Professional Documents
Culture Documents
HNG HI
NEW EDITION
LA BN T HNG HI
LI GII THIU
La bn l mt dng c dng nh hng trn Tri t. N s dng mt kim nam
chm c th t do quay theo t trng ca Tri t, t gip xc nh cc hng
ng, Ty, Nam, Bc. Ngay t th k th 11, ngi Trung Hoa pht hin ra tnh
cht ny ca nam chm v pht minh ra mt dng s khai ca la bn. V ngay lp
tc, nhng nh hng hi nhn thy tm quan trng ca la bn trong vic dn tu
trn bin, ni m vic xc nh phng hng l nhn t sng cn. Cui th k 12,
chic la bn quen thuc vi nhng ngi thy th c pht minh ti chu u, v t
y, la bn tr thnh mt biu tng gn lin vi nhng con tu vin dng, gn
lin vi nhng ngi thuyn trng.
Tuy nhin, nhng la bn trong thi k ny c cu to n gin bao gm mt bn st t
ghp trn ci phao c t trong mt ci chu c nc. Cho n u th k 14, cu
to ca la bn mi c thay i, hon chnh hn, v gn nh hn. Thi by gi
ngi ta quan nim rng kim nam chm ca la bn ch ng hng Bc v Nam ca
qu t. V nhng con thuyn bum bng g c trang b la bn, vi s ch hng
ca n, rong rui khp cc i dng trn th gii.
Cui th k 15, nhng ngi i bin pht hin ra kim nam chm khng phi ch
ng hng Bc-Nam ca qu t m ch lch i mt gc no , ngi ta gi l
lch a t. V vy, n th k 16, ngi ta bt u lm nhng cng tc xc nh
lch a t v u th k 18 th xut hin nhng bn lch a t u tin.
Cui th k 18, vi s pht trin ca ngnh ng tu v st, ngi ta pht hin ra
rng di nh hng ca st trn tu th kim la bn ch lch i mt gc no so vi
kinh tuyn a t. i lng ny thay i theo hng i ca tu v bin i khc nhau
nhng con tu khc nhau. Gc lch ny ngi ta gi l lch ring la bn. V vy,
la bn c th lm vic chnh xc tc l ch ng hng bc a t th phi tin hnh
kh lch la bn. u th k 19, cc nh hng hi dn hon thnh vic kh
lch la bn t bng vic thm vo mt s b phn trong cu to ca la bn t.
Qua qu trnh pht trin v hon thin, la bn t trn tu bin dn hon chnh v mt
cu to v cng tc kh lch la bn tr thnh mt nhim v ca ngi s quan
hng hi. y l kt qu ca mt qu trnh dy cng nghin cu l thuyt la bn t
vi s ng gp ca nhiu nh bc hc trn th gii nh l E.P Kolong, A.N Crulov,
N.N Oglobilinaki, P.A Domogarov...
Ngy nay, vi s pht trin ca khoa hc k thut, con ngi pht minh ra la bn
con quay dng ch hng trn tu bin. Vi nguyn l hot ng hon ton khc
vi la bn t, la bn con quay khng chu nh hng ca t trng do st trn tu gy
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
LA BN T HNG HI
ra. Kh nng lm vic chnh xc ca la bn con quay v kh nng kt ni truy xut d
liu vi mt s thit b in t khc nh my li t ng, GPS,... lm lu m i vai
tr ca la bn t trn tu bin. Tuy nhin, la bn t c mt li th c bn m khng c
la bn con quay no thay th c, l kh nng lm vic lin tc khng gin on
v khng ph thuc ngun in trn tu, gip cho la bn t vn l trang b bt
buc trn tu bin theo nh quy nh ca quc t.
V vy, cho d c s tr gip ca cc trang thit b hin i, ngi s quan hng hi
vn cn phi nm vng nhng kin thc v lch la bn t v thc hin c cng
tc kh lch la bn.
C nhiu phng php kh lch la bn c a ra, nhng ph bin Vit Nam v
trn th gii l dng phng php Ery v xc nh lch bng chp tiu.
V ti ny, th cng c nhiu thy, sinh vin v mt s s quan hng hi,
nhng ngi am m v yu thch mn la bn t ny, nghin cu v bin dch cc ti
liu nc ngoi. Vi mc ch l tm hiu v tng hp li kin thc ca nhng bc n
anh i trc, ti liu ny s i su phn tch l thuyt lch la bn t v sau l
gii thiu cng tc kh lch la bn t trn lung Si Gn- Vng Tu v ti ca
Vng Tu.
LA BN T HNG HI
MC LC
PHN MT :
C S L THUYT V T
1.1 NHNG KHI NIM C BN V T: ....................................................................................................8
1.1.1 T TNH V NAM CHM: ............................................................................................................... 8
1.1.2 KHI NIM SC T, T KHI, NH LUT COULOMB V MMENT T:.............................. 9
1.1.3 T TRNG, CNG T TRNG V NG SC T: ..................................................11
1.2 CNG T TRNG CA MT THANH NAM CHM THNG:................................................. 13
a. Cng t trng ti mt im trn trc t: ..........................................................................................13
b.Cng t trng ti mt im trn ng trung trc ca thanh nam chm: ........................................14
c. Cng t trng ti mt im bt k trong t trng: ..........................................................................15
1.3 S TC DNG LN NHAU CA HAI THANH NAM CHM T TRONG T TRNG U: .......16
a. V tr Gay-lys-sc th nht: ......................................................................................................................18
b.V tr Gay-lys-sc th hai:.........................................................................................................................19
1.4 HIN TNG T HA: .......................................................................................................................... 19
1.4 VT LIU ST T, ST NON, ST GI: ............................................................................................. 22
1.5 QU TRNH KH T: ............................................................................................................................ 26
PHN HAI:
A T TRNG, LCH A T, HOA A T
2.1 A T TRNG.................................................................................................................................... 28
2.1.1 T trng ca Tri t: ......................................................................................................................28
2.1.2 Cc phn lc a t v s tc dng ca n: ..........................................................................................30
2.2 LCH A T: .................................................................................................................................. 31
2.3 HOA A T CU TO V CCH S DNG: .................................................................................. 32
2.4 BN CC YU T A T: ............................................................................................................ 34
PHN BA:
LA BN T HNG HI, CU TO V NGUYN L LM VIC
3.1 S LC LCH S LA BN T: ........................................................................................................... 37
3.2 PHN LOI LA BN T: ....................................................................................................................... 38
3.3 CU TO LA BN T HNG HI: ....................................................................................................... 40
3.3.1 Chn la bn:.......................................................................................................................................41
3.3.2 Chu la bn:.......................................................................................................................................42
3.3.3 Cc thanh nam chm v st non dng kh lch la bn t:...........................................................44
3.3.4 H thng quang hc hay h thng knh chiu vo bung li: ...............................................................46
3.3.5 Vng phng v: ................................................................................................................................48
3.4 NGUYN L LM VIC CA LA BN T: ......................................................................................... 49
3.5 CM NG A T V LCH LA BN: .......................................................................................... 50
3.6 MT S CH KHI S DNG LA BN T HNG HI: ................................................................... 52
LA BN T HNG HI
PHN BN:
L LUN LCH RING LA BN
4.1 KHI NIM T TRNG TU V LCH RING LA BN: ......................................................... 53
a. Khi nim t trng tu: ..........................................................................................................................53
b. T tnh vnh cu ca con tu: ...................................................................................................................53
c. T tnh cm ng ca con tu v tc dng ca n i vi la bn: ................................................................55
d. lch ring la bn:................................................................................................................................56
4.2 H PHNG TRNH POISSON: ............................................................................................................. 56
4.2.1 Khi nim h trc ta tu: ..............................................................................................................56
4.2.2 Phn tch lc tc dng ca a t trng theo h trc ta tu: ..........................................................57
4.2.3 Tc dng ca st thp trn tu i vi la bn: ......................................................................................58
a. Khi nim: ..........................................................................................................................................58
b. Tc dng ca st thp chiu dc i vi la bn: ....................................................................................59
c. Tc dng ca st non chiu ngang i vi la bn: .................................................................................60
d. Tc dng ca st non chiu thng ng i vi la bn: .........................................................................60
e. Tc dng ca st gi i vi la bn: .....................................................................................................61
4.2.4 Phng trnh Poisson: .........................................................................................................................61
4.3 H S ST NON V CCH BIU DIN CC H S ST NON: ........................................................ 62
4.3.1 Dng n st non biu th cc h s st non: ........................................................................................62
4.3.2 n st non biu th h s a - h s st non chiu dc sinh ra bi st non chiu dc ..............................63
4.3.3 n st non biu th h s b - h s st non chiu dc sinh ra bi st non chiu ngang:.........................64
4.3.4 n st non biu th h s c- h s st non chiu dc sinh ra bi st non chiu thng ng: ..................65
4.3.5 Bng tm tt s biu din cc h s st non bng cc n st non v du ca chng: ............................66
4.3.6 Phn tch tr s ca cc h s st non: ..................................................................................................67
4.4 CC LC LCH TC DNG LN LA BN: (
4.4.1 Chng minh cc lc
4.4.2 Phn tch cc lc
)...................68
: ............................................................68
: ..................................................................73
PHN NM:
MY O T LC - CC THIT B KH LCH LA BN T
5.1 MY O T LC KOLONG: ................................................................................................................. 89
LA BN T HNG HI
5.1.1 Nguyn l cu to ca my Kolong: ....................................................................................................89
5.1.2. Cu to ca my o lc t Kolong: ....................................................................................................90
5.1.3 Kim tra v hiu chnh my Kolong: ...................................................................................................91
5.2 LA BN NGHING: ................................................................................................................................ 92
5.2.1 Cu to ca la bn nghing: ................................................................................................................92
5.2.2 Kim tra v iu chnh la bn nghing:................................................................................................92
5.3 PHNG PHP DNG MY KOLONG O LC BNG: .................................................................... 93
5.3.1 Phng php o lc H trn b:............................................................................................................93
5.3.2 Phng php o lc H: ......................................................................................................................94
5.4 PHNG PHP DNG MY KOLONG V LA BN NGHING O LC THNG NG: ........ 94
5.4.1 Phng php o lc Z trn b: ........................................................................................................94
5.4.2 Phng php hiu chnh lc Z trn tu: ..............................................................................................94
5.5 MT S DNG C KH LCH: ...................................................................................................... 95
PHN SU:
CC PHNG PHP KH LCH LA BN T
6.1 KHI NIM CA VIC KH LCH LA BN T: .......................................................................... 97
6.2. PHNG PHP KH LCH NA VNG: ..................................................................................... 97
6.2.1 PHNG PHP KH LCH NA VNG TRN BN HNG I T CHNH ( PHNG
PHP ERY): ...............................................................................................................................................97
a. Nguyn l kh lc C
: ....................................................................................................................98
b. Nguyn l kh lc B
: ...................................................................................................................99
Nguyn l kh lc B
.............................................................................................................. 103
c.
Nguyn l kh lc C
.............................................................................................................. 106
c. Mt s lu trong vic s dng phng php Kolong kh lch na vng: ................................ 107
6.2.3 PHNG PHP DNG ST NON FLINDER KH LCH NA VNG PH THAY I
THEO V :........................................................................................................................................... 108
6.3 PHNG PHP KH LCH GC PHN T VNG: ................................................................... 110
6.3.1 PHNG PHP KH LCH VNG DO LC D
SINH RA: .......................................... 110
b. Nguyn l kh gn ng lc D H theo hng i t - Phng php ERY: ........................................ 112
c. Nguyn l kh gn ng lc D
trn hai hng i la bn chnh vung gc vi nhau - Phng php
Kolong:................................................................................................................................................. 114
6.3.2 PHNG PHP KH LCH VNG DO LC E H SINH RA: ......................................... 116
6.4 PHNG PHP KH LCH TU NGHING: .............................................................................. 118
6.4.1 KH LCH NGHING NGANG: ............................................................................................. 118
a. Nguyn l kh lch nghing ngang: .............................................................................................. 118
b. Cch kh lch nghing ngang: ...................................................................................................... 119
LA BN T HNG HI
6.4.2 KH LCH NGHING DC: ................................................................................................... 120
PHN BY:
CNG TC HIU CHNH L BN T V LP BNG LCH CN LI
7.1 CNG TC CHUN B TRC KHI HIU CHNH LA BN T: ...................................................... 121
7.2 TH T KH LCH TRONG CNG TC HIU CHNH LA BN: .............................................. 123
a. Th t kh lch trn tu mi: ............................................................................................................ 123
b. Th t kh lch trn tu c: .............................................................................................................. 124
7.3 CC PHNG PHP DN TU I THEO HNG I A T: ........................................................ 124
7.4 PHNG PHP O LCH LA BN KHI HIU CHNH: ............................................................... 126
a. Dng chp tiu hnh qut o lch: ................................................................................................. 126
b. Dng chp tiu n o lch: ......................................................................................................... 128
c. Dng mt mc tiu xa o lch: .................................................................................................. 129
d. Dng thin th o lch:................................................................................................................. 129
e. Dng phng php so snh hng i o lch: ............................................................................... 130
7.5 MT S VN CN CH KHI HIU CHNH LA BN: .............................................................. 131
7.6 CCH LP BNG LCH CN LI: ............................................................................................... 132
a. S cn thit phi lp bng lch cn li: .............................................................................................. 132
b. Cc bc tin hnh: ............................................................................................................................... 132
c. Cc phng php tnh ton cc h s gn ng A, B, C, D, E: ................................................................ 133
d. Tnh ton v lp bng lch: ............................................................................................................... 134
PHN TM:
S DNG CHP TIU KH LCH LA BN T TRN LUNG SI
GN VNG TU V CA VNG TU
8.1 PHNG PHP KH LCH C S DNG: ................................................................................ 139
8.2 MT VI YU CU TRONG CNG TC KH LCH THC T V TRNG KH:...................... 139
8.3 S DNG CHP TIU KH LCH TRN LUNG SI GN VNG TU V CA VNG
TU:............................................................................................................................................................. 140
8.3.1 Cng tc chun b: ............................................................................................................................ 140
8.3.2 Thng tin tuyn lung v cc chp tiu trong khu vc kh:................................................................ 140
8.3.3 Lc chn a im kh v cc chp tiu c s dng:...................................................................... 142
8.3.4 Lp s iu ng khu vc kh: (xem hnh 8.2) ............................................................................. 142
8.3.5 Cng tc kh s b trn lung Si Gn trc khi n khu vc th: .................................................... 142
8.3.6 Cng tc tin hnh kh: .................................................................................................................... 142
LA BN T HNG HI
PHN MT:
C S L THUYT V T
Nh chng ta bit, nguyn l lm vic ca la bn t l da trn s nh hng ca
kim nam chm trong t trng tri t. Do vy, phn ny s cung cp nhng kin thc
c bn nht lin quan n t v t trng.
