Nguyen Ly Thong Ke Kinh Te

B GIO DC V O TO
TRNG I HC NNG NGHIP H NI

PGS. TS. Ng Th Thun (Ch bin ) TS. Phm Vn Hng - TS. Nguyn Hu Ngoan
GIO TRNH
NGUYN L THNG K KINH T

(Dng cho sinh vin cc ngnh kinh t, k ton, kinh doanh v qun tr doanh nghip)
H NI 2006
Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k
http://www.ebook.edu.vn
LI NI U
hng k l mt trong cc nghip v khng th thiu c trong cng tc qun l nh nc v qun tr kinh doanh ca doanh nghip. N cn c s dng nh mt cng c bt buc trong nghin cu khoa hc v trin khai cc hot ng thc tin. Do vy, nguyn l thng k kinh t l mn hc khng th thiu c trong hu ht cc ngnh o to. Trc y, cng tc thng k nc ta ch yu c p dng trong khu vc kinh t nh nc nhm thu thp cc thng tin phc v cho vic qun l kinh t, x hi ca cc ngnh, cc cp. Cng vi chnh sch m ca v ci cch qun l kinh t, cng tc thng k ngy cng c ch trng trong cc doanh nghip tt c cc ngnh. p ng nhu cu o to ngy cng cao, ph hp vi xu th hi nhp v pht trin, B mn Kinh t lng, Khoa Kinh t & Pht trin nng thn bin son gio trnh "Nguyn l thng k kinh t. Gio trnh c bin son theo chng trnh mn hc c Hi ng khoa hc gio dc Khoa Kinh t & Pht trin nng thn thng qua vi phng chm ch trng thc hnh, gn kt vi thc t, c ng dng v khai thc cc phn mm tin hc thng dng. Gio trnh bao gm cc chng: Chng I Chng II Chng III Chng IV Chng V Chng VI Chng VII Chng VIII : Gii thiu mn hc : Thu thp thng tin thng k : Tng hp v trnh by cc d liu thng k : Thng k mc ca hin tng : iu tra chn mu : Kim nh thng k : Thng k bin ng ca hin tng : Phn tch tng quan v hi quy
Tng chng c cc bi tp v mt s bi c gi cch gii. Tham gia bin son cun gio trnh "Nguyn l thng k kinh t gm: - PGS.TS. Ng Th Thun (ch bin) v vit cc chng I, II, III, IV, VI, VII. - TS. Phm Vn Hng vit chng VIII
- TS. Nguyn Hu Ngoan cng vit chng V. Chng ti hy vng cun gio trnh "Nguyn l thng k kinh t s phc v c ng o bn c, cc nh nghin cu, cc nh doanh nghip v sinh vin cc ngnh kinh t, k ton, qun tr kinh doanh ca cc trng i hc c cc ngnh o to ny. Mc d cc tc gi rt c gng, song do kh nng c hn v cng vi nhng im mi b sung, nn ni dung gio trnh bin son kh trnh khi thiu st v nhng hn ch nht nh. Chng ti mong mun nhn c cc kin ng gp ca bn c gio trnh ngy cng hon thin hn.
CC TC GI
DANH MC CC CH VIT TT
BSCL HNNI VT HTX NN & PTNT TSC UBND
ng bng sng Cu Long i hc Nng nghip I n v tnh Hp tc x Nng nghip v Pht trin nng thn Ti sn c nh U ban nhn dn
Chng I GII THIU MN HC

1. S LC V S RA I V PHT TRIN CA THNG K HC 1.1. Khi nim v thng k Trong thc t sn xut kinh doanh, cng nh trong i sng kinh t x hi chng ta thng s dng thut ng thng k nh thng k li cc cng vic lm trong ngy, cc s liu c, cc khon thu, chi... Vy thng k hc l g? Trc khi xt n khi nim thng k hc, chng ta quan st cc v d sau: V d 1: Kt qu chnh thc iu tra mc sng h gia nh Vit Nam 2002 v kt qu s b kho st mc sng h gia nh Vit Nam nm 2004 ca Tng cc Thng k v t l h ngho cho nm 2002 v 2004 theo chun ngho c Th tng Chnh ph ban hnh p dng cho giai on 2006 - 2010 (200 nghn ng/ngi/thng cho khu vc nng thn, 260 nghn ng/ngi/thng cho khu vc thnh th) nh sau: Biu 1.1. T l h ngho theo chun mi
VT: %
Din gii C nc Chia theo khu vc Thnh th Nng thn Chia theo vng ng bng sng Hng ng Bc Ty Bc Bc Trung B Duyn hi Nam Trung B Ty Nguyn ng Nam B ng bng sng Cu Long 18,2 28,5 54,5 37,1 23,3 43,7 8,9 17,5 12,9 23,2 46,1 29,4 21,3 29,2 6,1 15,3 10,6 26,9 8,6 21,2 Nm 2002 23,0 Nm 2004 18,1
S liu bng 1.1 cho thy, tnh chung c nc t l h ngho gim t 23,0% nm 2002 cn 18,1% nm 2004. Vng ng bng sng Hng l mt trong nhng vng c t l s ngho gim nhanh nht, nm 2002 l 18,2%, nm 2004 ch cn 12,9%. Vng Ty Bc t l h ngho cao nht, nm 2002 l 54,5%, nm 2004 c gim nhng chm vn cn 46,1%. Vng ng Nam B c t l h ngho t nht.
