Bc tranh vn ho thi cn i SGTT.

VN - Thi cn i khng ch l b phng t nhin cho thi hin i (k t sau i cch mng Php) vi t cch mt thi k lch s i trc. V nhiu mt, nht l t tng, vn hc, ngh thut, thi cn i t ti mc kinh in m th k 20, vi nhiu n lc cch tn, vn khng d dng vt qua ni. Tht kh gii thch trn vn l do ca mt thnh tu vn ho c sng nh th. V cng l mnh t mu m nhng nhn thc mi m v con ngi c gieo mm v ny n. Cng nghip ho v vn ho t c thi i no gip ta thy r s gn b mt thit gia kinh t v vn ho nh thi cn i. Chnh th qun ch chuyn ch gn lin vi Cung in Versailles (phong cch Barock). hnh thc kinh t trng thng, bi nh nc chuyn ch tin hnh chnh sch cng quc v cc quan h i ngoi ch yu da vo cng c thng mi v cng nghip. Tin trnh cng nghip ho c s thay i c bn vi vic pht minh c my hi nc u tin ca James Watt vo th k 18. My hi nc khng ch lm o ln ton b phng thc sn xut, nht l trong cng nghip st thp, m c h tng giao thng nh du nhp h thng tu ho v ng st, bt u nc Anh vo nm 1825 vi George Stephenson. C th ni, vic ra i h thng ng st kt thc giai on s k i vo thnh k ca thi cn i. Barock v Rococo Ngh thut cho ta thy c s thch ca thi i, hnh nh con ngi ln nhng c im ca x hi v quan nim v x hi ca mt thi k lch s nht nh. Sau thi Phc hng, phong cch ngh thut ch yu ca thi cn i l Barock v Rococo, hai tn gi c hnh thnh t cui th k 19 (1880) bi Jacob Burkhardt, nh lch s vn ho. Phong cch Barock (1600 1770) gn lin vi s ln mnh ca nn qun ch chuyn ch v phong tro phn ci cch tn gio, nhm biu dng sc mnh v uy th ca th lc mi. Phong cch Barock xo b khong cch gia cc loi hnh ngh thut khc nhau nh kin trc, iu khc v hi ho. N ph v s thng nht, tnh ti ca phong cch Phc hng, cao s phong ph v nng ng ca nhng nhp iu mi. Nhiu cng trnh kin trc v i ra i t phong cch y, m tiu biu v ni ting nht l cung in Versailles ca vua Louis XIV kinh nh sng. Rococo (1720 1770) l tn gi khc ca Barock hu k, ni ln phong cch xy dng v trang tr theo l tng v ci p ca x hi cung nh. c trng ca n l vt khi tnh i xng quen thuc ca phong cch Barock, a chung cc loi hoa vn vi nhng ng vin tinh vi, ti tn, nhng c khi rm r, khoa trng. Rt nhiu nhng cung in, gio ng, i hoa vin theo phong cch ny chu u vn cn c bo tn v thu ht khch du lch khp nm chu. Trc khi nhng ch cho phong cch c in, Barock v Rococo qu th hin t th v tnh cch mi m ca

con ngi thi i: honh trng v phc tp. Bn cnh phong cch ngh thut, thi i ny cng lm b cho s hnh thnh nn ngh thut chuyn nghip v ngi ngh s chuyn nghip. Ngoi nhng xng ngh thut ca cung nh v gio hi l nhng c s lm theo n t hng ca t nhn. Vn chng, m nhc v truyn n Nhiu tro lu vn ngh quan trng ni tip nhau ra i, c phn chia khi qut thnh bn thi k ln: Barock (1600 1720), Khai minh (1730 1800), Bo tp v Xung kch (1765 1785) v thi k C in Weimar (1786 1805 tnh theo ngy mt ca F. Schiller hay n 1830 khi J. W. Goethe qua i). c bit vo thi k Khai minh, ta chng kin s lin kt cht ch gia vn chng v trit hc. i biu quan trng cho nn vn hc Khai minh Php l Voltaire V i ch thc l i cng vi nhn dn v Diderot. c vo th k 18 v u ch khng phi ng trn u h th k 19 l Lichtenberg, Lessing, Goethe, Schiller, Wieland, Kleist, Charles de Montesquieu (1689 1755) Novalis v Herder. Thi k u ca Goethe, Schiller v Herder c gi l thi Bo tp v Xung kch; cc tc phm v sau ca ba ng c sp vo thi k C in Weimar. Ni n Lessing, Goethe v Schiller, ta khng qun rng c ba cn l nhng kch tc gia ni ting v gp phn tch cc vo i sng kch ngh v sn khu ng thi. Khng th khng ni ti mt thi k vn hc si ni y tnh lun chin trc trong thi k Ci cch v phnci cch tn gio. Nhu cu lun chin cho ra i loi sch bo ngn gn, cp nht, ni danh vi tn gi: nn vn hc truyn n. Hnh thc vn ngh ny s l v kh hiu nghim trong cc cuc u tranh chnh tr rng ln ca qun chng trong m trc ca cc cuc i cch mng.

