Professional Documents
Culture Documents
NGUYN HU CNG
K THUT O LNG
LI GII THIU
Quyn sch ny nhm mc ch cung cp kin thc c bn v thit b v phng php o lng cc i lng in. Ni dung gio trnh phc v cho sinh vin cc ngnh in - in t - My tnh ca cc trng i hc. ng thi cng gip ch cho sinh vin cc chuyn ngnh khc v cc cn b k thut c quan tm n lnh vc o in. Khi vit gio trnh ny chng ti c tham kho kinh nghim ca cc nh gio ging dy nhiu nm cc trng i hc, ng thi cp nht nhng ni dung mi, va p ng yu cu nng cao cht lng o to phc v s nghip cng nghip ho - hin i ho, va m bo tnh st thc ca cc thit b o cng nh phng php o m cc cn b k thut ang vn hnh trong thc t. Tuy cc tc gi c nhiu c gng khi bin son, nhng gio trnh s khng trnh khi nhng khim khuyt. Chng ti mong nhn c s ng gp kin ca qu ng nghip v cc bn sinh vin gio trnh ny c hon thin. Sau ht chng ti xin chn thnh cm n s ng gp ng k ca Thc s Nguyn Vn Ch, cm n Khoa in t, Trng i hc K thut Cng nghip, i hc Thi Nguyn gip v to iu kin cho chng ti hon thnh quyn sch ny. Tc gi
Thit b o chuyn i thng i lng cn o a vo thit b di bt k dng no cng c bin thnh gc quay ca kim ch th. Ngi o c kt qu nh thang chia v nhng quy c trn mt thit b, loi thit b ny gi l thit b o c in. Ngoi ra lng ra cn c th bin i thnh s, ngi o c kt qu ri nhn vi h s ghi trn mt my hoc my t ng lm vic , ta c thit b o hin s. Thit b o kiu so snh Thit b so snh cng c th l ch th c in hoc l ch th s. Tu theo cch so snh v cch lp i lng b (b m ho s tng t) ta c cc thit b so snh khc nhan nh: thit b so snh kiu tu ng (i lng o x v i lng b x lun bin i theo nhau); thit b so snh kiu qut (i lng b x bin thin theo mt quy lut thi gian nht nh v s cn bng ch xy ra ti mt thi im trong chu k). Ngoi ra cng cn c vo vic lp i lng b ngi ta chia thnh dng c m ho s xung, tn s xung, thi gian xung. Cn c vo iu kin cn bng ngi ta chia thnh dng c b khng lch (zero) v dng c b c lch (vi sai). Cn c vo quan h gia lng ra v lng vo, ngi ta chia thnh: thit b o trc tip (i lng ra biu th trc tip i lng vo), thit b o gin tip (i lng ra lin quan ti nhiu i lng vo thng qua nhng biu thc ton hc xc nh), thit b o kiu hp b (nhiu i lng ra lin quan ti nhiu i lng vo thng qua cc phng trnh tuyn tnh). 1.1.2.2. Chuyn i o lng C hai khi nim: - Chuyn i chun ho: C nhim v bin i mt tn hiu in phi tiu chun thnh tn hiu in tiu chun (thng thng U = 0 10V; I = 4 20mA). Vi loi chuyn i ny ch yu l cc b phn p, phn dng, bin in p, bin dng in, cc mch khuch i... c nghin cu k cc gio trnh khc nn ta khng xt.
3
- Chuyn i s cp (S: Sensor): C nhim v bin mt tn hiu khng in sang tn hiu in, ghi nhn thng tin gi tr cn o. C rt nhiu loi chuyn i s cp khc nhau nh: chuyn i in tr, in cm, in dung, nhit in, quang in... 1.1.2.3. T hp thit b o Vi mt thit b c th (mt knh):
+ Chuyn i o lng: bin tn hin cn o thnh tn hiu in. + Mch o: thu nhn, x l, khuch i thng tin.... bao gm: ngun, cc mch khuch i, cc b bin thin A/D, D/A, cc mch ph... + Ch th: thng bo kt qu cho ngi quan st, thng gm ch th s v ch th c in, ch th t ghi, v.v... 1.1.2.4. Vi h thng o lng nhiu knh Trng hp cn o nhiu i lng, mi i lng o mt knh, nh vy tn hiu o c ly t cc sensor qua b chuyn i chun ho ti mch iu ch tn hiu mi knh, sau s a qua phn knh (multiplexer) c sp xp tun t truyn i trn cng mt h thng dn truyn. c s phn bit, cc i lng o trc khi a vo mch phn knh cn phi m ho hoc iu ch (Modulation - MOD) theo tn s khc nhau (th d nh f10, f20...) cho mi tn hiu ca i lng o. Ti ni nhn tn hiu li phi gii m hoc gii iu ch (Demodulation - DEMOD) ly li tng tn hiu o. y chnh l hnh thc o lng t xa (TE1emety) cho nhiu i lng o.
1.2. S cu trc thit b o lng 1.2.1. H thng o hin i thng Trong h thng o bin i thng, i lng vo x qua nhiu khu bin i trung gian c bin thnh i lng ra z. Quan h gia z v x c th vit: z = f(x) trong f() l mt ton t th hin cu trc ca thit b o.
5
Trong trng hp quan h lng vo v lng ra l tuyn tnh ta c th vit: z = S.x y S gi l nhy tnh ca thit b. - Nu mt thit b gm nhiu khu ni tip th quan h gia lng vc v lng ra c th vit: (1.1)
trong Si l nhy ca khu th i trong thit b. 1.2.2. H thng o kiu so snh Trong thit b o kiu so snh i lng vo x thng c bin i thnh i lng trung gian yX qua mt php bin i T: yX = T.x.
Sau yX c so snh vi i lng b yk Ta c: y = yX - yk C th cn c vo thao tc so snh phn loi cc phng php o khc nhau. 1.2.2.1. Phn loi phng php o cn c vo iu kin cn bng a) Phng php so snh kiu cn bng (Hnh 1.4) Trong phng php ny, i lng vo so snh: yX = const; i lng b yk = const. Ti im cn bng:
1.2.2.2. Phn loi phng php o cn c vo cch to in p b a) Phng php m ho thi gian Trong phng php ny i lng vo yX = const cn i lng b yk cho tng t l vi thi gian t: yk = y0.t (y0 = const)
i lng cn o yX c bin thnh khong thi gian tX y php so snh phi thc hin mt b ngng
7
b) Phng php m ho tn s xung Trong phng php ny i lng vo yX cho tng t l vi i lng cn o x v khong thi gian t: yX = t.x, cn i lng b yk c gi khng i.
Ti im cn bng c:
i lng cn o x c bin thnh tn s fX. y php so snh cng phi thc hin mt b ngng.
c) Phng php m ho s xung Trong phng php ny i lng vo yX = const, cn i lng b yk cho tng t l vi thi gian t theo quy lut bc thang vi nhng bc nhy khng i vo gi l bc lng t. T = const cn gi l xung nhp. Ta c:
Ti im cn bng i lng vo yx c bin thnh con s NX yX NX.y0 (1-6) xc nh c im cn bng, php so snh cng phi thc hin mt b ngng:
Ngoi ra cn phng php m ho s xung ngc, phng php m xung, phng php trng phng. 1.3. Cc c tnh ca thit b o 1.3.1. nhy, chnh xc v cc sai s ca thit b o 1.3.1.1. nhy v ngng nhy Ta bit phng trnh c bn ca thit b o l z = f(x). c mt s nh gi v quan h gia lng vo v lng ra ca thit b o, ta dng khi nim v nhy ca thit b:
trong : z l bin thin ca lng ra v x l bin thin ca lng vo. Ni chung S l mt hm ph thuc x nhng trong phm vi x nh th S l mt hng s. Vi thit b c quan h gia lng vo v lng ra l tuyn tnh, ta c th vit: z = S.x, lc S gi l nhy tnh ca thit
9
b o. Trong trng hp thit b o gm nhiu khu bin i ni tip th nhy c tnh S = Si , vi Si l nhy ca khu th i trong thit b.
i =1 n
Theo l thuyt khi xt ti quan h gia z v x th x c th nh bao nhiu cng c, song trn thc t khi x < no th z khng th thy c. V d 1.1: Khi ph ti tiu th qua mt cng t mt pha 10A nh hn 10W (chng hn) th cng t khng quay na. Nguyn nhn ca hin tng ny rt phc tp, c th do ma st, do hin tng tr... c gi l ngng nhy ca thit b o. C th quan nim ngng nhy ca thit b o l gi tr nh nht m thit b o c th phn bit c. Tuy nhin ngng nhy ca cc thit b o khc nhau rt khc nhau n cha c trng cho tnh nhy ca thit b. V vy so snh chng vi nhau ngi ta phi xt ti quan h gia ngng nhy v thang o ca thit b. Thang o (D) l khong t gi tr nh nht ti gi tr ln nht tun theo phng php o lng ca thit b T a ra khi nim v kh nng phn ly ca thit b o:
v so snh cc R vi nhau. 1.3.1.2. chnh xc v cc sai s ca thit b o - chnh xc l tiu chun quan trng nht ca thit b o.. Bt k mt php o no u c sai lch so vi i lng ng trong
10
xi l kt qu ca ln o th x l gi tr ng ca i lng o
i l sai lch ca ln o th i - Sai s tuyt i ca mt thit b o c nh ngha l gi tr ln nht ca cc sai lch gy nn bi thit b trong khi o: - Sai s tuyt i chn nh gi c tnh chnh xc v yu cu cng ngh ca thit b o. Thng thng chnh xc ca mt php o hoc mt thit b o c nh gi bng sai s tng i: + Vi mt php o, sai s tng i c tnh
Gi tr, % gi l sai s tng i quy i dng sp xp cc thit b o thnh cc cp chnh xc. Theo quy nh hin hnh ca nh nc, cc dng c o c in c cp chnh xc: 0,05; 0,1; 0,2; 0,5; 1; 1,5; 2; 2,5; v 4. Thit b o s c cp chnh xc: 0,005; 0,01; 0,02; 0,05; 0,1; 0,2; 0,5; 1. Khi bit cp chnh xc ca mt thit b o ta c th xc nh c sai s tng i quy i v suy ra sai s tng i ca thit b trong cc php o c th. Ta c:
trong l sai s tng i ca thit b o, ph thuc cp chnh xc v khng i nn sai s tng i ca php o cng nh nu D/x dn n 1. V vy khi o mt i lng no c gng chn D sao cho: D x. 1.3.2. in tr vo v tiu th cng sut ca thit b o Thit b o phi thu nng lng t i tng o di bt k hnh thc
11
no bin thnh i lng u ra ca thit b. Tiu th nng lng ny th hin phn tc dng ca thit b o ln i tng o gy ra nhng sai s m ta thng bit c nguyn nhn gi l sai s ph v phng php. Trong khi o ta c gng phn u sao cho sai s ny khng ln hn sai s c bn ca thit b. - Vi cc thit b o c hc sai s ch yu l phn tc dng ca chuyn i. Vi cc thit b o dng p, sai s ny ch yu l do nh hng ca tng tr vo v tiu th cng sut ca thit b. Tn hao nng lng vi mch o dng p l:
Vy ta tm tnh sai s ph do nh hng ca tng tr vo l: vi RA l in tr ca ampemet hoc phn t phn ng vi dng; RV l in tr ca volmet hoc phn t phn ng vi p; Rt l in tr ti. V d 1.2: Phn tch sai s ph khi o p trn Hnh 1.9.
+ Gi s cn kim tra in p UA0. Theo l lch [ UA0] = 50 2 (V). UA0 = 50 V. + Xt khi o (k ng).
12
Gi s RV = 100 k. Vy in p o c: Uv = UA0 = 33,3 V. Sai s t 33 V tr ln 50 V chnh l sai s ph v phng php do nh hng in tr ca V sinh ra. 1.3.3. Cc c tnh ng ca thit b o Khi o cc i lng bin thin ta phi xt n c tnh ng ca dng c o c tnh ng ca dng c o th hin cc c trng sau: - Hm truyn t ca thit b o hay nhy ng ca thit b o K(p) tc l quan h gia i lng ra v i lng vo trng thi ng
c tnh ny th hin di cc dng sau: + c tnh qu ng vi tn hiu vo c dng bc nhy: + c tnh xung hay tn hiu vo l xung hp: + c tnh tn lc tn hiu vo c dng hnh sin: + c tnh tn th hin hai dng: c tnh bin tn A() v c tnh pha tn (). c tnh cn th hin di dng sai s tn s, sai s ny th hin sai s bin tn A v sai s pha tn :
trong : A() l bin u ra ph thuc tn s; A0 l bin ca khu l tng khng ph thuc tn s; () l gc pha u ra ph thuc tn s; 0 l gc pha l tng khng ph thuc tn s. Trong dng c o cc sai s ny phi nh hn mt gi tr cho php
13
quy nh bi nh nc. Gii tn ca dng c o l khong tn s ca i lng vo cho sai s khng vt qu gi tr cho php. Thi gian n nh hay thi gian o ca thit b l thi gian k t khi t tn hiu vo ca thit b cho ti khi thit b n nh c th bit c kt qu. Chnh da vo thi gian o ca thit b ny cho php ta t ng ri rc ho i lng cn o o gi tr tc thi, sau dng cc php gia cng ton hc hoc dng phng tin phc hi li hon ton hin tng xy ra. 1.4. Gia cng kt qu o lng Gia cng kt qu o lng l da vo kt qu ca nhng php o c th ta xc nh gi tr ng ca php o v sai s ca php o y. Dng c o no cng c sai s v nguyn nhn sai s rt khc nhau, v vy cch xc nh sai s phi ty theo tng trng hp m xc nh. Hin nay dng nhiu phng php khc nhau php o m bo yu cu k thut ra. 1.4.1. Tnh ton sai s ngu nhin - xc nh sai s ngu nhin ta da vo phng php thng k nhiu kt qu o lng. Sai s ngu nhin ca ln o th i c tnh
14
- Theo ton hc thng k th s phn b ca sai s ngu nhin xung quanh gi tr k vng ton hc theo mt quy lut nht nh gi l lut phn b xc sut. Trong cc thit b o lng v iu khin thng theo quy lut phn b chun:
trong l lch qun phng hay phng sai ca sai s ngu nhin. Ta c cng thc:
vi D l tn x. Trong k thut ta thng dng khi nim phng sai = D v n c cng th nguyn vi i lng cn o.
Qu trnh gia cng kt qu nh sau: a) Khi s ln o l rt ln (n > 30) Sai s ngu nhin c tnh: x = k. (l-14) trong k l h s, c tra trong s tay k thut (bng hoc ng cong). b) Khi s ln o c hn (n 30) Qu trnh gia cng c tin hnh nh sau:
15
+ Phng sai ca sai s ngu nhin c tnh theo cng thc BessE1
+ Sai s ngu nhin c tnh: trong kst l h s Student, n ph thuc vo s ln thu thp n v xc xut yu cu p. H s kst c tra trong cc s tay k thut: kst = f(n,p). + Kt qu o c tnh:
1 n xi n xi i =1 i =1 n (n 1)
n 2
x = x x =
x
n
k st
(1-18)
Ch : Trong thc t c nhng ln thu thp s liu cho kt qu khng ng tin cy (v ta thng gi l nhiu ca tp s liu), ta phi loi b ln o ny nh thut ton sau: Sau khi tnh ta so snh cc |i| vi 3 vi i = 1 n n, nu ln o no c |i| 3 th phi loi b ln o v tnh li t u vi (n - 1) php o cn li. C th chng minh rng vic loi b m bo tin cy 99,7%. V d 1.3: Tnh kt qu o v sai s ngu nhin vi mt xc sut
16
ng tin p = 0,98 ca mt php o in tr bng cu kp vi kt qu nh sau (n v tnh = m): 140,25; 140,5; 141,75; 139,25; 139,5; 140,25; 140; 126,75; 141,15; 142,25; 140,75; 144,15; 140,15; 142,75. Bit sai s ngu nhin c phn b chun. Bi lm:
So snh cc i = Ri - R vi 3. Ta thy ln o th 8 phm phi sai lm ln (8 = R8 - R 3) nn ta b qua ln o ny v tnh li t u vi 13 ln o cn li. Ta lp bng sau:
Bng 1.1. V d v tnh ton sai s ngu nhin
STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Ri 140,25 140,5 141,75 139,25 139,5 140,25 1 40 141,15 142,25 140,75 144,15 140,15 142,75
i -0,73 -0,48 0,77 -1,73 1,48 -0,73 -0,98 0,17 1,27 -0,23 3,71 -0,8t3 1,77 Tng: 0
i2 0,5329 0,2304 0,5929 2,9929 2,1904 0,5329 0,9624 0,0289 1,6129 0,0529 13,7641 0,6889 3,1329 Tng: 23,64
17
1.4.2. Tnh ton sai s gin tip Trong thc t c nhiu phng php o m kt qu c tnh t php o trc tip khc ngi ta gi php o l php o gin tip. Gi s c mt php o gin tip i lng y thng qua cc php o trc tip x1, x2, xn: y =f(x1, x2, xn) Ta c:
x1,x2,xn: sai s tuyt i ca php o cc i lng trc tip x1, x2, xn Sai s tng i ca php o gin tip c tnh l:
18
trong : xl, x2,.xn l sai s tng i ca cc php o trc tip x1, x2, xn.
Bng 1.2. Bng tnh sai s tuyt i v sai s tng i ca mt s hm y thng gp
V d 1.4: Ngi ta s dng ampemet v volmet o in tr bng phng php gin tip. Ampemet c thang o l lA, cp chnh xc l 1. Volmet c thang o l 150V, cp chnh xc 1,5. Khi o ta c s ch ca hai ng h l: I = lA, U =100V. Hy tnh sai s tuyt i v tng i ca php o in tr trn.