V d 2: C ti liu v din tch, dn s ca 13 tnh ng bng sng Cu Long (BSCL) nm 2003 bng 2.1. Cc s liu bng 2.1 cho bit: ng bng sng Cu Long gm 13 tnh, vi tng din tch l 39.763 km2; 16,964 triu dn v 10,164 triu lao ng trong tui. Bnh qun s dn trn 1 n v din tch l 427 ngi/km2. Kin Giang l tnh c din tch ln nht. Tnh c s dn ng nht l An Giang. Thnh ph Cn Th c din tch t t nhng s dn tng i ng, nn mt dn s l cao nht (807 ngi/km2). Bng 2.1. Din tch v dn s 13 tnh BSCL nm 2003
Din tch t nhin (km2) 1.390 1.607 2.367 4.493 3.238 2.322 2.215 1.475 3.406 6.269 3.223 2.547 5.211 39.763 Dn s (ngi) 1.121.141 772.239 1.655.000 1.381.305 1.640.309 1.348.137 1.009.643 1.038.965 2.155.121 1.623.834 1.243.982 784.462 1.190.676 16.964.814 Mt (ngi/km2) 807 481 699 307 507 581 456 704 633 259 386 308 228 427 Lao ng trong tui (ngi) 696003 470.130 1.178.000 823.119 1.016.309 841.726 606.493 665.000 1.038.520 832.859 771.269 486.366 738.219 10.164.696
TT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Cng
Tnh TP Cn Th Hu Giang Tin giang Long An ng Thp Bn Tre Tr Vinh Vnh Long An Giang Kin Giang Sc Trng Bc Liu C Mau
Ngun: Nin gim thng k kinh t - x hi tnh BSCL nm 2003
T cc v d nu trn chng ta c nhn xt sau: - Cc s liu th hin trong cc bng l cc s liu thng k. Cc s liu ny thu thp c l da vo cc ti liu thng k;
- Ti liu thng k c c do kt qu tng hp ca cc c quan t x - huyn tnh - ton quc bng cch ghi chp qu trnh din bin trong sn xut, trong i sng x hi, vn ho... v lp cc bo co hng nm; - T cc ti liu thng k tng nm, ta c th tnh bnh qun ri so snh gia cc giai on thi gian khc nhau da vo s liu ca tng giai on. - Cc s liu thng k cho php nh gi kt qu (bn cht) ca cc hin tng kinh t x hi ca mt t nc tng nm v xu hng pht trin ca n qua cc nm (theo thi gian). - Cc s liu ny cng gi m cho ngi s dng n cc bin php thc y qu trnh sn xut tt hn hoc d kin kh nng t c trong giai on ti. Tm li: Tt c cc cng vic t theo di din bin ca cc hin tng, ghi chp ti liu - tng hp ti liu phm vi rng hn, phn tch rt ra kt lun v bn cht, tnh quy lut v ra cc bin php ch o... l mt qu trnh nghin cu thng k. Nh vy, thng k khng ch l vic cng dn n thun cc s liu sn c m l c mt qu trnh nghin cu theo trnh t nht nh c ni dung, mc ch v phng php khoa hc p ng cc nhu cu ca x hi. Mt cch tng qut, chng ta c th i n khi nim v thng k nh sau: Thng k hc l h thng cc phng php dng thu thp, x l v phn tch cc con s (mt lng) ca hin tng kinh t-x hi tm hiu bn cht v tnh quy lut vn c ca chng (mt cht) trong iu kin thi gian v khng gian c th. Nh vy, t Thng k c 2 ngha: Ngha thng thng l thu thp s liu; ngha rng l mt mn khoa hc v b tr, hoch nh cc quan st v th nghim; thu thp v phn tch cc s liu v rt ra kt lun v cc s liu phn tch. Do , thng k c coi l mt cng c ca nghin cu khoa hc, qun l kinh t v qun l x hi. y chnh l b ngh ca cc nh nghin cu v lnh o. 1.2. S lc v s ra i v pht trin ca thng k Thng k ra i t bao gi v qu trnh pht trin ca n ra sao? tr li cu hi ny cc nh khoa hc chuyn nghin cu s hnh thnh v pht trin ca thng k hc a ra nhn nh sau: Thng k hc ra i v pht trin theo yu cu ca x hi . chng minh cho nhn nh ny ngi ta thng im li lch s pht trin ca x hi loi ngi qua cc thi k: - Thi k cng sn nguyn thu: Thi k ny cha c sn xut, cha c s hu t nhn v t liu sn xut, ca ci do thin nhin cung cp v l ca chung, loi ngi cha c tnh ton, nn cha c nhu cu v thng k. - Thi k chim hu n l: Thi k ny, c s hu t nhn v t liu sn xut , t, nng n, c sn xut, c d tha, ca ci thuc v ngi chim hu t liu sn xut (ch n) nn ch n hoc trc tip hoc gin tip ghi chp, tnh ton nhng ti sn thuc quyn chim hu ca mnh nh: C bao nhiu rung t, tru b, nh ca... Thc t c
Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k http://www.ebook.edu.vn
