Professional Documents
Culture Documents
com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 3
Dng 1: (x+a)(x+b)(x+c)(x+d) = m (1)
vi a+b=c+d v m 0
Cch gii:
Phng trnh (1) c vit li:
[x
2
+(a+b)x +ab][ x
2
+(c+d)x +cd] =m
V a+b = c+d nn ta t t=x
2
+(a +b)x= x
2
+(c+d)x lc
phng trnh (1) c vit li nh sau:
(t +ab)(t+cd) = m t
2
+(ab+cd)t +abcd m =0
Gii phng trnh theo t x
V d: gii phng trnh sau
(x+1)(x+2)(x+3)(x+4) = 120
(x+1)(x+4)(x+2)(x+3)=120
(x
2
+5x +4)(x
2
+5x+6)=120
t t = x
2
+5x Lc phng trnh c vit li:
(t+4)(t+6)=120
t
2
+10t-96 =0
t=6, t=-16
Vi t=6 th x
2
+5x-6=0 x=1, x=-6
Vi t=-16 th x
2
+5x+16=0 ( v nghim)
BI TP
1. (x+4)(x+5)(x+7)(x+8)=4
2. (2x-1)(2x+3)(x+2)(x+4)+9=0
3. (x+2)(x+4)(x
2
+6x+1)=8
4. (x+1)(x+2)(x+5)(x+6)=252
5. (16(x
2
-1)(x
2
+8x+15)=105
Tm m phng trnh sau
6. (x+4)(x+5)(x+7)(x+8)=m c nghim
7. x(x+1)(x+2)(x+3)=m c 4 nghim phn bit.
8. (x+2)(x+4)(x
2
+4x +m)=8m c 4 nghim dng phn
bit
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 4
Dng 2:
mx
ax
2
+bx+c
+
nx
ax
2
+dx+c
=k
Vi gi thit biu thc mu lun khc khng
Cch gii:
Trc tin ta nhn xt x=0 khng phi l nghim ca
phng trnh cho.
Khi x 0 ta chia c t v mu ca mi phn thc cho x,
lc phng trnh cho (2) c vit li nh sau:
m
ax+b+
c
x
+
n
ax+d+
c
x
=k (2.1)
t t= ax+
c
x
lc phng trnh (2.1) c vit li:
m
t+b
+
n
t+d
=k (2.2)
Gii phng trnh (3) ta c nghim gi s t
1
, t
2
ri
t ta suy ra nghim ca phng trnh (2) bng cch
gii cc phng trnh
ax+
c
x
= t
1
, ax+
c
x
= t
2
V d: gii phng trnh
4x
4x
2
-8x+7
+
3x
4x
2
-10x+7
=1 (2.3)
Nhn xt x=0 khng phi l nghim ca phng trnh
cho.
Xt x 0 lc chia c t v mu ca mi phn thc
cho x ta c
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 5
4
4x-8+
7
x
+
3
4x-10+
7
x
=1 (2.4)
t t = 4+
7
x
khi phng trnh (2.4) dc vit li l
4
t-8
+
3
t-10
=1
Quy ng mu th ta c phng trnh
t
2
-25t +144=0.
Phng trnh ny c hai nghim t
1
=16, t
2
=9
Vi t
1
=16 ta c phng trnh 4x+
7
x
=16
4x
2
-16x +7=0 x
1
=
7
2
, x
2
=
1
2
Vi t
2
=9 ta c phng trnh
4x +
7
x
=9 4x
2
-9x+7=0 (khng c nghim thc)
Vy phng trnh cho c 2 nghim l x
1
=
7
2
, x
2
=
1
2
BI TP
Gii cc phng trnh sau
1.
2x
3x
2
-x+1
+
x
3x
2
-4x+1
=
3
2
2.
2x
2x
2
-5x+3
+
13x
2x
2
+x+3
=6
3.
2x
x
2
+8x+5
+
6x
x
2
+x+5
=1
4.
3x
x
2
-4x+1
-
2x
x
2
+x+1
=
8
3
Cho phng trnh sau
2x
x
2
+8x+5
+
6x
x
2
+x+5
=m
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 6
Tm m phng trnh cho tho mn cc iu kin
sau:
5. Phng trnh cho c nghim
6. Phng trnh cho c nghim duy nht
7. Phng trnh cho c 2 nghim phn bit
8. Phng trnh cho c 4 nghim phn bit
9. Phng trnh cho c 4 nghim dng phn bit
10. Vi gi tr no ca m th phng trnh
3x
x
2
-4mx+1
+
2x
x
2
+mx+1
=1 c 4 nghim dng phn bit
x
1
, x
2
, x
3
, x
4
tho mn x
1
+x
2
+x
3
+x
4
= 14
Nhn y ti cng mun ni n dng phng trnh
cng h hng vi dng ton trn.
1
x
2
+9x+20
+
1
x
2
+11x+30
+
1
x
2
+13x+42
=
1
18
(*)
Gii nh sau:
Ta thy (*) c vit li:
1
(x+4)(x+5)
+
1
(x+5)(x+6)
+
1
(x+6)(x+7)
=
1
18
1
x+4
-
1
x+5
+
1
x+5
-
1
x+6
+
1
x+6
-
1
x+7
=
1
18
1
x+4
-
1
x+7
=
1
18
x
2
+11x-26 =0 x
1
= 2, x
2
= -13
Tng t gii phng trnh sau:
1
x
2
+3x+2
+
1
x
2
+5x+6
+ +
1
x
2
+(2n-1)x+n
2
-n
= k
Gi s A l s thnh cng trong cuc sng. Vy
th A=X+Y+Z trong X=lm vic, Y=vui chi,
Z=im lng (Albert Einstein's).
