1 Bi 1: MI TRNG DINH DNG CC PHNG PHP GIEO CY VI SINH VT

Bi 1: MI TRNG DINH DNG CC PHNG PHP GIEO CY VI SINH VT

A.
I. 1.

Mi trng dinh dng

Khi nim chung Mc ch, ngha:

Mi trng dinh dng c ngha i vi s bo tn v pht trin ni ging ca vi sinh vt. Mi trng dinh dng c s dng trong khu phn lp, nhn ging, gi ging v nghin cu cc hot ng sinh ha ca vi sinh vt.

2.

Yu cu i vi mi trng dinh dng:

Mi trng dinh dng l mt hn hp thc n cn thit cho s pht trin ca vi sinh vt. Trong thnh phn ca mi trng dinh dng cn phi c cc nguyn t to cht sng (Cacbon, Hydro, Oxi, Nit), cc nguyn t a lng (Pht pho, Lu Hunh, Kali, Canxi, Magie, St,..), mt vi nguyn t vi lng (Mangan, ng, Natri, Clo, Km, Bor, Molipden,..). Nhng nguyn t trn cn thit phi dng nhng hp cht d hp thu i vi vi sinh vt. Cacbon c cc vi sinh vt d dng hp thu d hn c dng glucoza. Ngoi glucoza, vi sinh vt d dng cn hp thu ng, ru, axit hu c v cc hp cht khc. Ngun Nit c th l cc cht m, pepton, axit amin, mui amon, nitrat. Cc nguyn t cn li di dng mui. Mi trng dinh dng cn cn phi c cc cht kch thch sinh trng nh biotin, vitamin, c bit l cc axit amin khng thay th. Mi trng dinh dng cn phi cn i v thnh phn (ng trng v nng cc cht ha tan) v c m, nht, pH, p sut thm thu ti u. Mi trng dinh dng cn phi m bo tuyt i v trng.

3.

Cch gi tn

Mi trng dinh dng thng c gi tn theo tn tc gi - ngi pht hin ra n. Th d: Mi trng Sapek, Saburo,... Song ng hn l gi tn theo ngun thc n N v C. Th d mi trng thch tht pepton, mi trng Xenlluloza

II. 1.

Phn loi mi trng Phn loi mi trng theo thnh phn: Cn c vo thnh phn mi trng, ngi

ta chia chng thnh cc loi sau Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

2 Bi 1: MI TRNG DINH DNG CC PHNG PHP GIEO CY VI SINH VT

a.

Mi trng t nhin c ch to t cc sn phm c ngun gc ng, thc vt nh

tht, trng, sa, nc chit nm men, nc qu, mch nha,... Thnh phn ha hc ca nhng mi trng ny phc tp v khng c xc nh c th. N ph thuc vo thnh phn nguyn liu v cc iu kin tin hnh ch to mi trng. Ngi ta s dng chng nui cy vi sinh vt, tch ly sinh khi, gi cc ging thun sch, cc mc ch d on, chng khng li cho vic nghin cu sinh l hoc cc qu trnh trao i cht.

b.

Mi trng tng hp c ch to t cc hp cht ha hc hu c v v c vi nng

nh trc mt cch chnh xc. Ty theo b cc cu t, mi trng tng hp c th phc tp (mi trng nui cy vi khun lactic) hay tng i n gin (mi trng cho cc vi khun t dng). Ngi ta dng chng nghin cu s trao i cht, quy lut pht trin hay sinh tng hp mt cht no (VD: axit amin). Trong thc hnh thng s dng mi trng tng hp Sapek nui cy nm mc.

c. 2. a.

Mi trng bn tng hp l mi trng chung gia hai loi trn Phn loi theo mc ch s dng Mi trng ph dng (mi trng c s hay mi trng chun) l nhng mi trng

thch hp nui cy nhiu loi vi sinh vt (VD: mi trng tht pepton, mi trng nc mch nha,...)

b.

Mi trng ring bit hay mi trng chn lc: m bo s pht trin u th ca

mt loi hay mt nhm vi sinh vt no , t thun li hoc hon ton bt li i vi s pht trin ca cc vi sinh vt khc. Cc mi trng chn lc ch yu c dng phn lp vi sinh vt t cc mi trng sinh sng t nhin ca chng hoc c dng nui cy tch ly. VD: mi trng tinh bt ammoniac dng nui cy x khun.

c.

Mi trng chun on phn bit (mi trng ch th) cho php phn bit kh nhanh

chng mt loi vi sinh vt ny vi loi khc v xc nh nhng ging thun khit trn c s nghin cu nhng tnh cht sinh ha ca chng. Cc mi trng ch th c ng dng trong vi khun hc lm sng, trong nghin cu di truyn hc v trong vic nh tn vi sinh vt. Thng thng trong cc mi trng ny ngi ta cho vo mt s thnh phn ch th mu v nh s thay i ca cht m ngi ta c th xc nh c tng loi vi sinh vt. VD: Trong qu trnh sng, vi sinh vt thng tit ra mt loi enzyme nht nh. Di tc dng ca cc enzyme ny cc hp cht hu c phc tp c trong mi trng b phn hy thnh cc dng n gin hn nh axit v mui ca chng. Cc cht ny lm thay i pH ca mi trng, do dn n s thay i mu ca cht ch th mu.

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

3 Bi 1: MI TRNG DINH DNG CC PHNG PHP GIEO CY VI SINH VT

3.

Phn loi theo tnh cht l hc

Ty theo chc cng ca mi trng ngi ta phn bit mi trng lng, c, xp

a.

Mi trng lng l mi trng thc n di dng dung dch. N c ng dng

pht hin cc c im sinh l sinh ha ca vi sinh vt, tch ly sinh khi hoc cc sn phm trao i cht, gi v bo qun nhiu loi vi sinh vt khng pht trin trn cc mi trng c.

b.

Mi trng c l mi trng lng c thm cc cht ng dnh, c ng dng tch

cc ging thun khit (nhn tng khun lc ring bit, nghin cu nh tn, xc nh hnh thi khun lc, c im sinh trng), gi ging. lm ng mi trng ngi ta dng thch, gelatine v silica-gel. Cc cht ny khng lm thay i thnh phn mi trng, ng thi m bo trong suet ca mi trng. Thch l mt loi polysaccarit phc tp c bn vng cao, nhn t mt s loi to bin h Floridae. Hu ht vi sinh vt khng s dng n lm c cht dinh dng. Trong nc, thch to thnh dng gel, chy 100OC v ng gn 40OC. Thch c tnh trung tnh, khng lm thay i pH ca mi trng song n b nh hng pH mi trng. nhng mi trng c axit pH thp thch kh ng c hn hn bi n b thy phn tng phn. Thch thng c b sung vo mi trng vi s lng 1,5 2%. Trong trng hp cn thit c th nng nng thch ln 3%. Gelatin l loi protein nhn c khi ninh xng v sn ca ng vt d b vi sinh vt s dng nn d va hn so vi thch. Mt khc gelatine d lm nh hng ti pH mi trng nn t c s dng hn thch, Nhit nng chy ca gelatine 25-27OC v ng c 18-20OC. Thng thu nhn nhng khun lc ln trong phn loi nm men. Bn silica-gel c dng lm cht nn c cho cc mi trng tng hp c thnh phn xc nh cht ch bi v n c bn cht v c. Mi trng xp c ng dng trong vi sinh vt hc cng nghip. Thuc loi ny c k nu nh, cm, ct thch anh thm dung dch dinh dng.

III.

Cch lm mi trng

Qu trnh tin hnh gm cc bc sau:

1.

Pha ch

Cn ong chnh xc theo n. Cho vo bnh sch sy kh 1/3 lng nc cn thit, ha tan trc cc cht c khi lng nh hn cc cht c khi lng ln hn ri sau cng l cc cht ng dnh. Th pH mi trng. Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

4 Bi 1: MI TRNG DINH DNG CC PHNG PHP GIEO CY VI SINH VT

Dng lng nc cn li trng ra c bnh, phu,... Th tch mi trng phi nh hn 1/2 th tch bnh. ng ming bnh bng nt bng ri bc giy trnh b t lc thanh trng. Dn nhn, ghi tn ln mi trng, pH, ngy v ngi chun b. Thanh trng xong kim tra pH v chnh li nu cn bng NaOH 20% hoc HCL 20%. Dng nc my, m.

2.

Lc

Mi trng cn trong sut nn sau khi pha ch phi tch cn b, bi bn bng mt trong nhng phng php sau: Lc qua bng, vi mu, giy lc Lc bng lng trng trng Dng phu lc nng

3.

Phn phi mi trng

Mi trng c phn phi vo bnh cu, bnh tam gic, ng nghim,.. sau thanh trng vo ng nghim hoc hp petri. Thch nghing khong 5ml Thch ng 1/2 th tch ng nghim Hp petri trng u dy 3mm.

4.

Kh trng mi trng

Tt c mi trng u phi v trng, ty loi mi trng, ty yu cu th nghim m chn ch thanh trng.

a.

Phng php Pasteur: ch yu dng dit nhng vi sinh vt khng sinh bo t bng cch un nng phn on nhit 60-75OC trong 15 n 30 pht hay 80OC trong thi gian 10-15 pht. Phng php Pasteur ng dng cho nhng sn phm hay mi trng di tc ng ca nhit cao b nh hng su sc, mt i nhng phm cht v gi tr dinh dng. N c dng rng ri trong cng nghip thc phm b. Phng php Tinan
Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

5 Bi 1: MI TRNG DINH DNG CC PHNG PHP GIEO CY VI SINH VT

Tin hnh thanh trng nhit cao lin tc trong 3-4 ngy lin, mi ngy mt ln, mi ln cch nhau 24 gi. Trong thi gian gia hai ln hp cn mi trng nhit thch hp cho cc bo t cn sng st c th pht trin thnh dng t bo dinh dng. Trong ln thanh trng tip theo cc t bo dinh dng ny s b tiu dit. Phng php ny cho hiu sut v trng cao hn phng php Pasteur.

c.

Phng php thanh trng bng hi nc bo ha p sut.

Phng php ny da trn nguyn tc lm gia nhit cc vt bng hi nc bo ha di mt p sut ln hn p sut ca kh quyn. Khi p sut hi nc tng ln th nhit cng tng theo. Gii thiu cch vn hnh ni hp p lc.

5.

Bo qun v kim tra mi trng

Gi mi trng nhit thp 0-5OC trnh qu kh, nng, nhiu nh sng. Kim tra bng cch mi trng vo t m c nhit 30-32OC trong vi ngy. Nu thy mi trng b vn c hoc c khun lc pht trin th loi b.

