tr tch cc bnh i ng. Hu ht cc trng hp c thu tinh th bnh l cn c phu thut khi b c hon ton hoc gn hon ton mang li nh sng cho ngi bnh. Phu thut phi c thc hin ti c s c chuyn khoa v tin lng cuc phu thut kh khn, c th gy nhiu bin chng trong phu thut v thi k hu phu. 2.1.4. M mt do cc bnh mt thuc bn phn sau: Vim mng b o v bnh y mt l mt trong 5 bnh gy m mt chim 4,2% ng th t sau c thu tinh th, glcm, qum, cao hn so gic mc. * c dch knh: c dch knh lm cho th lc gim, c th gp mi la tui. Biu hin lm sng: c cm gic rui bay hoc c mt m m che nc mt lun chuyn ng. Khi soi nh ng t ta thy c nhng th chi vi trong bung dch knh, th lc gim nhiu hay t ph thuc vo mc tin trin ca bnh. Nguyn nhn gy c dch knh thng do vim mng b o sau, cn chuyn bnh nhn ln c s chuyn khoa c chn on xc nh, iu tr ng v kp thi. * Cc bnh vng hong im v vng mc: + Vim hc vng mc trung tm: Thi lc gim, mt khng au nhc, nhn c qung en trc mt, nhn vt bin dng ng thng thnh ng cong, soi y mt thy vng hong im cng t, ph, c nhiu chm xut tit. + Thoi ho sc t vng mc: Bnh c tnh cht di truyn c biu hin th trng thu hp, qung g, th lc gim dn ri m hn. Soi y mt thy nhiu t bo xng. Tt c cc trng hp m mt ni trn cn c pht hin sm ti cng ng v chuyn bnh nhn n c s chuyn khoa ngay c iu tr kp thi ngn chn s tin trin ca bnh. 2.1.5 M mt do lc mt. Lc c nng hay gy ra m mt v khi b lc trc gic ca mt trong hai mt c s thay i, lch vo trong hay ra ngoi nh vy vt nhn khng cng trng vo vng hong im tng ng, dn dn mt lc b loi ra khi vng nhn, th lc gim st m nhiu khi soi y mt khng thy tn thng. Mt lc thng i km vi tt khc x. Cc chng trnh khm th lc hc ng c th pht hin tr b lc mt v chuyn bnh nhn n c s chuyn khoa iu tr kp thi. Phng nhc th. Phi iu tr nhc th do lc trc 6 tui, sau 6 tui kh nng hi phc t.

35

2.2. Cc nguyn nhn gy m mt t ngt: 2.2.1 M mt t ngt c tn thng y mt: * Tc ng mch trung tm vng mc: L mt bnh cp cu nhn khoa, nguyn nhn c th l bnh tim, bnh nhim khun, biu hin: M mt t ngt, mt khng au nhc. Soi y mt thy vng mc vng ng mch tc b ph trng, hong im c mu thm. * Tc tnh mch trung tm vng mc: Nguyn nhn thng do bnh tim, cao huyt p, bnh nhim khun. Biu hin: M mt nhanh, trong vng 2 - 3 ngy th lc c khi ch cn ST (+). Soi y mt thy tnh mch trung tm gin to, phnh tng on, c th thy nhng m xut huyt hnh ngn nn. Vng mc quanh a th ph n, cnh c nhng m xut tit mu vng. * Vim th thn kinh: Nguyn nhn thng do nhim khun. Biu hin lm sng: Th lc gim nhanh, soi y mt thy a th ph, vng mc quanh a th ph. * Bong vng mc: Nguyn nhn thng l do cn th nng hoc chn thng. Biu hin lm sng: Cm gic chp sng nc mt. Nhn vt bin dng, ng thng thnh ng cong. Th lc gim nhanh. Soi nh ng t c mu xm nht tng ng vi vng bong. Soi y mt thy vng mc vng bong li vo bung dch knh. Cn c siu m xc nh vng bong, mc bong. Bc s ti cng ng khi nghi b bong vng mc phi bng mt bnh nhn li v chuyn bnh nhn ln tuyn trn ngay. * Hi chng xut huyt dch knh ti pht ngi tr (bnh Eales): Nguyn nhn do vim thnh tnh mch. Biu hin lm sng ch yu th lc gim, mt khng au nhc, soi nh ng t thy ti en hoc l ch en ch hng. Bnh nh c th soi c y mt th thy c xut huyt trong bung dch knh. Bnh hay ti pht, c th gy bin chng tng nhn p. Bnh thng gp ngi tr t 18 - 25 tui. 36

2.2.2. M mt t ngt khng tn thng y mt. * Vin th thn kinh hu nhn cu: Mt m t ngt c khi t 10/l0 xung cn m ngn tay hoc ST (+), nu khng c chn on sm v iu tr kp thi s dn ti m vnh vin. Trong trng hp ny soi y mt khng thy tn thng. Bnh c th gp bt k la tui no. * Bnh Isteria (hysteria): Thng gp n tr, lm vic nhng ni tp trung ng ngi. Bnh nhn m mt thng c hai bn. Phn x ng t vi nh snh vn cn. y mt khng thy tn thng. Ch : ng trc tt c cc trng hp m mt, cc bc s ti cng ng khng th c phng tin khm xt. V trnh chn on bnh, v vy cn phi chuyn bnh nhn n c s c chuyn khoa ngay c chn on sm v iu tr kp thi phng bin chng nng gy m lo vnh vin.

BNH VIM KT MC
Mc tiu: 1. Trnh by c cc nguyn nhn v triu chng lm sng ca vim kt mc. 2. Chn on c bnh vim kt mc v iu tr c vim kt mc thng thng. 3. Trnh by c cch phng chng bnh vim kt mc. Ni dung. 1. C IM DCH T HC VIM KT MC Vim kt mc l mt bnh ph bin nc ta, gp bt k tui no, bnh hay gp nng thn ni c iu kin v sinh thp km. L mt bnh rt d ly, c khi gy thnh v dch ln, nht l vo ma h v bnh ly bng nhiu con ng. Bnh vim kt mc v bnh mt ht chim ti 70 - 80% trong tng s bnh nhn n khm mc ng ly: + Ly bng ng h hp + Ly bng tit t: qua tay, khn nc, bi, rui, nhng. 2. NGUYN NHN - Do vi khun: Lin cu, t cu, ph cu, lu cu... - Do virus: Adenovirus, Herped, Zona. - Do nm: Nm candia, nm si: - Do d ng: Cc cht tit, cn trng phn hoa, d ng thi tit, d ng thuc, d 37

ng ni sinh. - Do ho cht: axt, kim, cn, i t. - Do yu t vt l: Gi bi. 3. CC HNH THI LM SNG CA VIM KT MC - Vim kt mc bm sinh - Vim kt mc c nguyn nhn r rt v hnh thi lm sng r rt: + Vim kt mc Koch - wecks. + Vim kt mc Morax - wecks + Vim kt mc lu tr s sinh: Triu chng: Xut hin tr sau t 12 ngy, 2 mi mt mng , khng m c mt. Khm: vnh mi tr ra c nhiu m phi ra m c snh vng nh kem, m nhiu ti to rt nhanh. Kt mc ph n cng t c khi rm mu gic mc c khi b vim lot hoi t rt nhanh trong 2 - 3 ngy c th gy thng gic mc phi mng mt, vim m ton b nhn cu. c im bnh thng xy ra ng thi c 2 mt. Nguyn nhn: do vi trng lu. ng ly: Qua ng sinh dc ngi m hoc do tay, khn mt, chu ca ngi b lu.

+ Vim kt mc do vi khun bch cu(loefner): bnh thng xut hin tr trn 5 tui. Triu chng 2 mi sng hp, kt mc mi cng t thm, c mng trng ph ln, mng ny dy rt di kh bc, nu bc d chy mu, v ti to li rt nhanh, gic mc ny khng tan trong nc (gic mc tn thng do thm nhim t bo vim, c 38

th b hoi t gy nn lot trn gic mc) trng hp nng gy thu gic mc. Vim m ton b nhn cu. Ton thn trong tnh trng nhim trng, nhim c nng, gy xanh, st nhp tim nhanh, th nhanh, c th xut hin gi mc mi, hng. - Vim kt mc c ht: + Vim kt mc c ni th, in hnh l vim ht c ni th b bi, nguyn nhn do mt loi siu vi trng to (lymphogra - nulomatose - psitacoses). C nhiu hnh thi lm sng, bnh pht sinh t t, s nh sng, kt mc nhn cu nh kt mc mi v kt mc cng di rt v phi i, chy nhiu nc mt c t tit t, c rt nhiu ht trn kt mc mi di, ht mc cng mt la tui, cng chin v cng v khi v khng li so, bao gi cng c phn ng ni hch trc tai. - Vim kt mc ma xun (Vim kt mc d ng) l mt loi vim kt mc d ng theo ma. cc nc Chu u thng pht sinh vo ma xun, Vit Nam thng xut hin vo ma h t thng 5 n thng 10, bnh gp nhiu tui thanh thiu nin (7 16 tui) nam nhiu hn n. Nguyn nhn cha r rng, c tc gi cho l do d ng, c tc gi cho l do ri lon ni tit. Triu chng: C nng: mt.khng m c rng, nga mt thnh tng t, cng di cng nga i khi c chy nc mt s nh sng. Thc th: Lt mi trn thy kt mc sn mi trn, c rt nhiu nh gai ph i c hnh k nh lt gch, gia cc nh gai gn bng cc rnh, nm trong rnh l tit t nh si, dai, dnh.

Hnh 13: Vim kt mc ma xun 39

- Vim kt mc hng hch (hi chng A P C). Nguyn nhn do virus hch (Adeno virus) vim kt mc hng hch thng gy thnh v dch ln nht l vo ma h. Bnh khi pht t ngt: Mt mi sng, nhiu trng hp khng m c mt: au cm, nng dt, cm gic c ct bi trong mt, nhn khng m, c nhiu tit t, sng ng dy, tit t c th dnh cht hai mi. Khm thy kt mc ph n mng, c khi phi ra ngoi khe mi, c trng hp kt mc rn nt rm mu nht l tr nh, ton thn, c trng hp st, au hng, ni hch trc tai. Khi cc triu chng rm r trn kt mc bt u gim, c mt s bnh nhn thy chi chy nc mt, nhn m. Khm thy trn gic mc c nhng chm vim ri rc trn b mt gic mc (vim gic mc chm). 4. TRIU CHNG LM SNG CHUNG CHO CC LOI VIM KT MC - Triu chng c nng: Vim kt mc d do nguyn nhn g cng thng c chung cc triu chng sau: + au cm rt cm gic c ct bi trong mt, chy nc mt. + C nhiu tit t (ra mt) l triu chng c trng nht ca bnh vim kt mc. + Mt nhn khng m, nu c nhn m th bao gi cng c tn thng trn gic mc hoc cc bnh bn trong nhn cu. - Triu chng thc th: + Cng t mch mu (cng t kt mc). Cc mch mu lp nng ca kt mc cng t , nu vim cp c th b xut huyt thng gp vm kt mc tr em. Cn phn bit cng t mch mu nng v su. (Phn bit gia cng t kt mc v cng t ra). Cng t kt mc gp trong bnh vim kt mc, kt mc ti cng v cng cng , cng ra vng ra cng nht dn. Tra Adrenalin 1/%0 sau 3 pht kt mc trng bnh thng. Cng t ra: Mu tm thm cng ra vng ra cng , cng vo cng cng nht dn, biu hin cho cc bnh vim trong nhn cu nh bnh: Vim lot gic mc, vim mng mt th mi, bnh glcm cng t. Khi tra Adrenalin l/%o sau 3 pht kt mc vn . + Ph n kt mc do huyt tng thot ra ngoi thnh mch thm vo cc lp ca kt mc, lm cho kt mc dy, ph, phng ln trng hp nng kt thc ph n c khi phi ra ngoi khe mi. 40

+ Tit t (d mt) tit t l cht xut tit do vim, tit t c th ng li thnh cc, c khi thnh si di, n bm vo b mi, lng mi lm cho mt khng m c, tit t lm cho bnh ly lan mnh. Mng gi: L mt lp t huyt ph ln kt mc mi, kh bc, nu bc d chy mu, ti to li nhanh gp trong vim kt mc bch hu. + Ht l s tp hp ca cc lp t bo vim thnh nhng m, nhng m ny pht trin thnh ht, ht trong vim kt mc thng nm kt mc mi di v kt mc cng di, ht c chung mt la tui, khi khi khng li so (c im ny dng phn bit vi ht ca bnh mt ht). 5. CHN ON - Chn on xc nh: Da vo triu chng c nng v triu chng thc th c bit l triu chng c tit t (d mt ); C cng t kt mc. . - Chn on phn bit. + Chn on phn bit vi bnh glcm gc ng cn cp. Ging nhau: Mt u , c cng t kt mc ton b. Khc nhau ch trong bnh glcm c nhn p tng cao, th lc gim, ng t dn, mt phn x khng c tit t. + Chn on phn bit vi bnh vim mng mt th mi: Bnh vim kt mc ging vi vim mng mt th mi l mt u , c cng t kt mc ton b. Khc nhau ch trong vim mng mt th mi ng t co nh dnh mo m, th lc gim v khng c tit t. 6. IU TR - iu tr chung: + Ra mt v bm ra l o hng ngy bng nc mui sinh l 9%0. Tra cc dung dch khng sinh theo khng sinh , hoc dng 1 hoc 2 loi dung dch khng sinh sau: Dung dch cloroxit 4%. Dung dch gentamycin 0,3%, d2 thimerozan 0,3%; d2 okacin 0,3%, d2 ciloxan 0,3%. Ngy tra 4 - 6 ln. Thuc m c th dng mt trong cc loi thuc sau: M tetraxyclin 1%, m gentanlycin 0,3%, m aureomyxin 1%, trng hp nng c th dng khng sinh tim di kt mc: penixilin 200.000v / 24h, 3 ngy tim 1 ln hoc tim gentamycin. Kt hp vi ung hoc tim khng sinh ton thn. 41

Ung: tetraxyclin 0,25g x 6v/24h hoc amoxiciltn 0,5g x 4v / 24h hoc opuse 200 mg x 3v / 24h Dng t 7 n 10 ngy hoc tim penixilin 1.000.000 v/24h. hoc gentamyzin 80 mg/24h hoc cefotaxin 1g / 24h dng lin tc t 7 - 10 ngy. Dng vitamin C, B1, B2, AD3 iu tr theo cc hnh thi lm sng . + iu tr vim kt mc lu: Ti mt tra dung dch penixilin 1% c 30 pht tra 1 ln. Tim penixilin di kt mc: 50.000v/24h tim lin tc 10 ngy kt hp vi tim penixilin ton thn tim trong 10 ngy. Phng bnh: Ra mt cho tr s sinh bng thuc tm 1/5000 tra dung dch nitrat bc 0,1 % tra dung dch argyrol 3 % tra trong vng 10 ngy lin. Phng php. (r) kt hp iu tr bnh lu cho ngi m. iu tr vim kt mc do vi khun bch hu tim anatoxin bch hu 10.000v/24h tim trong vng 10 ngy . Tra dung dch penixilin 1% c 30 pht tra 1 ln, tim penixilin ton thn 500.000 v n 1000000v/24 gi tim trong vng 10 ngy. Dng thuc tr tim v cc vitamin. Phng bnh: Ra mt bng khn mt sch, chu ring, nc si ngui. Cch ly ngi bnh trnh ly t ngi ny sang ngi khc. + iu tr vim kt mc ma xun: Cha c thuc c hiu, ch yu l iu tr triu chng bng thuc c cocticit tra hoc tim di kt mc bnh hay ti pht li tra m hydrocortison 1%, m Cloroxit - H 1% ngy tra 2 ln kt hp vi tim hydrocotison di kt mc. C th iu tr bng phu thut nu nh gai to c vo gic mc th gt b cc nh gai ri v nim mc mi. + iu tr vim kt mc hng hch: Khng c thuc c hiu, v sinh mt, ra mt bng nc sch, khn mt chu ring cng mt s thuc khng sinh tra ti ch v ung ton thn tiu dit cc vi khun khc to iu kin cho bnh t khi. Dng dd cloroxit 0,4% c 30 pht tra 1 ln, do gentamyxin 0,3% ngy tra 6 ln, dociplo x 0,3% ngy tra 6 ln, thuc m tetraeyclin 1% ngy tra 2 ln, m gentamyxin 42

0,3% ngy tra 2 ln, m aureomyxin 1% ngy tra 2 ln kt hp vi ung hoc tim khng sinh ton thn. Kt hp vi sng l du hoc sng l tru. Phng bnh: Khi c ngi b vim kt mc phi cch ly bnh nhn eo khu trang, khng ra chung khn mt chu, tiu dit rui, nhng . + iu tr vim kt mc b bi: Nh thuc do aureomyxin 1%, m tetraxyclin 1%, ung sunpamt. 7. PHNG BNH - C nhn: Ra mt bng nc sch khn mt chu ring, ra tay sch trc khi s ln mt, khng tip xc vi ngi b vim kt mc, nu phi tip xc th phi eo khu trang, i ng phi nm mn. - Tp th: Mi trng v x hi phi tuyn truyn v sinh phng bnh cho tt c ngi dn trong cng ng. Tuyn truyn v cc ng ly ca bnh, ci thin mi trng sng nc sch, h x hp v snh, x l tt cc cht thi, tiu dit rui nhng.

BNH MT HT
Mc tiu : 1. Lit k c cc tn thng c bn ca bnh mt ht. 2. Trnh by c cc tiu chun chn on bnh mt ht. 3. Trnh by c cch iu tr bnh mt ht. 4. Trnh by c cch phng bnh mt ht. Ni dung: 1. NH NGHA BNH MT HT Bnh mt ht l mt vim kt mc, gic mc c hiu ly lan c tnh cht mn tnh, do vi khun Chlamydiatrachomatis gy nn. C c tnh lm sng l c nhiu ht trn kt mc qua nhiu giai on pht trin khc nhau, trn nn tng thm lu ca lp bch nang, c mng mu, c th km theo ht trn gic mc. Tt c nhng tn thng ny thng kt thc bng qu trnh lm so. 2. C IM DCH T CA BNH MT HT - T l mc bnh: + Bnh mt ht c th gp hu ht cc nc lin th gii, sau nhiu nm phng chng bnh mt ht, t l bnh mt ht gim r rt, c bit cc nc pht trin trn th gii thanh ton xong bnh mt ht. + Vit Nam t nm 1965 tr v trc bnh tht ht giai on hot tnh chim 60% n 70%, t l mc bnh cc vng khng ng u (vng bin chim 80%, vng ng bng chim 70%, vng ni chim 30%). 43

L mt bnh ng hng u trong cc bnh v mt. Sau nhiu nm phng chng bnh mt ht, t l bnh gim r rt. Nm 1990 Bc s V Cng Long iu tra v dch t hc bnh mt ht trong ton quc cho thy t l bnh mt ht hot tnh ch cn 17,5%. Bnh gp nhiu tui 17 tui n nhiu hn nam. + Hin nay, Vit Nam, mt ht vn l nguyn nhn gy m ng th t, chim ti 4,79% tng s m 2 mt ngi trn 50 tui. - Yu t nguy c: + Cc nc c nn kinh t chm pht trin, i sng thp km, phong tc tp qun lc hu, v sinh mi trng. + V sinh c nhn km: Dng chung chu, khn ra mt... - Nguyn nhn gy bnh mt ht: Do vi khun Chlamyia trachomatis, l mt loi vi khun c bit c kh nng gy bnh nim mc mt, ng sinh dc, ng h hp... - ng ly: t mt ngi ny sang mt ngi khc qua nhng vt trung gian: tay bn, khn mt, chu, nc bn, rui - ly truyn: cc tp th ng ngi, nh tr, trng hc, gia nh ng con hoc ngi thy thuc kp ht b cht ht bn vo mt. Trong 4 thi k bnh mt ht th thi k TRI, TRII, TRIIIa ly lan mnh nht. 3. CC TN THNG C BN - Tn thng trn kt mc: thm lu, ht, so. + Thm lu: l hin tng xm nhp t bo vim (t bo limpho) vo t chc bch nang ca kt mc trn lm sng thm lu lm cho kt mc dy che lp cc mch mu pha sau. + Ht: l mt tn thng c bn c dng chn on bnh mt ht, ht trong bnh mt ht pht trin qua nhiu giai on khc nhau. Bt u t ht non pht trin thnh ht trng thnh n ht chn, ri v to thnh so, ht tn ti t nht l 6 thng. Ht non: ht xut hin kt mc sn mi trn bng nhng chm vng nm ch r ca cc mch mu, gi l tin ht. Cn ht mc kt mc cng bng nhng ht ni ln hnh na bn cu gi l ht non. Ht trng thnh l nhng ht ni r trn kt mc gn nh hnh cu, ht trong v bng. Ht chn, c th c nhiu ht trng thnh c nhp vo nhau to thnh u ht, bt u c hin tng hoi t trong lng ht, lm cho ht c mu trng c, khi chm vo 44

ht rt d v. + So: So l nhng tn thng c bit nht chn on bnh mt ht, ch c ht trong bnh mt ht khi v mi li so. Hnh thi so rt phong ph, rt a dng: du chm, du phy, du sc, hnh sao, lul a gic, c khi so di, dy ct t cc mch mu ca kt mc, so nhiu gy co ko lm hp khe mi, cn cng gy nn qum. Ngoi 3 tn thng c bn trn, cn thy c gai mu: trn lm sng, gai mu l nhng nh gai c danh gii r rt, gia nh gai l mt chm mao mch. Nh gai khng phi l tn thng c hiu ca bnh mt ht, v cc loi vim kt mc mn tnh u c nh gai. - Tn thng trn gic mc c ht, thm lu, so, tn mch. + Thm lu: l s sm nhp ca t bo vim vo lp lin bo ca gic mc lm cho gic mc m c, thm lu xut hin sm ngay t giai on au ca bnh v tn ti lu hn ht. + Ht: Ht mc trn gic mc rt c gi tr chn on bnh mt ht, thng c t 28 ht mc cc trn st ra gic mc. + So: Khi ht thoi trin li di chng so vng na gic mc, di hnh thi lm ht, li lim so hoc ng vin quanh vng ra. + Tn mch, thng xut hin cc trn gic mc i khi xut hin cc di hoc ton b chu vi ca gic mc. Tn mch khng phi l tn thng c hiu ca bnh mt ht, n ch l phn ng t v ca gic mc i vi s xm nhp ca cc tc nhn vo gic mc.

