Tng 9, Ta nh Minexport, 28 B Triu, H Ni, Vit Nam Tel: 04 62702158 Fax: 04 62702138 Email: mutrap@mutrap.org.vn; Website: www.mutrap.org.

vn

BO CO

R SOT KHUN KH PHP L V DCH V PHN PHI VIT NAM V NHNG KHUYN NGH V S PH HP CA CC QUY NH CHUYN NGNH VI CAM KT WTO

M HOT NG : SERV-4

Nhm chuyn gia:

ng Andras Lakatos, Trng nhm B Eugenia Laurenza

ng Trng nh Tuyn, Chuyn gia chnh

ng Hong Th Xun B Hong Th Tuyt Hoa ng Ng Chung Khanh

Bo co ny c xy dng vi s h tr ca Lin minh chu u. Quan im trong bo co l ca cc tc gi, khng phi l kin chnh thc ca Lin minh chu u hay ca B Cng Thng

MC LC
1. 2. Li gii thiu ................................................................................................................. 3 C cu ngnh phn phi ton cu ................................................................................... 3 2.1 Th no l dch v phn phi? ................................................................................ 3 2.2 ngha kinh t ca ngnh phn phi ...................................................................... 6 2.3 C cu ngnh phn phi ......................................................................................... 7 3. Khun kh php l cho ngnh phn phi...................................................................... 10 3.1 Cc xu hng qun l ngnh phn phi ................................................................ 10 3.2 Quy nh i vi cc c s bn l quy m ln ...................................................... 16 3.3 Chi ph ca quy nh i vi ngnh phn phi ...................................................... 19 3.4 Cc quc gia nghin cu ...................................................................................... 20 3.2.1 Trung Quc ...................................................................................................... 20 3.2.2 Hn Quc ......................................................................................................... 23 3.2.3 Nht Bn .......................................................................................................... 24 3.2.4 Mt s nc thnh vin ASEAN ...................................................................... 25 3.2.5 Php ................................................................................................................. 32 3.2.6 B ..................................................................................................................... 35 3.2.7 Thng l ca cc thnh vin WTO trong vic vn dng Kim tra nhu cu kinh .... t trong lnh vc phn phi ............................................................................... 37 4. Khun kh th ch v php l cho lnh vc phn phi Vit Nam ............................... 43 4.1 Chnh sch ca Chnh ph i vi lnh vc phn phi .......................................... 43 4.2 Khun kh th ch cho vic qun l lnh vc phn phi ....................................... 50 4.2.1 Cc c quan qun l trung ng v a phng ................................................ 50 4.2.2 Vn hnh khun kh qun l trong lnh vc phn phi ..................................... 51 4.3 Quy nh v gia nhp th trng ........................................................................... 56 4.4 Quy nh nh hng n hot ng ca cc nh phn phi ................................... 60 5. nh gi cc quy nh trong lnh vc phn phi Vit Nam ........................................ 61 5.1 M ca th trng ................................................................................................ 61 5.1.1 S ph hp vi WTO ca cc quy nh nh hng n tip cn th trng ....... 62 5.1.2 Tc ng ca cam kt WTO i vi cc quy nh trong lnh vc phn phi ...... 71 5.1.3 nh gi cc quy nh v gia nhp th trng so vi cc thng l tt ca quc ..... t ...................................................................................................................... 75 5.2 nh gi tc ng ca cc quy nh i vi hot ng ca ngnh phn phi......... 76 5.3 Cc vn thc tin trong vic phn phi sn phm Vit Nam do s thiu hiu ... qu, cc yu cu hnh chnh, s thiu minh bch trong thc thi php lut vv .... 78 6. Khuyn ngh chnh sch ............................................................................................... 79 Ti liu tham kho ............................................................................................................... 83

1.

Li gii thiu

Th trng phn phi m ca v cnh tranh l iu kin thit yu cho s vn hnh ca nn kinh t th trng. Tuy nhin, chnh ph nhiu quc gia k c pht trin v ang pht trin tip tc hn ch cnh tranh trn th trng phn phi v duy tr nhiu bin php hn ch i vi hot ng thng mi dch v phn phi, v d nh cc quy nh v gi m ca hay ro cn i vi vic gia nhp th trng bng cc yu cu ng k (ca hng), ngng (threshold) v ch ngi v/hoc din tch ca hng, lm gim hiu sut ca ngnh phn phi cng nh p lc cnh tranh, dn n tng trng vic lm thp v gi tiu dng tng cao. Vit Nam, cng tc qun l bn l cn thiu cc vn bn c tnh php l. Nhiu quy nh hin hnh phn no tr nn lc hu, khng cn ph hp vi nhng yu cu qun l ca thi k hu WTO. Trong khi , mt s quy nh c ban hnh sau khi Vit Nam tr thnh thnh vin ca WTO cha to c c s r rng cho vic thc thi cam kt bao gm c vic kim tra nhu cu kinh t (Economic Need Test ENT) khi m im bn l th 2. Mt s nh qun l cho rng cn c cc quy nh v iu ny khi cnh tranh ca nc ngoi ngy cng gay gt do phi m ca theo cam kt WTO/GATS (World Trade Organization/General Agreement on Trade in Services) ca Vit Nam. Chnh ph Vit Nam ang n lc sa i nhng quy nh hin hnh v xy dng cc vn bn mi v dch v phn phi m bo h thng ph hp hn vi WTO, ng thi cng c ngnh phn phi, bo v cc nh phn phi nh v siu nh. Khi gia nhp WTO, Vit Nam cam kt m ca th trng cho cc nh cung cp dch v phn phi nc ngoi. Bn cnh nhng cam kt c th v dch v phn phi, Vit Nam cn c cc ngha v lin quan n cp php v cc ngha v chung theo GATS, k c lin quan n nhng quy nh trong nc (sau bin gii) c nh hng n vic cung cp dch v phn phi ca cc nh cung cp nc ngoi. Vit Nam thc hin nhng bc cn thit m bo cc lut v quy nh trong nc ph hp vi WTO nhng vn cn tn ti nhiu khong cch. Ngoi ra, nhiu lnh vc, Vit Nam cn r sot cc quy nh qun l v thng l thc hin nhm chun b cho ngnh phn phi trong nc i ph vi cnh tranh ca nc ngoi khi cc cam kt m ca c hiu lc theo tng giai on. Hn na, Vit Nam vn cn mt s vn trong vic thc thi lut v quy nh, dn n qu trnh t do ha cha thc s y v tha mn. V th, Vit Nam phi thc hin nhng bin php m ca th trng ph hp vi WTO v tng cng cht lng qun l trong ngnh phn phi, ngha l phi thc hin ci cch h thng cc quy nh m bo loi b nhng ro cn khng cn thit i vi cnh tranh, i mi v tng trng, ng thi p ng c cc mc tiu chnh sch cng cn thit. 2. 2.1 C cu ngnh phn phi ton cu Th no l dch v phn phi?

Phn phi l mt xch lin kt ch yu gia nh sn xut vi ngi tiu dng cui cng, ng vai tr quan trng trong vic hnh thnh gi c. Theo h thng phn loi sn phm ca Lin hp quc (Central Product Classification CPC), ngnh phn phi bao gm bn loi hnh dch v chnh: dch v i l hoa hng, dch v bn bun, dch v bn l v dch v nhng quyn. Bo co ny v ngnh phn phi ch tp trung vo dch v bn bun v bn l. Dch v bn bun l vic bn hng cho cc nh bn l, cho ngi tiu dng cng nghip, thng mi, t chc v cc i tng kinh doanh khc, thm ch cho c cc nh bn bun khc. Cc nh bn l bn hng ha phc v tiu dng c nhn hoc tiu dng ca h gia nh.1 Vic nh ngha v nh lng chnh xc dch v phn phi l rt kh. Ranh gii gia sn xut, bn bun v bn l lin tc thay i, ph thuc vo cc iu kin kinh t ti tng thi im, cc quyt nh ca c nhn hay chin lc ca cng ty. Cc cng ty lin tc hp nht hoc phn tch mt cch trc tip hoc gin tip thng qua hp ng, dn n tnh trng bn hp nht rt phc tp. V th, vic nh ngha chnh xc bn bun v bn l kh thc hin c. Thc t l ranh gii gia hai ngnh ny ngy cng m nht. cc quc gia khc nhau, bn bun c chc nng v tm quan trng khc nhau. Hot ng bn bun lun thay i v nhiu hnh thc t chc bn bun ng thi cng tn ti trong mt giai on pht trin nht nh. Theo khi nim truyn thng, bn bun thc hin chc nng ngi trung gian: nh bn bun mua sn phm t cc nh sn xut hay cc nh bn bun khc, sau bn li cho nh bn l. n lt mnh, nh bn l bn sn phm cho cc c nhn v h gia nh. Mc d vn phn nh ng bn cht hot ng bn bun mt s ngnh hoc mt s quc gia, khi nim ny khng cn l nh ngha tha ng v dch v bn bun trong nn kinh t hin i. Mc d nh bn bun ch yu mua hng t nh sn xut v bn hng cho nh bn l, nhng ngi tiu dng cng nghip hay cc nh bn bun khc, h cn m nhn nhiu chc nng c gi tr gia tng, bao gm: bn hng v xc tin, mua hng v phn loi, chia l, lu kho, vn ti, cung cp ti chnh, gnh ri ro, cung cp thng tin th trng v cc dch v qun l. V vy, dch v bn bun c th nh ngha phc tp hn l chc nng cu ni nhng khc bit v a im, thi gian, s lng v gi c trong chui phn phi. Chc nng ca ngnh phn phi l cung cp dch v phn phi cng vi hng ha hoc dch v.2 thc hin vic mua hoc tiu th hng ha v dch v, ngi tiu dng phi pht sinh nhiu loi chi ph giao dch hay phn phi. Nhng chi ph ny lin quan n nhiu dch v khc nhau c cung cp bi nh phn phi. Betancourt (2004) xc nh 5 nhm chi ph giao dch hay phn phi m ngi tiu dng phi gnh chu. Mi nhm tng ng vi mt loi dch v bn l c th.
1 2

T chc Thng mi th gii, 1998 Betancourt, 2004

1. Chi ph lin quan n mi trng ca a im. Mi trng ca a im xc nh mc chi ph tm l m khch hng phi gnh chu do bn cht ca mi trng bn l. C l y l loi dch v kh nh ngha v nh lng nht; tuy nhin c th hiu bn cht ca loi dch v ny bng v d v s khc bit gia dch v cung cp bi mt ca hng gim gi v mt ca hng cao cp. Sn phm bn ti ca hng cao cp s c mc gi cao hn bi phi mt chi ph cho cc ngun lc cn thit to ra mt mi trng bn l cao cp, k c chi ph thu a im ti khu vc t hn.3 2. Nhm dch v th hai c cung cp bi nh phn phi l dch v phn loi sn phm, c th chia thnh: phn loi theo chiu rng (cc dng sn phm product line) hoc phn loi theo chiu su (cc loi sn phm khc nhau trong cng mt dng sn phm). 3. Nhm dch v th ba l s tin li ca a im (accessibility). y l loi dch v d nh ngha v nh lng nht trong nhiu trng hp. cp n gin nht, l khong cch n c s bn l. Yu t ny nh hng trc tip n chi ph i li v thi gian ca khch hng cho hot ng tiu dng v thanh ton. Mt h thng bn l c th tng cng s tin li cho khch hng bng cch thit lp nhiu c s bn l trong cng khu vc th trng, tuy nhin b tr ny cng lm chi ph cao hn so vi vic vn hnh mt c s bn l duy nht. 4. Nhm dch v th t l s bo m v giao hng, c th chia ra thnh hai loi: giao hng ti thi im mong mun v theo hnh thc mong mun. Giao hng ti thi im mong mun t c bng cch tng thi gian m ca hoc cung cp tn dng. Giao hng theo hnh thc mong mun bao gm vic thc hin cc chc nng: chia l hng, chu ri ro thng qua b tr chuyn giao quyn s hu hoc cung cp bo hnh. 5. Nhm dch v th nm c cung cp bi cc c s bn l l thng tin v gi c, s sn c v cc c im khc ca hng ha, dch v cung cp, k c thng tin v chnh c s bn l. Vic cung cp dch v ny mc cao thng qua (v d nh) qung co v b tr i ng nhn vin bn hng s dn n gia tng chi ph i vi h thng bn l nhng mt khc lm gim chi ph v thng tin, iu chnh v lu kho ca khch hng. Vic phn loi cc chi ph nu trn gip ta d hiu hn bn cht ca cc loi dch v, tuy nhin khng nh ngha mt cch chnh xc v mt php l tng loi dch v thuc nm nhm trn. Tuy nhin, vic nh ngha khng thuc phm vi xem xt ca bo co ny. Cc nh ngha c th tm thy trong Danh mc phn loi cc ngnh dch v 4 ca WTO c xy dng trong qu trnh m phn Vng Uruguay (ch yu da trn H thng phn loi cc sn phm trung tm tm thi ca Lin hp quc c hiu lc ti thi im ) hin vn c cc Thnh vin WTO vin dn n. Tuy nhin, nhiu thay i ng k din ra k t khi Danh mc ny c xy dng, do , ta c th vin dn n phin bn hin hnh ca CPC c nh
3 4

Ibid Ti liu GATT MTN.GNS/W/120

ngha y hn v cc loi hnh dch v do cc nh bn l v bn bun cung cp. 2.2 ngha kinh t ca ngnh phn phi Ngnh phn phi ng vai tr rt quan trng hu ht cc nn kinh t. Quy m kinh t ca ngnh ny trong bt k nn kinh t no cng u rt ln, do cn n nhng ngun lc khng l. Trong nhm G-7 (Hoa K, Nht Bn, c, Php, Anh, , Canada), phn phi ng gp vo GDP t 8% - 15%, vo vic lm t 11% - 19%. Trong giai on 19501983, cc hot ng bn bun v bn l ng gp trung bnh 13.5% vo GDP ca mt nhm gm 74 quc gia. nhiu quc gia, bn bun v bn l ch ng th 2 sau hot ng sn xut nu xt n ng gp vo GDP. Ti Hoa K, mi nm bn l chim t 50% - 60% tng ng gp ca ton b ngnh phn phi vo GDP.5 Anderson v Betancourt (2002) gii thch mc ng gp ca phn phi vo GDP theo tng quc gia. H thy rng, xt nhiu quc gia cc giai on pht trin khc nhau, ng gp bnh qun cng nh s pht trin ca ngnh phn phi ban u tng nhng sau gim; v nu t l nhp siu trn GDP cng tng, ng gp ca ngnh phn phi cng ln. Kt qu ny c th quy v bn cht ca hot ng phn phi v cch thc th hin trn ti khon thu nhp quc gia (national income account). Cc i l kinh t (economic agent) c mt s phng thc a sn phm n tay khch hng nc ngoi. Ba phng thc quan trng nht l: t pht trin mng li phn phi nc ngoi; tn dng cc nh nhp khu nc ngoi vi vai tr nh bn bun; v tn dng cc nh xut khu ti nc mnh vi vai tr tng t. Ch khi h s dng phng thc th 3, hot ng ca h mi c tnh cho ngnh phn phi ca nc xut khu. Khi xut khu tng, cc hot ng ca ngnh phn phi s tng tng ng vi khi lng xut khu thng qua cc nh bn bun ng thi l nh xut khu. Ngc li, nu nhp khu tng, phn phi ti nc nhp khu s tng thng qua phng thc th nht hoc th hai hoc nhng knh phn phi khc, v d nh cc nh sn xut nc ngoi bn hng trc tip cho cc nh bn l nc nhp khu cng dn n tng trng phn phi nc nhp khu. Cc d liu so snh v gi tr gia tng v vic lm ca phn phi bn l cp quc t hin cha c. D liu kh quan nht c c bng cch gp cc s liu v ng gp ca bn bun v bn l (k c ca lnh vc nh hng khch sn) cho GDP tng quc gia l t 9 - 21% v cho vic lm l 15 - 28%. Phn phi l ngnh c mc cnh tranh cao nht vi s lng doanh nghip ln v t l gia nhp/thoi lui mc cao. Trong nm 1990, t l doanh nghip trong ngnh phn phi trn tng s doanh nghip t xp x 20% ti Hoa K v an Mch, 40% ti Hy Lp, B o Nha v Hn Quc. Tuy nhin, ngha kinh t ca khu vc bn l ln hn nhiu so vi ng gp n thun vo GDP. Qu thc, v mt s l do, nhiu hot ng bn l c gom vo cc ngnh khc ch khng phi ngnh bn l trong ti khon thu nhp quc gia. iu ny c bit ng vi bn l
5

Betancourt, 2004

dch v, v d nh vi cc c s n ung, ta kh phn bit rch ri c hot ng sn xut v hot ng phn phi, khin cc dch v bn l m cc c s ny cung cp b che khut. 2.3 C cu ngnh phn phi

Mi quc gia c c cu phn phi bn l khc nhau r rt. C cu ny c quyt nh bi nhiu yu t nh trnh pht trin, a l kinh t, truyn thng vn ha, qu trnh th ha, c s h tng giao thng vn ti, v.v Nhn t chnh quyt nh c cu ngnh phn phi l trnh pht trin ca quc gia. Hnh nh ngnh phn phi nhiu nc ang pht trin ngy nay tng t vi cc nc phng Ty u th k 20: knh marketing ch o l mt ca hng bch ha tng hp cc th trn nh, cn nhng thnh ph ln l nhng ca hng nh c a im thun li chuyn cung cp mt s hu hn chng loi mt hng, ngoi ra c th c thm nhng ca hng tng hp bn hng ha a dng hn. Tuy nhin, m hnh pht trin ca cc quc gia khng ng nht, ph thuc vo c trng quc gia nh mt dn s, mc th ha, hay th hiu ca cng chng (chng hn nh a chung cc ca hng gn ni sinh hot). Bn cht ca chnh sch cng (nh cc quy nh v quy hoch phn khu hay nhng hn ch i vi cc ca hng ln) cng phn nh s pht trin ca ngnh phn phi.6 S bin i m hnh pht trin truyn thng ca ngnh phn phi cc nc ang pht trin c nguyn nhn l qu trnh ton cu ha (c bit l s thm nhp ca chui cung ng ton cu vn hnh bi cc nh phn phi hoc sn xut xuyn quc gia v tro lu siu th ha). iu ny ngha l ngnh phn phi hin i cc nc ang pht trin hin nay ang giai on pht trin thp hn so vi cc nc pht trin. Bn cnh , s lan ta ca phn phi hin i cc nc ang pht trin ngy nay cng nhanh hn, r rt so vi cc nc pht trin phng Ty vo th k trc, v d nh bn l phi mt khong 70 80 nm mi c th tr thnh mt b phn hon chnh ca ngnh phn phi Hoa K, trong khi , ti Braxin, s pht trin tng t din ra ch trong 20 nm. Ngnh bn l l mt lnh vc a dng vi c cu khc nhau ng k ti mi quc gia v c nhiu hnh thc bn l thch ng vi iu kin th trng ca tng a phng. R rng nht l s khc bit gia cc c s bn l ni th vi cc khu mua sm nm ngoi thnh ph. Phng thc bn l cng khc nhau ty thuc vo mt hng bn. Mc d c s khc bit v trnh pht trin, c cu v chnh sch mi quc gia, ta c th khi qut v ngnh phn phi nh sau: Th nht, hu ht cc quc gia, phn ln cc doanh nghip bn l ch c mt ca hng v l doanh nghip c th. Tuy nhin, cc ca hng c lp nh vy khng mnh v doanh thu m mnh v cng n vic lm, c bit cc quc gia c h thng bn l pht trin. Th hai, phn ln ngnh bn l tham gia kinh doanh thc phm, c v phng din s lng doanh nghip ln doanh thu. Mt s nhm mt hng bn l quan trng khc l dt may, may mc v giy dp, thit b gia dng v phng tin ng c. Cui cng, ngnh ny thng c trng vi mc lng tng i thp v s dng nhiu lao ng k nng thp. Tuy nhin, s thay i v
6

Phn ny c trch trong ti liu ca T chc Thng mi th gii 1998

th hiu ca ngi tiu dng v cng ngh c phn nh qua mc phc tp ca sn phm cng to ra s chuyn bin hng ti dch v cht lng cao v v vy thc y nhu cu v lao ng c k nng cao. Ngnh bn l c tnh nng ng cao v thay i nhanh chng, xut hin s phn ha v xu hng: tp trung vo mt s phn on th trng ( cp quc gia v quc t) hay pht trin cc hnh thc cnh tranh mi lin quan n thng mi in t. Gn y, bn xu hng quan trng nh hnh trong ngnh bn l: i) S gia tng tp trung ca cc nhm. Xu hng tp trung ni tri nht trong phn ngnh thc phm trong s cc phn ngnh khc; S hnh thnh cc nhm thu mua chung; S hp nht theo chiu dc ca bn bun v bn l, trong th phn ca cc nh bn l c thng hiu ngy cng tng; iv) S gia tng quc t ha trong ngnh bn l cho php t c tnh kinh t theo quy m v phm vi. Quc t ha ngnh bn l vn l mt xu hng tng i mi v phn ln cc nh bn l vn ch hot ng trong nc. Phn ln cc nh bn l u gii hn hot ng ra nc ngoi ca mnh trong phm vi khu vc cc nc lng ging. Trong s cc nh bn l c u t xuyn lc a, cc nh bn l chu u ni bt nht vi Carrefour (Php) dn u, thit lp chi nhnh 31 quc gia trong nm 2005. Cc nh bn l m chi nhnh ti cc nc ang pht trin c xu hng p dng mt cng thc chung: Trong giai on u sau khi m chi nhnh mt quc gia, nh bn l ch yu bn cc sn phm ca cc nh cung cp c quan h, t l nhp khu tng i cao. Tuy nhin, khi nh bn l kt ni c vi cc nh cung cp a phng th t l ni a ca sn phm cung cp s tng ln nhanh chng. Trong giai on 3, t l nhp khu li tng do s pht trin ca chui cung ng trong khu vc (Nords, Geloso Grosso and Pinali (2007). Nhiu nghin cu cho thy cc nh bn l quc t tm kim ngun hng ch yu t quc gia ni h t chi nhnh. Bng cch tr thnh mt b phn trong chui cung ng ca nh bn l quc t, dn dn cc nh cung cp a phng s phc v th trng trong nc ca chnh nh bn l. Nords, Geloso Grosso v Pinali (2007) dn chng trng hp ca tp on Wal-Mart hin ang nhp khu x phng v cht ty ra t chi nhnh Mexico bn Hoa K. Mt v d khc l vic tp on Tescos u t vo Thi Lan v sau li xut khu hng t Thi Lan vo Anh. Nghin cu cng cho thy cc nh bn l cn pht trin cc h thng mua hng trong khu vc v a cc nc ngho tham gia vo chui cung ng ca h. Mt v d in hnh l cc nh bn l ca Php mua rau qu t Madagascar, to iu kin cho nng dn a phng chuyn sang sn xut vi trnh cng ngh cao hn v hiu qu hn, t , m bo cho h 8

ii) iii)

thu nhp cao v n nh hn. T cc v d ni trn, Nords, Geloso Grosso v Pinali (2007) kt lun hot ng nc ngoi ca cc nh bn l to iu kin cho hng nhp khu t nc s ti vo th trng trong nc ca nh bn l v ng thi thc y thng mi gia cc nc m nh bn l t chi nhnh. Trong vi thp k gn y, cng ngh thng tin (Information Technology - IT), qu trnh th ha v s gia tng s hu t lm thay i ng k ngnh bn l. Bn l tr thnh mt b phn khng th tch ri ca chui cung ng, c s phi hp cht ch ca tt c cc khu t sn xut, vn chuyn n phn phi v ti chnh nh cng ngh thng tin. i vi mt s loi hng tiu dng, bao gm thc phm v may mc, nh bn l tr thnh lc lng i u trong chui cung ng, cho thy s chuyn bin trong thng mi t c ch cung/y sang c ch cu/ko. n t hng c to ra bt u t vic theo di theo thi gian thc (realtime) hnh vi ca ngi tiu dng thng qua cc d liu thu thp c t cc c s bn l ca nh bn l. Cc n hng ny c ghi vo h thng barcode c bng laser, c lu tr v chuyn ti nh cung cp thng qua cc h thng my tnh. Hng ha u n chy theo hng ngc li lp y cc gi hng. Thng thng, hng ha c kim tra trn ng i bng th in t. Phng php ny c gi l bn l linh hot lean retailing xut pht t hiu qu lm gim ng k lng hng tn kho v thi gian cung cp. Cc nh bn l linh hot ngy cng tm kim, thu mua hng ha trc tip t cc nh cung cp bt k trong nc hay nc ngoi. Do , cc nh bn l dn b qua cc nh bn bun v pht trin cc phng ban thu mua, cc nhm ngi mua (buyer group) v mng li doanh nghip vi doanh nghip (B2B) thng qua internet (Nords, Geloso Grosso and Pinali (2007). y l mt xu hng chung trong cc nh bn bun truyn thng mt i vai tr trong mng li phn phi, trong khi chui cung ng tr thnh lc lng chnh trong phn phi. Tuy nhin, ta khng th khi qut ha xu hng gim ca bn bun cc mt hng tiu dng cho tt c cc loi hng ha. V d, bn bun nguyn vt liu, hng ri (bulk goods) v hng chuyn dng khng chu tc ng ca xu hng ny. Ngoi ra, mc d trong mt s lnh vc, bn bun c xu hng gim c v s lng c s kinh doanh v tm quan trng, dch v bn bun do cc bn khc thc hin, xt v mt chc nng trong chui phn phi, vn tip tc gia tng. V cc nh sn xut chu u v Bc M tp trung cho th trng lc a ca mnh bng cch sp t li cc x nghip v tp trung ha phn phi trong khi cc nh bn l cng ang quc t ha hot ng, cc cng ty ca c hai khu vc sn xut v bn l u cn n cc dch v hu cn hp nht (integrated logistic services). Trong khi khu vc Bc M nhng nm gn y c nhiu v mua li v sp nhp cc cng ty bn th ba cung cp dch v hu cn, chu u vn cha c nh cung cp dch v xuyn chu u no thc s hin din. phm vi quc t, cc mng li sn xut / phn phi bao gm cc chui sn xut theo chiu dc m rng khp cc quc gia trong khu vc v ton cu.7 Cc bn tham gia ch cht l
7