di tch c m ngi ta tm thy Trung Quc, Hy Lp, Ai Cp, La M... th nhng ghi chp v tnh ton ny cn n gin, mang tnh cht cng dn, trong phm vi hp, c th ni rng mi l cng vic s khai ca thng k. - Thi k phong kin: Thi k ny, sn xut pht trin hn, sn phm nhiu hn, phm vi chim hu t liu sn xut m rng hn nn yu cu tnh ton nhiu hn v phc tp hn. Cc ti liu c cho bit, hu ht cc nc chu u, chu t chc vic ng k k khai v rung t, nhn khu, ti sn... Nhng cng vic ny th hin tnh cht thng k. Sn xut nng nghip ngy cng pht trin, sn phm di do dn n nhu cu trao i hng ho, cc ngnh ngh th cng ra i... t cng vic ghi chp m rng ra ngoi lnh vc mi ngnh, nhng thng k hc cha c hnh thnh. - Thi k t bn ch ngha c: Thi k ny, lc lng sn xut pht trin hn, cc ngnh sn xut mi ra i, cng nghip, giao thng vn ti, thng nghip... Cc hot ng kinh t x hi ngy cng phc tp hn, s phn cng lao ng x hi cng pht trin, phn chia giai cp v u tranh giai cp cng gay gt. phc v cho giai cp thng tr, i hi phi theo di mi mt ca x hi (kinh t, chnh tr). Ngi ta i su nghin cu v l lun v phng php thu thp, tnh ton cc ti liu sao cho phn nh ng hin tng v gip cho ngi lm cng tc qun l kinh t, qun l x hi iu hnh tt cc cng vic ca mnh. Cui th k 17, mt s ti liu sch bo ca thng k c xut bn hoc mt s trng bt u ging mn l lun thng k. Nm 1660, H.Cohring - nh kinh t hc ngi c ging bi ti Trng i hc Holmsted v phng php nghin cu hin tng x hi da vo s liu iu tra c th. Nm 1682, cun sch S hc chnh tr ca William Petty nh kinh t hc ngi Anh; nm 1759, G.Achen Wall (1719-1772) -gio s ngi c dng t statistik, status (Thng k). thi k ny, s pht trin ca ton hc, nht l l thuyt xc sut cng rt mnh m gp phn trang b thm phng php tnh ton v qun l cng vic ca cc nh thng tr. Trong hon cnh , thng k c hnh thnh. Nh vy, thng k hc hnh thnh vo cui th k 17, u th k 18 v ch ngha t bn c to iu kin cho thng k ra i v pht trin. Nhng trong x hi c giai cp, s phn ho giu ngho rt r rt, c bit l trong chin tranh gia cc nc, cc cng quc, giai cp thng tr thng s dng cc ti liu thng k nh mt cng c phc v cho giai cp mnh, xoa du u tranh giai cp hoc che du b mt kinh doanh, nn h thng a ra nhng ti liu thng k khng trung thc v khch quan lm. V l do m giai on cui ca ch ngha t bn c (ch ngha quc) thng k khng pht huy c vai tr tin b ca mnh.
- Thi k hnh thnh v pht trin ca h thng XHCN: Theo quan im ca CNXH mun cho ton dn hiu c thc t khch quan v sn xut, kinh t v x hi mi ngi u c trch nhim gp phn ca mnh vo vic thc y x hi tin ln, CNXH to iu kin cho khoa hc thng k pht huy tc dng tch cc v ngy cng hon thin v l lun v phng php c th phn nh ng thc t khch quan x hi. - Ngy nay, do s pht trin ca x hi loi ngi, do s tin trin ca khoa hc k thut i hi khoa hc thng k cng ngy cng hon thin v l lun, v phng php, c nhiu thng tin nhanh, phong ph, phng tin tng hp tt hn, phng php phn tch, nh gi v d bo ngy cng hin i hn... Thng k chnh l mt cng c mnh m nht nhn thc x hi. Tuy nhin, tu theo mc ch khc nhau m th cng c ny phc v c khc nhau. - nc ta: Trong khng chin chng Php (1945-1954), chng ta s dng cng tc thng k vi cc thnh tu ca khoa hc thng k th gii ln n ch thc dn, phong kin, ng vin ton dn lm khng chin thng li. Cng vi s pht trin ca t nc, thng k hc ngy cng hon thin dn v mng li thng k, v phng php t chc, v k thut tng hp, phn tch. Song do nn kinh t nc ta cha n nh, chuyn hng lin tc... nn thng k hc nc ta cn c nhng hn ch nht nh. 2. I TNG NGHIN CU CA THNG K Cc nh thng k hc ni ting trn th gii u thng nht a ra nhn nh sau y v i tng nghin cu ca thng k. Thng k hc l mn khoa hc x hi, nghin cu mt lng trong mi lin h cht ch vi mt cht ca cc hin tng kinh t- x hi s ln, trong iu kin thi gian v a im c th. T nhn nh ny, chng ta cn hiu ng i tng nghin cu ca thng k cc im chnh sau. 2.1. Thng k hc l mt mn khoa hc x hi Thng k hc l mt mn khoa hc x hi, bi v thng k nghin cu cc hin tng kinh t - x hi hay qu trnh kinh t x hi. Cc hin tng v qu trnh thng l: * Cc hin tng v qu trnh ti sn xut m rng nh cung cp nguyn liu, quy trnh cng ngh, ch bin sn phm... * Cc hin tng v phn phi, trao i, tiu dng sn phm (marketing) nh gi c, lng hng xut, nhp hng ho, nguyn liu... * Cc hin tng dn s, lao ng nh t l sinh, t, ngun lao ng, s phn b dn c, lao ng...
