Bo co s 29358-VN

Cng ho X hi Ch Ngha Vit Nam

Bo co Nghin cu Ngnh C ph


Thng 6/2004



Ngn hng Th gii
Ban Nng nghip v Pht trin Nng thn


Xut ban ln du v dng tai trn web tai:
Ngn hng Quc t v Ti xy dung v Pht trin
Ban Nng nghip v Pht trin nng thn
1818 H street, N.W
Washington, DC 20433

iii
MJC LJC
Li ni du
Thut ng vit tt
Tm luc ni dung
BOI CANH CHUNG
ANH HUONG CUA KHUNG HOANG C PH
CC THE CHE
CC DOANH NGHIEP NH NUC
TN DUNG
MI TRUNG
X HOI
CANH TRANH, TIU CHUAN V KHA NNG SAN XUAT
GI TRI GIA TNG TRONG XUAT KHAU V THI TRUNG TRONG NUC
CC VAN DE CHNH SCH QUAN L V PHT TRIEN KHU VUC TU NHN
TRO CAP V TC DONG TI GI CA
PHN TN RUI RO
GII THIEU VE BO CO
1. TNH HNH CHUNG VE VIJT NAM
VAI TR KINH TE CUA NGNH C PH DOI VI KHU VUC NNG THN V
QUOC GIA
LICH SU PHT TRIEN NGNH C PH CUA VIET NAM
Pht trin cua khu vuc tu nhn trong ngnh c ph
Cc s liu thng k trong ngnh c ph
2. THE CHE
CC CHNH SCH CUA CHNH PHU TC DONG DEN KHU VUC C PH NHU
THE NO
Vai tr cua cc doanh nghip nh nuoc
Cc cng ty trng c ph
Cc cng ty xut khu c ph
Quy dinh v thu: Chnh phu v khu vuc tu nhn
Quyn so huu bt dng san v su dung dt
KHUN KHO THE CHE
CC DICH VU KHUYEN NNG
Cc co hi pht trin khuyn nng trong san xut c ph
Cc nghin cuu v kha nng huu dung cua chng toi cc nhu cu hin tai
CHI PH GIAO DICH, GI CA V CANH TRANH
Thng tin thi truong v chi ph giao dich
Gi ca trong nuoc v canh tranh
Thuc thi hop dng v rui ro
3. CU TRC NGNH C PH
SU PHT TRIEN CUA CUNG
Din tch trng c ph
K thut san xut
QUY M CC NNG TRUNG TRONG C PH
CHI PH SAN XUAT, NNG SUAT V LOI NHUAN


iv
C PH ARABICA
Chi ph san xut c ph Arabica
Ch bin c ph Arabica
Cng tc thi truong trong tiu thu c ph Arabica
KHA NNG SAN XUAT CHUNG
Tim nng san xut c ph Rbusta trung v di han
Tim nng san xut c ph Arabica trung v di han
CC VAN DE LIN QUAN DEN CHAT LUONG V CHE BIEN
Cc vn d lin quan dn cht luong tu pha nguoi trng c ph
Khu ch bin sau thu hoach
Cc bin php khuyn khch nng cao cht luong
PHN LOAI V CC TIU CHUAN CHAT LUONG
THI TRUNG TRONG NUC
Solule
Nhp khu cho thi truong trong nuoc
Su khc nhau giua cc san phm v thuong hiu
Gi ca thi truong trong nuoc v gi bn le
THI TRUNG XUAT KHAU V KHA NNG CANH TRANH CUA C PH VIET
NAM
Canh tranh xut khu v cc san phm thay th
Gi tri v khi luong xut khu
San xut v canh tranh
Thi truong tao gi tri gia tng
TN DUNG
4. RUI RO, QUAN L RUI RO VDA DANG HO
RUI RO CUA NH SAN XUAT
Rui ro di voi cc doanh nghip nh nuoc
Rui ro di voi nguoi kinh doanh nho
Quan l rui ro
Kh khn trong vic su dung cc cng cu quan l rui ro
DA DANG HO L BIEN PHP QUAN L RUI RO
Da dang ho cc lua chon
Da dang ho: Cc vn d trong qu trnh ch bin sau thu hoach v tip cn thi
truong
5. CC VN DE LIN QUAN DEN MI TRUNG V X HI CUA NGNH C
PH
CC VAN DE LIN QUAN DEN X HOI TRONG SAN XUAT C PH
Dc dim x hi cua nguoi trng c ph o vng Ty Nguyn
Nguoi duoc loi v nguoi bi thit hai cua vic mo rng san xut c ph
Bt bnh dng trong tip cn dt dai, cc vn d v ngho di v vic san xut c
ph
SAN XUAT C PH V MI TRUNG
6. KHUYEN NGHJ V KET LUAN
VAI TR CUA KHU VUC NH NUC
Cc vn d chnh sch
Cc th ch

v
Kha nng canh tranh
Pht trin khu vuc tu nhn v vai tr cua cc doanh nghip nh nuoc
Cc tiu chun cht luong v su n dinh cht luong
Gi tri san phm tng thm
Quan l rui ro

PHU LUC : Tm tt cc cai cch gn dy cua chnh phu lin quan dn khu vuc nng nghip
TI LIU THAM KHaO

Mc lc bang biu
Bang 1.1: Din tch, San luong v Xut khu C ph
Bang 3.1. Cc khu vuc trng c ph chnh
Bang 3.2 Quy m trang trai c ph o Vit Nam
Bang 3.3 Chi ph thuc t cua trang trai: so snh qua cc nm
Bang 3.4 10 thi truong lon nht cua c ph Vit Nam vo thoi dim xut khu nhiu nht
Bang 3.5 Luong nhp khu c ph robusta cua M tu Brazil v Vit Nam
Bang 3.6 So snh v xut khu ho tan cua Vit Nam voi cc nh xut khu chnh
Bang 5.1: Xu huong ngho di vng Ty Nguyn
Bang 5.2 : Cc chi s suc khoe x hi vng Ty Nguyn nm 2002
Bang 5.3: Dc dim cua san xut c ph o cc h gia dnh vng nng thn Ty Nguyn (theo ngu
vi phn
Bang 5:4: Phn b h trng c ph cng Ty Nguyn theo din tch trng c ph cua mi h
Bang 5.5: Phn loai cc h trng c ph o Dc lc
Bang 5.6: So snh nuoc su dung trong so ch c ph

Mc lc cc hp tham khao
Hp 2.1 Doanh nghip nh nuoc trong ngnh c ph: Truong hop cua VINACAFE
Hp 5.1: Cc h ngho dua vo c ph nhiu nht chiu nhiu kh khn nht
Hp 5.2: Cc h kh gia c nhiu ngun thu nho khc nhau khng bi anh huong nhiu do gi c
ph giam manh

Mc lc cc biu d
Biu d 2.1 Chnh lch gi bn cua nguoi nng dn tai tinh Dak Lak
Biu d 2.2 Thu nhp cua nguoi nng dn tnh theo phn trm gi tri xut khu
Biu d 2.3 Chnh lch giua gi tai nh my voi gi tai cua nng trai
Biu d 3.1 Vit Nam: Nhung thay di trong din tch trng v gi c ph robusta
Biu d 3.2 Gi c ph robusta v tc dng toi nng sut cua nhung cy d dn thoi dim thu
hoach
Biu d 3.3 Gi thnh san xut v nng sut
Biu d 3.4 Thay di ngun nhp khu cua Duc tu nm 2000 dn 2002
Biu d 3.5 Khi luong v gi tri xut khu c ph cua Vit Nam
Biu d 3.6 Thi phn cua Vit Nam trong tng luong c ph robusta xut khu trn th gioi so
snh voi nhung nh san xut lon khc
Biu d 3.7 Xu huong xut khu c ph xanh cua Vit Nam sang cc thi truong chnh

vi
Biu d 3.8 Nhp khu cua Hn Quc: 1991 toi 2002
Biu d 3.9 Thay di tuong di v san luong c ph robusta





7
Li ni du


Bo co ny do cc ng Daniele Giovannucci, Bryan Lewin (chuyn gia tu vn) v ng Rob
Swinkels (EASPR) thuc hin duoi su chi dao cua ng Panos Varangis - truong nhm nghin
cuu Ban Nng nghip v Pht trin nng thn (ARD)
Nhm nghin cuu xin gui loi cam on dn cc nhn vin vn phng Ngn hng th gioi tai Vit
nam v khu vuc Dng nam . Nhm nghin cuu cung xin chn thnh cam on nhung dng gp
qu bu trong qu trnh chun bi bo co dn Laurent Msellati, Chris Gibbs, Daniel Musson,
Miguel Navarro- Martin, Nguyn Th Dung, Nguyn Minh Nguyt, Stephen Mink, Andrew
Goodland, James Seward. Carolyn Turk, Dinh Tun Vit, Vu Huong, Martin Rama, Amanda
Carlier, Igor Artemiev, Shawki Barghouti, Sushma Ganguly, v Don Larson. Nhm nghin cuu
cung xin cam on su h tro cua cc co quan chnh phu, cc t chuc tu nhn v cc nh ti tro tai
Vit Nam d gip chng nhm hon thnh ban bo co ny.
Nhm nghin cuu xin by to lng bit on dn cc vi lnh dao v cn b cua cc co quan t chuc
d gip trong vic diu tra thuc t, thu thp s liu, ti liu lin quan. Xin gui loi cam on toi: Co
quan hop tc pht trin Php, Vin Quan l Kinh t Trung uong, CIRAD, FAO (Hanoi), Tng
cuc Thng k, GTZ, ICARD, B Nng nghip v Pht trin nng thn, NIAPP, Oxfam Anh, Uy
ban nhn dn tinh Dc lc, Ngn hng Nh nuoc Vit nam, USAID, USDA FAS, Ngn hng
Nng nghip v Pht trin nng thn Vit nam, Vicofa, Vinacafe, Phng Thuong mai v Cng
nghip Vit nam. Mt s ngun v cng ty d cng tc v h tro don nhu: Jan von Enden,
Harry Goddard, Richard Hankinson, Surendra Kotecha, Doan Trieu Nhan, Jens Nielsen, Francis
Renaud, Dang Kim Son, Pham Thanh Thuy, and Thomas Weiske. Also, Bouvery International,
Ecom Trading, EDF Man, Neumann Kaffee Gruppe (including EDE Consulting and NKG
Statistical Unit), Kraft General Foods, Highland Coffee Company (HCMC), Lavazza, Louis
Dreyfus Corporation, Noble Resources, Olam Group, Price Waterhouse Coopers Hanoi, Proctor
and Gamble, Sucafina, Trung Nguyen Coffee Company, Volcafe HCMC and Volcafe Group

8
Cc k hiu vit tt
ACPC Hip hi cc nuoc san xut c ph
ADB Ngn hng Pht trin chu
AFD Co quan Pht trin Php
CIRAD Trung tm Hop tc Pht trin Nng nghip Quc t
CRMG Nhm quan l rui ro hng ho (Tru so Ngn hng th gioi )
DANIDA Co quan Pht trin Quc t Dan Mach
FAO T chuc Luong thuc Lin hop quc
GSO Tng cuc Thng k
GTZ T chuc Hop tc k thut Duc
ICA Thoa thun C ph th gioi
ICARD Trung tm Thng tin Nng nghip v Pht trin Nng thn
ICO T chuc c ph th gioi
ITF Nhm nghin cuu quan l rui ro hng ho
LIFFE Thi truong bun bn ngoai hi c ky han Lun Dn
MARD B Nng nghip v Pht trin Nng thn
NYBOT Uy ban Thuong mai New York
NIAPP Vin Quy hoach Pht trin Nng thn
NPK Phn bn NPK
OAMCAF T chuc cc nuoc San xut C ph Chu phi
PPA Dnh gi ngho di c su tham gia
SOCB Ngn hng Thuong mai Nh nuoc
SOE Doanh nghip Nh nuoc
USDA FAS Phng cc Dich vu Nng nghip Nuoc Ngoi M
VBARD Ngn hng Nng nghip v Pht trin nng thn Vit Nam
VFU Hip hi Nng dn Vit Nam
VICOFA Hip hi San xut C ph Ca cao Vit Nam
Vicopex Pht trin Thuong mai C ph v Khuyn nng Vit nam
Vinacafe Tng Cng ty C ph Vit Nam
VBSP Ngn hng Chnh sch X hi Vit Nam





9
Tm tt

Cu chuyn v ngnh c ph cua Vit Nam duoc dnh du boi nhung thay di nhanh chng.
Thnh cng trong vic tro thnh mt trong nhung nuoc san xut c ph lon nht th gioi duoc
kt hop boi nhung thay di song hnh nhanh chng v chnh sch v co cu thi truong. Trong
thp ky qua, quc gia ny d chuyn dich tu mt nn kinh t tp trung sang mt nn kinh t c
dinh huong thi truong mo cua hon. Kt qua, Vit Nam l mt trong nhung nuoc c tc d tng
truong nhanh nht chu . Mc d ngnh c ph pht trin d mang lai rt nhiu loi ch nhung
vn c rt nhiu mi quan ngai v su pht trin bn vung cua san xut c ph o Vit Nam cung
nhu anh huong v mt kinh t x hi cua n dn bnh dng x hi ni chung.
Su pht trin vuot bc cua ngnh c ph Vit Nam gn dy l thnh qua vic kt hop ca 3 su kin
lin tip sau: (1) su huong ung p dao, v t nht l phn no d khng du don duoc, voi nhung
khuyn khch truc tip ban du co ban cua Chnh phu kt hop voi ( 2) tu do ho nng nghip
duoc khch l boi (3) nhung pht trin thun loi him c trn thi truong c ph th gioi.
Columbia, mt nuoc c san luong tuong tu nhu Vit nam, d mt dn 75 nm d c th tng
duoc san luong c ph tuong duong voi mucVit nam d dat duoc trong vng khoang mt thp
ky. Mt luong lon c ph Robusta do Vit nam cung cp voi gi re d phn no lm thay di cn
ban cu trc thi truong c ph th gioi.

TM LUC BI CNH
Ngnh c ph Vit nam d tng truong bng n trong sut nhung nm 1990. Uy thc cua Chnh
phu v nhung khuyn khch cho xut khu c ph - duoi hnh thuc tn dung uu di, tro gi du
vo, chi ph dt thp - d lm din tch trng c ph tng nhanh chng, voi tc d hng nm l
15% trong khi tc d tng san luong c ph thm tr c phn cn nhanh hon. Thi truong du vo
nng nghip vua duoc tu do ho cua Vit nam cng voi vic tp trung vo san xut thm canh d
dua nng sut c ph cua Vit Nam cao hng du th gioi. Nm 2000 nng sut c ph dat
khoang hon 2 tn hoc 34 bao (60kg) trn mt hc ta. Su tng truong ny duoc dng thoi tip
suc boi hai yu t khch quan bn ngoi. Thu nht, kh khn thoi tit tai Brazin d dn dn gi
c ph th gioi tng dt bin vo nm 1994 v 1997. Diu ny kt hop voi nhu cu c ph
robusta trong ch bin c ph gia tng do nhung tin b cng ngh moi d c kha nng giam bot
d ngi cua c ph Robusta.
Vit nam khng cn l mt nuoc c nn kinh t thun nng mc d nng nghip vn c vi tr
quan trong dng gp toi 24% tng san luong quc dn (GDP) nm 2001. C ph l mt phn
quan trong trong kinh t nng nghip. Mc d ngnh c ph chi chim 4,2% tng san luong
nng nghip (nm 2002) nhung n l mt hng xut khu lon thu 2 trong nng nghip, chi dung
sau xut khu gao. Ngnh c ph tao cng n vic lm cho 600.000 cng nhn, con s ny tng
ln dn 800.000 cng nhn vo ma thu hoach - gn 3% luc luong lao dng nng nghip. Tng
luc luong lao dng trong ngnh nng nghip chim khoang 65% luc luong lao dng Vit nam.
Tuy nhin, chi 1% trang trai c ph c din tch lon hon 5 hecta cn 85 % nng trai c ph c
din tch nho hon 2 hecta.



10
TC DNG CUA CUC KHUNG HOANG C PH
Nhung bin di gn dy trong ngnh c ph Vit nam mt phn do anh huong cua cuc khung
hoang c ph d tc dng dn hon 50% cc nuoc san xut c ph. Trong s cc nuoc ny, nhiu
nuoc phu thuc nhiu vo ngnh c ph do xut khu c ph chim ty trong lon trong tng gi tri
xut khu. Quy m cua nn kinh t Vit nam d khin cho nhung tc dng vi m cua cuc khung
hoang tro nn kh nho. Tuy vy Vit Nam phai gnh chiu ba nhm tc dng truc tip cua cuc
khung hoang c ph:
1. San luong c ph sut giam manh d tao nn mt s chn dng sc o mt s vng kinh t.
Diu ny kt hop voi chi tiu gia tng cua chnh phu tro gip cho khu vuc c ph nhu
gin no hoc giam thu d thc dy manh thuc hin th dim co cu lai cc doanh nghip
nh nuoc trong ngnh c ph.
2. Khung hoang c ph tao nn tc dng kinh t x hi di voi cc khu vuc chu yu chi san
xut c ph. Cc dich vu x hi nhu chm sc suc khoe v gio duc bi ct giam v cc
dich vu ny chu yu do cc doanh nghip nh nuoc san xut c ph trong vng cung cp.
Diu tra gn dy cho thy chi s pht trin con nguoi o cc vng ny thp hon rt nhiu
so voi cc vng nng thn khc. Dc bit di voi khu vuc dn tc thiu s, tnh trang ny
cn trm trong hon.
3. Sau cuc khung hoang c ph, trong ngnh c ph xut hin hin tuong n trnh rui ro
trong kinh doanh, thm ch ngay ca khi d duoc tro gip, ngun tn dung giam. Nng dn
thn trong hon trong vic du tu cc yu t du vo nhu phn bn, nuoc tuoi.

CC THE CHE
Cc vn d lin quan dn cc th ch trong ngnh c ph Vit Nam du tp trung vo khu vuc
chnh phu. Hng thp ky nay, nh nuoc d tro thnh mt phn huu co trong su pht trin cua
ngnh c ph. Nh nuoc khng chi ban hnh cc chnh sch quan l ngnh m cn tham gia truc
tip vo rt nhiu linh vuc khc nhau trong ngnh c ph. Nh nuoc tham gia v c anh huong
mt cch ton din tu thi truong du vo, tn dung, san xut, ch bin dn tip cn thi truong. Su
tham gia ny cua Nh nuoc v cc t bn nh nuoc ngy cng di theo co ch thi truong tu do
nhung vn cn hin din trong ngnh c ph. Nh nuoc vn chim vai tr chu dao, c anh huong
lon nht v c vai tr thnh lp hu ht cc t chuc khc trong ngnh c ph.
Ngnh c ph c tuong di t cc nhu dinh ch h tro trong khu vuc dn su. Su thay di trong
thp ky qua d dn dn vic hoat dng cua ngnh chu yu thng qua knh tu nhn voi su h tro
ngy cng giam dn cua chnh phu. Su tham gia cua chnh phu vo tt ca cc khu mc d l
thuong c loi cho nng dn nhu cung cp cc dich vu x hi cng voi vic muc gi c ph th
gioi cao d han ch su pht trin cua cc t chuc dn su dc lp. Cc t chuc x hi nhu hop tc
x nng nghip hay hip hi cng thuong gn nhu vng mt tai cc vng c ph. Do vy, diu
quan trong l chnh phu khng nn tip tuc can thip truc tip.
Tuy vy, su rt lui thiu tnh ton cua chnh phu c th gy bt n cho su pht trin cua ngnh v
tao ra khoang trng trong vic cung cp cc dich vu x hi m truoc dy cc doanh nghip nh
nuoc thuong cung cp. Khi cc doanh nghip nh nuoc duoc sp xp, co cu lai cc dich vu nhu
y t, gio duc, nghin cuu, thi truong v khuyn nng phai chuyn sang cho ngn sch dia
phuong hoc s bi xo bo. Di voi nhung nguoi duoc huong loi tu cc dich vu ny dc bit l

11
nng dn v cc doanh nghip vua v nho, su thay di ny duong nhu c tc dng tiu cuc do ho
khng c kha nng trang trai chi ph cho cc dich vu ny.

CC DOANH NGHIEP NH NUC
Cc doanh nghip nh nuoc vn giu vai tr quan trong trong ngnh c ph. Tt ca cc nng trai
quc doanh trng c ph k hop dng giao dt v phn chia san phm di han voi nguoi trng c
ph. Tu nhung nm 1990, phn lon vic san xut c ph d duoc chuyn cho tu nhn. Voi qu
trnh ti co cu lai cc nng trai quc doanh trng c ph cua tng cng ty c ph (Vinacafe) hu
nhu ton b din tch trng c ph s duoc tu nhn ho trong vng vi nm toi. Cc doanh
nghip nh nuoc hin nay chim phn lon s doanh nghip hoat dng trong nghnh cng nghip
dich vu c ph nhu ch bin, tuoi tiu. Cc doanh nghip nh nuoc cung chim mt ty trong
dng k trong xut khu c ph. Vit nam hin nay dang thuc hin th dim du n co cu lai cc
doanh nghip nh nuoc trong ngnh c ph, nhung khi nh nuoc giam tro cp cho cc doanh
nghip ny th kha nng canh tranh cua chng voi khu vuc tu nhn v lu di vn cn phai xc
dinh.
Mt qu trnh cai t cc doanh nghip nh nuoc ph bin nht o Vit nam l c phn ho. Qu
trnh ny duoc thuc hin voi vic bn c phn cua cc doanh nghip nh nuoc cho cng nhn,
nh quan l v cc di tuong bn ngoi doanh nghip. Cng ty moi s l mt cng ty hoat dng
theo lut doanh nghip. Vinacafe gn dy d thng qua k hoach theo d qu trnh c phn ho
s din ra theo qui m khng lon. Tuy nhin vic cai t cc doanh nghip nh nuoc ni chung o
Vit nam dang thay di voi vic sua di cn ban khung php l. Xu huong thay di chung l dy
manh cai t thay v lm chm qu trnh ny.

TN DUNG
Cc bin php khuyn khch cua chnh phu tu cui nhung nm 70 bao gm vic cp tn dung uu
di cho nguoi trng v xut khu c ph. Chnh sch khuyn khch ny d bi thu hep do khung
hoang gi c ph v no tn dong. Tuy nhin, vn cn nhiu t chuc ti chnh trung gian cung cp
tn dung cho bt cu ai trong dy chuyn c ph. Mc d ch c mt s t cc nuoc c h thng ti
chnh rng khp nhu vy nhung vn cn nhiu khoang trng chua tip cn dich vu do mang luoi
tn dung rng nhung chua hiu qua, cn quan liu v chua dp ung duoc nhu cu cua dng bo
dn tc thiu s. Mt s cai cch d duoc thuc hin nhu ngn hng luu dng, xy dung cc th
ch moi phuc vu cho nguoi ngho, dam bao cc khoan uu di ti chnh tip cn dich vu hu ht
cc vng nng thn.
Ngun tn dung chnh cho cc nh san xut nng nghip duoc cung cp tu Ngn hng Nng
nghip Vit Nam ( VBARD)- mt ngn hng cua nh nuoc c 1600 chi nhnh o cc cng nng
thn v 24.000 cn b. Theo tnh ton cua ngn hng nng nghip, VBARD chim toi 75% thi
phn cho vay trng c ph - thi truong tn dung chnh thuc ny nm 2002 uoc tnh dat 4,35 nghn
ty dng (277 triu D la M). O nhung vng trng c ph chnh, uoc tnh dang cho cc h nng
dn vay 170 triu D la M trong s d c khoang 25% l no xu. Nhm ngn chn tnh trang
d v din ra v dam bao l c mt s tin quay vng trong khu vuc kinh t nng thn, chnh
phu d cho php khoanh no cc khoan no vay cua cc h trng c ph.
Su can thip lin tuc cua chnh phu, dc bit di voi thi truong tn dung d cung cp cc dich vu
quan trong m nu khng c th khng duoc cung cp cho phn lon cc nh san xut khu vuc

12
nng thn. Su can thip ny chi lm chm tc dng tiu cuc cua qu trnh diu chinh m ho
khng th khng di mt. C diu theo giai php ny co hi cho linh vuc tu nhn s t hon.

MI TRUNG
O nhiu noi, rung d bi ph d ly dt trng c ph. Su xm ln dt canh tc ny v su tng thm
38% dt canh tc l mt phn nguyn nhn dn dn nan ph rung o nhiu khu vuc trong vng 10
nm tu 1999 dn 2000. Cung cp nuoc v gi nuoc l mt vn d ngy cng tro nn quan trong
khng chi di voi c ph m cho cc cy trng khc. Su hoat dng cua cc co so ch bin trong
diu kin khng c cc ch ti v chnh sch khuyn khch vic quay vng su dung nuoc, thiu
cc quy dinh phng chng nhim s l vn d trm trong cho nguoi su dung nuoc boi v nuoc
thai khng duoc kim sot cua cc co so ny c th gy ra nhung hu qua lon toi muc dang kinh
ngac. Cui cng, mt vn d dng quan tm nua d l tc dng cua vic su dung qu nhiu phn
bn voi su bn vung cua mi truong( Vit Nam l mt trong nhung noi su dung nhiu phn bn
nht trong cc nuoc trng c ph) . Chua c mt nghin cuu v linh vuc ny di voi ngnh c
ph cua Vit nam nhung mt s nghin cuu v mi truong d chi ra cc truong hop nhim
nuoc do su dung ho cht di voi cc cy trng khc. Ngoi ra vn d v anh huong cua vic su
dung phn bn trong mt thoi gian di di voi cht luong cua dt cung chua duoc nghin cuu.

X HOI
Cc vng san xut c ph pht trin nhanh chng trong nhung nm 90. Nhung vng ny phu
thuc dng k vo mt loai cy trng (c ph) ny d phai chiu anh huong nng n khi khung
khoang xay ra, dc bit l di voi dn tc thiu s v nguoi ngho. Chi s ngho di cho thy r
rng rng mc d c nhung tin b d c, cc vng phu thuc vo c ph vn l mt trong nhung
vng ngho nht cua Vit Nam. Kt qua cuc diu tra muc sng h gia dnh gn dy d khng
dinh khng c su cai thin muc sng o cc vng ny tu nm 1999 dn nm 2003. Cng mt thoi
gian, ty l nguoi ngho cua Vit Nam d giam tu 37 % nm 1998 xung 29 % nm 2002. Nm
2002, hon mt nua dn s khu vuc Ty Nguyn vn sng trong ngho di ( su dung muc ngung
ngho di cua Vit nam l 0,3 D la M / ngy) v 30% dn cc vng ny c chi tiu duoi
ngung ngho di v luong thuc (cho thy kha nng ho bi di v suy dinh dung)
Cc chi s v ty l dn truong , dinh dung tre v suc khoe sinh san cua cc cng ny cung thp
hon muc trung bnh cua ca nuoc. O cc vng dn tc thiu s, cc chi s ny thm tr cn thp
hon rt nhiu.
O mt s vng, quyn su dung dt tro thnh mt vn d. Vi tr cua nguoi thiu s di voi quyn
su dung dt di khi khng chc chn. Chnh phu d bt du nhn ra vn d v d cng nhn khi
nim khc v quyn su dung dt theo d tp tuc su dung dt theo cng dng truyn thng duoc
chp nhn nhiu hon l hnh thuc dng k quyn su dung dt theo c nhn vn lm co so cho
vic dng k chnh thuc cua cc c nhn cua chnh phu.

KHA NNG CANH TRANH, CC TIU CHUAN V KHA NNG SAN XUT
Vit nam cn dnh gi mt cch thuc t loi th canh tranh cua ngnh c ph, nhung bt loi cua
ngnh khi can thip cua chnh phu giam v kinh t Vit nam ngy cng hi nhp voi kinh t th
gioi. Kha nng canh trang trong tuong lai cua Vit Nam s phu thuc vo muc d nhn bit cc

13
dng thi moi trong thuong mai ny v tu chun bi voi cc th ch c hoat dng tt, vua minh
bach vua nng dng.
Phn lon nu khng phai tt ca thnh cng cua Vit Nam trong vic thu duoc thi phn trong thoi
gian qua l nho vo loi th so snh voi cc quc gia km canh tranh hon ( v du chu Phi v mt
s nuoc chu ln cn). Canh tranh gia tng s dn dn vic c ph Vit nam s cn phai tm
kim thi truong moi, cc knh phn phi moi cung nhu gp phai canh tranh khc lit hon trn thi
truong hin c. Bng vic nghin cuu v khai thc trit d loi th hin c, Vit nam c th canh
tranh trn mt s linh vuc chnh nhu: san xut v cung cp c ph c cht luong co ban. Nu chi
dua vo loi th gi thp nht m t tao ra gi tri tng thm th Vit Nam s c th bi thay th vo
mt lc no d boi cc nuoc khc khi c su thay di ty gi hoc cc yu t canh tranh. Mc d
d c nhiu tin b, ngnh c ph Vit nam vn gp nhiu tro ngai trong vic xy dung danh
ting nhu l mt nh cung cp c ph c cht luong nht qun voi bin dng ti thiu v khng
vi pham hop dng qu thuong xuyn.
Ba yu dim co ban cua Vit Nam l tao thm t gi tri gia tng, thiu su nht qun v chua tao
duoc uy tn, nhung mt m Brasin hoc cc di thu canh tranh chnh lm tt. D c ph Vit
nam c th canh tranh trong tuong lai, Vit nam cn dy manh vic xy dung mi truong khuyn
khch khu vuc tu nhn pht trin v giai quyt vn d tiu chun.
Ngy nay, nhiu nuoc san xut c ph dang tp trung vo nng cao cht luong. Trn thuc t, T
chuc C ph Th gioi ( ICO) v cc t chuc lin quan cung d truoc sau khng dinh c ph cht
luong thp s khng hp dn khch hng v cui cng s lm hai ca ngnh c ph. Di voi cc
nuoc khng c loi th v gi, cht luong v su khc bit s rt quan trong di voi su thnh cng
trong tuong lai. Tt nhin di voi nhiu nuoc, trong d c ca Vit nam, cc bin php nng cao
cht luong c ph l cn thit d duy tr kha nng canh tranh. Nhung vic dy manh canh tranh
trn thi truong c ph cht luong cao khng chc s c loi cho Vit Nam. Trong diu kin qu
trnh ch bin cua ngnh c ph hin nay d duoc dng ho v cng nghip ho dn 90%, khi
mt chun muc cht luong co ban d duoc dam bao th 2 yu t quyt dinh trong canh tranh s l
cht luong n dinh v gi ca . Khch hng mua c ph d tu dt ra cc tiu chun cht luong co
ban trong qu trnh mua c ph. Nhn chung kh m xc lp cc tiu chun cht luong khng
duoc nguoi san xut, ch bin v tiu thu c ph ung h. Hin nay, nhung nh ch bin c ph
lon d chi r h thng gi ca v cht luong hin hnh l ph hop v chi trch cua cc chuyn gia
trong ngnh cho rng h thng l thin cn vn cn phai duoc chung minh.
Vit nam hin c chi ph san xut c ph Robusta thp nht v nng sut cao nht trong s cc
nuoc san xut loai c ph ny. Phn chnh lch cho cc t chuc trung gian thp cho php chuyn
96% gi FOB xut khu c ph toi nguoi trng c ph). Do mt s cc yu t lin quan dn canh
tranh trong ngnh c ph, nng dn di khi khng duoc huong ton b hoc thm ch nhiu hon
gi FOB. Knh thi truong cua Vit nam tuong di minh bach v hiu qua tru o vng su, vng
xa.
C rt nhiu su chnh lch trong s liu thng k tu cc ngun khc nhau v c ph. Theo nhu s
liu thng k chnh thuc, tng san luong c ph nin vu 2003/2004 cua Vit Nam dat khoang
720,000 tn. Uoc tnh san luong do cc nh bun v USDA dua ra l vo khoang 900,000 tn.
Uoc tnh ny rt gn voi san luong cua nim vu cao nht vo nm 2001. Dua trn tnh ton cc
yu t khc nhau, uoc tnh san luong c ph c th s tng v c th s dat dn trn 900.000 tn
mc d din tch c ph tng khng dng k. Mc d c k hoach tng gp 4 ln din tch c ph
Arabica nhung din tch trng c ph Arabica cua Vit nam s tng chm tu muc din tch v san

14
luong hin nay khoang 270.000 bao (16.000 tn) trong 2003/2004. Mc d Vit Nam xut khu
toi hu ht cc nuoc tiu thu c ph, ban hng c ph chnh cua Vit nam vn l Duc v M.

TNG GI TRI C PH XUAT KHAU V BN RA TAI THI TRUNG TRONG NUC
C mt co hi quan trong cho Vit nam l pht trin ch bin v phn phi c ph tan. Dc bit
Vit nam c th ch bin c ph tan voi gi re v pha ch theo hn hop khc nhau (voi c ph
arabica do tu mnh san xut). Vit nam cung cn tip tuc du tu nhiu hon cho co so ha tng ,
tham gia vo cc cng doan cui cua qu trnh san xut c ph, du tu cho cc thit bi ch bin
c ph. Cc linh vuc moi d duoc kim chung v kha nng tng truong v pht trin nhu c ph
ung sn cn duoc thc dy. Vit nam cn tm kim cc phuong php canh tc bn vung hon v
chung nhn chng d tao ra dim khc bit lon cho c ph Vit Nam trong tuong lai cung mang
lai cho Vit nam cc loi ch v mi truong. Trong di han, khi Vit nam d cai thin cung cp v
gia tng gi tri c ph nguyn liu cua mnh, Vit nam c th tip cn mt s thi truong san
phm chuyn su. Trong ngn han v trung han, tt hon Vit nam nn tp trung vo linh vuc
chnh nhu san sut cc san phm c cht luong co ban, nng cao muc d nht qun v uy tn cho
c ph Vit nam.
Rt nhiu trong s 82 triu dn Vit nam quen thuc v mt s nguoi dng k ung c ph. Su
ph bin cua cc qun c ph khng chi o cc thnh ph v cn o cc vng thi trn - nng thn.
l du hiu tt v tim nng pht trin thi truong trong nuoc. Mt thi truong trong nuoc lon
manh s cung cp cho nng dn nhiu co hi pht trin hon cung nhu h tro cho c ph Vit nam
truoc nhung bin dng khng luong trn thi truong th gioi. Brasin d c bi hoc lich su trong
vic xy dung thi truong trong nuoc v Brasin d tro thnh thi truong tiu thu c ph lon thu 2
th gioi. Kinh nghim cua Brasin, Colombia, Mexico v cc nuoc khc c th l bi hoc huu ch
trong vic xy dung cc chnh sch dng b cho Vit nam.

CC VAN DE LIN QUAN DEN CHNH SCH V PHT TRIEN KHU VUC TU NHN
Voi vic giam dn su tham gia truc tip cua mnh, trong nhung nm gn dy chnh phu d thuc
hin nhiu chnh sch cai t rng lon. Mt s chnh sch ny d c tc dung tch cuc di voi
ngnh c ph nhu xo bo cc ro can thuong mai v du tu, cho php khu vuc tu nhn tham gia
dy du hon vo thi truong. Cc chnh sch tn dung d thong hon so voi truoc. Thu nhp khu
phn bn giam xung duoi 5% hoc thp hon. Nng dn phai chi t hon chi ph chnh thuc d
thuc hin cc quy dinh cua chnh phu ngai cc chi ph d bi tron h thng quan liu. Chnh phu
tch cuc tro gip ngnh c ph trong giai doan khung hoang bng vic khoanh no trong khi vn
tip tuc khuyn khch cung cp tn dung cho cc doanh nghip lm n c hiu qua v nhung ai c
k hoach da dang ha san xut c kha thi.
Vo cui nhung nm 90, rt nhiu cc nuoc san xut c ph cho rng c ph Vit nam voi cng
thuc gi thp v cht luong thp d dng gp vo vic du cung trn thi truong th gioi. Tt
nhin, Vit nam chi l mt nhn t trong vic du cung. Nhiu nuoc khc cung tng san luong c
ph v trong mt vi truong hop, Brazin cn tng nhanh hon Vit nam. Do tnh cht du co cua
thi truong hng ho nn kh c th qui trch nhim trong vic thay di gi ca cho mt bn no
d v Vit nam c th d tro thnh muc tiu bi hung chiu. Mc d Vit nam d c th hoc
khng th tnh truoc liu thit hai trong ngn han do khung hoang thua gy ra c dng gi thi
phn di han trn thi truong quc t hay khng nhung nng dn Vit nam, cc t chuc ti chnh,

15
Chnh phu cung nhu cc nuoc san xut c ph khc d phai tra mt ci gi tuong di lon. Dn
nay vn chua c kt lun liu nng dn Vit nam trong di han c duoc anh huong tt hay xu
nhung mt diu dng ch d l khng c du thua c ph cua Vit nam trn thi truong th gioi
(k ca nm 2004 v c ph ni chung). Muc d tng truong cui cng cua ngnh c ph Vit
nam c th cn chua xc dinh duoc trong vi nm nua.
C mi quan ngai rng chnh sch v cc bin php khuyn khch san xut c ph c th chua
tnh dn mt cch dy du cc anh huong cung cu cua cc san phm nng nghip khc. Cn phai
hiu r rng ban cht cua thi truong hng ho l rt kh xc dinh muc d anh huong cua cc c
xc v gi l tam thoi hay d l du hiu bo hiu mt su thay di di han. Khi chnh phu gia
dinh sai, chnh phu c th lng ph ngun luc qu gi cua mnh d h tro cho nhung linh vuc
ngnh c ph khng c kha nng canh tranh. V vy, Chnh phu Vit nam c vai tr r rng trong
vic cai thin dng thng tin v phn tch s liu v san luong v thuong mai xut th gioi cung
nhu h tro mi quan h cht ch hon nua voi cc t chuc quc t hoat dng trong linh vuc ny.
Bng chung cho thy cc bi hoc tu thi truong c ph d khng duoc p dung cho cc san phm
khc m gn dy cung d c hin tuong cung tng manh tao nn su sut giam gi. Hat tiu, hat
diu, tm v c l nhung hng ho tng truong nhanh nhung vic tng truong ny d duoc chung
minh l tn km v khng c loi, dc bit l di voi cc nh san xut trong nuoc. Khi chnh sch
cua chnh phu chuyn di theo co ch thi truong manh m hon, vic cai thin nng luc phn tch
v pht trin chin luoc trung v di han s v cng quan trong.
Vic pht trin khu vuc tu nhn phu thuc mt phn vo vic dam bao mi truong kinh doanh
bnh dng cho thnh phn kinh t tu nhn. Cn c cc chnh sch ph hop v vai tr cua khu vuc
kinh t tu nhn v nh nuoc. Voi quan dim duy tr mt vai tr dng k quyn so huu cua mnh
trong cc doanh nghip nh nuoc, chnh phu s vua mun tham gia kinh doanh vua mun quan
l kinh doanh. Nhiu yu t khc c th can tro su lua chon ny nhung cn cn nhc cn thn
hnh thuc c phn ho theo k hoach v s tao ra cc chu th bn quc doanh manh hon, dn dn
tc dung c th luong truoc cua cc chnh sch, lm gia tng chi ph cho khu vuc tu nhn hoc
thm tr loai tru su pht trin cua khu vuc tu nhn.