B.
1.

Cc phng php gieo cy vi sinh vt

nh ngha : Gieo cy l qu trnh a cc vt liu nghin cu vo mi trng thc n

vi mc ch pht hin cc loi vi sinh vt c mt trong v thu nhn cc canh trng cn thit cho nghin cu. Cy chuyn l qu trnh chuyn cc canh trng vi sinh vt t mi trng ny sang mi trng khc vi mc ch nhn ging v gi ging. Khi gieo cy cn m bo v trng tuyt i Dng c: Que cy nhn hoc vng, pipet, que trang,..

2. a.

Mt s phng php gieo cy Cy chuyn t ng nghim ny sang ng nghim khc

Tin hnh t canh trng c (hoc lng) sang mi trng c (hoc lng).

b.
-

Gieo cy trn mt thch nghing

Theo hnh ch chi Theo hnh vng xon Theo nhng ng song song Theo mt ng thng Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

6 Bi 1: MI TRNG DINH DNG CC PHNG PHP GIEO CY VI SINH VT

Theo tng chem.

c. d.

Dng que cy m su trn thch ng Cy trn thch hp

Hnh ch chi trn ton mt thch Theo bn ng zich-zac bn gc hp Theo cc ng song song Chm im

e.

Dng pipet Pasteur hay pipet chia

Dung pipet ly mt lng canh trng th trn mt thch ri dung que trang dn u git canh trng trn mt thch Cy b sau

Ging ng nghim hp thch Ging hp thch ng nghim mi trng.

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

7 Bi 2 : PHN LP V NH LNG VI SINH VT

Bi 2 : PHN LP V NH LNG VI SINH VT

A. PHN LP VI SINH VT
Vi sinh vt thng tn ti trong thin nhin hoc trong cc vt phm nghin cu di dng mt hn hp gm nhiu loi khc nhau. Mun nghin cu hoc s dng vo thc t bt k loi no ta phi phn lp thu c canh trng ch cha loi . Qu trnh tch mt vi sinh vt ra khi hn hp gi l phn lp. Ty mc thun khit m ngi ta phn bit canh trng tp trung hay canh trng thun khit.

I. Canh trng tp trung 1. nh ngha

Canh trng tp trung l canh trng trong mt loi (c khi vi loi) vi sinh vt xc nh chim t l cao hn hn v s lng. T canh trng tp trung ta c th phn lp canh trng thun khit hoc c th s dng n trong sn xut hoc th nghim.

2. Phng php phn lp canh trng tp trung

S dng mi trng chn lc hoc l iu kin chn lc, tc mi trng hoc iu kin ch thch hp cho mt loi vi sinh vt nht nh, cn cc loi khc th khng th hoc kh pht trin. c mi trng chn lc, ta c th thay i thnh phn, ngun cc bon, nit, pH ... V d, tch nm men, ta dng mi trng cha nhiu ng v pH thp. V cc iu kin chn lc, ta thay i nhit mi trng, lu lng kh c cp v cc iu kin khc. V d: tch vi sinh vt a nng hoc lnh bng cch nui nhit 50-600C hoc 10150C, tch cc vi sinh vt ym kh khi cc vi sinh vt hiu kh, ta nui trong iu kin ym kh. Ni chung, tu c tnh sinh l ca tng loi m ta c nhng mi trng v iu kin chn lc khc nhau.

II. Canh trng thun khit 1. nh ngha

Canh trng thun khit l canh trng m tt c cc vi sinh vt trong u sinh ra t mt t bo ban u. Vic phn lp canh trng thun khit thng thc hin t canh trng tp trung.

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

8 Bi 2 : PHN LP V NH LNG VI SINH VT

2. Cc phng php phn lp canh trng thun khit. a. Phng php pha long mi trng lng
Phng php ny do Pasteur a ra u tin, tin hnh nh sau: - Ly mt s ng nghim cha mi trng lng v khun - Dng que cy hoc pipette cy vt phm nghin cu vo ng nghim th nht - nh tan v lc u ri cy chuyn tip sang ng nghim th hai - Lp li nh vy vi ng nghim th hai, ba, bn... Cui cng ta c th thu c ng nghim ch cha 1 t bo duy nht. T bo ny s l t tin cho canh trng thun khit. Phng php ny n gin d lm nhng khng phi bao gi cng bo m, v vy n thng c dng nh giai on u ca cc phng php phn lp khc.

b. Phng php gieo cy trn mi trng c

Nguyn tc ca phng php ny l tch tng khun lc mc ring l trn mi trng c. Cch tin hnh nh sau: - em vt phm nghin cu nghin nh, ho tan v pha long dn n mc nht nh trong cc ng nghim cha nc ct hoc nc mui sinh l (0.85%) v trng. Tu trng hp m pha long nhiu hay t hoc khng pha long. Ni chung nn pha long cc t bo tch ri nhau v khi gieo cy cc khun lc mc tch bit.

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

9 Bi 2 : PHN LP V NH LNG VI SINH VT

Hnh 1: S quy trnh pha long Pasteur

S phn lp trn mi trng c (c pha long trc) em vt phm pha long cy trn mi trng thch hp v khun theo mt trong cc cch sau: - Dng que cy vng cy theo vt cn dn - cy tha v a nhanh

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

10 Bi 2 : PHN LP V NH LNG VI SINH VT

Hnh 2: Cc phng php cy theo vt cy cn dn

- Dng pipet a mt lng canh trng nht nh vo hp petri, sau dng que trang dn u vt gieo cy trn mt thch hp

- Trn vt gieo cy vo ng thch v trng v lm ngui n 450C, sau vo hp petri. Trong ba cch trn th hai cch sau hay dng v n thng cho cc khun lc ring bit. Gieo cy xong, nui iu kin thch hp nht cho loi vi sinh vt nh phn lp. Sau 1 - 2 ngy, em quan st v chn nhng khun lc ng ring bit, dng que cy ly mt t vi sinh vty khun lc ring bit cy chuyn ln ng thch. Mi khun lc cy ln mt ng. Sau nui nhit thch hp ta s c canh trng thun khit. Ch nu sau hai ngy, vi sinh vt cha pht trin th c th lu hn. Phi chn cc khun lc ring bit - u im: Ph bin, d lm, kt qu tng i m bo. - Nhc im v cch khc phc: Khun lc c th khng phi pht sinh t mt t bo ban u m nhiu t bo dnh vi nhau t lc u. Cc khun lc lc mi mc th ring l nhng qu thi gian chng li dnh lin nhau. c th khc phc bng cch phn lp nh trn vi ln, ng thi lm tiu bn kim tra s ng nht ca khun lc tch. Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

11 Bi 2 : PHN LP V NH LNG VI SINH VT

c. Phng php tch tng t bo

Thng dng tch cc vi sinh vt m t bo c kch thc tng i ln nh nm men, bo t nm mc. C th thc hin theo hai cch sau: + Tch tng git ch cha mt t bo c kim tra bng knh hin vi: - Pha long canh trng vi sinh vt bng cc ng nghim cha mi trng lng v khun. Pha long n mc l trong mi git nh ch c mt hoc hai t bo vi sinh vt. - Dng que cy nhn hoc ngi bt nh ( v khun) chm tng git nh canh trng pha long ln l knh v khun. Chm thnh ba bn hng v cc git cch xa nhau va phi d quan st. - Nhanh chng xoay l knh cho cc git xung di ri t ln phin knh lm, bi vazlin quanh mp l knh, gi khng cho cc git b kh. - Quan st di knh hin vi v nh du nhng git ch c mt t bo - Quan st xong, t cc phin knh vo hp petri c lt bng hoc giy lc tm nc (trnh cho cc git khng b kh i) ri em nui nhit thch hp. - Sau 1 - 2 ngy, cc t bo trong git s hnh thnh khun lc, ta ly ra v quan st nhng git nh du xem t bo co sinh sn, pht trin khng. Nu c ta cy chuyn cc khun lc ln mi trng thch hp. Cch cy truyn nh sau: Dng kp cp mt mnh giy lc hnh tam gic (tt c c v trng) thm git c khun lc nh tch ri nhanh chng t vo ng nghim cha mi trng thch hp; ng nghim vo t m, sau 1 - 2 ngy ngi ta c canh trng thun khit. u im: Phng php ny cho kt qu bo m v c kim tra bng knh hin vi. + Tch tng t bo nh dng c vi thao tc (micromanipulateur) Micromanipulateur l mt dng c tng i phc tp, lm vic di s kim tra trc tip qua knh hin vi. N bao gm cc kim nh, micropipet, gi v cc b phn c hc tinh vi c th di chuyn cc kim v pipet ly ring ra tng t bo vi sinh vt trong git canh trng ri em nui cy ring bit ta s c canh trng thun khit. u im: Phng php ny tng i nhanh chng, chnh xc nhng i hi cn thn, kho lo.

III. Phn lp vi sinh vt ym kh

Ni chung c th phn lp theo cc phng php trn ri nui iu kin ym kh. Nu kh to iu kin ym kh th phn lp nh sau: Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

12 Bi 2 : PHN LP V NH LNG VI SINH VT

1. Dng pipet Pasteur

- Pha long vt phm nghin cu n mc nht nh - Ly mt git ca canh trng pha long cui cng cho vo ng thch ( un chy trc v lm ngui n 45 - 50OC) lc u. - Ht mt t mi trng trn vi sinh vt ni trn vo pipet Pasteur ri dng n cn hn kn u nh ca pipet, vo t m c nhit thch hp - Sau 1 - 2 ngy cc khun lc ca vi sinh vt s mc trong ng thch - Ly pipet ra, nh v v ly cc cc thch c khun lc ring bit cho vo mi trng nui cy thch hp. ng tc ny phi tin hnh trong iu kin hon ton v trng, ngoi ra, nhn bit vng c vi sinh vt ym kh pht trin ngi ta thm vo ng thch 0,2% indigocacmin. Nhng vng c vi sinh vt pht trin indigocacmin b kh v chuyn thnh mu vng.

2. Dng hp petri ln ngc

- Pha long ri cho vo ng thch nh trn - Lc u ri ra hp petri v y ngc y nh ca hp ln lp thch, sau dng paraphin bi xung quanh mp hp. (Hp petri v trng v t ln ngc trc). - t vo t m, sau 1 - 2 ngy ly ra v tch thch c khun lc em cy vo mi trng thch hp

B. NH LNG VI SINH VT
nh ngha: nh lng vi sinh vt l xc nh s t bo vi sinh vt c trong vt phm nghin cu. C hai nhm phng php dng nh lng vi sinh vt

I. nh lng trc tip

nh ngha: nh lng trc tip l nhng phng php m trc tip s t bo vi sinh vt c trn tiu bn lm t vt phm nghin cu u im: Cho kt qu nhanh chng

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

13 Bi 2 : PHN LP V NH LNG VI SINH VT

Nhc im: Km chnh xc v khi m nh vy ta m c nhng t bo cht trc lc lm tiu bn. Cc phng php nh lng trc tip

1. Phng php dng bung m hng cu

+ Phm vi s dng: thng dng m vi sinh vt m t bo c kch thc ln nh nm men, bo t nm mc. + M t bung m hng cu: l mt phin knh dy c c bn rnh chia thnh ba khoang ngang, khoang gia thp hn hai khoang bn 0,1 mm v c chia thnh hai khoang nh nh mt rnh dc; trn mi khoang nh ny c k mt li m gm nhiu vung ln, mt s vung ln li c chia thnh cc vung nh (thng l 16) c cnh di 1/20 mm. din tch 1/400 mm2; nu chiu cao 0,1 mm th th tch l 1/4000 mm3. Mi bung m c km theo mt l knh.

