Cy s n v gi tr nh a s n Ng c Qu I - GI TR KINH T V V N HA C A NH A S N Gi tr kinh t Cng d ng nh a s n trong m ngh , s n mi, h i h a, cng nghi p ...

Ngu n ngo i t xu t kh u II DI N BI N NGH TR NG S N VI T NAM Th i Php thu c Th i hin i III C T?NH SINH V T H C CY S N VI T NAM Phn lo i th c v t Hnh thi gi i ph u Sinh ha nh a s n Sinh tr ng pht tri n IV - K THU T TR NG S N A. c i m k thu t (cy trung nin, vng i d c tho i, ch ng xi mn B. Kh h u, t ai, a l C. K thu t gieo tr ng s n ki n thi t c b n Khai hoang Thi t k n ng s n, m t , b c thang, h th ng ng giao thng v n t i Lm t, gieo tr ng, gi ng s n D. K thu t ch m sc s n s n xu t kinh doanh T a s n, gi m s n X m h s n, tr ng xen Bn phn s n Di t tr c d i, su b nh C t hoa qu s n non E. Thu ho ch nh a s n C ts n K th t c t s n B o qu n v n chuy n nh a s n T LI U THAM KH O 1. GI TR KINH T V V N HA C A NH A S N

Dn Vi t Nam c ngh s n t th i xa x a c a ng cha l u truy n cho cc th h con chu ngy nay, dng nh a cy s n Ph Th lm s n quang d u (bn gh , t , g gia d ng ...), s n g n (thuy n thng, m ng, bn gh gia d ng ...) v s n mi (m ngh , h i h a ...). Tr c 1945, cy s n tr ng t p trung t nh Ph Th , t i cc huy n Tam Nng, Thanh Th y, Lm Thao, Ph Ninh v i cc x n i ti ng nh Tin King, C T?ch, Vinh Quang, o X, D N u, Ph L c, Ph H ... Huy n Ph Ninh c cu ca dao cn l u truy n n t n ngy nay: C Tch cy cy b , C gi ng t m mt, c ngh c t s n C Tch l tn c a m t x chn ni n Hng t t t i huy n Ph Ninh, Ph Th . Cu ca dao ny tm t t c ba c di m chnh c a vng trung du Ph Th , c cy b l y g lm dim, c gi ng ong y n c trong veo t m mt v cy s n ta c t nh a cho th cng m ngh v h i h a ngh thu t. Vo nh ng th i k cy s n khng bn c gi cao, nh ng ng i nng dn v n m t ng m t d g n b th y chung v i cy s n c a t t n Hng t i vng Phong Chu c i ngu n dn t c Vi t Nam: M t ng m t r khng b ngh? tr u M t ng m t b u khng b ngh? s n 11. Gi tr s d ng. - Tnh ch t mng s n c cc nh ho h c Nh t nh Hirano (4), Php nh Bertrand v Georges Brook (6) v Vi t Nam nh L Th Phi v Tr n V nh Di u (15) nghin c u nh sau: Mng s n c tnh cch nhi t v cch i n r t t t, ch u c 410 0C, ch ng ch u t t i v i vi sinh v t, cc lo i acid, nn b o v t t cc v t li u. Mng s n c u n d o cao nn r t dai, cho nn s n kim kh b ng nh a s n, v n xo n s i dy theo nhi u h ng n c s n v n b nkhng b v n nt, n c bi n m n c ng khng ph ho i c mng s n. N m 1981, chi c t u bi n Sng Nil b m b bi n Nh t B n, chm su d i 18 m n c bi n. Sau 18 thng ngm n c m n, khi v t ln, cc d ng c qut nh a s n v n cn nguyn v n. - Nh a s n c dng d i ba d ng: 1) S n quang d u - S n pha thm d u tr u, trng h p b ng nhi t, dng s n g gia d ng nh bn, gh , t , th cng v trang tr.

2) S n g n - S n tr n v i mn c a, g n g , my, tre, n a nh ng t , gi ng, bn, gh v g n thuy n g , thuy n thng thuy n nan 3) S n mi S n ta pha thm nh a thng, b t mu v m t s b t n v c khc. Mng s n bng p nhi u mu dng trong h i h a m thu t. - Nh a s n dng trong cc l nh v c cng ngh : 1) Cng nghi p g , lm ch t g n v s n quang d u cho d ng c gia nh nh bn, gh , t , gi ng, salng 2) Giao thng ng bi n, ng sng ngi, ng thuy n, s n v tu i bi n, thuy n nan, thuy n thng 3) Cng nghi p i n lm s n cch i n cc s i dy kim kh. 4) Cng nghi p th c ph m lm bao b v n chuy n l ng th c l ng nh n c m m, r u mi, n c gi i kht, thi t b ch a ng l n b ng b tng c t thp c mng s n b o v ch ng n n, b o m v sinh th c ph m. Tng cng ty th c ph m d a trn cc cng t nh nghin c u c a L Th Phi, Tr n V nh Di u s n cc xi tc l n dung tch 1000 l?t v n chuy n r t b n r t t t. 5) Th cng m ngh lm m thu t cng nghi p nh trang tr nh cha, mi u m o, honh phi cu i, s n son th p vng, t ng Ph t, th cng nh trp, h p, s p, t ch, t h ng, gi ng th r t p v b n. 6) H i h a v ngh thu t t o hnh. Hng m thu t s n mi pht tri n m nh m nh l hoa, khay tr, a tre, n bn, my n a, tranh t bnh, s n th y, t n Tranh s n mi ngh thu t t o hnh c nghin c u thnh cng t i Tr ng M thu t ng D ng Thnh Ging Nguy n T Nghim 1925. Ngh nhn inh V n Thnh v h a s Tr n V n C n nghin c u thnh cng s n mi r t bng r t p m ng cha ta ch a bi t. Sau 1930 h a s T Ng c Vn v Tr n V n C n b t u dng s n mi trong ngh thu t t o hnh v nn nh ng b c tranh s n mi c n i dung t t ng phong ph v cc ti khng chi n, xy dung v b o v t qu c v t n c c a con ng i Vi t Nam. Nh ng b c tranh s n mi ny tham gia tri n l m ngh thu t t o hnh c a cc n c x h i ch ngh a t i Matsc va, lm cho cc tc gi ngh thu t v cng chng khm ph c a thch. C th ni ngoi cy n b u, ma r i n c, nh nh c cung nh Hu , v nh H Long cc b c tranh s n mi ngh thu t ng gp tnh ch t c o c a ngh thu t Vi t Nam vo kho tng v n ha th gi i.

