MC LC

MC LC............................................................................................................................1
1- Tiu (T) v tiu vn bn (TVB)............................................................................3
1.1- Ranh gii gia tiu v tiu vn bn.........................................................................3
1.2- Tiu vn bn l loi tiu tiu biu.............................................................................5
2- Vai tr, cng v v cu trc ca tiu vn bn................................................................5
2.1- Vai tr ca tiu vn bn trong qu trnh giao tip.........................................................5
2.1.1- Qu trnh lp vn bn..................................................................................................5
2.1.2- Qu trnh phn gii vn bn........................................................................................6
2.1.3- Knh thng tin tiu .................................................................................................6
2.2- Cng v ca tiu vn bn.............................................................................................7
2.2.1- Tiu vn bn l mt pht ngn c lp..................................................................7
2.2.2- Tiu vn bn l mt khch ngn.........................................................................7
2.2.3- Tiu vn bn l mt ch ngn................................................................................8
2.2.4- Tiu vn bn l mt pht ngn biu trng..............................................................8
2.3- Cu trc ca tiu vn bn..............................................................................................8
2. 3.1- Cu trc hng ni v cu trc hng ngoi ca vn bn........................................8
2.3.2- Cu trc tuyn tnh v cu trc phi tuyn tnh..........................................................10
3- c im ngn ng ca cc tiu vn bn trong cc phong cch chc nng...............11
3.1- Tiu vn bn phong cch khoa hc.............................................................................11
3.1.1- Nhn xt chung........................................................................................................11
3.1.2- TVB trong nghin cu khoa hc............................................................................13
3.2- Tiu vn bn trong phong cch hnh chnh chnh lun: ..........................................16
3.2.1- Nhn xt chung.........................................................................................................16
3.2.2 Tiu vn bn cc vn bn hnh chnh....................................................................17
3.3 Tiu vn bn trong cc vn bn chnh lun..................................................................18
3.3- Tiu vn bn trong phong cch ngn ng ngh thut.................................................21
3.3.1- Nhn xt chung.........................................................................................................21
3.3.2-Tiu vn bn trong vn xui ngh thut:...............................................................22
3.3.3- Tiu vn bn trong th ca.....................................................................................23
3. 4. c im ngn ng TVB trong phong cch ngn ng bo ch....................................24
3.4.1. TVB bo ch c cu to c bit ............................................................................24
3.4.2. TVB bo ch s dng nhiu bin php tu t...........................................................25
3.5- c im ngn ng TVB trong phong cch sinh hot hng ngy (PCSHHN).........27
4. Cc phng thc to ngha hm n trong tiu vn bn...........................................27
4.1- Dng khch ngn.............................................................................................................27
4.2- Dng hnh thc m m:.................................................................................................28
4.3- Dng hnh thc ni li......................................................................................................28
4. 4. Dng nhng t, cm t i nhau.....................................................................................29
4.5. Dng nhng t ng ng m............................................................................................30
4.6- Dng nhng t, cm t va ng m va ng ngha.....................................................31
4.7. Dng li tch t................................................................................................................32
4.8. Dng li b lng...............................................................................................................33
4. 9. Dng i t ngc chiu..............................................................................................34
4.10. Dng li ni c v mu thun:.......................................................................................35
4.11. Dng li ni thi qu......................................................................................................35
4. 12- Dng hnh nh c tnh cht biu trng..........................................................................36
4.13. Dng li ni nghch thng............................................................................................37
4.14. Dng t vay mn nc ngoi.......................................................................................38
1

4.15. Dng li ni n d..........................................................................................................39

4.16. Dng li ni v von.........................................................................................................39
4.17- Nhn ha........................................................................................................................40
4.18- o cu trc:..................................................................................................................40
4. 19. Vit tt chi ch:........................................................................................................40
5. Tnh thm m ca tiu vn bn.......................................................................................43
5.1- T phi cha ng nhng t ng ng chun chnh t...................................................43
Chun chnh t.....................................................................................................................43
Mt s li chnh t thng gp trong tiu vn bn.........................................................44
5.2- TVB phi cha nhng t ng ng chun t vng:.....................................................44
Chun t vng l nhng quy tc s dng t vng c hnh thnh theo quy c x
hi. So vi chun chnh t, chun t vng c bin dao ng rng hn, nhng d nhin
vn c hnh thnh theo quy c x hi. Tuy vy, vt qu cc bin cho php th s
tr nn sai. ..........................................................................................................................44
5.3- T phi ng vi chun ng ngha c php.................................................................46
5.2- Trong kt cu ca T, phi c du hiu hnh thc phn bit cc b phn trch dn.......46
5.3- T phi c phn on hnh thc chnh xc vi ngha tng ng ca n.................48
5.4- Cc ng on trong T phi c sp xp mt cch cn i, hi ha............................48
5.5- T phi ph hp vi phong cch ngn ng ca vn bn m n nh danh.....................49
5.6- TVB phi c ngha tng hp vi ni dung vn bn. ...............................................50

DANH SCH T 3 SP VN 4B
1.

Trn Kim Thanh (T trng)

2.

Nguyn Th Thi Th (Nhm trng nhm 1)

3. Mai Th Tho
4. Trnh Th Tn
2

5. H Th Thnh
6. Phm nh Thnh
7. Bi Kim Thun
8. Hong Th Thy
9. Nguyn Th Thu Qunh
10.

L Th Thu (Nhm trng nhm 2)

11.

ng Ngc Nh Qunh

12.

Dng Th Thm

13.

Phan Th Thy

14.

inh Th Thu Thy

15.

ng Th Thu

16.

Hunh Th L Thi

17.

Nguyn Thy Thanh Tm

18.

o Minh Tm

1- Tiu (T) v tiu vn bn (TVB)

1.1- Ranh gii gia tiu v tiu vn bn
Theo cch hiu thng thng, khi nim tiu ng vi nhng s ch khc
nhau. l nhng dng ch ba cc cun sch, trn cc bin hiu bun bn,

trn cc tm pano qung co, l tn cc t chc x hi, c quan, x nghip,

trng hc, tn cc nhn hiu hng ha, l ta ca nhng bc tranh, nh, v
ma,bc tng, bn nhc, v kch, cun phim, tt ca cc bi bo, bi th, truyn
ngn, tiu phm, u ca cc tc phm,
Chng l mt phc th. Xt v nhiu phng tin nh ngun gc, cht liu,
chc nng, nguyn tc cu to, chng rt khc nhau. R rng khi nim tiu l
tp hp ca nhiu loi tiu c th c th
C th k ra nhng chng loi tiu biu nh sau:
Tiu vn bn
Tiu vn bn c hiu theo hai ngha:
+ Tn gi chnh thc mt vn bn nh tn quyn sch, bi bo, bi th,
+ Tn gi chnh thc mt chng, mt mc no trong vn bn
Tiu vn bn bao gm:
+ Tiu duy nht, ng vi mt vn bn ch c mt tiu , tiu ny
c th hin bng cu ch hoc tiu zero
+ Tiu ca ton vn bn (s gi l tiu chung), phn bit vi tiu
ca mt b phn vn bn c t tn (s gi l tiu b phn)
+ Ngoi ra, v tr v chc nng ca tiu chung c th c tiu chnh,
tiu ph.
Tiu phi vn bn
i tng m n nh danh khng danh khng phi l vn bn hoc mt b
phn trong vn bn. V d: tn c quan, tn hng, nhn hiu hng ha l tiu
phi vn bn.

Tiu phi vn bn bao gm:

+ Tiu thng bo v s hin din ca cc t chc x hi
+ Tiu ca mt sn phm hng ha
+ Tiu ca mt sn phm vn ha hoc tn ca mt tc phm ngh thut.
1.2- Tiu vn bn l loi tiu tiu biu
Tiu vn bn ch l mt trong nhng loi tiu . N ch l mt tiu h
thng, nm trong h thng ln hn. Nhng y l mt b phn tiu biu v quan
trng nht. Quan trng v tiu biu khng ch hnh thc cu to a dng m cn
ni dung hm sc, c sc din t c nhiu phng din, c b mt ln b
su, khng ch c s lng p o so vi cc tiu khc m cn th hin nhiu
c im phong cch ngn ng. Bn cnh , tiu vn bn cn c sc lan ta
rt ln n i sng tinh thn ca ton x hi.
2- Vai tr, cng v v cu trc ca tiu vn bn
2.1- Vai tr ca tiu vn bn trong qu trnh giao tip
bnh din khi qut, qu trnh giao tip l tng hp mt chui nhng
hnh vi, bao gm nhng thao tc la chn v x l ngn t, xt t pha ngi
pht ngn, v nhng thao tc nhn bit, nh gi tc dng c th ca ngn t, xt
t pha ngi th ngn. l 2 qu trnh lp vn bn v qu trnh gii vn bn.
Tiu c vai tr quan trng trong hai qu trnh ny

2.1.1- Qu trnh lp vn bn
Ti y xy ra hng lot thao tc la chn, trong c s la chn cu trc
tiu vn bn. Ty theo thi quen ca mi ngi cm bt, vic t tiu c th

xy ra trc hoc sau khi vn bn hon thnh, hoc c khi trc na hoc c
khi sau na.
Xt trong qu trnh to vn bn, tiu va m nhim chc nng ca mt
yu t d bo, ng thi li gnh vc nhim v ca mt yu t hi c.
Mt bi vit ch c gi l hon chnh, khi ta c th t cho n mt tiu
di dng ny hay dng khc. iu ni ln rng, tiu vn bn l yu t
m u nhng cng l biu tng kt thc trong qu trnh lp vn bn.
2.1.2- Qu trnh phn gii vn bn
Trc mt vn bn c th, ngi th ngn c th quyt nh c n, tc
gii m n, nhng cng c th gt n qua mt bn, c ngha khng tin hnh gii
m n. C ngha quyt nh i vi s la chn , khng th khng c vai tr
ca tiu vn bn. Bi v tiu vn bn l yu t u tin c ngi th ngn
tri gic. N c thc hin c chc nng kch thch hay khng, d nhin trc ht
ty thuc vo ni dung vn n cp c ph hp vi nhu cu ngi th ngn
hay khng, nhng cn mt nhn t khc rt quan trng, i khi ln t c ni dung
vn , l nhng nt tri thc hoc m cm quan yu tot ra t cu trc tiu .
Tiu vn bn l gc kim tra v thm nh vn bn. Da vo n, c
th xem xt s tng hp / bt tng hp gia ngha ca tiu vn bn v ni
dung vn bn, cng nh xem xt vn bn hon chnh cha, trn vn
cha,
Tiu vn bn l yu t u tin v cng l yu t cui cng chi phi qu
trnh th c vn bn.

2.1.3- Knh thng tin tiu

Trong qu trnh lp vn bn cng nh gii vn bn, c th ni, tiu vn

bn l loi knh thng tin c bit, khng phi ch tin hnh thit lp c mt ln
m l nhiu ln, khng phi ch theo mt chiu m l hai chiu.
Ngi lp vn bn ni chung khng th d kin cc i tng tip nhn,
cng nh nhng kh nng m vn bn s tc ng n ngi c, t chn
cu trc tiu vn bn cho thch hp. V tiu thng cha ngha hm n,
nn ngi lp vn bn khng th khng t mnh trong cng v ca ngi th
ngn d kin trc nhng suy c th c, t chn mlt kiu cu trc tiu
nhm hng ngi th ngn suy cho trng ca mnh.
2.2- Cng v ca tiu vn bn
Di dng thc l mt pht ngn hay mt chui pht ngn, nhng ty theo
gc xem xt, tiu c th c nhng cng v khc nhau.
2.2.1- Tiu vn bn l mt pht ngn c lp
Tiu vn bn thc cht l mt th nhn hiu ca vn bn. Chnh vai
tr nh danh y khin cho nl c tnh c lp kh cao.
Tnh c lp ca n rt khc v cht vi pht ngn trong vn bn. Trc
ht, mun c lp, pht ngn trong vn bn phi y thnh phn c bn v
khng cha cc i t. Trong khi , tiu bt chp iu kin ny, n vn c
tnh c lp. Pht ngn trong vn bn, d c lp nhng vn b chi phi bi
tnh k tha, thng bo. Ngha l n vn b chi phi bi cc pht ngn trc v
sau n. Pht ngn tiu tri li khng b rng buc nh vy. N c phn gii
vi phn vn bn cn li kh r, di nhiu dng thc hoc mu sc hoc kiu
ch khc nhau nhng thng gp nht l ngn cch vi phn cn li bi mt
khong trng ngi th ngn d phn bit.

