You are on page 1of 18

Lazy_dragon

L THUYT NG NGHA NG DNG HC


1/ Phn bit ngha biu hin, ngha lin h v ngha lin tng. Cho v d minh ha. a/ Trong cu: Mo l ng vt nui trong nh, mo khng c s ch. Nhng ngi ta vn hnh dung c th no gi l mo. Nh vy, biu tng chung, bao gm tt c s vt c gi l mo chnh l ngha s th ca t. Ci c trng ca ci gi l mo, phn bit mo vi s vt khc gi l ngha s biu. Ngha s biu v ngha s th hp thnh ngha biu hin ca t. y l b phn trung tm ca ngha t. b/ Tuy vy, trong anh v em, t v ch c ngha lin h, n nh du s lin kt gia t ny v t kia. c/ Trong suy ngh ca ngi Vit, mo gi nn s thng minh, n vic n bt chut. Chnh v vy c nhng s lin tng nh: Mo gi ha co, Ch treo mo y y l ngha lin tng ca t, mt b phn phi trung tm ca ngha t. 2/ Phn bit hin tng a ngha v hin tng ng m a ngha l hin tng t c hai (hoc nhiu hn hai) ngha. Cc ngha c lin quan n nhau. ng m l hin tng t c hai (hoc nhiu hn hai) ngha. Cc ngha khng lin quan ti nhau.
V d:

a/ a ngha: Mt: Mt anh ta b cn th nng Ci mt cy ny b su ph gn ht Mt c chn b sng

Lazy_dragon

b/ ng m: c: Cn thn, l mt loi c dc. c gi bo Ngy mai bt bnh trc thng tin sai lch trn l a con c nht, bo sao b khng thy xt. 3. Nu khi nim nt ngha. Nhng t: i, chy, trn, l, lt c nt ngha no chung? Ngi ta c th phn tch ngha ca t thnh nhng c trng nh nht phn bit t ny vi t kia. Nt ngha chung ca: i chy, trn, l, lt l di chuyn c hng. 4. Nu quan h ng ngha gia cc t ng. C 4 kiu quan h v ngha ca t ng: a/ Quan h ng ngha: L quan h gia cc t ng cng ngha nhng c th khc nhau v sc thi tu t v/hay kh nng kt hp. V vy, gn nh khng c hai t no l ng ngha vi nhau hon ton v ngn ng l mt thit ch s nhng tit kim.
V d: Hoa v bng ng ngha, nhng ni mt hoa da phn m khng

ni mt bng da phn M v m ng ngha nhng ni B m Vit Nam anh hng m khng ni B m Vit Nam anh hng. b/ Quan h tri ngha: C 4 kiu tri ngha: + Tri ngha lng phn: L quan h gia nhng cp t ng tri ngha to thnh hai cc mu thun nhau, ph nh cc ny tt yu phi chp nhn cc kia.
V d: Chn, l l cp t tri ngha lng phn, ni: y khng phi l

s chn ngha l y l s l.
2

Lazy_dragon

+ Tri ngha thang L quan h ca nhng cp t tri ngha to thnh hai cc c im trung gian, ph nh cc ny cha chc phi chp nhn cc kia.
V d: Thp v cao l cp t tri ngha thang . V khng thp cha

chc cao v khng cao cha chc thp + Tri ngha nghch o L quan h ca nhng cp t tri ngha to thnh hai cc gi nh ln nhau.
V d: Ni: ng y l th trng ca ti tc l gi nh Ti l nhn

vin ca ng y. Th trng v nhn vin l cp t tri ngha nghch o. + Tri ngha phng hng L quan h gia cc t ng ch phng hng i lp. y tnh c phng hng ch khng gian v phng hng ch thi gian.
V d: Hm qua Ngy mai, qu kh - tng lai, trc sau, tr - gi

c/ Quan h bao ngha + L quan h gia mt thng danh vi mt h danh. Ngha thng danh l mt phn ca ngha h danh. Ngha h danh s chuyn bit hn ngha ca thng danh.
V d: dng hc tp l thng danh m bt ch, bt my, v, compa