Vo kho ng n m 1925 - 1927, tr ng Cao ng M Thu t ng D ng (H N i) m ban s n. Th i k u, c gio s v sinh vin u b t u h c lm s n t nh ng ngh nhn s n ta. c m c a cc ngh s th i l lm th no chuy n ngh s n th cng m ngh thnh m t ch t li u h i h a - tranh s n mi. B ba danh h a Nguy n Sng, Nguy n T Nghim v Nguy n Tin Chung l nh ng h a s s n mi iu luy n v i phong cch hi n i v n r t dn t c, c cch tn c o, ng gp nhi u cho n n s n mi Vi t Nam hi n i. H a s T Ng c Vn trong i h i V n ha ton qu c (19-7-1948) nh gi v th c a ch t li u s n mi trong h i h a Vi t Nam v qu c t nh sau : Th ch t l ng l y c a s n mi lm cho ngh s kht khao i tm m t ch t li u m i, ngon m t v xc ng m nh h n s n d u. Th ch t cnh gin, s n then, vng b c s n mi linh bi n, sinh ng, khng cn l th ch t khng h n n a. Mu s c s n mi m th m, s c nh m vang su r ng, rung t i t n y ng ng i xem. Khng m t mu s n d u no ng c nh mu son c a s n mi m khng b ti nh t. Ch a th y m t mu en c a s n d u no t c nh mu en c a s n mi m khng b b c v tr ... S n mi c iu luy n trong tay ng i Vi t Nam s nh m t k ni m c a nh ng ng i chi?n u cho T do - a bnh trao sang tay cc ngh s trn th gi i, gp m t ph n vo s xy d ng m t n n ngh thu t m i cho nhn lo i.... Ki n trc s Lisa Surprenant t Washington (M ), m t ng i r t m s n mi Vi t Nam v h c v s n mi t 7 n m tr c, sau khi xem tri n l m pht bi u: Vi t Nam c m t di s n ngh thu t v cng c o, l s n mi. Ti t ng th m Nh t B n, Trung Qu c, In nxia l nh ng t n c c ng c ngh s n v cy s n. Nh ng ph i ni r ng cy s n Ph Th ban t ng cho cc ngh s Vi t Nam m t ch t li u c c tnh hon ton ring bi t. Ph Th - m t ch m nh duy nh t trn b n th gi i. Th m nh l i c tm h n cc ngh ngh s Vi t Nam nng ln thnh m t ch t li u h i h a c o trn th gi i, m Nh t B n v Trung Qu c ch a lm c. Cc b n hon ton c quy n t ho n u tn vinh s n mi l qu c h a c a Vi t Nam v ngh UNESCO cng nh n l di s n v n ha th gi i !. 12. Gi tr kinh t v xu t kh u C ti ng t th i Php thu c, s n ta (m c a cy s n) Tam Nng (Ph Th ) xu ng tu xu t ngo i n Nh t v Trung Qu c v i kim ng ch khng nh . Ngy

nay, s n Tam Nng c dng vo cc cng trnh ph c ch , tu b c Hu , ph c ch t ng hai v thi n s V Kh c Minh, V Kh c Tr ng (Cha u), c nhi u c s s n xu t hng s n mi xu t kh u dng. Tuy nhin di n tch s n Tam Nng hi n nay ch b ng 1/10 so v i th i k hong kim. - Tr c n m 1945, tr ng 1 ha s n vng trung du Ph Th thu nh p r t cao, m i n m c 300 kg nh a s n t ng ng v i 6000 kg g o, cho nn c nh ng cu ca dao: M t n ng s n t t nh m t ct thc ng trong nh hay M t ng m t r khng b ngh tr u M t ng m t b u khng b ngh s n M t n ng s n t t c gi tr kinh t cao b n c m t ct thc trong nh. D c n m gi s n gi m m nh nh ng ng i nng dn v n g n b th y chung v i cy s n. - Theo V xu t kh u v T ng cng ty m ngh th cng B Ngo i th ng, c th xu t kh u s n d i d ng nh s ng nguyn li u hay hng s n mi. N m 1981, 1 t n nh a s n gi 7000 USD trong khi c ph l 2800 USD, tr 1000 USD, cao su 1100 USD, g o 350 USD. N?u xu t kh u hng s n mi 1 t n s n ph m gi tr 40.000 50.000 USD. II DI N BI N NGH TR NG S N VI T NAM 1) Theo nh nghin c u ng i Php Crvost Lemari (1927) vi t trong cu n Danh m c cc s n ph m c a ng D ng c n c vo ti li u i u tra c a Dumoutier (1892) th Ngh s n c t th i L Nhn Tn (1443 - 1760). Tr n Cng Th ng m t ng i dn b n x h c ngh tr ng s n t t nh H Nam Trung Hoa, pha nam sng D ng T v mang h t gi ng s n v Vi t Nam gieo tr ng thnh cy s n Ph th . Khi ch t c dn coi l ng t ngh s n th lm thnh hong t i m t ngi n xy lng Bnh V ng, Th ng Tn, H ng. Truy n thuy t ny khng ng c n c vo nh ng t li u khoa h c, kh o c u v chuyn gia Trung Qu c k d i y. 2) Ngh tr ng s n Vi t Nam c t lu i nh ng cng tc nghin c khoa h c m i c 60 n m t h i Php thu c t i n m 1960. 2) Theo on chuyn gia Kh o st cy nhi t i c a T nh Qu ng Ty, Trung Qu c sang nghin c u t i Vi t Nam n m 1969, tham quan v xc nh n cy s n gieo tr ng t i Tr i th nghi m ch Ph H khc h n cy s n T Xuyn, Trung Qu c.