2.2.2- Tiu vn bn l mt khch ngn

7

Khch ngn l mt pht ngn hoc mt b phn ca pht ngn c sn trong

x hi, tn ti khch quan ngoi s sng to ring t ca ngi pht ngn. Tiu
- khch ngn cng l tiu - trch dn. Ngun trch dn ny rt phong ph v a
dng c th t ngun vn hc dn gian, t mt vn bn khc, hoc t mt cu
tuyn ngn ni ting no ,v ch trch dn c th dn nguyn dng hoc ch
ly ra mt vi thnh t. Nhng d sao, cui cng n l khch ngn c ngi
pht ngn ch ngn ha.
2.2.3- Tiu vn bn l mt ch ngn
Ch ngn th do chnh ngi pht ngn sng to ra vi y du n c
tnh ca mnh. D l khch ngn hay ch ngn, tiu vn bn vn l linh hn
ca vn bn, l nhng pht ngn tuyn chn sau mt qu trnh cn nhc kh khn.
2.2.4- Tiu vn bn l mt pht ngn biu trng
Biu trng cho ni dung ton vn bn hoc cho ni dung ca on vn m
n tn gi. Trong tng quan vi ton vn bn hoc vi ton on vn, c th ni
tiu l phn nu, phn m phn cn li ca vn bn l phn bo, phn
thuyt. Nhng khc vi phn trong cu - thuyt, tiu vn bn c t cch
l mt phn m ni dung ca n l ci biu trng cho ton b ni dung ca
phn thuyt tc phn cn li ca vn bn hoc ca on vn.
2.3- Cu trc ca tiu vn bn
2. 3.1- Cu trc hng ni v cu trc hng ngoi ca vn bn
Cu trc hng ni ca vn bn

Cu trc hng ni l t chc bn trong ca mt tiu vn bn khi tch

khi vn cnh. l mi quan h v hnh thc v ni dung gia cc cu t lm
nn chnh th tiu .

Mi quan h hnh thc trong ni b mt tiu vn bn rt phc tp, c th

l hnh thc cu to, hnh thc trnh by v hnh thc ng php.
Tiu vn bn thng c cu to bng t ng ting Vit nhng thnh
thong cng c th dng xen cc yu t vay mn nc ngoi, hoc c bit, ton
b tiu vn bn l ting nc ngoi.
Cn v hnh thc ng php l iu quan yu. V nguyn tc, tiu vn bn
c th do mi n v ngn ng m nhim. Nhn g vic s dng chng n mc
no th li l yu t to nn c im ring ca tng loi tiu .
Ni dung ca tiu vn bn hng ni th c th bao gm hai lp ngha:
ngha biu hin trn b mt lc no cng c trong tiu vn bn v ngha hm
n 1 tng hm n I vi nhng sc phong ph, ngho nn khc nhau.
Cu trc hng ngoi ca tiu vn bn

Cu trc hng ngoi ch yu l mi quan h v ni dung v hnh thc

gia tiu vi phn cn li ca vn bn hoc phn cn li ca mt on vn.
lm sng t cu trc hng ngoi ca tiu vn bn, c th c nhng
loi quan h c nu ra:
+ ngha ca tiu chung c quan h nh th no vi ni dung phn cn li
ca vn bn?
+ ngha ca tiu chung c quan h nh th no vi ngha ca cc tiu
b phn 1, tiu b phn 2,?
+ ngha ca tiu b phn 1, tiu b phn 2, quan h nh th no vi
ni dung ca on vn 1, on vn 2,?
+ V hnh thc, quan h gia tiu v phn cn li ca vn bn v gia tiu
chung vi nhng tiu b phn c biu hin nh th no?

2.3.2- Cu trc tuyn tnh v cu trc phi tuyn tnh

D xt tiu vn bn v mt hnh thc hay ni dung, d cng v cu
trc hng ni hay cu trc hng ngoi th cc mi quan h c ngha rt
quan trng. Cc mi quan h ny c th n gin hay phc tp, mt mt ty
thuc vo hin trng ca n, nhng mt khc, cng cn ty thuc vo gc
xem xt. bnh din khi qut c th lc quy v hai loi chnh: quan h
trong cu trc tuyn tnh v quan h trong cu trc phi tuyn tnh
Cu trc tuyn tnh
Cu trc tuyn tnh l nhng kt hp t, cm t, cu, on theo trt t hnh
tuyn. C th l s kt kp gia nhng c on trong mt pht ngn tiu
hoc gia cc tiu vi nhau hoc gia nhng tiu vi phn cn li ca
vn bn.
Cu trc tuyn tnh c th chia lm 2 loi: tuyn tnh lin tc v tuyn tnh
gin on. Cc kt hp tuyn tnh nm cnh nhau u thuc quan h tuyn
tnh kin tc. Ngc li, cc kt hp trn hnh tuyn nhng c tnh gin cch
u thuc tuyn tnh gin on. Quan h tuyn tnh gin on thng biu
hin ch lp li, hay thay v lp c th s dng cch ni ng ngha, cch ni
vng,v nhng ch m cc kt hp c php b gin cch bi nhng on
xen hoc yu t xen. Nhng khong gin cch c th rng,hp, gn v xa.
lp li hoc tn sut gin cch c th nhiu hoc t.
Cu trc phi tuyn tnh
Cu trc phi tuyn tnh l nhng kt hp ngha vt ra khi s nh v
trn hnh tuyn, tc s kt hp gia cc phm tr ngha c phn nh bng
mi quan h gia cc c ngha t hoc l nhng lin tng ng ngha tuyn
tnh.

10

Cu trc phi tuyn tnh c th phn xut ra lm 2 tiu loi: cu trc ni phi
tuyn v cu trc ngoi phi tuyn.
Nhng kt hp ngha phi tuyn tnh hoc lin tng ng ngha xy ra
trong lng ni b nt tiu th thuc v ni phi tuyn. Nhng lin tng ng
ngha hoc nhng kt hp gia ngha ca tiu vi mt yu t no bn
ngoi n u thuc v ngoi phi tuyn.
3- c im ngn ng ca cc tiu vn bn trong cc phong cch chc
nng
Mi phong cch ngn ng c c trng ring v ngn ng, cch t chc
vn bn nn TVB trc ht chu s chi phi bi phong cch ngn ng.
Tng ng vi tng phong cch ngn ng c mt s m hnh TVB vi cch
thc t chc ring m trn bnh din l thuyt th khng th ln ln. Tuy nhin
TVB cc th loi trong cng mt phong cch.
3.1- Tiu vn bn phong cch khoa hc
3.1.1- Nhn xt chung
Tiu vn bn (TVB) trong phong cch khoa hc k thut ( gi tt
l phong cch khoa hc) lun lun dng tnh, khng c tiu zero cng nh
khng dng cc loi du cu lm tiu . Chng c cu to ch yu l chui
li. K hiu ch s nu c, cng ch nhm phn on ni dung VB ch khng
t cch l TVB. Chui li ny c ni dung thng gp nht l ch
ngn, c mt s l khch ngn nhng ch tp trung nhiu nht TVB thuc
cc vn bn ph bin khoa hc, v mt t trong khoa hc x hi, nht l trong
b mn nghin cu khoa hc.
TVB trong phong cch khoa hc thng cha nhiu thut ng
chuyn mn. Cc thut ng ny hoc c t to hoc c dch ngha, hay

11

c phin m gin tip bng cc yu t Hn-Vit, c khi phin m trc tip

bng cc th ting chu u.
TVB trong phong cch khoa hc i a s u do cu gi tn tc loi
cu mt thnh phn m nhim. Cu trc y hai thnh phn (tc - thuyt)
ch gp trong cc vn bn thuc khoa hc x hi nh: T cun ng cch
mnh n bn Di chc, Bc H sang to nhiu thut ng chnh tr
(Nguyn Vn Tu, 1980) hay: Kim Thnh Thn ph bnh th ng (Trn Trng
San, 1990) nhng vi tn sut thp. Cu gi tn thng do t t danh t hoc do
thnh phn thuyt ng m nhim.
TVB c kt cu l t t danh t hoc ng danh t - c nh (nh thut
ng) lm nhim v nu tn i tng nghin cu, phm vi nghin cu. M i
tng nghin cu, phm vi nghin cu trong khoa hc hin i thng c phn
chia thnh nhng ngnh rt nh. Chng hn ngnh vt l th c: Vt l l thuyt,
Vt l cht rn, Vt l a cu, a vt l.
Cn thy c s khc nhau trong kt cu TVB gia cc vn bn l nhng
bi nghin cu hp, hay thng bo ngn vi VB l nhng cng trnh ln thng
c in thnh sch. loi sau, TVB c di tng i ngn, trong vn bn li
xut hin nhiu tiu b phn. Trong khi , loi trc, TVB c di ln
do xut hin nhiu t, t t mang tnh cht ro n hoc gii hn phm vi nghin
cu, trong vn bn c th c nhng khng nht thit phi c tiu b phn v
tiu b phn nh mt tiu ch logic kh rch ri phn on ni dung vn
bn khoa hc. Loi TVB trong cc bi nghin cu nh thng c mt s khun
hnh nht nh, nn rt d gy hin tng so mn, nht l TVB trong vn bn
khoa hc x hi.
Nhn chung, trong cc vn bn khoa hc thng t xut hin tiu ph.
Tiu ph nu c, ch tp trung trong cc vn bn thuc cc ngnh khoa hc x
hi.

12

Do b chi phi bi tnh n tr ng ngha mt c im ca ngn ng

phong cch khoa hc nn ngha trong TVB thuc phong cch ny ch yu l
ngha hin hin. c xong tiu l v c bn c th nm bt c ni dung
chnh ca vn bn, thm ch hiu c gii hn ni dung s trnh by trong vn
bn.
Trong quan h vi ni dung vn bn, tiu trong phong cch khoa hc l
nhng tiu ng hoc ng gi (packaging). Ngha l n thng lin quan
n ni dung khi qut ca vn bn di mt s dng khc nhau. Loi tiu
m (opening) tc loi tiu cho php s suy din rt rng v ni dung ca no,
ri rc cng thy xut hin, nhng phn ln li ri vo cc TVB thuc khoa hc
x hi.
Trong phong cch khoa hc ta thng thy 02 b phn ln l nghin
cu khoa hc v ph bin khoa hc. Trong nghin cu khoa hc th c nghin
cu khoa hc t nhin v nghin cu khoa hc x hi. Nn ta c cc loi tiu
vn bn khoa hc sau:
3.1.2- TVB trong nghin cu khoa hc.
TVB trong khoa hc t nhin.
Nu nh TVB thuc khoa hc x hi vic vay mn thut ng ch yu
bng con ng phin m thng qua cc yu t Hn Vit nh: Tiu thuyt Vit
Nam hin i (Phan C , 1978), Vn vn ha dn gian trong thi i mi
(V Ngc Khnh, TC VHGD s 4, 1986), Nguyn tc suy on v ti v nh
cu nhng v n hnh s trong nhng trng hp khng th minh oan c (H
sn, TC TTKHXH s 6, 1984) th TVB trong khoa hc t nhin li thng s
dng thut ng vay mn nguyn dng ca ting nc ngoi. Chng hn nh:
i s Boole (L Quang Trung, Nguyn Vn Phc, 1992), Hp cht cao phn t
v vt liu Polyme (Nguyn nh , 1994) di chui li trong cu to

