Cu hi 1 Trnh by nhng ni dung ca Trit hc Nho gio v th gii. Phn tch nhng gi tr v hn ch ca n.

Tr li: Nho gio xut hin vo khong th k VI trc cng nguyn, di thi xun thu, ngi sng lp l Khng T (551-479 trc CN). n thi Chin Quc, Nho gio c Mnh T v Tun T hon thin v pht trin theo hai xu hng khc nhau: duy vt v duy tm, trong dng Nho gio Khng - Mnh c nh hng rng v lu di nht trong lch s Trung Hoa v mt s nc ln cn. + Trong quan nim v th gii, t tng ca Khng T lun c nhng mu thun. Trong hc thuyt ca Nho gio, Khng T thng ni n Tri, o tri, mnh tri. T tng ca ng v cc lnh vc ny, khng r rng l duy vt hay duy tm. Mc ch ca ng khi bn n cc vn trn l lm ch da cho hc thuyt v o l ca mnh, ng i su vo cc vn chnh tr - o c x hi. + Mt mt, khi chng li ch ngha thn b, tn gio ng thi, ng tha nhn s vt, hin tng trong t nhin lun lun vn ng, bin ho khng ph thuc vo mnh lnh ca tri. Tri i vi Khng T c ch nh l mt quy lut, l trt t ca vn vt. "Tri c ni g u, bn ma vn thay i, trm vt vn sinh trng", " cng nh dng nc chy, mi vt u tri i, ngy m khng ngng, khng ngh". y l t tng bin chng t pht ca ng. + Trong hc thuyt ca Nho gio k tha t tng thi Chu, khi nim "tri" c ngha bc nht. Nhng khi ging gii o l ca mnh, Khng T li khng ni r rng v c h thng. Sau ny quan nim v tri t ln lt c cc danh Nho i Hn v sau b sung. + T tng ca Khng T gp tri t mun vt vo mt th Khng T thng ch n tnh cht ng nhiu hn tnh cht tnh. Quan nim v vn ny biu hin y , r rng v bao qut bng t "Dch". Dch l i, bao hm c ngha thay i, trao i, bin i. Nguyn l php tc ca n c ghi trong Kinh Dch. + Khng T cho rng tri c ch, c th chi phi vn mnh ca con ngi. l quan im v "Thin mnh". ng tin vo v tr quan "Dch", cuc vn hnh bin ho khng ngng su kn, mu nhim ca v tr, con ngi khng th cng ni. ng ni: "Than i, tri lm mt o ta", "mc ti vi tri khng th cu u m thot c". ng cho rng mi c nhn, s sng - cht, ph qu hay ngho hn u l do "Thin mnh" quy nh. Ph qu khng th cu m c c, do vy bt tt phi cu. Tin vo "Thin mnh", Khng T coi s "mnh tri", hiu bit "mnh tri" l mt iu kin tt yu tr thnh con ngi hon thin l ngi qun t. l yu t duy tm khch quan trong quan im ca ng. Tuy nhin, Khng T li cho rng con ngi bng n lc ch quan ca mnh cng c th thay i c ci "Thin tnh" ban u. ng ni, con ngi lc sinh ra, ci "tnh" tri ph cho l ging nhau nhng trong qu trnh tip xc, hc tp n lm cho h khc nhau, c k tr, c ngi ngu ("Tnh tng cn, Tp tng vin"). y l mt tch cc, ch "thm vo" ca Khng T so vi quan nim "mnh tri" trc . + i vi qu thn, Khng T t ra c thi hoi nghi v s tn ti ca qu thn cho nn mt mt ng ch trng tn knh, mt mt li xa lnh v cnh gic. Quan nim qu thn ca ng c tnh cht l gio hn tn gio. ng cho rng qu thn l do kh thing trong tri t to thnh. Tuy nhin, khng th nhn thy cng nh khng nghe thy, th nghim mi vt m khng b st nhng mi ngi u cung knh trang nghim t t th qu thn c bn t, bn hu mnh. Mt khc, ng li cho rng qu thn khng c tc dng chi phi cuc sng con ngi, ng m tn qu thn: "knh nhi vin chi".

Nh vy mi mt Khng T tuyn truyn sc mnh ca qu thn, nhng mt khc ng li nhn mnh vai tr quan trng ca hot ng con ngi trong i sng. y l mt bc tin b, mt s i mi v ni dung, quyn uy ca " tri", qu thn b hn ch mt phn. Tm li, hc thuyt Nho gio ni v t nhin khng nhiu. Nhng ngi sng lp Nho gio tha nhn c "thin mnh", nhng i vi qu thn li xa lnh, knh trng. Lp trng ca h v vn ny rt mu thun. iu chng t tm l ca h l mun gt b quan nim thn hc thi u Chu nhng khng gt ni. Quan nim "thin mnh" ca Khng T c i Hn ng Trng Th h thng ho, xy dng thnh ni dung trit hc duy tm trong h thng trit hc ca Hn Nho. Cu hi 2: Trnh by ni dung c bn v nhn nh v gi tr v hn ch ca quan nim Nho gio v con ngi. Tr li: Nho gio v con ngi. Nt ni bt ca trit hc Trung Quc c, trung i l vn con ngi v xy dng con ngi. c nhiu trng phi trit hc Trung Quc c, trung i a ra cc quan nim khc nhau v vn ny trong c trng phi Nho gio. Nho gio l mt trong nhng trng phi trit hc ln nht v c nh hng su sc nht n x hi ca Trung quc thi c i do Khng t (551-479 TCN) sng lp. Cng nh cc trng phi trit hc khc, khi tm hiu v con ngi, Nho gio tm cch l gii vn bn cht con ngi v mi quan h gia con ngi i vi th gii xung quanh. Ni dung c bn ca quan nim Nho gio v con ngi c c th nh sau: - Ngun gc ca con ngi: Khng T cho rng tri sinh ra con ngi v mun vt. - V tr v vai tr ca con ngi trong mi quan h vi tri, t, con ngi v vn vt trong v tr. Nho gio t con ngi ln mt v tr rt cao, coi con ngi do tri sinh ra nhng sau con ngi cng vi tri, t l ba ngi tiu biu cho tt c mi vt trong th gii vt cht v tinh thn. Kinh dch Thin H ch ra rng: "Tri, t, ngi l tam ti". L K, Thin L Vn coi con ngi l "ci c ca tri t, s tam hp ca m dng, s t hi ca qu thn, ci kh tinh t ca ng hnh". - Quan h gia tri vi ngi. Nho gio quan nim con ngi l mt b phn khng kht, hu c trong h thng chnh th th gii v v tr. + Khng t cho rng c mnh tri v coi mnh tri chi phi cuc sng x hi, cuc i ca mi con ngi. + Mnh T - mt hc tr ni ting ca ng cho rng tri an bi a v x hi ca con ngi . + ng Trng Th, i Hn, nu ln thuyt 'thin nhn cm ng" cho rng tri, ngi thng cm vi nhau, tri l ch th ca vic ngi. Trong Kinh dch c ni "Tri, t, mun vt l nht th", tc l con ngi c th suy t bn thn m tm hiu c tri t v mun vt. + i lp vi quan im "Thin nhn cm ng" l quan im "Thin nhn bt tng quan". i din tiu biu ca quan nim ny l Tun T - mt hc tr khc ca Khng T. Tun T cho rng o tri khng quan h g vi o ngi. Tr, lon khng phi ti tri, t Tri khng th lm hi c ngi nu ta lun chm lo pht trin nng nghip, bit chi dng c tit . T tng trit hc ca Tun T thuc ch nghi duy vt th s. - Bn tnh con ngi

+ Khng t cho rng "tnh mi con ngi u gn nhau, do tp tnh v thi quen mi ha ra xa nhau ("Nhn chi s tnh bn thin, tnh tng cn, tp tng vin" - Sch Lun Ng, Dng Ha, 2). + Mnh T khng nh bn tnh con ngi vn l thin. Khng mt ngi no sinh ra m t nhin bt thin. S khc nhau gia con ngi vi con vt, theo Mnh T l ch mi con ngi u c phn qu trng v phn b tin, c phn cao i v phn thp hn, b nh. Chnh phn qu trng cao i mi l tnh ngi, mi l ci khc gia ngi v cm th. l ngi ai cng c trong ngi ci mm thin, l lng trc n (thng xt), lng tu (thn, ght), lng t nhng (khim nhng), lng th phi (phi tri). Lng trc n l u mi ca nhn, lng tu l u mi ca ngha, lng th phi l u mi ca tr. Nu bit pht huy cc u mi y th con ngi ngy cng mnh, c sc gi gn bn bin. + Tun T cho rng bn tnh con ngi l c. Con ngi sinh ra l hiu li, thun theo tnh dn n tranh ot ln nhau nn khng c t nhng; sinh ra l k, thun theo tnh , khng c lng trung tnh; sinh ra l ham mun, thun theo tnh thnh dm lon, l ngha khng c. V vy, ng ch trng phi c chnh sch un nn sa li tnh khng lm iu c. Mun vy phi gio ha, phi dng l ngha, l nhc sa tnh c thnh tnh thin, ci thin ngy cng c tch ly ti khi hon ho. Quan nim Nho gio v con ngi ra i trong thi i phong kin, mang sc thi ca x hi phong kin nhng gp phn cng c trt t x hi trong thi i . Ngy nay, ch x hi khc trc nhng quan nim Nho gio v con ngi vn mang mt gi tr ln. Mt gi tr ca n l ch n khng nh tnh hng thin ca con ngi, dn dt, gio ha con ngi tm n phn tt p v loi b nhng iu xu. Theo quan nim ca Nho gio mun tr thnh con ngi l tng phi bng con ng t rn luyn, t gio dc, phi bit tu thn dng tnh, khuyn con ngi lun trau di o c (Nhn, ngha, l, tr, tn). Tuy nhin, nhng l gii v con ngi trong trit hc Nho gio ch yu mang yu t duy tm pha trn tinh cht duy vt cht phc trong mi quan h vi t nhin v x hi. N l sn phm ca x hi phong kin v cng l nguyn nhn tr tr ca x hi . Cu hi 3: Trnh by v nh gi nhng ni dung c bn ca quan nim Lo T v th gii. Tr li Nhng quan nim v th gii ca Lo T. - C bn nguyn ca v tr l o, o c trc tri , t khng bit tn gi, tm gi l "o", "o" l qu huyn diu, nn tm quan nim l "v" v "hu". "V" l nguyn l v hnh: l gc ca tri t "Hu" l nguyn l hu hnh: l m ca vn vt. Nh vy o sng to ra vn vt, vn vt l do o sinh ra theo trnh t mt sinh hai, hai sinh ba, ba sinh ra vn vt, o l ch th ca vn vt, o l php tc ca vn vt. - o coi l quy lut bin ho t thn ca vn vt biu hin quy lut y gi l c, mi vt u c c m c ca bt k s vt no cng t o sinh ra, l mt phn ca o, c nui ln mi vt tu theo o. o c ca o gia, l mt phm tr v tr quan khi gii thch v bn th ca v tr, Lo T sng to ra phm tr "Hu", "V" n tr thnh phm tr c bn t Trung Quc. Nh vy:

- V t tng bn th lun, hc thuyt ca o gia coi Bn nguyn v tr l o, o to ra vn vt v vy c phn no lm lu m vai tr ca thn thnh, ca lc lng siu nhin nhng cn mang tnh trc quan, c on, cha chng minh, cha c lun im thuyt phc. - T tng bin chng: + Trong vn vt khng vt no l khng cng m, bng dng. + V tr vn hnh theo hai quy lut: Quy lut bnh qun lun gi cho vn vt thng bng theo mt trt t iu ho t nhin, khng c ci g thi qu, bt cp, ci g khuyt s c tm y, ci g cong s thng, ci g c s li mi, ci g t s c nhiu, ci nhiu s mt. Quy lut phn phc l s pht trin cc im th quay li phng hng c. Quan nim bin dch ca v tr l sn phm ca phng php quan st t nhin, mt phng php chung thu nhn tr thc, kinh nghim, nhng cn n gin v hn ch. - T tng v nhn thc: Lo T cao t duy tru tng, coi kinh vic nghin cu s vt hin tng c th. Cho rng "Khng ra ca m bit c thin h, khng cn nhm qua khe m bit o tri" s thc khng th phn bit danh gii gia nhn thc s vt c th v nm vng quy lut chung. - T tng v con ngi v xy dng con ngi: o sinh ra vn vt. o sinh ra con ngi, xc nh v tr ca con ngi trong mi quan h tri, t, con ngi v vn vt trong v tr. o l t nhin, o sinh ra vn vt trong c con ngi do ng khuyn con ngi sng v hot ng theo l t nhin, thun phc khng can thip, khng lm g tri vi bn tnh t nhin. Nh vy Lo T coi trng s gio ho, pht trin ca ci thin o gia cho rng bn tnh ca nhn loi c khuynh hng tr li t nhin, Lo T khuyn mi ngi phi tr kh nhng thi qu, nng ci bt cp, hng con ngi n cuc sng thanh cao, trong sch, gn gi vi t nhin, trnh cuc sng chy theo nhu cu vt cht. Cu hi 4: Trnh by v nh gi nhng ni dung c bn ca quan nim chnh tr x hi ca Lo T. Tr li * Gii thiu v Lo T - Lo T l mt nhn vt chnh yu trong trit hc Trung Quc, s tn ti ca ng trong lch s hin vn ang cn c tranh ci. Lo T cn gi l Lo m, h L tn Nh, ngi nc s sng vo thi Xun Thu - Chin Quc. - Lo T tip nhn t tng ca Dng Chu ca m Dng - Ng hnh v php bin chng ca Kinh Dch sng lp ln o gia. - T tng trit hc ca Lo T c biu l qua cun o c kinh, vn vn ch c nm ngn ch, th m gy nh hng su rng n x hi Trung Hoa. Tu chung, o l nim c bn nht v quan trng nht trong cun o c Kinh. Do , ngi ta gi hc thuyt ca Lo T l o hc. o c Kinh c coi l cun truyn lun ng ch nht trong lch s Trit hc Trung Quc, l mt kit tc ca ng. * Ni dung chnh - T tng trit hc ca Lo T c h thng rt phong ph, trong y va i su tm hiu bn th v tr, va c h thng, v hc thuyt nhn thc lun va hm cha phong ph t tng bin chng php v thc cht n l mt loi trit hc chnh tr c tnh x hi. - Quan nim v mt chnh tr ca Lo T:

Bi chn ght th cuc nhiu nhng, nhn s ch ua i li lc, Lo T ch trng chnh tr "v vi" mc cho mi vic thun theo quy lut t nhin, iu ny khng c ngha l ngi ta ch nn ngi mt ch v khng lm g c m c ngha l ta phi trnh cc mc ch r rt, cc ch mnh hay th ch ng. Ngi tr nc cn phi hnh ng theo l t nhin th s thnh cng. Nu hiu c quy lut th ch cn theo dng quy lut th t s n ni mnh cn n m khng cn lm g c. Lo T ph nh ch giai cp "chia tch", ph nh quan h thng tr trn di hn sang. ng ch trch "bn mc qun o gm vc, mang thanh gm sc bn, n mn ngon vt l v tch lu ca ci qu nhiu, l k trm cp. ng t r thi xa ri chnh tr ngy th: "Chnh ph yn tnh v vi th nhn dn s bin ra cht phc; chnh ph tch cc lm vic th nhn dn s c tai ho" hoc "Thnh nhn v v, do h s khng b tht bi; ci g cng khng c, o d h khng mt g c". Thi trn trnh hin thc, phc c v th tiu u tranh ca Lo T cng th hin kh r. ng ch trng "khng chng li ci xu" bi v "Php lut cng nghim minh th trm cp cng lm i hi giai cp thng tr cng nh nhn dn phi tun theo quy lut t nhin "v vi m thi bnh", tr li ci x hi trc khi xu thin Nh nc ng m c n mt "nc nh dn t" mi ngi u vui v, n ngon mc p, hai nc lng ging cng trng thy nhau, cng nghe ting g gy, ch sa ca nhau m nhn dn hai nc n gi n cht u khng cn qua li vi nhau. * Quan nim v mt x hi: - ng ch trng con ngi cn phi tr li trng thi t nhin cht phc ca tr con, "cn phi c tri tim ngu". ng ch trng "hc nhng ngi khng hc", v cho rng "vt b thnh tr, nhn dn s c li gp trm ln, vt nhn b ngha, nhn dn s tr li hiu t". - Lo T ph nh mi quan nim lun l, quan nim tt xu v mi th vn ho tinh thn ca x hi hin thc m tr li vi ci cht phc "v danh", tr li vi ci thc ca tr con khng phn bit tt xu, tri phi. T ng cho rng mi s sn xut tinh thn, mi vn ho tinh thn u l " mun tha v hnh vi v dng". - T tng phn kinh nghim, phn tri thc, Lo T vit: "Tuyt hc v t" (c b hc mi ht u phin), "Vi hc nht ch vi o nht tn" (cng c hc cho lm cng c hi cho vic tu o). "Tri gi bt ngn, ngn gi bt tri" (ngi c hc vn chng bao gi ni, k hay ni mi l ngi khng hiu bit). S d phi phn kinh nghim phi tri thc theo Lo T c hai l do: Mt l kinh nghim v tri thc khin cho ngi ta hay lo u, cho nn bo "Tuyt hc v t", hai l kinh nghim v tri thc gy tr ngi cho vic tu o, bi l hiu bit chng no th cng thc y lng ham mun i hi ca ngi ta ng thi cng d lm cho ngi ta ny sinh cm gic bt mn vi hin ti cho nn "hc nhin hu tri bt tc". - T tng "cng thnh pht c", Lo T cho rng mi thnh qu rt c th a li tai ho cho con ngi. Lo T bo: "Sinh nhi bt hu, vi nhi bt th, trng nhi bt t, thi vi nguyn c" (sng m khng gi ca lm m chng cng, d ln cng khng ng lm ch t, mi l ci c nguyn vn) v rng "cng toi thn thoi, thin chi o" (khi t ti thnh qu ri th rt lui ngay, l ng vi l tri) v "vi gi bai chi, chp gi tht chi" (k ham lm s gp tht bi, k m gi s b mt mt). * nh gi: - Tm li quan im chnh tr - x hi ca Lo T: bn tnh nhn loi c hai khuynh hng "hu vi" v "v vi" l khuynh hng tr v ngun gc sng vi t nhin, tc hp th vi o. V vy, Lo T a ra gii php cho cc bc tri nc l "ly v vi m x s, ly bt ngn m dy i. lp quan bnh trong x hi phi tr kh nhng "thi qu" nng ci "bt cp", ly "nhu nhc thng cng thng", "ly yu

thng mnh", tri tc" khng 'cnh tranh bo ng" , "cng thnh thn thoi", "d c bo oan". l quan im tiu cc, bo th. V vy Lo T gt b khi nim "hu vi" ca Nho gio, Mc gia theo ui mt th gii v vi, thanh tnh v s, v dc. - ng c t tng chng x hi ng thi. Thi Xun Thu Chin Quc l lc Trung Quc bc vo giai on x hi bin thin trong i o gia, ng u l Lo T bi bc chng ph trt t x hi hin hu bng hnh vi tch cc, hoc t t mnh ra ngoi vng x hi bng hnh vi tiu cc nh i n nu, mai danh lnh nn chng hn ("Lo T l bc qun t n"). Xuyn qua li ni v trc tc (nh o c Kinh) ta thy Lo T lun lun gi thi kch tp tc v ch x hi ng thi, khin cho t tng v hnh vi ca ngi, nht nht u tri ngc vi tnh trng thc t trong lc . - T tng chnh tr - x hi ca Lo T c nhiu mt hn ch khng trnh khi ch ngha duy tm. ng cho rng "ci hnh nh ln nht" l "hnh thi khng c hnh thi, l hnh nh khng c thc cht", mun hiu c n phi vt qua s i lp gia ch quan v khch quan nhn thc, khng th nhn thc thng qua khi nim ("Danh") c m phi bng phng php tng tng trc gic), ng ph nhn cc oan chn l tng i trong qu trnh nhn thc; ng hiu my mc cc oan v tnh quy nh ln nhau gia cc s vt v khng nhn thy c tnh bin chng khuynh hng pht trin trong qu trnh u tranh, chuyn ho gia cc mt ca s vt, ng ph nh tri thc mt cch cc oan. - Tuy nhin t tng v chnh tr - x hi ca Lo T cn l mt loi "o thut ca bc vua cha". T tng ca ng tr thnh mt thc sch lc quyn mu ca giai cp thng tr c nh hng su xa n chnh tr chuyn ch Trung Quc. Th d nh Lo T lun v "v vi"(khng lm), "v vi" mi c th "v bt vi" (khng g khng lm). Cc vng u i Hn rt t bi hc "v vi" ca Lo T, d "v vi" lm cng lnh tr quc t nm c th ch ng sng to ra cc din thnh hng u i Hn. Sau ny cn nhiu vng sau nhiu thi gian ng lon ca x hi u p dng chnh sch cho dn chng ngh ngi. L lun ch o ca chnh sch "d dn hu tc" (ngh ngi cng dn) y u xut pht t t tng "v v nh t" ca Lo T. - T tng ca Lo T rt thch hp vi nhng ai l k a sng gn gi thin nhin, li c phn tng thng vi c tnh khim nhng, dung th, nhn li ca Nh Nho. Do h thch sng vo ni thm sn cng cc, tnh mch, xa lnh bi trn ttay kim n, t mnh cha bnh, ngi i gi l "t tin", mang sc thi huyn b nh mt tn gio. Cu hi 5. Trnh by ni dung c bn v nhn nh v gi tr v hn ch ca t tng trit hc (T) Pht gio? 1. Gii thu: - Pht gio ra i vo th k VI trc CN. c Pht sng vo khong 25 th k trc ti vng Bc n . Ngi sinh ra l mt v hong t ca vng quc thch ca ti chn ni Hy m lp sn, ngy nay thuc nc Nepal. Mc d c sng trong nhung la nhng ngi bt u nhn thc c b mt en ti ca cuc i, ni kh au ca ng loi v tnh cht v thng ca mi s vic. - Trong mt ln i do trn ph ngi gp 4 cnh vt lm thay i t duy ca Ngi: gp mt c gi run ry, mt ngi bnh rn sit, mt t thi sinh thi v mt v du tng bnh an tnh lng thi thc Ngi c mt mnh hy vng l tm ra con ng tm ra chn l, thot khi hon kh. - Trong sut cuc i Ngi du hnh t ni ny n ni khc ging dy v con ng gic ng v Ngi thnh lp mt gio on cc v t kheo v t kheo ni. Ngi c ngi i tn vinh l Thch ca Mu ni, l Buddba (Pht). 2. Ni dung chnh TQ:

- Pht l tn ghi m Hn Vit ca Buddba, c ngha l gic ng. Pht gio l hnh thc t chc gio on c xy dng trn mt nim tin t c Pht, tc t bin ln tr tu v t bi ca Siddbada. Kinh in ca Pht gio gn kinh tng, lut tng v lun tng. - Pht gio tin vo thuyt lun hi v nghip, cng tm ra con ng "gii thot" ra khi vng lun hi. Trng thi chm dt lun hi v nghip c gi l Nit bn. Nhng Pht gio khc cc tn gio khc chng sinh bt k ng cp no cng c "gii thot". - Pht gio nhn nhn TG t nhin cng nh nhn sinh bng s phn tch nhn qu. Theo Pht gio, nhn - qu l chui lin tc khng gin on v khng hn lon, c ngha l nhn no qu y "nhn chuyn": kt qu ca nguyn nhn no s l nguyn nhn ca mt kt qu khc. + Ban th hin: Bng s phn tch nhn qu, Pht gio cho rng khng th tm ra nguyn nhn u tin cho v tr, c ngha l khng c mt ng Brahamas no sng to ra v tr. Pht gio cng nh nhn phm tr Atmas. Pht gio nu ln quan im "v ng" (ngha l khng c ci ti) v quan im "v thng" (bn cht ca s tn ti ca TG l mt dng bin chuyn lin tc). - Quan im "v ng" cho rng vn vt l v tr ch l s "gi hp" do hi nguyn nhn thnh ra "c" (tn ti). Ngay bn thn s tn ti ca thc t con ngi chng qua l do "ng un" (5 yu t) hi t li l sc (vt cht), th (cm gic), tng (n tng), hnh (suy l) v thc ( thc).
Sc

Thc

Th

Hnh

Tng

Con ngi = ng un khng c ci gi l "ti" (v ng) - Quan im "v thng": ngha l vn vt bin i v cng theo chu trnh bt tn: sinh - tr - d - dit. Vy th "c c - khng khng" lun hi bt tn, "thong c", "thong khng", ci cn th chng cn, ci mt th chng mt. + V nhn sinh quan: Pht gio t vn tm kim mc tiu nhn sinh s "gii thot" khi vng lun hi, "nghip bo" t ti trng thi tn ti Nit bi. Ni dung trit hc nhn vn sinh tp trung trong thuyt "t " c ngha l 4 chn l, cng c th gi l "t diu ' vi ngha l 4 chn l tuyt vi. + S tht v kh (Kh ): y l s tht v cc vn ca i sng qua sinh, gi, bnh v cht. V nhng u su, tht vng. D nhin nhng iu ny l bt toi v ngi ta lun c gng trnh n, khng mun dnh vo chng. Hn th, tt c nhng vic g trn i, do cc iu kin m c, thng c mm sng au kh v chng khng thng tn, tm b, xung khc v gi to, khng c mt ch th lu bn. Chng to su kh v tht vng cho nhng ai v v minh, m chp nht vo chng Nhng ai mun t do thot khi cc kh au cn c 1 thi ng n, tr kim v tr tu nhn mi s vt trn i. V cn phi hc tp nhn nh s vic ng theo bn thn ca chng. Cc s c bt toi ca i sng cn phi c quan st, nhn nh v thng hiu.

