Ti liu n thi v k thut

Nm 2007

Bi 1: Tiu chun v bn v k thut, kh giy, khung v v khung tn, t l

1. Tiu chun v bn v k thut. - Trong nn sn xut hin i, vic tiu chun ho cc sn phm x hi ng vai tr ngy cng quan trng. l vic ra h thng cc tiu chun nhm thng nht v ch to, bo qun v s dng cc sn phm trong nhng phm vi nht nh. - H thng cc tiu chun Vit Nam c k hiu v nh s nh sau: Tiu chun nh nc, v d k hiu TCVN 8-85, trong s 8 l s th t ca tiu chun, 85 l nm ban hnh tiu chun - Tiu chun a phng (vng) k hiu l TCV - Tiu chun nghnh (c kh, quc phng, y t...) k hiu l TCN - Tiu chun x nghip k hiu l TC Vit sau cc k hiu y l s th t v nm ban hnh tiu chun K hiu nh nc ca mt s nc khc: ca Lin x: OCT , ca Php l NF, ca c l DIN..., ca quc t l ISO - Tiu chun quc t thnh lp t nm 1946 hin nay c 134 nc th gii VN tham gia t nm 1977. 2. Kh giy. - Kh giy l kch thc o theo mp ngoi ca bn v. - TCVN quy nh c cc kh giy c bn nh sau:. K hiu: A0 A1 A2 A3 420x297 A4 297x210 Kch thc: 1189x841 841x594 594x420

* Ch : Cc kh A1, A2, A3, A4 c chia ra t A0 s phn chia trn y thc hin theo mt nguyn tc chia i cnh di ca kh trc c cnh ngn ca kh tip sau, cn mt cnh gi nguyn. Khi bo qun thng cc bn v c gp nh li theo kh A4

(Hnh 1) 3. Khung v v khung tn. + Khung v c v bng nt lin m cch mp kh giy 5mm . - Nu c nhiu bn v d nh s ng thnh tp, th mp tri k khung v cch mp kh giy 20 mm.

(Hnh 2) + Khung tn dng ghi cc thng s qun l bn v, k bng nt lin m, t gc bn phi, pha di c hai cnh trng vi 2 cnh ca khung v. Ch vit trong khung tn phi ng theo TCVN kch thc ca khung tn nh sau:

(Hnh 3) 1: Ngi v. 2: H v tn ca ngi v. 3: Ngy hon thnh (Ngy np bn v). 4: Kim tra. 5, 6 khng ghi. 7: Tn bi tp tn chi tit 8: Trng, lp. 9 : Vt liu 10: T l bn v. 11: K hiu bn v. + Khung tn ca bn v dng trong sn xut

* Ch : - Khng ghi kch thc ca khung tn. - Trn kh A4 khung tn t cnh ngn, cn cc kh giy khc khung tn c th ghi cnh no cng c.
4

- Khng c k thm dng k vit ch. 4. T l. - T l bn v l t s gia kch thc o c trn bn v v kch thc tht ca vt th. - T l c k hiu hai ch TL v cc ch s biu din. - TCVN quy nh. TL phng to : 2:1; 2,5:1; TL Thu nh : 1:2; 1:2,5; VD: Khng ghi TL 5:1 Ch cn ghi 5:1 4:1; 1:4; 5:1 ; 10:1 ; 20:1... 1:5 ; 1:10 ; 1:20...

* Ch : Nu ghi t l ng dnh ring khung tn th khng cn ghi ch TL

Bi 2: Cc nt v, ch vit, ghi kch thc

1. Cc nt v. (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) nt lin m dy b nt lin mnh dy b/3 nt ln sng dy b/3 nt t dy b/2. nt gch chm dy b/3 nt gch chm m c dy b/2 nt gch hai chm dy b/3

- Nt lin m v cc ng bao thy, ng bao mt ct ri, khung bn v v khung tn. Chiu rng nt nn chn t 0,35 1,4 trong dy trn, tu theo ln v phc tp ca bn v. Nt lin m phi v u nh nhau trn c bn v. - Nt lin mnh v cc ng ging v cc ng kch thc, ng gch, ng gch trn mt ct kim loi, ng bao mt ct chp, ng chn ren, ng y rng ca trc vt v then hoa, ng chuyn tip. - Nt ln sng v ng ct la, ng phn cch hnh chiu v hnh ct - Nt t v cc ng bao khut. Nt t khi v ti nhng ch giao nhau vi ng bao thy ch gy gc hay ln trn th phi c nt gch r rng khng c b cch ra. - Nt chm gch mnh v cc ng o nh trc i xng, ng tm ca ng trn ng bao hnh khai trin v chp vo hnh chiu, vng trn chia ca bnh
5

rng. Khi v ng trc, ng tm cn ch v sao cho n bt u v kt thc bng nt gch vt khi ng bao thy mt khong t 3 5 mm, tm ng trn cng phi v 2 nt gch ct nhau r rng; nu ng trn c ng knh di 12mm th ch vch hai nt lin mnh lm ng tm. - Nt chm gch m v cc phn t nm trc mt phng ct hoc k hiu phn b mt gia cng nhit hoc c lp ph. - Nt hai chm gch v v tr gii hn ca chi tit chuyn ng ch un trn hnh khai trin, ng bao cc phn t ln cn. TCVN quy nh , b = 0,18; 0,25; 0,35; 0,5; 0,7; 1; 1,4; 2 2. Ch vit. a. Kh ch: L chiu cao ca ch. K hiu l h, n v tnh l : mm TCVN quy nh : c cc kh ch thng dng sau h = 2,5; 3,5; 5; 7; 10; 14; 20; 28; 40 b. Kiu ch: - Kiu A (ch ng, ch nghing) d = 1/14 h. - Kiu B (ch ng, ch nghing) d = 1/10 h d: chiu rng nt ch.

(Hnh 4)

Bi 3: V hnh hc
1. Dng hnh c bn. a. Dng ng thng song song. Bi tp : Qua im A nm ngoi ng thng MN dng ng thng song song vi MN. *Nu dng thc v com pa: Trn ng thng MN ly 2 im B, C tu sau ln lt ly C v A lm tm v cung trn bn knh R1 = AB; R2 = BC hai cung trn ny ct nhau ti D. ng thng AD l ng thng song song vi ng thng MN. *Dng thc v ke

(Hnh 5) b. Dng ng thng vung gc. Bi tp: Qua im A dng ng thng vung gc vi ng thng MN. - Nu im A nm ngoi MN cch dng nh hnh 6a: ly A lm tm, v cung trn c bn knh ln hn khong cch t im A n MN, cung trn ny ct MN ti 2 im O1 v O2. Sau ln lot ly O1 v O2 lm tm, ly cung trn c bn knh ln hn mt na on O1O2, chng ct nhau ti im B. ng thng AB l ng thng vung gc ca MN. - Nu A nm trn MN cch dng tng t nh hnh 6b - Ta c th kt hp thc vi ke dng hnh nh hnh 6c: u tin t mt cnh gc vung ca ke st vi MN v t mp thc st vi cnh huyn ca ke (v tr I) sau trt ke dc theo mp thc n khi cnh gc vung kia ca ke i qua im A (v tr II) ng thng k qua A theo cnh gc vung ca ng thng ke l ng thng vung gc vi ng thng MN.

(Hnh 6 a, b, c) c. Chia u mt on thng bng ke v thc. * Chia u mt on thng thnh 2 phn bng nhau
7

Bi tp : Cho mt on thng AB hy chia i on thng AB Cch chia bng com pa v thc k: - Ln lt ly cc im A v B lm tm, v hai cung trn bn knh nh nhau v ln hn mt na on AB. Hai cung trn ct nhau ti 2 im M v N. ng thng MN ct AB ti C; im C l im gia on AB (hnh 7a) * Chia mt on thng thnh nhiu phn bng nhau. Bi tp : Cho on thng AB hy chia n thnh 5 phn bng nhau. Cch chia: - T A dng tia Ax bt k lp vi AB mt gc no v t lin tip t A nm on bng nhau theo mt khu com pa tu . Sau ni im cui vi B v qua cc im va xc nh k cc ng song song vi 5B bng cch trt ke chng s ct AB ti cc im IV, III, II, I. Cc im ny chia AB thnh 5 phn bng nhau. (hnh 7b)

(Hnh 7 a, b) d. Xc nh tm cung trn. u tin ly ba im A, B v C tu trn cung trn cho sau dng hai ng trung trc ca hai dy cung AB v AC hai ng trung trc ny ct nhau ti O chnh l tm ca cung trn.