* Cc hin tng v vn ho, sc kho nh trnh vn ho, s ngi mc bnh, cc loi bnh, phng chng bnh... * Cc hin tng v i sng chnh tr, x hi, bu c, biu tnh... * Ngoi ra thng k cn nghin cu nh hng ca cc hin tng t nhin n s pht trin ca cc hin tng kinh t x hi, nh nh hng ca kh hu, thi tit, ca cc bin php k thut ti qu trnh sn xut nng nghip, kt qu sn xut nng nghip v i sng nhn dn. 2.2. Thng k nghin cu mt lng trong mi lin h cht ch vi mt cht ca s ln hin tng v qu trnh kinh t x hi a) Mt lng (nhng biu hin c th, o lng c): * Quy m ca hin tng: Cc mc to nh, ln b, rng hp. V d: Din tch canh tc ca 1 doanh nghip nng nghip A nm 2005 l 500 ha, dn s trung bnh ca Vit Nam 2003 l 80,90 triu ngi (Nin gim thng k 2003), tng s sinh vin ca 1 lp nm hc 2005 - 2006 l 80 ngi. * Kt cu ca hin tng: Hin tng to nn t cc b phn no, mi b phn chim bao nhiu %; V d: Lp c 50 hc sinh, nam l 40 hc sinh, chim 80%, n l 10, chim 20%. * Tc pht trin ca hin tng: So snh mc ca hin tng theo thi gian thy mc tng hay gim ca hin tng; * Trnh ph bin ca hin tng: Tnh c th phm vi xy ra hin tng, c bit hay ph bin t thy c nh hng ca n ti hin tng ln hn. V d: T l tai nn giao thng xe my nm 2004 l 2%, c ngha l c 100 ngi i xe my th c 2 ngi tai nn... * Mi quan h t l gia cc hin tng hoc gia cc tiu thc ca cng mt hin tng. b) Lin h cht ch vi mt cht ca s ln hin tng: * Thng qua cc mt lng ca hin tng nh gi bn cht ca hin tng nh quy m to nh, b phn no nhiu hay t, xu hng tin ln hay gim i, mc ph bin ca hin tng th no... nhng nh gi mt cch khch quan bn cht ca hin tng th mt lng ca hin tng phi c th hin s ln n v ch khng phi tng n v c bit. V d, nh gi kt qu hc tp 2 sinh vin A, B cn da vo kt qu hc tp nhiu hc k, nhiu mn; da vo thc phn u, s tham gia cc phong tro on, quan h bn b... Vic lm nh vy ngi ta gi l nghin cu mt lng s ln . Nhng hiu su sc hn bn cht ca hin tng, ngi ta cng nghin cu nhng n v tin tin, hoc lc hu l nhng biu hin c bit.
10
* Thng k khng nghin cu bn cht v quy lut ca hin tng, m thng qua mt lng c th nh gi c bn cht v tnh quy lut ca hin tng. 2.3. Thng k nghin cu cc hin tng v qu trnh kinh t x hi trong iu kin a im v thi gian c th Mi hin tng, hay qu trnh kinh t x hi thi gian, a im khc nhau th mt lng cng khc nhau. Do , i tng nghin cu ca thng k hc cng cn c th ho thi gian no, a im no hay tr li cu hi bao gi ? v u ? 3. PHNG PHP NGHIN CU CA THNG K 3.1. Phng php lun ca thng k - Khi nim: Tng hp v mt l lun cc phng php chuyn mn ca thng k gi l phng php lun ca thng k hc - C s phng php lun: Da vo nh lut s ln trong l thuyt xc sut xc nh. nh lut ny c vn dng v th hin l quan st s ln cc n v c bit n mc ln c th tng hp, phn tch, nh gi bn cht khch quan v tnh quy lut ca hin tng. V t s kin c bit, ngu nhin quan st s ln gip chng ta suy ra s kin chung. Qua tng hp s ln, s kin c bit s b tr cho nhau. - Mc ln ph thuc vo hin tng v mc ch nghin cu. Phng php lun ny ca thng k c th hin rt r trong cc phng php chuyn mn ca thng k. 3.2. Cc phng php chuyn mn ca thng k - iu tra thng k: iu tra ton b, iu tra chn mu, iu tra trc tip, iu tra gin tip; - Tng hp thng k: H thng ho cc ti liu, phn t thng k. - Phn tch thng k: Phn tch mc , ng thi, mi lin h... 3.3. Tnh quy lut ca thng k Tnh quy lut ca thng k l tnh quy lut s ln cc n v trong c s chnh lch v lng ca tng n v c bit. Tnh quy lut ny cng ph thuc vo a im v thi gian nht nh. 4. MT S KHI NIM THNG DNG TRONG THNG K 4.1. Tng th thng k v n v tng th a) Tng th thng k:
11
Tng th thng k (cn gi l tng th chung) l tp hp cc n v c bit (hay phn t) thuc hin tng nghin cu, cn quan st, thu thp v phn tch mt lng ca chng theo mt hay mt s tiu thc no . Xc nh tng th l xc nh phm vi ca i tng nghin cu. Tu theo mc ch nghin cu m tng th xc nh c khc nhau. V d, dn s trung bnh ca Vit Nam nm 2003 l 80,9 triu ngi th tng s dn trung bnh nm 2003 l tng th thng k; hoc s mu t phn tch tnh cht l ho lp bn nng ho th nhng ca 1 x nm 2004 l 300 mu th tng s mu t cn phn tch nm 2004 l mt tng th. b) n v tng th: Cc n v c bit (hay phn t) cu thnh nn tng th thng k gi l n v tng th. Tu mc ch nghin cu m xc nh tng th v t tng th xc nh c n v tng th. V d (quay li v d trn): n v tng th l ngi dn, l tng mu t. n v tng th bao gi cng c n v tnh ph hp. n v tng th l xut pht im ca qu trnh nghin cu thng k, bi v n cha ng nhng thng tin ban u cn cho qu trnh nghin cu. Trn thc t c xc nh c n v tng th th mi xc nh c tng th. Thc cht xc nh tng th l xc nh cc n v tng th. c) Cc loi tng th thng k: * Tng th bc l: Tng th trong bao gm cc n v (hay phn t) m ta c th quan st hoc nhn bit trc tip c. Th d: Tng s sinh vin ca Trng i hc Nng nghip I nm hc 2005-2006. * Tng th tim n: Tng th trong bao gm cc n v (hay phn t) m ta khng th quan st hoc nhn bit trc tip c. Th d: Tng s sinh vin yu ngnh nng nghip. * Tng th ng cht: Tng th trong bao gm cc n v (hay phn t) ging nhau mt hay mt s c im ch yu c lin quan n mc ch nghin cu. Th d: Sn lng la ca Vit Nam nm 2004. * Tng th khng ng cht: Tng th trong bao gm cc n v (hay phn t) khng ging nhau mt hay mt s c im ch yu c lin quan n mc ch nghin cu. Th d: Sn lng cc loi cy hng nm. * Tng th mu: Tng th bao gm mt s n v c chn ra t tng th chung theo mt phng php ly mu no .