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 7
Dng 3 (x+a)
4
+ (x+b)
4
=c (3)
Cch gii: t t= x+
a+b
2
lc phng trnh (3) c
vit li nh sau:
t+
a-b
2
4
+
t-
a-b
2
4
=c
2t
4
+3(a-b)
2
t
2
+
(a-b)
4
8
-c=0
Gii phng trnh trng phng ny ta tm c t ri t
t suy ra gi tr ca x
V d: Gii phng trnh (x+1)
4
+ (x+3)
4
= 272
Gii: t t=x+2 Lc phng trnh cho c
vit li l: (t-1)
4
+(t+1)
4
=272
t
4
+6t
2
-135=0 t X=t
2
0 khi ta c
X
2
+6X-135=0 X=9, X=-15<0 (loi)
Khi X=9 t
2
=9 t
1=
3, t
2
=-3 x
1
= 1, x
2
= -5
Vy phng trnh c hai nghim l x
1
=1,x
2
=-5
BI TP
Gii phng trnh sau:
1. (x-2)
4
+ (x-4)
4
=2
2. (x+4)
4
+ (x+6)
4
=82
3. (x+3)
4
+ (x+5)
4
=2
Tm m phng trnh (x+1)
4
+(x+5)
4
=m
4. c nghim
5. c 2 nghim phn bit
6. c 4 nghim phn bit
7. c bn nghim lp thnh cp s cng
8. Tm m phng trnh sau c nghim
(x+1)
4
+(x+m)
4
=82
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 8
Nhn y ti cng mun m rng dng ton ny
thng qua v d sau:
V d: Gii phng trnh: (x-2)
6
+ (x-4)
6
=64
t t=x-3 khi phng trnh vit li nh sau:
(t+1)
6
+ (t-1)
6
=64 t
6
+15t
4
+15
2
-31=0
t X=t
2
0 lc phng trnh vit li nh sau:
X
3
+15X
2
+15X-31=0
(X-1)(X
2
+16X+31)=0
X
1
=1, X
2
=-8+ 33 <0( loi) X
3
=-8- 33<0(loi)
Vi X=1 t
2
=1 t
1
=1, t
2
=-1 x
1
=4, x
2
=2
Vy phng trnh cho c hai nghim l: x
1
=4, x
2
=2
Tng t gii phng trnh sau:
1. (x-1)
6
+(x-2)
6
=1
2. (x+2)
6
+ (x+4)
6
=64
3. Tm m phng trnh (x-1)
6
+ (x-3)
6
=m c nghim
NGHIM CA I ANH
Li vo tim em nh mt ng hm s
Un vng vo nh th hm sin
Anh tm vo ta tri tim
M khong nghim c tnh em trong
i mt em phng trnh ng
Rm mi mn mng nghing mt gc anpha
Mi tc em di nh nh l Bunhia
V mi em ng trn hm s cos
Xin em ng bo anh l ngc
Sinh nht em anh tng tri cu xoay
V m Noel hnh chp ct trn tay
Anh gin em c con tim thc thc
Mi em i phng trnh khng mu mc
Em l nghim duy nht ca i anh.
Mc ch sng trn i l sng c mc ch.
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 9
Dng 4: af
2
(x) + bf(x)g(x) + cg
2
(x) =0 (4)
Vi dng ny ta xt hai trng hp:
TH1: g(x)=0 , gi x= x
o
l nghim ca phng trnh
g(x)=0
Lc nu f(x
o
)=0 th x=x
o
l nghim ca phng trnh
(4) cho.
Ngc li nu f(x
o
) 0 th kt lun nghim ca phng
trnh g(x)=0 khng phi l nghim ca phng trnh
cho.
TH2: g(x) 0, ta chia c hai v ca phng trnh (4)
cho g(x).Khi ta c:
a
f(x)
g(x)
2
+ b
f(x)
g(x)
+c =0 (4.1)
t t=
f(x)
g(x)
khi phng trnh (4.1) cho tr thnh
at
2
+bt +c=0 (4.2)
Gii phng trnh ny ta tm c t
Gi s t=t
o
l nghim ca phng trnh (4.2) Khi
nghim ca phng trnh (*) cho l nghim ca
phng trnh
f(x)
g(x)
=t
o
f(x)=t
o
g(x)
V d:Gii phng trnh: (x
2
+6)
2
-8x(x
2
+6)+7x
2
=0
Ta c nhn xt x=0 khng phi l nghim ca phng
trnh cho.Khi vi x 0 ta chia hai v ca phng
trnh cho x
2
. Lc phng trnh c vit li nh sau
(x
2
+6)
2
x
2
-8
(x
2
+6)
x
+7=0
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 10
t t=
(x
2
+6)
x
khi phng trnh cho c vit li
nh sau: t
2
-8t+7=0 t
1
=1, t
2
=7
Khi t
1
=1 th ta c phng trnh x
2
- x +6 =0 (V
nghim)
Khi t
2
=7 th ta c phng trnh x
2
-7x+6 =0
x
1
=1, x
2
=6
Vy phng trnh cho c hai nghim l x
1
=1, x
2
=6
BI TP
Gii cc phng trnh sau:
1. (x+3)
2
- x
2
-x+6 = 2(x-2)
2
2. 2(x
2
+x+1)
2
-7(x-1)
2
=13(x
3
-1)
3. 4
x
+ 6
x
= 9
x
4. 2(x-1)
2
+ 3(x
2
-1)=5(x+1)
2
5. 2010
2x
-3.4002
x
+2.4
x
=0
6. 3.16
x
+2.81
x
=5.36
x
7. 2.4
1
x
+6
1
x
=9
1
x
8. Gii v bin lun cc phng trnh sau:
a. 2(x
2
+x+1)
2
+(m-1)(x
3
-1) +(x-1)
2
=0
b. 49
x
- 4.21
x
+m.9
x
=0
9. Tm m phng trnh sau c hai nghim phn bit
x
1
, x
2
tho mn 2< x
1
x
2
5
2+ 5
2x
+
5-2
2x
+ m = 0
- Khng g gn st ci ng bng ci sai. (Albert Einstein's)
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 11
Dng 5
m
x+a
+
m
x+b
-
m
x+c
-
m
x+d
= n (5)
Trong a+c = b+d = p v gi thit phng trnh cho
l xc nh.