(Hnh 8)
8

3. Chia u ng trn. a. Chia ng trn thnh 3 phn bng nhau bng compa. Bi tp : Cho ng trn tm O bn knh R hy chia ng trn thnh 3 phn bng nhau bng compa. Cch chia: Mun chia ng trn ra 3 phn bng nhau trc tin ta ly im A lm tm (giao im ca mt ng tm vi ng trn), v cung trn c bn knh bng bn knh ca ng trn, cung trn ny ct ng trn ti 2 im 2 v 3. Cc im 1,2, 3 chia ng trn thnh 3 phn bng nhau.

(Hnh 9) Bi tp : Cho ng trn tm O bn knh R hy chia ng trn thnh 6 phn bng nhau bng compa. Cch chia: Mun chia ng trn thnh 6 phn bng nhau: Ly 2 im u mt 1 v 4 i xng nhau ca ng knh lm tm v cc cung trn c bn knh bng bn knh ca ng trn, ta c cc im chia 2,6 v 3, 5 cc im 1,2,3,4,5,6 chia ng trn thnh 6 phn bng nhau. Ni cc im ta c mt hnh 6 cnh u.

(Hnh 10) b. Chia ng trn thnh 5 phn bng nhau bng thc v com pa
9

Bi tp: Cho ng trn tm O bn knh R. Hy chia ng trn thnh 5 phn bng nhau. Cch chia: u tin dng trung im C ca bn knh OA, sau ly C lm tm, v cung trn bn knh C1, cung trn ny ct OB ti M. on 1M l di dy cung chn cung trn c di bng 1/5 ng trn. Cc im 2,3,4 v 5 c xc nh bng cch t im 1 t lin tip trn ng trn cc dy cung bng on 1M, nhng im ny chia ng trn ra 5 phn bng nhau.

(Hnh 11) * Ch : Mun chia ng trn thnh 10 phn bng nhau ta ly 5 im i xng vi 5 im va tm c qua tm O, ta c 10 im chia ng trn thnh 10 phn bng nhau. 4. V ni tip hai cung trn bng on thng a. V tip tuyn vi ng trn - Trng hp im A nm trn ng trn: k ng thng qua A v tm O ly A lm tm v mt ng trn bt k trn ng thng AO v dng ng trung trc BC ca AO chnh l tip tuyn cn dng.

(Hnh 12)

10

- Trng hp im A nm ngoi ng trn: k ng thng qua A v tm O dng ng trung trc ca on thng AO ct AO ti O1 v ng trn tm O1 bn knh O1A ct ng trn O ti B v C chnh l 2 tip im, ni A vi B v A vi C ta c 2 tip tuyn cn dng.

(Hnh 13) b. V tip tuyn chung ca 2 ng trn - Trng hp ng thng tip xc ngoi. Ly O1 lm tm v ng trn ph bn knh R1-R2 . Sau ly O (trung im ca on O1O2) lm tm, v ng trn c bn knh OO1 ct ng trn ph ti A v B. ng thng O1A v O1B ct ng trn bn knh R1 ti T v T1. T tm O2 k hai ng thng song song, tng ng vi O1T1 v O1T1 ct ng trn bn knh R2 ti T2 v T2 . Hai ng thng T1T2 v T1T2 l hai ng ni tip vi hai ng trn O1 v O2 cho trc.

(Hnh 14) - Trng hp ng thng tip xc trong. Cng bng cch dng tng t nh trn, nhng trong trng hp ny ng trn ph c bn knh bng R+R1.
11

(Hnh 15) 1.V ni tip. a.V cung trn ni tip vi 2 ng thng. Bi tp 3.7: Cho 2 ng thng d1 v d2 ct nhau hy v ni tip hai ng thng bng cung trn c bn knh R. Cch v : - T pha trong ca hai ng thng cho, dng hai ng thng song song vi hai ng thng ny v cch chng mt khong bng R. Hai ng thng va dng ct nhau ti im O, l tm cung trn ni tip. Hai tip im T1 v T2 l chn ng vung gc h t O xung d1 v d2. V cung trn T1T2 tm O bn knh R l cung trn ni tip cn phi dng.

(Hnh 16a, b, c) - Trng hp hai ng thng ct nhau to thnh gc vung (hnh 16c) ta c th dng theo cch khc. u tin ly im A ca gc vung lm tm v cung trn bn knh R cung trn ny ct d1 v d2 ti 2 im T1 v T2 l 2 tip im sau ly T1 v T2 lm tm v cung trn bn knh R chng ct nhau ti O, l tm cung trn ni tip.

12

- Ni tip hai ng thng song song bng mt cung trn: K ng thng vung gc vi vi hai ng thng d1 v d2 cho, ct chng ti T1 v T2, l hai tip im. Trng hp ny tm O ca cung trn ni tip l tip im gia ca on T1T2. Sau ta cng v nh cc trng hp trn s c cung trn ni tip vi hai ng thng d1 v d2 song song vi nhau.

(Hnh 17) b. V ni tip mt ng thng v mt cung trn bng mt cung trn khc. * Trng hp hai cung trn tip xc ngoi vi cung trn tm O1 (hnh 32a) V ng thng song song vi ng thng d v cch d mt khong bng R. V cung trn ph tm O1, bn knh R+R1. Giao im gia ng thng song song vi d v cung trn ph chnh l tm cung trn ni tip O. ng ni tm O1O ct ng trn tm O1 ti T1. T O k ng vung gc vi d c T2. T1 v T2 s l hai tip im. Sau v cung trn ni tip T1T2 , tm O bn knh R ta c cung ni tip phi dng. * Trng hp cung trn tip xc trong vi cung trn O1 (hnh 32b)

(Hnh 18 a, b) Trng hp ny cng v tng t nh trng hp trn, nhng cung trn ph c bn knh bng hiu hai bn knh R R1. c. Ni tip hai cung trn bng mt cung trn khc * Trng hp cung trn tip xc ngoi vi cung trn O1 v O2

13

Ly O1 v O2 lm tm, v hai cung trn ph c bn knh bng R+R1 v R+R2. Hai cung trn ny ct nhau ti O, l tm cung trn ni tip. Giao im gia cc ng ni tm OO1 v OO2 vi hai cung trn cho trc l hai tip im T1 v T2. V cung trn T1T2 tm O, bn knh R ta c cung trn ni tip cn dng.

(Hnh 19) * Trng hp cung trn tip xc trong vi cung trn O1 v O2

(Hnh 20) Trng hp ny cng v tng t nh trng hp trn nhng y hai cung trn ph c bn knh bng R R1 v R-R2. * Trng hp cung trn tip xc ngoi vi vi cung trn O1 v tip xc trong vi cung trn O2.

14

(Hnh 21) Trng hp ny cung trn ph th nht c bn knh R+R1 v cung trn ph th hai c bn knh bng R R2. 2. Dng ng elip v ng van. a. V ng elip (van) Bi tp: Hy v ng van c trc AB = 10 cm, trc CD = 5 cm Cch v: - V 2 trc AB CD - Quay cung trn tm O bn knh OA n ct OC ti E. - Quay cung trn tm C, bn knh CE n ct AC ti I - Dng ng trung trc IA n ct OA ti O1, ct OD ti O3 - Ly 2 im i xng vi O1 qua O - O1, O2, O3, O4 l 4 tm quay v ra ng van.

(Hnh 22)
15

b. V ng thn khai vng trn. ng thn khai vng trn l qu o ca mt im thuc ng thng, khi ng thng ny ln khng trt trn mt vng trn c nh. Vng trn c nh ny gi l vng trn c s ca ng thn khai. Khi v bit ng knh vng c s. Chia ng trn c s ra mt s phn bng nhau v d 8 phn theo cc im chia 1,2,3,...,8. t cc im chia dng cc ng tip tuyn vi ng trn v ln lt t trn cc tip tuyn cc on tng ng 1/8, 2/8, 3/8... chu vi ng trn. V d on 2-11 bng (1.d)/8 on 3-III bng (3. .d)/8...cc im I, II, III,... nhn c s thuc ng thn khai ng trn.