Bi lm:
19
20
Chng 2 CC C CU CH TH
2.1. C cu ch th c in 2.1.1. C s chung 2.1.1.1. Khi nim C cu ch th l dng c o m s ch ca n l i lng t l vi i lng o lin tc. Ch th c in l c cu ch th c tn hiu vo l dng in v tn hiu ra l gc quay ca kim ch th. i lng cn o s trc tip bin i thnh gc quay ca kim ch th, tc l thc hin vic chuyn i nng lng in t thnh nng lng c hc lm quay kin ch th i mt gc : = f(x), x l i lng vo. C cu ch th c in bao gm hai phn: phn tnh v phn quay. Ty theo phng php bin i nng lng in t ngi ta chia thnh c cu ch th kiu t in, in t, in ng, cm ng v tnh in. 2.1.1.2. Cc chi tit c kh chung ca ch th c in a) Trc v tr Trc v tr l b phn quan trng trong cc chi tit c kh ca cc c cu ch th c in, m bo cho phn ng quay trn trc c gn cc chi tit ca phn ng nh kim ch th, l so phn, khung dy. b) B phn phn khng B phn phn khng bao gm l so phn khng hoc dy cng hoc dy treo. Mc ch to ra mmen phn khng. c) Kim ch th gc quay Kim ch th gc quay c gn vi trc quay. di chuyn ca kim trn thang chia t l vi gc quay . Ngoi ra c th ch th gc quay bng nh sng.
21
d) Thang chia
Thang chia l mt khc thang o, xc nh gi tr o e) B phn cn du B phn cn du c tc dng rt ngn qu trnh dao ng ca phn ng, xc lp v tr nhanh chng trong c cu ch th. Thng thng c hai loi cn du c s dng, l cn du kiu khng kh v cn du kiu cm ng.
2.1.2.1. Cc mmen tc ng ln phn c cu a) Mmen quay Khi c dng in chy trong c cu ch th, th trong n s tch lu mt nng lng in t, nng lng ny c bin thnh c nng lm quay phn ng i mt gc no , c ngha l thc hin mt cng c hc: dA = Mqd trong : dA l lng vi phn ca cng c hc; Mq l mmen quay; d l lng vi phn ca gc quay. Theo nh lut bo ton nng lng: dWe = dA dWe l lng vi phn ca nng lng in t Vy M q =
dWe d
b) Mmen phn Di tc dng ca mmen quay, nu khng c g cn li th phn ng ca c cu s quay i mt gc ln nht c th c c. V vy ngi ta to ra cc mmen phn t l vi gc quay nh cc b phn phn khng l l so xon, dy cng hoc dy treo. Ta c: Mp = D; vi D l h s ph thuc vo kch thc vt liu ch to l so, dy cng hoc dy treo. Khi mmen quay cn bng vi mmen phn th phn ng ng yn Mq = Mp = D. c) Mmen ma st i vi cc dng c dng trc quay ta phi xt n nh hng ca lc ma st gia trc v , mmen ma st c tnh theo cng thc kinh nghim Mms = K.Gn
23
trong K l h s t l, G l trng lng phn ng, n = (1,3 l,5) d) Mmen cn du Khi trc quay dn n kim ch th quay theo cho ti v tr cn bng ri mi dng li, do phn ng c qun tnh v l so b ko nn kim s dao ng ri mi ng yn cho nn phi c b phn n nh dao ng kim hay b phn cn du. Mmen cn du c ch to sao cho c tr s t l vi tc quay ca phn ng
vi p l h s t l ph thuc vo c im cu to ca b phn cn du. T biu thc trn ta thy khi phn ng v tr cn bng th
d = 0 , nh vy mmen cn du khng dt
lm nh hng n kt qu o. 2.1.2.2. Phng trnh cn bng phn ng ca c cu o Theo nh lut c hc i vi mt chuyn ng quay, o hm bc nht ca mmen ng lng theo thi gian bng tng cc mmen tc ng ln vt quay y.
trong :
J l mmen qun tnh phn ng; Mi l tng cc mmen tc ng ln phn ng ca c cu, bao gm:
24
Phng trnh ny chnh l phng trnh mmen chuyn ng ca c cu Gii phng trnh ny ta tm c (t). Tu theo quan h gia J, P, D m c cu dao ng hay khng dao ng v quyt nh tnh n nh v thi gian o ca c cu. 2.1.3. C cu o t in 2.1.3.1. Loi c mt khung dy ng 1. Cu to Phn tnh gm: nam chm vnh cu, cc t, li st non, trong khe h khng kh gia cc t v li st l u nhau. Phn ng gm: khung dy, l so phn, kin ch th.
2. Nguyn l lm vic - Khi ta cho dng in mt chiu I chy vo khung dy, di tc dng ca t trng nam chm vnh cu trong khe h khng kh, cc cnh
25
ca khung dy s chu tc dng mt lc: F = BlWI trong : B l tr s cm ng t trong khe h khng kh; l l chiu di tc dng ca khung dy; W l s vng dy; I l tr s dng in. Ta thy hai cnh ca khung dy cng chu tc dng ca lc F nhng ngc chiu nhau nn s to ra mmen quay:
trong : d l kch thc ngang ca khung dy; S = dl l thit din b mt khung dy. Mmen phn ca l so: MP = D.. Vy phn ng s cn bng khi:
y SI =
Ta thy t l bc nht vi I. 3. c im v ng dng c im: - u im: + Dng c c nhy cao v khng i trong ton thang o; + chnh xc cao, t chu nh hng ca t trng ngoi, tiu th nng lng t; + V t l bc nht vi I nn thang chia ca c cu u. - Nhc im: + Ch to kh khn, gi thnh t; + Do khung dy phn ng nn phi qun bng dy c kch thc nh nn kh nng qu ti km; + Ch o c dng mt chiu. Tht vy, khi ta cho dng xoay chiu i = Imsint vo khung dy, ta c mmen quay tc thi theo thi gian:
26
mq(t) = B.S.W.i
Vy mun o cc i lng xoay chiu ta phi kt hp vi b chnh lu. ng dng: Dng ch to ampemet, volmet, ommet, in k c nhy cao, dng lm c cu ch khng trong cc ng h vn nng, trong cc cu o... 2.1.3.2. Loi c hai khung dy ng (Logomet t in) 1. Cu to Phn tnh ging nh c cu mt khung dy nhng khe h khng kh gia cc t v li st non l khng u nhau. - Phn ng ta t hai cun dy cho nhau 60o, gn cng trn trc quay v ln lt cho dng in I1 v I2 chy qua sao cho chng sinh ra hai mmen quay ngc chiu nhau. Phn ng khng c l so phn.
2. Nguyn l lm vic
27
Khi ta cho cc dng mt chiu I1, I2 chy vo cc cun dy ng, di tc dng ca t trng nam chm vnh cu s to ra cc mmen quay M1, M2 vi: M1 = B1.S1.W1.I1 M2 = B2.S2.W2.I2 V khe h khng kh l khng u nn cm ng t B ph thuc v tr ca khung dy ng.
Vy
I1 I2
Tng t nh c cu mt khung dy trn khng c chnh xc cao hn, cng sut tn tht thp, nhy rt cao, t b nh hng ca t trng ngoi. Gc lch t l vi t s hai dng in i qua cc khung y, iu ny thun li khi o cc i lng vt l th ng phi cho thm ngun ngoi. Nu ngun cung cp thay i nhng t s hai dng in vn c gi nguyn do vy m trnh c sai s. ng dng: c dng ch to cc ommet, megommet. 2.1.4. C cu o in t
28
2.1.4.1. Cu to C cu gm hai loi chnh: kiu cun y dt (c cu ch th in t loi ht) v kiu cun dy trn (c cu ch th in t loi y). C cu cun dy dt c phn tnh l cun dy dt cho dng in cn o i qua, cn phn ng l mt l thp t lch tm c th quay trong khe h cun dy tnh. Kiu cun dy trn c phn tnh l cun dy trn bn trong gn mt l thp. Phn ng cng l mt l thp gn trn trc. Ngoi ra cn c b phn cn du, l so phn, kim ch th
29
2.1.4.2. Nguyn l lm vic Khi c dng in chy vo cun dy tnh, trong lng cun dy s c mt t trng. i vi cun dy dt t trng ny ht l thp vo trong lng cun dy tnh, cn i vi cun dy trn th t trng s t ho hai l thp, khi hai l thp c cng cc tnh nn y nhau. C hai trng hp trn s lm cho phn ng quay i mt gc .
30
- Khi cho dng in xoay chiu vo cun dy: Gi s i = ImaXsint. Lc mmen quay Mq theo t s l:
+ C cun dy phn tnh nn c th qun bng dy kch thc ln nn kh nng qu ti tt. + D ch to, gi thnh h. + C th o c c i lng mt chiu v xoay chiu. - Nhc im: + Gc quay t l vi bnh phng ca dng in v thang o chia khng u (hnh dng l thp c ch to sao cho quay thang chia c th tng i u). + chnh xc thp do c tn hao trong li thp. ng dng: Ch yu o dng, p xoay chiu tn s cng nghip. 2.1.5. C cu o in ng 2.1.5.1. Loi c mt khung dy ng a) Cu to C cu gm hai cun y. Cun dy tnh c tit din ln, t vng dy v thng chia lm hai phn on. Phn ng l mt khung dy c nhiu vng dy v tit din nh. Ngoi ra cn c kim ch th, b phn cn du, l so phn.
dL gim theo gc d
b) Nguyn l lm vic
32
- Xt khi cho cc dng in mt chiu I1 v I2 vo cc cun dy phn tnh v ng, trong lng cun dy tnh s tn ti mt t trng. T trng ny s tc ng ln dng in chy trong cun dy ng v to ra mmen quay:
trong L1, L2 l din cm ca cc cun dy v chng khng ph thuc vo gc quay ; M12 l h cm ca hai cun dy, thay i khi phn ng quay. Mmen quay
Do phn ng c qun tnh m khng kp thay i theo gi tr tc thi cho nn thc t ly theo gi tr trung bnh trong mt chu k:
Vi l gc lch pha gia hai dng in; I1, I2 l cc gi tr hiu dng ca dng in ln lt chy trong cc cun dy tnh v ng. Tm li, trong mi trng hp ta u c:
33
c) c im v ng dng c im: - u im: + chnh xc cao v khng c tn hao trong li thp. + C th o c c i lng mt chiu v xoay chiu. - Nhc im: + D chu nh hng ca t trng ngoi. + Kh nng qu ti km v khung dy phn ng kch thc nh. + Cu to phc tp, t tin. + Thang chia khng u (tr khi ch to wattmet). ng dng: + Ch to cc ng h o dng, p xoay chiu c tn s cao hoc yu cu chnh xc cao. + Ch yu ch to ng h o cng sut tc dng v phn khng. 2.1.5.2. Loi c hai khung dy ng (logomet in ng) a) Cu to Phn tnh gm mt cun dy c chia lm hai na. Trong lng cun dy tnh c hai cun dy ng gn trn trc quay cng vi kim ch th, khng c l so phn. b) Nguyn l lm vic Khi cho hai dng in xoay chiu i, i1, i2 ln lt chy vo cun dy tnh v cc cun dy ng, trong lng cun dy tnh s c mt t trng. T trng ny s tc ng ln dng in chy trong cc cun dy ng
34
Ngi ta b tr sao cho cc mmen ny ngc chiu nhau, vy khi cn bng phn ng, ta c Mq1 = Mq2
vi I1, I2 l cc gi tr hiu dng ca cc dng in i1, i2; 1 2 l gc lch pha gia dng in i, i1 v i, i2
35
c) c im v ng dng Ging nh c cu mt khung dy ng nhng ch yu ch to ng h o cos 1 pha, 3 pha cho li in xoay chiu. 2.1.5.3. C cu st in ng v logomet st in ng a) C cu st in ng Gm cun dy tnh, mch t nhm to ra t trng trong khe h khng kh. Khung dy ng c gn vi trc quay cng kim ch th, l so phn v b phn cn du. Gc quay c tnh:
b) Logomet st in ng Gm mch t c cu to sao cho to nn khe h khng kh khng u, phn ng gm hai khung dy t cho nhau 60o v gn trn trc quay cng vi kim ch th. Gc quay c tnh:
c) c im ng dng - C th o dng mt chiu hoc xoay chiu. T trng qua khung dy ln nn t chu nh hng ca t trng ngoi. - Tn hao st t ln, chnh xc khng cao. - Thng dng ch to cc dng c o dng, o p, cng sut v gc lch pha.
36
Hnh 2.11. C cu ch th cm ng
1. Cun dy 1 ; 2. Cun dy 2; 3. C cu cn du ; 4. a nhm v trc quay
2.1.6.2. Nguyn l lm vic Khi cho dng in i1 vo cun dy 1 th cun dy 1 to ra t thng 1 xuyn qua a nhm, dng in i2 vo trong cun dy 2 to ra t thng 2 cng xuyn qua a nhm. T thng 1 cm ng trn a nhm sc in ng e1 chm pha hn 1 mt gc /2. T thng 2 cm ng trn a nhm sc in ng e2 chm pha hn 2 mt gc /2. V a nhm c coi nh rt nhiu vng dy t st nhau, cho nn E1, E2 s to ra trn a nhm cc dng in xoy iX1 v iX2 chm pha hn so vi e1 v e2 cc gc 1 v 2 v ngoi in tr thun cn c thnh phn cm ng, tuy nhin do cc thnh phn cm ng rt nh nn ta gi thit cc gc 1 v
37
2 0. Do c s tng h gia t thng 1, 2 vi cc dng in iX1 v iX2 m sinh ra cc lc F1 v F2 v cc mmen tng ng lm quay a nhm. Ta xt cc mmen thnh phn nh sau: M11 l mmen sinh ra do 1 tc ng ln iX1 M12 l mmen sinh ra do 1 tc ng ln iX2 M21 l mmen sinh ra do 2 tc ng ln iX1 M22 l mmen sinh ra do 2 tc ng ln iX2 Gi tr tc thi ca mmen quay M1t do s tc ng tng h gia 1 v dng tc thi iX1 l: M1t = C1iX1 vi C l h s t l.
vi l gc lch pha gia 1 v iX1, ta c: V phn ng c qun tnh cho nn ta c mmen l i lng trung bnh trong mt chu k T:
M12 v M21 c du ngc nhau do vy mmen tng s ko a nhm v mt pha duy nht: Nu dng in to ra 1 v 2 l hnh sin v a nhm l ng nht (ch c in tr thun) th cc dng in xoy IX1 v IX2 s t l vi tn s v t thng sinh ra n, tc l:
vi C = C12C4 + C21C3 l hng s ca c cu ch th cm ng. 2.1.6.3. c im v ng dng iu kin c mmen quay l phi c hai t trng, mmen quay cc i khi sin = 1, c ngha l gc lch pha gia hai t thng 1 v 2 l /2. C cu ph thuc tn s, chnh xc thp v khi lm vic dng in xoy trong a nhm gy tn hao cng sut. C cu c ng dng ch yu ch to cng t o nng lng tc dng v phn khng trong li in xoay chiu. 2.2. C cu ch th s 2.2.1. Khi nim v nguyn l c bn ca c cu ch th s Trong nhng nm gn y xut hin v s dng rng ri cc ch th s, u vit ca c cu ch th s l thun li cho vic c ra kt qu, ph hp vi cc qu trnh o lng xa, qu trnh t ng ho sn. xut, thun li cho nhng i thoi gia my v ngi S khi ca c cu ch th s c th tm tt nh sau:
39
i lng o xin qua b bin i thnh xung (BX), s xung N t l vi ln x(t) c a vo b m ho (MH), b gii m (GM) v b hin s. Cc khu m ho, gii m, b hin s to thnh b ch th s. 2.2.2. Ch th s C nhiu loi ch th s khc nhau nhng ph bin hin nay vn dng ch th s n phng in nhiu cc v ch th s ghp 7 thanh bng mt pht quang hoc tinh th lng. 2.2.2.1. Ch th n phng in nhiu cc Ch th l mt n n ng c mt qut v 10 katot. Anot thng t in p 220V - 250V. Katot c ch to bng dy Cr-Ni un thnh hnh cc ch s t 0 - 9. Mi katot l mt con s. Khi c in p gia qut v mt katot no n s phng in, katot s sng ln v con s xut hin. - u im ca ch th ny l hnh dng cc con s p. - Nhc im: Kch thc cng knh, ngun in p cung cp cao, ch ph hp trong cng nghip. 2.2.2.2. Ch th s ghp 7 thanh
Ch th ny c ghp bng 7 thanh dng mt pht quang (LED: Light Emitting Diode) hoc tinh th lng (LCD: Liqui Crystal Display).