1.1 NHNG KHI NIM C BN V T:
1.1.1 T TNH V NAM CHM:
a. Khi nim:
- T tnh l tnh cht ca cc vt c th ht c st thp.
- St c t tnh gi l nam chm. Nam chm chia lm hai loi: nam chm t
nhin v nam chm nhn to. Nu dng phng php nhn to lm thp v
nhng hp kim tr thnh nam chm th gi l nam chm nhn to. Hnh
dng ca nam chm nhn to c 3 loi: thanh di, hnh trn, hnh mng nga
v hnh kim.
LA BN T HNG HI
-
10
LA BN T HNG HI
(-)
(-)
(+)
(+)
(+)
(+)
Hnh 1.4:M t sc t
(+m)
M = 2ml
(1-1)
Trong h thng cm, gam, giy,
n v ca moment t l cgsM.
(-m)
Hnh 1.5 : T khi v moment t
10
11
LA BN T HNG HI
d. nh lut Coulomb:
- Qua th nghim Coulomb chng minh c rng: lc tc dng ca hai cc
nam chm t l thun vi tch s ca t khi ca chng v t l nghch vi
bnh phng khong cch gia hai t khi,tc l:
(1-2)
Trong : : l h s dn t, trong chn khng =1 th cng thc trn tr
thnh:
(1-3)
-
Trong khng kh
cho nn trong nhng vn thng thng ta c th
dng cng thc trn tnh lc tc dng ca cc t cc trong khng kh.
11
12
LA BN T HNG HI
-
c. ng sc t:
- Ni lin cc hng ca vecto cng t trng ca cc im trong t
trng s to thnh ng cong hoc ng thng, ng y gi l ng
sc t. Tip tuyn ti mt im no trn ng sc t trng vi phng
t lc.
- Trong t trng u, ng sc c dng ng thng, trong t trng
khng u, ng sc c dng ng cong.
- ng sc t ca nam chm i ra cc Bc v i vo cc Nam.
- S lng ng sc t i qua mt n v din tch gi l mt ng sc
t. Mt ng sc t cng cao th t trng cc mnh, v mt ng
sc t hai u nam chm ln hn gia.
- Hnh nh cc ng sc t gi l t ph.
12
13
LA BN T HNG HI
Ch :
- Trong t trng thanh nam chm t mt vt liu bng kim loi th ng
sc t b bin dng. Chng t gip ta gii thch nhng khu vc c nhiu
m qung kim loi c kh nng nhim t mnh s lm cho ng sc t ca
t trng tri t bin mnh dn n hin tng nhiu lon t, thm ch sinh
ra bo t gy tn tht nng cho cc thit b in, trm bin p in trn b
cng nh cc thit b in trn tu
- ng sc t khng xuyn qua hnh tr rng bng kim loi nn tu ngm
khng t c la bn v y la bn t khng c kh nng nh hng.
1.2 CNG T TRNG CA MT THANH NAM CHM THNG:
V cc thanh nam chm trong cu to ca la bn t hng hi v cc thanh
nam chm kh lch u c dng thanh di v thng nn vic i su tm
hiu tnh cht cng t trng ca thanh nm chm thng l cn thit.
a. Cng t trng ti mt im trn trc t:
- Nu t khi ca thanh nam chm NS l m, khong cch gia 2 cc l 2l, t
khi tiim A l +1 n v, khong cch t A n trung tm ca thanh nam
chm l OA=d v d>>l
- Lc tc dng ca thanh
+m
nam chm i viim A
l tngi s ca lc FN do
H
cc N tc dng v lc FS
1
do S tc dng.
Hnh 1.8: Sc t tc dng ti1 im A trn trc t
Theo nh lut Coulomb ta c:
Gi H1 l cng t trng ti im A, ta c:
H1= FN + FS =
rt b c th b qua,
13
-m
14
LA BN T HNG HI
Suy ra:
H1 =
( 1-6)
Mt khc ta c:
Cos =
Suy ra H2 =
=
rt b, nn c th b qua
Cui cng ta c:
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
14
15
LA BN T HNG HI
H2 =
-
(1-7)
Hc
H1
S
Hnh 1.10: Cng t trng ti mt
im bt k trong t trng thanh nam
Gi s thanhchm
nam thng
chm NS c moment t l M. Ta chiu vecto M ln
hng OC v hng vung gc vi OC ta c hai vecto M1 v M2. Bng
cch ta thay thanh nam chm NS bng 2 thanh nam chm NS v NS
trn hng OC v hng vung gc vi OC. Trong , mt thanh NSc
im C nm trn trc t, v mt thanh NSc im C nm trn ng trung
trc.
T hnh v, ta c:
M1 = Msin v M2 = Mcos
15
16
LA BN T HNG HI
-
=
-
Gi
(1-8)
l gc hp bi Hc v H2 tac c:
Tg =
(1-9)
Ta nhn thy cng thc (1-6) v (1-7) chnh l dng thu gn ca ca cng
thc (1-8) khi gc
v gc
.
1.3 S TC DNG LN NHAU CA HAI THANH NAM CHM T TRONG
T TRNG U:
- Trong qu trnh kh lch la bn t, ta s phi s dng cc thanh nam
chm vnh cu hoc cc thanh st non, to ra lc tc dng nn kim nam
chm ca la bn. V vy, phn ny s i su phn tch s tng tc gia cc
thanh nam chm vi nhau khi t chng trong t trng u. Qua gip
chng ta hiu phn no v c ch ca qu trnh kh.
-
Hnh 1.11
16
17
LA BN T HNG HI
NA = 2lsin
-
Hnh 1.12
-
y
c hng vung gc vi ng OO1 v
c hng song
song vi OO1. Do vy lc tc dng ca thanh nam chm N-S ln kim
nam chm c th tnh c l: mH1 v mH2, cc lc ny to ra
nhng ngu lc v c tnh theo cng thc (1.9) l:
2lmH1cos(
v 2lmH2sin (
Tnh tt c 3 m men lm quay kim nam chm v tng hp li, ta c:
2lmHsin - 2lmH1cos(
Hay Hsin - H1cos (
-
- 2lmH2sin (
-H2sin (
=0
=0
17
18
LA BN T HNG HI
Hsin -
(1-11)
a. V tr Gay-lys-sc th nht:
- Trc ca thanh nam chm nm vung gc vi hng t trng u H
hay trng tm ca kim nam chm nm trn ng trc ca thanh nam
chm. V tr ny tng ng vi v tr nam chm kh lch tu
nghing trong thn la bn t.
- Trong trng hp ny gc
. Thay gi tr ny vo biu
thc (1-10), ta c:
Hsin Hay:
(1-12)
Hnh 1.13
-
(1-13)
18
19
LA BN T HNG HI
b. V tr Gay-lys-sc th hai:
- Thanh nam chm t vung gc vi t trng H hay trng tm kim
nam chm nm trn ng vung gc vi trc thanh nam chm v i
qua trung im ca thanh . V tr ny tng ng vi v tr nam chm
kh lch bn vng (hnh 1.14).
- Trong trng hp ny thay
,
. Thay gi tr ny vo biu thc
cn bng ca kim nam chm, ta c:
Suy ra:
-
H=
(1-14)
Hnh 1.14
19
20
LA BN T HNG HI
b. t ha (t ):
- nh gi kh nng b t ha ca vt liu, ngi ta dng khi nim t
ha. Nh vy, t ha ( hay t ) l mt i lng vt l ni ln kh
nng b t ha ca mt vt liu t, c xc nh bng tng mmen
t nguyn t trn mt n v th tch, hoc mt n v khi lng. t
ha c k hiu l M, ta c:
(1-15)
Trong : M: l t ha (A/m)
N: l tng s lng moment t nguyn t
V: l th tch vt liu
m: l mment t nguyn t
n: l mt moment t nguyn t trong mt n v th
tch vt liu t.
Ta nhn thy, t ha ch mi cp n kh nng ni ti ca vt liu t.
Cha cp n vai tr ca t trng ngoi gy nn t ha. V vy cha th
hin c ht bn cht ca hin tng t ha, v lm c iu ny,
ngi ta dng mt i lng mi gi l h s t ha ( hay h s dn t hay
cm t).
-
c. H s t ha ( hay cm t):
- H s t ha ( hay cm t) l mt i lng vt l c trng cho kh
nng t ha ca vt liu, hay ni ln kh nng phn ng ca vt liu di
tc dng ca t trng ngoi. cm t th hin mi quan h gia t
ha (l i lng ni ti) v t trng ngoi, nn thng mang nhiu
ngha vt l gn vi cc tnh cht ni ti ca vt liu.
-
l i lng
20
21
LA BN T HNG HI
d. t thm:
- t thm l mt i lng vt l c trng cho tnh thm ca t trng
vo mt vt liu, hay ni ln kh nng phn ng ca vt liu di tc dng
ca t trng ngoi. Khi nim t thm thng mang tnh cht k
thut ca vt liu, ni ln quan h gia cm ng t (i lng sn sinh
ngoi) v t trng ngoi. t thm thc cht ch ng k cc vt liu
c trt t t (st t v feri t). t thm thng c k hiu l .
- Mi quan h gia t thm v cm t:
-
Nh vy:
B = 0(1 + ).H
Suy ra:
B=.H
(1-17)
(1-18)
21
22
LA BN T HNG HI
-
22
23
LA BN T HNG HI
a. Vt liu st t:
- St t l cc cht c t tnh mnh, hay kh nng hng ng mnh di tc
dng ca t trng ngoi, m tiu biu l st (Fe), v tn gi "st t" c
t cho nhm cc cht c tnh cht t ging vi st. Cc cht st t c hnh
vi gn ging vi cc cht thun t c im hng ng thun theo t
trng ngoi.
- Cc cht st t c t thm rt ln (>>1), nn c kh nng t ha c
bit. Kh nng ny c th c gii thch nh sau:
- Vt th st t c cu to bi v s cc nam chm phn t ( hay cc
moment t nguyn t). Nu cc nam chm phn t chuyn ng hn
lon th lc tc dng gia chng trong trng hp tng qut bng
khng v vt th khng c t tnh. Cc nam chm phn t tc dng
tng h v gia chng v tr cn bng.
- Nu ta em vt liu st t t vo trong mt t trng, di tc dng
ca cc lc, cc nam chm phn t b nh hng theo hng xc
nh, ngha l n b t ha. Sau khi tt c cc nam chm phn t
nh hng theo t trng ngoi th n tnh trng bo ha t v
khng c kh nng t ha hn na.
- Nu ta trit tiu t trng t ha bn ngoi, th do lc tc dng tng
h gia cc phn t li lm chng chuyn ng hn lon tr v tnh
trng ban u. Nhng do hin tng nh hng song song ca cc
nam chm phn t, mt khc lc tc dng tng h gia chng pht
sinh khng hon ton ging nh ban u, do vy chng vn cn mt
lng t d khi t trng bn ngoi b trit tiu, v chng c th tr
thnh nam chm. ( xem hnh 1.16)
- y cng l cch l gii cho s hnh thnh nam chm trong t nhin ( cc
qung st b t ha bi t trng Tri t) v l nguyn l cho vic ch to
nam chm nhn to, ng thi n cng gii thch s ht nhau gia thanh
nam chm v vt liu st t ( nam chm t ha vt th st t tr thnh mt
nam chm, nn xy ra lc tng tc gia 2 nam chm).
- Cc cht st t (v d nh st (Fe), cban (Co), niken (Ni), gali (Gd)... l
cc cht st t in hnh. Cc cht ny l cc cht vn c mmen t nguyn
t ln (v d nh st l 2,2 B, Gd l 7 B...) v nh tng tc trao i gia
cc mmen t ny, m chng nh hng song song vi nhau theo tng
vng (gi l cc men t tnh). Mmen t trong mi vng gi l t
t pht - c ngha l cc cht st t c t tnh ni ti ngay khi khng c t
trng ngoi. y l cc ngun gc c bn to nn cc tnh cht ca cht st
t.
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
23
24
LA BN T HNG HI
b. Hin tng t tr, ng cong t tr v mt s tnh cht ca vt liu st
t:
- Hin tng t tr: L mt c trng d thy nht cht st t. Khi t ha
mt khi cht st t cc mmen t s c xu hng sp xp trt t theo
hng t trng ngoi do t ca mu tng dn n bo ha khi t
trng ln (khi cc mmen t hon ton song song vi nhau). Khi
ngt t trng hoc kh t theo chiu ngc li, do s lin kt gia cc
mmen t v cc men t, cc mmen t khng lp tc b quay tr li
trng thi hn n nh cc cht thun t m cn gi c t gi tr
khc khng.
-
24
25
LA BN T HNG HI
tng na. A c gi l im bo ha. Sau nu tip tc tng H th ng
t ha s tng gn nh theo hng bng.
-
25
26
LA BN T HNG HI
c. Phn loi vt liu st t:
- C nhiu cch khc nhau phn chia cc vt liu st t, nhng cch thng
dng nht ( v c s dng trong ti ny) vn l phn chia theo kh
nng t ha v kh t ca vt liu. Theo cch phn chia ny s c 2 nhm
vt liu st t chnh:
- Vt liu t cng ( st t cng hay st gi):L cc vt liu st t kh
t ha v kh kh t, chng c lc khng t ln, c s dng
ch to cc thanh nam chm vnh cu, ng dng trong ch to vt
liu ghi t.Cc vt liu t cng in hnh l Nd2Fe14B, Sm2Co5,
FePt..
- Vt liu t mm (st t mm hay st non): L cc vt liu st t d t
ha v d b kh t, chng c lc khng t nh, c ng dnghot
ng trong t trng ngoi nh li bin th, nam chm in, li dn
t, cm bin t trng... Cc vt liu t mm in hnh l st silic
(FeSi), hp kim permalloy NiFe...
-
1.5 QU TRNH KH T:
-
26
27
LA BN T HNG HI
mu s b nh dn v o lin tc quay gi tr 0 v ngy cng tin
ti gi tr 0.
o Cc cch khc:
C nhiu cc khc kh t, v d t nng vt t n trn nhit
trt t t ca cht (nhit Curie vi cc cht st t, hay nhit
Nel vi cc cht phn st t...), lc ny cc cht t trng thi
c t ln s b mt t tnh v tr thnh cht thun t. Ngoi ra,
s va p c hc v n mn ha hc cng l nhng cch kh i t
tnh ca cht.
27
28
LA BN T HNG HI
PHN HAI:
A T TRNG, LCH A T, HOA A T
2.1 A T TRNG
2.1.1 T trng ca Tri t:
- Khi treo mt kim nam chm t do trn b mt Tri t bt k v tr no cng
quan st thy mt u kim nam chm lun nh hng Bc-Nam. Th nghim
trn chng t Tri t c t trng.