Vi loi ny ta c phng php gii nh sau:
a phng trnh v dng:
m
x+a
-
m
x+c
+
m
x+b
-
m
x+d
=n quy ng ta c:
m(c-a)
x
2
+px+ac
+
m(d-b)
x
2
+px+bd
=n
Khi t t=x
2
+px ta c phng trnh c dng
k
t+
+
h
t+
=n
Phng trnh trn th cc bn c th gii c d dng
nh phng php quy ng ri t c th suy ra
nghim ca (1)
V d:
Gii phng trnh
1
x+3
+
1
x+4
-
1
x+5
-
1
x+6
=
59
420
(5.1)
Theo cch lm nh hng dn ta c phng trnh (5)
tng ng vi phng trnh sau:
3
x
2
+9x+18
+
1
x
2
+9x+20
=
59
420
t t = x
2
+9x khi ta c phng trnh sau
3
t+18
+
1
t+20
=
59
420
Gii phng trnh trn ta c nghim l
-1152
59
, 10
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 12
Khi ta c cc nghim ca phng trnh cho
l: 1, -10,
-9
2
+
3 1121
118
,
-9
2
-
3 1121
118
BI TP
Gii cc phng trnh sau
1.
1
x+2
+
1
x+5
-
1
x+4
-
1
x+7
=
29
252
2.
4
x
2
-3
+
4
x
2
-5
-
4
x
2
+7
-
4
x
2
+9
=
43
36
3. Gii v bin lun phng trnh sau:
3
x
2
+1
+
3
x
2
+2
-
3
x
2
+3
-
3
x
2
+4
=m (5.2)
4. Tm m phng trnh (5.2) c hai nghim phn bit
m hai nghim y phi thuc [-2, 2], khi no th (5.2)
c 4 nghim phn bit.
- Ai v ngi theo ngh gio nh nhng ngi
cho cn mn a khch sang sng. Bao th h
ngi n ri i v ch c ngi li li... Thy
c l th, lun mit mi vi cng vic ca mnh
du dt bao th h tr thc, lun sn sng cho i
nhng g tinh ty nht cuc i mnh m khng
mong nhn li iu g...
- ng khc v nhng g mt m hy ci vi
nhng g ang c.
- Mi sng to v ci mi ch c th ti c trn c
s cch nhn nhn mi, cch ngh mi, khng theo
li mn c.
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 13
Dng 6
*
x
4
=ax
2
+bx+c (6) trong a, b,c
l hng s.
Vi dng ny ta c phng php gii nh sau:
Chn gi tr meR sao cho m tho mn
(2m+a)x
2
+bx +c+m
2
= (ox+|)
2
(6.1)
Thc cht xy ra (6.1) th iu kin cn v l
b
2
-4(2m+a)(c+m
2
)=0
T gii phng trnh ny theo m th ta c th tm
c gi tr m cn tm.
Ta c x
4
=ax
2
+bx+c
x
4
+2mx
2
+m
2
=(2m+a)x
2
+bx +c+m
2
Vi cch chn gi tr m nh trn ta c th a v
dng (x
2
+m)
2
= (ox+|)
2
(x
2
-ox-|+m)(x
2
+ox+|+m)=0
y l phng trnh tch nn bn c th gii c d
dng
V d: Gii phng trnh: x
4
=6x
2
- 37x +3 (6.2)
Trc ht ta cn chn gi tr m sao cho
37-4(2m+6)(m
2
+3)=0
Phng trnh ny c mt nghim thc duy nht l
m=-
5
2
Nh trnh by trong phn cch gii (6) ta c
x
4
-5x
2
+
25
4
= x
2
- 37x+
37
4
\
|
.
|
|
x
2
-
5
2
2
=
\
|
.
|
|
x-
37
2
2
\
|
.
|
|
x
2
+x-
5
2
-
37
2
\
|
.
|
|
x
2
-x+
37
2
-
5
2
=0
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 14
, , ,
1
2
11 2 37
2
1
2
11 2 37
2
1
2
11 2 37
2
1
2
11 2 37
2
Gii phng trnh tch ny ta c cc nghim l:
Ch i vi phng trnh x
4
=6x
2
+bx+3 th ta
chn gi tr m cn chn l m=
(b
2
-64)
1
3
2
-1
BI TP
Gii phng trnh sau
1. x
4
= 6x
2
+ 56x+3
2. x
4
=x
2
+2x-
19
5
3. Tm iu kin phng trnh sau c nghim
phn bit
x
4
= 6x
2
+ (8m
3
+64) x +3 (6.3)
4. Khi no th phng trnh (6.3) c 2 nghim dng
phn bit nm thuc vo [-2, 2]
- Th gii qu rng ln. Nhng con ngi b nh c
i mi, i mi trn khp cc con ng. Th ri tnh
c, hai trong s h gp nhau. Ni vi nhau vi cu
ri ri i. Gip nhau t cht tr thnh bn b.