40
it pht quang l nhng cht bn dn m pht ra nh sng di tc dng ca dng in mt chiu. Tinh th lng l nhng mng mng lm bng cht tinh th lng. l nhng cht di tc dng ca in p mt chiu chuyn pha t dng lng sang dng tinh th v ngc li. Khi dng tinh th thanh ny tr nn trong sut, ta c th nhn thy mu sc nn ng sau. Mt u im c bn tinh th lng tiu th dng in rt nh: 0,1A/thanh, trong khi mt pht quang c: 10mA/thanh. Trong thc t cn ch th s 16 thanh, ma trn im... 2.2.3. M v cc mch bin i m 2.2.3.1. M M s l nhng k hiu v mt tp hp s, t t hp ca cc k hiu ta c th m t c cc con s khc nhau. C cc loi m s sau: - M c s 10, l h m thp phn c 10 k t t 0, 1, 2,..., 9. - M c s 2 l loi m c hai trng thi c k hiu t 0 v 1 (cn gi l m nh phn). - M 2 - 10 (cn gi l m BCD) l s lin h gia m c s 2 v m c s 10 d quan st v d c. i vi c cu ch th s th hin nay ch yu ngi ta s dng m c s 2. 2.2.3.2. Cc mch bin i m
41
Mch bin i m l thit b dng bin i t m c s 2 hoc m 2 - 10 thnh m c s 10, ngha l th hin di dng s thp phn. Ngy nay cc b gii m c ch to di dng vi mch. V d nh vi mch SN74247 c cc u ra h cc gp dng iu khin LED c chung ant 5V. Cc in tr R1, R2,, R7 hn ch dng. Phn sau y s trnh by nguyn l mt s mch bin i t m. Da vo nguyn l ca cc mch bin i m ny m ngi ta ch to thnh cc vi mch chuyn dng. a) Mch bin i t m thp phn sang nh phn Tng qut c m u vo tng ng vi m s thp phn t 0, 1, 2... m-1 v n u ra tng ng vi n bt ca m s nh phn. Ngi ta thng tng hp b bin i m vi s u vo m = 10 tc l gm x0, x1,... x9 ng vi cc s thp phn t 0, 1, 2,... 9. Nh vy b bin i m s c bn u ra tng ng y8, y4, y2, y1 ng vi bn bt ca m nh phn c trng s 8, 4, 2, 1. Ta c bng trng thi nh sau:
Bng 2.1. Bng trng thi bin i t s thp phn sang nh phn
S thp phn X0 (0) X1 (1) X2 (2) X3 (3) X4 (4) X5 (5) X6 (6) X7 (7) X8 (8) X9 (9)
M nh phn Y8 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 Y4 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 Y2 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 Y1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1
b) Mch bin i m t nh phn sang thp phn Nhim v ca mch ny ngc vi mch trn. Vi bng trng thi 2.1 ta c X0 X9 l cc bin ph thuc cn Y1 Y8 l cc bin c lp. V vy ta c cc phng trnh logic v s mch logic tng ng:
43
c) Mch bin i t s thp phn sang ch th 7 thanh u vo l cc s t nhin t 0 9, u ra l trng thi cc thanh sng ca ch th 7 thanh bng mt pht quang hoc tinh th lng. Xut pht t thc t ta c bng trng thi nh sau:
Bng 2.2. Bng trng thi bin i t s nhi phn sang thp phn
1 1 1
1 1 1
1 1 1
0 1 1
0 1 0
0 1 1
0 1 1
T bng trng thi ta c th vit c phng trnh nh sau (vi s th t cc thanh nh phn trc)
45
d) Mch bin i m t m nh phn sang ch th 7 thanh u vo l m s nh phn (8 4 2 1) ta gn cc tn bin l X8, X4, X2, X1. u ra l trng thi cc thanh sng ca ch th 7 thanh. Ta c bng trng thi sau:
46
Bng 2.3. Bng trng thi bin i t s nhi phn sang ch th 7 thanh
S thp phn 0 1 2 3 5 5 6 7 8 9
S nh phn X8 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1
X4 X2 X1 Y1 Y2 Y3 Y4 Y5 Y6 Y7
T bng trng thi ta vit c cc phng trnh logic quan h gia u ra Y1,, Y7 vi cc u vo X8, X4, X2, X1. Tuy nhin cc phng trnh ny phc tp v i hi phi ti gin bng ba cc n (ti gin hm). V d:
47
Chng 3 O DNG IN V IN P
3.1. Nhng yu cu c bn ca vic o dng in v in p 3.1.1. Yu cu v in tr 3.1.1.1. Khi o dng in Ampemet l mt phn t c trng cho nhm cc phn t phn ng vi dng in nh: cun dng ca cng t, wattmet; cc rle dng in... nn khi xt ti yu cu i vi ampemet l xt chung cho c nhm. Khi o dng, ampemet c mc ni tip vi ti (nh Hnh 3.1) nn in tr ampemet s nh hng n kt qu o nh sau: Gi s ph ti c in tr l Rt, trc khi mc A vo mch th dng din c tnh: I =
U . Rt U . Rt + RA
Ta thy sai s do A gy ra i vi mch ti cng nh nu in tr ca ampemet cng nh so vi in tr ti. V th yu cu i vi ampemet o dng in l in tr ca ampemet cng nh cng tt. Vi mt ph ti c in tr l Rt cp chnh xc ca ampemet s dng l y (hoc chnh xc yu cu ca mch ly tn hiu dng l l th in tr ca ampemet phi m bo iu kin sao cho:
48
Nu khng m bo iu kin trn, sai s ph gy ra s ln hn sai s yu cu lc ta phi s dng cng thc hiu chnh:
Trong trng hp in tr trong ca ngun cung cp ng k so vi in tr ti, th Rt c tnh l in tr ti cng thm vi in tr ngun. V d 3.1: Tnh in tr ca (A) khi th nghim o in tr mt chiu cun dy th cp ca MBA 560KVA, 10/0,4 KV nh Hnh 3.2, bit chnh xc yu cu % = 0,5%. Theo l lch, in tr mt chiu ca cun dy th cp l Rt=50 (m).
Nh vy iu kin cn ca vic ly tn hiu dng qua ti m bo sai s nh hn 0,5% l RA 0,25 (m). Trong thc t khng c (A) no tho mn nn s th nghim ny khng c ngha. 3.1.1.2. Khi o in p Volmet l mt phn t c trng cho nhm cc phn t phn ng vi in p nh: cun p ca cng t, wattmet; cc rle in p, cc mch khuch i in p... nn khi xt ti yu cu i vi volmet l xt chung cho c nhm. Khi o in p, volmet c mc song song vi ti nh Hnh 3.3. Nh vy ta thy in tr ca ti c mc song song thm vi in tr ca volmet v lm thay i in p trn ti v gy ra sai s ph trong qu trnh o lng. Xt khi cha mc volmet vo mch, in p trn ti c tnh:
49
Ta thy sai s ph do volmet gy ra cng nh nu in tr ca n cng ln so vi in tr ti. V th yu cu i vi volmet l in tr cng ln cng tt. Thc t trn cc thit b o hin i hoc trn ng h vn nng ngi ta ghi tng tr vo ca n. Vi mt ph ti c in tr Rt t trong mch c in tr ngun Rn nu dng volmet cp chnh xc (hoc chnh xc yu cu ca mch ly tn hiu p l ) th in tr ca volmet phi m bo iu kin sao cho P < hay ta c:
Nu khng m bo iu kin trn, sai s ph do vomet gy ra ln hn sai s ca bn thn c cu ch th v ta phi dng cng thc hiu chnh. V d 3.2: Tnh tng tr vo yu cu ca mch khuch i ca mt my in tim nh Hnh 3.4. Bit u1 = 7mv, Rd = 100k. (in tr trung bnh da ngi), chnh xc yu cu % = 1%.
50
Bi lm: Ta c % = 1% nn = 0,01.
3.1.2. Yu cu v c tnh tn Ngoi yu cu v in tr cc ampemet v volmet xoay chiu phi c c tnh tn thch hp vi di tn s cn o. Lm vic ngoi di tn s s gy sai s ph do tn s. Sai s ny phi tnh n nh hng ca cc mch o lng i theo ch th nh Shunt, bin dng, bin p, chnh lu, khuch i v.v. Cng v vy trong nhiu ampemet v volmet, lc cn m bo sai s do tn s nh hn gi tr quy nh (thng l b hn cp chnh xc quy nh cho dng c) ta phi s dng trong mch o c nhng nhng khu b tn s. C trng hp ngi ta phi s dng nhng linh kin c bit m bo tn s lm vic ca dng c. Trn cc dng c o dng v p xoay chiu c ghi tn s hay gii tn s lm vic. 3.2. o dng in trung bnh v ln bng cc loi ampemet 3.2.1. Phng php s dng Ngi ta s dng mt s c cu ch th c in ch to ampemet o trong mch mt chiu v xoay chiu. Ampemet t in: Ch to da trn c cu ch th t in, c c im l rt nhy, tiu th t nng lng nn thng dng ch to ampemet c cp chnh xc t (0,5 2). i vi ampemet t in, khi nhit thay s lm cho in tr ca cun dy thay i dn ti sai s. gim sai s ngi ta thng dng phng php b nhit, tc l dng mt nhit in tr c h s nhit in tr m mc ni tip trong mch ca
51
ampemet, v vy s lm cho in tr ca ampemet gn nh khng thay i theo nhit . Ampemet t in ch c th o dng in mt chiu. Ampemet in t. c ch to da trn c cu ch th in t. Loi ny c chnh xc thp hn nhng n bn chc, d s dng v r tin nn c s dng rng ri hn trong cng nghip. Ampemet in t c th o c c dng mt chiu v dng xoay chiu nhng ch yu l o dng xoay chiu. C nhiu loi ampemet in t, chng ging nhau v nguyn l lm vic song ch khc nhau v hnh thc, s vng dy v kch thc cun dy t phn tnh. Ampemet in ng: C cu to phc tp v t tin nn ch dng trong nhng trng hp cn chnh xc cao, hoc tn hiu o c tn s cao hn. Sai s tn s trong di t mt chiu ti 3000Hz c xem nh khng ng k. Vi cc ampemet in ng khi dng nh mc I 0,5A th cun dy ng v cun dy tnh ni tip nhau, cn khi dng nh mc ln hn th cun dy ng v cun dy tnh mc song song vi nhau nh hnh v:
Ampemet chnh lu: Khi o dng c tn s cao hng kHz hoc mch o dng trong cc ng h vn nng ngi ta thng dng cc ampemet t in chnh lu. Cc ampemet chnh lu c th s dng chnh lu mt na hay hai na chu k. Tuy nhin s ch ca ampemet chnh lu l gi tr trung bnh ca dng xoay chiu, nhng thng thng cc dng c o in t hoc in ng li ch gi tr hiu dng ca ng
52
xoay chiu. V th thng nht s dng ngi ta quy c khc vch cc dng c chnh lu theo cc gi tr hiu dng, vi iu kin dng in l hnh sin. Vy nu em dng c chnh lu o dng khng sin s phm thm sai s v hnh dng, ta phi xc nh hiu chnh. Nu chnh lu mt na chu k th gi tr dng in trung bnh qua c cu l:
3.2.2. Cc phng php m rng thang o 3.2.2.1. i vi ampemet mt chiu Ta bit c cu ch th t in dng ch to cc ampemet cho mch mt chiu. Khung dy c qun bng dy ng c kch thc nh t 0,02 0,04 mm. V vy dng in chy qua khung dy thng thng nh hn hoc bng 20mA. V vy khi cn o dng in ln hn ta phi dng Rs (in tr Shunt) l in tr c ch to bng hp kim ca magan c n nh cao so vi nhit . in tr Shunt c mc song song vi c cu o nh Hnh 3.7 (Shunt = r nhnh).
Ta gi I l dng in cn o, I0 l dng in chy qua c cu, Is l dng chy qua in tr Shunt Rs, R0 in tr ca c cu o. Ta c:
53
Mt ampemet mt chiu c th c nhiu gii hn o, thay i gii hn o bng cch thay i gi tr Rs Cn ch rng trn Shunt c cp chnh xc, c ghi gi tr dng nh mc, gi tr in tr v thng phn thnh cc cc dng v cc p ring nh Hnh 3.8. V d 3.3: Tnh in tr Shunt cho mt b in phn c dng cn o l I = 10kA. Bit dng nh mc qua c cu l I0 = 20mA, in tr c cu l R0 = 1. Bi lm:
54
3.2.2.2. i vi ampemet xoay chiu a) Phng php chia nh cun dy Vi anlpemet xoay chiu m rng thang o ngi ta khng dng Rs, v nh th s cng knh, t tin, gy tn tht nng lng, mt an ton. Thng thng cun dy tnh c cu to thnh nhiu phn on c s vng nh nhau, thay i gii hn o bng cch i ni cc phn on y theo kiu song song hoc ni tip, tuy nhin phi m bo iu kin sc t ng tng trong thit b bng hng s.
b) Phng php dng bin dng in Bin dng in (BI) l mt my bin p c bit c cun s cp rt t vng cho dng ph ti trc tip chy qua. Cun th cp qun rt nhiu vng, dy nh v c ni kn mch vi mt ampemet (hoc cun dng ca cng t, wattmet...). V in tr ca ampemet rt nh cho nn c th coi my bin dng lun lm vic ch ngn mch. Ta c:
55
KI gi l h s my bin dng. Thng thng, d dng cho vic ch to v s dng, W1 ch c mt vng, ng vi dng in I1 ch nh mc theo mt dy s u tin no ; W2 nhiu vng hn ng vi dng I2 ch nh mc l: I2m = 1A hoc I2m = 5A. V d: my bin dng: 100/5 ; 200/5; 300/5... Trong trng hp ampemet ni hp b vi bin dng in th s ch ca ampemet c khc theo gi tr dng in I1 pha s cp. Cn ch rng bin dng in l phn t c cc tnh, c cp chnh xc, v phi c kim nh trc khi lp t. 3.3. o dng in nh o dng in nh c t ra khi dng in cn o nh hn dng nh mc ca c cu. Cho ti nay vic nng cao nhy ca dng c v h thp ngng nhy ca dng c v cc mch khuch i l rt kh khn, sau y l mt s phng php. Ngi ta s dng phng php c kh tng nhy ca cc in k, ng ch nht l in k t in. in k t in s dng c cu ch th t in c nhy cao. Bin php nng cao nhy l tng t cm trong khe h khng kh v gim h s phn khng ca dy treo. Tng t cm trong khe h khng kh bng cch dng nam chm vnh cu c kch thc ln, tuy nhin ti nay t cm trong khe h khng kh ca c cu ch th t in vn cha vt qu 0,1T. Gim hng s phn khng ca dy treo, tuy nhin nu gim qu dn
56
n ko di thi gian dao ng ca c cu gy kh khn cho vic o ngi ta tm cch dung ho gia hai yu t trn. Bin php quang hc: L s dng khong cch t thang chia n gng quay ca in k tng nhy, gng gn trn trc ca phn ng, c mt ngun sng chiu vo gng, lia phn x ca gng chiu ln thang o nh hnh v a l khong di chuyn ca vt sng trn khong chia , l l khong cch t gng ti thang chia . S dng gng quay s tng quay ca tia phn chiu khi gng quay i mt gc so vi tia ti, lc tia phn x quay i mt gc 2. Nh vy nhy c tng ln gp hai ln. 3.4. o in p trung bnh v ln bng cc loi volmet 3.4.1. Phng php s dng Ngi ta s dng cc ch th c in ch to cc loi volmet o in p nh volmet t in, volmet in t, volmet in ng. Volmet t in: Volmet t in c cu to t c cu ch th t in, loi ny thng dng o cc in p mt chiu, c nhy cao, cho php dng nh i qua, cng c th s dng km vi b chnh lu o in p trong mch xoay chiu (trong trng hp cn nng cao chnh xc hoc nng cao di tn s ca tn hiu o). Tuy nhin ging nh ampemet ta phi ch ti h s hnh dng ca dng hnh sin. Volmet in t: Volmet in t c cun dy b tr phn tnh nn c th qun nhiu vng dy to nn in tr ln kh d dng, tuy nhin nu qun nhiu vng dy qu m khi o mch xoay chiu th xut hin dng in cm ng sinh ra bi tn s ca dng in, do s nh hng n tr s trn thang o ca volmet. Khc phc iu ny bng cch mc song song vi cun dy mt t in b. Volmet in ng: Khi o in p tn s cao hn tn s cng nghip hoc khi cn nng cao chnh xc ca php o ta dng volmet in ng, trong volmet in ng bao gi cun dy tnh v cun dy
57
Khi o in p c tn s qu cao, s c nhng sai s ph do tn s, v vy phi b tr thm t b cho cc cun dy tnh v ng. 3.4.2. Phng php m rng gii hn o 3.4.2.1. Phng php dng in tr ph Yu cu c bn ca volmet l in tr ca n cng ln cng tt v th m rng thang o trong cc volmet cch n gin nht l ni thm in tr ph vo c cu o nh Hnh 3.13.
vi:
R0 in tr ca c cu o RP l in tr ph U0 in p t ln c cu UX in p cn o.