13

TVB thuc cc khoa hc t nhin thng cng ngn gn hn nhiu so vi

TVB trong cc khoa hc x hi.
Cu trc ngha ca TVB khoa hc t nhin l hin hin, ni r trn
cu ch ca TVB. Cc kt cu mang hm ngha kiu nh: Xa m gn,
Phng n d thi biennal (Hn Tt Ngn, TC KT s 3, 1985) hay: Trng vo sa
m (Nguyn Ln nh, 1986) l bit l.
Xt phng din quan h v ni dung gia tiu v vn bn, th c 81%
TVB khoa hc t nhin nu khi qut ni dung vn bn, 17% nu lun im
khoa hc ca ton vn bn v 2% mang nhng quan h ni dung khc.
TVB trong khoa hc x hi
Tuy vn b chi phi bi nhng c im ca phong cch khoa hc, nhng
cc vn bn thuc khoa hc x hi, xt v mt ngn ng khng h trung tnh. Tri
li, chng thng bc l ci ti ch quan trong nhn nh nh gi nn phn no
khng cn lnh lung nh trong cc vn bn khoa hc t nhin. iu , t nhiu
cng nh hng n cu trc ca tiu , nht l tiu ca cc vn bn nghin
cu vn hc.
TVB trong cc cng trnh c di vn bn ln (thng l c tp sch),
xt v mt kt cu rt gn vi tiu trong khoa hc t nhin. Nhiu TVB loi
ny c dng gi tn i tng nghin cu. Trong khi, tiu ca cc bi
nghin cu ngn li c kt cu phc tp hn nhiu. T t dng lm tiu (m
phn ln l t t danh t) thng c t chc thnh nhiu tng bc, trong c
t nht mt nh t hoc b t. iu c l xut pht t tnh nhn vn, tnh x
hi rt phc tp ca khoa hc x hi. Bi v, nhn xt nh gi mt vn thuc
khoa hc ny, khng nhng ph thuc vo phng php nghin cu m cn t
nhiu ph thuc vo th gii quan na. Cng nm trong xu hng trn, cc tiu
c danh ha thng c bt u bng nhng t t th hin tnh khim tn
ca ngi nghin cu nh: My suy ngh, vi nhn xt, i iu thu hoch y
14

khng phi l nhng t ng tnh thi chnh danh nhng hin nhin n bc l thi
ca ngi vit.
Cc TVB loi ny c mt s kiu m u gn ging nhau, c th tin
hnh m hnh ha c. Chng hn, tiu l t t danh t thng bt u bng
my (vi, mt s) kin (nhn xt, suy ngh, thu hoch) hoc vn (v vn
, v hin tng). Tiu l t t ng t thng bt u bng nhng ch th
(bc u, s b) nhn xt (nh gi, tm hiu, kho st, nghin cu, vn
dng)
Vn bn khoa hc x hi nhiu kh nng s dng tiu ph bn cnh
tiu chnh. Chng lin kt vi nhau bng cc kt t: hay, tc, hoc, hay l, tc
l. Cng c khi c phn gii vi nhau bng cc du ngoc. Chng hn: S s en hay l ci v v ngha l ca cuc i (Hong Thiu Sn, TCVH s
1990), Nh vn, bn c v hng ha hay vn hc v s d tr (Hunh Vn,
TCVH s 1990) D thy, tiu chnh trong cc v d l nhng khch ngn.
y cng l mt c im ca TVB trong cc khoa hc x hi.
Mt khc, trong TVB khoa hc x hi c n 17% kt cu chch chun
phong cch nh: Bng nghe vn thng vt ln cao (Ch Lan Vin, BT
CDTB, 1976).
TVB trong cc vn bn ph bin khoa hc.
Cc vn bn ph bin khoa hc cng phn nh hin thc bng nhng
thuc tnh c tnh quy lut nh trong phong cch khoa hc. Nhng loi vn bn
ny c cch din t nng v gii thch, nghing v chng minh thuyt phc bng
nhng minh ha n gin, gn gi vi cuc sng, ch khng phi bng nhng
nh . N l loi khoa hc dnh cho mi ngi nn i khi ngi vit phi hi
sinh tnh cht ch trong ni dung khi nim, t dng thut ng ct lm sao cho
cng chng rng ri nm c tinh thn c bn nht ca mt lnh vc vn chuyn
su no .
15

Vi ngha y, gn nh khng c s khc nhau trong cu trc TVB

gia cc ti khoa hc tc ni dung c phn nh.
Vn bn ph bin khoa hc thng xut hin di dng: Hi p.
Trong , b phn hi l mt on vn bn, b phn tr li cng l mt on vn
bn. Chng thng tp hp chung quanh mt tiu , mang ngha khi qut v
mt lnh vc khoa hc no .
Ngoi c im ny, TVB trong cc vn bn ph bin khoa hc thng
xut hin di hnh thc mt cu hi c tnh cht nu vn . Nh: Dng kch t
Testosteron trong him mun c nhng u nhc im g? Him mun v v sinh
khc nhau ra sao? (Ng Gia Hy, GKH 1993) Thm ch c nhng tp sch
chuyn s dng cu hi lm tiu hoc phn ln tiu l nhng cu hi.
Tuy khng phong ph v a dng bng TVB trong phong cch ngh
thut, nhng cu trc tiu trong cc vn bn ph bin khoa hc c y mi
phng thc to nn ngha hm n. Nh: Loi qu: hn nhn phi c tnh yu
(KTBKTN 1992), Ni oan th, l, m (Nguyn c Dn, KTNN s 84), Nhng
b v xi ti chng (KTBK 1992)
3.2- Tiu vn bn trong phong cch hnh chnh chnh
lun:
3.2.1- Nhn xt chung
Cn ni ngay rng vic xc nhp cc vn bn hnh chnh v chnh lun
thnh mt phong cch hnh chnh ln, ch khng tch ring thnh nhng phong
cch c th, trc ht l tin vic miu t. tuy nhin, vic xp loi ny c c
s ca n. Phong cch hnh chnh, ngoi b phn cng vn, s v, n t, quyt
nh. t nhiu c nt ring, cn cc b phn khc nh hin php, sc lut, cc
vn bn ngoi giao nh cng hm, tuyn b ngoi giao, b vong lc, hip nh,
hip c v mt ngn ng din t rt gn vi vn bn chnh lun.

16

Ring v mt kt cu, tiu vn bn trong lnh vc ny thng xut hin

cc t Hn Vit, cc chc danh nh nc, cc thut ng hnh chnh, chnh tr x
hi. Tuy mc c khc nhau, nhng c im chung ca tiu trong vn bn
hnh chnh cng nh chnh lun u mang tnh khun mu rt r.
3.2.2 Tiu vn bn cc vn bn hnh chnh
Ni dung ca vn bn thng c nh trc bi tn gi cc th loi vn
bn, v nhng tn gi ny xut hin di hnh thc tiu nh: sc lnh, tuyn
b, cng b, ch th, ngh quyt, cng hm, hip nh, hin php, thng t, thng
bo, hip ng, n t, v.v Chng hn: Lnh s 2 L/CTN ngy 10-02-1992
ca Ch tch nc cng b Lut t chc ta n nhn dn, Cng b Lut t tng
hnh s ca nc Cng ha X hi ch ngha Vit Nam, ngh quyt ca B Chnh
tr v i mi v tng cng lnh o ca ng i vi cng tc thanh nin,
Quyt nh ca y ban nhn Thnh ph v vic cng nhn t cch php nhn ca
Hip hi Nha Thnh ph H Ch Minh, Ngh nh 229 HBT v iu l bo
him Nh vy, kt cu tiu trong cc vn bn hnh chnh, bn cnh tn gi
khi qut loi vn bn, thng xut hin mt vi nh t nhm c th ha hay
hn nh ni dung vn bn. V c bn, phn ln tiu trong cc vn bn hnh
chnh thuc loi khi qut ni dung nh vy.
Kt cu sau y rt hay gp: Ngh quyt (Quyt nh, Thng bo, Ch
th, Ngh nh, Thng t, Cng b) ca A v B. Trong A l tn nc, tn c
quan, t chc hoc chc danh c thm quyn hu quan B l ni dung khi qut
ca vn bn.
C khi thm cc thng tin v ch s th t, v thi gian ban hnh vn bn
nh: Ngh quyt ngy 6-10-1992 ca Quc hi kha IX, k hp th nht, Quy
nh mt s im v vic thi hnh Lut ta n nhn dn, Cng b ca v Thng
tin bo ch B Ngoi giao Vit Nam ngy 7-4-1988 ti H Ni v hai ti liu:

17

S tht v vn Lin bang ng Dng v S tht v vn bin gii Vit

Nam- Campuchia
Tt nhin, bn cnh vn c nhng tiu vn bn ngn gn, nhng v
mt t chc ngn t, vn l nhng kt cu nm trong m hnh nhn xt trn:
lut t chc ta n v hng dn thi hnh, Php lnh v thm phn v hi thm
ta n nhn dn, Lut t tng hnh s, Quy phm an ton v phng php ln
Cc vn bn hnh chnh khng c tiu ph v c th c hoc khng c
tiu b phn. Tiu b phn thng xut hin trong cc vn kin ngh quyt,
tuyn b ngoi giao. Tnh quy phm v mt b cc vn bn c nh hng n s
phn b tiu b phn. Chng hn trong vn bn ngh quyt, m u vn bn
phi c phn im qua tnh hnh, k n l phn trnh by quan im, ri n cc
nhim v chnh hay trong cc sc lnh, hin php m u thng l nhng quy
nh chung k n l phn ni dung chnh, cui cng l iu khon thi hnh. Tt
c nhng ni dung ny s c c th ha bng nhng iu khon c nh du
bng th t cc s Rp, bt u l iu khon 1, c th tng dn cho n kt
thc.
Xt v mt hnh thc kt cu v v quan h tuyn tnh lin tc, tiu
trong cc vn bn hnh chnh rt gn vi cc vn bn trong cc lnh vc khoa hc
t nhin. l, khng xut hin tiu zero, khng cha cc yu t ca ngn
ng sinh hot hng ngy; cu to tiu khng c khch ngn v hon ton n
tr v ng ngha.
3.3 Tiu vn bn trong cc vn bn chnh lun
C khng t kin bn khon v vic xp loi c th cc vn bn lin quan
n phong cch ny. C nh T 1983 cho rng xp loi i khi ch c tnh cht
c l. Nguyn Thi Ha 1982 coi phong cch chnh lun l phong cch trung
gian nm gia phong cch khoa hc v phong cch bo ch tin tc. ng cng
tha nhn rt kh c mt nh ngha tht r rng v phong cch chnh lun.
18

Qu nhin, phong cch chnh lun khng thun nht.

Nu coi c ng, tuyn truyn l chc nng ch o, nu coi cc yu t trang
trng v c mc ch thuyt phc l nhng nt tri v cc loi vn bn sau: tuyn
ngn, li ku gi, bo co chnh tr, x lun, bnh lun chnh tr, ngh lun chnh
tr- x hi, din vn, bi pht biu, bi ni thuc chnh lun.
Cng ging nh tiu trong cc vn bn hnh chnh, mt s tiu trong
chnh lun nh trc ni dung ca vn bn bng tn gi ca cc th loi vn bn
cn li c phn phong ph v a dng hn loi va nhc. Nhng nh ni,
chng khng thun. Mt mt, tiu vn bn rt gn vi cc kt cu tiu trong
phong cch khoa hc nh tiu trong cc vn bn ngh lun vn hc, ngh lun
chnh tr, mt khc li c xu hng nhch dn ti cc kt cu tiu trong vn bn
thng tn bo ch nh tiu trong cc bi x lun, tiu trong cc vn bn l
bi pht biu ca cc chnh khch. Khng k 500 tiu th loi x lun (s
kho st sau), s lng tiu trong phong cch chnh lun cn li c phn b
nh sau:
+ Loi tiu nu khi qut ni dung vn bn c 233 tiu chim 37, 2%
+ Loi tiu im nu ln lun im l 264 tiu chim 44%
+ Loi tiu nu xut x ca vn bn nh: Bi ni ca ch tch Trng
Chinh vi cn b thnh ph H Ch Minh ngy 22 thng 1 nm 1985, hay:
Bo co chnh tr ti k hp th nht Quc hi chung c nc (L Dun,
ND 26 1 1976) l 93 tiu chim 15%
+ Loi tiu khc c 20 tiu chim 5, 4%.
Loi (a) c mt trong tt c vn bn bo co chnh tr, ngh lun vn hc,
ngh lun chnh tr, bi pht biu, din vn,
Loi (b) li tp trung cc th loi ngh lun, nht l ngh lun vn hc.
Loi (c) l tn gi ca cc bi ni, bi pht biu, din vn ca cc lnh t v
chnh khch.
19