Hay nhiu hn na, h li bn nhau, nng ta,
nng tm hn nhau. Bao nhiu phng n c th
xy ra. Ti cht hiu, tm thy mt ngi khin
tht tm mnh rung ng, yu thng khng tnh
ton, trao gi ht tt c b mt mi kh khn v
thing ling lm sao... (Dt vm Phan Hn Nhin)
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 15
, 5 1 1 5
Dng 7 a(ax
2
+bx+c)
2
+b(ax
2
+bx+c) +c=x (7)
t t= ax
2
+bx+c khi ta c h phng trnh sau:
ax
2
+bx+c=t
at
2
+bt+c=x
Gii h phng trnh ny ta thu c nghim ca
phng trnh cho.
V d: Gii phng trnh sau:
(x
2
+3x-4)
2
+3(x
2
+3x-4) =x+4 (7.1)
t t=x
2
+3x-4 Khi ta c h phng trnh sau:
x
2
+3x-4=t
t
2
+3t-4=x
(7.2)
Gii h (7.2) bng cch ly phng trnh th nht tr
phng trnh th hai khi ta c
(x
2
-t
2
)+4(x-t)=0 (x-t)(x+t+4)=0
Vi t=x th ta c cc nghim l
Vi t=-x-4 th cc nghim l 0, 4
Vy phng trnh (7.1) c 4 nghim l
0, 4, 5-1, - 5-1
BI TP
Gii cc phng trnh sau
1. (x
2
+4x+2)
2
+4(x
2
+4x+2)=x-2
2. (x
2
-4x+3)
2
-4x
2
+15x-9=0
Cho phng trnh (x
2
+5x+m)
2
+5x
2
+24x+6m=0
3. Gii phng trnh khi m=-12
4. Gii phng trnh khi m=-22
5. Gii v bin lun nghim ca phng trnh cho.
6. Vi gi tr no ca m th phng trnh cho c it
nht hai nghim dng phn bit.
Cho phng trnh sau:
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 16
2m(2mx
2
+3x+m)
2
+6mx
2
+8x+4m=0
7. Gii phng trnh khi m=-
2
3
8. Vi gi tr no ca m th phng trnh cho ch c
hai nghim phn bit.
9. Tm m phng trnh sau c nghim
(x
2
-2x+2)
2
+2(1-m)(x
2
-2x+2)+m
2
-2m+4=0
Yu Ton nht
Tng IMO-48 ln u tin t chc ti Vit Nam 7/2007
(Ti ch trch dn)
Bn i, Ton hc l g?
l th thut, l tinh khn!
L t duy lgic, ma lanh,
Gip cho i nhng gii php nhanh,
Rt ngn thi gian v u t cng ca,
thu v cuc sng optimal!
Chnh v th m ta yu!
Yu, yu nht sut i ta l Ton!
Ton cho ta mt bu tri tr tu,
Mt kho tng cha kha t duy.
H thng cng thc, nh l Ton l mt loi hoa,
N r hng ngy v p mi trong ta.
Song c bit chng khng bao gi tn li,
Ch c p thm, p thm, trn y sc sng!
Nay Ton yu ca ta c thm Tin cng lc
D yu Tin, ta vn yu Ton nht trn i!
H Ni, 30/7/2007
- Thnh cng c 99% l m hi v nc mt.
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 17
Dng 8: ax
2
+bx+c= px
2
+qx+r
trong aq=bp 0 v gi thit biu thc trong cn l
khng m
Vi loi ny ta c cch gii nh sau:
Vit phng trnh cho di dng:
a.
\
|
.
|
|
x
2
+
b
a
x+
c
a
= p x
2
+
q
p
x+
r
p
(8.1)
Khi t t = x
2
+
b
a
x= x
2
+
q
p
x (do aq=bp 0)
Phng trnh (8.1) c vit li l:
a
p
\
|
.
|
|
t+
c
a
= t+
r
p
(vic gii phng trnh ny d
dng hn ri bn nh !).
Tin hnh gii phng trnh ny ta c t ri t
suy ra nghim x ca phng trnh cho
V d Gii phng trnh sau
x
2
-3x+2= 2x
2
-6x+28 (8.2)
t t= x
2
-3x khi phng trnh cho vit li
nh sau:
t+2= 2 t+14
t+2>0
(t+2)
2
=2(t+14)
t
1
=4, t
2
=-6
Khi t=4 th ta c x
2
-3x =4 x
1
=-1, x
2
=4.
Khi t=-6 th ta c x
2
-3x=-6 phng trnh khng c
nghim thc.
Vy phng trnh cho c hai nghim thc l -1, 4
BI TP
Gii cc phng trnh sau:
1. 2x
2
-3x+2= 4x
2
-6x+28
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 18
2. x
2
-7x +2= 2x
2
-14x+84
Cho phng trnh sau x
2
-7x+m - 3x
2
-21x+85 =0
3. Gii phng trnh khi m=19
4. Gii v bin lun theo m nghim ca phng
trnh.