Ta c:
58
Cc in tr ph thng c ch to bng hp kim ca ma ngan c chnh xc cao v t thay i theo nhit . ch to volmet nhiu thang o th ngi ta dng nhiu in tr ph mc ni tip vi c cu cn o. V d: S in ca mt volmet c ba gii hn o
3.4.2.2. Phng php dng bin in p Khi cn o in p c ln hng KV tr ln, nu dng in tr ph s cng knh v t tin, tn hao cng sut v mt an ton, do ta phi dng bin in p o lng BU. Bin in p o lng l mt my bin p c bit m cun s cp qun rt nhiu vng c ni vi in p cn o, cun th cp qun t vng hn c ni vi volmet in t hoc in ng (hoc cun p ca cng t, wattmet...). V volmet c in tr ln nn c th coi bin in p lun lm vic ch khng ti. Ta c:
59
tin trong qu trnh s dng v ch to ngi ta quy c in p nh mc ca bin in p pha th cp bao gi cng l 100V. Cn pha s cp c ch to tng ng vi cc cp ca in p li Khi lp hp b gia bin in p v volmet ngi ta khc volmet theo gi tr in p pha s cp. Ging nh bin dng in, bin in p l phn t c cc tnh, c cp chnh xc, v phi c kim nh trc khi lp t. 3.5. o dng in v in p bng phng php so snh 3.5.1. Khi nim Cc bin php o dng v p k trn s dng ch th cui cng l nhng c cu c in lm quay kim ch trn thang chia , nh vy sai s khng th nh hn sai s ca cc ch th dng vo dng c v cha k n sai s gy ra do cc mch o s dng. Cp chnh xc cao nht ca cc dng c o c in hin nay cha vt qu 0,01 nn php o trc tip trn cng khng vt qua cp chnh xc y. nng cao chnh xc v php o in p, tng tng tr vo, ngi ta dng phng php so snh hay cn gi l phng php b tc l so snh in p cn o vi in p mu. y l nguyn l ca tt c cc in th k, cc volmet s c chnh xc cao nht hin nay. Nguyn tc c bn ca phng php so snh c tm tt nh sau:
60
in p cn o UX c so snh vi in p b Uk l in p ri trn in tr Rk. Rk l in tr mu c chnh xc rt cao v rt t thay i theo nhit . Trong qu trnh so snh nu U = 0 ta c so snh cn bng, nu U 0 ta c so snh khng cn bng hay l so snh kiu vi sai. U c xc nh bng dng c c nhy cao hay dng c t ng pht hin s chnh lch hay cn gi l c quan zero. Cc loi phng php so snh khc nhau ch khc nhau cch to i lng b Uk. chnh xc ca in p b v cc yu cu khc cng vi nhy, ngng nhy ca dng c cn bng hay c quan zero u do sai s yu cu ca php o quyt nh. Sau y ta xe tm hiu mt s dng c o dng phng php so snh. 3.5.2. in th k mt chiu 3.5.2.1. in th k mt chiu in tr ln S ca in th k mt chiu in tr ln nh Hnh 3.17. Rk, Rc l cc bin tr, EN l ngun pin mu, Ucc l in p cung cp cho mch, UX l in p cn o, G in k ch khng.
in th k mt chiu in tr ln gm hai mch chnh l mch to dng cng tc v mch o. Khi o ta tin hnh hai thao tc: + iu chnh dng cng tc Khi iu chnh dng cng tc ta ng kho K sang v tr 1,1 ni
61
in k vo mch to dng cng tc, ta iu chnh Rc in k G ch khng, khi xy ra quan h: EN = URN = IP.Rc Gi tr dng cng tc:
+ Tin hnh o in p cn o UX Ta ng kho K sang v tr 2,2 ni in p cn o UX vo mch o, sau ta iu chnh con trt trn in tr Rk cho n kh in k G ch khng. Lc ta c quan h sau:
Vy in p UX c xc nh theo quan h trn. Trn s ngun pin mu EN c ch to vi chnh xc cc 0,001% 0,01% v c h s nht nh (EN = 101863V). Tuy nhin gi t ca pin mu b nh hng bi nhit ca mi trng xung quanh. Quan h gia gi tr ca phi mu vi nhit ca mi trng nh sau: trong EN20oC l gi tr ca pin mu nhit chun 20oC, thng EN20oC = 1,0186V, t l nhit ti ni s dng in th k. Ch : Thng thng ngi ta iu chnh sao cho RN = 10186 dng cng tc IP = 0,1A, thun li cho qu trnh tnh in p cn o UX. S in th k mt chiu loi ny gi tr in tr Rk tng i ln, in p cn o UX c V cho nn nh hng ca in tr tip xc v sc in ng tip xc khng ng k, ngc li nu o in p c rt nh ta phi dng in th k mt chiu in tr nh. 3.5.2.2. in th k mt chiu in tr nh
62
in th k mt chiu in tr nh c ch to da trn nguyn tc gi nguyn gi tr in tr mu Rk thay i dng cng tc IP qua Rk thay i in p Uk = IPRk b li vi in p UX. S nguyn l ca in th k mt chiu in tr nh nh hnh v:
Ngi ta to ngun dng mu IP qua in tr mu Rk bng khuch i thut ton. t u vo khuch i thut ton mt gn mu EN b vi in p ri trn cc in tr mc song song u vo khuch i. Nu EN v in p ri trn cc in tr mc song song Ug b hon ton nhau: Mt khc t u ra ca khuch i thut ton ta c:
Vy:
Trong mch to in p b khng c u tip xc cho nn loi tr c sai s do sc in ng tip xc v in tr tip xc. Sai s ch yu l do ngng vo v h s khuch i ca b khuch i quyt nh. 3.5.3. in th k xoay chiu V nguyn l th in th k xoay chiu cng so snh in p cn o vi in p ri trn in tr mu khi c dng in cng tc chy qua. Song i vi tn hiu xoay chiu th vic to mu v iu chnh cn bng kh khn v phc tp.
hiu chnh dng cng tc trong mch xoay chiu ngi ta khng dng gn mu (v khng c pin xoay chiu) m phi chnh nh nh ampemet c chnh xc cao. Do cp chnh xc ca in th k xoay chiu khng th vt qu cp chnh xc ca ampemet, mt khc mun cho UX v Uk Cn bng th phi iu chnh cn bng c v modun v v gc pha, tc l tho mn ba iu kin l in p UX v in p Uk phi cng tn s, cng bng nhau v tr s v UX v Uk phi ngc pha nhau. thc hin iu kin th nht ngi ta mc in p UX v Uk vo ngun cng tn s. Dng b ch th khng thc hin iu kin th hai v phi tch Uk thnh hai thnh phn lch nhau 90o to UX ngc Uk C hai loi in th k xoay chiu l: - in th k xoay chiu to cc; - in th k xoay chiu to vung gc ( cc). 3.5.3.1. in th k xoay chiu to cc
64
Trong in th k xoay chiu loi ny, in p cn o UX c cn bng vi in p ri trn in tr R (xc nh bi cc con trt D1 v D2) Mun UX = IPR. Dng cng tc IP c xc nh nh ampemet chnh xc cao v in tr R iu chnh (Rc). B iu chnh pha dng cn bng v pha, ng thi cng lm ngun cung cp cho mch to dng cng tc Ip, b iu chnh pha ny chnh l nhc im ca in th k xoay chiu v kh xc nh chnh xc v tr n nh ca phn quay ng vi gc quay khi iu chnh pha v dng IP thay i lm cho vic iu chnh cn bng kh khn. 3.5.3.2. in th k xoay chiu to vung gc Trong in k s dng hai cun dy t gn nhau v dng h cm M ca chng to Uk thnh hai thnh phn lch nhau 90o v UX s cn bng vi tng hai vc t thnh phn.
65
S gm hai mch cng tc v mt mch o. Mch cng tc th nht gm bin tr dy qun c chun ho AB c im gia l O, cun s cp w1 ca bin p khng li thp, ampemet A v in tr (Rc). Dng in I1 t ngun cung cp xoay chiu (c xc nh nh ampemet) to trn bin tr AB mt in p UAB. in p Uk1 c xc nh bi dng I1 v v tr con trt D1 trn bin tr AB. V dng I1 khng thay i trong qu trnh o nn thang chia c khc theo gi tr in p trn bin tr AB. Mch cng tc th hai gm bin tr dy qun c chun ho A'B' c im gia O' ni vi im O gia ca bin tr AB, cun th cp w2 ca bin p khng li v hp in tr Rf b tn s. Dng in I2 trong mch cng tc lch pha vi I1 gc 90o (v in cm L2 khng ln lm nn c th coi nh I2 trung pha vi E2 m E2 lch pha vi E1 mt gc 90o). Trong mch th nht I1 c gi tr xc nh nn I2 cng c gi tr xc nh:
66
M l h cm ca w1 v w2 Ta xc nh Uk2 = I2R2 (R2 l mt phn in tr ca AB c xc nh nh v tr ca con trt D2 trn A'B'). V Ukl = I1R1 v Uk2 = I2R2 m I1 v I2 lch nhau mt gc 90o nn Ukl v Uk2 cng lch pha nhau 90o. Ch rng khi tn s f thay i = 2f, nh vy khi thay i dn ti I2 thay i v gi tr khc trn AB cng thay i. khc phc ngi ta dng hp in tr ph Rf b cho tn s khng i (tc l Rf thay i ph thuc vo s thay i ca tn s ngun cung cp). Mch o l mch ch yu ca in th k bao gm ngun tn hiu cn o UX, in th k ch khng G, cc phn ca bin tr dy qun chun D1O, D2O'. th biu din cc gi tr Uk nh Hnh 3.19. iu chnh cc con trt Uk1 v Uk2 trn cc bin tr dy qun AB v AB thng qua tnh ton ta s c tr hiu dng v gc pha ca in p UX cn o
Sai s ch yu ca in th k xoay chiu l sai s ca ampemet (nh nht l 0,1) 3.5.3.3. in th k t ng t ghi Loi ny thng dng o nhit l ti, ram, nhit luyn, dng nhn
67
S gm cc khi nh sau: + Cp nhit in c nhim v bin i t nhit tx sang sut in ng mt chiu Ex. Vi h thng thc thng c thm mch b nhit u t do. + Cu so snh gm EP, RP v cc in p mu khc nh: R0, R1, R2, R3, R4. Nhim v l to ra cc in p mu mt chiu vi chnh xc cao (Trong thit b thc t EP c ly t ngun in p xoay chiu 220V qua b chnh lu, qua n p mt chiu vi cht lng cao). + B bin i mt chiu, xoay chiu c nhim v bin i in p mt chiu U thnh in p xoay chiu tn s 50Hz. Mch ny c th l con rung c hc hoc rung in t. + Mch khuch i c nhim v khuch i tn hiu xoay chiu vi cng sut ln cung cp cho cun dy iu khin ng c KB. Tng cui ca mch khuch i s l khuch i cng sut nhy pha + Hai ng c gm mt ng c khng ng b c nhim v ko con trt trn cc bin tr RP, R0 v mt ng c ng b c nhim v
68
ko bng giy chuyn ng trong ch t ghi. Qu trnh o c chia lm hai bc: Kim tra chnh xc ca cc in p mu Lc ny kho K v tr H trc hp gim tc ca ng c KB c a vo n khp vi u bin tr RP. Khi ngun sut in ng chun Ec c so snh vi in p U4 l in p ri trn in tr R4 Ta c: U= Ec - U4 trong Ec l mt ngun chun vi chnh xc rt cao c sn trong thit b. U c a vo mch bin i mt chiu, xoay chiu sau c a ti mch khuch i v tn hiu c khuch i ln vi cng sut ln cung cp cho cun dy iu khin ca ng c KB. V tng cui ca mch khuch i l khuch i cng sut nhy pha nn pha ca in p trn cun dy iu khin s ph thuc vo du ca U. Tm li, khi U 0, ng c KB s quay ko con trt trn u bin tr RP thay i in p Uk theo chiu hng sao cho U 0. Lc mt tn hiu iu khin v dng li. Cc in p mu trn cc nhnh ca cu coi nh t yu cu v chnh xc. Qu trnh o nhit Lc ny kho K v tr X, trc hp gim tc ca ng c KB c a v n khp vi u bin tr R0 Nh cp nhit in, nhit cn o bin thnh sut in ng mt chiu Ex. Khi o Ex ta so snh vi U12 l in p ri trn cc in tr mu R1, R2 v mt phn R0. Ta c: U= Ex - U12 Khi U 0 th theo nguyn l phn trn, ng c KB s quay, ko con trt trn u bin tr R0 thay i U12 c xu hng sao cho U 0 th mt tn hiu iu khin v dng li. Lc ta xc nh c Ex = U12. Vy cn c vo v tr ca con trt trn bin tr R0 ta xc nh c U12 ri ta suy ra Ex. Thc t trn R0 ngi ta c sn cc vch chia theo n v nhit nn ta c c kt qu.
69
Qu trnh t ghi Lc ny trn u bin tr R0 ta gn sn mt ngi ghi, ngi ghi t ln bng giy (mt cch lin tc hoc gin on hoc bng nhit). Trong ch t ghi bng giy c ng c ng b ko chuyn ng vi tc khng i. Nh vy s to ra trc thi gian t. Ta thy khi to thay i, ngi ghi s chuyn ng t tri sang phi nh ng c KB, cn bng giy th chuyn ng vi tc khng i t di ln trn nh ng c ng b nn ngi ghi s v trn bng giy biu nhit theo thi gian.
3.6. o in p bng cc volmet ch th s Ngy nay volmet s c s dng rng ri trong o lng v kh nng chnh xc kh cao, gn nh, thun tin cho ngi s dng. Tu theo cch bin i in p thnh cc i lng ch th s m ngi ta chia ra thnh ba loi volmet s nh sau: - Volmet s chuyn i thi gian; - Volmet s chuyn i tn s; - Volmet s chuyn i trc tip (chuyn i b). 3.6.1. Volmet s chuyn i thi gian Nguyn l chung l bin i in p cn o thnh khong thi gian, sau lp y khong thi gian bng cc xung c tn s chun (f0) sau dng b m m s lng xung (N) t l vi Ux suy ra Ux S cu trc chung ca volmet s nh sau:
70
Nguyn l lm vic: Khi m my ti thi im t1, my pht xung chun qua b chia tn khi ng my pht xung rng ca, u ra my pht xung rng ca c Urc (Uk) i tin b so snh so snh vi in p Ux cn o u vo. ng thi cng t u ra ca b pht in p rng ca c xung th nht n trig v t trig trng thi kch hot m kho K cho php cc xung mang tn s chun (f0) t pht xung qua kho K n b m v ch th s. Ti thi im t2 khi Ux = Urc thit b so snh pht xung th 2 tc ng vo trig v kho kho K, thi gian t t1 n t2 tng ng vi tx. T y ta c mi quan h:
71
S lng xung i qua kho K trong mt chu k ca in p rng ca t l vi in p cn o. Sai s ch yu l do my pht in p rng ca gy ra, tc l t v tr khc hng s, tip theo l sai s lng t. Ch : Khi Ux bin thin vi mt tc no th khng th o c v ng cong in p rng ca khng ct Ux. Do vy s bin thin ca in p Ux Phi m bo iu kin sau:
3.6.2. Volmet s chuyn i tn s Nguyn l lm vic ca volmet s chuyn i tn s da trn nguyn tc bin in p thnh tn s ri dng cc my o tn s ch th theo in p. S cu trc ca volmet s chuyn i tn s nh sau
72
in p cn o Ux c a n u vo, qua khu tch phn s c in p U1. U1 c so snh vi in p U2 (in p U2 c n nh cao Khi U1 = U2 thit b so snh pht xung qua khuch i 2 (ti thi im t thng kho K1 v K n b m, ch th s. Khi K1 thng, in p U0 (ngc du vi U1) qua K1 n b vi in p U1 (y l mch phng in ca t C) trong khong thi gian Tk (t t1 n t2) ti t2 in p U0 b hon ton U1
73
Vy tn s fx t l vi in p cn o Ux ch th s ta dng phn to gc thi gian v cc kho, b m v ch th s ging nh mt my o tn s nhng hin th theo in p. C th b to gc thi gian l my pht xung chun T0 to thi gian Tc = kT0 iu khin kho cho cc xung mang tn s fx qua n. S lng xung mang tn s fx qua kho K trong khong thi gian Tc n ch th s c xc nh nh sau:
m bo chnh xc th ngun to in p U0 phi n nh, sai s ca volmet loi ny c hai loi l sai s do chuyn t in p sang tn s khong 0,2% v sai s lng t khong 0,01%. 3.6.3. Volmet s chuyn i trc tip
74
Ta so snh in p cn o Ux vi in p chun Uk ph thuc vo vic gia cng i lng b Uk v quy trnh so snh vi Ux m ngi ta phn ra thnh volmet s chuyn i trc tip kiu b qut v volmet s bin i trc tip kiu tu ng. 3.6.3.1. Volmet s chuyn i trc tip kiu b qut in p b Uk thay i lp li theo chu k, trong mi chu k bin thin ca Uk ta ly s do mt ln tc l ti thi im Ux, Uk ta c kt qu ca php o. in p b Uk c th thay i tuyn tnh hoc thay i theo bc thang. Nu thay i theo bc thang th c bc thang bng nhau v bc thang khng bng nhau. S cu trc gm hai phn: phn chuyn i in p Ux thnh khong thi gian Tx v phn o khong thi gian. Thc cht gm hai phn l phn bin i in p cn o thnh s lng xung N1 v phn tip theo lm nhim v bin i s lng xung N1 thnh m thp phn N10 iu khin cc phn t hin s.
75
Nguyn l lm vic: Khi m my, b pht xng chun bt u lm vic, cc xung f0 n b m 1 v kho K; sau mt tp xung f0 tng ng vi thi im t0 th b m 1 pht xung n thng kho K, trong thi gian K thng cc xung mang f0 qua K n b m 2 v ch th s. ng thi c mi xung f0 n D/A s tng in p ra ca n Uk ln mt mc U (cc mc U bng nhau). Qu trnh tip tc cho n khi Uk Ux (ti thi im tr b so snh tc ng vo b khuch i to tn hiu kho kho K. Qu trnh o kt thc v b phn ch th hin kt qu. Nu tt c cc mc in p U to nn Uk liu bng nhau th s lng xung N1 s t l vi in p cn o Ux tc l Ux Uk = N1U. y l gi tr tc thi ca in p cn o ti thi im t1. Nu mun o Ux ti thi im khc th qu trnh o s lp li t u. i vi volmet ch th b qut vi i lng Uk thay i theo cc bc thang khng bng nhau. Trong cc volmet ny cc mc bc thang U khng nh nhau, c th to cc U theo tng hng m ca con s h m nht nh. Do c th da vo h m nh phn, nh thp phn v thp phn gia cng in p b Uk. V d 3.4: Qu trnh gia cng in p b Uk theo h m thp phn.
76
Qu trnh so snh t hng ln nht, vi Ux = 43V. Con s thp phn c hai hng m l hng chc v hng n v. Nguyn l ca qu trnh so snh nh sau: + Nu Uk > Ux th m s ghi l 0. + Nu Uk Ux th m s ghi l mt s tng ng vi hng m ca Uk v khi hiu |Uk - Ux| < U (mc ca hng m) th qu trnh so snh s chuyn sang hng m nh hn). C th y ta bt u so snh Ux vi Uk = 90 ta s c m ra l 0, Uk = 80 ta s c m ra l 0,... cho n khi Uk = 40 tc l:
Lc ny m ra s l 4 ( hng chc nn ghi l 40) tip tc qu trnh so snh s din ra hng n v vi gi tr ln nht ca hng l 9 v mi mc U = 1
y Uk10 l m hng chc, Uk1 l m hng n v. 3.6.3.2. Volmet s chuyn i trc tip kiu tu ng Trong cc volmet ny i lng b Uk thay i lun bm theo s bin thin ca i lng cn o Ux. V vy trong cu trc ca n c b chuyn i A/D, D/A tc ng theo hai chiu thun nghch. c im c bn ca dng c o l kh nng cho kt qu lin tc ti thi im bt k. Volmet s chuyn i trc tip kiu tu ng c hai loi bao gm loi gia cng i lng b Uk thay i theo bc thang bng nhau v loi gia
77
cng i lng b Uk thay i theo bc thang khng bng nhau. a) Volmet s chuyn i trc tip kiu tu ng c Uk thay i theo bc thang bng nhau. Nguyn l c bn
in p Ux c so snh vi in p b Uk bt u t thi im t1 in p Uk tng lin tc, mi mc tng l Uk (l nhng bc thang bng nhau) cho n thi im t2 khi Ux Uk. Xut hin bt phng trnh Ux - Uk < Uk s kt thc qu trnh o v cho ra kt qu ch th s. Thi gian gia cng c xc nh bi s mc lng t ln nht (Ndm) v thi gian t ca mt mc lng t. t0 = Ndmt Da vo sai s lng t yu cu xc nh Ndm.