Tham kho Ando v Kimura (2005)

cc doanh nghip thuc cc ngnh cng ngh my mc, bao gm sn xut my ci, my mc in, thit b vn ti v my mc chnh xc, mc d mt s cng ty trong cc ngnh khc nh dt may v may mc cng pht trin mng li ca mnh. Cc mng li sn xut tng t gia Hoa K v Mexico, c v Hungary/Cng ha Sc hnh thnh. Cc mng li khu vc ng ni bt nht (t nht l thi im ny) nh cc c im sau: Trc ht, cc mng li ny tr thnh mt b phn quan trng trong tng nn kinh t trong khu vc. Cc hot ng sn xut v thng mi quc t ca mi quc gia khng th thiu cc mng li ny. Th hai, cc mng li ny c s tham gia ca nhiu quc gia vi mc thu nhp khc nhau. Nhng khc bit v gi v cc li th a im c tn dng hiu qu hnh thnh cc mng li sn xut theo chiu dc. Th ba, cc mng li ny bao gm cc mi quan h trong v ngoi cng ty. Gia cc cng ty a quc gia (MNEs) v cc cng ty trong nc mi quc gia hnh thnh cc mi quan h lin kt phc tp. 3. 3.1 Khun kh php l cho ngnh phn phi Cc xu hng qun l ngnh phn phi Mi quc gia c khun kh php l khc nhau i vi ngnh phn phi. Theo truyn thng, ngnh phn phi l ngnh c tnh cnh tranh cao, t ro cn thng mi, t l gia nhp/thoi lui cao, c nhiu i th cnh tranh c tng i nh.8 Bc tranh truyn thng ny c trng cho cc quc gia pht trin hng trm nm trc, gii thch vic khng c cc quy nh hn ch gia nhp. Nhn chung, cc quy nh nh hng n hot ng ca th trng v cc c s bn l ch yu bt ngun t cc quy c truyn thng (nh ch phin t chc vo mt ngy trong tun), cng vi cc yu t kinh t l cc yu t vn ho, thi quen v th hiu ca ngi tiu dng. Mt c trng ph bin (vi rt t trng hp ngoi l) trong nn kinh t th trng l chnh ph khng qun l thng qua s hu trc tip: chnh ph khng s hu hoc iu hnh cc doanh nghip bn bun hoc bn l. Cc doanh nghip ch yu l ca t nhn. Cc trng hp ngoi l xut hin mt s quc gia vi mt s mt hng tiu dng nht nh (nh thuc l, ung c cn): chnh ph tham gia trc tip ch yu v cc l do lin quan n chnh sch y t, sc khe, mi trng v cc gi tr cng ng Nh cp trn, ngnh phn phi c tnh cnh tranh cao, t chu s iu tit qun l ca nh nc hn so vi cc dch v h tng, mng li hay dch v chuyn mn (bc s, lut s, v.v). Tuy nhin, ngnh phn phi l i tng ca nhiu quy nh c tc ng hn ch kinh doanh v hn ch thng mi cc cp khc nhau. ng thi, trong khi mt s quy nh p dng cho c nh phn phi trong nc v nc ngoi, mt s khc ch p dng cho cc nh cung cp dch v nc ngoi. Ngnh bn l c xu hng chu nh hng ca cc quy nh c tc ng hn ch gia
8

Boylaud v Nicoletti (2001)

10

nhp v hn ch thng mi nhiu hn so vi ngnh bn bun (bn bun thng khng phi l ngnh b qun l cht). Tuy nhin, do s khc bit gia bn bun vi bn l ngy cng m nht (v cc bn tham gia ngy cng hp nht), cc quy nh tc ng n bn l cng nh hng n bn bun. Ngnh bn bun cc nc qun l cht ch s b qun l bng cc bin php hn ch thng mi. Hu ht cc bin php m cc Thnh vin WTO p dng hn ch vic cung cp dch v ca chi nhnh hoc doanh nghip nc ngoi. C ch u t nc ngoi ca hu ht cc Thnh vin WTO u c cc bin php c tnh p dng chung nhm hn ch vic tip cn th trng dch v bn bun. Cc bin php p dng c th bao gm c vic cm doanh nghip bn bun nc ngoi thit lp hin din thng mi nhm bo h cc n v bn bun trong nc. Mc d vic cm c th p dng c cc nc ang pht trin cng nh pht trin, bin php ny thng c phm vi c th v ch p dng i vi mt s sn phm nht nh. u t trc tip ca nc ngoi vo dch v bn bun thng b hn ch bi yu cu phi c ph duyt ca c quan c thm quyn i vi vic lp c s mi hay mua li doanh nghip trong nc ang hot ng, hay hn ch c phn / vn gp ca nc ngoi. Chnh ph cng c th p dng cc bin php nh hn ch vic m rng hot ng ca doanh nghip c vn nc ngoi sau khi thnh lp. Thng thng, cc bin php ny c thc hin theo phn xt ch quan ca c quan qun l nh nc. C quan qun l nh nc c th s dng cc bin php thiu minh bch nh: kim tra nhu cu kinh t (ENT) hoc nh gi li ch quc gia quyt nh ph duyt hay khng i vi d n u t. Cc hn ch khc lin quan n hin din thng mi: doanh nghip nc ngoi phi chn mt trong nhng hnh thc php l nht nh hoc phi lin doanh vi nh cung cp dch v trong nc hoc thoi u t. Mc d vic cm lp chi nhnh nhn chung gn vi vic bo v ngi tiu dng, trong ngnh bn bun, l do thng l yu cu hin din thng mi y . Nhng hn ch trc tip nh hng n vic thnh lp hoc hot ng ca mt c s nc ngoi ( c hin din thng mi) cng vi cc hn ch v yu t u vo nh t ai hoc lao ng s khin vn cng tr nn trm trng. Trong lnh vc bn l, cc quy nh c th phn thnh 5 nhm ln theo mc ch chnh sch: (1) hn ch v a im (quy nh v quy hoch phn vng v s dng t gim thiu cc nh hng v khng gian); (2) kim sot gi c ( bo v ngi tiu dng); (3) c cu doanh nghip (bng lut cnh tranh ngn chn c quyn); (4) bo m s n nh ca th trng (kim sot s gia nhp ca cc cng ty mi trnh d tha cng sut); v (5) bo v ngi tiu dng (quy nh cp php/kim tra m bo an ton cho ngi tiu dng). Mt nhm quy nh th 6 c th a vo danh mc trn v chng ngy cng c s dng ph bin cc nc pht trin tiu chun ca bn thn nh phn phi. Bo co ny s khng phn tch chi tit tiu chun do cc nh phn phi t t ra do ngoi phm vi nghin cu, tuy nhin, ta cn lu n tm quan trng ca cc tiu chun ny, c bit l tiu chun ca cc nh bn l thc phm. Cc tiu chun ny c th cao hn quy nh chnh thc, c tc ng hn ch nghim trng n cc nh sn xut. ng c ca vic xy dng cc tiu chun t nhn c 11

th l cam kt v cht lng, chin lc c nh ha sn phm hay e ngi v cc v kin c th xy ra. cc nc ang pht trin, i khi cc tiu chun t nhn cn c s dng thay th trong trng hp khng c cc tiu chun chnh thc hoc c cc tiu chun chnh thc nhng hiu lc km. Nhiu quy nh v bn l ca cc nc pht trin v ang pht trin ngy nay hnh thnh t nhng lo ngi ca cng chng v s cnh tranh gia bn l hin i9 v bn l truyn thng, cng nh mu thun gia cc siu th v cc nh cung cp, khi m hnh bn l hin i ngy cng ph bin v c th gy tn tht cho cc nh bn l truyn thng. Cc nc thng p dng hai loi quy nh sau y i vi dch v phn phi10: Cc quy nh v iu kin ca nh phn phi v s lng nh phn phi c th tham gia th trng (gia nhp th trng hay tip cn th trng); v Cc quy nh v iu kin hot ng ca nh phn phi khi hin din trn th trng (cc quy nh v hot ng).

V tip cn th trng, cc hn ch ch yu lin quan n vic thnh lp doanh nghip, bao gm cc th tc gia nhp (ng k kinh doanh), cc quy nh v thnh lp, m rng doanh nghip v a im ca c s thng mi, quy nh v hot ng v sn phm, s tn ti ca cc doanh nghip c quyn trong nc v mt s mt hng v cc ro cn php l i vi vic lp c s quy m ln. Cc quy nh c tc ng hn ch hot ng ca doanh nghip bn l ch yu l quy nh v thi gian m ca v gi c. Cc quy nh v thi gian m ca c t ra v cc l do tn gio hay bo v quyn li ca ngi lao ng. mt s quc gia nh Php, gi m ca c quy nh gin tip thng qua b lut lao ng. Nhng khc bit v vn ha v lch s l nguyn nhn chnh dn n nhng khc bit ln gia cc quc gia ngy nay. Quy nh v thi gian m ca c xu hng b bi b p ng nhu cu ca ngi tiu dng. Nhn chung, s linh hot lm tng phc li ca ngi tiu dng, thc y vic lm v cng nng cao v th ca cc doanh nghip ln so vi cc ca hng nh l, tuy nhin, tc ng i vi doanh thu khng t hiu qu nh mong i. Vic kim sot gi tn ti hu ht cc quc gia OECD nhng ch p dng vi mt s mt hng. Cc hn ch gi ch yu p dng i vi dc phm, thuc l v xng du. Tri li, cc quy nh v hot ng xc tin tng i ph bin v l do bo v ngi tiu dng v i ph vi cc hnh vi cnh tranh khng lnh mnh, song song vi vic xy dng cc quy nh v an ton, v sinh sn phm, nhn mc v tiu chun cht lng. Cc quc gia hin vn cha nht tr c vi nhau v s cn thit phi qun l cc hot ng xc tin cng nh cch thc qun l chng. Mt s quc gia khng c quy nh c th (o, Canada, Cng
9

Cc hnh thc bn l hin i bao gm cc ca hng bn l nh siu th, i siu th, cc khu trung tm mua sm v cc ca hng bn l.
10

Bo co ca Boylaud v Nicoletti (2001)

12

ha Sc, Hungary, Thy S, Anh), trong khi mt s quc gia khc c quy nh v mi lnh vc (c, B, an Mch, Phn Lan) v mt s khc ch xy dng quy nh i vi mt s kha cnh nht nh. Bn h gi thu ht khch hng b cm hoc hn ch s cc quc gia c nghin cu (mt s quc gia chu u v Mexico). Mt s chnh ph p dng cc ngoi tr v sn phm, tc l hn ch quyn kinh doanh mt s loi hng ha nht nh nh dc phm, cc sn phm y t v chnh hnh; hng nng sn v ng vt sng; thc phm, ung v thuc l; kim loi qu. Quyn kinh doanh cc mt hng ny dnh ring cho cc doanh nghip nh nc (c th thuc s hu nh nc hoc khng) hay cho cc nh phn phi trong nc. Trong nhng trng hp , cc quy nh quc t (iu XVII GATT v iu VIII GATS hay cc iu khon trong cc hip nh mu dch t do) s hn ch quyn lc ca nh nc i vi thng mi v m bo c hi tip cn th trng cho cc nh sn xut nc ngoi. Ngoi ra, cc chnh ph c th p dng cc bin php hn ch tip cn th trng khc nh yu cu v quc tch v c tr; ng k v cp php cho nhng ngi khng c tr; kim tra nhu cu kinh t, v.v Cui cng, mt s hn ch nn (horizontal) cng c tc ng nht nh i vi ngnh phn phi, chng hn nh cc yu cu v ph duyt; hn ch v mua hng, thu bt ng sn; hn ch phn vn nm gi; cc bin php thu v tr cp, v.v... Nhn chung, cc ngoi tr v sn phm c tc dng hn ch hot ng ca doanh nghip, trong mt s trng hp thm ch cn ngn chn gia nhp th trng ca cc i th tim nng. Bng 1 tm tt cc loi quy nh chnh c p dng trn th gii. Danh sch ny khng y v ch nn coi l v d.

Bng 1 Mc tiu v cc loi quy nh chnh i vi ngnh bn l Cc quy nh hn ch gia nhp th trng v lp c s Quy nh hn ch quyn s dng t: Khng cho php mua/thu t, hoc Cho php mua/thu t nhng ch trong din tch nht nh; hoc Khng hn ch mua/thu t Hn ch u t trc tip nc ngoi; Yu cu nh phn phi nc ngoi phi c giy php c bit. Quy nh nh hng n u t: Cc yu cu thc hin Quy nh i hi nh bn bun phi c giy php nhp khu, chng hn: Hn ch s lng giy php nhp khu cp cho nh bn bun. Quy nh hn ch xc tin hng ha, chng hn nh quy nh rng cc doanh nghip phn phi khng c php hoc b hn ch qung co hay xc tin cc dch v bn l ca mnh. Yu cu giy php i vi ban lnh o, cc cn b ch cht v/hoc cc gim c hoc nh qun 13 Cc quy nh hn ch hot ng

Quy nh v u t trc tip nc ngoi:

(performance); Thm nh ca chnh ph i vi u t; Kim tra nhu cu kinh t (ENTs).

l.

Quy nh nh hng n di chuyn ca th nhn: vic nhp cnh ca cc gim c iu hnh, qun l cp cao hoc nhn vin nc ngoi. V d: yu cu v quc tch hoc c tr i vi cc cn b ch cht, p dng i vi tt c hoc mt s gim c, nh qun l ca cng ty phn phi. Quy nh buc c s phi p ng yu cu ni a nh: S dng lao ng a phng.

Quy nh v: Quy hoch phn khu; Bo v mi trng; Hn ch gi m ca.

Hin din ca doanh nghip c quyn nh nc (khng cho php cc nh phn phi trong nc hay nc ngoi c phn phi mt s loi hng ha nht nh). Bo v ngi tiu dng

Lut v chnh sch cnh tranh

Ngun: ca cc chuyn gia, da trn bo co ca Boylaud v Nicoletti (2001): Ci cch quy nh trong phn phi bn l, Nghin cu kinh t ca OECD s 32, 2001/I v Kalirajan, K.: Hn ch i vi thng mi dch v phn phi, Bo co ca Ban nghin cu v nng sut, AusInfo, Canberra, thng 8/2000.

14

Bng 1 th hin ch s hn ch ca cc quy nh trong ngnh phn phi mt s nc OECD.

New Zealand Mexico c Hoa K Th Nh K Luxembourg o

Hot ng: trong nc Thnh lp: nc ngoi Hot ng: nc ngoi Thnh lp: trong nc

Cc ch s v qun l trong ngnh bn l

Canada Ailen Anh Thy in Phn Lan Ty Ban Nha Hy Lp H Lan c B o Nha an Mch Nht Bn Thy S B Php Hn Quc

Kalirajan (2000) cho rng B, n , Indonesia, Php, Hn Quc, Malaysia, Philippines, Thy S v Thi Lan l cc quc gia c nhiu quy nh hn ch phn phi nht. c trng ca cc 15

Ngun: Baek, Y., R. S. Jones v M. Wise (2004), "Cnh tranh trn th trng sn phm v Hot ng kinh t Hn Quc", Ti liu lm vic ca Phng Kinh t OECD, s. 399, xut bn bi OECD

Ch s hn ch nm trong khong t 0 n 1. Ch s cng cao th mc hn ch cng ln

Biu 1

nn kinh t ny l yu cu cht ch v thnh lp cng nh hn ch v mua/thu t thng mi, hn ch u t trc tip nc ngoi v hn ch i vi cc ca hng ln. Cc nn kinh t ny cng hn ch hot ng ca doanh nghip nh yu cu v quc tch i vi ban lnh o v yu cu s dng lao ng a phng. Trong khi , Singapore v Hng Kng l hai quc gia c nn kinh t m ca nht. Cc nn kinh t ny c rt t quy nh hn ch, ch yu l hn ch s dng lao ng nc ngoi. 3.2 Quy nh i vi cc c s bn l quy m ln

Cc c s bn l quy m ln l i tng chnh ca cc quy nh kht khe. Trong khi cc chui bn l ln c li ch khng th ph nhn c (li ch ca ngi tiu dng v phng din s tin li, gim chi ph hng ha, thi gian v chi ph vn ti; thu ht lng khch hng ng thu trong mt phm vi rng; gia tng vic lm, thu nhp; kch thch hi phc kinh t cc cng ng thnh th; kch thch cc hot ng kinh t khc v to vic lm lin quan; v.v), nhng ngi ch trch cho rng cc c s ny cng c nhng tc ng tiu cc v mt x hi, kinh t v mi trng i vi cng ng ni t c s bn l. c bit, cc ca hng ny c nhng biu hin thng tr, lng ph khng gian v nh hng xu n cng ng cng nh nhng doanh nghip nh. Mt c s bn l quy m ln thng cn n 1.000 ch xe v pht sinh hng nghn lt i li bng t mi ngy. Nhng ngi ch trch cn nu rng tng ng vi mi ng thu m cc c s ny np vo cng qu, nhng ngi tr thu cui cng thm ch cn phi gnh chu chi ph cao hn. Bn cnh , tng ng vi mi cng vic lng thp c to ra t cc c s ny, mt s cng vic c mc thu nhp sng khc trong cng ng c th b mt i. V mt l thuyt, s lng cc cng c m cc nh hoch nh chnh sch c th p dng i vi cc c s bn l quy m ln tng i phong ph. Tuy nhin trong thc t, vic la chn chnh sch no gii quyt cc thch thc t ra ph thuc vo bi cnh c th. V th mi quc gia phi vn dng cc cng c qun l khc nhau. V c bn, cc nh hoch nh chnh sch phi cn bng c cc mc tiu mu thun nhau: mt mt l thc y cnh tranh thng mi; mt khc l bo v quyn li ca cc doanh nghip a phng, cc nhm li ch v ngi tiu dng. Cc quc gia c ngnh phn phi hot ng ch yu theo phng thc truyn thng, , cc nh bn l quy m ln (supermarketer) cn tng i yu hoc khng tn ti thng c xu hng p dng nhng bin php hn ch mang tnh phn bit i x i vi cc nh bn l nc ngoi v h l i tng c kh nng cung cp cc dch v phn phi hin i. S xut hin ca cc nh bn l nc ngoi b coi l mi e da n cc gi tr quc gia, truyn thng vn ha hay n gin l mi e da v s cnh tranh khng cn sc vi cc nh sn xut v phn phi trong nc.

16

Hp 1 Tranh lun n xoay quanh vic m ca th trng bn l cho cc nh phn phi quy m ln Cuc tranh lun v vic m ca th trng bn l cho cc nh bn l quy m ln ko di trong nhiu nm ti n , ni c nhng quy nh nghim ngt bo v cc ca hng nh. Cc doanh nghip ln trong nc nh Tata hay cc nh bn l xuyn quc gia u ho hc mun gia nhp th trng phn phi ln th hai th gii ny. Hin ti, u t trc tip nc ngoi (FDI) vo cc hot ng bn l thun ty vn cha c php lut cho php. Chnh ph n ch mi cho php u t trc tip nc ngoi vo phn phi bn l mt s sn phm thng hiu nht nh (bn l cho mt thng hiu duy nht). Theo , cc cng ty nc ngoi thuc nhm nht nh c th bn hng thng qua c s bn l thnh lp n . Theo mt bo co chnh sch ca V Xc tin v Chnh sch Cng nghip n (Indian Department of Industrial Policy and Promotion - DIPP), vic m ca th trng cho FDI s mang li nhiu c hi kinh t mi v to ra nhiu vic lm. FDI trong ngnh bn l s to ra nhng lin kt i vi khu vc sn xut, ch to, thc y bn l trong nc cng nh xut khu. Cc cng ty a quc gia u t vo hot ng bn l n cng s tm kim ngun hng n cho cc c s bn l quc t ca mnh, t lm gia tng xut khu ca n . Cc chui bn l n s c c hi hp nht vi cc chui cung ng ton cu bi FDI s mang n cng ngh, tiu chun cht lng v tip th. Cc nh bn l c t chc n khng tn thnh vic cho php cc cng ty a quc gia (Multinational Companies - MNCs) gia nhp bn l trong nc bi chin lc nh gi ca cc cng ty ny c th loi b cnh tranh trn th trng. Tuy nhin, lun im ny b phn bc bi u t trc tip nc ngoi vo bn l ti cc nc t do ha thng mi cho thy cc nh bn bun v cc nh ch bin thc phm buc phi ci tin, tng cng xut khu v tng trng thng qua vic tm kim ngun cung trong nc. Tin s A.K. Dua, V trng V Xc tin v Chnh sch Cng nghip kt lun v quan im ca Chnh ph n nh sau: Xt n cu trc x hi hin ti ca n , ngnh bn l cn c m ca. Chnh ph s m bo vic gia nhp th trng ca cc tp on bn l ton cu khng lm mt i vic lm hin c trong ngnh bn l. Tuy nhin, ng khng nh thm rng: Vn thc s l liu ngnh bn l thiu t chc ca chng ta c tr c trc phng thc bn l c t chc v tn dng c tnh kinh t theo quy m hay khng... Cho d l nhng cng ty ln trong nc nh Reliance tuyn b s gia nhp ngnh bn l, hay cc MNC nh Walmart, th tc ng i vi 17

nhng ca hng nh l truyn thng (mom-and-pop shop) vn chng c g thay i. Nu bn b git, bt k st th l ngi nc ngoi hay ngi trong nc, th c g khc bit u? cc quc gia c ngnh phn phi pht trin, cc quy nh i vi cc nh bn l quy m ln (supermarketer) khng nhm vo ngi nc ngoi m c p dng theo nguyn tc i x quc gia (t nht l v hnh thc). (iu ny khng c ngha i x quc gia phi l mt c trng ca cc quy nh v phn phi. Nu cc mc tiu chnh sch cng ch lin quan n cnh quan, giao thng ng b, bo v mi trng v bo tn cc a im di tch, v.v th vic phn bit i x gia nh bn l trong nc v nc ngoi l v ngha). i vi nhiu nn kinh t c mc thu nhp trung bnh ng Nam , thp nin 90 c coi l thi k pht trin thnh vng ca cc nh bn l xuyn quc gia v cc trung tm mua sm ln. Cc nh bn l trong nc cm thy rng y l qu trnh quc t ha mau l ca cc chui phn phi xuyn quc gia, c bit l cc nh bn l quy m ln, khi chp c c hi to ra bi cuc khng hong ti chnh chu nm 1997. Qu trnh quc t ha nhanh chng ca ngnh bn l nhng quc gia ny, ch yu l Thi Lan v Malaysia khng ch thay i truyn thng mua hng v din mo ca mi trng th, m cn thay i s phn ca cc th x, cng ng, t ra cho cc nh hoch nh chnh sch v quy hoch nhng s la chn kh khn. Phn ng chnh sch i vi tnh trng ny l vic ban hnh cc quy nh kim sot a im v hot ng ca cc c s bn l nc ngoi quy m ln. Mc tiu t ra bao gm: duy tr s tn ti ca cc nh phn phi nh l, duy tr bn cht truyn thng ca cc trung tm th, gim thiu cc tc ng tiu cc n kinh t x hi ca cc cng ng th. Bng 2 tm tt cc quy nh hin hnh i vi ngnh phn phi Indonesia, Malaysia v Thi Lan. Cc quy nh ny cng c th thy cc quc gia khc, tt nhin khng nht thit phi bao gm tt c cc quy nh ny.

Bng 2: Phn loi cc c ch qun l p dng i vi cc nh bn l xuyn quc gia quy m ln (Transitional Companies TNCs) Loi quy nh Chnh sch i vi nh u t nc ngoi Lut t ai v ti sn Lut cnh tranh Lut Lut Cc lut chuyn ngnh iu chnh cc loi hnh s hu bt ng sn Cc lut chuyn ngnh nhm thc y cnh tranh v ngn chn hnh vi thng mi khng lnh mnh trn th trng, thng bao gm lut chng c quyn v lut bo v ngi tiu dng 18

Gii thch

Lut v chnh sch v FDI

Quy nh di lut

Cc lut chuyn ngnh v/hoc cc quy nh iu chnh s di chuyn vn (khc vi u t gin tip) qua bin gii theo hng cho php cc nh u t c quyn kim sot i vi cc ti sn c c, do iu chnh c hot ng u t mi, sp nhp v mua li

Chnh sch i vi nh bn l xuyn quc gia quy m ln Hn ch v vn gp Quy nh di lut Yu cu mc vn ti thiu Th tc lp c s mi Nghin cu tc ng kinh t x hi Nghin cu tc ng i vi mi trng v/hoc bo tn di tch lch s Quy hoch phn vng Quy nh di lut Quy nh di lut Quy nh di lut Quy nh di lut Quy nh di lut Quy nh di lut Quy nh di lut Quy nh v ngng vn gp c php nm gi i vi cc TNC mun gia nhp th trng bn l ca nc s ti Yu cu v vn ti thiu i vi doanh nghip mun tham gia th trng bn l Yu cu vn gp v cc yu cu khc i vi doanh nghip mun tham gia th trng bn l Yu cu nh gi trc ri ro/tc ng kinh t x hi ca d n bn l i vi cc doanh nghip ang hot ng v cng ng a phng Yu cu nh gi tc ng ca d n i vi sc khe v mi trng con ngi, ri ro v mt sinh thi i vi nhng thay i v mi trng v sc khe trong khu vc hoc cng ng c th Quy nh v mc ch s dng t cc vng c quy hoch, phn tch cng ng ny vi cng ng khc Yu cu v s dn phc v Tiu chun xy dng v tiu chun din tch c s Thi gian m ca Khc Yu cu ngng quy m dn s ti thiu cho php lp c s bn l trong mt cng ng nht nh Tiu chun v hnh thc v din tch xy dng i vi c s bn l quy m ln v cc trung tm mua sm, cm mt s hnh thc v/hoc gii hn din tch c th mt s khu vc nht nh Quy nh di lut Quy nh di lut Hn ch thi gian hot ng ca cc c s bn l quy m ln, c th l thi gian m ca v/hoc ng ca Cc quy nh khc v lu kho, qun l v marketing, cung cp dch v b tr, v.v.