TRO CAP V TC DONG TI GI CA
Phn tch vic phn b loi nhn mt cch so b cho thy h thng gi ca bi bp mo nghim
trong duoi nhiu hnh thuc canh tranh khng cng bng mc d nhung bp mo ny r rng c
loi cho nng dn, nguoi duoc huong loi nhiu nht tu gi xut khu so voi cc nuoc san xut c
ph khc. Tuy nhin, thuc t cho thy cn c nhiu yu t khc dng gp vo vic nng dn
duoc huong ty l cao trong gi FOB. Nhung yu t ny bao gm:
- Cc ro can gia nhp thi truong thp di voi thuong mai cho php vic du co khng
chuyn nghip din ra mt cch ph bin.
- Cc hop dng mua bn thm tr voi muc chnh lch thp duoc chp nhn nhm thu duoc
ngoai t d phuc vu cho cc muc dch thuong mai khc
- Cc nh xut khu ( nm 2003) nhn duoc tro cp tu chnh phu voi muc 2% gi tri tng
truong xut khu so voi nm truoc
- Cc doanh nghip nh nuoc vn thuc hin cc giao dich hng di hng thng qua d loi
nhun c th tng thm do chnh lch gi

16
- Chnh lch gi ca trong giao dich ky han giua gi giao ngay trong thng v cc thng sau
c th thu duoc thng qua vic tch tru c ph voi chi ph thp o kho ni dia.
- Vic phi hop cc cng ty theo chiu doc v nng cao hiu qua c th s giam chi ph
hoat dng mt cch dng k
- Lua chon, phn loai san phm v phn bit gi ca trn thi truong quc t

PHN TN RUI RO
Sau cc bi hoc dt gi cua cuc khung hoang c ph gn dy, hiu ung n trnh rui ro d tng
ln. Nng dn cn trong hon voi vic du tu. Cc nh kinh doanh cng thn trong hon trong vic
cho vay vn cung nhu trong thuong mai. Cc nh kinh doanh dua nhiu hon vo cc giao dich
mua bn ngay hon l vo vic du co tch tru hng ho lu di. Cc t chuc ti chnh cung cn
trong voi rui ro nhiu hon v d giam luong tn dung. Vic cho vay gn voi cc du n kinh doanh
c d tin tuong cao. Vai tr cua cc doanh nghip nh nuoc trn thi truong giam st khi ho
khng thuc hin cc bin php quan l rui ro trong khi khng c du hiu chc chn chnh phu s
tip tuc thuc hin xo no cho ho. Diu ny d tao diu kin cho khu vuc tu nhn mo rng hoat
dng.
Dua cc k thut quan l rui ro ti chnh hin dai p dung vo khu vuc c ph s giam nhu cu
tro gip tu pha chnh phu v tng cuong kha nng canh tranh cua ngnh c ph trn thi truong
quc t. Tuy nhin, nng dn Vit nam chua c kinh nghim thuc hin cc bin php quan l rui
ro chnh thuc do o cc dia phuong nng dn chua duoc trang bi cc kin thuc v cc cng cu nhu
mua bn c ky han v tri quyn. Thm tr cc nh kinh doanh c ph tai cc dia phuong cung
chi su dung cc cng cu ti chnh ny mt cch han ch mc d tnh hnh hin nay d bt du
tin trin.
Mt s dia phuong qu phu thuc vo ngnh c ph. Vic chi trng duy nht c ph dn dn kt
cuc dng bun nhung khng c g lm ngac nhin khi xay ra cuc khung hoang v gi. Nhiu
nng dn hin nay d kt hop trng c ph voi cc san phm khc d c th tn tai trong lc gi
ca thp. Tuy vy, vic da dang ho loai cy trng chua duoc tch cuc ph bin trn rt nhiuvng
nng thn. Tuy vy, chnh phu, nht l chnh quyn cc tinh hin nay cung dang bt du h tro
vic da dang v dich chuyn ma vu hay vt nui bng vic cung cp cc khoan ti chnh hp
dn cho nng dn chuyn sang trng trot mt s cy trng khc. Trong khi k hoach ny buoc
du thnh cng, rui ro tim tng tu su phu thuc vo vic canh tc mt hoc 2 san phm vn
chua duoc giai quyt trit d.

CC KHUYEN NGHI
V cc dinh ch : Chnh phu cn tch cuc thc dy vic pht trin cc dinh ch, dc bit l cc
dinh ch di tc giua nh nuoc v tu nhn nhm dam bao cung cp cc nhu cu thit yu nhu do
tao k thut, khuyn nng, nghin cuu, thuong mai v thng tin thi truong, co so ha tng, ti
chnh v thm tr l chnh sch C nhu vy, moi giam bot cc kh khn cung nhu ti da ho
cc co hi c duoc trong qu trnh chuyn di sang nn kinh t thi truong. Pht trin v cung c
cc doanh nghip san xut, hip hi thuong mai cung nhu cc dinh ch ngnh voi su tham gia
cua nh nuoc v tu nhn d cung cp cc dich vu thit yu nhu do tao k thut, khuyn nng,
nghin cuu, thng tin v diu tra thi truong dng vai tr rt quan trong. C th tham khao v su

17
hop tc giua nh nuoc v tu nhn trong ngnh c ph tu 03 nuoc chu M La tinh ( v du ICAFE
cua Costa Rica, ANACAFE cua Guatemala v.v)
Chnh sch v nng luc cua Chnh phu: su thc dy nng cao nng sut v san luong nng
nghip mang lai ca cc kt qua tch cuc v tiu cuc. Khi chnh phu tng cuong dinh huong thi
truong, cai thin nng luc phn tch, thu hiu cc dng thi thi truong v chin luoc pht trin
tu trung han dn di han l cuc ky quan trong boi nhiu cc dinh ch cng s phai coi mo v
nhm vo phuc vu cc di tuong cua mnh hon. Chnh phu cung cn phai pht trin nng luc
phn tch chnh sch v du bo tt hon cc hu qua tch cuc v tiu cuc cua vic thuc hin cc
chnh sch d. Cui cng, chin luoc cua nghnh c ph phai l mt b phn cua chin luoc pht
trin nng thn rng lon hon, do mi lin h giua ngnh c ph v cc phn cn lai cua kinh t
nng thn, k ca linh vuc phi nng nghip.
Nhu cau x hoi : Chnh phu cn hiu r cc nhu cu x hi dang thay di o cc vng nng thn
cung nhu nhu cu dc th cua cc vng dn tc thiu s v tch cuc pht trin cc dinh ch phuc
vu cc nhu cu ny. Voi su thay di vai tr cua cc doanh nghip nh nuoc trong vic cung cp
cc dich vu x hi tai cc vng nng thn, chnh phu cn dua ra mt chin luoc dp ung cho cc
nhu cu x hi cung nhu cung c, pht trin cc th ch cua dia phuong thuc hin chuc nng
phuc vu cc nhu cu ny.
Kha nng canh tranh v thi truong: 3 yu t chnh l tng gi tri san phm, xy dung tnh nht
qun v su tin tuong vo cc giao dich l cc dim yu cn phai khc phuc khi p luc canh tranh
quc t ngy cng gia tng. Vit nam cn tp trung vo vic cung c vic san xut c ph cht
luong co ban, cai thin tnh nht qun v uy tn cua c ph Vit nam. Vit nam c th tng gi tri
c ph bng vic du tu ch bin c ph tan v c ph ung lin, v chung nhn canh tc bn
vung. Thi truong trong nuoc lon, ua chung c ph cung mang lai cho c ph Vit nam nhiu co
hi tt.
Nh nuoc v tu nhn: Pht trin khu vuc tu nhn cn phai dam bao mi truong bnh dng. Pht
trin khu vuc tu nhn cn c chnh sch r rng di voi vai tr cua khu vuc nh nuoc v tu nhn,
dc bit l cc doanh nghip nh nuoc.
Rui ro v da dang ho: Rui ro tim n lon trong m hnh qu phu thuc vo mt loai cy trng.
V vy cn phai thc dy vic da dang ho tai khu vuc kinh t nng thn k ca khu vuc trng trot
v phi trng trot. Ngnh c ph bt du chi l mt su lua chon cho vic da dang ho nhung khi
n pht trin manh tro thnh mt ngnh thng tri. Nhiu nng dn phu thuc vo c ph d phai
hung chiu rui ro san xut v gi ca. Nhn chung, trong mt phn cua chin luoc pht trin nng
thn, chnh phu cn c kha nng xu l cc vn d da dang chung loai v san phm trong khu vuc
nng thn. Cui cng, p dung m hnh k thut quan l rui ro s giam su cn thit phai c h
tro cua chnh phu nu gi ca trn thi truong c giam. p dung m hnh quan l rui ro cung tng
cuong duoc kha nng canh tranh cua c ph Vit nam trn thi truong quc t ( dc bit l cc
cng ty tu nhn o cc dia phuong)
Mi truong: Nuoc cung cp v muc d nhim s tro thnh vn d chnh phu cn giai quyt.
Ngoi ra vic dnh gi tc dng cua vic dng thuc tru su, phn bn di voi d ph nhiu cua
dt v san luong trong di han cung cn duoc quan tm.




18
GII THIJU BAN BO CO
Nghin cuu v khu vuc c ph Vit nam bao gm 7 phn. Phn 1 cung cp mt cch tng qut v
chnh sch vi m v nng nghip Vit nam di voi ngnh. Phn ny s tm tt so luoc lich su
pht trin ngnh c ph Vit nam cung nhu cung cp cc s liu co ban v din tch c ph san
luong v xut khu c ph o Vit nam.
Phn 2 dua ra cc dnh gi v co cu t chuc c anh huong dn ngnh c ph dc bit l cc anh
huong cua Chnh phu duoi dang cc chnh sch v su tham gia cua cc doanh nghip nh nuoc.
Phn ny s tm tt cc chnh sch thc dy su pht trin cua ngnh cung nhu nhung g lm sai
lch pht trin cua ngnh. Su xut hin cua khu vuc tu nhn v vai tr cua n cung duoc d cp
dn. Phn ny cung khao st cc th ch cn thit cho su hoat dng ti uu cua ngnh, k ca cc
vn d lin quan dn quyn su huu bt dng san, thng tin, nghin cuu v cc dich vu khuyn
nng.
Phn 3 Tm tt co cu cung cu hin tai thng qua vic xem xt chui cung, quy m cua cc
nng trai, chi ph san sut v xu huong ni ln di voi ging c ph robusta v arabica. Phn ny
s dnh gi cc thch thuc khu vuc c th gp phai trn thi truong trong v ngoi nuoc. Phn ny
cng xem xt cc cng cu ti chnh cung cp tn dung v ti tro cho ngnh.
Phn 4 xem xt rui ro thng qua cc knh thuong mai, nhn manh dn cc vn d nghim trong
trong vic thiu cc cng cu quan l rui ro nhu rui ro do thuc hin hop dng v thoi tit. Tm
quan trong cua h thng quan l rui ro khng chnh thuc nhu da dang ho cung duoc xem xt.
Phn 5 dnh gi cc tc dng x hi v mi truong cua ngnh san xut c ph, k ca cc tc dng
di voi cc khu vuc dn tc thiu s noi c tuong di nhiu nguoi trng c ph
Phn 6 tm tt v kt lun voi cc kin nghi d cp dn nhung vic cn lm v cc co hi du tu
c th.
Ban bo co ny l kt qua cua 3 dot diu tra thuc t tu nm 2002 dn 2004. Cc cuc phong vn
d duoc thuc hin voi cc co quan chnh phu, rt nhiu cc doanh nghip, nh kinh doanh tu
nhn, cc t chuc phi chnh phu v cc co quan ti tro. Nghin cuu d su dung nhiu cc s liu
v cc ngun thng tin khc nhau. Cc ngun s liu duoc khai thc tu cc ngun cung cp chnh
thuc nhu Vicofa v cuc tng diu tra nng nghip do Tng cuc thng k tin hnh nm 2001
(GSO, 2003). Do su khng thng nht giua mt s cc ngun s liu, bo co ny thuong chp
nhn cc s liu c th kim chung v xc minh lai. Rt nhiu ngun s liu d duoc su dung
cho phn tch lin quan dn cc yu t x hi. Cuc diu tra muc sng h gia dnh nm 2002
(VHLSSS) do tng cuc thng k tin hnh voi mu diu tra l 30.000 h, trung bnh khoang
1200 dn 4000 h / dia phuong l ngun s liu co ban cho bo co. Action Aid v dnh gi muc
d di ngho cua Ngn hng pht trin chu ( ADB) nm 2004 duoc thuc hin tai 4 huyn cua
tinh Dc lc - mt trong nhung vng trng c ph chnh d duoc su dung nhiu. Ngoi ra, kt
qua cuc diu tra chnh thuc 900 h dn do Oxfam- GB& HK v ICARD tin hnh tai Dc lc
vng trng c ph chnh - nm 2002 d duoc su dung. Cuc diu tra phong vn chnh thuc 900
h v phong vn phi chnh thuc 50 h ngho, 50 cc quan chuc chnh phu v nh kinh doanh
cung d duoc thuc hin.

19
1. Tnh hnh Vit Nam
Vit Nam l mt trong nhung nh san xut c ph quan trong nht trn th gioi. Vic nhanh
chng tro thnh mt nh san xut hng du c san luong cao v chi ph thp d c tc dng
dc bit dn ngnh c ph th gioi cung nhu ban thn khu vuc nng thn Vit Nam.

Nuoc Cng ho X hi Chu nghia Vit Nam duoc chia thnh 64 don vi hnh chnh, gm 3
thnh ph v 61 tinh, cc don vi ny duoc chia tip thnh cc qun, huyn. Tng din tch ca
nuoc l 329.560 km
2
, trong d 17% dang duoc canh tc, trong d hon nua l nho toi thuy loi.
Phn nhiu din tch pha Nam v hu ht cc vng duyn hai l dng bng thp, bng phng,
voi Ty Nguyn o Ty Nguyn, v cc khu vuc di ni tp trung o vng cuc Bc v Ty Bc
dt nuoc.

V kinh t, nng nghip dng gp khoang 22% GDP, cng nghip 40%, dich vu 38%. Hon
mt nua s dn 81 triu nguoi nm trong luc luong lao dng, phn lon tham gia vo san xut
nng nghip.

Trong vng 10 nm tnh toi 2003, GDP cua ngnh nng nghip (tnh ca lm nghip) dat muc
tng truong bnh qun l 4.1%/nm. Sau gao, c ph l mt hng nng nghip xut khu quan
trong thu hai. Mc d gi tri xut khu c ph cua Vit Nam nay d dat gn 7% tng luong c
ph xut khu trn th gioi, muc trung bnh cua ca thp ky qua chi dat khoang 4%.

Sau khi lam pht duoc ha xung gn 0% v thm ch cn c giam pht nhe trong mt vi nm
cui thp ky 90, nhung du hiu lam pht lai xut hin nm 2001. Mc d Ngn hng Nh
nuoc Vit Nam d p dung mt chnh sch tn dung cht ch hon, muc tng tn dung vn rt
manh. Luong tn dung nng nghip nm 2001-02 tuong di lon d cho php nhung nguoi kinh
doanh du tru gao v c ph voi hy vong gi ca trn thi truong th gioi s phuc hi. Vic du tru
ny chi c tc dung rt khim tn trong vic duy tr gi ca trong nuoc. Chi s gi ca tiu dng
(CPI) cung tng manh hon k tu nm 2001, dc bit l nhung dot tng gi thuc phm d tao
nn xu huong lam pht. Ngnh c ph d bi anh huong truc tip boi vic tng gi phn bn
nhp khu, gi xng du su dung cho cc thit bi tuoi tiu, v boi chi ph lao dng trong ngnh
nng nghip gia tng.

Lam pht v gi ca tiu dng bnh n v duy tr o muc gn 0 k tu nm 1996 mc d c nhung
p luc lam pht nm 2001-02
1
. Muc d ph gi dng tin tao thun loi cho nh xut khu cung
rt khim tn. Dng Vit Nam d mt gi 3,5% so voi dng d la M nm 2000, gn 4% nm
2001, 1% nm 2002 v 2003. Gi dt dai tu muc rt re nhung nm du cai cch cui thp ky
80 v du 90 d ln toi muc dinh dim vo nm 1997 tai cc khu vuc san xut c ph.

1
Lam pht duoc tnh boi muc tng truong hng nm cua GDP hng nm duoc measured by annual GDP implicit deflator
growth rate (ty l giua GDP tnh bng dng ban dia theo thoi gi hin tai so voi GDP tnh theo dng ban dia cua nm gc) d
chi tc d thay di gi ca cua nn kinh t. Ngun: Gim st Kinh t Vit Nam 2002 su dung cc s liu v cn cn quc gia
cua Ngn hng Th gioi v OECD.

20

Muc tng truong tn dung cua nn kinh t d chm lai k tu cui nhung nm 90, xung cn
20% nm 2001 v trong nm 2002 cn thp hon nua. Hu ht cc khoan tn dung ny nm
duoi hnh thuc cho vay truc tip d cho php nh kinh doanh nng san du tru gao v c ph
cho gi th gioi phuc hi, giam p luc di voi gi trong nuoc. Cc ngn hng d duoc yu cu
hon vic thanh ton vn vay v li cua cc h nng dn trng c ph gp kh khn khi ho c
yu cu.

Vit Nam l mt quc gia c mt d dn s cao v dt nng nghip chnh thuc chim khoang
28% trong tng s din tch 33 triu hec-ta dt. Tuy vy, trong thp ky vua qua, tc d tng
nhanh chng dt canh tc, k ca dt rung dnh cho cy luu nin nhu c ph, cao su, v ch d
tng tng din tch luong dt canh tc uoc tnh ln khoang 12.5 triu hec-ta hay 37% tng din
tch dt ca nuoc (Gim st Mi truong Vit Nam 2002). Vit Nam hin nay l nh xut khu
chnh cc san phm nng nghip nhu gao, cao su, tiu, diu, v duong nhin l c ph.

Vit Nam cung khng cn l mt nn kinh t thun nng, mc d nng nghip vn dng mt
vai tr trong yu. Nm 1991, nng nghip dng gp 39,5% GDP. Dn nm 2003, nng nghip
d tng truong rt manh song do cng nghip v dich vu cn dat muc tng truong cao hon nn
v ty l, nng nghip chi cn dng gp khoang 22% vo GDP. Tuy nhin, dy vn l mt
ngnh dc bit quan trong di voi phn lon trong s 81 triu cng dn Vit Nam, do khoang
75% con s ny sinh sng tai nng thn.

Vai tr kinh t cua c ph di vi khu vc nng thn v di vi quc gia

Trong vng chua toi 2 thp ky Vit Nam d chuyn tu mt nuoc nhp siu san phm nng
nghip sang vi th mt trong nhung nh xut khu lon trn th gioi. Trong thp ky vua qua
xut khu nng san tng manh, san xut nng nghip dat tng truong bnh qun 4.3%, xut
khu tng bnh qun 13%/nm. Cc san phm xut khu chu luc bao gm gao (dung thu hai
trn th gioi), c ph (thu hai hoc thu ba), v hat diu (thu ba)
2
. Vit Nam cung c tim nng
lon o cc san phm khc nhu nm rom, mt hng m Vit Nam l nh xut khu lon thu ba th
gioi, v cao su. Xut khu c ph dat muc tng bnh qun khoang 29%/nm trong vng hai
thp ky tu 1981 toi 2001, v c chm lai trong hai nm gn dy do tc dng cua cuc khung
hoang gi ca.

C ph chu yu duoc trng o vng Ty Nguyn v chim 4.16% tng din tch dt canh tc
cua Vit Nam (2002), v chim khoang 4.3% tng gi tri san luong nng nghip nm 2002.
C ph l mt b phn quan trong cua nn kinh t nng thn - n l mt hng nng san xut
khu lon thu hai sau gao: xut khu c ph chim 2.5% tng gi tri xut khu cua Vit Nam
nm 2003.

Gn dy, su l thuc cua Vit Nam vo xut khu nng san d giam manh do gi cc mt hng
gao, c ph v cao su trn th gioi giam dn muc ky luc. Luc luong lao dng nng nghip
chim khoang 65% tng luc luong lao dng o Vit Nam. Cc h nng dn ngho d bi anh

2
B Thuong mai, thng 3/2003

21
huong nng n boi vic sut giam gi nng san, do hu ht ho du tham gia san xut cc mt
hng ny v khng h c cc chin luoc quan l rui ro ti chnh hiu qua.
Ngnh c ph truc tip su dung 600.000 nhn cng, vo thoi dim vu ma tng toi gn
800.000, tuc l khoang 3% luc luong lao dng nng nghip (hay 1.9% tng luc luong lao
dng). Theo Tng cuc Thng k (GSO 2003), khoang 2.6 triu nguoi, tuc l khoang 561.000
h gia dnh o Vit Nam tham gia trng c ph, khin cy c ph tro thnh loai cy luu nin
ph bin nht Vit Nam (gao duoc coi l loai cy luong thuc chu yu), tip theo d l dua
(468.000 h) v ch (392.000 h).

L|ch su pht trin cua cy c ph ti Vit Nam

C ph ln du tin duoc trng o Vit Nam nm 1857. Din tch dt trng c ph cho toi
nhung nm 1970s cn rt nho, chi vi nghn hec-ta. Giao dich c ph cua Vit Nam tu giua
thp ky 70 cho toi tn thp ky 90 l voi cc nuoc XHCN khc. Hu ht cc giao dich duoc
thuc hin trn co so hng di hng voi khi X vit truoc dy, trong d Vit Nam di c ph
cng cc san phm nng nghip khc ly cc san phm cng nghip. Su gia tng khng dng
k v din tch trng c ph - khoang 30.000 hec-ta - l nho nhung giao dich ny v nho vo
nhung h tro v mt cng ngh cua Lin X cu v cc nuoc Dng u. Chi toi du thp ky 90
th san xut moi tng du manh d bin Vit Nam thnh nh xut khu c ph lon thu hai (hoc
thu ba tuy tung nm ) trn th gioi hin nay v l nh xut khu lon nht loai c ph robusta.

S pht trin cua khu vc tu nhn trong ngnh c ph

Dng luc ban du cho nhung chuyn bin dng k trong san xut c ph l chnh sch Di moi
nm 1986 - chnh sch ny cho ra doi khu vuc tu nhn trong nng nghip. Qu trnh chuyn
di tu kinh t hop tc x sang kinh t tu nhn khoi dy mt cng cuc cai cch dt dai quan
trong. Nm 1988, Vit Nam d thit lp mt h thng tuong tu H thng khon toi h gia dnh
cua Trung Quc (Benjamin v Brandt 2002), cho php nguoi nng dn c quyn giu lai mt
phn san phm cua mnh. Dng thoi, gi nng san lin tuc tng, truoc khi duoc tu do ho hon
ton, v gi du vo giam xung khi Vit Nam noi long quy ch nhp khu cua mnh. Trong
vng 5 nm du di moi, ty l gi du ra/du vo bnh qun tng khoang 35% (Rozelle and
Swinnen 2004).

Khc voi cc nn kinh t chuyn di khc, tin trnh noi long cc quy dinh mt cch c trt tu
d giam bot c sc cho nng nghip v tao dng luc manh m cho su pht trin cua ngnh. Tu
nm 1991, vic tho d cc quy dinh voi thi truong du vo cho php cc cng ty thuc so
huu nh nuoc c xut khu nng san duoc nhp khu phn bn voi muc gi thp cua thi
truong th gioi. Sau d, gi phn bn giam 50% d dn toi vic tu bo phn bn huu co v
chuyn sang dng cc loai phn ho hoc nhp khu. Kt qua l nng sut nng nghip tng ln
dng k, song c mt s du hiu chi ra rng vic lam dung phn ho hoc d gp phn huy
hoai mi truong.

Chnh phu d tao ra nhiu dng luc khuyn khch nguoi nng dn chuyn sang cc loai cy
trng thu hoa loi v dt bit cc loai cy trng xut khu thng qua vic duy tr nhung quan l
nht dinh v gi ca thuc phm thit yu. Cc chnh sch khuyn khch ny duoc b sung thm

22
bng nhung h tro tch cuc cua chnh phu cho vic mo rng cy c ph duoi hnh thuc cc
khoan vay tro cp hay uu di cung nhu cc chuong trnh khuyn nng h tro ca ging, phn
bn, tuoi tiu v h tro nng nghip trong mt s truong hop nht dinh. Su tham du cua khu
vuc tu nhn vo vic ch bin c ph din ra chm hon do thiu co so ha tng v kh tip cn
cng ngh.

Tc d tng truong bnh qun cua din tch trng c ph dat khoang 15% trong nhung nm 90,
dat toi con s chnh thuc l 397 ngn hec-ta nm 1999, v cc uoc tnh phi chnh thuc khc
cn cao hon th. San luong thuc t tng cn nhanh hon nhiu, do su ch trong vo san xut
thm canh voi nng sut cao, nho d san luong bnh qun di lc dat muc trn 2 tn hay 34
bao (60kg) trn mt hec-ta vo du th ky 21. Nng sut c ph tng cao dua Vit Nam ln vi
tr dn du trong cc nuoc san xut c ph.

Su tng truong ny dng thoi c cn nguyn tu hai nhn t bn ngoi. Thoi tit khng thun
loi o Brazil d lm gi th gioi tng dt xut nm 1994 v mt ln nua nm 1997. Su kin ny
din ra cng lc voi vic cc nh my ch bin c ph sn sng su dung c ph robusta hon
trong cng thuc pha ch cua mnh nho nhung tin b moi trong cng ngh ch bin lc ny d
cho php giam bot vi cht manh cua loai c ph ny. Vic ny dn dn vic tng nhu cu c
ph cua Vit nam v tao ra co hi thi truong duy nht cho Vit Nam chim thi phn dng k
c ph robusta trn th gioi.

Khng c chung cu no h tro cho cc nhn dinh rng cc nh ti tro hay cc t chuc da
phuong phai chiu trch nhim v dng thi ny hay cung cp ti chnh cho vic mo rng cc
khu vuc trng c ph. Cc ti liu tu cc nh ti tro chnh cua Vit Nam chi ra rng ti tro bn
ngai dnh cho c ph chim khoang 5% tng chi ph mo rng san xut cua ngnh
3
. Do vy,
r rng vic mo rng san xut c ph l su giao ho cua hai chui su kin dc lp: mt l phan
ung manh m, phn no hon ca mong doi, tu cc nhm cc nh san xut cn c v tch cuc di
voi cc khuyn khch ban du cua chnh phu v hai l nhung tin trin dc bit thun loi trn
thi truong c ph th gioi.

C ph Robusta nhanh chng chim linh vng Ty Nguyn v tro thnh cy sinh loi cho nguoI
trng. Cc dot mo rng din tch trng c ph du tin din ra tai tinh Dak Lak v cc tinh ln
cn voi vic chnh phu khuyn khch dng bo nguoi Kinh di cu vo vng kinh t moi o pha
ty Ty Nguyn. Mt s dn tc thiu s cung dinh cu d canh tc nng nghip theo khuyn
nghi cua chnh phu.

Cy c ph d tao ra mt ngun thu nhp ho phng v giam bot tp qun dt rung lm nuong,
chuyn dn sang vic dinh cu lu di, mc d vic dinh cu ny khng phai l khng c nhung
vn d nht dinh. Cc bng chung cho thy mt xu huong tuong tu cung din ra tai cc tinh
min dng Campuchia gn d, noi vic trng c ph cung duoc nhn rng. Mc d r rng cy

3
Phn lon vic mo rng din tch tu 40.000 hec-ta ln trn 500.000 hec-ta din ra tu cui nhung nm 80 dn cui nhung nm
90. Chi ph cua vic xy dung ngnh san xut c ph (chu yu l chi ph lm dt, ging, phn bn v lao dng) trn din tch
ny ln toi trn 1 ty USD. Ngun vn cua cc nh tI tro - chu yu l song phuong - duoc phn b cho cc du n c ph trong
giai doan ny chi bt du sau khi vic trng nhung din tch hin c d duoc hon tt, v tnh chung khng vuot qu 60 triu
USD, tuc l chi chim khoang 5% tng chi ph.

23
c ph khng phai l dng luc duy nht cho cc dot di dn d, mi quan h giua vic di dn v
mo rng din tch c ph l kh cht ch (Tan 2000).

Cho dn tn cui nhung nm 80 nh nuoc vn so huu v diu hnh hu ht cc nng trai, tuy
vy, du thp ky 90, mt nua s nng trai c ph thuc so huu tu nhn; phn lon duoi hnh
thuc cho nguoi nng dn thu di han. Nm 2003 chi c khoang 5% din tch c ph l vn
thuc quyn so huu v diu hnh cua nh nuoc.

Cc s liu thng k cua ngnh c ph

Cc thng k v c ph c su chnh lch tu cc ngun khc nhau. B Nng nghip v Pht
trin Nng thn (MARD), Tng cuc Thng k (GSO) v B Ti nguyn v Mi truong thu
thp v nghin cuu cc thng tin v vic su dung dt v san xut. Theo s liu nm 2001 cua
Tng cuc Thng k, trong khi din tch dt canh tc tng trn 30% trong thp ky 90 din tch
bnh qun du nguoi lai giam khoang 4%. Cc uoc tnh v din tch dt trng c ph nm 2002
cua cc ngun c su khc nhau song du nm trong khoang 500.000 toi 600.000 hec-ta. Nm
2003 - 2004, con s ny cn tro nn kh uoc tnh hon nua v luong dt bo khng san xut, hay
chi don gian l cht gc c ph nhung vn d cho cy tip tuc pht trin rt kh uoc tnh v
khng nm trong thng k chnh thuc cua chnh phu. Bang 1.1 dua ra mt tm tt tng qut v
nhung s liu thng k chnh cua ngnh c ph Vit Nam trn co so cc ngun du liu chnh
thng dn giua nm 2004 Ngun thng k khc cho rng nng sut cn cao hon. V du, USDA
uoc tnh san xut c ph tnh dn cui nm 2004 c th dat 900,000 tn (vu 2003-2004), v c
th khoang 850,000 tn trong nm 2005 (vu 2004-2005).

24

Bang 1.1 Din tch, San lung v Xut khu C ph
Nm
Tng din
tch
(ha)
Din tch
sn xut
(ha)
Nng sut
bnh qun
(tons/ha)
Tng sn
lung
(tons)
Xut
khu
(tons)
Trj gi
(US$
mln)
Gi xut
khu
bnh
qun
(US$ /
ton)
1980 22,500 10,800 0.78 8,400 n/a n/a
1981 19,100 9,500 0.49 4,630 4,600 n/a n/a
1982 19,800 9,100 0.51 4,600 4,600 n/a n/a
1983 26,500 9,100 0.44 4,000 3,400 n/a n/a
1984 29,500 19,100 0.65 12,340 9,400 n/a n/a
1985 44,600 19,800 1.03 20,400 23,500 n/a n/a
1986 65,600 26,500 0.84 22,140 26,000 n/a n/a
1987 92,300 29,400 1.15 33,820 30,000 n/a n/a
1988 119,900 44,700 1.07 48,000 45,000 n/a n/a
1989 123,100 65,600 0.95 62,100 56,900 n/a n/a
1990 135,500 92,300 1.00 92,000 68,700 59.2 861
1991 135,000 111,900 1.06 119,000 76,800 65.4 852
1992 135,000 123,000 1.11 136,000 87,500 63.7 727
1993 140,000 135,500 1.04 140,500 124,300 113.0 909
1994 155,500 135,000 1.34 181,200 163,200 320.0 1,960
1995 205,000 135,000 1.81 245,000 222,900 533.5 2,393
1996 285,500 140,000 2.00 280,000 248,500 366.2 1,473
1997 385,000 155,500 2.57 400,000 375,600 479.1 1,275
1998 485,000 205,000 2.00 410,000 387,200 600.7 1,551
1999 529,000 285,000 1.75 500,000 646,400 563.4 871
2000 533,000 385,000 1.87 720,000 705,300 464.3 658
2001 535,000 485,000 1.86 900,000 844,452 338.1 400
2002 500,000 450,000 2 750,000 702,017 300.3 428
2003 450,000 420,000 1.71 720,000 693,863 446,6 644
Ngun: Tnh ton cua tc gia su dung so liu cua Vicofa. Tan duoc hiu l tan mt.


25

2 : C+ C,U TH CH

Dng gp cua Chnh phu l mt phn khng th thiu trong su pht trin cua ngnh c ph
trong nhung thp ky qua. Khng chi dua ra cc chnh sch v quy dinh diu chinh ngnh,
Chnh phu cn truc tip tham gia vo moi linh vuc cua ngnh c ph. Tu thi truong du vo,
thi truong tn dung cho toi hoat dng san xut, ch bin, cho bn, Chnh phu du c anh
huong kh ton din. Chnh phu l th chchu cht v c anh huong nht cho toi nay v d
thit lp nn gn nhu hu ht cc th ch khc trong ngnh. Nhn xt cua Douglas North rng
Cc th ch v cng ngh su dung quyt dinh giao dich v chi ph giao dich - mt loai chi ph
cu thnh nn chi ph san xut (1983) dc bit dng trong truong hop Vit Nam
4
.

Trong vi nm, Vit Nam d nhanh chng tao ra cc thi truong tu do, dng thoi tung buoc
giam dn su anh huong cua nh nuoc. Su anh huong rng khp cua nh nuoc - mc d thuong
l c loi cho nguoi nng dn - d lm chm lai su pht trin cua cc th ch cng dn dc lp.
Vic Chnh phu rt lui khng trt tu c th gy mt n dinh trong ngnh v tao ra mt khoang
trng dng k trong vic cung cp cc dich vu. Nhung loi ch v y t, gio duc, nghin cuu,
marketing, v khuyn nng s khng th trnh khoi vic c nhung thay di v chng dang dn
duoc chuyn vo ngn sch cua chnh quyn cp tinh. Di voi hu ht nhung nguoi tham gia -
dc bit l nng dn v cc doanh nghip vua v nho trong ngnh - diu ny chc chn s c
anh huong tiu cuc. Vic chnh phu tip tuc can thip, dc bit l trn thi truong tn dung, d
gip lm chm lai nhung tc dng xu cua vic diu chinh dy kh khn ny. Dng thoi n
cung han ch nhung giai php cua khu vuc tu nhn.

Sau nhung bi hoc kh khn cua cuc khung hoang c ph gn dy, cng tc phng ngua rui
ro trong tan b dy chuyn cung cp d c su gia tng dng k. Cng tc ny din ra duoi
nhiu hnh thuc khc nhau trong ton ngnh. Di voi nng dn, theo bo co, vic su dung du
vo ngy cng hiu qua v ti uu hon cng voi muc d da dang ho san xut tai cc trang trai
tng ln. Cc nh kinh doanh c nho cung d thay di thi d. Cc cuc thao lun voi nhung
nguoi bn hng o cc lng, x cho thy ho d tro nn thn trong hon ca trong vic cho vay tin
ln trong cch giao dich, bun bn, v ngy cng dua nhiu hon vo cc giao dich gip lung
back-to-back thay v du tru. Cc t chuc ti chnh cung ch ngn ngua rui ro hon, v giam
bot tn dung. Vic vay tin di hoi phai c nhung d xut kinh doanh kha thi. V du, hoat dng
cua Ngn hng Nng nghip v Pht trin Nng thn Dak Lak cho thy ho khng cn cho
nng dn vay nu nhung nguoi ny khng c k hoach kinh doanh kha thi hay nu nng sut
cua ho thp hon 1 tn/hec-ta. Cc nng dn nho hon, dc bit l nhung nguoi ngho, ngy
cng bi kh khn boi nhung tin trin ny v nu khng c cc th ch hoat dng tai nng
thn th s kh trng cy vo ngun luc no. Nho ch trong nhiu hon dn cng tc cai cch,
khu vuc tu nhn dang mo rng hoat dng cua mnh. S nguoi moi tham gia vo thi truong
cung nhu luong giao dich trong tay tu nhn ngy cng cao. Dng thoi, vai tr cua cc doanh
nghip thuc so huu nh nuoc trn thi truong c ph dang bt du giam st.



4
North, D. 1993. Hoat dng kinh t theo thoi gian. Duoc thuyt trnh tai L trao giai Nobel.

26
CHNH SCH CUA CHNH PHU D ANH HUONG TI NGNH C PH
NHU THE NO ?

Cc khuyn khch cua Chnh phu k tu cui nhung nm 1970s bao gm tn dung uu di cho
nguoi trng v xut khu, thuong xut khu, v mt chuong trnh quc gia nhm tao thun loi
cho vic tip cn dt dai, dc bit l o mt s vng xa xi cua Ty Nguyn. O cp tinh, h tro
cng ngh v khuyn nng duoc cung cp chu yu thng qua cc nng trai quc doanh vn
chim vi tr chu dao ngnh c ph cho toi tn cui nhung nm 80.

Vo du Thin nin ky moi, khi vic mo rng ngnh c ph bt du di vo n dinh th tm
quan trong cua tn dung uu di cung giam xung. Tuy nhin, toi thoi dim d, cc ngn hng
d dnh cho ngnh nhung khoan vay dng k v khng lu sau d su mt gi nhanh chng d
thu hep loi nhun cua nguoi nng dn v ty l khng thanh ton duoc no bt du gia tng.
Trong nhiu truong hop, vic thiu cc khoan tin tit kim du phng hay khng du tu dy
du khin nhiu nguoi nng dn khng vuot qua duoc dot sut gi. Toi giua nm 2001, di mt
voi tnh trang no khng thanh ton duoc kh lon, chnh phu yu cu cc ngn hng khoanh cc
khon no cua nguoi trng c ph trong 3 nm. Cc khoan no ny s duoc ti xem xt vo
thng 7 nm 2004. Cc ngn hng cung cung cp cc khoan vay uu di khng tnh li cua
chnh phu dnh cho cc nh xut khu mua v du tru c ph d giam bot p luc.

Chnh phu d tin hnh h tro ngnh c ph mt cch nht qun vo thoi dim gi ha thp,
bng mt loat cc bin php v tro cp khc nhau. Trong hu ht thp ky 90, cc nh xut
khu c ph dng gp vo Qu Bnh n Gi quc giaduoi su diu hnh cua Uy ban Vt gi
Chnh phu thuc B Ti chnh. Muc thu p dung voi c ph (150 300 d la m/tn vo giua
nhung nm 90 khi gi c ph vo khoang 1500 d la M/ tn) v mt s mt hng khc nhu
gao v ch. Khi d, muc dch cua qu l cung cp mt muc tro gi co ban khi gi ca giam
xung thp hon gi thnh. Vic tnh ton gi thnh san xut khng duoc quy dinh r v do vy
do chnh phu quyt dinh dua trn thng tin tu ngnh thu, tu chnh quyn dia phuong v dua
vo nhung dnh gi ni b cua ring mnh. Tu nm 1998 khng thu khoan phu thu ny nua.
Qu H tro Xut khu duoc hnh thnh sau d th chu yu nhm gip d cc cc nh xut
khu c ph, trong d phn lon l doanh nghip thuc so huu nh nuoc d dng gp vo Qu.
Nguoi nng dn chi phai chiu thm rt t chi ph ngoai sinh lin quan toi vic tun thu voi cc
quy dinh cua chnh phu. Muc phu thu xut khu rt nho - 0.3 USD/tn dnh vo nhung nh
xut khu. V co ban, dc bit k tu nm 2001, cc hnh dng cua chnh phu v cc t chuc ti
chnh l c loi cho nguoi trng c ph.