45

- Cc tn thng c bn ca cc giai on: Bng phn loi thng c p dng ti Vit Nam chia bnh mt ht lm 4 giai on: . + Giai on TRI: TRIa: tin ht, ht non. TRIb: ht trng thnh chim u th. + Giai on TRII: ht chn chim u th. + Giai on TRIII l thi k lm so. TRIII so chim u th, cn ht, cn nhiu tham lu. TRIII so chim u th, ht mt cn thm lu. + TRIV: trn kt mc ch cn li so. - c im tng thi k bnh mt ht * Trn kt mc: + Giai on TRI l thi k bt u ca bnh thng gp trn n 5 tui, sm nht l 6 thng bnh mt hiu m thm i khi c t tit t, hi cm. Khm lt kt mc sm mi trn thy c tin ht, ht non cng sau 3 n 4 thng ht tng dn, pht trin ra cc v tr khc nhau ca kt mc, ht non pht trin dn thnh ht trng thnh, thi k ny ko di t 3 thng n 3 nm. + Giai on TRII (l thi k ton pht) thng gp tr t 5 n 10 tui thi k ny trn kt mc, ht chn chim u th, c mt s ht v li so, y l thi k dm r nht, thm lu dy . Trn gic mc cc trn c th c thm lu, ht, tn mch, thi k ny ko i t 1 nm n 2 nm. + Giai on TRIII (l thi k lm so) nhiu ht chn v e li so, bng mt thng cng c th nhn thy c, trn kt mc cn thm lu c th cn ht. Trn gic mc cc tn thng hot tnh cng thoi trin theo thi k ny tin trin nhanh hay chm ph thuc vo tnh trng bi nhim. Thi k ny ko di hng nm, hng chc nm c khi sut c i ngi. y l thi k gy nhiu bin chng. + Giai on TRIV (l thi k kt thc ca bnh trn kt mc ch cn li so di nhiu hnh thi khc nhau y l thi k khng cn kh nng gy bnh). * Trn gic mc: Tn thng trn gic mc c biu hin bng mng mu, mng mu l tn thng c hiu ca bnh mt ht trn gic mc, mng mu khu tr lp lng, cc trn ca gic mc. Trn lm sng mng mu c th hin: Vim biu m, thm lu, ht v tn mch vng ra. Mng mu l phn ng c hiu ca gic mc i vi vi khun gy bnh mt ht 46

xm nhp vo biu m ca gic mc. C 3 loi mng mu: Mng mu triu chng l do tn thng nguyn l ca bnh mt ht gy tn thng trc tip trn gic mc mng mu bin chng. Do bin chng ca bnh mt ht gy ln in hnh l mng mu c gii do qum. Mng mu phi hp l hnh thi kt hp gia hai loi mng mu trn. 4. CHN ON Chn on bnh mt ht da vo cc triu chng lm sng v xt nghim. Thc t cc triu chng lm sng c dng chn on cn xt nghim ch dng trong nghin cu. Chn on da vo cc triu chng trn lm sng. - Vit Nam chn on xc nh bnh mt ht da vo mt trong nm tiu chun sau. + C ht trn kt mc sn mi trn. + C so trn kt mc. + C ht ra gic mc. + C di chng ht ra gic mc. + C mng mu. - Theo tiu chun ca OMS mun chn on xc nh bnh mt ht phi da vo hai trong nm tiu chun trn. Tiu chun chn on ca WHO (1987). + TF: bnh mt ht mc trung bnh. + TI: bnh mt ht mc nng thm lu nhiu trn kt mc mi trn. + TS: bnh mt ht li so trn kt mc mi trn. + TT: bnh mt ht gy ra lng qum, lng siu. CO: bnh mt ht gy ra so c trn gic mc. Ch : + TF: c t nht 5 ht kt mc sn mi trn. + TI: kt mc sn mi dy . + TS: thy r so trn kt mc sn mi trn. + TT: c t nht mt lng siu c vo nhn cu. Chn on phn bit: 47

+ Vim kt mc ma xun. C nng: Nga d di, cng di cng nga, trn kt mc sm mi trn, c rt nhiu nh gai to r rt, kp khng v. + Vim kt mc c ht: ht ch mc kt mc mi di, cng di, cng mt la tui cng chn, cng v, khi v khng li so. Chn on bng xt nghim. Lm t bo hc: ly cht no ht, em nhum gim sa ri c kt qu trn my hin vi: tm t bo lim pho cc c: non, nh, gi c bit l t bo lerber. Nui cy trong mt s mi trng c bit. Gy bnh thc nghim, trn ngi, hoc trn kh. 5. TIN TRIN V BIN CHNG - Tin trin: Bnh mt ht khng bi nhim: c 2 phng thc. Thun chiu: TRI TRII TRIII TRIV. t chy giai on TRI TRIV. Mt ht bi nhim: lm cho bnh mt ht nng v ly lan mnh. T TRI TRII TRIII khng bao gi v c TRIV, mt ht bi nhim c khi tn ti sut c i ngi. - Bin chng: + Vim kt mc phi hp: lm thay i bn cht ca bnh mt ht do s cng sinh gia Chlamydia trachomatis v vi khun, lm cho bnh mt ht nng thm v ly lan mnh hn. +Vim b mi: b mi vim sng ty , trng hp nng b mi lot chy nc (lot mt). + Lng siu, qum: L do mt ht xm nhp vo cc c ca chn lng mi, lm cho lng mi xiu vo v pha gic mc do thm lu n su vo sn lm cho sn dy ln hnh lng mng ko b mi cp vo trong. Do nhiu t so c nhp thnh so ln co ko b mi cp vo trong. + Vim lot gic mc: do qum qut ln gic mc lm xc gic mc, hoc ht vng ra b v vi khun xm nhp vo gy vim lot gic mc. + Kh mt: do tuyn l ph b vim nhim, x ho. + Vim tc l o, vim m ti l: 48

Vim tc l o: do ht mc trong lng ng l khi ht v to thnh so, nhiu so c nhp hnh so ln, so ny co ko lm cho lng ng l b cht hp li, c khi b tt hon ton: Trn lm sng thy nc tht ng sut ngy u lm cho lng mi mt bt vo nhau. Vim m ti l: do ht mc c ti l lm cho c ti l b cht hp ri tc, nc mt ng ti l, vi khun xm nhp vo gy vim ti l. 6. IU TR - Nguyn tc chung: + Phi iu tr kin tr, p dng nhiu phng php thch hp, iu tr sm. + Phi iu tr phi hp nu c nh: vim kt mc, vim gic mc. + a th phi tin hnh song song vi cng tc v sinh phng bnh. - iu tr bng thuc: + Thuc tra: DD Sunfacilum 10% 20%, ngy tra 2 ln. DD Clororit 0,4% ngy tra 2 - 3 ln. Thuc nh c th dng 1 trong cc loi sau: M Tetraxyclin 1%, ngy 1 - 2 ln. M Syntomycin 1%, m Aureomyxin 1%. y l nhng thuc thng thng r tin v d tm. + Thuc ung: Trong nhng trng hp nng phi kt hp thuc tra v thuc ung. Trc y thng cho ung: Sumfamide, ny nay t dng v c nhiu bin chng. Thuc ung c dng rng ri nht hin nay p dng tuyn c s l ung Tetraxyclin dng cho ngi mi ngy ung t 5 - 6 vin, dng 1 t t 7 - 20 ngy, thuc r tin d tm v c tc dng tt. + Phc tra thuc; Phc tra thuc lin tc: Mi ngy tra thuc m khng sinh 1 ln, tra lin tc t 3 thng n 6 thng. Phc tra thuc gin on. Mi ngy tra thuc m khng sinh 2 1n, mi tun tra thuc 5 ngy, ngh tra thuc 2 ngy. Kt qu ca hai phc tra thuc nh nhau. iu tr bng c gii: Phng php kp ht v day ht, hin nay khng p dng na v n li so 49

dy nu c iu kin dng ng lnh: ng tuyt CO2 p trc tip ln din ht, lm cho ht v teo i sau tip tc tra thuc theo phc trn. iu tr bin chng: + Vim kt mc phi hp: iu tr theo khng sinh . + Vim b mi, dng khng sinh ton thn v khng sinh ti ch theo khng sinh . + B qum: phi m qum. + Vim lot gic mc do qum, phi m qum kt hp iu tr vim lot gic mc. + Tc l o: hng ngy bm ra, thng l o, nu bm ra bng khng sinh m khng khi c th phi ct b ti l ri tip khu l mi. 7. PHNG BNH V sinh c nhn: phi ra ring khn mt, chu ring, nc sch, ra tay sch trc khi s ln mt, nu phi kp ht th ngi thy thuc phi eo knh bo h. i ng phi nm mn, trnh rui bu vo mt. V sinh mi trng: L mt bnh mn tnh mang tnh cht x hi, trnh hiu bit v i sng kinh t c coi l nn tng y li bnh mt ht trong cng ng cc chng trnh phng chng bnh mt ht phi phi hp vi vic ci thin ngun nc sch cho cng ng, phi gio dc y t v v sinh cho mi ngi trong cng ng. H x hp v sinh, ging nc sch, x l rc ti, dit rui nhng.

VIM LOT GIC MC

Mc tiu: 1. Trnh by c cc nguyn nhn v triu chng ca bnh vim lot gic mc. 2. Trnh by c nguyn tc iu tr bnh vim lot gic mc v cch phng bnh. Ni dung: 1. C IM DCH T HC V YU T NGUY C 1.1. c im dch t hc Vim lot gic mc l mt bnh nhim trng ti mt rt hay gp nc ta. Theo nghin cu ca Trn Th Chu Qu Bnh vin a khoa Thi Bnh 1998 - 1999 thy bnh chim t l 19,5% trong s cc bnh mt. S bnh nhn b vim lot gic mc ch yu gp la tui lao ng chim 48,8% do vy bnh gy nh hng n sc lao ng v sinh hot ca ngi dn. 50

T l mc bnh nam nhiu hn n. Nam chim 57,6%, N chim 42,2%. Do nam gii thng xuyn phi tip xc vi iu kin lm vic nng v c nhiu yu t nguy hn n gii. Bnh nhn mc bnh ch yu nng thn chim 98,5%, thnh th ch chim 1,5%. S d c s cch bit nh vy l do nng thn ngi dn sng bng ngh lao ng chn tay v vy d gp chn thng, nht l nhng chn thng trong nng nghip, trong sinh hot. Mt khc do trnh dn tr thp, iu kin chm sc y t cha kp thi cho nn cc vt thng c nguy c nhim trng cao hn thnh ph. 1.2. Yu t nguy c Cc yu t nguy c gy tn hi ti s ton vn ca biu m gic mc v vi khun, vi rt, nm xm nhp vo gic mc gy vim lot gic mc. Cc yu t nguy c hay gp Vit Nam l: + Chn thng: Chim 27,4% trong chn thng trong nng nghip gp nhiu nht, thng do l la qut vo mt, bn t, ht thc, bi thc... bn vo mt + Bin chng ca bnh mt ht: Hin nay cn gp bin chng ca bnh mt ht li kh nguy him l qum chim 12,5%. Lng qum c xt ln gic mc thng xuyn lm xc lp biu m vi khun xm nhp vo gy vim lot gic mc + Tin s c bnh gic mc nh so c, vim gic mc do vi rt, mt cm gic gic mc. Bin i cu trc d dng mi mt: Lit VII ngoi bin, h mi sau zona, chn thng. + Mt s yu t nguy c khc: Suy gim min dch, kh mt do thiu Vitamin A, eo knh tip xc. Theo mt thng k ti M: Yu t nguy c gp hng u gy vim lot gic mc l eo knh tip xc, chim 19% n 42% bnh nhn vim gic mc do vi khun (Hi nhn khoa M 1 995, Gio trnh khoa hc c s v lm sng, tp 8) 2. NGUYN NHN Nguyn nhn gy vim lot gic mc thng do vi khun, vi rt, nm trn c s c mt vt xc trn gic mc. 3. TRIT CHNG LM SNG THEO CN NGUYN Vim lot gic mc l hin tng t chc ca gic mc b hoi t, ra nt to thnh mt lot thc s trn c s vt xc gic mc b nhim khun, vi rt hoc nm. Vim lot gic mc d nguyn nhn g n u c triu chng lm sng sau: + au nhc mt, chi chy nc mt, s nh sng. + Cng t ra + Th lc gim + Trn gic mc c lot r rng hoc m m bt mu thuc nhum Ngoi cc triu chng chung nu trn, mi mt loi nguyn nhn n u c 51

nhng c th ring ca n. 3.1. Do Vi khun Lot gic mc do vi khun l hin tng mt biu m v t chc di biu m ca gic mc km theo cc hin tng hoi t sinh m do vi khun. Triu chng c nng: + au nhc ti mt, cng ra sng cng nhc + Nhn m + Chi, chy nc mt, s nh sng - Triu chng thc th: + Th lc gim nu vt lot trung tm rng th th lc gim nhiu hn ngoi vi. + Co qup mi: Hai mi lun co qup mt khng m c to. + Cng t ra: Mt vnh mch mu thm bao quanh vng ra + Trn din gic mc thy c mt m m hoc lot r rng bt mu thuc nhum. (Nhum gic mc bng dung dch Fluorescein 1% thy lot bt mu xanh lc). C th c mt, hai hoc nhiu lot, lot c th bt k v tr no trn gic mc. B lot nham nh, y lot bn c m v t chc hoi t. Xung quanh lot c thm lu. Nu lot tin trin lu c tn mch b vo lot. + C th c m tin phng do hin tng vim su gy phn ng vim mng b o. M c hoc long, nhiu hay t n ph thuc vo qu trnh tin trin ca bnh, c trng hp m y trong tin phng.

52

1.2. Do vi rt: Vim lot gic mc do vi rt l hin tng mt biu m v t chc di biu m km theo cc hin tng hoi t do vi rt gy ra. Vi rt gy vim lot gic mc thng gp l vi rt Herpes. - Triu chng c nng. + au nhc mt, chi chy nc mt nhng t. + S nh sng nhng biu hin khng r rng. + Nhn m. - Triu chng thc th: + Cng t ra + Gic mc tn thng thng trung tm, nhng cng c th bt k v tr no trn gic mc. Hnh thi vt lot thng l hnh cnh cy, hnh chn rt, thnh bn , bt mu thuc nhum. + Cm gic gic mc gim hoc mt do tn thng dy thn kinh V. + Phn ln cc trng hp xut hin cc mn nc da mi hoc b mi. - Ton thn: bnh nhn c th st, pht ban. Phn ln cc trng hp xut hin cc mn nc da mi hoc b mi. 1.3. Do nm Vim lot gic mc do nm l hin tng mt biu m v t chc di biu m ca gic mc km theo hin tng hoi t sinh m do nm gy ra. - Nguyn nhn: Theo ti liu ca i hi APAO t chc ti Seoul 6/1989 t l vim lot gic mc do nm nc ta kh cao, chim 23% vim lot gic mc. Chn thng gic mc do cy ci trong nng nghip l yu t nguy c hng u gy vim lot gic mc do nm, ngoi ra hin nay do hin tng dng thuc c corticosteroit v khng sinh ba bi cng l yu t nguy c lm tng kh nng nhim nm ca gic mc. - Triu chng c nng: + au nhc mt, chi chy nc mt nhng khng rm r + S nh sng khng r rng + Nhn m - Triu chng thc th: + Cng t ra + Trn gic mc c lot kh, gii hn r, b lot lm xm nh c lng y 53

lot cha t chc hoi t kh mu trng xm ni cao, kh rp. Xung quanh lot c thm lu n su vo lp m nhc gic mc. + Nhum gic mc bng dung dch Fluorescein 1% thy lot bt mu xanh lc. + Tin phng c th c m, m khng nhiu, ngn m khong 1mm n 3mm. M d mt ti v d ti pht. y l mt c im rt quan trng gip ta ngh n vim lot gic mc do nm 4. CHN ON 4.1. Chn on xc nh Da vo cc triu chng lm sng c nng, triu chng thc th nu c bit l triu chng nhum gic mc bng dung dch Fluorescein 1% thy lot bt mu xanh lc c gi tr chn on xc nh vim lot gic mc. 4.2. Chn on cn nguyn + Ti c s: V cha c iu kin lm xt nghim, vic chn on ngh n cn nguyn no ch yu da vo tnh cht au nhc, c im v v tr, hnh thi lot, b lot, y lot tnh cht ca cht hoi t ca lot nu trn. + Ti cc bnh vin chuyn khoa phi ly bnh phm lm xt nghim ngay khi bnh nhn mi vo vin. Bnh phm l t chc hoi t c no ly t vt lot. Xt nghim cn lm l: - Soi ti tm nm - Nui cy vi khun v lm khng sinh gip cho iu tr 5. TIN TRIN V BIN CHNG Vim lot gic mc l mt bnh cp tnh do nhiu nguyn nhn gy nn, nu khng c chn on sm, iu tr kp thi, bnh s tin trin nng ln v dn n cc bin chng: - Thng gic mc gy phi mng mt - Vim mng b o 6. IU TR 6.1 Nguyn tc iu tr . + Chng nhim trng + Loi tr tc nhn gy vim lot + Chng dnh v gim au + Tng dinh dng ti gic mc + iu tr bin chng nu c. 54

6.2. Cc thuc iu tr 6.2.1. Chng nhim trng * Lot gic mc do vi khun:. Vim lot gic mc do vi khun thuc chng nhim trng l quan trng nht. Dng khng sinh tt nht l phi theo khng sinh . Trong iu kin khng c kh nng lm khng sinh hoc lm khng sinh khng tim thy vi khun m soi ti cng khng thy nm, bt buc phi iu tr bao vy bng cc loi khng sinh ph rng, lu cao, thi gian theo con ng: - Thuc tra tai mt: Dung dch khng sinh tra mt ngy t 6 n 8 ln. kt hp vi mt trong cc loi m khng sinh tra t 3 n 4 ln trong ngy. C rt nhiu dung dch khng sinh v d Gentamyxin 0,3%, Okacin 0,3%, Cebemycin 1%, Oflovid 0,3%, Tobrex 0,3%, dch Ciloxan 0,1%. M khng sinh nh: Oflovid, Tobrex, Cebemycin, Gentamyxin - Khng sinh dng theo ng ton thn cng rt quan trng, tu theo mc nng, nh v tin trin ca bnh m dng thuc ung hoc tim. Trng hp nng nhiu khi phi dng hai loi khng sinh phi hp lm tng tc dng ca thuc * Vim lot gic mc do vi rt: iu tr vim lot gic mc do vi rt cho n nay cn gp tt nhiu kh khn v khng sinh khng c tc dng, tuy nhin trong iu tr ta vn phi dng khng sinh vi mc ch phng bi nhim. Hin nay trn th gii sn xut c thuc tra mt iu tri lot gic mc do Herper nhng khng thng dng v gi thnh ra t. Thuc tra c tc dng tt nh: Dung dch Zovax, Triherpin. Thuc dng theo ng ton thn: Acyclovir. * Vim lot gic mc do nm: iu tr vim lot gic mc do nm cng gp nhiu kh khn, ngoi thuc iu tr nm bao gi cng phi dung khng sinh chn bi nhim. iu tr nm gic mc ch yu bng con ng tra ti mt vi: Dung dch Phytoral 0,1%, dung dch Natamycin 5%. Thuc dng theo ng ton thn: Sporal, Gricin. 6.2.2. Loi tr tc nhn gy bnh: - ng trc mt bnh nhn bi vim lot gic mc do sang chn, cn phi khm k pht hin c di vt hay khng, nu c phi gp ht d vt (Di vt thng l bi kim kh, lng su rm; nc ong, bi l la...) - Nu vin lot gic mc do qum phi phu thut qum sau khi iu tr vim lot n nh. Trng hp vim lot gic mc do h khe mi lu ngy do lit dy VII cn phi khu c mi. 55

6.2.3. Chng dnh, gim au: - Chng dnh b ng t do qu trnh vim su gy phn mng b o lm co ng t bng dung dch Atropin 1%. - Gim au bng cc thuc an thn nh: Meprobamat, Xeduxen. Tra dung dch Atropin cng c tc dng gim au v n lm lit c co ng t. 6.2.4. Dinh dng gic mc: - Dinh dng gic mc rt cn thit trong vic hn gn cc t bao ca gic mc. Dung dch tra ti mt nh: VitaminA, CB2, - Ton thn ung vitamin B2 lm tng sc thm thu ca thuc vo t chc gic mc. - Vitamin C lm tng sc khng ca c th. Ch : Khng dng ch phm c cha corticosteroit tra mt vim lot gic mc. y l mt khuyn co cho tt c mi ngi dn khng c t tin mua thuc tra mt nu khng c s ch dn ca nhn vin y t 6.2.5. iu tr bin chng: * Vim mng b o: chng nhin trng tch cc kt hp vi gin ng t * Do thng, thng gic mc phi khu ph kt mc * Vim m ton nhn: ct b nhn cu * iu tr di chng so gic mc c nhiu phng php, cc phng php ny c ch nh cho tng trng hp c th, nhng ni chung: So mi, nng cho chy in bng dionin hoc hydrocortison lm bo mn mt so Thi gian chy in t 10 n 15 ngy. - So mi, nng hoc su cho tim hydrocortison di kt mc - Ghp gic mc trong trng hp so to dy. 7. CC BIN PHP PHNG BNH - Ti cc c s sn xut, cng trng, x nghip cn b y t phi t chc, kim tra vic thc hin vn an ton lao ng ca cng nhn. Cn phi trang b knh bo h cho cng nhn tin, mi, hn, nhng cng vic tip xc nhiu vi bi, nng, p , p la... - Khi c d vt vo mt c th ly d vt nu nng sau phi ra mt bng dung dch khng sinh, tra m khng sinh, hng dn bnh nhn cch theo di v tra thuc ti nh. D vt su phi chuyn ngay bnh nhn n c s c chuyn khoa c x tr kp thi. - Khi mt c biu hin khng bnh thng cn n c s y t khm c t 56

vn v bnh, nu cn thit s c chuyn n tuyn chuyn khoa khm v iu tr kp thi. Tuyt i khng t dng thuc khi cha c ch nh ca bc s nht l nhng thuc c corticosteroit nh polydexa, dexaclor hin nay c bn rt rng ri trong cc ca hiu thuc.