Phong cch Rococo trong mt nh th c.

Thi Barock, Rococo v Khai minh cng l thi k rc r cha tng c ca nn m nhc c in vi nhng nh son nhc thin ti: Heinrich Schte, J. S. Bach, G. F. Hndel, W. A. Mozart, J. Haydn v L.v. Beethoven. K thut sng tc, k thut biu din, cc hnh thc i khiu v cung nh thc y s ra i ca nhiu loi nhc c mi m v nhng bc thy trong ngh ch to nhc c nh Silbermann, Stradivari, Nicola Amati Trit hc nh cao Cc i trit gia ca th k 16 v 17 l Spinoza, Michel Montaigne, Ren Descartes, Leibniz, John Locke, Francis Bacon v Thomas Hobbes. Thi k Khai minh s k gn lin vi tn tui ca Diderot, Voltaire, Montesquieu, dAlembert v J. J. Rousseau, bt u ph phn ch qun ch chuyn ch. Ni bt tip theo trit

hc ph phn ca I. Kant. Nhng ngi u tin m ng cho trit hc v lch s l cc i din ca ch ngha duy tm c sau Kant vi Fichte, Schelling v Hegel. Nn trit hc Anh sau J. Locke cng c ng gp ln vi David Hume, ngi c nh hng khng nh n Kant. Adam Smith, sng lp mn kinh t chnh tr hc, cng thuc v nhm qun tinh gm nhng nh i t tng sng chi, m ng vo th k 19 v thi hin i. 1. S pht trin ca vn ha trong bui u thi cn i. - Vn hc + Xut hin nhiu nh vn nh th ln Coc-ny, La Phng-ten, M-li-e (Php). + Nhiu th loi nh bi kch, hi kch, truyn ng ngn v.v. - m nhc. + S xut hin ca cc nhc s thin ti nh Bt-to-ven (c), M-da (o). + Cc tc phm m nhc mang m tinh thn dn ch, cch mng. - V t tng. + S ra i ca tro lu trit hc nh sng c vai tr quan trng trong cch mng TS Php v s pht trin ca Chu u. + Cc a biu nh: Mng-te-xki-, Vn-te, Rut-x v.v. 2. Thnh tu ca vn hc ngh thut t u th k XIX n u th k XX. - Vn hc. + Cc tc phm vn hc phn nh ton din hin thc x hi phng Ty di s thng tr ca giai cp T sn. + Cc tc phm vn hc ln n, ph phn su sc x hi phong kin li thi, x hi t bn bc lt + Cc tc phm vn hc cn th hin lng yu thng con ngi, nht l nhn dn lao ng, th hin lng yu nc, yu ha bnh v tinh thn nhn o su sc. - Ngh thut. + Cui TK XIX cc lnh vc ngh thut nh kin trc, m nhc, iu khc rt pht trin. + Nhiu thin ti xut hin nh: - V M thut: nh Van Gc (H Lan), Pi-cat-x (TBN) v.v - V m nhc :c Trai-cp-xki (Nga) in hnh ca m nhc hin thc. -Tc dng: Phn nh hin thc x hi cc nc trn th gii thi k cn i.Mong c xy dng mt x hi tt p hn. 3. Tro lu tu tng tin b v s ra i, pht trin ca CNXHKH gia XIX u XX. - Tro lu t tng tin b. + Di s p bc ca ch ngha t bn mt s nh t tng tin b mong mun xy dng mt x hi tin b khng c p bc, bc lt. + Cc i biu: Xanh-xi-mng, Phu-ri- (Php), -oen (Anh). + T tng ca cc ng khng thc hin c trong iu kin pht trin ca CNTB => CNXH khng tng. * Trit hc c v kinh t chnh tr hc Anh: - H-ghen (1770 - 1831) v Phoi--bc (1804 - 1872) l nhng nh trit hc ni ting ngi c. H-ghen l nh duy tm khch quan cn Phoi--bch l nh duy vt siu hnh...