Nhu vy, su pht trin cua ngnh c ph duoc thuc hin gn nhu hon ton bng ngun du tu
trong nuoc, ca cua nh nuoc v tu nhn. Trong vi thp ky qua, hu ht cc trang trai du hoat
dng theo kiu tiu chu. Mc d php lut c quy dinh quy m trang trai tu nhn ti da song
quy dinh ny chua bao gio duoc thuc thi nghim ngt. C khoang 130.000 trang trai- thuc
moi loai khng chi c ph - c din tch dt trn 3 hec-ta. Tnh canh cua ho kh bp bnh v ho
khng duoc chnh thuc thua nhn bng dng k s do. Mc d cc trang trai ny duoc mua
mt cch hop php, dia vi php l cua ho l khng r rng do vy ho c th s gp kh khn
voi vic su dung dt lm ti san th chp cho cc khoan tn dung.


27
Vic cung cp cng ngh v tu vn san xut d gp phn dy manh su tng truong cua ngnh
nng nghip, mc d trong ngnh c ph da phn nhung h tro ny l su hoc hoi ln nhau giua
nhung nguoi nng dn, nguoi moi dn hoc hoi kinh nghim tu nhung nguoi d thnh cng.
Cc t chuc phi chnh phu v cc co quan hoat dng tai cc vng san xut c ph cung bo co
v nhiu thu nghim cua nguoi nng dn. Mc d thng tin v cc vn d quan trong nhu nng
sut v tiu chun, ngy cng ph bin hon th vn thiu kh nhiu thng tin lin quan dn mi
truong sinh thi v marketing. Tm nhn han ch ban du v dinh huong thi truong lc ban
du d thay di dng k song vn d lai du n khi cc nh san xut phai gnh chiu hu qua
cua thi truong du cung. Ging nhu nhiu nuoc san xut c ph khc, oVit Nam, vic cung
cp cc tn hiu v san xut v gi ca cho nguoi nng dn rt ngho nn. Vit Nam to ra khng
chun bi truoc v nhung tc dng m chnh sch san xut cua mnh gy ra cho thi truong trong
nuoc cung nhu th gioi.

Bng chung tu cc ngnh khc, dc bit l tu ngnh thuy san, tiu v mt s loai cy vuon
khc nhu hat diu chi ra rng bi hoc cua nn kinh t thi truong vn chua duoc dua vo qu
trnh xy dung chnh sch. Tt ca cc tiu ngnh ny, trong vi nm vua qua, du theo dui
chnh sch dy nhanh san xut khng kim ch, dn dn vic gia tng san xut dy n tuong
nhung nhu cu thi truong lai khng tng tuong ung. Diu ny d tao ra nhung kh khn dng
k cho nguoi san xut, khi cc luc luong thi truong d cho thy nhung bi hoc khc nghit.
Tuy nhin, cc ngun tin cua chnh phu cho thy chnh sch dy manh tng truong vn duoc
khuyn khch o ca cp d dia phuong cung nhu quc gia. Cho d gn dy chnh phu phai h
tro d vuc dy mt s nh san xut v xut khu cc san phm ny
5
.

Vai tr cua Doanh nghip thuc so hu nh nuc

Ngnh c ph bao gm ca cc doanh nghip tu nhn ln doanh nghip nh nuoc. Mc d mt
vi trong s nhung doanh nghip ny vn cn kh manh, rt nhiu trong s ho dang no nn
chng cht. Di voi mt vi doanh nghip, cng sut c th lon song thit bi v co so ha tng
th d qu lac hu. Cc doanh nghip khc th so huu cc co so ha tng cng cng nhu truong
hoc v duong x v tnh chng vo ti san c dinh cua mnh, do ho d xy dung v duy tr
nhung cng trnh ny tu ngun thu nhp tu c ph. Mt s dang bi no do vic cho cc h nng
dn vay khng hiu qua. Thao lun voi ca doanh nghip nh nuoc v tu nhn cho thy ho c
kha nng khai thc mt s nhung loi th thuong mai song cung di mt voi nhung bt loi tu
bn trong.

Cc doanh nghip thuc so huu nh nuoc c th tip cn ngun tn dung kh d dng, tu cc
ngn hng thuong mai thuc so huu nh nuoc. Theo bo co cc gim dc ngn hng khng bi
quy ti v cc khoan vay khng hiu qua cua khu vuc nh nuoc, nhung ho lai cam thy c th
s bi trung phat nng nu cho mt cng ty tu nhn vay m cng ty d v no. Tuy nhin, ngy
nay cc ngn hng xem xt cc don xin vay cua cc doanh nghip nh nuoc mt cch nghim
tc hon, dc bit l di voi nhung doanh nghip nh nuoc c kh khn v thanh ton no. Quan

5
Theo quyt dinh moi ban hnh cua Chnh phu s 0271/2003.QD -BTM, 18 mt hng duoc huong tn dung h tro xut khu
trong nm l gao, lac, c ph, ch, tiu v diu ch bin (Vietnam Net cp nht ngy 20/3/2003
http://www.agroviet.gov.vn/en/default.asp)

28
liu duoc coi l mt vn d lon o Vit Nam, v cch di xu cua h thng ny dnh cho doanh
nghip nh nuoc v tu nhn c nhung khc bit r rng (Tanev et al. 2003).

K hoach kinh doanh cua doanh nghip nh nuoc c th duoc xy dung cng voi cc Uy ban
Nhn dn v nhung co quan huu quan, v phai dp ung duoc quyn loi duoc dam bao bt di
bt dich v nhu cu x hi. Su km linh hoat d lm han ch kha nng vn dng cua ho theo
nhung bin dng cua tnh hnh thi truong. Co cu quan l phuc tap v cc chi thi cua trung
uong lm cho cc doanh nghip nh nuoc hoat dng roi rac v khng h tro ln nhau cung
nhu khng tn dung duoc tnh quy m kinh t bng vic cng tc voi cc cng ty c lin quan.

Mi quan h cht ch voi chnh phu c th c hai cho loi nhun cua ho. Cc doanh nghip nh
nuoc c th bi yu cu thuc hin cc muc tiu kinh t, x hi tn km v khng sinh loi. V du,
mt s doanh nghip nh nuoc bo co l d phai tin hnh du tru theo yu cu cua chnh phu
khi gi ha, v dn nay ho vn chua duoc thanh ton cho vic du tru ny.

Hu ht cc doanh nghip ngy cng khng sn sng cung cp cc dich vu x hi truyn thng
cua mnh k tu dot sut gi nm 2001. Vinacafe l mt trong s t cc doanh nghip nh nuoc
vn c kha nng thuc hin nhung muc tiu x hi nht dinh cua chnh phu nhu h tro chi ph
du vo cho cc vng xa xi hoc qu ngho di. Chnh phu cung c kha nng h tro Vinacafe
bng nhung bin php khc. Cui nm 2001 chnh phu hon vic thu 38 ty VND (2.53 triu
USD) tin dng bao him x hi cua 24 don vi thnh vin cua Tng dang gp kh khn do gi
xung thp. Mt phn l l cho vic ny l nhung doanh nghip ny d v dang cung cp mt
s dich vu cng cng, nhu gio duc v y t trong vng thuc pham vi anh huong cua ho.

Cc vn d v ngun nhn luc duoc coi l vn d lon cho cc doanh nghip nh nuoc. O tm
quan l, cc nh quan l cp cao thuong duoc chi dinh v l do chnh tri; o cp thp th muc
luong v vic d bat phu thuc vo tui tc v thm nin, chu khng phai cng vic. Diu ny
khin cho vic thu ht v duy tr nhn vin gioi l ht suc kh khn, v nhung nguoi ny
thuong mong mun lm vic cho khu vuc tu nhn hon.

Tng cng ty C ph Vit Nam
6
(Vinacafe) l tng cng ty 91 c quyn han quan l hnh
chnh di voi hu ht cc doanh nghip nh nuoc trong ngnh c ph (xem hp 2.1).

Vit Nam dang thuc hin mt du n nhm co cu lai cc doanh nghip nh nuoc trong ngnh
c ph voi su h tro cua Ngn hng Th gioi v DFID. Qu trnh co cu lai bao gm vic
chuyn Vinacafe v mi quan h hnh chnh long leo cua co quan ny voi cc doanh nghip
nh nuoc dc lp thnh mt tp don thng nht thuc mt cng ty c phn v c th s phai
tch bo mt s don vi.

Vic ci cch Vinacafe nhu vy khng phai l mt v du don dc v cai cch doanh nghip
nh nuoc o Vit Nam. Mt k hoach tm quc gia d thng qua vic c phn ho hng trm
doanh nghip nh nuoc. C phn ho, o Vit Nam duoc coi l khc voi tu nhn ho, l vic

6
Vinacafe l Tng Cng ty duoc thnh lp theo Quyt dinh s 251TTg thng 4/1995.

29
bn cc c phn cho cn b, nhn vin hay nhung nguoi ngoi t chuc cng voi vic dng k
lai doanh nghip theo Lut Doanh nghip. Nhu vy, don vi ny s khng cn l mt doanh
nghip nh nuoc nua, cho d kh nhiu, thuong l da s c phn vn nm trong tay nh nuoc.

Hp 2.1. Cc DNNN trong ngnh c ph: Trung hp Vinacafe

Vinacafe v cc doanh nghip nh nuoc do cng ty ny quan l l tp don doanh nghip
c ph thuc so huu nh nuoc lon nht o Vit Nam. Vinacafe duoc thnh lp duoi hnh
thuc nhu hin nay tu thng 7/1995 d dam nhim cc hoat dng lin quan dn c ph truoc
d vn thuc pham vi diu hnh cua B Nng nghip tu nm 1982. Hin nay Vinacafe c
59 don vi thnh vin trong d 40 l cc nng trai voi din tch ln toi 27.000 hec-ta v san
luong trung bnh dat 60.000 tn. Cc don vi thnh vin gm 27 nh my ch bin, kinh
doanh v cung cp dich vu bao qut tu tn dung, phn bn, tuoi tiu toi nghin cuu, rang
v pha ch. Vinacafe tuyn dung khoang 27.000 nhn cng (hu ht tham gia vo vic
trng c ph), cng thm khoang 300.000 vo thoi dim vu ma.

Cc doanh nghip nh nuoc thuc Vinacafe cung ch bin v cho bn c ph cua nhiu
nng dn c th. Mt trong nhung doanh nghip nh nuoc thnh cng nht cua Vinacafe
bn khoang 3 triu bao c ph mi ngy, v chi ring cng ty ny trong mt vi nm tro
thnh nh xut khu c ph lon nht th gioi. Chi c mt s t cc quc gia san xut c
ph khu nhiu hon mt mnh cng ty ny.

Ngun: Phong vn cua tc gia voi Vicofa v cc nh xut khu

Mc d mt vi doanh nghip nh nuoc d duoc da dang ho ( ca tu trn xung duoi v tu
duoi ln trn), rt nhiu doanh nghip vn c xu huong chi tp trung vo trng c ph (san
xut) hoc xut khu (thuong mai). Nhung cng ty ny c nhung chuc nng mang tnh dc th
ngnh.

Cc cng ty trng c ph

Mc d nh nuoc chi chim khoang 5% din tch trng c ph, cc cng ty trng c ph thuc
so huu nh nuoc vn nm nhung vng dt quan trong nht v c anh huong dng k. Cc nng
trai ny chu yu nm tai Dak Lak v Lm Dng. Mc d c t song cc nng trai ny chim toi
15% nng luc san xut, v 40% tng luong c ph duoc dua ra thi truong thng qua cc cng
ty ny.
Khu vuc trng c ph thuc so huu nh nuoc d trai qua giai doan tu cai cch. Dc bit, khu
vuc ny d chuyn tu hnh thi hoat dng trong d tt ca nguoi lao dng l nhn vin nh nuoc
sang mt hnh thi voi ch d hop dng. Giai doan truoc ko di tn dn nm 1995, v duoc
dc dinh boi vic nguoi lao dng duoc tra luong theo thoi gian lm vic, chu khng theo nng
sut. Cc doanh nghip nh nuoc thuong cung cp cc dich vu phc loi cng cng nhu co so
ha tng, truong hoc v bnh x. Trong nhung nm du, c ph duoc giao cho Chnh phu d su
dung di hng, dc bit voi cc khu vuc khc thuc khu vuc x hi chu nghia v Vit nam

30
khng tham gia Hip dinh C ph Quc t. Vo giua nhung nm 80, tt ca c ph duoc thu
gom boi cc cng ty trng c ph d bn ra thi truong.

Nm 1995 cc cng ty ny chuyn sang mt h thng hop dng c hiu qua hon, trong d
nguoi nng dn c hop dng thu dt di voi cc din tch nho trong khoang tu 0.7 dn 2 hec-
ta v phn chia san luong. Ho duoc huong loi tu cc dich vu khuyn nng v nhn chung c
th tip cn vn vay d dng hon song ho c nghia vu trng dng loai cy m nng trai yu
cu. Thuong th d l cy c ph nhung trong mt s truong hop xut pht tu nhu cu da dang
ho, mt s nng dn duoc do tao lai nhm cho php ho trng duoc nhung loai cy moi nhu
ng
7
.

Trong h thng ny, diu dc bit l nguoi nng dn duoc tu do bn san phm cua mnh sau
khi d np du s luong quy dinh cua nguoi cho thu dt. Tuy nhin, h thng ny khng dng
b v theo mt nghin cuu dc lp (PWC 2004) th c hai m hnh ph bin:

1. Nguoi nng dn vua l nguoi lao dng vua l nguoi thu dt. Cng ty tra luong v cung cp
mt s quyn loi bao him x hi. Nguoi nng dn tu mua du vo voi chi ph tu quyt dinh,
v khi thu hoach, tra ph thu dt v thu cy c ph cho cng ty bng mt luong c ph d
quy dinh tu truoc.

2. Trong m hnh thu hai, cng ty trng c ph tra moi khoan, v d di lai nguoi nng dn
phai giao mt luong c ph nht dinh. Phn san luong cn lai c th bn lai cho nng trai (mt
s nng trai quy dinh nghim v vic ny) hoc bn cho nhung nguoi thu mua khc.

Vinacafe, don vi nh nuoc hng du uoc tnh rng doanh nghip ny chi nhn duoc khi
luong c ph khim tn tu cc nng trai thuc so huu nh nuoc v thu mua duoc s luong lon
hon rt nhiu tu nhung nh san xut dc lp. Hu ht cc doanh nghip nh nuoc mua c ph
tu nhung nguoi san xut v kinh doanh tu nhn ngoi phn ho nhn duoc tu nhung nguoi
nng dn ho cho thu dt, do d dang dn tm ra nhung khu c loi nht cu th l trong ch
bin v xut khu l nhung khu khng phu thuc vo luong dt san xut m ho dang quan
l.
Diu chua r rng l phn tch v chi ph v loi ch cua nguoi nng dn khi tham gia vo hoat
dng cua doanh nghip nh nuoc. Voi xu huong tin toi canh tc tu nhn dc lp, chi ph bo ra
cao hon loi ch. Dc bit, mt s nng trai c ph nh nuoc d thu thuc hin nhung dnh gi
chi tit v nng luc san xut cua cc nng trai. Kha nng cua nguoi nng dn tng san luong
mt cch c li l han ch v chi ph cn bin tng cao khi tip tuc tng san luong. Tuy nhin,
di voi nhung nguoi nng dn nho khng tip cn duoc dt hay vn, cc doanh nghip nh
nuoc c th cung cp mt dich vu huu ch. Voi nghia vu hop dng l phai giao mt phn lon
san luong c ph cua mnh, nhung nguoi nng dn ny rt kh kim du tin d cui cng c

7
Mt doanh nghip nh nuoc uoc tnh rng mt s nng dn c th quy m nho d bi sut giam nng sut toi 60% trong thoi
ky gi xung thp nht, do ho khng c kha nng ti chnh d duy tr du vo cn thit nhu phn bn v tuoi tiu, trong khi d
nhung nng dn thuc cc doanh nghip nh nuoc vn c th duy tr du vo v san luong do tip cn duoc ngun tn dung.

31
th dung ra hoat dng ring. Bng cch han ch quyn su dung dt dai thng qua h thng
dng k s xanh
8
, cc doanh nghip nh nuoc cui cung vn giu duoc quyn hnh.
Di voi cc nng trai trng c ph, rui ro gi ca l c thuc v doanh thu cua ho rt nhay cam
voi bin dng gi do hop dng cho thu dt v cung cp du vo (trong truong hop thch hop)
voi nguoi nng dn du duoc quy ra san luong c ph, chu khng phai quy ra tin, v nhung
nguoi di thu vn c th c li ngay ca khi gi tri luong c ph np lai khng du d trang trai
chi ph thu dt cua ho.

Gn dy, chnh phu d bt du k hoach ti co cu cc doanh nghip san xut c ph thuc so
huu nh nuoc. Cc k hoach ny bao gm vic chuyn giao dt nng nghip cho nguoi nng
dn d cui cng, chuc nng san xut nm trong tay khu vuc tu nhn.

Cc cng ty xut khu

Cc cng ty xut khu chiu trch nhim ch bin, vn chuyn v xut khu c ph. Nhung
cng ty ny thuong l nhung tp don lon ch bin v kinh doanh nhiu loai san phm, trong
d c cc san phm ch bin. C ph gip ho thu luong ngoai t cn thit cho hoat dng cua
mnh. Trn thuc t, hu ht nhung giao dich xut khu cua ho l bn cho dai l cua cc cng ty
da quc gia,nhung nguoi ny ho s nhn c ph tai cang v chuyn cho toi khch hng cua ho.
Hu ht cc cng ty thuc so huu nh nuoc khng c quan h quc t voi nguoi mua nuoc
ngai, nhung nguoi ny thuong thch su dung cc cng ty da quc gia hon v nhung cng ty
ny dam bao duoc cht luong, khi luong v thoi gian giao hng quy dinh.

Mt phn cua k hoach ti co cu truoc khi c phn ho Vinacafe v mt s tng cng ty nh
nuoc khc l xy dung mt chnh sch nhm chuyn trch nhim v cc dich vu x hi nhu
gio duc v co so ha tng dia phuong truc tip cho chnh quyn dia phuong. K hoach ti co
cu ku goi thnh lp mt s cng ty quan l ti san cng cng trong linh vuc x hi d quan
l nhung ti san ny sau khi chuyn giao, v dn dn, tin toi chuyn giao trch nhim v chi
ph vn hnh nhung tI san ny cho chnh quyn.

Quy d|nh v Thu: Khu vc Nh nuc v tu nhn

Trong nhung nm gn dy Chnh phu d theo dui mt loat cai cch tm vc quc gia, mt vi
trong s d d mang lai nhiu loi ch cho ngnh c ph. Trong s ny l quyt dinh nm 1998
cho php cc cng ty tu nhn nhp khu phn bn. Trong nhung nm tip theo, cc quyt dinh
sau d d do bo cc han ch s luong nhp khu (Quyt dinh 242/1999/QD-TTg) v han
ngach (Quyt dinh 46/2001/QD-Ttg). Mt quy dinh nm 2002 ln du tin d cho php cng
ty thuc so huu nuoc ngoi tin hnh xut khu c ph (Thng tu 26/2001/BTM). Thu nhp
khu phn bn d duoc giam xung 5% hoc thp hon th. Chnh phu cung d gia han vic
thanh ton no cua nguoi nng dn trng c ph.

8
Dng k s xanh l mt loai dng k quyn so huu dt khc cho nhung nguoi di thu dt cua doanh nghip nh nuoc. So voi
dng k s do, hnh thuc ny han ch quyn chuyn nhuong o nhung di tuong duoc doanh nghip nh nuoc chp nhn. Diu
ny khin vic bn v chuyn nhuong ht suc kh khn. Thm vo d, thoi han so huu cung ngn hon so voi quyn theo s do
kh nhiu, mc d c gia dinh rng khi ht han, nhung quyn theo s xanh s tu dng duoc gia han.

32

Nm 1999 Lut Doanh nghip duoc thng qua, tao ra mt khun kh nht qun cho su pht
trin cua khu vuc tu nhn. Diu ny d gp phn giai quyt vn d cc trang trai tu nhn ngy
cng tham gia su rng vo hoat dng kinh doanh. V du, cc vn d lin quan quyn su dung
dt tao thun loi cho cc cng ty nuoc ngai giao dich kinh doanh voi doanh nghip nh nuoc
hon l voi khu vuc tu nhn trong nuoc. Lut Doanh nghip d loai bo 200 trong tng s 400
giy php han ch. Lut c hiu luc nm 2000 nhung cho toi nay anh huong cua n chu yu l
o khu vuc thnh thi. Gioi tu nhn vn cn than phin v vic p dung lut khng nht qun di
voi khu vuc nh nuoc v tu nhn, v diu ny d duoc nhn manh trong mt ti liu gn dy
cua Nhm Tham vn (B K hoach v Du tu nm 2003). Tanev v cc tc gia khc (2003)
bn v vn d ny mt cch su sc hon. B K hoach v Du tu quan l vic p dung Lut
Doanh nghip. Cng voi Vin Nghin cuu Quan l Kinh t Trung uong, B dang ln k hoach
dy manh vic p dung lut o khu vuc nng thn. Nhung thay di ny s tao ra mt sn choi
bnh dng hon giua khu vuc tu nhn v nh nuoc.

Mt chuong trnh khc c tim nng s l huu ch cho nguoi trng c ph khi ho c xu huong
da dang ho v p dung cc tp qun kinh doanh moi l chuong trnh Hy bt du v Cai thin
doanh nghip cua ban, phi hop voi Phng Thuong mai v hin dang duoc trin khai o 40
tinh, thnh.

Phu thu thu xut khu hin rt thp voi muc thu 0.3 USD/tn p dung cho moi chuyn hng
cua cc nh xut khu c ph d tra nim lin cho T chuc C ph Th gioi (ICO). Chnh phu
cn qui dinh p dung thu ph c ph d thnh lp mt qu tuong tu goi l Qu H tro Xut
khu tu nm 1998. Tuy nhin cc qui dinh ny chi c hiu luc vo giua nhung nm 90 khi gi
c ph cn cao. Cc qu ny h tro cho mt vi mt hng nhung khng h tro gi sn ti thiu
cua c ph nhu truoc dy d lm voi ch v gao.Phuong thuc h tro chu yu cua qu ny l
cung cp tn dung uu di voi thoi gian di cho cc hoat dng lin quan dn c ph phn lon
cua cc doanh nghip thuc so huu nh nuoc. D khuyn khch vic da dang ho sang cc
ngnh san xut khc, mt s Uy ban Nhn dn gn dy cung giam hoc bo thu dt trong giai
doan chuyn tip ban du.

V du vo, Chnh phu mun khuyn khch san xut nhung loai phn bn phuc tap hon v do
vy d p dung mt muc thu nho 3% di voi luong phn NPK v 5% di voi phn ln nhp
khu trong nm 2003
9
.

Co cu thu vn cn mang tnh can tro di voi su pht trin cua khu vuc tu nhn. Thu gi tri
gia tng phai tra khi mua du vo thuong khng th thu hi duoc khi c ph duoc bn v giao
di, nhu lut quy dinh. Mi qun, huyn c phng thu ring cua mnh, v do s liu v cc
thanh ton khng duoc tp trung, nhung kh khn trong vic xin hon thu l mt vn d kinh
nin. Su truc trc ny cua h thng thu cung ngn can su pht trin cua dich vu dai l muon
danh trn thi truong ni dia - mt vn d dc bit cua cc h thng (chui) qun c ph ngy
cng tro nn ph bin hon. Mi cua hng ring bit duoc yu cu dng k voi tu cch mt

9
Nhng nh san xuat phn bn trong nuoc chuan bi doi mt voi canh tranh trong khu vuc. Bo Vit Nam News so 4150,
thng 3/10, 2003

33
doanh nghip hon ton dc lp v phai dp ung duoc nhung h tiu chun rt khc nhau o
qun/huyn cua mnh, do vy chi ph kinh doanh d bi tng ln dng k.

Ti san v Quyn Su dng dt

Nm 1993 nhung thay di trong Lut Dt dai cho php quyn so dung dt duoc chuyn
nhuong, duoc thua k v su dung lm ti san th chp, mc d so huu dt vn thuc v Nh
nuoc. C l thay di quan trong nht v mi truong php l cho nng nghip l vic thua nhn
quyn su dung dt v so huu cua nguoi nng dn di voi cc cng cu san xut v san luong
cn lai sau khi thuc hin nghia vu giao np. Dng luc ny d gip ngnh nng nghip Vit
Nam dat nng sut hng du th gioi, v khin vic chuyn di tu so huu nh nuoc sang thi
truong tu do din ra tuong di m a . Qu trnh chuyn di ny tuy vy chua hon tt.

Quyn su dung dt nm duoi hai hnh thuc chnh, thuong duoc bit toi duoi dang dng k s
do v s xanh. Quyn su dung dt theo s do p dung cho dt tu nhn, v thoi gian su dung dt
ln toi 50 nm nu trng cy luu nin, v 20 nu trng cy ngn ngy. Quyn ny c th duoc
phn b lai, cung nhu c th duoc su dung lm th chp. Quyn theo s xanh dnh cho dt
thuc quyn quan l cua cc doanh nghip nh nuoc. Thoi gian su dung ngn hon nhiu v chi
duoc php chuyn giao lai cho mt bn d duoc doanh nghip nh nuoc ddng . Diu ny
han ch kha nng su dung s xanh lm th chp.

Mc d trong da s cc truong hop, vic phn b quyn su dung dt ban du thuong c kha
canh chnh tri thun loi hon cho nhung nguoi dn ng chu h duoc gio duc tt hon v c uy
tn cao hon trong cng dng (Deininger v Jin 2003), thay di trong lut dt dai d mang lai co
hi phn b lai dt cho nhung nguoi su dung dt tt hon. Dc bit, rt nhiu nguoi c quyn
su dung dt thy rng cho thu lai hay bn dt cua ho cho nhung nguoi nng dn khc cn
hiu qua hon l thu nhn cng v lao dng trn manh dt cua mnh. Diu ny dc bit dng o
nhung khu vuc m thi truong tn dung hoat dng hiu qua, nhung cn tuy thuc vo vic
nhung co hi vic lm phi nng nghip c sn c hay khng.

Vic p dung cu th quyn su dung dt c th do Uy ban Nhn dn hay chnh quyn trung
uong quyt dinh. Do vy, mc d mt s quyn voi dt dai tn tai trn giy to, di khi chng
bi han ch boi cc hnh dng cua chnh quyn. V du, tai tinh Son La - mt khu vuc trng c
ph arabica, mt bo co cho bit Ngn hng Nng nghip v Pht trin Nng thn d tu chi
chp nhn giy Chung nhn Quyn Su dung Dt lm ti san th chp v Uy ban Nhn dn o
dy khng cho php chuyn nhuong lai quyn su dung dt cua nhung nng dn khng tra
duoc no. Trong mt s truong hop, vn cn c nhiu nghi ngo v gi tri php l cua cc tuyn
b cua mt s doanh nghip nh nuoc v quyn su dung dt di voi khu vuc nng trai cua ho.

Mt vn d cu th nay sinh di voi ngnh c ph l dt truoc dy d duoc coi l dt rung th
nay khng th chuyn sang su dung vo muc dch nng nghip. C ve nhu dy l mt bin
php bao v rung. Diu ny d khin nhiu nhm nng dn truoc dy di cu khng chnh thuc
toi vng Ty Nguyn, pht rung trng c ph, khng th dng k dt cua ho. Tnh trang ny
cung dn dn nhiu vn d khc, v mt trong nhung yu t quyt dinh kha nng tip cn
ngun vn vay trn muc ti thiu cua nguoi nng dn l ho phai c quyn su dung dt v cc

34
quyn ny phai duoc dng k hop l. Lut Dt dai moi ra doi nm 2003 cho php chuyn dt
rung dang su dung vo san xut v dt khng su dung thnh dt nng nghip m khng cn c
su chp thun truoc cua chnh quyn min l nguoi su dung dt dng k vic chuyn di ny
voi phng nh dt cua chnh quyn. Vic chuyn di dt su dung vo muc dch dc bit v dt
rung duoc bao v sang cc muc dch su dung khc vn cn phai duoc su chp thun cua chnh
quyn.

Vn d quyn su dung dt cua cc dn tc thiu s c th cn bp bnh hon. Chnh phu d c
gng d giai quyt vn d ny bng cch cng nhn quyn su dung dt theo tp tuc nhung diu
ny khng hon ton chc chn. Mt trong nhung thch thuc nm ngay trong giai php ny l
su khc bit v khi nim so huu giua cc dn tc thiu s. Diu ny khin nh nuoc gp
nhiu kh khn - d khng dn muc l khng giai quyt duoc - trong vic cng nhn mt co
cu php l v quyn so huu cua cc lng, x hay cng nhn bt ky mt t chuc no c th
dung ra quan l dt dai. Mt s nuoc khc, v du nhu Brazil, d giaI quyt thnh cng thch
thuc ny.

KHUN KHO THE CHE

Ngnh c ph c mt co cu th ch tuong di don gian. Tuy ban du duoc khuyn khch boi
cc chnh sch cua chnh phu, cc doanh nghip nh nuoc, v cc t chuc ti chnh, hin nay
ngnh hoat dng thng qua khu vuc tu nhn v chi duoc h tro o muc khim tn. Mc d
chnh phu v cc t chuc bn nh nuoc (parastatal) vn c mt o trong ngnh, cc t chuc x
hi nhu hop tc x hay hip hi thuong mai vn chua xut hin o hu ht cc vng, min.

Hip hi ngnh r nht l Hip C ph v Ca cao Vit Nam (Vicofa) duoc thnh lp cui
nhung nm 80 d h tro t chuc ngnh c ph v gip chnh phu hoach dinh chnh sch. Hin
nay, voi tu cch chnh thuc l mt Hip hi doanh nghip, n c 110 thnh vin, trong d chi
c hai l tu nhn, v duoc quan l boi mt ban diu hnh gm 21 thnh vin, trong d c B
Thuong mai v B Nng nghip v PTNT. Mc d v hnh thuc hip hi c ve nhu l mt t
chuc phi chnh phu, s chnh xc hon nu lit hip hi ny vo dang cc t chuc thuc chnh
phu (affliated) v n dai din Vit Nam trn cc din dn quc t v phn ngn sch khim tn
cua t chuc ny do chnh phu v cc thnh vin ti tro thng qua vic dng gp mt khoan
phu ph xut khu nho. Chu tich hip hi, ng Doan Trieu Nhan, l mt chuyn gia hng du
v c ph v l cuu ph chu tich cua cng ty nh nuoc Vinacafe.

Vicofa thu thp cc thng tin tu hai trung tm nghin cuu chnh cua dt nuoc, tu vn phng o
cc tinh v cc co quan nh nuoc khc v thuc hin vai tr luu tru thng tin v ngnh c ph.
Do c ngn sch han ch v co cu rt mong, ho phu thuc kh nhiu vo cc ngun du liu
bn ngoi. Cc thng tin ny khng phai lc no cung dp ung duoc nhu cu cu th cua ngnh
c ph. Ging nhu nhiu nuoc khc khi pht trin nhung loai cy trng moi trong diu kin co
so ha tng v h thng tro gip han ch, du liu cua ngnh di khi cn mu thun nhau v
khng phai lc no cung chnh xc. Rt nhiu nh kinh doanh v xut khu khng tin tuong
vo cc thng tin ny, cho rng chng d bi thay di v muc dch chnh tri. Rt nhiu nguoi
trong ngnh cho rng Vicofa d dnh mt su tn nhim cua mnh. Do vy, ho buc phai tu tin
hnh nghin cuu v duong nhin, diu ny khin cc doanh nghip nho - thuong l doanh

35
nghip trong nuoc bi roi vo tnh th bt loi so voi cc cng ty lon hon do khng chiu ni
nhung chi ph ny.

Hin nay, h thng san xut hop tc x do chnh phu diu hnh theo kiu cu bi cc hu ht cc
nh quan st dnh gi l khng hiu qua v khng phan ung nhanh duoc voi nhung thay di v
cung - cu. Hin nay, cc nng trai quc doanh l hnh thi gn gui nht voi cc hop tc x
truoc kia, mc d c nhung khc bit dng k. Nguoi nng dn khng tham gia vo hoat dng
quan l hay qu trnh ra quyt dinh cua nng trai. Nhu d nu trong nhung phn truoc, cc
cng ty thuc so huu nh nuoc tin hnh cung cp cc dich vu nhu ch bin v tip cn thi
truong (marketing), song nhung cng ty ny c th tn tai duoc phn no nho vic ngn can
su ra doi v pht trin cua nhung doanh nghip moi. Nguoi nng dn v cc t chuc cua ho
khng duoc thnh lp voi tu cch cc doanh nghip mc d Lut doanh nghip moi d duoc
thng qua nm 1999 v c hiu luc nm 2000. Lut Doanh nghip moi ny chu yu duoc dy
manh thuc thi o cc khu vuc thnh thi mc d hin nay d c k hoach d dy manh thuc thi
lut o cc vng nng thn. Trong khi lut ny thuc pham vi quan l cua B K hoach v Du
tu th Vin Nghin cuu Quan l Kinh t Trung uong lai l co quan chnh trong vic thc dy
thuc thi .

B Nng nghip v PTNT tin tuong rng vic pht trin cc hop tc x l mt tuong tt. Cc
ngnh khc, nhu c v tm, thoi gian gn dy d c cc hip hi kh thnh cng, tuy nhin
kinh nghim trong nuoc v vn d thnh lp v quan l cc hop tc x hay hip hi nng dn
vn cn qu t. Nm 1995, mt lut moi duoc thng qua, voi hai khc bit co ban so voi cc
dao lut v hop tc x truoc dy. Thu nht, co cu hop tc x s l tu nguyn chu khng phai
bt buc. Thu hai, chng s duoc quan l theo mt phuong thuc hon ton dn chu. L ra lut
moi ny phai tao ra mt dng luc cho vic thit lp cc th ch moi o nng thn, song cc t
chuc ny vn hnh thnh rt chm. Chng d phn no bi cc t chuc phi san xut khc nhu
Don Thanh nin v Hi Phu nu chim ch mc d nhung t chuc ny khng dinh huong cu
th vo ngnh c ph. Trn thuc t, Hi Phu nu d tao thun loi cho mt loat nhung chuyn
bin tt o cc vng nng thn, trong d c ca vic pht trin cc chuong trnh tn dung vi m
tu kh som.

Hin nay, nu tn tai cc hop tc x c ph hay cc hnh thuc t chuc nng dn dc lp khc
th con s ny cung l rt t. Hi nng dn Vit Nam, duoc xem xt trong phn tip theo, phn
no l mt ngoai l.

DJCH VJ KHUYEN NNG

Cho toi tn gn dy cc dich vu khuyn nng chu yu do B Nng nghip v PTNT tp trung
quan l. Cc quyt dinh chnh thuong duoc dua ra o tm cp quc gia, qua thng tin, do tao
v chnh sch sau d duoc ph bin qua cc cp tinh ri dn huyn. Nhung dich vu ny ngy
cng duoc phn cp nhiu hon voi vic chnh quyn trung uong cp ngn sch chung song cho
php chnh quyn cp tinh v huyn duoc ton quyn quan l di voi dich vu khuyn nng cua
mnh. Diu ny tao ra su linh hoat lon hon dng thoi kha nng dp ung nhu cu cua dia
phuong cung cao hon. Tuy nhin, c th c mt s kh khn voi cch tip cn ny v diu kin
tip cn cc nghin cuu moi nht hay cng ngh hin dai cua cc huyn l khng dng du
nhau. Gn dy hon, Vicofa d thit lp mt co quan dung ngoI - Vicopex - voi trch nhim

36
diu phi mt s hoat dng khuyn nng cua cc co quan khc nhau nhu B Nng nghip v
PTNT v Hi Nng dn Vit Nam trong cc kha canh k thut cua vic san xut v ch bin
c ph.

Mt v du din hnh v nhung dich vu khuyn nng hin c c th tm thy o Trung tm
Khuyn Nng Dak Lak. Ngn sch cua trung tm ny do ca B Nng nghip v PTNT v Uy
ban Nhn dn cp. Ngun vn cua B Nng nghip v PTNT duoc su dung d cung cp cc
chuong trnh v cc dich vu duoc cp chung cho tt ca cc vng, min, cung nhu dng vo
vic do tao cn b khuyn nng cua cc t chuc khc nhu Hi Nng dn Vit Nam, Hi Phu
nu Vit Nam v cc co quan khc. Cc dich vu cn lai th do Uy ban Nhn dn cp ngn sch.
Vn phng tinh Dak Lak chi c 20 cn b c kin thuc v c ph, v nhm ny cung cp dich
vu khuyn nng cho ton vng voi gn nua triu nng dn trng c ph. Rt nhiu dich vu h
tro c ch nhu cc lop hoc tai ch cho nng dn (Farmer Field Schools) d phai bo sau khi Uy
ban Nhn dn c quyt dinh khuyn khch da dang ho cc loai cy trng ngoi c ph khi gi
ca ha thp. Hin c nhung lop hoc tai ch cho nguoi nng dn v cc loai cy trng khc.
Dich vu khuyn nng hin nay chi gioi han o muc cc chuyn di thuc dia rt han ch hay vic
xut ban cc ti liu k thut. Nhung ti liu ny chi duoc xut ban bng ting Vit, do d kha
nng huong loi cua cc dn tc thiu s bi han ch.

Hi Nng dn Vit Nam (VFU) dng mt vai tr quan trong trong vic diu phi quan h giua
chnh phu voi khu vuc nng thn v trong d c diu phi mt phn dich vu khuyn nng.
Mc d v mt chnh thuc khng phai l mt co quan cua chnh phu, hi ny dam nhn vai tr
dai din quyn loi cua nguoi nng dn trong Chnh phu v chuyn tip cc tn hiu v uu di
cua Chnh phu toi nguoi nng dn. Hi cung cp dich vu khuyn nng v dng thui l mt
cng cu lin lac hai chiu giua nguoi nng dn v chnh phu.

Hi Nng dn hoat dng dc bit tch cuc o cp lng, x v cc cp thp hon, song di ngu
khuyn nng cua hi phu thuc vo ngun kinh ph tu B Nng nghip v PTNT hoc vo
chnh nguoi nng dn. Trong mt s truong hop, cn b hi cung dam nhn cc chuc nng
khng chnh thuc nhu lm dai l marketing cho san phm du vo v du ra. Voi ngun luc
cn han ch, ho chi chu yu tin hnh do tao cho cp lnh dao o cc x, v nhung nguoi ny
s chiu trch nhim tip tuc chuyn tai thng tin thng qua mang luoi lin lac giua nhung
nguoi nng dn voi nhau.

Cc doanh nghip c ph nh nuoc cung cung cp nhung dich vu khuyn nng cua mnh cho
nhung nng dn l thnh vin nhung s nng dn ny chi chim chua toi 5% tng s nng dn
trng c ph. Vicofa cung d thit lp mt s trung tm h tro/khuyn nng o cp tinh v mt
s o cc huyn trng c ph chnh, song cc trung tm ny thuong l thiu vn hoat dng v
nhung chuyn xung thuc dia cua ho l rt han ch.

Khuyn nng o cc vng su vng xa hay min ni l mt vn d ht suc kh khn, dc bit l
o nhung noi m nh nuoc c chnh sch khuyn khch manh m vic dinh canh dinh cu v
ngn can tp qun du canh du cu truyn thng. Cc cn b khuyn nng o cc vng ny
thuong khng c hiu bit dy du v tp qun san xut cua dia phuong v thiu su lin lac
thuong xuyn voi khch hng cua mnh. Mc d Chnh phu d n luc dy manh cc dich vu

37
ny song o cc khu vuc cua dng bo dn tc thiu s, vic thng tin lin lac v co so ha tng
cho cc hoat dng khuyn nng cp huyn ny l rt km.