- Ngi ta xem Tri t l mt nam chm khng l c bao bc bi cc ng
sc t ni lin gia hai cc. Tuy nhin, cc cc nam chm ch nm gn cc cc
a l ch khng trng ln nhau. Chng ta thng nhm ln trong vic xc nh
tn cc cc a t, tht ra:
o Cc Bc a t nm gn cc Bc a l li l cc Nam (S) ca t trng
Tri t ( hay thanh nam chm Tri t),
o Cc Nam a t nm gn cc Nam a l li l cc Bc (N) ca t
trng Tri t ( hay thanh nam chm Tri t).
- Nguyn nhn gy ra s nhm ln ny l do yu t lch s, u ca kim nam
chm ch v hng bc nn thng gi l "cc bc" v u ch v pha nam gi
l "cc nam", nhng thc cht v mt vt l hc th ngc li.
- Mt ng thng tng tng ni hai cc t to thnh mt gc 11,3o so vi
trc quay ca Tri t.
28
29
LA BN T HNG HI
-
29
30
LA BN T HNG HI
2.1.2 Cc phn lc a t v s tc dng ca n:
- Theo hnh 2.1, ta nhn
thy cc ng sc t ca
t trng Tri t i vo
b mt Tri t nhng
T
gc khc nhau so vi
mt phng chn tri. Cc
gc ny gi l t
nghing(angle of magnetic
dip), k hiu l
( xem
hnh 2.3).
- Gi tr ca tng t 0
T
o
xch o t n 90 v pha
cc cc a t. ng ni
nhng im c cng t
nghing gi l v t.
- Xt 1 im A bt k trn
b mt mt t, chu tc
dng ca cng a t
Hnh 2.3: Cc phn lc a t v t nghing
trng, k hiu l T.
-
thnh
song song vi
( 2 -1)
Nhn xt:
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
30
31
LA BN T HNG HI
o Phn lc H ch hng Bc a t l mt s lun lun dng. N lm cho
la bn ch c phng hng. Kinh tuyn i qua n gi l kinh tuyn
a t, kinh tuyn a t c chn lm mc tnh hng i v phng
v a t.
o Qua cng thc trn ta thy nu im A xch o th =0, suy ra
H=T=Hmax (khong 0.4 Oe), Z=0 chng t la bn hot ng vng xch
o, gn xch o th kh nng nh hng l tt nht. Khi v cng
tng th H cng gim, cc th =90o, suy ra H=0 chng t la bn khng
c kh nng hot ng.
o Phn lc thng ng Z khng c tc dng nh hng. Ta quy nh,
hng ca Z ch xung l dng, v ch ln l m. Do , v bc a
t th Z s dng, v nam a t th Z s m.
2.2 LCH A T:
-
31
32
LA BN T HNG HI
-
32
33
LA BN T HNG HI
Trong cng thc tnh trn, nu lch ang tng th mang du +, nu lch
ang gim th mang du -. Tng c ngha l kinh tuyn a t ngy cng lch
xa kinh tuyn bc tht, cn gim th ngc li, kinh tuyn a t ngy cng di
dch chuyn li gn kinh tuyn bc tht.
Nu nh khng c s tc ng ca cc t trng khc th kim la bn t s ch
hng bc a t ( tc l trng vi kinh tuyn a t).
33
34
LA BN T HNG HI
lch a t c nh du
tm Hoa a t. Trn
ng nh du hng Bc
a t. y, lch kho
st nm 1999 l 12o30W.
ng nh du hng Bc a t (
trng vi vch 0o ca vng trn bn
trong ). y l hng m la bn s
ch ( ging nh trong hi ).
2.4 BN CC YU T A T:
-
34
LA BN T HNG HI
35
35
36
LA BN T HNG HI
36
37
LA BN T HNG HI
PHN BA:
LA BN T HNG HI, CU TO V NGUYN L LM VIC
3.1 S LC LCH S LA BN T:
-
37
38
LA BN T HNG HI
38
39
LA BN T HNG HI
b. La bn li:
c lp t trong bung li chuyn dng ch hng li. Hin nay c
nhiu tu dng mt phn nh ca la bn con quay li, ng thi dng
thit b phn chiu la bn chun t nc bung li (hnh 3.4) xung bung
li i chiu vi la bn con quay. Do , la bn t dng li t xut
hin trn tu bin ngy nay.
39
40
LA BN T HNG HI
d. La bn xung cu sinh:
L mt loi la bn t nh trang b cho xung cu sinh c gi v c
n du km theo, du trong n s dng c 10 ting ng h.
40
41
LA BN T HNG HI
-
41
42
LA BN T HNG HI
-
42
43
LA BN T HNG HI
C. Thn chu la bn: bao gm ngng t kim nam chm, chu ng cht lng,
vch ch hng la bn ( lubbersline). Chu la bn c lm kim loi khng
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
43
44
LA BN T HNG HI
mang t tnh v nng duy tr hp l trng thi nm ngang khi tu nghing
hoc to ra mt lc dc theo phng dy di h tr cho thit b ny. Chu la
bn c lp t trn vng cc-ng cho php duy tr theo phng ngang ca
n. Phng php lp t ny to ra s bo v thch hp t cc chn ng c
hc.
-
D. Dung dch la bn: Dung dch la bn dng gim nh hng ca trng lc,
t gim nh hng ca ma st trn cht ngng ly phng v v cng
gim nh hng chao o ca a la bn. Phng php lp t a la bn l c
gng lm cho n gn vi phng nm ngang. Dung dch la bn trong nhng
loi la bn gn y nht l mt loi du c bit gi l Varsol. N c s dng
bi v nht ca n duy tr n nh hp l khi nhit gim. cc la bn c
hn ngi ta dng dung dch cn lm dung dch la bn.
F. Mng xp gin n: Mng xp gin n cho php cho php chu la bn duy
tr thch hp hn kh la bn gin n v nhit thay i.
44
45
LA BN T HNG HI
o Ngi ta thng ch to cc thi nam chm c tit din trn hoc vung,
kch thc tit din rt nh so vi chiu di ca chng , u bc sn mu
, u nam sn mu en hoc trng. M men t ca thanh nam chm
c th c ghi ngay trn thn thanh nam chm cng vi nm sn sut,
s liu xut xng. Cc thanh nam chm kh lch c m men t
rt ln c th t ti 35000 n v C.G.S.M ty theo tng nc sn xut,
ty theo khong cch t thanh kh vi mt s la bn.
o ch to nam chm c m men t ln ngi ta tin hnh ch to st t
v cho t ha c bit. u tin ngi ta em ti bng cch nung chng
ln 800c - 1200c (nung ti nhit no l ty thuc vo loi hp
kim ch to thanh nam chm). Sau b nhanh chng ra ngoi khng
kh hoc cho vo nc vo du (cho vo loi mi trng no ty loi
hp kim). Sau khi ti xong, cc thanh nam chm c em lm n nh
cu to bng cch luc chng trong nc si (100C) . Bng cch ny
m bo n nh thnh phn hoa hc ca thanh nhanh hn so vi nhiu
phng php khc. Mt gi luc thanh st t nh vy c tc dng bng
thng ha ngoi khng kh bng my nm.
o Sau khi n nh cu to ngi ta em t ha chng. t ha c
chng, vi thp Vonfram v thp Crm, cng t trng t ha phi
t ti 400 Oe n 500 Oe , cn thp Coban th phi t 1000 Oe n
1500 Oe.
o Sau khi t ha xong ngi ta em nam chm i n nh t tnh, tc l
loi tr cc t trng cc b ny sinh trong cc gi u tin. Mt khc
n nh t tnh cn c tc dng lm cho thanh nam chm t nhy cm vi
cc dao ng c hc v cc t trng bn ngoi, nh th cng c ngha
l n nh c m men t ca thanh nam chm .
o n nh t hay cn gi l gi t c ngi ta thc hin bng cch t
thanh nam chm vo trong mt cun dy c dng in xoay chiu chy
qua. Tn s dao ng ca dng in c chn tng ng vi cc pha
dao ng in hoc dao ng c hc trn tu thng tc dng vo la
bn. Sau khi cho dng in vo ngi ta dn dn gim dng in v 0.
o Bng cch n nh nh vy cc thanh nam chm s c kh nng t nhy
cm vi cc hin tng va p, rung ng. M men t ca chng gi
c c nh khi bin dao ng nhit ti 30c v khi cng t
trng ngoi thay i ti 2 Oe ng vi nam chm Vonfram v Crm , ti
3 Oe ng vi nam chm Coban - Crm.
o Cc thanh nam chm vnh cu thng c bo v trong hp g c
bit, cc nam chm cch nhau khng nh hn 5 cm , ty theo m men
t ln hay nh. Cc lc cng tn khc pha trong hp g khng nn
dnh cc thanh nam chm vi nhau v lm nh th khi tch chng ra s
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
45
46
LA BN T HNG HI
khng m bo c c nh t tnh theo thi gian. trnh hin tng
r ngi ta thng sn cc bc mu , cc nam mu xanh... khng nn
nam chm ni c nhit cao, ni c t trng cng ln hn 3
Oe. Cc thanh nam chm khng c t gn cc vt bng st.
-
H thng quang hc bao gm n chiu sng, knh bo v hai thu knh, knh
sy v gng phn chiu. Mt s b phn nm trong ng thp pha di.
Thn la bn ngi ta t pha trn (bung hoa tiu), h thng ng quang hc
v gng phn chiu c phn di chui qua mt boong thng i xung bung
iu khin vo pha trc tay li.
Nh th hin trn hnh 3.11 gng phn chiu, phn chiu nh sng t bng
n qua mt s i ti gng. Do hnh nh mt s c th hin trong gng
rt r rng , ngha l cc vch chia v cc s tng ng th hin r rng rt d
quan st.
46
47
LA BN T HNG HI
47
48
LA BN T HNG HI
3.3.5 Vng phng v:
- Ngi ta dng mt vng phng v (azimuth
circle), mt vng ngm ( bearing circle), hoc mt
dng c tng t quan st phng v ca cc
thin th. Vng phng v ( hnh 3.13) l mt thit
b m cc phn chnh ca n gm: mt gng lm
nh, c ni bng bn l, v mt lng knh chn
c lp t trn vng i in vi gng.
Hnh 3.13: Vng phng v
Hnh 3.14: Cu to vng phng v:
1. Khung dy vch chun
2. Khung khe ngm
3. Cc khung knh mu
4. Hnh tr v cu gn my o t
lc Kolonga
5. Gi vng phng v
6. Lng knh
-
48
49
LA BN T HNG HI
49
50
LA BN T HNG HI
-
Di tc dng ca m men quay P, kim nam chm xoay v pha kinh tuyn t.
Xong do c ma st im cho nn kim s n nh trn hng khc vi kinh
tuyn t. Theo cng thc trn th kim t ch n nh khi
tc sin
, do
vy P=0.
M men P gi l m men quay ca kim la bn t. Trong thc t do iu kin
thnh phn nhy cm cha l tng cho nn vn tn ti mt lc ma st lm
trit tiu bi m men quay P. Tc l kim t s n nh v tr ng vi mt gc
nh, gc ny gi l gc i, k hiu l .
Vy lc ma st trit tiu bi lc P l Q
Q = MHsin
nh nn c th vit Q = MH hay
(3-2)
Xt
50
51
LA BN T HNG HI
H v phn lc thng ng Z, nn tc dng t ha ca n ln con tu c th xem
nh l tc dng t ha ca hai phn lc a t H v Z. Do , khi chy tu trn
nhng v v hng i khc nhau th trng thi t tnh ca con tu cng khc
nhau.
Trong thnh phn cu to nn con tu, cng c hai loi st non v st gi. Sau
khi b a t trng t ha th st gi c t tnh vnh cu, st non th ty theo
hng mi tu v v t khc nhau m c t tnh cm ng khc nhau. V th
nn t trng ca tu l t trng tng hp ca hai lc t trng st non v st
gi.
Kim nam chm ca la bn nu ch b tc dng bi phn lc bng H ca a t
trng th n c th ch ng hng Bc a t. Nhng v nh hng ca t
trng tu, nn n c th lch i mt gc nht nh.
Gc lch gia hng Bc la bn v hng Bc a t gi l lch ring la
bn. K hiu l , ta c:
o Nu hng Bc la bn lch v pha ng hng Bc a t th ta gi l
lch ng hoc dng,
o Nu hng Bc la bn lch v phi ty hng Bc a t th ta gi l
lch ty hoc m.
Nh vy ta c:
Sai s la bn = lch a t + lch ring la bn
(3-3)
51
52
LA BN T HNG HI
3.6 MT S CH KHI S DNG LA BN T HNG HI:
a. Phng php kim tra chnh xc cng vic lp t la bn t:
- Cc kim tra chnh xc ca cng vic lp t la bn t nh sau:
o Cho tu chy trng thi cn bng, dng biu xch ngm vch chun la
bn ( l vch c nh trn chu la bn biu th hng mi tu) xuyn qua
ng trung tm ca ct cn cu pha trc, chng nm trn cng mt
ng thng c ngha l la bn t chnh xc.
o Nu chng khng nm trn cng mt ng thng th phi iu chnh
bng cch tho vt c nh chn la bn, quay chn la bn qua li cho n
khi ngm vch chun la bn v ng trung tm ca tu qua ct cn cu
nm trn cng mt ng thng mi thi, sau xit cht vt c nh.
o Trong trng hp ct cn cu ca tu l hnh ch mn hoc ch nhn th
dng phng php s dng biu xch o gc mn ca ng trung tm
hai chn ct cn cu. Nu gc mn ca hai chn ct bng nhau th la bn
nm v tr chnh xc, nu khng, phi tin hnh hiu chnh.
b. Cch th nhy ca la bn t:
- Tu cp cu c nh, cc thit b trn tu v cc thit b c gii trn b
gn tu cng khng hot ng, ghi li chnh xc hng i la bn trn
vch chun ca la bn.
- Dng mt thi nam chm nh a vo gn chu la bn ht kim nam
chm la bn( a la bn) lch khi v tr cn bng ca n v pha tri
hoc pha phi chng 2 n 30, sau a thi nam chm ra xa, quan st
xem a la bn c tr v li v tr c khng, lch cho php khng qu
002, th c ngha l nhy ca la bn km, c th l b ca a c
ma st ln.
c. Cch kh bt kh trong chu la bn:
- Bt kh trong chu la bn nh hng n chnh xc i vi hng i
v phng v ca la bn, cho nn nu xut hin bt kh trong chu la bn
cn phi kh b.
- Cch lm n gin nh sau: t nghing chu la bn sao cho l thng
chu la bn xoay ln trn, dng tuc-n-vt m np l, lc nh chu la
bn cho bt kh trong chu thot ra l thng, sau thm nc vo cho
y chu ri ng np l li.