(Hnh 23) c. V ng Sin ng sin l qu o ca mt im tham gia ng thi hai chuyn ng : chuyn ng thng u v chuyn ng qua li u trn mt on thng vung gc vi phng ca chuyn ng th nht. Chiu di ca on thng ny gi l bin ca ng sin

(Hnh 24)
16

Cch v: Trc ht v hai trc to x v y trn trc x ly tm ng trn c ng knh D bng bin ca ng sin cho, v ly on AB = .D ri chia u ng trn v on AB ra cng mt s phn bng nhau, v d chia 8 phn bng cc im chia 1, 2, 3, ...8 v 1,2 ,3,...8. Qua cc im chia trn ng trn k cc ng song song vi trc x v qua cc im chia tng ng trn AB k cc ng song song vi trc y. Giao im ca hai ng tng ng va k s thuc ng sin. Ni cc giao im bng thc cong ta s c ng sin.

Bi 4: Hnh chiu ca cc khi hnh hc

1. Hnh lng tr a.Hnh chiu ca hnh hp ch nht. - Chn hng chiu: n gin chn hng chiu chn mt mt phng ca hnh hp song song vi mt mt phng hnh chiu. t y ABCD song song vi mt phng hnh chiu bng P2 v mt bn ABA,B, song song vi mt phng hnh chiu cnh P3. - Cch v: V hnh chiu cc nh ca hnh hp sau ni hnh chiu ca cc nh theo th t trn tng mt phng hnh chiu ta c hnh chiu ca hnh hp trn ba mt phng hnh chiu.

(Hnh 25) b.Hnh chiu ca hnh lng tr u. Cch lm nh hinh hp ch nht.

17

(Hnh 26) 2. Hnh chp

(Hnh 27) 3. Khi trn a. Hnh tr - Chn hng chiu: n gin nn chn mt y ca hnh tr song song vi mt mt phng hnh chiu hnh chiu thu c mt phng hnh chiu l ng trn c ng knh bng ng knh y ca hnh tr cn hai hnh chiu cn li l hai hnh ch nht bng nhau c chiu di mt cnh bng chiu di ng sinh ca hnh tr cnh kia bng ng knh y hnh tr.

18

(Hnh 28) b. Hnh nn - Chn hng chiu: n gin chn mt phng y ca hnh nn song song vi mt mt phng hnh chiu hnh chiu thu c l ng trn c ng knh bng ng knh y ca hnh nn chiu di ca cnh bn bng chiu di ng sinh ca hnh nn.

(Hnh 29)

19

(Hnh 30) c. Hnh cu - Hnh cu bt k chiu theo hng no th cc cnh thu c l cc hnh trn bng nhau c ng knh bng ng knh hnh cu.

(Hnh 31)

Bi 5: Cc loi hnh chiu

1. Hnh chiu c bn Tiu chun Vit Nam 5-78 quy nh ly 6 mt ca mt hnh hp lm 6 mt phng hnh chiu c bn. Hnh chiu ca vt th trn mt phng hnh chiu c bn gi l hnh chiu c bn.

20

(Hnh 32) Cc hnh chiu c bn c sp xp nh hnh 7-2 v c tn gi nh sau:

(Hnh 33) (1) Hnh chiu t trc (hnh chiu ng, hnh chiu chnh) (2) Hnh chiu t trn (Hnh chiu bng) (3) Hnh chiu t tri (Hnh chiu cnh) (4) Hnh chiu t phi (5) Hnh chiu t di (6) Hnh chiu t sau 2. Hnh chiu ph L hnh chiu trn mt phng hnh chiu khng song song vi mt phng hnh chiu c bn.

21

Hnh chiu ph c dng trong trng hp vt th c b phn no , nu biu din trn mt phng hnh chiu c bn th s b bin dng v hnh dng v kch thc, nh vt th c mt nghing.

(Hnh 34) Trn hnh chiu ph c ghi ch k hiu bng ch tn hnh chiu. Nu hnh chiu ph c t v tr lin h chiu trc tip vi hnh chiu c bn c lin quan th khng cn ghi k hiu. tin b tr cc hnh biu din c th xoay hnh chiu ph v v tr thun tin. 3. Hnh chiu ring phn. Hnh chiu ring phn l hnh chiu mt phn ca vt th trn mt phng hnh chiu c bn. Hnh chiu ring phn c dng trong trng hp khng cn thit phi v ton b hnh chiu c bn ca vt th c biu din c ranh gii r rt Hnh chiu ring phn c ghi ch nh hnh chiu ph.

(Hnh 35)

22

Bi 6: Cch v hnh chiu ca vt th

v hnh chiu ca vt th, thng dng cch phn tch hnh dng vt th. Trc ht cn c theo hnh dng v kt cu ca vt th, chia vt th ra nhiu phn c hnh dng cc khi hnh hc c bn v xc nh v tr tng i gia chng, sau v hnh chiu ca tng phn khi hnh hc c bn . Khi v cn vn dng tnh cht hnh chiu ca im, ng thng, mt phng v cho ng, nht l giao tuyn ca mt phng vi cc khi hnh hc v giao tuyn ca hai khi hnh hc. V d v nh hnh 7-8a.

23

(Hnh 36a, b, c, d) C th phn tch lm ba phn, phn l hnh tr rng, l rng cng hnh tr, phn l hnh hp ch nht c 2 l hnh tr, phn gn c gn ngang l hnh lng tr y hnh thang cn t nm ngang trn v phn hnh tr v gn dc l hnh lng tr y hnh ch nht t dc theo trc ca phn . th hin hnh dng tht cc mt ca , t mt song song vi mt phng hnh chiu bng v gn ngang song song vi mt phng hnh chiu ng v ln lt v cc phn , , gn nh phn tch hnh trn.

Bi 7: hnh chiu trc o

1. Khi nim v hnh chiu trc o. Trong khng gian nu ly mt phng P lm mt phng hnh chiu phng chiu l khng song song vi P. Gn vo vt th c biu din h to vung gc theo ba chiu di, rng, cao ca vt th v t vt th sao cho phng chiu l khng song song vi trc to no. Chiu vt th nn cng h trc to vung gc ln mt phng P theo phng chiu l, s c hnh chiu song song ca vt th cng h to vung gc. Hnh biu din gi l hnh chiu trc o ca vt th.

24

Hnh chiu ca ba trc to l OX. OY.OZ gi l cc trc o. T s gia di hnh chiu ca mt on thng nm trn trc to vi di hnh chiu ca on thng gi l h s bin dng theo trc o.
O' A ' = p l h s bin dng theo trc o O X OA
O 'B ' = q l h s bin dng theo trc o O Y OB O' A ' = r l h s bin dng theo trc o O Z OA

Hnh chiu trc o c chia ra cc loi sau: a. Cn c theo phng chiu l chia ra Hnh chiu trc o vung gc, nu phng chiu l vung gc vi mt phng hnh chiu P Hnh chiu trc o xin gc, nu phng chiu l khng vung gc vi mt phng hnh chiu P b. Cn c theo h s bin dng chia ra: Hnh chiu trc o u, nu ba h s bin dng bng nhau (p=q=r) Hnh chiu trc o cn, nu ba h s bin dng bng nhau (p=q r, p q = r, p=r q). Hnh chiu trc o lch, nu ba h s bin dng tng i mt khng bng nhau (p q r) Trong cc bn v c kh thng dng loi hnh chiu trc o xin cn, (p=r q; l khng vung gc vi P) v hnh chiu trc o vung gc u (p=q=r; l P). 2. Hnh chiu trc o vung gc u
25

Loi hnh chiu trc o vung gc u c v tr cc trc o vi cc gc xOy= yOz = xOz = 1200 v cc h s bin dng theo ca trc Ox,Oy,Oz l p = q = r = 0,82. thun tin cho vic v, ngi ta thng dng h s bin dng quy c p = q = r = 1. Vi h s bin dng quy c ny, hnh chiu trc o c xem nh phng to ln 1:0,82 = 1,22 ln so vi thc t.

(Hnh 38) Trong hnh chiu trc o vung gc, ng trn nm trn mt phng song song vi cc mt xc nh bi hai trc to s c hnh chiu trc o l ng elip ny vung gc vi hnh chiu trc o ca trc to th ba. Nu ly h s bin dng quy c p = q = r = 1 th trc ln ca elip bng 1,22d v trc nh bng 0,71d (d l ng knh ca ng trn).