Hnh 3: Cu to bung m hng cu

+ Cch tin hnh: - Lc u canh trng, dng pipet chia pha long canh trng, ty canh trng m mc pha long nhiu hay t (10, 100...ln)

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

14 Bi 2 : PHN LP V NH LNG VI SINH VT

- dng bng thm nc, tm nc ct v pht nh ln hai khoang bn ca bung m, t l knh ln ri dng ngn tay n nh cho l knh dnh cht vo phin knh. - Dng pipet ly canh trng pha long cho canh trng chy t t vo khong trng gia li m v l knh (nn b i vi git u). Ch khng canh trng trn ra ngoi khoang m, ri xung cc rnh v trnh to thnh bt kh. - t bung m ln khay knh, yn trong 3 - 5 pht ri tin hnh m trong 5 ln cho nhau tc l 80 vung nh. Hoc c th m 4 vung ln tc l 100 vung nh (ch chn mi v tr khc nhau). Tnh s t bo trung bnh trong mi . Ch : - Cn lm lp li 3-4 ln - Vi nhng t bo nm trn ng gch th ch m nhng t bo c hn 1/2 phn nm trong ang m.- Trc v sau khi dng, bung m v l knh phi c ra k bng nc ct ri dng bng lau sch kh. - Khi s t bo trong mt qu 16 th nn pha long canh trng thm. Tnh ton: Nu dng bung m c b su h = 0,1 mm v din tch 1 S = 1/25 mm2 th s t bo trong 1 ml canh trng l: = trong :

a f 1000 h S

a l s t bo trung bnh c trong 1 f l h s pha long ca canh trng h l b su ca li m S l din tch mt

1000 l h s chuyn i 1ml = 1000mm3.

2. Phng php Brit

+ Phm vi s dng: Phng php ny dng nh lng vi sinh vt c trong sa hay mt s vt phm lng. Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

15 Bi 2 : PHN LP V NH LNG VI SINH VT

+ Cch tin hnh: - o ng knh knh trng ca h thng knh nh dng khi quan st. - Dng micropipet v trng ly chnh xc 0,01 ml vt phm nghin cu. Cho dn u ln phin knh sch vi din tch nht nh (2 - 4 cm2). - kh, c nh v nhum n bng xanh metylen. - kh v quan st di knh hin vi. m s t bo trong 5 - 10 knh trng, ly trung bnh ri suy ra s t bo trn mt n v din tch vt bi v cui cng l s t bo trong mt n v vt phm nghin cu.

3. Phng php Vinogratxki - Sungina

+ Phm vi s dng: Phng php ny thng dng nh lng vi sinh vt trong t hay vt phm c, rn. + Cch tin hnh: - Cn mt lng nht nh (1g hay 5g) vt phm nghin cu, nghin nh trong ci thy tinh ri chuyn tt c vo bnh nh mc 100 ml, thm nc n vch. Lc u trong 5 pht v yn trong 1 - 2 giy. - Dng micropipet v trng ly chnh xc 0,01 ml hn dch chun b dn u trn mt din tch nht nh ca phin knh sch (4 - 8 cm2). trnh vi sinh vt dn li u pipet, ng tc ny phi lm nhanh, lng hn dch ht vo pipet khng nn nhiu qu v lc cha dn kp th phi gi pipet v tr nm ngang. - kh ri ln vt bi mt lp thch mng, long (0,1%). Li kh v c nh bng cn tuyt i trong 5 pht. - Nhum bng dung dch eritrozinphenol t 0,5 - 3 gi. Trong qu trnh nhum phi theo di thuc nhum trn vt bi khng b kh i. - Ra sch, kh v em quan st bng vt knh du. Cch m v tnh kt qu gn ging nh phng php Brit.

2. nh lng gin tip

nh ngha: nh lng gin tip l nhng phng php nh lng vi sinh vt bng cch gieo cy mt lng nht nh vt phm nghin cu ln mi trng thc n thch hp, nui trong 36 48 gi, sau m s khun lc ri suy ra s t bo c trong mt n v vt phm ban u.

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

16 Bi 2 : PHN LP V NH LNG VI SINH VT

u im: Ch m nhng t bo vi sinh vt cn sng nn kt qu chnh xc hn Nhc im: - Tn thi gian, cng sc - Khi cy t cc vt phm pha long chnh nhau 10 ln khng bao gi thy s khun lc chnh nhau 10 ln; v th kt qu kim tra vi sinh vt c gi tr so snh tt nn s dng mt pha long thng nht i vi tng loi vt phm. - i vi nhng vi sinh vt m bo t thng dnh cht vi nhau thnh tng chui, tng i, tng khi th khi pht trin trn mi trng, mi chui, mi khi ch to thnh mt khun lc. V th, s khun lc cha phn nh c chnh xc s t bo vi sinh vt c trong vt phm nghin cu. - Khng c loi mi trng dinh dng no cho php tt c cc nhm vi sinh vt cng pht trin. Phng php m s khun lc pht trin trn mi trng thch Nguyn tc: Gieo cy mt lng vt phm nht nh ln mi trng c trong hp petri, nui nhit thch hp. Sau m s khun lc mc ln ri suy ra kt qu. Cch tin hnh: + i vi vt phm nghin cu lng tin hnh pha long theo t l 1/10 nh phng php pha long Pasteur. + i vi vt phm nghin cu c hoc rn trc tin cn chuyn thnh dng lng bng cch: Cn 1 g vt phm nghin cu, nghin nh ri chuyn tt c vo bnh tam gic dung tch 250 ml cha sn 99 ml nc v trng. Lc u trong 5 pht, lng trong 30 giy ri tip tc pha long nh trn. + Gieo cy mt lng vt phm nghin cu nht nh (0,1 ml) t ng nghim pha long cui cng ln hp petri cha sn mi trng v trng. + Nui nhit thch hp vi sinh vt pht trin thnh khun lc. + c kt qu - Nu s khun lc khng nhiu lm ta m trc tip tt c cc khun lc c trong hp - Nu s khun lc nhiu qu ta dng knh m Lafa. l mt tm knh hnh vung c kch thc 15 x 15 cm. Mt knh c chia ra thnh nhng c din tch bng nhau (1 cm2). m s Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

17 Bi 2 : PHN LP V NH LNG VI SINH VT

khun lc trn 5 - 10 . Ly trung bnh cho 1 (k hiu l a t bo). m xong o ng knh trong ca y hp (k hiu l D). Suy ra s khun lc trong ton hp l a x D2/4. nh lng vi sinh vt trong khng kh Phng php lng ca Omelianxki Nguyn tc: Theo Omelianxki c tnh: trn mt din tch rng 100 cm2, m ra trong 5 pht th lng vi sinh vt rI xung tng ng vi lng vi sinh vt c trong 10 lt khng kh. u im: y l phng php n gin nht thng dng. Nhc im: Khng tht chnh xc v da trn cch c tnh. Cch tin hnh: t hp petri c mi trng c v trng ra ch khng kh nh nghin cu. M np hp trong thi gian xc inh (thng l 5 pht) ri y np hp v vo t m. Sau 24 48 gi em ra, m s khun lc. Tnh ton: o ng knh hp petri (d cm) tnh in tch (D2/4) ri suy ra lng vi sinh vt tong 1 lt hay 1 m3 khng kh theo c tnh ca Omelianxki. Ngoi ra cn c th c tnh nh sau: Hp petri c din tch 60 cm2. Sau 1 gi s c mt lng vi sinh vt lng xung bng lng vi sinh vt c trong 6 lt khng kh.

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

18 Bi 3 : KNH HIN VI. CC LOI TIU BN QUAN ST

Bi 3 : KNH HIN VI. CC LOI TIU BN QUAN ST

VI SINH VT SNG. QUAN ST NM MEN A. KNH HIN VI
Knh hin vi l mt h thng quang hc dng phng i nh ca vt cn quan st. Knh hin vi c nhiu loi ty thuc vo nh sng m ngi ta s dng nh: knh hin vi quang hc, knh hin vi hunh quang, knh hin vi in t...

I. Cu to knh hin vi quang hc

Knh hin vi quang hc gm hai b phn chc nng: c hc v quang hc

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

19 Bi 3 : KNH HIN VI. CC LOI TIU BN QUAN ST

Hnh 4: Cu to knh hin vi in t

1. B phn c hc: c cu to kh n gin gm gi knh, ng knh v khay knh.

- Gi knh: c cu to vng chc trn lp cc b phn khc ca knh. N gm knh v thn knh - Khay knh: hnh trn hoc hnh vung l ni t tiu bn. Hai bn c c chuyn dch theo hai chiu khc nhau c hai kp bng thp gi tiu bn.

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

20 Bi 3 : KNH HIN VI. CC LOI TIU BN QUAN ST

Hnh 5: Cc loi khay knh thng dng knh hin vi

- ng knh: l mt ng trn (knh mt mt) hay hai ng trn (knh hai mt) . Nh c c nh
bn cnh ta c th xoay ng knh theo hng thun vi ngi quan st ngi quan st. u trn ca ng knh lp th knh, u di gn vi bn xoay c lp nhiu vt knh khc nhau v c th xoay quanh trc ca gi knh. ng knh c th di chuyn ln, xung nh cc c iu chnh quay t do theo hai chiu ngc nhau. c di chuyn nhanh (c iu chnh th) dng tm nh ca vt cn c di chuyn chm (ou c iu chnh tinh) dng iu chnh cho nh ca vt r nt.