Cho phng trnh 6x
2
-12x+5= 2x
2
-4x+m (8.3)
5. Gii phng trnh khi m= 85, m=2.
6. Gii phng trnh khi m=
119
72
7. Tm gi tr m phng trnh (8.3)ch c hai
nghim m hai nghim u dng.
8. Tm gi tr ca m phng trnh (8.3) c bn
nghim phn bit.
- Cuc i lm nh gio l hin dng sc lc, tr tu, ti
nng, sc sng cho lp lp hc sinh. l mt cuc i
nng nhc, mn mi tri tim, l nhng m khng ng, l
nhng si tc bc. l mt cuc sng vt v nht nhng
vui ti nht, l mt sng to y hi hp. Chng ta sng
to ra con ngi v chnh v th l mt nim hnh phc
ln lao, mt hnh phc chn chnh. Lao ng ca chng ta
l lao ng khng c g so snh ni, l lao ng t nm ny
qua nm khc, l s nghip trm nm trng ngi. Bi vy,
ngh gio l nhng ngh cao qu. tr thnh mt nh
gio u t phi c mt tnh yu v hn i vi lao ng, c
nng lc chuyn mn, c tinh thn sng khoi, c tr tu
sng sut, c tm hn cao p nhng li ging vang ln
khng phi l nhng m thanh trng rng m chnh l
ngun mch nui ln tm hn v tr tu hc sinh.
- Hn ti mi mi chy bng, hn ti mi mi vun xi v
nng niuNu c kip sau, ti xin c lm thy gio di
bu tri Vit Nam.
(Nhng li trn l ca thy trng Khoa Vn trng HSP
Hu trong dp k nim ngy nh gio Vit Nam(20-11-2009)
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 19
Dng 9
1
f(x)+a
2
+
1
f(x)+b
2
= c
(9)
Gi s cc biu thc mu lun khc khng.
Vi loi ny ta t X= f(x)+
a+b
2
v =
b-a
2
khi
phng trnh cho c vit li nh sau:
1
X-
2
+
1
X+
2
= c
Tin hnh quy ng mu ta c phng trnh sau:
cX
4
-2(c
2
+1)X
2
+ c
4
-2
2
=0 (9.1)
Phng trnh (9.1) l mt phng trnh trng phng
theo X m bn c th gii c d dng .
Khi tm c X = X
0
l nghim th da vo cch t
X ta a phng trnh cho v dng:
f(x) +
a+b
2
=X
0
Lc ny bn c th tm c x d dng bng cch
gii phng trnh trn.
Lu : Dng phng trnh
k
f(x)+a
2
+
k
f(x)+b
2
=c ta
lun a v c dng phng trnh (9)
V d: Gii phng trnh:
1
sin(x)-1
2
+
1
sin(x)-2
2
=
40
9
(9.2)
t t=sin(x)-
3
2
khi phng trnh (9.2) vit li
nh sau:
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 20
\
|
.
|
|
1
t+
1
2
2
+
\
|
.
|
|
1
t-
1
2
2
=
40
9
18t
2
+
9
2
= 40t
4
-20t
2
+
5
2
40t
4
-38t
2
-2= 0 t
1
=-1, t
2
=1
Vi t=-1 sin(x)=
1
2
x= (-1)
k
t
6
+ kt (keZ)
Vi t=1 sin(x)=
5
2
( v nghim)
Vy phng trnh cho c h nghim l
x= (-1)
k
t
6
+ kt (keZ)
BI TP
Gii cc phng trnh sau:
1.
\
|
.
|
| 1
x
2
-3
2
+
\
|
.
|
| 1
x
2
-2
2
=
5
4
2.
\
|
.
|
| 3
2cos
2
(x)-2
2
+
\
|
.
|
| 3
2sin
2
(x)+1
2
=40
3.
\
|
.
|
| 4
e
2x
+1
2
+
\
|
.
|
| 4
e
2x
+3
2
=5
4.
\
|
.
|
| 3
x+4 x-2
2
+
\
|
.
|
| 3
x+4 x-6
2
=10
Cho phng trnh
\
|
.
|
| 12
x
2
-3x+5
2
+
\
|
.
|
| 12
x
2
-3x+6
2
=m (9.3)
5. Gii phng trnh khi m=25.
6. Bin lun s nghim ca phng trnh (9.3).
- Bn v ti cng chung mc ch, l tng th t phi i
chung trn mt con ng...ri cui cng s gp nhau.
- ng s hi khi bn phi i u vi mt i th mnh
hn, m phi vui mng v bn c c hi chin u
ht mnh.
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 21
Dng 10 (Phng trnh phn phng)
ax
4
+bx
3
+cx
2
bx+a=0 (a 0) (10)
Vi loi ny ta c nhn xt x=0 khng phi l
nghim ca phng trnh cho
Khi x 0 th ta chia hai v xa phng trnh cho x
2
khi ta c ax
2
+bx+c
b
x
+
a
x
2
=0
a
\
|
.
|
|
x
1
x
2
+b
\
|
.
|
|
x
1
x
+c 2=0
t t= x
1
x
khi ta c phng trnh mi
at
2
+bt +c 2=0 (10.1)
Vic gii phng trnh (10.1) l d dng, tm c t
sau da vo cch t t ta suy ra x.