l h danh. Ta gi bt ch, bt my, v, compa l cc ng h danh. + Quan h bao ngha d dng bt gp danh t, nhng nhng t loi khc khng phi khng c quan h bao ngha.
V d: Di chuyn l thng danh, m b, trn, l, lt, chy, il h

danh. + Quan h bao ngha ch cho php ni: H danh X l mt loi thng danh Y, Ch khng c ni: Thng danh X l loi h danh Y.
V d: Ni Hi cu l mt loi ng vt m khng c ni ng vt

l mt loi hi cu.
3

Lazy_dragon

d/ Quan h tng phn ngha L quan h gia mt t ch tng th vi t khc ch ci b phn ca ci tng th . T ch tng th gi l tng danh, t ch b phn l phn danh.
V d: Xe p l tng danh m yn xe, bn p, ghi ng, thng xel

phn danh. Trong yn xe, bn p, ghi ng, thng xe l ng phn danh. e/ Quan h giao ngha + L quan h gia hai t c chung mt s (Ch khng phi tt c) cc nt ngha. Nhng t ny khng l tiu loi hay mt b phn ca t kia.
V d: nh s, ni c, linh mc c quan h giao ngha vi cc nt ngha

chung l: [+ ngi], [+ hot ng trong lnh vc tn gio v truyn b tn gio] + Cc ng h danh, ng phn danh, cc t tri ngha u c quan h giao ngha. 5/ So snh quan h tng phn ngha v quan h bao ngha. Quan h tng phn ngha l quan h gia mt t ch tng th vi t khc ch ci b phn ca ci tng th . T ch tng th gi l tng danh, t ch b phn l phn danh. Quan h bao ngha l quan h gia hai t c chung mt s (ch khng phi tt c) cc nt ngha. Nhng t ny khng l tiu loi hay mt b phn ca t kia.
Ging nhau: c hai u l quan h tn ti ngha l c miu t bng hai

quan h: Quan h chi phi: Gia thng danh v h danh, gia tng danh v phn danh Quan h d bit: Gia cc ng h danh v cc ng phn danh.

Lazy_dragon

Khc nhau: Quan h bao ngha c tnh cht bc cu cn quan h tng

phn ngha khng c tnh cht . V d: Trong quan h bao ngha: kangooru l mt loi th, m th l loi ng vt nn Kangou l loi ng vt. Trong quan h tng phn ngha: li l b phn ca ming, ming l b phn ca mt, nhng khng th ni li l b phn ca mt. 6/ Nu hiu bit v n d v hon d a/ n d + y l qu trnh chuyn i tn gi da theo s lin tng tng ng. l trng hp mt tn gi vn sdng cho A m li ch B khi A v B ging nhau v mt no . + n d khc vi t d: - S so snh n d l hm n trong khi t d l hin ngn - n d c s bin i ngha cn t d th khng. b/ Hon d y l s chuyn i tn gi da theo tnh tng cn. Khi nim tng cn y c hiu rng, khng ch l khng gian m cn c thi gian. c/ Phn bit + n d/Hon d ng i: L khi biu thc gc v biu thc b bin i vn tn ti song hnh. + n d/Hon d lch i: L biu thc gc v biu thc b bin i khng cn (hoc khng cn c ngi bn ng lin h) vi biu thc gc. + n d/Hon d ngn ng: L s bin i c c cng ng chp nhn. + n d/Hon d li ni: Ch l cch dng ca c nhn. d/ Mt s loi n d, hon d ng ch : d1/ n d - n d v tr: rut bt, lng sng, ngn ni, ngnh khoa hc
5