2. B phn quang hc
B phn quang hc l b phn quan trng nht ca knh hin vi gm: vt knh, th knh, knh t quang v, b phn truyn quang. - Vt knh: gm nhiu thu knh ghp li. Mi vt knh u c ghi s phng i bn cnh (8x, 20x, 40x, 90x, 100x...). Nhng vt knh c phng i va v nh (8x, 20x, 40x...) khi dng khng cho du nn gi l vt knh kh. Nhng vt knh c phng i ln (90x, 100x...) khi dng cn nh trc mt git du ln trn tiu bn nn gi l vt knh du. Du phi trong sut, trung tnh v c chit sut ( chit quang) tng ng vi chit sut thy tinh ( = 1,52). Nh gia thy tinh v du to thnh mt mi trng tng i ng nht nn nh sng i qua khng b khc x m ri thng vo vt knh. Mi vt knh c mt khong lm vic (khong cch t tiu bn ti vt knh cho php thy r nht nh ca mu vt) nht nh, c th l: i vi vt knh 8x - 8,53 mm; 40x - 0,4 mm; 90x - 0,1mm.

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

21 Bi 3 : KNH HIN VI. CC LOI TIU BN QUAN ST

(a)

(b)

Hnh 6: (a) Cc loi vt knh, (b) V tr ca vt knh trong knh hin vi

- Th knh: lp u ng knh, cu to t hai thu knh. Mi loi th knh cng c phng i khc nhau v ghi mt ngoi th knh (7x, 10x, 15x...)

Hnh 7: Cc loi th knh khc nhau

Khi quan st ta c mt nh o, ngc vi vt v c phng i bng tch s gia phng i ca vt knh, th knh c s dng v phng i ca b phn truyn quang ( mt s loi knh h thng truyn quang cng c tc dng phng i). - Knh t quang: lp di khay knh, gm mt h thng thu knh ghp li, c tc dng tp trung nh sng chiu vo tiu bn. Knh t quang c th di chuyn ln, xung nh c iu chnh bn cnh. Di knh t quang l h thng chn sng cho php iu chnh lng nh sng i vo nhiu hay t.

II.Cch s dng 1. iu chnh nh sng

- iu chnh gng: Quay gng phn chiu v ngun sng v iu chnh chm tia sng ri vo knh t quang. (Nu nh sng t nhin th dng gng phng. Nu nh sng nhn to th dng gng lm). - iu chnh knh t quang: Mun chiu sng va hoc t th h knh t quang, m chn sng va phi. Mun chiu sng nhiu th nng t quang ln, m rng chn sng.

2. Quan st tiu bn
- Dng c di chuyn nhanh lm xa khong cch gia vt knh v khay knh. - Xoay vt knh nh s dng vo trc gia. t tiu bn ln khay knh v nhn vo th knh, iu chnh tiu bn chn c vng nh quan st. Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

22 Bi 3 : KNH HIN VI. CC LOI TIU BN QUAN ST

- Nu dng vt knh du th nh mt git du ln tiu bn. T t a vt knh li gn st tiu bn. Khng lm nhanh qu, trnh v tiu bn hoc vt knh - Nhn qua th knh, dng c di chuyn nhanh t t a vt knh n khong lm vic tng ng, khi thy nh ca vt th dng li v dng c di chuyn chm iu chnh cho nh r nt.

III. Cch bo qun 1. Bo qun sau khi s dng knh

- Nng vt knh ln, ly tiu bn ra, a khay knh v v tr c - Nu dng vt knh du th dng bng tm dung mi hu c nh xilen hay toluen lau nh u vt knh cho tht sch. - H knh t quang, xoay gng phn chiu - Xoay im gia ca hai vt knh gn nhau vo trc. Xp khn li, t ln khay knh ri h vt knh chm st khn. - Cho knh vo hp hoc ph knh bng bao nilon. Chuyn knh vo tc h thng n bt thng xuyn chng mc v bi bn.

2. Bo qun thng thng v nh k

- Gi knh sch s ni kh ro - Trong thi gian khng dng c th tho th knh ra v y np ng knh. - Lm sch knh trn ca th knh bng khn mm, chi lng. - Hng nm cn nh k mi th chuyn mn tu chnh, lau chi bo qun knh. - Ch di chuyn knh khi tht cn thit v thao tc di chuyn phi thn trng: mt tay cm thn knh, mt tay knh.

B. CC LOI TIU BN QUAN ST VI SINH VT SNG

Cc loi tiu bn quan st vi sinh vt sng l loi tiu bn tm thi, c nhng c im sau: - Thao tc lm tiu bn n gin, tin hnh nhanh. - Quan st c cc trng thi sng ca t bo nh: s chuyn ng ca tin mao, s sinh sn, s hnh thnh bo t... - Tiu bn loi ny ch s dng mt ln ri b i. Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

23 Bi 3 : KNH HIN VI. CC LOI TIU BN QUAN ST

Cch ly ging vi sinh vt: Mun lm bt k mt loi tiu bn no v vi sinh vt cng u phi thc hin cc thao tc ly ging vi sinh vt lm vt bi trn tiu bn. Cc thao tc ny din ra theo trnh t sau: - t n cn ln. - Tay tri cm ng nghim c canh trng vi sinh vt (nga lng bn tay ln, t ng nghim gia ngn tr v ngn ci sao cho ng canh trng hi nghing). Nht thit khng canh trng chm nt bng (nu l canh trng lng). - Dng tay phi xoay nh nt bng mt vng d rt ra. - Tay phi cm que cy, nung nng que cy trn ngn la n cn, lt thn que cy qua n cn sao cho ton b que cy c thanh trng hon ton. - Kp nt bng gia ngn t v lng bn tay phi hay gia ngn t v ngn eo nhn ca bn tay phi, rt nh nt bng v gi nguyn nh vy sut qu trnh ly mu. tuyt i khng nt bng ln bt k mt vt no khc. - t ming ng nghim trn n cn. - Kho lo a u que cy ( ngui) vo ng ging ly canh trng v nh nhng a que cy ra. + Nu ng ging l canh trng lng th ch cn nhng u que cy vo canh trng ri rt ra. + Nu ng ging l canh trng c th dng que cy ly mt cht sinh khi vi sinh vt trn mt thch. Ch thao tc ht sc nh nhng ly ging m khng cy mt thch ln. - t ming ng nghim mt ln na ri nt bng li. t ng nghim ln gi. - a git canh trng (hoc sinh khi) vi sinh vt u que cy t ln phin knh lm vt bi. - St trng li que cy ri t ln gi.

I. Tiu bn git p 1. Phm vi s dng

Tiu bn git p cho php quan st hnh dng, xc nh kch thc ca t bo vi sinh vt

2. Cch lm
Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

24 Bi 3 : KNH HIN VI. CC LOI TIU BN QUAN ST

- Chun b mt phin knh v mt l knh sch, trong sut. - Dng que cy hoc pipet ly canh trng vi sinh vt t ln gia phin knh. Vi canh trng c, cho trc mt git mui sinh l (0,5 - 0,85% NaCl) ln phin knh. Sau ha canh trng vi sinh vt vo. Ch : Ly git canh trng va phi, khng nhiu hoc t qu. Nhiu qu, canh trng s tro ra ngoi. Nu t qu, tiu bn mau kh v hay to thnh bt kh trong tiu bn, rt kh quan st. - p l knh ln git canh trng bng cch mt cnh l knh tip xc vi phin knh st mp git canh trng, nghing gc 60 O, t t h l knh nm ln mt phin knh. Trnh t l knh nhanh, mnh qu git canh trng bn ra ngoi hoc lp khng kh gia l knh v phin knh khng kp thot s to thnh bt kh. Ch : + Nu git dch nhiu qu, trn ra ngoi phn tip xc ca phin knh v l knh ta dng giy lc thm bt nc i. + Nu cn quan st tiu bn lu th dng vazlin bi quanh mp l knh git dch khi b kh. - t tiu bn ln khay knh v quan st.

II. Tiu bn git treo 1. Phm vi s dng

Loi tiu bn ny dng theo di s sinh sn, s hnh thnh bo t, kh nng di ng v phn ng ca t bo vi sinh vt vi cc cht kch thch ha hc.

2. Cch lm
- Dng l knh v phin knh c bit c phn lm hnh trn gia. - Bi vazlin quanh phn lm ca phin knh. - Cho mt git canh trng ln gia l knh. - Thn trng xoay ngc l knh cho git canh trng xung pha di ri t l knh ln phin knh sao cho git canh trng "treo" trong khng gian lm ca phin knh. Khng git canh trng lan rng hay chm vo y ca phn lm ca phin knh. - t tiu bn ln khay knh v quan st.

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

25 Bi 3 : KNH HIN VI. CC LOI TIU BN QUAN ST

u im ca loi tiu bn ny so vi tiu bn git p l gip ta quan st t bo vi sinh vt d dng hn, tiu bn gi c lu hn v nh ta c th quan st phng thc chuyn ng v sinh sn ca vi sinh vt.

III. Tiu bn vt 1. Phm vi s dng

Dng nghin cu s phn b t nhin ca cc t bo trong khun lc vi sinh vt hoc ph bin hn l nghin cu hnh thi ca chui bo t v cch sp xp cung sinh bo t x khun, nm mc.

2. Cch lm
Dng dao m ct ly mt khi nh mi trng thch c cy vi sinh vt mc dy c hay mc thnh cc khun lc ring r, t ln phin knh sao cho pha c vi sinh vt nm bn trn. Sau ly mt l knh mng dt ln, dng que cy vng hay kp st (pince) p nh l knh xung ri rt que cy hay kp st ra ngay v gi ng v tr ca l knh. t tiu bn nhn c ln mt phin knh c nh sn mt git nc hay mt git dung dch xanh metylen pha long 1/40, cho phn vt nm pha di, ta s thu c tiu bn "vt". Cng c th dng ngay phin knh p nh ln b mt ca khun lc hay b mt ca m vi sinh vt ri ly ra lm tiu bn "vt"

IV. Nhum mu vi sinh vt sng

i khi mun thy r hn hnh dng t bo vi sinh vt, ngi ta s dng thuc nhum long nh: xanh metylen hay fuchsin (1/1000), cng g 3%, trung tnh t 0,001 n 0,00001%

1. Nguyn tc
Phng php ny s dng thuc nhum khng c hoc t c vi vi sinh vt v c pha long nng m bo cho t bo vi sinh vt vn sng v hot ng sau khi nhum mu.

2. Cch lm: C hai cch nhum mu vi sinh vt sng

Cch 1 - Nh mt git thuc nhum (khng qu ln) ln phin knh - Ly mt git canh trng vi sinh vt, ha u vi thuc nhum. - y l knh ln v em quan st. Cch 2

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

26 Bi 3 : KNH HIN VI. CC LOI TIU BN QUAN ST

- Nh mt git thuc nhum ln phin knh. Dng que cy dn u thnh mt vng nh ri kh t nhin - Nh mt git canh trng vi sinh vt ln vng mu kh. - t tiu bn ln khay knh v quan st.