Ngun: Mutebi, Alex M. (2007): Cc bin php qun l i vi cc c s bn l xuyn quc gia quy m ln ti cc thnh ph ng Nam , Nghin cu th, 44:2, 357 379 3.3 Chi ph ca quy nh i vi ngnh phn phi 19

Cc quy nh i vi ngnh phn phi lm gim phc li x hi. Cc quy nh ny lm gia tng chi ph ng k. iu ny ng rng kt qu thu c s rt ln nu gim thiu c cc quy nh i vi ngnh phn phi. c tnh ti Nht, cc hn ch i vi ngnh phn phi lm gim tiu th thc t t 5-8% mi nm. Canada v c, tn tht ny mc 2-5%. Hoa K, tn tht c th ln n mc cao nht l 2,5% v thp nht l 0,25%. iu ny cho thy cc quy nh v phn phi c tc ng tiu cc khng km g cc ro cn thng mi. S ng thun v cc nh bn l TNC quy m ln ngy nay cho thy cnh tranh dng nh l c ch tt nht ti a ha phc li kinh t, trong khi qun l ch em li nhng kt qu ng tht vng. y l mt trng hp cho thy khng ging nh cnh tranh, qun l lm pht sinh chi ph x hi, tc ng suy gim hiu sut kinh t v vic d b cc quy nh cng tn chi ph, cng sc v thi gian ng k. Tuy nhin, cnh tranh v qun l u hng ti cc mc tiu chung l ngn chn nhng hot ng s dng sc mnh th trng sai tri, ng thi to thun li cho vic phn b ngun lc hiu qu. Trong trng hp cnh tranh khng p ng c mc tiu ni trn, vic qun l phi c thc hin di hnh thc nht nh vi ngha l bin php thay th cho cnh tranh hay mt bin php tm thi p dng cho n khi cnh tranh lnh mnh c khi phc. Do , cc chnh sch qun l v cnh tranh cn c phi hp pht huy tnh cht cng c ln nhau v ti u ha phc li kinh t. 3.4 Cc quc gia nghin cu ng l khu vc c ngnh bn l pht trin nhanh chng. Thc t ny khng phi mt iu b n bi v t trc n nay chu l lc a c mt dn s cao nht th gii v cc nc chu b coi l km pht trin v hot ng bn l (tr mt s quc gia ngoi l). Thc t ang dn thay i khi cc nh bn l hng u th gii nh Carrefour, Metro, Tesco v WalMart tng cng hot ng trong khu vc, nhn mnh th trng ng l tm im trong chin lc ton cu. Bn cnh , d khng c bo ch phng Ty hay cc ti liu hc thut cp n nhng cc nh bn l quy m ln ca Nht Bn cng ang ra sc ginh git th phn tt c cc th trng ch cht trong khu vc. 3.2.1 Trung Quc

Trung Quc bt u m ca th trng phn phi mt thi gian di trc khi gia nhp WTO. Cc nh bn l nc ngoi c php gia nhp th trng Trung Quc trong chng trnh th nghim t nm 1992. Tuy nhin, nhng ca hng u tin ca ngi nc ngoi ch thc s m ca vo nm 1995 bi thi gian trc Trung Quc t ra hng lot hn ch m cc nh phn phi ca cc thnh vin GATT/WTO cha tng gp bao gi. Bn cnh vic hn ch hot ng bn l ca nc ngoi di hnh thc lin doanh, chnh ph Trung Quc cn p dng chin lc phn b quy hoch vng quc gia ht sc kht khe, hn ch chng trnh th nghim trong 11 tnh vng duyn hi pha ng. n nm 2001, sau 15 nm thng lng ko di vi nhiu nhn nhng, Trung Quc c chp nhn l thnh vin ca WTO. S kin ny buc Trung Quc phi d b ton b cc ro cn thng mi v m ca th trng bn 20

l trong vng 3 nm. Tun th ngha v ny, nm 2004, chnh ph Trung Quc ban hnh nhng sa i chnh sch mi nht lin quan n u t trc tip nc ngoi (FDI) vo cc ngnh thng mi, bao gm bn l, chm dt cuc th nghim ko di 12 nm. Nhng chnh sch mi nht ra i nm 2004 d b ton b cc hn ch, ha hn mt th trng m ca v bnh ng i vi cc nh bn l quc t. Vic d b ny cho php cc nh bn l nc ngoi c khai thc nn kinh t a phng cc min khc nhau. Mc d nhng chnh sch m ca ny em li cho cc nh bn l xuyn quc gia nhiu s t do hn trc, chnh ph Trung Quc vn tip tc can thip vo ngnh bn l thc phm. Trong khi chnh quyn trung ng ct gim vai tr qun l ca mnh th vic phn cp ti chnh li lm gia tng quyn hn ca cc c quan a phng. i ph vi thch thc ca vic m ca th trng bn l v cho php cnh tranh ton cu sau khi gia nhp WTO Chnh quyn Thng Hi sp nhp 4 doanh nghip thuc s hu nh nc, to ra mt tp on c tim lc cn thit c v quy m v phm vi cnh tranh vi s gia nhp v m rng ca cc nh bn l xuyn quc gia. Kinh nghim m ca th trng bn l ca Trung Quc cho thy cc nh bn l trong nc khuch trng nhng nguy c ca cnh tranh vi nc ngoi. Thc t l d Trung Quc phi t do ha th trng bn l theo cam kt WTO, cc nh bn l trong nc vn gi vai tr nh trc th trng trong nc. Mc d cc TNC bn l bt u chim dn th phn thng qua khai thc li th cnh tranh v cng ngh thng tin, hu cn hay k nng qun l chui cung cp, b quyt kinh doanh, v.v cc nh bn l trong nc vn gi v th quan trng trn th trng bn l thc phm Trung Quc. Mc d cc nh bn l trong nc lun cm thy yu th hn i th cnh tranh cc mt ny, h li c nhng ti sn v hnh m cc i th TNC khng c, bao gm s hiu bit v ngi tiu dng Trung Quc, mi quan h mt thit vi chnh quyn trung ng v a phng (y l yu t tin quyt gip h c c nhng a im thun li v nhn nhng khon vay u i ca ngn hng) v s hp tc lu di vi cc nh cung cp a phng mi quan h m cc TNC bn l phi to dng khi gia nhp th trng. c bit, k t khi Trung Quc gia nhp WTO vo nm 2001, cc nh bn l thc phm trong nc thuc s hu t nhn gia tng ng k th phn ca mnh trn th trng.

21

Bng 3 T do ha ngnh bn l Trung Quc Cc giai on v thi k Giai on 1 (19921995) Cc FDI bn l c cho php hot ng theo chng trnh th im ti 6 thnh ph (Bc Kinh, Thng Hi, Thin Tn, Qung Chu, i Lin v Thanh o) v 5 c khu kinh t (Thm Quyn, Chu Hi, Sn u, H Mn v Hi Nam) vi mt s hn ch v t l vn nm gi, s pht trin cc chui bn l v lng hng nhp khu t nc ngoi. Giai on 2 (19951999) Cc nh bn l nc ngoi c php xy dng chui bn l ti Bc Kinh di hnh thc lin doanh (vi mt i tc Trung Quc nm gi phn vn chi phi). Th trng bn bun cng c m ca cho cc nh u t nc ngoi. Nm 1995, Carrefour xy dng 2 ca hng mua sm ln u tin Bc Kinh v Thng Hi. Nm 1996, siu th u tin ca Wal-Mart cng c a vo hot ng ti Thm Quyn. Giai on 3 (19942004) Nhiu hn ch quan trng c bi b nhm xc tin vic Trung Quc gia nhp WTO. Cc FDI bn l c php hot ng tt c cc tnh l. Cc nh bn l nc ngoi mua v xut khu khi lng ln sn phm sn xut ti Trung Quc s c nm gi phn vn ch o trong lin doanh. Tng ng vi chin lc pht trin pha Ty ca Trung Quc, cc cng ty lin doanh s c i ng c bit nu thit lp c s v hot ng pha Ty Trung Quc. Giai on 4 (2004 tr i) Tun th ngha v WTO, thng 4/2004, Trung Quc d b tt c cc hn ch cn li. Cc nh bn l nc ngoi c php (1) lp c s kinh doanh, k c bn bun v bn l, ti bt c a im Trung Quc; (2) hot ng vi hnh thc doanh nghip 100% vn u t nc ngoi hoc lin doanh; v (3) bn hng thng qua cc knh, bao gm truyn hnh, in thoi, th t, mng Internet, v my bn hng t ng. Ngoi tr i vi cc doanh nghip 100% vn u t nc ngoi, chnh quyn cp tnh phn cp cho c quan chc nng trc thuc ph duyt vic gia nhp th trng ca cc cng ty mi. Thng 12/2004, Tesco gia nhp th trng Trung Quc bng cch mua li 50% phn vn ca Hymall. Ngun: Tacconelli, Wance v Neil Wrigley: Nhng thch thc v t chc v chin lc i ph ca cc TNC bn l trong giai on hu WTO Trung Quc, a l kinh t, 85(1):49-73, 2009. Nhng ci cch chnh

22

3.2.2

Hn Quc11

Ngnh bn l ca Hn Quc ch yu vn hnh bi cc c s kinh doanh gia nh nh l, dn n tnh trng Hn Quc c nng sut lao ng trong ngnh bn l thp nht (khong 30% hiu sut ca Hoa K) trong s cc nc OECD. Cc quy nh nhm bo h cc ca hng nh l truyn thng (mom-and-pop shop) v thc y u t vo sn xut cn tr s pht trin ca ngnh bn l, dn n tnh trng nng sut thp trong ngnh ny. Nhng quy nh gin tip nh quy hoch phn vng v cc th tc phc tp lp c s bn l quy m ln cng tc ng ng k n th trng bn l. Nhng quy nh v vic lp c s bn l ca Hn Quc c coi l ngt ngho nht trong khu vc OECD. Cc c s bn l c din tch trn 1.000m2 b cm thnh lp cc khu dn c v khu cng nghip. Cc khu thng mi khng c quy nh v vic xy dng cc c s quy m ln nhng cc khu vc ny ch chim khong 0,2% tng din tch t. Hn th, phn ln nhng khu vc ny b chim gi bi cc doanh nghip khc, do qu t xy dng cc ca hng quy m ln cn qu t. Vic xy dng li cc ta nh c i hi nhng cuc m phn l th v phc tp t c s ng thun ca nhiu ch s hu. T nm 1996 n nay, Hn Quc cho php xy dng cc ca hng gim gi (discount store) c din tch n 10.000m2 cc khu vc xanh t nhin thuc cc qun th. Tuy nhin, cc quy nh nh gii hn v t l xy dng trn t (building-to-land) hay th tch trn t (volume-to-land) cn tr vic xy dng cc c s bn l quy m ln ti cc khu vc ny. Mc ti a xy dng cho php tng ng l 20% v 100% cc khu vc xanh t nhin, do vic xy dng cc khu mua sm ln s khng sinh li. Cc th tc phc tp trong vic xin cp giy php lp c s bn l quy m cng l ro cn ln. Ch u t cn phi c chnh quyn a phng chp thun v nh gi tc ng i vi giao thng v ph duyt v xy dng. Tng t nh mt s thnh vin OECD khc, vic phn cp cho chnh quyn a phng lm tng kh nng cnh tranh trong ngnh bn l bi cc c quan a phng thm ch cn phi chu p lc nng n hn cc c quan trung ng t cc c s kinh doanh ang hot ng v cc nhm li ch c quyn khc. Trong mt s trng hp, chnh quyn a phng cn p nhiu loi thu, ph, l gnh nng b sung cho ch u t. Tuy nhin, Hn Quc khng c quy nh i vi hot ng bn l nh gi m ca v qun l gi. Nm 1996, Hn Quc bi b phn ln cc hn ch v quy m v s lng c s bn l m mt nh u t nc ngoi c th xin thnh lp. K t , mt s bin php khc c thc hin nhm thc y t do ha nh d b nhng hn ch cn li i vi ca hng bch ha v trung tm mua sm ca ngi nc ngoi. ng thi, Hn Quc cng p dng kim tra nhu cu kinh t i vi cc c s bn l xe t qua s dng v xng du. Tuy nhin, nhng ro cn cp trn bao gm quy hoch phn vng, cc th tc cp php tn km thi gian c l l
11

Baek v Wise (2004)

23

nhng vn phin toi nht i vi cc nh u t nc ngoi vi vn hiu bit hn ch v mi trng qun l ca Hn Quc. 3.2.3 Nht Bn

Nht Bn, cc nh bn l quy m ln t lu b php lut hn ch nhm mc ch bo h cc nh bn l quy m nh hn. Lut v C s bn l quy m ln l mt c trng ca h thng phn phi Nht Bn trong gn 40 nm qua, vi hnh thc ny hay hnh thc khc, cn tr vic thnh lp cc ca hng ln. Vic bo h cc doanh nghip bn l quy m nh bt u vi Lut v Ca hng bch ha c thng qua t nm 1937. o lut ny tm dng hiu lc vo nm 1947 v c p dng tr li vo nm 1956, i hi vic lp ca hng bch ha mi bt c ni no trn t nc Nht Bn phi c c quan chnh ph (trc Th chin ln th 2 l B Cng Thng, hay B Thng mi v Cng nghip Quc t (MITI) sau Th chin) ph duyt. Nm 1973, Lut C s bn l quy m ln thay th Lut Ca hng bch ha, quy nh din tch sn ca ca hng ch khng phi bn cht hot ng ca ca hng l tiu ch cho vic ph duyt ca MITI. Ngng quy nh l 3.000m2 ti cc thnh ph ln v 1.500m2 cc ni khc. Hu ht cc ca hng c din tch sn ln hn ngng ny s c coi l ca hng bch ha. Nm 1978, phm vi p dng ca Lut ny c m rng, iu chnh c cc ca hng d kin thnh lp vi din tch sn trn 500m2. Nu mun kinh doanh mt khu vc nht nh, mt nh bn l quy m ln phi thng bo cho B trng B Thng mi v Cng nghip Quc t. B trng B Thng mi v Cng nghip Quc t s nghin cu tc ng ca c s ny i vi cc nh bn l nh hn trong khu vc. Nu thy c tc ng tiu cc ng k, B trng s yu cu ch u t thay i k hoch kinh doanh, bao gm cc ni dung nh din tch sn, ngy lm vic, gi ng ca v s ngy ngh. Ngoi ra, chnh quyn a phng cng c php a ra nhng quy nh b sung i vi vic lp ca hng ln, v din tch ca hng v gi hot ng. Cc th tc xem xt ph duyt h s ngh lp c s bn l ko di trong khong mt nm. Mc d MITI c quyn ra quyt nh ph duyt hay khng, lut php yu cu MITI phi xem xt kin ca mt ban gm i din ngi tiu dng, thng nhn v gii hc thut ca a phng d kin t c s bn l khng ch v vic ph duyt h s ni chung m v tt c cc ni dung din tch sn, gi v ngy hot ng, v tr ca c s d kin. Theo lut, ch cc ca hng nh c quyn vn ng hnh lang i vi c quan chnh ph trong vic ph duyt h s lp c s bn l quy m ln. y l l do gii thch s lng ln cc ca hng bn l quy m nh Nht Bn, trong khi s pht trin ca cc ca hng ln b hn ch.

24

Hu qu ca s hn ch ny l cc ca hng Nht Bn c khng gian kinh doanh nh hn so vi cc nc chu u hay Bc M. iu ny gy kh khn cho cc ca hng trong vic t c tnh kinh t theo quy m v hn ch s lng mt hng cung cp. Hn th, nhiu ngi cho rng Lut C s bn l quy m ln c th coi l ro cn phi thu quan, cn tr hng ha nc ngoi thm nhp th trng Nht Bn. Nhng nm 90 xut hin xu hng t bo h sang gim thiu quy nh. y l kt qu ca Sng kin v cc ro cn c cu ca Nht Bn Hoa K nhm xy dng th trng ci m v thc y cnh tranh Nht Bn. Nm 1994, Lut C s bn l quy m ln c ni lng nhm to iu kin cho cc nh bn l gia nhp th trng, thnh lp cc ca hng c din tch sn di 1000m2. Cui cng, lut ny b bi b hon ton vo nm 1998. Lut v V tr bn l quy m ln hin hnh (Lut v cc bin php bo tn khng gian sng ca cc c s bn l quy m ln) nhm iu tit vic gia nhp th trng p dng i vi tt c mi ca hng c din tch bn l ln hn 1.000m2. y l mt ngng thp nu so snh vi cc nc khc trn th gii, k c so vi siu th loi nh v ca hng chit khu. Ging nh o lut trc y, lut ny cng cho php cc c s bn l ang hot ng a phng c th hn ch s gia nhp th trng bng cch a ra cc kin v mi trng (tc nghn giao thng, thu gom rc thi, v.v).12 Kt qu ca qu trnh gim thiu quy nh l s gia tng v t l gia nhp cng nh thoi lui khi ngnh vo cui thp nin 90. Tuy nhin, th phn ca cc c s nh l suy gim th th phn ca cc nh bn l phi truyn thng mi thnh lp gia tng. C th l th phn ca cc ca hng truyn thng co cm t 70% xung cn 58%, trong khi cc siu th hng chuyn dng v ca hng tin li gia tng ng k th phn. T quan im quc t, cc c s nh l cng nh cc ca hng tin li v ca hng truyn thng vn nm gi mt th phn ln cho d phi chu p lc cnh tranh gia tng. So vi Hoa K, Anh v Php, th phn ca cc ca hng truyn thng Nht kinh doanh bn l thc phm c mc cao nht. Tuy nhin, nng sut lao ng trong ngnh bn l ca Nht vn khng thay i trong sut thp nin 90 bt k tnh nng ng tng i ca ngnh ny.13 3.2.4 Mt s nc thnh vin ASEAN Cc nh hoch nh chnh sch mt s th trng mi ni trong khu vc ng Nam vn dng nhiu phng thc qun l khc nhau i ph vi s pht trin nhanh chng ca cc chui bn l xuyn quc gia. Thc t cho thy khng c mt cch tip cn no c coi l tt nht qun l cc nh bn l xuyn quc gia. Malaysia c nhng quy nh nghim ngt nht i vi cc TNC, trong khi Indonesia quy nh lng lo nht. Mc d cng trnh pht trin kinh t, c 3 nc c im chung l thiu vng mt c quan qun l u mi (one-stop
12 13

Hj v Wise (2004) Toshiyuki v Mitsuru, 2009

25

regulatory agency). Thay vo , cc c quan khc nhau c giao trch nhim v cc quy nh khc nhau, i khi dn n cc chnh sch mu thun. Ti Malaysia, vic gim st ngnh bn bun v bn l thuc chc nng ca hai y ban trc thuc B Ni thng v Cc vn ngi tiu dng (MDTCA). y ban Bn bun v Bn l c thnh lp vo nm 1995 c chc nng iu tit v gim st chuyn ngnh, k c s tham gia ca nc ngoi. Cc doanh nghip nc ngoi mun lp c s bn bun hoc bn l, lp hay di chuyn cc chi nhnh ca mnh phi c s ph duyt ca y ban ny. Ngoi ra, cc nh u t nc ngoi mun u t vo th trng bt ng sn Malaysia (hu ht cc TNC bn l quy m ln u mun u t vo th trng bt ng sn) phi np h s ngh cho y ban u t Nc ngoi (FIC). FIC c thnh lp t nm 1974 c chc nng gim st mi vn v u t Malaysia, bao gm c vic xy dng cc hng dn v quy nh i vi cc nh u t nc ngoi mun tham gia kinh doanh bng cch mua li, sp nhp hay tip qun c s trong nc. Thi Lan, V Thng mi trong nc (Department of Internal Trade - DIT) thuc B Thng mi c trch nhim gim st khu vc bn bun v bn l. V cn c chc nng xc tin cnh tranh cng bng v chng cc hnh vi c quyn ca cc doanh nghip trong nc. ng thi vi vic ban hnh o lut Cnh tranh vo nm 1999, Thi Lan cng thnh lp y ban Cnh tranh Thng mi (Trade Competition Commission - TCC) (tham kho mc 5) vi trch nhim m bo, gim st thc thi o lut Cnh tranh v tham mu cho B trng Thng mi v vic ban hnh cc quy nh qun l cp b. Trong vic thc thi php lut, TCC tin hnh theo tng trng hp c th. TCC bao gm: B trng Thng mi lm Ch tch, Th trng thng trc B Thng mi lm Ph Ch tch, Th trng thng trc B Ti chnh lm thnh vin v 8-12 thnh vin khc c Hi ng B Thng mi v Tng th k ca y ban c. Lut php quy nh cc c nhn trong y ban khng c lin quan n cc vn chnh tr v t nht tng s thnh vin phi xut thn t khu vc t nhn. Mi thnh vin y ban c nhim k hai nm. Ngoi ra, V Cng chnh v Quy hoch (Department of Public Works and Town and Country Planning - DPT) thuc B Ni v c trch nhim thc thi cc lut v quy hoch phn vng trong c nc cng nh cc quy nh v quy hoch phn vng ban hnh vo nm 2003 c nh hng n cc c s bn l quy m ln. Indonesia, cc hnh vi c quyn v cc hnh vi lin quan khc trong ngnh bn l thuc phm vi iu chnh ca Lut cm c quyn v cnh tranh thng mi khng lnh mnh (Lut s 5, 1999). Vic gim st thc thi thuc chc nng ca y ban Gim st Cnh tranh Thng mi (Business Competition Supervisory Committee - BCSC). Vi t nht 8 thnh vin c b nhim bi Tng thng, y ban l mt c quan c lp, khng chu nh hng hay tc ng bi quyn lc ca chnh ph hay bn no, ch chu trch nhim trc Tng thng. C ch qun l hin hnh i vi nh bn l xuyn quc gia quy m ln c 3 nc trn ch yu da vo cc quy nh di lut (quasi-regulation), mc d cc nc ny u c s 26

lng ng k cc lut chnh thc v cc tiu chun t nguyn. V th tnh cht qun l c 3 nc c s khc bit ng k v bao gm mi ni dung t yu cu vn gp, quy hoch phn vng n quy nh thi gian hot ng.

Bng 4 Tm tt cc quy nh p dng i vi cc c s bn l nc ngoi quy m ln ti Indonesia, Malaysia v Thi Lan, 2004 Loi quy nh Chnh sch i vi nh u t nc ngoi Lut t ai v ti sn Lut cnh tranh Chnh sch FDI Chnh sch i vi TNC quy m ln Hn ch v vn gp Yu cu vn ti thiu Th tc lp c s mi Nghin cu tc ng kinh t x hi Quy hoch phn vng Yu cu v quy m dn s phc v Tiu chun xy dng v din tch Yu cu v cc dch v b tr Yu cu v kho bi Yu cu v qun l, marketing Quy nh di lut Quy nh di lut Quy nh di lut Quy nh di lut Quy nh di lut Quy nh di lut Quy nh di lut Quy nh di lut Quy nh di lut Quy nh di lut X X X X X X X X X X X X X X X Lut Lut Quy nh di lut X X X X X X Indonesia Malaysia Thi Lan

Ngun: Mutebi, Alex M. (2007): Cc bin php qun l i vi cc nh bn l xuyn quc gia quy m ln ti cc thnh ph ng Nam , Nghin cu th, 44:2, 357 379
* S liu ch ra trong bng ny c thu thp ti thi im vit v trn c s cc thng tin tin cy nht c th.

3.2.4.1

Lut t ai v ti sn Mt cch tip cn gin tip cho mc ch qun l cc hot ng bn l quy m ln l

thng qua lut t ai v ti sn, iu chnh cc hnh thc s hu i vi ng sn v bt ng sn cng nh quyn li v ngha v lin quan. Hin nay, ch c Thi Lan v Malaysia ban hnh quy nh r rng v ti sn i vi cc nh u t nc ngoi. (Indonesia tng ban hnh mt s ngh nh iu chnh quyn s hu ti sn ca ngi nc ngoi trong ngnh bn l v ngi tiu dng nhng b bi b vo nm 1998.) Theo B lut t ai ca Thi Lan, cng ty c t 50% vn tr ln thuc s hu nc ngoi s khng c php s hu t ai trong nc, tr khi c y ban Xc tin u t 27

(Board of Investments - BOI) cp u i u t. Tuy nhin, V t ai thng xuyn r sot, kim tra c cu vn ca cc cng ty c phn vn ng k ca nc ngoi (t 40% tr ln) trc khi cp ng k chng nhn quyn s hu t ai v nhiu cng ty nc ngoi thng lch lut bng cch thng qua cc cng ty ca ngi mang quc tch Thi s hu t. Chnh ph Thi Lan gn y xut sa i, b sung B lut t ai, theo nh u t nc ngoi s c thu t di hn vi thi hn thu ln n 99 nm. o lut iu chnh vic thu bt ng sn cho mc ch thng mi v cng nghip (1999) cho php thu bt ng sn thng mi v cng nghip vi thi hn t 30 n 50 nm v quyn s dng hp ng thu lm ti sn th chp vay n, quyn chuyn giao hp ng thu v quyn cho thu li. Malaysia, nh u t nc ngoi phi tun th cc hng dn ca y ban u t nc ngoi (Foreign Investment Committee - FIC) v vic mua cc c s thng mi. Chng hn, nh u t nc ngoi ch c mua cc ca hng khng qu 2 tng v din tch thng mi/vn phng khng qu 20% tng s din tch ca mt d n) nu mua thng qua mt cng ty thnh lp trong nc. Tuy nhin, cc bn nc ngoi b cm mua bt ng sn thng mi bao gm cc ca hng/vn phng 1-2 tng, cc ca hng chi ph thp, quy hng, quy dch v v cc c s thng mi trn Qu t D tr Malaysia. 3.2.4.2 Lut cnh tranh

Lut cnh tranh nhm thc y cnh tranh v ngn chn cc hnh vi thng mi khng lnh mnh trn th trng, thng bao gm lut chng c quyn v bo v ngi tiu dng. Lut chng c quyn nhm ngn chn cc doanh nghip c quyn v nhng bin tng kinh t khc trn th trng, chng hn nh ngn chn cc hnh vi kinh doanh khng lnh mnh. Lut bo v ngi tiu dng li nhm iu chnh nhng kha cnh nht nh trong mi quan h thng mi gia ngi tiu dng v doanh nghip. Hin nay ch c Indonesia v Thi Lan thng qua Lut cnh tranh. o lut Cnh tranh Thng mi ca Thi Lan ban hnh vo nm 1999 c thit k nhm iu chnh cc hnh vi kinh doanh phn cnh tranh. o lut ny c ban hnh cng o lut v gi hng ha v dch v v o lut v chng bn ph gi v chng tr cp. Cc o lut ny to ra mt nhm lut nhm ngn chn cc hnh vi thng mi khng lnh mnh. o lut v gi hng ha v dch v nhm ngn chn vic n nh gi mua v phn phi v/hoc t iu kin hay hnh vi thng mi khng lnh mnh trong khi o lut v chng bn ph gi v chng tr cp ra cc th tc v tiu ch i ph vi cc trng hp bn ph gi v tr cp. o lut Cnh tranh thng mi c ban hnh, thay th Lut n nh gi v Chng c quyn nm 1979 c cho l cha bo v y quyn li ca ngi tiu dng v cc doanh nghip nh, c bit trong qu trnh t do ha sau cuc khng hong ti chnh nm 1997. o lut Cnh tranh thng mi cm doanh nghip c v th thng lnh (nhng cha c quy nh c th th no l v th thng lnh) n nh gi v thao tng cung/cu. o lut ny cng quy nh ngha v phi thng bo trc i vi cc hot ng sp nhp v mua li, bi cc hot ng ny 28

c th dn n tnh trng c quyn hoc suy gim cnh tranh. Lut cnh tranh ca Indonesia cng l mt c trng chnh sch ra i trong qu trnh ci cch kinh t hu khng hong vi s h tr ca Qu Tin t Quc t (International Moneytaty Fund IMF). Trong giai on u ca cuc khng hong, ngy 31/10/1997, Chnh ph Indonesia cam kt tng bc thc y cnh tranh thng qua tng cng t nhn ha v nng cao vai tr ca khu vc t nhn trong lnh vc c s h tng. Nhng vn bn php lut ph hp c son tho, trnh ln v c Quc hi thng qua vo thng 3/1999. Lut v Ngn chn cc hnh vi c quyn v cnh tranh khng lnh mnh bt u c hiu lc t thng 4/2000. Lut ny nhm bo v li ch cng cng v tng cng hiu sut kinh t, to dng mi trng kinh doanh thun li thng qua cnh tranh cng bng, ngn chn cc hnh vi c quyn v cnh tranh khng lnh mnh. Khc vi Indonesia v Thi Lan, Malaysia vn cha ban hnh chnh sch hay lut ton din v thng mi hay cnh tranh cng bng. Thay v , cc c quan chnh ph, c quan qun l chuyn ngnh ra v thc hin cc chnh sch ring r v t hu ha v doanh nghip ha, cp php chuyn ngnh, v thng mi trong nc v quc t, v s hu/gp vn ca nc ngoi v cc quy nh chuyn ngnh. B Ni thng v Cc vn ngi tiu dng (Ministry of Domestic Trade and Consumer Affairs - MDTCA) trong vi nm qua v ang son tho cc chnh sch v thng mi cng bng v cnh tranh. 3.2.4.3 Chnh sch v lut u t trc tip nc ngoi C 3 nc t lu c cc lut v quy nh nhm iu chnh s di chuyn ca vn qua bin gii. Vn, hay u t trc tip nc ngoi thng di 2 hnh thc: u t mi (greenfield - u t trc tip vo cc c s mi hay m rng cc c s hin ti cc nc thng mun nhn u t theo hnh thc ny v hnh thc ny to ra nng lc sn xut mi v to thm vic lm, chuyn giao b quyt cng ngh v c th mang li c hi kt ni vi th trng ton cu); hay sp nhp/mua li (chuyn giao cc ti sn hin ti t cng ty trong nc sang cng ty nc ngoi). Ch c Thi Lan ch ng s dng cc cng c chnh sch FDI qun l cc ca hng bch ha quy m ln cho d y l cc bin php gin tip. Trc nm 2000, u t vo Thi Lan l i tng iu chnh ca cc iu khon thuc Ngh nh 281 (nm 1972) ca Hi ng Hnh php quc gia, cn gi l Lut Kinh doanh ca ngi nc ngoi (Alien Business Law ABL). Lut ABL c thay th bi o lut Kinh doanh nc ngoi ban hnh vo nm 1999 (Foreign Business Act - FBA), c hiu lc vo nm 2000. Theo , ngi nc ngoi b hn ch tham gia mt s loi hnh kinh doanh nht nh. Hin nay, bt k mt cng ty no c t l vn gp ca nc ngoi t 50% tr ln u b coi l doanh nghip ca nc ngoi. Theo FBA, bn l l lnh vc kinh doanh hn ch doanh nghip ca nc ngoi tr trng hp c giy chng nhn u i u t ca BOI. Tuy nhin, hn ch ny khng p dng nu p ng yu cu v vn u t ti thiu. V phn mnh, Chnh ph Indonesia tng bo h quyt lit bn l trong nc bng 29

cch hn ch u t nc ngoi. Tuy nhin, nhng hn ch ny c d b vo nm 1998 k t khi Chnh ph tin hnh chng trnh ci cch vi s h tr ca IMF, bao gm vic bi b mi quy nh cm u t ca nc ngoi vo lnh vc bn bun v bn l. Nh , ngy nay cc nh bn l nc ngoi khng gp phi nhng ro cn ng k trong vic gia nhp th trng bn l ca Indonesia, ngoi tr yu cu phi lin danh vi nh u t trong nc nu mun hot ng trn phm vi c nc. Malaysia hin cha c chnh sch FDI r rng i vi cc c s bn l quy m ln. Thay vo , cc hng dn ca Chnh ph cho FDI tp trung ch yu vo vic ti a ha u t trc tip nc ngoi v xc tin cc chnh sch xy dng mi trng thun li cho kinh doanh, to iu kin cho cc doanh nghip hot ng. 3.2.4.4 Yu cu v vn gp