12
Th d: S sinh vin c chn tham d i hi ng b Trng HNNI H Ni nm 2005 l 150 ngi. 4.2. Tiu thc Tiu thc thng k l ch c tnh ca n v tng th. V d, mi ngi dn c tiu thc gii tnh, tui, trnh vn ho, ngh nghip. Mi doanh nghip c cc tiu thc nh s lao ng, din tch t, vn c nh, vn lu ng... Mi n v tng th c nhiu tiu thc. Mi tiu thc c th biu hin ging nhau hoc khc nhau cc n v tng th. Tiu thc c phn chia thnh cc loi sau: * Tiu thc bt bin v tiu thc bin ng - Tiu thc bt bin biu hin ging nhau mi n v tng th, cn c vo tiu thc ny ngi ta tp hp cc n v tng th xy dng nn tng th. V d: Tiu thc quc tch Vit Nam xy dng tng s dn Vit Nam. Gii tnh nam, n xy dng tng th dn s n, dn s nam. - Tiu thc bin ng l tiu thc biu hin ca n khng ging nhau cc n v tng th. V d tui, trnh vn ho... * Tiu thc s lng v tiu thc cht lng - Tiu thc s lng l tiu thc th hin trc tip bng con s. V d tui, mc lng... - Tiu thc cht lng l tiu thc th hin khng bng con s. V d gii tnh, quc tch, trnh ngoi ng. * Tiu thc thay phin ch c 2 biu hin khng trng nhau. Th d: gii tnh, sinh t... * Ch : C nhng tiu thc th hin tng i tng hp nhiu c tnh ca n v tng th th c th trng vi ch tiu thng k nh nng sut la, nng sut lao ng, gi thnh... 4.3. Lng bin Lng bin l biu hin c th v lng ca cc n v tng th theo tiu thc s lng. V d: tui 3, 4, 5, 10, 20 tui l lng bin ca tiu thc tui, biu hin mc ca tiu thc s lng. C hai loi lng bin. Lng bin ri rc v lng bin lin tc. - Lng bin ri rc l lng bin m cc gi tr c th c ca n l hu hn hay v hn nhng c th m c.
13
Th d: S cng nhn trong mt doanh nghip; s sn phm sn xut ra trong mt ngy ca 1 phn xng may. - Lng bin lin tc: L lng bin m cc gi tr c th c ca n c lp kn c mt khong trn trc s. Th d: nng sut cy trng; gi bn hng ho. 4.4. Ch tiu thng k * Khi nim: Ch tiu thng k l mt khi nim th hin tng hp mi quan h gia lng v cht ca hin tng hay qu trnh kinh t x hi trong iu kin a im v thi gian c th. * c im ca ch tiu thng k: - Phn nh kt qu nghin cu thng k. - Mi ch tiu thng k phn nh ni dung mt lng trong mi lin h vi mt cht v mt kha cnh, mt c im no ca hin tng. - c trng v lng biu hin bng nhng con s c th, khc nhau trong iu kin thi gian v a im c th, c n v o lng v phng php tnh quy nh. V d: Tng din tch trng trt ton quc tnh bnh qun 3 nm 1989 - 1990 l 8.933.000 ha. Tng din tch gieo trng ton quc l ch tiu thng k, n c ni dung kinh t, c ngha, c lng l 8933000 ha, l mt con s c th gi l s liu thng k, thi gian bnh qun 3 nm 1989-1990, a im ton quc, phng php tnh bnh qun, n v tnh ha. * Cc loi ch tiu thng k: - Ch tiu thng k khi lng: Phn nh quy m v lng ca hin tng nghin cu. V d tng s dn, din tch gieo trng, s hc sinh. - Ch tiu cht lng: Phn nh cc c im v mt cht ca hin tng nh trnh ph bin, mc tt xu v quan h ca cc tiu thc. V d gi thnh, gi c, hiu qu s dng vn. * Hnh thc n v o lng: C 2 hnh thc hin vt v gi tr - Ch tiu hin vt l ch tiu th hin bng cc s liu c n v o lng t nhin nh ci, con, n v o chiu di, trng lng. - Ch tiu gi tr l ch tiu biu hin s liu c n v o lng l tin. 4.5. H thng ch tiu thng k H thng ch tiu thng k l tp hp nhiu ch tiu c quan h mt thit vi nhau, c th phn nh nhiu mt ca hin tng hay qu trnh kinh t x hi trong iu kin thi gian v a im c th. - Ai xc nh? Tng cc thng k.