Lo i s n ny thu c lo i hnh g l n ( i ki u m c) tr ng ven cc ng giao thng nng thn, ng knh thn s n 8 tu i m i c t c nh a s n trong 30 n m, cn cy s n Vi t Nam l cy thn g nh (ti u ki u m c) n m th 3 c t c nh a s n nh ng ch cho thu ho ch c 6 n m. 3) Nh ng ti li u c a Vi n Kh o c h c Vi t Nam n m 1961 cho bi t, ng i Vi t c bi t dng nh a s n t th i i Hng v ng d ng n c cch y 4.000 n m. Ngi m c Vi t Kh Th y Nguyn, H i P ng thu c th i i cu i ng thau u s t c l ng 500 n m tr c cng nguyn, c nhi u hi n v t ng, g v ba hi n v t c gi tr mang v t tch nh a s n l mi cho g , m nh da th v trp g qut s n. inh V n Ki u v L Xun (Vi n Kh o c ) o ngi m c ng D (18) ng S n, Th y Nguyn H i P ng cho th y ngoi cc di v t c bi t nh ng, g , nng c , m c cn c lm s n bao g m bt ng s n, ch i qut s n, v y vt s n. Cc tc gi c nh n nh ngi m ny chn vo kho ng th k th nh t sau cng nguyn. Nh ng d ng c lm s n c a m ng D l i cng ch ng minh ngh lm s n c truy n Vi t Nam c t r t s m. Ph m Qu c Qun (7/1976) nghin c u m thuy n Chu S n (18) C ng Bi , Kim B ng, H Nam Ninh. K t qu cho th y nh ng cng c ngh s n c ng gi ng nh m ng D g m cc th ( ng) b ng s n c trang tr hoa v n ngh thu t ng s n. 4) Ti li u i Vi t s k ngo i k ton th T p I c a Ng s Lin (b n in 1967) c ghi : K Nh L- Canh T thin Ph Du V n m th 1 (1120). Ma h , thng 6, ch gip T t t c (th s n) l ng An dng chim s tr ng. Nh v y, ph ng th s n c Vi t Nam tr c s tch Tr n Cng Th ng (1443 - 1460) c a Crvost Lemari ghi trn. Tm l i, cy s n m c t nhin hay gieo tr ng Vi t Nam (Rhus succedanea L.) l m t gi ng s n c o trn th gi i v ngh lm s n c t xa x a tr c th i Nh L th k th 12. - Th i Php thu c tr c 1945 Tr c kia Vi t Nam xu t kh u s n sang Nh t B n t? n m 1895. N m 1925 h ng s n Nh t B n SAITO MIZUTA t i l mua s n t i H N i v Ph Th . Th i k 1939 1940, cy s n pht tri n m nh nh t Ph Th , t i Tam Nng,

Thanh Ba, Thanh Th y, Lm Thao, Ph Ninh t 3124 ha (1939) t ng ln 4400 ha (1943). Di n bi n s n l ng (t n) nh a s n theo th ng k h i Php thu c nh sau: N 192 192 193 193 193 193 193 193 193 193 193 193 m 8 9 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 T n 101 916 106 115 121 119 143 160 193 171 172 158 7 3 0 4 1 4 3 8 4 1 - Ng i Php r t quan tm nghin c u tr ng s n t i Tr m nng nghi p Ph Th v Th Php thu c Vi n Kh o c u nng lm nghi p ng D ng Ba V, S n Ty v Tr m nghin c u th c nghi m B o L c Lm ng. n i n C ph De Monpezat (hi n nay l Cng ty Ch Sng L Tuyn Quang tr ng s n th c nghi m km 5. - Th i k Vit Nam c l p sau 1945 - Sau n m 1945 ngh tr ng s n Vi t Nam sa st nghim tr ng v khng xu t kh u v khng sui thuy n v vng ng b ng c. Chi n khu Vi t B c b bao vy kinh t , trong nh ng n m khng chi n ch ng Php lm cho i s n bi n thnh i s n. - n n m 1951, cy s n d n d n c ph c h i Ph Th nh ng ch b ng 50% di n tich c . M u d ch qu c doanh kh i thng lu ng tiu th s n v ng b ng v Khu 3 Khu 4 c . Cy s n c ph c h i Ph Th nh ng ch b ng 50 % di n tch c ( y ban hnh chnh Ph Th ). Di n ticch v s n l ng s n do M u d ch thu mua c nh sau: Di n bi n ngh tr ng s n Vi t Nam N m 1952 1955 1956 1957 1958 1959 Ha 292 469 305 346 428 T n 141,9 177,8 94,69 229 - N m 1969, s n l ng nh a s n cao nh t Ph Th . Theo ti li u c a U ban hnh chnh t nh Ph Th , n m 1969 c xem l n m t s n l ng s n cao nh t 600 t n. Nh ng trong giai o n 1976 1980 di n tch cy s n l i gi m st m nh v ch cn 150 t n/n m. - Th i k 1981 1985, cc t nh V nh Ph, H Tuyn, Hong Lin S n, H S n Bnh c k ho ch ph c h i ngh tr ng s n. ng th i cn pht tri n ngh th cng m ngh t i nng thn v thnh th kh i lu ng tiu th nh a s n.

- Th i k 1989 - 1995 cc m t hng s n mi, g gia d ng khng xu t kh u c sang th? tr ng ng u, nh ng th tr ng xu t kh u nh a s n sang Trung Qu c qua con ng ti u ng ch, tiu th ph n l n s n l ng nh a s n xu t ra. - N m 2002, huy n Tam Nng - Ph Th c 13 trong s 20 x c tr ng cy s n v i t ng di n tch l 402, 99 ha. ng Nguy n Minh S n, x Th V n, huy n Tam Nng cho bi t: Cy s n cho u s n ph m quanh n m, s n l ng dao ng t 1,8 kg t i 2,2kg cho m i l n thu ho ch v i m c gi t i v n l kho ng 50 n 60.000 /kg. Gi s n c th dao ng nh ng gi tr 1kg s n lun t ng ng v i 15 20 kg g o. Do tr ng s n r t nhi u h trong x Th V n t i ch thi u n n nay s m c y ti n nghi trong nh nh ti vi, xe my, i s ng c c i thi n r r t. X Th V n by gi c t i 99% s h trong x l tr ng s n. Gia nh ng S n u tin tr ng mt n ng kho ng 500 g c nh ng ch n. B c sang n m 2003, gia nh m nh d n vay v n c a ngn hng tr ng thm h n ba ngn g c cy s n n a. Hi n nay gia nh ng S n c 5 n ng s n v i h n 4000 g c, trong s n cho nh a kho ng m t n a. M i ngy thu ho ch m t n ng c 1,5 - 1,8 kg s n. S v n 12 tri u vay ngn hng tr h t. - Th c tr ng nh ng n m u th p k 90 th k XX, m t hng s n mi th cng m ngh ng tr c tnh tr ng th tr ng ng u b m t, c g ng len l i vo th tr ng Ty u v khu v c ASEAN th b ch ch t l ng km nh cong vnh, r n m t, b tr v hng lo t. Xu t kh u hng s n mi m ngh v cc m t hng m ngh khc nh g m s my tre c n m ch a c 10 tri u USD. Trong khi , th i i m n m 2000, cc m t hng ny c b c nh y ngo n m c 400 tri u USD, n m 2005, d ki n l 600 tri u USD v 2010 kho ng 1 t USD v gi i quy t c hi n t ng cong vnh, r n m t. Theo Bo Cng nghi p, c quan thng tin c a B cng nghi p, ng Thanh tc gi c a ti nghin c u Hon thi n cng ngh s n xu t s n then v vc truy n th ng p d ng thnh cng vo s n xu t c a nhi u c s lm m ngh . S n ph m lm ra u t ch t l ng cao, c T ng c c tiu chu n o l ng ch t l ng Nh n c cng nh n v ban hnh TCVN s 1612-75. D a trn k t qu s n xu t s n then v v?c, n m 1995 ti c tham gia Tri n l m khoa h c k thu t World Tech 95 t i Thi Lan v Tri n l m Thnh t u KHKT ton qu c c a Vi t Nam do B KHCNMT t ch c. c bi t l m y n m