VIM MNG B O
Mc tiu: 1. Trnh by c triu chng chnh ca vim mng b o. 2. Trnh by c cch iu tr bnh vim mng b o v cch phng bnh. Ni dung: 1. C IM DCH T CA VIM MNG B O Vim mng b o l mt bnh hay gp, bnh c tnh cht cp cu v gy gim th lc nhanh.Vim mng b o do nhiu nguyn nhn gy nn v vy iu tr rt kh khn. Theo kt qu nghin cu ca GS Tn Th Khu Thanh Vin Mt t 1996 n 2000 thy vim mng b o do vi khun chim 22,58%. Vim mng b o gp nhiu nht vo thng 9, thng 10; Kt qu ny cng ph hp vi nhng nghin cu vim mng b o quc t nm 1994. Theo nghin cu ca Hong Th Hnh qua 784 trng hp vim mng b o ngi ln t 1 - 1992 n 12 - 1996 thy t l vim mng b o trc chim 17,1%, vim mng b o sau 25,1%, vim mng b o ton b 30,1% v vim ni nhn 7,5%. 2. CC YU T NGUY C Vim mng mt th mi hay gp sau: + Chn thng mt, nht l nhng vt thng rch vng ra c phi kt mng mt, th mi, hoc nhng trng hp phu thut c kt mng mt. + Nhim trng cp tnh nh: nhim trng huyt, vim mng no. C th do cc bnh mn tnh: Lao, giang mai, phong, thp khp, cc vim ko di tai, xoang, su rng. + Nhim virus: herpes, quai b cm cm, thu u, si. + Nhim c: cc yu t ngoi sinh nh bng ho cht, cc yu t ni sinh nh l cc cht c t cc yu t gy nhim trng trong c th do vi khun, virus, k sinh trng. Ti mt: c t t cc khi u, cc vim nhim nh vim lot gic mc su do thng. + D ng: hay gp ngi c c a d ng. 57

Ngy ny trong qu trnh nghin cu ngi ta cho rng nguyn nhn chnh gy bnh b o ni chung, vim mng mt th mi ni ring l hin tng d ng gia khng nguyn v khng th. 3. PHN LOI VIM MNG B O - Vim mng b o trc tc l vim mng mt th mi - Vim mng b o sau tc l vim hc mc. Di y ch trnh by triu chng, chn on, iu tr bnh vim mng mt th mi. 4. TRIU CHNG VIM MNG MT TH MI - au nhc mt, au m , au su trong mt, au tng nhiu v m. - Nhn m nhanh. - Chy nc mt, s nh sng. 4.2. Thc th: - Th lc gim, gim nhiu hay t ph thuc vo qu trnh tin trin ca bnh c th trn tng bnh nhn. - Phn ng th mi (+) - Cng t ra (+) - Gic mc: c ta mt sau gic mc. - Tin phng vn c, du hiu Tyndall (+). i khi c mng fibrin nm ngang qua b ng t to thnh mng dnh bt ng t. - Mng mt sm mu, c th thy cc mch mu ca mng mt b gin, v i khi gy xut huyt tin phng, nu vim lu mng mt thoi ho. - ng t phn x li, hoc mt. ng t co nh, b ng t dnh vo mt trc thu tinh th. y l triu chng c gi tr nht chn on xc nh vim mng mt th mi. Bnh mi th nhng ch dnh ny d t khi tra thuc gin ng t, khi ng t gin li chm sc t hoc dch d hnh vng trn mt trc thu tinh th. Bnh tin trin lu khng c x tr b ng t s dnh cht vo mt trc thu tinh th, mng mt vng ln ging hnh nm c chua. - Dch knh c th vn c. - Nhn p: trong vim mng mt th mi nhn p thp. Vim mng mt th mi cng lu th nhn p cng thp do th mi gim sn xut thu dch v bo hiu nhn cu bt u teo. Tuy nhin thi k u nhn p c th tng do nghn vng b bi dch r vim v cc t bo sc t lm cn tr lu thng thu dch, v giai on cui mng mt dnh vo mt trc thu tinh th lm nghn thu dch t hu phng ra tin phng 58

gy tng nhn p.

5. TIN TRIN V BIN CHNG Bnh hay ti pht nng dn, c th gy nn cc bin chng sau: - Vim mng b o ton b - Tng nhn p th pht - Vim m ton b nhn cu - Teo nhn cu, c thu tinh th do thiu dng - Nhn vim ng cm. 6. CHN ON 6.1. Chn on xc nh vim mng mt th mi: Da vo triu chng c nng v thc th nu trn c bit triu chng ng t co nh mo, dnh v phn ng th mi (+) 6.2. Chn on phn bit: - Vim kt mc cp: - Bnh glcm gc ng cn cp - Vim lot gic mc Bnh Triu chng au nhc mt Th lc Cng t ra Gic mc Glcm gc ng vim mng mt th mi vim lot gic vim gic mc mc

D di+au 1/2 m , nhiu v au chi, chy au chi, chy u cng bn m nc mt nc mt Gim t ngt Gim nhanh Gim nhanh Gim nhanh (+) M c (+) Ta mt gic mc (+) (+) sau C m m, C m m, nhum Fluo (+) nhum Fluo (+) 59

Tin phng ng t Nhn p X tr ti c s 7. IU TR

Nng Gin cao

su Co nh, mo Thp (+)

Bnh thng Bnh thng Bnh thng (-)

Bnh thng Bnh thng Bnh thng (-)

Phn ng th mi (-)

Chuyn tuyn Chuyn tuyn chuyn tuyn c Chuyn tuyn c chuyn khoa c chuyn khoa chuyn khoa c chuyn khoa

- Vim mng mt th mi l mt bnh nng, c tnh cht cp cu. ng trc bnh nhn c cc triu chng in hnh ca bnh vim mng mt th mi phi chuyn ngay bnh nhn ln tuyn chuyn khoa, trng hp nghi ng cng phi chuyn i ngay. - Ti c s chuyn khoa vic iu tr phi tin hnh khn trng v tch cc ngay t u theo cc nguyn tc sau: 7.1. Nguyn tc iu tr vim mng mt the mi + Tm nguyn nhn iu tr tn gc + Gin ng t. + Chng vim + Chng nhim trng + Gim au + Dinh dng + iu tr bin chng 7.2. iu tri c th 7.2.1. Gin ng t: - Gin ng t ht sc quan trng, cn c thc hin ngay t pht u tin khi chn on ra bnh. Gin ng t nhm mc ch gim hin tng vim phng dnh b ng t vo mt trc th thu tinh. Nu c im dnh n c th lm t ch dnh. Gin ng t cn c tc dng gim au v n lm lit c co ng t. - Thuc lm gin ng t: DD atropin 0,5%, 1%, 4% tra 2 n 3 ln trong ngy Ch : tr em khng c dng loi 4%, khi tra atropin cho tr bao gi cng phi chn l o mc ch khng nh atropin xung hng. Nu xung hng c th dn n ng c. - Nu tra atropin tch cc m ng t khng gin, ta dng hn hp dch gm: 1 ng atropin 0,25 mg vi 1 ng adrenalin 0,001g trn vi nhau tim vo 4 im vng ra hoc v tr dnh (4 im: 6h, lh, 9h, 3h hoc vi tr tng ng vi im dnh). 60

K thut tim ging nh tim trong da. 7.2.2. Chng vim: coctison c s dng rng ri iu tr chng vim v d ng, thuc c tc dng lm gim thm thu mao mch v vy lm cho qu trnh vim lui nhanh. Coctison c th dng: + Thuc tra ti mt: Tra t 2 n 3 ln trong ngy. Mt s loi thuc chng vim c s dng nh: DD hydrococtison, flarlex, polydexan. flucol, dexaclor, tobradex, blefamid... Thuc m nh: hydrococtison, maxitrol, clorocit H,... + Thuc tim ti mt: c th tim di kt mc hoc cnh nhn cu lu DD ydrococtison 125 mg. Cch hai ngy tim 1 mi trong thi gian u. V sau c 1 tun tim 1 mi. Tim t 10 n 12 mi trong 1 t iu tr. + Thuc ung: cho ung coctizon, thuc hay dng l prednisolon vin 5mg theo hai cch. Cch 1: Dng liu tn cng ngay t u: 8 vin trong ngy ung lin trong 7 ngy, sau c 5 ngy gim 2 vin, liu duy tr l 1 vin trong 10 ngy (8 vin/ngy x 7 ngy 6 vin/ngy x 5 ngy 4 vin/ngy x 5 ngy 2 vin/ngy x 5 ngy 1 vin/ngy x 10 ngy). Cch 2: Dng liu gim dn: Ngy u dng 6 vin ung lin trong 5 ngy v c 5 ngy gim 1 vin, liu duy tr l 1 Vin trong 5 ngy (6v/ ngy x 5 ngy 5v/ ngy x 5 ngy 4v/ngy x 5 ngy 3v/ ngy x 5 ngy 2v/ ngy x 5 ngy 1v/ngy x 5 ngy * Ch : Khi dng coctison ung phi hi k v tin s d dy, cao huyt p. Nu c cc bnh trn th khng c dng. Ch n khi dng coctison phi n nht hn bnh thng 7.2.3. Chng nhim trng: Ch yu dng khng sinh theo con ng ton thn. Tu theo mc ca bnh m c th cho ung hoc tim. C khi phi phi hp hai loi khng sinh cng mt lc, tt nht l dng khng sinh c tc dng rng. 7.2.4. Gim au: Cn gim au cho bnh nhn bng cc thuc: + DD atropin tra vo mt c tc dng chng dnh, gim au v n lm lit c th mi. + C th tim novocain 3% cnh nhn cu. + Ung cc thuc: seduxen, meprobamt. 7.2.5. Dinh dng: ung Vitamin C, Vitannn B1, du c. 61

7. 2. 6. iu tr bin chng: + Bin chng tng nhn p, ngoi thuc iu tr trn cn cho ung thuc Diuramid 0,25g x 2 vin trong ngy, thuc c tc dng c ch th mi khng tit ra thu dch. Nu nhn p tng do ng t b bt, ngoi dng thuc h nhn p phi tin hnh phu thut khi cc triu chng vim lui. C hai phng php phu thut: - To l d bng phng php ct b cng gic mc. - Ct mng mt quang hc nhm hai mc ch: Lu thng thu dch t hu phng ra tin phng v gii phng th lc cho ngi bnh. + Vim m ton b nhn cu, bin php duy nht l khot b nhn cu. Bin chng nng n hn l nhim trng t chc h mt dn n nhim trng huyt. Bnh nhn c th cht. + Vim mng b o ton b iu tr tch cc nh nu trn. + Teo nhn cu, c th thu tinh do thiu dng ko di: nu teo nhn cu m mt khng au nhc khng cn x tr, nu au nhc ti nhiu ln khuyn bnh nhn khot b nhn cu phng nhn vim ng cm. Nu th thu tinh c, nhn cu khng teo cn lm siu m xem dch knh, vng mc cn tt khng, nu tt nn phu thut ly th thu tinh. + Nhn vim ng cm 8. PHNG BNH 8.1. Vim mng mt th mi: Vim mng mt th mi do rt nhiu nguyn nhn gy nn trong mt s trng hp bnh xut hin do mt s bnh trong c th gy nn nh: Lao, giang mai, vim xoang, vim tai gia, cn t vn cho ngi bnh i khm v iu tr cc bnh c lin quan. Trong cc trng hp b chn thng mt nht l nhng sang chn ng dp nhn cu, khng c coi thng nht thit phi c khm ti c s c chuyn khoa c x tr kp thi. 8.2. Phng nhn vim ng cm: Nhn vim ng cm l mt bnh rt nng, a s trng hp bnh kt thc bng m hai mt. phng nhn vim ng cm cn phi tn trng cc quy tc iu tr vt thng xuyn thng nhn cu (v trng ly d vt, ct lc cc mng ni nhn b phi ra ngoi v cc t chc b hu hoi, dng kt mc ph kn vt thng...). Vt thng c x l sm cng c kh nng phng nhn vim ng cm. Nu mt chn thng nng, mt chc nng th gic nn khot mt sm trc ngy th 14. Nu mt b thng cn chc nng th gic nhng vim nhim ti pht nhiu ln, khuyn bnh nhn khot b trc khi mt lnh cha b ng cm. Vim mng mt th mi l mt bnh rt nguy hm v bnh tin trin cp tnh c th gy m lo nhanh chng. Bnh c th gp bt k la tui no, do nhiu nguyn nhn 62

gy nn v vy iu tr rt kh khn. Nhim v ca ngi thy thuc khng chuyn tuyn huyn phi pht hin bnh sm v x l kp thi ngay t ln bi bnh u tin trnh cc bin chng nng n cho ngi bnh.

BNH GLCM
Mc tiu: 1. Trnh by c cc triu chng lm sng ca bnh glcm gc ng cn cp. 2. Pht hin c mt s du hiu c trng ca bnh glcm. 3. Trnh by c nguyn tc iu tr glcm. 4. Trnh by c cch pht hin sm bnh glcm trong cng ng v chuyn tuyn chuyn khoa kp thi: Ni dung: 1. NH NGHA: Bnh glcm l mt bnh rt nng ca mt, biu hin lm sng l tng p lc trong mt, dn n ri lon tun hon trong mt. Do chc nng th gic s bi gim st v kt thc l s m lo. Bn cht ca bnh gn lin vi cc ri lon v thn kinh v vn mch, glcm khng phi l bnh n thun ca a phng con mt m l bnh ton thn. 2. C IM DCH T HC CA BNH GLCM NGUYN PHT. T l mc bnh tng theo tui, nht l bnh glcm n thun, bnh xy ra ng thi c hai mt hoc mt mt b trc mt kia b sau mt thi gian. + cc nc cng nghip ho t l glcm nhng ngi trn 40 tui chim 1,5% - 2% t l m do bnh glcm gy ra chim 14% - 18% tng s m lo ca cc bnh mt. + Kenya t l m lo do bnh glcm gy ra chim 14%. Chu phi t l m do bnh glcm chim 18% - 20%. + Vit Nam t l mc bnh glcm t 0,4 - 2%. T l m lo do bnh glcm gy ra chim 21 % . - S phn b: Bnh glcm c hu ht cc nc trn th gii gp nhiu Chu Phi v Vit Nam: nguyn nhn gy m ng hng th 2 trong cc bnh mt sau bnh c thu tinh th. - Cc yu t nguy c: + Bnh c tnh cht di truyn v gia nh. + Ngi c a trng thn kinh vn mch. + Ngi c mt vin th 63

+ N nhiu hn nam. 3. C CH SINH BNH GLCM NGUYN PHT - Bnh glcm gc ng Do s ri lon thn kinh vn mch lm cho cc huyt qun cng t, th mi b ph y mng mt vng ra pha trc, ch knh b ph, p lc hu phng tng, gy nghn ng t, chn mng mt bi y vng ra pha trc, gy bt gc tin phng, thy dch khng lu thng ra ngoi c gy tng nhn p. - Bnh glcm gc m. Do s x ho h thng vng b cng gic mc lm cho thu dch khng lu thng c b li trong nhn cu gy tng nhn p. 4. TRIU CHNG LM SNG 4.1. Bnh glcm gc ng: nc ta bnh glcm gc ng gp nhiu hn glcm gc m. Giai on s pht thnh thong thy nhc u, nhc mt, nhn m, nhn n c qung xanh thc th. Khm thy ng t dn, o nhn p khong 28 - 30mmHg. Sau cn cc triu chng li tr v bnh thng, cng v sau cc cn cng dy li, mc au nhc mi cn mt tng ln. Bnh din ra theo hai hnh thi: Glcm gc ng cp din, Glcm gc ng bn cp, hay mn tnh.. . - Glcm ng cn cp din: + C nng: au nhc mt d di, au cm gic mun n mt ra, au na u cng bn d di, nhn m rt nhanh c khi ch cn phn bit c sng v ti, nhn n c qung xanh , bun nn hoc nn, c th c ri lon tiu ho khng n c, khng ng c. + Thc th: mi ph n, kt mc c cng t v c khi cng t kt mc ton b. Gic mc ph n m c do b nc, c khi c bng biu m hoc rn nt lp ni m, tiu phng nng, rt nng, hoc p st. ng t dn to c khi dn ti a, phn x ng t li hoc mt. Thu tinh th c mu xanh l (mu nc bin) do b ngm nc, th trng thu hp n. o nhn p, thy nhn p tng cao c khi trn 40 mmHg. Soi gc tin phng thy gc tin phng ng. Soi y mt trong cn cp rt kh soi v cc mi trng trong sut b c. Nu soi c thy gai th cng t, cc mch mu cng t v dt v pha mi, lm gai sinh l rng v su hn bnh thng. + Chn on: 64

Chn on xc nh: C nhn p tng cao, thay i gai th, thay i chc nng thi gic soi gc tin phng gc ng. Chn on phn bit: Bnh glcm gc ng vi vim kt mc cp: Ging nhau: Bnh vim kt mc l bnh glcm mt u . Khc nhau: Bnh vim kt mc bao gi cng c tit t, nhn p bnh thng th lc bnh thng. - Vim mng mt th mi: Ging nhau: Mt u c cng t kt mc ton b. Khc nhau: Vim mng mt th mi ng t co nh, dnh mo m, tin phng bnh thng hoc su hn bnh thng. 4.2. Bnh glcm gc m: L mt th bnh ht sc nguy him v n tin trin m tm dn n m lo khng hi phc. + C nng: giai on s pht nhn p thnh thong tng sau cn nhn p li tr li bnh thng, v sau nhn p tng ln t t, mt cng thch ng dn. Gic mc, cng mc gin ra gi nc do t c triu chng ch quan, nu ta hi k ngi bnh th bnh nhn s k cho ta mt s triu chng c tnh cht gi gip ta ngh n bnh glcm. Thnh thong c au u, tc mt, nhn thy m i mt t, lc nhn vo n thy qung xanh , th lc c gim dn theo ngy thng, th trng cng thu hp dn, nu khng c iu tr bnh s dn n m vnh vin, trong bnh glcm gc m th trng thu hp nhanh hn th lc. + Thc th: Kt mc vn trng bnh thng ng t dn to, phn x ng t li hoc mt, tin phng bnh thng; thu tinh th ngm nc c mu xanh l (mu nc bin) Th lc gim dn, c khi khng cn phn bit c sng ti. Th trng thu hp dn, c th dn n th trng hnh ng ri mt hn. Soi gc tin phng thy gc m. Soi y mt, thy gai th c lm gai sinh l rng v su, c khi thy gai th b teo lm hon ton. + Chn on: 65

Chn on xc nh: Da vo triu chng c nng v thc th c bit l nhn p tng, thay i gai th lc thay i chc nng th gic. Chn on phn bit: c thu tinh th tui gi: Ging nhau ch u nhn m dn nhng khc nhau ch trong bnh c thu tinh th tui gi: ng t bnh thng, phn x ng t bnh thng, th trng bnh thng. Th lc bao gi cng phn bit c sng ti. 5. IU TR - Nguyn tc: + Glcm gc ng iu tr bng phu thut l c bn. + iu b bng thuc h nhn p bo v chc nng th gic v gip cho phu thut c tt hn. + Glcm gc m iu tr bng thuc h nhn p l c bn, ch iu tr bng ngoi khoa khi dng thuc h nhn p m nhn p khng tr v bnh thng. Phi phu tht khi dng thuc h nhn p, nhn p tr v bnh thng nhng chc nng th gic vn tip tc gim hoc phi phu thut i vi nhng bnh nhn khng c iu kin theo di nhn p. + Phng php iu tr glcm bng thuc: Thuc tra h nhn p, thuc gy co ng t gc tin phng c m ra: DD pilocacpin 1% trong cn cp 1 - 5 pht tra 1 ln sau cn ngy tra 6 ln. DD eserin 0,3% - 1% ngy tra 2 ln (t dng) DD mintacol 1/5000 ngy tra 1 ln (t dng v gy co ng t nhn mch v kh di t 3 1 0 ngy) Thuc ung lm ch tit thu dch tazotamid (bitdc fonurit, diramid, dinmox) Th mi mun tit ra thu dch phi c s tham gia ca men anhydrazacacbonic. Acetazolamid c ch men ny. V vy s tit ra thu dch b hn ch do nhn p c h xung. Liu dng: duramid 0,25g x 2 4 vin / 24h chia lm 2 ln hoc 3 ln thuc c tc dng sau: ung 30 pht, tc dng mnh nht sau 3 gi ht tc dng sau 6 gi, thuc khng dng ko di, nu bt buc phi dng thuc ko di phi ung thm kaliclorid, nu khng mt nhiu mui, nc s b mt mi. Thuc an thn gim au: seduxen, gacenan thuc tng cng thm thu glyxerol 50% x 2ml/1kg cn nng 124h. Thuc tng cng dinh dng: Vitamin C, B1, AD3 + Ch sinh hot, n ung: trnh suy ngh, lo u, gin d, thc khuya dy sm. King n cc cht kch thch, ru, ch c, c ph, thuc l, trnh to bn. 66

+ iu tr bng phu thut: phng php c p dng nhiu nht l phng php ct b cng gic mc v phng php ct mu gic mc trc b. Nhng phng php t c p dng hn: ct kt cng mc, t in th mi. Phng php t in sau th mi p dng cho nhng trng hp tng nhn p trn mt mt chc nng th gic. 6. PHNG BNH - Cc bin php phng bnh: Mun phng bnh c tt, iu quan trng nht phi pht hin bnh sm, mun vay phi lm tt nhng vic sau: + Tuyn truyn rng ri v tnh nguy him ca bnh glcm mi ngi dn t n cc c s c chuyn khoa m khm, khi nghi mnh c bnh. Khm bnh v o nhn p hng lot cho nhng ngi trn 40 tui. + T chc Di - png - xe (Dispensaire) iu tr ngoi tr cho ngi bnh glcm. Theo di thng xuyn cho nhng ngi bnh nhn c m glcm. Mt ngi trong gia nh b bnh glcm th phi o nhn p cho tt c mi ngi c cng huyt thng. + Cc bin php pht bin sm bnh glcm: Nghim php bung ti. Nghim php tra homatropin. Nghim php c sch. Nghim php tra pilocacfin.