C. QUAN ST NM MEN I. c im hnh thi, sinh l v ng dng ca nm men trong cng nghip 1. c im hnh thi

- Hnh dng: Nm men c hnh dng kh phong ph v thay i ty thuc loi, ty iu kin mi trng, ty tui sinh l. Ni chung nm men c dng hnh cu, hnh trng, hnh bu dc... - Kch thc: Nm men c kch thc tng i ln, chiu di t 6 -10 m c khi 12 - 18 m, chiu ngang t 4 8 m. Trong qu trnh pht trin, hnh thi nm men c th thay i nh sau: - nm men tr: (qua 12 - 16 gi nui cy) mng mng, cng, nguyn sinh cht ng nht, khng bo cha c hoc mi bt u xut hin, t bo sinh sn chim t l cao. - nm men trng thnh (24 -48 gi nui cy) , khng bo ln, s khng bo c th n hai, lng glycogen tng, t bo sinh sn chim 10 -15%. - nm men gi (nui cy t 72 gi tr ln) mng dy, nhn, nguyn sinh cht khng ng nht, khng bo ln, lng cht bo tng, t bo hu nh khng sinh sn na, khng c glycogen, t bo cht chim t l ln. Mt s nm men c t bo hnh di ni tip nhau thnh nhng ng si gi l khun ty hoc khun ty gi. khun ty gi, t bo khng ni lin vi nhau cht ch, trong nhng iu kin nht nh chng tch ri nhau tr thnh mt t bo c lp. Khun ty gi hay khun ty tht thng thy cc ging Endomyces, Endomycopsis, Trichosporon. Mun kim tra kh nng ny ngi ta nui nm men trong mi trng c nit hu c cao, pepton, cao ng, cao nm men... - Cu to: Hu ht nm men l n bo. V cu to n cng gm: mng, nguyn sinh cht, hch. Trong nguyn sinh cht c khng bo v cc cht d tr khc nh glycogen, granuloza, cht bo, volutin...

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

27 Bi 3 : KNH HIN VI. CC LOI TIU BN QUAN ST

2. c im sinh l
- Dinh dng: Nm men d dng cacbon. Chng sng hoi sinh hoc k sinh. - H hp: Nm men h hp tu tin. Trong iu kin ym kh, khng c oxy, chng thc hin qu trnh ln men chuyn ha ng thnh ru. Trong iu kin hiu kh, c oxy, chng thc hin qu trnh oxy ha cho sn phm l sinh khi. - Sinh sn: Nm men c th sinh sn theo li ny chi hay to bo t v tnh v sinh sn hu tnh nh kt hp bo t tri du. Cch ny chi, kh nng to bo t, hnh dng, s lng nang bo t cng l c im quan trng trong phn loi. - Kh nng to bo t: Kh nng to thnh nang bo t v c tnh ca nang l mt trong nhng c im quan trng phn loi nm men. Khng phi loi nm men no cng c kh nng to thnh bo t, m ch l mt s nm men v trong nhng iu kin nui cy nht nh. Nang bo t hnh thnh trong cc canh trng ngho cht dinh dng, nht l ngun cacbon. Nang bo t thng cha 1- 2 hoc 4 bo t. Mt s t loi c ti 8 bo t. Thng nang bo t c to thnh sau 5 - 10 ngy nui cy trn mi trng thch mch nha. Khi gp iu kin thun li, nang bao t v ra, bo t ny mm v tr thnh t bo dinh dng mi. - Kh nng chuyn ng: Nm men khng chuyn ng

3. ng dng trong cng nghip

- Nm men ng vai tr quan trng trong qu trnh chuyn ha vt cht trong t nhin, v c ha cc cht cn b, x l nhim, bo v mi trng sinh thi. - Sn xut cc dung mi hu c: Nhiu loi nm men c kh nng ln men ru, v vy t lu con ngi bit s dng nm men nu ru, nu bia, sn xut cn, glyxerin. - Sn xut cc cht c hot tnh sinh hc cao nh enzim, protein, vitamin, axit amin: Nm men sinh sn nhanh chng, sinh khi ca chng giu protein v vitamin nn chng c s dng rng ri trong ngnh cng nghip sn xut thc n b sung cho ngi v gia sc. Nm men cng c lm n bt m, gy hng nc chm, sn xut mt s dc phm... v gn y cn c nghin cu s dng sn xut c lipit.

II. Cc ch tiu nh gi cht lng canh trng nm men v phng php xc nh 1. thun khit: Canh trng sch l ch tiu u tin nh gi cht lng mt canh
trng nm men. kim tra iu ny, cch n gin, d lm nht trong phng th nghim l lm tiu bn, quan st di knh hin vi, nu thy tt c cc t bo trong canh trng c Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

28 Bi 3 : KNH HIN VI. CC LOI TIU BN QUAN ST

cng c tnh hnh thi th c th s b kt lun sch ca canh trng; nu khng, m s t bo l trong nm n by knh trng, ly trung bnh ri suy ra thun khit ca canh 2. T l t bo sng trn tng s t bo Nguyn tc: Vic quan st t bo nm men sng v cht da trn nguyn tc - Thuc nhum i qua mng t bo cht d dng hn i qua mng t bo sng - Nguyn sinh cht t bo cht d bt mu V vy ta c th dng xanh metylen nhum phn bit t bo sng v cht. Cch tin hnh: Cho vi git canh trng nm men v mt git thuc nhum ( pha long 10 ln) ln phin knh, nh nhng trn u, y l knh li, yn trong 2 - 3 pht ri em quan st. T bo cht bt mu xanh cn t bo sng khng mu. Mun tnh t l t bo sng ta m s t bo cht v tng s t bo chung (sng v cht) trn 5 knh trng ri suy ra phn trm t bo sng theo cng thc sau: Nu nm men ang giai on sinh trng lng t bo cht khng qu 2 - 4%.

3. T l t bo ny chi trn tng s t bo

y l mt vec lm quan trng khi nh gi cht lng canh trng nm men ging tip vo thng ln men. Trong canh trng nm men ging em ln men, lng t bo ang ny chi t nht phi chim t 10 n 15%. Nu canh trng ang giai on sinh trng mnh, s t bo ny chi c th t ti 70 - 80%. Cch tin hnh: Cho mt git canh trng nm men v mt git NaOH hoc H2SO4 10% ln phin knh trn u. y l knh li, t ln khay knh v quan st. m s t bo chung v s t bo ang ny chi ri suy ra phn trm. T bo c xem l ang ny chi l nhng t bo c t bo con b hn hoc bng 1/2 t bo m.

4. S lng t bo trong 1 ml canh trng

Khi nh gi cht lng canh trng nm men dng trong sn xut, ngoi vic tnh t l t bo ny chi cn m s t bo trong 1ml. Trong 1ml canh trng nm men pht trin bnh thng,

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

29 Bi 3 : KNH HIN VI. CC LOI TIU BN QUAN ST

phi c 12 - 14 triu t bo. Ngi ta thng m trc tip bng cc bung m Thoma, Goriaep.

C. O KCH THC T BO
o kch thc t bo nm men (hoc vi sinh vt ni chung) phi dng nhng dng c ring bit v n v o tnh bng micromet (1 = 0,001mm).

I. Dng c o:
Thc o vt knh: Thc o vt knh dng xc nh h s o. l mt phin knh trong sut. gia c mt vng trn. Trong vng trn c mt vch khc di 1mm, c chia thnh 100 khong bng nhau, mi khong bng 10.

Hnh 8: Hnh nh thc o vt knh

Thc o th knh: Dng o kch thc vi sinh vt. Thc o th knh gm mt ng knh, trong c cc vch chia nh s t 1 n 50. Mt vch ch thp c th di ng c t phi sang tri (hoc ngc li) nh mt c vn bn ngoi. Xung quanh c vn chia thnh 100 vch bng nhau. Khi c ny chuyn i mt vch th giao im ca ch thp trong ng knh chuyn i mt khong bng 0,01 vch trn thc o th knh.

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

30 Bi 3 : KNH HIN VI. CC LOI TIU BN QUAN ST

Hnh 9: Hnh nh thc o th knh

II. Cch tin hnh:

Xc nh h s o: + t thc o vt knh ln khay knh, quan st v iu chnh sao cho trong knh trng nhn thy r cc vch chia ca thc o vt knh. + Ly th knh ra, lp thc o th knh ln ng knh. iu chnh cho thang chia ca thc o th knh trng vi cc vch chia ca thc o vt knh. Tm 4 vch ca hai thang chia trng nhau. Xc nh xem bao nhiu vch trn thc o th knh ng vi bao nhiu vch ca thc o vt knh. V d: 2 vch chia ca thc o th knh trng vi 21 vch ca thc o vt knh. Ngha l c mt vch ca thc o th knh ng vi 10,5 vch ca thc o vt knh. Vy, mt vch ca thc o th knh c di bng 105 . H s o bng 105.
Hnh 10: Cch xc nh h s o

Cch o - Lm tiu bn nhum n loi vi sinh vt nh o - Tho vt knh ra, t tiu bn ln khay knh. Tm mt t bo in hnh. iu chnh cho giao im ca hai ng cho trng vi mt u ca t bo, gi l im a v ghi s khong v s Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

31 Bi 3 : KNH HIN VI. CC LOI TIU BN QUAN ST

vch trn c chuyn. V d: khng khong v s trn c chuyn l 23. Li chuyn giao im sang u kia ca t bo, trn c chuyn thy vch 25 (b). Cch tnh Kch thc t bo vi sinhvt c tnh theo cng thc: X = (b - a).h trong : a - s o im u b - s o im cui h - h s o Cn lu rng h s o ca mi h thng vt knh khc nhau khng ging nhau. V th, khi xc nh h s o h thng no th phi o h thng . Ch : tm thy vch chia trn thc o vt knh mt cch nhanh chng, trc ht nn dng vt knh phng i nh (10x) tm. iu chnh cho vch chia vo gia knh trng, sau mi thay vt knh nh s dng.

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

32 Bi 5: LM TIU BN VI SINH VT C NH

Bi 5: LM TIU BN VI SINH VT C NH
QUAN ST VI KHUN A. LM TIU BN VI SINH VT C NH
I. Cc c im ca tiu bn vi sinh vt c nh
Quan st tiu bn c nh l mt phng php ph bin trong nghin cu vi sinh vt hc v n c u im sau: - n gin, d lm - Cho php ta quan st r hnh thi v mt s cu to ca t bo vi sinh vt hay nh lng vi sinh vt. - Khng s b ly nhim khi lm vic vi vi sinh vt gy bnh.

II. Cch lm tiu bn 1. Lm vt bi

- Chun b mt phin knh sch v kh - Ly canh trng vi sinh vt: thao tc tng t nh cch ly ging vi sinh vt. - Nghing que cy 10 - 15 , nh nhng dn git canh trng ra khp din tch khoanh. Lm xong, st trng que cy ln gi. Ch : - Lng vi sinh vt ly va phi - Vt bi trn, gn v tht mng. - Cc t bo vi sinh vt c dn u.