78
Khi bt u lm vic b pht xung chun pht lin tc n ch kho (K). Ti thi im Ux = 0 hoc Ux = Uk th kho (K) kho, cc xung mang tn s f0 khng th n b m thun nghch. Khi Ux > Uk tc l Ux - Uk = U > 0, tn hiu U qua khuch i c lch n thng kho K v iu khin b m lm vic ch cng. M ra ca b m iu khin b chuyn i D/A tng dn Uk cho n khi Ux Uk th kho K s kho, kt thc qu trnh o, b phn ch th s cho kt qu o. Khi Ux < Uk tc l Ux - Uk = U < 0 th khuch i c lch to xung thng kho K, iu khin b m lm vic ch tr. M ra ca b m iu khin chuyn i A/D gim Uk cho n khi Ux Uk th kho K s kho, b phn ch th s cho kt qu o. + Volmet s chuyn i trc tip kiu tu ng vi ng c thun nghch. S khi nh sau:
gc ca ng c). Dng c thng c hai u ra, mt u l m s, mt u khc l tn hiu tng t (sau ng c) c th ghi hoc ch th bng kim trn thang chia . Khu A/D ca dng c l chuyn i khng gian dng mt n hoc thc m ho bin i gc quay thnh m Gray ri t m Gray thnh m nh phn, gii m, ch th s. b) Volmet s chuyn i trc tip kiu tu ng c Uk thay i theo bc thang khng bng nhau. Volmet gm hai loi vi hai php gia cng Uk nh sau: + Gia cng Uk t hng m ln nht Trng thi ban u, tt c cc hng m ( cc) u bng 0 tc l Uk = 0. Trong mi hng bt u t s nh nht ca hng m tng dn Uk cho n khi hiu Ux - Uk < Uk ca hng th chuyn sang hng m nh hn v qu trnh lp li nh trn. Qu trnh o (gia cng) kt thc khi:
hng nh nht, thit b so snh s thng bo iu ny. Nu Ux = const th Uk s tng lin tc hoc gim lin tc, s mc lng t khng ln lm. Nu Ux bin thin, Uk s thay i cho ph hp vi s bin thin ca Ux s iu khin s phc tp hn, s lng nhp thc hin gia cng Uk c xc nh: trong : n l s lng nhp; a1, a2 a3, l s mc ca cc cc to thnh gi tr s ca i lng cn o. Thi gian cc i gia cng theo phng php ny: t0 = k.9.t k l s cc, 9 l ch s trong mt cc. + Gia cng Uk t hng nh nht Trng thi ban u Uk = 0 v bt u t gi tr nh nht ca hng nh nht. V d hng n v: Uk = 0, 1, 2, 3,..., 9. Nu gia cng ht hng nh
80
m hiu Ux - Uk > Uk1 (Uk1 l mc gi tr ca hng nh nht) th tip tc gia cng n hng ln hn khi xut hin Uk > Ux tc l hiu Ux - Uk i du th quay tr v hng m nh nht v gim dn tng mc Uk1 gim Uk cho n khi Uk Ux. Qu trnh o kt thc v kt qu hin ra ch th s. u im ca phng php ny l s iu khin tng i n gin, nhc im l thi gian gia cng di, nht l trng hp dng bn cc m s 9090 phi thc hin 90 nhp. Thi gian gia cng s c bn ch s: t0 = 90.t.
81
K Rp + Ru
Kt lun: Gc quay t l bc nht vi cng sut tiu th trn ti, vy c th dng wattmet in ng o cng sut trong mch mt chiu. 4.1.1.2. o cng sut trong mch xoay chiu Gi s mch xoay chiu c in p u = Umsint v dng ph ti i = Imsin(t - ) = i1 y l gc ti. V c cu khng c mch t nn dng i2 ch chm pha hn so vi in p u mt gc kh nh no . Ta c th vc t nh Hnh 4.2.
vi u l gc lch pha gia in p v dng in trong cun dy ng. Cui cng ta tnh c:
83
Ta xt hai trng hp: - Coi gc u rt nh: u 0 (Xu << Ru) Khi gc quay = K1Scos = K1P Thc t gc u tuy kh nh nhng khc 0 v vy dn n nhng sai s trong qu trnh o lng
Sau khi bin i biu thc v thay: sin u u, sin2u 0, ta c kt qu: Kt lun: Sai s khi dng wattmet in ng ph thuc vo cu trc ca wattmet (u) v tnh cht ca ph ti (tg). Ch : - Gc quay = K1Scos, nu ta i u 1 trong 2 cun dy dng hoc p th gc lch pha
Wattmet s quay theo chiu ngc li, v vy ta ni rng wattmet c cc tnh, cc u dy cng cc tnh thng c nh du (*) ni chng vi nhau. Gc quay ca wattmet t l vi cng sut tc dng trn ph ti song thang chia ca wattmet khng chia theo n v cng sut m chia thnh mt s vch nht nh. Gi tr ca mi vch chia c c trng bi h s ca wattmet Cw:
84
trong Unk, Ink l in p v dng in nh mc ng vi thang o th k no . an l s vch trn chia trn ton thang o. Wattmet in ng c th c nhiu gii hn o (Ti sao?) mi gii hn c mt h s Cw tng ng. Cng sut o c tnh bng tch ca h s Cw trn thang o tng ng vi s vch chia m kim ch th th hin.
4.1.1.3. o cng sut phn khng Ta s dng wattmet in ng cng vi in tr, cun cm. S mc nh sau: Cun dy dng in c mc ni tip vi ph ti. Cun dy in p c mc song song vi mt in tr R1, sau c mc ni tip vi mt cun cm L v in tr R, ta iu chnh tr s R1, L, R sao cho U v I vung gc vi nhau. Khi o gc quay ca wattmet l:
4.1.2. Wattmet s dng nhng phn t phi tuyn 4.1.2.1. Wattmet nhit in a) C s l lun chung Wanmet in ng ch o cng sut trong mch in tn s thp v mt di tn nht nh. Khi cn o cng sut tn s cao hoc c trong mt di tn rng no ngi ta dng wattmet nhit in. Phn t c bn c s dng trong wattmtt nhit din l hai cp nhit in ging
85
nhau A, B c mc nh Hnh 4.4. Gi cng sut sinh ra trn cc in tr nhit r l: pa, pb. R rng sut in ng trn cc cp nhit ngu s t l vi pa, pb Ea = K.pa; vi K l h s t l. Eb= K.pb
Gi thit ngi ta b tr sao cho dng in qua in tr r1 bng tng ca hai ng i1, i2 cn dng in qua ra bng hiu i1, i2 ia = i1+i2, ib =i1 - i2 Khi c th tnh c cng sut nhn c tin cc in tr r nh sau:
o cng sut tiu th trn ti. M ta bit cng sut tiu th trn ti s bng
1 u.idt . T 0
T
V vy ta phi xy dng s sao cho cc dng in ia, ib l tng v hiu ca cc dng i1, i2 Mt khc cc dng i1, i2 li phi t l vi dng in v in p trn ti tc l
S ch ca m s l:
vi C = 4abKr. Tc s ch ca m t l vi cc cng sut tc dng trn ph ti b b) Wattmet nhit in Trn c s l thuyt nu trn, ta xy dng s nguyn l nh hnh v
87
Tng t
Trn s thng chn ra = rb = r. Kt hp vi c s l lun ban u s ch ca m trong s ny s t l vi cng sut tc dng P ln ph ti. 4.1.2.2. Wattmet s dng phn t bnh phng a) C s l lun chung Ta bit trong thit b in c nhng phn t m u ra (dng, p) t l vi bnh phng u vo v nh vy gi t trung bnh u ra cng t l vi bnh phng gi tr trung bnh u vo. Nhng phn t nh vy c th s dng o cng sut tc dng P trong mch. Loi thng dng l dit bn dn. Gi thit i lng u ra A t l bnh phng vi in p vo u A = n.u2.
88
vi C l h s t l, P l cng sut cn o. Vy c th o A ri suy ra cng sut cn o. b) Warttmet s dng phn t bnh phng - it bn dn S c th o cng sut s dng B1, B2 nh sau:
89
T ta c:
90
Trn thc t thng chn ra = rb = r, lc in p trn mV s bng Ch : Wattmet ny s dng trong di tn rt rng, ti hng nghn Hz c sai s t 1 3 % v tiu th mt cng sut rt nh. 4.3.1. o nng tng tc dng bng cng t cm ng mt pha C rt nhiu cch o nng lng, song cng t cm ng mt pha c ng dng rng ri nht trong k thut v mmen quay ln, lm vic tin cy, sai s nm trong phm vi cho php. 4.1.3.1. Cu to Cu to ca cng t mt pha nh Hnh 4.8 gm hai nam chm in A v B.
- Nam chm in A gi l cun dng, thng c cun bng dy c kch thc ln, t vng v cho dng ph ti trc tip chy qua hoc ni vi th cp ca my bin dng in. - Nam chm in B c gi l cun p, thng c cun bng y c kch thc nh, rt nhiu vng, t trc tip ln in p li hoc ni
91
vi th cp ca bin in p o lng. - a nhm c kp cng trn trc quay, ngoi ra cn nam chm vnh cu M, thanh dn t G v h thng c cu m. 4.1.3.2. Nguyn l lm vic Xt khi cun dng c dng in xoay chiu i chy qua s xut hin t thng i xuyn qua a nhm hai ln, khi t in p xoay chiu u ln cun p s to ra dng in iu chm pha hn so vi in p mt gc 90o. Dng iu sinh ra t thng u. T thng u gm hai thnh phn: + up ch khp mch qua mch t cun p gi l t thng ph; + uc xuyn qua a nhm gi l t thng lm vic. i v uc s cm ng trn a nhm nhng dng in xoy. Theo nguyn l ca c cu ch th cm ng, a nhm s chu tc dng ca mmen quay c xc nh:
vi l gc lch pha gia hai t thng i v uc Ta coi mch t cha bo ho, nn t thng i t l vi I: i = c1.I vi c1 = const. Ta coi tn s l khng i nn uc t l vi U: uc = c2.U vi c2 = const. vy mmen quay c tnh: Mq = Kfc1c2UIsin = K1UIsin vi K1 = Kfc=1c2 Ta xt hai trng hp: * Trng hp l tng Coi cc t thng trng pha vi dng in kch thch tng ng, ta c th vc t nh Hnh 4.9.
92
T th vc t ta thy:
* Trng hp thc t Cc t thng ny u chm pha hn so vi dng in kch thch tng ng mt gc no (tuy kh nh). Ta c th vc t nh Hnh 4.10
Ta xt gc:
93
Do vy ta phi iu chnh gc ai sao cho tho mn iu kin trn. Khi c mmen quay a nhm s gia tc ti tc rt ln nu khng c g cn li, v vy ngi ta t nam chm vnh cu M to ra mmen hm. Khi a nhm quay ct ngang t trng ca nam chm vnh cu, trn a nhm xut hin nhng dng in xoy, nhng dng in ny li tc dng vi chnh t trng ca nam chm vnh cu to ra mmen hm:
V tri ca phng trnh t l vi nng lng m ph ti tiu th qua cng t trong khong thi gian t t1 n t2 cn v phi t l vi lng gc quay ca a nhm cng trong khong thi gian . Ta c:
94
(N: s vng quay ca a nhm) Vy W' = CmN vi Cm l h s nh mc ca cng t. Kt lun: Nh vy ta chng minh c rng s vng quay ca a nhm t l bc nht vi nng lng in m ph ti tiu th qua cng t. 4.1.3.3. C cu m v cc thng s c bn ca cng t - C cu m: Gm h thng bnh vt, trc vt, cc con ln v cc bnh rng ch th s. - Thng s c bn ca cng t: + H s truyn ti ca cng t (4-24)
l lng in nng truyn ti qua cng t khi a nhm quay ht mt vng. + H s nh mc ca cng t
l s vng quay ca a nhm khi truyn ti qua cng t 1 kWh in. 4.1.3.4. Sai s v cch khc phc Do tn ti ca ma st, do nh hng ca t thng ph, do sai lch hng s ca cng t (mmen cn ln hoc nh) do cng t sai s t nhiu. Trc khi s dng bt buc phi hiu chnh li tc l tin cch khc phc sai s. a) B ma st - Khi ph ti nh, mmen ma st s ng k so vi mmen quay. V vy ngi ta phi ch to b phn b ma st trn c s nguyn l chung l phn chia t thng cun p thnh cc t thng ph bng cc vt
95
chia t thng hoc vng ngn mch khng i xng (cha th hin trn hnh v). - Khi iu chnh v tr vng ngn mch khng i xng hoc vt chia t thng ta s b c ma st (tuy nhin nu iu chnh qu sang tri hoc sang phi th cng t s t quay thun hoc quay ngc khi khng c ti). b) Chng hin tng t quay ca cng t Khc phc hin tng t quay khi mmen b ln hn mmen ma st ngi ta ch to b phn chng t quay bng cch trn mch t ca cun p v trn trc quay ngi ta gn hai l thp non T1 v T2. Khi a nhm quay ti thi im hai l thp i din nhau th chng s tc ng tng h v to ra mmen hm (tuy nhin ch vi mmen kh nh). c) iu chnh gc lch pha 1 gia 1 v I Ta c: Mong mun rng
coi nh khng i i vi mi loi cng t sau khi ch to. V vy ta phi iu chnh gc ai bng cch trn mch t ca cun dng ngi ta cun vi vng dy ni qua mt in tr R c th iu chnh c. Khi iu chnh gi tr R s lm thay i tn hao t trong mch t cun dng, tc l ai thay i. d) Kim tra hng s ca cng t Ta iu chnh sao cho cos = 1, cho dng in I = In, U = Un lc ta c P = UnIn; o thi gian quay ca cng t bng ng h bm giy, m s vng quay N ca cng t quay trong khong thi gian t. Ta tnh c hng s ca cng t nh sau:
96
Ta so snh Cp vi gi tr nh mc ghi trn cng t, nu khc nhau ta phi iu chnh v tr ca nam chm vnh cu tng hay gim mmen cn cho n khi Cp bng gi t nh mc ca cng t. Thc t hin nay, vic hiu chnh cng t thng da vo cng t mu. 4.2. o cng sut v nng lng trong mch ba pha 4.2.1. o cng sut tc dng trong mch ba pha i xng i vi mch ba pha i xng ta c cng sut tng ca c mch l: - Theo i lng pha: PA, PB, PC l cng sut tng pha A, B, C. - Theo i lng dy:
Ud, Id l in p v dng in dy. 4.2.1.1. Mch ba pha bn dy - Phng php mt wattmet Theo (4-28) ta ch cn o cng sut mt pha bng mt wattmet ri ly ch s ca wattmet nhn 3 ta s c cng sut ca c ba pha: Gi s wattmet mc vo pha A nh sau:
S ch ca wattmet l:
97
Do vy cng sut ca ba pha l: Tng t c th mc wattmet vo pha B hoc pha C. 4.2.1.2. Mch ba pha ba dy - Phng php dng kho chuyn i S mc wattmet nh sau:
Cun dng c dng in khi kho K v tr 1 cun p c in p UAC; khi kho K v tr 2 cun p c in p UAB. Vy khi ng kho K v pha 1, s ch ca wattmet l:
98
Theo th vc t ta c:
Tng t ta cng c th mc wattmet pha B hoc C o cng sut theo cch trn. 4.2.2. o cng sut tc dng trong mch ba pha khng i xng 4.2.2.1. Mch ba pha bn dy - phng php ba wattmet Vi mch ba pha khng i xng, ta c
Do vy ta dng ba wattmet mt pha hoc mt wattmet ba pha ba phn t o cng sut cc pha A, B, C. Sau cng i s cc s ch ca ba wattmet (hoc ba phn t) ta c cng sut ca mch ba pha.
Ta c:
99
Trong thc t ngi ta ch to wattmet ba pha ba phn t. N gm ba cp cun dy tnh tng ng c ba phn ng gn trn cng mt trc quay. Mmen lm quay phn ng l tng mmen ca ba phn t
4.2.2.2. Mch ba pha ba dy Phng php dng hai wattmet Xt cng sut tc thi trong mch ba pha l: i vi mch ba pha ba dy, v khng c dy trung tnh nn dng in trung tnh bng khng ngha l:
Vy cng sut tc dng ca ba pha l: Nh vy ta c th dng hai wattmet mt pha c s nh Hnh 4.14 o cng sut trong mch ba pha. Thc t cng da trn nguyn tc ny ngi ta ch to wattmet ba pha hai phn t. Cch mc nh sau:
- i vi mch ba pha bn dy c th dng cng t ba pha ba phn t hoc ba cng t mt pha. S mc ging nh mc wattmet o cng sut tc dng. - i vi mch ba pha ba dy c th dng cng t ba pha hai phn t hoc hai cng t mt pha. S mc ging nh mc wattmet o cng sut tc dng. - Vi mch h p cng sut ln ta kt hp gia bin dng in v cng t ba pha o nng lng tc dng. V d 4.1: S kt hp gia BI v cng t o nng lng tc dng pha h th.