C THU TINH TH
Mc tiu: 1. Trnh by c cc triu chng lm sng ca c th thu tinh 2. Trnh by c ch nh m c th thu tinh tui gi 3. T vn c cho bnh nhn c th thu tinh n khm chuyn khoa kp thi; Ni dung: 1. C IM DCH T HC C THU TINH TH c thu tinh th l s m c hay l mt tnh trong sut ca thu tinh th. Thy tinh th c lm cho th lc gim dn v dn n u lo. c thu tinh th khng phng c nhng c kh nng cha c bng phng php phu thut. 1.1 T l mc bnh - Th gii: Theo thng k ca t chc y t th gii nm 1996 c khong 41 n 52 triu ngi b m hoc tn hi th gic trn th gii, trong 90% cc nc ang 67

pht trin v 80% b m do cc bnh mt c th cha v phng c. c thu tinh th l nguyn nhn gy m lo hng u trong cc bnh gy m ti mt. Trn th gii c khong 20 triu ngi b m, hng trc triu ngi b tn tt th gic do thu tinh th c. Hng nm c thm khong 12 triu ngi b tn tt th gic. - Vit Nam: + T nm 1995 cho ti nay c rt nhiu cc cuc iu tra v cho nhiu con s thng k: Nm 1990 vin Mt iu tra 15.071 ngi 8 tnh, thy nguyn nhn gy m do c thu tinh th cao nht chim 58%. + Nm 1996, mt cuc iu tra v dch t hc m lo v mt s bnh v mt 13 tnh i din cho 8 vng sinh thi do Vin Mt ch tr di s ch o ca GS C Nhn Ni v PGS Hong Th Lu cho thy: nguyn nhn gy m lo 2 mt ng u l c TTT chim 58%. 1.2. S phn b * Theo vng: c thu tinh th gp nhiu cc nc ang pht trin, nhng vng kh hu nng bc tip xc nhiu vi tia nng mt tri. Theo thng k ca TCYTTG nm 1984 cc nc c t l m do c TTT cao nht l: + Cng G 81 % + n 81% + Phi Lp Ph 87,2% - Vit Nam: c thu tinh th phn b khng ng u cc vng sinh thi. Min Nam c t l cao nht, sau l min Trung, min Bc c t l thp hn. Vng ng bng sng Cu Long c t l cao nht trong 8 vng sinh thi, sau n vng bin, thp nht l vng ni Ty Nguyn, vng ni pha Bc. * Gii: nam v n cng c t l khc bit. N c t l c thu tinh th ton b cao hn han nam gii. Theo thng k nm 1996 nam chim 31,3%, n chim 68,7%. C s cch bit cao nh vy c th gii thch vi l do: tui th ca ph n cao hn nam gii, mt khc ngi ph n trong gia nh c mi quan h x hi hp hn, nn t c quan tm i cha. * Tui: ni chung c th thu tinh tui gi thng xy ra nhng ngi trn 50 tui. c tnh c 50% s ngi tui 60 v gn 100% s ngi tui 80 v gi hn u b c thu tinh th. Theo thng k nm 1996 t l c thu tinh th hai mt chung l 1,07%, trong c thu tinh th tui gi chim ti 96,5%, bm sinh 0,35%. * Chng tc: T l m do c thu tinh th ngi dn tc thp hn ngi kinh. Theo thng k nm 1996 dn tc t ngi l 1,06% ngi kinh l 1,94%. Ngi dn tc c t l c thu tinh th thp hn ngi kinh cha gii thch c, mt iu chc 68

chn rng ngi dn tc iu kin sinh hot, n ung, trnh dn tr thp hn ngi kinh; iu kin chm sc sc kho ban u k c vic i khm cha bnh cn gp nhiu kh khn. Cho ti nay vn c thu tinh th v dn tc cn phi nghin cu su thm v cc mt lin quan nh yu t kh hu, ni ging v tp qun, c c mt nhn xt tho ng. 1 3. Yu t nguy c - Tui: qu trnh lo ho lm cho thu tinh th c, thng gp t tui 50 tr ln. - Mi trng v kh hu: Nhng ngi lm vic lu di trong mi trng nng bc, tip xc trc tip vi tia hn, tia bc x, tia nng mt tri, tia cc tm... - Ngi b bnh i tho ng: Qua nghin cu cho thy ngi b bnh tiu ng c t l c thu tinh th cao - Ung hoc tra coctison ti mt ko di, thiu dng cng lm cho thu tinh th c. - Yu t di truyn 2. TRIU CHNG BNH C THU TINH TH Da vo nguyn nhn, c thu tinh th c chia lm 4 loi: + c thu tinh th bm sinh + c thu tinh th do sang chn + c thu tinh th bnh l + c thu tinh th tui gi c thu tinh th d nguyn nhn g cng u c cc triu chng in hnh sau: + Th lc gim dn, n mt lc no ch cn phn bit c sng v ti. + Mt khng au nhc + Thu tinh th c trng tng vng hay ton b khi c hon ton. + Nhn p bnh thng 2.1. Triu chng c thu tinh th tui gi 2.1.1. Nguyn nhn: c thu tinh th tui gi l do gim lng vitamin C v a min quan Glutathion trong thnh phn ca thu tinh th do qu trnh lo suy. 2.1.2. Triu chng lm sng: * C nng + Nhn m dn, n mt lc no ch cn phn bit c sng ti. + Khng au nhc, khng chi, khng chy nc mt 69

+ lo th gim do thu tinh th c, co cng tng cng sut hi t gy cn th. Hin tng ny mt i khi thu tinh th c nhiu. + C th c hin tng song th mt mt do thu tinh th c khng u. + Ni nh sng thp ng t gin th nhn vt r hn ni nh sng cao ng t co, do thu tinh th c trung tm cn chu vi cha c. * Thc th + Thu tinh th c cha hon ton: - Th lc gim t <10/10 n m ngn tay - Khm nh sng cho thy thu tinh th c ch c trng, ch trong. - Soi nh ng t thy ch en ch hng. Ch en tng ng vi vng thu tinh th c, ch hng l phn cha c. + Thu tinh th c hon to - Th lc gim ST (+) - Khm nh sng cho thy thu tinh th c trng - Soi nh ng t thy ton mu xm 2. 1. 3. Tin trin v bin chng: c thu tinh th tui gi khng theo mt quy lut nht nh, c bnh nhn ch tin trin trong vi nm th c ht, nhng u tin trin qua 4 giai on. - Giai on 1: c th thu tinh bt u, ch c th c mt vi chm c, th lc gim t. - Giai on 2: thu tinh th c tin trin, mc c nhiu hn, thi lc gim nhiu n mc m ngn tay, m r rt ton b nh hng ng t. - Giai on 3: thu tinh th c hon ton, khi khm thy pha su l ng t l mu trng th lc tng ng ST(+). Mt hon ton nh hng ng t. Giai on ny phu thut thu tinh th l tt nht - Giai on 4: thu tinh th qu chn, cht nhn thoi ho ho lng, gy nhiu bin chng nh tng nhn p, vim mng b o. Khi phu thut rt kh khn v gy nhiu bin chng trong phu thut. 2. 1. 4. iu tri: Khi thu tinh th c th khng c thuc no c th lm tan thu tinh c. iu tr ch yu bng phng php phu thut. Mc ch phu thut ly thu tinh th c l mang li nh sng cho ngi bnh; Nhng khng phi trng hp no cng c ch nh phu thut. 70

* Ch nh phu thut khi: - Thu tinh th c trng hon ton hoc gn hon ton - Phn x ng t tt, hng nh sng chnh xc . - Th lc ST(+) hoc bng bm tay. Hin nay vi iu kin phng tin my mc hin i ch nh m c thu tinh th rng ri hn. Nhng trng hp th lc t 10/10 tr xung c th ch nh phu thut. Ton thn cho php chu ng c cuc m, khng mc cc bnh cp tnh v mn tnh nu c phi c iu tr n nh sau mi m c thu tinh th. * Ccphngphp iu tr c thu tinh th c thu tinh th khng c thuc iu tr, tuy nhin trong giai on c tin trin cn dng cc loi thuc dinh dng nh vitaminc, du c, vin sng mt, philatp nhm mc ch lm chm c thu tinh th. Khi thu tinh th c hon ton hoc gn hon ton th phi phu thut. Phu thut ly thu tinh th c nhm mc ch mang li nh sng cho ngi bnh c 3 phng php: + Phu thut ly thu tinh th trong bao: M ly ton b thu tinh th nm bn trong lp bao ca n. y l mt phu thut c in c p dng rng ri trn th gii cng nh nc ta. Hin nay phu thut ny gn nh c thay th bng phng php phu thut ly thu tinh th ngoi bao. Tuy nhin phng php phu thut ly thu tinh th trong bao vn cn tn ti ch nh cho cc trng hp c thu tinh th cng phng, lch thu tinh th... Phng php phu thut ly thu tinh th trong bao khng t c thu tinh th nhn to. Mun tng th lc phi eo knh t +10 n +12D. + Ly thu tinh th ngoi bo: M ly nhn v v th thu tinh qua bao trc li bao sau v dy chng zinn v tr nguyn ca n. Phng php ny c nhiu u im hn so vi ly thu tinh th trong bao. N cho php ng rch nh hn, t gy tn thng cho gic mc, bao sau cn nguyn vn to ra vi tr gii phu tt c nh thu tinh th nhn to. Hin nay phng php phu thut ly thu tinh th ngoi bao c p dng rng ri. Tuy nhin phng php ny chng ch nh trong trng hp dy Zinn b t lm lch thu tinh th hoc thu tinh th c cng phng. + Phu thut phaco (phacoemulsifcation): L phu thut ly thu tinh th ngoi bao c thc hin qua mt ng rch nh hn. Ngi ta dng mt kim an ng bng siu m tn nhn thu tinh th v ht cht nhn qua mt l kim. V mt l thuyt phng php ny c t l bin chng thp, lnh so nhanh v hi phc th lc sm hn cc phu thut trn. Tuy nhin phng php ny ci p dng c cc bnh vin ln c trang thit b hin i nh 71

sinh hin vi phu thut, my phaco. Mt nhc im na l chi ph cho mt ca phu thut cn cao, nn khng phi bnh nhn no cng c iu kin c m ly thu tinh th theo phng php ny. 2.1.5. Tuyn truyn vn ng cng ng i khm pht hin sm c thu tinh th. * Hin nay cng vi tui th ngy cng cao th s ngi b m do c thu tinh th ngy cng cao. i a s bnh nhn thnh ph, nhng ni c dch v y t thun tin th c khm v iu tr. Phn ln nhng bnh nhn nng thn, vng su vng xa cha c iu tr vi nhiu l do: - Do khng hiu bit cho rng bnh tui gi khng cha c. - Do phng tin giao thng khng thun li nh qu xa bnh vin - Do kinh t hn hp khng c tin np vin ph - Do ngi gi khng c con ci quan tm. * khc phc vn trn cn phi: - Tuyn truyn, gio dc nng cao dn tr cho ngi dn - y mnh chng trnh phng chng m lo trong ton quc ng u cc min, cc vng sinh thi. c bit u tin cho nhng vng c t l m do c thu tinh th cao, vng su, vng xa. - T chc cc t khm v m lu ng cho ngi b c thu tinh th ngay ti cng ng, ngi dn c th tip cn vi cc dch v y t tt m khng phi tn km nhiu. Tng cng cng tc o to, tp hun cho bc s v nhn vin y t ti cng ng c mt s kin thc c bn nht v c thu tinh th, c kh nng t chc, tuyn truyn, vn ng ngi b c thu tinh th i phu thut nhm gim bt t l m lo. 2.1.6. Cc bin php phng bnh: C ch sinh bnh c thu tinh th v ang c nghin cu v ngi ta cho rng dinh dng l mt yu t lm cho protein ca th thu tinh d b thay i. S khc bit v tnh trng dinh dng v ch n ung gii thch v t l mc bnh cc nc ang pht trin so vi cc nc pht trin. Do vy phng c thu tinh th thng qua cung cp ch dinh dng y . Tia phng x, tia cc tm cng lm thay i protein trong th thu tinh v trong cc t bo biu m. Vic eo knh bo v mt khi nh sng mt tri cng l yu t phng c thu tinh th

CHN THNG MT
Mc tiu 72

1. Trnh by c cch phn loi chn thng mt 2. Trnh by c cc tn thng chn thng mt 3. X tr ban u chn thng mt. 4. Trnh by c cch phng chn thng mt. Ni dung 1. C IM DCH T HC CA CHN THNG MT Chn thng mt l mt nguyn nhn gy m lo trm trng. Vit Nam chn thng mt l nguyn nhn ng hng th ba gy m lo v gim th lc sau bnh Glcm v bnh c th thu tinh. Chn thng mt chim 13% tng s bnh nhn iu tr trong mi nm qua ti Vin Mt Trung ng H Ni. Qua cc s liu thng k, chn thng mt gp ngy mt tng. T l chn thng m gp nam nhiu hn n nam chim (70 - 79%). T l tr em b chn thng mt kh cao, chim t 30 50% trong tng s bnh nhn chn thng mt, nguyn nhn ch yu do que chc vo mt, nm gch vo mt, nh khng... khi a nghch nhau. Chn thng mt gp trong cng nghip chim t l ngy cng cao, gy tc hi ln i vi mt v nh hng n lao ng sn xut. Ti M, theo nghin cu ca h thng chn thng mt Quc gia, cho thy t l nhp vin trung bnh hng nm vi chn on chn thng mt l 13,2/100.000, nam gii cao gp 3 ln n gii. Vi nguyn nhn ch yu do sng hi, tai nn xe hi, d vt, hnh hung, bin chng phu thut, cc v n hoc ho hon. Chn thng mt thng do mt s nguyn nhn: - C hc: Tc ng trc tip hoc gin tip vo mt nh que gy chc vo mt, gch bn vo mt, ht thc bn vo mt, st thp, bi kim kh bn vo mt. - Yu t vt l: Tia hng ngoi, tia R nghen, hi nng... - Ho hc: Axit, ba z, cht c ho hc... 2. KHAI THC BNH S CHN THNG MT - Nu mt bnh nhn n v chn thng mt v ton thn, cn phi chn on v iu tr tn thng e do sinh mng trc khi nh gi v x l tn thng mt. Khi tnh trng ton thn ca bnh nhn n nh,cn khai thc y bnh s trc khi tin hnh phu thut. Mc d trong nhiu trng hp khm s qua c th thy r vt thng, vn cn khai thc chi tit bnh s v nhng yu t c kh nng gy chn thng khi b st chn on trong nhng trng hp khng r rng. Nhng yu t ny gm: Mnh kim loi khi p kim loi vt bn ra vi tc cao, vt c nng lng cao tc ng vo nhn cu, vt nhn gy chn thng, khng mang knh bo h mt... - Cn hi k gi, ngy v hon cnh xy ra chn thng, tc nhn gy ra chn thng l nhng vt c u nhn, cnh sc hay l loi g... 73

- Cc thnh phn nghi ng c d vt ni nhn (ng thau, ng ,st, thc vt, t ). - iu tr g trc khi n khm cha. - Khai thc tin s bnh mt v bnh ton thn trc khi b chn thng mt. 3. PHN LOI CHN THNG MT Cc hnh thi lm sng ca chn thng mt rt phc tp, nhng c th chia lm hai loi chnh: ng dp mt, vt thng xuyn thng v vt thng c d vt. 3.1. ng dp mt 3.1.1. ng dp mi v hc mt. - Nu ng dp nh thng gy sng v t mu t di da mi. - Nu ng dp mnh c th gy t mu di da mi, quanh hc mt nh hnh gng knh hoc c du hiu lo xo trn kh di da hoc sp mi. 3.1.2. ng dp nhn cu: Nguyn nhn thng do cc vt c u t, kch thc ln p vo mt gy nn nhng tn thng nng n v phc tp. C ch: tc nhn p vo mt s gy mt ln sng p gic mc, mng mt, thu tinh th, dch knh ra sau p vo thnh sau ca nhn cu, gy thiu mu t ngt; Sau lp tc mt ln sng phn hi tr li y dch knh, thu tinh th ra pha trc. S thay i p lc t ngt s gy chy mu tin phng, ni nhn, lch thu tinh th hoc v thnh nhn cu. - ng dp nhn cu c th gy nn mt s tn thng: + Xut huyt tin phng: L do tn thng cc mch mu chn mng mt v cc tnh mch vng ra chy vo tin phng. Tu theo mc tn thng m mu tin phng nhiu hay t. Nu mu mi c mu ti, mu c thng l mu cc v thm. Th lc gim ph thuc vo mu nhiu hay t. Xut huyt tin phng c th gy ra cc bin chng: * Tng nhn p. * Thm mu gic mc do mu nhiu, ng lu trong tin phng.

74

Hnh 17: Xut huyt tin phng + ng dp nhn cu c th gy nn tn thng mng mt, thu tinh th, dch knh, vng mc, th thn kinh lm cho th lc gim. 3.2. Vt thng xuyn 3.2.1. Vt thng mi: + Vt thng nng: Xc, trt da, rch nng + Vt thng su phc tp: Dp nt, t l qun, rch ti l ... 3.2.2. Vt thng xuyn nhn cu: a. Vt thng nng: + Vt thng rch kt mc + Xc gic mc + Rch gic mc khng xuyn thng b. Vt thng xuyn thng: - Vt thng xuyn thng nhn cu c c im: + Lm phi t chc ni nhn (Dch knh, mng mt, th mi...). + D nhim khun + C th gy nhn vim ng cm: L bnh vim mng b o rt nng mt khng b chn thngl - Vt thng xuyn thng gic mc: + Th lc gim nhiu hoc t tu thuc vo mc tn thng v v tr tn thng. 75

+ au nhc mt, au nhiu hay t ph thuc vo tn thng nng hay nh. + vt thng rch nh, gn s t ng kn, nu vt nhn m su c th lm rch mng mt, v thu tinh th lm cho thu tinh th c sm hay mun. + Vt rch rng hay gy phi kt mng mt, th mi, v thu tinh th, xut huyt tin phng, ni nhn loi tn thng ny nguy him v n c th gy ra nhiu bin chng nh: Nhim khun, un vn, nhn vim ng cm. - Vt thng xuyn cng mc: + Vt thng xuyn cng mc pha trc d pht hin, qua vt rch c th thy th mi, hc mc, dch knh phi kt vt rch. + Vt thng lm v cng mc pha sau: Khi khm thy th lc gim, mt mm, soi nh ng t c th ch l mt mu en do xut huyt trong dch knh.

Hnh 18: Chn thng xuyn thng nhn cu 3.3. D vt mt Thng gp do cc chn thng trong sn xut cng nghip (cht, c st, mi st bng mi khng mang knh bo h) hay do mnh n, mn... trong chin tranh. Trong sinh hot thng gp do bi. 3.3.1. D vt kt mc: Bnh nhn c cm gic au chi, cm vng, chy nhiu nc mt. Khm thy di vt kt mc. 3.3.2. Di vt gic mc: au chi, s nh sng, co qup mi, chy nc mt. D vt gic mc nng hay gy cm gic au, kh chu cho bnh nhn hn l cc d vt su. Khi khm pht hin d vt, tu theo iu kin trang b, cn c: nh sng tht tt, lp hai mt, hoc tt nht c my sinh hin vi khm mt xc nh chnh xc v tr v su ca d vt. 3.3.3. D vt trong nhn cu: 76

Nhng vt thng xuyn thng nhn cu nghi c d vt, ta phi hi k v tin s b thng, hon cnh xy ra, tc nhn gy chn thng, t th bnh nhn lc xy ra chn thng. Khm k bng knh hin vi pht hin d vt trong tin phng, soi y mt, chp X quang, siu m pht hin d vt trong nhn cu, chp h mt, xem c d vt trong h mt khng. 4. NH GI V XC NH MC TN THNG Cn nh gi v xc nh mc tn thng ra quyt nh: - Gi li iu tr v theo di tuyn c s cc bnh nhn chn thng mt nh, th lc khng gim: + ng dp mi v hc mt nh, ch gy sng v t mu t di da mi. + Vt thng mi nng, gn. + Vt thng rch kt mc nh. + Xc gic mc nng, nh. + Xut huyt tin phng nh, ch c ngn mu t khong 12 mm, cng t ra m tnh. + D vt kt mc, gic mc nng. - Tt c cc trng hp chn thng mt nng, gy gim th lc, sau khi s cu cn gi i tuyn chuyn khoa cng sm cng tt. 5. X TR CHN THNG MT - ng dp mi v hc mt: + Nu ng dp nh, th lc khng gim, tin hnh ra, st trng ngoi da bng thuc . Dng vitamin C, B1. Thng thng sau 57 ngy s khi. + Nu ng dp mnh gy t mu di da mi, quanh hc mt nh hnh gng knh, c du hiu lo xo trn kh di da, hoc sp mi phi gi bnh nhn ln tuyn trn ngay xc nh cc tn thng pha sau. - Xut huyt tin phng nh ch c ngn mu t khong 1 2 mm, cng t ra m tnh. X tr ti tuyn c s: + Bng kn hai mt, nm bt ng trn trng (ch ngi dy, i li nh nhng khi cn thit). + Ch n: n cc cht mm nh cho, xp... trong nhng ngy u mi xut huyt. + Liu php ung nc: Cho bnh nhn ung 800ml - 1000 ml nc si ngui trong thi gian t 3 5 pht. Mc ch ung nc l th mi tng tit thu dch, thu dch pha long mu trong tin phng, gip cho mu tri ra ngoi cng vi thu dch 77

(Liu php ny khng c dng cho nhng bnh nhn c tin s cao huyt p, suy tim, x gan, vim thn...). + Thuc cm mu v tng sc bn thnh mch: vitamin K, vitamin C. +Thuc tiu mu, tam tht ung ngy 10g - 15g/ngy. - Xut huyt tin phng mc nng hn: c gim th lc phi bng kn hai mt ri chuyn bnh nhn i ngay t th nm, nga. Ti tuyn chuyn khoa cho dng thm thuc tiu mu: Hyasa tim di kt mc ngy mt ng. Nu c tng nhn p cho ung thm diuramid, glyxerol. Theo di nu sau 7 ngy mu nhiu, c khng tiu c phi phu thut trch mu tin phng Trng hp c tng nhn p phi m tin phng tho mu sm hn phng thm nhim mu gic mc. - Vt thng mi nng: xc, trt da, rch nng, tin hnh ra vt thng, st trng bng thuc . Dng khng sinh ton thn v ti ch. - Vt thng mi su phc tp: dp nt, t l qun, rch ti l... tin hnh ra vt thng cho ung khng sinh, tim SAT, bng mt gi bnh nhn n c s chuyn khoa. Trng hp rch gn c th khu c c s, phi tn trng mt s nguyn tc sau khi khu vt thng: + Ct lc vt thng ht sc tit kim trnh bin dng mi. + t li cc t chc b rch ng v tr gii phu gi c hnh dng v cong ca b mi. - Vt thng rch kt mc di 3mm, khng phi khu, dng khng sinh ti ch v ton thn. - Xc gic mc nh, nng: tra DDcloroxit 0,4%; DDgentamycin 0,5%; m gentamycin 0,3%; ung khng sinh ton thn. - D vt kt mc v gic mc: cn c ly ra sm, nu lu rt d b nhim trng dn ti vim lot gic mc. Nu d vt nng: tra DD dicainl%, dng u mi kim nhn nh nhng gy nh d vt ra. D vt su phi gi bnh nhn n c s c chuyn khoa ly d vt. - X tr vt thng xuyn thng nhn cu: phi xc nh y l mt cp cu, vic x tr phi c tin hnh khn trng v tn trng cc nguyn tc sau: + Tuyn c s. * Bng kn hai mt, lau sch pha ngoi mi. * Tim hoc ung khng sinh. * Tim SAT phng un vn. * Chuyn bnh nhn i t th nm nga, khng c ra mt, khng c tra thuc m vo mt bnh nhn. . 78

+ Tuyn chuyn khoa: Phi khm k vt thng c mt ch nh khot b hay bo tn. Nu vt thng rng phi nhiu t chc ni nhn, th lc ST (-) c ch nh khot b nhn cu. Nhng trng hp c ch nh bo tn, cn tun theo cc nguyn tc sau: * Ra vt thng bng nc mui ng trng hoc dung dch khng sinh pha long, c gng ly ht d vt nng (Ch : Khng c dng bng hoc dng c gt, ko cc t chc phi qua mp m). - X l t chc phi qua mp m: * Mng mt, th mi, hc mc: Nu bnh nhn n sm, mng mt, th mi, hc mc cn ti, khng b dp nt, dng Spatun y vo: Nu bnh lun n mun, mng mt, th mi, hc mc, b dp nt nhiu th ct b phn b kt. * Thu tinh th: nu thu tinh th b v, c nhiu nn phu thut ra ht ly cht nhn, nu c t cha nn phu thut, khu vt rch cho thu tinh th c ht s tin hnh m ra ht sau. * Dch knh: nu dch knh phi qua mp rch phi dng ko Vanas ct b, khng c y vo. - Khu vt rch: * Gic mc: vt rch nh, gn t biu m c khng phi khu, vt rch gp khc, rng phi khu. Sau khi khu xong vt rch phi khu ph kt mc. C th khu ch t tiu, ch nhn to hoc ch tng hp lin kim 8/0; 9/0; 10/0. Cch khu: Khu 2/3 chiu dy ca gic mc, mi mi ch cch nhau t 1 - 1,5mm, c th khu mi ri hoc khu vt. * Cng mc: vt rch nh cng phi khu, khu bng ch catgut 6/0; 7/0 hoc ch la, khu 2/3 chiu dy ca cng mc, nu khu mng qu vt rch s kh lin, tt nht l khu mi ri. 6. CC BIN PHP PHNG CHN THNG MT Vn d phng c ngha rt quan trng trong vic ngn nga, gim nh chn thng. y l vic cn c s tham gia tch cc ca nhiu ngnh, ngh v cc t chc ngoi x hi: - V tuyn truyn: Cn tuyn truyn rng ri tc hi ca chn thng mt. Gio dc thc phng tai nn do chn thng gy ra, c bit ch n cc i tng: + Cng nhn c kh + Nng dn khi gt, p la + Tr em - V t chc: 79

+ m bo cho ngi lao ng lm vic trong iu kin an ton, y trang b bo h lao ng. + T chc tt vic s cu, cp cu chn thng mt.

