MT S NI DUNG V NGUN NHN LC V PHNG PHP NH GI NGUN NHN LC

T NGC HI Vin Khoa hc T chc Nh nc gun nhn lc l mt trong nhng yu t quan trng quyt nh s thnh cng hay khng thnh cng trong pht trin kinh t - x hi ca quc gia do vy tt c cc nc trn th gii u quan tm n pht trin ngun nhn lc. pht trin ngun nhn lc cn thc hin nhiu bin php khc nhau trong c vic nghin cu nh gi ngun nhn lc vi cc ni dung nh cht lng, c cu, kt qu lao ng v.v. tu theo mc ch, yu cu m vic nh gi phi p ng. vic nh gi c thc hin mt cch khoa hc, chun xc t a li nhng kt qu tch cc c th d kin trc, cc nh nghin cu a ra cc phng php khc nhau v vn ny. Bi vit ny s chuyn n bn c nhng thng tin khoa hc xoay quanh ch nu trn.

I. Nhn thc v ngun nhn lc 1. Thut ng ngun nhn lc (hurman resourses) xut hin vo thp nin 80 ca th k XX khi m c s thay i cn bn v phng thc qun l, s dng con ngi trong kinh t lao ng. Nu nh trc y phng thc qun tr nhn vin (personnel management) vi cc c trng coi nhn vin l lc lng tha hnh, ph thuc, cn khai thc ti a sc lao ng ca h vi chi ph ti thiu th t nhng nm 80 n nay vi phng thc mi, qun l ngun nhn lc (hurman resourses management) vi tnh cht mm do hn, linh hot hn, to iu kin tt hn ngi lao ng c th pht huy mc cao nht cc kh nng tim tng, vn c ca h thng qua tch ly t nhin trong qu trnh lao ng pht trin. C th ni s xut hin ca thut ng "ngun nhn lc" l mt trong nhng biu hin c th cho s thng th ca phng thc qun l mi i vi phng thc qun l c trong vic s dng ngun lc con ngi. 2. C kh nhiu nhng nh ngha khc nhau v "ngun nhn lc" chng hn nh: - Ngun nhn lc l ngun lc con ngi ca nhng t chc (vi quy m, loi hnh, chc nng khc nhau) c kh nng v tim nng tham gia vo qu trnh pht trin ca t chc cng vi s pht trin kinh t - x hi ca quc gia, khu vc, th

gii (1). Cch hiu ny v ngun nhn lc xut pht t quan nim coi ngun nhn lc l ngun lc vi cc yu t vt cht, tinh thn to nn nng lc, sc mnh phc v cho s pht trin ni chung ca cc t chc; - Trong bo co ca Lin hp quc nh gi v nhng tc ng ca ton cu ho i vi ngun nhn lc a ra nh ngha ngun nhn lc l trnh lnh ngh, kin thc v nng lc thc c thc t cng vi nhng nng lc tn ti di dng tim nng ca con ngi. Quan nim v ngun nhn lc theo hng tip cn ny c phn thin v cht lng ca ngun nhn lc. Trong quan nim ny, im c nh gi cao l coi cc tim nng ca con ngi cng l nng lc kh nng t c nhng c ch thch hp trong qun l, s dng. Quan nim v ngun nhn lc nh vy cng cho ta thy phn no s tn ng ca Lin hp quc i vi phng thc qun l mi; - Ngun nhn lc l tng th cc yu t bn trong v bn ngoi ca mi c nhn bo m ngun sng to cng cc ni dung khc cho s thnh cng, t c mc tiu ca t chc (2). Tuy c nhng nh ngha khc nhau tu theo gic tip cn nghin cu nhng im chung m ta c th d dng nhn thy qua cc nh ngha trn v ngun nhn lc l: - S lng nhn lc. Ni n ngun nhn lc ca bt k mt t chc, mt a phng hay mt quc gia no cu hi u tin t ra l c bao nhiu ngi v s c thm bao nhiu na trong tng lai. y l nhng cu hi cho vic xc nh s lng ngun nhn lc. S pht trin v s lng ngun nhn lc da trn hai nhm yu t bn trong (v d: nhu cu thc t cng vic i hi phi tng s lng lao ng) v nhng yu t bn ngoi ca t chc nh s gia tng v dn s hay lc lng lao ng do di dn; - Cht lng nhn lc. Cht lng nhn lc l yu t tng hp ca nhiu yu t b phn nh tr tu, trnh , s hiu bit, o c, k nng, sc kho, thm m.v.v... ca ngi lao ng. Trong cc yu t trn th tr lc v th lc l hai yu t quan trng trong vic xem xt nh gi cht lng ngun nhn lc; - C cu nhn lc. C cu nhn lc l yu t khng th thiu khi xem xt nh gi v ngun nhn lc. C cu nhn lc th hin trn cc phng din khc nhau nh: c cu trnh o to, gii tnh, tui.v.v... C cu ngun nhn lc ca mt quc gia ni chung c quyt nh bi c cu o to v c cu kinh t theo s c mt t l nht nh nhn lc. Chng hn nh c cu nhn lc lao ng trong khu vc kinh t t nhn ca cc nc trn th gii ph bin l 5 - 3 - 1 c th l 5 cng