(Hnh 39) Trn cc bn v k thut cho php thay hnh elip bng hnh van. Cch v hnh van theo hai trc ca n nh hnh v, c bn tm ca cc cung trn O1, O2, O3, O4
26

(Hnh 40) 3. Hnh chiu trc o xin gc cn. Hnh chiu trc o xin cn l loi hnh chiu trc o xin c mt phng to XOY song song vi mt phng hnh chiu P v hai trong ba h s bin dng bng nhau (p = r q). Gc gia cc trc o xOy = yOz = 1350. xOz = 900 v cc h s bin dng p = r = 1 , q = 0,5. Nh vy trc OY lm vi ng nm ngang mt gc 450. Hnh chiu trc o ca cc ng trn nm trn hay song song vi cc mt phng to yOz, xOy l cc elip, v tr cc elip nh hnh v di. Hnh chiu trc o xin gc cn ca hnh trn nm trong mt phng xOz khng b bin dng. Cc ng trn nm trong cc mt phng song song vi mt phng hnh chiu bng v hnh chiu cnh c hnh chiu trc o xin cn l cc hnh elip. Nu ly h s bin dng quy c trn, th trc ln ca elip bng 1,06d, trc ngn bng 0,35d (d l ng knh ca ng trn). Trc ln ca elip lm vi trc Ox hay Oz mt gc 70

(Hnh 41) Khi v cho php thay elip bng van cch v nh hnh trn
27

Hnh chiu trc o xin cn thng dng th hin nhng chi tit c chiu di ln. Hnh di y l hnh chiu trc o xin cn ca .

Bi 8 : cch dng hnh chiu trc o

1. Chn loi hnh chiu trc o. biu din mt vt th, c th dng mt trong cc loi hnh chiu trc o quy nh trong TCVN 14-74. Song tu theo c im hnh dng v cu to ca tng vt th v tu thuc vo mc ch th hin m chn loi hnh chiu thch hp. 2. Dng hnh chiu trc o. Phng php to l phng php c bn dng dng hnh chiu trc o ca vt th. Nh ta bit, mun dng hnh chiu trc o ca mt vt th, cn phi bit cch dng hnh chiu trc o ca mt im. Cch dng hnh chiu trc o ca mt im nh sau: Trc ht v v tr cc trc o v xc nh to vung gc ca im, v d A (XA, YA, ZA), sau cn c vo h s bin dng ca loi trc o chn m xc nh to trc o ca im bng cch nhn to vung gc vi h s bin dng tng ng: XA = pxXA; XB = qxXB; XC = rxXC Ln lt t cc to trc o ca im ln cc trc o s xc nh c im A l hnh chiu trc o ca im A.

(Hnh 42)

28

(Hnh 43) - Khi v hnh chiu trc o ca vt th, cn cn c vo c im cu to v cn c vo hnh dng ca vt th chn cch dng hnh chiu trc o sao cho n gin nht. - i vi vt th c hnh dng hp. V hnh hp ngoi tip cho vt th v chn ba mt phng ca hnh hp lm ba mt phng to . Hnh 43 l mt v d v cch dng . - i vi vt th c mt phng i xng. Nn chn mt phng i xng lm mt phng to . Hnh 44 trnh by cch dng hnh chiu trc o ca hnh lng tr c 2 mt phng i xng xOz v yOz lm hai mt phng to .

(Hnh 44) 3. V phc hnh chiu trc o. V phc hnh chiu trc o cn gi l k ho k thut, n c dng rng ri trong khi thit k hay trao i kin hin trng. V phc hnh chiu trc o c v bng tay, khng dng cc dng c v, nn vic n gin v nhanh chng.

Bi 9 : mt ct
1. nh ngha.
29

Mt ct l hnh biu din nhn c trn mt phng ct khi tng tng dng mt phng ny ct vt th.

(Hnh 45) - Ni chung pha trn hnh v mt ct phi ghi ch k hiu A-A, B-B...(Nt gch di l nt lin m) tng ng vi k hiu A, B... ghi nt ct trn hnh chiu c bn. Mt s trng hp cho php khng phi ghi ch nh vy di. - Mt ct c dng din t tit din vung gc trn mt on no ca vt th cng vi cc ch rng, rnh l ti ch . ( m trn hnh chiu tng ng nhng cu to ny phi din t bng nt t). Ngoi ra mt ct cn biu th c vt liu ch to. 2. Cc loi mt ct. a. Mt ct di l mt ct t ngoi hnh biu din tng ng, ng bao ca n l nt lin m. Mt ct di cng c th t ch ct la ca hnh chiu c bn.

(Hnh 46) b. Mt ct chp l mt ct t ngay trn hnh chiu tng ng, ng bao ca n l nt lin mnh.

30

(Hnh 47) 3. Ch : - Cho php khng phi v nt ct v ghi ch A-A, B-B...i vi cc mt ct tho mn ng thi hai iu kin sau y: a. Mt ct c trc i xng v trc i xng trng vi vt ca mt phng ct.

(Hnh 48) b. Mt ct l mt ct chp. 4. Quy c c bit v mt ct. Nu mt phng ct i qua trc ca cc l hoc hoc ch lm trn xoay th ng bao mt ct ca cc ch lm c v y . Mt phng ct phi chn sao cho mt ct nhn c l tit din vung gc.

31

(Hnh 49)

Bi 10: Hnh ct, hnh trch

1. nh ngha hnh ct Hnh ct l hnh biu din phn cn li ca vt th sau khi tng tng ct b phn gia mt phng ct v ngi quan st.

(Hnh 50) 2. Cc loi hnh ct thng dng. - Hnh ct bao gm: hnh ct ng, hnh ct bng, hnh ct cnh l cc hnh ct to bi mt phng ct l mt phng mt, mt phng bng, mt phng cnh. Ba hnh ct ny thng c v vo v tr ba hnh chiu m chng ta quen thuc.

32

Hnh 51 -Hnh ct ng

Hnh 52-Hnh ct bng no th c hnh ct nghing.

Hnh 53-Hnh ct cnh

Trng hp mt phng ct khng song song vi mt phng hnh chiu c bn

Hnh 54 Trng hp cn v xoay cho hnh ct nghing nm ngang hay thng ng th pha trn ghi ch phi v thm mi tn cong A-A

33

Hnh 55 - mi v tr ta thng gp mt trong 5 hnh ct sau y: a. Hnh ct ton phn n gin : c to ra do mt mt phng ct ngang ton b vt th, mt phng ct ny trng vi mt phng i xng ca cc phn t bn trong cn din t .

Hnh 56 b. Hnh ct bc: Khi dng hai hay nhiu mt phng song song ( ) v nhng mt phng vung gc vi chng ( ) ct vo vt th to thnh bc ri biu din phn vt th cn li th c hnh ct bc. Trn hnh ct ny quy c khng v vt ca cc mt phng vung gc ( ), nhng hnh biu din tng ng phi k hiu y vt gy ca mt phng ct.

34

Hnh 57 c. Hnh ct xoay: Hnh ct xoay to ra do hai mt phng ct giao nhau v hp vi nhau mt gc t. Trc khi v hnh ct ta quy c xoay cho hai mt phng thng hng cho cc phn t trn mt ct nghing khi b bin dng hnh ct

Hnh 58 d. Hnh ct ring phn : Hnh ct ring phn l hnh ct mt phn nh ca vt th. Hnh ct ny thng t ngay v tr tng ng trn hnh chiu c bn vi nt ln sng gii hn khi cho php khng ghi ch v k hiu.

35

Hnh 59 e. Hnh ct ghp vi hnh chiu. Loi ny dng va din t cu to bn trong, va din t hnh dng bn ngoi ca vt th. C hai hnh thc ghp l : - Ghp na hnh ct vi na hnh chiu khi hnh ct v hnh chiu tng ng c mt trc i xng ging nhau. ly chnh ng trc lm ng phn cch. Khi quy nh t na hnh ct bn phi trc i xng thng ng hoc bn di trc i xng nm ngang, cc nt t na hnh chiu c xo b.

Hnh 60 - Ghp mt phn hnh ct vi mt phn hnh chiu, dng nt ln sng lm ng phn cch mi phn nhiu hay t tu theo nh din t.Dng trong trng hp hnh chiu v hnh ct tng ng c trc i xng nhng li c nhng nt c bn trng ln ng trc y.
36

Hnh 61 3. Quy c c bit v hnh ct. Khi mt phng ct dc nhng phn t c ca chi tit my nh gn tr lc, nan hoa, rng bnh rng v then hoath khng gch phn mt ct ca chng, ng gii hn ca phn t khi v bng nt c bn. Quy c ny khng p dng khi ct ngang phn t .