- Nu dung dch la bn l hn hp gia nc ct v cn,th trc khi cho
thm dung dch vo, m bo dung dch khng b h, cn phi rt
mt t dung dch c ra trn vi dung dch mi, nu sau khi trn m nc
vn khng b vn trong khng b vn c, khng bin mu th l tt, v
c th cho thm dung dch mi vo chu.
PHN BN:
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
52
53
LA BN T HNG HI
L LUN V LCH RING LA BN
4.1 KHI NIM T TRNG TU V LCH RING LA BN:
a. Khi nim t trng tu:
- Nu la bn t c trang b trn tu ng bng cc cht v t tnh ( hp kim
nhm, nha, g...). Kim nam chm ca la bn lun ch ng kinh tuyn a t
(Nd ), khng gy lch.
-
53
54
LA BN T HNG HI
54
55
LA BN T HNG HI
55
56
LA BN T HNG HI
56
57
LA BN T HNG HI
M H = Tcos
Hnh 4.4: Phn tch cc phn lc a t theo h trc ta tu.
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
57
58
LA BN T HNG HI
Suy ra:
(4-1)
58
59
LA BN T HNG HI
Hnh 4.6
Hnh 4.7
59
60
LA BN T HNG HI
Hnh 4.9
60
61
LA BN T HNG HI
e. Tc dng ca st gi i vi la bn:
- Tu trong thi gian ng xng, hoc u ti mt ni trong thi gian di hoc
g st, gia cng theo mt hng nht nh... th lm cho st gi trn tu c t
tnh. T tnh y khng phi khng bin i, nhng n c th gi trong mt thi
gian di, nn ta c th xem n l t tnh vnh cu. Sau khi st gi trn tu b t
ha, ton b v tu ging nh mt nam chm vnh cu rt ln.
- Lc tc dng ca t trng vnh cu
do st gi to ra rt ln i vi la
bn. Khi la bn v tr c nh th n
khng bin i v tr s v hng tc
dng. Hnh 4.10, lc Fp biu th lc
tc dng ca st gi i vi la bn.
- Phn tch lc Fp thnh 3 phn lc P,
Q, R theo 3 hng ca h trc ta
tu ( hnh 4.10), ta c:
o P: lc dc sinh ra bi st gi,
o Q: lc ngang sinh ra bi st
gi,
o R: lc thng ng sinh ra bi
Hnh 4.10
st gi.
- V st gi trn tu nhiu nn lc tc dng ca P, Q, R i vi la bn ln hn lc
tc dng ca st non.
4.2.4 Phng trnh Poisson:
- Theo kt qu phn tch trn, quy
np tt c cc lc tc dng i vi la
bn, ( hnh 4.11) ta c:
o Lc tc dng i vi la bn
trn trc X l : X, aX, bY, cZ,
v P,
o Lc tc dng i vi la bn
trn trc Y l: Y, dX, eY, fZ
v Q,
o Lc tc dng i vi la bn
trn trc Z l : Z, gX, hY, kZ
aX
Hnh 4.11
61
62
LA BN T HNG HI
v R.
Gi X, Y, Z l hp lc tc dng i vi la bn trn 3 trc ta tu, ta c:
(4-2)
H phng trnh:
-
Hnh 4.12
-
62
63
LA BN T HNG HI
aX>0
X>0
Nn a>0
Hnh 4.14
63
64
LA BN T HNG HI
aX<0
X>0
Nn a<0
aX<0
X>0
Nn a<0
aX>0
X<0
Nn a<0
aX<0
X>0
Nn a<0
aX>0
X<0
Nn a<0
aX>0
X<0
Nn a<0
64
65
LA BN T HNG HI
bY >0
Y>0
Nn b>0
bY <0
Y>0
Nn b<0
cZ <0
Z>0
Nn c<0
cZ >0
Z>0
Nn c>0
65
66
LA BN T HNG HI
-
cZ <0
Z<0
Nn c>0
cZ >0
Z<0
Nn c<0
Hnh 4.18
Vi cch phn tch tng t nh h s a, b, c ta c th biu din tt c cc h
s st non bng nhng n st non tng ng.
4.3.5 Bng tm tt s biu din cc h s st non bng cc n st non v du ca
chng:
- Theo hnh v 4.19 ta thy, quan h gia n st non v v tr la bn c theo quy
lut. n st non c 3 chiu: chiu dc, chiu ngang, v chiu thng ng. V
tr tng i gia mt n st non v v tr la bn c th phn lm 3 loi:
o La bn trn ng ko di ca trc n st non,
o La bn trn ng trung trc ca n st non,
o La bn trn ng thng gc vi mt u ca n st non.
- Du ca n st non do v tr tng i gia n st non v l bn quyt nh.
d nh ta phn loi nh sau:
o Nu la bn trn ng ko di ca ca trc n st non th u l n
biu th h s st non dng ( n dng),
o Nu la bn nm trn ng trung trc ca n st non th u l n m.
o Nu n st non nm trn ng thng gc ca n st non th du ca
n st non s xt nh sau:
Nu bn phi, pha trc, bn di la bn l n dng.
Nu bn tri, pha sau, bn trn la bn l n m.
Nu v tr n st non nhiu v tr khc nhau th dng php nhn
xc nh du ca chng. V d: on st non biu th h s d, n
bn phi pha trc la bn, v bn phi l +, pha trc cng l +
nn tch s ca chng l +, suy ra y l n d+. Nu n bn phi
pha sau la bn, v bn phi l +, nhng pha sau l nn tch s
ca chng l nn n l n d-.
66
67
LA BN T HNG HI
H s st non chiu dc
n st non chiu dc
n st non chiu
ngang
c>0
a<0
a>0
b<0
b>0
c<0
a<0
f>0
e>0
e<0
d<0
d>0
e<0
g>0
g<0
h>0
h<0
f<0
k<0
k>0
k<0
67
68
LA BN T HNG HI
68
69
LA BN T HNG HI
a. Bin i phng trnh Poisson:
- Ta bit rng khi tu cn bng, hp lc Z trong phng trnh Poisson
khng gy ra lch ( khi tu nghing th c nh hng n lch s
trnh by sau), m ch c hp lc X, v Y l gy ra lch:
69
70
LA BN T HNG HI
Hnh 4.21: Tng hp cc thnh phn lc trn hai trc ca phng trnh Poisson.
-
(4-4)
o (d) Lc FE=
o (e) Lc FA=
-
70
71
LA BN T HNG HI
o (a) Lc H: H l phn lc a t nm ngang,ch hng bc a t,
lun lun l s dng. Gc kp gia H v mi tu l 3600-HD v
tg
o (b) Lc F1: ta c tg
nn hng
suy ra
nn |
=|
suy ra gc
o
kp gia FD v H l
-2 = 3600- 2(360o-HD)= 2HD, tc
l hng tc dng ca FD bng hai ln hng i la bn t.
nn
o (d) Lc FE: ta c tg
suy ra gc
kp gia FE v H l
90o-2 = 900-2(3600-HD)= 2HD+900 tc
hng tc dng ca lc FD bng hai ln hng i la bn t cng
thm 900, tc thng gc vi hng tc dng ca lc FD.
nn |
o (e) Lc FA: tg
suy ra gc
kp gia FA v H l =900+
= 900 tc lc FA tc dng hng
thng vung gc bn phi ca lc H.
o (f) Lc FB: FB l lc tng hp ca cZ +P, FB nm trn trc X, ch
hng mi tu, nn n tc dng theo hng HD.
o (g) Lc FC: l lc tng hp ca fZ +Q, FC trn trc Y, ch v bn
phi, nn n c tc dng theo hng 900+HD.
Hng tc dng ca cc lc trn y, vi gi thit l cc lc trong
phng trnh Poisson u dng, nn chng l hng ca lc dng.
Trong thc t cc lc trong phng trnh Poisson cng c th l s m.
Nu l s m th ngoi lc H ra, hng ca 6 hp lc khc u nghch
hng vi lc dng.
c. Cch tnh cc lc
- (1) Lc bc a t la bn (
o Trong cc hp lc tnh trn y, lc H v F1 tc dng cng 1
hng nn c th cng vi nhau, tc:
o t
(4-6)
71
72
LA BN T HNG HI
o Suy ra:
(4-7)
o t H= H+F1, suy ra H=
tc dng theo hng bc a t,
khng sinh ra lch gi l lc ch bc a t la bn.
(2) Lc lch
:
o Hp lc FA, FB, FC, FD, FE u lm cho la bn lch hng bc a
t sinh ra lch, nn chng gi l lc lch.
o Quan h gia lc lch v lch khng phi l tuyt i.
lch do lc lch sinh ra khng nhng ch
c quan h vi tr s ca lc lch m cn
quan h vi tr s ca lc ch bc a t la
bn
, nh hnh 4.22, cng mt lc
lch FA nhng tc dng ca nhng lc
khc nhau,
sinh ra nhng
lch
khc nhau. Cho nn biu th
quan h gia lc lch vi lch c
chnh xc, cn phi so snh lc lch v
Hnh 4.22
lc
, gi s ta k hiu cc s t l y l
A, B, C, D v E, tc:
(4-8)
72
73
LA BN T HNG HI
o Tng kt: Su lc tc dng i vi la bn chng minh trn
l do ta bin i
phng trnh Poisson v hp thnh cc lc m c. Nhng lc y
c hng tc dng r rng v c tr s khng b nh hng bi
hng tu i.
o Cho H l biu th hp lc tc dng i vi la bn khi tu cn
bng ta c:
o Hng tc dng ca cc lc theo bng di y:
Lc tc dng
Hng tc dng
Lc dng
Lc m
00
900
2700
HD
HD 1800
HD+900
HD-900
2HD
HD 1800
2HD+900
2HD-900
73
74
LA BN T HNG HI
o Trn tu lc c tc dng lm cho la bn lun ch hng kinh
tuyn a t l, trn b l H. Nh th l t s lc ch hng bc
ca la bn trn tu v trn b, gi l h s la bn. N tng
trng cho s bin i ca lc H b nh hng bi n st non a v
e trn tu. Tr s cng ln th tnh nng ch hng ca la bn
cng tt, tr s cng nh th tnh nng ch hng ca la bn cng
km.
o Tr s l mt h s c nh do h s st non a v e quyt nh,
nn n khng c quan h vi hng i v v t. Nhng lc
,
v H c quan h vi v t, nn n thay i theo v t.
o V
tu u l s m, nn
l s m,
Lc lch:
o Theo cng thc ----, ta thy rng, h s A,D v F l do n st
non d, b, a, e to nn, v khng c quan h vi v t, chng l
nhng s c nh v h s B, C gm c Z v H nn chng bin
i theo v t.
o Theo cng thc --- ta thy rng, lc A
,D
,E
u gm
c H; lc B , C
u gm c Z nn c 5 lc lch u
bin i theo v t.
o V tr s tuyt i ca 5 lc , v lc P v Q do st gi trnt tu
sinh rt ln nn hai lc B , C
u rt ln, v B > C ,
trong h s st non v tr s tuyt i ca a v e u kh ln nn
lc D
kh ln, v h s d, b rt nh nn 2 lc A , E
u nh v hu nh bng 0.
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
74
75
LA BN T HNG HI
o So vi cc lc lch th
l lc ln nht. Do , i vi la
bn t trn mt phng trc dc thn tu, th cc lc y c th sp
xp nh sau:
75
76
LA BN T HNG HI
a. lch sinh ra bi lc A
Hnh 4.25
Hnh 4.26
Hng tc dng ca A
lun lun vung gc vi kinh tuyn t v
khng c quan h vi hng i ca tu. Nh hnh 4.25, H l hp lc
can
v A , ch hng bc la bn. Gc kp gia H v
l
lch sinh ra bi A , gi l . V A
l lc dng, v pha bn
phi ca kinh tuyn t nn
l dng, gi l lch ng. A
vung gc vi
nn l lch ln nht A, do :
(4-9)
Hnh 4.26, ta dng th biu th tnh hnh sinh ra lch khi hng i
bin i mt vng. Tung biu th lch, honh biu th hng
i,v
khng bin i theo hng i nn ng biu din ca n l mt
ng song song vi trc honh. lch sinh ra bi A
gi l lch
c nh. hnh dung quan h gia du lch c nh v hng i, ta
dng A biu th.
b. lch sinh ra bi lc B
-
B
l lc dc, n tc dng theo
hng mi tu.
Qua hnh 4.27 ta thy: khi ch xt lc
tc dng ca lc lch B
th ta
xt tam gic lch OAB, ta c nh
l sin trong tam gic:
Hnh 4.27
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
76
77
LA BN T HNG HI
-
Do vy:
V gc lch
)
xem l nh nn ta c: sin
,
v
Nn ta c:
B
Nh vy lch do lc B
sinh ra bin thin theo hm s sin ca
hng i.
Ta c gi
B l lch ln nht do lc B , lc : sin HD=1,
0
suy ra HD = 90 , ngha l lc lch B
vung gc vi lc
.
Nn
B B
Vy ta c th vit li cng thc lch do B
sinh ra l:
(4-10)
B.
M ta c:
Nn
V gc lch
sin
,
V
xem l nh nn ta c:
Hnh 4.29
77
78
LA BN T HNG HI
-
Do vy, ta c:
Nh vy lch do lc C
sinh ra bin thin theo hm s cos ca
hng i.
Ta c gi
C l lch ln nht do lc C , lc : cos HD=1,
0
suy ra HD = , ngha l lc lch C
vung gc vi lc
.
Nn
C C
Vy ta c th vit li cng thc lch do C
sinh ra l:
C.
(4-11)
Do vy:
V gc lch
c: sin
,
)
xem l nh nn ta
Hnh 4.31
v
Nn ta c:
78
79
LA BN T HNG HI
-
Nh vy lch do lc D
sinh ra bin thin theo hm s sin ca 2
ln hng i.
Ta c gi
D l lch ln nht do lc D , lc : sin 2HD=1,
suy ra 2HD = 900 nn HD=450, ngha l lc lch D
vung gc
vi
.
Nn
D D
Vy ta c th vit li cng thc lch do D
sinh ra l:
(4-12)
D.
M ta c:
Nn
V gc lch
xem l nh nn ta
c:
sin
,
V
Do vy, ta c:
Nh vy lch do lc E
sinh ra
bin thin theo hm s cos ca 2 ln hng i.
Hnh 4.33
79
80
LA BN T HNG HI
-
Ta c gi
E l lch ln nht do lc E , lc : cos 2HD=1,
0
suy ra 2HD = , nn HD=00 ngha l lc lch E
vung gc vi
lc
.