nhn k thut, 3 trung cp ngh v 1 k s; i vi nc ta c cu ny c phn ngc l tc l s ngi c trnh i hc, trn i hc nhiu hn s cng nhn k thut (3). Hay c cu nhn lc v gii tnh trong khu vc cng ca nc ta cng c nhng biu hin ca s mt cn i (4). Tm li, ngun nhn lc l khi nim tng hp bao gm cc yu t s lng, cht lng v c cu pht trin ngi lao ng ni chung c hin ti cng nh trong tng lai tim nng ca mi t chc, mi a phng, mi quc gia, khu vc v th gii. 1. Phng php nh gi ngun nhn lc l nhng cch thc, bin php khc nhau c s dng trn c s nhng ch tiu, ch s nht nh t c nhng nhn xt, kt lun v s lng, cht lng, c cu ngun nhn lc hin c cng nh kh nng s c trong tng lai d nh. Theo phng php qun l ngun nhn lc mi, ly con ngi lm trung tm th nh gi ngun nhn lc cc nh qun l cn da trn h cc ch s nh: - Mc tiu, mc t c mc tiu ca t chc cng nh ca cc c nhn thnh vin ca t chc v cc bin php, cch thc thc hin t mc tiu ra. Ch s ny c cc nh khoa hc gi l ch s mc tiu (index of objective point). Theo ch s ny cc t chc phi t ra mc tiu pht trin v mi c nhn trong t chc cng t ra mc tiu pht trin v thc hin trn c s thc hin vic nh gi; - Ch s cng vic (index of job). Ch s ny c hnh thnh trn c s s phn tch cng vic (job analysis) theo c bng m t cng vic vi cc ch s cn bn nh nhim v (task), chc trch (responsibility), yu cu ca cng vic (demand of job). Khi nh gi nh qun l s s dng cc ch s nh gi mc hon thnh cng vic ca nhn vin t a ra kt lun; - Ch s b sung (additional index). Cc ch s ny bao gm tinh thn trch nhim, tnh chp hnh k lut, phong cch hnh ng.v.v... ni chung so vi cc ch s mc tiu v cng vic th cc ch s ny tnh xc nh hn ch hn do vy chng c xp vo h cc ch s b sung. 2. Ngoi cc ch s nh gi, khi nh gi ngun nhn lc cn phi bo m cc yu cu ca vic nh gi l: - Tnh ph hp. Tnh ph hp th hin trn nhiu phng din khc nhau nh s ph hp gia cc ch s nh gi vi mc tiu trong mi t chc hoc mi lin h II. Phng php nh gi