- Vi mch cao p, ta kt hp gia BU, BI v cng t ba pha o nng lng tc dng 4.2.4. o nng lng phn khng trong mch ba pha 4.2.4.1. Dng cng t phn khng ba pha ba phn t S mc cng t nh sau:
101
im o m thng l u ngun nn ta coi mch ba pha c ngun i xng, ph ti mang tnh cht cm. Ta c mmen quay tng ca cng t l:
Ta thy mmen quay t l vi cng sut phn khng trong mch ba pha cho nn s ch ca cng t s t l vi nng lng phn khng tiu th trong mch ba pha. 4.2.4.2. Dng cng t phn khng ba pha hai phn t c cun dy ni tip ph S mc nh Hnh 4.17. im o m l u ngun nn ta coi mch ba pha c ngun i xng, ph ti mang tnh cht cm. Xt tng phn t, ta tnh c mo men quay nh sau:
102
Mmen quay t l vi cng sut phn khng trong mch ba pha vy s ch ca cng t t l vi nng lng phn khng trong mch ba pha. 4.2.4.3. Dng cng t phn khng ba pha hai phn t c R0 to gc lch pha 60o
103
Trong s cng t ny, cc cun p c mc ni tip vi in tr mu R0. in tr ny c tnh ton sao cho dng in trong cun p ch chm pha so vi in p tng ng mt gc 60o. Ta c th vc t nh hnh v Ta c m men quay ca cc phn t l:
Hn na ta c:
Thay vo ta c:
Tng t
Vy: M men quay tng t l vi cng sut phn khng trong mch ba pha nn s ny thng c dng o nng lng phn khng trong mch ba pha. Nu vi mch ba pha khng i xng th c sai s nht nh. 4.2.5. V d s o m cao th Thc t c rt nhiu s o m cao th: Tc l s kt hp BU, BI v cng t ba pha o nng lng tc dng v phn khng cho mch ba pha cao th.
+ Cng t tc dng ba pha hai phn t c cun dng cc pha A, B. + Cng t phn khng ba pha ba phn t. + Cc cun dng ca cng t tc dng v phn khng u ni pha th cp ca my bin dng, vy dng nh mc qua cc cun dng l 5A. + Cc cun p ca cng t tc dng v phn khng u ni pha th cp ca bin in p, vy in p nh mc trn cc cun p l 100V
105
Chng 5 O GC PHA V TN S
5.1. o gc pha v h s cng sut cos 5.1.1. Phng php o cos gin tip 5.1.1.1. Phng php V - A - W H s cng sut cos quan h vi dng in v in p trong mch qua cng thc: Do :
Vi Wpk l in nng phn khng ch bi cng t phn khng trong khong thi gian xt; Wtd l in nng tc dng ch bi cng t tc dng trong khong thi gian xt. Dng cng t o nng lng tc dng v phn khng trong mt khong thi gian no (thng l mt thng) ta xc nh c cosTB ca ph ti theo cng thc (5.2). 5.1.2. Phng php o cos trc tip Thng dng cos met in ng v st in ng.
106
5.1.2.1. Cos met in ng mt pha Ngi ta s dng c cu ch th logomet in ng ch to dng c o cos trong mch mt pha. Cun tnh ca cos in ng c mc ni tip vi mch cn o cos (hoc ni vi th cp ca my bin dng), hai cun dy ng c mc ni tip vi R, L v c t ln in p trn ti (hoc ni vi th cp ca bin in p o lng). V c cu khng c mch t nn vic ni cc cun dy ng nh vy s to nn cc dng i1 v i2 l vung pha vi nhau. Ta c s u dy v th vc t nh Hnh 5.1.
vi gc:
Vy
thay i do t s
sn xut ci tin s nh sau (xem Hnh 5.2): Cun dy ng c chia lm hai nhnh 2 v 2. Hai nhnh ny mc ngc cc tnh nhau, mt nhnh ni vi L, mt nhnh ni vi C. Ta thy cc dng i2' v i2" ngc pha nhau, mt khc hai cun dy li mc ngc cc tnh nn s to ra m men ca cun dy ng th hai l tng ca hai m men cng du: M2 = M2" + M2". V vy khi tn s thay i lm XL, XC thay i ngc nhau hay I2' v I2" thay i ngc nhau. Vy M2 = const. Tc l nhnh ny khng ph thuc tn s 5.1.2.2. Cos met in ng ba pha S mc nh Hnh 5.3. Cun tnh c mc ni tip vo pha A, hai cun dy ng c mc vi hai in tr R v c t vo cc in p UAB v UAC.
Gc quay ca c cu l:
108
+ Cun dng c th mc vo cc pha B, C ty . 5.1.3. Phazomet in t 5.1.3.1. C s l thuyt Xt hai in p cng bin , tn s nhng lch pha nhau mt gc :
Vy
Ta xt tr hiu dng ca u:
109
Hai tn hiu in p cn so snh gc pha c a vo hai u ca hai mch khuch i qua hai bin tr Rl v R2. Khi o, ta iu chnh cc v tr con trt trn cc bin tr R1 v R2 sao cho in p u ra ca hai mch khuch i l bng nhau, v c kim tra bng cc volmet V1 V2. Sau khi kim tra UV1 = UV2 = U, ta o U bng volmet V ri suy ra gc theo (5.5). trnh phi so snh hai in p u1 v u2 ngi ta thng bin chng thnh nhng xung vung sau a vo b cng i s in p hay dng in nh Hnh 5.5. Gin thi gian nh Hnh 5.6.
Tu theo gc lch pha gia hai tn hiu, in p hay dng in ra t mch cng thay i. in p ny c o bng dng c o chnh lu
110
Da trn nguyn tc ny nhiu hng trn th gii ch to dng c o gc lch pha trong khong t (0 180o) vi sai lch nh hn 1%. 5.1.4. Phazomet ch th s Da trn nguyn tc bin i gc lch pha thnh m, c ngha l gc lch pha cn o gia hai tn hiu c bin thnh khong thi gian, sau lp y khong thi gian bng cc xung vi tn s bit trc. Cu trc bao gm: b bin i gc pha thnh khong thi gian, b to xung TX1, TX2, TX3, b m, ch th s, my pht xung chun, kho K 1, K 2 S cu trc nh sau:
111
112
Cc tn hiu u1, u2 c dng hnh sin cng bin , tn s c a vo b to xung TX1, TX2. Cc xung xut hin khi tn hiu i qua mc "0", cc xung ny s c a n cc u vo ca trig to ra u ra mt xung m di ca n t l vi gc lch pha cn o x.Kho K c m trong khong thi gian tx. T my pht xung chun f0 c tn s n nh (hay T0 = 1/f0) c a qua K1 khi K1 m trong khong thi gian tx. Mt khc b to xung TX3 pht ra xung c di c nh l Tn v kho K2 c m trong khong thi gian . Vy cc xung t cc khong thi gian Tn s i qua K2 vo b m v ch th s. S xung m c l:
113
vi Tn =KT0. Vy s xung N t l vi gc lch pha x Nhc im : - Nu tn s nh, v Tx cha trong khong Tn nh, do vy ta phi m rng Tn. - Nu tn s ln, dn n sai s lng t ho trong khong Tx tng ln, dn n sai s tng. Thng thng lm vic trong khong mt vi Hz n vi MHz, c sai s = 0,1 0,2%. 5.2. o tn s 5.2.1. Phng php gin tip Dng volmet, ampemet, wattmet kt hp vi in cm mu, ta c th xc nh c tn s:
Bit L0, cn c vo s ch ca cc ng h o, ta xc nh c tn s.
114
Nguyn l hot ng: Tn s met cng hng gm mt nam chm in, to ra bi cun dy in qun trn li st t hnh ch U, mt ming thp nm trong t trng ca nam chm in, gn cht vo thanh l cc l thp rung c tn s dao ng ring khc nhau. Tn s dao ng ring ca hai l thp k nhau hn km nhau l 0,25 hoc 0,5Hz. in p ca tn hiu cn o tn s s c a vo cun dy ca nam chm in s to ra s dao ng ca tt c cc l thp. Tuy nhin l thp no c tn s dao ng ring bng tn s f th s dao ng cc i do cng hng ring, cn cc thanh khc khng cng hng th khng dao ng cc i. Nh vy chng ta s c kt qu ti tr s tng ng vi thanh rung cc i.
115
5.2.3. Tn s met in t 5.2.3.1. Nguyn tc chung Tn s met loi ny da trn nguyn tc chung l s dng phng php m xung n gin bng cch phng np mt t in C t mt ngun in p khng i U0 no . Tn hiu cn o c tn s fx c a vo khng ch mt kho in t K, kho ny c thit k sao cho trong mt chu k ca in p uk, kho K ng t 1 sang 2 mt ln. Xt khi kho K v tr 1, in tch np vo t tnh nh sau: q = C.U0 in tch np vo t trong thi gian mt giy l: Q = q.fx = C.U0.fx. in tch ny chy qua ch th khi kho K v tr 2 to ra dng in trung bnh (K1 = const) ITB c ch bng c cu t in G. Thang chia c khc trc tip theo n v tn s v ta c th c ngay tn s trn ch th G. Mun m rng gii hn o, ta thay i gi tr ca t C. 5.2.3.2. Tn s met in t Tn s met in t c thit k nh Hnh 5.12. Kho i ni K thc hin bng mt n bn dn T. in p ux cn o tn s c a vo cc gc ca T. na chu k m ca in p Ux (so vi cc gc ca T), n T kho, t C c np t ngun U0 qua D1, qua ch th g cho ti khi Uc = U0. na chu k dng ca in p Ux n T m, t C phng qua n, qua D2 cho ti khi UC = UB.
116
in tch m t in np trong mt ln ng m ca T l: Lng in tch phng np trong thi gian mt giy chnh l dng in i qua ch th
Vy dng in trung bnh chy qua ch th t l bc nht vi fx. Ta c th khc vch thang chia theo n v tn s.
5.2.4. Tn s k ch th s Nguyn l: m s xung N tng ng vi s chu k ca tn s cn o fx trong khong thi gian gi l thi gian o T0. Trong khong T0 ta m c N xung t l vi tn s o fx. S khi ca mt tn s k ch th s nh sau: Mch to xung c nhim v bin tn hiu hnh sin hoc tn hiu xung c chu k thnh mt dy xung c bin khng i (khng ph thuc vo bin ca tn hiu vo) nhng tn s bng tn s ca tn hiu vo. My pht xung chun f0 = 1MHz. B chia tn s vi cc nc c h s chia l 10n. Tn s chun f0 = 1MHz c chia n 0,01 Hz. Ngha l u ra ca mch iu khin theo 10n (n = l,2,,8) ta c th nhn c khong thi gian T0 = 10-6, 10-5, 10-4, 10-3, 10-2, 10-1, 1, 10, 100s.
117
Khong thi gian ny s iu khin m kho K (kho c hai u vo). Tn hiu fx theo u vo th hai s i vo b m ra c cu ch th. S xung m my m m c s l:
Nu thi gian o c gi tr l 1s th s xung N (tc l s cc chu k) s chnh l tn s cn o fx ngha l: fx = N. Mch iu khin ph trch vic iu khin qu trnh o: Bo m thi gian biu th kt qu o c t 0,3 5s trn ch th s, xo kt qu o
118
a v trng thi 0 ban u trc mi ln o; iu khin ch lm vic; t ng, bng tay, hay khi ng bn ngoi; chn di o tn s (cho ra xung m kho K) v cho ra xung iu khin my v s. Sai s ca php o tn s:
vi
fx l tn s cn o (Hz) Ta thy rng sai s ca php o tn s t l nghch vi ln ca tn s o. 5.3. ng dng my hin sng in t trong o lng 5.3.1. M u My hin sng in t hay cn gi l dao ng k in t (electronic oscilloscope) l mt dng c hin th dng sng rt thng ng. N ch yu c s dng v dng ca tn hiu in thay i theo thi gian. Bng cch s dng my hin sng ta xc nh c: + Gi tr in p v thi gian tng ng ca tn hiu; + Tn s dao ng ca tn hiu; + Gc lch pha gia hai tn hiu; + Dng sng ti mi im khc nhau trn mch in t; + Thnh phn ca tn hiu gm thnh phn mt chiu v xoay chiu nh th no; + Trong tn hiu c bao nhiu thnh phn nhiu v nhiu c thay i theo thi gian hay khng.
119
Mt my hin sng ging nh mt my thu hnh nh nhng c mn hnh c k v c nhiu phn iu khin hn TV. Di y l panel ca mt my hin sng thng dng vi phn hin th sng; phn iu khin theo trc X, trc Y, ng b v ch mn hnh; phn kt ni u o...
Mn hnh ca my hin sng c chia , 10 theo chiu ngang v 8 theo chiu ng. ch hin th thng thng, my hin sng hin dng sng bin i theo thi gian: trc ng Y l trc in p, trc ngang X l trc thi gian. chi hay sng ca mn hnh i khi cn gi l trc Z. My hin sng c th c dng rt nhiu lnh vc khc nhau ch khng n thun ch trong lnh vc in t. Vi mt b chuyn i hp l ta c th o c thng s ca hu ht tt c cc hin tng vt l. B
120
chuyn i y c nhim v to ra tn hiu in tng ng vi i lng cn o, v d nh cc b cm bin m thanh, nh sng, cng, rung, p sut hay nhit Cc thit b in t thng c chia thnh hai nhm c bn l thit b tng t v thit b s, my hin sng cng vy. My hin sng tng t (Analog oscilloscope) s chuyn trc tip tn hiu in cn o thnh dng electron bn ln mn hnh. in p lm lch chm electron mt cch t l v to ra tc thi dng sng tng ng trn mn hnh. Trong khi , my hin sng s (Digital osciloscope) s ly mu dng sng, a qua b chuyn i tng t/s (ADC). Sau n s dng cc thng tin di dng s ti to li dng sng trn mn hnh.
Tu vo ng dng m ngi ta s dng my hin sng loi no cho ph hp. Thng thng, nu cn hin th dng tn hiu di dng thi gian thc (khi chng xy ra) th s dng my hin sng tng t. Khi cn lu gi thng tin cng nh hnh nh c th x l sau hay in ra dng sng th ngi ta s dng my hin sng s c kh nng kt ni vi my tnh v cc b vi x l.
121
Phn tip theo ca ti liu chng ta s ni ti my hin sng tng t, loi dng ph bin trong k thut o lng in t. 5.3.2. S khi ca mt my hin sng thng dng
Tn hiu vo c a qua b chuyn mch AC/DC (kho K ng khi cn xc nh thnh phn DC ca tn hiu cn khi ch quan tm n thnh phn AC th m K). Tn hiu ny s qua b phn p (hay cn gi l b suy gim u vo) c iu khin bi chuyn mch nm xoay VOLTS/DIV, ngha l xoay nm ny cho php ta iu chnh t l ca sng theo chiu ng. Chuyn mch Y-POS xc nh v tr theo chiu ng ca sng, ngha l c th di chuyn sng theo chiu ln hoc xung tu bng cch xoay nm vn ny. Sau khi qua phn p, tn hiu vo s c b khuch i Y khuch i lm lch a ti iu khin cp lm lch ng. Tn hiu ca b K Y cng c a ti trigo (khi ng b), trng hp ny gi l ng b trong, kch thch mch to sng rng ca (cn gi l mch pht qut) v a ti iu khin cp lm lch ngang ( tng hiu qu iu khin, mt s mch cn s dng thm cc b khuch i X sau khi to in p rng ca). i khi ngi ta cng cho mch lm vic ch ng b ngoi bng cch ct ng tn hiu t K Y, thay vo l cho tn hiu ngoi kch thch khi to sng rng ca.
122
i vo khi to sng rng ca cn c hai tn hiu iu khin t nm vn TIME/DIV v X-POS. TIME/DIV (c nhiu my k hiu l SEC/DIV) cho php thay i tc qut theo chiu ngang, khi dng sng s dng trn mn hnh vi n chu k nu tn s ca sng ln gp n ln tn s qut). X-POS l nm iu chnh vic di chuyn sng theo chiu ngang cho tin quan st ng phng tia in t CRT c m t phn trc. Sau y ta s xem xt phn iu khin, vn hnh v cc ng dng thng dng nht ca mt my hin sng. 5.3.3. Thit lp ch hot ng v cch iu khin mt my hin sng 5.3.3.1. Thit lp ch hot ng cho my hin sng Sau khi ni t cho my hin sng ta s iu chnh cc nm vn hay cng tc thit lp ch hot ng cho my. Panel trc ca my hin sng gm ba phn chnh l VERTIAL (phn iu khin ng), HORIZONTAL (phn iu khin ngang) v TRIGGER (phn iu khin ng b). Mt s phn cn li (FOCUS - nt, INTENSITY - sng...) c th khc nhau tu thuc vo hng sn xut, loi my, v model. Ni cc u o vo ng v tr (thng c k hiu CH1, CH2 vi kiu u ni BNC (xem hnh bn). Cc my hin sng thng thng s c hai que o ng vi hai knh v mn hnh s hin dng sng tng ng vi mi knh. Mt s my hin sng c ch AUTOSET hoc PRESET thit lp li ton b phn iu khin, nu khng ta phi tin hnh bng tay trc khi s dng my. Cc bc chun ho nh sau: 1. + a tt c cc nt bm v v tr OUT + a tt c cc thanh trt v v tr UP + a tt c cc nm xoay v v tr CENTRED
123
+ a nt gia ca VOLTS/DIV, TIME/DIV, HOLD OFF v v tr CAL (cn chnh) 2. Vn VOLTS/DIV v TIME/DIV v v tr 1V/DIV v 2s/DIV.