V d: Gii phng trnh x
4
-4x
3
+x
2
+4x+1= 0
Nhn xt x=0 khng phi l nghim ca phng
trnh cho.
Vi x 0, th ta chia hai v ca phng trnh
cho x
2
khi ta c
\
|
.
|
|
x-
1
x
2
-4
\
|
.
|
|
x-
1
x
+3=0
t t=x-
1
x
lc ta c phng trnh
t
2
-4t+3=0 t
1
=1, t
2
=3
Vi t=1 th ta c phng trnh
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 22
x
2
-x-1=0 x
1
=
1+ 5
2
, x
2
=
1- 5
2
Vi t=3 th ta c phng trnh
x
2
-3x-1=0 x
3
=
3+ 13
2
, x
4
=
3- 13
2
Vy phng trnh cho c bn nghim
x
1
=
1+ 5
2
, x
2
=
1- 5
2
, x
3
=
3+ 13
2
, x
4
=
3- 13
2
BI TP
Gii phng trnh
1. 9x
4
-9x
3
-52x
2
-9x+9=0
2. x
4
+ 2x
3
-6x
2
-2x+1=0
3. x
4
+10x
3
+26x
2
+10x+1=0
Cho phng trnh x
4
+5x
3
+mx
2
+5x+1=0 (10.2)
4. Gii phng trnh khi m=-12.
5. Gii v bin lun s nghim ca phng trnh.
6. Cho phng trnh sau
x
4
- (m+1)x
3
+(m+2)x
2
- (m+1)x+1=0
Tm m phng trnh c nghim.
7. Cho phng trnh sau
x
4
+mx
3
+x
2
+mx +1=0
Tm m phng trnh c t nht hai nghim m khc
nhau.
8. Bit phng trnh x
4
-bx
3
- cx
2
- bx+1=0 c nghim
Chng minh rng: b
2
+(c+2)
2
>3
Con ng pha trc vn cn nhiu kh khn ,
nhng quan trng ta c bn lnh vt qua hay
khng ? Chnh nim am m s gp thm sc mnh
cho ta
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 23
Dng 11 (Phng trnh hi quy)
ax
4
+bx
3
+cx
2
dx+k=0 (11) trong kb
2
=ad
2
y ch xt trng hp k 0, cn khi k=0 th
phng trnh suy bin v phng trnh bc ba.
Vi loi ny ta c cch gii nh sau
Trc ht thun tin ta t o=
d
b
=
k
a
Ta c nhn xt x=0 khng phi l nghim ca
phng trnh (11).
Vi x 0, ta chia hai v ca phng trnh (11) cho
x
2
th thu c phng trnh sau:
ax
2
+bx +c
d
x
+
k
x
2
=0
a
\
|
.
|
|
x
2
+
o
2
x
2
+b
\
|
.
|
|
x
o
x
+c =0
a
\
|
.
|
|
x
o
x
2
+b
\
|
.
|
|
x
o
x
+c 2ao=0
t t= x
o
x
khi ta c phng trnh bc hai
at
2
+bt+c 2ao=0 Vic gii phng trnh ny ta c
th thc hin d dng. Tm c t t ta tm
c x da vo cch t t.
V d: Gii phng trnh: x
4
+x
3
-8x
2
+2x+4=0
Nhn xt x=0 khng phi l nghim ca phng
trnh cho.
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 24
Tin hnh chia hai v ca phng trnh cho cho
x
2
khi ta thu c:
x
2
+
4
x
2
+
x+
2
x
-8=0
t t= x+
2
x
lc ta s c c phng trnh l:
t
2
+t-12=0 t
1
=3, t
2
=-4
Vi t=3 th ta c phng trnh
x
2
-3x+2=0 x
1
=1, x
2
=2
Vi t= -4 th ta c phng trnh
x
2
+4x+2=0 x
3
=-2+ 2 , x
4
=-2- 2
Vy phng trnh cho c bn nghim thc l:
x
1
=1, x
2
=2, x
3
=-2+ 2 , x
4
=-2- 2
BI TP
Gii cc phng trnh sau
1. 4x
4
+2x
3
-8x
2
+3x+9=0
2. x
4
+ x
3
-8x
2
-3x+9=0
Cho phng trnh x
4
+x
3
+mx
2
+2x+4=0
3. Tm m phng trnh cho c bn nghim
phn bit.
4. Tm m phng trnh c mt s l nghim.
Cho phng trnh 9x
4
+3x
3
-2m
2
x
2
+4x+16=0
5. Gii phng trnh khi m=4
6. Gii phng trnh khi m= 12-2 3 , m= 12+ 3
7. Tm m phng trnh c mt s chn nghim.
8. Khi no th phng trnh c mt s chn nghim
- Chng c g ng gi bng n ci v tnh yu thng ca bn b.
- Trn bc ng thnh cng khng c du chn ca k li bing.
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 25
PHNG TRNH BC BA TNG QUT
AX
3
+BX
2
+CX+D=0(A 0) (12)
Sau y ti xin cung cp cho bn mt ci nhn tng qut
hn v phng trnh bc ba.