S tht v Ngun gc ca kh (Tp ) Trong s tht ny, c Pht phn xt v gii thch s khi sinh ca hon kh t nhiu nguyn nhn v iu kin. y l s tht su xa v lut Nhn qu v Duyn nghip. Tt c cc loi hon kh trn i u bt ngun t lng tham th v cc ham mun ch k u bt ngun t si m, v minh. V khng bit r bn cht tht ca mi i tng trn i con ngi tham mun chim ot v lm n l chp nht chng. V cc tham mun khng bao c tho mn v qua nhng phn ng khng thch nghi h li to ra s bun kh v tht vng cho chnh h. T cc tham th biu hin qua li ni c ch trong tm l to ra cc nghip hnh gy au kh cho chnh h v cho ngi khc v au kh ngy cng chng cht. S tht v s Dit Kh (Dit ) y l s tht v mc ch ca ngi con Pht. Khi v minh hon ton c ph tan qua tr tu chn tht v lng tham th, ch k b hu dit v thay th bng thi ng n ca t bi v tr tu. Nit bn - trng thi ca an bnh ti hu, hon ton gii thot khi mi kh au. i vi nhng ai vn cn ang t tp, cha n gii thot rt ro, h s thy rng khi s v mnh v than th c gim thiu th cc phin no cng theo m gim thiu. Khi i sng ca h c hng v t bi v tr tu, i sng s to ra nhiu hnh phc v an lnh cho chnh h v nhng ngi chung quang. S tht v Con ng a n tn dit kh au (o ) y l s tht v con ng hnh o ca mi Pht T, l ng hng sinh hot ca ngi con Pht, bao gm cc cn bn chnh yu ca li Pht dy v ng li thc hnh tin n Nit Bn, gii phng khi mi rng buc vo cuc sng lun hi khng th gian. Con ng ny gi l "Con ng tn chnh" - Theo , mt i sng tt p khng phi chi do gng cng ci thin cc yu t ngoi vi lin quan n x hi v thin nhin. Cn phi phi hp vi s t tp v ci thin bn thn, c lin quan n gic gi gn gii hnh, lun tp tm , khai pht tr tu. Ni cch khc: + Khng lm iu g gy au kh cho mnh v cho ngi khc. + Nui dng iu kin to cuc sng vui cho c nhn v mi ngi. + Thanh lc tm , loi tr nhng bn nh ca tham lam, su hn, si m. * nh gi v nhn nh: - Pht gio ch ra 1 con ng rng m cho tt c mi ngi, khng pht bit mu da, gii tnh, giai cp. c Pht tuyn b rng mi ngi u bnh ng v ch c nh gi qua hnh ng v phong cch ca h, qua nhng g m h suy ngh. Mi ngi phi chu hu qu v hnh ng ca mnh v lut nhn qu. Con ngi c kh nng ci thin cho i sng ca chnh h v t n mc ch ti hu qua cc c gng ca h. c Pht khng bao hm l ng cu ri, Ngi ch l con ngi tm ra con ng gii thot v Ngi ch dy cho chng ta con ng . - c Pht dy rng tri thc v tr tu l cha kho quan yu. Tr tu c th c khai pht qua hnh t thin qui. Cc nguyn tc ca o pht l phi t mnh chng ng ch khng phi nhng gio iu m qung tin theo. Phng php c Pht dy qua T Diu c th xem nh li dy ca mt v y s nh bnh (Kh ) nguyn nhn ca bnh (Tp ) m t trng thi khi lnh bnh (Dit ) cch thc tr bnh (o ). - C rt nhiu ngi a thch bn lun, bnh gii v cc li dy ca c Pht qua lng knh trit l, lun l, tm l, tm linh Tuy nhin ch l nhng kin thc u tin, phin din, qua sch v v suy lun. Thm vo , o Pht cn phi c thc chng v pht trin tr tu tht s, gi l Tu

hu, ch khng phi ch l lun, tu tp thanh lc tm , chng ta thy c li ch qua kinh nghim thc t ca chnh bn thn trong i sng hng ngy. Cu hi 6: Trnh by v nh gi ni dung c bn ca hc thuyt Platn v nim Tr li Platn l mt trong nhng nh trit hc, nh t tng kit xut nht thi c i, ngi m theo Hghen c nh hng to ln n tin trnh pht trin t tng ni chung, ti vn ho tinht hn ca nhn loi. ng l hc tr ca Xcrat. Hin nay hu nh chng ta cn gi li c phn ln cc tc phm ca Platn. Chng c vit di dng hi thoi Teitet, Timei, Parmenit ng ch nht trong cc tc phm ca Pratn chnh l hc thuyt ca ng v nim. Quan nim ca Platn v nim xut pht t nhng lp lun chnh ca ng. Th nht, xt v kha cnh nhn thc lun, ng tip thu cc quan im ca Xcrat, c bit cao vai tr ca tri thc khi nim trong nhn thc, cho rng tri thc chn chnh khng dng li cc tri thc v cc s vt cm tnh n l, m l cc tri thc l tnh mang tnh cht bao qut. Khng dng li , Platn y quan nim ca Xcrat i n cc oan, cho rng mi s vt trong th gii chng ta u ch tn ti di dng n l, nht thi, do cc tri thc mang tnh cht chung v bao qut l thuc v lnh vc tinh thn thun tu, ch khng phi l tri thc thuc v cc s vt . T y, nh trit hc bin cc tri thc ca con ngi thnh ci khng phi l s phn nh cc s vt, m tri li, l bn cht ca chng. i vi ng, tri thc, nim v ci bn, chng hn, c coi l bn cht ca nhng ci bn c th m hng ngy chng ta nhn thy. Do , ngoi th gii cc s vt cht chung quanh ta, cn tn ti mt th gii khc l th gii ca cc nim. Th hai, xt v phng din bn th lun, nu gi s trn th gii ch tn ti duy nht cc s vt vt cht thi, th theo Platn, nh th th gii chng ta l mt s hn n hp. iu ny l khng th c. Trn thc t, mi vt u pht trin theo nhng trnh t chung nht nh. V ng coi cc nim l c s quy nh nhng trnh t . S vt ch l hin thn ca nim. Cc nim theo cch hiu ca Platn, l cc khi nim, tri thc c khch quan ho. Chng b rt ra khi thc ca con ngi, ho trn vo th gii t tng c coi l tng th cc nim tng t. Cc nim c coi l tn ti ni chung, bt bin v mt i, m tn ti mi mi nh th t xa n nay. V vy nhng nim chung, nhng tri thc mang tnh khi qut cao cn phi tch bit khi th gii cc s vt cm tnh ang sinh thnh v bin i khng ngng. ng ni: "Cn phi ngn nga ton b linh hn khi nhng ci ang sinh thnh. Khi kh nng nhn thc ca con ngi s c th trc gic c tn ti. Nh vy, pht trin quan nim ca Xcrat theo lp trng duy tm khch quan, Platn cho rng ch c cc nim l tn ti thc s. Cng nh Parmenit, ng coi tn ti l vnh vin, bt bin, lun ng nht mi chnh bn thn mnh. N l ci khng phn chia c v ch c nhn thc duy nht bng l tnh, ng thi cch bit khi th gii cc s vt cm tnh. Nhng khc vi Parmenit, Platn khng coi tn ti l mt ci g hon ton thun nht, m l tng th ca nhiu nim khc nhau nh nim o c, thm m khi hc d s lng chng khng phi l v hn. Khng phi bt k mi hnh ng s vt no cng u c nim. Hn na, Platn th gii nim ch yu mang tnh o c. N i lp gia bn cht v hin tng, gia phc li v ci c. Cho nn trong s tt c cc nim th nim phc li l ti cao nht. N l nim ca cc nim l ngn ngun ca chn l, ca ci p v s hi ho trong v tr. N ta nh mt tri soi sng, ban sc sng cho mi nim khc cng nh cho mi vt trong th gii chng ta. nim phc li c coi l ng ti cao ca hin thc.

Coi cc nim l tn ti ni chung, l tn ti thc s, Platn vn khng nh rng ci khng - tn ti cng c thc. Ci khng tn ti chng phi l mt ci g hon ton i lp vi tn ti, m n l mt kha cnh ca tn ti. Bn thn ci tn ti cng bao hm c "ci khc" vi n, tc l ci khng - tn ti. V d, vt cht theo Platn l ci khng tn ti, bi v trn thc t khng bao gi chng ta thy vt cht tn ti di dng thun tu c. Nhng, th nht, vn c khi nim vt cht ni chung, th hai, bn thn s vt cm tnh vn l dng biu hin c th ca vt cht. V vy, di con mt Platn, bn thn vt cht ni chung cng tn ti vnh vin v khng phi do th gii nim sn sinh ra, mc d n khng l g c nhng vn cn thit. Chnh cc nim v vt cht l hai c s to nn mi s vt trong th gii chng ta. Nu nh cc nim l bn cht chung ca mi s vt, em li sinh kh cho chng, ng thi l c s thng nht ca ton v tr, th vt cht l cn nguyn to ra hnh th, cht liu c th ca mi s vt, lm cho chng a dng, c bit, nht thi v bin i khng ngng. V vy, cc s vt l mt dng trung gian gia nim v vt cht. Platn nhn mnh cc nim l ci c trc v l bn cht ca mi s vt. Mi s vt u l s m phng cc nim, lun hng ti cc nim nh l bn cht chung v nn tng ni ti ca mnh, l bn sao ca cc nim. Mi s vt u lin quan n cc nim bt k s vt no cng u xut hin trong mi lin h vi cc nim. Tuy nhin v c bn, Platn tch ri vt cht v nim v khng ch no lm r mi lin h trn. T y, trong v tr hc Platn tha nhn linh hn v tr em li sinh kh v vn ng cho ton v tr. Mc d vy, Platn thc hin mt bc v cng quan trng trong bc chuyn trit hc t t duy n d ti t duy khi nim. gii thch mt hin tng no , theo ng cn phi tm nim ca n. Ni cch khc, phi hiu s vt mc khi nim, mc t duy l lun. y, ng ng vai tr to ln trong vic nghin cu bn cht ca khi nim cng nh trong s pht trin t duy l lun ca nhn loi ni chung. * Phn tch Gi tr: - Nho gio a ra nhng khi nim, nhng quy tc gi tn nh "Tri", "Thin mnh" cho l nhng ng siu nhin. C th bin ho xoay chuyn khn lng tc ng n con ngi. Chnh nh nhng quan nim ny Khng T mi truyn b c nhng t tng ca mnh mt cch c th. Lm ngi phi bit c o tri tng quan ho hp: con ngi sinh ra i l do kh ho nhin ngha l c o c, khng lm nhng vic c c, khng lng thin (tri tri) (Thy Mnh T ni "Ai thun theo l tri th cn (sng), ai nghch theo l tri th mt (cht)). - Nho gio cng a ra nhng khi nim kh hin i l "Dch" Dch l thay i, bin i, trao i. Ngha l mi vt lun bin i khng ngng quy lut ny vn cn ng n tn ngy nay. - Mt t tng tin b na l Khng T ch coi qu thn c tnh cht l gio. Con ngi th cng qu thn mong sng, tn ti ho hp vi tri t v coi l nim tin ch khng cho rng qu thn c th chi phi cuc sng con ngi. * Hn ch - a ra cc khi nim "Tri", "o tri" nhng li khng l gii r rng v h thng. - a ra quan im "knh nhi vin chi" nhng khng l gii ti sao. Qu thn c sng bi, knh trng nh vy sao li phi xa lnh. Ta c th thy lp trng ca h v vn ny rt mu thun. iu chng t tm l ca h l mun gt b quan nim thn hc thn u - Chu nhng khng gt c. Trnh by ni dung ca trit hc nho gio v th gii. Phn tch nhng gi tr v hn ca n.

10

* Tm li s ra i ca Nho gio (Nho gio): Tin tn v sau tin tn - Nho gio tin tn: Xut hin vo th k VI trc Cng nguyn di thi Xun Thu do Khng T (551 - 479 trc CN) sng lp. Sau khi Khng T cht Nho gioo chia lm 8 phi. Quan trng nht l hai phi. + Mnh T [327 - 289 trc CN] ra thuyt "tnh thin" + Tun T [313 - 238 trc CN] cho rng con ngi c "tnh c" - Cc sch kinh in ca Nho gio bao gm: T th, Ng kinh + T th: Trung, Dung, i hc, Lun ng, Mnh T + Ng kinh: Thi, Th, L, Dch, Xun Thu * Ni dung c bn ca nho gio v th gii - Th nht: Nho gio k tha t tng ca thi nh chu khi nim "Tri" c ngha bc nht, c sc mnh ln nht, nim tin tuyt i Khng T s dng cc khi nim "Tri", "o tri", "mnh tri" lm ch da vng chc, mnh m cho o l ca mnh trong cc bi ging nhng ng khng ni r rng, h thng v chng. - Th hai: Gp tri t, mun vt vo mt th, quan nim ny c biu hin y r rng, bao qut bng ch "Dch". Dch l i bao hm thay i, trao i, bin i. - Th ba: Quan im v thin mnh. Khng T tin vo v tr quan "dch", s dch chuyn, bin ho, mu nhim m con ngi khng th cng ni l "Thin mnh". Khng T cho rng mun tr thnh ngi hon thin phi coi s "mnh tri". - Th t: Khng T tin c qu thn, qu thn l do kh thing, trong tri t to thnh. Nhng ng quan nim qu thn c tnh cht l gio hn tn gio. Mi ngi ai cng knh trng trang nghim t t qu thn. Khng T cn cho rng qu thn khng c tc dng chi ph cuc sng con ngi nn ng c t tng "Knh nhi vin chi". Cu hi 7: Trnh by v nh gi nhng ni dung co' bn ca trit he Arixtot Arixtot l nh trit hc ni ting ca ca trit hc Hylap c i. ng l hc tr cng v xut sc nht ca Platn. ng c coi nh l ngi c b c bch khoa ton th nht ca THHLC. Nh Mc nhn xt "Aritot nh l ngi c bit ti i tm kho bu tri thc cho nhn loi. D cho kho tri thc c b chn vi bt c ni u trong bi rm hay khe ni th chic gy c php ca ng cng ch ng vo ni ". TH ca ng c Mc v cc nh TH hin i sau ny k tha v pht trin ". Di sn TH ca ng li cho nhn loi ni chung v Chu u ni ring l ht sc qu gi. Th gii quan trit hc ca ng c lp trng dao ng gia CNDV ca mocrit v CNDT ca Platon. mt s ni dung TH ng th hin lp trng THDV, mt s ni dung khc li th hin lp trng DT. i khi trong cng mt hc thuyt TH cng c s an xen ca c hai quan im DV v DT. Tuy nhin, chng ta khng th ph nhn nhng ng gp to ln ca Arixtot i vi LSTH ca nhn loi. Trong h thng TH ca mnh ng chia thnh hai nhnh: siu hnh hc (TH thu nht hay TH l lun, metllaphisic) v Vt l (TH th hai hay TH ng dng: Nlc v vt th, cu lo ca vt cht, phisic) ng trnh by vn. ny khng phi ch nhng vn trc tip v l lun nhn thc m cn c nhng vn khc c lin quan. Trong l lun nhn thc ng ph phn hc thuyt nim ca Platon (y l vn u tin trong hc thuyt th nht ca ng). ng l hc tr cng v xut sc nht ca Platon (ng l ngi u tin c Platon chn a vo vin Hn lm). ng c nu ra 3 iu ph phn qua th hin quan nim ca mnh v nhn thc l: - Thuyt nim ca Platon l khng c li m trc ht l khng c li trong vic gii thch ngun gc tri thc ca con ngi. nim m theo qui ca Platon l ci g c sn u trn bu tri, Arixtot cho rng iu khng gii thch c ng n ngun gc tri thc ca con ngi, khng cho thy c nim l kt s phn nh ca TGKQ.