Hnh 62 - Ngi ta cng khng thc hin hnh ct dc toang phn i vi cc chi tit my c nh trc, bulng, vt,tay nm...mc d mt phng ct c i qua trc ca chng.

37

Hnh 63 - Quy c bit ny nhm hn ch vic phi k hiu vt liu trn din qu rng mt cch khng cn thit v gip ngi c bn v nhn bit r rng cc phn t khng rng trn chi tit my. 4. Hnh trch Hnh trch l hnh biu din trch ra t mt hnh biu din c m t r rng v t m hn hnh dng, kch thc ca mt phn t no . Hnh trch thng c v vi t l phng to so vi hnh biu din c. Cch v v ghi ch nh hnh v.

Hnh 64
38

bi 10: bn v chi tit

1. Hnh biu din ca chi tit - Hnh biu din ca chi tit gm c hnh chiu, hnh ct, mt ct, hnh trch... . Tu theo c im v hnh dng v cu to ca tng chi tit, ngi v s chn cc loi hnh biu din thch hp sao cho vi s lng hnh biu din t m th hin y hnh dng v cu to ca chi tit, ng thi c li cho vic b tr bn v. - Trong mt bn v, hnh chiu t trc hay hnh ct ng l hnh biu din chnh ca chi tit. Hnh biu din din t nhiu nht cc c im v hnh dng v kch thc ca bn v, ng thi phn nh c v tr lm vic ca chi tit hay v tr gia cng ca chi tit. - V d ng (hnh 65) l chi tit trn xoay gm cc phn hnh tr c ng knh khc nhau to thnh, ng c gia cng bng tin chi tit c t nm ngang, hnh ct ng th hin r hnh dng bn trong v bn ngoi.

Hnh 65

39

+ Hnh ct A-A th hin su ca l 12, phn vt phng l ren M20 v v tr ca 6 l 15 mt u ng. Mt ct B-B th hin phn vt phng u l ren M16. + Hnh trch I c t l 2:1 th hin hnh dng v kch thc ca rnh thot dao cui ren. + Ngoi cc mt c nhm ghi trn bn v cc mt cn li c nhm ging nhau Rz 40 - Cc quy c khi v bn v chi tit: + Nu trn mt hnh biu din c mt s phn t ging nhau v phn b u, v d: l ca bch, rng ca bnh rng...th ch v vi phn t cc phn t cn li c v n gin.

Hnh 66 + Cho php v n gin giao tuyn ca cc mt, khi khng i hi v chnh xc, v d: c th thay cc ng cong bng cc cung trn hay on thng.

Hnh 67a, b + ng biu din phn chuyn tip gia hai mt c th v theo quy c bng nt mnh hoc khng v, nu ng khng r rt.

40

Hnh 68 + Cho php v tng thm cn v dc, nu chng qu nh, trn hnh biu din ch cn v mt ng tng ng vi kch thc nh ca cn hoc dc.

Hnh 69 + Khi cn phn bit phn mt phng vi phn mt cong ca b mt, cho php k hai ng cho bng nt mnh trn phn mt phng.

Hnh 70 + Cc chi tit hay phn t di c mt ct ngang khng i hay thay i u n nh trc, thp hnh... th cho php ct i phn gia song kch thc chiu di vn l chiu di ton b.

Hnh 71
41

2. Kch thc ca chi tit - Kch thc ca mp vt 450 c ghi nh hnh v cn cc kch thc khc 450 c theo nguyn tc chung v ghi kch thc.

Hnh 72 Khi ghi kch thc ca mt lot phn t ging nhau th thng ch ghi kch thc ca mt phn t c km theo s lng phn t .

Hnh 73 - Khi kch thc xc nh khong cch mt s phn t ging nhau v phn b u trn chi tit th ghi di dng mt tch s.

Hnh 74 - Nu c mt lot kch thc lin tip th c th ghi t mt chun 0

42

Hnh 75 3. Dung sai kch thc v k hiu nhm b mt a. Dung sai kch thc *Khi nim v dung sai - Trong thc t sn xut, do nhiu nguyn nhn khc nhau nh chnh xc ca my cng c, trnh cng nhn, k thut o lng...lm cho kch thc ca chi tit c ch to khng t n mc chnh xc tuyt i. - Cn c theo chc nng ca chi tit v trn c s bo m yu cu k thut, ngi ta quy nh phm vi sai s cho php nht nh i vi cc chi tit. Phm vi sai s cho php gi l dung sai. - Khi thit k kch thc ca chi tit c xc nh theo tnh ton dng xc nh cc kch thc gii hn v tnh sai lch, gi l kch thc danh ngha. K hiu kch thc danh ngha ca l gi l D, ca trc l d.

(Hnh 76) * Cch ghi sai lch gii hn kch thc - Sai lch ghi km theo kch thc danh ngha c n v o l mm

43

- Sai lch trn ghi pha trn kch thc danh ngha, sai lch di ghi pha di kch thc danh ngha vi kh ch bng hoc b hn kh ch kch thc danh ngha.
2 V d : 35 +0,,1 0

- Nu sai lch trn v sai lch di i xng nhau th ghi cng mt kh ch vi kch thc danh ngha. V d: 50 0,2 - Nu tr s sai lch trn hoc sai lch di bng khng th ghi s 0. V d :
+ 35 0 0, 25 ; 40 0 0, 2 .

- Cho php khng ghi tr s sai lch bng 0. V d : 35-0,25; 40+0,2 b. K hiu nhm b mt - K hiu ch v bng nt lin mnh, cc thng s nhm ly n v m. B mt khng quy nh phng php gia cng k hiu nh hnh v b,c. B mt c gia cng ct b mt lp vt liu dng k hiu nh hnh d v b mt khng gia cng thm sau c, p , cn, ko, dp... dng k hiu nh hnh e.

(Hnh 77) - K hiu nhm ca mi b mt ch ghi mt ln trn bn v; k hiu c ch vo ng bao, ng ging, cn cc thng s c ghi theo chiu quy nh ca con s kch thc.

44

(Hnh 78) - Nu tt c cc b mt ca chi tit c cng mt nhm th ch ghi k hiu nhm gc trn bn phi bn v nh hnh a.

(Hnh 79) - Nu phn ln cc b mt ca chi tit c cng nhm th k hiu nhm ca cc b mt c ghi chung gc trn bn phi bn v v thm du t trong ngoc n nh hnh b. 4. Bn v chi tit a. Ni dung bn v chi tit - Bn v dng ch to v kim tra chi tit l bn v ch to chi tit, da vo chn phng php gia cng v trnh t gia cng mt cch hp l to ra chi tit. V vy bn v chi tit phi th hin y hnh dng, ln v cht lng ca chi tit. Ni dung ca bn v chi tit gm nhng phn sau:

45

+ Hnh biu din: hnh chiu, hnh ct, mt ct...dng din t mt cch y r rng hnh dng v kt cu ca chi tit. + Kch thc: tt c cc kch thc th hin ln ca chi tit v cn thit cho vic ch to, kim tra chi tit. + Yu cu k thut: gm c nhm b mt, sai lch gii hn kch thc, sai lch v hnh dng v v tr b mt, yu cu v nhit luyn v cc yu cu khc th hin cht lng ca chi tit. + Khung tn: gm c tn gi chi tit, vt liu ch to chi tit, t l ca bn v, k hiu ca bn v, tn v ch k ca nhng ngi c trch nhim i vi bn v. b. Ni dung bn v phc chi tit. - Bn v phc chi tit l bn v c tnh cht tm thi dng trong thit k v sa cha. Bn v phc chi tit l ti liu k thut u tin dng lp cc bn v khc. - Bn v phc c v bng tay khng cn v theo t l mt cch chnh xc. - Bn v phc phi t c cc yu cu ca mt bn v: + Phi c cc hnh biu din th hin mt cch y v chnh xc hnh dng v kt cu ca chi tit c biu din. + Phi c ton b kch thc cn thit cho vic ch to v kim tra chi tit. + Phi c cc k hiu nh nhn b mt, sai lch gii hn kch thc, sai lch hnh dng, v tr b mt v cc yu cu k thut khc th hin cht lng ca chi tit. + Phi th hin y v chnh xc cc kt cu hp l ca chi tit nh gc c, mp vt, gc ln, rnh thot dao, l khoan... c. Cch lp bn v chi tit. - Bc 1: b tr cc hnh biu din cn c theo ln ca chi tit v s lng hnh chiu biu din chn kh giy v b tr cc hnh biu din trn bn v bng cc ng trc ng tm ca chi tit. - Bc 2: v m da vo s phn tch hnh dng ln lt v tng phn ca chi tit, nn v cc ng bao hnh dng ngoi trc, sau n cc ng bao chi tit, cui cng v cc hnh ct v mt ct. Tt c cc ng nt u v bng nt mnh. - Bc 3: T m trc khi t m bn v cn kim tra nhng ch sai st trong bc v m. Dng bt ch loi cng k cc ng gch gch ca cc mt ct, k cc ng ging v ng kch thc. Dng bt ch loi mm t m cc ng bao.
46