Nn
E E
Vy ta c th vit li cng thc lch do E
E.
sinh ra l:
(4-13)
(4-14)
80
81
LA BN T HNG HI
bi cc lc lch A
u khng c quan h vi v
t. Tr s gn ng B v C c quan h vi H v Z, v th lch
sinh bi
u bin i theo v t.
4.5.2 Cng thc c bn v lch:
- Trong khi phn tch quan h gia lch do cc lc lch sinh ra v hng i
trn y, ta c cng thc tnh cc lch
. lch tng
cng ca la bn bng tng i s ca nm lch, tc :
-
(4-15)
V
Cng thc y l cng thc c bn ca lch khi tu cn bng. Nu bit h s
gn ng A, B, C, D, E ca lch, ta c th tnh c lch la bn trn bt
k hng i no.
Trong thc t thng iu ng tu theo hng i la bn (HL) kh lch
v lp bng lch, nn ngi ta thng thay HD bi HL v cng thc trn tr
thnh:
(4-16)
Trong trng hp lch nh hn 80 cng thc trn c th dng c. Sau khi
kh lch, lch cn li ca la bn khng qu 30, bnh thng lch
khng qu 60, nn cng thc y dng nhiu trong thc t.
o
o
o
o
o
o
o
o
81
82
LA BN T HNG HI
tm, sau cng tt c cc v ca phng trnh li, tc ta c phng trnh
tng hp ca h s phi tm. V cc phng trnh trn c nm h s nn
cng thc tnh cc h s A, B, C, D v E nh sau:
-
82
83
LA BN T HNG HI
-
(b)
(a)
Hnh 4.35: S thay i cc t ca st non trn tu khi nghing
ngang
Sai s nghing ln nht trn hng Nam v Bc ( N v S), hnh --- cho ta thy
rng khi con tu nghing ngang trn hng i ny, cc cc ca t trng cm
ng l hng E v W ca la bn, v kt qu l chng gy ra lch. Nu con
tu ang i trn hng E hoc W, cc t cc ca n trn ng thng i vi
kim la bn, v chng ch c tc dng lm tng hoc gim lc ch bc a t ca
la bn. Trn cc hng i ny, lch sinh ra khi tu chi.
Nu con tu nghing mt gc c nh thi gy ra lch c nh, nhng nu con
tu chng chnh thi lch gy ra trc ht l trn hng ang i v sau l
trn cc hng i khc, lm cho a la bn chao o v khng n nh. iu
ny l khng tt v do phi hiu chnh ngay sai s nghing ca la bn. Phn
sai s do t trng cm ng sinh ra th rt ln nhng v khng th dng nam
chm cm ng trn la bn, thay vo ngi ta dng mt thanh nam chm vnh
cu t pha di la bn. Nam chm nghing mang t tnh vnh cu ny c
t ti ni dng kh lch sinh ra l ln nht ( hiu ng cm ng mnh
nht ).
83
84
LA BN T HNG HI
84
85
LA BN T HNG HI
85
86
LA BN T HNG HI
bn so vi trc khi nghing nhiu hn mt lc ( R+kZ-eZ).i. V
lc y tc dng trn trc ngang ca la bn, lm cho la bn sinh ra
lch, nn gi l lc lch nghing ngang.
o Cho R+kZ-eZ=
, tc cng thc lch nghing ngang l:
o T s gia lc lch nghing ngang vi
lch nghing ngang, tc;
gi l h s ng
(4-22)
86
87
LA BN T HNG HI
-
Nu lc
m, khi tu nghing ngang lc lch tc dng theo hng
nghch vi trn, sinh ra lch lch v pha mn tu thp. V th hng ca
lch nghing ngang khng biu th bng lch sang ng hay sang ty m
biu th lch v mn tu cao hay thp.
Qua cng thc --- ta thy, tr s lc lch nghing ngang c quan h vi tr
s
( trng thi t ca tu) v nghing i ca tu ( t l thun vi i). V
tr s
cn c quan h vi v t.
V lc lch nghing ngang cng tc dng theo hng trc ngang ca la
bn, cng hng vi lc C , nn khi hng i ca tu bin i mt vng,
th lch nghing ngang cng bin i nh lch na vng do C
sinh
ra.
Trong
l h s ng lch
chi.
Sau khi bit r tnh hnh lch
nghing ngang th cng thc lch
nghing dc rt d hiu. Khi tu
nghing dc, hai lc thng ng R va
kZ u c tc dng i vi la bn v v
tr lc by gi ca n st non chiu
Hnh 4.39
dc a tng ng vi v tr ca n
st non chiu ngang e khi tu nghing ngang. Sau khi b phn lc a t
Z t ha, n cng c tc dng i vi la bn. Hp lc
ca 3 lc y
tc dng theo trc thng ng Z ca tu. Hnh chiu ca n trn trc X la
bn l : tc l lc lch nghing dc, xem hnh 4.39,
87
88
LA BN T HNG HI
-
88
89
LA BN T HNG HI
PHN NM:
MY O T LC - CC THIT B KH LCH LA BN T
c th kh lch la bn t mt cch nhanh chng, t chnh xc cn thit v
c th tin hnh trong mi tnh hung ca bin, bn u, ngi ta nghin cu v
ch to ra nhiu my mc thit b ph tr cho vic kh lch la bn. Mt trong s
l my o lc t. My o lc t c hai loi:
- 1. My o lc t Kolong v la bn nghing: dng my o t lc Kolong o lc
bng, phi hp my o lc t Kolong vi la bn nghing c th o c lc
thng ng.
- 2. My Thomson v my sai nghing: my Thomson dng o lc bng, my
sai nghing dng o lc thng ng.
Trong ni dung bi lun vn ny, s trnh by v my o t lc Kolong v la bn
nghing, l hai loi dng c c s dng ph bin nhiu nc v c nhiu u im
ni bt.
5.1 MY O T LC KOLONG:
5.1.1 Nguyn l cu to ca my Kolong:
a. Nguyn l o lc bng:
- Nh hnh 5.1, im n biu th la bn,
H( H) l lc tc dng bng ch hng
Bc ca la bn. Nu pha trn
ng thng ng qua la bn t mt
thanh nam chm quay theo hng
Bc la bn, khi y lc tc dng ca
hai cc N v S ca thanh nam chm
i vi la bn l f1 v f2 , hp lc F
n
ca chng cng hng vi H. Khi ta
iu chnh v tr thanh nam chm theo
Hnh 5.1
hng thng ng th s c khong cch d sao cho F = - H(H).
- xc nh khong cch d c chnh xc th gia thanh nam chm v la
bn ta t them mt thanh nam chm vung gc vi thanh nam chm, nh
th khi F = - H(H) tc khi F trit tiu H (H) th ch c thanh nam chm nh
c tc dng i vi la bn nn mt la bn quay 900.
-
ta tnh tr s ca lc
H(H).
89
90
LA BN T HNG HI
b. Nguyn l o lc thng ng:
Nh hnh 5.2, mt kim nam chm treo
ti im gia b tc dng bi lc thng ng Z(Z)
nn b nghing. Nu pha trn theo chiu thng
ng, ngi ta t mt nam chm o ( u N quay
ln nu Bc bn cu) lm cho lc tc dng F ca
n i vi la bn nghch hng vi lc Z(Z). Khi
ta iu chnh v tr ca thanh nam chm theo hng
thng ng lm cho F = - Z(Z) th kim nam chm
nm ngang. Do ta c th dng cng thc
tnh tr s lc Z ( Z).
Hnh 5.2
5.1.2. Cu to ca my o lc t Kolong:
- My Kolong gm c : , thc o, thanh nam chm o v thanh nam chm
ph. Nh hnh 5.3,
o Vnh di ca c bn
l lp vo biu xch.
ng inh c gn cht
thanh nam chm ph vo
.
o Thanh nam chm o c th
lp nm ngang hoc thng
ng vo gi nam chm.
o Bnh xe iu chnh v tr
qua thanh nam chm o.
o Bn phi thc o theo
cng thc
khc t
60 n 700 n v o lc
thng ng, bn tri thc
o theo cng thc H2=
khc t 30 n 390 n v
Hnh 5.3
o lc bng.
o Thanh nam chm o c hnh khi hnh ch nht, m men t ca n l
1700
cgsM. Khi o lc bng, thanh nam chm o lp nm
ngang. Khi o lc thng ng, thanh nam chm o lp thng ng.
90
91
LA BN T HNG HI
o Nam chm ph l mt thanh nam chm nh hnh vin tr. M men t
ca n vo khong 200
cgsM, ch khi o lc bng mi c lp
vo .
5.1.3 Kim tra v hiu chnh my Kolong:
- Khi dng my Kolong phi ch ba cng tc kim tra v iu chnh sau
y:
a. Kim tra v iu chnh v tr thanh nam chm ph:
o V tr chnh xc ca thanh nam chm phu l trc ca n phi thng
gc vi mt chiu ca biu xch. Phng php kim tra: Trc tin
t la bn trn gi ba chn trn b, v ng tim ca la bn
trng vi hng Bc la bn. Sau t mt chiu ca biu xch la
bn trng vi hng ng- Ty, khi y trong lng knh c th nhn
thy ng 900. Lp my Kolong ch c nam chm ph vo biu xch
lm cho cc Bc ca nam chm ph quay v hng bc la bn, khi y
s c trong lng knh vn l 900. Nu s c thay i c ngha l
nam chm ph khng thng gc vi mt chiu ca biu xch, nn
phi tho lng ba inh c (2) bn di , hoc ba inh c cng
tnh cht nh th ca biu xch, iu chnh v tr my Kolong trn
biu xch. chnh xc ca iu chnh phi lm cho s c l
900 0.2.
b. Kim tra v hiu chnh v tr thanh nam chm o.
o V tr chnh xc ca thanh nam chm o l trc ca n phi nht tr
vi mt chiu ca biu xch. Phng php kim tra: cng t la bn
trn gi ban chn trn b. Khi trong lng knh ca biu xch nhn
ng hng S(1800), em my Kolong khng lp nam chm ph v
v tr thanh nam chm o 2/3 H lp vo biu xch. Khi y lc tc
dng i vi la bn l 1/3H ( trn cc v thng thng th
1/3H=0.08 cgsM). Hng ch ca la bn vn nh c. Nu s c
trong lng knh ca biu xch bin i, tc l nam chm o khng
trn mt chiu ca biu xch. Ta c th tho lng 4 inh c (4) trn
, iu chnh hng ca thc o. chnh xc ca s iu chnh l
phi lm cho s c l 1800 10.
o Cn ch : Phi iu chnh v tr ca thanh nam chm ph trc khi
iu chnh v tr ca nam chm o, nu lm ngc li l khng ng.
V iu chnh v tr ca thanh nam chm ph c th ng thi bin
i v tr ca thanh nam chm o.
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
91
92
LA BN T HNG HI
c. Kim tra v hiu chnh lc t ca nam chm ph:
o Lc t ca nam chm ph l f=0.08cgsM. Sai s qu ln v tr s
u lm nh hng n chnh xc khi o. Phng php kim tra:
trc tin lm cho ng tim la bn trng vi hng Bc la bn, tc
l trong lng knh nhn thy S (1800) sau lp my o ch c nam
chm ph, khi y f v H thng gc vi nhau, nh hnh ---, hng ch
mi ca la bn l hng hp lc ca H v f, gc kp gia H v f l .
Gc qu nh hoc qu ln u biu th lc t ca nam chm ph
qu nh hoc qu ln, phi dng nam chm t ha tng t hoc
gim t.
5.2 LA BN NGHING:
5.2.1 Cu to ca la bn nghing:
(a)
(b)
92
93
LA BN T HNG HI
-
93
94
LA BN T HNG HI
-
Quay bnh xe, di nam chm o cho n khi mt la bn quay 900 mi thi,
khi y trong lng knh nhn thy hng W.
Ghi s lc H bn tri gi nam chm.
94
95
LA BN T HNG HI
5.5 MT S DNG C KH LCH:
- Mt s hiu ng gy lch la bn l nhng hm s c lin quan n v
t v mt s th khng b nh hng khi v t thay i. V vy chng
c kh c lp vi nhau. Hn na kh lch th ta phi dng:
o Th nht l nam chm vnh cu cn bng vi t trng vnh cu
gy ra i vi la bn.
o Th hai l st non cn bng t trng cm ng.
- Hp la bn nng c la bn v nam chm kh. Trong hp la bn cha cc
dng c kh sau: ( y cng gii thch lun cho cc khi nim c
cp trong phn cu to ca la bn t), xem hnh 5.5:
o Nam chm kh lch nghing ngang ( mang t tnh vnh cu) t
trong ng thng ng ca thn la bn.
o Cc nam chm dc B t trong cc rnh dc ca hp la bn, dng
kh lc lch B .
o Cc nam chm ngang C t trong cc rnh ngang ca hp la bn
dng kh lc lch C
o Thanh st Flinders t bn ngoi thn la bn cm ng theo chiu
thng ng.
o Cc qu cu st non t trn gi , kh lch cm ng hay
lch vng.
- Nam chm kh lch nghing ngang th ch c mt ci nhng kh cho c
hai: hiu ng cm ng v hiu ng cm ng vnh cu. V th n phi c
hiu chnh khi thay i v t. Tuy nhin bt k s iu chnh no ca n
cng i hi phi iu chnh cc nam chm khc.
- Trong qu trnh kh lch la bn, cn nm tng hp tt c nhng iu kin
95
96
LA BN T HNG HI
t tnh c th thay i trn mt con tu, cc loi ng cong m chng to
ra. Cc nam chm kh lch phi c hiu chnh. t cc nam chm mt
cch cn xng v cch xa la bn mt cch thch hp. iu ny duy tr c
s ng nht ca t trng i vi h thng kim ch la bn.
- Mi hiu ng t c mt ng cong c tnh khc nhau. iu ny gip cho
vic xc nh v hiu chnh lch thun tin. Phn tch y ng
cong lch i vi thnh phn khc nhau ca n cho php ta d kin
c nhng hiu chnh cn thit.
Vng b lch tng hp
do hin tng gii t
St non hnh cu
Cng tc iu chnh
sng ca n
Thanh Flinder
Thanh nam
chm ngang
L x thanh nam
chm thng ng v
dy xch iu chnh
Thanh nam
chm dc
Thanh nam chm
hiu chnh
nghing
Hnh 5.6: Cc thanh nam chm v st non dng kh lch c gn trn thn la bn
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
96
97
LA BN T HNG HI
PHN SU:
CC PHNG PHP KH LCH LA BN T
6.1 KHI NIM CA VIC KH LCH LA BN T:
- lch ring la bn t ln lm cho vic dn dt tu i khng an ton, thm
ch c trng hp la bn tu hot ng khng n nh nh hng n vic xc
nh phng hng v v tr tu trn hnh trnh. Do , ngi ta phi tin hnh
kh lch la bn t, lm gim sai s n mc nh nht, v ng thi tng sc
ch Bc ca la bn.