11

- T ng i n ph phn th hai: Platon khng c quan nim ng v mi lin h gia tri thc ca con ngi v TC hin thc. T i n mt quan nim v mi lin h gia nhn thc ca con ngi v TG hin thc nh l mt mi lin h tun theo trt t v mt thi gian (th hin ch th gii hin thc l ci c tnh th nht, l nguyn nhn cn nhn thc ca con ngi l ci c tnh th hai hay l kt qu ca s![ma ca TGHTKQ). ng nhn thy gia TCHTKQ v nhn thc c mi quan h nhn qu > ng c qui ng v bn cht. ca nhn thc - l qu trnh gia ca TGHTKQ vo u c ca con ngi v c ci bin trong . - ng cho rng vi thuyt nim ca Platon khng gii thch c mt thuc tnh ht sc quan trng ca TGVC l vn ng. V ng cho rng thuyt nim ca Platon l mt ci g ng kn, nim ca Platon khng m ra s lin h vi TG bn ngoi, theo ng vn ng l s tc ng qua li. Qua s ph phn ny cho thy lp trng DV c phn no BC trong vn nhn thc. y chnh l mt ng gp ln cho TH nhn loi. Thuyt v hnh thc v vt cht: nu s ph phn thuyt nim ca Platon ng th hin tnh DVBC th trong hc thuyt ny ng li th hin lp trng dao ng gia CNDV v CNDT. Hnh thc (trong qu ca ng l hnh dng bn ngoi): theo ng bt k mt vt th no cng l s kt hp ca hai yu t: mt dng VC c th + mt hnh thc xc nh. ng cho rng khi con ngi ta nhn thc v vt th th hnh thc ca vt th mi l bn cht ca n ch khng phi l dng vt cht to ra n. T cho thy rng ng phn no tuyt i ha nhn thc cm tnh. y l khuynh hng chung ca THHLC l ch ngha duy gic. Vt cht: ng nghi ng kh nng tn ti thc ca VC, theo ng iu kin bin ci tn ti ca VC t kh nng thnh ci tn ti thc l VC phi kt hp vi mt hnh thc tn ti. Linh hn: trc ht trong vn v ngun gc ca thc ng tip cn kh gn vi qu DVBC ( thc c ngun gc t t nhin v lao ng: thc hnh thnh nh l kt qu ca hnh thc gia cao nht ca TGVC, phn nh l thuc tnh ca mi dng v/c, phn nh l s phn ng li ca mt vt th no trc nhng tc ng ca vt th khc ln n v lu gi li nhng du n ca lc ng - t v c, hu c ti thc vt ti ng vt). ng chia linh hn con ngi thnh ba cp: linh hn thc vt (cy c) - c chc nng sinh dng, pht trin; linh hn ng vt, cao hn v c cm gic; linh hn l tnh (cp cao nht) ch c hai thc th l thn thnh v con ngi, ng cng phn bit gia linh hn ca thng v con ngi: thng ch suy t, khng c tnh cm; cn con ngi bit suy on, c tnh cm, v di chuyn trong khng gian. S phn chia ny rt gn vi q DVBC, tuy nhin c hi cht duy tm khi cp ti thn thnh (thn thnh trit hc o thn thnh ca tn gio: siu nhin nhng tn ti thc, c th giao tip c qua cc l nghi tn gio). c trng ca Nhn thc: - Nhn thc v ci chung hay nhn thc khoa hc bao gi cng bt ngun t nhn thc v ci ring, ci c th: chng t ng c q ng v s hnh thnh nhng tri thc khoa hc. Ni r thm v Nhn thc khi nim, ci ph bin bao gi cng thng qua t nhng nhn thc nhng ng phn bit s khc nhau c bn gia nhn thc tin v m: Nhn thc m cha cho chng ta nhng tnh chn l (ci n l lun lun trong qu trnh vn ng: 'sinh ra, tn ti, pht trin, dit vong); Nhn thc kt th theo ng n mi xc nh, n nh cho php t c chn l. Gn vi trnh gia ci ring v ci chung trn quan im ca DVBC.

12

- y l c trng c L nin nh gi rt cao: ng cho rng ninh gia nhn thc v TGKQ tun theo trt t thi gian. y l trnh nhn qu. Trong tc phm bt k trit hc L nin vit "tht l tuyt v n gip cho chng ta khng nghi ng g v s tn ti ca TCKQ". o Cp n hc ' qua ng tip cn gn vi q DVBC v th hin mt tm nhn xa, sng to, c Cm tnh: cho ta nhng nhn thc mang tnh b ngoi, hin tng, c th. Kinh nghim: ng c a ra nh ngha v kinh nghim "kinh nghim l mt lot nhng hi tng v mt v ch mt s vt". Theo quan im DVBC: l nhng tri thc c hnh thnh trong hot ng thc tin thng ngy v c xp vo trong nhn thc cm tnh <> Arixtot. Tuy nhin s phn chia ny ca ng khng c g mu thun m n th hin kh nng t duy TH tuyt vi ca ng. - Bi v nhn thc kinh nghim cng c nhiu cp khc' nhau tu theo trnh nhn thc v lnh vc c nhn thc ca mi ngi (kinh nghim ca nh bc hc trong lnh vc ca mnh c th xem nh l nhng t duy nhn thc cp cao <> kinh nghim ca nhng ngi lao ng bnh. - Nhn thc ngh thut: cp c th - l ci trung gian gia ci chung v ci ring (l ci chung trong trnh vi ci ring, l ci ring trong trnh vi ci chung). V d: Khi nim thc vt, khi nim cy ng xem nhn thc ngh thut nm gia nhn thc cm tnh v nhn thc khoa hc. Nhn thc ngh thut khng ch thun tu l cm tnh (xc cm, tnh cm) m n cn phn nh TGKQ bng hnh tng <> nhn thc khoa hc qua TGKQ bng khi nim). y chnh l im ngh thut d i vo lng ngi hn khoa hc. - Nhn thc khoa hc: y l cp nhn thc cao nht cho chng ta bit c bn cht ca s vt. T duy khoa hc c nhim v: Khi qut - bn cht - nguyn nhn tn ti - iu kin ca s tn - Vn nh nc: mang c duy tm v th hin lp trng lc ch n rt r - S xut hin nh nc: mang tnh duy tm v nh nc mang tnh ch n, l kt ca cc trnh giao tip gia con ngi vi nhau (trnh gia nh, thng mi . . . ). Trong ninh trong nh: ng phn thnh qh huyt thng v quan h ch t. ng cng cho rng khng phi bt k trnh no cng ny sinh nh nc m phi t nhng trnh rt c bn trong x hi, nh nc ra i v s hon thin ca con ngi v x hi hay v hnh phc ca ton x hi. ng cng a ra trnh gia cng dn v nh nc: thin cht t nhin ca con ngi l thuc v nh nc, nu ai tch ra khi nh nc th anh ta khng phi l con ngi hon thin thm ch khng phi l con ngi: hoc l thng hoc l loi sinh vt. Vn o c: trong phm hnh l vn trung tm. ng c quan nim kh l tin b: phm hnh l c tnh tt p nht m mi cng dn trong nh nc phi c, cng l ci c li nht trong i sng x ca con ngi. ng cng nu ln nhng c trng ca phm hnh: ngi c ph phi l ngi c hot ng tr tu, sng to, phi bit cch lm vic v hot ng hng thin. Theo ng ngi m c phm hnh phi l ngi bit th hin ph trong quan 'nim v hnh phc: ngi cho quan nim hnh phc l s giu c, l lao ng tr tu, l sc khe, l gii tr, l a v x hi. . . Tuy th nhng hnh phc bao gi bao gi cng c nhng tiu ch chung (02): l hot ng nhn thc v ht hng thin. TH ca ng th hin s cao v tr tu ca con ngi. Trong quan nim v phm hnh ca ng cng nu ra p lun t c phm hnh: mt ngi mun t c phi thng cuc sng phi lun tm cho mnh c mt v tr trung gia hai thi cc thiu v tha (sng iu ). Thiu Phm hnh Tha Hn nht Dng cm Liu mng, lin li

13

H mnh Keo ket

Cao thng Ho phng

Kiu cng, kiu ngo, hm Hoang ph

Cu 8: Phn tch nhng c im v ni dung c bn ca trit hc TA- TC Tr li: - Nt c th ca trit hc Ty u - Trung C ( TA TC ) l trit hc kinh vien c xu hng "hng ngoi" c nhim v chnh l: "y t ca thn hc" - T th k II - IV l thi k qu gia trit hc Hy Lp c i vi trit hc TA TC . H t tng x hi thi k ny l c i gio - T th k V - VIII l thi k hnh thnh ch ngha binh vin - T th k IX - XV l thi k pht trin ca ch ngha kinh vin gm: 3 giai on: Th k IX - XI: l thi k pht trin ca ch ngha kinh vin s k, th k XIII: L giai on cc thnh, th k XIV - XV l giai on suy thoi Trit hc TA TC c mt s ni dung c bn sau: 1. Mi quan h gia tri thc v nim tin tn gio Cc nh trit hc thi k ny coi nim tin tn gio gi v tr hng u trong quan h vi l tr. Do h i su nghin cu mi quan h gia ci chung v ci ring - CN Duy thc quan nim: "Ci chung", "ci ph bin" l thc th tinh thn, tn ti tht, c trc s vt n nht - CN Duy danh quan nim: S vt n nht c thc, c trc cn ci chung, cc ph bin ch l trn gi gin n l do con ngi sng to ra. Cuc u tranh gia CNDT v CN Duy Danh c ngha quan trng v mt nhn thc ng thi n giu cuc u tranh gia CN duy tm v CN duy vt. Phi Duy thc gn vi CN duy tm, phi duy danh gm CN duy vt, chng hn: + Tectuling cho rng tr tu con ngi khng c kh nng sng to g ht cn tn gio bao hm trong n tt c. Trong quan h gia l tr v lng tin tn gio, ng ch rng l tr ch nhn thc c gii t nhin cn lng tin vt ra khi gii hn vi mc ch nhn thc thng . + nigenn theo phi duy vt trit : Lng tin tn gio v l tr c th dung hp. Ci chung l ci c tht c trc ci ring l c s ca ci ring + Abla: Nh trit hc, thn hc phi theo Duy danh trit cho rng l tr l ti cao ng nu ln nguyn l: "hiu m tin" ng coi khi nim chung khng tn ti bn ngoi cc s vt c th - quan im coi l quan im d gio. + Tomat acanh cho rng trit hc v thn hc khng i lp, i tng ca trit hc l chn l l tr cn i tng ca thn hc l chn l ca lng tin tn gio. Trit hc l ngun gc mi chn l. Tuy vy ng coi trit hc thp hn thn hc, ph thuc vo thn hc v tr tu c bn ca con ngi. ng cho rng "ci chung" tn ti trn 3 mt: Ci chung tn ti trc s vt, trong tr tu ca thng , n l l tng ca cc s vt ring l. + unXct: Nh trit hc, thn hc, nh duy danh ln nht th k XIII ch c s vt ring l l tn ti thc t. Cc khi nim chung do t duy ca chng ta to ra + Rgi Bcn: Trit hc l khoa hc l lun chung c xy dng trn c s thnh qu ca KH. ng cho rng ngun gc ca nhn thc l uy tn, l tr v kinh nghim. Uy tn phi da vo con ng chng minh bng kinh nghim, thc nghim. L tr phi c kim tra bng kinh nghim v thc o ca n l kinh nghim + Uylyam c Cam: ng cho rng s vt ring l, ci n nht l tn ti thc, cn ci chung ch tm thy trong tinh thn, trong t ng. 2. V vn x hi v o c