3. Bt ngun. 4. Xoay Y-POS iu chnh im sng theo chiu ng (im sng s chy ngang qua mn hnh vi tc chm). Nu vn TIME/DIV ngc chiu kim ng h (theo chiu gim) th im sng s di chuyn nhanh hn v khi v tr c s trn mn hnh s l mt vch sng thay cho im sng. 5. iu chnh INTENS thay i chi v FOCUS thay i nt ca vch sng trn mn hnh. 6. a tn hiu chun kim tra chnh xc ca my. a u o ti v tr ly chun (hoc l t my pht chun hoc ngay trn my hin sng v tr CAL 1Vpp, lkHz). Vi gi tr chun nh trn nu VOLTS/DIV v tr 1V/DIV v TIME/DIV v tr 1ms/DIV th trn mn hnh s xut hin mt sng vung c bin nh mt trn mn hnh v rng xung cng l mt trn mn hnh (xoay Y-POS v XPOS m mt cch chnh xc). Sau khi ly li cc gi tr chun trn, tu thuc ch lm vic m ta s dng cc nt iu khin tng ng nh s ni phn tip theo. 5.3.3.2. Cc phn iu khin chnh a) iu khin mn hnh
124
Phn ny bao gm: + iu chnh sng - INTENSITY - ca dng sng. Thng thng khi tng tn s qut cn tng thm sng tin quan st hn. Thc cht y l iu chnh in p li. + iu chnh nt - FOCUS - ca dng sng. Thc cht l iu chnh in p cc anot A1, A2 v A3. + iu chnh lch ca trc ngang - TRACE - (khi v tr ca my nhng im khc nhau th tc dng ca t trng tri t cng khc nhau nn i khi phi iu chnh c v tr cn bng). b) iu khin theo trc ng Phn ny s iu khin v tr v t l ca dng sng theo chiu ng. Khi tn hiu a vo cng ln th VOLTS/DIV cng phi v tr ln v ngc li.
Ngoi ra cn mt s phn nh: INVERT: o dng sng; DC/AC/GD: hin th phn mt chiu/xoay chiu/t ca dng sng; CH I/II: chn knh 1 hoc knh 2; DUAL: chn c hai knh; ADD: cng tn hiu ca c hai knh.
125
Khi bm nt INVERT dng sng ca tn hiu s b o ngc li (o pha 180o). Khi gt cng tc v v tr GD trn mn hnh s xut hin mt ng ngang, dch chuyn v tr ca ng ny xc nh v tr t ca tn hiu.
Gt cng tc v v tr DC ngha l trong tn hiu bao gm c thnh phn mt chiu v xoay chiu, gt v v tr AC l hin dng sng tch thnh phn mt chiu. Xem hnh di y: (bn tri l ch DC v bn phi ch AC).
Khi n nt DUAL chn c hai knh th trn mn hnh s xut hin hai th ca hai dng sng ng vi 2 u o. ADD cng cc sng vi nhau. Ni chung v tr ca ba nt CH I/II, DUAI v ADD s cho cc ch hin th khc nhau tu thuc vo tng loi my. c) iu khin theo trc ngang Phn ny iu khin v tr v t l ca dng sng theo chiu ngang. Khi tn hiu a vo c tn s cng cao th TIME/DIV phi cng nh v ngc li. Ngoi ra cn mt s phn sau: X-Y: ch ny knh th 2 s
126
lm trc X thay cho thi gian nh ch thng. Ch : khi my hot ng ch nhiu knh th cng ch c mt phn iu khin theo trc ngang nn tn s qut khi s l tn s qut chung cho c hai dng sng. 5.3.4. ng dng ca my hin sng trong k thut o lng My hin sng hin nay c gi l my hin sng vn nng v khng n thun l hin th dng sng m n cn thc hin c nhiu k thut khc nh thc hin hm ton hc, thu thp v x l s liu v thm ch cn phn tch c ph tn hiu... Trong phn ny chng ta ch ni ti nhng ng dng c bn nht ca mt my hin sng. 5.3.4.1. Quan st tn hiu quan st c tn hiu ch cn thit lp my ch ng b trong v iu chnh tn s qut v trigo dng sng ng yn trn mn hnh. Khi ny c th xc nh c s bin thin ca tn hiu theo thi gian nh th no. Cc my hin sng hin i c th cho php cng mt lc hai, bn hoc tm tn hiu dng bt k cng mt lc v tn s quan st c th ln ti 400MHZ.
5.3.4.2. o in p Vic tnh gi tr in p ca tn hiu c thc hin bng cch m s trn mn hnh v nhn vi gi tr VOLTS/DIV. V d: VOLTS/DIV ch 1V th tn hiu cho hnh trn c: Vp = 2,7 x 1V = 2,8V Vpp = 5,4 x 1V = 5,4V Vrms = 0,707Vp = l,98V.
127
Ngoi ra, vi tn hiu xung ngi ta cn s dng my hin sng xc nh thi gian tng sn xung (rise time), gim sn xung (fall time) v rng xung (pulse width) vi cch tnh nh hnh bn. 5.3.4.3. o tn s v khong thi gian Khong thi gian gia hai im ca tn hiu cng c tnh bng cch m s theo chiu ngang gia hai im v nhn vi gi tr ca TIME/DIV. Vic xc nh tn s ca tn hiu c thc hin bng cch tnh chu k theo cch nh trn. Sau nghch o gi tr ca chu k ta tnh c tn s.
V d: hnh di s/div l 1ms. Chu k ca tn hiu di 16 , do vy chu k l 16ms => f = 1/16ms = 62,5Hz.
5.3.4.4. o tn s v lch pha bng phng php so snh Ngoi cch o tn s thng qua vic o chu k nh trn, c th o tn s bng my hin sng nh sau: so snh tn s ca tn hiu cn o fx
128
vi tn s chun f0. Tn hiu cn o a vo cc Y, tn hiu tn s chun a vo cc X. Ch lm vic ny ca my hin sng gi l ch XY mode v cc sng u c dng hnh sin. Khi trn mn hnh s hin ra mt ng cong phc tp gi l ng cong Lissajou. iu chnh tn s chun ti khi tn s cn o l bi hoc c nguyn ca tn s chun th trn mn hnh s c mt ng Lissajou ng yn. Hnh dng ca ng Lissajou rt khc nhau tu thuc vo t s tn s gia hai tn hiu v lch pha gia chng (xem hnh di).
Ta c:
vi n l s mi theo chiu ngang v m l s mi theo chiu dc (hoc c th ly s im ct ln nht theo mi trc hoc s im tip tuyn vi hnh Lissajou ca mi trc). Phng php hnh Lissajou cho php o tn s trong khong t 10Hz ti tn s gii hn ca my. Nu mun o lch pha ta cho hai tn s ca hai tn hiu bng nhau, khi ng Lissajou c dng elip. iu chnh Y-POS v X-POS sao cho tm ca elip trng vi tm mn hnh (gc to ). Khi gc lch pha c tnh bng:
129
vi A, B l ng knh trc di v ng knh trc ngn ca elip. Nhc im ca phng php ny l khng xc nh c du ca gc pha v sai s ca php o kh ln (5 - 10%).
130
Nhn xt: Nu RA cng nh th p cng nh cho nn phng php ny dng o in tr ln. - Xt Hnh 6.1b
cun dy th cp MBA 100KVA 10/0,4KV, bit theo l lch:[R2A ] = [R2B] = [R2C] = [RX] = 120(m). Cho: RA = 0,1,l; Rv = 100k Bi lm Theo s Hnh 6.1a
Kt lun: Dng Hnh 6.1a o cc in tr ln; Dng Hnh 6.1b o cc in tr nh. 6.1.2.2. Dng ngun xoay chiu
Yu cu : + Ngun in p th nghim phi tht hnh sin; + Cc ng h V, A, W phi m bo iu kin v sai s ph v sai s gin tip. in tr Rx c xc nh nh sau:
vi Pw v IA ln lt l s ch ca wattmet v ampemet.
133
Gi s c s mch nh trn, khi c th xc nh in tr Rx theo cng thc tng ng vi hai s nh sau: S a : in tr o v in tr mu R0 mc ni tip in p ri trn in tr mu l U0, in p ri trn in tr o l Ux. Khi nu dng qua cc in tr khng i ta c:
134
6.1.3. o in tr bng phng php trc tip Thng dng ommet t in, c hai loi nh sau: 6.1.3.1. C cu mt khung dy ch s ph thuc in p Loi ny thng c hai s mc: - Mc ni tip o R ln; - Mc song song o R nh.
vi Rx l in tr cn o, R0 l in tr trong ca c cu. Vy = f(Rx) nu U.CI = const; + S mc song song nh Hnh 6.5. Khi o ta ng kho K. Ta c gc quay
135
Ch : Thc t th UCI c th b thay i. V vy ta phi iu chnh CI hoc Rp trc khi o. T cc biu thc trn ta thy mun iu chnh v tr '0' ca kim ta phi ng kho K trong s ni tip v m kho K trong trng hp s song song. Sau ta iu chnh Shunt t v Rp sao cho kin ch '0'. 6.1.3.2. C cu hai khung dy ch s khng ph thuc in p C cu ch th l logomet t in, ngun in p mt chiu c gi tr l 500V; 1000V; 1500V; 2500V; 6000V c pht ra t my pht quay tay hoc ngun nhn in p.
Khi o, ta c:
vi Rl v R2 l in tr hai cun dy ng; R0 l in tr mu lp sn trong thit b; Rx l in tr cn o. i vi c t in c hai khung dy ng th gc quay l: vi R0; Rl ; R2 = const v
Cu n v d nh cu P333 ca Nga theo s hai dy, cu QJ ca Trung Quc... thng dng o nhng in tr ln hn hoc bng 1 (Nhng trng hp in tr nh hn cng c th o c nhng s tng sai s). S nguyn l ca cu n nh Hnh 6.7, trong : Rl l in tr cc c th thay i t 0 n 9999, bc 1. R2, R3 l cc in tr c nh. Cc in tr Rl, R2, R3 l cc in tr mu lm bng hp kim ca mangan c chnh xc cao, Rx l in tr cn o. Ch th G l c cu t in c nhy cao, ngng nhy rt nh. Khi o ta iu chnh cho cu cn bng, lc ta c quan h sau:
Vy:
Cn c vo v tr ca con trt trn R4 ta xc nh c Rx. Nhn xt: Cu n c mt nhc im l khng loi tr c in tr dy ni nhng c u im l d cn bng. 6.1.4.2. o in tr nh bng cu kp Cu kp v d nh cu P333 ca Nga theo s bn dy thng dng o cc in tr ln hn hoc bng 5m. Cc in tr nh hn cng c th o c nhng s tng sai s.
137
S cu kp nh Hnh 6.8. Khi o ta iu chnh cho cu cu cn bng, tc kim in k ch 0, dng qua ch th bng 0, ta c: + Dng qua Rl, R2 l dng I1, dng qua R3, R4 l dng I2.
+ Theo vng 1 ta c:
+ Theo vng 2 ta c:
Vy:
Vi iu kin:
138
Th
Nh vy nu trong qu trnh o lun gi c t s R1/R2 = R3/R4 th ta s tnh c Rx thng qua t s trn. Ch : - Cc in tr Rl, R2, R3, R4, R0 l cc in tr mu lm bng hp kim ca mangan c chnh xc cao; R0 l in tr cc c th thay i t 0 9999,9 bc 0,1; Rx l in tr cn o. - Cc in tr Rl, R2, R3, R4 c gi tr 10. T s Rl/R2 c th thay i v thng bng: 10-4, 10-3, 10-2, 10-1, 1, 10. Cn t t s R1/R2 sao cho ph hp nht vi Rx cn o. - Cu kp c mt u im ni bt l c th loi tr c in tr dy ni, nhng c nhc im l kh cn bng nu Rx l cc cun dy my in. 6.1.5. o in tr cch in ca li v thit b in 6.1.5.1. Nhn xt v in tr cch in in tr cch in l cc gi tr in tr ln (vo khong vi M tr ln v d nh in tr cch in ca vt liu cch in), do vy phng php o in tr cch in l cc phng php o c th in tr ln. in tr cch in cng ln tng ng vi cp in p lm vic ca thit b in cng ln. Khi o in tr c tr s ln thng thng s c hai thnh phn in tr: + in tr khi Rv (Volume Resistance), y l thnh phn in tr cn o. + in tr r b mt Rs (Surface Leakage Resistance). Hai thnh phn in tr ny xem nh song song vi nhau, nh vy hai in tr ny c th so snh c th s nh hng ng k n in tr khi cn o. 6.1.5.2. Phng php o in tr cch in dng volmet v
139
microampemet
Gi s cn o in tr cch in gia lp v bc dy dn v dy dn ca dy dn kim loi ng trc c v bc bn ngoi. Dng in i qua microampemet bao gm hai dng in l dng IV v dng Is. Dng in IV l dng in i qua lp cch in, cn dng Is l dng r i qua b mt ca dy dn v lp cch in. Do vy in tr xc nh c thng qua volmet v ampemet Rd l in tr ca khi ca lp cch in v in tr r b mt mc song song:
Nh vy do nh hng ca dng Is cho nn in tr o c bao gi cng nh hn in tr khi cn o. Nh vy kt qu o chnh xc ngi ta cn phi loi b dng in Is qua microampemet th khi in tr o c s chnh l in tr khi cn o. S o loi b dng in d nh sau:
140
trnh nh hng ca Rs bng cch loi b dng in Is qua microampemet, ngi ta dng dy dn in (khng c v bc cch in) qun quanh lp v cch in v ni trc microampemet. Nh vy dng in Is i qua Rs lc trc s i qua dy dn ny o nh hng ca Rs vo Rv b loi b. Vng dy ny gi l dy bo v. Ch : Tuy nhin khng phi trng hp no khi o in tr cch in chng ta cng s dng vng dy bo v, khi o in tr cch in no chng ta phi xc nh xem in tr cch in c b nh hng bi in tr b mt hay khng, nu c mi s dng vng dy bo v. 6.1.5.3. Phng php o in tr cch in dng megommet chuyn dng Megommet l thit b chuyn dng o in tr cch in, c cu to bi c cu ch th logomet t in. S megommet nh sau:
141
Trong megommet ngun c to ra t my pht quay tay (i vi cc megommet loi c) hoc t mch in t dng pin (i vi cc megommet mi sau ny). Dng in I1 qua cun dy kim sot:
trong : R1, R2 l cc bin tr mu; r1, r2 ln lt l in tr ca cc cun dy kim sot v cun dy lch; E l ngun. Theo nguyn l ca c cu ch th logomet t in ta c gc quay ca megommet l:
Khi Rx s 0) Khi Rx s )
142
0 gc quay t cc i, kim ch th lch v pha phi (tr gc quay t cc tiu, kim ch th lch v pha tri (tr
Thay i thang o bng cch thay i tr s R2. Trong megommet c u G dng ni dy bo v loi b in tr r b mt. 6.1.5.4. o in tr cch in ca li in v thit b in a) Nhn xt Mi li in c th xem nh hng lot on dy c chiu di mt n v mc ni tip vi nhau. Cc thng s ca chng l cc thng s di mc song song vi nhau nh Hnh 6.12.
Trong tnh ton ngi ta thng coi chng nh nhng thng s tp trung. in tr cch in ca ng dy thng b thay i hoc c th ng dy b s c. V vy khi vn hnh, hoc khi th nghim, nghim thu cc ng dy v cc thit b cch in th bt buc phi o in tr cch in. Gi tr in tr ny khng c nh hn mt gi tr no theo quy trnh, quy phm hin hnh (v d in tr cch in c o vi megommet k c E = 1000V hoc 2000V v in tr cch in ti thiu c quy nh l 1M). in tr cch in ca li trn on c xt thng c o gia hai u dy dn in vi nhau hoc tng dy dn in vi dy trung tnh. b) o in tr cch in ca li v thit b in khi tt ngun in
143
o in tr cch in thng dng ngun mt chiu tng cao hoc dng megommet. Megommet c mc nh hnh v. Gi s ta cn o in tr cch in ca pha A, kt qu o c l s l in tr ca hai nhnh: mt nhnh l RA v mt nhnh l cc in tr tng ng song song, thng thng nh hn RA. Ta thy kt qu o c ca pha A s nh hn in tr cch in tht ca pha A so vi t do nh hng ca cc in tr mc song song. Tng t nh vy ta o c: RB; RC; RAB; RBC; RCA. Sau ta xc nh c gi tr nh nht trong s { RA; RB; RC; RAB; RBC; RCA } l gi tr cch in ca ng dy. Khi ng dy c ti, ba pha s c ni vi nhau bng mt tng tr rt nh so vi in tr cch in do in tr cch in ca c h thng so vi t c tnh:
c) o in tr cch in ca li v thit b in khi c in p lm vic (kim tra nng) Xut pht t s Hnh 6.14: dng volmet o UA, UB, UAB = U, ta xc nh c in tr cch in nh sau: + Xt khi kho K v tr A. Dng in qua RB c tnh
144
T (6-12) v (6-13) ta c:
145
Thng thng RA, RB >> Rv lc dng qua volmet chnh l I1, I2. V vy:
d) Kim tra cch in ca li hai dy bng hai volmet S kim tra cch in c m t trn Hnh 6.16. Khi cch in bnh thng s ch th hai volmet nh nhau, khi cch in mt pha no gim th s ch ca cc volmet thay i (6-14) c ngha l bt k s gim in tr cch in ca mt trong hai dy dn s lm gim in p ca volmet ny v tng ch s ca volmet kia.