Trc ht ta ch rng phng trnh (12) lun lun
c a v dng x
3
+ax
2
+bx+c=0 (12.1) nn ta ch
cn xt phng trnh ny.
t x=t-
a
3
khi phng trnh (12.1) c a v
dng
t-
a
3
3
+a
t-
a
3
2
+b
t-
a
3
+c=0
t
3
+
b-
a
2
3
t +
2a
3
27
-
ab
3
+c
=0
t p= b-
a
2
3
, q=
2a
3
27
-
ab
3
+c khi ta c phng
trnh t
3
+pt+q=0 (12.2)
TH1: Nu p=0 th ta c phng trnh t
3
+q=0 t=-
3
q
Tc l gii c nn ta khng cn xt tip na
TH2: Nu p>0 th ta t t =
p
3
u khi (12.2) vit li
l:
p
3
u
3
+p
p
3
u +q=0 u
3
+3u=
-3 3q
p p
t m=
-3 3q
p p
khi ta c phng trnh u
3
+3u = m
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 26
TH3: Nu p<0 th ta t t=
-p
3
u khi (12.2) vit li
l:
-p
3
u
3
+ p
-p
3
u +q=0 u
3
-3u =
3 3q
p -p
t m=
3 3q
p -p
th ta c phng trnh l u
3
-3u =m
Kt lun:
Mi phng trnh bc ba lun lun c th a v dng
x
3
+3x=m hoc x
3
-3x=m
Ta c th hm y=x
3
+3x nh sau
Da vo th ta nhn xt phng trnh x
3
+3x=m c
duy nht nghim.
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 27
th hm s y= x
3
-3x
Da vo th ta c nhn xt phng trnh x
3
-3x=m
C ba nghim phn bit nu -2 < m < 2
C mt nghim nu m > 2 hoc m<-2
C hai nghim nu m=-2 hoc m=2
Gii phng trnh x
3
+3x=m
T ng thc
a-
1
a
3
+3
a-
1
a
= a
3
-
1
a
3
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 28
Nn ta suy ra phng trnh x
3
+3x =a -
1
a
c mt
nghim duy nht l x =
3
a -
1
3
a
Xt phng trnh x
3
+3x =m v ta t m= a-
1
a
khi ta
chon mt gi tr a tho mn l
Vic chn a chnh l gii phng trnh bc hai
a
2
-ma-1=0 a
1
=
m+ m
2
+4
2
a
2
=
m- m
2
+4
2
ta chn gi tr no trong hai gi tr trn cng c, gi
s chn a
1
Khi ta c phng trnh:
x
3
+3x =
m+ m
2
+4
2
-
1
m+ m
2
+4
2
x =
3
m+ m
2
+4
2
-
1
3
m+ m
2
+4
2
Gii phng trnh x
3
-3x=m
Trng hp 1: m >2 hoc m < -2
T ng thc
a+
1
a
3
- 3
a+
1
a
=a
3
+
1
a
3
cng lm tng
t nh gii phng trnh x
3
+3x=m ta tm c nghim
l:
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 29
x=
3
m+ m
2
-4
2
-
1
3
m+ m
2
-4
2
Trng hp 2:
Nu m=2 th r rng phng trnh x
3
-3x=m c hai
nghim l x
1
=-1, x
2
=2.
Nu m=-2 th phng trnh x
3
-3x=m c hai
nghim l x
1
=1, x
2
= -2.
Trng hp 3: -2 < m<2
Trc tin ta chng minh xe (-2,2) me (-2,2)
Tht vy, ta t x=2cos th phng trnh tr thnh
8cos
3
- 6cos = m 2(4cos
3
- 3cos)= m
2cos3 = m me (-2,2) (pcm)
Vy trong trng hp ny th ta t x=2cos
e(0,t) lc ny phng trnh x
3
-3x=m s c dng l
2cos3 = m cos3 =
m
2
t coso=
m
2
oe(0,t) khi ta c =
o
3
+
k2t
3
(keZ)
Vy nghim ca phng trnh x
3
-3x=m trong trng
hp ny l:
x
1
= 2cos
o
3
, x
2
= 2cos
\
|
.
|
|
o
3
+
2t
3
, x
3
= 2cos
\
|
.
|
|
o
3
+
4t
3
trong coso=
m
2
oe(0,t).
Qu trnh gii phng trnh bc ba tng qut ta phi i
theo cc bc nh trn. Sau da vo cch t cc
bin m ta suy ra nghim ca phng trnh ban u.
- Ti t duy c ngha l ti tn ti!
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 30
V d: Gii phng trnh x
3
+2x
2
+3x +4=0 (12.3)
Hng dn:
Bng cch t x = t -
2
3
ta a phng trnh cho
v dng t
3
+
5
3
t +
70
27
=0. (12.4)
Bng cch t t=
5
3
X ta c th a (12.4) v dng
X
3
+3X =
-14
5
(12.5)
Phng trnh (12.4) c duy nht nghim (v c dng 3x
3
+3x=m) v nh trnh by phn gii phng trnh
tng qut ta tm c nghim ca phng trnh (12.5) l
X=
3
3 6-7
5
-
1
3
3 6-7
5
Vy nghim ca phng trnh (12.3) l:
x =
5
3
3
3 6-7
5
-
1
3
3 6-7
5
-
2
3
By gi bn c th th sc mnh vi cc bi sau:
Gii phng trnh:
1. x
3
+3x
2
+4x+5=0
2. x
3
+4x
2
+2x+5=0
3. x
3
- 6x+ 4 2 =0
4. 72x
3
-108x
2
-18x+ 27+8 6 =0
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 31
PHNG TRNH TNG QUT BC BN
AX
4
+BX
3
+CX
2
+DX+E=0(A 0) (13)
Trc ht ta ch rng phng trnh (13) lun c th
c a v dng x
4
+ax
3
+bx
2
+cx+d=0 (13.1) nn ta
ch cn xt phng trnh ny.