gia cng vic c xc nh thng qua phn tch cng vic vi cc ch s nh gi c thit k trong phiu nh gi.v.v...; - Tnh nhy cm. Tnh nhy cm i hi h thng nh gi phi c nhng cng c o lng chun xc cc mc khc nhau ca s hon thnh cng vic hay khng hon thnh cng vic, tc l t c hay khng t c mc tiu; - Tnh tin cy. Th hin s nht qun ca cc nh gi trong ton b qu trnh nh gi cho d chng c thc hin vi phng php no. Tc l h thng nh gi phi bo m sao cho i vi mi i tng nh gi th kt qu nh gi ca cc ch th nh gi khc nhau phi thng nht v c bn; - Tnh c chp nhn. Tnh ny th hin v cng t ra i hi vi h thng nh gi m trong cc ch s nh gi phi c i tng nh gi chp nhn, tc l thuyt phc c h; - Tnh thc tin. Th hin vic cc phng php nh gi phi kh thi vi nhng cng c n gin, d hiu, d thc hin khng ch vi i tng nh gi m c vi nh qun l; - Tnh khng li. nh gi ngun nhn lc l hot ng ca con ngi do vy thng hay gp phi cc li nh: thin v, xu hng trung bnh, thi cc, nh kin, nh hng ca cc s kin gn nht.v.v.... trnh cc li ny cc nh khoa hc nghin cu v a ra yu cu v tnh khng li ca h thng nh gi. 3. Theo s nghin cu thng k ca chng ti th c nhiu phng php khc nhau c s dng trong nh gi ngun nhn lc. Do khung kh ca bi vit nn ch c th nu khi qut mt s phng php sau: - nh gi theo phng php "internal evaluation" - nh gi trong v "exterior evaluation" - nh gi ngoi. Thc cht y l cch nh gi da trn cc gic tip cn khc nhau theo phm vi ca i tng nh gi t ch th nh gi. nh gi trong l s t nh gi (v d: mt t chc xem xt nh gi v cht lng ngun nhn lc ca t chc mnh - trong trng hp ny t chc va l ch th nh gi va l i tng nh gi v do vy l nh gi trong). nh gi ngoi khc vi nh gi trong ch ch th nh gi khng cng l i tng nh gi (v d: t chc cp trn nh gi cht lng ngun nhn lc cc t chc cp di). Phng php ny c xng, thc hin vo thp nin 80 ca th k XX v cho n ny c s dng kh ph bin cc nc trn th gii trong nhiu lnh vc khc nhau. Cc tc gi xng phng php ny l mt s nh khoa hc chu u m tiu biu l P. Fasella nguyn Ch nhim U ban Nghin cu khoa hc chu u. C th tm thi m hnh ho phng php ny nh sau:

NH GI NGOI

NH GI TRONG

PHM VI

- nh gi theo phng php "before - and - after" - trc v sau. Theo phng php ny, i tng nh gi c xem xt cc thi im khc nhau trn mt chui thi gian (time series). V d: cht lng ngun nhn lc ca mt t chc c nng cao hn trc sau khi t chc p dng cc bin php ci thin cht lng ngun nhn lc. Phng php ny thng c s dng ng thi vi mt s phng php khc nh so snh, i chiu.v.v... trong chui thi gian c s dng vi cc phn tch, i chiu, so snh ct ngang trn nhm i tng. C th tm thi m hnh ho phng php ny nh sau:

BEFORE

AFTER

Tc gi ca phng php ny l tin s K. Matth ngi c, ng cho rng trong phng php ny c s khc bit gia phn tch, tng hp vi ngha l cc phng php b tr cho vic thc hin nh gi. S khc bit th hin ch phn tch c th s dng nhng bng chng t cc kt qu thc hin nhim v ca i tng nh gi a ra cc kt lun c tnh r rng vi nhng cn c xc thc m vic s dng phng php tng hp khng c c. Ngc li tng hp a li cho chng ta nhng nh gi, nhn xt c tnh khi qut nhng li mang m tnh ch quan ca ch th nh gi. - Khc vi P. Fasella v K. Matth, Deleroix - nh qun tr nhn lc M gc Anh cho rng vic nh gi ngun nhn lc ca t chc cng nh vic nh gi tng thnh vin trong t chc l qu trnh thng xuyn, lin tc v thm nhp vo cc hot ng ca i tng nh gi do vy "trong - ngoi" hay "trc - sau" u khng phi l nhng phng php ti u bi v c hai phng php trn u khng t c y cc yu cu ca qu trnh nh gi. Theo Deleroix xut phng php nh gi mi vi cc yu cu c th nh: Tnh thng xuyn, lin tc (c th khong thi gian cho mt chu k nh gi di ngn khc nhau nhng phi l mt chu trnh c tnh quy lut); Tnh thm nhp (ch th nh gi khng ch nhn bit i tng qua nhng biu hin bn ngoi nh s lng, trng thi hnh ng.v.v... m thng qua cc biu