BNG MT
Mc tiu: 1. Trnh by c cc tc nhn gy bng mt 2. Trnh by c phn loi bng 3. Trnh by c cch x tr ban u bng mt 4. Tuyn truyn c trong cng ng cch phng chng bng mt Ni dung: 1. C IM DCH T HC CA BNG MT Bng mt l mt cp cu c bit trong nhn khoa, thng gp trong sinh hot v lao ng sn xut. Bng mt mc d c th c cp cu kp thi vn c th dn n m lo, nhng vic cp cu khn trng trong nhng gi pht u tin s lm hn ch c rt nhiu tc hi ca bng i vi mt. Trong thi chin bng chim 60% chn thng mt, nguyn nhn ch yu l do bng nhit. Trong thi bnh bng chim 6% - 10% chn thng mt, nguyn nhn ch yu l do ho cht. Mt nghin cu ti Vin Mt Trung ng H Ni, cho thy tnh hnh bng mt ti khoa chn thng ca Vin trong 5 nm gn y nh sau: T l bng mt gp nhiu nht la tui lao ng: 57,6% T l bng mt do tai nn lao ng kh cao: 28,6% Bng mt do a nghch v thc chim t l rt cao: 50,4% Bng mt do c tnh hi ngi khc: 21 % T l bng mt nam cao hn n gp 3 ln: Nam 74,8%, n 25,2% Tc nhn gy bng ch yu do vi: 60,9% Kt qu nghin cu ca mt s tc gi Lin X cng cho thy bng mt gp ch yu la tui lao ng 2. NGUYN NHN V C IM BNG MT 2.1. Nguyn nhn - Do nhit: la, nc si, kim loi nng chy, m si... 80

- Do ho cht: Vi sng, vi ti, axit, anilin, iode, ni trt bc, phi pho... - Bng in: do tia hn, tia hng ngoi, tia cc tm... Trong cc nguyn nhn trn bng ho cht l nguyn nhn thng gp nht v thuc loi nng nht, nguy him nht do tnh ph hu mnh v d thm su vo t chc. 2.2. c im lm sng ca bng ho cht Bng ho cht l loi bng nng. Mc trm trng ca bng ph thuc vo: - Thi gian tip xc ca cht gy bng vi kt mc, gic mc. - Tnh cht l hc ca ho cht bn vng hay chng bin cht, d hay kh ho tan, kh nng thm thu v ht nc . - Kh nng gy tc dng v lm ng protein ca t chc. - Tnh cht ho hc ca cht gy bng, axit hay Baz. a. c im ca bng axt. Axt vo mt s tc ng lm cho protein ca t chc ng li thnh cht protteinnat axit khng ho tan, chnh hp cht proteiunat axit ny s tr thnh hng ro ngn cn khng cho axit thm su vo t chc. Do vy: + Bng axit ph hu t chc nhanh nhng hn ch v chiu su. + Bng khng c xu hng lan rng + C th tin lng bng ngay t u. b. c im lm sng ca baz. Bng baz l loi bng nng nht trong cc loi bng ho cht v bng baz lan rng v thm su gy nn nhng bin chng nng n nhiu khi kh lng trc c. - Baz vo mt tc dng vi protein ca t chc to thnh hp cht proteinat baz. - Hp cht ny c c tnh ht nc mnh v gy phn ng x phng ho nn d ngm su v gy hoi t t chc. V vy cht baz cn gy nguy him chng no n cn nm trong mt. Vic nh gi v tin lng bng Baz rt kh khn nn phi thn trng. - Trong bng baz vai tr ca men cholagenaza rt quan trng. Qua mt s thc nghim, ngi ta nhn thy baz vo mt s lm xut hin men cholngenaza trn gic mc. Men ny lm tiu hu nhu m ca gic mc, khi cn men cholagenaza th gic mc cn b tiu hu. - Trong bng baz, bng vi cc l nng nht v ngoi bng ho cht cn km theo bng nhit. 81

3. TRIU CHNG LM SNG CA BNG 3.1. C nng - Bng nh thy rt mt, chy nc mt, th lc gim t hoc bnh thng. - Bng nng au nhc mt, th lc gim nhiu. 3.2. Thc th + Da mi: nu nh ch thy da mi hay c nt phng, nu nng c th thy tn thng c c v sn mi + Kt mc. - Nh: thy cng t kt mc. - Nng thy kt mc cng t, ph n, c th xut huyt di kt mc - Rt nng: kt mc b hoi t, thy kt mc trng nht, khng thy mch mu, lm du hiu Amsler(+): dng kim nhn chc vo ch kt mc nghi hoi t bnh nhn khng thy au v khng thy rm mu ch chc kim. + Gic mc: - Nh: biu m c nh c th c bng biu m. - Nng: biu m hoi t, bong ra, khi nhum bt mu Fluoreseein. - Rt nng: hoi t su n cc lp ca gic mc, khm thy gic mc c, c th c trng nh s, khng nhn c cc thnh phn sau gic mc. - Tn thng vng ra lin quan cht ch n tn thng gic mc. Tn thng vng ra s lm cc mch mu b tn thng, cc bch cu a nhn xm nhp vo gic mc s gii phng ra men cholagenaza lm tn thng ti gic mc nng ln. - Cc trng hp bng c bit nng: tn thng su hn dn n vim mng b o, c th thu tinh. 4. NH GI V PHN LOI BNG - Vic nh gi v phn loi lng rt phc tp. Bng phn loi theo tc nhn gy bng c chia lm 3 : 1: Bng nh. 2: Bng va. 3: Bng nng - Gn y, xc nh tnh khn cp ca vic cp cu bng cng nh tin lng ca bng nng, nhiu tc gi chia bng nng lm hai loi: Bng nng. 82

Bng c bit nng. - Cn c vo chiu su v chiu rng phn loi bng: + Bng phn loi theo chiu su: (Poliak) - I: da mi , kt mc cng t, gic mc bng biu m (nng). - II: mi c nt phng, c gi mc kt mc, gic mc c l m. - III: hoi t da mi, kt mc hoi t, gic mc c (Nh knh m). - IV: mi chy en, hoi t su n lp c v sn, gic mc c trng nh s. + Bng phn loi theo chiu su v rng (Poliak) - Mc nh: bng su I mi kt mc, gic mc (khng k din tch). - Mc va: bng su II mi, kt mc, gic mc (khng k din tch). - Mc nng: bng su III di 1/2 din tch mi, kt mc, gic mc vng ra. - Mc c bit: bng su III trn 1/2 din tch mi, kt mc, gic mc vng ra. 5. NGUYN TC X TR CP CU BNG Bng l mt cp cu cn c x tr ht sc khn trng, trong vic loi b cht gy bng ngay t pht b bng u tin rt quan trng. 5.1. Nguyn tc chung: - Loi b ngay cht gy bng. - Chng au nhc mt. - Chng nhim trng. - Chng dnh kt mc, gic mc, v mi mt. - Chng thiu dng gic mc. 5.2. iu tr c th: 5.2.1. Loi tr cht gy bng: y l vic cn lm ngay cng sm cng tt, c bit tuyn c s cn phi thc hin thnh tho cng vic ny: + Ra mt ngay sau khi b bng loi tr cht gy bng bng bt k nc g min l nc sch nh: nc ct, nc my, nc ging... ra nhanh, ra nhiu v ko di. Thi gian ra t nht t 10 - 15 pht. + Nu bng ho cht ngi ta dng cc dung dch trung ho ra: bng axit trung ho bng DD bicacbonat 1% - 2% nu bng baz trung ho bng do axit axetic 1% - 2% hoc DD axt picric 5%... 83

+ Nu bng vi cc th phi gp ht vi cc mi c ra mt, sau ra bng DD glucoza 30%, glucoza tc dng vi hydroxyt canxi to thnh hp cht canxi gluconat khng ho tan lm mt tc dng gy bng ca vi. Cn tra DD dicain l% gy t trc khi gp cc vi. - Nu bng It tra DD cocain. - Nu bng nitrat bc ra bng huyt thanh mn ng trng. - Nu bng pht pho ra bng DD sunphat ng 0,5%. - Nu bng thuc tm ra bng axit ascorbic. + Phu thut loi tr tc nhn gy bng: - Ht b lp biu m. - Phu thut Passow - Poliak: dng dao hoc ko rch kt mc v tr gia cc c thng, ng rch cch ra 2mm di 4mm sau dng spatun tch rng cc ng rch, cht gy bng s thot ra ngoi qua cc ng rch . - Phu thut trch m tin phng trong trng hp bng nng. - Phu thut Doe - Nig: dng nim mc mi thay th phn kt mc hoi t. 5.2.2. Dinh dng kt, gic mc: - Dng thuc gin mch nha vitamin PP, divascol.... - Tim mu t thn: ly 1 ml mu tnh mch bnh nhn + 0,5ml gentamycin tim di kt mc. - Tra DD CB2 du c hoc ung cc loi vitamin B1, B2, C, du c. - Nu gic mc b hoi t su do thng phi khu c mi bo v gic mc, nu c iu kin nn tip gic mc nng 5.2.3. Chng nhim trng: - Ti mt dd, m khng sinh: cloroxit, gentamycin... - Ton thn dng khng sinh tim hoc ung. 5.2.4. Chng dnh mi cu: - Tra m khng sinh ti mt ngy 2 - 3 ln. - Hng ngy tch dnh mi cu bng cch bi thuc m vo a thu tinh, a vo cng trn, di tch dnh, nu c iu kin nn dng knh tip xc t ti mt. - Khng c bng kn mt. 5. 2. 5. Gim au: - Ti ch: nu au nhc nhiu tra DD dicain 1% x 2 - 3 ln/ ngy. 84

- Ton thn: ung thuc gim au nh analgin, alaxan... ung thuc an thn nh seduxen, meprobamat 6. PHNG CHNG BNG MT - T chc tt v kim tra thng xuyn vic thc hin an ton lao ng: che chn, eo knh bo h khi lm vic nhng ch c nguy c gy bng mt (ti vi, nu gang, luyn thp, tip xc vi ho cht.. .) - cc c s y t cn c vi nc ra mt cp cu v mt s thuc ra mt cn thit nh nc ng, IDD natrri cacbonat 1%, DD axit acetic 1%... - Gio dc cho tr em c thc khng chi cc tr chi nguy him nh: nghch la, ng gn h ti vi, tip xc vi ho cht

MT V CC BNH TON THN

Mc tiu 1. Lit k c cc triu chng lm sng chnh ti mt ca mt bnh ton thn 2. Trnh by c cch x tr ti mt ca mt s bnh ton thn. Ni dung 1. C IM DCH T HC - Ti cc nc ang pht trin, theo thng k, trong cc nguyn nhn gy m lo, c 75% do cc bnh c th thu tinh, nhim trng, glcm v suy dinh dng gy nn, cn nhng bnh mt khc chim 25% cn li, trong mt nguyn nhn rt quan trng l do cc bnh ton thn gy nn. - Mt l mt b phn ca c th thng nht, khi thm khm mt c th pht hin c nhiu biu hin bnh l ca cc bnh ton thn nh: tng p lc ni s, cao huyt p, i tho ng. - Mt s bnh ca mt nh: vim mng b o, c th thu tinh, vim gic mc... li c th c nguyn nhn do cc bnh ton thn gy nn: d ng, i tho ng, lao, giang mai... - V vy, kt hp cht ch gia iu tr ti mt vi iu tr ton thn l mt yu cu quan trng bt buc. Vi s pht trin nhanh chng ca khoa hc cng ngh, vic chn on v iu tr kt hp tt cc bnh ton thn c kt qu rt tt trong iu tr cc bnh v mt. 2. HI CHNG TNG P LC S NO 2.1. Mt s triu chng ton thn chnh: - Hi chng tng p lc s no, nguyn nhn c th do u trong s, chn thng s no, p xe trong s... gy nn. 85

- Ton thn: + Bnh nhn c nhc u dai dng, c khi nhc u m , song cng nhiu khi nhc u d di. Tng ln khi c kch thch (ting ng mnh, nh sng qu mnh, gi to...). + Bnh nhn c bun nn, c th nn vt mt cch d dng. + Cc cn nhc u ngy cng thu ngn, tr thnh au nhc lin min, km theo c th mt thng bng c th. 2.2. Triu cha lm sng ti mt: - Khm mt, thy c s khng tng xng sau: + Th lc: Phn ln cc trng hp bnh nhn c th lc bnh thng hoc ch gim th lc t. + Soi y mt: Thy hnh nh gai th ph: Gai thi cng t, phng cao khi nn vng mc, c khi cao n 2 mm. Vng mc quanh gai ph n, c th c cc chm xut huyt trn vng mc. Giai on cui c th thy gai th bc mu (teo gai th). 2.3. X tr: - Tuyn c s. Nhng bnh nhn c nhc u dai dng, iu tr bng cc thuc an thn, gim au khng c tc dng, nn gi i tuyn trn soi y mt, pht hin xem c ph gai th khng. - Tuyn chuyn khoa: + Phi iu tr kt hp vi khoa thn kinh v khoa phu thut thn kinh gii quyt nguyn nhn. 3. CAO HUYT P 3.1. Mt s triu chng ton thn chnh: - Chu u v Bc M, t l ngi ln mc bnh tng huyt p t 15 - 20%. Vit Nam, t l khong 6 - 12%, s ngi mc bnh khong 5 triu. - Theo OMS, ngi ln c huyt p bnh thng, nu huyt p ng mch ti a di 140 mmHg v huyt p ng mch ti thiu di 90 mmHg; C tng huyt p nu huyt p ng mch ti a trn 160 mmHg v huyt p ng mch ti thiu trn 95 mmHg - Tng huyt p c 3 giai on: + Giai on 1: Bnh nhn khng c du hiu khch quan v tn thng thc th no. + Giai on 2: Bnh nhn c t nht mt trong nhng du hiu thc tn sau: * Dy tht tri, thy c khi khm lm sng hay Xquang, in tm , siu m 86

tim... * Protein niu hoc creatinin mu tng nh + Giai on 3: Bnh gy nhng tn thng tim, no nh suy tht tri, xut huyt no, tiu no hay thn no. Ngoi ra, giai on 3, thng c cc biu hin khc nh: Cn au tht ngc, nhi mu c tim, vim tc ng mch, suy thn,

Hnh 19: Du hiu Salus Guun 3.2. Triu chng lm sng ti mt: Khi soi y mt c th thy mt s hnh nh tn thng ca cao huyt p: - Tng huyt p giai on 1: Bnh nhn khng c du hiu tn thng thc th ti mt. - Tng huyt p giai on 2: Bnh nhn c hp cc ng mch vng mc, lan rng hoc kh tr Du hiu Salus Guun (+). - Tng huyt p giai on 3: bnh nhn c du hiu Salus Guun (+). Cc ng mch vng mc co nh nhiu, qun queo. C th c ph gai th, xut huyt v xut tit vng mc. 3.3. X tr: - Ton thn: kt hp iu tr tng huyt p vi khoa Ni - Ti mt: c th dng thuc gin mch: vitaminpp, cavinton 4. BASEDOW 4.1. Mt s triu chng ton thn chnh: - Bnh Basedow c nhng biu hin lm sng chnh nh cc du hiu ca nhim c ip vi bu ip lan to. y l bnh ph bin trong cc bnh ni tit trn th gii cng nh Vit Nam, chim 45,8% cc bnh ni tit v 2,6% cc bnh Ni khoa c iu tr ti Bnh vin Bch Mai. Bnh gp mi la tui, nhng phn ln tui 21 - 40 ( tui 21 - 30 chim 31,8%). Bnh gp n nhiu hn nam. 87

- Hi chng nhim c gip : + Triu chng tim mch l quan trng nht. Nhp tim nhanh l triu chng sm v bao gi cng c. Mch 100 ln/ pht hoc hn. Bnh nhn thy trng ngc, hi hp, kh th... Nghe tim: p nhanh, mnh, c khi T1 anh, T2 tch i, thi tm thu nh. S mm tim p mnh. + Triu chng vn mch: s nng (90% cc trng hp). Cc cn gin mch lm bnh nhn bng nng, mt, ti mt. Ra m hi tng lc hoc thng xuyn. + Triu chng thu hoa. bnh nhn n nhiu, chng i m vn gy. Phn lng, hay a chy. + Triu chng ton thn: gy st nhanh, gim mt 5 - 10 kg sau mt vi thng. Thng teo c, nhc c: + Cng giao cm: run, c bit cc u ngn tay, tng ln khi xc ng. + Bu gip: c th c nhng rt him (l,5% cc trng hp). Bu thng ch to va hoc hi to, rt t khi qu to. 4.2. Triu chng lm sng ti mt: thng xut hin ng thi vi bu gip. C th chia cc du hiu lm sng v mt thnh 2 loi: - Co c mi trn: thng gp v l mt du hiu ca bnh c do tng nng gip. Bnh nhn nhn chm chm, mt long lanh sng. Co mi trn c biu hin bng nhn thy li lim trng ca cng mc pha trn ca vng ri (du hiu Darlympic), hu qu l khe mi b m rng (du hiu Stellwag). Bo bnh nhn nhm mt s thy c np gp mi trn (du hiu Gifford). C vn nhn v c mi co khng ng u (du hiu Graefe). Ngoi l c th thy b t do mi trn sm li. - Li mt thc s. Nhn cu b y ra pha trc (xc nh bng li k Hertel), li t hoc nhiu, c th li u hai bn hoc khng u. Bnh nhn c th b lit vn nhn, cng t, ph n kt mc. Trng hp nng c th gp bin chng li mt c tnh, lot gic mc, lit c vn nhn teo gai th dn n m lo. 4.3. X tr: - iu tr ni khoa: Kt hp vi khoa bu c iu tr nguyn nhn. - iu tr ngoi khoa: Phu thut ct b bn phn thu ip . - Ti mt: + Chng nhim trng: Tra thuc nc, thuc m khng sinh. + Tng cng dinh dng ti mt: Tra vitamin A, nc mt nhn to, ung vitamin 5. I THO NG . 88

5.1. Mt s triu chng ton thn chnh: - Bnh i tho ng chim t l 4 - 7% s dn nhiu nc trn th gii. - Mt s du hiu lm sng ca i ng th in hnh: + i nhiu nc tiu vng, snh, c rui bu, kin u. + Kht v ung nc nhiu + n nhiu, gy nhiu + Da kh, nga, nhim trng da mn tnh. + Nu nng bnh nhn c th dn n hn m. 5.2. Triu chng lm sng ti mt: - Ri lon mch mu mng mt: du hiu mng mt (du hiu Iridis rubeosis). C th gy xut huyt tin phng, tng nhn p. - Ri lon mch mu vng mc: c th gy xut huyt dch knh, vng mc. C th gy vim vng mc phn thnh, bong vng mc. - c th thu tinh: Thng c c hai bn, c hnh a cc sau. - D gy cc bnh nhim trng phn trc nhn cu: Lo, nht.. . 5.3. X tr: - Ton thn: Kt hp iu tr vi khoa Ni. - Ti mt: Dng thuc tng cng dinh dng, chng nhim trng, theo di phng cc bin chng. 6. LAO 6.1. Mt s triu chng ton thn chnh: - Lao l bnh do trc khun Mycobacterium gy nn, Vit Nam, hng nm c ch s nguy c nhim 1,5%, mc lao mi khong 110.000 trng hp. - Bnh lao thng c mt s triu chng ph bin sau: + Ho, c th ho khan, nhng ph bin l ho c m. + Ho ra mu l triu chng c th gp nhiu bnh nhng ch yu l do lao (80%). + au v c cm gic b chn p trong lng ngc. + St nh, ra m hi v chiu hay m. + Gy st: St cn dn dn, ko di, bnh nhn thy sc lc gim r rt. 6.2. Triu chng lm sng ca mt s hnh thi ti mt: 89

- Lao kt mc. thng gp lot si, b mm, y c mu tm. Trung tm lot c t chc b u. Xt nghim c th thy t bo bn lin, khng l, t khi gp BK (+). Km theo c hch trc tai. Vim gic mc do lao: thm lu gic mc su, tp trung thnh tng m, c tn mch t vng ra b vo. Bnh thng gp tng mt mt. Hay c tn thng mng b o km theo, hay ti pht. - Vim mng b o lao: lc u thng biu hin nh mt vim mng b o thng thng. Sau xut hin cc nt hay c lao mng mt hay trn gic mc, c hnh trn, mu vng xm, xung quanh thng c xut tit. Lao k, lao mng no thng hay gy tn thng ny. - Vim, teo th thn kinh do lao: c th gp sau lao mng no. 6.3. X tr: - Phi kt hp vi bnh vin Lao iu tr lao. - Ti mt: Chng nhim trng, tng cng dinh dng ti ch v ton thn. Ch phng cc bin chng. 7. GIANG MAI - Trn th gii nhng nm gn y, bnh giang mai tng nhiu nc ( nhng thp k trc bnh c chiu hng gim). Bnh tng r rt vng nhit i v cc nc ang pht trin. 7.1. Ba du hiu Hutchison: - Vim gic mc su - ic hay nghnh ngng - Rng Hutchison: 2 rng s 1 hm trn mc lch trc, mt nhai b khuyt nham nh. Ba du hiu Hutchison c xem l nhng triu chng c in ca giang mai di truyn. 7.2. c im vim gic mc do giang mai: - Thm lu su, lan to u khp gic mc C hai mt b bnh cng mt lc: - t c tn thng mng b o km theo. - t ti pht. 7.3. X tr: - Ton thn: iu tr theo phc iu tr giang mai. - Ti mt: Dng khng sinh tra ti ch. Dng cc thuc tng cng dinh dng 90

ti gic mc. 8. PHONG 8.1. Mt s triu chng ton thn chnh: - Bnh phong do trc khun Hnsen gy nn. Ngy nay bnh phong vn cn l mt vn x hi cc nc ng Nam . Hin cc nc ng Nam c khong 4,5 triu bnh nhn mc bnh phong. Cc triu chng ca bnh phong rt phong ph v a dng. - Thi k bnh: Di, trung bnh khong 2 - 3 nm hoc lu hn. - Bnh thng khi pht bng nhng biu hin kn o, nh mt nt hng, mt vt bc mu trn da m bnh nhn khng n. Hay c mt vi ri lon cm gic nh km cm gic, tng hoc mt cm gic mt vng da. C khi do ngu nhin b bng m khng thy au rt nn mi pht hin c. C khi bnh pht t ngt bng s xut hin loi phn ng kiu hng ban. - Bnh phong c i tnh vi thn kinh nn rt d gy tn ph trong qu trnh tin trin ca bnh. 8.2. Triu chng lm sng ti mt: bnh phong thng c cc triu chng chnh tt mt: - Dng lng my, lng mi. - H mi, ln mi. - Vim, mt cm gic gic mc. - Vim mng mt th mi. 8.3. X tr: iu tr bnh phong cn kt hp gia iu tr bng thuc vi liu php vt l, liu php vn ng nhm phng v cha tn ph. 9. MT V MT S BNH DO VIUS 9.1. c im: - Cc bnh do vius gy ra mt thng gy ra ni th. - Vius a cc t chc ngoi bi: Gic mc, kt mc, thn kinh - t gy m. 9.2. Mt s bnh ti mt do virus thng gp 9.2.1. Vim kt mc hng hch: xem bi vim kt mc. 9.2.2. Vim gic mc nng do vius: - Vin gic mc do vius Herpes: + Bnh nhn thng st cao, s nh sng, trn gic mc xut hin thm lu hnh 91

cnh cy Nhum DD fluoresceinl% (+). Cm gic gic mc gim hoc mt. Da mi, mi, b phn sinh dc c th thy ni ln nhng mn , mm Phng. Bnh c kh nng hay ti pht. + iu tr: Ti mt dng thuc chng chuyn ho IDU (5 Iodo Deoxy Uridin). Chng bi nhim.