Khi a
2
+b
2
+c
2
=0 th ta d dng tm c nghim ca
phng trnh.
Khi a
2
+b
2
+c
2
0
t x= y-
a
4
khi phng trnh (13.1) c vit li
nh sau:
\
|
.
|
|
y-
a
4
4
+a
\
|
.
|
|
y-
a
4
3
+ b
\
|
.
|
|
y-
a
4
2
+c
\
|
.
|
|
y-
a
4
+d=0
y
4
+
\
|
.
|
|
b-
3a
3
8
y
2
+
\
|
.
|
| a
3
8
+
ab
2
+c
y+
\
|
.
|
| ba
2
16
-
3a
4
256
-
ac
4
+d
=0
t p= b -
3a
3
8
q=
a
3
8
+
ab
2
+c r =
ba
2
16
-
3a
4
256
-
ac
4
+d
Khi ta a v phng trnh
y
4
+ py
2
+ qy+r = 0
\
|
.
|
|
y
2
+
p
2
+
2
-
(
(
2y
2
-qy+
\
|
.
|
|
2
+p-r+
p
2
4
=0 (13.2)
By gi ta t ra yu cu l chn gi tr biu thc
2y
2
-qy +
\
|
.
|
|
2
+p-r+
p
2
4
(13.3) l bnh phng ng.
Thc cht qu trnh chn gi tr chnh l i tm
A = q
2
- 8
\
|
.
|
|
2
+p-r+
p
2
4
=0 (13.4)
Phng trnh (13.4) l mt phng trnh bc ba theo
bin do phng trnh (13.4) c t nht mt nghim
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 32
(gii phng trnh bc ba tng qut trnh by phn
trc). V vy, ta lun tm c gi tr tho mn yu
cu m t ra.
Gi s =
0
l gi tr lm cho biu thc (13.3) tr thnh
bnh phng ng. Khi
2
0
y
2
-qy +
\
|
.
|
|
0
2
+p
0
-r+
p
2
4
=
(
(
2
0
\
|
.
|
|
y-
q
4
0
2
Nn phng trnh (13.2) c vit li nh sau
\
|
.
|
|
y
2
+
p
2
+
0
2
-
(
(
2
0
\
|
.
|
|
y-
q
4
0
2
= 0
\
|
.
|
|
y
2
+
p
2
+
0
2
=
(
(
2
0
\
|
.
|
|
y-
q
4
0
2
\
|
.
|
|
y
2
- 2
0
y+
p
2
+
0
+
q
2 2
0 \
|
.
|
|
y
2
+ 2
0
y+
p
2
+
0
-
q
2 2
0
=0
y
2
- 2
0
y+
p
2
+
0
+
q
2 2
0
=0
y
2
+ 2
0
y+
p
2
+
0
-
q
2 2
0
=0
(13.5)
A
1
=
-2
0
2
-2
0
p- 2
0
q
0
A
2
=
-2
0
2
-2
0
p+ 2
0
q
0
By gi ta s i vo cc trng hp c th:
a) A
1
<0 v A
2
<0 th phng trnh v nghim.
b) A
1
=0 v A
2
<0 hoc A
1
<0 v A
2
=0 th phng trnh
c mt nghim kp y=
2
0
2
hoc y= -
2
0
2
c) A
1
>0 v A
2
<0
A
1
<0 v A
2
>0
A
1
=0 v A
2
=0
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 33
Trong c ba trng hp ny phng trnh c hai nghim
trong hai trng hp u hai nghim ca phng
trnh l nghim n trng hp th ba l hai ngim kp.
d)
1
>0 v
2
=0
1
=0 v
2
>0
Trong hai trng hp ny phng trnh c ba nghim
trong c mt nghim l nghim kp v hai nghim
n.
e)
1
>0 v
2
>0, trong trng hp ny phng trnh c
bn nghim phn bit( bn nghim n).
y
1
=
2
0
+ -2
0
2
- 2
0
q-2
0
p
2
0
y
2
=
2
0
- -2
0
2
- 2
0
q-2
0
p
2
0
y
3
= -
2
0
- -2
0
2
+ 2
0
q-2
0
p
2
0
y
4
= -
2
0
+ -2
0
2
+ 2
0
q-2
0
p
2
0
Ch rng: Do a, b,c khng ng thi bng khng nn theo
cch t q th q 0 do theo phng trnh (13.4) th gi
tr
0
0.V vy cc biu thc trn lun xc nh.
Sau khi tm hiu mt cch tng qut v phng trnh
bc bn th bn c th th vi mt s v d nh sau
1) x
4
+2x
3
-23x
2
+12x+5=0
2) x
4
+2x
3
+3x
2
+4x+5=0
3) x
4
+2x
3
+3x
2
+4x+5=0
4) x
4
+2x
3
+3x
2
+4x+2=0
5) x
4
+5x
3
-20x
2
+12x-2=0
w w w .VNMATH.com
MT S DNG PHNG TRNH QUY V PHNG TRNH BC HAI
c bin son bi Trng Quang Ph 34
Ph lc mt s nh ton hc c cng trong vic
gii cc phng trnh bc hai, bc ba, bc bn v
cao hn
Franois Vite Niccolo Tartaglia
Carl Friedrich Gauss Evariste Galois
Niels Henrik Abel
w w w .VNMATH.com