nay, cc danh lam th ng c nh, cc di tch v n ha c trng tu nng c p r t nhi u, s n ph m c a ti ny c p d ng vo cng cu c trng tu, ch n h ng v n ha dn t c, v d nh p d ng Cha H ng, Cha Th y, di tch c Hu v.v... V i tranh s n mi truy n th ng, kh c ph c c tnh tr ng m t tranh s n mi b r n, khng cong vnh v.v..., em l i k t qu bng p km theo chi u su nh tranh n i, khi g p c ng nh sng thay i th lm cho m nh t c a b c tranh c ng i mu theo, th hi n s s ng ng v h n c a b c tranh. - Gi a n m 2004, UBNND t nh Ph Th ra quy t ?nh ph duy t ti i u tra, nghin c u bi n php tuy n ch n, ph c trng v quy t nh k thu t s n xu t thm canh cy s n t i Tam Nng. Ng i thng th o v cy s n v s ph n th ng tr m c a cy s n Tam Nng ph i k n ng D Kim Thng. L n ln vng s n, thu b s ng nh vo cy s n, c t i 12 n m l n l n trong th tr ng s n, l ng i Vi t Nam duy nh t cm id h i th o v ng gp c a cy s n Vi t Nam vo s pht tri n ngh s n m t s qu c gia trn th gi i do Vi n nghin c u qu c gia Nh t B n ph i h p v i i h c M thu t Tokyo t ch c t i Nh t B n. Theo tiu ch nh gi c a ng i Nh t, s n Tam Nng Ph Th h n h n s n c a Nh t B n v Trung Qu c v bm, b n. c bi t, sng c a s n Tam Nng c u th v t tr i. Tuy nhin s n Tam Nng c th i gian kh di h n v ph i kh trong mi tr ng m; khi nhi t xu ng t i 4 C th b qunh - y l nh c i m chnh c a s n Tam Nng. Th i k hong kim, di n tch cy s n Tam Nng ln t i 1.200 1.500 ha, s n l ng g n 1.000 t n m .

Trong cu n Nin gim mua s n c a Nh t B n hi n v n cn s li u nh p kh u s n Tam Nng hng n m v nh ng b c nh v c nh ng i dn Tam Nng t p n p gnh s n xu ng tu bun Nh t B n t i b?n ph Ng c Thp. K t qu kh o st m i y trn cc hi n v t g s n c kho ng vi tr m n m tu i do B o tng L ch s Vi t Nam th c hi n cho th y: so snh cc hi n v t c tu i t ng ng c a Vi t Nam v i cc hi n v t c a Nh t B n, Lo, Thi Lan, Campuchia th cc

hi n v t g s n Vi t Nam v n gi c bng m t, mu s c l ng l y, ?t bong r p, n t d m b m t h n. Nguyn nhn, theo cc chuyn gia l do nh ng ng i th s n Vi t Nam s d ng m s n nguyn ch t tch n c, phn v pha ch theo m t cng th c ring. b n c a hi n v t g s n Vi t Nam cn do k thu t x l c t g kh c bi t qua cc cng o n hom, b, th b ng cc ch t li u: s n nguyn ch t, v i mn, mn c a... N u ai t ng 10 n m tr v tr c c m t Tam Nng, by gi khi tr l i h n thnh ng i l .Ngay nh ng x g n trung tm huy n, giao thng thu n l i, cy b ch n v n l n l t cy s n. Tam Nng hi n nay a s cc v n s n u nh , c nh ng v n c tr ng r t xa nh c a ng i ch v n. t t t v thu n ng il il i dnh cho cy b ch n. C ng v v y m n nay Tam Nng m i ph kn 140 ha t i b ng cy s n. 30% trong s l nh ng v n m i c gy d ng k t khi ng i dn th y m s n c gi. Ph i ch 1 n 2 n m n a nh ng v n s n ny m i c thu ho ch. i v i ng i dn Tam Nng, th i i m ny c th coi l th i k hong kim c a cy s n. Th i bao c p, m s n c xc nh l m t m t hng xu t kh u i l u th gi 1 kg m s n b ng 12 kg g o. Theo th i gi hi n nay, 1 kg m s n ang n nh m c 50.000 /kg, c th i i m ln t i 60.000 /kg (t ng ng v i 17 20 kg g o). Trn t i, cy s n cho m c thu nh p cao nh t so v i cc lo i cy khc. 1 ha cy s n theo th i gi hi n nay c th cho thu nh p 12 tri u ng/n m, trong khi cy b ch n v i chu k ko di 7 n m c ng ch cho thu nh p 4 tri u ng/ha/n m. V i nhi u gia nh nng dn Tam Nng hi n nay, cy s n khng ch l cy xa i gi m ngho m l cy lm giu. Tam Nng c kho ng 1.400 ha t c bi t thch h p pht tri n cy s n. a ph ng ny hi n cn gi c 2 gi ng cy s n qy c a vng nhi t i l gi ng s n (s n ri ng) v s n tr ng (s n ngi). Bao gi vng s n kh i s c? Ngy nay, ch nh ng c s s n xu t s n mi c uy tn, nh ng ng i th u hi u gi tr c a cng ngh s n mi truy n th ng Vi t Nam m i s d ng s n ta. Khng t nh s n xu t chuy n i sang s d ng s n polycite nh p t Nh t B n. S n polycite c i u ch t nguyn li u l s n ta c a Vi t Nam, m s n Nh t B n, Trung Qu c v m t s n c khc. Lo i s n ny c u i m l khng gy d ng da, l i kh nhanh trong mi tr ng bnh th ng, bng cao, mu s c t i. Nh c i m ch y u c a lo i s n ny l rn nn s n ph m km b n. M t u i m khc