Mt bo co gn dy (Beckman 2001) d xut rng cc nhm d bi tn thuong - gm cc dn
tc thiu s, dng bo vng min ni v vng su vng xa, nguoi dn sng o cc vng thuong
bi han hn v nhung nguoi khng cn gn voi cc doanh nghip nh nuoc - s cn dn su
quan tm hon nua cua cc dich vu khuyn nng. Bo co ODI luu rng:

Cc h gia dnh duoc cc cn b khuyn nng h ho tp trung vo san xut d xut
khu d phai chiu thit hai nng trong dot giam gi trn thi truong th gioi.
Cc thng tin khuyn nng tp trung vo cc chin luoc tao thu nhp thuong di hoi
ngun luc v kin thuc m nguoi ngho thuong khng c.
O nhiu x, nguoi ngho c xu huong c ngun vn x hi han ch v rt nhiu nguoi
gp kh khn trong vic pht biu kin, tip cn ngun tn dung chnh thuc hay tham
gia cc hoat dng khuyn nng.

Cc co hi khuyn nng di vi cy c ph

Cc bo co thuc dia cho thy o nhung noi c dich vu khuyn nng th lai su dung phuong
php do tao theo kiu tu trn xung duoi. Phuong php ny d han ch nghim trong hiu
qua cua cc dich vu khuyn nng hin nay. Cc nghin cuu v khuyn nng d chi ra su
khng hiu qua ny v d xut rng nguoi nng dn c th hoc hoi tt nht thng qua vic trao
di ln nhau voi nhung nguoi nng dn khc. Nhung d xut nhm duy tr v cai thin dich vu
khuyn nng bao gm vic p dung cc m hnh lop hoc tai ch d p dung di voi la v cc
cy trng khc o Vit Nam hoc cc m hnh giua nh nuoc v tu nhn nhu d duoc p dung
th dim o cc nuoc nhu Indonesia v Uganda d b sung cho phuong php cua Vit Nam.
Vic xy dung mt gio trnh nng nghip thch hop d giang day thng qua cc truong trung
hoc nng nghip cung c th c ch o nhiu vng nng thn do s kt hop duoc gio duc v
nng nghip voi vic cung cp khuyn nng v tn dung, v nhiu dn tc thiu s v nguoi
ngho thuong thiu cc k nng ton hoc v trnh d ting Vit cn thit. Cn dy manh an
ninh luong thuc, dc bit l o cc vng xa vng su, dn thay th cc phuong php san xut
rui ro chi tp trung vo san xut theo nhu cu thi truong.

Nghin cu v s ph hp gia nghin cu vi cc nhu cu hin ti

Nghin cuu c ph duoc tp trung o Vin Nghin cuu Khoa hoc v Cng ngh Nng Lm Ty
Nguyn (WASI) thuc B Nng nghip v PTNT. Mt trung tm nghin cuu moi (Ba V) tp
trung vo nghin cuu ging arabica v dang hoat dng tai tinh H Ty voi ngun h tro b
sung tu B Khoa hoc - Cng ngh v Chnh phu Php.

Ba vin nghin cuu thuc B Nng nghip v PTNT cung dng gp vo nghin cuu c ph,
gm cc Vin Th nhung, Quan l Su bnh (Integrated Pest Management) v Sau Thu
hoach. Tuy nhin, nhung vin ny c rt t cc chuong trnh cu th v c ph. Mt s truong
dai hoc nhu Thu Duc, Thi Nguyn v Hu cung di khi dua ra cc nghin cuu v c ph. Tuy

38
nhin, nhung nghin cuu ny thuong l khng thuong xuyn v hu ht l duoi hnh thuc cc
lun n, lun vn c nhn hon l nhung chuong trnh dang hoat dng. Voi gi tri kinh t cua c
ph v tm quan trong cua n voi nhung nguoi ngho o nng thn, r rng cn c su du tu
vo linh vuc ny. Cenicafe cua Colombia d dua ra mt v du hon hao v nhung nghin cuu
dinh huong cu th vo nhung ung dung ph hop voi nng dn cung nhu h thng thng tin v
huong dn hiu qua cho ho. Trong nhung nm gn dy, mt vi t chuc phi chnh phu v t
chuc quc t cung d tin hnh nghin cuu dc lp v c ph o Vit Nam. D l cc t chuc
FAO, Oxfam, CABI, CIRAD v GTZ.

Mt s kin thuc thu luom duoc tu cc nghin cuu thuc t chi ra rng phn nhiu cc nghin
cuu chnh thuc vn chi tp trung vo cc h thng thm canh tng san luong v chua tp trung
nhiu vo nhu cu cua nguoi ngho v nhung nguoi san xut nho. Cung cn c su phn bit
rach ri giua cng tc nghin cuu chnh thng v vic ph bin toi nguoi nng dn thuc t
tham gia trng trot. D c mt vi bo co v hiu qua cn han ch cua cc dich vu khuyn
nng, xc nhn rng nhung dich vu ny thung duoc thuc hin mt cch chiu l hoc gio
diu nhiu hon l mt cch hiu qua theo yu cu cua nguoi nng dn.

Mt trong nhung uu di duoc bn dn nhiu nht trong cc nghin cuu l lm th no d tng
tnh bn vung cua san xut trong di han. Vn d ny thuc su thit thuc o nhung khu vuc d
tp trung vo dc canh thm canh cy c ph v d phai chiu hu qua kh nng n trong nhung
dot giam gi gn dy. Trong s cc chu d duoc thao lun c vic cai thin cht luong, xen
canh v mt chuong trnh du vo hop l hon. Mc d r rng ngy cng c nhiu nng dn
chon xen canh cy c ph voi cc loai cy trng khc, da s ho chi lm dua trn kinh nghim
ban thn hoc sao chp lai cch lm cua nhung nng dn gn d. Nhung nghin cuu chuyn
su v cch lua chon xen canh hop l o cc vng sinh thi nng nghip khc nhau vn cn qu
t. Dy s l mt chu d dng luu v tnh thit thuc cua n di voi ca nng dn ngho cung
nhu nhung nguoi khm kh hon.

Tru mt vi truong hop ngoai l th vn cn rt t nhung hoat dng do tao v gio duc
chuyn nghip v c ph (trng, ch bin v tiu thu). Du tu vo do tao chuyn nghip v c
ph, ging nhu m hnh cua Brazil, s gp phn tao ra mt khu vuc mang tnh chuyn nghip
cao hon v gip nng cao kha nng canh tranh cua ca ngnh ni chung.

CHI PH GIAO DJCH, GI CA V CANH TRANH

Nhung mi quan tm chnh cua ngnh v hoat dng thi truong duoc chia thnh 3 mang chnh:
Thng tin v luu chuyn thng tin
Gi ca v canh tranh
Lut Hop dng v vic thuc thi lut

Thng tin th| trung v cc chi ph giao d|ch
Nguoi nng dn nhn duoc thng tin v gi ca qua ti-vi, di, cc n phm v cc mang luoi c
nhn. Cc tram thu mua v nhung nguoi thu mua c ph cung canh tranh trong vic cung cp
tin tuc. Do vy, ca thng tin thi truong ln vic su dung thng tin du pht trin o muc cao t

39
nht l tai cc vng trng c ph chu cht. Nhiu nguoi nng dn c din thoai c dinh hoc di
dng, v nhiu nguoi khc o nhung vng c nng sut cao hon th r rng d bit tnh ton gi
bn c ph tai cua trang trai dua trn gi nim yt trn thi truong giao dich hng ho hay dua
trn gi FOB. Cc cuc phong vn voi nguoi nng dn cho thy nhn chung gi ca duoc cho l
tuong di minh bach v do vy, chi ph cho vic tm kim thng tin ny hin nay rt thp. V
du, o Bun Ma Thut, nguoi nng dn nm duoc nhung khc bit gi ca giua nhung nguoi thu
mua khc nhau ngay ca khi nhung khc bit ny chi khng qu 45 hay 50 nghn dng (3 USD)
mi tn hay 0.05% tng gi.

Muc chi ph tm kim thng tin dc bit tro nn quan trong trong nhung thoi dim gi xung
thp, khi d loi nhun cn bin cua chi ph tm kim s cao v mt su chnh lch thm ch rt
nho cung rt c nghia. Nhung nghin cuu o cc nuoc san xut c ph khc nhu (Uganda
(Fafchamps, Hill v Kauhda 2003) chi ra rng o nhung giai doan gi cao, nguoi nng dn s
khng sn lng dnh thoi gian vo vic tm kim muc gi tt nht v muc thu nhp nho thu
thm duoc tu d c d thoa dung thp hon khi thu nhp d cao ri.

Tai nhung khu vuc trng c ph chnh, su khc bit v gi ca giua cc vng to ra tuong di
nho. Mc d ngun du liu cn han ch song biu d 2.1 chi ra nhung chnh lch v gi ca do
co quan Khuyn nng thu thp vo thoi dim vu ma nm 2003/03. Muc d chnh lch giua
muc gi cao nht v thp nht cng b tai cc dia dim thu mua khc nhau o Dak Lak l nho
v khi tnh theo phn trm gi bn cua nng dn th n cung kh thp.

40

Biu d 2.1 Chnh lch gi ca thanh ton cua ngui nng dn ti tinh Dak Lak
0
20
40
60
80
100
120
140
160
1
4
/
1
/
0
4
1
5
/
1
/
0
4
1
6
/
1
/
0
4
1
9
/
1
/
0
4
2
8
/
1
/
0
4
2
9
/
1
/
0
4
3
0
/
1
/
0
4
2
/
2
/
2
0
0
4
3
/
2
/
2
0
0
4
4
/
2
/
2
0
0
4
5
/
2
/
2
0
0
4
6
/
2
/
2
0
0
4
9
/
2
/
2
0
0
4
1
0
/
2
/
2
0
0
4
1
1
/
2
/
2
0
0
4
1
2
/
2
/
2
0
0
4
1
3
/
2
/
0
4
1
6
/
2
/
0
4
1
7
/
2
/
0
4
1
8
/
2
/
0
4
1
9
/
2
/
0
4
2
0
/
2
/
0
4
2
3
/
2
/
0
4
2
4
/
2
/
0
4
2
5
/
2
/
0
4
1
/
3
/
2
0
0
4
2
/
3
/
2
0
0
4
3
/
3
/
2
0
0
4
4
/
3
/
2
0
0
4
5
/
3
/
2
0
0
4
8
/
3
/
2
0
0
4
9
/
3
/
2
0
0
4
1
0
/
3
/
2
0
0
4
1
1
/
3
/
2
0
0
4
R
a
n
g
e

i
n

V
N
D
/
k
g
0.0%
0.2%
0.4%
0.6%
0.8%
1.0%
1.2%
1.4%
1.6%
1.8%
R
a
n
g
e

a
s

%

o
f

L
o
w
e
s
t

P
r
i
c
e
Range % of Lowest Price

Ngun: Tnh ton cua tc gia tu s liu cua Trung tm Nng nghip Dak Lak

Tai nhung vng c nng sut hon (thuong trng c ph robusta) noi c su canh tranh dng k
giua nhung nguoi thu mua c ph, thi truong kh minh bach v cc co ch thng tin hoat dng
hiu qua. Nhung nguoi thu mua bo co rng nguoi nng dn c thuc r rng muc gi mnh
dinh bn l bao nhiu, v ngay ca nhung thay di gi ca nho cung c th lm thay di vic c
hng hay khng. V du, thng 3/2004, nhung nguoi kinh doanh o Bun Ma Thut d c th du
don rng s khng c c ph nu gi thp hon 9.600 VND, chi c s luong nho o muc 3
tn/ngy nu gi nm trong khoang 9600-9650 VND, v s thu mua duoc toi 20 tn/ngy nu
gi tng trn 9700 VND. Tuy nhin, o nhung vng trng c ph arabica v nhung vng khc
c san luong thp hon v t nguoi thu mua hon, tnh hnh lai hon ton khc. Cc co ch thng
tin thi truong khng duoc thit lp o nhung vng ny. Tai nhung vng ngho hon ny, chi ph
thng tin lai cao hon v cc nh san xut bi bt loi. Cc cuc phong vn voi nhung nguoi
trng c ph arabica du cho bit nguoi nng dn nghi ngo rng nhung nguoi thu mua d cu
kt voi nhau v lung doan thi truong.

Vic thiu cc thng tin tn dung tham khao v cc c nhn hay cng ty khin moi thnh vin
tham gia vo ngnh du cho bit l phai du tu kh nhiu thoi gian vo vic dnh gi ban du
v cc di tc kinh doanh v sau d l theo di tnh hnh ti chnh cua ho. Diu ny d anh
huong toi ton b dy chuyn, tu nhung nh kinh doanh nho nht o cc lng x cho toi nhung

41
khch hng quc t lon nht. Cc cng ty quc t lon cung cho bit ho phai dnh kh nhiu
thoi gian v ngun luc vo vic thu thp cc thng tin v cc di tc tim nng thng qua cc
mang luoi x hi hay kinh doanh, v sau d vo vic gim st tnh hnh kinh doanh cua ho
thng qua nhung ngun tin khng chnh thuc. Nhung ngun vn x hi ny c th mt rt
nhiu thoi gian d xc dinh. Duy tr chng cung rt tn km. Song chng d tro thnh mt chi
ph giao dich quan trong cua doanh nghip khi chua c cc h thng dnh gi d tin cy.

D|nh gi trong nuc v cnh tranh

Mt phn tch so b v vic phn b loi nhun kinh doanh cho thy h thng dinh gi bi nhiu
nng n boi cc hnh thuc canh tranh bt bnh dng khc nhau. Diu dng ngac nhin l nhung
nhiu loan ny thuong dem lai loi ch cho nguoi nng dn v phn ho duoc chia trong gi FOB
l cao nht so voi cc nuoc san xut c ph khc. Di khi gi cua nhung nguoi nng dn thm
ch cn c th cao hon gi FOB giao ngay (spot).

Biu d 2.2 cho bit muc gi tai cua nng trai tnh theo phn trm cua don gi xut khu c
ph xanh trong thng sau d (d tru di thoi gian vn chuyn). C th thy rng trong giai doan
sn c thng tin, gi bn tai cua nng trai dat muc trung bnh 96% don gi xut khu, v
thuong th cn cao hon ca muc gi ny. 4% loi nhun trung bnh cn lai xem ra khng du d
b dp cc chi ph ch bin, vn chuyn v cc chi ph khc bn ngoi nng trai
10
.


10
Khng c thng tin v chi ph ch bin thuc t cua nhung nguoi kinh doanh nhung c th tnh duoc loi nhun tu muc chnh
lch giua gi bn tai cng nh my implicit, thuong duoc coi l khoang trn 90USD/tn duoi muc gi ky han LIFFE, v muc
gi bn tai cng trang trai tu nhung ngun sn c. Nhung chi ph khc c th k ra duoc l (1) chi ph vn chuyn tu Ty
Nguyn toi cang thnh ph H Ch Minh: 10USD/tn v (2) chi ph phn loai khoang 1USD/tn.

42
Biu d 2.2 Thu nhp cua ngui nng dn tnh theo phn trm gi tr| xut khu
0
100
200
300
400
500
600
700
800
J
a
n
-
0
1
F
e
b
-
0
1
M
a
r
-
0
1
A
p
r
-
0
1
M
a
y
-
0
1
J
u
n
-
0
1
J
u
l-
0
1
A
u
g
-
0
1
S
e
p
-
0
1
O
c
t
-
0
1
N
o
v
-
0
1
D
e
c
-
0
1
J
a
n
-
0
2
F
e
b
-
0
2
M
a
r
-
0
2
A
p
r
-
0
2
M
a
y
-
0
2
J
u
n
-
0
2
J
u
l-
0
2
A
u
g
-
0
2
S
e
p
-
0
2
O
c
t
-
0
2
N
o
v
-
0
2
D
e
c
-
0
2
J
a
n
-
0
3
F
e
b
-
0
3
M
a
r
-
0
3
A
p
r
-
0
3
M
a
y
-
0
3
J
u
n
-
0
3
J
u
l-
0
3
A
u
g
-
0
3
S
e
p
-
0
3
U
S
$
/
T
O
N
80%
85%
90%
95%
100%
105%
110%
115%
120%
125%
Farmgate Price: US$/ton Unit Value of Green Coffee Exports
Farmgate Price as % of Unit Value of Export

Nguon: Tnh ton cua tc gia dua trn cc d liu ICO gui theo yu cau cua tc gia, lay tu co so d
liu cua ICO; FARMGATE

Biu d 2.3 chi ra muc chnh lch giua gi tai cua nng trai v gi xut khu trong ma giao
dich 2003/04. Gia su chi ph sau thu hoach l t nht 20 USD/tn, c th thy rng trong sut
vu 2003/04, nhung chi ph ny khng duoc b dp bng muc chnh lch giua gi thu mua v
gi xut khu cho mi dn tn cui vu (sau thng 10).


43
Biu d 2.3 Chnh lch gia gi ti nh my vi gi ti cua nng tri

-70
-60
-50
-40
-30
-20
-10
0
10
20
30
40
June 20-30
2003
July 1-15 2003 July 15-30
2003
August 1-15
2003
September 1-
15 2003
September
16-30 2003
October 1-15
2003
November 1-
10 2003
Feb 28 2003
$
/
T
o
n

Ngun: Tnh ton cua tc gia dua trn s liu do Trung tm Khuyn nng tinh Dak Lak cung
cp

Cch giai thch thng thuong cho hin tuong ny l cc doanh nghip nh nuoc, voi ngun tn
dung uu di cung nhu cc h tro khc cua nh nuoc, c rt t dng co d ti da ho loi nhun
v do d thm ch c th hoat dng khi bi l. Cch giai thch ny duoc h tro boi thuc t l
nhung cng ty ny bi thua l dng k trong nhung nm gn dy. Tuy nhin, cc cuc phong
vn gn dy cho thy buc tranh thuc t c th phuc tap hon.

Vo lc m cc doanh nghip nh nuoc c th tn tai duoc nho su tro gip cua chnh phu, cc
cng ty tu nhn quc t bt du tham gia su hon vo h thng marketing. Dy c th l mt
tn hiu cho thy ngnh c ph c th sinh loi ngay ca khi nguoi nng dn nhn duoc phn
chia hin tai trong gi FOB, v cung cho thy cn c nhung yu t khc c lin quan, bao
gm:

1. Vic thm nhp v tch tr du co c t ro can

Cc nh kinh doanh gp rt t ro can trong vic thm nhp thi truong ngoi nhung han ch v
tip cn ngun tin mt v kho chua. C ph robusta t di hoi cc yu cu v ch bin v luu
kho hon c ph arabica d so ch (washed), v c ph kh th c th d dng mua duoc tu
nguoi nng dn bng tin mt. Tnh trang cua cc kho hng thuong khng tt, dn dn vic
cht luong bi suy giam. Rt nhiu nh kinh doanh d bi l trong nhung nm gn dy v s l
ny l tuong di lon cho ho.


44
2. Bn hng di ngoi t

C mt s bng chung cho vic vic mua bn c ph duoc thuc hin v nhung muc dch khng
phai loi nhun tuc th. Nguoi ta tin rng cc doanh nghip nh nuoc v cc doanh nghip khc
c nhu cu ngoai t d duy tr nhung hoat dng kinh doanh khc c loi hon d tin hnh kinh
doanh c ph m him khi ho vn, tuy nhin voi ho, luong c ph giao dich lai duoc quyt
dinh bng nhu cu ngoai t cua ho d phuc vu vic kinh doanh cc san phm khc.

3. Kinh doanh d c tr cp

Cc nh xut khu v kinh doanh c ph trong nm 2003 d nhn duoc su h tro cua chnh
phu trong mt chuong trnh cp thm cho ho 300 VND (0.02 USD) cho mi d la thu tu luong
xut khu tng so voi nm truoc. Nm 2002, muc thuong ny l 220 dng (0.014 d la) cho
mi d la xut khu thu v. Cng thuc nm 2002 c ho phng hon v tin thuong duoc p
dung cho moi d la xut khu thu duoc, chu khng chi tnh cho luong d la tng thm so voi
nm truoc. Mt s nh kinh doanh cho rng s tin ny l du cao d ho tin hnh kinh doanh,
v do vy thuong theo dui muc tiu khi luong xut khu d c tro cp. Hin c du don
rng quy dinh ny s duoc bo trong nm 2004.

4. Di hng

Mt s doanh nghip nh nuoc vn duy tr chuc nng mua c ph d thanh ton cc khoan no
quc t voi Lin X cu v cc nuoc thuc Cng uoc Va-xa-va. Nguoi ta tin rng khi d vic
mua hng s km nhay cam voi gi quc t hon v do vy c mt s anh huong dn muc gi
thu mua tai nng trai. Tuy nhin, cn chua r cc doanh nghip nh nuoc chi tra gi cao cho
cc nng trai quc doanh hay cho ca cc nh cung cp tu do trn thi truong.

5. Quan l rui ro v vic vn dng cc th| trung ti chnh v ky hn

Thao lun voi nhung nguoi trng, thu mua v xut khu c ph cho thy vic khng c kha
nng quan l rui ro gi ca l mt trong nhung mi quan ngai lon nht trong hoat dng kinh
doanh cua ho. Do vy, trong thoi gian gi giam ko di, v du nhu thoi ky tu nm 1998 tro di,
thua l trn mi tn c ph bn ra l khng th trnh khoi tru mt s nguoi may mn nm
duoc mt s thoi dim him hoi gi tng ln, v nhung thua l d c th d tng thm khi thoi
gian du tru ko di hon. Kha nng tu bao him mt cch c kinh nghim cho php cc cng ty
da quc gia tu bao v ban thn tt hon khi gi xung. Nhung nh kinh doanh trong nuoc hon
ton khng bit dn nhung hoat dng nhu vy do hiu bit han ch v thi truong ky han v
khng duoc lut php cho php su dung cc thi truong ny.

6. Chi ph thp hon thng qua vic hi nhp theo ngnh dc v hiu qua cao hon

Khi nhung nguoi kinh doanh tu nhn tham gia vo h thng tip cn thi truong (marketing),
ho khng chi ung dung nhung bin php c tnh hiu qua cao hon rt ra tu nhung hoat dng
trn ton cu m ho cn c kha nng kt hop cc b phn cua h thng vo mt quy trnh dng

45
b. Do vy nhung nguoi kinh doanh dc lp d tit kim duoc chi ph giao dich o mt s khu
trong hoat dng tip cn thi truong cua mnh.

7. C bit ho san phm v tip cn th| trung bn ngoi

Dc dim ny cua thi truong duoc th hin theo hai cch. Thu nht, nhung cng ty quc t c
kha nng lua chon v phn loai dp ung duoc nhung di hoi v quy cch k thut cao hon khi
c yu cu. Diu ny cho php ho nm duoc phn lon hoat dng thuong mai v tao ra gi tri
gia tng trong qu trnh ch bin d xut khu. Thu hai, cc doanh nghip nh nuoc bi can tro
khi tip cn nhung thi truong ny khng chi boi cng ngh lac hu m cn boi thiu cc k
nng marketing quc t v thiu quan h. Nhung vn d ny lai thuong bi lm nghim trong
hon boi nhung kh khn v ngn ngu. Diu ny c th tro nn ti t hon nu cc nh nhp
khu to ra quan ngai v muc d rui ro kinh doanh cao hon khi lm vic voi nhung nh kinh
doanh trong nuoc.

Mt s su nhiu loan nhu vy c cn nguyn tu cc chnh sch. V du, vic tip cn cc thi
truong quan l rui ro nuoc ngoi cua cc nh kinh doanh trong nuoc di hoi cc quy dinh v
ngoai hi phai thng thong, m Chnh phu Vit Nam th lai chua dp ung duoc diu ny.
Tnh trang ny tao nn nhung dng co kinh doanh khng dng nhm thu ngoai t ngay ca
trong nhung thuong vu bi l.

Thc thi hp dng v rui ro khng thc hin hp dng

Vn d ny d duoc chung minh l d ph hoai mt cch nng n nht uy tn quc t cua Vit
Nam voi tu cch l mt nh cung cp c ph dng tin cy. N tao thm nhung chi ph di voi
cc nh kinh doanh trong nuoc, dc bit l chi ph giao dich tng cao hon v nhiu co hi bi
mt di. Rui ro khng thuc hin hop dng xut hin kh thuong xuyn, nht l khi gi tng v
nguoi bn c ph mong mun tm mt nguoi mua khc voi muc gi cao hon hop dng ban
du.

Cc nh kinh doanh cho bit cho rt nhiu kh khn d thuc hin hop dng. Khi vic khng
thuc hin xy ra, thuong c rt t truong hop c dt coc dam bao thuc hin hop dng, v khng
d dng d c duoc phn quyt cua to n. Khi ti san dam bao l quyn su dung dt, c th s
c nhung han ch chnh thuc hoc chnh tri trong vic su dung nhung quyn ny, dc bit l
nu nhu dt thuc v cc t chuc chnh phu. O cp d kinh doanh trong nuoc, nhm mo mang
cng vic kinh doanh, cc nh kinh doanh bi phu thuc vo nhung th ch khng chnh thuc
nhu phai xy dung cc quan h x hi d xc dinh xem ai d c phai l di tc tim nng dng
tin cy hay khng.

Nhung vn d di voi cc nh doanh nghip trong nuoc ny cung xut hin khi ho tham gia
vo h thng marketing quc t. Nhung nh my ch bin c ph v nhung nguoi mua quc t
thuong thch mua tu nhung cng ty quc t d thit lp cc mang luoi dia phuong hon, v cc
cng ty ny c th thay th ngun c ph bi thiu do hop dng khng thuc hin bng ngun tu
nhung nguoi bn khc. Tuy nhin, cc cng ty quc t cung cho bit ho d phai du tu dng k
thoi gian vo vic xy dung nhung mang luoi ny.

46

Bn canh vic su dung cc giao dich ky han d han ch thua l, cc nh kinh doanh quc t c
th mua ngay v bn ky han do vy ho c kha nng tn dung duoc chnh lch giua gi giao
ngay v gi ky han. Dy c th l mt ngun loi nhun quan trong cho cc cng ty quc t,
song n cung l ci g d m cc nh kinh doanh trong nuoc khng th lm duoc v rui ro khi
thuc hin v cc quy ch hin nay.

47

3. CO CU CUA NGNH C PH

Vit Nam c th duoc phn chia so b thnh hai vng c ph voi do Hai Vn lm ranh gioi.
Ranh gioi tu nhin ny nhn chung chia Vit Nam thnh hai vng kh hu noi c ph robusta
thch nghi rt tt voi dt ba-zan o Ty Nguyn v tinh Dng Nai o Min nam. Min bc voi d
cao lon hon ph hop voi vic trng c ph arabica. Tuy nhin, cc thu nghim trng arabica o
tinh Lang Son v cc vng suong gi nhu tinh Son La mang lai kt qua dng tht vong. C
ph robusta cung khng thch nghi tt voi cc vng dt thp mu m, dc bit l khi o xa
ngun nuoc. Cc vng san xut nhiu c ph nht tai Vit Nam nm quanh Bun Ma Thut -
Bun H o Ty Nguyn.

QU TRNH PHT TRIEN NGUON CUNG CP

Din tch dt trng

Nhung s liu cng b gn dy nht cho bit c 506.000 hec-ta dt trng c ph, gn nhu tt
ca s d l trng loai robusta tru khoang 26.000 hec-ta trng arabica. Mt s dnh gi c nhn
v din tch trng c ph uoc tnh din tch ny c th ln toi 600.000 hec-ta giai doan 2001-
2002 truoc khi bt du cht bot cy c ph. Uoc tnh ny c ve ph hop hon voi cc s liu
khao st cua mt don hn hop giua chnh phu (NIAPP) v mt truong dai hoc su dung cc
hnh anh v tinh v xc minh thuc t vo thoi dim d. Do c nhung khc bit dng k giua
cc ngun khc nhau, s liu lich su v din tch trng c ph uoc tnh cn duoc coi l nhung
s liu mang tnh tham khao hon l chnh xc.

Chnh phu d d xut mong mun giam 100.000 hec-ta din tch trng c ph trong vng 7
nm toi trong mt n luc nhm hop l ho san xut voi nhu cu thi truong. Vic ny s bao
gm giam din tch trng robusta v tng loai arabica. Tuy nhin, hu ht du nht tr rng kh
m thuc hin vic ct giam nhu vy v cui cng, nhung quyt dinh d l tuy thuc tung c
nhn nguoi nng dn. D c nhiu thnh cng voi vic da dang ho san xut tai nng trai bng
nhung loai cy khc hon l voi vic cht bot cy c ph. Vic cht c ph d din ra trn mt
pham vi nht dinh, hu ht l o nhung khu vuc nng sut thp hon hoc cy gi hon.

C nhung bng chung cho thy cc tn hiu thi truong d dn duoc nguoi nng dn v tc
dng toi quyt dinh cua ho. S liu v din tch trng d chi ra mt mi tuong quan kh cht
ch voi nhung bin dng gi lon trn thi truong quc t. Biu d 3.1 so snh cc s liu gn
dy cua chnh phu v din tch c ph voi muc gi bnh qun nm cua c ph robusta (tnh quy
ra tin Vit). N cho thy muc d bin dng gi tro thnh mt nguyn nhn dc lp voi su
khuyn khch cua chnh phu trong vic mo rng cua din tch trng c ph. Cc ngn hng
Vit Nam cho bit sau dot tng gi nm 1994, ma trng trot vu nm 1995/1996 d c muc
vay d du tu vo trng moi c ph cao chua tung c. Khi gi lai tng tip nm 1997, vic mo
rng lai tip tuc ti din.



48
Biu d 3.1 Vit Nam: Nhng thay di trong din tch trng c ph v gi c ph robusta

Ngun: Ly tu s liu cua Vicofa v ICO

San luong thp nm 2003 d dn dn su chm dut trn thuc t hu ht vic trng moi c ph.
Tuy nhin, c nhung bng chung cho thy mt s nng dn d di ph voi vic gi xung thp
bng cch ct bo hon ton phn tn l v cnh hoc cht gc c ph. Nhung din tch ny
hin nay lai dang tng ln.

Hu ht vic san xut c ph cua Vit Nam - khoang - duoc tin hnh o khu vuc Ty
Nguyn noi c dn 477.000 hec-ta hin dang duoc trng c ph
11
. Cc tinh trng nhiu c ph
nht l Dak Lak v Lm Dng (Xem Bang 3.1).

Cng ngh san xut

Qu trnh san xut o Vit Nam theo dui chin luoc thm canh su dung nhiu nguyn liu du
vo. Trong thuc t, chnh sch san xut d dc bit thc dy bin php ny v n tro thnh m
hnh ph bin cho moi nh san xut, tu lon toi nho. Chi c nhung nguoi nng dn thiu ngun
luc hay khng tip cn duoc ngun tn dung moi khng dng khi luong phn bn lon. Su phu
thuc nng n vo nguyn liu du vo d thnh cng trong vic tng san luong toi muc cao

11
Lm Dng, mt vng trng c ph quan trong, duoc coi l mt phn cua Ty Nguyn cho toi tn nm 2002.
-60000
-40000
-20000
0
20000
40000
60000
80000
100000
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
C
h
a
n
g
e

i
n

P
l
a
n
t
e
d

A
r
e
a

(
H
a
)
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
Change In Planted Area Average export price (USD/T)

49
phi thuong. Tuy nhin, vic ny cung tra gi kh lon. Nhung chi ph ny c th duoc tnh ca
bng tin cung nhu bng su phu thuc mt cch rui ro vo vic phai tip tuc su dung nhiu
nguyn liu du vo d dat nng sut nhu vy trong tuong lai. Da phn phn bn v cc
nguyn liu du vo khc phai nhp khu v ngy cng tro nn dt do di voi hu ht nng
dn, dc bit l khi chnh phu tng cuong tu do ho. Nhung dot tng gi nhin liu trn th
gioi thoi gian gn dy d dy gi phn bn tng thm khi gi c ph vn cn tuong di thp.
Vic khng th tip tuc dng du vo o muc cao nhu truoc - mt tnh trang ph bin khi gi c
ph thp - c xu huong lm san luong giam manh v su bp bnh ny cng gy thit hai nhiu
hon cho nguoi nng dn, dc bit l nhung nguoi phu thuc vo san xut c ph.

Luong phn bn tng hop su dung o Vit Nam d
tng hon hai ln trong thp ky 90 toi muc 5 triu tn
mt nm 2000. Muc tng luong phn bn nhp khu
trong thp ky ny l 93% v san xut trong nuoc tng
277%
12
. San luong phn bn san xut trong nuoc -
chu yu l phn u-r v phn ln loai don gian - dat
gn 1,5 triu tn v nm trong tay mt s t nhung
cng ty lon hon mc d ngnh ny c toi gn 200
doanh nghip. Vit Nam cung san xut cc phn bn
gi re NPK (gm ni-to, pht-pho v ka-li), tuy vy
nhung loai phn bn ny chu yu l nhp khu, duoc
cho l v l do cht luong. Chnh phu mun khuyn
khch vic san xut nhiu loai phn bn phuc tap hon
v p dung muc thu nhp khu thp 3% voi phn
NPK v 5% voi phn ln
13
.

Quy m trang tri

Hu ht cc trang trai trng c ph o Vit Nam du c
quy m nho. Bang 3.2 cho thy khoang 85% cc
trang trai c ph c din tch nho hon 2 hec-ta. Nhung
nguoi nng dn gn lin voi cc doanh nghip nh
nuoc c th tn dung loi th quy m tnh kinh t, song
hu ht lai khng c duoc lua chon ny. Tuy nhin,
ngy cng c nhiu bng chung v cc hop tc x
mua sm khng chnh thuc gp phn lm giam chi
ph nguyn liu du vo v thit bi tuoi tiu v thm
ch cn gip quan l cc ngun nuoc khan him. Mt nghin cuu khng chnh thuc cua Tng
cuc Thng k d c gng thu thp thng tin v quy m nng trai v cng ngh hin c. Trong
mt vi nm trong thp ky 90 - vo nhung ngy hong kim cua su gia tng san xut - rt nhiu
h nng dn nho tp trung ht vo mt loai cy trng nht dinh v du nhu c ph. Mt phn
lon trong s ny d rt ra rng vic ny l rt rui ro khi thiu cc ngun sng hoc thu nhp

12
S liu cua Tng cuc Thng k (2002) trong Bo co Gim st Mi truong Vit Nam 2002
13
Nhng nh san xuat phn bn dia phuong chuan bi doi ph voi canh tranh trong khu vuc, Vit Nam News so. 13 No.4150,
thng 3/10, 2003
Bng 3.1. Cc khu vc trng c ph chnh
Tnh
Din tch trng
(hec-ta)
Dac Lak 234,000
Lam Dong 100,000
Gia Lai 75,000
Kon Tum 11,000
Dong Nai 60,000
Robusta Total 480,000
Son La 3,500
Lai Chau 500
Lan Bai 700
Thanh Hoa 4,100
Ngho an 3,000
Quang Tri 3,500
The Thien Hoa 500
Dak Lak 2,200
Gia Lai 500
Lam Dong 8,000
Arabica Total 26,500
GRAND TOTAL 506,500
Ngun: VICOFA, 2004.

50
khc, dc bit l trong thoi ky thi truong suy sup. Ngy nay, ngy cng nhiu h san xut nho
lua chon cc hnh thuc da dang ha, trng cc loai cy trng b xung nhau d tng thu nhp.

Chi ph sn xu)t, sn lng v li nhun

Uoc tnh v chi ph san xut khc nhau kh
nhiu giua cc vng, min v cung tuy vo
phuong thuc san xut. Cc nng trai quc
doanh c ve nhu c chi phi san xut cao nht,
v trong mt s truong hop chi ph ln toi tn
1000 USD/tn. Nhung tnh ton cua ho thng
thuong bao gm mt s chi ph cho nhung
dich vu x hi m ho cung cp cho nguoi
nng dn v cng dng. Chi ph san xut di
voi cc trang trai tu nhn thuong o muc 300-
600 USD/tn. Nhung con s ny khng bao
gm chi ph xy dung ban du hay thay th. Muc d ho vay vn d trang trai cc chi ph xy
dung ban du cua nhung nguoi nng dn cung khc nhau v trong mt s truong hop do mua
duoc dt re nn mt vi nng dn, dc bit nhung nguoi tin phong trong trng c ph c chi
ph c dinh v chm sc c ph tuong di t. Qu tro gi quc gia do nguoi nng dn trng c
ph dng gp nn trong nhung nm 1990 d chm dut hoat dng vo cui thp ky d. K tu
d, nguoi nng dn phai chiu tuong di t nhung loai chi ph phi san xut nhu thu, li sut,
tun thu cc quy dinh v tiu chun cua nh nuoc. Muc chi ph cung tuong di thp.

Mt chi s v chi ph san xut thuc t l quan st muc gi c th lm tng manh s nng dn
khng tra duoc no ngn hng. Trong nm 2001-02, muc gi tai cng trang trai thp hon 450
USD/tn cc ngn hng d ghi nhn no qu han tng manh . Nm 2002-03 hin tuong ny
xut hin khi gi giam xung duoi 500 USD/tn.

Theo s liu chnh thuc, Vit Nam dat duoc muc tng nng sut phi thuong tu muc chi trn 1
tn/hec-ta vo du nhung nm 1990 dn 2 tn vo cui nhung nm 90 v trung bnh khoang
1,85 tn/hec-ta vo nhung nm du cua th ky (xem bang 1.1). Khi din tch trng c ph cn
lai dn ky thu hoach, san luong tim nng c th s dat muc 2 tn/hec-ta. Xem xt con s ny
trong bi canh quc t, san luong cua Brazil trong nm ky luc 2002 l 1.8 tn/hec-ta di voi c
ph robusta.

Nng sut rt cao ny phu thuc rt nhiu vo h thng san xut su dung nhiu du vo m
hu ht nng dn khng th duy tr trong thoi ky gi c ph thp gn dy. Nhung s liu v
san luong cho thy muc d nhay cam cua san xut voi thay di du vo c bin di theo muc
d nguyn liu du vo duoc su dung. V du, 1 tn NPK dem lai 1 tn c ph nhung voi 1.5
tn NPK san luong tng toi 2.5 tn c ph, v khi su dung toi 2.5 tn NPK th san luong l 3.5
tn c ph. Mt bo co chua duoc chung minh cho bit mt s h nng dn cn dat toi nng
sut 6 tn/hec-ta.

Bng 3.2 Quy m trang tri c ph Vit Nam
Phn chia cc trang tri c ph theo quy m
(hec-ta) (% trong tng s trang trai)
>0.2
ha
0.21
ha
1-2 ha 2-3 ha
3-5
ha
> 5
ha
3% 50% 32% 10% 4% 1%
Ngun: Phn tch so b ca Tng cuc Thng k
trong nghin cu khng cng b nm 2002.

51
Biu d 3.2 minh hoa vic san luong cua nhung cy d cho thu hoach phan ung nhu th no
voi nhung ngun luc m nguoi nng dn c duoc tu vu ny d chi tra cho chi ph du vo
trong vu toi, trong diu kin vic tip cn tn dung nhn chung l thp. Nhung han ch dng k
v mt s liu khin khng th tnh duoc d co dn chnh xc. Tuy nhin n cung chi ra rng
nhung thoi ky gi bn ha hay chi ph tng dn dn vic rt bot du vo c th gy ra sut giam
nng sut nhu d tung xy ra trong vu ma nm 2001/2. Muc d phuc hi trong nm 2003/04
xut pht tu vic gi tng cao hon trong du nm 2003.