dng ba volmet Khi cch in bnh thng s ch ba volmet l nh nhau. Khi cch in mt pha no gim th s ch ca cc volmet thay i theo h thc (6-14) trn
f) kim tra cch in ca li cao p trung tnh khng ni t Ngi ta thng dng my bin p ba pha nm tr
Khi cch in bnh thng, u ra ca cun tam gic h c mt ngng in p nh no , khi c mt pha chm t, in p u ra ca cun tam gic h s vt qu ngng, tc l c tn hin bo chm t mt pha. 6.1.5.5. o in tr cch in ca my bin p (MBA) in lc v phn phi
147
o in tr cch in cho MBA nhm nh gi cch in dy qun v cht lng cch in trong MBA. o in tr cch in ca dy qun cho bit thng tin v hm lng m v ccbon. Trong gio trnh ny ch trnh by cch o gi tr cch in ca dy qun, cn phn o gi tr cch in ca du cch in sinh vin c th tm hiu thm cc ti liu khc. o in tr cch in c tin hnh trc hoc sau khi sa cha hoc bo dng MBA. Kt qu o c ghi li dng cho mc ch so snh v sau. Quy tc chung c s dng i vi cc gi tr nghim thu dng cho ng in an ton l tr s cch in 1M/1KV ca gi tr nh mc ghi trn nhn my v cng thm 1M. Trnh t o in tr cch in dy qun MBA nh sau: + Khng ct ni t v v li MBA v m bo v v li c tip t tt. + Tho tt c cc u ni cao p, h p v trung tnh, chng st, h thng qut, dng c o hoc h thng iu khin ni vi dy qun MBA. + Trc khi bt u o ni tt c cc s xuyn cao p, m bo cu ni cc b phn kim loi v dy t sch. i vi dy qun h p tin hnh tng t. + S dng megommet c thang o nh nht 20M. a) o cch in ca MBA mt pha
148
6.1.6. Phng php xc nh v tr chp cp (chm mass) Khi cp b s c, ta cn xc nh v tr xy ra s c loi tr s c thng gp nht l chp cp ra v. Phng php xc nh v tr chp cp
149
Hai u b, b ca li cp nguyn v cp hng c ni vi nhau, cn hai u a, a c ni qua 1 b in tr in k, khi o ta iu chnh cho cu cn bng. Khi ta c: Rl.Rx = R2(R + Ry) R1.Rx = R2(2R - Rx) v R = Rx + Ry Vy
Sau khi bit Rx t tit din S ca li cp, in tr xut ca vt liu lm li tnh theo cng thc:
Vy
Trong cc biu thc trn: l l chiu di on cp; S l thit din cp; l in tr sut ca vt liu ch to cp. kim tra kt qu o ta tin hnh o li ln hai bng cch i hai u aa cho nhau, lc ta xc nh c ly
150
Nu php o chnh xc ta c: lx + ly = l. 6.1.7. o in tr tip t 6.1.7.1. Cc khi nim Thut ng "tip t" hay "ni t" y c hiu ng ngha vi vic ni mt mch in hoc thit b in xung t. Cch ni nh vy c s dng cho vic bo dng thit b in khi in th ca chng bng in th t, v i vi nhng hin tng t nhin nh st, t c tc dng lm ng phng in nhm trnh hin tng b in git v trnh h hng thit b ti sn. in tr tip t bao gm tng in tr ca dy dn ni t, b u ni, cc ni t v phn t tip xc vi cc cc ni t. V in th cm ng do s c h thng in vi mch vng qua t, in tr tip t nh s lm gim in th ny v trnh nguy him cho ngi cng nh trnh cho h thng in b h hng. Trn l thuyt, duy tr in th chun cho thit b an ton, bo v an ton in tr tip t phi bng 0. Trong thc t iu ny khng th t c. Tuy nhin tu theo mc quan trng ca cng trnh v thit b in th in tr tip t tun theo cc yu cu ca TCVN, NEC, OSHA v ca nhng tiu chun an ton in khc. 6.1.7.2. in tr cc tip t Hnh 6.25 m t cc tip t. in tr tip t ny bao gm nhng thnh phn sau: + in tr ca bn thn cc v in tr tip xc ca phn u ni; + in tr tip xc ca t xung quanh cc; + in tr ca t bao st xung quanh cc tip t hoc in tr sut ca t. y l thnh phn quan
151
trng nht. Cc cc tip t thng lm bng kim loi (ng hoc m ng) vi tit din thch hp in tr l khng ng k. Nh vy thnh phn cn li chnh l in tr ca t xung quanh. C th coi cc c bao quanh bi nhng lp t ng tm. Tt c nhng lp ny c dy nh nhau. Cc lp gn cc c din tch nh hn cho nn c in tr ln hn, cn cc lp xa th din tch ln cho nn in tr s nh hn. Cc lp xa cc qu s khng nh hng n in tr t xung quanh cc. in tr cc t n c tnh theo cng thc do H.R.Dwight ca Vin k thut Massachusetts a ra nh sau:
trong : Rd l in tr cc t tnh bng ca cc ni t; L l chiu di ca cc (m); R l bn knh ca cc (m); l in tr sut trung bnh, tnh bng /cm. T cng thc ny cho thy rng in tr ca cc t ph thuc vo kch thc, su ca cc v in tr sut ca t. Khi tng ng knh ca cc ln gp i thng s lm gim 10% in tr t ca cc, cn khi tng gp i chiu di ca cc s lm gim 40% in tr ca cc tip t. i vi in tr sut ca t thay i theo vng v theo ma. in tr t c xc nh theo cht in phn ca n, bao gm m, khong cht v mui ho tan. 6.1.7.3. o in tr ni t bng phng php volmet, ampemet Khi cn o in tr ni t ca mt cc A bt k ngi ta dng thm mt cc ph B ng cch cc A chng (50 60)m v mt cc ph C. Cc volmet v ampemet mc nh hnh v. Khi cho dng in chy t cc n t, dng in s chy theo hng tm ca cc lp hnh cu, thng c gi l hiu ng hnh tr ca t xung quanh cc. Sau khi dng cc d C cho thay i t A B, cn c vo kt qu ca volmet ta v c ng phn b th nng trn mt t t A B, m phng trng dng trong t nh Hnh 6.26. Ta c nhn xt sau. Ta
152
Ti on AD: BE:
UAD = A D = A ; UBE = B E = B.
V vy ta xc nh c in tr ni t ca cc A:
v in tr ni t ca cc B:
vi U, I l ch s ca volmet v ampemet. Ch : V mt l thuyt, in tr t ca h thng ni t phi c o khong cch v hn k t cc ni t. Tuy nhin i vi mc ch thc hnh, hiu ng hnh tr ca t th khong cch gia cc cc gn nhau bng hai ln di.ca cc cn o in tr l . Ngun cung cp cho mch o l ngun tn hiu xoay chiu dng sin hoc xung vung. Chng ta trnh dng ngun mt chiu do nh hng ca in phn s lm tng sai s do in th in cc. Nu dng in li ca in lc th phi dng bin p cch ly trnh nh hng ca dng trung tnh (nu c do in th li mt i xng) v cc t ca dy trung tnh. 6.1.7.4. o in tr ni t bng dng c chuyn dng teromet S cu to teromet chuyn dng loi M1103 ca Lin X c nh Hnh 6.27. Ngun cung cp nh my in xoay chiu tay quay. My bin dng TT, cun th cp ni vi Rns; c cu o l c cu t in ni vi cun th cp my bin p UT qua b chnh lu.
154
Qu trnh o: Khi dng cho my pht lm vic cc cc A, B, C ni nh hnh v. Lc ny c dng I1, qua s cp bin dng in qua cc A, qua t v cc B tr v my pht to nn mt st p trn Rx cn o l: Mt khc st p trn Ru do dng I2 ca my bin dng in TT sinh ra:
Khi hai in p cha cn bng U1 U2 s c tn hiu vo cun s cp my bin p v c cu ch th quay i mt gc no . Trong qu trnh o ngi ta dch chuyn con trt trn R2 sao cho kim ch 0 ch dng li U1 = U2. Vy:
Vy cn c vo v tr con trt trn bin tr R2 ta xc nh c Rx cn o (thc t c ngay kt qu). Qu trnh kim tra: kim tra chnh xc ca dng c trc khi o, ngi ta ng K2 ln H, cc cc A, B, C cha ni, lc ny gi tr o c chnh l Rk, nu dng c chnh xc gi tr bng 10 v Rk l in tr mu c gi tr l 10. M rng thang o, t 10 50 nh R3 thng qua vic ng K1. Ngy nay nhiu hng ch to dng c o to ra cc loi teromet gn nh da trn nguyn l ca phng php volmet - ampemet, s dng ngun l phi, cc ch th s. u ra a ra ba u ni ni vi cc cn o in tr t, v hai cc ph. 6.1.7.5. o in tr ni t bng teromet - Phng php hai im Phng php ny c th s dng o in tr ca cc ni t n bng s dng cc ni t ph c in tr bit hoc c th o c.
155
in tr ca cc ni t ph ny c gi tr rt nh so vi gi tr in tr ca cc ni t cn o v gi tr o c coi nh in tr ni t. V d nh ngi ta tin hnh o in tr ca cc ni t n cho to nh khi vic ng thm hai cc ph l kh khn, th ng ng nc c th s dng nh cc ni t ph c gi tr in tr nh c 1. Gi tr ny tng i nh so vi in tr ca cc tip t n. Gi tr o c l tr s ca hai cc ni tip nhau. in tr ca cc dy dn ni s c tr vo kt qu o c. S phng php ny cho trn Hnh 6.28.
6.2. o in cm 6.2.1. o in cm v h s phm cht cun dy (Q) dng cu xoay chiu 6.2.1.1. iu kin cn bng cu xoay chiu Cu xoay chiu l dng c da trn cu n o in cm, in dung, gc tn hao v h s phm cht Q. Ngun cung cp l ngun xoay chiu tn s cng nghip (50 60Hz), m tn hoc cao tn t my pht tn. Ch th zero l dng c xoay chiu nh in k in t, my hin sng... Gi thit tng tr phc cc nhnh c vit nh sau:
156
trong Z1, Z2, Z3, Z4 tng ng l modul ca ln lt cc nhnh v 1, 2, 3, 4 ln lt l cc gc pha ca cc nhnh cu. Khi cu cn bng ta c: hay: Do ta c iu kin cn bng cu xoay chiu sau:
Nhn xt: T iu kin cn bng cu xoay chiu ta thy cu cn bng nu hai nhnh i nhau l thun tr th hai nhnh cn li phi ngc tnh cht (mt nhnh c tnh cht cm v mt nhnh c tnh cht dung), cn nu hai nhnh k nhau l thun tr th hai nhnh cn li phi c cng tnh cht. Da trn nhn xt ny ngi ta a ra cc s o in cm, in dung bng cu xoay chiu. 6.2.1.2. o in cm v h s phm cht cun dy (Q) bng cu xoay chiu Cun cm l tng l cun dy ch c thnh phn in khng XL =L hoc ch thun khit l in cm L, nhng trong thc t cc cun dy bao gi cng c mt in tr nht nh. in tr cng ln phm cht ca cun dy cng km. Q l thng s c trng cho phm cht ca cun dy, n c tnh bng:
a) o in cm bng cu xoay chiu dng in cm mu Mch cu so snh cc i lng cn xc nh Lx, Rx vi i lng mu Lm v Rm. Hai nhnh R1, R2 l cc bin tr thun tr c chnh xc cao.
157
Khi cu cn bng ta c:
vi:
b) o in cm bng cu in cm Maxwell Trn thc t vic ch to t in chun d hn nhiu so vi vic to cun dy chun, do vy ngi ta s dng t in trong cu Maxwell o in cm
158
T tnh c
Cu Maxwell ch thch hp o cc cun cm c h s Q thp. c) o in cm bng cu in cm Hay Mch cu ny c s dng cho vic o cc cun cm c h s phm
159
cht cao.
Ta c:
Khi :
Ngoi ra, ngi ta cn dng cc bin th khc ca mch cu nh mch cu Owen, Shering... in cm. 6.2.2. o in cm bng phng php gin tip C th dng cc volmet, ampemet, wattmet o in cm v in tr ca cun dy theo s sau, tuy nhin phng php ny mc phi sai s ln.
160
Ta c:
Ngun cung cp cho mch o l ngun xoay chiu hnh sin. Nu nh bit trc Rx ta ch cn volmet v ampemet nn khng phi s dng wattmet. 6.3. o in dung v tn tht in mi ca t in bng cu xoay chiu T in l tng l t khng tiu th cng sut (dng in mt chiu khng qua t) nhng trong thc t vn c thnh phn dng r i qua lp in mi v vy trong t c s tn hao cng sut. c trng cho s tn hao ny ngi ta s dng thng s gc tn hao tg. C hai s thay th tng ng ca t: Vi t c tn hao nh tg = RC Vi t c tn hao ln tg =
1 jC
trong R, C l hai thnh phn i din cho phn thun tr v phn thun dung ca t in. 6.3.1. Cu o in dung ca t in tn hao t T in c tn hao nh c biu din bi mt t in l tng mc
161
Cx, Rx l nhnh t in cn o; Cm, Rm l nhnh t mu iu chnh c; R1, R2 l cc bin tr thun tr. Khi cu cn bng ta c mi quan h: vi:
Vy:
Gc tn tht in mi l:
162
6.3.2. Cu o in dung ca t in tn hao nhiu Khi t c tn hao nhiu, ngi ta biu din n di dng mt t in l tng mc song song vi mt in tr.
Do vy ta c:
163
Gc tn tht in mi l:
6.4. o h s h cm ca hai cun dy 6.4.1. Phng php dng volmet v ampemet (phng php vol ampe)
Sc in ng E2 l: Do vy ta c:
trong UV v IA l s ch o bi volmet v ampemet. Nhn xt: Phng php ny n gin tuy nhin nhc im l mc phi sai s ln. 6.4.2. Phng php mc ni tip cc cun dy Phng php ny dng cch mc ni tip thun nghch cc cun dy xc nh h s h cm ca chng. S mc thun v nghch nh Hnh 6.37a v 6.37b.
164
Gi L1, L2 l in cm ca cun dy 1 v cun dy 2; M l h cm gia chng. Xt Hnh 6.37a, ta c in cm tng ca nhnh l: Xt Hnh 6.37b, ta c in cm tng ca nhnh l:
Cho nn:
trong : UVa, IAa l s ch ca volmet v ampemet trong s (a), UVb, IAb l s ch ca volmet v ampemet trong s (b), R1, R2 l in tr cc cun dy 1 v 2.
165
Ph lc 1 H n v o lng hp php
(cc n v thng dng trong k thut in)
S th t n v trong h hp php Tn i lng Tn K hiu Ghi ch
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Chiu di Khi lng Thi gian Cng dng in Lc Tn s Cng, nng lng Cng sut in tch
in th, in p, sc in Vn 10 ng Vn trn mt 11 Cng in trng m 12 in tr Simen 13 in dn Fara 14 in dung Henri 15 in cm Ampe trn mt 16 Cng t trng Tesla 17 T cm Vebe 18 T thng Ampe vng 19 Sc t ng
166
Bi s v c s theo n v tnh
Tn Pico Nano Mili Micro Xenti K hiu p n m c H s chuyn n v 10-12 10
-9
K hiu d h k xM
167
Logomet in t vi hai khung dy ng Dng c t in vi nam chm ng Logomet t in vi nam chm ng Dng c in t Logomet in t
Dng c in t phn cc
168
Logomet st ng
K hiu quy c trn thang chia ca Dng c o lng in v cc b phn b sung dng c
Logomet cm ng Logomet cm ng Dng c cm ng t Dng c tnh in Dng c c h thng rung (li rung) Dng c nhit (c si nung) Dng c c thanh kim loi kp
K hiu b sung theo hnh thc bin i
B bin i nhit c cch ly B bin i nhit khng cch ly B chnh lu bn dn B chnh lu c in B bin i in t My bin i rung kiu xung B bin i kiu b
K hiu b sung v bo v t trng v in trng
169
600 Hz
Tr s tn s fk khi cng t trng th nghim bng 400 A/M, v d fk = 600Hz Dng c in t (cp bo v loi 1 v nh hng ca t trng) Dng c tnh in
K hiu v dng in
Mt chiu xoay chiu (1 pha) Mt chiu v xoay chiu Dng in ba pha (k hiu chung) Dng in ba pha vi ti trng khng u cc pha Dng c vi c cu o mt phn t
Dng c vi c cu o hai phn t Dng c vi c cu o ba phn t i vi li in 4 dy K hiu cp chnh xc, cch b tr thit b bn cch in, v.v... 1,5
170 Cp chnh xc vi sai s nh mc theo phn
Cp chnh xc vi sai s nh mc theo phn trm chiu di ca thang chia , v d 1,5 t mt chia nm ngang
K hiu quy c trn thang chia ca Dng c o lng in v cc b phn b sung dng c
t mt chia nm ng nghing ca mt thang chia t nghing mt gc xc nh so vi mt phng nm ngang, v d 60o Hng ca dng c theo t trng ca Tri t 500 Hz 400 - 500 Hz 20 - 50 - (120) Tr s tn s nh mc Vng tn s nh mc Tr s tn s nh mc v vng m rng tn s
171
172
MC LC
Trang
Chng 1 KHI NIM CHUNG V O LNG........................................... 2 1.1. nh ngha v phn loi thit b............................................................... 2 1.2. S cu trc thit b o lng............................................................... 5 1.3. Cc c tnh ca thit b o...................................................................... 9 1.4. Gia cng kt qu o lng..................................................................... 14 Chng 2 CC C CU CH TH.................................................................. 21 2.1. C cu ch th c in ............................................................................ 21 2.2. C cu ch th s .................................................................................... 39 Chng 3 O DNG IN V IN P ..................................................... 48 3.1. Nhng yu cu c bn ca vic o dng in v in p...................... 48 3.2. o dng in trung bnh v ln bng cc loi ampemet ....................... 51 3.3. o dng in nh................................................................................... 56 3.4. o in p trung bnh v ln bng cc loi volmet ............................... 57 3.5. o dng in v in p bng phng php so snh ............................ 60 3.6. o in p bng cc volmet ch th s................................................... 70 Chng 4 O CNG SUT V NNG LNG ......................................... 82 4.1. o cng sut v nng lng trong mch mt pha ................................. 82 4.2. o cng sut v nng lng trong mch ba pha.................................... 97 Chng 5 O GC PHA V TN S ......................................................... 106 5.1. o gc pha v h s cng sut cos .................................................... 106 5.2. o tn s .............................................................................................. 114 5.3. ng dng my hin sng in t trong o lng................................ 119 Chng 6 O CC THNG S CA MCH IN .................................. 131 6.1. o in tr ........................................................................................... 131 6.2. o in cm......................................................................................... 156 6.3. o in dung v tn tht in mi ca t in bng cu xoay chiu .. 161 6.4. o h s h cm ca hai cun dy ...................................................... 164 Ph lc 1 H n v o lng hp php ......................................................... 166 Ph lc 2 K hiu quy c dng c o lng in v cc b phn b sung.. 168 Ph lc 3 H phn b Student theo gi tr xc sut ........................................ 172 173