- Thc cht ca vic kh lch la bn l dng nam chm vnh cu v st
non t xung quanh la bn to ra cc lc c cng tnh cht, cng ln
nhng ngc chiu vi cc lc lch. Qua trit tiu i cc lc gy ra
lch.
- Trong thc t, ngi ta kh lch bng 2 phng php:
o Phng php dng my o t lc hay cn gi l phng php Kolong:
c im ca phng php ny l kh lch trn hng i m
lc lch khng gy ra lch v kh trn cc hng i la bn.
Dng my o t lc ta xc nh lc tc dng i vi kim la bn
v kh b cc lc lch i tc l kh b c lch la
bn .
o Phng php Ery:
Nguyn tc ca phng php ny l kh lch trn hng i
xut hin cc i v dn tu theo hng i a t sau so snh
hng ngm hoc hng i tm lch v kh lch .
- Trong thc t Vit Nam, do thiu thn my o t lc v cc thit b ph tr
nn thng s dng phng php Ery kh lch v chng ta c th ch
ng tm cc mc tiu hoc chp tiu t nhin hoc nhn to tin hnh kh
lch theo phng php ny.
6.2. PHNG PHP KH LCH NA VNG:
6.2.1 PHNG PHP KH LCH NA VNG TRN BN HNG I
T CHNH ( PHNG PHP ERY):
- Trn 4 hng i t chnh, ta o lch v kh n kh tc dng ca lc
B
i vi la bn. c im ca phng php ny l kh lch
trn hng i c lch ln nht.
- Sau y ta cn c tnh hnh cc lc lch dng tc dng i vi la bn
nghin cu lch sinh ra trn bn hng i t chnh v phng php kh
B
.
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
97
98
LA BN T HNG HI
a. Nguyn l kh lc C :
- Khi tu ang trn hng i a t N (
HD=00), tnh hnh cc lc tc dng i
vi la bn nh hnh 6.1, ta c:
o Lc
tc dng
theo 1 hng vung gc vi kinh
tuyn t sinh ra lch. Trong
trng hp y v khng th phn
bit tr s lch sinh ra bi lc
nn
mun dng lch trn hng i
y kh lc C
l rt kh.
o Nhng lch
ta c th o
c nn c th dng thanh nam
chm kh. Sau khi lm nh th
ta thy thanh nam chm ngang
sinh ra lc tc dng F m:
o Nu F l do hai lc fC v fA+E hp
thnh , trong lc:
fC=- C
v fA+E= o Nhn thy tha lc ngang fA+E,
nu c th trit tiu n, tc l t
c mc ch kh lc C
Sau khi kh ton b, ta quay tu n hng
i a t S(HD=1800). Nh hnh 6.2, ta c :
o lch sinh ra bi cc lc lch
v lc F ca thanh nam chm thm
vo khi tu hng bc l
v lc fA+E,
o Khi y lc fC v lc C
trit tiu
nhau.
o V fA+E=
v ta bit
mt na ca l do lc
sinh ra v na kia
l do lc tha fA+E ca thanh nam
chm sinh ra. Nh th ch cn i
thanh nam chm ngang lch
Hnh 6.1
Hnh 6.2
98
99
LA BN T HNG HI
cn li mt na, th c th kh c lc tha fA+E. Khi y thanh nam
chm ngang ch sinh ra lc fC c tr s bng C
v nghch hng vi
n, tc l ta kh c lc C .
-
Trnh t kh c th nh sau:
o Bc 1: cho tu chy theo hng bc a t HD=00,
o Bc 2: dung i nam chm ngang kh ton b lch ,
o Bc 3: quay tu i theo hng S a t, tc HD=1800,
o Bc 4: tip tc chy theo hng S a t, dng i nam chm ngang
kh i lch , ta xem nh kh c lc C
,nh du v tr,
tr s v hng ca thanh nam chm ngang trong thn la bn.
b. Nguyn l kh lc B
Hnh 6.3
Hnh 6.4
Ta xem nh kh xong lc C , khi tu ang i theo hng i t E (
HD=900) c lc tc dng nh hnh 6.3. Cng nh nguyn l kh C
trc
tin dng thanh nam chm dc kh ton b lch
, tc thanh nam chm
dc sinh ra lc :
o Nu lc F=fB+fA-E v fB=B
th fA-E=
99
100
LA BN T HNG HI
Trnh t kh c th nh sau:
- Bc 1: cho tu chy theo hng a t E ( HD=900), c th chy hng W
trc cng c, o lch
, v dng nam chm dc kh ton b lch.
- Bc 2: quay tu sang hng i a t W( HD=2700), o lch .
- Bc 3: tip tc cho tu chy theo hng W, tip tc iu chnh thanh nam
chm dc kh lch . Khi lc B
c kh.
- Bc 4: ghi tr s, v tr v hng ca nam chm dc trong thn la bn.
c. Mt s lu khi s dng phng php Ery kh lch na vng:
Th t kh lch
, thng cn c theo tr s lch m tin
hnh. Thng trong khi hiu chnh la bn t trn tu c, trc tin phi i theo
hng ng hoc ty kh lch nghing, nn vic kh lch na vng
thng bt u t hng ng hoc ty, v kh lc B
trc. Hng quay
th ty theo tnh hnh mt bin m quyt nh, c th quay theo chiu kim ng
h v cng c th quay theo chiu ngc li.
Cch iu chnh cc thanh nam chm kh
nh di y.
Theo nguyn l trn, cng tc kh lch phi tin hnh theo hng i t, nh
th lm th no xc nh hng i t trong khi hiu chnh la bn. Vn
ny, nu trn tu c la bn con quay th d gii quyt.
o V HD=HLq+ Lq-d (trong : HLq l hng i theo la bn con quay v
Lq l s hiu chnh ca la bn con quay)
o Nh th ta tnh c hng i t theo hng y.
100
101
LA BN T HNG HI
Lc lch
Cch
lm
Tnh hnh
nam chm
-B
Hng i E
sinh
Hng i W
sinh
Chiu dc
khng c
nam chm
Trn chiu
dc t nam
chm cc
v mi.
Chiu dc
c nam
chm cc
ch v mi
Di ln
Chiu dc
c nam
chm cc
ch v li
Di xung
Lc lch
Hng i E
Cch Hng i N
sinh
sinh
lm
Hng i W Tnh hnh
Hng i S
sinh
sinh
nam chm
Trn chiu
Trn chiu
Chiu
ngang t
dc t nam
ngang
nam chm
chm cc
khng c
cc ch
v li
nam chm
v mn phi
Chiu
ngang
c nam
Di xung
Di ln
chm cc
ch v
mn phi
Chiu
ngang
c nam
Di ln
Di xung
chm c
ch v
mn tri
-C
Hng i N
sinh
Hng i S
sinh
Trn chiu
ngang t
nam chm
cc ch
v mn tri
Di xung
Di ln
101
102
LA BN T HNG HI
Trong khi hiu chnh la bn, phng php ERY kh lch na vng c
dng rt nhiu v n gin n v chnh xc. Ch cn c mc tiu, thin th hay
la bn con quay, th c
th o c lch la
bn. Ngoi ra ng
thi, trong khi kh
lch ca la bn chun
c th dng phng
php so snh hng i
( s ni phn sau)
kh lch la bn li
v cc la bn khc.
Cch kh mt na
lch trn hng i
nghch tuy v l lun c
sai s ( kh mt na
lch khng th bng
kh mt na lc tc
dng
nhng
v
u rt
nh, lch do chng
sinh ra thng l t 1
n 20 nn sai s rt
nh c th b c.
Hnh 6.5: M t phng php tin gn ng trn HL=00
102
103
LA BN T HNG HI
103
104
LA BN T HNG HI
o Lc C
vung gc vi hng bc la bn, lm cho kim la bn
lch v pha ng so vi hng bc a t, sinh ra lch ng
.
o Gc kp gia hng D
v hng Bc la bn cng bng .
o Hng tc dng ca lc B
cng chiu vi hng bc la bn.
(a)
(b)
Hnh 6.7
Khi tng hp lc tc dng trn hng bc la bn bao gm
:
, dng HN biu th hp lc ca
chng, ta c:
104
105
LA BN T HNG HI
-
b kh l
Mt khc
Suy ra
-
Nh vy sau khi kh lc B
, tc l lc B
b kh.
Trnh t kh c th nh sau:
- Bc 1: cho tu chy hng la bn N ( HL=00). Dng my Kolong o
lc HN v ghi tr s o c ca n.
- Bc 2: ct my Kolong i, quay tu theo hng la bn S (HL=1800).
Lp my Kolong vo v o lc HS, ghi li tr s o ca n.
-
Bc 3: tnh
105
106
LA BN T HNG HI
c. Nguyn l kh lc C
- Nguyn l kh lc C
cng ging nh nguyn l kh lc B .
d phn tch ta tng tng rng vic kh lc C
tin hnh sau khi
kh lc B . Khi y lc
B
= 0.
- Nh vy theo hnh 6.8 (a):
ta thy khi tu i theo
hng i la bn E (
HL=900) v khng c lc
B
trn hng i ny
nn khng c lc lch.
Hng bc la bn cng l
hng bc a t. Ta dng
HE biu th lc tc dng
trn hng bc la bn, tc:
(b)
(a)
Hnh 6.8
V ta cng c
Suy ra
Nh vy sau khi kh lc C
Htb=
, khi tu vn hng i la bn E hoc W
, tc l lc C
b kh.
106
107
LA BN T HNG HI
Trnh t kh c th nh sau:
- Bc 1: cho tu chy hng HL=900, dng my Kolong o lc ch bc
la bn HE v ghi tr s ca n.
- Bc 2: ct my Kolong i, cho tu chy theo hng W( HL=2700). Lp
my Kolong vo v o tr s lc ch bc la bn HW v ghi li tr s ca
n.
-
Bc 3: tnh Htb=
Hnh 6.9
107
108
LA BN T HNG HI
-
Khi kh lch, phng php hiu chnh thanh nam chm, xem bng di
y:
Lc tc dng trn
hng bc la bn
HN > HS
HN < HS
HE > HW
HE < HW
Lc lch
B
B
C
C
>0
< 0
<0
>0
Hng ca cc N ca
thanh nam chm
Hng mi tu
Hng li tu
Hng bn tri
Hng bn phi
- V ti mt im khc ta c:
108
109
LA BN T HNG HI
-
110
LA BN T HNG HI
-
SINH RA:
110
111
LA BN T HNG HI
tu sinh ra nhng nghch du. Cc st non y c hnh thanh trn hoc hnh
cu. Thanh trn th c th c theo chiu dc v chiu ngang.
Di y ta dng a1, e1 v D1
biu th h s st non v lc tc dng
do st non hiu chnh sinh ra.
Phn tch lc D1
nh sau:
o St non hiu chnh chiu dc:
Nh hnh 6.11, h s st non
chiu dc sinh ra:
a1<0, e1=0
Th vo cng thc ca D1
ta
c:
Hnh 6.11
Nh th st non
hiu chnh chiu
ngang cng sinh
ra lc tc dng
Hnh 6.12:
m.
o St non hiu chnh hnh cu:
Hai bn la bn t hai qu cu st non m trung tm ca chng
trn cng mt mt phng vi kim nam chm. Nh hnh 6.13,
tc dng ca chng
cng ging nh ng
thi lp mt i st
non chiu ngang vi
mt i st non chiu
dc, nn h s do qu
cu st non sinh ra:
a1<0 v e1>0;
Hnh 6.13
V |a1| =2|e1|
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
111
112
LA BN T HNG HI
Do :
tc:
Hay
Do , mun kh c lc D
ta cn xc nh c D ,
h s la bn bit, do vy ta cn xc nh thm D.
Cch kh lch do lc D
sinh ra nh sau: trc tin cn c lch o
c khi tu i theo bn hng i, dng cng thc (4-20), tnh h s gn
ng D, sau tra bng kh lch gc phn t( bng ny da theo hnh
dng la bn v st non hiu chnh) chn kch thc ca st non hiu chnh
v ng thi xc nh khong cch gia st non hiu chnh v la bn.
Nguyn l nh sau:
o Sau khi kh lch na vng c th xem nh
khi y lc tc dng i vi la bn ch c lc bc t
v cc lc lch
.
o Nh hnh 6.14(a), nu tu i theo hng i t NE, lc E
tc dng
0
theo hng 180 khng sinh ra lch, ch cn lc
gy ra
lch
. Khi y dng lc F do st non hiu chnh sinh ra, kh ton
b lch ( st non hiu chnh sinh D1
<0 tc dng theo hng
ngc li ).
Tc F=- (
.
Cho fA = - A
fD = - D
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
112
113
LA BN T HNG HI
Nn F =fA+fD
Trong fD kh lc D , fA l lc tha do st non hiu chnh
sinh ra.
o Sau tu i hng sang hng i t SE,hnh 6.14(b), khi y lc E
tc dng theo hng bc a t, lc A
v lc fA sinh ra lch
v fA= A
,
ta thy lc fA
sinh ra lch
bng mt na
lch
nn
ch cn iu
chnh v tr st
non, lm cho
lch trn
hng i ny
cn li mt
na, nh th
kh c lc
tha fA, v qua
ta kh c
(b)
lc D .
(a)
Hnh 6.14
Trnh t kh c th nh sau:
- Bc 1: dn tu theo hng i t NE ( HD=450), o lch
- Bc 2: tip tc dn tu i theo hng , iu chnh hai qu cu st non
kh i ton b lch
.
- Bc 3: quay tu i theo hng i t SE ( HD=1350), o lch
, sau
tin hnh iu chnh hai qu cu st non, kh i lch
,
- Bc 4: c nh v tr ca hai qu cu st non, ghi v tr v hng ca
chng trn gi .
- Bng hiu chnh st non:
Lc lch
+D
-D
Hng i NE(SW) sinh Hng i NE (SW) sinh
lch ng.
lch ty
lch
Hng i SE( NW) sinh Hng i SE ( NW) sinh
lch ty
lch ng
Hng di st non
Di vo
Di ra
113
114
LA BN T HNG HI
c. Nguyn l kh gn ng lc D
trn hai hng i la bn chnh vung gc
vi nhau - Phng php Kolong:
- Phng php ny c tin hnh kt hp vi cch kh lch bn vng. V
A
v E
u rt nh,
xem nh bng 0. Sau khi kh
lch na vng, B
,
C
, nu D
cng b
kh th lc tc dng ln la bn
ch c lc bc t
, n khng
sinh ra lch. Khi y lc ch
bc la bn o c trn cc
hng i u bng
.