14

a. X hi: + gut xtanh cho rng vng quc ca iu c l Nh nc, vng quc ca thng e l nh th, ng l ngi lun bo v s bt bnh ng x hi + Tmt acanh ca ngi ch bt bnh ng v trt t ng cp trong x hi chnh quyn ca vua cha l do thng sng to ra. Dn phi phc tng vua, vua phi phc tng gio hong La m + Rgi Bcn: dng cm ln n nhng ti li ca bn gio s v bn phong kin p bc, bnh vc quyn li nhn dn lao ng b. o c hc: o c hc thi k ny c xem l phng tin thc hin nhng mnh ca tn gio, o c hc gn vi thn hc + gut xtanh: Phn bit s khc nhau gia thc th th cht v thc th tinh thn ca con ngi. ng coi thc t th cht l ti li cho nn ???th th cht khng th ny sinh ra o c. S can thip ca cha vo mi quan h ngi vi ngi l tin hnh thnh o c. + Tmt acanh: o c chnh l phm cht linh hn. Vi s gip ca n con ngi s sng trong trng v thng qua n thn linh s tc ng vo hnh phc, hy vng, tnh yu nim tin l nhng phm cht cao c qua quan h gia con ngi v thn linh c xc nh * Nhn t hp l ca o c hc trung c l c thin hng bn v l tnh tin ln pha trc trong thi tha nhn nhng tiu chun bn ngoi c nhn phn bit ci thin v ci c. Nhn t hp l cn th hin ch c xu hng nghin cu o c nh l mt h thng nguyn tc khch quan, c nh trc v c ngha chung Thng l nguyn tc ti cao ca o c. ch ca thng l hin thn ca s tt lnh, ca ci thin, ci ngun ca hnh phc. Cu 9: Trnh by v nh gi nhng ni dung c bn ca trit hc (T) cact () 1. Gii thiu v Cact (1956 - 1650) - L nh trit hc, nh bch khoa ton th v i ngi Php, l cha ca trit hc khoa hc hin i - Cng vi Bcn to ra 1 cuc CM trong lch s trit hc Ty u hin i - C cc tc phm ni ting: Cc quy tc ch o l tnh (1630), th gii (1633) cc nguyn l trit hc (1644), suy din v phng php (1638) 2. Ni dung chnh: 2.1. Quan nim ca Cact v bn cht v vai tr ca trit hc - Vai tr: Cact c bit cao vai tr ca trit hc i vi i sng con ngi. Cact nhn mnh tnh thng nht hu c ca mi khoa hc, th gii hin thc v con ngi nh mt chnh th thng nht. Ton b th gii quan khoa hc ca con ngi nh 1 ci cy
hoa l: khoa hc khc Thn: vt l hc r: siu hnh hc

Ngha hp: trit hc phc v chng ta thng qua cc khu, khu sau ph thuc khu trc v ngc li hay ni cch khc 1 cch gin tip, trng cy thng thc hoa qu, nu khng c b r tt, th khng c hoa qu ngon c

15

Ngha rng: trit hc em li li ch thit thc cho i sng - Nhim v: 1. Xy dng nhng nguyn l, phng php lun c bn lm c s khoa hc pht hin ra chn l pht trin chng 2. Gip con ngi thng tr v lm ch c gii t nhin trn c s nhn thc quy lut ca n * nh gi: + Nhng quan nim trn u ca Cact v bn cht, vai tr, nhim v ca trit hc mang y tnh cch mng. N khng nh vai tr c bit quan trng ca s pht trin khoa hc i vi i sng x hi, ng thi l bc tip cn ban u cho 1 quan nim duy vt v bn cht v nhim v ca trit hc - coi trit hc l con ngi, do con ngi, v con ngi + Theo t tng ca Cact v mi quan h giai cp thng tr - khoa hc khc, chng ta thy rng, r rng hin nay mi quan h gia chng c nhiu bin i nhng xt v phng din lch s t tng trn y ca Cact l hp l v tt yu. 2.2. Xut pht t quan nim v bn cht v vai tr ca trit hc, Cact t nhim v phi xy dng 1 trit hc mi 2.2.1. Cact bt u t vic ph phn mnh m cc t tng ca gio hi v kinh vin t tt c mi tri thc m con ngi t c t trc ti gi di s ph phn ca l tnh - Phi coi l tnh, tr tu con ngi l to n thm nh v nh gi mi tri thc, quan nim m nhn loi t c, nghi ng mi ci m thng ngy ta vn cho l ng. - Cact nhn mnh: Nghi ng l tm ra chn l, ch l tin , ch khng phi l kt lun Mnh : "Ti suy ngh, vy ti tn ti" (Cogito, Ergosum) l mnh ng n u tin m khng ai c th nghi ng l bc b c, l im xut pht ca Cact. T Cact xy dng ton b to nh th gii quan ca mnh nh 1 chnh th * nh gi: + Cact sai lm khi chng minh s tn ti ca con ngi thng qua t duy ng chng minh s tn ti ca mi SV khc thng qua nim v chng trong thc ca con ngi. V d nh: La l 1 vt c thc v nu la khng c thc th ti sao ai cng c 1 tng nht nh v n, hay con b l vt c thc v Nh vy bng phng php quy np khng hon ton ng cho rng tt c TG hin thc ch l sn phm t duy ca ng. Nhng ng vn coi l khng nh s tn ti khch quan ca chng bn ngoi chng ta. + Mc d c nhng hn ch nhng "ti suy ngh, vy ti tn ti" c nhiu ngha to ln trong bi cnh lch s thi . - Th 1: Bng s hoi nghi ca mnh, ng chng li mi t tng gio iu, mi gio l ca nh th hi . - Th 2: Th hin s cao vai tr c bit ca l tnh, ca tr tu con ngi coi l chun mc nh gi mi suy ngh v hnh ng con ngi, khng nh thi i mi ca trit hc bt u - Th 3: Th hin mi quan h hu c gia con ngi - qu trnh t duy ca h. Con ngi va l ch th va l kt qu qu trnh t duy ca mnh. KL: "Ti suy ngh, vy ti tn ti" cao vai tr tch cc ca con ngi i vi th gii, coi con ngi l trung tm ca cc vn xc bit coi trng tr tu con ngi, cao t duy khoa hc l lun thc s l 1 quan nim trong bi cnh lch s: T duy tru tng (l tnh) l c s ca tn ti v nhn thc 2.2.2. Siu hnh hc v phng php lun ca Cact

16

* Nhim v ca siu hnh hc - Bn th lun: L xy dng 1 bc tranh khi qut v thng , gii t nhin v chnh bn thn con ngi to tin cho ci khoa hc khc hon chnh v c th ho bc tranh - Nhn thc lun: Xy dng nhng nguyn l c bn ca nhn thc, cc quy tc ch yu hon thin v s dng cc kh nng nhn thc ca con ngi. Cact a n s tn ti ca thng , khng c thng ti sao con ngi mi thi i, mi dn tc li u c tng v Ngi. T , Cact khng nh s tn ti cc SV, suy ra tng ca con ngi v chng: TG khch quan l tn ti thc s. Cch chng minh trn khng c ngha l tng ca con ngi v SV c trc bn thn SV. Cng ging nh cch CM s c thc ca con ngi ang soi gng thng qua hnh nh ca ta trong gng m thi * nh gi: + Cch chng minh ca Cact mang tnh cht hp l xc nh c s tn ti v bn cht ca SV ca TG, con ngi ch c th da trn s hiu bit ca mnh v chng, mi t tng nim u ch l hnh nh cc SV khch quan trong t duy v thc ca con ngi + Tuy nhin nu ch hiu theo cch thng thng th sai lm v t tng con ngi khng phi l s phn nh th ng m c tnh sng to. Sai lm ny d a ngi ta ti 1 thi cc khc l tha nhn c mt s tng, quan niem ch thuc ring l tnh con ngi ch khng phn nh cc SV c tht trong the gii. * Con ng ca nhn thc: T trc quan cm tnh t duy tru tng thc tin - Cact khng nh "S khc nhau c bn nht gia cc SV do thng sng to ra l ch: Mt s cc SV l nhng tr tu, hay ni cch khc, nhng thc th t duy, mt s cc vt khc l nhng vt th - Hai s vt trn thuc 2 thc th khc nhau + Th nht: l thc th t duy bao gm ton b cc nim, t tng, tng s cc thc c nhn ca con ngi, s tng ng gia chng. + Th hai: l thc th qung tnh (hay vt cht) bao gm nhng SV mang tnh khng gian v thi gian. Cc gic quan ca chng ta v th c th cm nhn c chng - Theo nh ngha ca Cact, l 1 th gii c lp hon ton, khng cn v khng lin quan n ci khc m t n c th tn ti v pht trin c, 2 thc th ny do thng sinh ra thuc vo thng . Ngoi thng ra, tt c mi vt u thuc v 1 trong thc th trn. - Con ngi l 1 vt c bit thuc v c 2 chng. T lp trng nh nguyn lun trong vic xem xt mi quan h gia 2 thc th trn, Cact vi con ngi nh s lin kt nh thng , linh hn v th xc nh 2 mnh hon ton tch ri nhau v "Bn cht ca thc th tinh thn hon ton khng ph thuc vo c th con ngi". Th gii c th hin trong t tng ca Cact l:
Thng Thc th Thc th qung tnh

- Lp trng nh nguyn lun ca Cact c c s trong "Ti suy ngh, v ti tn ti" Cact ch ra rng mi t duy v thc con ngi m khng cp n con ngi c v th lc ln tr lc nh 1 chnh th, l phng php ti u m chng ta c c nhn thc linh hn v phn bit vi th xc.

17

* Cact tm cch xy dng 1 h thng phng php lun mi lm nn tng cho s pht trin cc khoa hc thi . ng nhn mnh "cn phi hc logic, n ch l 1 dng php bin chng lm phng tin truyn t cho ngi khc nhng iu r ni n 1 logic dy cch vn dng l tnh 1 cch tt nht nhm nhn thc nhng chn l m ta cha bit * Cact c bit cao vai tr ca phng php din dch mc d khng ph nh hon ton v tr ca phng php quy np v nhn thc cm tnh. Din dch l 1 qu trnh suy din logic c s tham gia trc gic da/ cc t liu v SV m ta cha lu li bng tr nh Tm li: + Phng php lun ca Cact, mc d c nhiu hn ch nhng c nhiu tch cc v cch mng. ng nhn thy nhng hn ch ca ca cc phng php kinh vin truyn thng v tm cch xy dng 1 phng php lut mi p ng vi s pht trin nh v bo ca khoa hc sau trung c + Cact hiu c vai tr c bit ca tr tu con ngi, ca t duy l lun trong vic gii quyt mi vn . Nhng t tng phng php lun ca ng c nh hng to ln i vi s pht trin khoa hc v k thut sau ny. Cu 10: Trnh by v nh gi ni dung c bn ca trit hc Hghen Gic gi Vinhem Phrictrich Hghen (1770 - 1831) l nh trit hc tiu biu nht ca nn trit hc c in c. Php bin chng l thnh qu quan trng nht ca trit hc Hghen. Hghen coi trit hc l lnh vc ti cao ca hot ng tinh thn, l khoa hc to thnh trung tm ca ton b vn ho tinh thn ca mi khoa hc v mi chn l - Trong vn v bn nguyn u tin ca th gii. Quan iem ca Hghen c rt nhiu im tng ng vi hc thuyt platon. ng cho rng ngun gc ca mi s vt, hin tng t nhin v x hi l nim tuyt i. V t im xut pht ny ng xy dng mt h thng trit hc duy tm khch quan. - Tuy nhin ng li l mt nh bin chng li lc, bc tin bi ca trit hc Macxit. Thnh tu quan trng ca trit hc Heghen l phng php bin chng m ht nhn hp l ca n l t tng v s pht trin, phng php bin chng c th hin xuyn sut ton b trit hc ca ng t logic hc, trit hc t nhin n trit hc tinh thn. + Trong logic hc: Khi trnh by " nim tuyt i" vn ng v pht trin, Hghen cho rng l s t vn ng ni ti ca nim tuyt i. T vn ng l s thay i hnh thc khc nhau ca " nim tuyt i" vn ng v pht trin, Hghen cho rng l s thay i hnh thc khc nhau ca nim tuyt i. T vn ng l s thay i hnh thc khc nhau ca " nim tuyt dodi". Lnin tm thy ht nhn hp l trong phng php bin chng ca Hghen l s t vn ng v ni dung hp l su sc l mi lin h tt yu, l ngun gc ni ti ca nhng s khc nhau. Ht nhn hp l trong logic hc ca Hghen l ph hp vi qu trnh suy ngh ca con ngi. Mi nhn vo s vt thy tn ti, i su vo s vt th ra bn cht, khi nm bn cht ta rt ra khi nim Trong logic hc phn tn ti, Hghen din t cc phm tr cht, lng, v t tng bin chng v s chuyn ho t lng n cht v ngc li. phn bn cht, Hegh din t cc phm tr bn cht, hin tng, quy lut, kh nng v hin thc, nguyn nhn v kt qu v trnh by hc thuyt mu thun ngun gc ca s pht trin. phn khi niem Hghen din t cc phm tr ci chung v ci ring, quy np v din dch, phn tch v tng hp, din t cc nguyn l s hot ng c mc ch ca con ngi. S thng nht gia l lun v thc tin, tng hp li quan nim pht trin v t cch l ph nh ca ph nh. Khoa hc logic phng php bin chng ca Hghen cn c th hin ch ng t ra vn s thng nht ca qu trnh logic vi