Cc c quan c thm quyn thng quy nh mc vn ch s hu nht nh i vi cc hot ng u t quy m ca nc ngoi trong mt s lnh vc kinh t. Chng hn nh Indonesia, cc nh u t nc ngoi trong lnh vc bn l phi lin danh vi nh u t trong nc nu lp c s hot ng cc qun/khu th thuc thnh ph. Nu khng, h ch c php hot ng cc tnh l. Malaysia, cc nh u t nc ngoi mun tham gia bn l phi tha mn t l gp vn 70-30 (trong nc nc ngoi) theo hng dn ca y ban u t nc ngoi (Foreign Investment Committee - FIC). FIC v MDTCA thng linh hot v c cu gp vn. Mt s ngoi l s c xem xt theo trng hp c th. Thi Lan ch c yu cu v phn vn gp ca nh u t nc ngoi trong trng hp bn ny mun nm gi a s vn trong cng ty. Trong trng hp , cc quy nh v vn gp s c p dng, ng thi vi cc quy nh v s hu bt ng sn. 3.2.4.5 Yu cu vn

Mt s quc gia i khi bt buc nh u t nc ngoi phi p ng yu cu vn u t ti thiu c tham gia bn l. V d, Thi Lan ch cho php cc cng ty trong nc ngoi chim a s vn c tham gia bn l nu m bo s vn u t ti thiu cho mi c s bn l l 20 triu THB (khong 0,5 triu USD). i vi cc doanh nghip bn bun, yu cu vn ti thiu thm ch cn cao hn: 100 triu THB cho mi c s (khong 2,5 triu USD). Trc nm 2002, Malaysia yu cu tt c cc nh u t np h s thnh lp mi c s bn l quy m ln phi c s vn ti thiu l 10 triu MYR. Theo hng dn mi nht c hiu lc t thng 4/2002, yu cu vn ti thiu ny tng 50 triu MYR (khong 13 triu USD). Trong khi , Indonesia yu cu mc vn u t ti thiu l 100.000 USD, khng tnh ta nh lm ni c s kinh doanh. 3.2.4.6 Quy hoch phn vng Cc c quan chc nng c xu hng ngy cng da vo quy hoch phn vng i 30

ph vi cc c s bn l quy m ln, c bit khi h mun ngn chn s pht trin ca cc c s bn l ln c th nh hng tiu cc n cc c s bn l ang hot ng. Quy hoch l mt h thng cc lut l v s dng t, quy nh r mc ch s dng t cho php i vi tng a im. Nhn chung cc lut v quy nh lin quan n quy hoch do chnh quyn trung ng t ra, mc d t ai v vic thc thi trong tay chnh quyn a phng. Cc hn ch v quy hoch i vi cc nh bn l quy m Indonesia, Malaysia v Thi Lan mi xut hin gn y, chng hn nh mi n nm 2002 Malaysia mi ban hnh mt o lut cm cc c s bn l quy m ln c thnh lp mi trong phm vi bn knh 3,5 km tnh t khu dn c hoc trung tm thnh ph. Ngoi ra, cc h s xin thnh lp cc ca hng mi ch c xem xt nu khu vc c dn s 350.000 ngi tr ln. K t 1/1/2004, Chnh ph Malaysia tuyn b khng cho php xy dng bt c c s bn l quy m ln ca nc ngoi ti cc tnh Klang Valley, Johor Bahru v Penang. Nhm kim sot s m rng ca cc chui c s bn l quy m hay cc ca hng gi r trn ton quc, Thi Lan m rng phm vi p dng ca cc lut v quy nh v quy hoch, khng ch i vi th Bng Cc m c 73 tnh thnh trn c nc k t thng 2/2003. V c bn, cc ca hng Thi Lan quy m nh thng tp trung cc trung tm huyn th thuc cc thnh ph v th trn. Cc lut v quy nh mi quy nh chi tit cc hn ch v xy dng, k c cc ca hng bch ha ln, nhng vn m bo tun th cc quy tc ca WTO v tip cn th trng. 3.2.4.7 Tiu chun xy dng v quy m ca hng Tiu chun xy dng l mt tp hp cc lut quy nh v vic xy dng ta nh. y c coi l mc an ton ti thiu cho ta nh quy nh trong lut php ca bt k nc no. Nhng quy nh ny thng l s kt hp ca cc yu cu m t chnh xc cc vic phi hon thnh v cc yu cu v cng nng ra mt mc bt buc v cng nng v cho php nh thit k ty nghi min sao t c cng nng bt buc. Theo hng dn nm 2002 ca B Ni thng v Cc vn ngi tiu dng ca Malaysia (Malaysias Ministry of Domestic Trade and Consumer Affairs - MDTCA), tt c cc c s bn l mi quy m ln phi c lp, ngha l phi c mt ta nh ring, khng phi l mt phn ca t hp cng trnh no. ng thi, din tch sn ca ca hng phi di 8.000m2 v c 1.000m2 phi c mt quy bn hng. Cui cng, tt c cc ca hng mi quy m ln bt buc phi c trung tm kinh doanh (business centre) cho cc bn quan tm thu vi gi hp l, tuy nhin mc gi ny khng quy nh. Thi Lan v Indonesia hin khng c tiu chun xy dng tng t. 3.2.4.8 Yu cu thng bo trc Yu cu thng bo trc l mt cng c hnh chnh thng c quy nh trong lut 31

php s ti, theo ch u t phi thng bo trc nhng hot ng nht nh nh xy dng, sa cha hoc thay i. Nm 2002, MDCTA ca Malaysia ra quy nh mi m theo tt c cc nh u t mun lp c s bn l mi quy m ln Malaysia phi np h s xin xy dng trc 2 nm. Ngoi ra, trc khi xem xt h s, chnh quyn a phng ni d kin lp c s bn l s yu cu ch u t phi nghin cu nh gi tc ng kinh t x hi ca ca hng ti a im d kin. Chi ph thc hin nghin cu do ch u t chu. 3.2.4.9 Hn ch v thi gian hot ng Cc c quan chc nng cng c th p dng hn ch v thi gian hot ng i vi cc c s bn l quy m ln, thng l quy ch v gi m ca v ng ca. Chng hn nh Indonesia quy nh gi c th m cc c s bn l quy m ln c php hot ng. Tt c cc c s bn l quy m ln hin i b cm khng c m ca trc 10 gi sng. Quy nh ny r rng nhm bo v nhng ngi bn hng nh nh nhng sp bn l cc ch tp ho thc phm (ch t) v nhng ca hng ph xm hay cc ca hng bn n nh v cc b ni tr Indonesia thng hon tt vic mua sm hng ngy vo lc sng sm. Cc c quan chc nng ca Malaysia cng quy nh thi gian hot ng chun ca cc ca hng ln thuc cc c s bn l quy m t 10 gi sng n 10 gi ti vo ngy lm vic v t 10 gi sng n na m hoc 1 gi sng vo ngy ngh cui tun. Thi Lan cha c quy nh hn ch v gi hot ng. 3.2.4.10 Cc quy nh khc

Mt s quc gia cn c cc quy nh c th khc lin quan n vic lp c s bn l quy m ln. Chng hn nh Indonesia, vic lp c s bn l quy m ln ch dnh cho cc cng ty c kh nng: vn dng cng ngh dch v tip th hin i; c trnh qun l kho hng hiu qu i vi cc loi hng ha kinh doanh; v p dng m hnh qun l hin i trong vic iu hnh kinh doanh. Ti Malaysia, cc quy nh ban hnh nm 2002 i hi cc cng ty nc ngoi phi sp nhp cc ca hng bn bun v bn l mi trong cng khu vc c lp c s bn l quy m ln. 3.2.5 Php Ti Php dch v phn phi c trng bi 2 th loi hn ch sau: Hn ch v gia nhp th trng; v Hn ch v vic t do hp ng. Loi hn ch th hai c trin khai hiu qu thng qua lut quy nh v mi quan h gia nh cung cp v nh phn phi, qua tc ng n chnh sch gi. Loi hn ch th nht c cu thnh trong B lut Thng mi. C th l cc hot ng thng mi sau phi c 32

ph duyt: 1) Lp ca hng bch ha, xy dng ta nh mi hoc trng tu ta nh c lm c s bn l c din tch bn hng trn 1.000m2; 2) M rng din tch bn hng ca ca hng bch ha c din tch trn 1.000m2 hoc sau khi m rng s vt qu ngng ny; 3) Thay i lnh vc hot ng ca c s c din tch trn 2.000m2; hoc trn 1.000m2 nu hot ng quan trng nht l bn thc phm; 4) Thnh lp t hp thng mi trong din tch bn hng trn 1.000m2; 5) M rng din tch bn hng ca t hp thng mi c din tch trn 1.000m2 hoc sau khi m rng s vt qu ngng ny; v 6) M li mt ca hng bch ha c din tch bn hng trn 1.000m2 a im khng khai thc trong 3 nm.14 i vi vic lp c s bn l c din tch t 300-1.000m2 cc th trn c di 20.000 dn, ngi ng u th trn (th trng) c th triu tp cuc hp y ban quy hoch a phng.15 Quyt nh ph duyt do y ban Qun l Thng mi (Commission Dpartementale dAmnagement Commercial - CDAC) ban hnh.16 Nu c s xung t v li ch, cc thnh vin ca y ban khng c php thi hnh nhim v.17 Cc tiu ch CDAC s xem xt ra quyt nh cui cng v vic ph duyt hot ng thng mi c quy nh ti iu L752-6 B lut Thng mi. C th l c hai loi tiu ch cn c p ng: loi th nht lin quan n quy hoch khu vc (hay lp vng), loi th hai lin quan n pht trin bn vng. i vi quy hoch khu vc, cc tiu ch sau s c xem xt: (i) tc ng ca d n i vi cuc sng ca c dn th, nng thn v min ni; (ii) tc ng ca d n i vi giao thng; v (iii) tc ng i vi cc quy trnh ti iu 303-1 B lut Xy dng v C tr v iu L123-11 B lut th. i vi s pht trin bn vng ca khu vc, cht lng mi trng v s hp nht ca d n vo mng li vn ti chung s c xem xt. Gia cc tiu ch ny khng c s phn bit v quan trng.
14 15

iu L752-1 B lut Thng mi Xem iu 752-4 B lut Thng mi. 16 Xem iu L751-1. iu L751-2 quy nh t chc ca c quan ny. CDAC c ngi ng u l qun trng. C quan ny c 5 thnh vin, bao gm: th trng ca thnh ph lin quan n d n, th trng ca thnh ph ln nht trong vng hnh chnh (arrondissement), ch tch T chc cng v Hp tc Thng mi c trch nhim lp vng v pht trin quy hoch, ch tch (hoc ngi c y quyn) ca i hi ng (General Council), ch tch ca lin on hn hp hoc T chc cng v Hp tc lin x c trch nhim d tho K hoch nht qun khu vc (Territorial Coherence Scheme). Ngoi ra, c quan ny cn bao gm 3 ngi c chuyn mn trong lnh vc tiu th, pht trin bn vng v quy hoch khu vc. 17 iu L571-3 B lut Thng mi.

33

iu L752-1 B lut Thng mi quy nh cc ca hng bch ha ch c xy dng cc khu vc dnh ring cho khai thc thng mi. Cc khu vc ny c ch r trong K hoch nht qun khu vc, tc l k hoch phn khu cho cc mc ch khc nhau trong mt vng, chng hn nh phn khu nng nghip, rng, khu vc dn c, khu vc thng mi, v.v... Cc tiu ch cho mt khu vc dnh cho khai thc thng mi c xc nh cn c nhu cu pht trin vng, bo v mi trng v bn sc ca vng. iu ny cng nu r vic quy nh mt khu vc dnh cho khai thc thng mi khng c da vo phn tch hin din thng mi tn ti khu vc cng nh tc ng i vi cc ca hng thng mi ang hot ng, v th loi tr vic p dng Kim tra nhu cu kinh t (ENT). Tuy nhin, iu L122-1 B lut th cng quy nh v K hoch nht qun khu vc: K hoch nht qun khu vc phi cho thy kt qu l s cn bng gia nhng d kin v kinh t v nhn khu vi nhng nhu cu c xc nh v pht trin kinh t v nng nghip, pht trin vng, nhu cu v mi trng, s cn bng v cht lng cuc sng, giao thng vn ti, in nc v cung cp dch v. Do , mc d ENT b loi b khi lut ca Php, theo iu L122-1 B lut th, tnh trng kinh t ca vng vn phi c cn nhc khi xem xt cc a im c th trong mt khu vc thuc vng. Quy nh ny dn n tn ti kh nng p dng ENT. Cn lu rng cc quy nh ca Php nu trn l kt qu ca nhng sa i, b sung gn y. Lut Raffarin nm 1996 v Pht trin v Xc tin cc ngnh Thng mi v Th cng thm ch cn hn ch s gia nhp th trng vi yu cu ph duyt ca y ban Thit b Thng mi (Commissions Dpartementales dEquipement Commercial - CDEC) i vi vic lp ca hng bch ha c din tch trn 300m2. Khng ch vic thnh lp m c vic m rng, k c vic thay i hot ng ca ca hng bch ha c din tch sn ln hn 2.000m2 (300m2 trong trng hp ca hng ch yu kinh doanh thc phm) cng phi c ph duyt. CDEC l c quan vng bao gm cc i din dn c (th trng ca th ni t c s bn l, ch tch t chc hp tc lin th c trch nhim quy hoch v pht trin khng gian ca th ni t c s bn l, v th trng ca th c s dn ng nht trong qun nhng khng phi l th trng ca th ni t c s bn l), ch tch phng thng mi, ch tch hip hi ngnh ngh v mt i din ca hip hi ngi tiu dng. Vi h thng ny, cc nh bn l a phng s c quyn quyt nh i vi vic gia nhp th trng ca cc i th cnh tranh. Cc tiu ch cho vic ph duyt bao gm tc ng ca d n i vi c cu thng mi v ngnh ngh th cng trong khu vc v trong th trn, m bo s cn bng gia cc loi hnh thng mi nh sau:

1) Tng cung v tng cu ca vng ni d kin thit lp ca hng bch ha; 2) Tc ng tng th ca d n v vic giao thng ca t t nhn v xe vn chuyn; 34

3) Cht lng ca dch v vn ti cng cng hoc cc phng tin khc; 4) Sc cha kho bi cho vic cht/d hng ha; 5) Mt siu th v ca hng ln trong khu vc; 6) Tc ng ca d n i vi c cu thng mi v ngnh ngh th cng trong khu vc cng nh trong th trn v s cn bng gia cc loi hnh thng mi. Trng hp d n xy dng hoc m rng t hp cng trnh thng mi ch yu bao gm cc ca hng bn cc loi hng c thng hiu (discounted branded goods), tc ng ca d n cng s c nh gi c lp theo tng chng loi hng ha; 7) Tc ng ca d n i vi cc cng vic c tr lng v khng c tr lng; 8) Cnh tranh trong cc ngnh thng mi v ngnh ngh th cng; v 9) S sn sng ca ch u t xin ph duyt m a im bn l ch yu bn cc mt hng thc phm c din tch bn hng di 300m2 v t nht bng 10% tng din tch xin m trong vic m a im bn l tng t cc vng quy hoch th, hoc cc vng nng thn c u tin pht trin. Cc tiu ch khc cng c lit k v ni chung khng tiu ch no c coi trng hn tiu ch no. Tuy nhin, Hi ng bang (Conseil dEtat) quyt nh rng CDEC nn tp trung vo tc ng ca d n i vi c cu thng mi v ngnh ngh th cng cng nh s cn bng gia cc loi hnh thng mi. Do khi xem xt th v c bn cc tiu ch kinh t vn c coi trng hn. Nm 2006, y ban chu u phn i, cho rng Lut Raffarin khng tng thch vi nguyn tc t do thnh lp theo iu 43 Hip nh EC v 2 yu t: Cc tiu ch kinh t c s dng xem xt ph duyt vic thnh lp, m rng hoc thay i ca hng bch ha; v Thc t cc nh phn phi l mt phn ca c quan c thm quyn quyt nh vic gia nhp th trng ca cc i th cnh tranh. V th, Lut Raffarin b bi b vo thng 6/2006. B lut Thng mi cng c sa i vo thng 8/2008 vi Lut Hin i ha Nn kinh t. 3.2.6 B

B l mt v d tiu biu cho cc quc gia p dng Kim tra nhu cu kinh t (ENT) i vi cc d n lin quan n ca hng bch ha. Cc quy nh lin quan c trong Lut Thnh lp Kinh doanh nm 2003, cn gi l Lut Ikea. Lut ny s c iu chnh v k t 1/1/2010 ENT b bi b lut ca B tng thch vi Ch th v Dch v ca EU. iu 3 ca Lut ny yu cu cc d n thnh lp kinh doanh c din tch ln hn 400m2 35

phi c ph duyt. Vic ph duyt do y ban Th trng v cc Ph Th trng ca thnh ph ni c d n quyt nh. C th, d n phi c ph duyt bao gm: 1) D n xy dng cho vic m c s bn l c din tch tng ng hoc ln hn 400m2; 2) D n xy dng t hp cng trnh thng mi c din tch nh trn; 3) D n m rng c s bn l hoc t hp cng trnh thng mi trc c din tch di 400m2 v do m rng s ln hn ngng ny; 4) D n khai thc mt hoc nhiu c s bn l hoc t hp cng trnh thng mi c tng din tch tng ng 1) trn v trin khai ta nh hoc cc ta nh trc c a vo s dng nhng khng phi cho mc ch hot ng thng mi; v 5) D n thay i c bn v bn cht hot ng thng mi trong mt ta nh trc c s dng cho mc ch thng mi v c din tch tng ng vi 1) trn. Trng hp mt d n c din tch ln hn 1.000m2, y ban s gi ngh m c s bn l cho th k y ban Kinh t X hi quc gia ph trch v phn phi ly kin. 18 i vi cc d n c din tch trn 2.000m2, y ban phi thng bo th trng ca cc thnh ph ln cn.19 y ban Kinh t X hi quc gia ph trch phn phi s gi kin cho ch u t v y ban Th trng. Quyt nh ca y ban Kinh t X hi quc gia v phn phi da vo cc tiu ch sau: a im d kin t c s bn l; Quyn li ca ngi tiu dng; Tc ng ca d n i vi vic lm; Tc ng ca d n i vi cc c s thng mi hin din ti khu vc ny.20

Lut ny cng quy nh i vi cc d n c din tch trn 2.000m2, y ban Kinh t X hi quc gia phi ly kin ca cc thnh ph ln cn.21 Vic ph duyt s do y ban Th trng quyt nh v gi cho y ban quc gia cng nh ch u t. iu ny ngha l theo lut, kin ca y ban Kinh t X hi quc gia v phn
18 19

iu 6 Lut Thnh lp Kinh doanh. iu 5 Lut Thnh lp Kinh doanh. 20 iu 7 Lut Thnh lp Kinh doanh. 21 iu 7.2 Lut Thnh lp Kinh doanh.

36

phi khng c hiu lc bt buc. Trn thc t, nu y ban Th trng khng ra quyt nh trong thi gian quy nh (ty thuc d n c din tch t 400 n 1.000m2 hay trn 1.000m2) th d n c coi l c ph duyt.22 V lut cho php khiu ni quyt nh ca y ban Th trng, ch u t c th s dng kin ca y ban Kinh t X hi quc gia trong trng hp y ban ny c kin khc vi y ban Th trng. 3.2.7 Thng l ca cc thnh vin WTO trong vic vn dng Kim tra nhu cu kinh t trong lnh vc phn phi 3.2.7.1 Gii thiu Khi nim Kim tra nhu cu kinh t (ENT) xut pht t iu XVI Hip nh chung v Thng mi dch v (GATS) vi ngha l mt bin php m cc thnh vin WTO c th vn dng hoc duy tr, vi iu kin bin php ny c a vo Biu tha thun v cam kt nhng b (Schedule of Concessions) ca mnh trong phn dch v nhm hn ch tip cn th trng, duy tr quyn iu phi thng mi trong lnh vc dch v. GATS v cc hip nh khc ca WTO khng a ra nh ngha v ENT. Theo OECD, ENT c c trng chung l mt iu khon trong lut quc gia, quy nh hoc hng dn hnh chnh n nh vic kim tra c tc dng hn ch tip cn th trng ca nh cung cp dch v cn c vo nh gi nhu cu ca th trng trong nc. 23 V th, ENT l mt hn ch tip cn th trng c th nh hng c nh cung cp trong nc ln nc ngoi trong vic tip cn th trng hoc ch hn ch nh cung cp nc ngoi, ty thuc vo mc cung cp hin ti.24 Mt vn ca ENT l tnh minh bch trong vn dng. Nh tho lun trn, vic thiu cc quy tc v nh ngha r rng v ENT dn n nhng im khng nht qun vi cc cam kt WTO v vic thiu minh bch c th to ra thm nhng ro cn thng mi. Tuy nhin, yu cu minh bch trong GATS cng p dng i vi ENT. Cam kt trong ngnh phn phi ch bao gm rt t cc ENT v hn ch tip cn th trng. Mt trong nhng l do l cc thnh vin WTO mun trnh cam kt, thay v c th rng buc m ca th trng mc hin ti (hoc thp hn).25 Phn ny s xem xt tng quan v quy nh ENT trong GATS, ng thi khi qut cc cam kt ca cc thnh vin WTO v ENT trong dch v phn phi. Vic p dng ENT ca Php v B c phn tch k trong cc phn 3.2.5 v 3.2.6. Vic vn dng ENT hin nay ca Vit
22 23

iu 8.3 Lut Thnh lp Kinh doanh. OECD (2000), Ban Cng tc ca y ban Thng mi, nh gi cc ro cn thng mi dch v Cam kt v Kim tra nhu cu kinh t trong GATS: Tng quan, TD/TC/WP(2000)11/FINAL, trang 4. 24 Id. 25 Martin Roy, Rt lui hay ch va kp? Doha v t do ha dch v phn phi, trong M ca th trng cho thng mi dch v, cc nc v lnh vc trong cc cuc m phn song phng v m phn WTO, Cambridge University Press, 2008, trang 235.

37

Nam c xem xt trong phn 5.1.1.1 3.2.7.2 Kim tra nhu cu kinh t trong GATS Tip cn th trng c iu chnh ti iu XVI trong GATS. on 1 ca iu ny quy nh cc thnh vin WTO phi i x vi dch v v nh cung cp dch v ca cc thnh vin khc khng km u i hn so vi mc ng v hnh thc, hn ch v iu kin ti biu cam kt dch v ca mnh. on 2 cp n 6 loi hn ch (t (a) n (f)) v tip cn th trng m thnh vin WTO c php duy tr, vi iu kin l cc hn ch ny phi c lit k ti ct tip cn th trng trong biu cam kt dch v ca thnh vin ny: Trong nhng lnh vc cam kt m ca th trng, cc Thnh vin khng c duy tr hoc ban hnh nhng bin php sau y, d l quy m vng hoc trn ton lnh th, tr trng hp c quy nh khc trong Danh mc cam kt: (a) Hn ch s lng nh cung cp dch v d di hnh thc hn ngch theo s lng, c quyn, ton quyn cung cp dch v hoc yu cu p ng nhu cu kinh t; (b) Hn ch tng tr gi cc giao dch v dch v hoc ti sn di hnh thc hn ngch theo s lng, hoc yu cu phi p ng nhu cu kinh t; (c) Hn ch tng s cc hot ng dch v hoc tng s lng dch v u ra tnh theo s lng n v di hnh thc hn ngch hoc yu cu v nhu cu kinh t; (d) Hn ch v tng s th nhn c th c tuyn dng trong mt lnh vc dch v c th hoc mt nh cung cp dch v c php tuyn dng cn thit hoc trc tip lin quan ti vic cung cp mt dch v c th di hnh thc hn ngch hoc yu cu v nhu cu kinh t; (e) Cc bin php hn ch hoc yu cu cc hnh thc php nhn c th hoc lin doanh thng qua ngi cung cp dch v c th cung cp dch v; (f) Hn ch v t l vn gp ca bn nc ngoi bng vic quy nh t l phn trm ti a c phn ca bn nc ngoi hoc tng tr gi u t nc ngoi tnh n hoc tnh gp.26 V th, theo cc im t (a) n (d) ca iu XVI: 2 Hip nh GATS, 4 loi bin php phi nu c th trong biu cam kt ca thnh vin bng s vi cc tiu ch r rng hoc yu cu p dng ENT.27 4 loi bin php ny mang tnh nh lng, c tc dng hn ch:
26 27

iu XVI:2 GATS. Ban Th k WTO (2001), Hi ng thng mi dch v, Phin c bit, Kim tra nhu cu kinh t, S/CSS/W/118, trang 2-3.

38

S lng nh cung cp dch v; Tng tr gi giao dch hoc ti sn; Tng s hot ng dch v hoc sn lng u ra; hoc Tng s th nhn c tuyn dng trong mt lnh vc dch v c th hoc tng s th nhn mt nh cung cp c tuyn dng lin quan n vic cung cp mt dch v c th. Cc bin php cp ti im (e) v (f) khng lin quan n ENT.