Biu d 3.2 Gi c ph robusta v tc dng ti nng sut cua nhng cy d dn thi
dim thu hoch (duoc tnh mt ma li mt ma so voi gi di voi nhung cy trn 5 tui)
0
400
800
1200
1600
2000
2400
2800
0.0
0.4
0.8
1.2
1.6
2.0
2.4
2.8
1992 1994 1996 1998 2000 2002
Prices Lagged 1 Season Yield
P
r
i
c
e
s

L
a
g
g
e
d

1

S
e
a
s
o
n
Y
i
e
l
d
/
H
e
c
t
a
r
e

Ngun: Tnh ton cua tc gia dua trn s liu do DakMan cung cp, 2004.

Nng sut o muc d ny s phu thuc nng n vo kha nng duy tr ca tuoi tiu v du vo. V
du v nng sut giam khi giam bot phn bn c th thy o Colombia, noi san xut d giam toi
30% trong vng hai nm sau khi chm dut tro cp phn bn. Xu huong gi thp hin nay r
rng d lm ni bt su khc bit giua nhung nguoi nng dn c nhiu vn v c th duy tr
luong du vo cao voi rt nhiu nng dn km kh gia hon buc phai giam mt phn hoc
ton b du vo. Nhm thu hai d chung kin nng sut sut manh o muc khoang 50% trong
mt s truong hop cung nhu vic cc san phm thu hoach c nhiu khim khuyt hon v t
duoc du tu .


52
Biu d 3.3 biu din chi ph cua mt trang trai nho trong nm 2002 v sau d l nm 2003
voi gia thit chi ph c bin dng tuyn tnh cng voi muc phn bn su dung. Chi ph lao dng
su dung trong tnh ton ny chi l muc duy tr cuc sng khng tnh dn cc khoan tin dnh
cho qun o, gio duc v du tu - mt phuong thuc kh l khng bn vung m nguoi nng dn
su dung vo nhung thoi dim gi xung thp nht. Voi muc gi bn tai cng trang trai duoi
300 USD/tn vo giua vu nm 2003, khng mt nng dn no voi nng sut trong khoang ny
c th c loi nhun. Tuy nhin, voi vic chi ph du vo tng manh trong thoi gian gn dy,
nhung nguoi nng dn khng c kha nng san xut trn 1,5 tn/hec-ta s gp kh khn.

Biu d 3.3 Gi thnh san xut v nng sut (l hm s vi bin l s lung phn bn
su dng)
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5
Tonnes of NPK
C
o
s
t
s
:
$
/
t
o
n
n
e
1
1.2
1.4
1.6
1.8
2
2.2
2.4
2.6
Y
i
e
l
d
:

T
o
n
n
e
s
/
H
e
c
t
a
r
e
Production Costs - $/tonne (2002) Production Costs - $/tonne (2004)
Yield

Ngun: Tnh ton cua tc gia dua trn cc cuc phong vn nguoi nng dn o tinh Dak Lak,
2002-2004.

Cc vn d v nuoc v mi truong d thao lun truoc dy cung dang c anh huong o mt s
vng noi phai do ging su hon, hoc o dia dim xa trang trai hon. Ca hai truong hop du
lm tng gi thnh san xut, dc bit l khi gi lao dng v chi ph du vo cung tng ln.

Bang 3.3 chi ra co cu chi ph cua mt trang trai c ph hoat dng c tnh canh tranh. Trang
trai rng 25 hec-ta ny c nng sut trung bnh l 3 tn/hec-ta v nm o trung tm tinh Dak
Lak. Voi muc chi ph tuoi tiu khoang 2 triu dng Vit Nam trn mi hec-ta v cc ging
nuoc o dia phuong d can nuoc, trang trai ny kh khn lm moi ho vn nm 2002 v s c

53
li rt nho trong nm 2003/04. Diu ny cho thy rng cn c nhung phn tch tt hon v cc
dia dim l tuong d trng c ph v cung cn quan l thn trong hon ngun nuoc.

Bang 3.3 Chi ph thc t cua trang tri: so snh qua cc nm
(Loi nhun v thua l nm 2002 -Loi nhun/thua l nm 2004)
Ngun: Tnh ton cua tc gia tu cc du liu thu thp qua phong vn nguoi nng dn

Chi ph cua cc nng trai quc doanh rt kh d xc dinh r rng chc chn v mt s k hop
dng voi nguoi nng dn di nguyn liu du vo ly mt khi luong c ph nht dinh hoc
tra muc luong dinh truoc d di ly c ph. Cc con s v chi ph ln toi 1000 USD/tn do
tnh ca nhung chi ph x hi cua nng trai quc doanh rt kh d xc nhn v ngy nay cng
tro nn khng thch dng v nhung chi ph ny dang duoc chuyn giao dn cho chnh quyn
cp tinh v nh nuoc. Phn tch chi ph lao dng o mt nng trai quc doanh thuc hin boi cc
nh tu vn dc lp cho thy nhung chi ph nhu bao him x hi v chi ph nghi h lm tng chi
Yield 3 tons
Area 25 ha
Production 75 tons total
Quantity Price Total Quantity Price Total
Fertilzer/ha 3 tons 1,750,000 131,250,000 3 2,750,000 206,250,000
Irrigation 4 app. 1,500,000 150,000,000 4 2,000,000 200,000,000
chemical/ha 4 app. 130,000 13,000,000 4 130,000 13,000,000
subttl
% Borrowed 50 147,125,000 50 209,625,000
No of Months 8 8
Interest Cost 11,770,000 20,962,500
Fixed Labor 20 15,000 109,500,000 20 20,000 146,000,000
Variable Labor 2,200 18,000 39,600,000 2,200 23,000 50,600,000
Total Cost 455,120,000 636,812,500
Cost/Ton 6,068,267
Cost/Ton
8,490,833
$398 $539
Current Income 75 6,000 450,000,000 75 9,650 723,750,000
Household Profit -5,120,000 86,937,500
-$336 $5,520
Profit as Share of Expense -1% 14%
Exchange Rate 15,250 15,750
Borrow Rate 1.00 Month 1.25 Month
Assumed
Number of Man
days to Harvest
1 ton GBE 40
Harvest Period - days

40

Total Labor Requirement for Harvest 3000
Daily Labor Requirement 75
Fixed Daily Labor 20
Fixed Labor in Harvest Period 800
Balance 2200
LABOR WORKSHEET

Production P/L 2004

Production Profit and Loss 2002

54
ph lao dng thm khoang 30% (PWC 2004). Trong khi o hai trong s cc nng trai quc
doanh lon o Dak Lak, tng chi ph san xut l khoang 520USD/tn, cng thm khoang
30USD/tn cho ch bin.
ARABICA
C ph arabica, o Vit Nam goi l c ph ch, duoc trng o 3 vng ring bit. Khoang 30%
din tch arabica duoc trng o cc vng pha Nam nhu tinh Lm Dng, Dak Lak v Gia Lai.
Tuy vy su pht trin c ph arabica hin nay tp trung vo vng phi qun su truoc kia o ty
bc Hu nhu tinh Quang Tri hoc tp trung o cc vng Ty Nguyn pha Bc nhu Son La, Yn
Bi v Lai Chu noi moi duoc mo rng gn dy. Cn phai luu rng vic mo rng o cc khu
vuc ny vn cn kh khim tn v chc s cn tip tuc din ra voi tc d rt chm so voi su
pht trin cua c ph robusta truoc dy.

Nm 2003/04, san luong arabica l 18.000 tn mt. Min Bc thu hoach duoc khoang 45% s
ny trong khi min Trung dng gp khoang 25% v Ty Nguyn l 30%. Thi truong trong
nuoc tiu thu khoang 1/4 hay khoang 5.000 tn v phn 13.000 tn cn lai duoc xut khu.
Hin nay, Thi Ho l nh xut khu lon nht. Sau d l Vinacafe Nha Trang.

Chuong trnh nghin cuu cua Chnh phu nhm h tro pht trin c ph arabica tp trung vo 5
tiu ch chnh khi lua chon vng mo rng din tch trng bao gm d dy cua dt, dc tnh cua
dt, d cao, luong mua v d dc cua dt. Nhung dc tnh cn c cua dt bao gm d axit v
d mu m. Nghin cuu ny duoc Vin K hoach - Quy hoach Nng nghip (NIAPP) thay
mt B Nng nghip v PTNT tin hnh.

Vic Vit Nam da dang ho bng cch trng thm c ph arabica l do nhung yu t sau dy:

Gip da dang ho din hng cho bn xut khu
O nhung khu vuc nht dinh, dc bit l min bc v Ty Nguyn, c ph arabica thch
nghi tt hon robusta do diu kin dt dai v vi kh hu cu th
O nhung khu vuc min ni v xa xi, loai c ph ny l mt trong nhung ngun thu
nhp t oi cua cc dn tc thiu s ngho sinh sng tai d v l mt cng cu trong chnh
sch dinh canh dinh cu m Chnh phu dang dy manh
Chnh phu tin tuong rng trng c ph s l mt lua chon c loi nhm ngn chn su
ph bin cua cy thuc phin

Hin nay tng din tch trng loai c ph ny duoc uoc tnh o tm 26.500 hec-ta, song moi chi
san xut duoc trn 18.000 tn (300.000 bao). Rt nhiu trong s cy c ph ny l moi trng,
v nhung cy khc th d qu gi v duoc trng tu dot mo mang ln truoc, do vy, cc s liu
v san luong c th bin dng rt nhiu.

Kh hu Vit Nam c tc dng han ch ca s luong cung nhu cht luong c ph arabica o Vit
Nam. Nm 1999, mt dot suong gi tn ph o tinh Son La d ph huy 3000 hec-ta v c th d
khin nguoi nng dn tro nn thn trong hon khi chon cc ging c ph arabica. Hin nay
Chnh phu khuyn nghi chi trng loai c ph ny o nhung vng duoc chi r l nguy co suong
gi nho. O nhung vng phi qun su cu, ma mua khng ph hop voi ma thu hoach, v vn d

55
gp mua khi thu hoach c xu huong dy chi ph my mc d sy kh ln cao hon v nu khng
s bi ln men som.

O nhung khu vuc noi vic tng din tch c ph arabica d gp phn da dang ho v giam bot
su phu thuc vo robusta, d c nhiu khuyn khch dnh cho nhung h nng dn nho. Nhung
nguoi gn lin voi cc doanh nghip nh nuoc c kha nng s nhn duoc dt min ph (trong
thoi gian toi 50 nm), duoc vay li sut thp v duoc h tro k thut. Mt s n luc da dang
ho nhu vy k tu cui thp ky 90 d duoc h tro bng nhung khoan cho vay cua T chuc
Pht trin Php ngu (AFD) dnh cho cc doanh nghip nh nuoc, dc bit l cho 5 tinh chu
cht, hin nay tng s tin vay vo khoang 32 triu USD. Nhung khoan vay ny tp trung vo
vic cung cp h tro k thut v khuyn nng, cho vay li sut thp v cung cp ging voi gi
re. Muc tiu cua du n l gip trng 40.000 hec-ta c ph o mt s tinh Ty Bc v min
Trung trong vng 6 nm. Tuy nhin, phan ung tu pha nng dn cn han ch. Nm 2002, chi
khoang mt nua muc tiu 5.800 hec-ta trng moi duoc hon thnh. Nhu cu thuc t cho vic
giai ngn tu AFD thp hon nhiu so voi k hoach. Chuong trnh ny du kin s kt thc vo
nm 2004 v c th khng giai ngn ht khoan vay.

Mt thch thuc lon l vic pht trin cc h thng san xut c tnh bn vung bao gm ca kha
nng quan l rui ro. Theo bo co, nguoi nng dn sn sng thu nghim voi cc ging tt, mt
d trng, v dc bit l vic trng c ph trong bng rm cua cc loai cy n qua c th mang
lai thu nhp.

Gi thnh san xut c ph Arabica

Gi thnh san xut c ph arabica hoi cao hon so voi c ph robusta, voi phn lon su khc bit
l do luong lao dng cn thm d hi c ph trong ma thu hoach. Gi thnh san xut cua khu
vuc tu nhn duoc uoc tnh o tm 510-600 USD/tn mt. Vicofa uoc tnh rng gi thnh san
xut c ph arabia, khng tnh chi ph xy dung ban du hay chi ph ti chnh hay di moi, l
khoang 0.23USD/cn Anh (506 USD/tn). Uoc tnh v gi thnh cua nng trai quc doanh l
khoang 0.32 USD/cn Anh (704 USD/tn).

Ch bi n c ph Arabi ca

So ch c ph Arabica vn l kh khn hon so voi sy kh robusta. Hu qua cua vic nhm ln
c th dn dn mt ty l tn tht lon hon v gi tri. Cc k thut ch bin sy kh gn ging
nhu cch p dung cho loai robusta trong d qua c ph duoc sy kh v lt vo tao ra mt san
phm c gi tri thp hon c ph robusta mt cht. Vic (so ch) rua c ph c th rt tn km
v kh quan l nu khng c k nng hay co so ha tng cn thit. Cc phuong php so ch
thuong don gian hon cch duoc su dung o cc nuoc khc. V du, cch dng o Quang Tri xem
ra ging voi h thng so ch mt phn hay bc vo tu nhin pulped natural, trong d nuoc
duoc dng d phn tch cc qua chua chn v buoc du bo vo. Bc vo kh duoc su dung d
loai bo phn thit, thay v d ln men hon ton. Trong qu trnh so ch ton b, thoi gian ln
men chnh xc l mt vn d lon trong vic cai thin cht luong song o Vit Nam tng thoi
gian nm trong cc b c ve ngn hon luong thoi gian p dung o Nam M. Nuoc thai dc hai

56
l mt vn d dc bit v theo bo co, cc my nghin nuoc c trung bnh c th thai ra luong
nuoc nhim tuong duong voi ca mt thi trn nho.

Cho bn c ph Arabica

C ph Arabica cua Vit Nam duoc bn voi gi thp hon nhiu so voi nhung c ph giao dich
tai NYBOT
14
. Ban du Vit Nam hy vong c ph arabica cua mnh c th thay th mt s loai
c ph so ch hoc bc vo tu nhin c phm cp thp hon, song mt s thnh vin trong ngnh
giao dich ny cho bit, v nhung vn d cht luong ni tai cua san phm, c ph arabica cua
Vit Nam c th s chi c kha nng thay th nhung loai c ph chua so ch hoc c ph tu
nhin.

Theo bo co c mt nh san xut tai Lm Dng trng c ph huu co v xut khu vi cng-
ten-no mi nm voi muc li kh cao sang Nht Ban. Ngoi ra c rt t cc nh san xut khc
duoc chung nhn dc lp l c c ph huu co, kinh doanh bnh dng hay c phuong php san
xut thn thin voi mi truong sinh thi. Mt lin danh giua mt cng ty ch bin c ph da
quc gia v GTZ d gioi thiu phuong thuc canh tc v ch bin thn thin voi mi truong
sinh thi. Cung c mt s nh san xut khc dc dinh ho san phm c ph cua mnh bng cc
phuong thuc san xut c cht luong cao hon. Tuy nhin, tng luong c ph c cht luong cao
vn cn han ch.

Mt phn dng k luong c ph arabica o Vit Nam duoc tiu thu o thi truong trong nuoc v
c xu huong tng manh. O min Bc, mt nh xut khu dt tai H Ni, Thi Hi, xut khu
toi gn 90% luong c ph arabica v chi phi cc vng trng, trong khi nhung khch hng
chu u c mt o cc vng pha Nam.

TONG SAN LUNG TIEM NNG

Nhung cng b moi nht cua Vicofa v cc muc tiu san luong cho thy Vit Nam dang d ra
muc tiu duy tr din tch trng c ph robusta o muc 400.000 tn, v thay th mt phn din
tch cy robusta bng vic mo rng din tch arabica tu muc 26.000 hec-ta hin nay. Tuy
nhin, c l do d tin tuong rng tng din tch c ph robusta cui cng vn s cao hon th
nhiu. Cc chuyn di thuc dia chi ra rng vic chuyn sang c ph arabica rt kh bt du.

Vin canh trung v di hn cua c ph Robusta

O tm trung v di han, chnh phu d tuyn b s n dinh san luong c ph robusta o muc 10
triu bao (600.000 tn) v s tng san luong c ph arabica ln muc 2 triu bao (120.000 tn).
Mt s vng dt d bo khng trng c ph nua. Song o hu ht nhung khu vuc ny, cy c ph
d gi ci, hoc diu kin nng nghip khng thch hop, hoc vic tip cn ngun nuoc kh
khn. Cung c nhiu bng chung cho thy c nhiu vng cy c ph chi bi cht cnh hoc cht
st gc chu khng phai bi loai bo hon ton, v nhung cy ny c th dm mm v pht trin

14
C ph giao dich tai NYBOT chu yu phan nh muc gi c ph arabica mild cua Trung M.

57
tro lai. Dy l mt chin luoc tt d vuot qua cuc khung hoang gi hin nay v c th trng
duoc nhung loai cy khc trong khi cy c ph pht trin tro lai.

Tuy nhin, d giam san luong c ph robusta xung muc Chnh phu d ra trn thuc t di phai
phai loai bo thm nhiu hec-ta dt trng hin tai. Nu gia dinh nng xut tip tuc dat muc t
nht l 2 tn/hec-ta, v tng s cy c ph cho thu hoach theo mt diu tra nghin cuu cho bit
tng tu 750 triu ln 900 triu cy. Mc d vic ct giam ny v l thuyt l kha thi trong di
han, hu ht cc nh quan st cho rng kh m thuc hin duoc trong tuong lai gn. Vicofa uoc
tnh rng o hai tinh trng c ph lon nht, mi tinh chi c th dat duoc khng qu 10% k
hoach ct giam.

Hin nay khng c mt co ch don gian no d dat duoc muc tiu ny, dc bit trong diu kin
chnh phu tip tuc h tro ngnh c ph nhu cho php gia han thanh ton no. C l diu quan
trong hon l mc d c nhung bng chung v vic bo bot cy c ph trong nm 2001 v 2002
th chc chn rng nhung nguoi nng dn truoc dy vn giu cy c ph khi gi xung cuc thp
s kh lng bo cy c ph vo thoi dim hin tai (thng 3/2004) khi gi c ph d ln dn
khoang trn 700 USD/tn. Do nhung nguoi san xut km hiu qua hon c th d l nhung
nguoi du tin rt khoi ngnh, nhung bo co hin ny cho bit s nng dn cn lai d bit
cch ti uu ho vic su dung du vo v quan l trang trai cua mnh hiu qua hon. Ho cung c
du hiu bit d di ph voi mt dot giam gi moi tt hon hoc d cung lai nhung khuyn
khch ngung san xut.

Vin canh trung v di hn cua c ph arabica

Cc s liu tu cc nghin cuu c nhn v ngnh cho thy muc tiu o tm trung han toi nm
2010 cua Chnh phu l dat din tch trng l 100.000 hec-ta voi san luong hng nm trn 2
triu tn (120.000 bao). Nhung kt qua ny chc chn s thp hon dng k nu nhu vn duy tr
tc d trng thm hin nay. Din tch trng hin nay duoc uoc tnh l 26.500 hec-ta voi muc
tng rt chm. San luong cua nm c ph 2003/04 l khoang 270.000 bao (16.000 tn). Rt t
chuyn gia c hy vong san luong loai c ph ny c th tng hon muc 20-30% o tm trung
han.

CC VN DE VE CHE BIEN V CHT LUNG

Cc vn d v cht lung ti nng tri

Qu trnh thu hoach v sau thu hoach thuong duoc m ta l nhung thoi dim ct yu trong qu
trnh quan l cht luong. Nu khng c co so ha tng hop l tai trang trai th s rt kh duy tr
cht luong cao mc d qu trnh trng trot d duoc chm sc k lung. O nhiu vng vic
thiu cc thit bi sy l mt han ch ngn tro vic cai thin tiu chun cht luong c ph Vit
Nam.

Hu ht nng dn thu hoach v tu sy hat c ph cua mnh v sau d bn lai cho nhung nguoi
thu mua v cc dai l mua c ph hoc tu giao cho nhung nh my ch bin. Trong ma thu

58
hoach nu troi m uot, kha nng phoi kh tu nhin bi han ch, do d nng dn buc phai mang
c ph cua mnh toi sy kh bng my o mt co so ch bin no d voi chi ph cao hoc phai
gnh chiu hu qua l cht luong giam st do diu kin sau thu hoach qu m. Rt t nguoi
nng dn c th tip cn voi phuong php sy kh tn km nht song cung dng tin cy nht -
sy kh bng my. Nhung my sy duoc h tro bng nng luong mt troi thuong tit kim chi
ph v ph hop voi mi truong d duoc thu nghim o mt vi nuoc song chua duoc dua vo
Vit Nam c l l do o mt s vng cua dt nuoc thoi tit vu thu hoach thuong qu m u.

Ngoi vn d thoi tit gy anh huong dn kha nng sy kh c ph cn tn tai hai vn d khc.
Thu nht, nhiu nng dn khng du ch d phoi c ph. Thu hai, trong khi nhiu nguoi d
dng bat nhua, vn mong, sn xi mng hay chiu d phoi th nhung nguoi khc chi rai hat c
ph ln nn dt trng, do vy d lm c ph mt mi, bi ln tap cht hay cht luong giam st.

Bn canh vic d mc v ln men thuong c anh huong xu dn cht luong hat, trong nhung
tnh hung xu nht, cc mm nm gy bnh dc bit dc hai nhu Ochratoxin (OTA) c th
pht trin. T chuc Luong Nng cua Lin Hop quc (FAO) d thit k mt Chuong trnh Hop
tc K thut d gio duc nguoi nng dn v OTA v gip p dung nhung bin php d giam
nguy co xut hin loai nm ny. Nhung ti liu cua FAO chi ra rng hnh anh v cht luong c
ph cua Vit Nam c vn d v OTA. Nm ny d khin nhiu l hng bi tu chi o cang dn.
Ti liu tm tt du n luu rng c nhiu vn d v cht luong c ph Vit Nam v vic
nhim bnh OTA xut pht tu cc phuong php thu hoach, ch bin, sy kh, bao quan, vn
tai v dam bao cht luong qu ti.

Ch bin bn ngoi nng tri

Cc tram thu mua rt ph bin o nhung vng trng c ph v thuong l noi tip nhn c ph tu
hu ht nng dn. Nhiu nng dn giao c ph d lt vo. Mt s giao c ph o dang nguyn vo
(parchment) hoc hat c ph kh. Mt s t giao c ph tuoi dc bit l khi diu kin thoi tit
m uot di hoi phai sy bng my. Cc tram thu mua tp trung c ph thnh khi luong lon v
tin hnh phn loai co ban, thuong thnh Loai 1 v Loai 2. Sau d c ph duoc ch bin thm
o cc nh my c ph noi tin hnh lm sach, phn loai v dnh bng thm theo quy cch cu
th cua tung nguoi mua. Cc nh my c ph - rt nhiu trong s d thuc so huu nh nuoc -
vn chuyn c ph d qua ch bin toi cc kho hng d luu kho hoc toi mt trong hai cang
xut khu c ph chnh: Hai Phng o min Bc v thnh ph H Ch Minh o min Nam.

Du tu trong v ngoi nuoc d gip cai thin dng k cht luong thit bi o cc co so ch bin
v nho vy tng kha nng ch bin c ph hiu qua hon voi cht luong tt hon. Nhung nm
gn dy nhiu cng ngh nuoc ngai d duoc du nhp, cai tin v sau d ph bin boi cc nh
san xut ni dia.

Cc dng lc cai thin cht lung

Sau khi cht luong suy giam do dot sut gi nm 2001-02, cc cuc phong vn voi mt s nh
kinh doanh cho thy tnh hnh dang duoc cai thin v gi d phuc hi phn no tu nm 2003.
Luong hat c ph den hong v v d giam xung duoi 5% v tap cht cung khng cn l mt

59
vn d lon nhu truoc. Dng luc gi ca xem ra c tc dng r rng toi cht luong. Nhung tin
b gn dy duoc xc nhn boi cc s liu cua cc cng ty quan l cht luong. Tuy nhin, xu
huong du tu cua nguoi nng dn vo cc thit bi ly hat v ch bin co ban d bi han ch rt
nhiu do vic sut gi cui thp ky 90 v xu huong ny vn chua c du hiu phuc hi. Cc nh
kinh doanh quc t dang tng cuong thit lp co so cua mnh o cc vng trng c ph o nng
thn. Cng voi vic cc cng ty v nh kinh doanh trong nuoc c hiu bit ngy cng tinh t,
thuc t ny d khin cho vic dnh gi cht luong tro nn nhanh chng v dn dn vic tra tin
cho vic phn loai cht luong tai dim thu mua.

Mt s nguoi nng dn c th duoc tra truoc - thuong l 5-7 ngy truoc khi bn- d c th
thanh ton cc chi ph thu hoach. Song diu ny chi c duoc voi nhung nguoi d c quan h
lu di voi nhung nguoi mi gioi trung gian. Trong cc phong vn khng chnh thuc, cc nh
kinh doanh nho tit l rng loi nhun bin cua ho dat muc 200 VND/kg hay 13USD/tn.

C nhiu quan dim khc nhau v tm quan trong cua cht luong c ph tai Vit Nam. Mt
bn cho rng vic khng ngung nng cao cht luong tng th c th tng kha nng canh tranh
cua Vit Nam v chc chn s dy gi ln. Theo ICO, giam luong c ph c cht luong thp
nht s cai thin gi v cung tng nhu cu cua khch hng khi cht luong tng ln. Mt pha
quan dim khc - duoc mt s cng ty kinh doanh v ch bin lon ung h - l lun rng hin
nay c nhu cu rt cao di voi nhung chung loai c ph c cht luong thp hon hin dang
duoc san xut. Ho cho rng tng cc tiu chun tng th c th lm giam s luong bn cho
nhung nguoi c nhu cu mua c ph c cht luong thp hon. Mt s nguoi mua r rng coi chi
ph l yu t quan trong hon cht luong trong quyt dinh mua c ph cua Vit Nam. Nhung
nguoi ny d dua ra nhung yu cu cht luong rt cu th v duoc bit s khng sn sng tra
thm nhiu tin nu nhu cht luong c ph duoc cai thin. Cc bo co cho bit o mt s
vng, c ph loai km hon duoc trn vo nhung l hng c cht luong cao d chng dp ung
nhu cu ph bin mun mua c ph Loai 2 khi tng luong hat bi den v v d duoc giam
xung 3%, tuc l trn Loai 2.

Phn loi v tiu chun cht lung

C ph robusta cua Vit Nam thuong duoc bit toi l c ph Loai 2, voi 5% hat den v v, d
m 13%. S liu tu cc cng ty quan l cht luong lon nht cho thy khoang 65% san luong
ca nuoc thuc loai ny. Tiu chun cu th ny c mt loat nhung khim khuyt c th duoc
loai bo bng cc h thng phn loai khc, song n d duoc chp nhn rng ri lm tiu chun
ph bin trong nhiu nm.

Cc tiu chun truyn thng cua Vit Nam v s hat den v v duoc chnh thuc thay th thng
9/2002 khi B Nng nghip v PTNT dua ra mt giai php nhm cai thin v n dinh cht
luong voi cc muc phn loai moi dua trn tiu chun quc t. Tiu chun TCVN 4193 xc
dinh nhung khim khuyt c th c, dua ra mt h thng tnh dim cho mi khim khuyt, v
d ra gioi han l 150 khim khuyt. TCVN 4193 cung xc dinh cc quy chun tham chiu v 5
muc phn loai voi nhung huong dn r rng v khim khuyt v phn loai.


60
Bin php moi ny cua chnh phu nhm gip ngnh hoat dng voi mt quy chun nn cao hon
v mt h thng phn loai duoc quc t cng nhn. Mc d tiu chun ny cn chua c phn
Nghi quyt ICO s 407 v tiu chun, n l mt buoc tip lon theo huong d. Tuy nhin, chu
tich Vicofa uoc tnh rng vic dung ngay lp tuc cc l hng c phm cp km c th lm
giam doanh thu khoang 150 triu USD cho Vit Nam. Nhung bo co truoc d luu rng c
th s khng c ngay duoc cc thit bi phn loai hin dai. Diu ny d thay di v hin d c
du nng luc d dnh gi tt hon nhung nu nhu khng c nhu cu thi truong hoc quy dinh
cua chnh phu, s rt kh dy tiu chun gc hin nay ln cao hon.

Rt nhiu, song khng phai tt ca nhung nguoi mua quc t by to su thiu quan tm dn cc
tiu chun moi ny. Di voi hu ht luong c ph xut khu, cc tiu chun, quy cch duoc
quyt dinh boi yu cu cua nguoi mua nuoc ngoi v nhung tiu chun cua ho thuong rt khc
nhau. Hu ht cho rng cc tiu chun moi cua Vit Nam khng ph hop voi nhu cu kinh
doanh cua ho v s lm tng chi ph cua ho.

Rt nhiu trong s nhung nguoi mua ny thch cc tiu chun, quy cch thp hon muc moi v
t tn km hon v ho c th tip tuc tin hnh ch bin, k ca luc c ph d loai bo nhung mi
vi khng tt cua c ph km cht luong. Bo co cho bit nhung cng ty ch bin cua M
thch loai tiu chun thp nht trong khi nhung nguoi mua tu Nam u dc bit c xu huong
mua hng c cht luong cao hon mt cht v mua hu ht luong c ph robusta d rua hoc
rua qua vn rt han ch.

Co quan hng du Vit Nam v kim tra v chung nhn cht luong, CafControl luu rng
tap cht l li thuong thy nht o c ph Vit Nam v tin tuong rng tiu chun moi c th
gip vic phn loai r rng hon.

Nhung thng tin minh bach nht c duoc d xy dung tiu chun xut khu xut pht tu
nhung kt qua phn loai o thi truong giao dich (terminal market), thi truong ny xp loai tung
l hng s du thu d xem n c tun thu cc tiu chun giao hng cua thi truong hay khng.
Giua thoi gian tu 1995 toi 2003, ty l duoc chp nhn - khng duoc chp nhn (pass/fail) cho
thy c mt su cai thin dy n tuong trong s cc l hng c ph Vit Nam duoc chp nhn
dem ra du thu. Mt phn lon l nho vo thay di nm 1999 v tiu chun phn loai, cho
php nhung loai c ph phm cp thp hon cung duoc chp nhn. Tuy nhin, mc d d xem
xt dn thay di ny, nhung kt qua ny vn cho thy c mt chiu huong cai thin kh r
rng.

Nhung biu hin khc cho thy c su cai thin l ty l tu chi hop dng o trong nuoc.
CafControl bo co trong hai nm gn dy luong c ph ho tu chi v cn ti ch d giam
manh. Hin nay c hon mt chuc nh chung nhn cht luong o Vit Nam. Song theo bo co,
CafControl vn tin hnh kim tra trn 2/3 tng luong xut khu v toi nay vn l co quan
hng du trong linh vuc ny. Nhung kh khn, nhu d nu o trn, tro nn nhiu hon trong
nhung giai doan thoi tit m uot ko di. Nhung li ph bin nht trong cc truong hop d l:
c phenol, ln dt, m khi (do sy khng dng cch) v bi ln men.


61
Nhung tiu chun khc ngoi cht luong dang xut hin ngy cng nhiu di voi cc nh san
xut Vit Nam. Cc phuong php san xut bn vung khng chi dem lai loi ch di han cho
nguoi san xut Vit nam m cn dam bao cho nguoi mua v nhung tp qun nng nghip lnh
manh dang l mi quan tm cp thit. Mt trong nhung cng ty ch bin c ph lon nht th
gioi - mt khch hng chnh cua c ph Vit Nam - gn dy d luu rng s c thm nhung
yu cu v vic truy xut ngun gc san phm v phuong thuc san xut bn vung.

THJ TRUNG TRONG NUC

Mc d r rng c nhiu quan ngai v cht luong c ph Vit Nam song nhu cu di voi san
phm ny vn rt lon v khng c hng thua. Nhu cu tai Vit Nam cung tng manh, trong khi
mi vi trung ho v khng ln mi khc (khng c cc mi vi khng tu nhin hoc cc li
lin quan) d khin c ph Vit Nam duoc ua chung boi mt s cng ty ch bin c ph quc
t khi chon c ph robusta.

Mc d Vit Nam, ging cc nuoc lng ging, c thi truong truyn thng di voi ch, luong
tiu thu c ph trong nuoc d tng manh trong nhiu thoi ky. C nhiu uoc tnh cho rng thi
truong trong nuoc nm trong khoang 35-40.000 tn. Mt s nghin cuu gn dy chi ra rng thi
truong ny c th tiu thu toi 70.000 tn, voi mt phn tuong di lon nhung giao dich quy m
nho trong nuoc khng duoc dua vo s liu chnh thuc
15
. Mt uoc tnh thn trong v muc tiu
thu bnh qun du nguoi trong nuoc dua trn nhung s liu chnh thuc cho thy con s ny l
khoang 500 gram/nguoi, trong khi nhung uoc tnh lac quan hon ln toi 875 gram/nguoi. Mc
d muc tiu thu trong tm ny l rt thp so voi tiu chun cua nhung nuoc khch hng v
thp hon mt s nh san xut c ph lon khc nhu Brazil v Colombia, n ngang tm voi cc
nuoc trng c ph trong khu vuc nhu Thi Lan v Philippines v cao hon mt s nh san xut
khc c cng thu nhp bnh qun du nguoi nhu An D v Indonesia. Hu ht c ph duoc
tiu thu l c ph d duoc rang xay chu khng phai c ph ho tan, v xu huong ung c ph
ngoi hng cung dang tng ln
16
. Cn phai luu rng khng ging thi truong trong nuoc cua
da s cc nuoc trng c ph, Vit Nam giu lai mt phn trong luong c ph tt nht cua mnh
d tiu thu trong nuoc.

C ph ho tan

Nhiu nuoc trn th gioi su dung c ph Vit Nam lm nguyn liu th d ch bin nhung san
phm c ph cua ho. Nhung trong hai nm gn dy hai co so ch bin c ph ho tan trong
nuoc d bt du hoat dng. Mt l X nghip C ph Bin Ho, l mt b phn cua cng ty
nh nuoc Vinacafe. Cng ty cn lai l chi nhnh cua Nestl Thi Lan. t nht cung c mt
doanh nghip nh nuoc xem xt nghim tc kha nng san xut c ph long duoi dang dng lon
ung mt ln, mt kiu rt ph bin o thi truong Nht Ban. Mt s c ph c phm cp thp
hon cung duoc su dung vo tiu thu ni dia, dc bit l d san xut c ph ho tan. Tuy vy,
luong c ph ho tan tiu thu trong nuoc vn cn tuong di thp. C ph ho tan theo uoc tnh

15
Mt phn thng tin v thi truong trong nuoc l tu cc nghin cuu c nhn do Cng ty TNHH Vit Thi International tin
hnh, duoc cng b tai Hi nghi C ph GTZ/Vicofa o H Nii, thng 3/2003.
16
Mt trong nhung h thng c ph cho bit d dat duoc muc tng truong 90% trong linh vuc ny giua 2000 v 2002.


62
chim chua dn 10% tng luong tiu thu ni dia song tc d tng lai ln dn 40%/nm. Nestl
gia nhp thi truong nm 1997 voi san phm Nescafe v chim thi phn khoang 60%. San
phm c ph ho tan cua Vinacafe chim phn thi truong nho mc d c ting v cht luong.

Nhp khu c ph cho th| trung trong nuc

Vit Nam nhp khu ca c ph xanh v c ph d rang. C ph arabica duoc nhp khu tu
Indonesia v nhung noi khc d b sung khi luong c ph trong nuoc khng du v d gp
phn n dinh cc chung loai trong nuoc. Thu nhp khu l 5%, song nhung nh my ch bin
c ph trong nuoc khng coi dy l vn d lon do muc thu ny tuong di thp v luong c
ph arabica nhp khu kh nho. Mt trong nhung knh chnh tiu thu c ph arabica cua Vit
Nam l thi truong trong nuoc.

Mc d thu nhp khu di voi thnh phm cao hon nhiu so voi thu p dung cho c ph
xanh, mt r sot so b v su c mt cua cc san phm ny o cc siu thi cho thy c mt loat
nhung nhn hiu quc t cao cp nhu cc san phm nhp khu tu Php, Italy, Duc, Singapore
v thm ch ca nhung san phm ngun gc duy nht tu cc nuoc nhu Colombia v Ethiopia.

Nhn hiu v d}c d|nh ho san phm

Thi truong trong nuoc phn no bi khng ch boi nhung nhn hiu trong nuoc d duoc kh uu
chung trong vi nm qua. Loai c mt rng khp nht l mt nhn hiu c ph duoc da dang
ho tu cc qun c ph v c ph nguyn hat sang cc san phm c ph dng gi v dn nhn
cung nhu sang hoat dng dai l muon danh. Cc qun c ph v san phm c ph Trung
Nguyn d tro thnh nhn c ph d thy nht o Vit Nam. Cng ty ny mo qun c ph du
tin cua mnh nm 1998 v toi nay tn v su hin din cua n d c o khp ca nuoc. Mt cng
ty thu hai cung dang pht trin nhanh chng l C ph Ty Nguyn, nay d xut hin nhiu
hon o cc d thi lon.

Gi c ph trong nuc v gi bn le

Du nm 2004 nguoi nng dn thu duoc khoang 13-15 triu VND (900-1000 USD) cho mt
tn c ph arabia, v 9.6 triu dng (615 USD) cho mi tn c ph robusta. Gi bn le c ph
cht luong cao trung bnh l 8500 VND (0.65 USD)/100 gram. C ph loai thuong duoc bn
voi gi khoang 10-12.000 dng (0.65-0.78 USD) cho 200 gram.

3.9. Th| trung xut khu v kha nng cnh tranh cua Vit Nam

Hin nay Vit Nam xut khu c ph sang trn 50 nuoc. Bang 3.4 phn tch 10 thi truong
chnh cua Vit Nam. M v Duc l nhung ban hng chu cht. Mc d Ty u l thi truong lon
nht, nhu cu o nhung thi truong moi mo nhu Ba Lan v Hungary dang tng ln. O chu ,
Nht Ban l khch hng quan trong nht, tip theo d l Hn Quc. Tuy vy nhu cu tu cc
nuoc trng c ph khc cung dng ch , dc bit l d san xut c ph ho tan v ti xut.
Australia cung l mt khch hng dng luu tm.

63

Bng 3.4 10 th[ trung ln nht ca c ph Vit Nam vo thi dim xut khu nhiu nht
Nhng nguc nhp khu c ph Vit Nam (2001-2002)
Nuc
Khi lung
(mt)
Gi trung bnh
(US$/mt)
T l trong
tng XK (%)
T l ca Vit Nam
trong tng c ph
nhp t cc ngun
**
c 112,739 363 15.8 13.6
M* 89,288 355 12.5 14.8
Ty Ban Nha 59,777 352 8.4 30.1
Italy 56,263 375 7.9 14.4
Bi 51,170 375 7.2
Ba Lan 47,500 376 6.7 32
Php 33,956 361 4.8 19.6
Nht Bn* 29,517 419 4.1 7.1
Hn Quc 26,162 364 3.7 39.4
Anh 25,799 338 3.6 31.1
Ngun: Tnh ton ca tc gi dua trn s liu do F.O. Licht v ICO cung cp
* truoc khi diu chinh v bin dng tn kho
**Ty l trong tng nhp khu tu cc ngun dua vo s liu nhp khu nm 2001. Nhung nuoc c s liu nhp
khu cho ca nm 2002 cho thy thi phn cua Vit Nam giam xung khi c ph Brazil c nhiu hon v xut khu
tu Vit Nam giam.