2. Lm kh vt bi
vt bi kh t nhin hoc h nh trn phn khng kh nng ca n cn cho nhanh. Trnh t nng trc tip v nh vy t bo b qut li, cu to ca n b thay i. Phi vt bi tht kh mi lm tip tc. Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

33 Bi 5: LM TIU BN VI SINH VT C NH

3. C nh vt bi a. Mc ch: Vic c nh vt bi nhm cc mc ch sau:

- Git cht vi sinh vt chng d bt mu v an ton khi tip xc (nu l loi vi sinh vt gy bnh). - Gn cht vi sinh vt v phin knh lc nhum, ra chng khng b tri.

b. Cc phng php:
+ Phng php dng nhit: L phng php n gin v ph bin nht. Kp phin knh gia hai ngn tay cc v tr, h mt di ca phin knh qua li trn ngn n cn, trnh khng tiu bn nng qu. + Phng php dng ha cht: Khi nghin cu cu to t bo th c nh bng cch h nng khng li m phi c nh bng ha cht v cch ny tuy phc tp nhng khng gy bin dng t bo v khng lm t cc tin mao. Ngi ta thng dng ha cht l cc loi ru hay axeton v thc hin mt trong nhng cch sau:. - Ru etylic: Nh ru ln vt bi hoc nhng vt bi vo ru. Ru tuyt i tc dng tc thi, ru 95O ngm trong 5 - 15 pht, ru cng long thi gian cng lu. - Ru metylic trong 2-5 pht. - Ngm vt bi vo dung dch axeton trong 5 pht. - Dng ru etylic v t chy: nh vi git ru 90 - 95O ln vt bi ri t chy v dp tt ngay. Lm th vi ln ri kh.

4. Nhum mu
Nguyn tc: - Vi sinh vt bt mu thuc nhum l mt qu trnh hp ph nn cn s dng thuc nhum c kh nng thm thu qua mng t bo v kt hp vi thnh phn khc nhau ca t bo thnh nhng hp cht mu c trng, bn vng. Thuc nhum thng dng l cc cht mu anilin, ch yu l loi kim v trung tinh. - V thnh phn ha hc ca t bo cc loi vi sinh vt cng nh cc b phn trong t bo rt khc nhau nn kh nng v mc bt mu khng ging nhau. Ty theo mc ch nghin cu m chn loi thuc nhum v cch nhum cho ph hp. Cc phng php C hai phng php nhum chnh: nhum n gin v nhum phc tp Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

34 Bi 5: LM TIU BN VI SINH VT C NH

a. Nhum n gin
+ nh ngha: Trn tiu bn ch s dng mt loi thuc nhum. + Cc bc tin hnh: Vt bi c nh phi kh mi em nhum. - t tiu bn ln cu thy tinh (gc nm ngang trn ming bocan) - Nh thuc nhum ph u vt bi. ch khng cho thuc nhum nhiu qu v trong sut thi gian nhum, trn vt bi lun c mt lp thuc nhum ph u. - Thi gian nhum ty tnh cht tiu bn v loi thuc nhum em dng. Trong iu kin nhit phng, i vi thuc nhum Fuchsin Ziehl cn yn 1 - 2 pht cn xanh metylen l 3 - 5 pht. tng cng tc dng ca thuc nhum v rt ngn thi gian nhum c th h nh pha di pha knh trn n cn . - Khi nhum xong, ht thuc nhum i, ra sch bng cc nghing phin knh v cho mt dng nc chy nh qua. Nc s ko thuc nhum i. Ch khng xi nc trc tip ln vt bi trnh b tri vi sinh vt. - Vy nc, dng giy thm kh hoc h nh trn n cn. - Quan st tiu bn vi vt knh (x40) ri chuyn sang vt knh (x100) soi du.

b. Nhum phc tp
+ Khi nim: Trn tiu bn s dng ng thi hai hay nhiu loi thuc nhum. + ngha ca phng php nhum phc tp: - Nhm nghin cu hnh thi, cu trc c bit ca t bo lm c s cho vic phn loi vi sinh vt - Nhm pht hin s c mt ca vi sinh vt trong cc t chc, c quan, ca c th ng thc vt hay trong cc vt phm nghin cu. - L bin php bo qun cc tiu bn vi sinh vt lu di hn, phc v cho cng tc nghin cu. + Nguyn tc ca nhum phc tp Cc cu trc khc nhau, thm ch cc phn khc nhau ca mt cu trc thng c tnh cht l hc, ha hc cng nh kh nng bt mu khc nhau. Vic s dng ng thi cc loi thuc nhum trn cng mt tiu bn cho php ta nghin cu cu to v c tnh ca t bo cng nh s khc nhau gia cc loi vi sinh vt. Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

35 Bi 5: LM TIU BN VI SINH VT C NH

+ Cc phng php nhum phc tp thng l: nhum Gram, nhum bo t, tin mao, th n nhp, cht nhn, v nhy v.v. Phng php nhum Gram Phng php ny do Christin Gram a ra vo nm 1884. y l mt phng php nhum quan trng dng nh loi vi sinh vt da trn thnh phn cu to ca chng. * Nguyn tc Ngi ta cho rng trong nguyn sinh cht t bo ca mt s loi vi sinh vt c cha phc cht protein c bit m thnh phn ca n c mui ribonucleat magie, khi nhum phc cht ny kt hp vi loi thuc nhum triphenylmtan (nh gential violet, cristal violet, metyl violet...) v it s cho mu tm rt bn vng chu c tc dng ca cn. Nhng vi sinh vt c tnh cht ny gi l vi sinh vt Gram dng (+) nu khng gi l vi sinh vt Gram m (-). Da vo kh nng bt mu gram ngi ta chia vi sinh vt thnh hai nhm: - Gram dng (+): gm hu ht cc loi cu khun, cc trc khun hiu kh c bo t (Bacillus subtilis, Bacillus mesentericus, Bacillus mycoides), nm men, x khun... - Gram m (-): gm nhm vi khun ng rut nh Bacterium coli, Bacterium typhi, Bacterium aerogenes, Bacterium proteus, vi khun axetic...

Hnh 11: Cu to lp mng ca VSV Gram (-) v Gram (+)

* Cc bc tin hnh Sau khi c nh vt bi th tin hnh nhum: - Nhum tiu bn bng thuc nhum tm kt tinh qua giy lc trong 1 pht. - ht thuc i, nh dung dch lugol ln v trong mt pht. - Ra nc - Ty bng cn trong 30 giy, nghing tiu bn nh t t tng git cho n khi tan ht mu Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

36 Bi 5: LM TIU BN VI SINH VT C NH

- Ra nc - Nhum b sung Fuchsin trong mt pht - Ra nc - Lm kh tiu bn v soi di vt knh du. - Kt qu: Vi khun Gram (+) c mu tm, gram (-) mu hng. Phng php nhum Gram khng phi bao gi cng cho kt qu n nh, n cn ph thuc trng thi nui cy, la tui sinh l v c tnh mt s loi (nn nhum lc vi sinh vt cn non). Ngoi ra lc ty mu nu lm thiu cn thn th kt qu cng khng chnh xc. m bo kt qu nn dng cn c it thay cn (100ml cn + 2 - 4ml nc it 10%). Trong cn c it, vi khun gram () b mt mu sau 5 pht cn vi khun gram (+) vn gi mu sau 1 gi.

B. QUAN ST VI KHUN
I. c im hnh thi, sinh l v ng dng ca vi khun trong cng nghip 1. c im hnh thi
Hnh dng: Cn c vo hnh dng bn ngoi ca vi khun, ngi ta chia chng thnh 3 nhm chnh l cu khun, trc khun, xon khun. + Cu khun (coccus) l nhng vi khun m t bo c dng hnh cu, rt ph bin trong t nhin. Ty theo kiu phn chia t bo m ngi ta chia cu khun thnh mt s nhm nh: - n cu khun (Monococcus) hay vi cu khun (Micrococcus) c kch thc rt nh, c kh nng phn chia t bo theo mt mt phng duy nht v sau khi phn chia xong th hai t bo con tch ri nhau. Chng ch yu l nhng loi sng hoi sinh, c nhiu trong t nc, khng kh. - Song cu (Diplococcus) cng phn chia t bo theo mt mt duy nht nhng sau khi phn chia hai t bo vn dnh nhau. Chng ch yu l nhng vi khun gy bnh. - T cu khun (Tetracoccus) c kh nng phn chia t bo theo hai mt phng vung gc vi nhau, t mt t bo thnh bn t bo dnh lin nhau. Loi ny c t trong t nhin. - Bt cu khun (Sarsina) l nhng cu khun c kh nng phn chia t bo theo ba mt phng vung gc, t mt t bo thnh tm t bo. Loi ny thng sng hoi sinh trong t, c nhiu ngha i vi nng nghip. V d Sarsina urea c kh nng tng hp enzim ureaza. Ngoi ra cn mt s loi bt cu khun sng k sinh trong thc vt gy nn h hng rau qu.