Vic thiu cc quy tc v nh ngha r rng v ENT dn n nhng im khng nht qun vi cc cam kt WTO cng nh thiu minh bch trong vic vn dng. V th, ngoi nhng hn ch nh lng m ENT c th to ra mt cch hiu qu, cc ro cn thng mi c th pht sinh t vic thiu r rng v cng khai cc tiu ch p dng ENT, dn n cc yu cu hnh chnh ty tin v phn bit i x.28 Tuy nhin, ENT cng l i tng ca nhiu ngha v v quy nh. 3.2.7.3 Cc ngha v p dng i vi ENT Mt thnh vin WTO mun p dng ENT vi cam kt nn (horizontal) hoc cam kt trong lnh vc c th (sector-specific) phi a ENT vo ct tip cn th trng trong biu cam kt dch v ca mnh (tng ng trong phn cam kt nn hoc cam kt trong lnh vc c th). ENT ch ph hp nu c cam kt v tip cn th trng. ENT khng ph hp vi cc lnh vc cha cam kt (unbound), theo cc thnh vin WTO c th p dng mi hn ch vi iu kin tun th cc ngha v p dng khc ca GATS chng hn nh ngha v v i x ti hu quc (iu II GATS) v ngha v minh bch ha (iu III GATS).29 iu XVI GATS quy nh cc hn ch v tip cn th trng phi c th-specified. Ngoi ra, ti liu Hng dn lp biu cam kt c th theo Hip nh chung v thng mi dch v (ti liu Hng dn lp biu) nu r: i vi cc hn ch v tip cn th trng, chng hn nh gii hn trn nh lng hoc kim tra nhu cu kinh t, mi hn ch a vo phi m t bin php mt cch chnh xc, ch ra cc yu t c th khin bin php ny khng ph hp vi iu XVI. [] Nu a kim tra nhu cu kinh t vo phi ch r cc tiu ch kim tra, chng hn nh trong trng hp c quan c thm quyn quy nh mt iu kin da vo tiu ch dn s, th tiu ch ny phi c m t mt cch chnh xc.30
28 29

OECD, supra, trang 6. Ban Th k WTO, supra, trang1. 30 Ti liu WTO S/L/92, on 9. Lu rng ti liu Hng dn lp biu ch p dng k t ngy c thng qua tc l ngy 28/3/2001. Ti liu ny thc t l phin bn sa i ca hng dn trc . V vic a ENT vo biu cam kt, hng dn trc cng quy nh tng t: Mi hn ch a vo phi m t bin php mt cch

39

Tuy nhin, dng nh mt s ENT c a vo biu cam kt khng p ng cc yu cu nu trn.31 Hn na, mt s ngha v theo iu VI GATS quy nh cc mt th tc ca ENT v h thng cp php. C th, cc thnh vin WTO phi m bo mi bin php c tnh p dng chung nh hng n thng mi dch v phi c thc hin mt cch hp l, khch quan v khng thin v.32 iu ny cng p dng i vi ENT. Ngoi ra, trng hp cn c ph duyt i vi vic cung cp mt dch v thuc lnh vc c cam kt c th, cc thnh vin WTO c ngha v m bo cc c quan chc nng ca mnh: Thng bo cho nh u t v quyt nh lin quan n h s xin ph duyt trong mt khong thi gian hp l sau khi vic np h s hon tt theo lut v quy nh trong nc; v Cung cp thng tin khng chm ch v tnh trng x l h s khi c yu cu ca nh u t.33

Ngoi ra, theo iu VI:2, cc thnh vin cam kt c cc c ch trong nc (c th l ta t php, trng ti, ta n hay th tc hnh chnh) cc nh cung cp dch v c th khiu ni v mt php l. Khi c yu cu ca nh cung cp chu nh hng ca quyt nh lin quan, cc c ch ny phi thc hin vic r sot mt cch nhanh chng v khi c c s phi c cc bin php x l i vi quyt nh hnh chnh gy nh hng n thng mi dch v. Cui cng, cc yu cu minh bch theo iu III GATS p dng i vi tt c cc vn bn php lut thc hin ENT. V th, mi lut v quy nh thc hin ENT phi c cng b hoc cng khai. Ngoi ra, mi thay i i vi bin php ang p dng cng nh vic ban hnh mt bin php mi nh hng n thng mi dch v c cam kt phi c thng bo cho Hi ng Thng mi dch v. 3.2.7.4. Tng quan v cc cam kt ca cc thnh vin WTO, ENT v cc hn ch khc khc trong lnh vc phn phi bn l

chnh xc, ch ra cc yu t c th khin bin php ny khng ph hp vi iu XVI. [] Nu a kim tra nhu cu kinh t vo phi ch r cc tiu ch kim tra, chng hn nh trong trng hp c quan c thm quyn quy nh mt iu kin da vo tiu ch dn s, th tiu ch ny phi c m t mt cch chnh xc. Xem Ti liu WTO MTN.GNS/W/164 v MTN.GNS/W/164/Add.1. 31 Theo WTO, tnh n thng 11/2001 trong tng s 253 ENT c xc nh, 96 ENT khng c cc tiu ch lin quan v trong nhiu trng hp khc cc tiu ch khng y hoc qu khi qut. WTO, supra, trang 6. 32 iu VI:1 GATS. 33 Khng c thng tin chnh thc c cp nht v vn ny. Tuy nhin, theo WTO, 96 ENT trong tng s 253 ENT c t ra bi 90 thnh vin WTO cho n thng 11/2001 khng ch ra bt c tiu chun no, v ch mt s t trong s 157 ENT cho bit mc chnh xc yu cu bi cc hng dn v mt thi gian, mc d mt s tiu chun da trn c s kim tra c a ra. WTO, supra, T. 6. Nu nh thi gian tr thnh thnh vin ca 11 thnh vin WTO c tnh n, cc s liu tng ng s l: 259 ENT t ra bi 94 thnh vin WTO, trong 100 ENT khng c bt c mt tiu chun g. Khung thi gian i vi Vit Nam c bao hm mt vi tiu chun nhng khng c quy nh c th mt cch y , tiu chun cho 2 ENT cng c bao gm trong .

40

Mc d l mt lnh vc quan trng i vi nn kinh t, phn phi vn l mt trong cc lnh vc dch v c t cam kt a phng nht.34 Tng cng ch c 57 biu cam kt dch v (tnh c khi EC-12 l mt biu) c cc cam kt v dch v phn phi.35 44 quc gia ang pht trin c cam kt trong lnh vc dch v phn phi. Trong s cc quc gia ny, ch c 19 quc gia chp nhn cam kt trong giai on m phn vng Uruguay. S cn li cam kt trong qu trnh gia nhp WTO. V th, cc thnh vin WTO phi tri qua qu trnh gia nhp chp nhn cam kt trong lnh vc ny. 36 ng ch trong s cc quc gia ASEAN, Brunei Darussalam, Indonesia, Malaysia, Myanmar, Philippines v Singapore khng cam kt v dch v phn phi. Thi Lan ch cam kt v dch v i l hoa hng. Campuchia, mt thnh vin mi gia nhp ca WTO cam kt trong tt c 4 nhm dch v phn phi. Trong s cc thnh vin khc ca WTO, cc quc gia nh Chile, Colombia, Ai Cp, n v Kenya khng cam kt trong lnh vc ny. C th ni rng, so vi cc lnh vc khc, cam kt trong lnh vc phn phi ch bao gm mt s lng rt t cc hn ch (ngoi ra th b trng, khng cam kt). Cc hn ch v tip cn th trng v i x quc gia trong Phng thc 3 ch yu di hnh thc hn ch v vn gp hoc ENT.37 Rt t hn ch c a vo biu cam kt i vi Phng thc 1 v 2, trong khi cc cam kt v Phng thc 4 ging nh i vi cc lnh vc c cam kt khc v thng c quy nh ti phn cam kt nn trong biu cam kt dch v. Mt loi hn ch khc thng p dng i vi dch v phn phi l loi tr sn phm. Cc quc gia sau a ENT vo biu cam kt i vi Phng thc 3, dch v bn bun v bn l: Bulgaria: Bn bun: Kim tra nhu cu kinh t. Bn l: Kim tra nhu cu kinh t i vi vic thit lp ca hng bch ha. Biu cam kt dch v ca Bulgaria quy nh r trong trng hp vic thnh lp l i tng kim tra nhu cu kinh t th cc tiu ch ch yu l: (i) s lng v tc ng i vi cc ca hng ang hot ng; (ii) mt dn s; (iii) lan ta a l; v (iv) tc ng i vi giao thng. Canada:

34 35

Roy, supra, trang 224. Id., trang 235. 36 Id. 37 Id. Theo Roy, cc hn ch khc trong Phng thc 3 bao gm hn ch v khu vc bn hng v yu cu v quc tch.

41

Bn l nhin liu ng c moto: Canada a vo biu cam kt yu cu kim tra s cn thit, ch p dng i vi vic bn l xng du ti o Prince Edward. Biu cam kt dch v ca Canada quy nh r cc tiu ch xem xt ph duyt bao gm:

(i) kim tra mc cung cp dch v hin ti; (ii) cc iu kin ca th trng dn n yu cu m rng dch v; (iii) nh hng ca nh cung cp mi i vi s thun tin cho cng ng bao gm s duy tr v cht lng ca dch v; v (iv) s ph hp, sn sng v kh nng ca nh u t trong vic cung cp dch v. Cam kt ca khi EC-12: B Bn l: Kim tra nhu cu kinh t i vi cc ca hng bch ha. an Mch Bn l: Kim tra nhu cu kinh t i vi cc ca hng bch ha mi. Php Bn bun: Bn bun dc phm c ph duyt trn c s nhu cu dn c v trong phm vi hn ngch cho php. Bn l: Kim tra nhu cu kinh t i vi cc ca hng bch ha ln. Italy Bn l: Kim tra nhu cu kinh t i vi vic m bt k ca hng bch ha hay c s bn l mi no. C quan chc nng c th t chi ph duyt bo v cc khu vc c tnh cht lch s hoc ngh thut. B o Nha Bn l: Kim tra nhu cu kinh t i vi cc ca hng bch ha ln (ngha l c din tch trn 2.000m2).

Biu cam kt dch v ca khi EC-12 quy nh i vi cc trng hp p dng kim tra nhu cu kinh t, cc tiu ch ch yu l: (i) s lng v tc ng i vi cc ca hng ang hot ng; (ii) mt dn s; (iii) lan ta a l; v (iv) tc ng i vi giao thng v to cng n vic lm mi. Cn lu rng EC p dng ENT i vi tt c cc i tng (erga omnes) v khng phn bit i x gia nh cung cp dch v (cc nh phn phi) trong nc hay nc ngoi. Vic p dng ENT ca Vit Nam li khc. Nh cp trn, ENT ca Vit Nam ch yu nhm 42

n cc c s do nh bn l nc ngoi thnh lp. Thy in Bn l: Cc th c th p dng kim tra nhu cu kinh t i vi bn l may mc, giy dp v thc phm khng tiu dng ngay ti c s bn l. Nhiu nc a ENT i vi ca hng bch ha vo biu cam kt. Phn di y m t chi tit cc yu cu ENT p dng ti B v Php. Hn Quc Bn bun: Kim tra nhu cu kinh t p dng i vi: o Ch bn bun c din tch sn trn 3.000m2; o Cc ca hng ln c din tch sn trn 3.000m2; o Cc trung tm bn bun; o Bn bun t qua s dng, bn bun nhin liu kh, cc sn phm lin quan, v cung cp dch v ngoi thng. Bn l: Kim tra nhu cu kinh t p dng i vi dch v bn l t qua s dng v nhin liu kh. Khun kh th ch v php l cho lnh vc phn phi Vit Nam Chnh sch ca Chnh ph i vi lnh vc phn phi

4. 4.1

Vit Nam c coi l mt trong nhng th trng nhiu tim nng nht i vi cc nh u t trn th gii v phn phi, c bit l bn l. Vit Nam ng th 6 trong Bng xp loi Ch s Pht trin Bn l ton cu 2009 ca A.T. Kearney (Global Retail Development IndexGRDI); nm 2008 Vit Nam ng u GRDI. S tt hng ny ch yu l do cuc khng hong kinh t v mt s kh khn ngn hn, tuy nhin trin vng v di hn ca Vit Nam trong bng GRDI vn rt tch cc.38 Tng trng kinh t nhanh chng v s hp dn u t ca Vit Nam l nguyn nhn ch yu cho trin vng di hn tch cc ny ca Vit Nam. Vit Nam tip tc chnh sch m ca i vi cc nh u t quc t. Hin nay Vit Nam cho php cc nh u t nc ngoi c s hu 100% vn trong doanh nghip bn l, tt nhin l ch i vi bn l hng ha phi thc phm. Cc nh bn l thc phm s c cho php s hu 100% k t thng 1/2010 (tr cc mt hng thc phm thit yu). Mc d nm ngoi mt s cc nh bn l ton cu gia
38

A.T. Kearney: Ca s hy vng cho cc nh bn l quc t - Ch s pht trin bn l ton cu 2009 A.T. Kearney, 2009

43

nhp th trng nhng cc nh bn l trong nc cng m rng nhanh chng trong bi cnh c s cnh tranh thc t v tim tng i vi h. Hin nay Vit Nam c khong 400 siu th v 2,000 ca hng tin li do cc cng ty trong nc v nc ngoi iu hnh.

44

M u u tin cao

Cao tro

Chn mui

Kt thc

Mc u tin GRDI

u tin thp nh ngha

Ngi tiu dng s dng cc hnh thc bn l thiu t chc; chnh ph ni lng cc hn ch

Hnh ng ca cc nh bn l

Theo di th trng v nghin cu v ngi tiu dng

Cc nh bn l u t mnh vo cc c s bn l mi v cc khu vc mua sm; ngi tiu dng sn sng mua sm theo cc hnh thc bn l c t chc Tm kim i tc v mt bng trong nc; thit lp cc ca hng th nghim v thit lp cc hnh thc chui cung ng Cn nhc cc hnh thc siu

Phng thc gia nhp

Cn nhc u t vn (

Cc nh bn l gp kh khn v vic thu/mua c mt bng ph hp; vic mua sm ca ngi tiu dng m rng ng k Tng cng gia nhp th trng ly th phn hoc tm kim c hi mua li (acquisition) cc doanh nghip ang hot ng Cn nhc cc hnh thc

Th trng bo ha, i hi phi tng u t vo thng hiu

Xc nh v tr i u (mc li nhun) trong tng phn khc

Chuyn sang cc hnh

mc thiu s) vo cc nh bn l trong nc

th, bch ha tng hp, ca hng tin li

ca hng chit khu (discount), kho hng (warehouse) v may mc (apparel) Thay th lao ng ngoi nc bng lao ng trong nc

Chin lc lao ng

Tm kim ngun lao ng c tay ngh cho th trng

Thu v hun luyn lao ng trong nc; cn i s lao ng trong v ngoi nc

thc 2 ln sng-two wave formats), bao gm EEO, DIY v ca hng chuyn may mc Hu ht l lao ng trong nc

Ngun: A.T Keamey (2009)

46

Bt k nhng tin trin trong lnh vc phn phi trong mt thp k qua v s xut hin ca phng thc bn l hin i do cc nh bn l a quc gia (MNC) mang li nh Lotte ca Hn Quc, Seiyu ca Nht Bn, Parkson ca Malaysia, Big C ca Php, Dairy Farm ca Hng Kng, CP All ca Thi Lan v Metro ca c, lnh vc phn phi ca Vit Nam vn trong tnh trng nng sut v mc cnh tranh thp. Vit Nam, bun bn l mt trong nhng ngh ph bin nht v cng l hot ng kinh t quan trng nht i vi phn ln nhng ngi m c s kinh doanh gia nh. Nm 2008, 5.371,9 ngn ngi tham gia cc hot ng bn bun v bn l39, chim 12% tng s cng n vic lm. Trong s ny ch c 808.667 ngi (15%) lm vic cho cc doanh nghip. Tm quan trng ca lnh vc ny th hin s lng doanh nghip tham gia phn phi: Theo s liu mi nht, cui nm 2008 s doanh nghip chuyn hot ng phn phi40 chim khong 52% tng s doanh nghip.41 V th, chng c g ng ngc nhin khi kinh doanh bn bun v bn l trong s cc phn ngnh dch v ca Vit Nam c tp trung cc doanh nghip siu nh v nh cao nht: cc doanh nghip tham gia hot ng bn bun v bn l c di 5 nhn vin.42 Mt c trng khc ca lnh vc phn phi Vit Nam l cc knh phn phi an xen ln ln, phn mnh gia cc cng ty xut nhp khu quc doanh, cc nh bn bun quc doanh v t nhn, cc nh phn phi, i l v cc c s bn l. Khng ging nh hu ht cc nn kinh t chuyn i t hu ha cc doanh nghip bn bun v bn l, doanh nghip thuc s hu nh nc vn ng vai tr quan trng trong vic phn phi hng ha v dch v, nht l trong nhng lnh vc c coi l then cht. Nm 2008, 97,7 ngn ngi lm vic cho cc doanh nghip phn phi quc doanh, trong 51 ngn ngi ngi lm vic cho cc doanh nghip phn phi trc thuc trung ng. Trong iu kin , Chnh ph Vit Nam rt coi trng s pht trin ca h thng chui cung cp hin i. Cc c quan chc nng trung ng cng nh a phng u coi s pht trin th trng c tm quan trng ln trong vic t c cc mc tiu kinh t x hi. Cc nguyn tc hoc gi tr cn bn gn vi pht trin th trng bao gm: m bo an ton thc phm v mi trng; Pht trin mi loi hnh thng mi, bao gm ch, ca hng, siu th; v Hin i ha v nn vn minh tin tin.

39
40

Bao gm vic sa cha cc phng tin gn my, m t, hng ha gia dng v c nhn Vit Nam, cc hp tc x v h gia nh kinh doanh khng c coi l doanh nghip. 41 Tnh ton trn c s d liu thng k ca V Th trng trong nc, B Cng Thng 42 D liu t Nin gim thng k Vit Nam 2008.

Hin nay, cc u tin m Chnh ph t ra cho s pht trin ca lnh vc phn phi bao gm: Trc ht, pht trin h thng v mng li phn phi: Pht trin cc th trng truyn thng v hin i: Chnh ph Vit Nam ang n lc ht sc khuyn khch lu thng hng ha trn th trng thng qua vic ci thin cc th trng truyn thng nh: h thng cc ch truyn thng, ca hng mt ph, trung tm thng mi, v.v v huy ng mi ngun u t xy dng cc th trng mi v hin i nh cc ch u mi (ch bn bun), sn giao dch c ph, siu th hin i, ca hng tin li, v.v Theo , hng ha a chng loi vi s lng ln c giao dch ti cc ch u mi (ch bn bun) c coi l m hnh bn bun tin tin. Siu th, ca hng tin li c xem l m hnh bn l hin i. Pht trin c s h tng thng mi: bao gm t ai, ca hng, kho bi, thit b k thut, cng ngh, v.v h tr cc nh phn phi thc hin vic phn phi. B Cng Thng c trch nhim xy dng quy hoch tng th thng mi, tp trung vo quy hoch pht trin c s h tng thng mi theo hng chin lc ci thin knh phn phi trong nc. Mt s quy hoch thuc nhm tng th nhm pht trin th trng c nc. 3 quy hoch pht trin c s h tng thng mi min Bc, Trung, Nam, quy hoch qun l phn phi xng du, v k hoch i mi cc m hnh bn l (ang thc hin). Nh s quan tm ca Chnh ph, n nay c s h tng thng mi c ci thin ng k: cc ch truyn thng c nng cp, nhiu siu th hin i, trung tm thng mi mi xy dng v.v... nhm p ng nhu cu chi tiu, mua hng ca ngi dn, nh lu thng hng ha c y mnh. Pht trin cc lin kt kinh t trong lnh vc phn phi: V c cu t chc: cc tp on cng ty ca hng chi nhnh; hoc cng ty chi nhnh ca hng, v.v...; V knh phn phi: quan h gia nh sn xut nh bn bun nh bn l; nh sn xut nh bn bun (nh xut khu); nh sn xut i l; nh phn phi nh bn bun nh bn l; Lin kt cho trong quan h kinh doanh gia cc nh phn phi v li ch chung, chia s th trng, khch hng, thng nht gi c, h tr ti chnh, thng tin, kinh nghim, v.v... Th hai, khuyn khch cc thng nhn v nh phn phi Gn y nhiu cng ty phn phi c thnh lp trn c s chin lc v chnh sch ca Chnh ph nhm thu ht u t. Cc quy nh c tnh m v minh bch d dng ng 48

k kinh doanh v thnh lp cng ty. Th ba, khuyn khch ngun nhn lc Vit Nam m ca th trng cho cc nh phn phi nc ngoi. S hin din ca cc doanh nghip FDI trong lnh vc phn phi gip cho th trng pht trin. Cng vi cc hot ng kinh doanh ca mnh, cc doanh nghip ny cng mang ti cng ngh hin i, phng thc qun l v hun luyn i ng nhn vin. Ngun nhn lc ng mt vi tr quan trng trong vic nng cao kh nng cnh tranh ca lnh vc phn phi, c bit l bn l. Lnh vc bn l i hi phi c i ng nhn vin c o to trnh cao, kh nng lm vic chuyn nghip, thi thn thin, kh nng giao tip tt, v.v... Th trng trong nc gn vi th trng th gii, qua Vit Nam c th hc hi kinh nghim ca cc nc khc trong pht trin lnh vc phn phi. Nhng chnh sch ny c lut ha. Mt s quy nh quan trng trong bao gm: Ch th s 13/2004/CT-TTg ngy 31 thng 3 nm 2004 ca Th tng Chnh ph v vic thc thi mt s gii php ch yu nhm pht trin mnh th trng ni a: Ch th yu cu cc B trng, Th trng c quan ngang B v ch tch UBND cc tnh, thnh ph trc thuc Trung ng thc hin tt cc nhim v sau y: Hnh thnh v pht trin kt cu h tng thng mi nhm to iu kin thun li cho cc hot ng trao i mua bn hng ho, bao gm: ch, trung tm thng mi (bn bun bn l hng ho) siu th v mng li cc ca hng ph hp v p ng c yu cu pht trin sn xut, tiu dng ca nhn dn trn tng a bn; To lp mi lin kt gia lu thng hng ho vi sn xut, c bit l vi sn xut nng nghip. Pht trin cc phng thc i l mua bn hng ho v cung cp cc dch v, vt t cho sn xut v tiu dng theo hp ng n nh, lu di; Thnh lp cc tp on thng mi, cc tng cng ty kinh doanh thng mi; Thc y s pht trin v nng cao hiu qu hot ng ca cc hip hi thuc lnh vc thng mi trn th trng ni a; Pht trin mnh cc hp tc x thng mi - dch v trn cc a bn, trng tm l a bn nng thn; Tng cng qun l nh nc, tng bc hon chnh th ch qun l lu thng hng ho, nng cao hiu qu v cng tc d bo, iu hnh th trng, gi c cc mt hng trng yu, m bo cho th trng ni a pht trin n nh v bn vng. 49

Quyt nh s 27/2007 ca Th tng Chnh ph ph duyt n pht trin thng mi trong nc n nm 2010 v nh hng n nm 2020: Quyt nh quan trng ny th hin r mc tiu ca Chnh ph hng ti pht trin thng mi trong nc ph hp vi cc quy lut khch quan ca nn kinh t th trng, bo m quyn t ch, t do kinh doanh v cnh tranh bnh ng gia cc ch th trong mi trng php l ngy cng hon thin v c s iu tit v m ca Nh nc. Quyt nh cng khng nh nguyn tc pht trin thng mi trong nc gn kt vi pht trin a dng v ch s hu v thnh phn kinh t ca cc ch th, v loi hnh t chc v phng thc hot ng. Mc tiu tng qut ca chnh sch pht trin ngnh dch v phn phi ca Vit Nam l xy dng mt nn thng mi trong nc pht trin vng mnh v hin i, da trn mt cu trc hp l cc h thng v cc knh phn phi vi s tham gia ca cc thnh phn kinh t v loi hnh t chc, vn hnh trong mi trng cnh tranh c s qun l v iu tit v m ca Nh nc. Chnh ph khuyn khch v thc y qu trnh hnh thnh cc nh phn phi ln mang thng hiu Vit Nam. ng thi, Chnh ph thc hin vic m ca th trng phn phi theo ng l trnh cam kt gia nhp T chc Thng mi th gii (WTO). Quyt nh cng ra mc tiu pht trin ngnh dch v phn phi n nm 2010 v nh hng nm 2020. Bn cnh chnh sch trc tip ca Chnh ph ni trn, cc chnh sch v giao thng vn ti v an ton thc phm cng tc ng n s pht trin ca lnh vc phn phi. Nhng chnh sch ny c lut ha vo thnh cc vn bn cc cp ca Chnh ph v chnh quyn a phng. 4.2 Khun kh th ch cho vic qun l lnh vc phn phi Cc c quan chc nng ca Chnh ph tham gia qun l lnh vc phn phi bao gm: 4.2.1 Cc c quan qun l trung ng v a phng Cp php thnh lp S K hoch v u t cc tnh thnh l c quan cp php ng k kinh doanh cho cc doanh nghip Vit Nam. Vic ng k kinh doanh c iu chnh theo Lut Doanh nghip v mt s Ngh nh v Thng t hng dn thc hin (nh Ngh nh 139/2006/NCP). S K hoch v u t cng l c quan tip nhn h s ca cc cng ty u t nc ngoi mun kinh doanh ti Vit Nam. Ngay khi ph duyt h s, S K hoch v u t s tham mu cho y ban nhn dn cp Giy chng nhn u t, l mt phn ca vic ng k 50

kinh doanh. Giy chng nhn u t c cp theo quy nh ca Lut u t, Ngh nh 108/2006/N-CP bn cnh Lut Doanh nghip v Lut Thng mi, Ngh nh 23/2007/NCP, Thng t 09/2007/TT-BTM i vi cc hot ng phn phi v thng mi. Cc th tc cp php / ng k i vi cc doanh nghip Vit Nam n gin hn i vi cc doanh nghip nc ngoi. Theo cc chuyn gia Vit Nam, iu ny d hiu v Vit Nam gn y mi m ca th trng phn phi v thng mi. Hot ng kinh doanh:

Vic gim st hot ng ca cc doanh nghip phn phi (k c doanh nghip Vit Nam v nc ngoi) do cc B, ngnh v c quan chc nng a phng ch tr, phi hp thc hin. Cp cao nht l Chnh ph ban hnh cc vn bn php lut, hng dn thc hin, sa i cc chnh sch nu cn thit, gim st v kim tra, v.v... Di Chnh ph l cc B v c quan trc thuc. B Cng Thng l c quan Chnh ph c chc nng thc hin qun l nh nc v lu thng ni a hng ha, qun l th trng. Bn cnh , cc B lin quan nh B Y t, Nng nghip v Pht trin nng thn, v.v... cng phi hp vi B Cng Thng thc hin chc nng qun l nh nc i vi lu thng cc loi hng ha thuc chc nng qun l nh nc ca cc B ny nh dc phm, thc phm, ging cy trng, vt nui, thuc th y, thuc bo v thc vt Trong tng s 36 n v trc thuc B, 4 V: K hoch, Th trng trong nc, Php ch v Chnh sch thng mi a bin c trch nhim tham mu cho B trng thc hin chc nng qun l nh nc v lu thng hng ha (bao gm cp php v/hoc kim tra v ph duyt cp php trong mt s trng hp) v pht trin th trng theo quy nh ca php lut. cp a phng, S Cng Thng trc thuc y ban nhn dn cc tnh thnh c trch nhim hng dn cc doanh nghip v cc vn bn php lut lin quan, vic cp php, thc hin cc k hoch v chnh sch thng mi ca a phng, gim st vic vn hnh ca th trng, thu thp v x l cc thng tin v th trng, bo co v xut cc gii php nu c cho B Cng Thng. Ngoi ra, B Cng Thng c mng li qun l th trng ring trn ton quc c chc nng gim st, kim tra v ngn chn mi hnh vi phn phi c tnh cht la di nh: hot ng kinh doanh khng ng nh c cp php, bn hng gi v hng nhi, v.v... 4.2.2 Vn hnh khun kh qun l trong lnh vc phn phi Vic vn hnh khun kh qun l chu nh hng ca 2 yu t: (1) h thng hai cp qun l (trung ng v a phng), (2) s phc tp ca h thng php l ca Vit Nam v nh hng ca nn kinh t ch huy trc y trong thc tin qun l. Vic r sot h thng hin nay cn nhm n gii quyt mt s vn chnh sau y:

51

Cht lng qun l: Vit Nam t c tin b ln trong vic ci cch h thng php l v qun l k t khi tin hnh ci cch i mi. V lnh vc phn phi, tin b ch yu l vic sp nhp 2 lut u t trc y (u t trong nc v nc ngoi), n gin ha h thng cp php kinh doanh v cho php nh u t nc ngoi c s hu 100% vn ca doanh nghip thnh lp ti Vit Nam. Tuy nhin, h thng qun l hin nay i vi dch v phn phi vn cn nhiu im thiu nht qun v khng r rng ch yu l do s phn cp chc nng v quyn hn t trung ng xung a phng. H thng qun l hin nay cng chu nh hng tiu cc bi s thiu minh bch v thiu nht qun v iu kin gia nhp th trng phn phi ca nh u t nc ngoi. Mt trong cc nguyn nhn ca tnh trng ny l do, trong cam kt dch v phn phi Vit Nam c thc hin ENT khi nh u t nc ngoi m im bn l th 2 nhng n nay, sau gn 3 nm gia nhp WTO, Vit Nam vn cha ban hnh quy nh v ENT. Trn thc t Vit Nam khng phi l qun l qu mc, nhiu nh u t nc ngoi pht trin thnh h thng chui khng da vo ENT. H thng qun l hin nay b nh hng bi s thiu minh bch v thiu nht qun so vi cc cam kt m ca th trng cho nh u t nc ngoi trong lnh vc dch v phn phi. S gia tng s lng cc vn bn lut c thng qua gii quyt cng mt vn cng dn n lo ngi v vn nht qun. Mt trong cc nguyn nhn ca tnh trng ny l do, trong cam kt dch v phn phi Vit Nam c thc hin ENT khi nh u t nc ngoi m im bn l th 2 nhng n nay, sau gn 3 nm gia nhp WTO, Vit Nam vn cha ban hnh quy nh v ENT. Hin tng ny pht sinh c bit lin quan n cc vn tip cn th trng k t khi Vit Nam gia nhp WTO, chng hn nh vic thiu quy nh v ENT mt cch minh bch dn n hng lot vn bn php l v hnh chnh (t lut cho n ngh nh, quyt nh, thng t v cng vn). Mi vn bn li c vn v vic din gii. Mt hin tng khc l s vn dng khng thng nht cc vn bn php lut hoc quy nh bi cc c quan chc nng a phng trn phm vi ton quc. Cc c quan chc nng a phng i khi din gii khc nhau v cng mt vn bn, gy ra s nhm ln v bt bnh ng trong kinh doanh. Tnh m ca h thng qun l: Mt vn rt quan trng l s minh bch trong giai on xy dng cc lut v quy nh mi. c bit, cc c quan c thm quyn a phng khng c ngha v chnh thc phi tham vn mt cch c h thng i vi cc bn c li ch lin quan trong cc giai on 52

son tho (v tin son tho) ca cc quy nh mi, v d nh khi xy dng quy hoch. Cc S Cng Thng v S K hoch v u t him khi thc hin vic tham vn chnh thc khu vc t nhn (v thm ch cn him hoi hn i vi cc doanh nghip c vn u t nc ngoi) trong vic xy dng quy hoch43. Thay vo , vic tham vn thng din ra sau khi quy hoch c thit k, m qu trnh lp quy hoch khng th lm li, do vic tham vn ch c ngha hnh thc. Cc doanh nghip thng phn nn nht v vic thiu minh bch trong qu trnh lp quy hoch, c bit l cc cp a phng v cp tnh. S thiu thng nht trong cch hiu v vn dng cc quy nh php lut ca cc c quan qun l a phng v cc lut do trung ng ban hnh cng to ra vn v s minh bch i vi cc nh u t bi h thng khng nm c cc quyn ca mnh gia hai cch din gii i lp nhau. Cc cng c qun l: Vn nu trn c th pht sinh t s tn ti ca nhng phng thc lm c, chng hn nh vic xy dng quy nh thng qua xy dng nhng vn bn lut v quy hoch di hn. Do thiu chnh sch cnh tranh hiu qu, cc lut v quy hoch nng ng, v.v thng thy cc nc pht trin hn, mt trong nhng cng c qun l sn c Vit Nam trong lnh vc phn phi l quy hoch tng th. Cc quy hoch ngnh t 5-10 nm thng c xy dng, vi kt qu kh nhn bit c. B K hoch v u t trong Bo co nh gi gia k v vic thc hin K hoch pht trin kinh t x hi 2006-2010 ph phn mnh cc kt qu t c trong vic thc hin cc quy hoch tng th: Cht lng cng tc lp quy hoch tng th Vit Nam cn thp, thiu tm nhn di hn, thiu c s kinh t, x hi v mi trng. Liu ai c th cho rng vic lp quy hoch tng th vi ngha l mt k thut quy hoch c pht trin t u th k 20 vn cn ph hp vi thc tin ngy nay? Qu thc, quy hoch tng th khng cn l cng c cho php qun l theo kp vi nhng thay i nhanh chng v thi gian, nhu cu, s pht trin ca cng ngh, v.v... Thc thi qun l: S pht trin ca h thng phn phi Vit Nam c qun l bi Nh nc, cc B ngnh v a phng trong bi cnh Vit Nam chnh thc l mt thnh vin mi ca WTO. Nh nc ban hnh nhiu chnh sch v pht trin thng mi trong nc, c th chia thnh 3 nhm nh sau: 1) h thng quy nh vic thnh lp v hot ng ca cc doanh nghip; 2) h thng qun l cc hot ng trn th trng; v 3) h thng theo di, kim tra v kim sot th trng. C th nh sau:
43

Trn thc t, vic tham vn vi khu vc t nhn v quy hoch pht trin khng bt buc cho d nn thc hin.

53

* H thng quy nh vic thnh lp v hot ng ca cc doanh nghip: Lut u t v Lut Doanh nghip 2005 quy nh vic thnh lp v hot ng ca cc doanh nghip t nhn, doanh nghip c vn u t nc ngoi nh cng ty trch nhim hu hn, cng ty lin doanh. Ngh nh 139/2006/N-CP quy nh chi tit mt s iu ca Lut Doanh nghip v ng k kinh doanh; Ngh nh 108/2006/N-CP quy nh chi tit mt s iu ca Lut u t.

Lut Thng mi 2005 cng nhn tnh trng php l ca thng nhn nc ngoi ti Vit Nam di hnh thc vn phng i din, chi nhnh, cng ty lin doanh v cng ty c 100% vn nc ngoi; Ngh nh 35/2006/N-CP ca Chnh ph quy nh chi tit Lut Thng mi v hot ng nhng quyn thng mi; Ngh nh 12/2006/N-CP ca Chnh ph quy nh chi tit thi hnh Lut Thng mi v hot ng mua bn hng ho quc t v cc hot ng i l mua, bn, gia cng v qu cnh hng ha vi nc ngoi; Ngh nh 23/2007/N-CP ca Chnh ph quy nh chi tit Lut Thng mi v hot ng mua bn hng ho v cc hot ng lin quan trc tip n mua bn hng ho ca doanh nghip c vn u t nc ngoi ti Vit Nam; Thng t hng dn thi hnh s 09/2007/TT-BTM v Thng t sa i s 05/2007/TT-BCT.

Lut Hp tc x (sa i) quy nh vic thnh lp v hot ng ca kinh t hp tc x v cc t chc hp tc x ti Vit Nam; i vi cc hng ha hn ch kinh doanh hoc kinh doanh c iu kin nh xng du,

ru v thuc l cn c cc vn bn php l nh sau: Ngh nh 84/2009/N-CP ca Chnh ph v kinh doanh xng du (thay th Ngh nh 55/2007/N-CP ca Chnh ph ngy 06/04/2007 v kinh doanh xng du); Ngh nh 119/2007/N-CP ca Chnh ph v sn xut v kinh doanh thuc l; Ngh nh 40/2008/N-CP ca Chnh ph v sn xut v kinh doanh ru.

i vi cc doanh nghip nc ngoi, l trnh thc hin hot ng mua bn hng ha v phn phi c ban hnh trong Quyt nh 10/2007/Q-BTM ca B trng Thng mi nhm thc hin cc cam kt WTO ca Vit Nam. 54

Trn y l khun kh php l i vi cc doanh nghip mun thnh lp v hot ng ti Vit Nam, t doanh nghip lin doanh n cng ty m-con v cc tp on phn phi trong nc, tng cng sc mnh cho cc nh phn phi Vit Nam pht trin mi trng kinh doanh t do v cnh tranh. * H thng qun l cc hot ng trn th trng thc thi cc cam kt quc t trong vic m ca th trng phn phi, Vit Nam iu chnh php lut tng ng. Cc quy nh iu chnh bao gm: Php lnh v i x ti hu quc v i x quc gia trong thng mi quc t (2002), Php lnh v t v trong nhp khu hng ha nc ngoi vo Vit Nam (2002), Php lnh chng tr cp hng ha nhp khu vo Vit Nam (2004), Php lnh chng bn ph gi hng ha nhp khu vo Vit Nam (2004). Nhng quy nh ny nhm ngn chn cc hnh vi thng mi khng lnh mnh pht sinh t nc ngoi vo Vit Nam, gy nh hng tiu cc n cnh tranh cng bng trn th trng Vit Nam. Lut Cnh tranh (2005) c hiu lc t nm 2006 l mt o lut quan trng trong vic iu chnh th trng, v.v... Vi Lut u t (2005), Lut Thng mi (2005), Chnh ph phn loi cc hnh vi thng mi thuc cc nhm t do kinh doanh, cm kinh doanh, hn ch kinh doanh v kinh doanh c iu kin. Thng qua cc sc lut thu: thu xut khu, nhp khu, gi tr gia tng, tiu th c bit, thu nhp doanh nghip, v.v... iu tit thu nhp, khuyn khch hoc hn ch u t, thng mi theo k hoch v chin lc pht trin kinh t. Cc lut khc iu chnh hot ng trn th trng bao gm: B lut Dn s (2005), Lut S hu tr tu (2005), Lut Giao dch in t (2005), Lut Cht lng hng ha, sn phm (2007) v.v...; Php lnh Gi (2002) cho php Chnh ph iu tit, bnh n gi c ca mt s hng ha thit yu nh xng du, kh gas ha lng, xi mng, st thp, phn bn, go, c ph, ng cc v si bng, ng, mui, mt s loi thuc cha bnh cho con ngi. Cc vn bn php l v iu tit th trng bao gm: Quyt nh 311/2003/Q-TTg ngy 20 thng 03 nm 2003 ph duyt n Tip tc t chc th trng trong nc, tp trung pht trin thng mi nng thn n nm 2010 nhm sp xp, m rng th trng trong nc, bo m lu thng hng ho thng sut, v.v... Quyt nh 27/2007/Q-TTg ngy 15 thng 02 nm 2007 ph duyt n pht trin thng mi trong nc n nm 2010 v nh hng n nm 2020. Ngh nh 02/2003/N-CP ngy 14 thng 01 nm 2003 v pht trin v qun l ch. Ch th s 13/2004/CT-TTg ngy 31 thng 03 nm 2004 v vic thc hin mt s gii php ch yu nhm pht trin mnh th trng ni a. Quyt nh 1371/2004/Q55

BTM ngy 24 thng 09 nm 2004 ca B trng B Thng mi v vic ban hnh quy ch siu th, trung tm thng mi (vn bn php lut duy nht v hot ng siu th); hng dn thi hnh Lut Thng mi sa i (2005), lin quan n hot ng kinh doanh trn th trng trong nc, B Thng mi (nay l B Cng Thng) son tho v trnh Chnh ph ban hnh mt s Ngh nh hng dn chi tit vic thi hnh Lut Thng mi lin quan n dch v hu cn (logistic), hot ng nhng quyn thng mi (Ngh nh 35/2006/N-CP), hot ng mua bn hng ho v cc hot ng lin quan trc tip n mua bn hng ho ca doanh nghip c vn u t nc ngoi ti Vit Nam (Ngh nh 23/2007/N-CP), kinh doanh xng du (Ngh nh 84/2009/N-CP), sn xut, kinh doanh thuc l (Ngh nh 119/2007/N-CP), sn xut, kinh doanh ru (Ngh nh 40/2008/N-CP), qun l sn xut, kinh doanh phn bn (Ngh nh 113/2003/N-CP v Ngh nh 191/2007/N-CP), pht trin thng mi min ni, hi o v vng ng bo dn tc (Ngh nh 20/1998/N-CP v Ngh nh 02/2002/N-CP), kinh doanh kh t ha lng (D tho Ngh nh ny trnh Chnh ph xem xt v s c hiu lc t qu IV nm 2009), Ngh nh 158/2006/NCP ngy 28 thng 12 nm 2006 quy nh v hot ng mua bn hng ha thng qua s giao dch hng ha, v.v... * H thng theo di, kim tra v kim sot th trng: H thng ny do lc lng ca B Y t, B Nng nghip v Pht trin Nng thn, B Ti nguyn v Mi trng, cc Cc Qun l th trng v Cc Qun l cnh tranh (B Cng Thng), cc Cc ph trch qun l cht lng hng ha, quyn s hu tr tu (B Khoa hc v Cng ngh) v.v... vn hnh ngn chn cc hot ng bun bn khng lnh mnh, v.v... 4.3 Quy nh v gia nhp th trng

Bng di y tm lc cc lut v quy nh chung ca Vit Nam, v d nh v FDI v cc quy nh chuyn ngnh c tc ng n vic gia nhp th trng.

56

V d v gii thch Tt c cc quy nh t iu kin km u i i vi nh phn phi nc ngoi so vi cc nh phn phi Vit Nam

Quy nh hn ch FDI

Quyt nh 10/2007/Q-BTM ngy 21/5/2007 do B trng Thng mi ban hnh v l trnh thc hin hot ng mua bn hng ho v cc hot ng lin quan trc tip n mua bn hng ho cho cc cng ty nc ngoi ti Vit Nam. Theo , thuc l v x g, sch, bo v tp ch, vt phm ghi hnh, kim loi qu v qu, dc phm, thuc n, du th v du qua ch bin, go, ng ma v ng c ci l cc hng ha nh phn phi nc ngoi khng c php lm i l hoa hng, nh bn bun, nh bn l v bn nhng quyn.

Quy nh cp php i vi nh phn phi nc ngoi

Bn nc ngoi mun kinh doanh phn phi phi np h s theo quy nh ca Lut u t, Ngh nh 18/2006/N-CP v mt s ti liu khc theo Ngh nh 23/2007/N-CP v Thng t 09/2007/TTBTM. Sau khi c ph duyt, nh phn phi nc ngoi s c cp Giy chng nhn u t l mt phn ca vic ng k kinh doanh, trong ghi r quyn phn phi ti Vit Nam.

57

Quy nh hn ch s lng c s bn l

Ngh nh 23/2007/N-CP, Thng t 09/2007/TT-BTM - i vi c s bn l u tin: C s bn l ny s c ph duyt cng vi h s ngh cp php kinh doanh phn phi. iu ny ngha l nu mt cng ty nc ngoi c quyn phn phi th s t ng c quyn lp c s bn l th nht. - i vi c s bn l th hai tr i: B Cng Thng s ph duyt tng trng hp, cn c vo s lng c s bn l, s n nh ca th trng, mt dn s ti tnh, thnh ph t c s bn l v s ph hp ca d n u t vi quy hoch tng th ca tnh, thnh ph .

ENT

Cc nh cung cp dch v nc ngoi ch c php thnh lp mt c s bn l ti Vit Nam. Vic thnh lp c s bn l th hai phi c ph duyt ca c quan c thm quyn trn c s kim tra nhu cu kinh t (ENT). Tiu ch ph duyt bao gm nhng khng hn ch s lng cc nh cung cp dch v ti khu vc a l d kin, s n nh ca th trng v quy m a l. Tuy nhin, ENT l mt nh ngha m h v kh p dng. n nay Chnh ph Vit Nam xem xt tiu ch k hoch tng th v quy hoch vng ph duyt c s bn l th hai. ENT cn c nghin cu thm, c bit l kinh nghim ca cc nc ang pht trin tng t nh Trung Quc, Thi Lan, v Malaysia, v.v

Quy nh v thnh lp, m rng v v tr c s thng mi

Cc quy nh v bt ng sn thng mi v quy hoch [quy nh v quy hoch th, a phng hoc ton quc]: Nhng quy nh ny c ban hnh bi cc B v c quan c thm quyn ca a phng

Hn ch nh lng v din tch sn bn l

Cha c quy nh

58

ng k thng mi

C quy nh, theo Lut Doanh nghip v cc Ngh nh hng dn.

Phi c giy php hoc ph duyt kinh doanh bn l hoc tham gia hot ng thng mi Doanh nghip c quyn kinh doanh mt s sn phm Quy nh i vi ca hng quy m ln

Cc ca hng kinh doanh bn l hoc tham gia hot ng thng mi phi c ng k kinh doanh thng mi theo Lut Doanh nghip. Trng hp kinh doanh ru, thuc l, xng du phi c thm giy php hoc ph duyt.

C (v d nh c quyn nhp khu thuc l)

Ngng gii hn v din tch i vi ca hng quy m ln? Cha c quy nh

Bo v cc c s ang hot ng

Cc c s ang hot ng c bo h trn c s quy nh ca Lut u t, Lut Doanh nghip, Lut Thng mi, B lut Dn s,v.v...

Quy nh v gi m ca

Gi m ca ca ca hng c quy nh khng? - Cha c quy nh, mc d mt s hot ng kinh doanh c lin quan n vn ha nh karaoke, sn nhy c quy nh gi ng ca.

Quy nh v gi m ca do cc cp no (a phng / tnh) ban hnh? - B Vn ha, Th thao v Du lch Vit Nam (quy nh v gi m ca i vi cc dch v vn ho, gii tr)

59

Kim sot gi

Php lnh Gi v cc Ngh nh hng dn (Ngh nh 170/2003/N-CP ngy 25 thng 12 nm 2003 quy nh chi tit hng dn thi hnh mt s iu ca Php lnh Gi; Ngh nh 75/2008/N-CP ngy 9/6/2008 sa i b sung mt s iu ca Ngh nh 170/2003/N-CP ca Chnh ph), Thng t (Thng t 104/2008/TT-BTC ngy 13 thng 11 nm 2008 hng dn thi hnh Ngh nh 170/2003/N-CP v Ngh nh 75/2008/N-CP) Nhng vn bn php l ny p dng i vi c cc t chc nc ngoi cng nh trong nc v cc c nhn tham gia hot ng sn xut hoc kinh doanh Vit Nam

Quy nh v hot ng xc tin

- Lut Thng mi 2005; - Ngh nh 37/2006/N-CP ngy 04/4/2006 ca Chnh ph quy nh chi tit Lut Thng mi v xc tin thng mi v cc quy nh hin hnh khc v hot ng xc tin thng mi; - Thng t lin tch 07/2007/TTLT- BTM-BTC ngy 06/7/2007 ca B Cng Thng v B Ti chnh hng dn mt s iu v xc tin v hi ch, trin lm trong Ngh nh 37/2006/N-CP

Lu : Mi ni dung v din tch sn bn l, gi m ca, bt ng sn thng mi v quy hoch, v.v... cha quy nh r rng hoc thm ch cha c quy nh s sm c quy nh trong mt vn bn php l mi v lnh vc phn phi. 4.4 Quy nh nh hng n hot ng ca cc nh phn phi Cc quy nh chuyn ngnh nh hng n hot ng ca cc nh phn phi bao gm: Ngy 12/6/2006, Chnh ph ban hnh Ngh nh 59/2006/N-CP chi tit Lut Thng mi v v hng ha v dch v cm kinh doanh, hn ch kinh doanh v kinh doanh c iu kin. Ngh nh ny c ban hnh km theo danh mc hng ha v dch v cm kinh doanh, danh mc hng ha v dch v hn ch kinh doanh, danh mc hng ha v dch v kinh doanh c iu kin. Trn c s , Chnh ph, cc B ngnh lin quan s ban hnh cc Ngh nh, Thng t hng dn vic sn xut, cung cp v mua bn hng ha, dch v tng ng trong phm vi chc nng, nhim v ca mnh. Ngh nh ny c sa i, b sung bi Ngh nh 43/2009/N-CP ngy 7/5/2009. Ngh 60

nh 43 cng sa i v b sung danh mc cc hng ha v dch v cm kinh doanh. 5. 5.1 nh gi cc quy nh trong lnh vc phn phi Vit Nam M ca th trng

Trong qu trnh gia nhp WTO, Vit Nam cam kt m ca th trng v i x quc gia v cc dch v bn bun v bn l. V thnh lp c s kinh doanh (Phng thc 3), Vit Nam cam kt y v tip cn th trng (th hin qua t khng hn ch) k t ngy 1/1/2009. Cam kt ny din gii cng vi cc cam kt nn ca Vit Nam (Mc I Biu nhng b v cam kt) cho thy Vit Nam cng cam kt cho php hin din thng mi Vit Nam di hnh thc hp ng hp tc kinh doanh v vn phng i din.44 Vit Nam cng cam kt cho php cc cng ty c vn u t nc ngoi tham gia vo lnh vc dch v phn phi, thc hin cc dch v phn phi bn bun v bn l mi hng ha nhp khu hp php vo Vit Nam v hng ha trong nc sn xut xi mng v clinke; lp (tr lp my bay); giy; my ko; phng tin c gii; t con v xe my; st thp; thit b nghe nhn; ru; v phn bn k t ngy gia nhp WTO. Theo Biu nhng b v cam kt, nhng hn ch kinh doanh lin quan n cc loi hng ha ny phi c bi b trong vng 3 nm k t ngy gia nhp. K t ngy 1/1/2009, cc cng ty c vn u t nc ngoi tham gia lnh vc dch v phn phi s c php kinh doanh bn bun, bn l my ko; phng tin c gii; t con v xe my. Tuy nhin, vic phn phi thuc l v x g, sch, bo v tp ch, vt phm ghi hnh, kim loi qu v qu, dc phm, thuc n, du th v du qua ch bin, go, ng ma v ng c ci khng nm trong bt k cam kt no v lnh vc thng mi dch v phn phi. Vit Nam cng cam kt cho php thnh lp cc im dch v bn l (thnh lp sau c s bn l th nht). V vic ny, Vit Nam cam kt s p dng cc th tc cng b cng khai i vi vic ph duyt c s bn l th hai v cc c s bn l k tip vi tiu ch kim tra nhu cu kinh t (ENT), bao gm vic nh gi s lng cc nh cung cp dch v ang hot ng trong quy m a l c th, s n nh ca th trng v quy m a l. Cc vn bn ch yu i vi lnh vc phn phi Vit Nam bao gm: Ngh nh 23/N-CP hng dn thc hin Lut Thng mi v hot ng mua bn hng ho v cc hot ng lin quan trc tip n mua bn hng ho ca doanh nghip c vn u t nc ngoi ti Vit Nam (Ngh nh 23);
44

Theo Biu cam kt ca Vit Nam, cc vn phng i din khng c php tham gia cc hot ng kinh doanh sinh li trc tip.

61

Thng t 09/2007/TT-BTM hng dn thi hnh Ngh nh 23 (Thng t 09), sa i b sung bi Thng t 05/2008/TT-BCT (Thng t 09);

Quyt nh 10/2007/Q-BTM cng b l trnh thc hin cc cam kt WTO v hot ng mua bn hng ho v cc hot ng lin quan trc tip n mua bn hng ho (Quyt nh 10);

Quyt nh 27/2007/Q-TTg ph duyt n pht trin thng mi trong nc ti nm 2010 v nh hng ti nm 2020 (Quyt nh 27); Ch th 13/2004/CT-TTg v vic thc thi mt s gii php ch yu nhm pht trin mnh th trng ni a (bn tm tt km theo); Quyt nh 1371/2004/Q-BTM v vic ban hnh quy ch siu th, trung tm thng mi (Quyt nh 1371); Ngh nh 2/2003/N-CP v vic pht trin v qun l ch (Ngh nh 2);45 v Quyt nh 311/Q-TTg ph duyt n tip tc t chc th trng trong nc tp trung pht trin thng mi nng thn n nm 2010 (Quyt nh 311). C th, Ngh nh 23, Thng t 09 v Quyt nh 10 lin quan n u t trc tip

nc ngoi trong lnh vc phn phi Vit Nam. Tt c cc vn bn php lut khc to nn khun kh qun l trong nc i vi lnh vc ny. Phn di y s phn tch v s ph hp ca cc vn bn php l ny vi quy nh ca WTO. 5.1.1 S ph hp vi WTO ca cc quy nh nh hng n tip cn th trng

5.1.1.1 S ph hp vi WTO ca Ngh nh 23, Quyt nh 10 v Thng t 09 (b sung, sa i bi Thng t 5) V cp php Ngh nh 23 thit lp cc quy tc i vi hot ng ca cc cng ty u t nc ngoi trong lnh vc phn phi. C th, iu 4 quy nh cc iu kin cp php kinh doanh cho cc doanh nghip u t nc ngoi thc hin cc hot ng lin quan n phn phi. Mt trong nhng iu kin t ra l phi c s ph duyt ca c quan Nh nc c thm quyn, c th l y ban
45

Ngh nh 02 iu chnh s pht trin v qun l ch. nh ngha ch trong Ngh nh ny khng bao gm cc ca hng bch ha, trung tm thng mi, trung tm giao dch hng ha (k c cc ca hng bch ha v trung tm thng mi do nc ngoi u t). Do tc ng ca thng mi quc t i vi hot ng bn l din ra trong cc ch khng ng k, phn tch y s khng cp n Ngh nh ny.

62

nhn dn cp tnh. y ban nhn dn cp tnh c th cp php kinh doanh dch v phn phi cho doanh nghip u t nc ngoi sau khi c kin chp thun ca B Thng mi, nay l B Cng Thng (iu 5 Ngh nh 23). iu 5 Ngh nh quy nh r ch cc cng ty trc c giy chng nhn u t mi c ngh v c cp giy php kinh doanh. Th tc c cp php u t li yu cu vic np h s cho c quan Nh nc tng ng. Tuy nhin, kin chp thun bng vn bn ca B Thng mi ch bt buc khi doanh nghip c hot ng cung cp dch v phn phi (khng bt buc nu doanh nghip u t nc ngoi ch tham gia hot ng xut nhp khu). Th tc xin cp giy php thc hin hot ng phn phi c lm r theo Thng t 09, trong phn bit cc cng ty u t trc tip vo hot ng phn phi v cc cng ty thc hin cc hot ng ny, nay ch yu cu b sung ni dung u t vo dch v phn phi. Trng hp nh u t trc tip ngh cp giy php tin hnh hot ng phn phi, iu kin p dng l phi c giy php u t v vic cp giy php ny phi c kin chp thun ca B Thng mi. Trng hp nh u t v ang thc hin cc hot ng thng mi (nh xut khu v nhp khu) tc l c giy php u t, th thc hin hot ng phn phi, nh u t phi c cp giy php kinh doanh. Vic cp giy php kinh doanh phi c kin chp thun ca B Thng mi. Trn thc t, giy php kinh doanh l phn sa i ca giy php u t gc. V th, cung cp dch v phn phi, doanh nghip u t nc ngoi cn c giy php. iu quan trng cn lu l th tc ch yu cu kin chp thun ca B Thng mi trong trng hp tham gia hot ng phn phi. Vic cp giy php u t khng km theo quyn phn phi khng bt buc phi c kin chp thun ca B Thng mi. Giy php u t bnh thng km theo quyn kinh doanh xut khu v nhp khu. Lut cng quy nh cc nh u t phi np ph cho vic cp giy php ln u, cp li v sa i b sung giy php kinh doanh. Vit Nam cp trong Bo co ca Ban Cng tc v Gia nhp ca Vit Nam rng quyn nhp khu v xut khu hng ha khng t ng bao gm quyn phn phi hng ha ti Vit Nam.46 Tuy nhin, im ng lu l vic h thng t yu cu b sung i vi vic cung cp dch v phn phi, c th l kin chp thun ca B Thng mi, c th khng ph hp vi cc ngha v theo iu VI.5 GATS, nu: Vic cp giy php khng da trn cc tiu ch khch quan v minh bch m theo s nh gi ch quan ca B Thng mi; v H thng cp php to ra cn tr khng cn thit v hn ch vic cung cp dch v phn phi Vit Nam. Cng cn nhc li rng, trong qu trnh gia nhp WTO, Vit Nam cam kt nh sau
46

Xem Bo co ca Ban Cng tc v vic gia nhp ca Vit Nam, WT/ACC/VNM/48, on 146.