Cn loi (d) ch yu l nhng kt cu chch chun phong cch tp trung

th loi ngh lun v thng c gii thch ngay trn b mt vn bn. chng
hn nh tiu vn bn: hm qua, hm nay v ngy mai ca T Hu, c
chnh tc gi gii thch nh sau: cu chuyn vi cc ng ch hm nay mang mt
u c v vn chng l hm qua, hm nay v ngy mai. Ti mun ni v
cuc sng ca t nc ch yu hm nay v ngy mai
Nhn chung kt cu ca tt c cc tiu trong cc vn bn thuc chnh
lun, nht l nhng vn bn x lun thng nhng t, t t bc l thi bnh gi
mt cch trc tip ca ngi lp vn bn. thng gp nht l cc t, cc t t, t
t thuc phm tr tm l, th hin li yu cu hay ng vin nh: cn, phi, cn
phi, quyt, hy nn Hay mt s t by t thi khng nh mt cch xc tn
nh: mi mi, lun lun, kin tr
Trong kt cu tiu cng xut hin vi tn sut rt cao mt lp t ng
cng nm trong trng ngha tc ng: qun trit, qun trit hn na, nu cao,
nu cao hn na, pht huy, pht huy hn na, hc tp, tng cng cng c, nng
cao thc, nng cao tinh thn, tin ln, bo v, ra sc, ra sc phn u, xy
dng, thc hin nh: thc hin hoi bo ca Bc H, phn u cho dn giu,
nc mnh, x hi vn minh, di nh sng soi ng ca Bc, vng bc tin
ln. Cho nn tiu x lun d gy n tng cng iu v so mn.
Cng bng m ni, mt s t, t t k trn trung tnh v ngha nhng do xut
hin qu nhiu trong vn cnh, y l kt cu tiu vn bn x lun, kin
chng b bo mn ng ngha. C l cch ph phn: vit nh vit x lun mt
phn cng bt ngun t tnh cht khun so ca loi tiu ny.

20

3.3- Tiu vn bn trong phong cch ngn ng ngh thut

3.3.1- Nhn xt chung
So vi tiu vn bn trong cc phong cch ngn ng khc, cu trc tiu
vn bn trong phong cch ngn ng ngh thut a dng, phong ph hn nhiu. C
th ni rng tiu vn bn trong phong cch ngn ng ngh thut hon ton c
tnh cht m. Ch ngha ca tiu vn bn trong phong cch ngn ng ngh
thut mang mu sc lung linh m o hn. iu ny c th hin trn cc mt sau
y:
Trong kt cu, tiu thng c mt y tt c cc k hiu vn t c
trong ting Vit: t tiu zero n du cu, cc t, t t vay mn t ting nc
ngoi, ting cc dn tc t ngi Vit Nam, cc khun hnh hi thoi, nhng
phng ng, t ngh nghip, thm ch c thut ng khoa hcc th ni tiu
vn bn trong phong cch ngn ng ngh thut l cuc sng c nhn thc v
m ha di dng k hiu vn t.
Tiu trong vn bn phong cch ngn ng ngh thut cng hay dng khch
ngn hoc mt b phn khch ngn. Song nu nh trong vn bn chnh lun,
nht l th loi x lun, khch ngn thng l nhng tuyn ngn ni ting ca
cc lnh t th, hay nhng pht ngn c c ngn gn th khch ngn trong phong
cch ngn ng ngh thut li c trch dn t mt thng ip ngh thut khc.
V mt cu to, tiu vn bn trong phong cch ngn ng ngh thut c
th dng cu ghp, cu n hai thnh phn (cu thuyt) hoc cu n mt
thnh phn (cu gi tn). Song ch yu vn l cu gi tn, cu gi tn trong tiu
ca phong cch ngn ng ngh thut c th do t, t t vi y ba loi t
chnh: danh t, ng t, tnh t hoc do cc t t tng ng vi ba loi t va
nu m ng.

21

V mt quan h gia cc thnh phn theo trt t tuyn tnh, trong kt cu

tiu ca phong cch ngn ng ngh thut thng xut hin cc kt hp ngc
c php ting Vit nh: Ngn ng ma xun, Mi mc Cha Hng, Lng mn
sng Cu, Lng l nhng toa hngTiu th hin s cn i hm sc iu ny
c bit thy r trong th v d: Nng gi Vng Tu (Hoi V), Cnh c bay l
(Xun Min), i ma trn o Sinh Tn (Trn ng Khoa)
Tm li, c th ni tiu vn bn trong phong cch ngn ng ngh thut c
nhng c im sau y:
S dng mt cch tng hp tt c cc phng tin ngn ng vn l c trng
trong kt cu tiu ca mt s phong cch khc c thm thu cht vn
chng di s lan ta chnh xc hn, di p lc ca ngn ng ngh thut.
Tp trung vi tn sut kh cao cc phng thc biu trng cc bin php tu
t trong ting Vit. C th ni cu trc tiu vn bn tim tng nhng cht th.
Tiu vn bn lun a ngha, ngha biu hin ch l ci nn lm c s
cho cc tng ngha khc x ny sinh. V trong quan h vi ni dung vn bn, con
ng hnh thnh nn tng ngha ca cc cu trc tiu rt tinh vi. y cng
chnh l nt ring khin cho tiu vn bn trong phong cch ngn ng ngh
thut khc bit so vi tt c cc tiu vn bn trong cc phong cch khc.
Khi xt tiu vn bn trong phong cch ngn ng ngh thut, chng ta xt
tiu trong cc tt c cc vn bn ca phong cch ngn ng ngh thut: tiu
vn bn trong vn xui ngh thut, tiu vn bn trong th ca.
3.3.2-Tiu vn bn trong vn xui ngh thut:
Ni chung c im tiu vn bn trong cc th loi ca vn xui nh
kch, tiu thuyt, truyn ngn, kch bn, k th ta thy mt iu l ranh gii khu
bit gia chng rt m nht. Xt t nhiu phng din nh cu to hnh thc,
quan h ngha, chng hu nh khng c g khc nhau. Chng u l nhng
22

chui li nh danh, khng dng nhng hnh thc vn t khc nh du cu, tiu
zero. Song ni l khng c s tch bit, khc bit no th cng cha tht chnh
xc lm, bi khi tm hiu chng ta thy mt iu rng l cu trc tiu trong vn
bn k vn c i nt khc so vi tiu thuyt, truyn ngn v mc ngha khi
qut c th, v di ngn ca cu trc tiu vn bn ni chung. Tiu
vn bn trong th loi k thng cp n nhng a danh c th: H Ni Lm
ng (Phan Th Thanh Nhn)cho nn xt v mt ngha mc khi qut v
biu trng ca chng c phn thp hn so vi tiu ca truyn ngn, tiu thuyt.
Cn kt cu tiu ca truyn ngn, tiu thuyt c phn rt gn gi nhau.Nhng
cng phi tha nhn mt iu l c nhng tiu ch c th l ca truyn ngn
ch khng th l tiu thuytphi chng y c s can thip ca quy lut b
tr t nhin. Tiu thuyt c di vn bn ln hn nn tiu thng ngn hn,
ngha ca n c tm khi qut cao hn trong truyn ngn.
3.3.3- Tiu vn bn trong th ca
C th ni cu trc tiu vn bn trong th ca tp trung y tt c
nhng c trng trong phong cch ngh thut xt trn. V cc c trng ny
xut hin trong ngn ng ngh thut th vi tn sut rt cao. Tiu vn bn
trong th l mt pht ngn c t chc qui n nht. C l do xut pht t mc
ch gy s t m ch t to nn nhng suy ngm trn ci nn ca cm
xc thi ca, li phi lun chuyn theo yu cu d nh, d thuc, cc nh th to
nn nhng tiu vn bn c cu trc rt mi l.
Vic dng du cu lm tiu vn bn ch thong hoc xut hin trong tiu
phm thuc phong cch thng tn nhng trong thi ca li tr thnh mt c im
ph bin nh: Du hi (Trn Nht Tun), Chm than (Hi Phong).Tiu l
mt cu th cng chim t l ng k: Ti vn nghe tha thit ting ci tu (Hc
Thnh Hoa), Con a dc bn sng qu (V Thnh An)

23

c im ni bt trong cu trc th khin n khc vi tiu vn bn trong

vn xui ngh thut v khc c vi cc tiu trong phong cch ngn ng khc,
l kt cu tiu th c kh nng xut hin nhiu kt hp bt thng, nhiu
lin tng ngha ch c bit trong thi ca.
V d nhng kt hp bt thng: K c trng (Phan Hong), Nhng k c
xanh gp li (Trc Chi), Bu tri sn (Nguyn Quc Chnh).
V d nhng lin tng mi l nh: A v H (Ch Lan Vin), T Kim Hoa
n Kim Nga (Bi Ging), Ngi vt sa bu tri (Thu Bn)..
3. 4. c im ngn ng TVB trong phong cch ngn ng bo ch
Phong cch ngn ng bo ch ngn ng ch yu mang thng tin s kin nn
phi din t di hnh thc c c, ngn gn nht. bo ch l mt phng tin
truyn thng nn mc ch hp dn ngi c t ln hng u nn cch trnh by
tiu ht sc quan trng, c gia bi li cun bi s hp dn cua t bao va c
bit la bi u bao. V vy TVB trong phong cch ny thng s dng hnh
thc ng m, t vng, ng php, c ch, mu ch mt cch c dng nht.
3.4.1. TVB bo ch c cu to c bit
TVB bo ch s dng cu to c bit nhm kch thch s ch ca
ngi c, v cu to nh vylm tng mu sc biu cm
V d:
+ T ci mnh (Tui tr ci, thng 11 nm 1999)
+ Mt tch v ngtrn cu (Thanh nin 30-10-2010)

24

3.4.2. TVB bo ch s dng nhiu bin php tu t

Khi s dng bin php tu t thng l nhng mc chm bim, ph phn
mt i tng no , ph bin l trong T Tiu phm nhm tn dng tnh a
ngha, nhiu tng ngha ni chm bim, kch mt cch hiu qu nht.
Cc bin php tu t thng c s dng: chi ch, ni li, ni qu, n d,
nhn ha
V d:
+ B mt vic v c trnh ... i hc (Tui Tr ngy 10/11/2009)
+ Bng k s "cho thua" chng ch (Tui Tr ngy 01/12/2009)
Trong phong cch bo ch, tiu c hai loi: loi ng v loi m. Tiu
ng c chc nng thu tm thng tin chnh hoc nu mt thng tin c gi tr chi
phi ton vn bn thng l ca th loi tin tc v phng vn. Tiu gi suy t
rng hn nhng g ni trong vn bn.
Tiu tin tc

Thng l cu thuyt hoc cu gi tn. Trong thng gp nht l m

hnh A: B.
A: B l cu trc - ng: thng l ch th, a im, v tr, thi gian, s
kin; ng l phn thuyt ca .
V d:
+ Nam H: M c thy tinh th cho 120 ngi bnh (Si Gn gii phng 4-51994)
+ Quc Hi tho lun: khng nn n trnh khiu ni ng ngi (Thanh nin 2510-2010)

25

A: B l cu trc ch v: ch ng A thng t trc du hai chm nhn

mnh, lm ni bt ch th ca hnh ng do B biu th. M hnh ny c
nhiu trong tin tc nhng cng thng gp trong phng vn
V d:
+ V Ngc ng: ng ch c m, hy bin tng in nh thnh hin thc!
(Thanh nin 06-10-2010),
+ M Tm: Khng i phim ra mi thy mnh mo him (Thanh nin 30-10-2010)
TVB trong th loi phng vn, phng s v tiu phm
* Tiu trong th loi phng vn thng nu tn ngi c phong vn va
ni dung phong vn hoc kin ngi c phng vn, thng la mt cu
Thuyt, cu hoi hoc la mt b phn cua cu hoi.
V d:
+ Ch nhim y ban v cc vn x hi ca Quc hi Nguyn Th Thn: v sao
nm nay chng ta khng t c ch tiu v dn s? (Nhn Dn 5-1-1994)
+ Minh Bo t ho mnh qu p trai (Thanh nin 24-10-2010)
+ Lc Tiu Linh ng: Ph n yu ti v m Tn Ng Khng (Thanh nin 2210-2010)
T trong th loi phng s thng cha ng nhng t ng c tnh cch ku
cu hoc nu ln nhng s kin khng bnh thng, thng do nhiu kiu cu
m nhim nhng cu hi xut hin vi tn s cao:
+ C s bao che cho s sai phm ca Vinashin? (Thanh nin 25-10-2010)
* T tiu phm thng c ngha hm sc v a ngha , li cha nhiu yu
t biu cm, thng s dng khch ngn. T tiu phm c nt ging vi T vn