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

37 Bi 5: LM TIU BN VI SINH VT C NH

- Lin cu khun(Streptococcus) c to thnh do s phn ct t bo theo mt hng v sau khi phn chia xong th cc t bo dnh lin nhau thnh chui. Loi ny c nhiu trong t nhin, c bit trong rau qu, thc phm. Chng c nhiu ngha trong cng nghip, nht l cng nghip thc phm nh sn xut axit lactic, ch bin sa chua, fomat, ch bin rau qu. Ngoi ra cn c nhiu loi gy bnh (lin cu trng) lm vim ng h hp, vim khp. - T cu khun (Staphylococcus) l nhng loi cu khun m s phn chia t bo khng xy ra theo mt hng nht nh, sau khi phn chia cc t bo sp xp hn n (dng chm nho). Trong t nhin, y ch yu l loi vi trng gy bnh mn nht, v d nh Staphylococcus aureus. + Trc khun: l nhng vi khun hnh que, chiu di ln hn chiu rng rt nhiu. a s trc khun c tin mao v di chuyn nh tin mao. Nhiu loi trc khun c kh nng to bo t. Da vo kh nng to bo t ngi ta chia trc khun thnh hai nhm: - Trc khun c bo t (Bacillaceae) - Trc khun khng c bo t (Bacterium) Ty theo s b tr v kch thc ca bo t, trc khun c bo t li chia thnh hai nhm: - Bacillus: bo t nm lt trong t bo, khng lm bin dng t bo. - Clostridium: bo t ln hn b ngang t bo, lm t bo b phnh ra hoc c dng di trng. Trc khun sinh bo t thng c nhiu ng dng trong cng nghip, y hc. V d Bacillus subtilis c s dng tng hp -amilaza; Bacillus anthracis l vi khun gy bnh mi than ng vt c sng. Clostridium tetani gy bnh un vn. a s trc khun ng ring r, nhng c mt s loi lin kt vi nhau gi l diplococcus hay diplobacterium hoc xp thnh chui gi l Streptobacterium hay Streptobacillus. + Xon khun: l nhng vi khun m t bo c hnh dng l xo hay mt na vng xon. Chng chia lm hai loi chnh: - Phy khun (Vibrio) l loi t bo c na vng xon. - Spirillium l loi t bo c mt vi vng xon. Xon khun c kh nng di ng bng tin mao hoc bng cch un vn vng xon. a s trong chng sng hoi sinh, mt s sng k sinh gy bnh. V d: Vibrio chorela gy bnh lao, Spirillium rubrum gy bnh dch hch. Kch thc:Kch thc ca vi khun bin thin theo cu to. Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

38 Bi 5: LM TIU BN VI SINH VT C NH

- Cu khun c kch thc xp x 1 - 2. - Trc khun di 1 - 5; ng knh khong 0,5 - 1. - Xon khun: Vibrio thng di 1 -3, cn Spirillium 5 - 30. Hnh dng v kch thc ca t bo l c im kh n nh ca tng loi v thng c s dng nh mt ch tiu phn loi. Tuy nhin, trong thc t c nhng bin thin nht nh. Ty thuc iu kin mi trng v thi gian nui cy m hnh dng c th chuyn t hnh cu sang hnh que qua nhng dng trung gian. Cu to: Vi khun l nhng vi sinh vt n bo, c cu to n gin, c nhiu tnh cht v du hiu ca mt c th thc vt.V c bn cu to t bo vi khun khng khc so vi t bo sinh vt bc cao.

a. Mng ca vi khun
Bn ngoi cng c mt lp mng dy gi l mng t bo. Bn trong c mt lp mng mng gi l mng nguyn sinh cht. Trong c cht nguyn sinh v c nhiu bo quan khc nhau. Mt s vi khun bn ngoi c mt lp gip mc (capsul).

+ Gip mc (capsul) l mt b phn ph ca t bo vi khun, c th tch ra m khng gy nh hng n hot ng sng ca vi khun. l lp cht nhy, lng lo bm xung quanh t bo nn cn gi l mng nhy. Mng nhy ny c hnh thnh do s nhy ha mng t bo, to nn mt lp v bao bc bn ngoi t bo. mt s loi vi khun, v ny ch bao bc mt t bo nh Bacillus anthraxit. mt s loi khc v ny bao bc hng chc t bo, do vy cn gi l khun bao m nh Azotobacter chrococcum. *Thnh phn ch yu ca gip mc l polysacarit hoc polypeptit ty loi vi khun. V d gip mc ca Acetobacter xylynum ch yu l polypeptit. iu kin hnh thnh gip mc bin thin theo tnh cht tng loi vi khun nhng c bn l trong iu kin mi trng giu ng, t m. *Chc nng: To gip mc l hnh thc t v ca vi khun. Vi khun to gip mc chng li cht khng sinh dit khun. Tuy nhin, 98% trng lng gip mc l nc, bi vy gip mc cn c chc nng chng li s kh cn, ko di thi gian sng ca vi khun. Ngoi ra, gip mc cn l ni d tr thc n v thi cc cht khng cn thit ca qu trnh trao i cht. Mt s vi khun nh vi khun lu hunh dng gip mc bm vo cc vt th trong mi trng di ng

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

39 Bi 5: LM TIU BN VI SINH VT C NH

+ Mng (membrane) l b phn chnh, nm ngoi cng, st gip mc, mng, b dy c 10 - 20 nm, chim 20% trng lng kh ca t bo, c tnh n hi, tnh bn thm v bn c hc cao, nh chng c s va p, gip cho vi khun trao i cht d dng vi mi trng. Mng t bo khng c mu, trong sut, kh nng khc x nh sng km, rt kh bt mu cc thuc nhum thng thng do vy khi nghin cu phi s dng bin php c bit nh gy hin tng co nguyn sinh (plasmolyse) bng cch ngm vo dung dch mui u trng 0,2M KNO3 hay 0,2M NaCl th t bo cht b co li (v nc thot ra ngoi), mng s tch ra. Cng c th dng siu m ph v t bo hoc dng knh hin vi in t bc mng. Thnh phn ha hc ca mng ch yu l polysacarit, lipit, lipoit, protein vi cc loi ng glucoza, araphinoza, lactoza. Khc vi mng t bo thc vt, mng t bo vi khun khng c hp cht xenluloza. Chc nng ca mng l bo v t bo cht v thc hin qu trnh trao i cht. + Mng nguyn sinh cht (citoplasmid membrane). l phn cht nguyn sinh nm st mng t bo, dy khong 50 - 100AO, chim gn 10 - 15% trng lng kh ca t bo, c cu to t mt phc cht c bn l lipoprotein. Di cc tiu bn siu ct, ngi ta thy mng nguyn sinh cht gm ba lp: lp trong cng v ngoi cng l protein, lp gia l photpholipit. S sp xp ny lm tng kh nng bn thm ca mng t bo. Chc nng ca mng nguyn sinh cht: - L ni thc hin qu trnh tng hp mt s thnh phn ca t bo nh mng t bo, gip mc, tin mao, v 90% enzim oxy ha kh (dehdrogenaza v xitocrom) nm vng ny. - N ch ng tch ly thc n cho t bo v enzim permeaza c vai tr quan trng ging nh l mt enzim vn chuyn cng nh c mng t bo cht. - Duy tr p sut thm thu ca t bo.

b. Nguyn sinh cht ca t bo vi khun.

Nguyn sinh cht l b phn chnh, ch yu ca t bo, nm pha trong mng nguyn sinh cht, l ni thc hin mi qu trnh tng hp v phn gii cc cht ca t bo trn c s t bo pht trin v i mi. Thnh phn ha hc ca nguyn sinh cht gm 90% nc cn li l protein. t bo tr, nguyn sinh cht l ng nht quang hc. t bo gi n mt tnh ng nht do vic hnh thnh mt s bo quan nh khng bo v mt s th vi d tr.

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

40 Bi 5: LM TIU BN VI SINH VT C NH

+ Riboxom l trung tm tng hp protein cho t bo. Riboxom c hai na cu to. Khi tng hp protein, cc riboxom tp hp thnh mt vng gi l polyxom. Thnh phn ha hc chnh ca riboxom l protein v axit nucleic. + Mezoxom l nhng tiu th hnh cu, nm gn vch ngn ngang ca t bo, vai tr chnh l gip t bo trong qu trnh phn chia. + Khng bo (vacuola) c cu trc hnh cu hoc hnh bu dc, ch xut hin nhng t bo gi. Trong khng bo cha nhiu nc v mt s cht v c ha tan. Vai tr ca n l iu chnh p sut thm thu ca t bo. + Sc th l nhng cu trc hnh ht c cha khun lc t. Vai tr ca sc th l chuyn quang nng thnh ha nng ging nh lc lp thc vt. + Cc loi th vi d tr: l ni cha cc cht d tr cho t bo, c hnh thnh khi t bo tng hp tha mt s cht hoc trong mi trng rt giu thc n. N c a ra s dng khi mi trng cn thc n. Th vi c cc dng: - Ht volutin (hay cn gi metacromatin - d nhim sc) bt mu khng ng u vi mu ca t bo cht. V trong thnh phn ca n ch yu l ARN v photpho nn khi nhum xanh metylen cho mu tm. Ht ny hnh thnh khi t bo ri vo mi trng giu nit, photpho. Chng c nhiu trong vi khun Spirillium volutans. + Ht glycogen v granuloza l dng d tr gluxit, thng c hnh thnh trong mi trng c nhiu ng.Khi nhum it glycogen cho mu nu sm cn granuloza cho mu xanh thm. Nhng ht ny l ngun cung cp cacbon v nng lng cho c th. + Ht lipit l ni d tr cht bo. Chng tn ti trong t bo cht di dng nhng git m trung tnh. + Th vi v c bao gm: - Ht lu hunh S l sn phm ca qu trnh oxy ha sunfua hidro: H2S + O2 = S + H2O + E v c s dng nh mt dng d tr lu hunh. - Ngoi ra cn c nhng tinh th mui canxicacbonat v canxioxalat. + Nhn ca t bo: T bo vi khun c nhn nhng tn ti dng nguyn thy nht. l mt si ADN mch vng v nm phn tn u trong t bo cht, cha hnh thnh mt loi ht c th no. a s vi khun c nhn theo kiu ny, nhng mt s t vi khun, ngi ta thy phn t Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

41 Bi 5: LM TIU BN VI SINH VT C NH

ADN ny nm tp trung ti mt vng nht nh trong t bo cht, to nn vng nhn - nh vy bt u c du hiu nhn phn ha kh r rt. Loi ny ch nim vi khun (vi khun nhy) mi c. Vai tr ca nhn l truyn tn hiu di truyn v kim sot qu trnh tng hp protein.

2. c im sinh l
Dinh dng: a s sng hoi sinh hoc k sinh, mt s c kh nng t dng ni t nh vi khun nt sn sng cng sinh r cy b u. H hp: Cc vi khun h hp hiu kh hay k kh hoc ty tin ph thuc vo c tnh loi. Sinh sn: a. Hnh thc sinh sn ca vi khun ph bin nht l sinh sn v tnh bng cch phn ct ngang t bo vi s to thnh vch ngn. b. Cc giai on: Giai on 1: - l giai on chun b. T bo pht trin nhanh v cht, kch thc ln ln r rt, hon chnh cc b phn bn trong, tp trung cc cht d tr cn thit cho vic hnh thnh b my ht nhn v cc cu trc cho t bo con ra i. Giai on 2: - l giai on hnh thnh mng ngn. gia t bo, st mng t bo mc ln hai mu, nh du v tr m t bo s phn i, t hai mu ny pht trin, tin dn vo nguyn sinh cht to mng ngn. Hai mng ngn c tin dn vo nhau, cng lc cc c s vt cht c tch i. Qu trnh ny kt thc khi hai mng ngn tin st vo nhau to hai t bo con ng c lp (hai mng vn dnh vo nhau). Giai on 3: T t bo m hnh thnh hai t bo con c lp. S phn chia ny xy ra gia t bo. - Phn chia ng hnh cho hai t bo con ging ht nhau - Phn chia d hnh (s phn chia lch v mt pha) cho hai t bo con khng bng nhau. Cc nhm vi khun khc nhau th kh nng phn tch t bo c th xy ra theo nhiu hng khc nhau. - Cu khun phn tch theo 1, 2 hoc 3 mt phng trc giao cho 2, 4 hoc 8 t bo con. - Trc khun, xon ch c hnh thc ct ngang t bo.