18

qu trnh lch s, logic hc, nhn thc lun u l s tng hp ca qu trnh lch s. ng nu ln t tng thng nht gia php bin chng, logic hc v l lun nhn thc. + Trong trit hc t nhin, ht nhn hp l ca php bin chng l t tng v s thng nht gia vt cht vi vn ng, d on khng gian, thi gian v vn ng c mu thun bn trong. c th hin tnh thng nht gia tnh gin on v tnh lin tc, l t tng cho rng s khc bit ho hc v cht b ph thuc vo nhng thay i v lng v tnh bin chng ca qu trnh ho hc, v mi lin h gia ho hc v vt l. Qu trnh ho hc l khu cui cng cho i sng hu c + Trong trit hc tinh thn, ht nhn hp l ca Hghen ch coi s pht trin ca lch s l hp quy lut, s tn ti ca lch s khng tun hon m i ln, mi thi i lch s u c c im ring, qu trnh pht trin ca lch s l c k tha. Nh vy Heghen c cng nu ra cc phm tr v quy lut c bn ca php bin chng nhng l php bin chng duy tm. Mc d vy ng vn l ngi u tin trnh by ton b th gii t nhin, lch s v tinh thn di dng mt qu trnh vn ng, bin i pht trin v c gng vch ra mi lin h bn trong ca s vn ng v pht trin y. Ht nhn hp l trong php bin chng ca Heghen l tin cho s pht trin hc thuyt v php bin chng ca Mc- Anghen sau ny. Cu hi 11: Trnh by l nh gi nhng ni dung c bn ca trit hc hin sinh ca J.P.Salrtlre. Tr li S hnh thnh ca trit hc hin sinh: - Trong vn con ngi v x hi, giai cp t sn khng mun tha nhn qui lut ca s pht trin nn h cao ch ngha phi duy l, do hnh thnh tro lu trit hc nhn bn phi duy l Ngi sl-lg lp ch ngha phi duy l l Spenhau. ng cho rng th gii khng c l tnh m ch c " ch '. ch l kh th lan to trong c th gii t nhin v x hi. Mt trong nhng biu hin ca tro lu ny l trit hc hin sinh. - Trit hc hin sinh l biu hin r rng nht s khng hong tinh thn ca x hi t bn hin i Cuc khng hong ca ch ngha t bn. s sp ca ca cc gi tr v cc khi nim c do s pht trin ca khao hc k thut l c s pht trin ca trit hc hin sinh. - Khi u ca trit hc hin sinh l Kicgo , ngi xy dng nhng phm tr hin sinh nh ci phi l, lo u, tuyt vng. ng l ngi u tin dng thut ng hin sinh l phng thc tn ti ca c nhn con ngi. u th k XX, Huxecl em hin tng hc lm c s phng php lun cho trit hc hin sinh. Xctr(1905- 1980) xy dng hon chnh trit hc hin sinh ny. Tuy vy vic a ra cc khi nim hin sinh l kh v s lng cc vn trit hc t ra qu ln. c trng ca trit hc hin sinh l: thc thun tu v bn thn, l s tn ti ch thc ca nhn cch con ngi. - Trit hc hin sinh coi s tn ti ca con ngi l hin thc tuyt i v duy nht . Nhng ngi hin sinh cho rng th gii v cc vn ca n ch tn ti khi n chm n ti, n s tn ti ca ti. Con ngi l k c n b vt b gia mt th gii xa l v th ch vi n , ngi hin sinh gi l ci "khng phi ti". Con ngi tng trinh phc c th gii xa l bng khoa hc k thut. Nhng gi y n kinh hoang nhn ra rng ci "khng phi ti" ni dy chng li ci "ti". thc ngc khn ca con ngi b p lc bn ngoi cm thy tuyt vng vi th gii bn ngoi, do toan n trn vo bn trong. Nhng ngay y con ngi cng khng cm thy yn tnh v bn trong n cng trng rng. Con ngi chm m trong au kh gia n vi th gii ca n, gia n v nhng ngi khc. . .Do con ngl tuyt vng khng hong trc s khng tn ti, lo u trc ci cht.

19

Trit hc hin sinh coi con ngi l t do- mt th bm sinh, tuyt i. c c cuc sng ch thc, eer co t do, con ngi phi "dn thn" vo mt th gii xa l vi n, nh trong ngc t khng c li ra. th trnh khi bn thn mnh, con ngi thch ng vi th gii, hc s dng cng c, sng ho ln vi ngi khc. Nh vy , ban u con ngi tm c mt s yn tnh gi to, tm thi. Cui cng ni kh, s li u vn tr li vi con ngi. Ch ngha hin sinh t coi l" trit hc ca ci phi duy l". Cu 12. Trnh by ni dung v mc ch nghin cu Lch s trit hc giai on Mc, nghen, Lnin. 1. Gii thiu + Trit hc Mac ra i xy dng hc thuyt ca mnh ngang vi tm cao ca tr tu nhn loi, C.Mc v nghen k tha nhng thnh tu trong lch s t tng ca nhn loi. Trit hc c in c vi vai tr ca hai nh trit hc tiu biu l Hghen v Phibac l ngun gc l lun trc tip ca Trit hc Mac. + S hnh thnh t tng Trit hc Mac v nghen din ra di s tc ng ln nhau vi nhng t tng l lun v kinh t, chnh tr, x hi. Vic k tha v ci to kinh t chnh tr hc vi nhng i biu xut sc l A.Xmit v .Ricc l nhn t khng th thiu c trong s hnh thnh v pht trin Trit hc Mac. Ch ngha x hi khng tng Php vi nhng i biu ni ting nh Xanhximng, SaclPhuri, Rbtowen l ngun gc l lun trc tip ca hc thuyt Mac v ch ngha x hi ch ngha x hi khoa hc. + Cng vi ngun gc l lun trn nhng thnh tu khoa hc cng gp phn vo s hnh thnh v pht trin Trit hc Mac. Sau y ta cng tm hiu v ni dung v mc ch nghin cu Lch s trit hc giai on Mac, nghen, Lnin. 2. Ni dung chnh 2.1 .Cc Mac, Ph.nghen v qu trnh chuyn bin t tng ca ng t ch ngha duy tm v dn ch cch mng sang ch ngha duy vt v cng sn ch ngha. +C. Mac (5.5.1818 14.3.1883) sinh trng trong mt gia nh tri thc thnh ph Trev, tnh Ranh, gia nh Mac l gia nh Kit gio. +Phririch nghen (28.11.1820 5.8.1895) sinh ra trong gia nh ch xng dt thnh ph Bacmen, do cm ght s chuyn ch v c on ca bn quan li ng kin tr t hc lm khoa hc v ci bin x hi bng cch mng. 2.2 xut nhng nguyn l trit hc duy vt bin chng v duy vt lch s Thi gian t nm 1844 n 1848 l qu trnh Mac - nghen tng bc xy dng nhng nguyn l trit hc duy vt bin chng v duy vt lch s. +Trong tc phm Bn tho kinh t trit hc nm 1844, Mac trnh by nhng quan im kinh t v trit hc ca mnh thng qua vic ph phn kinh t chnh tr hc c in ca Anh v tip tich ph phn trit hc duy tm Hghen; ng thi ng vch ra mt tch cc ca n l php bin chng. +Tc phm Gia nh thn thnh do Mc ngghen vit chung c xut bn thng 2 1845. Cng vi vic ph phn quan im duy tm v lch s ca Phi Hghen tr, ng u l anh em nh Bau hai ng xut mt s nguyn l c bn ca trit hc Macxit v ch ngha cng sn khoa hc. +Tc phm H t tng c oc vit vo cui nm 1845, u nm 1846, nh du mt bc pht trin quan trng trong qu trnh hnh thnh v pht trin Trit hc Mac. Tc phm ny lm sng t th gii quan mi ca mnh v nhng lun im xut pht c Mc son tho trong Lun cng v Phibac. +Trong tc phm S khn cng ca trit hc v Tuyn ngn ca ng cng sn thng 2 1848, Mac tip tc xut cc nguyn l trit hc, ch ngha cng sn khoa hc v cha ng nhng mm mng ca hc thuyt c trnh by trong b T bn sau hai mi nm tri lao ng

20

+Tuyn ngn ca ng cng sn l vn kin c tnh cht cng lnh u tin ca ch ngha Mac, trong c s trit hc ca ch ngha Mac c trnh by mt cch thin ti, thng nht hu c cc quan im kinh t chnh tr x hi. Tc phm ny Lnin nhn nh trnh by mt cch sng sa v r rng th gii quan mi, ch ngha duy vt trit ch ngha duy vt no bao qut c lnh vc sinh hot x hi php bin chng vi t cch l hc thuyt ton din nht v su sc nht v s pht trin l lun u tranh giai cp v vai tr cch mng-trong lch s ton th gii ca giai cp v sn, tc l giai cp sng to mt x hi mi, x hi cng sn. 2.3 Mac v nghen b sung v pht trin l lun trit hc + Cc tc phm ch yu ca Mac nh u tranh giai cp Php, Ngy 18 sng m Lui Bnpct, Ph phn cng lnh Gota cho thy vic tng kt kinh nghim thc tin ca phong tro cng nhn c vai tr quan trng trong s pht trin l lun ca ch ngha Mac ni chung v Trit hc Mac ni ring. Lnin nhn xt: v phng din trit hc , nu nh Mac khng li cho chng ta mt logic hc vi ch L vit hoa th Mac li cho chng ta ci lgic hc ca b T bn. + Trong tc phm Ngy 18 sng m Lui Bnpct, Mac pht trin nhiu nguyn l quan trng ca ch ngha duy vt lch s nh nguyn l u tranh giai cp l ng lc ca x hi c giai cp i khng, nguyn l v tnh tt yu ca chuyn chnh v sn, thI ca giai cp cng nhn i vi nh nc t sn trong u tranh cch mng + Tc phm Ni chin Php nhm tng kt kinh nghim u tranh ca cng x v tip tc pht trin nhng nguyn l ca ch ngha duy vt lch s v nh nc cch mng, v tnh tt yu ca chuyn chnh v sn + Nm 1875, C.Mac vit Ph phn cng lnh Gota, l tc phm l lun quan trng nht sau Tuyn ngn ca ng cng sn v b T bn. Tc phm ny C.Mac lm su sc v phong ph hn na hc thuyt v hnh thi kinh t x hi, pht trin hn na hc thuyt macxit v nh nc v cch mng v ln u tin trnh by t tng v hai giai on pht trin ca hnh thi kinh t x hi cng sn ch ngha. + nghen pht trin Trit hc Mac thng qua vic khi qut cc thnh tu khoa hc v ph phn cc l lun trit hc duy tm, siu hnh v c nhng quan nim duy vt tm thng nhng ngi t nhn l Macxit nhng li khng hiu ng thc cht ca hc thuyt Mac. Cc tc phm ch yu: Chng uyrinh, Bin chng ca t nhin, Ngun gc ca gia nh, ca ch t hu v ca nh nc,nghen trnh by hc thuyt Mac di dng mt h thng l lun. Nhng kin b sung, gii thch ca nghen sau khi Mac qua i i vi mt s lun im ca cc ng trc y cng c ngha rt quan trng trong vic pht trin hc thuyt Mac. + Tc phm Chng uyrinh (ng uyrinh o ln khoa hc) ca Ph.nghen c vit vo ma thu nm 1876 n gia nm 1878 l mt trong nhng tc phm quan trng nht nh du s pht trin ca trit hc Mac ni ring v ch ngha Mac ni chung. + Tc phm Bin chng ca t nhin c vit nhm khi qut v mt trit hc nhng thnh tu v khoa hc t nhin t c vo gia th k XIX nhm b sung v pht trin php bin chng duy vt. Sau khi C.Mac mt (1883), Ph.nghen tp trung sc lc v tr tu chun b cho vic xut bn tp hai v tp ba b T bn, Lnin nh gi nh vic Ph.nghen xy dng cho ngi bn ca minh mt i k nim v i v trn Ph.nghen khng ng khc lun tn tui ca mnh v tip tc lnh o phong tro u tranh ca giai cp cng nhn. 2.4 Thc cht v ngha cuc cch mng trong trit hc do Mc v ngghen thc hin S ra i trit hc Mc to nn s bin i c ngha cch mng trong lch s trit hc ca nhn loi.