Lazy_dragon

- n d cch thc: Ct h khu, nm t tng, vn li - n d chc nng: bn xe, ca sng - n d kt qu, cm gic: n tng nng n, li ni chua cht, ting chn rt m d2/ Hon d: - B phn Ton th: nh my ming n, tay ghi ta xut sc - Vt cha Vt b cha: Chn cm, c nh reo mng - Nguyn liu Sn phm: ci thau, knh eo mt, 50 ng - Dng c ngnh ngh: tay c, sn khu, tay sng - C quan chc nng v chc nng: ni khng c u, mm ming khng va
-

T th v nguyn nhn ca t th: khoanhtay (=bt lc), ci u (=cam chu)

7/ Nu quan h ng ngha gia cc cu a/ Phng ngha Hai cu c quan h phng ngha khi c cng ngha.
V d: Ti l ch ca Minh

Minh l em ca ti Cng nh hin tng ng ngha t, khng c hai cu no ng ngha vi nhau 100%. b/ Mu thun Hai cu c quan h mu thun khi cu ny ng th cu kia sai v ngc li. Trong quan h mu thun, khng th cho hai cu u ng.
V d: Anh ta u

Anh ta rt Cc cu ny khng bao gi cng ng cng khng bao gi cng sai.

Lazy_dragon

c/ Tng phn trn Hai cu c quan h tng phn trn khi khng th cng ng nhng c th cng sai.
V d: Anh ta lun lun i hc tr

Anh ta khng bao gi i hc tr Hai cu ny khng th cng ng nhng c th cng sai nu c thm cu: Thnh thong anh ta i hc tr. d/ Tng phn di Hai cu tng phn di khng th cng sai nhng c th cng ng
V d: Mt s ngi rt

Mt s ngi u e/ Ko theo Hai cu c quan h ko theo khi cu ny ng th cu kia ng.


V d: B ti l bc s

B ti hnh ngh y khoa 8/ Nu khi nim cu ngn hnh Hnh ng to ngn tng ng vi hnh ng ngn trung th ta gi l cu ngn hnh. V t ch nhng hnh ng thc hin bng ngn t lm ht nhn cho cu ngn hnh gi l v t ngn hnh.
V d: Ti tuyn b b co phi chu mc n cao nht: T hnh!

Ti khng nh y l s tht. Ti yu cu anh ra khi khu vc ny ngay. 9/ Mt s loi tin gi nh tiu biu a/ Tin gi nh tn ti:
V d:

i Nghin, Thp Bt cha mn


7

Lazy_dragon

Hi ai xy dng nn non nc ny Tin gi nh: C mt i tn l Nghin v mt thp gi l Bt. b/ Tin gi nh hm thc


V d:

Ti bit l c y ang i ch

Tin gi nh: C y ang i ch l iu c tht c/ Tin gi nh hm h


V d:

Ti tng anh ta i hc.

Tin gi nh: Anh ta i hc l iu khng c tht d/ Tin gi nh phm tr


V d:

Ting sa vang ln ngy mt nhiu.

Tin gi nh: T sa ch c s dng cho ch th l ch. e/ V hm


V d:

Ti quyt nh s gp c y.

10/ c im ca tin gi nh a/ Tin gi nh ca cu khng thay i nu chuyn cu hu quan sang cu ph nh


V d: Mai b hc

Nu chuyn cu ny sang cu ph nh: Mai khng b hc th tin gi nh ca cu vn gi nguyn: Trc y Mai c i hc. + Nu l cu phi trn thut th vic chuyn li ni sang cu ph nh c th thay i tin gi nh.
V d: Ai t gii nht vy?

C tin gi nh l: C ngi t gii nht Ai khng t gii nht vy? C tin gi nh l: C ngi khng t gii nht.

Lazy_dragon

b/ Tin gi nh ca cu khng thay i nu chuyn cu hu quan sang cu nghi vn hay cu khin.


V d: Nu chuyn cu Mai khng b hc sang cu Mai c b hc

khng?, Mai i, ng thi hc! th tin gi nh Trc y Mai c i hc vn khng thay i. c/ Tin gi nh khng th va c chp nhn, va b ph nh
V d: Bc tranh Ma thu vng ca Levitan rt t gi.