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

42 Bi 5: LM TIU BN VI SINH VT C NH

Hnh thc sinh sn hu tnh nguyn thy ca t bo c th xy ra nhng rt him hoi. Hai t bo kt hp vi nhau to thnh kt hp t v to ra hai t bo con theo cch phn i. Hnh thc ny i khi xy ra vi hai b phn trong mt t bo lm cho t bo c sc sng mnh hn, nhng khng ph bin. c. Tc sinh sn trung bnh ca t bo l sau 20 30 pht t bo phn ct mt ln. Vi nhng vi khun chu nhit, thi gian ngn hn 5 10 pht mt ln cn vi khun chu lnh (nh vi khun lao) th 10 18 gi. d. ngha ca qu trnh sinh sn: - Duy tr ni ging gip vi khun thot khi dit vong. - Gii thch ti sao qu trnh vi sinh xy ra nhanh chng. Kh nng to bo t: Mt s loi vi khun trong iu kin sng bt li c kh nng to bo t. Khi bo t gi rt kh bt mu thuc nhum. + Bo t l nhng dng hnh cu hoc hnh bu dc c hnh thnh bn trong t bo nhng iu kin c bit, c hnh thi, cu trc khc hn t bo bnh thng. Trong ngnh vi khun ch khong 1/3 s vi khun trong t nhin c kh nng to bo t khi gp iu kin kh khn. ; a s nm trong nhm trc khun thuc h Bacillaceae, hai ging chnh l Bacillus v Clostridium. Trong cu khun ch Sarsina urea c bo t. Trong xon khun ch Spirillium v volutans desunfovibrio (loi phy khun phn sunfat ha) c bo t. + Qu trnh hnh thnh bo t bt u t s tp trung, c c t bo cht v cht nhn mt vng nht nh trong t bo gi l vng bo t. Lng nc t do gim dn, hm lng nc lin kt tng ln. Bn ngoi vng bo t hnh thnh mt lp v rt dy bng lipit rt kh thm nc v cht ha tan t ngoi vo, lm cho cc qu trnh sinh ha gim xung mc ti thiu v t bo bin thnh bo t. Nh vy, bo t l mt t bo c bit m cng trao i cht l cc tiu (minimum). Qu trnh ny ch xy ra trong nhng iu kin mi trng kh khn: thng l nhit cao. Thi gian c th t 4 n 5 gi hoc ko di vi chc gi. + Cu trc ca bo t: - bn ngoi l ngoi mc cu to t lipit khng thm nc v cc cht ha tan. - V trong - ni mc ch yu l protein, c vai tr khi bo t tr thnh t bo. + Thnh phn ha hc:

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

43 Bi 5: LM TIU BN VI SINH VT C NH

- Hm lng nc: Trong bo t khng c nc t do m ch c nc lin kt nn n c kh nng chu nhit cao hn t bo bnh thng v nc lin kt khng lm bin tnh protein di tc dng ca nhit cao. - Mui canxidipicolinat c tc dng gi cho bo t c tnh n nh nhit cao. + c tnh ca bo t: - Bo t vi khun c th chu nhit rt cao. Kh nng ny ca tng loi cng rt khc nhau. V d: bo t ca Bacillus cereus chu c 100OC t 2 n 5 pht, bo t ca Bacillus subtillis chu c 100OC trpng 180 pht, cn bo t ca Bacillus megaterium 100OC chu c 360 pht. Bo t ca tt c vi khun thuc h Clostridium chu c 180OC trong 110 pht. Do vy phi v trng bng sc nng kh nhit 160 - 150OC trong 1 - 1, 5 gi. - Bo t rt bn i vi cht phng x v c t do c ngoi mc bo v. - Kh nng chu kh cn ca bo t cng rt cao + ngha ca vic hnh thnh bo t: - y chnh l hnh thc t v gip vi khun chng chi li nhng iu kin khc nghit. - Vic hnh thnh bo t c th coi l qu trnh tip xc, kt hp gia cc b phn khc nhau ca t bo to nn mt t bo mi c sc sng mnh lit hn t bo c. Kh nng chuyn ng: a s vi khun c kh nng di ng v di ng mt cch ch ng bng c quan di ng ring bit gi l tin mao. Mt s khc di ng bng cch un vn vng vng xon hoc co bp, phng dt t bo. Mt s t di ng mt cch b ng nh nhng tc ng hn lon trong t nhin. Ngi ta chia nhm di ng ch ng bng tin mao ra cc nhm: + Nhm n mao khun (monotricha) l nhng vi khun ch c mt tin mao u t bo. V d Anphitricha c hai tin mao hai u t bo +Nhm chm mao khun (lophotricha) c mt chm tin mao u t bo. V d Spirillium volutans c hai chm tin mao hai u + Nhm chu mao khun (peritricha) gm nhng vi khun c cc tin mao b tr xung quanh ton b t bo. V d vi khun ng rut Bacterium coli hay Clostridium.

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

44 Bi 5: LM TIU BN VI SINH VT C NH

Cu to ca tin mao: V bn cht, tin mao l nhng si nguyn sinh cht ko di ra, kch thc mng 0,01 0,05 ; di 6 10 , c trng hp di gp 20 ln kch thc t bo. S b tr tin mao trn t bo vi khun nh hng ln n n tc v hng di ng ca vi khun. - Loi mt tin mao di ng nhanh, hng thng vi vn tc 20/s, thm ch c loi ti 200/s. - Loi chm mao khun di ng chm hn v loi chu mao khun cn chm hn na v khng c hng r rt. Chc nng ca tin mao: y l c quan gip cho vi khun tm kim mi trng mi thch hp - l nhu cu sinh l ph bin. Mt s vi khun c tin mao nhng trong mi trng c hoc v gi tin mao rng i nh Bacillus subtilis, Bacillus mesentericus, nh th lm pht trin b my tip xc ca t bo vi khun vi mi trng bn ngoi v do to iu kin cho qu trnh trao i cht (b my cng ln vic hp th cht dinh dng v thi cc cht cng d dng). 3. Vai tr v ng dng ca vi khun - Tham gia vo qu trnh chuyn ha cc cht trong t nhin, v c ha cc cht cn b, x l nhim, bo v mi trng sinh thi. - Sn xut cc axit hu c v dung mi hu c. - Sn xut nng lng sinh hc (kh thp, nhin liu sinh hc - "xng xanh"). - Sn xut cc cht c hot tnh sinh hc cao

B. QUAN ST NM MC
I. c im hnh thi, sinh l v ng dng ca nm mc trong cng nghip 1. c im hnh thi
- Cu to: Nm mc l loi nm hin vi c cu to si. C hai loi si nm: si c vch ngn (a bo) v si khng vch ngn (n bo) - Hnh dng: a s nm mc c hnh si phn nhnh. Khi pht trin cc si chng cht vi nhau lm thnh h si nm - gi l khun ty th (micelium). Mt s si sinh trng bng cch m su vo mi trng gi l khun ty c cht. Phn khc pht trin trn b mt ca c cht gi l khun Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

45 Bi 5: LM TIU BN VI SINH VT C NH

ty kh sinh. Khun ty c cht c nhim v ht mui khong v cht dinh dng nui ton b h si. Khun ty kh sinh c chc nng h hp v mang c quan sinh sn l bo t. - Kch thc: Si nm c ng knh t 5 - 20 m, di c cm hay hn na.

2. c im sinh l
- Dinh dng: Nm mc thuc loi thc vt h ng khng c dip lc. Chng c th sng k sinh hoc hoi sinh. - H hp: a phn nm mc l vi sinh vt hiu kh. - Sinh sn: Nm mc c th sinh sn bng nhiu phng thc: + sinh sn hu tnh bng tip hp t + Sinh sn sinh dng bng mt on si nm + Sinh sn v tnh bng hch v ch yu nht bng bo t. - Kh nng to bo t: Bo t chnh l c quan sinh sn ca nm mc. C hai loi bo t: + Bo t ni sinh (bo t nang - endospore). + Bo t ngoi sinh (bo t nh - exospore) Si nm mang bo t gi l cung bo t. Bo t ca nm mc c mu sc c trng cho tng loi. Bo t nang ca Mucor, Rhizopus c mu en.Bo t ca Aspergillus oryzae c mu vng hoa cau, Aspergillus niger - mu en, Aspergillus usami - mu nu, Aspergillus awamori - mu nu en, Penicillium - mu xanh lam. S hnh thnh bo t ca nm mc rt khc nhau v c tnh cht c trng cho tng loi. - Kh nng chuyn ng: Nm mc khng c kh nng di ng nhng chng phn b rt rng ri trong t nhin chnh l v bo t pht tn trong khng kh nh gi.

3. ng dng trong cng nghip

- Nm mc ng vai tr quan trng trong qu trnh chuyn ha vt cht trong t nhin, v c ha cc cht cn b, x l nhim, bo v mi trng sinh thi. - Sn xut cc axit hu c - Sn xut cc cht c hot tnh sinh hc cao nh enzim, protein, vitamin, axit amin, khng sinh

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

46 Bi 5: LM TIU BN VI SINH VT C NH

II. Quan st v phn bit bn loi nm mc in hnh : Mucor, Rhizopus, Aspergilus v Penicillium. 1. Nhm Mucor v Rhizopus
Si nm n bo, chng c kh nng to thnh bo t nang (bo t ni sinh). Si mu trng, bo t nang hi vng. Mucor cung ca bo t nang phn nhnh v mc ln bt k v tr no ca si nm. Rhizopus cung bo t nang khng phn nhnh, ch mc ln nhng ch si nm n su vo mi trng, cung bo t mc thnh cm ba bn ci chn ca cm ny c mc ra nhiu si nh n su vo mi trng trng ging r bi la gi l r gi.

2. Nhm Aspergilus v Penicillium

Si nm a bo, u si nm mang bo t phnh to ra , to thnh cc t bo hnh chai (hay th bnh) ri hnh thnh chui nh bo t (bo t ngoi sinh). Aspergillus cung ca nh bo t n bo. cc t bo hnh chai v nh bo t ta u trn u si nm sinh sn nh nhng tia nc i ra u vi ti. Penicillium cung nh bo t a bo, u cung phn nhnh nhiu ln thnh nhng t song song ri mi hnh thnh nh bo t. Cc t bo hnh chai nh bo t hng ln cng mt pha ging nh cy chi.

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

47 Bi 5: LM TIU BN VI SINH VT C NH

Hnh 12: c im hnh thi ca cc loi nm

Th nghim Vi sinh vt hc i cng Trng HBK HN

Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)