26

bn ngh thut v c cha nhiu bin php tu t nhng khc ch kt cu bt

thng, l i gy ch .
V d:
+ M em ai (Si Gn gii phng 22-5-1994)
+ Huyn nm u, s nm ui (Lao ng 19-4-1994)
3.5- c im ngn ng TVB trong phong cch sinh
hot hng ngy (PCSHHN)
PCSHHN l phong cch khng c vn bn nn khng c T ring cho n,
ch l nhng t, t t, nhng kt cu ng php dng giao tip ca mt cng
ng ngi trong nhng hon cnh nht nh.
4. Cc phng thc to ngha hm n trong tiu vn bn
4.1- Dng khch ngn
Khch ngn thc cht l tiu trch dn. Ngi lp vn bn c th s
dng ton b khch ngn, c th gi l Tiu - Khch ngn, Tiu - Trch
dn. Nu ch s dng mt b phn khch ngn th gi l tiu - khch ngn
hoc tiu c trch dn.
Khch ngn, t bn thn n lun lun tin gi nh rng ngi c trc
ht phi coi n l khch ngn th mi hiu c n. Phng thc ny d hay
kh nm bt l ty thuc vo s m ha su hay cn ca cch t chc ngn
ng trong kt cu tiu . Tuy nhin, iu cng ph thuc vo ngi th
ngn
Phng thc ny rt a dng, tuy nhin c th nu ln nhng trng hp
tiu biu nh sau:
V d:
Cnh gic: Ly chng i Loan hay Bng chim tm c? (CA TP.HCM,
thng 12, 1998)
27

YNH1: Ly chng i Loan l phong tro r ln nc ta khong nhng

nm 1996 2004. Bng chim tm c l thnh ng ch s mt tch, bit tm,
khng tin tc g. y, tc gi mun cnh bo cho ngi c hnh vi ca
nhng k la o: Nhn tin ph mi gii xong l bin mt tm. Chng i
Loan khng thy u m hu qu l nhiu gia nh phi khn n tr n cho
ph mi gii hn 10 triu ng.
+ K ngh lyv (PNCN, thng 9 nm 2001)
YNH1: K ngh ly Ty l phng s ni ting ca V Trng Phng.
Ngi vit da vo ni n cch thc ly v thi hin i.
+ Gc sn v khong trib t (HNM, thng 2, 1997)
YNH1: Gc sn v khong tri l tn tp th ni ting ca Trn ng
Khoa. Tc gi mn tn tp th kt hp vi t b t ni ln thc trng
thiu khng gian vui chi, thiu khng gian sinh hot tp th cho tr em thnh
ph.
4.2- Dng hnh thc m m:
S lin h m gia cc ph m u khin ngi c phi ch :
+ Tp tnh ti ti t
YNH1: Ph phn mt nhm thanh nin 7 ngi t tp ua xe sau khi ung
qu chn, trong c 1ngi b chn thng s no v m vo ct in. Theo
li 6 ngi cn li th y l ln u h tp tnh ua xe. Nhng t tp
tnh dn n ch ti t. Hu qu tht khn lng.
4.3- Dng hnh thc ni li
L mt hnh thc chi ch c o. Ch bng s sp sp li nhng b phn
cu thnh (ph m u, khun vn, hay du thanh) ca cc m tit no , ngi
ta c th to ra nhng m tit mi.
V d: Son Ye Jin "chng ly" ??? (www. Hoahoctro.com.vn, 25/09/2008).

28

Tiu s dng hnh thc ni li ca ch ly chng ni vui vic c tin

n rng c din vin Hn Quc Son Ye Jin chun b kt hn.
+ Bc mn b mt c bt m (TN 23/08/1996).
Mt v n git ngi b him, sau bao nhiu nm iu tra cui cng cng
tm ra nguyn nhn gy n v bt c k st nhn.
+ Ngy u tin hi tin u (DT 04/09/2010).
Bi bo cp n mc hc ph tng qu cao trong u nm hc mt s
trng tiu hc, trung hc c s v ph thng khin cho nhiu bc ph huynh
phi chng mt.
4. 4. Dng nhng t, cm t i nhau
xy dng cc cu trc nh vy, ngi ta thng s dng cc cp t tri
ngha (h - bc, trng - gim, tin - li).
V d:
+ Trng th anggim th (Lao ng, 14/5/2001).
Tiu s dng cp cu trc i nhau trng th v gim th ni n
tnh trng kinh t ngy cng i xung ca cng ty Trng Th.
+ Ngun cung cp tng, gi chung c gim (Dantri.com)
Cp t i lp tng v gim ni ln: Ngun cung cp ngy mt nhiu,
cng sc p v vn u t, khin ch u t cc d n s cp v ch u t cn
h th cp phi gim gi bn.
+ c v mt khi Vit Nam tham gia vo TPP (Dantri.com)
c i vi mt cp n nhng thun li v kh khn m Vit Nam
s gp khi tham gia vo t chc ny. (Hip nh t do thng mi xuyn Thi
Bnh Dng). Tuy nhin, nhng g m Vit Nam c s l c nhiu hn mt.
+ Th con tp, bt con tm (CAND 06/07/ 2006).

29

Th i vi bt Ch nhng tay lng gt ca ci nhng ngi nh d c

tin. By nhng tr rt vng, tin hay nhng mn hng c gi tr t sau la
ly tisn qu gi ca nhng ngi nh d khc. Bi bo ng ln nhm khuyn
ngi dn nn cao cnh gic.
Tuy nhin, mt bi bo khc, cng vi tiu ny nhng li ni ln s
li nhun trong kinh doanh.
+ Thng bt chnh, h tt lon (DT 23/11/ 2008).
Thng i vi h Ni v s ri lon v k cng ca mt c quan, t
chc. Nhng ngi lnh o cp trn khng thi hnh ng k lut th cp di
cng s khng i vo c n np.
4.5. Dng nhng t ng ng m
T ng m l nhng t trng nhau v hnh thc ng m nhng khc nhau
v ngha.
Ting Vit cng c nhng nhm ng m nh:
- ng1 (ng tu Thng Nht); ng2 (mua mt cn ng).
- sao1 (ng sao trn tri); sao2 (sao anh li lm nh th); sao3 (i sao giy khai
sinh); sao4 (sao thuc nam)
V d:
Theo chn cc on lu din Nhng nh sao bng (TTCN 17-11-1991),
Dch st ka xm ti (LACT 19-8-1992), cu ny b cng qua c (TP 2-21993), Sao ln mt ri! (TT 18-10-1994), Gi em Suyn (Xun Thy), u me
Ty (Bch Hng)
*Theo chn cc on lu din Nhng nh sao bng (TTCN 17-11-1991)
Nhng nh sao bng, c th nhi ln tn bi ht Nhng nh sao m ca
Phan Hunh iu, cn c th l tn ring ca on ca nhc no , nhng bng
li ng m vi mt ng t ch hnh ng di chuyn rt nhanh, YNHA1:

30

NhNG on ca nhc chy x trong mt m c th ht nhiu t im khc

nhau.
*Dch st ka xm ti (LACT 19-8-1992)
ka cng c th l ca ht, cng c th l karaoke, m l dch st th r rng
th hin thi ph phn
*Cu ny b cng qua c (TP 2-2-1993)
B cng c th l con b, m cng c th l ng t nm trong trng ngha ch
hot ng ca con ngi. D YNHA1 nm phng vect ng ngha no cng
u nhm ngha ph nh
*Tr li vin tnh vin (Anh Th)
Vin c th l Ch Lan Vin m cng c th l vn
*Sao ln mt ri! (TT 18-10-1994)
Sao l ngi sao sng nhng cng c th l mt loi hu sao v cng qu him
mi c tm thy nc ta.
* Gi em Suyn (Xun Thy)
Vi em Suyn, r rng l trn b mt hnh thc pht ngn l mt tn ring c
quan h thn thit, l vai hng di , l ci ti tr tnh ca tc gi. Nhng tht ra,
Suyn l cch ni tri ch Suyn mt chng bnh gy cho tc gi nhiu phen
ln n. Cch chi ch ng m li va nhn cch ha cn bnh ca mnh y
nhm mc ch t tro.
*u me Ty (Bch Hng)
u mel cch tri gic tn ring ca ton quyn ng dng thi Php nhng
li ng m vi cch chi th Ting Vit.
4.6- Dng nhng t, cm t va ng m va ng ngha
L nhng t, nhng cm t va trng nhau v hnh thc ng m va ging
nhau v mt ngha.

31

V d: Ba con mo mi nm mi phi mi (SN Xun 1994), Vn sn xut

thu v hng lu. Con mo lm trng bnh (NL CT t 29-5 n 4-6-1992),
Hi ng ta sng trn t Thi (NL t 26-2 n 4-3-1993)
*Ba con mo mi nm mi phi mi (SN Xun 1994)
Ba con mo va l quy chiu hin thc, va l tn mt ban nhc. YNHA1: ban
nhc ny phi to nhiu ci mi
*Vn sn xut thu v hng lu. Con mo lm trng bnh (NL CT t 29-5
n 4-6-1992)
con mo lm trng bnh, va l con mo c th no , va l loi thuc mang
nhn hiu con mo. YNHA1: vn sn xut v tiu th thuc l con mo ang
c vn .
* Hi ng ta sng trn t Thi (NL t 26-2 n 4-3-1993)
Hi ng va l ngn n bin va l tn gi mt ban nhc. YNHA1: ban nhc
ny gt hi c nhiu kt qu m mn trn t Thi Lan.
4.7. Dng li tch t
V d:
+ C ngi nhng khng c sao ( TPHCM 17-6-1990),
+ Tc nc kh trnh v b (TT 18-10-2010)
+ Cung khng cu (TT 16-10-2010)
+ iu bt thng bnh thng (Phm S Su), Xe hnhKhch, Khng phn
m bit,
* c im chung ca cc TVB va dn l u c s dng phng thc tch t
nhm gy mt dng no
- T 1: YNH 1: Cha c din vin ti nng tht s.
- T2: YNH 1: n lc phi ni ra v nu khng ni ra th hu qu kh
lng.

32

- T 3: YNH 1: Vic cung cp hng vn cha p ng nhu cu ca ngi

tiu dung.
- T 4: YNH 1: T mt vic cha ng mu thun tr thnh mt vic bnh
thng nh khng c g.
4.8. Dng li b lng
V d:
+ Li chuyn gii khng ra gii(TT 6-11-2010),
+ Mt gim c gii? (PL TPHCMS 28-1994),
+ Chc v nh, tham nhng to(TTCN 17-11-1991),
+ Chng ha s khochn (LACN 31-10-1992),
+ Mua mc - bn r li li to! (TT 27-2-1992),
+ C (Th tnh Vit Nam chn lc),
+ Hy l hoa(Th tnh Vit Nam chn lc),
+ Khi qu t i bn v s(TT 24-5-1994)
+ Mi ngi u ngoi tnh v h kt thc. (TT 25-9-2010),
* Cc TVB trn u s dng li ni b lng nhm mt dng no
- T 1: YNH1: ni v nhng gii u kiu giao hu khng ra giao hu , gii
khng ra gii vy m vn thng xuyn c t chc
- T 2: YNH1: c tht l c mt v gim c gii khng? Hay ch l gii c
khot tin ca nh nc m thi. Gii y l gii lm cho t nc ngho i!
- T 3: YNH1: Mi ch chc v nh m tham nhng nhiu nh vy th nu
l chc v to th cn tham nhng n u na?
- T 4: YNH1: ni v mt ngi b lit tay v phi dng chn v nhng v
vn tt nh nhng ngi bnh thng.
- T 5: YNH1: ni v vic lm n phi php tri vi ch hch ton kinh t,
hoc li y l li lo, li ch c trn giy t, bo co ln cp trn.
=> T cc v d trn c th thy dng li b lng l phng thc b trng mt v
no ngi c, ngi nghe phi suy ngh v c th c nhiu cch hiu khc

33

nhau. Tuy nhin theo phng thc ny ngi vit cng nhm nhn mnh mt vn
no mt vn m sau khi c ht vn bn mi hiu ra c.