14
- Cho tng ngnh v ton nn kinh t quc dn. - N c thay i v b sung, hon chnh trong cc iu kin lch s c th. 5. CC LOI THANG O lng ho hin tng nghin cu, tu theo tnh cht ca d liu, thng k o lng bng cc loi thang o sau. 5.1. Thang o nh danh Thang o nh danh l thang o dng cc m s phn loi cc i tng. Thang o dnh danh khng mang ngha no c m ch lng ho cc d liu cn cho nghin cu. N thng c s dng cho cc tiu thc thuc tnh. Ngi ta thng dng cc ch s t nhin nh 1, 2, 3, 4... lm m s. Th d: Gii tnh: ngi ta thng m s nam l 1; n l 2. Tnh trng gia nh: 1: c thn ; 2: Kt hn; 3: Ly d; 4: Khc. 5.2. Thang o th bc Thang o th bc l thang o s chnh lch gia cc biu hin ca tiu thc c quan h th bc hn km. S chnh lch ny khng nht thit phi bng nhau. N c dng cho c tiu thc thuc tnh v tiu thc s lng. Th d: - Tin lng ca cng nhn trong doanh nghip hng thng l: < 800 ngn ng; t 800-1000 ngn ng; t 1000-1500 ngn ng v > 1500 ngn ng. - Mc kh khn ca nng dn Vit Nam: Th nht : Thiu vn Th hai: Thiu kin thc Th ba: Thiu lao ng .... 5.3. Thang o khong Thang o khong l thang o th bc c khong cch u nhau. N c dng cho c tiu thc thuc tnh v tiu thc s lng. Thang o khong cho php chng ta o lng mt cch chnh xc s khc nhau gia hai gi tr. Th d: ngh sinh vin hy cho bit kin ca mnh v tm quan trng ca cc vn sau y trong dy hc i hc bng cch khoanh trn cc con s tng ng trn thang nh gi ch mc t 1 n 5 nh sau: Cc vn Khng quan trng Bnh thng Rt quan trng
15
1. Ging vin gii 2. C gio trnh, ti liu 3. S say sa v ham hc ca sinh vin 4. Ging ng hin i 5. Mi trng khng kh trong lnh 5.4. Thang o t l
1 1 1 1 1
2 2 2 2 2
3 3 3 3 3
4 4 4 4 4
5 5 5 5 5
Thang o t l l loi thang o cao nht trong thng k. N s dng cc s t nhin nh t 1 n 9 v 0 lng ho cc d liu. N c s dng ch yu cho cc tiu thc s lng. Th d: Doanh thu ca mt ca hng bn vn phng phm Tru Qu thng 1/2005 l 200 triu ng; Nhit ngy 2/12/2005 l 23 oC. Trong thc t thang o rt phc tp v quan trng, v i khi chng ta c th p dng thang o nh tnh cho tiu thc s lng v ngc li. 6. KHI QUT QU TRNH NGHIN CU THNG K Xc nh vn , mc ch, ni dung, i tng nghin cu
Giai on I: iu tra thng k
Xy dng h thng cc khi nim, ch tiu thng k
iu tra thng k
Giai on II: Tng hp thng k
X l s liu - Tp hp, sp xp s liu - Chn cc phn mm x l s liu - Phn tch thng k s b - La chn cc phng php phn tch thng k s b
16
Phn tch v gii thch kt qu, d on xu hng pht trin
Giai on III: Phn tch thng k Bo co v truyn t kt qu nghin cu
S 1.1. Qu trnh nghin cu thng k Qu trnh nghin cu thng k theo trnh t c khi qut ho bng s 1.1. Theo s ny, qu trnh nghin cu thng k c chia thnh 6 bc theo 3 giai on vi trnh t t trn xung. Hai mi tn c hng i t di ln nhm ch r cc cng on cn phi kim tra li, b sung thng tin hoc lm li nu d liu cha t yu cu Giai on I: iu tra thng k bao gm thu thp cc thng tin ban u v cc tiu thc tng n v tng th; Giai on II: Tng hp thng k bao gm tng hp v h thng ho cc ti liu thu thp c t giai on I; Giai on III: Phn tch thng k nhm s dng nhng phng php chuyn mn ca thng k pht hin cc vn lm c s xut cc gii php. Cc bc v cc giai on ny u c mi lin h rt cht ch. Kt qu v cht lng kt qu ca bc trc lm c s v c nh hng n cht lng bc sau.
CU HI THO LUN CHNG I 1. 2. i tng nghin cu ca thng k l g? Gii thch v chng minh? Cc khi nim thng dng trong thng k l g? Gii thch, cho v d c th?
17
Chng II THU THP THNG TIN THNG K

Theo qu trnh nghin cu thng k, sau khi xc nh c hng, mc ch, ni dung v i tng nghin cu, th vic thu thp cc thng tin phc v cho qu trnh nghin cu l bc rt cn thit v quan trng. Cng vic thu thp thng tin i hi nhiu thi gian, cng sc v chi ph cho nn vic thu thp thng tin cn c tin hnh mt cch c h thng, theo mt k hoch thng nht thu thp cc thng tin sao cho va p ng mc tiu, ni dung v va ph hp vi kh nng nhn lc v kinh ph trong gii hn cho php. 1. THNG TIN THNG K 1.1. Khi nim v ngha a) Khi nim: Thng tin l g ? Thng tin l mt phm tr c dng m t cc tin tc ca mt hin tng, mt s vt, mt s kin, mt qu trnh xut hin mi lc, mi ni trong cc hot ng kinh t- x hi ca con ngi. Thng tin thng k l g? Thng tin thng k l tin tc ca hin tng hay qu trnh kinh t- x hi do c quan thng k thu thp trong iu kin thi gian v khng gian c th. Nh vy, thng tin thng k l mt trong cc loi thng tin, nn n cng mang nhng c trng v gi tr ca thng tin ni chung nh: ni dung mi (khng c ci mi th khng c thng tin); hnh thc biu hin a dng (ngn ng, con s, ch vit); vt dn thng tin (sng m, trang giy, bng a t) v c ni dung tin tc (th hin nh, biu t). b) ngha: Thng tin thng k l mt ngun lc ca sn xut kinh doanh, l ngun lc v gi. N c th s dng cho nhiu mc tiu v s dng nhiu ln. Vi cc gi tr ny, khi s dng thng tin cn x l thng tin v xy dng ngn hng c s d liu cho n np. Thng tin thng k cng c cc tnh cht sau: khch quan, ph thuc, lan truyn, cng hng, c hiu lc, bin ng, khuych tn v thu gn. Thng tin cn thu thp l g? Thng tin cn thu thp l nhng thng tin phc v cho vn v mc ch cn nghin cu. Xc nh thng tin cn thu thp l xc nh r nhng d liu no, th t u tin ca cc d liu ny v phm vi d liu cn thu thp.