Hnh 20: Vim gic mc do vius Herpes - Vim gic mc do vius Zona: + Bnh nhn thng st, da mt vng nhnh mt ca dy thn kinh s chi phi thng mn , ni cc nt phng. Nt phng khng vt qua ng ranh gii gia trn. Mt au nhc s nh sng, chy nc mt, co qup mi. Gic mc thm lu, c nt phng. Khi nt phng v li vt lot nng trn gic mc.. + iu tr: Khng sinh nhm tetraxyclin ti mt v ton thn. 10. MT V MT S BNH D NG 10.1. Vim kt mc ma xun: Xem bi vim kt mc 10.2. Vim mng b o d ng (bnh Behcet): - y l mt bnh ton thn, vi cc biu hin l lot ti pht da v nim mc cp din. C th gy vim cc tnh mch v vim khp. Bnh thng xut hin trn ngi tr. Nam gp nhiu hn n. C tin s bn thn hoc gia nh c c a d ng. - Ti mt: c th b mt hoc c hai mt. au nhc mt m . Th lc gim st kh nhanh do cc mi trng trong sut b vn c. Khm mt thy ng t co nh, phn x mt, dnh vo mt trc th thu tinh. C th c dch r vim bt tc l ng t. c bit hay c ngn m trong tin phng, khong 34 mm, t khi nhiu hn. - X tr: c th dng Corticoit ti ch v ton thn. Tch cc iu tr cc vt l lot da v nim mc. 10.3. Nhn vim ng cm: l bnh vim mng b o rt nng mt lnh, xut hin sau khi mt kia b chn thng. - Ton thn: nhc u, tai, chng mt, ngi mt mi. 92

- Ti mt: c th xut hin vim mng b o trc hoc vim mng b o ton b. - Cc du hiu bnh l ti mt thng tin trin rt nhanh. Th lc gim st nhanh chng. - X tr: + Vn quan trng nht l phng bnh t lc chn thng mt: x tr vt thng sm, ng k thut, c bit ch n khu v trng. + Nu thy vt thng qu nng, th lc mt, khng cn kh nng bo tn nhn cu. Cn c ch nh khot b nhn cu sm. + iu tr: khng sinh phi hp liu cao. Corticoit ti ch v ton thn. Chng dnh ng t. Tng cng dinh dng. 10.4. Hi chng Stevens Johnson: - Ton thn: biu hin rt rm r: Lot trt, ni mn trn khp b mt da c th. Vim lot nim mc ming, nim mc sinh dc.. - Ti mt: cc triu chng ti mt xut hin rt sm: + Vim kt mc + Vim b mi + C khi xut hin c vim trt gic mc. + C th xut hin nhng di chng nh: dnh mi cu, so gic mc, vim m ti l - X tr: cn tra mt cc thuc nh acgyron 3%, vitamin A, m cortison d phng sm khi bnh nhn c hi chng ngoi b trt. 11. Mt v mt s bnh xoang v rng 11.1. Vim th thn kinh hu nhn cu: 11.1.1. Vim th thn kinh nhn cu: - Vim th thn kinh nhn cu ch yy gp ngi tr v trung nin. C nhiu nguyn nhn c th do cc bnh nhim trng ton thn, c th do nhim cc virus c i tnh thn kinh. Do nhim c t, do cc vim ln cn nh vim xoang, vim quanh rng, su rng, do d ng... - Bnh xut hin kh t ngt, vi du hiu u tin l m mt. Th lc c th gim st t ngt. Sau xut hin th trng thu hp, sc gic b nh hng. - Khm mt phn trc thng bnh thng. Soi y mt thy gai th cng t , ph n, c th li nh. H thng tnh mch n to, cng t. C th xut huyt nh cc sau, quanh tnh mch. 93

11.1.2. Vim th thn kinh hu nhn cu: - Nguyn nhn cng ging nh vim th thn kinh nhn cu, nhng triu chng lm sng c khc hn. c im lm sng l bnh c th xut hin cp trong vng vi ba gi hoc mt hai ngy. Th lc gim st nhanh, bnh nhn c th ch cn m c ngn tay hoc thy bng bn tay. C th au nhc mt tng cn, chong vng bun nn. Tuy cc triu chng c nng c th xut hin kh rm r nh vy nhng khi khm triu chng thc th li rt ngho nn. - Soi y mt: hu nh bnh thng. V mch mu khng b chn p. V vy, c th ni y l bnh m "bnh nhn khng nhn thy g" v "thy thuc khng nhn thy bnh". - X tr: c hai bnh trn c hng x tr nh nhau: + Chng nhim khun. + Tng cng sc bn mao mch: rutin, vitamin C, vitamin PP. + Tng cng dinh dng th thn kinh: vitamin nhm B. + Chng d ng v chng vim khng c hiu: cortison . + Gin mch: divascol. + Phi tch cc tm nguyn nhn iu tr tn gc. 11.2. Vim mng b o: xem bi vim mng b o. 11.3. Vim t chc h mt: - Bnh xy ra ch yu nhm mt bin chng ca nhim khun cc b phn ln cn nh: Lo, mn nht vng mt, vim xoang, p xe vng rng ming Bnh thng xy ra mt mt: - Triu chng: + Bnh nhn thng c st, nhc u v vng hc mt. Ngi mt mi, n ng km. + Mi ph n, mu hoc tm sm do sung huyt nhiu. + Li mt khng n tht vo c. Mt khng lic c, n vo au nhc. + Kt mc ph n, c th vim gic mc. + C th dy thn kinh th gic v hch mi cng b vim, gy m hay m mt. + Bnh c th c bin chng nng hn: Nhim trng huyt, p xe no.,. - X tr: + Dng khng sinh ph rng phi hp, liu cao. + Gim au. 94

+ C th trch dn lu m. 11.4. Vim bao Tenon: - Bao Tenon l mt mng bc nhn cu, st ti cch vng ra 1mm th dng li. Bao cn bc cc c vn ng nhn cu. Vim bao Tenon xut hin khi c th b nhim trng, nhim c nh sau khi c th b bnh cm, thp, si, bch hu.. . - Triu chng: + Vim c th b mt mt hoc hai mt. + Th lc thng khng gim st, c khi nhn mt thnh hai. + au nhc, tng ln khi lic mt. + Mt c th li nh. + Kt mc nhn cu ph n, hnh gi, dng li st ra gic mc. - X tr: + Khng sinh phi hp liu cao. + Chm nng vi ln mi ngy, mi ln 10 - 15 pht. + Nu c iu kin cho chy in sng ngn. + Cn ch khm pht hin cc vim nhim iu tr trit nguyn nhn.

95

Phn II BI GING THC HNH

96

PHNG PHP KHM MT

Mc tiu 1. Trnh by c cc bc khm mt thuc bn phn trc. 2. Thao tc c cc ng tc khm mt trn bnh nhn. Ni dung Khm mt cng nh khm bnh ni chung bao gi cng c 3 phn: - Hi: L do n khm, bnh s, tin s . - Khm thc th pht hin cc tn thng. - Lm cc xt nghim chc nng. o th lc, th knh, o th trng, o nhn p. 1. HI BNH 1.1. L do n khm Bao gi cng phi hi l do n khm, bit c l do thy thuc mi xc nh c nhng vic cn lm gip cho chun on bnh nhanh nht. Nhng l do khin bnh nhn n khm mt thng l: * au nhc mt au nhc mt + m mt + chi cay nc mt, s nh sng thng bnh gic mc. - au nhc mt + au na u cng bn mt au + m mt thng l bnh Glcm. - au nhc mt + au m + m mt thng l bnh vim mng b o. - au nhc su trong h mt, mt khng m thng do au thn kinh trn h. * M mt + M mt t t khng au nhc bnh nhn tui >40 tui thng do cc bnh: Lo th, Glcm n thun, c TTT tui gi. + M mt nhanh chng c th do cc bnh y mt: Vim gai th cp vim hc vng mc trung tm, bong vng mc... * Chy nc mt Thng xuyn thng l tc l o, tr nh thng vim m ti l. * Chn thng + Que chc vo mt ... + Qu cu lng bn vo mt ... 97

+ Bng mt do vi, axit... * Sng mi Km theo au mt thng do lo. 1.2. Bnh s - Bnh bt u t bao gi, trong iu kin hon cnh no (t nhin hay c yu t no tc ng vo). - Bnh nhn khi u t t hay t ngt? - Ngoi mt cn c biu hin g cc b phn khc? (ton thn: C bun nn, nn...) c iu tr thuc g? u? - Hin ti triu chng g ni bt? 1.3. Tin s - c ln no bnh xut hin ging ln ny? thi gian no c iu tr cha u? thuc g? - Cc bnh ton thn c lin quan: i ng, cao huyt p lao, thp khp, cc bnh tai mi hng, rng hm mt, da liu... Trong gia nh c ai mc bnh nh bnh nhn, nht l cc bnh c yu t gia nh nh: Bnh Glcm, thoi ho vng mc sc t. 2. KHM THC TH Trong bi ny ch trnh by cch khm bn phn trc v cc b phn bo v nhn cu gip cc bc s a khoa c c mt s kin thc c bn c th khm, chn on cc bnh mt thuc bn phn trc v c hng s l cho bnh nhn. 2.1. Dng c v phng tin can thit - C hp bng v khun. - Hp dng c gm: Vnh mi, panh, ko. - n pin, my soi y mt. - Mt l cn 90o hoc 70o st trng tay. - Thuc: Cn c cc loi do Clorocid, Dicain 1%, Pilocapin 1%, Atropin 1%. 2.2. T th bnh nhn Bnh nhn ngi i din v thp hn thy thuc mt cht, chn bnh nhn v chn thy thuc gn song song. Ni chung sau khi hi l do, bnh s, tin s, ta ngh n bnh g th khm c th vo b phn trc c c chn on nhanh chng. Tt nhin sau phi khm ton din pht hin cc bnh km theo. Di y s trnh by cch khm tun 98

t cc b phn t trc ra sau; * Khm mi mt Mi sng cc b c au thng l lo, khng au thng l chp. Nu ph c hai mi phi cho khm ni khoa pht hin bnh ni khoa. - Mi c b qum khng? C b vim b mi khng? - C khi u mi th phi xc nh v tr, kch thc u mm hay rn. - C sp mi khng nu sp th bnh nhn khng th m mt c do lit dy III. - H mi: Mt nhm khng kn do lit dy VII ngoi bin. - Dnh mi cu gp bin chng sau bng mt. * Khm l b - Chy nc mt thng xuyn l do tc l o. Mun chn on xc nh phi bm thm d nu nc tro ra l tc l o. - n vo gc trong mt vng ti l c m chy ra l vim m ti l. * Khm kt mc Kt mc gm 3 phn: kt mc mi, kt mc nhn cu, kt mc cng . - Khm kt mc mi di v kt mc cng di: Bo bnh nhn nhn thng dng ngn tay ci vn mi di nh nhng s quan st thy kt mc mi di, bo bnh nhn nhn ln ti a s quan st c kt mc cng di. - Mun xem kt mc sn mi trn ta bo bnh nhn nhn xung. Thy thuc phi dng ngn tay tr v ci lt mi (bnh nhn nhn xung, ta t ngn tr ln mi st vi thnh trn h mt, ngn ci cm da mi vn ln ta s ln c mi ra ngoi) v quan st xem kt mc mi c thm lu khng, c ht khng. - Mun xem ton b kt mc nhn cu ta dng 2 ngn tay ci v tr vnh 2 mi ta s quan st c ton b kt mc nhn cu. Khm kt mc ch xem kt mc c ph khng, c sung huyt khng, c cng t khng c tit t khng c d vt khng, c rch khng nu do sang chn. * Khm gic mc - Gic mc c trong sut? c thm lu c? vim gic mc? vim lot gic mc? - Nhum dd fluorecein 1% pht hin cc tn thng trn gic mc: xc gic mc, vim lot gic mc. Cch nhum: tra 1 - 2 git do fluorescein 1% vo mt bo bnh nhn chp mt cho thuc lng u trn gic mc, sau dng dd clorocid 0,4% ra sch mt v thm kh bng bng). Quan st nu gic mc c bt mu xanh lc ta ghi fluorescein (+). Cm gic gic mc: dng bng chm ln gic mc, nu cn cm gic th 2 mi mt nhm li. . 99

- Nu chn thng phi xem gic mc c b rch khng? v tr no? C phi kt mng mt v cc t hc ni nhn khng? * Khm tn phng. - su tin phng: bnh thng hay khng? Tin phng nng thng gp trong bnh Glcm gc ng, Vt thng xuyn thng gic mc. - Tin phng su hay gp do bnh vim mng b o, lch thu tinh th. - Tin phng c mu thng do sang chn, do bin chng vim mng b o. - Tin phng c m gp trong vim mng b o, vim lot gic mc. * Khm mng mt - Mng mt cng t gp trong vim mng mt th mi. Mng mt bc mu gp trong bnh Glcm. - Rch mng mt, rch chn mng mt do chn thng. - Rung rinh mng mt do lch thu tinh th. - Mng mt dnh khng? c sc t khng? * Khm phn x ng t - Phn x nh sng trc tip: Chiu n vo mt ng t mt co li, b n ng t li gin ra. S co gin ng t gi l phn x ng t. Nu chiu n vo v b n ng t vn khng thay i tc l phn x (-). Phn x (-) gp bnh nhn m hn, Bnh Glcm, bnh vim mng mt th mi ng t co t, sau tra Atropin. - Phn x ng cm. Chiu n vo mt ny th ng t mt kia co li. * Khm thu tinh th - Thu tinh th c khng? c hon ton hay cha c hon ton, tm v tr c. (dng nh sng cho v my soi y mt khm). - Nu chn thng xem thu tinh th c b v khng, c bnh khng.

PHNG PHP TH TH LC
Mc tiu 1. Trnh by c phng php th th lc. 2. Thao tc c cc bc th th lc. Ni dung 1. M U Th lc l kh nng ca mt nhn bit r cc chi tit. Hay ni cch khc, th lc l kh nng ca mt nhn thc ring bit 2 im gn nhau. 100

- Th lc gim l mt triu chng ca nhiu bnh ti mt. Th th lc l mt xt nghim quan trng nht trong khi khm mt. - Theo thng k ca t chc y t th gii c khong 41 n 52 triu ngi b m hoc tn hi th gic trn th gii, trong 90% cc nc ang pht trin v 80% b m do cc bnh mt c th cha v phng c. - Ti Vit Nam: Nm 1996, theo iu tra ca vin Mt v dch t hc m lo v mt s bnh v mt 13 tnh i din cho 8 vng sinh thi c nc cho thy: T l m mt mt l 1,18%, m hai mt l 1,25%. T l ngi c th lc thp l 5,8%. Kt qu nghin cu trn ta thy: t l m lo nc ta cao so vi cc nc trn th gii v phn ln nguyn nhn gy m la do cc bnh c th cha c v phng c. - ng trc mt trng hp b m mt cn thm khm c h thng tm ra nguyn nhn v iu tr cho bnh nhn. Vic u tin phi lm chnh l vic phi th thi lc cho ngi bnh xem c gim th lc khng v nu c gim th mc no. 2. PHNG PHP TH TH LC 2.1. Nguyn tc th th lc: Bnh nhn ngi cch bng th lc 5m (nu c s khng c phng rng c th dng gng phn chiu khong cch 2,5m). - chiu sng ca bng th lc l 100 lux tng ng chiu sng ca bng n 100W). - Nu th trong bung ti phi bnh nhn thch nghi khong 10 - 15 pht. - Phi th th lc ln lt tng mt mt, khi th mt n phi bt mt kia. 2.2. Mt s loi bng. thi lc thng dng: - Bng th lc bng ch s, bng ch ci (bng Monoyer) - Bng th lc ch E (bng Snellen) - Bng th lc hnh dng cho tr em (bng Rossano, bng Weiss) - Bng th lc vng h (bng ndoldt): L bng thng dng nht, dng c cho mi i tng. 2.3. Phng php th th lc: 2.3.1. i tng th th lc: - Tt c cc bnh nhn n khm mt - Tt c cc i tng khm sc kho nh k, khm sc kho li xe, i hc tp v lao ng trong v ngoi nc 2.3.2. Cch th th lc: 101

- Gii thch cho bnh nhn v hng dn bnh nhn ngi ng t th - Th th lc cho bnh nhn: + Th bng bng th lc: Th th lc tng mt mt, ln lt cho bnh nhn c tng hng ch t trn xung di. Khi no khng c c na th dng li, ghi kt qu th lc tng ng vi hng trn. V d: MP: c c hng ch to nht (tng ng 1/10) c c hng ch th hai (tng ng 2/10) c c hng ch th ba (tng ng 3/10) Khng c c hng ch th t (tng ng 4/10) Ghi kt qu: MP th lc 3/10 Hoc yu cu bnh nhn c hng ch hoc s nh nht m c th thy r. Nu bnh nhn c c ton b hng "X" th ghi th lc l X/10 (v d c c hng Th 7 th ghi th lc l 7/1O). + Nu th lc bnh nhn gim n mc khng nhn thy ch no trn bng th lc, cho bnh nhn m ngn tay. Ghi khong cch bnh nhn m ngn tay ng xa nht li. V d: MP th lc NT 4m. .. Th lc NT 5m tng ng 1/10. Th lc NT 2,5m tng ng 1/20. Th lc NT 1m tng ng 1/50. + Nu khng m c ngn tay, dng bn tay khua trc mt bnh nhn khong cch 15 - 20 cm. Nu bnh nhn thy, ghi kt qu: BBT 20 cm. + Nu khng nhn bit c BBT, dng n chiu trc tip vo mt bnh nhn. - Nu bnh nhn nhn bit c, ghi kt qu:. ST (+). - Nu bnh nhn khng nhn bit c, ghi kt qu: ST (-). Th lc ST(-) l chc nng th gic mt hon ton, khng cn kh nng cu cha. 2.3.3. nh gi mc th lc ca bnh nhn: nh gi mc th lc theo phn loi ca t chc Y t Th gii: + Th lc > 7/10: Bnh thng + Th lc > 3/10 - 7/10: Gim + Th lc NT 3m - 3/10: Gim nhiu + Th lc < NT 3m: M 2.3.4. Ghi kt qu th lc ca bnh nhn: 102

Cch ghi kt qu: + Ghi r mt phi hay tri, vit tt bng ch in: V d: MP; MT. + Ghi kt qu th lc: V d: TL: MP 2/10 MT 10/10 2.3.5. Thang bo kt qu th th lc cho bnh nhn: Thng bo kt qu th th lc cho bnh nhn bit, cn ni r rng c th d hiu. 2.3.6. Gii thch cho bnh nhn:. - Mc thi lc nh vy l bnh thng hay c gim th lc - Nu c gim th lc hng dn bnh nhn khm mt pht hin nguyn gy gim th lc.

PHNG PHP TH KNH

Mc tiu 1. Trnh by c phng php th knh.. 2. Thao tc c cc bc th knh cn th v vin th. Ni dung. 1. M U - Hin nay, trn th gii c khong 40 triu ngi m v khong 110 triu ngi b gim th lc cc mc khc nhau trong tt khc x l mt trong nhng nguyn nhn chnh. - T l cn th hc sinh ph thng nc ta ngy cng tng, hin mc tng i cao khong 10 - 20%, tng ng vi mt s nc chu khc (Trung Quc, Triu tin, Thi Lan, Mng c). - Trong cc phng php iu tr tt khc x, phng php th knh v cho eo knh ng s vn l phng php c p dng rng ri nht v d thc hin, r tin, an ton v hiu qu. y l phng php cn c thc hin thnh tho ngay tuyn c s. - Tt khc x gm c: cn th, vin th, lon th. Trong cn th, vin th gi l tt khc x hnh cu (khc x mi kinh tuyn nh nhau), lon th gi l tt khc x khng hnh cu (khc x khng ging nhau cc kinh tuyn). Do th knh lon th rt phc tp v kh p dng tuyn c s nn y, chng ta ch hc phng php th knh cn th v vin th. - C 2 phng php th knh cn th v vin th: + Phng php ch quan (Don des): Phng php ny n gin, thun tin v 103

ch cn mt hp knh v mt bng th lc. Tuy nhin ch da vo ch quan ca bnh nhn nn cn cha tht chnh xc, do khng loi tr c s iu tit ca mt. Phng php ny thng c dng tuyn c s. + Phng php khch quan: * Soi bng ng t (Streak retinoscopy): Ngi o c th xc nh chnh xc tnh trng khc x ca mt. Phng php ny i hi phng tin v iu kin phc tp hn nn t c p dng. * o khc x t ng (Autorefrato meter): L mt phng php khch quan chnh xc chn on tt khc x. Nhng v my t tin nn cn cha c s dng rng ri. 2. PHNG PHP TH KNH (PHNG PHP DON DES) 2.1. Nguyn tc th knh: - Bnh nhn ngi cch bng th lc 5m - chiu sng ca bng th lc l 100 lux - Nu th trong bung ti phi bnh nhn thch nghi khong 10 - 15 pht. Phi th knh ln lt tng mt mt, khi th mt n phi bt mt kia. Sau mi cho th knh 2 mt. 2.2. Phng php th knh v chn knh: - i tng th knh: nhng trng hp thi lc t 7/10 tr xung, th knh l cho bnh nhn thy th lc tng (thng tng 3/10 tr ln mi c gi tr), ta c th ngh n th lc gim do tt khc x v cn th knh cho bnh nhn. - Cch th. cho th ln lt t s knh nh nht, n s knh ln nht t th lc cao nht. Th tip n khi s knh tip theo m th lc gim i, dng li chn knh v ghi n knh. Cc s knh thng chnh nhau 0,25 - 0,5 ip. Knh hi t c quy nh nh du (+), Knh phn k c quy nh nh du (-). V d: Bnh nhn A c th lc 2 mt l 5/10 + Bc 1: Cho bnh nhn th knh l th lc tng c n 10/10 + Bc 2: Hi xem bnh nhn nhn gn r hn hay c nhn xa v gn u khng r. - Nu nhn gn r hn thng l b cn th. Ta nn th knh phn k trc, nu qua knh phn k th lc khng tng ta chuyn th knh hi t. Nu c hai loi knh trn th lc khng tng th phi cho th knh lon th . + Bc 3: *Bnh nhn th knh phn k, cho th ln lt tng s knh, kt qu: 104

- 0,25 ip - 0,50 ip - 0,75 ip - 1,00 ip - 1,25 ip

th lc = 5/10 th lc = 7/10 th lc = 10/10 th lc = 10/10 th lc: 8/10

Ta chn s knh cn th cho bnh nhn theo nguyn tc chn s knh phn k thp nht t th lc cao nht: Chn s knh - 0,75 ip. Bnh nhn th knh hi t: cho th ln lt tng s knh, kt qu: + 0,25 ip + 0,50 ip + 0,75 ip + 1,00 ip + 1,25 gip th lc = 5/10 th lc = 7/10 th lc = 10/10 th lc = 10/10 th lc = 8/10

Ta chn s knh vin th cho bnh nhn theo nguyn tc chn s knh hi t cao nht t th lc cao nht: Chn s knh + 1,00 ip . + Bc 4: Sau khi th knh xong, ta chn s knh ph hp cho vo gng knh bnh nhn eo trong thi gian 30 pht. Nu nhn r khng c biu hin chong vng chng mt th l s knh ph hp, ta ghi n knh cho bnh nhn. Knh eo gia hai mt chnh lch khc x khng qu 3 thp, nn cho mt nh s knh, mt nng hn gim s knh. - Ch : Th knh c sch (knh lo) cho nhng ngi cao tui, thng t 40 tui tr ln. Cho bnh nhn th knh hi t t s nh nht n s ph hp nht nhn r ch nh bnh thng khong cch 30 - 35 cm. Sau khi chn knh cho tng mt, ta cho knh vo gng bnh nhn eo trong thi gian 30 pht khng c biu hin chong vng, chng mt th knh l ph hp, ta ghi n knh cho bnh nhn.