4. 9. Dng i t ngc chiu

Bnh thng trong vic t chc vn bn, chnh danh thng hay xut hin
v tr trc (thng danh), cn i t thay th hoc ch tr th nm sau (h
danh), trong tuyn lin h xui theo trt t tuyn tnh. Nhng trong kt cu T li
hay xut hin cc i t.
Ni khc cc i t nm trc, cn vic n thay th cho t, cm t no li
phi quy chiu vo vn bn mi bit c. Chnh iu ny c kh nng to ra
YNH1.
Thng gp nht l cc i t nhn xng, th n l cc t tr, phim ch
tng ng i t, v ng ch nht l cc i t khng xc nh: Ai. Cn
thuc nhm u, cc i t thay th phi thay th cho nhng ngi c bit, ai
cng bit hoc gi nh rng bit.
V d:
+ C y hin sng ra sao ? (KHPT 5-11-1993): cp n c gi nhim HIV
u tin Vit Nam.
+ V sao h yu nhau ? (NSPN TPHCM s 5-1994): Bn v nhng ngi ng
tnh luyn i.
+ Ni y (Lu Quang V), YNH1: Mt ni no cha xc nh
+ Ai ru? Ru ai? (TTCN 4-10-1992)
+ Chuyn di v nh t B Ra Vng Tu: nh v t, ai c, ai khng ?
(VTCN 24-7-1994)
Ty theo trng hp c th, ai c th thay th cho nhiu ch th khc nhau.
Chnh tnh cht phim nh ny li cng c kh nng to nn tnh hm n mc
su hn ca i t ai so vi cc i t nhn xng khc.

34

V d:
+ l ch cng tc...(TT 30-7-2008): l y l Thiu nhi TPHCM ni
li hay lm vic tt
Lin on nhip nh ngh thut th gii FIAP thng bo Vit Nam ginh
thng li ln ti cuc thi ny ti Slovakia. (VH 4-7-2008): cp n vic Vit
Nam ginh gii thng ln ti cuc thi nh en trng th gii ln th 29.
4.10. Dng li ni c v mu thun:
V d:
+ Khng ni...ni g? (TQ thng 12-1987): Khng ni l tn mt bi th ca
Nguyn nh Thi, Tm Dng phn tch ni dung ca n theo cch ca mnh.
T c v nh mu thun ny gy c s ch cho ngi c.
YNH1: Tuy bi th c tiu l khng ni nhng ni c nhiu lm
y!
+ iu bt bnh thng (Phm S Su)
YNH1: i vi ngi ngoi cuc, nhng thao thc trn tr khng thc thi
u l bt thng, nhng vi ngi trong cuc iu bt thng y tr thnh ngi
bnh thng.
+ i mi...ht hng (TT 20-2-1992)
YNH1: khng i mi g c, thm ch cn t hi hn i mi, hoc nhn
danh i mi quay v ci c.
+ Khch sn...ct (PN 25-7-2008):
YNH1: Thng thng hnh dung n khch sn th ngi ta ngh ngay n
kin trc ta nh p, c xy dng chc chn, tin nghi. Nhng tht bt ng,
khng phi l kin trc thng thng m khch sn c xy bng vt liu ct.
4.11. Dng li ni thi qu
Chng ta c th xp vo y hai phng thc nh tri ngc ngha nhau l :
khuch i v gim thiu. c bit chung ca chng ta l dng cch ni khng

35

bnh thng theo hai hng ngha hoc phng i hoc thu nh ti a nhm nhn
mnh mt chi tit no ca s kin c cp trong tiu .

Khuch i:
V d
+ Tnh yu ca mi tnh yu, ni lo ca mi ni lo( CA TPHCM 1990)
YNHH1: Tnh yu rt ln lao v i, mi lo toan rt su sc v tnh yu, ni lo
gn lin vi ci chung, thng ch c nhng bc v nhn.
+ Ngi cht 100 ln trc khi cht ( TMP s 1 v 2 1991).
YNH1: c nhiu ln x hi cho rng ( nh gi rng) cht ngay trong lc
sng, c nhiu ln ngi ta n rng cht.
+ qun qun , cu cu xiu ( KTNN s 1280)
YNH1: Hn l mt s vt ( v hnh hay hu hnh) no c sc cng ph
mnh lit ? Tnh yu chnh l ting st t xa n nay lm cho khng bit bao
nhiu con tim phi chao o.
Gim thiu:
V d:
+ Hnh phc i thng, con kin k ph v hnh phc ( HPHN thng 11- 1992).
+ Hn nhn gia nh, l nh m thuyn ( TN t 30 8 n 6 9- 1991)
YNH1: Trong hnh phc la i, i khi xut pht t nhng chi tit vt vnh
nhng cng c th l nguyn nhn ca s v.
* Cn thy trong lin ng vi s kin tnh thi c nhn mnh trong tiu ,
d l cng iu hay gim thiu th cc phng thc ny khng phi l mc ch
m ch l nhng phng tin gip cho s biu t i su vo bn cht ca s vt
nhm khc ha mt s thuc tnh no ca n.

4. 12- Dng hnh nh c tnh cht biu trng

36

V d
+ C gi g ca bnh minh ( TP 2-2-1991)
YNH1: Bnh minh bu trng cho ci mi m. Ngi goc ca ca bnh minh
phi lm c ci g sng to.
+ Nhng ngi i ti bin ( Thanh Tho)
YNH1: Bin l gii hn ca mt hnh trnh. Bin cn l biu tng cho hnh
tng ca nhn dn.
+ Nhng m thp nng ( Nguyn Th Thu Hu)
YNH1: m en thng biu trng cho cho hon cnh khn cng, tuyt vng,
nh nng v hy vng. Thp nng l trong hon cnh bi t vn ch i trong hi
vng.
+ Xun ny hp c nghn xun ( Hoi Anh)
YNH1: Ma xun l tng hp c c sc mnh ca nghn nm lch s, Xun
nm 1975.
+ H Ni m m rung ( Nguyn nh Thi, SCA TPHCM 21- 6- 1992)
YNH1: m m rung biu trng cho kh th cch mng.
+ Truy tm nhng nt nhc trong rng su ( D Tho, KTBK, NXB Tr, 1992)
YNH1: Nhng nt nhc rng su biu trng cho dng m nhc ca dn tc t
ngi.
+ Xun ny hn hn my xun qua (HCM)
Biu trng cho thnh tu ca nhng nm i mi so vi cc nm trc
+ Nhng m rm rp nh l t rung (TH)
Biu trng cho kh th v sc mnh vn ln ca dn tc.
+ i tm ht ngc n giu trong b su tm hn con ngi (NMC)
Biu trng cho v p bn trong tm hn con ngi.
4.13. Dng li ni nghch thng
Phng thc ny s dng nhng cch kt hp t ngu74 l v bt thng
to ra li l i v ngha, kch thch s ch ca ngi c.

37

Thy c bit (Nguyn Mnh Tun), nhi ng c (Nguyn Quang Sng), nhng c
gi c than v thin chc ngi ( PNTP-HCM 17-3-1993), qua cu xung
rung (TT.5-9-1992), Ni Bi - Ni bay (VNHNNV,22-2-1992)
y cng l phng thc kh phong ph v a dng. Cn c vo mc
nghch thng v hiu qu kch thch thm m , c th phn xut phng thc
ny lm hai tiu loi nh hn.
c im chung ca cc tiu d trn l s dng cc cch ng ngha nghch
thng to nn ngha hm n. Cn ghi nhn, li ni nghch thuongg72 l kt
qu ca s la chn cn nhc ca ngi vit cho d khng t trng hp c
quy chiu t hin thc nh : Chng ha s khochn (LAcN, 31-10-1992) tiu
ch ngi b thng mt tay phi dung chn v. Con gu c 60 ci mt
(SKLHPT,Almanach 1991), tiu th hai ch s cy mt gu nhn to cha
bnh. C gi lm m ca cha mnh (Bch Ngc)v tiu cui cng cp s
vic con gi vua h Charlot ng vai ngi m ca ng (tc l ni ca mnh)
trong mt phim mi sn xut.
Tnh cht nghch thng nh mt ch nh ca ngi lp vn bn qu r rang
trong cc tiu thuc nhm u. Cn 3 tiu sau, tuy c quy chiu l hin thc
nhng vn l ni dung cn din t. nhng cho d th no i na, cc tiu c
kt hp nghch thng trn y l u l nhng pht ngn c cha ngha hm
n.
4.14. Dng t vay mn nc ngoi
+ Ngh v Batsana (L Hoi Xun
YNH1: Batsana l nhn vt ng vin cng sn trong quy lut ca mun i
ca umbatz (Lin x c)
+ Hia (TTC 12- 1993)
YNH1: Hia (here) c ngha l y
+ I- M X-Ct, Tr chi bt hnh ca tui mi ln (TSYT s 3/BM)
YNH1: Mecnoctal v Secconal l hai loi thuc kch thch

38

+ Honda! Made inch tri (K 3- 1993),

YNH1: Honda-mt loi sn phm se my ni ting ca Nht ti made in (lm )
ch tri.
+ Asean! Qun bi domino tr thnh c my dynamo (NH, TT 21-5-1994)
YNH1: Domino gn m vi dynamo (my pht in), t trng thi i vi u
tr nn quan h hp tc.
+ M em ai!? (SGGP22-5-1994)
YNH1: ai ting Anh to die: cht. Trc mt s kin au bun nh vy ting
Anh th dng ting Anh th qu l khng thch hp.
4.15. Dng li ni n d
Walter Nash (1980) tng ghi nhn rng: Nhng vn bn qu hnh thc,
lnh lng dng nh khng dng n d; cn vn bn thng thng th ngc li,
tn dng n d to nn sc mnh din t (Dn theo Phan Vn Ha, ngn
ng v i sng thng 4 nm 2008).
V d:
+ Olympic Bc Kinh 2008 cn 16 ngy na
+ Bng r Trung Quc ri vo bng t thn
YNH1: Bng t thn l cch ni n d ch kt qu bc thm, chia bng.
i Trung Quc ri vo mt bng u rt mnh vi s gp mt ca cc i xp
th nht, i ng kim v ch, i nm trong top 10.
+ Doanh nghip, hip hi thp quyt h nhit cn st thp
YNH1: Cn st thp vi gi thp ln cao, cn h nhit tc iu chnh gi
thp cho ph hp.
4.16. Dng li ni v von
S dng phng thc v von (hay cn gi l so snh) nhm lm ni bt yu
t c so snh, gip cho tiu vn bn li cun ngi c hn.
V d:
+ Bng cng nh thp.
39

YNH1: Bng c so snh vi thp, chng t bng cng (khi c trong bi

bo, ngi c nhn ra s d bng cng nh thp c l do qu trnh tp luyn
bn b).
+ Qung Nam mt con heo gi bng mt con g ti thnh ph H Ch Minh.
YNH1: Gi ca mt con heo c so snh vi gi mt con g cho thy gi heo
rt r (v nh hng n dch bnh nn ngi chn nui bn tng bn tho heo
ging dn n gi heo rt th thm).
4.17- Nhn ha
V d:
+ Khi nhng git ma ng hnh (Thy Kha)
+ My vi tnh cng b sida (KTNN s 10)
+ Loi vt t tnh (KTBK)
+ Khi ci cht t di t ngoi ln (TGM s 5 1993),
V mt khi qut, da vo mt s c im tng ng no gia ngi
v vt gn cho vt nhng c tnh nh ngi, thng c gi l nhn ha.
Phng thc ny lm cho vt c tnh ngi hn v nh vy l c dng .
4.18- o cu trc:
V d:
+ Rn rp v kinh doanh ch (LACT t 5 3 n 12 3 1993)
+ Xanh mt mt ma Trung thu (TT 19 5 1992)
+ Ng nghnh x ngi (TTCN 6 9 1991)
+ cc Nam T quc ra i mt c s sn xut bao b, vt t ngnh thy sn
(SGGP 13 2 1992)
Cc pht ngn o cu trc ni chung, tiu o cu trc ni ring thng
nhm dng nhn mnh tiu thng bo. V tiu im thng bo thng ri
vo phn b o ln trc. Ngoi vic nhn mnh cc b phn cn nhn mnh,
phng thc o cu trc thng gy cho ngi c s ch .
4. 19. Vit tt chi ch:
40