- Trng hp khng c cc lc
lch khc,
Nh hnh 6.15(a), trn
hng i l bn N (
HL=0o)
hoc
S
0
(HL=180 ), gi HN(S) l
lc ch bc la bn, ta c:
Nh hnh 6.15(b), trn
hng i la bn E (
(a)
HL=900)
hoc
W(
Hnh 6.15
0
HL=180 ), gi HE(W) l lc ch bc la bn, ta c
HE(W)=
(b)
V vy ta c:
Htb=
-
Nh vy ta c :
Htb=
, nu tu vn chy trn hng la bn N ( hoc S)
114
115
LA BN T HNG HI
, tc l lc D
kh.
- Mt khc ta nhn thy:
Sau khi kh lc B
th lc ch bc trn hng N hoc S l:
Sau khi kh lc C
HE(W)=
-
Htb=
-
Trnh t kh c th nh sau:
- Bc 1: Sau khi kh xong lch bn vng, tnh cc tr s trung bnh:
;
HE(W)=
Sau ly tr s trung bnh:
Htb=
-
0
trn thang o. Mt la bn s khng quay 90 .
Bc 3: tu tip tc gi hng W ( HL=2700), iu chnh v tr 2 qu cu
st non hoc cc tm st non 2 bn thn la bn so vi tm la bn n
khi mt la bn quay li 900, lc HW=Htb, tc l ta kh xong lc
D .
Bc 4: ghi v tr v khong cch ca hai qu cu st non hoc cc tm
st non.
115
116
LA BN T HNG HI
6.3.2 PHNG PHP KH LCH
VNG DO LC E H SINH RA:
- V E H v D
l lc st non trn
tu v u sinh ra lch vng,
khi kh D
ng thi kh lun
E .
- v tr bnh thng, st non hiu
chnh sinh ra lc D1 <0 n c tc
dng theo hng 2HD 1800, do
c th kh lc D
>0. ( tc dng
theo hng 2HD), do st non ca
tu sinh ra. (hnh 6.16)
- Nu quay st non hiu chnh mt
gc, lm cho trc i xng ca st
Hnh 6.16
non hiu chnh cng vi ng mi
li to thnh mt gc ( hnh 6.17).
- Khi y ta c D1
do st non sinh ra tc dng theo hng:
2(HD+
- Lc chiu ca D1
trn hng 2HD 1800 l
D1
,
Hnh 6.17
116
117
LA BN T HNG HI
v E
117
118
LA BN T HNG HI
6.4 PHNG PHP KH LCH TU NGHING:
6.4.1 KH LCH NGHING NGANG:
a. Nguyn l kh lch nghing ngang:
- Mun kh lch nghing ngang th ta phi lm cho tu sau khi nghing
Nn :
em
ZE,W=
(*)
V ta c:
ZE,W
(**)
Hay
ZE,W
(***)
trong l t nghing.
Trong cng thc (*) ta thy: nu tu cn bng, khi mi tu hng E hoc W,
ta dng nam chm thng ng trong my o lc t v trong thn la bn, hiu
chnh lc thng ng tng hp ca st tu tc dng i vi la bn lm cho n
bng:
, nh th khi tu nghing ngang th nam chm thng ng c
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
118
119
LA BN T HNG HI
th sinh ra lc chiu FZi trn trc Y trit tiu i lc lch nghing ngang
Tc l lch nghing ngang b kh mt.
Cng thc (**) cho ta bit cch tnh ZE,W: nu ta dng my o t lc, o lc H
v Z trn b v lc HE v HW trn tu, tc tr s ZE,W c th tnh c. Nu
tu i trn bin khng th o c lc H v Z trn b, th dng my Kolong
o c lc HE v HW v dng bn a t tra s t nghing . Theo cng
thc 1-10, trc tip dng tr s tg th vo cng thc(***) tnh.
Thng khi kh lch nghing ngang, v yu cu chnh xc khng cao nn
thng dng phng php kh gn ng. Trong trng hp y, v lch gc
phn t kh gn ng D
, D 0 nn:
Khi dng cng thc y tnh lc thng ng tng hp ZE,W tr s
dng s d on gn ng, tr s Z dng my o t lc o trn b.
thng
trong bn t nghing.
Bc 2: Li tu theo hng i la bn E v W, o tr s HE v
HW, sau tnh tr s ZE,W theo cng thc: ZE,W
Bc 3: vn tip tc li tu theo hng E hoc W, ly chu la bn
ra khi thn la bn, lp la bn nghing vo thn la bn, t my
Kolong ln la bn nghing, t tr s ZE,W ln thang o, do tc
dng ca lc ZE,W th kim la bn nghing b lch.
Bc 4: iu chnh nam chm thng ng trong thn la bn sao
cho kim nam chm la bn nghing nm ngang, tc l ta to lc
bng ZE,W v kh xong lch nghing ngang.
Bc 5: lp chu la bn vo v ghi tr s ca nam chm thng
ng trong thn la bn.
o Ch : phng php kh lch nghing ngang ny thng tin hnh
ng thi vi kh lch na vng. Nu dng phng php Ery kh
lch na vng, th trn hng i E v W, ngoi vic o lch
kh lch na vng ra cn phi o tr s lc HE v HW. Nu dng
phng php Kolong kh lch na vng th c th trc tip dng
cc tr s HE v HW o c trong khi kh lch na vng.
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
119
120
LA BN T HNG HI
o
nn
Do vy, khi dng nam chm thng ng kh lch nghing ngang, n sinh ra
lc kh FZ, v lc ny ng thi cng s kh lun lc lch nghing dc.
120
121
LA BN T HNG HI
PHN BY:
CNG TC HIU CHNH LA BN T
V LP BNG LCH CN LI
7.1 CNG TC CHUN B TRC KHI HIU CHNH LA BN T:
- cng tc kh lch c d dng, trc khi bt u hiu chnh la bn, phi
lm tt cng tc chun b nh sau:
o Kim tra khong cch gia la bn vi cc vt c t tnh v thit b in
kh, xem c ph hp vi quy nh khong cch nh nht khng.
Bng khong cch ti thiu gia la bn vi cc vt c t tnh v thit b in kh
STT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
Cch cc b phn
Cch boong v cu tu
Cch cc vt bng st c th di
ng
Cch np khoang, ca hm, v
thang c th di ng.
Cch my qut gi
Cch tn st gi v cc b phn
khc
Cch ct st quanh bung li
Cch la bn phn nh ca la bn
con quay
Cch my ch th gc li
Cch my li in
Cch my ch th ca my o su
hi m
Cch la bn t khc
Cch o khong cch cc ct st
Cch my in iu ha nhit
Cch my pht in nh
Cch my pht in ln
Cch n chiu nh
Cch n chiu ln
Ghi ch
- Dy dn in nu
hai dy chp li th
khong cch khng
hn ch, nu hai
dy tch ri hoc
ch c mt dy th
phi cch la bn ti
thiu 1.5 m.
- Nu v cu to ca
la bn hn ch, v
tr lp t la bn t
khng th ph hp
vi khong cch
c dng quy nh
trong bng ny, th
phi c s ng
ca b phn kim
nghim la bn mi
c gim khong
cch c dng cho
php.
121
122
LA BN T HNG HI
o
o
o
o
o
o
Cng tc kh s b:
o Trong qu trnh kh nu ta s dng phng php Kolong kh lch
cho la bn th vic dn tu theo hng la bn (HL) kh l n gin,
nhng phng php ny t c p dng nc ta v kh bng phng
php ny cn c my o lc t, m nc ta, my mc rt thiu cho nn
thng s dng phng php Ery.
o Nu s dng phng php Ery th ta phi dn tu i theo hng a t(
HD) kh, trn cc hng i sinh ra lch ln nht. M vic dn tu
theo hng HD th kh khn hn. Trong thc t kh, nu sai s ca la
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
122
123
LA BN T HNG HI
bn khng ln lm, <100 th ta thay th vic dn tu theo hng HD
kh bng vic dn tu theo hng HL.
o Nh vy mt yu cu t ra na l trc khi vo kh chnh thc, ta phi
lm gim bt sai s la bn cng t cng tt cho hng HL gn bng
vi hng HD, tc l phi tin hnh kh s b.
o Cng vic kh s b ny c thc hin trn ng n trng kh
bng cch ta chun b trc mt s chp tiu nhn to hay t nhin trn
ng n trng kh, khi a tu ct cc chp tiu ny ta o phng
v ti chp tiu v so snh vi phng v a t ca n:
o Ta iu chnh nam chm kh ngang hoc dc theo hng tu ct chp
tiu kh sao cho PL gn ng vi PD.
o Nu khi n trng kh m ta hiu chnh c 3-4 ln nh vy th ta c
th thay th hng i HD bng hng HL.
o Khi m HD v HL sai khc nhau ln hay iu kin ngoi cnh tc ng
vo qu trnh kh nhiu, dn n sau khi kh xong mt lt m sai s la
bn vn cn ln cha m bo yu cu th ta phi trnh t kh li ln th
hai cho lch cn li nh theo yu cu ca ta th ta mi chy tu
trn 8 hng chnh, xc nh lch trn 8 hng . V tnh ton lp
bng lch cn li cho la bn.
7.2 TH T KH LCH TRONG CNG TC HIU CHNH LA BN:
- lch la bn thng c 6 loi:
o lch c nh
o lch na vng chnh
o lch na vng ph
o lch lch gc phn t do D
sinh ra
o lch lch gc phn t do E
sinh ra
o lch tu nghing.
- Trong khi kh lch v cc loi nam chm hiu chnh v st non tp trung
trong phm vi nh quanh la bn nn c tc dng ln nhau. V th kh lch
c thun li, th t kh lch phi cn c theo quan h c th gia chng
m sp xp cho hp l. Khi nghin cu vn th t ca cch kh lch, v
lch c nh thng khng kh nn c th khng xt n.
- Th t kh lch trn tu mi ng v tu c cng khc nhau.
a. Th t kh lch trn tu mi:
- H s a1 v e1 do st non hiu chnh sinh ra kh lch gc phn t, mt mt
c nh hng n lc nghing. Mt khc cng c nh hng n h s la
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
123
124
LA BN T HNG HI
b. Th t kh lch trn tu c:
- V la bn trn tu c t thanh Flinder v st non hiu chnh lch gc
phn t thch hp vi iu kin t trng ca tu nn, khng cn tin hnh kh
s qua lch gc phn t v kh lch na vng ph, nn th t kh
lch trn tu c n gin hn, tc:
o 1. lch tu nghing
o 2. lch na vng chnh
o 3. lch gc phn t
- Trong khi tin hnh hiu chnh lch nghing thng kh trong qu trnh tu
i n vng hiu chnh, khi lc mi tu theo hng E v W.
7.3 CC PHNG PHP DN TU I THEO HNG I A T:
a. Phng php 1:
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
124
125
LA BN T HNG HI
-
b. Phng php 2:
- t con tu trn hng a t bng biu xch la bn v phng v vi mt
tri qua mt bn ( topside) ca la bn. Mt tri l mt vt m phng v n
n c th tnh ton cho bt k lc no cn thit. Bng cch ly hng ngm
ca biu xch mt gc bn phi hay bn tri ca ng trc dc ca tu
cn bng s khc nhau gia phng v a t tnh ton v hng a t
mong mun ca con tu v cui cng quay tu ch n khi mt tri thng
vi cc tm ngm. V mt hnh n gin i vi con tu v mt tri, vch ra
v tr tng i gia chng v iu ny s h tr cho vic hnh dung mi vn
trn. Lun gi vng phng v cn bng trong khi ang tin hnh quan
st. iu ny cng ng khi quan st phng v thin th.
c. Phng php 3:
- Dng mt mc tiu xa (
kt hp vi vng trn phng v khi
ang dn tu trn cc hng a t. Phng php ny ging nh phng
php dng vi mt tri min l phng v ca vt th l khng i. Vi
mt vt th cch xa 11.4 hi l th khi thay i v tr 400 yards vung
gc vi ng ngm cho ra sai s 10.
d. Phng php 4:
- Dng mt la bn cm t con tu trn hng i a t, s dng phng v
mt tri vi cc phng php tng t nh vi vng phng v. Vic s
dng la bn con quay cho php quan st hng a t ca con tu mt cch
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
125
126
LA BN T HNG HI
lin tc khi tu quay tr. t trc biu xch phng v trn mt s ca la
bn ti gi tr ca phng v a t mt tri. Sau a biu xch phng v
sao cho mt tri phn chiu c trong gng phn x khi con tu quay
vng, quan st hng a t v pha trc ca ng ly hng ngm. Khi
hng a t mun i xut hin ( tip cn) th c th c v kh trc
c c hng a t chc chn. Cui cng kim tra li khi cn tu trn
mt hng chnh xc. Lun lun gi cho la bn cm cn bng khi tin hnh
qun st, c bit l i vi thin th.
e. Phng php 5:
- C th dng mt vt th xa kt hp vi la bn cm hoc vi vng phng
v dn tu theo hng a t.
7.4 PHNG PHP O LCH LA BN KHI HIU CHNH:
-
126
127
LA BN T HNG HI
-
Chp tiu hnh qut c 2 loi l nhn to v thin nhin. Chp tiu hnh qut
nhn to l dng hiu chnh la bn t nn gi l mc tiu la bn, xy
dng gn khu vc hi qun v cng chnh. Chp tiu thng b tr theo 2 t,
mi t do mt mc tiu trc v mt s mc tiu sau hp thnh. Yu
cu v v tr hai t lm th no hng ngm ca chng giao nhau theo
gc chung 900, m bo tu i theo hng i bt k u c th o c
lch t nht mt ln. Xem hnh 7.1,
127
128
LA BN T HNG HI
-
Khi dng chp tiu hnh qut o lch, hng ngm t trn hi . Ch
, ng tu chy phi cch chp tiu 1 khong va phi, nu khong cch
gia tu v chp tiu qu gn th chp tiu h nhanh, thi gian quan st
ngn, nu khong cch qu xa, chp tiu h chp, c th nh hng n
chnh xc khi o, phi c gng trnh nhng trng hp y.
128
129
LA BN T HNG HI
V ta c:
Nn
PLtb= PD - A
Hoc
PLtb PD
Nh th, ch cn tu i trn 8 hng i c bn, o 8 hng ngm la bn ca
mc tiu th c th tnh c hng ngm t ca la bn.
i vi chp tiu n, trn mi hng i ch c th o c mt ln hng
ngm nn n thng dng o lch v t dng hiu chnh la bn.