PHNG PHP O NHN P

Mc tiu 1. Trnh by c phng php o nhn p. 2. Thao tc c cc bc o nhn p. Ni dung 1 KHI NIM V NHN P Nhn p l p lc ca cht lng trong nhn cu tc ng ln cng mc v gic mc. Theo nh lut chung v p lc cc cht lng th p lc tc ng ln thnh nhn 105

cu mi pha nh nhau 2. NHN P BNH THNG Nhn p bnh thng 19 5 mmHg (14mmHg - 24 mmHg). Nhn p trn 24 mmHg l nhn p cao, nhn p gia hai mt (trong cng thi im o) khng chnh nhau qu 5 mmHg. Nhn p gia bui sng v bui chiu mt mt cng khng chnh nhau qu 5 mmHg. 3. VAI TR SINH L CA NHN P. - Nhn p gip cho nhn cu c hnh dng nht inh m bo chc nng quang hc ca mt. - Nhn p gi cho s thng bng tun hon ca nhn cu m bo dinh dng cho bn trong nhn cu. Ri lon nhn p dn n ri lon chc nng th gic. Nhn p chu s nh hng ca ng cng mc. Khi lng tun hon mch mu, dch knh v vai tr chi phi ca thn kinh, c bit s lu thng thu dch gi vai tr ch yu trong iu ho nhn p. Goldmann a ra cng thc ni ln s lin quan gia nhn p v cc yu t chi phi: P0 = D.R + Pv P0: Nhn p Pv: p lc tnh mch. D: Lu lng thu dch trong mt n v thi gian. R: Tr lu (sc cn) gc tin phng. 4. PHNG PHP O C nhiu phng php o nhn p y ch gii thiu 2 phng php thng dng nht. 4.1. Phng php c lng s b bng tay: - Phng php ny n gin, tin hnh nhanh chng nhng n ch cho bit mt cng hay mm v ch xc nh c chnh xc khi nhn p cao, thp r rt. Tuy nhin vi kinh nghim lu nm phng php ny gip thy thuc c th chn on bnh trong iu kin khng c phng tin o nhn p. - Cch o: bo bnh nhn nhn xung, Thy thuc dng hai ngn tay tr t ln trn ngay st vi thnh trn h mt. Hai ngn tay thay nhau n qua mi vo nhn cu, ch xem cm gic nhn cu tc ng vo u ngn tay cng hay mm hay bnh thng. 4.2. Phng php o nhn p bng nhn p k Maclakov: 106

+ Chun b hp ung c gm c: - 1 qu cn 10g. - 1 cn cn cm tay. - 1 thc o mica (cho qu cn 10g). - 1 hp mc in (c pha ch t protalgol + glycerol). + Chun b phng tin: DD clorocid 0,4%; DD dicain 1% cn 90o, bng kh, hp ng dng c nhn p (nu trn). + Tin hnh: - Bnh nhn nm trn bn, thy thuc gii thch nhng iu cn thit bnh nhn an tm v cng phi hp vi thy thuc . - Tra DD dicain 1% gy t kt gic mc, tra 2 ln, cch nhau3 pht, mi ln 2 git. - Ly cn 90o lau sch qu cn ri mc vo tay cm, tm mc in vo hai u qu cn tht u - C nh mt bnh nhn: bnh nhn m hai mt cng nhn vo mt ngn tay cch mt khong 3 - 5 cm, chnh sao cho gic mc nm chnh gia khe mt. - Thy thuc dng ngn tay tr v gia vnh hai mi bnh nhn m rng khe mi (khng c vo nhn cu). Tay phi cm cn cn bng hai ngn tay ci v tr, cc ngn tay khc lm im t trn trn, t t t qu cn ln gic mc v a nh cn cn xung n 2/3 chiu di cn cn th nhc nhanh qu cn ra khi mt. - Ly bng tm cn 90o bi vo giu ch inh in du nhn p. - In du nhn p ln giy, du n trn u b r v chnh gia l mt du n t yu cu. - Sau khi o xong phi tra DD clrocid 0,4% ra mt cho bnh nhn. Dng thc mica o du n. Nhn p o c th hin trn thc o c tnh sn.

PHNG PHP O TH TRNG C LNG

Mc tiu 1. Trnh by c nh ngha th trng v gii hn th trng bnh thng. 2. Thao tc c o th trng bng phng php c lng. Ni dung 1. NH NGHA Th trng l mt khong khng gian m mt quan st ti khi nhn c nh vo mt im. Hay ni cch khc khi nhn c nh vo mt vt, mt vn nhn r vt ny 107

nhng ng thi cn nhn thy cc vt khc tuy khng r. 2. MC CH CA O TH TRNG - o th trng bit c tnh trng vng mc, nh gi c chc nng ca vng mc v cc ng th gic ti trung tm no. - Th trng ngi bnh thng. + Pha thi dng: 90o 95o + Pha mi 60o + Pha trn 50o 60o + Pha di 70o 3. PHNG PHP O TH TRNG C LNG 3.1. T th: bnh nhn c th ngi hoc ng quay lng ra nh sng, cch thy thuc 1m. 3.2. Cch o: + Khm mt phi th bo bnh nhn dng tay tri t che mt tri. Thy thuc nhm mt phi v dng mt tri nhn c nh vo mt phi ca bnh nhn, nh vy th trng ca hai mt c chp vo nhau. + Thy thuc c ng ngn tr tay tri danh gii th trng ca mnh v pha thi dng, sau dng ngn tr ca tay phi danh gii th trng v pha mi. Cui cng thy thuc c ng c hai ngn tay cng mt lc pha thi dng v pha mi ng thi hi bnh nhn c thy hai ngn tay cng mt lc khng. - Kt qu ca phng php ny ch cho ta bit s b th trng c thu hp hn bnh thng hay bnh thng. - u im ca phng php ny: nhanh, d thc hin, c th p dng cho cc c s phng khm cha c iu kin o thi trng bng cc phng php hin i hn.

CHP, LO
Mc tiu 1. Trnh by c triu chng chp, lo v cch x tr 2. Thao tc c cc bc khm chp, lo Ni dung. 1 CHP. 1.1. Nguyn nhn: do vim tuyn meibomius ca sn mi 108

1.2. Triu chng: - Cm thy vng mi chp mt kh. - Khm thy: mi xut hin mt u nh, c th bng ht u, ht ng, s nn thy chc, khng au. Vng sng khng , Nu lt mi ln s thy i din vi vng sng c mu xm. Chp khng dnh vo da mi. 1.3. Tin trin: Chp khng bao gi gy ung th ho. Khi mi xut hin n nh v tin trin chm. C th gi nguyn kch thc trong vi nm, c th teo nh i nhng cng c khi pht trin to ln gy m to thnh chp bi nhim, trn lm sng ngoi cc triu chng trn ta cn thy thm: Sng nng, , au 1.4. X tr: - Chp nh khng gy cm gic kh chu th nguyn, khuyn bnh nhn day, xoa hng ngy t khi (dng ngn tr day trn da mi c chp). - Chp to gi n c s chuyn khoa trch chp. 2. Lo 2.1. Nguyn nhn: lo l mt p xe ca tuyn b mi (zeiss) 2.2. Triu chng: - Bnh nhn thy mi sng, au nhc mt vng trn mi, s thy nng. - Kt mc nhn cu, mi ph n, cng t, c khi phi ra ngoi khe mi, mt nhm khng kn, da mi vng vim ty , tu theo lo to, nh m mc ph n, ty nhiu hay t. Khong 3 ngy sau thy r im m trng, khi m thot ra khi b mi th cc triu chng au nhc gim, lo hay ti pht, c khi mc thnh chui dc b mi.

109

2.3. X tr: - Lo mi xut hin nn chm nng ngy 4 - 5 ln, mi ln khong 15 pht. - Lo xng to nn dng khng sinh ung cho lo thu gn li. - Lo c m khu tr th gi ti c s c chuyn khoa chch. Nu lo t v nn chch no ht cht nhn phng lo ti pht. Ch : Phng php chch chp, chch lo sinh vin s c hng dn v kin tp trn bnh nhn.

MNG THT
Mc tiu 1. Trnh by c triu chng, phn mng v cch x tr. 2. Thao tc c cc bc khm v chn on c mng trn bnh nhn Ni dung 1. KHI NIM MNG - Mng l mt t chc tn to (c coi nh l mt u lnh) n nm pha di kt mc, pha trn cng mc b ra vng ra vo gic mc. Mng xut hin gc trong hoc ngoi ca kho mt. C trng hp xut hin c hai gc tng ng vi khe mi. - Cu to: Mng gm hai phn thn mng v u mng. Thn mng xo hnh cnh qut quay v gc mt, u mng b qua vng ra vo gic mc, mng b vo su lm th lc gim c khi m. 2. NGUYN NHN - Cho n nay nguyn nhn gy nn mng cha c khng nh. Ngi ta ngh nhiu n s ri lon dinh dng kt mc hoc ra gic mc do qu trnh vim nhim mn tnh. Trong qu trnh nghin cu ngi ta thy vng nhit i, ni c nhiu nh sng mt tri, gi bi nhiu th t l mng tht cao. 3. PHN LOI MNG Trn lm sng ngi ta chia mng lm 2 loi: - Mng gi: l mng xut hin sau mt sang chn vo mt, mng c th xut hin bt k v tr no trn kt mc, b qua vng ra vo gic mc bao ph phn tn thng trn gic mc. - Mng tht: c hai loi: + Mng tin trin: thn mng dy nhiu mch mu, u mng bm vo gic mc nham nh c nhng chm, m thm lu i pha trc. Mch mu b st u mng, loi mng ny sau m ti pht khong 40 - 60%. 110

+ Mng x (mng khng tin trin): thn mng mng t mch mu. u mng bm vo gic mc thng gn, t mch mu. Loi mng ny tin trin chm sau m t ti pht. 4. CHN ON MNG Cn chn on mng c ch nh phu thut. Mng c chia lm 3 . K mt ng thng t vng ra n b ng t v chia n lm 3 phn u nhau. - I t vng ra n 1/3 ngoi - II t vng ra n 2/3 ngoi III t vng ra qu 2/3 ngoi, n hoc qu b ng t. 5. X TR Khng c thuc no c th lm tan mng. iu tr mng ch c cch duy nht l ct b mng, khi n b vo gic mc lm gim th lc. Mng I cha c ch nh m nn tra cc loi thuc c coctison lm chm s tin trin ca mng nh DD hydrococtison, m clorocid H. Mng II, III c ch nh phu thut ti c s c chuyn khoa mt. * Phng php phu thut sinh vin s c kin tp trn bnh nhn.

QUM
Mc tiu 1. Trnh by c c ch sinh qum do bin chng bnh mt ht v phn qum. 2. Trnh by c cch x tr qum, u nhc im ca cc phng php m qum. 3. Thao tc c cc bc khm v chn on c qum trn bnh nhn. Ni dung. 1. NH NGHA Qum l hin tng b mi v lng mi cp vo trong, qut ln kt mc v gic mc. 2. NGUYN NHN - Qum do bin chng ca bnh mt ht hay gp nht. - Qum bm sinh -Qum do chn thng.. . 3. C CH BNH SINH (Xem bi bnh mt ht ) 4. PHN QUM Qum c chia lm 4 (trn lm sng ngi ta da vo lng 111

mi, b mi v sm mi phn chia qum) - I: c vi lng xiu, b mi bnh thng, sn mi cha dy. - II: c lng qum, b mi cp mt phn hay ton b, b sau b bo mn mt phn, sm mi y s nn thy.: - III: lng qum tng b ln xn (c khi lng mi tri ht), b mi cp ton b, b sau b bo mn (lm trn) sn mi dy nhn thy g ln qua ln da mi. - IV: lng mi, sn mi ging III, b mi bin dng, hp khe mi cn cng nn mt nhm khng kn ( IV thng l qum ti pht).

Hnh 22: Qum 4. X TR QUM - Qum I cha c ch nh phu thut, c th t chn lng mi bng kim in lng mi khng mc tr li. - Qum II, III v IV c ch nh phu thut. - C nhiu phng php m qum ko b mi vnh ra ngoi, nhng c hai phng php c p dng rng ri nht l phng php Panas v Cuenod Nataf. Phng php Panas: Ch nh: Cho nhng trng hp c qum cao (III, IV) trn bnh nhn cao tui. * u im phng php ny l: - t vnh ti a. - K thut n gin: thi gian phu thut nhanh nn c th p dng m qum hng lot tuyn x. * Nhc im: Phng php ny c nhiu nhc im: - Chy mu nhiu trong khi lm phu thut, ph n lu thi k hu phu . 112

- C th gy nn mo sn hoc mng tht tha do khi buc ch mp m khng kht. - V m quan phng php ny khng c p v n ph n lu v dy b mi. Phng php Cuenod Nataf Ch nh cho nhng trng hp qum II trn bnh nhn tr. * u im: - t chy mu trong khi lm phu thut, t ph n thi k hu phu. - Khng gy mo sn v mng tht tha. - V mt m quan phng php ny p hn phng php Panas. * Nhc im: - Khng t vnh ti a. - K thut phc tp nn thi gian lm phu thut lu hn phng php panas. Ch : K thut m s c kin tp ti phng m.

LY D VT KT MC, GIC MC NNG

Mc tiu 1. Trnh by c phng php ly d vt kt mc, gic mc nng 2. Thao tc c cc bc 1y d vt kt mc, gic mc nng Ni dung 1. CC LOI D VT HAY GP D vt kt mc, gic mc rt hay gp trong chn thng: - Cng nghip nh: Phoi tin, mnh than... - Nng nghip nh: Ht thcc, mnh l la... - Trong sinh hot, t, ct, bn Bt k d vt g nu khng c ly ra sm c th gy nhim trng, dn n vim lot gic mc bnh nhn c th b m. 2. DU HIU PHT HIN D VT - Phn ln t bnh nhn bit c d vt bn vo mt. - Mt cm, chi, chy nc mt, nhiu khi khng th m c mt, nu chp mi gy au chi v nc mt li chy gin gia. - Khm thy kt mc , c th thy d vt kt mc hay trn gic mc, nu di vt cng trn phi lt mi ln mi ly c. 113

3. LY D VT - Gii thch cho bnh nhn an tm, khng chp mt khng o mt trong qu trnh tin hnh ly d vt. - Bnh nhn nm nga trn bn c nh sng chiu vo mt, thy thuc nhn r d vt. - Tra DD dicain 1% 2 ln cch nhau 2 - 3 pht. - Bc l d vt bng vnh mi hoc lt mi tu v tr di vt ta bit. Dng bng cun hay u kim tim (v khun) gt nh di vt ra ngoi. Trng hp d vt cm vo gic mc phi dng u kim ly. Nu thy kh khn phi gi bnh nhn n c s c chuyn khoa khng nn c ly s lm tn thng n t chc xung quanh, nhiu khi cn y su d vt vo trong. Sau khi ly xong d vt phi tra dung dch khng sinh nh clorocid 0,4%; gentamycin 0,5%, lau kh mt cho bnh nhn. Tra m tetracyclin 1%. Nu cn thit nn bng mt cho bnh nhn trnh bi. - K n, hng dn bnh nhn t tra thuc, nu cn hn n khm li theo di nhim khun.

CC THUC THNG DNG TRONG NHN KHOA

Mc tiu 1. K ra c mt s thuc thng dng trong Nhn khoa. 2. Lit k c mt s iu cn lu khi dng thuc trong Nhn khoa. Ni dung I. MT S C IM KHI DNG THUC THEO NG TON THN CHA CC BNH TI MT Qua nghin cu ngi ta thy rng khng sinh v cc thuc c s dng theo con ng ton thn i vi mt c chia lm 2 khu vc: - Khu vc thuc cc b phn ph cn nhn cu chu tc dng trc tip ca thuc theo ng mu. - Khu vc cc b phn trong nhn cu v gic mc khng chu tc dng trc tip ca thuc qua ng mu m phi qua hng ro thu dch. - Nng thuc trong thu dch thp hn nng thuc trong mu. V vy nng thuc c tc dng vi bnh ton thn th cha i vi bnh trong nhn cu v bnh gic mc. Nng thuc trong thu dch ch c 10 - 20 % so vi nng thuc trong mu. Khi iu tr cc bnh vim su trong nhn cu v cc bnh gic mc cn dng cc loi khng sinh c tc dmg rng, liu cao; tt nht l tim ti mt: tim cnh 114

nhn cu hoc tim di kt mc, nn tim phi hp vi cc loi thuc c tc dng tng thm thu mao mch nh hyasa. II. MT S THUC THNG DNG TRONG NHN KHOA 1. Thuc st trng Dung dch nitrat bc 1% tra cho tr s sinh, dd 2% - 3% dng chm vo vt lot trn gic mc. Hin nay t dng v gy nhiu phn ng ph nh xt, vim kt mc d ng, bng gic mc... Dung dch acgyrol 1% tra cho tr em, do 3% - 10 % tra cho nhng trng hp vim lot gic mc, vim kt mc do vi khun ngi ln. Povidon iod 1%, 3%, 10%: l phc hp ca iod vi polyvirpyrrolidon, c tc dng st khun, dit khun, nm, virus, n bo, kn v bo t. Hin nay thng c dng st khun trc khi phu thut v lau ra cc dng c y t trc khi tit khun. Nhng cn ch khng dng vi bnh nhn c tin s qu mn vi iod v khng dng thng xuyn vi ngi bnh c ri lon tuyn gip, thi k mang thai v cho con b, tr nh di 2 tui, nht l s sinh 2. Thuc khng sinh Khi dng khng sinh cn ch : - Nu c iu kin, tt nht nn dng khng sinh theo khng sinh . - Cn dng mt cch c thc, c chn lc, khng dng ba bi. - Phi dng ng v liu lng. - Cn ch n cc tai bin do khng sinh gy ra. - Khng sinh dng theo ng ton thn cng rt quan trng, tu theo mc nng, nh v tin trin ca bnh m dng thuc ung hoc tim. Trng hp nng nhiu khi phi dng hai loi khng sinh phi hp lm tng tc dng ca thuc. - Thuc tra ti mt rt quan trng i vi cc bnh thuc bn phn trc. Thuc tra ngm vo thu dch nhanh khi trn gic mc b xc hoc bi lot. Thuc nc c tc dng sau 3 pht ko di khng lu. Thuc m c tc dng lu hn. 2.1. Khng sinh c tc dng dit vi khun: C nhiu do khng sinh c pha ch tra ti mt. Cc loi dd thng dng nht nh d clorocid 0,4%, gentamyxin 0,3%, okacin 0,3%, cebemycin 1%, oflovid 0,3%, tobrex 0,3%, ciloxan 0,1%. M khng sinh nh: tetracycllin 1%, gentamycin 1%, aureomycin 1%, tobrex, cebemycin, gentamyxin 2.2. Cc thuc c tc dng dit virus: 115

Hin nay trn c mt s thuc tra mt iu tr cc bnh vim nhim ti mt do virus nhng c gi thnh cao. Thuc tra c tc dng tt nh: Dung dch triherpin, m zovirax. Thuc dng theo ng ton thn: Acyclovir vin 200mg. 2.3. Cc thuc c tc dng dit nm: - Thuc tra mt chng nam: dung dch phytoral 0, 1 %, dung dch natamycin 5%. - Thuc dng theo ng ton thn: sporal, gricin. 3. Thuc chng vim Dng trong cc trng hp vim kt mc d ng, vim kt mc ma xun, vim mng b o, sau phu thut. Thuc nc: tra ngy 4 - 6 ln. Mt s thuc thng dng nh dd hydrococtison, polydexan, dexaclor, maxitrol, narex... Thuc m: m clorocid - H, hydrococtison, maxitrol, tobradex... Ch : thuc chng vim c corticoid khng c tra cho nhng bnh nhn vim lot gic mc. 4. Thuc gy t Thuc gy t ti ch: thng dng dung dch dicain 1% tra mt gy t kt mc v gic mc Thuc gy t vng h mt khi phu thut: khi gy t vng h mt c th dng novocain 3% hoc lidocain 2%, thng kt hp vi hyasa 1mg tng tc dng ca thuc. 5. Thuc gy co ng t Dung dch pilocapin 1% c dng rng ri nht. Thuc kch thch ph giao cm gy co ng t. Thuc dng trong iu tr bnh glcm nguyn pht. Khng c dng trn bnh nhn vim mng mt th mi. - Esenn 0,5% - 1% tc dng mnh, n lm co ng t, co c c th mi nn khng dng cho nhng trng hp glcm trn mt cn th. - Mintacol 1/5000v tc dng co ng t cn mnh hn eserin nn t dng. 6. Thuc gin ng t Dung dch atropin (0,5%, 1%, 4%) tc dng lm lit c co ng t, thuc dng iu tr vim mng mt th mi. Thuc c tc dng sau tra t 10 - 30 pht ko di 7 - 10 ngy. Tropicol 0,5% lm gin ng t nhanh sau tra thuc 10 - 15 pht, ko di 2 - 3 ting. Thuc thng dng lm gin ng t soi y mt. Ch : phi o nhn p trc khi tra thuc gin ng t. Nu c tng nhn p khng c dng atropin tra mt. 116

7. Thuc co mch Thng dng thuc co mch ti ch trong cc phu thut ti mt: tra do adrenalin 1%. Ngoi ra cn tra dd adrenalin 1% chn on phn bit trong cc trng hp cn chn on phn bit gia cng t ra v cng t kt mc. 8. Thuc gin mch - Thuc gin mch ti ch: dd dionin 1% c tc dng tng cng tun hon ti ch v gim au, tiu vim. - Thuc gin mch ton thn: Vitamin PP, divascol: thng dng iu tr cc bnh vim ti y mt c ri lon tun hon gy co mch. 9. Thuc chng ng mu Dicunlarol: dng cho bnh nhn b tc tnh mch trung tm vng mc do cc mu ng. Khi dng cn theo di t l prothrombin mu, nu xung ti 10% phi dng thuc trnh tnh trng xut huyt Heparan: c tc dng ko di thi gian ng mu, cng thng dng cho bnh nhn b tc tnh mch trung tm vng mc phi hp vi dicumarol 10. Thuc chng chy mu: vitamin K, canxi clorua. 11. Thuc chng ri lon thm thu mao mch. Cc thuc tng cng sc khng ca mao mch, lm gim hin tng ri lon thm thu mao mch: Vtamin C, vitamin P, rutinn, cc thuc khng hisin tng hp. 12. Thuc h nhn p Cng vi vic dng thuc co ng t, trong iu tr glcm nguyn pht, thng dng thuc ung lm hn ch tit thu dch acetazotamid (bit dc fonurit, diuramid, diamox) th mi mun tit ra thu dch phi c s tham gia ca men anhydrazacacbonic. Acetazolamid c ch men ny. V vy s tit ra thu dch b hn ch do nhn p c h xung. Liu dng: diuramid 0,25g x 24vin/24h chia lm 2 ln hoc 3 ln thuc c tc dng sau: ung 30 pht, tc dng mnh nht sau 3 gi ht tc dng sau 6 gi, thuc khng dng ko di, nu bt buc phi dng thuc ko di phi ung thm kaliclorid, nu khng mt nhiu mui, nc s b mt mi. Thuc tng cng thm thu glyxerol 50% x 2ml/1 kg cn nng/24h.