63

lin quan n vic cp php: 507. Lin quan ti th tc cp php, i din ca Vit Nam xc nhn rng Vit Nam s bo m cc th tc v iu kin cp php ca mnh s khng to thnh cc ro cn ring v tip cn th trng. i din ca Vit Nam xc nhn rng vi nhng dch v nm trong Biu Cam kt c th, Vit Nam s bo m rng: (a) th tc v iu kin cp php ca Vit Nam s c cng b trc khi c hiu lc; (b) trong cng b , Vit Nam s xc nh r khung thi gian cho cc quyt nh cp php ca cc c quan hu quan; (c) cc c quan hu quan s xem xt v a ra quyt nh v vic cp php trong thi hn quy nh trong th tc chnh thc; (d) bt k loi ph no c tnh cho vic np v xem xt h s s khng to thnh mt ro cn ring v tip cn th trng; (e) theo yu cu ca ngi np h s, c quan qun l c trch nhim ca Vit Nam s thng bo cho ngi np h s v tnh trng h s ca mnh v thng bo h s c coi l y hay cha. [...]. Cc tiu ch B Thng mi xem xt a kin chp thun hay khng cn c lm r v cng b.

Kim tra nhu cu kinh t i vi dch v bn l Vit Nam cam kt cho php thnh lp c s bn l (ngoi c s bn l th nht) vi iu kin tha mn ENT nh gi trn c s cc tiu ch sau: S lng cc nh cung cp dch v ang hin din trong mt khu vc a l; S n nh ca th trng; v Quy m a l. Theo biu cam kt, Vit Nam phi m bo h s ngh thnh lp hn 1 c s bn l ch phi p ng cc th tc tin thnh lp c cng b v vic ph duyt phi cn c theo cc tiu ch khch quan. Trn c s thng tin nhn c, cc chuyn gia thy rng cc th tc thnh lp cc c s bn l sau c s bn l th nht c quy nh ti Ngh nh 23, Thng t 09 v Quyt nh 10. Thng t 09 theo phn tch y dng nh khng b sa i b sung bi Thng t 5 c quy nh v vic thnh lp c s bn l sau c s th nht s c xem xt theo tng trng hp c th, da vo: S lng c s bn l; S n nh ca th trng v mt dn c tnh, thnh ph d kin t c s bn l; v 64

S ph hp ca d n u t vi quy hoch ca tnh, thnh ph.

Quyt nh 10 quy nh vic xem xt c s bn l b sung sau c s bn l th nht s cn c vo kt qu nh gi cc yu cu kinh t sau: S lng cc nh cung cp dch v ang hin din trong mt khu vc a l; S n nh ca th trng; v Quy m a l. Theo biu cam kt dch v, Vit Nam c 3 ngha v pht sinh t cc cam kt gia nhp WTO: (i) cc h s ngh thnh lp hn 1 c s bn l ch phi tun th cc yu cu tin thnh lp c cng b cng khai; (ii) vic ph duyt phi da trn cc tiu ch khch quan; v (iii) cc tiu ch ch yu ca ENT bao gm: s lng cc nh cung cp dch v ang hin din trong mt khu vc a l, s n nh ca th trng v quy m a l. Tuy nhin, cc vn bn php l hin nay ca Vit Nam dng nh cha ph hp vi cc yu cu nu trn. C th, nh ch ra cc phn trn, khun kh php l hin ti cha quy nh cc tiu ch p dng ENT v ph hp vi cc yu cu ca WTO. 1. Liu kim tra nhu cu kinh t (ENT) ca Vit Nam c ph hp vi yu cu l vic xin php thnh lp nhiu hn 1 c s bn l phi tun th quy trnh c v c cng b cng khai hay khng Cc cam kt WTO ca Vit Nam i hi vic xin php thnh lp nhiu hn 1 c s bn l phi tun th quy trnh c v c cng b cng khai. Quy trnh ngha l hnh ng hoc mt lot cc hnh ng phi thc hin t c iu g .47 ngha l c chnh thc trc , t nht phi c trc khi xin php. c cng b cng khai ngha l th tc phi sn c cc bn c li ch lin quan, cc thng nhn, ngi tiu dng, v.vtham kho, tham vn. Ngh nh 23 ch p dng i vi cc doanh nghip c vn u t nc ngoi (v cc t chc, c nhn lin quan n vic qun l hot ng mua bn hng ho v cc hot ng lin quan trc tip n mua bn hng ho ca doanh nghip c vn u t nc ngoi ti Vit Nam), quy nh cc doanh nghip c vn u t nc ngoi c quyn phn phi c php lp c s bn l th nht m khng phi xin php.48 Vic lp c s bn l ngoi c s bn l th nht phi tun th cc yu cu v cp php (bao gm kin chp thun ca B Thng mi), bao gm Quyt nh ca y ban nhn dn cp tnh theo hng dn ca B Thng mi v theo quy trnh quy nh ti Ngh nh 23, c nu chi tit ti Chng III, iu 13-17.49
47 48

A.P. Cowie (ed.), Oxford Advanced Learner's Dictionary of Current English, 1990, Oxford University Press. Xem iu 5.4. 49 Id.

65

C th, iu 13 quy nh chi tit cc yu cu v h s ngh lp c s bn l. iu 14 quy nh quy trnh cp giy php. iu ny yu cu doanh nghip phi np 3 b h s cho y ban nhn dn cp tnh ni d kin t c s bn l. Trong thi hn 03 ngy lm vic, k t ngy nhn c h s, c quan tip nhn h s kim tra tnh hp l ca h s v gi h s ly kin ca B Thng mi. Trng hp h s khng hp l, c quan tip nhn h s thng bo bng vn bn cho nh u t bit sa i, b sung h s. Trong thi hn 15 ngy lm vic, k t ngy nhn c h s, B Thng mi gi kin bng vn bn v nhng vn thuc chc nng qun l ca mnh; v cng trong thi hn 15 ngy lm vic, k t ngy nhn c kin ca B Thng mi, y ban nhn dn cp tnh quyt nh vic cp Giy php lp c s bn l. Trng hp khng cp Giy php lp c s bn l, y ban nhn dn cp tnh phi thng bo bng vn bn v nu r l do cho doanh nghip. iu 15 quy nh v ni dung ca giy php. iu 16 v 17 ln lt quy nh v cc bc phi thc hin sa i, b sung hoc cp li giy php lp c s bn l. Thng t 09 cng c cc quy nh v c s bn l. C th, Khon 4.3 ca Thng t 09 v Lp c s bn l ngoi c s bn l th nht nu r: Vic lp c s bn l ngoi c s bn l th nht c xem xt tng trng hp c th cn c vo s lng cc c s bn l, s n nh ca th trng, mt dn c trn a bn tnh, thnh ph ni t c s bn l; s ph hp ca d n u t vi quy hoch ca tnh, thnh ph . Doanh nghip c vn u t nc ngoi c cp Giy php u t, Giy chng nhn u t c ni dung thnh lp c s bn l ngoi c s bn l th nht nhng cha c cp Giy php lp c s bn l theo quy nh ti Ngh nh s 23/2007/N-CP phi lm th tc cp Giy php lp c s bn l theo hng dn ti im d khon 4 Mc II Thng t ny. Tip , Khon 4, Phn II Thng t 09 quy nh mt s ni dung v th tc lin quan n vic lp c s bn l ngoi c s bn l th nht. Theo Khon 4, doanh nghip c vn u t nc ngoi lp c s bn l ngoi c s bn l th nht phi lm th tc cp giy php lp c s bn l. Thng t 09 ch ra 4 trng hp: a) Cp giy php lp c s bn l; b) Sa i, b sung giy php lp c s bn l; c) Cp li giy php lp c s bn l; v d) Cp giy php lp c s bn l cho c s bn l ngoi c s bn l th nht thnh lp theo quy nh ca php lut nhng cha c cp giy php lp c s bn l theo quy nh ti Ngh nh s 23. Trong c 4 trng hp, th tc quy nh c ch ra tng i n gin v t chi tit 66

hn so vi quy nh ti Ngh nh 23, cp n cc vn sau: Ni dung ca ngh cp giy php, bao gm n ngh theo mu; Thm quyn ca c quan cp php: C quan ny phi cp giy php lp c s bn l, theo mu cho trng hp a) ni trn khi c kin chp thun ca B Thng mi. C quan cp php khng c cp trong Thng t 09. Mi quan h gia cc quy nh ca Ngh nh 23 v Thng t 09 v giy php lp c s bn l cha c r rng. Theo tiu , ng ra Thng t 09 phi bao gm cc hng dn ca B Thng mi thc hin cc quy nh ca Ngh nh 23. Tuy nhin, c th thy rng cc th tc theo Thng t 09 v theo Ngh nh 23 lin quan n vic cp giy php lp c s bn l c tnh cht b sung nhau. Cui cng, cn lu rng Ph lc 1 ca Quyt nh 10 quy nh: Quyn phn phi gn lin vi quyn c lp c s bn l th nht; vic lp thm c s bn l ngoi c s bn l th nht c xem xt trn c s kim tra nhu cu kinh t (s lng cc nh cung cp dch v ang hin din trong mt khu vc a l, s n nh ca th trng v quy m a l. Trn c s nhn nh trn v trn c s cc yu cu theo Ngh nh 23 v Thng t 09 c th kt lun s b nh sau: Cc quy nh ca Vit Nam ra cc th tc (c bn) i vi vic cp giy php lp c s bn l. Nhng th tc ny c v tng i hn ch v cn c hon thin hn na, v d nh vi xut ca cc y ban nhn dn cp tnh. Tuy nhin chng c ban hnh v ang c hiu lc; Nhng th tc ny c i vi cc h s c np sau c hiu lc; Nhng th tc ny c v nh c v c cng b cng khai; v Tuy nhin, nhng th tc ny gy lo ngi v kh nng khng ph hp vi iu VI:2(a) GATS, v iu ny i hi phi c quy trnh thm tra c th i vi cc quyt nh cp php hoc khng cp php.50 2. Liu vic ph duyt cc h s ngh lp hn mt c s bn l c da trn cc tiu ch khch quan hay khng

Cc cam kt WTO ca Vit Nam i hi vic ph duyt cc h s ngh lp c s bn l ngoi c s th nht phi da trn cc tiu ch khch quan. iu ny i hi phi cng b cc kha cnh th tc ca vic cp php v ch r cc yu t thc cht ca th tc cp php,
50

Cho d iu VI:2(b) GATS quy nh ngha v theo iu VI:2(a) khng c hiu l bt buc mt Thnh vin phi thit lp ta n hoc th tc trong trng hp vic thit lp nh vy s khng ph hp vi c cu th ch hoc bn cht ca h thng php lut ca Thnh vin ny.

67

ngha l cc tiu ch c s dng nh gi ph duyt hoc t chi cp php. Khch quan ngha l khng thin v, cng bng.51 V th, Vit Nam phi m bo cc quyt nh v vic ph duyt hay khng phi da trn cc tiu ch cng bng v khng thin v. cng bng, cc tiu ch ra phi: 1) d kin trc v c quy nh; v 2) khng ty tin. Chng phi c lp ra vi tnh khch quan, v th phi c lp ra theo lut hoc quy nh c th. Trn thc t, yu cu khch quan ngha l trc ht tiu ch phi c nh ra, sau phi m bo khng ty tin. Nu tiu ch cha c nh ra th s chng c tnh khch quan. Trc ht l bi v khng c du hiu no cho thy tiu ch s c p dng, th hai l bi khng c chun no nh gi tnh khch quan ca tiu ch. Khng c vn bn no trong 3 vn bn php l k trn c quy nh v cch thc s dng cc tiu ch ca cc c quan c thm quyn cho mc ch ph duyt. Thng t 09 and Quyt nh 10 c a ra danh sch cc tiu ch p dng ENT. Tuy nhin, cc tiu ch ny ch n thun phn nh t ng trong biu cam kt dch v ca Vit Nam, ch l cc tiu ch khung p dng ENT. Theo ngha v phi m bo vic ph duyt c thc hin trn cc tiu ch khch quan, Vit Nam cam kt xy dng cc tiu chun cc c quan c thm quyn xem xt xem cc iu kin h s c ph duyt c p ng hay khng. Cc iu kin ny phi phn nh (t nht) cc tiu ch nu trong biu cam kt, tc l s lng cc nh cung cp dch v hin din trong mt khu vc a l c th, s n nh ca th trng v quy m a l, nhng ng thi phi chi tit hn cch thc vn dng cc tiu ch ny cho ENT. Trn thc t, tun th yu cu l vic ph duyt phi trn c s cc tiu ch khch quan, Vit Nam cn thit lp thng qua cc lut v quy nh: Lm th no v trn c s no Vit Nam c th hn ch s lng cc nh cung cp dch v hin din trong mt khu vc a l nht nh; Lm th no Vit Nam c th duy tr c s n nh ca th trng v trn c s no Vit Nam s hn ch nh cung cp dch v nc ngoi p ng mc tiu ny; v Lm th no v trn c s no Vit Nam c th hn ch nh cung cp dch v nc ngoi theo tiu ch quy m a l. im cn lu l yu cu vic ph duyt phi da trn tiu ch khch quan gn lin vi yu cu cc th tc phi c v c cng b cng khai. Cc tiu ch ph duyt (v tnh khch quan ca cc tiu ch ny) l cc yu t v ni dung ca yu cu th tc m nh u t phi tun theo. C hai ngha v nu trn (tc l, cc th tc phi c v c cng b cng khai, v cc tiu ch ph duyt phi khch quan) l cc yu t v tnh cng bng v minh bch
51

A.P Cowie (ed.), supra.

68

m Vit Nam cam kt khng ch ti biu cam kt dch v m cn l ngha v theo GATS, nht l quy nh ti iu III i hi mi lut phi c cng b cng khai v sn c, cng nh quy nh ti iu VI v vic thit lp cc quy tc cho h thng cp php. Tng t, tnh khch quan ca cc tiu ch gn lin vi ngha v ca Vit Nam trong vic m bo cc tiu ch cho ENT phi da trn cc tiu ch nu ti biu cam kt dch v. Nh nu chi tit trn, vic lp li cc t ng trong biu cam kt khng tun th ngha v ny. Trn c s phn tch trn, cc chuyn gia cho rng vic thiu cc tiu ch ra cc phn quyt cp php hay khng vic lp c s bn l l iu ng lo ngi bi n lin quan n s tun th ca Vit Nam vi cc ngha v theo biu cam kt dch v v vi iu III v VI GATS. 3. Liu cc tiu ch chnh ca ENT c bao gm s lng cc nh cung cp dch v hin din trong mt khu vc a l c th, s n nh ca th trng v quy m a l hay khng Theo biu cam kt dch v, Vit Nam cam kt m bo cc tiu ch chnh ca ENT bao gm: S lng nh cung cp dch v hin din trong mt khu vc a l c th; S n nh ca th trng; v Quy m a l.

Ngha v ny ph hp vi yu cu cc tiu ch ph duyt phi khch quan. Khi xt cng mt lc, hai ngha v nu trn i hi Vit Nam phi m bo cc bc th tc cho vic ph duyt phi da trn cc tiu ch khch quan, v ENT vi kt qu l s ph duyt phi da trn cc tiu ch ny. V th, iu tng i r l ngha v ny yu cu khng ch s nhc li cc tiu ch trong lut quc gia m cn i hi vic xem xt ph duyt c s bn l th hai phi da trn cc tiu ch khch quan phn nh v pht trin t cc tiu ch ghi ti biu cam kt dch v. V vic ny, cn lu l c Thng t 09 v Quyt nh 10 u a ra cc tiu ch lm c s cho vic vn dng ENT, v c bn l s lp li cc t ng nu ti biu cam kt.52
52

C th, Thng t 09 quy nh vic lp c s bn l ngoi c s bn l th nht c xem xt tng trng hp c th cn c vo: S lng cc c s bn l; S n nh ca th trng, mt dn c trn a bn tnh, thnh ph ni t c s bn l; v S ph hp ca d n u t vi quy hoch ca tnh, thnh ph . Quyt nh 10 quy nh vic lp c s bn hng ngoi c s bn hng th nht s c xem trn c s kim tra cc yu cu kinh t sau: S lng cc nh cung cp dch v trong khu vc a l c th;

69

Tuy nhin, iu ny khng m bo vic tun th ngha v. Vit Nam phi ban hnh cc vn bn php lut c th gii thch v lm r cc ni dung cng nh s vn dng ca cc tiu ch ny. Vit Nam c mt s la chn v vn ny. Nu theo cch thc ca B v Php, Vit Nam c th xy dng cc vn bn php l quy nh vic xem xt ph duyt thnh lp cc ca hng bch ha, cc d n t hp thng mi v cc c s bn l c din tch ln hn ngng nht nh (ngng ny c th quy nh bng lut. Tuy nhin, gi nh rng ENT ca Vit Nam ch yu nhm vo vic hn ch thnh lp cc c s bn l ln). Vic xem xt ph duyt nh vy s phi cn c vo 3 tiu ch trong biu cam kt c din gii v lm r mt cch thch ng. Ngoi ra, nh t bao gm trong biu cam kt gi , Vit Nam c th la chn b sung cc tiu ch khc ngoi cc tiu ch ghi nhn trong biu cam kt. Theo phn tch trn, ta c th kt lun cc vn bn php lut hin hnh ca Vit Nam cha tha mn ngha v quy nh ti biu cam kt dch v l cc tiu ch chnh ca ENT phi bao gm s lng cc nh cung cp dch v hin din trong khu vc a l c th, s n nh ca th trng v quy m a l. 5.1.1.2 S ph hp vi WTO ca cc vn bn php lut lm khun kh php l trong nc Cc vn bn php lut hin hnh lm khun kh php l trong nc c th chia thnh hai nhm. Mt l cc vn bn php lut ra mc ch v mc tiu chung ca lnh vc phn phi, c th l Quyt nh 27, Quyt nh 311 v Ch th 13. Cc vn bn php lut cn li (c th l Quyt nh 1371 v Ngh nh 2) ra cc quy nh chi tit lin quan n tng kha cnh trong nc ca lnh vc dch v phn phi. Ti thi im xem xt, khng vn bn no c v c vn v s ph hp vi cc quy tc WTO. Tuy nhin, ta cn xem nhng mc tiu chung s t c nh th no trn thc t v cc quy nh thc hin s nh hng n lnh vc phn phi nh th no. V d, iu 1.II.2.a, on 3 ca Quyt nh 27 quy nh: T trng mc bn l hng ho theo thnh phn kinh t n nm 2010: khu vc kinh t trong nc (bao gm khu vc kinh t nh nc v khu vc kinh t ngoi nh nc) chim khong 93%; khu vc c vn u t nc ngoi chim khong 7%. T trng ny n nm 2020 tng ng l 80% v 20%. Mc d quy nh trn phn nh k hoch pht trin th trng phn phi ca Chnh
S n nh ca th trng; v Phm vi a l

70

ph hn l nhm hn ch tip cn th trng, cc t l % trn thc t tr thnh cc gii hn trn v th phn m cc nh cung cp dch v nc ngoi c php nm gi v gy lo ngi cho mt s thnh vin WTO l i tc ca Vit Nam. Cn lu rng hn ch duy nht v tip cn th trng trong biu cam kt ca Vit Nam ch lin quan n vic thnh lp (khng phi l hn ch v vic phn phi ca hng ha c th ca nh cung cp dch v nc ngoi) c s bn l ngoi c s bn l th nht, i hi phi c ph duyt trn c s ENT. Tuy nhin, nh phn tch trn, cc tiu ch cho ENT phi da trn cc th tc c v c cng b cng khai, bao gm cc ni dung nh: s lng cc nh cung cp dch v hin din trong mt khu vc a l nht nh, s n nh ca th trng v quy m a l. Ngoi ra, ENT khng p dng i vi dch v bn bun. V th, s ph hp vi cc quy tc ca WTO phn ln ph thuc vo vic lm th no t c cc mc tiu ni trn. Bt c quy nh no c thit lp nhm hn ch tip cn th trng v s hin din ca nh phn phi nc ngoi ngoi cc hn ch c php ti Biu cam kt s b coi l vi phm cam kt WTO. Nhng quy nh chnh i vi cc ca hng bch ha v trung tm thng mi (chng hn nh v quy m, xp hng, tn, bin hiu, xy dng, hng ha v dch v cung cp) c nu trong Quy ch siu th, trung tm thng mi ban hnh km Quyt nh 1371. Nhng kha cnh c iu chnh ti vn bn ny thuc phm vi quy nh trong nc ca Vit Nam v cc ngha v WTO v vn ny ch l yu cu vic p dng phi hp l, khch quan v khng thin v, khng to ra ro cn khng cn thit i vi thng mi53 v c vn dng khng phn bit i x.54 5.1.2 Tc ng ca cam kt WTO i vi cc quy nh trong lnh vc phn phi

5.1.2.1. Cc cam kt ca Vit Nam trong WTO v dch v phn phi Phm vi sn phm thuc quyn phn phi Cc nh cung cp dch v nc ngoi khng c php phn phi mt s loi sn phm ti Vit Nam. Nhng sn phm ny c th phn thnh 2 nhm: sn phm hn ch di hn (with long-term restrictions) v sn phm hn ch theo tng giai on (with phased-in restrictions). Danh sch cc sn phm hn ch di hn nu chi tit ti phn cam kt nn (horizontal) ca biu cam kt dch v phn phi vi tn gi cc bin php p dng i vi mi phn ngnh trong lnh vc dch v phn phi, trong bao gm thuc l v x g, sch, bo v tp ch, vt phm ghi hnh, kim loi qu v qu, dc phm, thuc n, du th v du qua ch bin, go, ng ma v ng c ci. y l nhng sn phm nhy cm m Chnh
53 54

Xem iu VI:1 GATS. Xem iu II v XVII GATS.

71

ph khng mun cho php nh cung cp dch v nc ngoi phn phi ti Vit Nam. Nh phn phi nc ngoi cng khng c php lm i l hoa hng, nh bn bun, bn l hoc bn nhng quyn cho tt c nhng sn phm ny. Ngoi ra, h khng c php bn nhng sn phm ny c s bn l ti Vit Nam, chng hn nh lin doanh hoc doanh nghip 100% vn u t nc ngoi, v khng c phn phi nhng sn phm ny trc tuyn hoc bng bt k hnh thc thng mi in t no khc. Danh sch cc sn phm hn ch theo tng giai on c nu c th ct tip cn th trng m theo , nh cung cp dch v nc ngoi, c th l cc doanh nghip c vn u t nc ngoi khng c php phn phi ti Vit Nam trong mt giai on nht nh k t ngy Vit Nam gia nhp WTO. Danh sch ny bao gm xi mng v clinke; lp (tr lp my bay); giy; my ko; phng tin c gii; t con v xe my; st thp; thit b nghe nhn; ru; v phn bn. Tuy nhin, n nm 2010 danh sch ny s b bi b v doanh nghip c vn u t nc ngoi s c php phn phi tt c cc loi sn phm c sn xut Vit Nam v nhp khu vo Vit Nam (tr cc loi sn phm hn ch di hn). iu cn lu l danh sch ny khng p dng i vi dch v nhng quyn, ngha l nh phn phi nc ngoi c th cung cp dch v nhng quyn i vi tt c cc sn phm hn ch theo tng giai on. Phn phi trc tuyn v bng hnh thc thng mi in t khc (Phng thc 1) Vit Nam khng cho php mua bn hng ha trc tuyn hoc bng bt k hnh thc thng mi in t no khc, ngoi tr phn phi bng phng thc in t phc v nhu cu s dng c nhn hoc phn phi bng phng thc in t i vi cc phn mm my tnh hp php phc v nhu cu s dng c nhn v v mc ch thng mi. iu ny ngha l cc t chc, c nhn ti Vit Nam c th mua mi loi sn phm (tr cc sn phm hn ch di hn) trc tuyn hoc bng bt k hnh thc thng mi in t no khc phc v nhu cu s dng c nhn ch khng phi v mc ch thng mi. i vi phn mm my tnh hp php, h c php phn phi t s dng hoc v mc ch thng mi. S hu vn ca nc ngoi trong dch v phn phi Cc nh cung cp dch v nc ngoi c php thnh lp lin doanh vi vn gp khng qu 49% ngay khi Vit Nam gia nhp WTO, tc l nm 2007. K t ngy 1/1/2008, mc trn 49% v vn gp b bi b, ngha l phn vn gp ca nc ngoi c th ln ti 99,99%. K t ngy 1/1/2009, doanh nghip 100% vn u t nc ngoi c php thnh lp. Kim tra nhu cu kinh t (ENT) Cc nh cung cp dch v nc ngoi ch c php thnh lp mt c s bn l ti Vit Nam. Vic lp c s bn l th hai phi c s ph duyt ca cc c quan hu quan 72

trn c s kim tra nhu cu kinh t (ENT). Cc tiu ch ph duyt bao gm nhng khng hn ch s lng nh cung cp dch v ang hin din trong mt khu vc a l, s n nh ca th trng v quy m a l. iu quan trng cn lu l cc nh cung cp dch v nc ngoi ngha l cc doanh nghip 100% vn u t nc ngoi, cc lin doanh gia nh u t nc ngoi v doanh nghip trong nc, v cc doanh nghip Vit Nam c gp vn ca cc c ng nc ngoi. Trong mt s trng hp cc doanh nghip 100% vn trong nc c coi l doanh nghip cung cp dch v nc ngoi nu bn c phn hoc c phiu cho nh u t nc ngoi. Khi h s l i tng ca vic kim tra nhu cu kinh t mc d h khng phi l i tng ca bin php ny trc khi bn c phiu cho nh u t nc ngoi. 5.1.2.2. Cc quy nh hin hnh v dch v phn phi K t khi Vit Nam chnh thc gia nhp WTO u nm 2007, Chnh ph Vit Nam ban hnh mt s cc vn bn php l mi v dch v phn phi thc hin cc cam kt WTO, c th l: Ngh nh 23/2007/N-CP ngy 12/2/2007 quy nh chi tit Lut Thng mi v hot ng mua bn hng ho v cc hot ng lin quan trc tip n mua bn hng ho ca doanh nghip c vn u t nc ngoi ti Vit Nam. Ngh nh cng ra cc iu kin cc doanh nghip c vn u t trc tip nc ngoi ti Vit Nam (FDI) c cp giy php kinh doanh mua bn hng ha v cc hot ng lin quan ti Vit Nam. Ngoi ra, Ngh nh cng quy nh r thm quyn cp giy php kinh doanh v cc th tc xin cp php lin quan. Quyt nh 10/2007/Q-BTM ngy 21/5/2007 cng b l trnh thc hin cc cam kt WTO v hot ng mua bn hng ho v cc hot ng lin quan trc tip n mua bn hng ho. Quyt nh ny n gin ch khng nh cc cam kt ca Vit Nam v quyn thng mi, dch v phn phi v mt s dch v kinh doanh khc nh qung co, kim tra thng mi. Thng t 09/2007/TT-BTM ngy 17/7/2007 hng dn thc hin Ngh nh 23/NCP. Thng t khng nh thng nhn nc ngoi c quyn u t thc hin hot ng lin quan n mua bn hng ho v ch r mi quan h gia cc vn bn php lut iu chnh hot ng ny. Thng t nu r cc nh u t nc ngoi hoc doanh nghip c vn u t nc ngoi ti Vit Nam p ng cc iu kin quy nh ti Ngh nh 23/2007/N-CP c quyn u t thc hin hot ng mua bn hng ho v cc hot ng lin quan trc tip n mua bn hng ho theo cc hnh thc v l trnh quy nh ti Quyt nh 10/Q-BTM. Thng t 05/2008/TT-BCT ngy 14/4/2008 sa i v b sung Thng t 09/2007/TTBTM ca B Thng mi. Thng t ny sa i, b sung mt s Khon ca Thng t 09 nh quyn nhp khu hng ha, sa i v b sung giy php lp c s bn l v c ch bo co. 73