c a s n polycite l gi kh r ch b ng kho ng 2/3 gi s n ta v ang t ng b c chi m u th trn th tr ng Vi t Nam. Trong k ho ch pht tri n t nay n n m 2005, Tam Nng t ch tiu a di n tch cy s n ln 500 600 ha v i t tr ng chi m kho ng 20 30% GDP c a huy n. M i y, t nh Ph Th c ng c v n b n yu c u cc s chuyn ngnh ph i h p v i chnh quy n huy n Tam Nng i u tra, l p quy ho ch vng s n v xy d ng nh ng d n c th s m th c hi n. Tuy nhin, theo c a cc chuyn gia kinh t n u u ra tiu th nh a s n khng c tnh ton chu o, nu vai tr c a nh ng th ng li thu mua s n khng c coi tr ng, n u Tam Nng v n ch c s n ph m s n ta truy n th ng th s pht tri n c a vng s n v n ch a b n v ng. III C TNH SINH V T H C CY S N VI T NAM Ng c dng l ch s * Sau khi Francis Garnier chi m ng thnh Th ng Long c a tri u nh Nh Nguy n khi n cho Hong Di u ph i t v n n m 1888, qu c th c dn Php ti n hnh ngay cng cu c khai thc ng D ng theo ki u c a qu c H Lan v Anh Indonesia v India. Ton quy?n Albert Saraut ban hnh Ngh nh ngy 6 thng 6 n m 1916, b nhi m Gio S Auguste Chevalier, cng tc t i Vi n B o tng thin nhin Paris (Musum d Histoire naturelle de Paris) Tr ng phi on th ng tr c kh o st nh ng cy tr ng v v n th nghi m c a B Thu c a, lm T ng thanh tra cc S nng lm nghi p ng D ng c a Php (Indochine Francaise). Sau 2 n m kh o st GS Auguste Chevalier b ov n xy d ng m t Tr m nghin c u th nghi m nng lm nghi p t i Ph Th (Station exprimentale agricole et forestire de Ph Th ). * Ti p theo l Ngh nh 398 c a Th ng s B c K Bourcier Saint Chaffray ngy 21 thng 6 n m 1918 v thnh l p Tr m nghin c u nng lm nghi p Ph th g m c 4 i u. (trch Bulletin administratif du Tonkin Ann?e 1918 - T p san hnh chnh B c K n m 1918, t i C c L u tr , ph Trng Thi, H N i). i u 1 Nay thnh l p t i t nh Ph Th , ?a ph n huy n Ph Ninh v ph Lm Thao m t Tr m nghin c u nng lm nghi p mang tn Tr m nghin c u Ph Th . Tr m ny c nhi m v nh p n i thu n ho v nghin c u nh ng cy c l i ch nng lm nghi p, nh t l nh ng nghin c u v cy c ph, cy ch, cy c d u v cy s n B c K .

i?u 2 - t ai tr s c a Tr m n m trong ranh gi i cc m c ghi trong Bin b n c a m t Ban thnh l p theo Ngh nh ngy 12 thng 1 n m 1918 ni trn. i u 3 Di n tch r ng trong khu v c t ai c a Tr m v hi n nay n m trong khu v c r ng b o t n, s t d i s ki m sot c a Gim c lm nghi p Phan L ng. N s c dng cho nh ng th nghi m ti sinh hay khai thc r ng. i?u 4 Gim c S Nng nghi p v Th ng m i, Gim c S Lm nghi p v S a chnh ch u trch nhi m thi hnh Ngh nh ny trong ph m vi ch c n mg nhi m v quy nh c a S . 1) Phn lo i th c v t - Carl von Linn nh tn khoa h c u tin cy s n Ph Th l Rhus succedanea Lin. Sau cc nh th c v t h c nh Lecomte, Crvost Lemari, Piere Domart, Tardieu Blot, Ph m Hong H , V V n Chi, D ng c Ti n nh tn cy s n Ph Th l: Toxicodendron Succedanea (L.) Moldenke Rhus succedanea (Linn?) Ngnh Ng c Lan (h t k?n) Angiospermeae L p Ng c Lan (hai l m m) Dicotyledoneae B Cam Rutales H o l n h t Anacardiaceae Chi Rhus Loi Succedaneae - Theo nghin c u c a H. Lecomte (1908 - 1923) v Pierre Domart (1929), cy s n Ph Th c tn khoa h c l Rhus Succedanea, Linn. Var. Dumoutieri. Cn cy s n mi n Nam v Campuchia c tn g i l Mlannorea Laccifera Pierre. Hai gi ng s n b n a ny khc h n gi ng s n Rhus vernicifera D.C. c a Nh t B n. Cc n c Myanmar, Vi t Nam, Trung Qu c, n (Cachemire, Sikkim, G n n) v Npal u c cy s n.,trong Vi t Nam v Trung Qu c l hai n c s n xu t s n nhi u nh t trn th gi i (Crvost Charles, 1905). Du Pasquier k s nng h c t i Ph H m i m t s qua hnh thi bn ngi c a cy s n s n nh ng ch a i su nghin c u phn lo i n gi ng s n (1925 - 1934). K t qu i u tra c a chng ti trong n m 1959 trong s n xu t c a nng dn Ph Th th c ba d ng ch y u l:

S n l si , hnh thi l gi ng l cy si (Ficus), dy, nh , mu xanh th m, m t phi n l bng lng, cy th p, m c ch m, t hoa qu , nh a t nh ng ch t l ng t t nhi u m t d u (lacool) g i l s n m t d u; S n l trm, l gi ng l cy trm, (Canarium), to, m ng, mu xanh nh t, m t phi n l khng lng bng, cy cao, to, m c kh e, nhanh, nhi u hoa qu , nh a nhi u, mu tr ng, ch t l ng s n km t m t d u (lacool), mu tr ng g i l s n b u gic; S n d m, hay s n ng l nh ng lo i s n cao to da m ng khng c hay r t t nh a; S n l trm chim t l l n h n s n l si trong cc qu n th i?u tra, s n ng hay s n d m ch chi m t l nh trong cc n ng s n s n xu t i u tra. 2) Hnh thi gi i ph u a) Thn v cnh Cy s n thu c nhm cy g nh , m c t nhin cao 5 8 m, ang thu ho ch nh a s n cao 2 -3 m. D ng thn th ng ng, m t c t ngang t n khng u, d i g c to c ng knh 6 9 cm, chu vi 20 -28 cm, ln ng n nh d n. Thn phn nhnh lin t c, thnh m t h th ng cnh v ch i, c? m l ?u, th a, hnh tn. Cnh ngang phn b khng ?u trn thn, c? o n m c x?t nhau nh cy bng, theo ki u phn cnh m t tr nhi?u t ng. - Thn cy s n g m 1 4 thn nh (ch ng), th ng k t i i s n Ph H (1954) c? nh ng t l sau y: 1 ch ng (57 %), 2 ch ng (34,1 %), 3 ch ng (6,8 %), 4 ch ng (1,4 %). S n nhi u ch ng, cnh nh , t n cng c t nh a s n, h ng nh a. Trn t x u Tin King, huy n Lm thao cy s n cao 2 -3 m?t; cn trn t t t nh n Vng, huy n Thanh S n, C Ti?t, huy n Tam Nng, t i th? x Ph Th cy s n cao 5 -6 m?t. S n l si th p cy, m c xin, nhi?u cnh cn s n l trm cao cy, m c th ng, t cnh. Cy s n con m c t h t m i gieo, thn m p, lng ng n, ng n mu nh t ph n l n l s n t t nhi u d u. Cy s n con ta, cao vng, lng di ph n l n l s n x u ph i nh i khi t a s n con m i m c. - V thn (da) + V (da) cy s n ch a nh ng ng ti t nh a, ph n g c ng bn trong g i l x ng. v s n c c i m nh sau: Chi u dy 5 6 mm, c n i n 8 mm g i l s n t t; m m khi c t v s n, d c t (ng t dao) l cy s n t t nhi u nh a; da c ng kh c t l cy s n x u t nh a;

M u s c da m u h ng nh a nhi u m t d u t t h n da m u xanh t m t d u; nh n v x x t t h n v nh n, cc n t s n si l cc l v (b kh ng); Theo kinh nghi m nng dn, cy s n to tn, to cy, d y da, v m m, x x l s n t t nhi u nh a ; cn cy s n tn nh , thn nh , da m ng, v xanh, v c ng v nh n l cy s n x u t nh a. y l kinh nghi m dn gian ch n gi ng s n t t x u. + Gi i ph u v v thn Pierre Domart (1929) gi i ph u thn, l, kh kh ng v h t cy s n. Nguy n ng Phong v Nguy n B (1961) nghin c u gi i ph u ba m u v cy s n tr ng th nghi m t i Ph H . K t qu cho th y: Gi i ph u v s n Tu i s n 4 5 6 Chi u dy v 2,5 2,8 4 -5 5-6 (mm) - Hoa s n b t u m c t thng ba m l ch, thng t n r . - Qu s n thu c lo i h ch, h t nh nh h t xanh, h t l n nh t ng, hnh d t, g n gi ng hnh qu tim (9 x 8 mm). M t chm qu n ng trung bnh 30 gam, chia ra: Qu s n Cnh H t V 31,75 18,25 26,65 5,10 Khi hnh thnh qu h t huy ng nhi u nh a lm cy s n l vng r ng ho, chi nn ph i hi b i chm qu l y v un b p cho cy s n ch y nhi u nh a. 3) Sinh ha nh a s n Nh a s n cn c t cc nh sinh ha ch tr ng nghin c u. N m 1892 S. Ishimatsu nghin c u s m nh t t i Nh t B n. Sau n Php g m c Bertrand (1834) v Georges Brooks (1934). N m 1959 Nguy n Quy t i C c Ki m nghi m Trung ng v Tr n V nh Di u, L th Phi Tr ng i h c bch khoa n m 1979, c ng thng bo k t qu nghin c u u tin v nh a s n Vi t Nam. Theo Brooks, trong cu n sch Ch t laccase v laccol Nh a s n mu tr ng s a, c mi h i chua c a adid buturic sau 3 -4 n m c mi chua nh d m. Hm l ng acid acetic l 0.27 %, t tr ng ch t nh a l 1,151 nhi t 18 0 C. Khi ti p xc v i khng kh, ch t nh a chuy n mu nu, trn m t hnh thnh m t l p mng r t m ng en nhnh, nh ng r t b n v ng, khng tan trong nh ng dung mi thng th ng, ngay c nh ng dung mi acid hay alcalin. Do nh a s n c dng s n trn

m t g , kim kh, gi y v i, gi y xi m ng thnh m t mng m ng en nhnh r t b n v ng. Cng th c ha h c c a ch t laccol (urushiol) l

R=(CH2)14CH3 hay R=(CH2)7CH=CH(CH2)5CH3 hay R=(CH2)7CH=CHCH2CH=CH(CH2)2CH3 hay R=(CH2)7CH=CHCH2CH=CHCH=CHCH3 hay R = (CH2)7CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CH2 Theo k t qu nghin c u c a Tr n V nh Di u v L Th Phi (1979) thnh ph n nh a s n H a Ph Th (cy 5 tu i) b o qu n trong bnh th y tinh mu c n p y kn, xc nh theo ph ng php c a Brooks nh sau: Laccol 25 36 % Glucid, men 21 22 % Laccase v t p ch t N c 39 40 % Ph n ch a glucid, laccaase c a s n ta cao h n s n Nh t B n kho ng 4 l n. Caaus t o h?a h c c a laccase l protin ng. K t lu n c a tc gi l: h n laccophenol c a s n ta ch bao g m m t c u t ch y u l laccol au m t th i gian l ng ng t nhin 2 -5 n m dng toluene tch l y ph n laccol k thu t r i ti p t c b o qu n 6 12 thng th t o thnh oligomere laccol c t l thu n v i th i gian (hm l ng v kh i l ng phn t ). t qu phn tch thnh ph n nguyn t , hm l ng nhm hydroxyphenol, hm l ng lin k t I v kh i l ng phn t , ph h p v i cng th c c a G. Brooks. Ph ng php phn tch laccol Ngoi ph ng php phn tch ha h c chnh quy, cn c ph ng php c m quan dng cha khu y v ph ng php n u s n, dng trong thu mua s n t ng i n gi n nh gi ph m c p, tiu chu n phn lo i theo kinh nghi m lu n m v nh gi thu mua. 4) Sinh tr ng pht tri n Cy s n l cy lu n m trung nin c hai chu k pht tri n: chu k l n v chu k nh . Chu k l n b t u t khi t bo th tinh pht tri n thnh h t s n n khi cy gi c i r i ch t. Chu k nh bao g m cc th i k pht tri n hng n m nh h t n y