18
Ti sao phi xc nh thng tin cn thu thu thp? Trong thc t c rt nhiu thng tin lin quan n hin tng hay qu trnh kinh t x hi. Tu theo vn v mc tiu nghin cu m xc nh nhng thng tin hay d liu no cn thit. Do , vn u tin ca cng vic thu thp thng tin l xc nh r v c th nhng d liu no cn thu thp, th t u tin ca cc d liu ny. Nu khng thc hin c iu ny s dn n tnh trng d liu thu thp c rt nhiu nhng d liu p ng cho mc ch nghin cu th t hoc thiu, gy lng ph thi gian, tin bc. Th d: Nghin cu mi lin h gia tnh hnh t hc v kt qu hc tp ca sinh vin i hc Nng nghip I H Ni, hai nhm d liu cn thu thp l: tnh hnh t hc v kt qu hc tp. V nhm d liu tnh hnh t hc, c th thu thp cc d liu sau: 1. C t hc nh khng? 2. Thi gian dnh cho t hc nh th no? (hng ngy, hng tun) 3. Phng php s dng thi gian t hc nh th no? 4. Mc ch t hc? 5. Hnh thc t hc: hc mt mnh, hc nhm ? 6. Kh khn v thun li khi t hc? 7. Kt qu v hiu qu t hc? 8. Cc yu t nh hng n t hc. C nhiu d liu khc c lin quan n t hc, nhng khng lin quan lm n mc ch nghin cu mi lin h gia t hc vi kt qu hc tp th khng nht thit phi thu thp. Th d: - Bn thng mc qun o g khi t hc? - Ngi cng hc vi bn qu u? - Bn c ung nc hay n g trong gi t hc khng? - Ai nhc nh bn t hc? 1.2. Cc loi thng tin cn thu thp C nhiu tiu ch phn loi thng tin. Tu thuc vo mc ch, ngha v phm vi ng dng m ngi ta c th la chn nhng tiu thc ph hp. y trnh by mt s phn loi thng tin c s dng ch yu trong nghin cu thng k. a) Cn c tnh cht ca thng tin: C hai loi d liu ch yu l d liu nh tnh v d liu nh lng. * D liu nh tnh l d liu phn nh tnh cht v s hn km v tnh cht ca i tng nghin cu. Th d nh gii tnh ca sinh vin (nam, hay n); thi gian t hc nh di hay ngn (di 2 gi; t 2 n 4 gi; trn 4 gi).
19
D liu nh tnh c thu thp d hn v ngi ta thng dng cc thang o nh danh hay th bc xc nh. * D liu nh lng l d liu phn nh mc hay mc hn, km theo mt tiu thc s lng no ca i tng nghin cu. Th d nh tui ca sinh vin, thi gian t hc 1 ngy, 1 tun. D liu nh lng trong nghin cu thng k thng gp nhiu hn, d p dng nhng phng php tnh ton, phn tch hn. Khi xc nh cc d liu nh tnh, ngi ta thng dng thang o khong cch hay th bc. Mc ch ca cch phn loi ny nhm gip cho ngi nghin cu xc nh trc cc phng php x l, tng hp v phn tch cn s dng cho tng loi d liu sao cho ph hp v p ng mc tiu nghin cu t ra. Th d: Cc d liu v phng php phn tch c th p dng trong nghin cu mi lin h gia t hc v kt qu hc tp ca sinh vin cho bng 1.2. Bng 1.2.
T hc nh/ngy nh tnh: - Di 2 gi - T 2 n 4 gi - Trn 4 gi nh tnh - Di 2 gi - T 2 n 4 gi - Trn 4 gi nh lng - S gi t hc 1 tun Kt qu hc tp nh tnh - Kh gii - Trung bnh - yu km nh lng - im trung bnh chung hc tp/1 sinh vin Thang o Th bc nh danh Phng php phn tch Phn t
Th bc Khong cch
Phn tch phng sai 1 yu t
nh lng - im trung bnh chung hc tp/1 sinh vin
Khong cch
Phn tch hi quy v tng quan
b) Cn c ngun cung cp: Theo ngun cung cp thng tin c hai loi d liu: d liu th cp v d liu s cp. * D liu th cp l d liu thu thp t nhng ngun c sn. Nhng d liu ny qua tng hp, x l cng b hay xut bn. Th d: Nhng d liu v kt qu hc tp ca sinh vin c th ly phng o to hay tr l o to ca tng khoa l d liu th cp. D liu th cp c u im l thu thp nhanh, r nhng thiu chi tit v i khi khng p ng ng yu cu nghin cu. Ngun d liu th cp kh phong ph thng gp cc ngun ch yu sau:
20
- Ni b: Cc s liu bo co v tnh hnh sn xut, tiu th, ti chnh, vt t, nhn s... ca cc phng ban, b phn; cc s liu bo co t cc cuc iu tra kho st trc y tng n v (doanh nghip, c quan, ban, ngnh...). - C quan thng k nh nc: Cc s liu do cc c quan thng k nh nc (Tng cc Thng k, Cc Thng k, Phng Thng k...) cung cp trong cc nin gim thng k. - C quan chnh ph: S liu do cc c quan trc thuc Chnh ph (B, c quan ngang b, U ban nhn dn cc cp) cng b hay cung cp. Cc s liu ny thng chi tit hn, mang tnh cht c th ca ngnh hay a phng. - Sch, bo, tp ch xut bn. Cc s liu ny thng mang tnh thi s v cp nht cao, mc tin cy tu thuc vo ngun s liu ca tng t bo hay tp ch; - Cc t chc, hip hi, vin nghin cu, trng i hc; - Cc cng ty nghin cu v cung cp thng tin. * D liu s cp (thng tin gc) l d liu khng c sn, d liu ban u thu thp trc tip t i tng nghin cu. Th d: Cc d liu c lin quan n vic t hc ca sinh vin l cc d liu s cp, khng c sn m chng ta mun c phi iu tra t sinh vin. - D liu s cp c u im l chi tit, tin cy cao i vi cc tnh hung c th. Song hn ch ca n l thu thp tn km, ph thuc vo trnh ch quan ca ngi nghin cu (nht l nhng tnh hung d bo). - D liu s cp c thu thp bng cc cuc iu tra kho st khc nhau. Da vo tnh cht lin tc hay khng lin tc ca thu thp d liu s cp, ngi ta chia thnh 2 loi l iu tra thng xuyn v iu tra khng thng xuyn. + iu tra thng xuyn l loi iu tra nhm thu thp cc thng tin ban u v hin tng cn nghin cu mt cch c h thng theo st vi s bin ng ca hin tng. Th d: Ghi chp tnh hnh sinh, t, chuyn n, chuyn i trong theo di v qun l nhn khu ca mt a phng. Vic theo di, ghi chp hng ngy v s lng cng nhn i lm, s lng sn phm bn ra, mua vo... trong cng ty thng mi (Bch ho Tru Qu). D liu ca iu tra thng xuyn lm c s lp bo co thng k nh k. + iu tra khng thng xuyn l loi iu tra thng k nhm thu thp cc d liu ban u v hin tng nghin cu mt cch khng thng xuyn, khng lin tc m ch tin hnh khi c nhu cu cn nghin cu. Th d: iu tra dn s, iu tra th trng, iu tra t ai nng nghip, iu tra lao ng v vic lm... .