21

C.Mc v Ph.ngghen k tha mt cch c ph phn nhng thnh tu t duy nhn loi, sng to nn ch ngi duy vt trit hc trit , khng iu ho vi ch ngha duy tm v php siu hnh. Trit hc Mc khc phc s tch ri th gii quan duy vt v php bin chng trong lch s pht trin ca trit hc. C nhin, trong cc hc thuyt trit hc duy vt trc Mc cha ng khng t nhng lun im ring bit th hin tinh thn bin chng; do s hn ch ca iu kin x hi v ca trnh pht trin khoa hc nn tnh siu hnh vn l mt nhc im chung ca ch ngha duy vt trit hc trc Mc. Trong khi , php bin chng li c pht trin trong cI v duy tm thn b ca mt s i biu trit hc c in c c bit l trong trit hc Hghen. Nhng ch ngha duy vt bin chng khng phi l s lp ghp php bin chng ca Hghen vi ch ngha duy vt ca Phoibc. xy dng trit hc duy vt bin chng, Mc phi ci to c ch ngha duy vt c v c php bin chng duy tm ca Hghen, Mc vit: phng php bin chng ca ti khng nhng khc phng php bin chng ca Hghen v cn bn, m cn i lp hn vi phng php y na. Gii thot ch ngha duy vt khi tnh hn ch siu hnh, Mc lm cho ch ngha duy vt tr nn hon b v m rng hc thuyt y t ch nhn thc th gii t nhin n ch nhn thc x hi loi ngi: Ch ngha duy vt ca Mc l thnh tu v i nht ca t tng khoa hc. l mt cuc cch mng tht s trong hc thuyt v x hi, mt rong nhng yu t ch yu ca bc ngot cch mng m Mc v nghghen thc hin trong trit hc. Trit hc Mc l th gii quan khoa hc ca giai cp cng nhn, mt giai cp tin b v cch mng nht, mt giai cp c li ch ph hp vi li ch c bn ca nhn dn lao ng v vi s pht trin ca x hi. S kt hp l lun ca ch ngha Mc vi phong tro cng nhn to nn bc chuyn bin v cht ca phong tro, t pht trin t pht ln t gic. Trit hc Mc cng chm dt tham vng nhiu nh trit hc duy tm coi trit hc l khoa hc ca cc khoa hc ng trn mi khoa hc. mc v nghghen xy dng l lun trit hc ca mnh trn c s khi qut cc thnh tu ca khoa hc t nhin v khoa hc x hi. Theo nghghen, mi ln c mt pht minh vch thi i, ngay c trong lnh vc khoa hc t nhin, th ch ngha duy vt khng trnh khi phi thay i hnh thc ca n. Ngc li, trit hc Mc li tr thnhf th gii quan kho hc v phng php lun chung cn thit cho s pht trin ca cc khoa hc. 2.5 Giai on Lnin trong s pht trin trit hc Mc Sau C.Mc v Ph. ngghen, trit hc Mc c Lnin b sung v pht trin mt cch sng to trong tnh hnh mi. V.I.Lnin (1870 - 1924) vn dng sng to hc thuyt ca ca Mc gii quyt nhng vn ca cch mng v sn rong thi i ch ngha quc v bc u xy dng ch ngha x hi. ng c ng ghp to ln vo s pht trin ca ch ngha Mc ni chung, trit hc Mc ni ring. Trong nhng tc phm ln ban u ca mnh, nh Nhng ngi bn dn l th no v h u tranh chng nhng ngi dn ch x hi ra sao? v Ni dung kinh t ca ch ngha dn tu v s ph phn trong cun sch ca ng Xtruve v ni dung , Lnin vch trn bn cht phn cch mng, gi danh ngi bn ca dn ca phi tu dn Nga vo nhng nm 90 ca th k 19. V trit hc ng phe phn quan im duy tm ch quan v lch s ca nhng nh dn tu. Trong cuc u tranh , Lnin khng nhng bo v ch ngha Mc khi s xuyn tc ca nhng ngi dn tu m cn pht trin, lm phong ph thm quan im uy vt lch s nht l l lun v hnh thi kinh t x hi ca Mc. nc Nga, sau tht bi ca cuc cch mng1905 1907, nhng ngi theo ch ngha makh cng tng cng hot ng l lun. H vin c bo v ch ngha Mc,

22

nhng thc cht l xuyn tc trit hc Mc. Trong tc phm Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn xut bn nm 1990, lnin khng ch ph phn quan im duy tm, siu hnh ca nhng ngi theo ch ngha Makh m cn b sung pht trin ch ngha duy vt bin chng v duy vt lch s da trn s phn tch, khi qut nhngx thnh tu khoa hc mi nht. nh ngha ca Lnin v vt cht vi tnh cch l mt phm r trit hc, nhiu vn cn bn ca nhn thc lun Macxit c lm su sc thm, nng ln mt trnh mi. Phng php ca Lnin tron vic phn tch cuc khng hong Vt l c ngha ht sc quan trng i vi s pht trin ca khoa hc. bo v ch ngha Mc, Lnin ph phn kch lit mi k th ca ch ngha Mc v nhng ngi nhn danh l lun ca Mc trn li ni nhng thc t l ch ngha xt li. Lnin cn ch trng tng kt kinh nghim thc tin cch mng v b sung pht rin di sn l lun ca Mc v nghen li. Chnh v th m mt giai on mi trong s pht tin ca ch ngh Mc gn lin vi tn tui ca V.I. Lnin v c gi l ch ngha Mc Lnin. Thc tin cuc u tranh bo v nhng thnh qu m m ch ngha x hi dnh c, v cng cuc u tranh bo v a s nghip xy dng ch ngha x hi vt qua th thch to ln hin nay, i hi cc ng Cng sn phi nm vng l lun ca ch ngha mc Lnin. Trc ht cn phi thm nhun th gii quan duy vt v phng php bin chng khoa hc ca n. C nhng thnh cng cng nh tht bi trong qu trnh i mi, ci t ch ngha x hi chng t s cn thit phi kin quyt u tranh chng ch ngha xt li, ng thi phi phc bnh gio iu trong vic vn dng l lun ca ch ngha Mc Lnin. Cu hi 13: Phibc (1804-1872) l i biu cui cng ca trit hc c in c, ngi em n s kt thc y ngha ton b nn trit hc phng Ty c in ni chung, trit hc c in c ni ring. T tng ci cch trit hc Phoibc c hnh thnh t nm 1829, khi ng va hon thnh Lun n Tin s v bt u ging mn logic hc v siu hnh hc ti Erlangen. Nm 1831, Hgen mt, tm nm sau, Phoibc cng b tc phm Gp phn ph phn trit hc Hgen~ qua on tuyt vi th gii quan duy tm, tr thnh nh duy vt. Vn cai cch trit hc c ng bn n hu ht cc tc phm sau , nhung ni bt nht l trong ba tc phm k tip nhau: gm Bn cht ca C c gio ( 1 841 ), S tho lun cng v ci cch trit hc (l 842), Nhng nguyn l c bn cua trit hc v tng lai ( 1 843 ). Ba tc phm ny c sc thu ht ln di vi Mc thi tr bi tnh kin nh, phn minh v th gii quan v thin hng chnh tr dn ch, nhn vn ca chng. Mc nh gi cao vai 'tr ca Phoibc trong cuc u tranh chng ch ngha duy tm, phc hi v pht trin ch ngha duy vt. tc phm bn cht o c c ca phoibc 11 c tc dng gii phng v a mt cch khng p m ch ngha duy vt tr li ngi vua". T tng duy vt ca phoibc c nh hng to ln i vi th gii quan trit hc ca Mc v ng ghen lc by gi v " l khu trung gian" gia trit hc ca H ghen v trit hc ca Mc v ng ghen. Phoibc vn cha vt khi nhng hn ch lch s ca ch ngha duy Th nht, ch ngha duy vt ch yu l c tnh cht my mc. Th hai, ch ngha duy vt c c trng siu hnh, c ngha l khng bin chng. Th ba, ch ngha duy vt khng trit , duy tm trong cch hiu v cc hin tng x hi.

23

Trong lc phm v p ta thy c nhng t tng trit hc cca mc - s vt, thc ti, ci cm gic c l hot ng cm gic ca con ngi. l thc tin . khng c nhn thc v mt ch quan. M quan nim ban thn hot ng cua con ngi l hot ng khch quan. M cng ph phn P coi quan im l thuyt l quan im ch thc ca con ngi, trong khi thc tin ch c ng xem xt v xc nh trong ci hnh thi biu hin Do Thi ban thiu ca n.t M cao tm quan trng ca hot ng cch mng" ca hot ng thc tin ph phn". M cho rng Vn liu t duy ca con ngi c t c chn l khch quan hay khng khng phi l mt vn t thuyt m l mt vn thc tin. Chnh trong thc tin con ngi mi cn phi chng minh tnh chn l, tc l tnh thc ti v sc mnh, tnh trn tc ca t duy ca mnh. con ngi to nn s thay i ca hon cnh v rng chnh nh gio dc cng cn phi c gio dc. S thay i hon cnh vi hot ng ca con ngi hay s t thay i c th c quan nim v c hiu mt cch hp l ch khi coi l thc tin cch mng. P ha tan th gii tn gio vo c s trn tc ca n. Theo M Chnh c s trn tc phi c hiu trong mi mu thun ca n l sau , bng vic thu tiu mu thun, cch mng ha n Do mt khi khm ph ra gia nh trn tc l b mt ca gia nh thn thnh, th chnh gia nh trn tc phi c th tiu c v phng din l lun ln thc tin, bn cht ca con ngi khng phi l s tru tng c hu trong mi c nhn n l. Trong tnh thc ti, n l tng ha cc mi quan h x hi. Feuerbach khng ph phn ci bn cht thc ti ny do buc phi : lnh cm tn gio" l mt sn phm x hi, v rng c nhn tru tng thuc v mt hnh thi x hi nht nh. Mi i sng x hi v bn cht u c tnh thc tin. Mi b n dn ng l lun i n ch ngha thn b u c giai p hp l trong thc tin ca con ngi v trong s hiu bit thc tin y. Quan im ca ch ngha duy vt mi l x hi loi ngi hay loi ngi x hi ha. Cc nh trit hc ch gii thch th gii theo nhiu cch khc nhau; song vn l ci to n. Cu hi 14: Mt trong nhng tc phm ln ca K. Marx v F. Engels, c vit trong thi k hnh thnh l lun v ch ngha cng sn khoa hc, cu thnh mt giai on quan trng trong s hnh thnh nhng c s trit hc v l lun ca ch ngha Mac. Trong 'IHTT", Mac v Enghen ph phn (L. Feuerbach v cc nh H ghen tr, t , ln u tin trnh by mt cch c h thng ch ngha duy vt lch s. Trong "HTT", Mac v Enghen ph phn L. Feuerbach v cc nh H ghen tr, t , ln u tin trnh by mt cch c h thng ch ngh~ duy vt lch s. Ton b tc phm"HTT" gm hai tp: tp 1 vit vo thng 9. 1 845, nhng cha hon thnh, trong Mac v Enghen ph phn cc quan im ca Foibac v cc nh H ghen tr nh Bang B. v Xung trnh by nhng nguyn l ca ch ngha duy vt lch s, tp 2 vit vo thng 5. 1 846, trong , Mac v Enghen ch yu ph phn quan im trit hc ca cc nh !lx hi ch ngha chn chnh": Trong tc phm "HTT~ khi ph phn quan im duy tm ca phi H ghen tr v nhng hn ch ca ch ngha duy vt ca ~oibc, Mac v Enghen ln u tin vch ra ni dung c bn ca quy lut vn ng bin chng ca sc sn xut v quan h sn xut, c gi l cc hnh thc giao tip, ly lm cn c vch ra s k tc v thay th nhau ca cc ch s hu b lc nguyn thu, ch s hu n l, ch s hu phong kin, ch s hu t bn ch ngha, coi s pht trin x hi l mt qu trnh lch s t nhin. - Trong tc phm ny, Mac v Enghen cng nghin cu v mi quan h gia c cu chnh tr v nn sn xut, nguyn l v mi quan h gia c s kinh t v kin trc

24

thng tng, mi quan h gia nh nc vi ch s hu, vch ra bn cht giai cp ca nh nc. Ln u tin nghin cu v mi quan h gia tn ti x hi v thc x hi, Mac v Enghen khng nh rng "khng phi thc quyt nh i sng, m chnh i sng quyt nh thc", thc chnh tr - x hi l do c s kinh t quyt nh, cho nn "giai cp no chi phi t liu sn xut vt cht th cng chi phi lun c t liu sn xut tinh thn", v "trong mi thi i, nhng t tng ca giai cp thng tr l t tng thng tr". Quan im v Tn gio: Trong H t tng c vi quan im duy vt lch s, C.Mc v Pa.ng ghen a ra mt quan nim chn mui v tn gio. Quan nim ny tng i nht qun vi quan nim sau ny ca cc ng v tn gio bn im sau: Th nht: tt c mi tn gio chng qua ch l s phn nh h o - vo u c ca con ngi - ca nhng lc lng bn ngoi ch phi cuc sng hng ngy ca h; ch l s phn nh trong nhng lc lng trn th mang hnh thc nhng lc lng siu trn th. Th hai, tn gio khng tn ti vnh vin, m l mt hin tng x hi mang tnh lch s khi m con ngi cn b ch c bi nhng iu kin t nhin v x hi, nh thin tai, chin tranh, i ngho, v.v.. Th ba, tn gio thuc v kin trc thng tng v do vy, b quy nh bi cc iu kin kinh t v c s h tng ca x hi. Th t, tn gio mang tnh giai cp, cc giai cp thng tr thng s dng tn gio m hoc qun chng u tranh chng li p bc v bt cng x hi nhm bo v s thng tr ca chng v do vy, vn tn gio gn lin vi cuc u tranh ca giai cp v sn v mt ch x hi mi. Tuy nhin, trong H t tng c ni ring, trong cc tc phm vit trc Tuyn ngn ca ng Cng sn ni chung, C.Mc v Ph.ng ghen cha cp ti cc bin php.m nhng ngi cng sn cn thc hin xo b tn gio. Hai ng mi ch cp ti nhng vn mang tnh nguyn tc, khng c s dung hp gia ch ngha cng sn v tn gio. Tm li: Tn gio l mt hnh thi thc x hi, b chi phi bi cc c s kinh t v iu kin x hi. Nhng, khc vi cc hnh thi thc x hi khc, nh khoa hc, ngh thut, v.v., tn gio ni chung mang tnh tiu cc, l sn phm ca x hi c giai cp v do vy, vn tn gio khng tch ri cuc u tranh v x hi tng lai..y l im phn bit cc ng vi nhng nh duy vt trc dy, k c L.Phoibc, trong quan nim v tn gio. - Quan im v duy vt x hi: Trong H t tng c, C.Mc v Ph.ng ghen a ra nhng quan im duy vt v x hi m nh , ln u tin trong lch s trit hc, ch ngha duy tm b "tng ra khi" lnh vc x hi. l: + Quan im v cc hnh vi lch s u tin ca con ngi; + Quan im v tiu chun phn bit con ngi vi sc vt; quan im v vai tr ca i sng vt cht i vi i sng tinh thn ca x hi + Quan im v hai quan h song trng trong s sn xut ra i sng; + Quan im v vai tr ca quan h gia ngi v ngi v vt cht i vi quan h gia ngi v ngi v tinh thn. Nm quan im ny cng to thnh ni ung c bn ca ch ngha duy vt lch s - Quan nim duy vt lch s: Mc nu ln tu tng v qu trnh lch s t nhin ca s pht trin x hi sau khi lm r vai tr quyt nh ca lnh vc sn xut vt cht i vi cc lnh vc khc ca