Th ta khng th thm: Levitan khng c bc tranh no l Ma thu vng c. Nhng c th ni: Ti ngh bc tranh Ma thu vng l ca Levitan. d/ Tin gi nh c th hy b c
V d: Ti tic l anh ta ti tr

Tin gi nh: Anh ta ti tr l vic c tht. Nu ta i sang cu ph nh: Ti khng tic l anh ta ti tr th tin gi nh vn khng thay i. 11/ Nu c ch sn sinh hm hi thoi a/ C bn phng chm hi thoi: + Phng chm v lng: Ni thng tin cn thit, ng ni tha. + Phng chm v cht: Ni nhng g mnh cho l ng, ng ni nhng g l sai hay thiu chng c. + Phng chm quan h: Hy ni ng vi ti ang c ni n + Phng chm cch thc: Ni cho trong sng, ni ngn gn. Trnh ni m h, khng r ngha. b/ Nhng trng hp ngi ni khng tun th phng chm hi thoi + Bt chp phng chm: Ngi ni khng tun th phng chm mt cch l liu ngi nghe buc phi suy ra hm n ng sau li ni y.

Lazy_dragon

V d: Truyn Ln ci, o mi. Hai anh khoe ca c tnh vi pham

phng chm v lng nhm mc ch khin ngi khc bit rng 2 anh ang khoe ca + Vi phm phng chm: L s khng tun th phng chm mt cch khng l liu v mun nh la ngi nghe.
V d: M hi Sng nay con c i hc khng?. a con tr li C !.

M tm hiu v thy ng l con c i hc nhng hc xong li i chi in t hn mt ting. Nh vy em hc sinh ny khng tun th phng chm v lng nhng cn c vo nhng g em ni ra, khng th ni em giu thng tin. + B qua phng chm: Vic khng tun th phng chm xut pht t s v , do xc ng, sao lng hoc khng tnh to + T b phng chm: Ngi ni cng khai hay ngm n cho ngi nghe bit mnh khng tun th phng chm no
V d: * Nh cc anh bit.

C l l tha nu ni Phng chm v lng * Ti bit r nhng m Tuy bit l tin n nhng Phng chm v cht + nh hon phng chm: V l do vn ha, s nh hon phng chm c xem l cch c x ph bin ca cng ng.
V d: Ngi Madagasca khng ni ht v ngi thn ca h v s ma

qu bt.

10

Lazy_dragon

12/ Hy nu cc loi hm hi thoi ny sinh do s bt chp phng chm. a/ Bt chp phng chm v lng
V d: Truyn Ln ci, o mi

b/ Bt chp phng chm v cht


V d: Truyn Con rn vung

c/ Bt chp phng chm v quan h


V d: Mt chng trai t tnh, c gi khng nhn li v ni: Em c vic

phi i mt lt, em xin php. d/ Bt chp phng chm v cch thc


V d: Truyn u ph cha

13/ Quy chiu v ch xut a/ Chin lc quy chiu Trnh tnh trng ng ni g b nghe vt ngi ni buc phi c nim tin rng ngi nghe bit vt quy chiu trong cu ni ca mnh l g. Nh vy ngi ni c th lc bt nhng thng tin khng cn thit c lin quan. Nu khng, ngi ni phi c cch ni sao cho ngi nghe xc nh c vt quy chiu. V d: - Anh Ha c gi li hi thm b anh. - Ha no y nh? - , anh Ha Ninh Thun y. b/ Cc loi quy chiu C hai loi quy chiu: + Ngoi ch + Ni ch Kh ch Hi ch

11

Lazy_dragon

Ngoi ch l s quy chiu n mt thc t ngoi vn cnh. Trong

cu Hn va i va chi th hn l ngoi ch.