m m, m c ch i, m c l, ra hoa k t qu Hai chu k ny quan h ch t ch v i nhau, chu k nh c th c hi n trn c s chu k l n, hay l sinh tr ng c a cc c quan dinh d ?ng, sinh th c (tu i ring) bao gi c ng ti n hnh trn c s c a chu k l n (tu i chung) c a cy s n. Th d cng m t hi n t ng ra hoa k t qu t thng 3 8, nh ng trn cy s n non (tu i chung nh ) c t hoa qu h n trn cy s n gi (tu i chung l n) h n. 1/ Chu k pht tri n l n. G m n m giai o n h t gi ng, s n h , s n r s n kinh doanh v s n gi. a) Giai o n h t gi ng. b) Giai o n s n h c) Giai o n s n r d) Giai o n s n kinh doanh e) Giai o n s n gi 2/ Chu k pht tri n nh hng n m Bao g m hai qu t nh xen k , cy s n v a m c l, v a ra hoa k t qu . IV - K THU T TR NG S N A. c i m k thu t (cy trung nin, vng i d c tho i, ch ng xi n Cy s n l m t lo i cy l y nh a. Khc ch, c ph, cao su ... nh a s n khng ph i ch bi n ph c t p, ch c n b o qu n t t l s d ng c ngay. Trong cc bi n php pht tri n c n c bi t ch n ch t l ng nh a s n, khng c c t s n tr i m a, n c m a khng ch y vo nh a s n, n u v tnh g p m a ph i b o qu n ring v b chua. Cy s n tr ng c t nh a. C 3 4 ngy ph i c t m t l n g i l m t c . Nh a s n c ch t laccol r t c v i da, gy d ng, nh t l ph n da non, i qua m t bu i c t s n, g p ph i h i s n l x ng ph ng nh con m ng. Nh ng s n n ty m t ma b t ty ng i, c nh ng ph n khng b d ng v i s n. Th i gian c t s n khng ph thu c vo gi hnh chnh, ph i i t lc m t tr i ch a m c, v g p n ng l s n ng ng ch y. cho nn ph i khon cng hi s n hi u qu , g n v i s n l ng v ch t l ng nh a s n. Cy s n a tr ng trn t i tho i, Vng i c nh ng tr n m a ro l n. M a to gi l n gy xi mn nghim tr ng, c khi lm r p c m t n ng s n. c i m kh hu t ai vng s n Ph Th :

Cy s n Ph th c tr ng t i Vi t Tr, ng ba sng H ng n oan Hng, ng ba sng L, sng Ch y. Kh h u l kh h u nhi t i gi ma c bi t, ma ng l nh cu i ma rt t v i hi n t ng m a phn c s c, ma h n ng nng v nhi u m a. V nh Ph, c 3 vng s n t ng n v h u ng n sng H ng. - Vng Tin Kin, Chu Ha , Lm Thao, o X, Vinh Quang, C Tuy t, Thanh Th y, V n Xun, M Linh Tam Nng. - Vng Ph H , Ph L c, Ph Ninh, Ch Tin, V Lao, Thanh Ba. - Vng Thanh S n, n Vng. Thu ho ch nh a s n C t s n h ng nh a l m c ch cu i cng c a ng i tr ng s n, C t s n c lin quan ch t ch v i s n l ng, ch t l ng s n, nhi m k kinh doanh v hi u qu kinh t c a cy S n. Ph i o t o m t i ng c t s n, c k thu t gi i, g n v i ch ti n cng ti n th ng thch ng, k p th i m i ko di c nhi m k kinh t v hi u qu t i u. 1/ C t s n. - Ph ng php c t s n h p l ph i m b o b n yu c u sau y: C t c nhi u nh a nh ng ph i i u a c mu thu n gi a s n l ng v ch t l ng - Th i k v tu i thu h ach nh a s n. Theo kinh nghi m s n 3 ging (3 l n thng ging), m i tu i c t nh a.

Cnh s n gi h t nh a a) K thu t c t s n ph i m b o; b) Ch m sc s n trong th i gian thu ho ch;

ch t lm c i un b?p

- D ng c chuyn dng c t s n

D ng c c t s n, n n ng s n, cha cau v?t s n, chc (v h n) h ng nh a s n ch y sau khi c t s n

Dao c t s n, l d ng c ch y u gi ng nh con dao bi m ng l i, chi u di 18 20 cm, chi?u r ng 4 5 cm; l i s c m i nh n, s ng dao dy d gh khi c t v s n; 2/ B o qu n v n chuy n nh a s n. Cc s i s n ph i b o qu n chu o, d ng c ch a ng s n lm b ng te hay g , khng c dng kim kh. Khng m ts n tr c ti?p v i khng kh trnh xy ha, ng thnh vng en r t hao s n, ph i y n p nh b ng tre v gi y b n m ng.

B o qu n n i khng c nh sng m t tr i chi u d i vo s n. V n chuy n ph i nh nhng, chu o, khng c . Sau 1 n m b o qu n, nh a s n s l ng ng thnh 4 l p sau y: a) N c thi c N ng nh t, chm xu ng y s i s n, trt ring ch n v i mn c a, lm ch t g n m ch g y thuy n r t b n ch t. b) S n th t S n g n mu tr ng c chuyn dng g n thuy n g s n, gia d ng tre n a. c) S n gi i Chia lm 2 l p, s n nht nh n i ln trn, mu vng r m, h i nh t, n u c mu tr ng l b rt ht m t d u hm l ng 15 25 % n c. S n nh n ng chm xu ng y, mu tr ng nh t h i vng, hm l ng n c 40 45 %. d) S n m t d u, ch y u l acid uushic mu c ph s a nh t, hay mu h t d , mu nu th m r t bongss. Tch tr sau 2 3 thng, dng tha h t s n, m t d u ring, vo m t s i s n tch tr khc.@ T LI U THAM KH O 1. Nguy n Thu Th y (2006). Tranh s n mi - Di s n ngh thu t c o c a Vi t Nam. 2. Crvost Lemari (1927). Catalogue des produits de lIndochine Tome ideo, Hanoi. (Danh m c s n ph m ng d ng, NXB Vi n ng, H N i). 3. H. Lecomte (1933). Flore gnrale de lIndochine Tome II (Th c v t ch? i c ng ng D ng). 4. Pierre Domart (1929). Les espces utiles du genre Rhus. ?tude botanique et pharmacognosique. Saint Cloud. Imprimerie Girault. (Cc loi Rhus c? ?ch. Nghin c u th c v t v d c l?. Saint Cloud, NXB Girault) 5. Crvost Charles (1905). Les laquiers de lIndochine. Editeur H.S.Scheneider, Paris (Nh ng cy s n ng D ng, NXB H.S.Scheneider) 6. R. Du Pasquier (1934). Renseignements sur larbre laque du Tonkin BEI (Thng tin v cy s n B c K , T p san kinh t ng D ng). 7. Georges Brooks (1934). Laque dIndochine. Rhus succedanea. La laccase et le lacool, Paris Herman et Cie esditeurs. (S n ng D ng. Men s n v l c cn, NXB Herman v Cng ty, Paris).