Ngoi cc phng thc va miu t, s xut hin ca cc yu t vit tt

trong tiu , nht l nhng tt t gn lin vi phng thc chi ch nh:
+ Chn dung nhng cotylua Vit kiu (SCA TP.HCM 14 1 1994)
+ Hi chng s ba a? (TT 20 10 1994)
Hay cc cch lp li nhm mc ch no nh
+ Ngn phiu thanh ton : bi cnh ra i v nhn nh
+ Khng phi tin m l tin, m khng phi tin! (TT 17 1 1992)
+ Thn ny li nh thn xa (SH Xun 1992),
u c kh nng to nn ngha hm n cho tiu .
Nhn xt
- Khng k n vic c th phn xut mt s phng thc thnh nhng
tiu loi nh hn, phm vi i cng d thy danh sch ny cha th coi l y
nhng c th bin gii, cc phng thc to nn ngha hm n 1 trn l
nhng phng thc thng gp nht trong cu trc tiu .
- to nn ngha hm n 1 rt t trng hp tiu ch s dng duy
nht mt phng thc. Tri li trong mt cu trc tiu thng cng mt lc
xut hin nhiu phng thc hm ngn. Cho nn vic nh danh v miu t ca
mi phng thc trn ch mang ngha tng i, khng him trng hp va
c th xp tiu phng thc ny li c th xp n mt phng thc khc.
Vn l ch phng thc no ni r v d nhn din hn thi.
- V phng thc dng khch ngn to nn ngha hm n 1, trong
c phng thc thay i thnh t cha c miu t k. Tuy nhin, nu coi tiu
phng thc ch s dng mt b phn khch ngn hoc ch m phng cch thc
din t l phng thc tiu biu cho nhm khch ngn th c th xp chng vo
loi khai thc ch ngha bt thng, cn nu nhn mnh n tiu phng thc
dng nguyn dng cc pht ngn trch dan th c th tch cc khch ngn thnh
mt phng thc ring bit. Ta tm xp chng vo loi quan h ch ngha bt
thng, nhng, nh ni, khng him cc l do mch bo nn tch chng thnh
mt phng thc ring bao gm nhiu tiu loi.
41

- Cc phng thc cn li c th c quy thnh hai nhm:

Nhm 1: bao gm cc phng thc t 2 n 7, cc phng thc
ny u khai thc mi quan h phi cu trc cu gia cc t ng
trong tiu biu th ngha hm n 1. gi l quan h phi cu
trc v chng khng nm trong cu trc thnh phn ca cu.
Nhm 2: bao gm cc phng thc cn li t 8 n 18 tp hp
thnh nhm thuc cc quan h ng ngha bt thng. Gi nh vy
v cc phng thc ny u da vo s phi kt nghi khng t
nhin. Nh vy, mi kt hp ngha gia cc b phn trong pht
ngn da vo quan h cu trc cu hoc quan h ng ngha biu
hin tc loi ngha ni r trn cu ch.
- Cui cng, ta thy c 18 phng thc to nn ngha hm n 1. Nu
tnh thm s lng phn ca phng thc dng li ni thi qu. Theo hai
hng ngha khuuych tn v gim thiu v dng khch ngn hay b phn khch
ngn, ta c 20 phng thc chnh, c th tng kt thnh bng sau:
Da vo mi quan h phi cu Da vo mi quan h ng ngha bt
trc cu
1.

thng
Dng hnh thc kin
7.

Dng khch ngn hoc

h m m

m b phn khch ngn

2.

Dng t ng m

8.

Dng li ni b lng

3.

Dng t, cm t va

9.

Dng

ng m, va ng ngha

chiu

4.

10.

Dng hnh thc ni

li

ngc

Dng li ni c v mu

thun

5.

Dng li ni tch t

11.

6.

Dng nhng t, cm

(khuych i hay gim thiu)

t i nhau

12.

Dng li ni thi qu
Dng hnh nh c tnh

cht biu trng

13.

Dng li ni nghch
42

thng
14.

Dng t vay mn nc

ngoi
15.

Dng li ni n d

16.

Dng li ni v von

17.

Dng li ni nhn ha

18.

Dng li o cu trc

5. Tnh thm m ca tiu vn bn

Ni n tnh thm m l ni n ci hay ci p. Nhng mun c c tiu
chun hay th TVB trc ht phi ng. Mt T gy c s ch ca ngi
c, trc ht l do ni dung ph hp vi yu cu nhn thc ca x hi v sau
l n phi hp dn, phi chun. Mt T ng, chun phi p ng nhng yu cu
sau:
5.1- T phi cha ng nhng t ng ng chun chnh t
Chun chnh t
Mc d vn t ting Vit c xy dng trn nguyn l ng m hc, ngha l
v nguyn tc h pht m nh th no th vit nh th y, nhng cc phng
ng, k c phng ng H Ni mt phng ng thng c coi l chun ng
m u khng c y m t nh phn nh trn ch vit. Cho nn, tnh
thng nht ca chun chnh t l rt cao, cng c th ni l tuyt i, ngoi tr
mt s trng hp hn hu nm trong lng kh. Nh vy chun chnh t l
chun ch vit c mi ngi cng nhn.Nhng cch dng sau y c coi l
li:
V d:
+ Chit thuyn ngoi xa
+ Nn hng, nn i.
43

+ Ngi tha hng ch no bu viu?

Mt s li chnh t thng gp trong tiu vn bn
C th lit k mt s li chnh t thng xut hin trong T nh li v ph m
u, nht l s ln ln gia tr- / ch, s- / x, l- / n,; li v phn vn mt loi li
c cc dng c th rt khc nhau; v li v thanh iu v.v tuy nhin, vi mt s
dng li va nu, phn no cng ni ln c tnh hnh li chnh t trn sch bo
hin nay.
Chng ta thy, trong v d trn c nhng li chnh t v ph m u nh l trch (chng chnh, nn hng, nn i), li v vn ( chit, viu)
5.2- TVB phi cha nhng t ng ng chun t vng:
Chun t vng l nhng quy tc s dng t vng c hnh thnh theo quy
c x hi. So vi chun chnh t, chun t vng c bin dao ng rng hn,
nhng d nhin vn c hnh thnh theo quy c x hi. Tuy vy, vt qu cc
bin cho php th s tr nn sai.
Trng hp thiu t
V d: Xc tin vic lm thanh nin, Bin php mnh v cch mng hn
chng tham nhng
i vi nhng trng hp ny th phi thm t vo cho r ngha: xc
tin vic lm cho thanh nin; bin php mnh v cch mng hn chng
tham nhng,
Trng hp tha t
V d: Trong cc T To th lm giu cho dn, cho tnh, ta c th sa thnh
mt trong hai kh nng l: To th lm giu cho dn hoc lm giu cho tnh.
Cng nh trong T Hi nng dn Vit Nam thc hin chng trnh dn s k

44

hoch ha gia nh i vi nng dn v nng thn cng th. Ta ch nn chn

mt trong hai t nng thn hoc nng dn dng.
Trng hp dng t ng m, ng ngha trong mt T.
V d: qu v ngc - mt hng y trin vng ca Thi Lan, Cng bn
c bn vit thn mn.
v d th 1, ngi lp VB chng mun lu n i tng l cng tc
vin ca bo. Nhng ngha t bn c, hay c cch gi trn trng hn l c gi
bao gm nhng ngi c tham gia vit bi cho bo ri, nn dng bn vit l
khng cn thit. C th vit gn li Cng c gi thn mn.
v d 2, ngc cng l mt loi qu, khng nn vit qu v ngc.
y ch c th phn bit qu v vng bc. Cch vit ngc v qu l sai.
Trng hp dng sai ngha ca t.
V d: Th tng Anh v cc nguyn th quc gia th gii, Tp hun chin
thut ch nhim pho binh.
v d 1, cm cc nguyn th quc gia th gii l sai. Trn thc t lm g c
nguyn th loi ny. So snh i chiu vi ng on i trc, cn thm t trn
trc th gii th pht ngn mi tr nn bnh thng. v cng khng c chin
thut ch nhim pho binh m phi l tp hun chin thut cho cc ch nhim
pho binh.
Trng hp dng t khng r ngha
V d: Hiu lc n vn, Cha Hoa thnh ph H Ch Minh
n vn l g ? C l l cch ni rt gn ca cm t vn bn thi hnh n.
Nhng cch ni gp ny li khng lm r ngha T. Cha Hoa cng l mt
cch ni khng r ngha, cha ca ngi Hoa hay cha trang tr bng hoa
vn? Cn vit l Cha ca ngi Hoa thnh ph H Ch Minh
45

Ngoi ra cn mt s trng hp vi phm na

C th xp vo loi vi phm chun t vng cc trng hp sau: phin m
khng nht qun cc tn ring nc ngoi xut hin trong T v trong phn cn
li ca vn bn; dng nguyn xi ting nc ngoi i vi tn cc c quan, tn cc
t chc x hi, vn cha ph bin vit nam; s dng cc yu t vit tt cha tr
thnh quen thuc i vi ngi c. Cc trng hp va nu, xut hin vi tn s
rt cao trong TVB.
5.3- T phi ng vi chun ng ngha c php.
Ngha l cu trc cu phi ng, ni dung ng ngha phi m bo. Cc loi T
c vn v ng ngha trong a ht ng ngha - c php, bao gm cc loi li
nh: khng lin thng ng ngha; vi phm tnh logic, quy chiu; pht ngn m
h
Xt cc T sau:
1. Chng li s cm d ca ng tin d dng: c s m h v ng ngha do
t khng ng v tr ca t ng. Khi c tiu ny, ngi c c th t t cu
hi: Chng li d dng s cm d ca ng tin? Hay l: Chng li s cm d
ca ng tin (lm) d dng?
2. Trin khai quy nh mi v xut khu g qu chm. V d ny cng tng
t. Ta thy rt m h v ng ngha do cch t v tr ca t ng. tiu ny ta
cng t ra hai cch hiu l: Vic trin khai qu chm quy nh mi v xut
khu g hay l Trin khai quy nh mi v xut khu g qu chm?
ng hn, trong hai v d trn ta nn vit: Chng li d dng s cm d
ca ng tin v Trin khai qu chm quy nh mi v xut khu g
5.2- Trong kt cu ca T, phi c du hiu hnh thc phn bit cc
b phn trch dn.