- Bc 4: ghi kch thc v cc ghi ch: kch thc c o trc tip trn chi tit v ghi vo bn v k c sai lch gii hn kch thc. Ghi cc k hiu nhm b mt, vit cc yu cu k thut v ghi cc ni dung ca khung tn...Cui cng kim tra v sa cha bn v. 5. Cch c bn v chi tit - c ni dung ghi trong khung tn hiu r tn gi ca chi tit, vt liu, t l ca bn v... c khi nim s b v hnh dng, cng dng ca chi tit. - c cc hnh biu din, hiu r tn gi ca cc hnh biu din, quan h gia cc hnh biu din , bit phng chiu v v tr cc mt phng ct. - c cc kch thc: phn tch tng kch thc, hiu r ngha ca n . - c cc k hiu: cc du v cc yu cu k thut, hiu r ngha sai lch gii hn kch thc, nhn b mt... - Tng kt : sau khi c xong cc ni dung ca bn v cn tng kt li c khi nim y v chi tit v hiu mt cch ton din bn v c.

Bi 11: Ren v cch v quy c ren, v cc chi tit ghp c ren

I. Ren v cch quy c ren. 1. Khi nim chung: a. ng xon c: ng xon c l qu o ca mt im chuyn ng u trn mt ng thng trong khi ng thng quay u quanh mt trc c nh. ng thng gi l ng sinh. Nu ng sinh l mt ng thng song song vi trc quay, ta c ng xon c tr. Nu ng sinh ct trc quay ta c ng xon c nn.

Hnh 80 Nu ng xon c c to thnh do im chuyn ng t di ln v t tri sang phi thi gi l ng xon c phi. Tri li, nu im chuyn ng t di ln v t phi sang tri th gi l ng xon c tri.
47

b. Hnh thnh mt ren. Mt ren c hnh thnh do mt hnh phng (hnh tam gic, hnh thang, hnh thang vung ) chuyn ng theo ng xon c, sao cho mt phng ca hnh lun lun i qua trc ca ng xon c . Ren c hnh thnh trn mt tr hoc mt cn gi l ren ngoi, ren hnh thnh trn l tr hoc l cn gi l ren trong.

(Hnh 81) 2. Cc yu t ca ren: a. Prfinren: L hnh phng chuyn ng to thnh ren. Profin c dng tam gic u, tam gic cn, thang cn, thang vung b.ng knh ren: - ng knh ngoi d l ng knh mt tr i qua nh ren ngoi hay y ren trong. ng knh ngoi tiu biu cho kch thc ca ren nn cn gi l ng knh danh ngha ca ren. - ng knh trong d1 l ng knh mt tr i qua y ca ren ngoi hay nh ca ren trong. - ng knh trung bnh d2: d2 = c. S u mi: Nu c nhiu hnh phng ging nhau chuyn ng theo nhiu ng xon c cch u nhau th to thnh ren c nhiu u mi. Mi hnh phng to thnh mt u mi ren. S u mi k hiu l n.
d1 + d l ng knh tnh ton khi thit k. 2

48

Hnh 82

d. Bc ren (p): L khong cch theo chiu trc gia hai profin ren k nhau. i vi ren c nhiu u mi th bc xon bng s u mi nhn vi bc ren. Pn = n.p e. Hng xon: l hng xon ca ng xon c to thnh ren. C th c hng xon phi hoc hng xon tri. i vi ren c hng xon tri, khi vn theo chiu kim ng h thi ren s li ra m khng tin nh ren c hng xon phi. Thng thng dng loi ren c hng xon phi mt u mi cho cc mi ghp cht. Cn ren c hng xon tri c dng khi cn c s chuyn ng ngc chiu. Ren nhiu u mi c dng cc mi ghp cn tho lp nhanh hoc truyn ng. 3. Cc loi ren tiu chun thng dng. a. Ren h mt: Dng trong mi ghp thng thng. Ren h mt c profin l mt tam gic u, kch thc ca ren dng milimt lm n v. Ren h mt k hiu l ch M. Ren h mt gm c loi bc ln v loi bc nh. Hai loi ny c ng knh danh ngha ging nhau nhng bc ren khc nhau. b. Ren ng : Dng trong cc mi ghp ng, profin ren l mt tam gic cn c gc nh bng 550. Kch thc ca ren ng o bng in s. (1 = 25,4 mm). Ren ng c hai loi, ren ng hnh tr k hiu l G v ren ng hnh cn k hiu l R. c. Ren hnh thang : Dng truyn lc, profin ca ren hnh thang l mt hnh thang cn c gc gia hai cnh bn bng 300 , k hiu profin l Tr.

49

 truyn lc c ren ta, profin ca ren l mt hnh thang vung, k hiu l S. Ngoi ren tiu chun, cn c ren khng tiu chun l ren c profin khng theo tiu chun quy nh, nh ren vung k hiu l ch Sq . 4. Cch v quy c ren. a. i vi ren thy (ren trc v hnh ct ca l ren) : - ng nh ren v bng nt lin m. - ng y ren v bng nt lin mnh. Trn hnh biu din vung gc vi trc ren, cung trn y ren c v h khong 1/4 ng trn gc trn bn phi. - ng gii hn ren (ca on ren y) v bng nt lin m.

(Hnh 83 a, b) b. i vi ren khut ng nh ren, ng chn ren, ng gii hn ren u v bng nt t.

Hnh 84 c. Trng hp cn biu din on ren cn

Hnh 85 Dng nt lin mnh v nu khng c ngha g v kt cu c bit, cho php khng v mp vt u ren trn hnh chiu vung gc

50

Hnh 86 f. Trong mi ghp ren.

Hnh 87 Quy nh u tin v ren trc cn ren l ch v phn cha b ghp. 5. Cch ghi k hiu cc loi ren. Ren c k hiu theo tiu chun. Trong k hiu ren phi th hin c cc yu t ca ren gm profin ren, kch thc ca ren (ng knh ngoi, bc ren) hng xon v s u mi a. Profin ren c k hiu bng ch vit tt tn gi ca loi ren. V d : M,Tr ,G,R,S,Sq b. Kch thc ren Phi ghi l ng knh ngoi v bc xon, hai con s ny vit cch nhau bng du (x). V d : M10x1; Tr10x2; G1 c. K hiu ren c ghi trn ng knh thc tng ng vi ng knh ngoi ca ren. d. Ren tri th ghi ch LH cui k hiu ren. Nu ren c nhiu u mi th ghi bc ren P trong ngoc n t sau bc xon. V d: Tr20x2 LH; M20x2(P1) Tr24x3(P1)-LH Trong k hiu ren nu khng ghi k hiu hng xon v s u mi th c ngha l ren hng xon phi v mt u mi.
51

6. Cc chi tit ghp. - Bulng:

Hnh 88 Bulng gm 2 phn, phn thn c ren v phn u c hnh su cnh u hay bn cnh u. Cn c theo cht lng b mt, bulng c chia ra ba loi: bulng tinh, bulng na tinh v bulng th. K hiu ca bulng gm c: Tn gi, k hiu ren (profinren, ng knh ngoi d) chiu di L v s hiu tiu chun ca bulng. V d: M10x80. - ai c: ai c l chi tit dng vn vo bulng hay vt cy. Cn c vo cht lng b mt ai c chia ra lm 3 loi: ai c tinh, ai c na tinh v ai c th. K hiu: ai c k hiu gm tn gi, k hiu v kch thc ren s hiu tiu chun. V d: ai c M10