8. Tardieu Blot (1962). Flore du Cambodge, du Laos et du Viet Nam, Fascicule 2 Annacardiacea, Mus?um National dHistoire Naturelle Paris V. (Th c v t ch? Campuchia, Lo v Vi t Nam, vi n B o tng thin nhin Paris Qu n 5). 9. Tr i th nghi m tr ng tr t Ph H (1949 - 1962). H s bo co v nghin c u i u tra v cy s n, T sch Ph H . 10. Thanh Yn (2003). a ch - Thanh Yn 07/10/2003 Google 2008. 11. Nguy n B (1961). Th tm hi u m t cy cng nghi p quan tr ng : cy s n (Rhus succedanea L.) Tr ng i h c T ng h p. 12. V Ng c Tuyn, Tr n Kh i (1962). B n ch gi i b n th nh ng Tr i th nghi m ch Ph H 1/500. 13. Tr n V nh Di u, L Th Phi (1979). Cc y u t i n ph n ng ng r n oligome epoxy b ng laccol, T p ch ha h c, T p 18 thng 1/1980. 14. Tr n V nh Di u, L Th Phi (1979). Thnh ph n v c tr ng c a lacool trong s n ta, T p ch ha h c, T p 17 thng 2/1979, Vi n Khoa h c Vi t Nam. 15. L Hu (1975). S n ta, m t c s n qu c a V nh Ph. T p san khoa h c k thu t V nh Ph, T p 7, thng 9/1975, Ban Khoa h c k thu t V nh Ph. 16. Ph m Qu c Qun (1977). M thuy n Chu S n, H Nam Ninh, Nh ng pht hi n m i v nghin c u kh o c h c n m 1977, NXB Vi n Kh o c h c. 17. inh V n Ki u, L Xun Di u (1972). Ngi m c c a nh ng di v t kh c bi t ng D. Nh ng pht hi n m i n m 1972, NXB Kh o c h c. 18. Ng s Lin . i Vi t s k ngo i k ton th , T p 1, b n in 1967, K Nh L Vi n Kh o c h c (1961). Nh ng hi n v t tng tr t i Vi n B o tng l?ch s Vi t Nam v ngi m c Vi t Kh, Vi n Kh o c h c Vi n B o tng l?ch s Vi t Nam. 19. V V n Chi, D ng c Ti n (1978). Phn lo i th c v t. Th c v t b c cao. NXB i h c v Trung h c chuyn nghi p, Trang 356. 20. y Ban Khoa h c k thu t V nh Ph (1983). c i m kh? h u V nh Ph. 21. Fridland (1972). t v v phong ha nhi t i m, NXB Khoa h c k thu t, H N i. 22. Nguy n Th D n (1980). M t s tnh ch t v t l v ha h c c a t tr ng ch v s n Tr i ch nghi m Ch Ph H , T p san nghin c u t phn s 7, NXB Khoa h c k thu t, H N i.

23. L ng c Loan, Nguy n T Xim (1979). Tnh ch t t vng v bi n php c i t o. Nh ng chuyn chnh v th nh ng nng ha (1969 - 1970), Vi n Nng ha th nh ng, NXB Nng nghi p. 24. Tn Gia Huyn (1980). Nh ng nghin c u v? tnh hnh x?i n t v cc bi n php ch ng xi n trn t d c tr ng cy hng n m. Ph n tr ng tr t, B Nng nghi p, NXB Nng nghi p. 25. Ng c Qu (1959). Gio t nh k thu t tr ng s n, tr ng Trung c p Nng nghi p, B Nng nghi p. 26. Ng c Qu , T T ng (1962). Quy t nh k thu t tr ng s n, Tr i th nghi m Ch Ph H . 27. Ph m Hong H (1970). Cy c min Nam Vi t Nam. 28. y Ban Nng nghi p Trung ng (1975). Quy ph m khai hoang. 29. UBHC T nh Ph Th (1956). Tnh hnh k? ho ch tr ng s n 6 thng u n m 1956. 30. Ty Nng nghi p Ph Th (1959). C i ti?n k thu t tr ng s n. 31. Tr i th nghi m Ch Ph H (1959). Bo co k thu t tr ng s n t i H i ngh t ng k t tr ng s n 1959. 32. Cng ty Lin hi p xu t kh u V nh Ph (1980). Ph ng n t ch c s n xu t m t hng s n ta. 33. o Kh ng, V H u Giao (1970). M t s k t lu n h ng d n v xi n t trn t d c. Bo co khoa h c, T p II, Th y nng c i t o t, Vi n nghin c u khoa h c Th y l i, B Th y l i. 34. Ban Nng nghi p t nh V nh Ph (1982). Ngh quy t c a Ban Th ng v t nh y v qu n l v v s d ng t i r ng. 35. S Nng nghi p v S V n ha thng tin (1983). Cy s n H Tuyn. X nghi p in H Tuyn. 36. o Khng, V Hu Giao (1970). Mt s kt lun hng dn v cascc nhn t nh hng n xi mn t trn t dc. Bo co khoa hc, Tp II, Thy n ng c i to t, Vin nghin cu khoa hc Thy li, B Thy li. 37. Ban Nng nghip tnh Vnh Ph (1982). Ngh quyt ca Ban Thng v tnh y v qu n l v v s dng t i rng. X nghip in Vnh Ph. 38. S Nng nghip v S Vn ha thng tin (1983). Cy sn H Tuyn. X nghip in H Tuyn.