hin phi nhn bit c st thc nht bn cht, tnh cht, ni dung cc hot ng m i tng nh gi thc hin); Tnh t c mc tiu ca i tng nh gi (mt t chc hay mt c nhn khi thc hin nhng hot ng lun hng ti nhng mc tiu nht nh v bn thn tnh cht, mc ca mc tiu cho ta thy tim nng cng nh nng lc ca ngun nhn lc. Mt khc t c mc tiu cn phi p dng, thc hin cc bin php, nhim v nht nh. Thng qua ta c th nh gi c cht lng ngun nhn lc). - nh gi trn (round evaluation), cn c gi vi ci tn khc l nh gi 360 . Phng php ny c s dng kh ph bin trong qun l ngun nhn lc khu vc t ca M v mt s nc khc. Nhng ngi xng cho phng php nh gi ny l George T.Milkovich v John W.Boudreau u l nhng nh nghin cu qun tr nhn lc ni ting ca M, nu lun vi cu hi l nh qun tr nhn lc lm th no nh gi ng c ngun nhn lc ang qun l? Cu tr li c l gii nh sau: Tnh ng n ca cc nh gi ph thuc nhiu vo cc thng tin chnh xc m nh qun tr c c v hot ng ca ngun nhn lc do mnh qun l v hn ai ht nhng ngi trong t chc bit r v c th cung cp nhng thng tin tin cy nht cho vic nh gi. Tuy nhin bn cht ca nh gi l do con ngi thc hin v v vy n lun mang tnh ch quan nn cn khc phc bng cch khng to ra cc cc lch trong nh gi. Theo cch chng ta c c nhng ch s chung v i tng nh gi. Nh vy, so vi phng php nh gi ca do P. Fasella i din th nh gi vng trn c kh nng cao hn trong vic khc phc tnh c li trong nh gi ngun nhn lc. C th m phng phng php ny qua m hnh sau:

ch th nh gi

i tng nh gi

ch th nh

ch th nh gi

ch th nh gi

- Ngoi cc phng php trn cn c nhng phng php khc nh: nh gi ho, danh mc kim tra, s kin quan trng, thang o hnh vi, so snh.v.v...

Thng qua cc ni dung khoa hc trnh by trn cho chng ta thy nh gi ngun nhn lc l mt trong s nhng vn quan trng trong pht trin ngun nhn lc. nh gi ng, c nhng k hoch tt th s pht trin c kt qu ngun nhn lc, ngc li s cho kt qu "m tnh". T cc phng php nh gi c, nhn li qu trnh s dng nc ta chng ti thy: - Cc t chc (k c t chc cng v t chc thuc khu vc kinh t th trng v x hi dn s) u cha khai thc, s dng ht cc phng php trong nh gi ngun nhn lc; - Cc phng php thng c s dng nht l so snh xp hng, phn phi bt buc theo ch tiu %, bn tng thut, nhn xt nh gi, nh gi ho (thng qua cc mu phiu). Tuy nhin chng cha c nhn thc v vn dng mt cch ng n (v d: s dng phng php nh gi ho i hi chng ta phi c h thng cc ch s nh gi vi tnh quy chun cao th hin trong phiu nh gi, thc t cc ch s hin nay trong phiu nh gi ca chng ta cn nng v nh lng, thiu nh tnh v khng bao ph ht cc i tng nh gi. Hoc phng php bn tng thut th chng ta li khng to ra c mu chun ca bn tng thut thng th hin di dng cu hi nh sn do vy khng c c nhng thng tin chun khi m kh nng vit ca i tng nh gi b hn ch) v th nh gi tr nn hnh thc, hn ch tc dng, hiu qu trong pht trin ngun nhn lc. K tha v pht trin cc thnh tu khoa hc ca th gii khng ch l yu cu m cn l mt trong nhng nhim v quan trng m chng ta phi thc hin trong pht trin ngun nhn lc p ng yu cu ca cng nghip ho, hin i ho v hi nhp quc t. Thit ngh s c nhiu kin ng thun vi kt lun ny ca tc gi bi vitn./. Ghi ch: (1) Xem: Nicholas Henry - Public Administration and Public afairss, Tr. 256 (2) Xem: George T.Milkovich and John W.Boudreau - Hurman resourses management, Tr. 9 (3) Xem Tp ch Pht trin nhn lc, s 3/ 2007, Tr.39 (4) Theo s liu m chng ti tp hp c th cng chc n lnh o trung ng ch chim trn 22%, a phng l trn 16%.

III. So snh, kt lun