Hnh 89

52

- Vt cy: Vt cy l chi tit hnh tr hai u c ren, mt u vn vo l ren ca mt chi tit b ghp v u kia vn ai c. Vt cy thng dng chia ra 2 loi : Kiu A khng c rnh thot dao, kiu B c rnh thot dao. K hiu : tn gi, kiu, loi, k hiu ren, chiu di vt cy v s hiu tiu chun. V d : Vt cy A1-M20x100

(Hnh 90) - Vt:

(Hnh 91) Vt bao gm phn thn c ren v phn u. Vt dng lp ghp cc chi tit hay nh v cc chi tit. Cn c vo hnh dng phn u, vt c chia ra cc loi: vt u chm cu, vt u hnh tr, vt u chm... - K hiu ca vt gm c : tn gi, k hiu ren, chiu di vt v s hiu tiu chun. V d: Vt M12x30
53

- Vng m:

(Hnh 92) Vng m l chi tit lt di ai c khi vn cht, ai c khng lm hng b mt ca chi tit b ghp, nh c vng m lc p ca ai c c phn b mt cch u n. Vng m c cc loi: vng m tinh, vng m th, vng m l xoMt khc cn c vng m hm.
K hiu: Tn gi, ng knh l v s tiu chun. V d: Vng m 10,5x 21x 2 .

bi 12: V quy c bnh rng , l xo

I. V quy c bnh rng. Bnh rng l chi tit dng truyn chuyn ng quay nh s n khp ln lt gia cc rng ca hai bnh rng. Bnh rng thng dng c 3 loi: bnh rng tr, bnh rng cn, trc vt v bnh vt. 1. Cc yu t ca bnh rng.

54

(Hnh 93) a. ng knh nh (da): L vng trn i qua nh rng: da = m.Z+2.ha = m(Z+2) b. ng knh y (df): L vng trn i qua y rng: df = m.Z-2hf = m(Z-2,5) c. ng knh vng chia (d): L ng knh ca ng trn tip xc vi ng trn tng ng ca bnh rng th hai khi hai bnh rng n khp vi nhau: d = m.Z d. Bc rng (p): L di cung trn chia gia hai im tng ng ca hai rng k nhau. e. mun(m): L thng s tiu chun l thng s ni ln ln ca bnh rng. m=
p

(l t s gia bc rng v s )

modun c tiu chun ho theo dy tiu chun vit nam. f. S rng (z): S rng kt hp vi mdun s xc nh c ng knh bnh rng g. Chiu cao u rng (ha): L khong cch gia vng nh v vng chia : ha = m. h. Chiu cao chn rng (hf): L khong cch gia vng y v vng chia: hf = 1,25m.
55

i. Chiu cao rng (h): L khong cch gia vng nh v vng y: h = 2,25m. j. Vng c s: L ng trn hnh thnh on thn khai trn profin rng, ng knh vng c s k hiu l d0: d0 = 0,94d 2. V quy c bnh rng. - Vng trn v ng sinh mt nh rng v bng nt lin m. - Vng trn v ng sinh ca mt chia v bng nt chm gch mnh. Cn vng trn v ng sinh mt y rng trn hnh chiu khng v (tr trc vt v bng nt lin mnh)

Hnh 94 - Trn hnh ct dc trc bnh rng, ng sinh chn rng v bng nt lin m v quy c khng gch phn b mt rng.

56

- Hng nghing ca rng nghing v rng ch V c v bng 3 nt lin mnh

. Hnh 95 - Trn hnh chiu vung gc vi trc bnh rng phn n khp (cung trn) v bng nt lin m. - Trn hnh ct quy nh rng ca bnh ch ng che khut rng ca bnh b ng

Hnh 96 2. V quy c l xo

57

Hnh 97 L xo l chi tit d tr nng lng dng gim xc, p cht, lc L xo c cc loi: L xo xon c, l xo xoy c phng, l xo nhp, l xo a. - Hnh chiu v hnh ct ca l xo xon tr (hay nn) trn mt phng chiu song song vi trc l xo th cc vng xon c v bng nt thng thay cho nt cong. - Nu s vng xon >4 th ch v mi u 1 hoc 2vng (tr vng t) nhng vng xon cn li c v bng nt chm gch mnh i qua tm mt ct ca dy l xo, cho php rt ngn chiu di l xo. - Nhng l xo c ng knh dy 2 mm th v bng nt lin m, mt ct c t en.

58

Hnh 98

59

Bi 13 : ghp bng ren

1. Mi ghp bulng. Bulng, ai c, vng m to thnh mt b chi tit xit ca mi ghp bulng. Chng l nhng chi tit tiu chun v ly kch thc ng knh d ca bulng lm c s xc nh cc kch thc khc ca b chi tit ghp . Trn cc bn v, mi xit bulng c v n gin, cc kch thc ca mi ghp c tnh theo ng knh d ca bulng.

Hnh 99 2. Mi ghp vt cy. i vi nhng chi tit b ghp c dy qu ln hoc v mt l do no khng dng c mi ghp bulng, ngi ta dng mi ghp vt cy. Trong cc mi ghp vt cy, mt u ren ca vt cy lp vi l ren ca mt chi tit b ghp, cn chi tit b ghp kia c l trn c lng vo u kia ca vt cy. Vt cy, ai c, vng m l b chi tit ghp ca mi ghp vt cy. Kch thc ca chng c xc nh theo ng knh d ca vt cy. Trn bn v mi ghp vt cy cng c
60

v quy c. Cn c vo vt liu ca chi tit b ghp c l ren m xc nh chiu di l1 ca vt cy. Nu chi tit b ghp bng thp th ly l1 = d Cc kch thc khc c tnh theo ng knh d ca ren.

Hnh 100 3. Mi ghp vt Mi ghp vt dng cho nhng chi tit b ghp, chu lc nh. Trong mi ghp vt, phn ren vt lp vi chi tit c l ren, cn phn u vt p cht vo chi tit b ghp kia m khng cn n ai c.

61

Hnh 101

Bi 14: Ghp bng then, cht

1. Ghp bng then Ghp bng then dng truyn mmen gia cc trc. Trong mi ghp bng then, hai chi tit b ghp u c rnh then v chng c ghp vi nhau bng then.

Hnh 102 Then c nhiu loi, nhng thng dng c then bng, then bn nguyt v then vt. a. Then bng: Then bn c loi u trn A v u vung B

Hnh 103 Kch thc ca then bng c quy nh trong TCVN 2261-77. K hiu ca then bng gm c tn gi, cc kch thc rng (b) cao (h) di (l) v s hiu tiu chun ca ren. V d : Then bng A18x11x100 TCVN 2261-77 Then bng B18x11x100 TCVN 2261-77 Cc kch thc rng v cao ca then c xc nh theo ng knh ca trc v l ca chi tit b ghp. Chiu di ca then c xc nh theo chiu di ca l L kch thc mt ct ca then v rnh then quy nh trong TCVN 2261-77
62

Hnh 104 b. Then bn nguyt. K hiu ca then bn nguyt gm c tn gi, cc kch thc, chiu rng, chiu cao v s hiu tiu chun ca then.

Hnh 105 V d : Then bn nguyt 6x10 TCVN 4217-86. Then bn nguyt c dng hnh bn nguyt; rnh then trn trc cng c hnh dng bn nguyt khi lp hai mt bn v mt cong ca then l cc mt tip xc, kch thc mt ct ca then v rnh quy nh trong TCVN 4217-86.

Hnh 106 2. Ghp bng cht. Cht dng lp ghp hay nh v cc chi tit vi nhau.
63

Cht gm c hai loi: Cht tr, cht cn, Cht cn c cn 1:50. ng knh ca cht tr v ng knh ca y nh ca cht cn l ng knh danh ngha ca cht.

Hnh 107 Bi 15: Ghp bng inh tn, ghp bng hn 1. Cc loi inh tn. inh tn thng dng c 3 loi: inh tn m chm cu, inh tn m na chm v inh tn m chm, kch thc ca cc loi inh tn c quy nh trong TCVN 281-86 n TCVN 290-80.