5.1.2.3 Phn tch tc ng ca cam kt WTO i vi cc quy nh trong lnh vc phn phi C th ni cc cam kt WTO thay i cch thc qun l v iu chnh dch v phn phi ti Vit Nam. Cc bn lin quan, k c cc nh hoch nh chnh sch v cc doanh nghip, c nhng nhn nh tri ngc v tc ng ca cc cam kt ny. Trn thc t, cc cam kt WTO tc ng theo nhng hng sau: Trc ht, tun th cc cam kt WTO, Chnh ph Vit Nam ban hnh nhiu vn bn php lut, sa i, b sung hoc thm ch thay th cc vn bn lc hu. Cc vn bn ch yu iu chnh hot ng ca cc nh phn phi nc ngoi ti Vit Nam nh Ngh nh 23/N-CP, Thng t 10/TT-BTM hoc Thng t 05/TT-BCT nu trn gp phn lm cho cc quy nh i vi lnh vc phn phi tr nn minh bch v ph hp hn vi cc chun mc ca WTO. C ch cp giy php trong lnh vc phn phi trn theo tng trng hp c thay th bng phng thc minh bch v c tiu ch r rng hn. Th hai, vai tr ca B Cng Thng c tng cng trong quy trnh cp giy php cho cc nh phn phi nc ngoi. Trc khi Ngh nh 23/N-CP c hiu lc, vic cp giy php u t trong lnh vc phn phi do S K hoch v u t (DPI) hoc B K hoch v u t (trong trng hp d n quy m ln) thc hin, khng cn ly kin ca B Thng mi (trc y). Ngh nh 23 i hi c quan cp php u t ch c cp giy php cho nh phn phi nc ngoi sau khi c kin chp thun bng vn bn ca B Cng Thng. Xt t gc nh qun l, Chnh ph Vit Nam qun l lnh vc phn phi mt cch hiu qu hn, m bo vic cp php trong cc tnh, thnh ph nht qun vi quy hoch quc gia v lnh vc phn phi. Th ba, cc cam kt WTO ng gp ng k trong vic nng cao nhn thc ca cc c quan qun l a phng v tun th cc thng l v quy tc quc t. Ngh nh 23/N-CP gii thch chi tit cc cam kt WTO giao B Cng Thng vi tr qun l vic cp php trong lnh vc dch v phn phi. V th, cc c quan hnh chnh a phng c thm quyn quyt nh v u t nh y ban nhn dn, S K hoch v u t phi hiu mt cch y v r rng v cc cam kt WTO trong lnh vc phn phi cc quyt nh ca mnh khng vi phm cc cam kt ca Vit Nam khi gia nhp WTO. Th t, cc cam kt WTO to ra p lc ln i vi cc nh qun l trong vic m bo tun th cc cam kt WTO. R rng l theo cc cam kt ca Vit Nam trong biu cam kt dch v, c th l v lnh vc phn phi, cc nh qun l ca Vit Nam phi lm r cc hn ch i vi nh phn phi nc ngoi, c th l kim tra nhu cu kinh t (ENT). Vic ra cc tiu ch cho ENT m bo hiu qu bo h theo l trnh i vi cc nh phn phi trong nc ng thi to thun li cho vic thc thi cc cam kt WTO r rng khng phi chuyn d.

74

Cui cng, mt vn ln m Vit Nam phi i mt l lm th no cn bng cc chnh sch kinh t x hi vi vic thc thi cc hn ch trong Biu cam kt ca Vit Nam. Nhiu cn b Chnh ph v chuyn gia cho rng cc cam kt WTO khin cc c quan qun l a phng kh c th ch theo ui cc mc tiu kinh t x hi ring ca a phng. Cc chuyn gia Vit Nam nu v d nh sau: Nu a phng mun thu ht cc d n u t ln vo lnh vc phn phi, h s phi vi phm cc cam kt. Nu khng, h phi t chi h s ngh cp php ca cc nh phn phi nc ngoi. Vit Nam gp tnh hung ny nhiu ln. Gn y METRO yu cu Chnh ph Vit Nam cp giy php lp c s bn l th 9 v trao quyn bn go ti chi nhnh ny. H s ca Metro c y ban nhn dn tnh An Giang ng h hon ton v d n ca Metro d kin s h tr ln cho cc nng dn canh tc la go An Giang. Tuy nhin, go l mt hng loi tr trong cc cam kt WTO v dch v phn phi. Nu y ban nhn dn tnh An Giang ng cp php cho METRO, h s vi phm cc cam kt WTO. Tuy nhin, mu thun gia cam kt WTO ca Vit Nam vi s t do trong vic theo ui cc chnh sch kinh t chnh ng tht ra khng c thc m chng qua l s suy din sai bn cht cam kt WTO. Cc cam kt v m ca th trng ca cc thnh vin WTO th hin mc sn ch khng phi mc trn. Ni cch khc, cc cam kt GATS ca Vit Nam v lnh vc phn phi rng buc Chnh ph Vit Nam phi cho php METRO c phn phi hng ha trong lnh th Vit Nam nhng khng rng buc phi cho php phn phi go. Vic trao cho nh phn phi nc ngoi quyn phn phi go hay lp c s bn l th hai khng hn ch l ty Vit Nam ch khng ph thuc vo WTO hay cam kt GATS. Vit Nam c php p dng cc hn ch theo Biu cam kt nhng khng bt buc phi p dng cc hn ch ny. WTO khng ngn cn Vit Nam m ca th trng mc cao hn mc quy nh trong Biu cam kt. Cch din gii khc i l tri ngc vi bn cht ca cc Hip nh WTO vn khuyn khch t do ha thng mi. 5.1.3 t Phn ny khng cp v mt php l, ngha l khng xem xt liu cc quy nh ca Vit Nam c ph hp vi cc cam kt GATS hay khng. Thay vo , phn ny s xem xt cc quy nh t gc kinh t. Nh cp Chng 3, khun kh qun l dch v phn phi trn th gii c s khc bit rt ln, ty thuc vo trnh pht trin ca quc gia, ca th trng phn phi, bi cnh vn ha, h thng php l, v.v... V th, mt m hnh thng l tt quc t theo ngha hp kh c th xc lp c. Tuy nhin, ta c th tm ra mt tp hp cc nguyn tc m nu tun th cc nguyn tc ny s gip Vit Nam t c li ch ti a trong vic t do ha th trng dch v, c bit l lnh vc phn phi m Vit Nam c cam kt trong qu trnh gia nhp T chc thng mi th gii. 75 nh gi cc quy nh v gia nhp th trng so vi cc thng l tt ca quc

Nh gii thch t trc, lnh vc phn phi l mt trong nhng phn quan trng nht ca nn kinh t hin i: cng vi h thng c s h tng, ngnh ti chnh, phn phi l mt phn xng sng ca nn kinh t. Cc quy nh c tnh cht hn ch s bp mo (hoc cn tr) cnh tranh trong lnh vc phn phi, dn n nhng chi ph kinh t khng l i vi cc b phn khc ca nn kinh t, v d nh lm tng chi ph i vi sn xut nng nghip v cng nghip, lm tng gi i vi ngi tiu dng v lm gim s la chn v hng ha v dch v. Nhiu chnh ph nhn ra iu ny v tin hnh ci cch lnh vc phn phi ca mnh trong sut 20-30 nm va qua, loi b cc ro cn i vi vic gia nhp/ra khi th trng, ngn chn cc hnh vi chng cnh tranh vi mc tiu duy tr s cnh tranh trong lnh vc ny. cc th trng m chnh sch ny c thc hin thnh cng, cc ro cn gia nhp c gim thiu v cc quy nh phn bit i x gia nh phn phi trong nc vi nc ngoi c r b. y l trng hp thnh cng chu u, Bc M v nhiu nc ang pht trin v ang thc hin ci cch. Nhiu nc vn cn duy tr cc ro cn gia nhp i vi cc siu th hoc ca hng bch ha quy m ln, nhng tng cng s cnh tranh trong khun kh chnh sch, thng l tt nht vn l to dng sn chi bnh ng cho nh phn phi trong nc v nc ngoi. Tri li, tranh ci v chnh sch hin nay Vit Nam khng thun li cho vic to dng sn chi bnh ng cho mi i th gia nhp th trng. Trong sut 2-3 nm va qua, cc t chc bn l trong nc r rng ra yu cu bo h trc s cnh tranh trong tng lai vi nc ngoi. Cc quy nh hin hnh ca Vit Nam trong lnh vc phn phi c trng vi tnh t do ha tng i i vi cc nh phn phi trong nc, v mc d bi b hn ch v yu cu lin doanh cng nh gii hn vn gp, vn mang tnh cht bo h, hn ch s gia nhp ca cc i th nc ngoi, th hin chnh sch ng sau vic quy nh ENT. Ta c th t hi liu chnh sch ENT c i ngc vi mc tiu pht trin di hn ca ngnh bn l ca Vit Nam hay khng. Qu thc, nu ENT c p dng theo cch thc ngn cn FDI vo lnh vc ny, cc doanh nghip trong nc s t hn ch bn thn mnh do thiu s chuyn giao v cng ngh, k nng v c hi kinh doanh. Tm li, thng l tt quc t m cc chuyn gia c th xut l thc hin ci cch theo hng h tr cnh tranh, bao gm vic t ra sn chi bnh ng cho mi thnh phn v p dng chnh sch mnh tng cng hiu lc ca lut cnh tranh. 5.2 phi 5.2.1 nh gi tc ng ca cc quy nh i vi hot ng ca ngnh phn

Thnh tu:

76

Nhn chung, h thng php l hin hnh ca Vit Nam tng i y v ph hp vi cc cam kt quc t. Cc lut lin quan nh Lut Thng mi, B lut Dn s, Lut Doanh nghip, Lut u t, Lut Cnh tranh, Lut in lc v.v iu chnh ton b lnh vc phn phi t h thng php l cho hot ng qun l vic gia nhp th trng, hot ng trn th trng n h thng kim tra v gim st. Cc mc tiu ca Quyt nh 311/Q-TTg ang tng bc c thc hin v c hiu lc. Cc chnh sch v pht trin v qun l ch nh chnh sch h tr, c ch u t v chnh sch xy dng nng lc cho i ng cn b qun l ch thu ht c s quan tm ca cc a phng. Ngoi qu h tr eo hp t ngn sch nh nc (240 t VN trong 4 nm t 2003 n 2006 dnh cho 53 ch thuc 40 tnh thnh), nhiu tnh trin khai cc chnh sch, c ch nhm huy ng ngun vn t a phng, c bit l ngun vn t cc nh sn xut v thng nhn thuc mi ngnh ngh cng u t, qun l v pht trin ch v.v... Thng qua Quyt nh 27/2007/Q-TTg ngy 15/2/2007, Chnh ph nng cao thc x hi v nhng c hi v thch thc i vi Vit Nam khi gia nhp WTO, thc hin cc cam kt m ca lnh vc phn phi. T , cng ng doanh nghip to ra bc chuyn bin, thc y u t, thnh lp lin doanh, lin kt pht trin h thng phn phi, ci thin m hnh kinh doanh ngy mt hin i v chuyn nghip hn. Cc chnh sch ca Chnh ph khng ch p dng cho cc nh phn phi Vit Nam m cn cho c ngi nc ngoi. Vit Nam ang tng bc xa b khong cch trong qun l hot ng kinh doanh ca doanh nghip to ra mt mi trng kinh doanh bnh ng v minh bch hn. Thnh cng ca ngnh phn phi trong nhng nm qua v sp ti c phn ng gp khng nh ca cc chnh sch thch hp. 5.2.2 Cc hn ch:

Mc d Vit Nam c nhiu quy nh v phn phi nhng vn cha v cn chng cho. Kh nng p dng v tnh n nh ca cc vn bn php lut thay i qu nhiu hoc thay i t ngt (nh chnh sch thu) kh m bo, gy ra nhiu kh khn cho cc nh phn phi. Th tc hnh chnh c ci tin nhiu nhng vn cn rt phc tp. Chnh ph rt n lc a ra cc quy hoch tng th v cc bin php thc hin. Tuy nhin, s pht trin ca lnh vc phn phi ti Vit Nam vn theo xu hng t pht v b tc ng bi nn kinh t th trng. Do , khi lnh vc ny cn cha m bo trt t v quy nh cht ch, ni no cng c th bin thnh ch, ai cng c th tr thnh nh phn phi v mi nh mt ph u c th tr thnh ca hng. 77

Cc chnh sch v h tr ca Chnh ph cha mnh, cc bin php cha nghim thay i trit lnh vc ny, c bit khi Vit Nam ang m ca th trng cho cc nh phn phi nc ngoi. Theo mt s nh gi, Vit Nam khng c chnh sch h tr v s dng t, tn dng v thu cho u t pht trin phn phi, c bit cho pht trin c s h tng thng mi. Nh cp trn, Vit Nam pht trin nhiu loi hnh th trng phn phi nh sn giao dch c ph, siu th hin i v ca hng tin li. Tuy nhin, Vit Nam vn cn thiu nh hng dn dt lnh vc phn phi pht trin v thc y vai tr ca phn phi trong vic kt ni nh sn xut v doanh nhn, ngi bn v ngi mua v.v S thiu ht cc nghin cu v pht trin th trng, thiu thng tin ni chung v thng tin v cc c im kinh t, chnh tr, x hi, tm l ngi tiu dng l nhng nguyn nhn chnh khin nhiu loi hnh th trng (nh sn giao dch) c thnh lp nhng khng th hot ng. Chnh ph c cc chnh sch minh bch khuyn khch cc doanh nghip phn phi. Trn thc t, s lng doanh nghip hot ng trong lnh vc ny tng tng ngy, phn no p ng nhu cu pht trin ca ngnh. Tuy nhin, s lng khng i i vi cht lng. Phn ln cc doanh nghip mi thnh lp l doanh nghip va v nh, vn t, lao ng t, khng c thng hiu v qun l thiu chuyn nghip. Loi hnh doanh nghip ny rt kh c kh nng cnh tranh vi cc cng ty nc ngoi. 5.3 Cc vn thc tin trong vic phn phi sn phm Vit Nam do s thiu hiu qu, cc yu cu hnh chnh, s thiu minh bch trong thc thi php lut vv Nhng hot ng thc thi km hiu qu hoc sai tri lm gim ng k cht lng ca cc quy nh. Hin nay, tt c cc nh phn phi u gp phi nhng ro cn v php l v thc tin qun l, lm tng chi ph v nh hng n kh nng kinh doanh hiu qu. Nhng ro cn ny bao gm: c s h tng yu km, nn quan liu v tham nhng, lm dng chc quyn v h thng php l km pht trin. Di y l tm tt cc vn chnh m nh phn phi t nhn thng gp phi. Cc yu cu u t: Nh phn phi nc ngoi khng c mua t; Chi ph n b quyn s dng t cao; Cn thi gian di mi c cp giy php kinh doanh; Thiu chc chn v kh nng c cp giy php kinh doanh. Cc vn trong qu trnh hot ng: 78

Cng ty thu chuyn gia cao cp trong nc phi np thu thu nhp c nhn cao (Personal Income Tax - PIT). Cc quy nh v sn phm:

Phi c giy php kinh doanh ru, thuc l v dc phm. Cnh tranh / quyn s hu tr tu

Kh kim sot ch en; Sn xut v phn phi hng nhi; Nhp lu. Cc hn ch v cung cp dch v

Khng c cung cp dch v nh hng ti cc ca hng. Cc ro cn v th tc

6.

Th tc quan liu i vi mi th loi cp php. Khuyn ngh chnh sch

Trn c s nh gi trn, bo co xin a ra cc kt lun v khuyn ngh chnh sch nh sau: V vic xy dng chnh sch Cn vn dng cch tip cn cn bng hn, c tnh n li ch ca cc bn lin quan trong x hi khi xy dng cc chnh sch lin quan n phn phi. Cn ch hn n li ch ca ngi tiu dng, nhu cu pht trin lnh th, gim ngho khu vc nng thn v chin lc pht trin chung ca Vit Nam; Cc chnh sch lin quan n cc phng thc bn l hin i nh siu th, ca hng quy m ln cn to dng mt sn chi bnh ng cho doanh nghip trong nc v nc ngoi; Cn xem xt li cc cng c chnh sch sn c bo v li ch kinh t hp php ca cc nh bn l truyn thng (quy m nh); c bit, cn ngn chn cnh tranh khng lnh mnh thng qua lut v chnh sch v cnh tranh. y l phng tin hu hiu ngn chn tnh trng c ln nut c b ca cc nh bn l quy m ln, bt k l doanh nghip Vit Nam hay nc ngoi;

79

Cc bin php bo h ph hp vi WTO nh tr cp cho doanh nghip bn l trong nc c th vn dng h tr cho ENT trong khi ENT d b khiu ni v kh nng khng ph hp vi WTO. V vic xy dng lut v quy nh

Cc nh qun l cp trung ng v a phng cn p dng cc nguyn tc qun l quc t tt (good regulatory principles);

c bit, minh bch ha mi quy trnh xy dng lut php v thc thi qun l s ci thin ng k tnh hiu qu ca cc quy nh;

Cc quy nh qun l lin quan n quy hoch phn phi c bit l cc quyt nh nh hng n tip cn th trng cn da vo cc nghin cu nh gi c lp v cng bng;

Cc quyt nh qun l ring l phi c c s r rng, minh bch v cng khai; Thit lp cc c ch tham vn cng trong vic xy dng lut php v c ch qun l, bao gm cc phin iu trn (public hearings) cng khai, c quy tc v thi hn r rng. Cc c ch ny s to iu kin thun li ly kin doanh nghip v ngi dn trc khi xy dng cc quy nh c th nh hng n s pht trin ca cc c s phn phi, chng hn nh cc quy hoch;

Chnh ph cn thit lp c ch r sot v khiu ni i vi cc quyt nh hnh chnh; Lut php Vit Nam cn c ci thin hn na nhm p ng cc ngha v minh bch v khch quan ca WTO. V kim tra nhu cu kinh t

Theo Biu cam kt dch v, Vit Nam c 3 ngha v chnh: (i) m bo cc th tc c v c cng b cng khai i vi cc h s ngh cp php thnh lp hn 1 c s bn l; (ii) vic xem xt phi trn c s cc tiu ch khch quan; v (iii) tiu ch chnh ca ENT l s lng nh cung cp dch v hin ti trong mt khu vc a l, s n nh ca th trng v quy m a l;

Phn tch cc vn bn php l hin hnh v ENT ca Vit Nam cho thy c cc th tc (c bn) cho vic cp php lp c s bn l. Tuy nhin, cc th tc ny c v cn hn ch v cn hon thin, chng hn nh quy nh v y ban nhn dn tnh, a phng. Ngoi ra, phn tch cn cho thy nhng th tc ny ch c coi l c i vi nhng h s ngh cp php np sau khi cc th tc ny c hiu lc, v c cng b cng khai nu phi c cng b. Nh vy, cc th tc ny gy lo ngi v kh nng ph hp vi iu VI:2 (a) GATS quy nh phi c th tc c th v vic xem xt 80

li cc quyt nh; i vi ngha v th hai, iu lu l c 3 vn bn php l dng nh khng t ra tiu ch cho vic xem xt cp php ca c quan c thm quyn. C th l, theo ngha v m bo vic ra quyt nh phi da trn tiu ch khch quan, Vit Nam cam kt xy dng cc tiu ch cc c quan c thm quyn da vo m nh gi xem h s ngh thnh lp c p ng cc iu kin hay khng. Cc iu kin ny (t nht) phi phn nh 3 tiu ch ra trong Biu cam kt (bao gm s lng nh cung cp dch v trong mt khu vc a l, s n nh ca th trng, quy m a l), nhng ng thi phi chi tit cch thc vn dng 3 tiu ch ni trn cho mc tiu ENT; Mt cch thc tin, p ng yu cu rng vic xem xt h s phi da trn cc tiu ch khch quan, Vit Nam cn thng qua vic xy dng lut v quy nh v vic: o Lm th no v trn c s no c th hn ch s lng nh cung cp dch v hin ang hot ng trong mt khu vc a l c th; o Lm th no duy tr s n nh ca th trng v trn c s no hn ch nh cung cp dch v nc ngoi cho mc ch n nh th trng; v o Lm th no v trn c s no hn ch nh cung cp dch v nc ngoi trong quy m a l. Phn tch php l nhn mnh rng Vit Nam phi ban hnh cc vn bn php l c th gii thch, trin khai v vn dng cc tiu ch ENT. Vit Nam c nhiu la chn trong vn ny. Chng hn nh theo m hnh ca B v Php, Vit Nam c th xy dng cc vn bn php l ph hp quy nh ch cp php cho cc ca hng bch ha, cc d n thng mi phc hp v cc c s c din tch ln hn ngng nht nh. Vic ph duyt s da trn nh gi bao gm 3 tiu ch nu trong Biu cam kt, c trin khai v gii thch thch ng. Cc chnh sch trong nc nh quy hoch, k hoch v quy nh v xy dng, tiu chun v kch thc c s bn l cng l cc cng c ca Chnh ph iu tit th trng theo hng mong mun; Ngoi ra, ng ca t bao gm trong Biu cam kt l Vit Nam c th xy dng quy nh bao gm cc tiu ch khc ngoi 3 tiu ch lit k trong Biu cam kt; Chnh ph cn gp rt xy dng cc quy tc v th tc v tiu ch chi tit cho ENT theo Biu cam kt c th ca Vit Nam thc hin GATS thng qua ban hnh cc vn bn quy phm php lut thuc thm quyn ca Chnh ph. V vic cp php ni chung Cn r sot li cc hot ng cp php (k c nhu cu i vi mi th loi th tc cp 81

php) nhm mc tiu n gin ha; Cn nh gi li nhu cu phn bit i x gia doanh nghip trong nc v nc ngoi. Doanh nghip c vn u t nc ngoi cn c i x bnh ng trong bt k trng hp no c th.

82

Ti liu tham kho Anderson, James H. v Roger R. Betancourt (2002): Lnh vc phn phi v qu trnh pht trin, Vn p kinh t, quyn 40, s 2, thng 4/2002, trang 166176 Ando, M. v Fukunari Kimura (2005): Hnh thnh mng li sn xut v phn phi quc t ng , chng 6 trong tp Thng mi quc t ng , NBER-Hi tho ng v Kinh t, quyn 14 (2005), bin tp vin Takatoshi Ito v Andrew K. Rose (trang 177 - 216) A.T. Kearney: Nhng cnh ca s hy vng cho bn l ton cu Ch s pht trin bn l ton cu 2009 A.T. Kearney, 2009 Baek, Y., R. S. Jones v M. Wise (2004), Cnh tranh th trng sn phm v Hot ng kinh t Hn Quc, Ti liu lm vic ca B phn Kinh t OECD, s 399, do OECD xut bn Betancourt, Roger R (2004): Kinh t hc v Bn l v Phn phi, Nh xut bn Edward Elgar, Cheltenham, UK v Northampton, MA, USA, 2004 Boylaud Olivier and Giuseppe Nicoletti (2001): Ci cch qun l trong phn phi bn l, Nghin cu kinh t ca OECD s 32, 2001/I Fels, Allan (2009): Qun l bn l - bi hc cho cc quc gia ang pht trin, Asia Pacific Business Review Quyn 15, S 1, 13-27 Figui, Muriel v Paule Moustier: S hp dn ca th trng quc gia mi ni: Siu th v ngi tiu dng ngho Vit Nam, Chnh sch thc phm 34 (2009) trang 210-217 Hj, J. v M. Wise (2004), Cnh tranh th trng sn phm v Hot ng kinh t Nht Bn, Ti liu lm vic ca B phn Kinh t OECD, s 387, do OECD xut bn. Kalirajan, K, Hn ch trong thng mi dch v phn phi, Ti liu nghin cu ca nhm nghin cu nng sut, AusInfo, Canberra, thng 8 nm 2000 Maruyama Masayoshi v L Vit Trung: Siu th Vit Nam: C hi v cn tr, Tp ch kinh t chu 2007, quyn 21 s 1, trang 1946 Moustier Paule, o Th An, Hong Bng An, V Trng Bnh, Muriel Figui, Nguyn Th Tn Lc v Phan Th Gic Tm: Siu th v ngi ngho Vit Nam, CIRAD v ADB, H Ni, 2006 Mutebi, Alex M. (2007): Nhng thay i v qun l i vi Bn l xuyn quc gia quy m ln cc thnh ph ng Nam , Nghin cu th, 44:2, trang 357 - 379

83

Nords, Hildegunn Kyvik, Massimo Geloso Grosso v Enrico Pinali (2007): C cu th trng trong lnh vc bn l v thng mi hng ha, Ti liu lm vic chnh sch thng mi ca OECD s 68 Nords, Hildegunn Kyvik (2008): Ngi gc cng cho th trng tiu dng: vai tr ca cc nh bn l trong thng mi quc t, Tp ch quc t v bn l, phn phi v nghin cu ngi tiu dng quyn 18, s 5, 449472 Reardon, Thomas v Rose Hopkins (2006): Cch mng siu th cc quc gia ang pht trin: Chnh sch gii quyt nhng cng thng ni ln gia cc siu th, cc nh cung cp v cc nh bn l truyn thng, Tp ch nghin cu pht trin chu u, 18:4, trang 522 - 545 Roy, Martin (2008): Thot khi cuc chi ng lc? ha v t do ha dch v phn phi, c Juan Marchetti v Martin Roy (bin tp): M ca th trng thng mi dch v, cc nc v lnh vc trong m phn WTO v song phng, Cambridge University Press Shuguang Wang (2009): Cc nh bn l nc ngoi sau khi Trung Quc gia nhp WTO: nhng cu chuyn thnh cng v tht bi, Asia Pacific Business Review, quyn 15, s 1, trang 59-77 Shuguang Wang v Yongchang Zhang (2005): Nn kinh t bn l mi ca Thng Hi, Tng trng v Thay i, quyn 36 s 1, trang 41-73 Tacconelli, Wance v Neil Wrigley (2009): Nhng thch thc v t chc v nhng hi p chin lc ca cc TNC bn l sau khi Trung Quc gia nhp WTO, a kinh t, 85(1): trang 49-73 Toshiyuki Matsuura v Mitsuru Sunada (2009): o lng li ch ca ngi tiu dng trong cnh tranh ca cc c s bn l, Lot bi nghin cu tho lun ca RIETI 09-E-015 T chc Thng mi th gii (1998): Dch v phn phi Ghi ch nn ca Ban Th k, doc. S/C/W/37, ngy 10 thng 6 nm 1998.

84