Canh t ranh xut khu v kha nng t hay t h l n nhau

O cc thi truong xut khu, Vit Nam phai di mt voi canh tranh o trn hai kha canh ni tai
cua ngnh giao dich c ph robusta. Thu nht, dy l san phm mang c dc tnh chung cao
hon c ph arabica d so ch, v do vy mt nuoc xut xu no cung c th d dng bi thay th
boi mt nuoc khc khi quy ch uu di xut xu khng cn hay c ph nuoc d qu dt.

Hai l, c ph robusta chiu su canh tranh voi cc c ph khc o hai phuong din. Vo nhung
thoi ky su khc bit giua gi arabica d so ch v robusta tng cao, nhung cng ty ch bin s
tm cch han ch su dung c ph arabica d so ch v tng luong robusta su dung cng nhiu
cng tt. Loai hnh canh tranh thu hai l khi gi c ph arabica giam tuong di so voi gi c
ph arabica so ch v c ph robusta, cc co so ch bin s c xu huong ha ca muc c ph
arabica so ch v robusta d su dung nhiu c ph arabica tu nhin hon. Ty l thay th s thay
di theo so thch, thi hiu cua tung vng dia l. Biu d 3.4 chi ra tc dng ny o Duc, noi m
vic su dung nhiu c ph robusta v mt s arabica so ch phm cp cao d phai nhuong ch
cho vic su dung arabica tu Brazil v cc loai re tin khc.






64
Biu d 3.4 Thay di ngun nhp khu cua Dc t nm 2000 dn 2002

0 . 0 0 %
5 . 0 0 %
1 0 . 0 0 %
1 5 . 0 0 %
2 0 . 0 0 %
2 5 . 0 0 %
3 0 . 0 0 %
3 5 . 0 0 %
C O L O M B I A N M I L D S
O th e r M il d s
N A T U R A L S
R O B U S T A S
2 0 0 0
2 0 0 2

Ngun: Tnh ton cua tc gia dua trn s liu ICO

Diu ny d c nhung h qua r rng. N xc dinh c ph robusta l mt thi truong do gi tc
dng (price-driven). Phn lon cc co so ch bin mong mun c mt phm cp tiu chun c
th d dng nhn bit, v s tm mua loai ny tu nh san xut c chi ph thp nht. Tuy nhin,
tiu chun ny phai nht qun v n khin cho mt s khch hng d xut rng kha nng canh
tranh cua Vit Nam s duoc nng cao tt nht bng cch cai thin su nht qun, chu khng
phai tng tiu chun gc cao hon muc khch hng yu cu.

Khi lung v gi tr| xut khu

Biu d 3.5 biu thi tng khi luong v gi tri xut khu v cho thy mc d doanh thu xut
khu (biu thi bng duong ke) dat muc dinh dim nm 1998, khi luong xut khu tip tuc
tng toi tn nm 2001. Doanh thu cn bin d bi m tu nm 1998.

65

Biu d 3.5 Khi lung v gi tr| xut khu cua c ph Vit Nam
0
100,000
200,000
300,000
400,000
500,000
600,000
700,000
800,000
900,000
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
E
x
p
o
r
t
s

(
T
o
n
s
)
0
100,000,000
200,000,000
300,000,000
400,000,000
500,000,000
600,000,000
700,000,000
E
x
p
o
r
t

R
e
v
e
n
u
e

(
U
S
$
)
Export (ton) Value (USD)

Ngun: Tnh ton cua tc gia dua trn s liu cua ICO

Biu d 3.6 cho bit tc d tng truong xut khu c ph trn thi truong th gioi cua cc nh
xut khu chnh. Thi phn xut khu cua c ph Vit Nam d tng lin tuc trong gn nhu ton
b 12 nm di voi nhung nh xut khu chnh. Thm ch ngay ca khi tnh phn c ph ho tan
xut khu tu cc nuoc canh tranh, Vit Nam vn chim toi 40% tng luong c ph robusta
xut khu nm 2001 v hin nay chim tu 35-49%.


66
Biu d 3.6 Th| phn cua Vit Nam trong tng lung c ph robusta xut khu trn th
gii so snh vi nhng nh san xut ln khc

0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Brazil Uganda Cote d'Ivoie Vietnam Indonesia

Ngun: Tnh ton cua tc gia dua trn s liu cua ICO

Thi phn xut khu cua Vit Nam tng ln d lm giam thi phn cua cc nh xut khu c ph
robusta truyn thng (xem biu d 3.6). Vit Nam d tng xut luong xut khu dng thoi
sang cc thi truong tiu thu chnh o nhung nuoc pht trin cung nhu dang pht trin (xem biu
d 3.7).

Tuy nhin, trong nm 2002 (nm gn nht c du du liu), r rng cc nh san xut c ph
robusta khc cung d tn dung duoc vic Vit Nam giam xut khu. C l biu hin r rng
nht v vic chuyn sang nhung nh san xut khc l truong hop thi truong M, noi nhp khu
c ph robusta cua Brazil (duoc goi l conillon) d vuot qua luong nhp khu tu Vit Nam
(xem bang 3.5). Nm 2003 thi phn c ph robusta trong tng nhp khu cua M giam xung
do c ph arabica tu nhin cua Brazil c nhiu hon. Vic ny cung phn no l do conillon
duoc thu hoach v xut khu sau khi Vit Nam d ht ma. Song cung do vic Brazil tng
xut khu robusta nhu d ni o trn.


67
Biu d 3.7 Xu hung xut khu c ph xanh cua Vit Nam sang cc th| trung chnh

Ngun: Tnh ton cua tc gia dua trn s liu cua ICO

Vic Brazil tng thi phn c th duoc coi l mt su chuyn dich lu di v dng luc thi truong
c ph robusta. Diu ny tro nn trm trong hon boi nhung vn dng cua thi truong trong
nuoc o Brazil, noi vic chuyn sang dng hay tu bo robusta c th l thuong xuyn xay ra
17
,
cung ging nhu san xut vy. Do anh huong cua nhung san phm thay th ny, tc dng qua
tung nm di voi quy m thi truong dnh cho c ph robusta cua Vit Nam c th l rt khc
nhau.


17
Luong tiu thu ni dia tai Brazil tng dng k v cc nh ch bin Brazil cung chuyn sang dng nhiu c ph robusta hon
(Lewin, Giovannucci, and Varangis 2004). Hip hi cc nh ch bin Brazil (AIBC) d ra mt k hoach tham
vong voi muc tiu tng luong tiu thu trong nuoc thm 3 triu bao nua trong vng vi nm toi. Nu thnh cng,
luong c ph robusta dnh cho xut khu s giam 1.2 triu bao. Do vy, xem ra Brazil s c kha nng duy tr
duoc muc xut khu robusta tuong di cao hin nay v tip tuc gy p luc canh tranh voi Vit Nam.

0
500
1000
1500
2000
2500
3000
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
'
0
0
0
'
s

o
f

6
0
k
g

b
a
g
s
U.S.A. Spain Japan Korea, Rep. of Germany

68

Bng 3.5 Lung nhp khu c ph robusta ca M t Brazil v Vit Nam
Lng c ph robusta nhp khu ca M (2001-2003)
2001 2002 2003
Brazil 299 1,840 1,379
Vietnam 2,897 1,889 1,819
Ngun: F O Licht; tnh ton ca tc gi da trn s liu xut khu ca Cecafe

Trn cc thi truong chu u truyn thng, cc nuoc bi thit hai nhiu nht tu vic tng san
luong cua Vit Nam l cc nuoc thuc T chuc xut khu C ph chu Phi Organizacin
Africaine et Malgache du Cafe (OAMCAF), dc bit l Cameroon v Madagascar. V du, o
Ty Ban Nha v Italia, luong tng nhp khu tu Vit Nam cung chnh bng luong c ph
robusta nhp khu tng thm ni chung, mc d luong nhp khu tu Uganda giam dng k.
Diu ny dc bit gy kh khn cho Uganda v mt s loai c ph cao cp m Vit Nam xut
khu dang thay th truc tip nhung loai c ph c gi tri cao tu Uganda, nhung san phm vn
d chim linh thi truong ny tu truoc toi nay. O Php, luong c ph nhp khu thm tu Vit
Nam d thay th gn ht nhung ngun c ph robusta khc, dc bit l cc nuoc OAMCAF bi
mt nhiu thi phn. Ring nm 2002, Vit Nam vn duy tr duoc luong xut khu lon cua
mnh sang khu vuc ny, v luong c ph xut khu tu Brazil tip tuc chim thi truong cua cc
nuoc OAMCAF, do vy, thi phn cua cc nuoc ny tip tuc suy giam.

O Bc u, luong tiu thu c ph robusta tng ln, cho php Vit Nam tng xut khu sang khu
vuc ny thm khoang 2 triu bao v tng thi phn cua mnh tu 9% nm 1992 ln 50% nm
2001. C ph Vit Nam phn no d bi thay th boi c ph robusta Brazil nm 2002 khi san
luong xut khu cua Vit Nam giam. O cc thi truong Bc u, xut khu cua cc nuoc
OAMCAF giam khoang 1 triu bao trong nm 2001. Luong c ph robusta xut khu cua Vit
Nam tng mt cch n tuong ca v s luong ln thi phn.

O Dng u v Vin Dng, tnh hnh c ve khc. V du, o Hn Quc, luong nhp khu thm tu
Vit Nam cung gn nhu chnh bng luong tng trong tng nhp khu, v dy l mt v du din
hnh v vic c ph robusta gi re sn c d gip nhung nuoc vn c truyn thng ung ch
mo rng tiu thu - thuong l tiu thu c ph ho tan v d su dung - nhu th no. Thi phn c
ph robusta o Hn Quc d tng tu 30% du nhung nm 90 ln gn 60% nm 2001.



69
Biu d 3.8 Nhp khu cua Hn Quc: 1991 ti 2002
600
700
800
900
1,000
1,100
1,200
1,300
1,400
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
'0
0
0
's

o
f

B
a
g
s
30.0%
35.0%
40.0%
45.0%
50.0%
55.0%
60.0%
%

S
h
a
r
e

o
o
f

I
m
p
o
r
t
s
Imports From Produc ing Countries Robusta Share of Imports

Ngun: tnh ton cua tc gia dua trn thng tin cua ICO v F O Licht

S liu tu nhung thi truong moi ni nhu Ba Lan v Hungary cung cho thy nhung xu huong
co ban tuong tu. Nhp khu tu Vit Nam tng dng k o Hungary nm 1999 v thay th mt
phn c ph Uganda v c ph arabica so ch hang hai. Vit Nam duy tr duoc hu nhu ton
b luong xut khu sang thi truong ny nm 2002.

San lung v kha nng cnh tranh

Do vic tnh ton loi nhun tu hoat dng trng c ph cua mt s lon cc nuoc trng c ph
robusta gp nhiu kh khn, tn hiu tt nht v kha nng canh tranh tuong di l su thay di
v san luong v n khng chi th hin kha nng canh tranh v gi thnh m cn cho bit nhiu
yu t khc, bao gm su n dinh trong nuoc v mi truong chnh sch. Biu d 3.9 biu thi su
thay di ty l san luong cua tt ca cc nuoc trng c ph robusta trn hai phuong din: so voi
tng san luong th gioi v so voi tng san luong khu vuc
18
. Cc ct cho bit san luong nm
2002/3 so voi san luong nm 1992/3 (mt chu ky hon chinh giua hai giai doan gi sut) v
duong ke l san luong 2002/3 so voi 1995/96 (giai doan gi ha).


18
S liu tnh theo phn trm trong ngoc don cua mt s nuoc cho bit ty l c ph robusta trong tng san luong. Nhung
nuoc ny san xut ca c ph robusta v arabica.

70
Biu d 3.9 Thay di tuong di (relative change) v san lung c ph robusta

-100%
-50%
0%
50%
100%
150%
200%
250%
300%
350%
400%
E
c
u
a
d
o
r


(
5
0
%
)
D

R

C
o
n
g
o
M
a
d
a
g
a
s
c
a
r
C
o
t
e

d
'
I
v
o
i
r
e
I
n
d
o
n
e
s
i
a


(
9
0
%
)
T
h
a
i
l
a
n
d
A
L
L

A
F
R
I
C
A
A
n
g
o
l
a
U
g
a
n
d
a


(
9
0
%
)
L
a
o
s
A
L
L

R
O
B
U
S
T
A
C
a
m
e
r
o
o
n


(
8
2
%
)
I
n
d
i
a


(
5
0
%
)
A
L
L

A
S
I
A
A
L
L

L
A
T
I
N

A
M
E
R
I
C
A
T
a
n
z
a
n
i
a


(
2
5
%
)
B
r
a
z
i
l


(
2
5
%
)
V
i
e
t
n
a
m
P
R
O
D
U
C
T
I
O
N

C
H
A
N
G
E

(
%
)
2002/3 Compared with 1992/3 2002/3 Compared with 1995/6

Ngun: tnh ton cua tc gia dua trn s liu cua USDA

R rng, tu biu d trn ta thy rng cc nh san xut chu v M Latinh d mo rng san
luong c ph robusta, v cc nuoc chu Phi d bi tut lai, d c mt s ngoai l nht dinh trong
mi nhm. Cc nuoc trng c ph phai di mt voi nhung thch thuc khng ging nhau. V
du, o chu Phi, Uganda phai chin du voi bnh Tracheomycosis, v Cote dIvoire di mt voi
cai cch khng ton din, v gn dy hon l bt n x hi. O chu , Indonesia phai di ph
dng thoi voi ca chi ph san xut cao v bt n x hi trong mt s giai doan. Tnh hnh bt n
ny cung gp phn lm giam san luong cua ho. O M Latinh, nng sut cua Ecuador xung rt
thp v ho cung phai chiu chi ph vn chuyn cao hon do chuyn sang trng o pha dng dy
ni Andes.

Cc san phm gi tr| gia tng

Theo bo co cua USDA FAS v Vicofa, Vit Nam chi xut khu 597 tn c ph ho tan, tri
gi khoang 1.7 triu d la, v luong c ph rang sn xut khu cung rt nho. Hin nay, Di
Loan l khch hng lon nht song o chu cung c nhung thi truong hua hen khc nhu Hn
Quc v Malaysia cung nhu Australia. Ngoi chu , Ba Lan v M hin l nhung khch
hng lon nht. Bang 3.6 cho thy luong xut khu c ph ho tan tu Vit Nam so voi hai nh

71
xut khu hng du th gioi: An D v Brazil. R rng, thi truong ny cn nhung co hi dng
k.

Cung cn nhiu thi truong hua hen khc cho nhung san phm c gi tri cao hon nhu c ph
pha sn v ung lin 3 trong 1 voi sua v duong (v di khi l c thm nhung vi khc). Nhung
san phm ny cung ngy cng tro nn ph bin hon o nhung thi truong moi ni trong khu vuc
v hin d chim mt phn lon trong tng tiu thu o Nht Ban.

Bang 3.6 So snh v xut khu ho tan cua Vit Nam vi cc nh xut khu chnh
Xut khu c ph ho tan (tn)
Year Vit Nam n Brazil
1999 N/a 186,820 668,162
2000 227 269,721 570,647
2001 597 281,831 701,322
2002 235 263,563 64,037
2003 594 n/a 1,104,031
Ngun: Vicofa, ICO, v Cecafe, Brazil

TN DNG
Tnh hnh chung v tn dung trong ngnh c ph Vit Nam r rng l rt kha quan. Mc d
thoi ky vay vn d dng nhung nm truoc dy c th d qua di do hu qua cuc khung hoang
gi v v no di km voi n, vn c mt loat cc phuong tin ti chnh khc dnh cho gn nhu
moi thnh phn trong h thng cung cp c ph. Mc d t nuoc c th cung cp ti chnh rng
ri cho cc khu vuc nng thn cua mnh nhu Vit Nam, dy d vn cn nhiu ch cn thiu
vn, do h thng quan liu hoat dng km hiu qua v do khng du kha nng dp ung nhu cu
cua cc dn tc thiu s. Tuy nhin, bng mt loat cc sng kin nhu ngn hng luu dng v
thit lp cc t chuc moi dnh ring cho nhung nguoi ngho nht, chnh phu dang n luc dam
bao ti chnh duoc cung cp toi tt ca cc vng nng thn.

Ngun tn dung chnh thuc chu yu cho nguoi nng dn Vit Nam l Ngn hng Nng nghip
v Pht trin Nng thn, thuc so huu nh nuoc v do Ngn hng Nuoc v B Ti chnh dng
quan l. Tin thn l mt vu thuc Ngn hng Nh nuoc, ngn hng ny duoc thnh lp nm
1988, voi muc dch ban du l tp trung vo nng nghip. Nm 1996, ngn hng duoc b sung
nhung trch nhim rng hon v pht trin nng thn. Ngn hng c 1600 chi nhnh o cc
vng nng thn voi 24.000 nhn vin.

Bo co cua Ngn hng Nng nghip v PTNT cho bit thi truong tn dung v tit kim d tro
nn canh tranh hon trong nhung nm gn dy, v uoc tnh rng mc d chim khoang 75% thi
truong tn dung dnh cho nguoi trng c ph, ngn hng ny chi chim 25% tng luong tn
dung dnh cho nguoi kinh doanh. Luong tn dung cn lai do cc ngn hng chnh khc nhu
Vietcombank, Incombank, Ngn hng Chnh sch X hi v cc ngun tn dung khng chnh
thuc khc cung cp. Hin nay thm ch cn c nhung sng kin moi trong vic cung cp dich

72
vu cho vay o Vit Nam v du nhu ngn hng luu dng. Cc xe tai duoc trang bi dc bit (hin
nay c khoang 159 chic) di dn nhung vng nng thn xa xi hon m cc chi nhnh ngn
hng truyn thng khng dn duoc v cung cp tn dung, nhn gui tit kim cho nhung nguoi
nng dn c quan tm (khng chi o nhung khu vuc trng c ph). Nho d tng kha nng tip
cn ngun ti chnh cho nguoi ngho v nhung khu vuc xa xi. Mt tro ngai khc, bn canh
kha nng tip cn ngun ti chnh, cua nguoi trng c ph l kh khn v thu tuc xin vay - mt
vn d dc bit cua ring cc dn tc thiu s nhung nguoi chu yu chi thng thao ngn ngu
cua dn tc mnh.

So tin tn dung dnh cho ngnh c ph ln toi 3.48 tv VND d khin tong gi tri cc khoan no
cua ngnh c ph ln toi 4.35 tv VND (277 triu USD). Gao l ngnh Ngn hng Nng nghip
tin hnh cho vay nhiu nht, sau d l c ph, cao su v hat tiu. O nhung thi truong nho hon
ny, ngn hng chu yu cho cc h gia dnh vay, tuy nhin trong ngnh c ph, 2.61 ty VND
trong s vn cho vay nm 2002-03 l dnh cho h gia dnh v doanh nghip nho, v s cn lai
0.87 ty VND l cho vay qua cc doanh nghip nh nuoc.

Trong linh vuc c ph, Ngn hng Nng nghip tin hnh ca cho vay theo vu (crop finance) v
cho vay trng moi, mc d hin nay khoan vay ny d duoc gioi han trong pham vi c ph
arabica. Nhung khoan cho vay theo vu hin c li sut tu 1-1 %/thng v thoi han vay ngn
hon mt nm. Nhung khoan vay trng moi c muc li sut l 1.1% v thoi han trong khoang
tu 1 dn 5 nm. Giua thp ky 90, bo co cho thy nguoi nng dn c th tra ht no trng moi
trong vng 2 nm khi gi dung o muc cao trong thoi dim d.

Mt yu t dng ch trong vic mo rng thi truong tn dung l vic thay di Lut Dt dai
nm 1993, cho php chuyn nhuong, thua k v th chp quyn su dung dt, mc d nh nuoc
vn nm quyn so huu. Mt yu t quan trong quyt dinh kha nng tip cn ngun vn tn
dung chnh thuc cua nguoi nng dn l ho phai c duoc nhung quyn ny v chng duoc dng
k trong S do. Tuy nhin, theo thng k chnh thuc cua chnh phu v mt nghin cuu chung
giua Ngn hng Nh nuoc v DFID, do vic mo rng nng nghip phn nhiu l khng chnh
thuc, mt s dt nng nghip vn chua duoc dng k chnh thuc. Cc t chuc ti chnh c th
dua ra mt s ngoai l v cho vay toi 20 triu VND (1275 USD) m khng cn dn khoan th
chp ny. Su h tro Chnh phu dnh cho cc ngn hng khin cho ho c th tin hnh cung cp
nhung khoan vay d. Ngn hng Nng nghip cung cho vay dua trn co so luong c ph du
tru v di khi thm ch cho vay trn co so san luong o muc 70% gi tri thi truong cua san
luong.

C th l lun rng muc li sut ti da cua Ngn hng Nng nghip khng phan nh du diu
kin thi truong tn dung cho ngnh c ph v diu ny d loai bo su pht trin cua nhung t
chuc tn dung nho hon cua tu nhn. Do vy c kha nng lm han ch su tip cn thi truong tn
dung tu nhn cua nguoi nng dn.

Nhung nguoi nng dn thu dt tu doanh nghip nh nuoc xem ra d duoc nhn tn dung hon
nho c hop dng voi nh nuoc v c quyn su dung dt r rng theo nhung hop dng ny.
Mt nghin cuu chon mu o hai nng trai quc doanh cho thy khoang 50-70% s nng dn
cua ho vay tin d phuc vu nhu cu san xut. Vn tn tai mt s nhiu loan thi truong tn dung
c loi cho doanh nghip nh nuoc. Theo bo co cua Ngn hng Th gioi (World Bank 2002),

73
cho vay dnh cho doanh nghip nh nuoc chim khoang 50-60% tng s tin cho vay. Trn
thuc t, nhung khoan vay khng hiu qua xem ra l mt vn d dc bit kh khn m cc
doanh nghip nh nuoc v c ph phai di mt. Tuy nhin, mt s bng chung cho thy rng
tn dung cho doanh nghip nh nuoc hin khng tng l do c nhung khoan chua duoc thanh
ton bi khoanh.

Trong mt s truong hop nhung hop dng tay ba d duoc k kt trong d ngn hng cung cp
vn vay mua du vo cho nguoi nng dn v tra tin truc tip cho nguoi cung cp du vo.
Nhung nguoi ny s cung cp san phm cua ho cho nguoi nng dn. Trong nhung hop dng
ny, rui ro v no l nho hon nhung chi ph giao dich lai cao hon dng k.

Tai vng trng c ph chnh, dnh gi cho bit hin c gn 170 triu USD tin cho vay dnh
cho nguoi nng dn trong d khoang 25% l khng c hiu qua. D ngn chn vic v no trn
din rng v d c mt luong tin luu thng trong nn kinh t nng thn, chnh phu d cho
php khoanh nhung khoan no cua nguoi trng c ph tu 31/7/2001 toi 31/7/2004 tru khi ho c
nhung cch khc d tra no. Trong vu 2001-02 khi muc gi tai cng trang trai giam xung duoi
470USD/tn trai, s luong v no tng vot. Trong vu 2002-03, s vu v no tng khi gi giam
xung duoi 500 USD.

Ngn hng phi loi nhun Chnh sch X hi Vit Nam (VBSP) tin hnh cho vay toi nhung
di tuong khng du tiu chun vay o cc ngn hng thng thuong. Thuong l do nhung di
tuong ny qu nho; Ngn hng Chnh sch X hi c th duoc coi l mt t chuc ti chnh vi
m quy m lon. Ngn hng duoc thnh lp nho vic tch cc khoan tn dung uu di khoi cc
ngn hng thuong mai nh nuoc trn co so Ngn hng Nguoi ngho Vit Nam v duoc Chnh
phu bao h. Ngun vn chnh cua n l khoan dng gp bt buc 2% luong tin gui cua cc
ngn hng thuong mai nh nuoc.

Trong ngnh c ph, Ngn hng Chnh sch X hi (VBSP) chi cho nhung nguoi trng c ph
quy m nho nht vay v khng phuc vu nguoi kinh doanh hay cc nguoi trung gian. Truoc
thoi ky gi sut, hu ht nhung nng dn trng c ph duoc coi l qu giu d duoc dua vo
nhm di tuong duoc vay, nhung diu ny d thay di khi gi xung thp. Ngn hng d phai
di mt voi s luong v no tng vot trong giai doan ny, v d bi roi vo tnh trang nguy him
khi Chnh phu cng b lnh hon thanh tan no d h tro nguoi nng dn. Hin nay, ngn
hng vn dang sp xp lai nhung khoan no dang bi khoanh ny. (Cc khoan vay cua Ngn
hng Chnh sch X hi chi bi khoanh toi thng 12/2003, khng ging nhu cc khoan khc bi
khoanh toi tn thng 7/2004).

Hu ht nhung khoan vay du tin cho nhung khch hng moi cua VBSP l duoi hnh thuc
cho vay self-help group lending. Nhung khch hng tim nng thng thuong duoc chi dinh
thng qua nhung t chuc dia phuong nhu Hi Phu nu hoc Uy ban Nhn dn. Kin thuc x hi
v nhung mi quan tm x hi dng vai tr quan trong trong vic quyt dinh tiu chun duoc
vay. Lnh dao cc ngn hng cho bit ho loai nhung nguoi tht nghip, c tin su su dung ma
ty ra khoi nhm du tiu chun.


74
Cung c nhung ngun tn dung khng chnh thuc, dc bit l o tm vi m (duoi 100 USD).
Hnh thuc din hnh l mang luoi cc gia dnh, cc qu tn dung quay vng v nhung tu nhn
cho vay. Nhung ngun tn dung ny dc bit quan trong di voi cc dn tc thiu s v nguoi
ngho. Nhung nng dn khi duoc phong vn cho rng nhung t chuc ti chnh gp kh khn
khi cho vay cc dn tc thiu s v nguoi nng dn san xut nho
19
. O mt s vng, s luong
Hi nng dn tng ln v nhung t chuc ny c kha nng tip cn nhung khoan vay c nho voi
ty l li sut hop l (hin nay l 6%/nm). Diu dng tic l hin nay chua c khoan vay no
thuc dang ny trong ngnh c ph.

Vic cc nh kinh doanh c ph, kinh doanh du vo hay nhung nguoi thu mua cung cp ti
chnh cho h thng c ph ngy cng t hon. Truoc dy, nhung nguoi ny thuong ung truoc
tin mt cho nguoi trng c ph d thu c ph vo vu thu hoach. Ty l v no dang tng o
nhung thoa thun khng chnh thuc, dc bit l khi gi giam, d khin nhiu nguoi hoat dng
o cc khu trung gian bi roi vo kh khn ti chnh. Tnh hnh ny cung c th d c anh
huong theo cch cho php nhung nguoi nng dn du da hon c th lua chon bn c ph cho ai
v vo thoi dim no.
Mc d hin nay ngun tn dung chnh thuc dnh cho nhung nguoi trng c ph robusta l rt
han ch, nhung nguoi nng dn vn c th vay tin tu cc ngn hng voi nhung diu kin cu
th. O nhung vng nht dinh duoc Chnh phu ph duyt, tn dung moi c th duoc cung cp
cho nhung nh san xut chung minh duoc l c h thng san xut voi san luong cao. Cc ngn
hng vn c mt dng co sai lm l thch cho cc doanh nghip nh nuoc vay, v ho s khng
phai chiu trch nhim v nhung khoan cho vay khng hiu qua dnh cho khu vuc nh nuoc.
Trong khi d ho c th bi trung phat nu cho tu nhn vay m bi v no. Chuong trnh trng c
ph arabica th c ngun vn voi cc diu khoan hop l theo quy dinh cua chuong trnh AFD.
Cc chuong trnh da dang ho cc loai cy trng cung c th c ti chnh nhung chi khi nhung
san phm moi d l mt phn trong k hoach tng th cua Uy ban Nhn dn v nguoi di vay
c mt k hoach kinh doanh tt v c nguoi cam kt s mua san phm. Trong mt s truong
hop B Ti chnh cung cp mt s khoan tro cp cho Ngn hng Nng nghip d ho cho vay
theo muc dch ny.

Rt kh khng dinh chnh xc li sut cho vay l bao nhiu v cc chi nhnh ngn hng huy
dng tin tu cc ngun khc nhau nn ho c nhung han ch cho vay cung nhu chi ph vn
khc nhau, v nhung khc bit ny anh huong toi nguoi di vay ngoi cc chi ph dich vu nht
dinh.

Di voi c ph, thoi han cho vay thuong l mt nm v cho vay lm 3 ln. Ln giai ngn thu
nht thuong din ra vo thng 1 hoc thng 2, voi 40% tng s tin vay d trang trai nhung chi
ph thuy loi, tuoi tiu. Ln giai ngn thu hai, cung voi 40% tng s tin, l vo thng 4 hoc 5
d chi tra tin phn bn. Ln giai ngn cui cng, 20%, thuong vo giua thng 10 v thng 12
d trang trai chi ph lao dng thu hoach. Vic thanh ton thng thuong din ra vo thng 1 khi
dot bn c ph du tin duoc thuc hin.


19
Han ch v kha nng thay di li sut cua RFI xem ra d buc ho phai su dung mt phuong php cho vay t rui ro hon nn
d han ch kha nng tip cn tn dung cua nhung nguoi di vay quy m nho.

75
Nhung khoan vay di han hon c th ko di toi 15 nm cho nhung chi ph co ban nhu xy
dung sn phoi (drying platforms) hay mua thit bi tuoi tiu. Nhung nguoi nng dn chung
minh duoc l c quyn su dung dt thng thuong c th vay duoi 700 USD m khng cn th
chp. Hin vn cn nhung vn d chnh sch lin quan toi hnh thuc th chp c th duoc chp
nhn. Mc d di khi cc khoan vay duoc cung cp trn co so luong hng du tru, vic cung
cp ti chnh dua trn giy bin nhn kho hng vn khng pht trin duoc do c nhiu han ch
v mt php l di voi vic su dung nhung hng ho so cp lm th chp.

76

4. RUI RO, QUAN L RUI RO V DA DANG HO

Trong thi truong Vit nam, knh thuong mai tu nguoi san xut dn nh ch bin phai di mt
vo mt s rui ro. Vic xu l v di ph voi cc rui ro ny duoc tin hnh mt cch khc nhau
giua cc doanh nghip nh nuoc, cc doanh nghip do dia phuong du tu v cc doanh nghip
tu nhn.

RUI RO NH SAN XUAT
Rui ro chnh cho cc nh san xut c ph l rui ro trong qu trnh san xut v rui ro do gi ca.
Cuc khao st gn dy di voi cc nh trng c ph d duoc nhm nhin cuu rui ro hng ho
(CRMG)
20
cua Ngn hng Th gioi tin hnh cho thy gi ca v nng sut l 2 mi quan tm
chnh cho nguoi trng c ph. Di voi truong hop cua Vit nam, 2 loai rui ro trn v mt s
loai rui ro khc duoc d cp duoi dy du c lin h voi cch thuc su dung cc yu t du vo,
dc bit di voi nhung vng kh trng trot. Cc m hnh san xut cua Vit nam su dung nhiu
du vo duoc cc nh nghin cuu, cc dich vu uu di hoc t chuc tn dung khuyn khch. Su
dung nhiu phn bn c th dam bao n dinh san luong v han ch anh huong cua diu kin
mi truong tu nhin. Tuy vy, du tu nhiu cho chi ph cho du vo cung lm gia tng rui ro
cho nh san xut khng b dp ni chi ph du vo.
Nhung nng dn hop dng trng c ph voi cc doanh nghip nh nuoc khng phai chiu rui ro
gi ca di voi s luong c ph giao np d hop dng. Mc d cc nng dn c rui ro v san
luong nhung rui ro ny s duoc b dp vo nhung nm tip theo thu nhp. Voi vic chi ph
cho cc yu t du vo c th gip cc nng dn ny han ch su bt n san luong nhung rui ro
trong quan l s xut hin. Ngoi ra, nng dn hop dng cung phai chiu rui ro gi ca cho phn
san luong vuot qu san luong ho d k hop dng di voi cc doanh nghip nh nuoc.
Di voi nng trai trng c ph, thi d trnh rui ro thi qu ( risk aversion) s tng do nng
dn trng c ph s phan ung voi su bin dng v gi ca. Diu ny khin cho cc nh san xut
kh khn trong vic phn b cc ngun lucmt cch hiu qua, han ch ho tip cn voi cc
ngun vn tn dung du tu cho vic nng cao nng sut dn dn ho phai lua chon cng ngh c
nng sut thp nhung rui ro thp v c th phai chp nhn thu nhp thp hon.
Diu kin thoi tit thay di khng th trnh duoc v gy hu qua khng luong truoc cho san
xut tro mc d hin nay cc thnh tuu khoa hoc k thut nhu k thut tuoi tuoi tiu c th
han ch duoc phn no. S liu cho thy mt s dia phuong c su sut giam san luong lon do
tc dng cua El nino nin vu 97/98 mc d din tch trng c ph moi nin vu ny d bt du
duoc thu hoach. Cc diu kin kh hu min bc th lai c vn d khc. Mt s vng trng c
ph arabica min bc bi anh huong cua suong mui trong khi cc vng trng c ph o ty
nguyn thuong phai di mt voi han hn. El nino v La Nina du anh huong dn Vit Nam, El
nino gy nn nan han hn o cc tinh ty nguyn.
Rui ro do diu kin thoi tit kh hu c lin quan dn cc rui ro khc nhu cht luong, su bo,
bnh tt. Mua nhiu qu hoc d m cao cung c th gy ra bnh nm cho cy trng, ln men

20
Surveys of note can be found in the CRMG reports on The Dominican Republic, India and Nicaragua. These reports
containing the surveys can be found at www.itf-commrisk.org.

77
c ph moi thu hoach hoc mc c ph trong kho , anh huong dn cht luong c ph. Di voi
cc tinh min Trung, anh huong ny rt nghim trong. O cc cng trng c ph robusta, bnh
su n bt d lm sut giam san luong, c hat v giam cht luong c ph. Mt s nng dn
vng D Lat bo ho d phai bo ra chi ph lon cng nhu phai chiu su sut giam san luong lon
khi c ph gp dich bnh.
Bnh dm l cung xut hin trong thoi ky mua nhiu- dc bit o vng trng c ph Arabica.
Mc d vo ma kh, bnh ny thuong khng xut hin nhung chi ph kim sot bnh ny
cung rt lon. Dn nay, chua c bo co v hin tuong su c ph ( borer) o Vit Nam.
Rui ro cho cc doanh nghip nh nuoc
D c duoc mt san luong c ph theo k hoach, cc doanh nghip nh nuoc chiu rui ro cho
vic phai cung cp mt luong nht dinh cc nguyn vt liu du vo cho san xut c ph nhu
cng ngh, dich vu lin lac v.v Trong thoi gian gi ca c ph thp gn dy, rt nhiu doanh
nghip nh nuoc phai chi ph cao hon thu nhp tu bn c ph. Chnh phu d huong dn cc
ngn hng xu l no cho cc doanh nghip nh nuoc ny, b l cho cc doanh nghip nh
nuoc. Chnh phu cung d xo bo mt s chnh sch uu di nhm khuyn khch cc doanh
nghip tch cuc su dung cc bin php phng ngua rui ro. Truoc dy, vic du tru v kinh
doanh cua cc doanh nghip nh nuoc thuong khng gn voi cc bin php phng ngua rui ro
thch hop.
Rui ro di voi cc nh kinh doanh c ph nho
Cc nh kinh doanh chiu rui ro khi nng dn khng thuc hin hop dng hoc gi ca thay di
trn thi truong. Nhu trong bt cu hoat dng kinh doanh no, rui ro hop dng cung lin quan
dn rui ro gi ca, rui ro hop dng s gia tng nu gi ca tng. Cc nh kinh doanh c s chiu
rui ro trong qu trnh thu mua v bn c ph cho cc nh xut khu hoc cc nh kinh doanh
lon hon. Cc nh kinh doanh mt phn c th quan l duoc rui ro ny bng cch thuc hin cc
hop dng mua dut gip lung ( back to back ), mua v bn lin nhau. Tt nhin cc nh kinh
doanh vn phai chiu mt cht rui ro nho do khng th khop ton b luong mua v bn voi
nhau duoc.
Rui ro hop dng c th tro nn nghim trong trong qu trnh kinh doanh, dc bit khi gi ca
tng, nguoi bn c th thch bn ngay hon l giu lai d thuc hin hop dng bn ky han voi
muc gi thp hon d cam kt truoc dy. Trong truong hop ny bin php nho dn lut php rt
t hiu qua. Rui ro thuc hin hop dng cao di voi cc nh kinh doanh nho cua Vit nam v ho
thuong ung truoc cho nng dn theo gi ca thi truong, truoc 5 dn 7 ngy so voi ngy giao
hng d gip nng dn trang trai chi ph thu hoach. Nu gi giua hop dng thu mua v thi
truong tng, nng dn c th bn cho cc nh kinh doanh khc.
Quan l rui ro
C nhiu bin php quan l rui ro gi, thng thuong cc bin php ny bao gm:
- Da dang ho cy trng hoc ging c ph ( cc loai c ph dc bit hoc san phm c
gi tri)
- Da dang ho cc loai hnh doanh nghip phi trng trot khc
- Xy dung cc hop dng di han voi nng dn
- p dung cc co ch quan l rui ro nhu thi truong c ky han hoc th truong tri quyn
- Giam chi ph du vo ( v du dng phn v co, giam chi ph vay vn)

78
- Du tu cho hoat dng du tru nhm tng thoi gin bn hng, tng muc d linh hoat
Mt s rui ro l su dnh di. V du tuoi tiu v su dung cc nguyn liu du vo c han ch
nguy co sut giam san luong nhung lai c th khin nguoi san xut phai chiu p luc v gi do
chi ph san xut cao. Cc bin php khc nhu hop dng di han c lin quan nhiu dn h
nng dn nho. Do khng c du thng tin v nguoi san xut v d tn nhim tn dung cua anh
ta, nguoi mua khng th phn bit giua ai l nguoi s thuc hin hop dng khi gi ca tng v ai
s khng thuc hin. Cc t chuc cung cp tn dung c th gip giam thiu cc rui ro ny nhung
di voi thi truong tn dung khng chnh thuc o cc vng nng thn diu ny rt kh thuc hin.
Tai Vit nam, cc bin php phng chng rui ro chnh thuc hoc phi chnh thuc du duoc su
dung . Tuy nhin thuc su chi c cc nh kinh doanh trn tham gia thi truong quc t moi su
dung cc cng cu phng chng rui ro chnh thuc nhu hop dng ky han, mua bn tri quyn
etc.
21
Mt s cc nh kinh doanh c ph tu nhn d thuc hin vic quan l rui ro nhung vn
chu yu l cc hop dng c dinh gi m theo d khch hng quc t s thuc hin quan l rui
ro.
Cc k thut quan l rui ro khng chnh thuc d duoc cc nh san xut d phai chiu hu qua
nng n do sut giam gi tu thuc hin. Thuc t, vic dc canh d duoc xo bo o mt s noi, cc
nh san xut bt du trng cc cy trng khc xen giua c ph. Da dang ho d phng chng
rui ro s duoc d cp dn trong phn sau.
Cc han ch trong vic su dung cc cng cu phng chng rui ro
Mt s cc yu t d han ch cc cng ty tai cc dia phuong v cc nh san xut su dung cc
cng cu phng chng rui ro. Cc han ch ny bao gm cc chnh sch, quy dinh, thiu hiu
bit v cc cng cu ny cung nhu chi ph giao dich cao.
Cc quy dinh lin quan dn quan l l rui ro hin cua Vit nam chi mang tnh di ph do Ngn
hng Nh nuoc Vit nam khng c cc quy dinh cu th. Yu cu duoc su dung cc cng cu
quan l rui ro cua cc doanh nghip duoc Ngn hng Nh nuoc xem xt tung truong hop cu
th. Chi mt vi cc cng ty kinh doanh c ph trong nuoc duoc php tham gia thi truong c
ky han v tri quyn do cc quy dinh v ti chnh hin thoi khng cho php vic su dung cc
nghip vu hoc giao dich ngoai t cn thit d thuc hin. Gn dy, cc giao dich trn thi
truong thu cp cho cc hng ho nguyn liu v rui ro ti chnh nhu rui ro ty gi d duoc cho
php thuc hin. Diu ny cho thy mt s cc t chuc ti chnh nht dinh d c nhu cu tham
gia vo thi truong quan l rui ro Vit Nam.
Chnh phu d cn nhc dn vic h tro mt phn cho khu vuc c ph trong truong hop gi ca
giam bng nhiu bin php ti chnh khc nhau. Cc bin php ny d mang lai rui ro dao duc
khi tch roi vai tr cua nguoi quan l v hu qua cua rui ro trong qu trnh kinh doanh cua ho,
diu ny c th dn dn vic cc nh tu nhn dua trn bao him phai tu bo cuc choi.
Bao him v quan l rui ro l cc khi nim tuong di moi di voi Vit nam v mt s doanh
nghip nh nuoc d bt du thuc hin mt s loai hnh bao him nhu y t, xe my. Tuy nhin
ca doanh nghip nh nuoc v nng dn du c rt t hiu bit v cc cng cu quan l rui ro v
k nng p dung cc cng cu ny vo cng vic kinh doanh hng ngy. Vic thiu hiu bit
ny s tc dng dn h thng thuong mai trong nuoc.