Hnh 108 Khi tn inh ngi ta lun inh qua cc l ca chi tit b ghp v t m inh ln ci, sau dng ba tay hay ba my tn u kia ca inh. 2. Cch v inh tn theo quy c. Mi ghp inh tn c v theo TCVN 4179-85 nh sau:

64

Hnh 109 - Nu trong mi ghp inh tn c nhiu mi ghp cng loi th cho php biu din n gin mt vi mi ghp, cc mi ghp cn li c nh du v tr bng ng trc v ng tm.

Hnh 110 3. Ghp bng hn. a. Phn loi mi hn. Cn c v cch ghp cc chi tit hn, ngi ta chia ra lm 4 loi

(Hnh 111a, b, c, d)

65

b. K hiu quy c mi hn. Cn c theo hnh dng mp vt ca u chi tit chun b hn, ngi ta chia ra nhiu kiu mi hn khc nhau. Kiu mi hn c k hiu bng ch s v du quy c. Cc kiu mi hn v kch thc c bn ca mi hn c quy nh trong cc tiu chun v mi hn.

66

Hnh 112

67

Khi cn biu din hnh dng kch thc ca mi hn th trn mt ct, ng bao mi hn c v bng nt lin m v v mp vt u ct chi tit c v bng nt lin mnh.

Hnh 113 K hiu quy c v mi hn gm c: k hiu bng ch v kiu mi hn, kch thc mt ct mi hn, chiu di mi hn, k hiu ph c trng cho v tr mi hn v v tr tng quan ca mi hn.

Hnh 114 c. Cch ghi k hiu mi hn K hiu quy c ca mi hn c ghi trn bn v trong mt trnh t nht nh v ghi trn gi ngang ca ng ging i vi mi hn thy v ghi di gi ngang i vi mi hn khut, cui ng ging c na mi tn ch vo v tr ca mi hn k hiu quy c ca mi hn c quy nh theo tiu TCVN 3746-83 V d: Hnh v 11-17 l mi hn ghp chp c k hiu C2- 6-100/200 - C2 l kiu mi ghp chp khng vt u 2 pha - 6 l chiu cao mi hn = 6mm 100/200 l mi hn t qung chiu di t qung l 100mm v khong cch gia cc qung l 200mm. Hn theo ng bao h.
68

bi 16: Ni dung bn v lp.

1. Hnh biu din Cc hnh biu din ca bn v lp c th hin y hnh dng kt cu ca b phn lp, v tr tng i v quan h lp rp gia cc chi tit trong b phn lp. Xt v d: Van nc. Hnh ct ng l hnh biu din chnh ca bn v, n th hin hu ht hnh dng v kt cu ca van nc. Mt phng ct l mt phng song song vi mt phng hnh chiu ng ct qua tt c cc chi tit ca van. Qua hnh ct ng s thy thn van 1 t nm ngang v lp vi lp van 6 bng ren. Trc van 5 chuyn ng trong lp van v thn van. Phn trn trc van lp tay vn 10 v phn di trc van lp nt van 3. B phn chn gm ming chn 7, ng chn 9 v ai c 8 c lp phn u lp van. v tr hnh chiu cnh l hnh ct kt hp vi hnh chiu, th hin hnh dng bn ngoi ca thn van, dy ca thnh van Hnh chiu bng th hin mt trn ca van, hnh dng u trc van, np van, hnh chiu bng khng v tay vn. Hnh chiu bng ca tay vn c v ring ngoi.

(Hnh 115)

69

(Hnh 116)

2. Kch thc. Cc kch thc ghi trn bn v lp l nhng kch thc cn cho vic lp rp v kim tra, bao gm: kch thc quy cch th hin c tnh c bn ca b phn np. V d: Kch thc ng knh ca trc, kch thc G1 lng cht lng chy qua van. - Kch thc khun kh l kch thc ba chiu ca b phn np, n xc nh ln ca b phn np. V d: Kch thc 145, 196, 100 xc nh ba chiu di, cao, rng ca van - Kch thc lp rp l kch thc th hin quan h lp rp gia cc chi tit trong b phn lp, bao gm cc kch thc ca b mt tip xc, cc kch thc xc nh
70
1 ca van xc nh lu 2

v tr tng i gia cc chi tit, kch thc lp rp thng km theo k hiu dung sai. V d: Cc kch thc 13, G1 , M18, 50 trong bn v l cc kch thc lp rp. - Cc kch thc lp t l kch thc th hin quan h gia cc b phn lp ny vi b phn lp khc, thng l cc kch thc ca cc mt bch, b my. V d: Kch thc G1
1 l kch thc quy cch ca van, ng thi l kch thc 2 1 2 3 4

lp t ca van, van s lp vi ng ng theo kch thc G1

- Ngoi ra cn c mt s kch thc quan trng ca cc chi tit c xc nh trong qu trnh thit k nh kch thc 37, kch thc 172 196 biu th phm vi hot ng ca van. 3. Yu cu k thut. - Bao gm nhng ch dn v c tnh lp ghp, phng php lp ghp, nhng thng s c bn th hin cu to v cch lm vic ca b phn lp, iu kin nghim thu v quy tc s dng... 4. Bng k. Bng k l ti liu k thut quan trng ca b phn lp km theo bn v lp b sung cho cc hnh biu din. Bng k bao gm k hiu v tn gi cc chi tit. S lng v vt liu ca chi tit. Nhng ch dn khc ca chi tit nh: mun, s rng ca bnh rng, s hiu tiu chun v cc kch thc c bn ca chi tit tiu chun 5. Khung tn Bao gm tn gi ca b phn lp, k hiu bn v t l, h tn v chc trch ca nhng ngi c trch nhim i vi bn v. 6.Cc quy c biu din trn bn v lp - Trn bn v lp, khng nht thit phi biu din y tt c cc phn t ca cc chi tit. Cho php khng v cc phn t nh: Cc mp vt, gc ln, rnh thot dao, kha nhm, khe h trong mi ghp. - i vi cc np y nu chng che khut cc phn bn trong ca b phn lp th c th khng v np trn hnh biu din no , nhng phi ghi ch np khng v
71

- Nu c mt s chi tit cng loi ging nhau nh con ln, bulng... cho php ch v mt chi tit, cn cc chi tit cng loi khc c v n gin. - Nhng b phn c lin quan vi b phn lp c biu din bng nt gch hai chm mnh v c ghi cc kch thc xc nh v tr gia chng vi nhau. - Cho php biu din mt s chi tit hay phn t chi tit ca b phn lp. Trn cc hnh biu din ny c ghi ch tn gi v t l hnh v. - Cho php v cc v tr gii hn hoc v tr trung gian ca nhng chi tit chuyn ng bng nt gch hai chm mnh.

Bi 17: Cch c bn v lp
1. Tm hiu chung. Trc ht c ni dung khung tn, cc yu cu k thut, phn thuyt minh bc u c khi nim s b v nguyn l lm vic v cng dng ca b phn lp. 2. Phn tch hnh biu din. c cc hnh biu din ca bn v, hiu r phng php biu din v ni dung biu din. Hiu r tn gi ca tng hnh biu din, v tr cc mt phng ct ca cc hnh ct v mt ct, phng chiu ca cc hnh chiu ph v hnh chiu ring phn v s lin quan gia cc hnh biu din. Sau khi c cc hnh biu din ta c th hnh dung c hnh dng ca b phn lp. 3. Phn tch cc chi tit. Ln lt phn tch tng chi tit. Cn c theo s v tr trong bng k i chiu vi s v tr trn cc hnh biu din v da vo cc k hiu vt liu ging nhau trn mt ct xc nh phm vi ca tng chi tit trn cc hnh biu din. Khi c, cn dng cch phn tch hnh dng hnh dung cc chi tit. Phi hiu r tc dng ca tng kt cu ca mi chi tit, phng php lp ni v quan h lp ghp gia cc chi tit. 4. Tng hp Sau khi phn tch cc hnh biu din, phn tch tng chi tit, cn tng hp li hiu mt cch y ton b bn v lp. Khi tng hp, cn tr li c mt s cu hi nh sau: - B phn lp c cng dng g ?Nguyn l hot ng ca n nh th no? - Mi hnh biu din th hin nhng phn no ca b phn lp rp ? - Cc chi tit ghp vi nhau nh th no ? Dng loi mi ghp g ? - Cch tho v lp b phn nh th no ?
72

V d: Cch c bn v lp t

Hnh 117

73

(Hnh 143)

74