46

Trong kt cu T, thng xut hin khch ngn hay mt b phn khch

ngn, tc trch dn nguyn cu, hoc mt b phn ca cu. Hp l nht l nn c
du hiu hnh thc phn bit gia chng. Nu khng, s c nhiu trng hp
hiu nhm ng tic. Du cu thch hp vn c thng dng y l du
ngoc kp ()
Ta hy i so snh hai nhm T sau y:
Nhm 1: Mu thi gian khi t khi m; Xun Qunh t ht, nh Ty Tinnh chi vi
Nhm 2: Sc sng ca ng gi; Ni bun ca ng , Truyn Kiu sng mi
cng ting Vit
Tuy kt cu 2 nhm tiu c cha nhng ng on l khch ngn, nhng
nhm 1 cc khch ngn u nm trong ngoc kp. Nh th l hp l. Cn
nhm 2 khng c s phn gii hnh thc gia ch ngn v khch ngn. Nu tch
ri khi bi cnh cuc bnh vn, trong bi th ng ca V nh Lin
c chn bnh ging, th r rng ngha ca T c th s c hiu khc i.
V li, khng phi ngi c no cng nhn chn mt cch d dng du l
ch ngn, u l khch ngn, cho nn, vic c ch dn bng du cu s to iu
kin cho ngi c tip thu d dng ngha, nht l ngha hm n ca T.
Cn lu , cc TVB thuc nhm (2) u c trnh by bng nhng kiu
ch nh nhau, mu sc nh nhau v trong phn on khng c g c bit, ngha
l khng c nhng du hiu hnh thc no cho thy s phn bit gia khch ngn
v phn cn li ca T. Qu nhin, c rt nhiu trng hp khng c du ngoc
kp m ngi ta vn lnh hi ng iu c din t trong T. l: Ng on
khch ngn c kiu ch, c ch hoc mu sc khc vi phn cn li trong T;
trc cc khch ngn c dn c nu th loi VB hoc s c mt ca cc t,
cm t nh: cun sch, tp th, bi th, tc phm, cng trnh V d nh: Tnh

47

ngh thut ca truyn ngn Hai a tr; i mi trn mt vng qu quan h

qua tiu thuyt Tan my .
5.3- T phi c phn on hnh thc chnh xc vi ngha
tng ng ca n.
Khch quan m ni, y khng phi l li ca ngi lp VB m thng l
do cc ha s trnh by m thut T trn ba cc sch, u cc VB.
V d:
+ Qu Tng M Nhn
Nm Mi
+ i sng cng nhn
May sao khng kh hn?
v d 1, ngi ta d hiu nhm l qu tng ngi m tn Nhn nhng
thc cht nhn y l t ch thi gian c ngha l nhn dp. v d 2, ngi
ta d tri gic i sng may sao khng kh hn, tc l mang ngha khng kh
quan , tc l nu i sng ngi cng nhn m kh hn th chuyn xu s xy ra.
Phi hiu ng l i sng ca cng nhn may, ti sao li khng th kh hn?,
l mt li thng cm, li than!
y l nhng trng hp vt dng ph bin thng xy ra trong vic trnh
by T. iu ny khin cho ni dung vn bn c th b tri gic lch i. y l
mt trng hp ng bo ng .
Ngoi vic pht ngn b ngt dng mt cch v l th cn c c nhng
trng hp ngi trnh by khng ngt dng hay gp nhiu ng on thuc cc
quan h khc nhau trn cng mt T. V d Tin ti k nim ngy nh gio Vit
Nam, Bin v nh nng, S phn ngi cng nhn.
5.4- Cc ng on trong T phi c sp xp mt cch
cn i, hi ha.

48

Tnh cn i t nh hng ti ci ng / sai ca T. Tuy nhin, cc ng

on trong kt cu T nu c sp xp mt cch hi ha, cn i, d gy c
ch ca ngi c.
Lin quan n s cn i, hi ha ca TVB, phi k n tnh hm sc v
nn cht mt yu cu khng th thiu i vi tt c cc loi T trong tt c
phong cch v th loi. Tuy nhin, trong PCTT, c th dung d, nht l d
trong T khai thc cc hm .
V d: Ngn phiu thanh ton, bi cnh ra i v nhn nh: khng phi tin
m l tin, m khng phi tin!. Cch din t lng vng khng phi tin m l
tin , m khng phi tin gp phn to nn hm ph phn tnh cht bp bnh ca
t ngn phiu thanh ton trong thi im lc by gi.
5.5- T phi ph hp vi phong cch ngn ng ca vn bn
m n nh danh.
bnh din khi qut, nh nhn nh, thng tng ng vi mt s
phong cch ngn ng, thm ch mt s th loi ti VB ngay trong cng mt
phong cch, bao gi cng c mt s kiu khun hnh T nht nh. V nguyn
tc, khng th ly khun hnh ca phong cch ny, th loi ny dng cho phong
cch, th loi khc. Tuy nhin, nhn xt ny ch c ngha tng i. Hu nh
khng th xem xt tnh ph hp hay khng ph hp gia kt cu T vi ni
dung VB xt v mt phong cch ngn ng trong phong cch ngh thut, nht l
i vi th ca. V nh bit, T ca VB ngh thut hu nh c th s dng tt
c cc k hiu vn t c th trong h thng ch vit mt ngn ng, v n c th
s dng tt c cc khun hnh T mi phong cch.
Tuy nhin, tnh bt hp l ca vic s dng mt khun hnh T no , xt
v mt phong cch, tuy rt phc tp nhng khng phi l khng th nhn ra c,
nht l khi gn b vi chun phong cch.
Trong phong cch ngh thut hin i, nht l khong 10 nm li y, kt
cu T thng s dng cc khun hnh ca cc T trong phong cch khoa hc.

49

Bn cnh mt s T, do vic t chc ngn ng cng phu nn tuy l tai nhng

c th chp nhn c, nh S ni lon ca b cc (TP), Lun chng ca
mt tm hn a cm (NQH), Lun chng v vinh quang (NMT) hoc t
c lin tng bt ng y th v nh: Quy lut ca s h cu (NMT).
Nhng khng phi mi kt cu T chch chun phong cch u thnh cng. T:
Logic ton hc thm nh ngn ng (TV) l mt n c. Trong tc phm ny,
tc gi mun gi gm mt thng ip: Nh ton hc v nh th tuy cch ngh
khc nhau, cc thao tc t duy khc nhau nhng h u c chung mt c im l
cng suy tng v con ngi. Th nhng do vic t chc VB khng chu o, nn
hu nh khng tm thy mt lin tng bt ng no, trong khi kt cu ca T
li hon ton khng ph hp vi phong cch ngh thut, gay cho ngi c
nhng kh chu nht nh.
Tr li vi T trong PCTT, nhn mt cch khi qut nh s lc trnh
by, v mt ngn ng chng c nhng yu cu ring. Tuy nhin cc yu cu ny
cn ph thuc vo ti th loi na. Chng hn, quan st cch t chc ngn
ng ca T trong cc mu thi s - chnh tr, i ngoi ngoi giao, khoa hc k
thut kinh t (tm gi l tin tc in hnh) v trong cc trong cc mu tin v
an ninh trt t, th thao vn ha... (tm gi l tin tc khng in hnh), chng ta
thy chng hon ton khc nhau. loi u, ch ngha rt trang trng, thng do
cu trc cu m nhim, i khi cc thong s thuc v WH v H (When, Where,
Who, What, Why, v How) ca VB li xut hin ngay trong TVB. Trong khi
y, loi VB sau T thng do cm t m nhim, li xut hin cc bin php tu
t, hm , hm ngha rt phong ph v a dng.
5.6- TVB phi c ngha tng hp vi ni dung vn bn.
Cc yu cu trong phm vi ch ngha ca T xt nh mt yu t c lp,
kt qu l nghin c kh quan, v vy nhng i hi trn tng i r rng,
d nhn din. Yu cu ngha phi tng hp vi ni dung l mt vn mi m

50

cn quan tm v trong thc t, c nhiu trng hp khng tha mn c iu

ny
ngha T mt ng, cn ni dung VB li cp mt no
V d: Hng ngn thi ht cp mt bin ngc. Trong v d ny, ngha
tiu th cho bit thi in ngc. Th nhng cn c vo nhng bin php x l
cp tc nh i hn 160 t giy thi hoc k mt ng ngang phn bi lm
khng trng vi phn phch hay dn giy trng che k phn ghi r h tn v
trng ca th sinh trong ni dung vn bn, th ha ra t giy thi b in ngc ch
khng phi thi.
Nh vy, v d trn, ngha T v ni dung VB khng n nhp g vi
nhau v khng c s tng hp nhau.
ngha T th qu hp, trong khi ni dung VB th qu rng hoc
ngc li
Yu cu ny lu l khng c t ra vi phong cch ngh thut, bi v
i khi ngi ta ly mt chi tit rt nh, rt ph nhng li c gi tr thm m lm
tiu . V d Chic thuyn ngoi xa l mt chi tit rt nh ni v hnh nh con
thuyn hin ln rt th mng trong sng sm nhng thng qua chi tit ,
Nguyn Minh Chu mun ni ln cch nhn cuc sng mi m: Mt ci nhn a
din, nhiu chiu, khm ph bn cht s tht ng sau bc tranh bnh d ca i
sng hay nh cch o V t tiu cho tc phm ca mnh l Ci sn
gch chng hn. Ci sn gch ch l tn mt ci sn rt bnh thng, mt s vt
rt bnh thng nhng li c gi tr phn nh cng cuc ci cch rung t nng
thn Vit Nam khi Cch mng v v s trn tr ca con ngi trc cng cuc
i mi .
Vi cc loi phong cch khc th iu ny rt ng quan tm. V trong thc
t, hin tng ny rt d xy ra. V d: Bom nguyn t hin i c th b ti,
au na u, chng bnh ca ngi thng minh, D ng v ci c v nhng
lun cay ng v gio dc

51

Trc T bom nguyn t hin i c th b ti, ngi ta c th ngh hn

loi bom y c hnh dng rt nh v trng lng rt nh. Th nhng ni dung vn
bn cho bit, t nm 1960, mt qu bom nguyn t nh nht 20kg, cho n thi
im hin nay( 1994) vn l 4kg, r rng khng th b ti c.
T au na u, chng bnh ca ngi thng minh hon ton c tnh cht
khng nh, nhng ni dung VB li nu nhng nguyn nhn chc chn khc.
Cn tnh thng minh lin quan n cn bnh au na u ch l hin tng m
cc nh nghin cu thng thy thi.
Vi T D ng v ci c v nhng lun cay ng v gio dc, cn c
vo ngha th hn trong VB phi trnh by hai ni dung chnh : d ng v ci c
v nhng lun cay ng v gio dc. Th nhng trong bi, tc gi ch cp
n ci c, cn nhng lun cay ng v gio dc th khng nu c g.
Nh vy, tuy mc khc nhau nhng tt c cc ngha ca cc T nu
ln u bt tng hp vi ni dung VB m n gi tn. y l mt iu kh chp
nhn .
Nhng yu cu v mt tiu ng p dng cho tt c mi phong cch v
th loi. Tuy nhin, do nhiu l do khc nhau, cc yu cu c tnh ni tri trong
phong cch ang xt. Mt TVB tha mn cc yu cu nu trn l mt T ng.
Trn c s ci ng mi vn ti ci hay, ci hp dn.
Khi xt n ci hay, hp dn ca TVB, cn ch : Cc yu t bn ngoi
ngn ng (cc yu t khch quan) v cc yu t xut pht t bn thn ngn ng
(ng vai tr l nhn t cu to v t chc ngn ng nh hnh v, t, cm t, cu,
on vn)
i vi cc yu t bn ngoi ngn ng, mt T hay phi gi ng ni
dung m ton x hi quan tm . V d: c thuc cha bnh ung th bng
dc liu Vit Nam, Lm th no gi v tr trung ca da mt?, Gim cn
- liu thuc cho v thanh xun ca bn

52

Cn i vi nhng nhn t do ngn ng mang li, mt TVB hp dn l

mt T s dng nhiu phng thc tu t: ng m, ng ngha, ni li, cch ni
m h, dng hnh nh biu trng
V d: Bo Quc, mt quc bo ca nn ngh thut hi hc; H khu
thnh hu kh; V ln, v b u l v c; Tr c tt c tr bnh tht
tnh, Tnh yu ca mi tnh yu, ni lo ca mi ni lo; Tng t chiu,
Ci sn gch
KT LUN
Vic tm hiu tiu v tiu vn bn l mt cng vic nghin cu rt th v
v b ch i vi sinh vin ngnh Ng vn ni ring v sinh vin cc ngnh khoa
hc x hi ni chung. Tiu vn bn th hin tnh thm m ca x hi v l cn
c xc nh nhng vn c lin quan v mt ng ngha, ng dng, phong
cch hcvv
Trong khun kh mt bi nghin cu nh, nhm cha th kho st ht nhng
vn c lin quan n Tiu vn bn. Nu c iu kin, nhm s i su vo
nghin cu nhng vn ln hn thuc vn ny. Mong nhn c s gp
ca thy v cc bn bi lm ca nhm c hon thin hn!

TI LIU THAM KHO

53