21
Thi truong c ky han v thi truong tri quyn cho php cc nh kinh doanh c dinh gi san phm cua minh (su dung thi
truong ky han) hoc dam bao muc gi bn ti thiu (hoc gi mua ti da) cho san phm cua mnh bng cch tra ph cho hop
dng quyn chon.

79
Hin nay chua c mt t chuc ti chnh no trong vng trng c ph c th cung cp cc cng
cu quan l rui ro cho nng dn. Diu ny cung din ra tuong tu nhu cc nuoc khc. Mt phn
khi giao dich voi rt nhiu nh kinh doanh nho, chi ph giao dich pht sinh cao. Mt giai php
cho vn d ny l nng dn c th tp hop cc nhu cu phng chng rui ro nho cua mnh thnh
mt khi luong lon giao dich trn thi truong. Diu ny c th thuc hin thng qua hop tc x,
cc t chuc ti chnh. Muc d tin loi trong giao dich cua cc t chuc ny di voi nng dn s
quyt dinh thnh cng cua vic quan l rui ro.Dc dim cua hoat dng thuong mai Vit nam
lm cho cng vic ny tro nn kh khn do c rt t cc t chuc c mi quan h tru tip voi
cc nhmnng dn tru mt s nng truong nh nuoc.

DA DANG HO L MOT BIEN PHP QUAN L RUI RO
Da dang ho duoc cc h nng dn xem nhu mt bin php giam muc d phu thuc cua ho
vo thi truong c ph v cc rui ro di km. C rt nhiu du hiu cua hin tuong quay mt voi
rui ro trong kinh doanh c ph k tu khi gi c ph sut giam. Vic trng thm cc ging khc
s c su so snh d bit vng no kh hu, dt trng hoc co so ha tng khng ph hop voi
ging c ph.
O muc vi m, chnh phu Vit nam mun da dang khng chi ging c ph robusta m cn
mun da dang cc san phm xut khu bng cch pht trin thm cc san phm ch bin sau
thu hoach nhu c ph long dng hp, c ph tan hoc pht trin thm thi truong cc san phm
c gi tri cao nhu san phm huu co, san phm sach hoc cc loai c ph dc bit duoc san xut
voi khi luong han ch
Qu trnh da dang ho san phm c lin quan dn B nng nghip v pht trin nng thn
(MARD), uy ban nhn dn v cc t chuc cung cp dich vu ti chnh, h tro k thut. K
hoach san xut duoc uy ban nhn dn cc tinh phi hop voi MARD, NIAPP xy dung d cung
cp nhung h tro k thut v dnh gi diu kin thoi tit v diu kin dt trng. K hoach ny
d duoc uy ban nhn dn cc tinh ph bin dn tn huyn thng qua cc cn b v hi nng
dn Vit Nam. Tt nhin, cung c nhiu nng dn d tu pht chon huong da dang ho truoc
khi c su chi dn tu chnh phu.
Vic da dang ho nhiu khi cung cn c chi ph Ngn hng Nng nghip huyn d cung cp
cc khoan tn dung uu di cho nng dn nu ho thuc hin theo k hoach cua uy ban nhn dn.
Nhiu khi uy ban nhn dn d bao lnh cho cc khoan tn dung ny. Hin nay, ngn hng cho
nng dn c giy chung nhn quyn su dung dt vay d trng thay th c ph hoc trng cc
loai cy theo k hoach dinh huong pht trin cua dia phuong. Mt s uy ban nhn dn d giam
hoc bo thu dt cho cc din tch dang chuyn di cy trng. Nng dn cn phai bo ra khoan
chi ph 2000 dng ( khoang 0,15 Dla M ) / cy c ph d don s c ph d trng truoc khi
trng cc loai cy khc.
Mc d vic da dang ho theo k hoach duoc coi l mt su tro gip cho nng dn nhung ban
thn n cung c vn d. Mt s ban bo co cho rng co so cua cc k hoac ny nhiu khi
chua r rng, nhiu khi chi theo nhu cu hin tai trn thi truong nhu cung cp nguyn liu cho
ngnh duong, ngnh san xut sua. Mt s truong hop khng c k hoach di han, c khi cn
c nguy co dn dn cuc khung hoang khc.
Phn tch kinh t di voi tc dng cua cc quyt dinh cn chua r rng ca di voi vic trng
tung loai cy ring le hoc kt hop nhiu loai cy. Mt s truong hop uy ban nhn dn dia
phuong mun c duoc muc d tu chu hon nua d tu quyt dinh. Diu ny cho thy su khc

80
nhau giua cc dia phuong khi ho nghim tc thuc hin k hoach hoc giao quyn tu quyt cho
cc h dn.

Cc hnh thuc da dang ho
Mt s nng dn d chuyn sang trng c ph arabica c gi tri cao hon dc bit tai nhung
vng c du diu kin v kh hu v dt dai. Ph bin l nng dn trng thm mt vu nua trn
dt trng c ph o nhung ry c ph moi trng hoc cc ry c ph d ci. Mt s truong hop
khc noi nng sut c ph thp mt s nng dn d chuyn hn sang trng cc loai cy trng
khc. Mt doanh nghip nh nuoc d nh 10% c ph khoang 200 hecta trng c ph d trng
lai ng.
V di han mt s loai cy c th thay th c ph d l cao su, diu, tiu d duoc uy ban nhn
dn tinh Dc lc khuyn khch pht trin o vng Ty Nguyn. Hat tiu c th trng d giam
su phu thuc hon ton vo c ph chu khng th thay th hon ton duoc c ph v theo
NIAPP cho bit diu kin dt dai v luong mua cn thit cho trng tiu cung tuong duong cc
diu kin cn thit cho trng voi c ph. Hat diu v c ph duoc coi l mt lua chon thay th
cho c ph.Cy diu c th trng trn dt cht luong thp, khng cn h thng tuoi tiu, dc
bit thch hop trng thay th c ph o nhung vng trng c ph kh khn.
Di khi, cc bin php ngn han duoc su dung v uy ban nhn dn thuong ung h vic trng
cc cy luong thuc nhu sn, ng v bng. Su lua chon ny dc bit thch hop di voi nhung
ry c ph gi ci v n c th cung cp ngun thu nhp trong thoi gian 3 nm d cho c ph
moi trng cho thu hoach tro lai.
Mt s noi, cy c ca cung duoc trng mc d cc vng trng c ph cho nng sut thp chua
chc d ph hop cho trng c ca. Tinh dc lc dt k hoach dnh 10.000 hecta dt cho trng
coca. Vin nghin cuu c ca M d h tro v ti tro cho pht trin c ph o Vit Nam.
Mt lua chon khc kh ph bin d l nui trng thuy san v m hnh trang trai nhung cn c
tuong di nhiu vn v kinh nghim. Nui trng thuy san c th d gn dn bo ho nhung m
hnh trang trai d duoc chnh phu pht trin manh ca o tm quc gia v cc dia phuong. Pht
trin trang trai c th thay th duoc mt luong lon sua bt hin nay Vit Nam dang nhp khu.
Tuy nhin c nhiu du n pht trin trang trai duoc chun bi km nhu du n nui b sua o
nhung vng diu kin kh hu khng thun loi nhu khu vuc sng Mkng hoc nhung lo ngai
v gioi han kha nng san xut khi thi truong sua tuoi o Vit Nam vn cn han ch.
Nng dn hin vn cn chua r rng v vic lua chon loai cy trng vt nui no l ph hop
nht Nng dn truoc dy thuong trng tro vo huong dn cua cc cn b v chnh phu nhung
thi quen ny s khng th tn tai duoc nua. Rt nhiu h nng dn dang bt du thuc su tham
gia theo huong kinh doanh, tm kim cc ngun thng tin nhung cung c nhiu h khng thch
nghi duoc voi cc diu kin moi cua nn kinh t thi truong .
Da dang ho : Cc vn d lin quan dn ch bin sau thu hoach v tip cn thi
truong
C hai nhm vn d xut hin trong khu ch bin sau thu hoach v tip cn thi truong. Thu
nht, cung nhu vic mo rng san xut c ph, san xut cc san phm khc cung pht trin
nhanh hon kha nng ch bin cc san phm ny. V du truong hop trng diu gp phai vn d
cht luong km khng xut khu duoc. Thu 2, tru mt s san phm duoc hu thun cua uy ban
nhn dn, nng dn c rt t thng tin v ch bin hoc thi truong. Hon nua, duong nhu khng

81
c h thng thng tin qua d cc nng dn quan tm dn mt loai san phm c th trao di,
phi hop voi nng dn khc d dua vo san xut voi quy m lon toi muc du d pht trin khu
vuc ch bin hoc tip cn thi truong.

82

5. CC VN DE X HI V MI TRUNG LIN QUAN DEN C PH

CC VN DE X HI TRONG SAN XUT C PH
Cc doanh nghip nh nuoc thuong cung cp cc chuong trnh x hi nhu chm sc y t, gio
duc. Tuy nhin, su sut giam thu nhp tu c ph trong nhung nm gn dy d buc cc doanh
nghip nh nuoc ct giam cc dich vu ny v chuyn trch nhim cung cp cc dich vu ny
cho dia phuong.
Vic di dn theo k hoach voi quy m lon dn cc vng trng c ph vo nhung nm 1980 v
trong nhung nm thuc hin di moi d anh huong dn cc dn tc thiu s sng trn vng ni
cao bin gioi voi Canpuchia, Lo,Trung quc. Vic di dn tu pht dn Ty Nguyn chu yu l
tu min dng v min bc d dat s luong kh lon v vuot qu k hoach ngay tu nm 1991.
Nhiu truong hop nng dn v cc doanh nghip quc doanh pht dt cua cc cng dng dn
tc thiu s d trng c ph. Tranh chp dt dai ni nn. Thm tr mt vi xung dt cng thng
giua nguoi thiu s v nguoi kinh d din ra o mt s vng trng c ph. Hon nua, cc
chuong trnh cua chnh phu nhu xo bo cuc sng du canh du cu vo cui thp ky
22
v cc
c gng cua chnh phu trong vic dinh canh cc nhm nguoi thiu s tip tuc duoc Uy ban
Dn tc Thiu s trin khai. Nhim vu ny duoc chuyn cho B nng nghip v pht trin
nng thn vo nm 2003.
Trong sut thp nin 90, diu kin kinh t x hi cua nhiu nng dn Vit Nam d duoc cai
thin dng k. Chi tiu bnh qun du nguoi o khu vuc nng thn tng 47% tu nm 1993 dn
nm 2002, ty l h ngho trn ton quc giam tu 58% nm 1993 xung 29% nm 2002. Ty l
ngho di o khu vuc nng thn giam tu 66% xung 36% trong cng thoi ky ( s liu tng cuc
thng k, 2000, 2004; WB v cc ngun khc, 2003). Ty l ngho di duoc xc dinh dua trn
ngung ngho di tnh theo r hng ho v thuc phm c dinh do Tng cuc thng k v Ngn
hng th gioi tnh ton. Gi tri bnh qun cua r hng ho ny vo nm 2002 l 1.916.000
dng / nguoi/ nm tuong duong voi 5.300 dng ( khoang 0,3 D la M )/ nguoi / ngy. Sau
hon mt thp ky pht trin nng thn v giam ty l ngho di, gi ca cua mt s san phm
nng nghip sut giam gn dy d tao nn p luc cho thu nhp o nng thn Vit Nam, dc bit
l nhung khu vuc thun nng.
Theo tng diu tra nng nghip nm 2001 (Tng cuc thng k, 2003b), c toi 561.000 h gia
o Vit Nam dnh trng c ph. Cuc diu tra muc sng h gia dnh nm 2002 ( VHLSS) cho
thy khoang 46% cc h nng dn trng c ph thuc din ngho, voi muc chi tiu bnh qun
du nguoi thp hon ngung ngho di d ni o phn trn. Khoang cc h gia dnh trong
din cuc ky ngho di sng duoi muc ngung ngho khng c kha nng dam bao mua sm
cho cc nhu cu luong thuc ti thiu l 3.790 dng ( 0,24 D la m) /nguoi / ngy . 30% cc
h trng c ph Vit Nam l cc h dn tc thiu s nhung cc h ny lai chim toi 50% tng
s cc h ngho trng c ph. Khoang 3/4 cc h dn tc thiu s trng c ph thuc din
ngho di. San sut c ph l mt phn ngun sng cua rt nhiu nguoi v cuc khung hoang
c ph my nm truoc dy d d lai hu qua nghim trong cho ho.
Nm 2002, 3,4% cc h gia dnh d trng c ph nhung chu yu tp trung vo cc h trong
nhm ngho nht . Theo VHLSS ( 2002) khoang 5% nhm phn vi thu nm noi tp trung cc

22
In March 2003 at: http://www.agroviet.gov.vn/en/default.asp

83
h ngho nht vng nng thn trng c ph trong d nhm phn vi thu nht noi tp trung cc
h giu nht chi c 2% h trng c ph.
San xut c ph o Vit nam tp trung chu yu o 4 tinh Ty Nguyn : Dc Lc, Gia lai, Kon
tum v Lm dng. Theo s liu tng diu tra nng nghip nm 2001 ( GSO 2003b) , 79% cc
h trng c ph sng o vng Ty Nguyn.
Dnh gi di ngho o Vit Nam gn dy do Ngn hng th gioi v cc t chuc ti tro khc
thuc hin ( 2003) cung cho thy khu vuc Ty Nguyn l mt trong nhung khu vuc ngho nht
Vit Nam, chi trn mi khu vuc ty bc. Kt qua cuc diu tra cho thy di ngho o khu vuc
Ty Nguyn giam tuong di nhanh vo giua nhung nm 90 tu nm 1993 dn nm 1998 giam
tu 70% xung 52%. Tuy nhin, gn nhu khng c su cai thin trong 4 nm tip d. Trong khi
d o nhung vng khc cua Vit nam, trong 4 nm ny ty l ngho di d giam tu 37% nm
1998 xung 29% nm 2002. Trong nm 2002, hon 50% dn s khu vuc Ty Nguyn vn sng
trong ngho di, gp di muc ngho di chung cua Vit Nam. 30% h gia dnh c chi tiu
duoi ngung di, gn gp 3 ln muc chung cua Vit nam ( xem bang 6.1). Ngho di cung
trm trong hon : trung bnh chi tiu cua cc h ngho khoang 17% duoi ngung ngho di,
cao hon hai ln muc chung cua quc gia ( WB v khc, 2003). Khu vuc Ty Nguyn l noi c
nhung dia phuong c ty l ngho cao nhung cung c nhung x c ty l ngho di thp hon rt
nhiu.

Bang 5.1: Xu hung ngho di vng Ty Nguyn ( % tng dn s)
1993 1998 2002
Ngho i chung
Ton Vit Nam 58.1 37.4 28.9
Khu vc Ty Nguyn 70.0 52.4 51.8
T l i
Ton Vit Nam 24.9 15.0 10.9
Khu vc Ty Nguyn 32.0 31.5 29.5
Khong cch ngho i
Ton Vit Nam 18.5 9.5 6.9
Khu vc Ty Nguyn 26.3 19.1 16.7
Ngun: GSO (2003a).
Ghi ch: Khoang cch ngho di tnh bng ty l chnh lch giua giua chi tiu bnh qun cua cc h ngho v
ngung ngho di.

Ngho di c lin quan manh dn dn tc thiu s trong khu vuc Ty Nguyn, mt khu vuc
cho toi 1/5 dn s cc dn tc thiu s sinh sng. 4/5 dn s cc dn tc thiu s o vng Ty
Nguyn bao gm cc dn tc nhu Gia rai, de, Mnng v Ba na sng ty l ngho di thuc t
khng thay di tu nm 1998. Nhiu chi tiu x hi khc cung cho thy diu ny. Ty l tre dn
truong duoi muc trung bnh cua cc vng nng thn Vit nam. Nm 2002, ty l nhp hoc rng
cua cc vng nng thn Vit nam l 89% trong khi ty l ny o khu vuc Ty Nguyn l 86%, o
khu vuc dn tc thiu s l 74%. Ty l nhp hoc cp hai su chnh lch ny cn lon hon voi ty
l chung vng nng thn l 70%, vng Ty Nguyn l 61% v vng dn tc thiu s l 36%.
Cc chi s sinh dung tre v suc khoe sinh san cua cc vng dn tc thiu s cung thp hon
muc trung bnh ca nuoc. Bang 6.2 cho thy 40% phu nu vng Ty Nguyn sinh de tai gia

84
thiu cc dung cu tro gip. Mc d khng duoc th hin trong bang 3.2, kt qua khc nhau
giua cc chi s cua vng dn tc thiu s so voi chi s chung cung cho thy 3/4 phu nu dn tc
thiu s khu vuc vng bin min Trung v Ty Nguyn sinh de tai nh khng c dich vu chm
sc y t trong khi ty l ny cua Vit nam trung bnh l 17%. S liu ny cho thy mt v du
din hnh v muc d cch bit v cc dich vu cng cng v vn ho o cc vng Ty Nguyn.

Bng 5.2 Cc ch2 s s1c kho; x hi vng Ty Nguyn n3m 2002
T l tr duois 5 tui chm pht trin (khng d chiu cao)
Dn tc Em trai Em gi Thnh
thj
Nng thn Tng S Tng
S 1998
Tnh chung 25.1 26.3 14.8 28.4 25.7 35.6
Vng trung hi v
Vng dn tc thiu s Ty
Nguyn
45.5 45.1 33.8 46.7 45.3
T l sinh tai nh khng c dng tr gip y t
Vng Nng thn Thnh thj Tng S Tng S 1998
Tnh chung Vit Nam 20.2 3.0 16.6 23
Ty Nguyn 40.3 36
Ngun: S liu nm 2002 duoc ly tu cuc diu tra suc khoe quc gi (kt qua so b); s liu nm 1998 duoc
ly tu cuc diu tra muc sng h gia dnh nm 1998; s liu nm 1997 ly tu uy ban quc gia v k hoach ho gia
dnh (1999).

Ban dnh gi muc d ngho di c su tham gia cua nguoi dn (PPA) do Action Aid v Ngn
hng th gioi tin hnh voi su h tro cua cc t chuc phi chnh phu trong khun kh Dnh gi
Ngho di nm 2003 o Vit nam d d cp dn Dc lc nhu mt vng tnh hnh ngho di
khng duoc cai thin trong sut 5 nm qua, thm tr cn tro nn xu hon. Diu ny cung duoc
ti khng dinh qua s liu diu tra muc sng h gia dnh nm 2002. Voi chi s Gini l 0,36,
vng Ty Nguyn l vng trong s tm vng c su chnh lch thu nhp cao nht o Vit nam,
chi sau khu vuc Dng Nam (GSO, 2003).
Dnh gi d cp dn loi ch cua vic cai thin co so ha tng nhu duon x, truong hoc, mang
luoi din. Bo co cho rng l do dng bo thiu s khng thot ra khoi canh ngho di l do
khng c ti san bao gm thiu dt trng, khng c kha nng tip cn voi cc ngun vn, trnh
d gio duc v suc khoe km. Trong vic quan l, dn lng cc b tc thiu s thiu su bnh
dng, thiu co hi tham gia vo qu trnh hoach dinh v quyt dinh chnh sch dia phuong v
ngn sch nh nuoc cp x thiu su minh bach ( Action aid / ADB 2003)
Dc dim x hi cua nguoi trng c ph vng Ty Nguyn
Khoang 45% cc h nng dn vng Ty Nguyn c lin quan dn trng c ph. Ty l cc h
lin quan dn trng c ph o trong nhm ngu vi phn giu hon cao hon nhm ngu vi phn
ngho hon nhung trong s nhm ngho nht, vn c 38% tham gia trng c ph ( xem bang
3.3). So snh voi ty l chung cua ca nuoc trong bang 3.1 cho thy vic san xut c ph ph
bin di voi cc h ngho.
Trong tng s cc h trng c ph cng Ty Nguyn, 54% l cc h ngho, 29% l cc h di
(qu ngho). Cc h dn tc thiu s chim 34% h trng c ph vng Ty Nguyn nhung ho

85
lai chim hon mt nua cc h trng c ph thuc din ngho v chim toi 2/3 cc h trng c
ph thuc din qu ngho.
C ph thuong duoc trng o nhung vng chuyn trng trot m o d h ngho lun chiu thit
thi so voi cc h kh hon. Trung bnh trong nhm ngu vi phn ngho nht - mi h c 0,4 ha
dt trng, s ny o nhm ngu vi phn giu nht v giu thu 2 l 1 ha v 1,3 ha. ( xem bang
3.3)
Bng 5.3 : c dim ca sn xut c ph cc h gia dnh vng nng thn Ty Nguyn (theo
ng v[ phn)

Nhm h gia nh
ngho
nht
Gn
ngho
nhtt
trung
bnh
gn giu
nht
giu
nht chung
Din tch dt trng cy luu nin
trung bnh (ha/ h )*
0.42 0.72 0.79 1.3 0.99 0.67
T l h trng c ph (%) 38 48 49 62 49 45
S cy trung bnh mi h ( cho h
trng c ph)
6253 9186 8884 13286 9403 8709
Thu nhp rng t c ph( t l
tng chi tiu h gia dnh so vi
tng cc chi tiu ca cc h nng
thn)
33 51 46 70 43 43
Thu nhp rng t c ph( t l
tng chi tiu h gia dnh so vi
tng cc chi tiu ca cc h trng
c ph)
68 93 73 97 68 79
Ngun : Dua trn cuc diu tra muc sng h gia dnh nm 2002; * khng tnh cc h khng c dt

S cy trng cua cc h ngho cung thp hon theo s liu cuc diu tra muc sng cc h gia
dnh nm 2002. H trng c ph trong nhm phn vi ngho nht chi c trung bnh 6,250 cy.
S ny cua nhm ngu vi giu thu 2 l gp di. Diu tra cc cng dng ngho o Dc lc ( do
ICARD v Oxfarrm GB/HK tin hnh nhu mt phn cua chuong trinh nghin cuu v c ph )
cho thy rt nhiu cc h dn tc thiu s ngho c trng c ph nhung dt cua ho c cht
luong km so voi muc trung bnh, ho khng c du tin d mua phn bn, thuc tru su, tuoi
nuoc d tng nng sut c ph. V vy, nng sut c ph thp v din tch trng c ph khng
lon khin cc h ngho khng th dua vo thu nhp tu c ph nhu cc h giu hon. Thu nhp
rng tu c ph chi chim 68% tng s chi tiu cua cc h ngho trong nhm ngu vi phn
ngho nht, trong khi chim dn khoang 93 % trong nhm ngu vi gn ngho nht (xem bang
6.3)
O cc 4 tinh Ty Nguyn, ry c ph c xu huong nho voi 2/3 din tch c ph l cua cc h
c ry c ph nho hon 1 ha ( xem bang 6.4). Chi c duoi 3% din tch trng c ph l cua cc
h c din tch trng c ph lon hon 3ha.

Bng 5.4 : Phn b h trng c ph cng Ty Nguyn theo din tch trng c ph ca mi h
S h trng c ph vng Ty Nguyn ( %)

86
< 0.2 ha 0.2-0.5 ha 0.5-1 ha 1-2 ha 2-3 ha 3+ ha
Vng Ty Nguyn chung 10.6 26.1 30.9 24.1 5.7 2.7
Kon Tum 26.1 25.7 21.8 18.9 4.8 2.7
Dak Lak 8.6 25.1 32.2 25.4 6.0 2.7
Gia Lai 14.4 28.8 27.8 21.7 4.9 2.5
Lam Dong 9.7 26.6 31.5 23.5 5.8 3.1
Ngun: Tng diu tra nng nghip nm 2001 (GSO, 2003b)

Tuy nhin d phn loai cc h trng c ph cn phai phn bit giua khu vuc thun loi v
khng thun loi cho trng c ph kt hop voi phn phn chia theo tiu chun h ngho v h
giu. Nhung vng thun loi cho trng c ph c nhiu h d chuyn san xut c ph nhiu
nm, c ty l thu nhp tu c ph cao. Nghin cuu cua ICARD v Oxfarm nm 2002 cho thy
cc h gia dnh chuyn trng c ph trong nhm giua v nhm giu hon thuong c thu nhp tu
c ph chim ty l cao hon so voi nhm gn ngho nht v ngho nht ( ty l ny cua nhm
chuyn trng c ph l tu 65 dn 83% cn cua nhm ngho v ngho nht l 45 dn 71%) (
Xem thm bang 6.5). Ty l tu 45 dn 71% cua nhm ngho v ngho nht cng tuong cung
ph hop voi ty l 68% d c trong truoc dy ( xem bang 6.3). O cc vng thun loi cho trng
c ph, nhm ngho nht duong nhu phai trng thm mt s cy trng khc ngoi c ph.
Trong diu kin ton b ngun thu nhp phu thuc vo mt loai cy trng, nhm c thu nhp
cao duong nhu chiu nhiu anhu huong cua khung hoang hon trong khu nhm ngho hon c
th dua vo ngun thu nhp c duoc tu cc ngun khc.
Bng 5.5: Phn lo(i cc h trng c ph - c lc
Khu vc t hun l i cho t r ng
c ph
khu vc i t t hun l i cho
t r ng c ph
phn loai tuong
di
thu nhp
t c ph
( so vi
tng s
thu nhp)
din tch
trng c
ph bnh
qun
( ha)
t khc
(ha)
thu nhp
t c ph
( so vi
tng s
thu nh
din tch
trng c
ph bnh
qun
( ha)
t khc
(ha)
H giu v trung
bnh
65-83 1.8-1.9 0.4 9-31 0.7 0.6-1.0
H ngho v rt
ngho
45-71 1.2-1.7 0.1-0.4 13-18 0.4 0.2-0.4
Ngun: ICARD/ Oxfam GB&HK (2002)

O nhung x diu kin trng c ph kh khn nng dn thuong c thu nhp tu cc ngun khc
tuong di cao hon thu nhp tu c ph nhu thu nhp tu la nuong, ng, d bng v ni gia sc.
Phn lon nng dn khu vuc ny khng trng c ph hoc chi trng mt din tch nho ( t hon
0,5 ha) v du tu cho c ph t. Nng dn cc vng ny v vy khng bi anh huong nhiu khi
gi c ph sut giam. Rt nhiu h nng dn trong s ny d bi gat ra khoi l khi c ph moi
pht trin o vng Ty Nguyn.
O Dc lc, hu ht cc h trng c ph bn san phm cua mnh cho cc thuong li dia phuong.
Mc d tip cn duoc voi cc thng tin thi truong o cc vng thun loi cho trng c ph rt d
dng, nhung lai bi han ch o cc vng khng thun loi cho trng c ph hoc cc vng su,
vng xa. Cc nh san xut o nhung vng ny duong nhu chi duoc nhn muc gi c ph tuong

87
di thp hon so voi cc vng khc. Chi c khoang 10 dn 15% h trng c ph theo hop dng
k kt voi cc doanh nghip nh nuoc nhu Vinacafe.
Mo rng san xut c ph nguoi duoc ke mt
Kinh t khu vuc Ty Nguyn pht trin rt nhanh vo nhung nm 1990 nho c cuc cai t
kinh t rng lon v pht trin trng trot chn nui, dc bit l c ph. Gi c ph cao khuyn
khch nng dn cc dia phuong mo rng trng c ph, khai hoang dt moi. Trong giai doan
ny mt luong lon dn di cu gm ca dn cc khu vuc thiu s v cc cng khc nhau trn ca
nuoc. Tu nm 1975 dn 2003, dn s Dc lc tng tu 35.000 nguoi ln 2 triu nguoi. Nhung
nguoi dn du cu dn mua dt, cht cy v mo cc ry c ph moi. Trong bo gi dnh gi muc
d ngho di ( PPA) nm 2002, dn lng thuong cho rng thiu quy hoach pht trin vng
trng c ph dy du d gy ra nan ph rung nghim trong, lm can kit ngun ti nguyn thin
nhin, c tc dng xu doi sng nhung nguoi sng phu thuc vo thin nhin l nguoi ngho
(ActionAid v ADB, 2004).
Nguoi ngho v nhung nguoi dn ban dia tai nhung vng ny nhiu khi khng duoc huong loi
ch tu vic pht trin nhanh cua vng do ho thuong khng c cng cu san xut. Ho thuong c
t dt hon hoc dt cht luong km hon. Ho lai thiu thng tin v kha nng ti chnh d du tu
khi cn thit. Thuc t, gi ca dt cc vng ny cao do bng pht c ph d khuyn khch nhiu
nguoi thiu s ngho bn dt cho nhung nguoi nhp cu moi dn giu hon cn ho chuyn vo
su hon trong rung ni d khai thc nhung manh dt moi. Nhung manh dt trong su thuong l
nhung vng c diu kin kh khn hon, ni dc, km mu m v khng c h thng tuoi tiu.
Khng c g dng ngac nhin khi su chuyn di nhanh chng v quyn su dung dt. Mt su
thay di din ra trong diu kin mi truong cc lut l quy dinh v su dung dt truyn thng
chu yu theo su quan l cua dia phuong, d dn dn rt nhiu bt bnh v chuyn giao quyn
su dung dt khi dt cua nguoi thiu s bi ly cho dn di cu moi dn v cc lm truong trng
cy moi thnh lp. Dnh gi muc d ngho di ( PPA) o Dc lc cho thy c rt nhiu tranh
chp v dt dai giua nhm nguoi ban xu v v dn di cu, giua dn di cu v cc lm truong (
Action Aid v ADB, 2004). Quyn su dung dt cua cng dng nguoi thiu s chua duoc chnh
thuc ho mt phn do khi nim v quyn so huu khc nhau giua quy dinh cua chnh phu v
cng dng mt s dn tc thiu s. Chnh phu d khng cng nhn quyn su dung dt theo tp
tuc vn nhn manh vo quyn so huu cng dng. Tuy nhin lut dt dai moi d sua di dim
ny.
Nng dn o cc vng thun loi cho trng c ph th tp trung vo chuyn trng c ph v l
nhung nguoi phu c thu nhp phu thuc vo thu nhp tu c ph nht. Cc h dn ny duoc
huong loi tu vic pht trin manh c ph. Tuy nhin, thu nhp cua ho cung giam manh khi c
ph th gioi rot gi vo nm 2001 v 2002. O cc khu vuc ny thu nhp cua cc h gia dnh v
phc loi x hi d giam st nghim trong nht. Trong khi ca h nng dn ngho v h khng
ngho du phai hung chiu hu qua, h ngho duong nhu gp nhiu kh khn hon khi di ph
voi nhung tnh hung nhu th ny do ho khng c du ti san v tin tit kim d dua vo (xem
hp 6.1)





88

Hp 5.1 Cc h ngho da vo c ph nhiu nht chiu nhiu kh khn nht

ng N, 45 tui l chu mt gia dnh ngho lng Ea Sut huyn Cu Mgar, tinh Dc lc. Gia dnh
ng c 7 nguoi con du d bo hoc. ng c mt hecta c ph. Truoc dy, khi c ph gi cao,
gia dnh ng c di casstte, co du gao n v nuoc tuoi cho c ph. Tuy nhin, hin nay gia
dnh ng chi n sn ( mc d ng d nhn gao tro cp 3 ln, mi ln 5 kg/ nguoi). ng chua
bao gio vay muon tin v khng bit g v vic vay muon ca. ng khng c dinh ph bo c
ph. Thm ch ng khng c tin d mua phn bn ( ng qua ngho v vy dai l khng th
cho ng mua phn bn chiu duoc). Cng voi vo ng v 2 nguoi con lon , ng hin dang di lm
thu.
Nu gi c ph tip tuc rot trong nhung nm toi, ng N c th khng th tip tuc trng c ph
nua do ng khng c du tin mau phn bn v tuoi tiu cho c ph nh ng. Nm nay, ng du
tnh trng su ring v xen canh khoai lang voi c ph. ng mun vay tin min li trong vng
3 nm d c th chm sc c ph. Ngoi ra ng cung mun nhn duoc tro gip k thut.

Ngun : ICARD/ Oxfarm GB/HK 2002

Cc h gia dnh ngho c phn lon thu nhp dua vo c ph, khng th tru vung duoc khi gi
sut giam s phai chiu nhiu hu qua thm tr phai bn dt hoc gia sc. O mt s vng hon
60% nng dn dang trong tnh trang no chng cht. Nhung nng dn ngho ny dang phai di
mt voi nan thiu n. Khi gi c ph cao, rt nhiu nguoi trong s ho d tu bo vic tu san xut
luong thuc d tp trung vo trng c ph. Ho mua luong thuc, thuc phm v cc vt dung khc
bng ngun tin thu duoc tu trng c ph. Khi gi c ph rot manh, rt nhiu nng dn ngho
chuyn trng c ph khng th mua du thuc n. Trong thoi gian di, tnh hnh ny ss dn dn
tnh trang suy dinh dung cho cc thnh vin trong h. Nguoc lai, nhung h kh hon vn c
th vuot qua duoc thoi dim kh khn v thm tr vn c th tra duoc no ngn hng ( xem hp
6.2)
Rt nhiu thnh vin cua cc h trng c ph ngho d chuyn sang lm thu cho nhung nguoi
trng c ph khc. Tuy vy, theo sau cuc khung hoang c ph, nhu cu thu lao dng lm c
ph cung giam. Kt qua l luong cho lao dng lm thu cung giam tu 20.000 dng / ngy
xung 15.000 dng ngy.
Quan trong nht, san xut c ph duong nhu t mang lai loi ch cho h ngho m mang lai
nhiu loi ch cho nhung h c kh. Vn d ny cung lin quan dn kh khn cua h ngho
trong vic tham gia thi truong do cc h ngho khng su dung duoc ting Vit, trnh d thp
v o nhung vng xa khng c diu kin tip xc voi thng tin v tm hiu cch thuc giao dich
trn thi truong. Cc mi quan h thuong mai khng cn xung do nguoi mua v nguoi bn lon
s diu khin thi truong. Cc tc dng ny cng bi khuych dai trn mt thi truong dy bin
dng nhu thi truong c ph.


89
Hp 5.2 Cc h kh gia c nhiu ngun thu nhp khc nhau khng b| anh huong nhiu
do gi c ph giam mnh

ng P l chu mt h kh gia o lng Bun Ning 2, Huyn Bun Dn, tinh Dc lc. ng c 4
nguoi con , 3 trong s 4 nguoi con dang di hoc. ng c 0,2 ha dt vuong, 1,2 ha dt trng c
ph, 0,3 ha dt trng bng, du xanh, ng v 0,1 ha trng la nuoc. ng cung nui 2 con b
v 1 con lon.
Nm 2002, ng thu duoc 3 triu dng tu ng v du. Tu nm 2001, ng trng bng trn 0,2
ha v thu hoach tu thng 7 dn thng 11. ng d k hop dng voi mt cng ty bng ( truong
lng giu hop dng) . Cu mi mt kg hat ng trng ng cung duoc cng ty cung cp cho 2 kg
phn bn v mt chai chng rp. Nm 2001, ng d thu hoach 7 ta bng, thu 1,7 triu dng
Gia dnh ng d khng ph huy din tch c ph nhung d giam du tu cho chng. Trong
giai doan kh khn ny, ng khng thu nhn cng v d tu mnh lm vic. ng ni Gi c
ph thp khng anh huong nhiu dn thu nhp cua gia dnh ti:
Ngun: ICARD/ Oxfam 2002

My nm truoc dy, chnh phu d ban hnh giy chung nhn quyn su dung dt ( LURCs) hay
cn goi l s do cho cc h dn sng trn vng cao. Voi Lut moi v dt dai nm 2003,
LURCs c th su dung d bn hoc chuyn di, su dung lm ti san th chp d vay vn tn
dung hoc chuyn quyn thua k. Thm ch dt thu cua cc Doanh nghip nh nuoc cung c
th chuyn quyn thu cho nguoi khc.

Khng bnh dng trong vn d dt dai, c ph v cc vn d di ngho

Su pht trin cua hnh thuc bt bnh dng trong vn d dt o khu vuc trng c ph d lm gia
tng mi quan ngai v mt vng ngho di c quan h voi gi c ph. Theo d cng n vic
lm v thu nhp tng v giam theo gi c ph.Chnh phu d xem xt vic chuyn di mt s
dt cua doanh nghip nh nuoc v dt rung cho cc h gia dnh o dia phuong nhung vn chua
c giai php ngn chn cc vn d nhu bn lai dt khi gi c ph tng. Mt giai php don gian
c th l cm khng chuyn nhuong quyn su dung cho cc manh dt ny nhung diu ny
cung ngn can vic su dung cc manh dt ny lm ti san th chp khi vay vn.
C mt bin php trung ho cho cc h nng dn ngho, nhu d trnh by trong phn tn dung,
voi su tham gia cua Ngn hng Chnh sch X hi . Phuong n ny quan trong nht o hnh
thuc tn dung nho. Ca hi phu nu v don thanh nin du l nhung t chuc quan trong d tro
gip tn dung quy m nho mc d cho vay qua cc t chuc ny cung kh khn dc bit o cc
vng nng thn noi phu thuc nng n vo mt vu.
Nhu d d cp o chuong rui ro, di voi nhiu h nng dn, da dang ho l bin php tt d
giam rui ro v cai thin thu nhp. Tuy vy, kh khn nht cho cc h nng dn l khng c du
ngun ti chnh d vuot qua thoi dim kh khn v thoi tit, thoi dim chuyn giao khng c
thu hoach v chi ph chuyn di. Di voi cc h nng dn c t chuc, chi ph hoc hoi c th
han ch v cc chi ph chung nhu chi ph tip thi c th giam dn. Da dang ho cc san phm
cung tim n tc dng tch cuc dn mi truong.