Ni ch l s quy chiu n thc th c th xut hin trong vn

cnh - Hi ch: L s quy chiu n mt thc th xut hin trc trong vn cnh - Kh ch: L s quy chiu n mt thc th xut hin sau trong vn cnh. c/ Cch thc quy chiu + Bng tn ring: Ch Hng hm nay mc o + Bng miu t xc nh: C gi mc o + Bng ch xut: Ch kia d/ Ch xut + Ch xut l s quy chiu vt bng cch nh v s vt . + Ba nhn t trong ch xut bng ngn ng: - Ngi ni - Vt c ch xut - Mc Vic cho ci g lm mc phi da trn gi nh ngi nghe bit ci mc . Cu Nh Bu in H Ni trc h Hon Kim khng th ni vi mt ngi Si Gn ln u ra H Ni v khng bit g v cc i danh y. e/ Cc loi ch xut + Ch xut x hi: L s quy chiu cc c trng x hi hay s phn bit v mt x hi gia cc nhn vt giao tip hay cc vt quy chiu - Quy chiu x hi tng i: ch ra cng v hay thang bc ca ngi ni v ngi nghe trong quan h x hi vi nhau.

12

Lazy_dragon

V d: Cha con

- Quy chiu x hi tuyt i ch cng v hay thang bc x hi bt chp quan h x hi gia ngi ni v ngi nghe

V d: Tha ngi tng thng! Lu : - Cch s dng t thn tc lm i t: Tha cha con mun ni! - Dng cc danh t ch chc sc, ngh nghip gi tn: Tha Gim c, tha bc s, tha tin s, tha ch tch - Dng knh ng b t s knh trng: tin sinh, lnh t, c Thnh cha, c Thnh mu - Dng nhng t ng ch lin quan n i tng: ng thin, long bo, ngc th + Ch xut v ngi L s quy chiu n vai giao tip ca vt quy chiu.
-

Ch xut ngi th nht: ti, chng ti (tr), chng ta (gp) Ch xut ngi th hai: my, em, anh Ch xut ngi th ba: N, hn, y, th Ch xut ngi th t: Sng lm v khp ngi ta

Lu : - Ngi th nht v ngi th hai l ngi nhn xng Do , i tng ca h ng phi: L ngi: Tru i ta bo tru ny (Nhn ha) - Sc thi thn mt, khinh r
V d: Ti bay lm m lo qu

Ti bay l ch - Nguyn tc xng khim h tn


V d: Ngi th nht: Ngu , Tin thip, Tho dn, Ti h, B

chc
13

Lazy_dragon

Ngi th hai, th ba: cao kin, nh , cc h, qu ng + Ch xut thi gian Quy chiu s vt bng cch nh v trong thi gian - Gn hay xa so vi mc - hng no - C ranh gii hay khng
V d: Th hai tun sau cu c th gp ti t 6 gi sng n 9 gi

sng. Th hai: mc Tun sau: Hng tng lai 6 gi sng n 9 gi sng: ranh gii Lu : - Ch xut v thi gian c th lin h vi ch xut khng gian:
V d: Nh ti cch y 10 pht i b

- Nhng t nh v khng gian vn c th dng nh v thi gian


V d: Lc ny, khi y, hm kia

+ Ch xut khng gian: Quy chiu bng cch nh v s vt trong khng gian - Gn hay xa so vi mc - Hng no - C ranh gii hay khng
V d: Cch y 3km, trc nh hng Hoa bin c mt ngi nh

trong mt khu vn rng Nh ti y. Trc nh hng Hoa Bin: hng 3km: khong cch y: mc Trong: ranh gii
14

Lazy_dragon

14/ Hy nu cc nguyn tc lch s. Mt cuc hi thoi khng th c tin hnh nu thiu i s tn trng th din ca ngi i thoi, ni cch khc l phi tn trng nguyn tc lch s. a/ Lch s quy c L lch s tun theo nhng quy c x hi
V d: Vi ngi trn khng c ni trng khng

Trong lch s quy c c: + Lch s v th (Quan h dc)