25

i sng x hi v khng nh vai tr ca nhng quan h sn xut nhng quan h c bn v quyt nh tt c nhng quan h x hi khc. C s ca vic lm r vai tr ca lnh vc sn xut vt cht, ca nhng quan h sn xut (trong tc phm ny cc ng gi nhng quan h sn xut l nhng hnh thc giao tip) l mt thc t n gin v hin nhin m C. Mc coi l "tin u tin ca lch s loi ngi". l trc khi mun lm khoa hc, chnh tr hay mun nghin cu trit hc, tn gio. . . con ngi ta u cn phi n, phi ung v u phi c o mc, c nh . . . Ly hot ng sn xut tm kim t liu sinh hot cn thit cho i sng - but hnh ng lch s u tin" lm im xut pht nghin cu x hi v lch s, C. Mc lin h nhng quan h m con ngi tham gia trong qu trnh sn xut ra i sng ca mnh vi hot ng v khng ch i n kt lun sn xut vt cht l c s quyt nh ton b i sng x hi m cn pht hin c cu ni ti ca chinh ci c s - cc lc lng sn xut quyt nh cc hnh thc giao tip, tc tt c cc quan h gia ngi vi ngi, quyt nh qu trnh pht trin lch s qua cc hnh thi x hi khc nhau. Quan nim duy vt v lch s c trnh by trong H t tng c tr thnh c s l lun trc tip ca ch ngha cng sn khoa hc, c cc nh kinh in s dng lun chng cho vn s mnh lch s th gii ca giai cp v sn cng nh nhng con ng v bin php thc hin n; s sp tt yu ca ch ngha t bn v s ra i tt yu ca mt phng thc sn xut mi vi mt "hnh thc giao tip" mi v mt c cu x hi mi khng cn giai cp- x hi cng sn ch ngha. Ch bng vic cc th lc phn ng v mi k th t tng ca ch ngha Mc ng thi tm mi cch ngn cn vic xut bn tc phm H t tng c, ngn cn s xut hin v truyn b quan nim duy vt ca C. Mc v lch s cng cho thy ngha khoa hc v cch mng ln lao ca pht kin ny trong i sng x hi lc by gi. 16) L lun nhn thc ca CNDV bin chng trong tc phm. T bn ca Mc L nin. Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn. * Trong thi k xut hin v ph bin kh rng ri cc khuynh hng duy tm ch ngha phn ng nh: ch ngha kinh nghim ph phn, ch ngha thc dng ch ngha xt li i lt "i mi" ch ngha Mc hng thay th CNDV bin chng ca Mc bng ch ngha duy tm v tn gio. Vi tc phm ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn v nhiu tc phm khc Lnin chng li tt c cc tro lu th ch , bo v ch ngha Mc ng thi pht trin mt cch ton din ch ngha Mc ni chung v trit hc Mc ni ring. * CNDV v CNKN ph phn xut bn 5-1909. y l tc phm kinh in ca giai on Lnin trong s pht trin trit hc Mc, tc hpm gii p c nhng vn quan trng ang t ra i vi trit hc Mc lc . Khi qut v mt trit hc nhng thnh tu khoa hc t nhin, ph phn ton din trit hc duy tm v ch ngha xt li trong trit hc. Tc phm l kiu mu v tnh ng v sn trong cuc u tranh chng nhng k th ca ch ngha Mc; kiu mu v s kt hp gia tnh cch mng nng nhit vi tnh khoa hc ca trit hc Mc. Tc phm t ra v gii quyt hng lot vn trit hc quan trng. Lnin a ra nh ngha kinh in v vt cht: "Vt cht l phm tr trit hc dng ch thc ti khch quan c em li cho con ngi trong cm gic, c cm gic ca chng ta chp li, chp li, phn nh v tn ti khng l thuc vo cm gic". Nh vy, CNDV bin chng coi vt cht l thc ti khch quan tn ti c lp ngoi thc ca con ngi v c phn nh trong cm gic, do c th nhn thc c. Lnin u tranh chng quan nim ca nhng ngi theo ch ngha Makh ng nht cm gic vi s vt kiu Beccli v Hiun, cng nh chng s tch ri tuyt i cm

26

gic v s vt kiu Cant i ti ph nhn kh nng ca con ngi c th nhn thc ng n s vt khch quan (nh thuyt tng trng ca Hmhnx) Lnin gii quyt vn trung tm trong l thuyt v s pht trin: Vn ngun gc, ng lc ca s pht trin Tm li: L lun nhn thc ca ch ngha duy vt bin chng c Lnin trnh by tm tt trong 3 kt lun: + C nhng vt tn ti c lp vi thc ca chng ta c lp i vi cm gic ca chng ta, ngoi chng ta. + Dt khot l khng c v khng th c bt k s khc nhau no v nguyn tc gia hin tng v vt t n. Ch c s khc nhau gia ci c nhn thc v ci cha c nhn thc. + Trong l lun nhn thc cng nh trong tt c nhng lnh vc khc ca khoa hc cn suy lun mt cch bin chng ngha l ng gi nh rng nhn thc ca chng ta l bt di bt dch v c sn m phi phn tch xem s hiu bit ny sinh ra t s khng hiu bit nh th no, s hiu bit khng y v khng chnh xc tr thnh y hn v chnh xc hn nh th no". Cu 15: L lun nhn thc ca ch ngha duy vt bin chng trong tc phm ca Lnin: Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn. 1. Bi cnh lch s: Ch ngha duy vt bin chng l hnh thc pht trin cao nht ca ch ngha duy vt trong lch s trit hc v php bin chng duy vt vi tnh cch l khoa hc v s pht trin ca th gii t nhin, lch s x hi loi ngi v t duy. N chnh l c s hnh thnh nn h thng trit hc v i nht trong lch s trit hc Mc. Lnin nh gi v tnh cht trit ca n nh sau: Trit hc ca Mc l mt ch ngha duy vt hon b, n cung cp cho loi ngi v nht l cho giai cp cng nhn nhng cng c nhn thc v i. v bo v v pht trin hc thuyt ca Mc trong hon cnh mi, Lnin vit tc phm Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn( 1909) . Tc phm l biu hin ca s kt hp su sc gia tnh ng v tnh khoa hc. Chng ta u bit sau khi cc nc x hi ch ngha ng u v Lin x tan r, cc th lc c hi, phn ng tng rng, nh vy m hnh ch ngha x hi sp . Nay c th ch cn nh nt ch thuyt ca n l xong. H hnh ng theo kiu "du th bm leo" khi dy ln ci gi l phong tro chng li ch ngha Mc. lt nho" c mt ch ngha, ngi ta thng i ngay vo nhng vn c tnh cht nn tng ca n. i vi ch ngha Mc, cc th lc th ch tp trung vo cc vn : hc thuyt v gi tr thng d, bc lt t bn ch ngha, quan h gia t bn v lao ng Nhng lun iu m h a ra, thc cht khng c g mi. Dng nh lch s ang c nhng nt lp li hi u th k trc, khi nhng quan im c hi, xt li v phn ng i loi nh Ma-kh tri dy di nhiu th on, chiu bi xuyn tc, chng li ch ngha Mc. u tranh vch trn thc cht nhng lun iu gi di ca bn gi danh ch ngha Mc phn bi ch ngha Mc l mt nhim v cp bch m thc tin cch mng lc t ra cho nhng ngi mc-xt chn chnh. V.I. L-nin vit tc phm Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn (nm 1909) p ng i hi cp thit ny ca thc tin, bo v xut sc ch ngha duy vt bin chng v ch ngha duy vt lch s - nhng c s l lun ca ch ngha Mc, ng thi pht trin ch ngha duy vt bin chng v ch ngha duy vt lch s ln mt tm cao mi, xng ng vi vai tr l nhng nguyn tc l lun nn tng ca chnh ng mc-xt, l c s l lun ca ch ngha cng sn.

27

2. L lun nhn thc ca ch ngha duy vt bin chng: 2.1. Mt mt dung c ngha rt ln trong tc phm l vn nhn thc lun: Lnin nu ln nhng nguyn tc ca nhn thc thng qua ba kt lun c bn, biu hin quan im ca ch ngha duy vt bin chng: - vt cht tn ti c lp vi thc: C nhng vt tn ti c lp i vi thc ca chng ta, c lp vi cm gic ca chng ta, ngoi chng ta. - Khng c s khc nhau v nguyn tc gia hin tng v vt t n; m ch c s khc nhau gia ci nhn thc c v ci cha nhn thc c. - Trong l lun nhn thc cng nh trong tt c cc lnh vc khc ca khoa hc, cn suy lun mt cch bin chng. kha cnh ny, Lnin bn n vn chn l v tiu chun ca chn l i vi nhn thc. Theo Lnin, chn l l s phn nh ca th gii khch quan vo u c ca con ngi v c kim nghim qua thc tin, l qu trnh nhn thc t thp n cao, t cha y n ngy cng y hn, trong nhng hon cnh iu kin nht nh biu hin trong chn l tng i v chn l tuyt i. Vn thc tin cng c Lnin xem l c s ca qu trnh nhn thc: Quan im v i sng, v thc tin, phi l quan im th nht v c bn ca l lun v nhn thc. Song, thc tin cn c xem trong mi quan h va tng i, va tuyt i vi qu trnh nhn thc chn l, thc tin ng vai tr l tiu chun ca nhn thc l lun. C th ni, quan im v l lun nhn thc ca Lnin l s biu hin nguyn tc v bn cht ca qu trnh nhn thc trn nn tng th gii quan duy vt bin chng. 2.2. Mt ni dung c Lnin quan tm n trong tc phm l vn phm tr vt cht v cc phng thc tn ti ca n trong mi quan h vi vt l hc. y l ni dung c ngha rt c bn nhm bo v v pht trin ch ngha duy vt. - Cng lao ca ng c ghi nhn bi mt pht hin ni ting, khi a ra quan nim v vt cht bng nh ngha sau: Vt cht l mt phm tr trit hc dng ch thc ti khch quan c em li cho con ngi trong cm gic, c cm gic ca chng ta chp li, chp li, phn nh, v tn ti khng l thuc vo cm gic. Quan nim ny ca V.I.lnin c nhiu hc gi mcxt bn lun v v c bn, l ng n, chnh xc.( phn tch) - ng thi, Lnin cng chng minh mi lin h thng nht gia trit hc duy vt bin chng v khoa hc t nhin. Lnin cho rng vt l hc hin i ang ra ch ngha duy vt bin chng, n l c s cc nh khoa hc t nhin khng ngng i su nghin cu th gii vt cht trn nn tng th gii quan duy vt v php bin chng mcxt. ng thi quan nim ca V.I. Lnin cng l s ph nhn nhng t tng duy tm phn tin b, gii thch mt cch sai lm nhng thnh tu v vt l hc ca Makh, Avnarit, Badarp trong qu trnh nhn thc th gii vt cht. Th gii vt cht l v cng v tn, tn ti c lp vi thc ca con ngi, lun lun vn ng v bin i. Tri thc con ngi phn nh th gii th gii khch quan, v vy lun lun pht trin. Cng v cng tn nh th gii vt cht, tri thc khng bao gi c gii hn cui cng. 2.3. Tc phm Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn cng biu hin nhng quan im c bn ca trit hc duy vt lch s. V.I. Lnin ch r vai tr quyt nh ca tn ti x hi i vi thc x hi. Ch ngha duy vt ni chung tha nhn rng tn ti thc ti khch quan (vt cht) l khng ph thuc vo thc, cm gic, kinh nghim ca loi ngi. Ch ngha duy vt lch s cng tha nhn rng tn ti x hi khng ph thuc vo thc ca loi ngi. Trong hai trng hp , thc ch l phn nh ca tn ti. Trong ci trit hc y ca ch ngha Mc, c bng mt khi thp duy nht, ngi ta khng th vt b mt tin c bn no, mt phn ch yu no, m khng xa ri chn l khch quan, khng ri vo s di tr ca giai cp t sn phn ng.

28

=> Vi nhng ni dung m V.I.Lnin trnh by, tc phm Ch ngha duy vt v kinh nghim ph phn l s pht trin nhng quan im ca trit hc duy vt bin chng v duy vt lch s, tr thnh mt trong nhng tc phm quan trng nht trong giai on ca V.I.L nin pht trin trit hc Mc.

29