CCH TRA THUC VO MT

Mc tiu 1. Trnh by c phng php tra thuc mt. 117

2. Thc hin c cc bc tra thuc vo mt. Ni dung 1. CNG TC CHUN B TRC KHI TRA THUC - Kim tra h tn bnh nhn, ch nh ca bc s. - Kim tra tn thuc, cht lng thuc. - Kim tra nng thuc c ng vi ch nh khng. 2. CHUN B - Thuc theo ch nh. - Hp bng ct nh - Bnh nhn nm trn bn hoc ngi nga u ra sau. - Thy thuc phi ra tay trc khi tra thuc. 3. K THUT 3.1. Cch tra thuc nc: - Tay tri cm bng gc ngoi mt v vnh rng khe mi, Tay phi cm l thuc tra 1 - 2 git vo mt gc trong hoc cng di, sau khp mi li. Dng bng lau nh phn thuc trn ra ngoi khe mi. * Ch : khng c chm u ng thuc vo mt bnh nhn phng ly lan (vi khun t mt ngi bnh i vo ng thuc). Khng c tra thuc ln gic mc, khng thuc trn ra m. Khi tra dd atropin cho tr em phi chn l o. 3.2. Cch tra thuc m: Ko rng mi di bng mt ngn tay, bo bnh nhn nhn ln trn, thy thuc a u tup thuc vo cng di ri bp nh cho thuc vo cng , nh nhng khp mi li v bo bnh nhn nhm mt 5 - 10 pht thuc ngm dn vo t chc.

118

TI LIU THAM KHO

1. B mn Mt, Trng i hc Y H Ni (1990), Thc hnh nhn khoa tp 1,2, Nxb Y hc, H Ni. 2. B mn Mt, Tai mi hng, Trng i hc Y H Ni (1990), Bi ging Mt, Tai mi hng, Nxb Y hc, H Ni. 3. B mn Mt, Trng i hc Y Thi Nguyn (2002), Bi ging Mt 4. L Kinh Du (1994), "Bnh giang mai", Bch khoa th bnh hc, 1, Trung tm bin son t in bch khoa Vit Nam, H Ni 5. L Kinh Du (1994), "Bnh phong", Bch khoa th bnh hc, 1, Trung tm bin son t in bch khoa Vit Nam, H Ni 6. Nguyn Thi i (2000), "Tnh hnh chn thng mt tr em", Nhn khoa, 3, Hi Nhn khoa Tng hi Y Dc hc Vit Nam 7. L Huy Liu (1994), "Bnh Basedow", Bch khoa th bnh hc, 1, Trung tm bin son t in bch khoa Vit Nam, H Ni 8. Phm Khu (1994),"Tng huyt p", Bch khoa th bnh hc, 1, Trung tm bin son t in bch khoa Vit Nam, H Ni 9. Phn c Khm, Nguyn Duy Ho (1994), Cp cu Nhn khoa, Nxb Y hc, H Ni. 10. Phan c Khm (1994), "Chn thng mt", Bch khoa th bnh hc,2, Trung tm bin son t in bch khoa Vit Nam, H Ni. 11. Nguyn Xun Hip (2000), "Tt khc x: mt nguyn nhn chnh gy gim th lc ti Vit Nam v cc nc trong khu vc", Nhn khoa, 3, Hi Nhn khoa Tng hi Y Dc hc Vit Nam. 12. Vin Mt (1988), Nhn khoa, 1, 2, Nxb Y hc, H Ni 13. Hi Nhn khoa M (1996), bnh hc ca mi mt, kt mc v gic mc, Nxb Y hc, H Ni. 14. Hi Nhn khoa M (1996), Bnh c th thu tinh, Gio trnh khoa hc c s v lm sng, tp 1 1, Nxb Y Hc, H Ni. 15. Hi Nhn khoa M (1998), Vim ni nhn v vim mng b o, Gio trnh khoa hc c s v lm sng, tp 9, Nxb Y Hc, H Ni. 16. Nguyn Xun Nguyn, Phan n (1996), Gii phu mt ng dng trong lm sng v sinh l th gic, Nxb Y Hc, H Ni 17. Nguyn Thu Nhn (1994), "Bnh i tho ng tr em, Bch khoa th bnh hc, 1, Trung tm bin son t in bch khoa Vit Nam, H Ni 119

18. Loay Schwab (1996), Chm sc mt cc nc ang pht trin, Nxb Y hc, H Ni. 19. Nng Thanh Sn, V Quang Dng (2000), "Nghin cu thc trng cn th hc ng v mt s yu t nguy c ti Thi Nguyn, ti cp B trng im, B Gio dc o to. 20. H Huy Ti (1996), iu tra dch t hc m lo v m s bnh v mt, ti nghin cu khoa hc cp b. 21. Tn Th Kim Thanh (2000), "nh gi thc hin cng tc phng chng m m nm 1998 - 2000 ", Hi tho quc gia v phng chng m lo v khoa hc k thut. 22. T chc Y t, th gii (1994), iu tr bnh c th thu tinh trong cng tc chm sc sc kho ban u, Nxb Y Hc, H Ni 23. Nguyn Th Thu Yn 2000), "Tnh hnh chn thng mt tr em". Nhn khoa, 3, Hi Nhn khoa Tng hi Y Dc hc Vit Nam.

120

BNG KIM (DNG CHO DY HC)

TRNG HYK THI NGUYN B MN MT BNG KIM (DNG CHO DY HC)

PHNG PHP TH TH LC
I. Hnh chnh 1. Mn hc Mt. 2. Bi ging: Thc hnh 3. i tng: Sinh vin Y5, chuyn tu nm th 3 4. Thi gian ging v thc hnh nhm nh: 2 tit 5. S lng hc vin: 15 6. a im: Bnh vin II Mc tiu: 1. Trnh by c phng php th th lc. 2. Thao tc c cc bc th th lc. 3. T vn c cho bnh nhn khm mt pht hin nguyn nhn gy gim th lc. III. Ni dung: ST TIUCHUN CC BC TIN HNH NGHA THAO TC T THNH T Chun b ni th th lc v Gip th th lc chnh y ng quy 1. phng tin th th lc xc. nh Bnh nhn hp tc 2. cho hi, hng dn bnh nhn Chun b v tm l tt 3. Th bng bng th lc Th c th lc Chnh xc Th bng m.ngn tay, bng bn 4. tay, sng ti (+) nu bnh nhn c Th c th lc Chnh xc th lc <1/10 nh gi mc th lc ca bnh nh gi c mc 5. Chnh xc nhn th lc Ghi c kt qu th lc 6. Ghi kt qu th lc ca bnh nhn Ghi ng ca bnh nhn 7. Thng bo kt qu th th lc cho Bnh nhn bit mc R rng, d hiu bnh nhn th lc ca mnh Gii thch cho bnh nhn v th Bnh nhn bit th lc 8. lc ca mnh l bnh thng hay ca mnh l bnh thng R rng, d hiu gim hay gim T vn cho bnh nhn khm mt Bnh nhn yn tm, thc 9. pht hin nguyn nhn gy hin ng hng dn ca n cn, chu o gim th lc thy thuc

121

Chun b cho ln khm Gn gng, ngn np sau BNG KIM (DNG CHO DY HC) TRNG HYK THI NGUYN B MN MT 10 Thu dn phng tin khm

PHNG PHP TH KNH

I Hnh chnh: 1. Mn hc: Mt. 2. Bi ging: Thc hnh 3. i tng: Sinh vin Y5, chuyn tu nm th 3 4. Thi gian ging v thc hnh nhm nh: 2 tit 5. S lng hc vin: 15 6. a im: Bnh vin II. Mc tiu: 1. Trnh by c cc bc th knh. 2. Th c knh cho bnh nhn. 3. T vn c cho bnh nhn mc tt khc x. III. Ni dung: STT CC BC TIN HNH 1 2. 3. 4. 5. 6. 7. chun b ni th knh v phng tin th knh cho hi, hng dn bnh nhn Th th lc cho bnh nhn Th knh l cho bnh nhn c th lc < 7/10 NGHA THAO TC Gip th knh chnh xc Chun b v tm l TIU CHUN THNH T y ng quy nh Bnh nhn hp tc tt Chnh xc Chnh xc Chnh xc Chnh xc Chnh xc R rng, d hiu, chnh xc

Th c th lc xc nh c c tt khc x khng Th c knh cho bnh Th knh cn th (vin th) nhn Chn s knh tng mt cho chn c s knh tng bnh nhn mt cho bnh nhn Th knh hai mt cho bnh chn c s knh hai nhn mt cho bnh nhn

8.

Ghi v thng bo kt qu th knh cho bnh nhn. Ghi n knh cho bnh nhn T vn cho bnh nhn v ngi nh v cch phng v cha t khc x

Bnh nhn bit s knh ca mnh

Bnh nhn yn tm, thc hin ng hng dn ca n cn, chu o thay thuc 122

Thu dn phng tim chun b cho ln khm Gn gng, ngn np khm. sau BNG KIM (DNG CHO DY HC) TRNG HYK THI NGUYN B MN MT 10

PHNG PHP NHUM GIC MC BNG DD FLUORESCEIN 1%

I. Hnh chnh: 1. Mn hc: Mt 2. Bi ging: Thc hnh 3. i tng: Sinh vin Y5, chuyn tu nm th 3 4. Thi gian: 1 tit 5. a im: Bnh vin II. Mc tiu: 1. Trnh by c cc bc cn thc hin khi nhum gic mc bng dd fluorescein 1% t. 2. Nhum gic mc bng dd fluorescein 1% ng k thut. 3. c c kt qu nhum gic mc bng do fluorescein 1%. III Ni dung: STT 1 CC BC TIN HNH Chun bi ni v phng tin lm th thut NGHA THAO TC Gip lm th thut tt TIU CHUN THNH T y , ng quy nh Bnh nhn hp tc tt

2. Cho hi, hng dn bnh nhn Chun bi v tm l Kim tra tn bnh nhn v ch 3. inh

Trnh nhm ln thuc tra Chnh xc v mt cn tra thuc Chnh xc

Kim tra li cc thuc tra: Tn m bo an ton cho 4. thuc, hn dng, Cht lng bnh nhn:

Tra do fluorescein 1% cho bnh a c thuc vo mt ng k thut 5. nhn Tra do cloroxit 0,4 % cho bnh a c thuc vo mt ng k thut 6. nhn v sinh mt cho bnh nhn 7. 8. c v ghi kt qu 9. Dn d bnh nhn Khng thuc trn ra ngoi mt bnh nhn sch s

c v ghi c kt qu Chnh xc Bnh nhn yn tm R rng, d hiu

123

Thu dn phng tin lm th 10 thut

chun b cho ln lm th Gn gng, ngn np thut sau BNG KIM (DNG CHO DY HC)

TRNG HYK THI NGUYN B MN MT

PHNG PHP O TH TRNG C LNG

I. Hnh chnh: 1. Mn hc: Mt. 2. Bi ging: Thc hnh 3. i tng: Sinh vin Y5, chuyn tu nm th 3 4. Thi gian ging v thc hnh nhm nh: 1 tit 5. S lng hc vin: 15 6. a im: Bnh vin II. mc tiu: 1.Trnh by c cc bc o th trng c lng. 2. o c thtrng c lng cho bnh nhn. III. Ni dung: STT 1 2. 3. 4. 5. 6. 7. Cc bc tin hnh Chun b ni o th trng c lng v phng tin o Cho hi, hng dn bnh nhn Ngi khm v bnh nhn ngi ng v tr v t th quy nh o thi trng c lng mt phi ngha thao tc Gip o th trng chnh xc Chun b v tm l Gip o th trng chnh xc Tiu chun thnh t y ng quy nh Bnh nhn hp tc tt ng v tr

c lng c th trng chnh xc

o th trng c lng mt tri c lng c tiij trng Chnh xc nh gi kt qu . Ghi kt qu o th trng nh gi c kt qu Chnh xc

Ghi c kt qu th trng Chnh xc

8. 9.

Bnh nhn bit th trng Thng bo kt qu o th trng ca mnh c bnh thng khng Dn d bnh nhn

R rng, d hiu

Bnh nhn bit khi no cn R rng, d hiu n o thi trng 124

10

Thu dn phng tin khm

Chun b cho ln khm sau

Gn gng, ngn np

TRNG HYK THI NGUYN B MN MT

BNG KIM (DNG CHO DY HC)

PHNG PHP O NHN P C LNG

I. Hnh chnh: 1 Mn hc: Mt 2. Bi ging: Thc hnh. 3. i tng: Sinh vin Y5, chuyn tu nm th 3 4. Thi gian ging v thc hnh nhm nh: 1 tit 5. S lng hc vin: 15 6. a im: Bnh vin II. Mc tiu: 1. Trnh by c cc bc o nhn p c lng. 2. o c nhn p c lng trn bnh nhn. III. Ni dung: STT 1 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Cc bc tin hnh chun b ni o nhn p c lng v phng tin o Cho hi, hng dn bnh nhn ngha thao tc Tiu chun thnh t y ng quy nh Bnh nhn hp tc tt ng v tr Chnh xc Chnh xc Chnh xc

Gip o nhn p chnh xc chun b v tm l

Ngi khm v bnh nhn ng Gip o nhn p chnh xc vi tr v t th quy nh o nhn p c lng mt phi o nhn p c lng mt tri nh gi kt qu Ghi kt qu o nhn p Thng bo kt qu o nhn p Dn d bnh nhn c lng c nhn p c lng c nhn p nh gi c ktqu

Ghi c kt qu o nhn Chnh xc p Bnh nhn bit nhn p ca R rng, d mnh c bnh thng khng hiu Bnh nhn bit khi no cn R rng, d n o nhn p hiu 125

10

Thu dn phng tin khm

Chun b cho ln khm sau

Gn gng, ngn np

TRNG HYK THI NGUYN B MN MT

BNG KIM (DNG CHO DY HC)

PHNG PHP O NHN P

I. Hnh chnh: 1. Mn hc: Mt. 2. Bi ging: Thc hnh 3. i tng: Sinh vin Y5, chuyn tu nm th 3 4. Thi gian ging v thc hnh nhm nh: 1 tit 5. S lng hc vin: 15 6. a im: Bnh vin II. Mc tiu: 1. Trnh by c phng php o nhn p. 2. Thao tc c cc bc o nhn p. STT CC BC TIN HNH 1 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Chun b ni o nhn p v phng tin o nhn p Cho hi, hng dn bnh nhn Gy t cho bnh nhn o nhn p In du o nhn p ln giy NGHA THAO TC TIU CHUN THNH T Gip o nhn p chnh y , ng quy xc nh Chun b v tm l Gip o nhn p chnh o c nhn p Bnh nhn hp tc tt Gy t tt Chnh xc

In c du o nhn p Chnh xc ln giy c v ghi kt qu o nhn p c v ghi c kt qu chnh xc o nhn p nh gi kt qu o nhn p: Tra thuc ra mt cho bnh nhn nh gi c nhn p ca bnh nhn Ra sch mt cho bnh nhn Chnh xc Ra sch mt bnh nhn

9.

Thng bo kt qu o nhn p, Bnh nhn bit nhn p R rng, d hiu dn d bnh nhn ca mnh c bnh thng khng 126

Thu dn phng tin v dng Chun b cho ln khm Gn gng, ngn np c sau BNG KIM (DNG CHO DY HC) TRNG HYK THI NGUYN B MN MT

10

LY D VT NNG GIC MC
I. Hnh chnh 1 Mn hc: Mt. 2. Bi ging: Thc hnh. 3. i tng: Sinh vin Y5, chuyn tu nm th 3 4. Thi gian: 30 pht 5. a im: Bnh vin II. Mc tiu: 1. Trnh by c phng php ly d vt nng gic mc 2. Thao tc c cc bc ly d vt nng gic mc. III. Ni dung: STT CC BC TIN HNH 1 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Chun b ni ly d vt v phng tin ly d vt cho hi, hng dn bnh nhn Gy t cho bnh nhn xc nh vi tr d vt Ly d vt cho bnh nhn Tra thuc ra mt cho bnh nhn NGHA THAO TC TIU CHUN THNH T gip ly d vt tt Chun b v tm l y ng quy nh Bnh nhn hp tc tt

Gip th thut tin hnh Gy t tt tt xc nh c v tr d vt Chnh xc Ly c d vt cho bnh ng k thut nhn Tra thuc nc v thuc ng k thut m chng nhim trng

Ghi n thuc cho bnh nhn Ghi c n thuc cho Chnh xc bnh nhn Thng bo kt qu ly d vt Bnh nhn bit kt qu ly d vt Dn d bnh nhn R rng, d hiu

Bnh nhn bit cch iu R rng, d hiu tr mt cho mnh

127

10 Thu dn phng tin ly d vt

Chun b cho ln khm sau

Gn gng, ngn np

TRNG HYK THI NGUYN B MN MT

BNG KIM (DNG CHO DY HC)

CCH TRA THUC VO MT

I. Hnh chnh: 1 Mn hc: Mt. 2. Bi ging: Thc hnh 3. i tng: Sinh vin Y5, chuyn tu nm th 3 4. Thi gian: 1 tit 5. a im: Bnh vin II. Mc tiu: 1. Trnh by c cc bc cn thc hin khi tra thuc vo mt. 2. Tra c thuc vo mt ng k thut. 3. Hng dn c cch tra thuc vo mt ng cho bnh nhn. III. Ni dung: STT 1 CC BC TIN HNH chun b ni tra thuc cho hi, hng dn bnh nhn 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. NGHA THAO TC Gip tra thuc tt chun b v tm l TIU CHUN THNH T y ng quy nh Bnh nhn hp tc tt

Kim tra tn bnh nhn v chi Trnh nhm ln thuc tra nh v mt cn tra thuc Kim tra li cc thuc tra: Tn m bo an ton cho bnh Chnh xc thuc, hn dng, Cht lng nhn Tra thuc nc cho bnh nhn a c thuc vo mt Tra thuc m cho bnh nhn V sinh mt cho bnh nhn a c thuc vo mt Khng thuc trn ra ngoi mt bnh nhn ng k thut ng k thut sch s

Hng dn bnh nhn cch tra bnh nhn t tra thuc thuc cho mnh c Dn d bnh nhn Bnh nhn yn tm, thc hin ng y lnh R rng, d hiu

128

10

Thu dn phng tin khm

chun b cho ln khm sau Gn gng, ngn np BNG KIM (DNG CHO DY HC)

TRNG HYK THI NGUYN B MN MT

CCH RA MT B BNG HO CHT

I. Hnh chnh. 1. Mn hc: Mt. 2. Bi ging: Thc hnh. 3. i tng: Sinh vin Y5, chuyn tu nm th 3 4. Thi gian: 30 pht 5. a im: Bnh vin II. Mc tiu: 1. Trnh by c cch ra mt b bng ho cht 2. Thao tc c cc bc ra mt b bng ho cht. III. Ni dung: STT CC BC TIN HNH NGHA THAO TC 1 2. 3. 4. 5. 6. 7. Chun b ni ra mt v phng tin ra mt Cho hi, hng dn bnh nhn Gy t kt mc v gic mc Ra mi, kt mc, gic mc Ra kt mc cng Bm ra l o Gip ra mt d ng Chun b v tm l. Gip ra mt tt Loi tr cht gy bng Loi tr cht gy bng Loi tr cht gy bng TIU CHUN THNH T y , ng quy nh Bnh nhn hp tc tt ng k thut ng k thut ng k thut ng k thut ng k thut

Tra thuc trung ho tc nhn Loi tr cht gy bng gy bng, Tra thuc nc chng nhim trng khng sinh Tra m khng sinh T vn cho bnh nhn v ngi nh Chng dnh, chng nhim trng

8. 9.

ng k thut

Bnh nhn yn tm v n cn, chu o, r hp tc tt trong iu tr rng, d hiu bnh 129

10 Thu dn phng tin v dng Chun b cho ln ra c sau TRNG HYK THI NGUYN B MN MT

Gn gng, ngn np

BNG KIM (DNG CHO DY HC)

BM RA L O
I. Hnh chnh: 1. Mn hc: Mt. 2. Bi ging: Thc hnh 3. i tng: Sinh vin Y5, chuyn tu nm th 3 4. Thi gian: 1 tit 5. a im: Bnh vin II. Mc tiu: 1. Trnh by c cc bc bm ra l o. 2. Thao tc c cc bc bm ra l o. STT CC BC TIN HNH 1 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. o 10 chun b ni v phng tin ra l o Cho hi, hng dn bnh nhn Gy t kt mc v gic mc xc nh c im l qun di t que nong im l qun di Lun kim bm ra vo l qun di Bm ra l o Tra m khng sinh Dn d bnh nhn NGHA THAO TC Gip ra l o d dng Chun b v tm l Gip ra l o tt Gip th thut tin hnh tt Lm rng im l qun chun b bm thuc vo l qun di TIU CHUAN THNH T y ng quy nh Bnh nhn hp tc tt ng k thut xc nh ng ng k thut ng k thut

Bm thng, ra sch l ng k thut Chng dnh, chng nhim ng k thut trng Bnh nhn hp tc tt trong iu tr bnh R rng, d hiu Gn gng, ngn np

Thu dn phng tin v dng Chun b cho ln ra sau c

130

H5 tr13 H8 tr17 H9 tr28 H10 tr29 H12 tr38 H14 tr45 H15 tr52 H16 tr58 H17 tr74 H20 tr92 H21 tr108 H22 tr112

131