-

Phng tin ngn ng: Cc t xng h, cch t chc cc lt li (Ai chim v th cao, ai ni trc, s ngt li hay xen li) Phng tin phi ngn ng: Cch t chc hi thoi, khong cch ngi khi hi thoi, qun o, t th, tc phong Phng tin km ngn ng: Ging ni, c ch, iu b Phng tin ngn ng: Cc i t xng h, cch dng tn ring xng h, ti ring t hay cm k, khu ng, t tc Phng tin phi ngn ng: Cch t chc khng gian, thi gian hi thoi, khong cch hi thoi, qun o, t th, tc phong Phng tin km ngn ng: Ging ni, c ch, iu b

+ Lch s thn s (Quan h ngang)


-

b/ Lch s chin lc + Lch s chin lc lin quan n nhng ci xy ra trong hi thoi ch khng b quy nh bi quy c x hi. + Hnh ng ngn trung v ti ca cuc hi thoi l ci ring cho tng cuc hi thoi, khng do x hi quy nh, khng bt buc v cng khng c tnh quy c nh lch s v th v quan h thn s.

15

Lazy_dragon

+ Lch s quy c bao gm tt c cc phng din ca vic s dng cc hnh ng ngn trung v vic cp n cc ti sao cho gi c tnh cht hi ha v quan h lin c nhn trong hi thoi. c/ Th din + Th din l cm gic v gi tr c nhn ca mi ngi + Th din m tnh l nhu cu c t do hnh ng, khng b can thip, ni cch khc l nhu cu c lp. + Th din dng tnh l tng th nhng hnh ng t nh gi cao v mnh. c1/ Hnh ng e da th din v hnh ng tn vinh th din + Hnh ng e da th din - Hnh ng e da th din ca ngi thc hin: m tnh: tng, ha, cho, biu Dng tnh: th nhn, xin li, t trch - Hnh ng e da th din ngi nhn: Lu : - Mt hnh ng ngn trung c th c hiu lc e da nhiu hn mt nhm.
Sai ai lm iu g: e da c th din m tnh ln dng tnh ca ngi

m tnh: sai khin, ngn cm, khuyn bo, hi chuyn ring t Dng tnh: ph phn, ch bai, trch mc, chi mng

.
Xin ai lm iu g: e da th din m tnh ca ngi v th hin

dng tnh ca chnh mnh. + Hnh ng tn vinh th din Khen, thng, phong tng danh hiu Lu : - e da hay tn vinh cn ty thuc vo:
Vn phng din: Sai khin e da th din ngi b sai

16

Lazy_dragon

nhng tn vinh th din ngi sai. Vn mc : Khen l tn vinh th din ngi c khen cng nh ngi khen nhng khen qu ha nnh, e da th din c hai.
Vn tnh hung: Mt c gi sai khin mt chng trai trc mt knh

ch l chuyn tn vinh hn l e da th din ca anh ta. Na m dng mt ngi dy khen l lm phin ch khng phi tn vinh. C2/ Lch s m tnh v lch s dng tnh + Lch s m tnh hng vo th din m tnh ca c nhn. Hai phng cch th hin lch s m tnh - Trnh dng hnh ng e da th din nh gin tip ha
V d: Tri nng qu! Thay v Bt qut i

Cha qut nh ? Thay cho Qut nh i Ti cha hiu r kin ca anh thay cho Anh trnh by kh hiu qu, xin ni li! - B p nhng tn hi v mt th din nh lm du n i
V d: Ni gim: Ti khng ngh anh ng

Ro n: Ti khng bit c nn ni vi anh khng Thm d: Nh ch c b cc no cha? Gim sc: Bit l lm phin anh nhng ti nh phi ni Nhn nhng: Theo thin th. + Lch s dng tnh hng vo th din dng tnh ca ngi y. N thc hin bng cch tn vinh th din c nhn.
V d: Ca ngi: Ch lng ly qu

Ni qu: Cm n ch nghn ln Xng h thn tnh hay tn vinh ngi nhn: D bn cho chu r r nh, xin knh cn tun lnh i ca.

17

Lazy_dragon

18

You might also like