Hnh 7.3
129
130
LA BN T HNG HI
130
131
LA BN T HNG HI
Trong cng tc kh lch hoc o lch, khi thay i, chuyn hng sang
hng i khc, mi ln phi i tu n nh trn hng i mi khong 3 pht,
sau mi kh nu khng s c sai s. V trong t trng ca st ngoi t tnh
vnh cu v t tnh cm ng bin i theo s t ha ca st non ra cn c mt
loi t tnh bn vnh cu. Qu trnh cm ng v mt t ca loi t tnh ny phi
cn qua mt thi gian. Khi kh v o lch cn li tu phi i mt thi gian
trn hng i mi. Sau mi tin hnh cng tc kh mc ch l lm cho t
tnh bn vnh cu c n nh.
Khi hiu chnh la bn, nu pht hin lch la bn rt ln, khi bt u phi tin
hnh kh s qua mt ln. mt s cng, trc khi tu chy n a im kh
lch thng phi i qua nhng on lung nn c gng kh s qua mt ln
lch trong khong thi gian y. Nh vy c th rt ngn thi gian hiu chnh
cng nh gim c cng tc quay tr ti a im hiu chnh.
Trong khi kh lch, lc lp nam chm hiu chnh phi xt n t trng
tng i u do chng sinh ra, nn yu cu v tr nam chm dc phi i xng
, v tr nam chm ngang phi tp trung ,v tr nam chm thng ng trn mt
bng phi i xng .
131
132
LA BN T HNG HI
7.6 CCH LP BNG LCH CN LI:
a. S cn thit phi lp bng lch cn li:
-
lch ring la bn
Bng lch ny c ngha quan trng trong qu trnh hng hi. Theo
Solas 74 chng 5 iu 19 v theo theo ng kim tu bin VN th
bng lch ny c coi nh mt giy chng nhn lch la bn,
c cp cho mi la bn chun trn tu. Bng lch ny c gi tr
trong thi gian l 12 thng v c nim yt trn bung thao tc hi
, s dng trong qu trnh tu chy bin.
b. Cc bc tin hnh:
-
15o.
o Bc 4: Lp bng lch cn li v v ng cong biu din tr s
lch.
V bnh thng lch d bin i, nn thng cch 3 thng phi lm li
bng lch. Cn ch , c rt nhiu nguyn nhn lm cho lch b
bin i, c khi v tu ch hng bng st cng lm cho lch bin i
rt nhiu. V th tu chy c an ton, khng nn qu lai vo bng
lch m phi thng xuyn dng mi phng php o lch, kim
tra lch trn cc hng i trong bng lch. Khi tu chy, mi ca nn
o lch 1 ln.
132
133
LA BN T HNG HI
c. Cc phng php tnh ton cc h s gn ng A, B, C, D, E:
o Phng php 1: Tnh ton theo cng thc ( xem phn 4.5.3)
o Phng php 2: S dng bng tnh h s A, B, C, D, E mt cch n gin.
Khi nghin cu lp s ch ti cc na tng v hiu lch trn cc
hng ngc nhau:
S)/
ct III v ctVII.
Gi tr tuyt i ny c s dng tnh h s A v E. Na hiu ( NE
SW)/2
133
134
LA BN T HNG HI
134
135
LA BN T HNG HI
135
136
LA BN T HNG HI
Hnh 7.4: Tu phi treo c OSCAR pha trn c QUEBEC khi tin hnh quay
tr kh lch l bn t .( theo lut tn hiu quc t).
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
136
137
LA BN T HNG HI
BNG MU DNG TNH BNG LCH V V NG
CONG LCH CN LI CA LA BN T SAU KHI KH
BNG A
I
II
HL
HL
N
NE
E
SE
S
SW
W
NW
III
IV
(I+II)
(I-II)
V
H s
VI
H s
H s
IV
0
Sin450
1
Sin450
H s
IV
VII
2 s
trn
ct 3
1
Sin450
0
-sin450
VIII
2 s
di
ct 3
x
x
IX
(VII+VIII)
x
x
(VII-VIII)
x
x
=E
=D
x
x
BNG B
D=
H s K
E=
H s K
DxK
(1)
0
Sin300
Sin600
1
Sin600
Sin300
0
-Sin300
-Sin600
-1
-Sin600
-Sin300
ExK
(2)
1+2
(3)
A=
A+3
(4)
B=
H s K
1
Sin600
Sin300
0
-Sin300
-Sin600
-1
-Sin600
-Sin300
0
Sin300
Sin600
BxK
(5)
0
Sin150
Sin300
Sin450
Sin600
Sin750
1
Sin750
Sin600
Sin450
Sin300
Sin150
C=
H s K
CxK
(6)
5+6
(7)
HL
4+7
00
150
300
450
600
750
900
1050
1200
1350
1500
1650
1
Sin750
Sin600
Sin450
Sin300
Sin150
0
-Sin150
-Sin300
-Sin450
-Sin600
-Sin750
HL
4-7
1800
1950
2100
2250
2400
2550
2700
2850
3000
3150
3300
3450
HL
0
15
30
45
60
75
90
105
120
135
150
165
180
195
210
225
240
255
270
285
300
315
330
137
345
138
LA BN T HNG HI
Sau khi tnh ton c lch cn li trn 24 hng i v v ng cong
lch cn li, ta lp thnh 1 bng gi l Deviation Table s dng v lu tr
trn tu.
DEVIATION TABLE
STANDARD COMPASS
DEVIATION
NE
SE
SHIP'S
HEAD
180 S
190
200
210
220
230
240
250
260
270 W
280
290
300
310
320
330
340
350
CURVE
DEVIATION
WEST (-)
SW
NW
Red / Blue
End Aft
Red / Blue
End Stb
Red / Blue
End Up
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
110
120
130
140
150
160
170
180
190
200
210
220
230
240
250
260
270
280
290
300
310
320
330
340
350
360
- 6.0
- 5.0 - 4.0
- 3.0 - 2.0
- 1.0
EAST (+)
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0 6.0
REMARKS:.............................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
DATE:...........................................
ADJUSTER:.......................................................
138
139
LA BN T HNG HI
PHN TM:
S DNG CHP TIU KH LCH LA BN T TRN LUNG SI
GN VNG TU V CA VNG TU
8.1 PHNG PHP KH LCH C S DNG:
- Nh phn tch trn, Vit Nam thng s dng phng php ERY kh
lch la bn t v n va thun tin, va d thc hin v c chnh xc cao.
Nu trn tu c la bn in th vic xc nh hng i a t v lch kh n
gin nh s dng phng php so snh hng i.
- Tuy nhin, nu nh tu khng c la bn in, hoc la bn in b hng hc th
cng tc xc nh hng i a t v xc nh lch tr nn kh khn v phc
tp. Nh cng phn tch phn 6, chng ta c th dng phng php tin
gn ng dng hng i la bn lm hng i t, v dng chp tiu o
lch.
- y, ti khu vc lung Si Gn Vng Tu v ca Vng Tu, th cng tc
kh lch yu cu s dng chp tiu kh, nn phng php c s dng
y l Phng php ERY vi:
o Phng php xc nh hng i: l phng php tin gn ng.
o Phng php xc nh lch: l so snh hng ngm chp tiu.
8.2 MT VI YU CU TRONG CNG TC KH LCH THC T V
TRNG KH:
a. Chun b kh:
- V pha tu:
o Phi xin php c quan cng v
o B tr ngi thy th li tt nht.
o B tr s quan theo di, gim st cng vic ( thng thng l s quan
ph 2 m nhn trch nhim ny)
o Chun b cc nam chm kh
o Khi ng, lm n nh v hiu chnh sai s la bn in ( nu c)
- V pha ngi lm cng tc kh:
o Thng bo cho hoa tiu, thuyn trng, v k hoch tin hnh kh
o Chun b la bn in ( nu tu khng c la bn in)
o B tr ngi thc hin cng tc kh ( thng l 2-3 ngi).
b. Nhng yu cu i vi mt trng kh:
- rng
- su
- t sng, gi
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
139
140
LA BN T HNG HI
lch a t cng b cng tt
a t trng n nh
C t nht mt chp tiu d quan st, bit phng v. Tt nht nn c
2 chp tiu t vung gc vi nhau.
- C iu kin xc nh v tr tu.
Vit Nam, hin cha c mt trng kh t tiu chun, v vy vic kh
lch la bn t thng dng nhng chp tiu nhn to hoc t nhin trong vng
khut sng gi tng i kh. Do vy, vic kh lch thng gp nhiu
kh khn v chnh xc khng cao.
-
Phng v
3320
3550
1090
3200
2900
2940
140
141
LA BN T HNG HI
G1 G2
H1 H2
I1 I2
J1 J2
K1 K2
L1 L2
M1 M2
N1 N2
P1 P2
-
1140
0000
0110
0420
3400
1190
3180
0180
0360
141
142
LA BN T HNG HI
8.3.3 Lc chn a im kh v cc chp tiu c s dng:
- Da vo hi v nhng yu cu v trng kh ta chn khu vc bn phi
Phao s 0, t ngoi khi i vo mi Vng Tu lm khu vc kh.
- lch a t y thp:
Hoa a t khu vc ny ghi: 0015W (2010) (2W), suy ra lch nm 2011
l: d2011=d2010+ (2011-2010).dhng nm= 0015 +2=0017
Ta xem nh lch a t gn bng 0 v hng bc a t trng hng bc
tht.
- Cc chp tiu s dng kh:
o Chp th nht l:chp n hi ng Mi Cao Trang vi hi ng cu
: phng v 1540
o Chp th hai: l chp hi ng Ni Nh v ct pht sng pha sau n:
phng v 1700.
8.3.4 Lp s iu ng khu vc kh: (xem hnh 8.2)
8.3.5 Cng tc kh s b trn lung Si Gn trc khi n khu vc th:
- gim bt lch ca la bn v s dng hng la bn lm hng i t th
trn ng hnh trnh t lung Si Gn ra khu vc th ta tin hnh cng tc
kh s b.
- S dng cc chp tiu trn lung Si Gn (chp tiu t P n A) bit phng
v trn. Trong qu trnh tu hnh trnh, o phng v la bn t tu n chp
tiu. So snh vi phng v tht ca chp tiu. Nu c lch, th iu chnh
cc thanh nam chm phng v la bn v ng vi phng v tht.
- Trn ng i ra khu vc kh ta c th tin hnh cng nhiu ln kh s b cng
tt.
8.3.6 Cng tc tin hnh kh:
- Khi tu ra n khu vc kh, tin hnh xc nh v tr tu bng radar hoc bng
GPS khi tu n v tr bt u kh th tin hnh iu ng theo s lp.
Hng i a t (la bn)
000
270
180
090
045
315
lch c kh
Kh ton b
Kh ton b
Kh
Kh
Kh ton b
Kh
Cch kh
Dch chuyn nam chm ngang
Dch chuyn nam chm dc
Dch chuyn nam chm ngang
Dch chuyn nam chm dc
Dch chuyn qu cu st non
Dch chuyn qu cu st non
142
143
LA BN T HNG HI
Kh
Kh
Kh
Kh
Kh
Kh
170
1540
143
144
LA BN T HNG HI
8.4 S DNG CHP TIU KH LCH TRN LUNG SI GN
VNG TU V CA VNG TU:
8.4.1 Cng tc chun b:
- Ngoi nhng vic cn chun b trn, cn chun b thm:
o Hi BA s 1016: SNG SI GN
o Hnh lung Si Gn.
8.4.2 Thng tin tuyn lung v cc chp tiu trong khu vc kh:
- Lung Si Gn - Vng Tu di 98 km
- S lng chp tiu: 15 chp, nh du t A n P v c nh du t Vng
Tu tr vo. Phng v ca cc chp tiu nh sau:
Tn chp tiu
A1 A2
B1 B2
C1 C2
D1 D2
E1 E2
F1 F2
G1 G2
H1 H2
I1 I2
J1 J2
K1 K2
L1 L2
M1 M2
N1 N2
P1 P2
-
Phng v
3320
3550
1090
3200
2900
2940
1140
0000
0110
0430
3400
1190
3180
0180
0360
144
145
LA BN T HNG HI
bn t, tuy khng phi l mt trng kh tiu chun, nhng m bo c mt
s yu t c li cho vic kh lch ring la bn t.
o lch a t y thp:
Hoa a t khu vc ny ghi: 0015W (2010) (2W), suy ra
lch nm 2011 l:
d2011 = d2010 + (2011 - 2010).d hng nm = 0015 + 2 = 0017
Ta xem nh lch a t gn bng 0 v hng bc a t trng
hng bc tht.
145
146
LA BN T HNG HI
2680
146
147
LA BN T HNG HI
147
148
LA BN T HNG HI
-
2680
148
149
LA BN T HNG HI
Hnh 8.9: Dn tu theo hng 0430(chp J1 J2) v hng 3180 (chp M1 M2) kh lc D
TRN ANH NGN TRNG I HC GTVT TPHCM
149
150
LA BN T HNG HI
-
150
151
LA BN T HNG HI
thanh nam ngang kh i lch o c, gi th lc C
s b kh, hnh 8.11.
mi tht
151
152
LA BN T HNG HI
o
o
o
o
o
o
o
350
3340
152
153
LA BN T HNG HI
KT LUN
Vi s pht trin ca khoa hc v k thut, ngy cng nhiu thit b nh hng cho
tu bin c pht minh v trin khai trong thc t nh la bn quang hc, la bn con
quay, la bn GPS Nhng thit b ny vi chnh xc cao v d dng kt ni vi
nhng thit b hnh hi khc nh hi in t, GPS, my o tc , AIS, radar
ang dn thay th vai tr chnh ca la bn t trn tu bin. Tuy nhin c mt nhc
im chung l chng cn s dng ngun nng lng in bn ngoi hot ng v
c th b hng hc do cu to phc tp. Do vy, tnh sn sng hot ng ca chng
trong tnh trng khn cp khng c m bo, nh hng n an ton hnh hi.
chnh l l do ti sao la bn t vn c coi l la bn chun v phi c trang b
trn tu theo quy nh quc t.
Ngi s quan hng hi, bn cnh vic phi nm l thuyt v cch s dng nhng
thit b mi, cn phi nm vng cng tc hiu chnh la bn t m bo s nh
hng chnh xc ca la bn t. iu ny tuy v nhn tin, c th cho l khng cn
thit, nhng trong mt s trng hp m la bn t cn phi dng n, th mt chic la
bn t hot ng chnh xc c th gip dn tu v n ch an ton.
Thc t hin nay, cng tc hiu chnh la bn t ang b xem nh. Nhiu tu bin Vit
Nam c la bn t nhng sai s qu ln, hoc b h hng do khng bo qun tt, u
khng s dng c. Tnh hnh ny cn c ci thin m bo an ton hng hi.
Nm vng l thuyt lch la bn t v ng dng c vo trong thc t l nhim v
v trch nhim ca mi ngi s quan hng hi Vit Nam. Qua , nng cao nng lc
ca i ng thuyn vin Vit Nam.
153
154
LA BN T HNG HI
154