90

C PH V MI TRUNG
Cy c ph l mt loai cy rung truoc dy d duoc thun ho, sng duoi tn cy lon. Do c
ph c tnh tuong thch voi mi truong tu nhin, trng c ph duoc coi mt hnh thuc nng
nghip tt cho mi truong. Tuy nhin diu ny khng hoan ton dng di voi nhiu loai c
ph. Robusta duoc trng d c thu hoach cao lun cn nhiu nh nng mt troi v mt luong
phn bn kh lon. San xut c ph cua Vit nam hu ht ( 95%) huong vo cc loai c ph
robusta ny. Canh tc ging c ph ny di hoi chi trng mt loai cy voi mt d cao v cung
tuong tu nhu cc hnh thuc nng nghip truyn thng phu thuc lin quan mt thit dn mi
truong. Cc vn d nhu nan ph rung, si mn dt, phn bn, nhim ngun nuoc, sut giam
cua tng nuoc du tru l nhung vn d quan tm cho pht trin bn vung nng thn o nhiu
vng san xut nng nghip chnh cua Vit nam. Ngy nay, 64% dt nng nghip duoc tuoi
tiu v dt nng nghip su dung 90% ngun nuoc cua Vit nam. Trong diu kin dt nng
nghip gia tng, nhu cu nuoc cho san xut nng nghip du tnh s tng dng k.
Trong nhiu truong hop rung d bi trit ph d ly dt trng c ph chu khng phai l c ph
duoc trng thay th trn dt nng nghip cu. Diu ny phn no d gp phn vo vic tng dt
bin din tch dt nng nghip ln toi 38% trong khoang thoi gian tu nm 1990 dn 2000. Muc
d ph rung d lm gia tng cc vn d mi truong nht l nhung quan ngai v tnh bn vung.
Thng tin thu duoc trong khi dnh gi muc d di ngho (PPA) o tinh Dc lc cho thy 1 triu
hecta dt rung d duoc chuyn sang trng c ph tu nm 1975 dn nay. Tai Dc lc, nan ph
rung vn din ra thm ch o nhung vng c nguy co si lo dt. Theo ngun tin dia phuong ,
chnh phu duong nhu khng quan l duoc tnh hnh. Mt du n do B nng nghip v Danida
dng ti tro d duoc trin khai nhm nhin cuu vn d ny nhung chua c nghin cuu no
dng k d duoc thuc hin.
Thm vo d, hat c ph duoc xu l bng phuong php rua . Nuoc rua hat c ph c th
chuyn mt luong lon cht toxic thua vo ngun nuoc trn b mt. Tc dng mi truong cua
nuoc thai do qu trnh xu l uot trong manh vuon nho thuong khng lon do nuoc thai khng
nhiu lai d ra mt din tch lon. V du, mt h nng dn san xut 30 tn hat nm ( 15 tn x 2
ha x 10 m3 nuoc/ tn hat) tuong duong voi 300 m3 nuoc thai / nm. Voi 50% san luong duoc
xu l vo thng cao dim, thai ra 150 m3 c th ln vo trong b chua 75 m2 voi chiu su 2
m trong mt thng d giam muc d nhim. Tuy vy, nhiu nng dn vn dng phuong php
ny d xu l, c rt t dng co d nng dn ct giam luong nuoc su dung hoc giam luong
nuoc thai truc tip vo sng sui.
Tnh hnh ny cn trm trong hon khi mt nh my trong thoi gian cao dm xu l 100 tn hat
c ph. Phn lon cc nh my c xu l nuoc thai. Mt vi truong hop c bit khng su dung
cc thit bi loc nuoc sinh thi. Cc thit bi loc nuoc ny nhiu b chua m cc b chua ny
thuong tn nhiu chi ph d xy dung v bao dung. Phn lon cc nh my xu l du khng c
h thng xu l nuoc thai du tiu chun. Cc nh my duoc xy dung gn cc rung c ph
thuong c nhiu dng co d giam luong nuoc tiu thu v muc d nhim mi truong hon do
ho tc dng mi truong cua cc nh my ny s rt d nhn thy.
Chi c mt bin php huu hiu nht cho cc nh my xu l l giam luong nuoc tiu thu d xu
l 1 tn c ph hat v tu d giam nhu cu phai du tu vo cc thit bi xu l. Quay vng su
dung nuoc cung quan trong. Mt bin php dy hua hen nua d l dy manh qu trnh phn
huy sinh hoc cua rc c ph nhm giam thoi gian luu tru tu d giam nhu cu du tu co so ha

91
tng. Bng vic su dung cng ngh kh ga sinh hoc d dy nhanh tc d phn huy sinh hoc
cung l cc sng kin d c th khng cn thit phai xy b chua toxic nho.
Do phn lon c ph arabica chi cn rua theo phuong php bn rua hoc gn nhu d kh tu
nhin nhung nuoc cn cho qu trnh xu l vn rt lon. (Xem bang 6.6)

Bang 5.6 So snh nuc su dng trong so ch c ph
Nuc su dng d xu l c ph theo phuong php bn rua cua VIT NAM so vi cc
hinh thc rua khc
(mt khi / tn nguyn liu th)
Kenya (rua hon ton) 4-6
Colombia (tu phuong php rua bao v mi trung dn
phuong php truyn thng)
1-6
Papua New Guine( Rua hon ton) 4-8
Vietnam (bn rua) 4-15
Ngun: Von Enden 2003

Hin nhin vic cn bng nhu cu nuoc giua cc nhm khc nhau di voi ngun nuoc duong
nhu chua duoc quan tm. Do nuoc tuong di du trn thuong ngun nhung lai thiu duoi ha
ngun cung nhu cht luong nuoc c th bi anh huong. C kha nng c tc dng nghim trong
hon di voi tng nuoc ngm. Trong ma kh, vn d ny cng tro nn trm trong hon luong
nuoc duoc su dung gia tng, di hoi ging phai su hon nua. Nhm lm vic thng 2/2004 d
thy cc ging nuoc 2 nm truoc dy cn c nuoc nhung nay d can. Mc d su mt mt ny
rt dt gi nhung chnh phu d khng th dua ra mt co ch ph hop d dinh gi ngun ti
nguyn ny. Su tht bai trong quan l cua chnh phu lm tng chi ph tuoi tiu cho mt s
nng dn, lm cho doi sng cua ho cng kh khn hon.
Mc d su dung thuc tru su cua Vit nam d tng khoang 200% trong thp ky qua v lm
gia tng nhim nuoc ( bo co pht trin Vit nam 2002), nhung thuc tru su su dung cho
c ph Vit nam tuong di t. Tuy vy, c ph cn mt luong tuong di phn ho hoc tng
hop. Muc d su dung phn ho hoc d tng gp di trong giai doan nhung nm 90 do c ph
tng theo hm mu.
Trong khi c mt s nng dn thuc hin phuong php san xut sinh thi voi hop tc v tro
gip cua nh chuyn sy c ph chu u v t chuc h tro k thut Duc (GTZ), chi c rt t
cch dam bao hnh thuc canh tc v phuong php ch bin ny . Gn dy, loi ch cua phuong
php sy (roster) v phuong php xu l d duoc cng nhn rng ri hon. t nht mt nh san
xut o Lm dng d duoc chung nhn san xut theo phuong php huu co v d xut khu vi
container hng nm voi li tuong di cao sang Nht. C mt vi nh san xut c ph khc
cung d duoc chung nhn voi cc san phm huu co, san phm c danh ting hoc c phuong
php san xut sinh thi.


92

6 : KHUYN NGH V KT LUN

D vic pht trin c ph c th thuc su cai thin phc loi vng nng thn, tng truong xut
khu nhu loi th vn c nua n, Vit nam cn dnh gi mt cch thuc t nhung thun loi v
kh khn cua ngnh c ph trong hon canh chnh phu s giam su can thip cung nhu trong
bi canh hi nhp quc t. Kha nng canh tranh trong tuong lai cua ngnh c ph s phu thuc
vo vic Vit nam chun bi xy dung cho qu trnh hi nhp nhu th no, phu thuc vic Vit
nam c xy dung duoc mang luoi cc th ch hoat dng tt, minh bach v nng dng hay
khng.
Vit nam l nn kinh t trong qu trnh chuyn di. Ngnh c ph l mt mt huong moi chua
dung nhiu thch thuc. Do c ph l mt trong nhung hng ho nng san bi anh huong nhiu
nht cua thi truong th gioi nn bi hoc tu ngnh c ph c th p dung cho cc hng ho
khc, k ca cc hng ho chu yu tiu thu trong nuoc. Hin nay, mc d khu vuc tu nhn c
vai tr ngy cng quan trong nhung pht trin cua ngnh c ph, vai tr chnh vn l nh nuoc.
Su phu thuc vo nh nuoc ny nu khng c mt chuong trnh hnh dng hi ha s dua dn
nguy co mt di h thng cc dich vu h tro co ban trong qu trnh chuyn di, dc bit di voi
cc h nng dn ngho.

VAI TR CUA KHU VUC CNG
Ban hnh chnh sch
C hch bng vic tha long cc quy dinh nhm tng san luong nng nghip d c kt qua kha
quan nhung cung gy ra nhung kh khn tro ngai. Chin luoc xo di giam ngho v tng
truong cua Vit nam d ghi r cc cai cch trong nng nghip v nng thn d lm tng san
luong mt cch nhanh chng. San xut bnh qun du nguoi duoc dy tu 303 kg/ nguoi nm
1990 ln dn 444 kg/ nguoi nm 2000. Di voi truong hop c ph, tng san luong khng nht
thit d tao ra kt qua tch cuc. Nhung ci gi phai tra ngn han do pht trin c ph c th du
b dp cho nhung loi ch di han c duoc tu thi truong quc t. Su pht trin cua c ph Vit
nam d gy tn hai khng nho cho nguoi trng c ph Vit nam, cho cc t chuc ti
chnh,chnh phu Vit nam cung nhu cc nuoc san xut c ph khc. Chnh phu Vit nam c
th d nhn thy truoc diu ny.
Quan ngai v chnh sch v cc bin pht khuyn khch san xut c th s khng tnh ton dy
du dn yu t thi truong cua mt san phm nng nghip. Cn phai hiu rng trn thi truong
hng ho, khng d cho cc nh san xut bit duoc liu cc con sc gi ca chi l tam thoi hay
l mt du hiu cua su thay di gi di han (Lewin, Giovannucci, Varangis 2004). Nu chnh
phu dua ra cc gia thuyt sai, chnh phu s lm lng ph ngun luc qu bu cua mnh d h tro
cho khu vuc c ph khng cn kha nng canh tranh. V vy, chnh phu cn c vai tr r rng
trong vic cai thin s liu, thng tin phn tch thi truong th gioi cung nhu thit lp mi quan
h cht ch hon voi cc t chuc hoat dng c kinh nghim trong linh vuc ny.
C bng chung cho thy bi hoc cua ngnh c ph d khng duoc p dung cho mt s ngnh
khc gn dy cung c hin tuong sut giam gi do tng manh san luong. C ph, diu, tm v
c l cc ngnh pht trin manh v vy cc vn d tuong tu nhu di voi ngnh c ph cung d
xay ra. Nh san sut trong nuoc cung d phai tra gi v di ph voi nhung bt loi. Khi chnh

93
phu huong theo co ch thi truong, cai thin kha nng phn tch v pht trin chin luoc trung
v di han l khng th thiu duoc.
Thay v tham gia truc tip vo thi truong, chnh phu nn tp trung vo vai tr chnh cua mnh
l h tro cho khu vuc tu nhn tu xy dung k hoach hnh dng v chin luoc cua mnh. Chnh
phu cung c th h tro phn no thng qua cc hip hi nng dn v thuong mai. Chnh phu
cung c th gip cai thin muc d tin cy v tit kim thoi gian tm kim thng tin thi truong,
mt trong nhung yu t sng cn d cc ngnh c th di ph kip voi cc du hiu v xu
huong thi truong. Vic ny c th thuc hin bng cch cai thin, xy dung mi quan h cht
ch voi cc t chuc quc t ; thu thp, luu tru v ph bin s liu thuong mai hiu qua hon.
Kha nng di ph voi thi truong cua khu vuc tu nhn ph thuc khng chi vo kha nng canh
tranh cua khu vuc ny m cn phu thuc vo kha nng n trnh khung hoang bng cc sch
luoc v diu chinh san xut.

Cc dinh ch
Theo tinh thn cc khuyn nghi cua ban Chin luoc Tan din Xo di Giam ngho v Pht
trin (CPRGS) dam bao su cng bng, khng phn bit di su di voi moi thnh phn kinh t
tip cn voi cc yu t v vn, tn dung, dt dai, cng ngh v thng tin, Chnh phu cn tch
cuc dy manh vic thnh lp cc th ch, dc bit cc t chuc cng dp ung cc nhu cu ny.
Thuc t phn nn cua rt nhiu nh kinh doanh v xut khu v ph v vic ho khng duoc
chnh phu v cc t chuc lin quan cung cp s liu thi truong cho thy han ch mang tnh t
chuc cn duoc chnh phu quan tm. Thm vo d l su mt lng tin di voi cht luong thng
tin cua mt s co quan chnh phu cp. Hu qua l khu vuc tu nhn buc phai tu thuc hin vic
thu thp thng tin v nghin cuu cua mnh. Nhung cng ty nho, dc bit cc cng ty trong
nuoc han ch v kinh ph d rt nhiu kh khn trong cng tc ny. Mc d vic ph bin
thng tin, cung cp s liu d duoc cai thin gn dy nhung cc cng ty tu nhn vn phn nn
v cc kh khn trong khai thc thng tin. Co quan nhu Tng cuc thng k v Vicofa cn phai
mo cua hon nua, cung cp v phuc vu thng tin nhiu hon nua. Cc co quan ny cung cn
phai nng cao cht luong thng tin thu thp v kha nng phn tch thng tin.
Do tao k thut san xut c ph truoc dy chi duoc thng qua chnh phu v cc doanh nghip
nh nuoc v cc nh cung cp dich vu. Hin nay do su pht trin cua khu vuc tu nhn nn vic
do tao k thut cung phn no bi han ch. Duy tr cc dich vu c hiu qua theo m hnh nhu
hop tc giua nh nuoc v tu nhn l cn thit khng chi cho canh tranh di han v cn cho su
sng cn cua cc h nng dn nho m voi ho cc dich vu nhiu khi chi l ngnh cung thng tin
chu yu. Gn dy, d c mt s chuong trnh do tao v c ph nhu trng, ch bin v thuong
mai ho c ph. Du tu cho do tao v c ph duoc phi tp trung, tuong tu nhu m hnh cua
Brazin, s gip tao ra mt khu vuc lnh ngh hon phuc vu cho vic nng cao kha nng canh
tranh ni chung. M hnh nghin cuu tai rung d duoc Cenicafe cua Clmbia pht trin
thnh cng s gip nhiu cho nguoi trng c ph Vit nam.
D duy tr thu nhp cho nguoi trng c ph cung nhu gip ho dp ung duoc cc yu cu cht
luong, cn quan tm dn cc cng doan thu hoach v sau thu hoach. Quan trong trong nht d
l cc co so sy kh du diu kin. Nguoi trng c ph Vit nam khng c du cc co so sy
kh. Su thiu hut ny cng tro nn trm trong do du tu cho cc dung cu thit bi sy kh di
hoi chi ph cao. Du tu vo co so ha tng v nng cao hiu bit cua cc h nng dn v quy
trnh sy kh c th l mt su du tu cho hiu qua khi thu nhp tu c ph tng ln nho cht
luong duoc cai thin.

94
Kha nng canh tranh
Hu ht nhung thi truong cua Vit nam c duoc l do xm nhp thi phn cua cc di thu km
canh tranh hon (v du cc nuoc Chu Phi v cc nuoc Dng Nam ). Canh tranh gia tng c
nghia l c ph Vit nam cn phai tm kim thi truong moi, cc knh thi truong moi cung nhu
gia tranh canh tranh trn nhung thi truong hin c cua Vit nam. Nu chi dua vo cung cp
cc san phm voi gi ca thp, chu yu l san phm th khng c nhiu gi tri tng thm s dn
dn tnh trang c ph Vit nam s bi dnh bt boi cc di thu khc khi ty gi hoc cc yu t
canh tranh thay di. Ngnh c ph Vit nam cung c nhiu han ch trong vic pht trin ting
tm cua mnh trong vic cung cp san phm c cht luong nht qun, trong vic thuc hin
dng hop dng.
Trong khi d Brazin, di thu canh tranh chnh cua c ph Vit nam lai dam bao duoc 3 yu t
quan trong d l : gi tri tng thm, tnh nht qun v d tin cy. D c th canh tranh trong
tuong lai, Vit nam cn xy dung mi truong d pht trin khu vuc tu nhn v thuc hin tt
cc tiu chun cht luong d d ra (xem duoi dy)
Chuyn sang pht trin khi vuc tu nhn v vai tr cua cc Doanh nghip nh
nuoc
Cc h nng dn Vit nam duoc huong loi tuong di lon tu vic xut khu c ph. Ho duoc
huong gn nhu gi c ph xut khu, nhiu khi cn cao hon ca gi c ph xut khu. Khi nh
nuoc rt dn su tham gia v can thip cua mnh vo thi truong c ph, r rng vi th cung nhu
loi ch cua cc h trng c ph cung s bi giam di. Vn d ny l vn d quan trong, cn duoc
quan tm khi hoach dinh chnh sch. Khi c phn ho cc doanh nghip nh nuoc, phn cua
nguoi trng c ph trong gi xut khu c ph s phu thuc nhiu vo muc d canh tranh thu
mua c ph.
Pht trin khu vuc tu nhn phu thuc mt phn vo vic dam bao mi truong bnh dng cho
khu vuc tu nhn. N di hoi cc chnh sch phai duoc xy v loi ch cua ca khu vuc nh nuoc
v tu nhn. Chnh phu vn tip tuc duy tr quyn so huu dng k cua mnh trong cc doanh
nghip nh nuoc cho thy chnh phu vn mun giu vai tr cua nh kinh doanh cung nhu nh
quan l. Cng voi cc yu t khc nhu vic dam bao duy tr suc mua cua vng nng thn c
th lm cho vic xem xt c phn ho cc doanh nghip nh nuoc nhe nhng hon . Theo chin
luoc pht trin nng thn cua Ngn hng th gioi v kin cua nhm tu vn v ti co cu lai
Tng cng ty c ph, vic st nhp v tao ra mt php nhn kinh t manh hon c th cng lm
cho tnh hnh tro nn bt n, kh du tnh truoc. Diu ny s lm gia tng chi ph cho khu vuc
tu nhn hoc lm giam st su pht trin.
Ti thiu ha cc chi ph giao dich l mt cch tt d nng cao kha nng canh tranh cua khu
vuc tu nhn, nng cao loi ch cho nguoi trng c ph. Cc nh kinh doanh c ph thuong phn
nn v cc quy dinh khng ph hop hoc v tnh trang thiu hiu luc thuc thi cua cc hop
dng. Tnh trang ny d buc cc nh kinh doanh c ph di khi phai tu thnh lp cc t chuc
khng chnh thng d phuc vu hoat dng cua ho, nhiu khi voi ci gi rt dt.
Ban thn cc bin php trong qu trnh cai t, chuyn di cc doanh nghip nh nuoc cung c
nhung loi ch v ci gi nht dinh. Nguy co cua qu trnh chuyn di din ra trong thoi gian
di d l nh nuoc vn tip tuc can tro su pht trin cua khu vuc tu nhn v cc t chuc khc.
Khi mt s t chuc cua chnh phu cn thiu quan tm v trch nhim voi cc nhu cu cua
ngnh th su quan tm cua mt s cc t chuc khc nhu t chuc ti chnh duong nhu cung d
giam, t nht l trong ngn han. Kh khn xut pht tu qu trnh chuyn di nu khng duoc

95
tnh dn dy du c th tao ra nhung khoang trng nguy him cho nguoi ngho l nhung nguoi
phai chiu nhiu thit thi nht. Do vy, vic du tu cho cc t chuc v co so ha tng ngy cng
c tm quan trong trong vic gip nng dn pht trin kinh doanh, duy tr loi ch cua mnh
trong xut khu c ph.
Tiu chun cht luong v su nht qun
Trn Thoi bo kinh t Vit nam s thng 2/2004 Thu truong b Nng nghip v Pht trin
Nng thn Cao Duc Pht d pht biu l d nng cao kha nng canh tranh cua Vit nam, Vit
Nam cn thay th truyn thng tp trung vo s luong bng vic tp trung vo cht luong.
Nhung c gng d thuc hin vic thay di ny d c nhung thnh cng nht dinh nhung cung
to ra rt kh thuc hin. Su pht trin manh m cua c ph Vit nam trong nhung nm 90 l kt
qua cua cc chnh sch khuyn khch cua chnh phu cung nhu nhu cu ch bin cua cc nh
san xut c ph voi chi ph thp ( thuong km theo cht luong thp). Mi truong trong v
ngoi nuoc nay d thay di. Chnh phu cung d c nhn thuc hon v thi truong c ph v cc
tc dng cua n toi nng dn nn d c dinh tao ra nhung thay di trong san xut c ph.
Tuy nhin vic thay di ny cn phai c nhung du tu tuong di lon nn d han ch phn no
nhung c gng cua chnh phu.
Hin nay c nhiu nuoc san xut c ph tp trung vo vic nng cao cht luong. Thuc t hip
hi cc nuoc san xut c ph v mt s nuoc khc d khng ngung khng dinh c ph cht
luong thp s khng hp dn khch hng v lm phuong hai dn thi truong c ph. Di voi
nhiu nuoc khng c loi th v gi, cht luong v su khc bit s v cng quan trong cho su
thnh cng. R rng di voi hu ht cc nuoc trong d c Vit Nam bin php nng cao cht
luong l quan trong d duy tr kha nng canh tranh. Nhung di voi truong hop Vit nam vic
canh tranh trn thi truong c cht luong cao chua chc d c loi th. Vit nam vn du tu theo
m hnh s luong lon /chi ph thp. Trong ngnh san xut ch bin c ph voi muc d 90%
cng nghip ho v dng nht nhu hin nay, voi tiu chun cht luong d duoc thit lp sn,
gi ca v muc d n dinh l yu t chnh cho canh tranh. Nht l khi cc khch hng c ph
thng qua cc lua chon cua mnh d tao ra tiu chun cht luong, rt kh khn d tao nn duoc
mt chun muc moi. Cc chuyn gia ngnh c ph cho bit hin nay, cc nh ch bin c ph
vn cho rng cc tiu chun v gi ca hin tai l ph hop voi ho mc d cc tiu chun ny chi
l ngn han n vn cu duoc p dung.

Gi tri gia tng
Th trng xut khu : Mt muc tiu ph hop cho Vit nam l pht trin vic ch bin v
phn phi c ph ha tan v Vit nam c th pht trin voi chi ph thp, cc san phm c ph
hn hop (voi c ph arabica do Vit nam san xut). Vit nam cn phai tip tuc du tu vo cng
doan cui cua qu trnh san xut nhu co so ha tng v cc thit bi ch bin. Mt linh vuc moi
cung dang duoc thu nghim d l c ph ung sn mt tuong dang duoc trin khai voi du
tnh cc loai san phm ny s c su tng truong. Tm kim v cng nhn cc phuong php
canh tc bn vung hon cung l mt trong vic xy dung chin luoc pht trin san phm khc
bit trong tuong lai. Vic ny cung c tc dung tt voi mi truong. Trong trung han, khi d cai
thin cc san phm c ph cua mnh, tng gi tri san phm nguyn liu th, Vit nam c th
chuyn sang pht trin mt s thi truong san phm chuyn bit. Trong trong han, tt hon Vit
Nam nn tp trung cung c san xut cc san phm co ban, truyn thng, nng cao muc d nht
qun v uy tn c ph Vit nam.

96
Th trng trong nc : Phn lon 82 triu dn Vit nam quen thuc voi c ph v mt s
khng nho nguoi dn Vit nam ung c ph. C ph khng chi ph bin o cc thnh ph m
cn o cc vng nng thn. Dy l mt yu t thun loi d pht trin thi truong trong nuoc dy
tim nng. Voi thu nhp bnh qun du nguoi l 2350 d la m nm 2003( d diu chinh theo
suc mua), suc mua cua thi truong trong nuoc l rt lon. Duc voi s dn tuong tu nhu Vit nam
d tiu thu hon nua triu tn c ph mi nm. Mt thi truong trong nuoc pht trin s hu
thun cho nguoi trng c ph pht trin, gip ho dung vung khi thi truong th gioi bin dng.
Brazin l mt dn chung tt trong vic pht trin thi truong trong nuoc v hin nay d tro
thnh thi truong c ph lon thu 2 th gioi. Kinh nghim cua Brazin v cc nuoc nhu
Colombia, Mexic v nhiu nuoc khc c th l bi hoc huu ch cho Vit nam trong vic tm
ra mt chnh sch nht qun d pht trin ngnh c ph.
Quan l rui ro

Cuc khung hoang gn dy d d gy nn hin tuong n trnh rui ro thi qu trong san xut v
bun bn c ph. Nng dn ngho d phai tra mt ci gi qu dt. O mt vi kha canh, khung
hoang d gp phn hop l ha su pht trin cua ngnh c ph Vit nam, gn su pht trin voi
thuc t thi truong nhiu hon.Tuy nhin, 2 vn d lin quan dn su pht trin cua c ph vn
chua duoc quan tm d l mi truong v cc thay di x hi do ngnh mang lai.
Cung cp nuoc voi gi ca hop l s l vn d quan trong khng chi cho ngnh c ph m cho
ca cc ngnh san xut nng nghip khc. Hoat dng cua cc co so ch bin trong diu kin
khng c cc ch ti v chnh sch khuyn khch quay vng su dung nuoc, chng nhim
ngun nuoc s tro thnh vn d nghim trong cho nguoi su dung nuoc. Nuoc thai khng duoc
kim sot tu cc co so ch bin c th gy ra nhung tc dng nghim trong. Mt s vng dc
canh qu phu thuc vo c ph s chiu hu qua tham khc do khung hoang c ph. Do vy
vic da dang ho chung loai tu trng trot nui trng dn cc san phm phi nng nghip cn
duoc khuyn khch manh m voi muc tiu gn giu mi truong. Tu khi khung hoang xay ra, cc
chi tiu pht trin con nguoi o cc vng trng c ph chu yu tip tuc tut hu so voi cc khu
vuc khc, dc bit di nhm dn tc thiu s. Di voi mt hng ho, gi ca thuong o giai doan
sut giam lu hon giai doan dinh dim v chu ky ny l khng trnh khoi. V vy cai thin diu
kin x hi chi l tam thoi nu k hoach pht trin chin luoc cc vng ny cua chnh phu
khng tp trung vo vic da dang ho san xut, su dung cc k thut quan l rui ro chnh thuc
v phi chnh thuc. Gioi thiu cc k nng quan l rui ro cung s giam bot nhu cu chnh phu
tro gip khu vuc c ph v thc dy kha nng canh tranh quc t cua ngnh.


97
PHJ LJC : Luc trnh qu trnh cai cch lin quan dn linh vc
nng nghip o Vit nam

1998
Ha thu nhp khu, muc cao nht chi cn 50% ( tru cc mt hng trong nhm 6 mt hng )
Tu do ho thuong mai cho cc cng ty trong nuoc bng vic cho php cc cng ty trong nuoc
truc tip xut nhp khu khng cn xin giy php mc d mt s han ch nhp khu vn p dung
Cho pho cc cng ty tu nhn nhp khu phn bn

1999
Ln du tin cp c ta xut khu gao cho cc cng ty tu nhn ( Quyt dinh s 273/1999/QD-TTg,
ngy 4/12/, 1999 cho pho 5 cng ty tu nhn v 4 cng ty lin doanh trong s 47 cng ty duoc
php nh xut khu gao) v cho phpcng ty nuoc ngoi duoc truc tip mua gao tu nng dn
nhm muc dch xut khu
Thuc hin du gi 20% c ta xut khu hng may mc
Khuyn khch cc hoat dng thuong mai bng fvic giam ty l kt hi ngoai t tu 80% xung
50% ( Quyt dinh180/1999/QD-NHNN1 ngy 30/8/1999);

2000
Bo quy dinh han ch s luong nhp khu di voi 8/ 19 nhm hng ho bao gm phn bn, cht
long khng cn, hng gm su, ti nhua, DOP plasticizer, ceramic sanitary ware, electric fans,
and bicycle ( Quyt dinh 242/1999/QD-TTg ngy 30/12/1999 c hiu luc ngy 1/4/ 2000);
K hip dinh thuong mai song phuong voi M vo thng 7 mo duong cho hng ho Vit duoc
huong quy ch ti hu quc vo thi truong M , tung buoc mo cua kinh t di voi hng ho, dich
vu v du tu;
Chun y tin trnh ct giam thu d tham gia vo khu vuc mu dich tu do chu ( AFTA) giai
doan 2001-2006. Theo k hoach ct giam, muc thu cao nht s chi 20% vo nm 2003 v 5%
vo du nm 2006;

2001
Cung c muc tiu di han cua cc cng ty thuong mai bng k hoach xut nhp khu 5 nm
2001-2005 thay cho chi thuc hin theo tung nm nhu truoc dy ( Quyt dinh 46/2001, l
4/4/2001);
D bo han ch s luong nhp khu di voi ton b cc hng ho trong danh muc thu voi cc
nhm hng ho sau: Ruou, ckinker, giy, gach lt nn, knh xy dung, mt s mt hng thp, du
n. (Quyt dinh s 46/2001 ngy 4/ 4/ 2001);
Giam ty l kt hi ngoai t tu 50% xung 40%( quyt dinh s 61/2001/QD-TTg ngy
25/4/2001);
Bo phn b quta cho xut khu gao v nhp khu phn bn( quyt dinh s 46/2001/QD-TTg
14/4/2001);
Chuyn 713 dng thu trong biu thu tu danh muc tam thoi chua p dung ct giam sang danh
muc ct giam thu (dinh s 28/2001/ND-CP )
Cho php cc chu th kinh t ( c nhn v cc php nhn) tu do xut khu hu ht cc loai hng
ho bng vic sua di nghi dinh huong dn lut thuong mai (Nghi dinh s 44/2001/ND-CP, 2/8/
2001);

98
Giao vic tn dung h tro xut khu cho qu H tro pht trin nhm h tro cc doanh nghip, cc
t chuc kinh t v c nhn xut khu( quyt dinh 133/2001QD-TTg, 10/9/ 2001);
Giam s luong cc mt hng doanh nghip c vn du tu nuoc ngoa phai xut khu tu 24 to 14
mt hng trong d c gach, men su, dy dp, quat din, san phm nhua, qun o ( quyt dinh
718/2001/QD-BKH);
Cho php cc doanh nghip c vn du tu nuoc ngoi tham gia xut khu c ph, khong san,
mt s san phm g v hang may mc( Thng tu s 26/2001/TT-BTM, 12/ 2001);

2002
Chi tit danh muc hng ho v biu thu thuc hin ct giam theo thoa thun uu di thu chung
trong khun kh hop tc ASIAN nm 2002. Theo k hoach, 481 mt hng duoc dua vo biu
thu ct giam voi muc thu thp hon 20%. Dn thoi dim ny d c 5558 dng hng ho duoc
min giam, 770 dng trong danh muc tam thoi chua ct giam, 53 dng hng ho thuc din
hng nng nghip v139 dng hng ho trong danh muc khng ct giam ( Nghi dinh
21/2002/ND-CP, 2/ 2002)
Don dm phn cua chnh phu d bt du phin lm vic dy tin v gia nhp T chuc Thuong
mai Th gioi tai Geneva (4/ 2002)



99
TI LIJU THAM KHAO
TI LIJU THAM KHAO
ActionAid Vit Nam v ADB. 2004. Dk Lk: Mt dnh gi v ngho di v quan tri nh nuoc c su tham gia cua
cng dng. ActionAid Vit Nam v Ngn hang Pht trin Chu hop tc voi Nhm Cng tc chng di
ngho: H Ni.
Beckman, Malin. 2001. Khuyn nng, Ngho di v Muc d d bi tn thuong o Vit Nam: Nghin cuu quc gia cho
Sng kin Neuchtel. Ti liu cng tc 152, Vin Pht trin Nuoc ngai. C th tham khao trn trang Web:
http://www.odi.org.uk/publications/wp152.pdf
Benjamin, D. and L. Brandt. 2002. Nng nghip v Phn phi Thu nhp o vng nng thn Vit Nam trong thoi ky
cai cch Kinh t: Mt cu chuyn v hai khu vuc. Truong dai hoc Toronto: Ontario
CafControl Vit Nam. Cng ty Quan l v Thanh tra C ph v cc Nng san Xut nhp khu Vit Nam. An phm
cua B Nng nghip v Pht trin Nng thn: thnh ph H Ch Minh.
Deininger, K. and Jin Songquing. 2003. Thi truong Bn v Cho thu Dt trong co cu chuyn dich: Bng chung tu
vng nng thn Vit Nam. Ti liu Cng tc Nghin cuu Chnh sch cua Ngn hng Th gioi 3013:
Washington DC
Fafchamps, M., Hill, R., Kauhda, A. 2003. Chuyn Gi ca Hng ha Quc t v cho nguoi San xut trong nuoc.
Truong Dai hoc Oxford: Oxford.
Tng cuc Thng k (GSO). 2000. Diu tra Muc sng o Vit nam 1997-1998. Nh Xut ban Thng k: H Ni.
Tng cuc Thng k (GSO).2003a. Tng hop theo bang du liu tu cuc Diu tra Muc sng H Gia dnh 2002 (Bang
Excel khng xut ban) cho Ngn hng Th gioi v cc don vi khc.
Tng cuc Thng k (GSO).2003b. Kt qua Diu tra Dn s Nng nghip 2001. Nh Xut ban Thng k: H Ni
Tng cuc Thng k (GSO).2004. Kt qua Diu tra Muc sng H Gia dnh 2002. Nh Xut ban Thng k: H Ni
T Cng tc Lin B lp Ban d Ngho di. 2003. Ngho di v Bt binh dng o Vit Nam: Cc hnh thi Khng
gia v cc yu t Dia. Bo co v dia CD ROM do T Cng tc Lin B lp Ban d Ngho di soan thao
duoi su chi dao cua Trung tm Thng tin Nng nghip v Pht trin Nng thn, Vin Nghin cuu Chnh
sch Thuc phm Quc t, v Vin Nghin cuu Pht trin, v bao gm B Lao dng, Thuong binh v X
hi, Tng cuc Thng k, v B K hoach v Du tu: H Ni
Huynh, K. 2003. Thoi bo Si Gn. Demand Market Respect. Tp. 594 S.9. Nhm Thoi bo Si Gn: Thnh ph
H Ch Minh.
ICARD v Oxfam Anh v Hng Kng. 2002. Tc dng cua Kinh doanh C ph ton cu toi Tinh Dk Lk, Vit
Nam: Phn tch v Khuyn nghi v Chnh sch. Trung tm Thng tin Nng nghip v Pht trin Nng thn
v Oxfam Anh v Hng Kng: H Ni.
T chuc C ph Th gioi. 2003. Don Cng tc K thut cua T chuc C ph Th gioi dn Vit Nam tu 8-12/12/
2002. Bo co v cc Khuyn nghi. Hop Ban Diu hnh ln thu 251 nm 2003. London.
Lewin, B., Daniele Giovannucci, Panos Varangis. 2004. Cc thi truong C ph: Cc M hnh Cung cp Tan cu v
Nhu cu Moi. Ti liu Thao lun Nng nghip v Pht trin Nng thn 3, Ngn hng Th gioi: Washington
DC

100
McMillan, J. 2002. Lp lai Cho: Mt cu chuyn tu nhin v Thi truong. Norton v Co.: New York
B K hoach v Du tu. Thng 12/ 2003. Tm tt Bo co thuc hin Lut Doanh nghip. H Ni.
Vin Qui hoach Nng nghip Quc gia (NIAPP). 2002. Thng k Mi truong Nng nghip: Thu nghim v ung
dung K thut cua Chu u v M d xc dinh Phuong php hiu qua chi ph cho cc nuoc Chu . Bo
co chua xut ban: H Ni.
Nguyn Sing Cc. 2003. Nng nghip v Khu vuc nng thn cua Vit nam trong thoi ky Di moi giai doan 1986-
2002. Nh Xut ban Thng k: H Ni.
North, D. 1993. Hoat dng Kinh t theo Thoi gian. Trnh by tai Giai Nben nm 1993 cho Qu Nben. Nobel
Foundation: Copenhagen
Revallion, M. and D. Van de Walle. 2003. Phn chia Dt tai Vit Nam trong thoi ky chuyn di nng nghip. Ti
liu cng tc Nghin cuu Chnh sch cua Ngn hng Th gioi 2951: Washington DC.
Rozelle S., and J. Swinnen. Forthcoming 2004. Thnh cng v Tht bai cua cng cuc cai cch: Xem xt tu chuyn
dich nng nghip. Tap ch Vn hoc Kinh t, vn d trong ma h.
Thoi bo Si Gn. 2003. B Thuong Mai diu chinh Muc tiu xut khu Tp 594 S 9. Nhm Thoi bo Si Gn:
Thnh ph H Ch Minh.
Schmick, H. v B.T. Huong. 2003. Bo co 6 thng v C ph o Vit nam GAIN S VM3027. USDA Dich vu
Nng nghip Nuoc ngai.
Tan, S. 2000. Mt trn C ph o vng Ty Nguyn cua Vit Nam: Mang luoi Lin kt. Quan im Chu Thi
Bnh Dng, Tp 41 S 1. Truong Dai hoc Victoria cua Wellington, New Zealand.
Tanev, S., A. Carlier, O. Chaudry, Q-T Nguyn. 2003. Su khng chnh thuc v sn choi trong ngnh Kinh doanh cua
Vit Nam. Tp don Ti chnh Quc t, Washington DC.
Von Enden, Jan. 2003. Gioi thiu cc Tp qun San xut tt trong Ch bin Sau thu hoach cho C ph Arabica tai
Vit Nam. Ti liu Du n PPP Nng cao Cht luong C ph v tnh bn vung cua san xut C ph o Vit
Nam GTZ: H Ni
PriceWaterhouseCoopers. 2004. Nghin cuu H thng Hop dng hin c v cc Qui trnh trng cy tai Vinacafe.
Price Waterhouse: Hanoi.
Cng ha X hi Chu nghia Vit Nam. 2002. Chin luoc Giam ngho v Tng truong Tan din (CPRGS). B K
hoach v Du tu: H Ni.
Thoi bo Kinh t Vit Nam. 2003. Cc mt hng Xut khu chnh cua Vit nam 2002. Tp 3 S 7. B Thuong
mai: H Ni.
Gim st Kinh t Vit nam. Ma xun 2002. Co quan Mi truong Quc gia, Ngn hng Th gioi v T chuc Pht
trin Quc t Dan Mach : H Ni
Ngn hng Th gioi. 2002. Thuc hin Cai cch d Xo di Giam ngho v Tng truong nhanh hon. Trong Bo co
Pht trin ca Vit nam. H Ni
Ngn hng Th gioi v cc don vi khc. 2003. Di ngho, Bo co Pht trin cua Vit nam 2004, Bo co chung cua
cc nh Ti tro trong Hi nghi Nhm tu vn, 2-3/12/2003. Trung tm Thng tin Pht trin Vit Nam: H
Ni.