- Khoa Kinh t - chnh tr c in pht sinh Anh vi cc i biu nh AamXmt (1723 - 1790) v Ri-cc- (1772 - 1823) m u l lun v gi tr lao ng nhng ch mi nhn thy mi quan h gia vt v vt ch cha thy mi quan h gia ngi vi ngi. - Ch ngha x hi khoa hc. + S pht trin ca g/c VS, phong tro cng nhn => CNXHKH ra i (Mc nghen). + CNXHKH k tha v pht trin nhng thnh tu KHTN v XH m loi ngi t c. + Hc thuyt ca CNXHKH xy dng trn quan im lp trng ca giai cp cng nhn. + Hc thuyt ca CNXHKH gm:Trit hc, kinh t chnh tr tr hc v CN XH KH .

Thnh tu vn hc ngh thut

[sa] Vn hc
Lch s thi cn i c vn hc chu u phn nh mt cch sinh ng, c bit l vn hc Php. Sau tht bi ca Napolon Bonaparte v s phc hi tm thi ca cc th lc bo hong, Php xut hin mt dng vn hc lng mn th hin s nui tic mt thi vng son qua ca gii qu tc. i biu cho tro lu ny l Franois-Ren de Chateaubriand. Victor Hugo l mt nh vn tiu biu cho tro lu lng mn tin b. ng th hin s thng cm vi nhng ngi ngho kh qua cc tc phm Nhng ngi khn kh, Nh th c b Paris. Qua cc tc phm, Hugo th hin lng kht khao mun vn ti mt x hi tt p, cng bng v chan cha tnh nhn o. X hi t bn khc nghit, tn bo cng c phn nh qua dng vn hc hin thc m tiu biu l Honor de Balzac. Nhng tc phm tiu biu ca ng nh Eugnie Grandet, Ming da la... v nhiu tc phm khc. Nhng tc phm ca Balzac c tp hp trong b Tn tr i. Nhng tc phm nh v en ca Stendhal, Vin m b ca Guy de Maupassant cng phn nh x hi t bn y bt cng, tn bo. Vn hc Nga ca th k 19 cng c nhng ng gp quan trng vi cc tc phm nh Chin tranh v ho bnh ca Lev Nikolayevich Tolstoy. Nhng nh vn tn tui khc ca nn vn hc Nga th k 19 phi k ti l Ivan Sergeyevich Turgenev, Nikolai Vasilevich Gogol, Fyodor Mikhailovich Dostoevsky, Bielixki...

[sa] Ngh thut

m nhc thi cn i th k 18 vi s ng gp ca nhng nhc s ln nh Johann Sebastian Bach, Wolfgang Amadeus Mozart, th th k 19 c s ng gp v i ca Ludwig van Beethoven, Frdric Chopin... Hi ha theo xu hng lng mn thng i tm nhng phng tri xa l. Danh ha Eugne Delacroix) thng v nhng k s Rp, nhng cuc i sn. n cui th k 19, danh ha ngi Ty Ban Nha Francisco Goya v nhng cnh tn khc trong cuc chin tranh chng Napolon. iu khc th k 19 khng li nhiu tc phm nh thi Phc Hng. Nh iu khc Frdric Bartholdi hon thnh bc tng N thn T do chnh ph Php gi tng nc M. Mt phin bn nh, cao gp 1,5 ln ngi tht ca bc tng ny cng c t ti H Ni mt cng vin Vn hoa B m, tic rng phin bn ny ngy nay khng cn na. Chng ta ch cn thy du vt qua ng 50 xu tin ng Dng xa kia. Khi Hon Mn Paris v nhiu dinh th Paris cng cn gi li c mt s tc phm iu khc gi tr ca th k 19. Kin trc u-M ca th k 19 rt a dng, th hin mt s giao lu vn ha rng m. Nt mi v kin trc giai on ny l quan im hin thc xm nhp vo kin trc qua cc vt liu mi nh thp, b tng, knh dy. Mt nh kin trc Louis Sulivan a vo cc cng trnh kin trc t tng cng nng. Theo ng, cc cng trnh kin trc phi c thit k ph hp vi chc nng ca chng. Chng hn mt ngn hng hin i khng th ging mt n i tn gio, mt thng x khng th ging mt lu i trung c. c bit l kin trc hnh chnh thi k ny th hin mt phong cch r rt m tiu biu l ta nh Quc hi M (1793-1851) v ta nh Quc hi Anh (1840-1865). Th k 19 nh du bc ngot cn bn chuyn t lao ng bng tay sang lao ng bng my. Loi ngi chuyn t nn vn minh nng nghip sang nn vn minh cng nghip. Nn vn minh cng nghip to ra cch nhn mi, ko theo nhng bin i ln v chnh tr, vn ha, x hi. Loi ngi bc vo mt giai on mi ca vn minh nhn loi.