21
D liu ca iu tra khng thng xuyn phn nh trng thi ca hin tng ti mt thi im nht nh. N c th c tin hnh nh k (3 thng, 6 thng, 2 nm, 5 nm, 10 nm) hoc khng theo nh k. Da theo phm vi iu tra thng k ngi ta chia thnh 2 loi: iu tra ton b v iu tra khng ton b. + iu tra ton b l iu tra thng k nhm thu thp d liu ban u tt c cc n v tng th hin tng nghin cu (cn gi l tng iu tra, tng kim k). V d tng iu tra dn s, tng kim k ti chnh cui nm, bo co kt qu hc tng mn tt c sinh vin hc k I, II. u im ca iu tra ton b l cung cp d liu kh y , phong ph v m bo tin cy. Cc d liu ny gip ta tnh ton cc ch tiu th hin quy m, c cu, bin ng v d on xu hng bin ng ca hin tng. Nhc im ca iu tra ton b l chi ph tn km, thi gian ko di, khng p dng cho mi trng hp c v mc chnh xc khng ng u. iu tra khng ton b l iu tra thng k nhm thu thp d liu ban u mt s n v ca tng th hin tng nghin cu. Yu cu ca iu tra khng ton b cn xc nh r 3 vn : - S n v iu tra: Tu theo yu cu v iu kin nghin cu, ngi ta c th chn t tng th hin tng nghin cu mt s n v iu tra l nhiu hay t. - Phng php chn s n v mu iu tra: Chn ngu nhin hay phi ngu nhin (l thuyt xc sut). - Cc n v c chn ra phi p ng c mc ch v yu cu nghin cu kt qu iu tra c th suy rng cho tng th chung. u im ca iu tra khng ton b l chi ph t tn km, thi gian nhanh, kh nng thu thp ti liu cng t m, m bo chnh xc, kp thi v p dng cho nhng trng hp nghin cu m hin tng khng th p dng iu tra ton b. Nhc im ch yu l ti liu nu thu thp t cc n v iu tra c chn khng p ng yu cu, mc ch nghin cu th phn nh khng ng thc t khch quan. V vy khu chn n v iu tra rt quan trng. V d: iu tra nng sut, sn lng cy trng, gia sc, iu tra chi ph, gi thnh sn phm, iu tra mc sng, iu tra cht lng sn phm. Tu theo cch chn n v iu tra m iu tra khng ton b c chia thnh 3 loi sau: - iu tra chn mu: Loi iu tra ch tin hnh thu thp d liu mt s n v c chn ra t tng th hin tng nghin cu. Cc n v ny phi mang tnh cht i biu cho tng th. Kt qu iu tra chn mu c th suy ra kt qu chung cho c tng th.
22
Hin nay y l loi iu tra khng ton b khoa hc nht c p dng nhiu nht trong nghin cu kinh t - x hi. V d: iu tra mc sng dn c, iu tra kinh t h, iu tra nng sut cy trng... - iu tra trng im: Loi iu tra ch tin hnh iu tra b phn tp trung ln nht ca tng th hin tng nghin cu. Kt qu iu tra ca b phn ny khng c ngha suy rng m ch dng lm cn c nhn nh, nh gi chung v cc c im, ni dung ch yu ca tng th. V d: iu tra tnh hnh sn xut cy n qu c sn nh nhn lng, vi thiu th thc hin ch yu vng Hng Yn, Lc Ngn; c ph, ht tiu ch yu c Lc. - iu tra chuyn : Loi iu tra ch tin hnh iu tra mt hoc mt s n v tng th in hnh (thng l mt n v tin tin hay lc hu) v mt c tnh no , nghin cu t m v nhiu kha cnh. Kt qu iu tra nhm rt ra kinh nghim v ph bin kinh nghim c th vn dng chung cho cc iu kin tng t. V d: iu tra bo co kt qu hc tp, kinh nghim hc tp, ngi tt, vic tt. 1.3. Cht lng thng tin Thng tin c th c pht sinh, lu tr, truyn i, c tm kim, sao chp, x l v nhn bn. Mt khc, thng tin cng c th bin dng, sai lch, hoc b ph hu. V vy cht lng thng tin c th b nh hng m nguyn nhn l do: - Cc s c vt l: Cc s c v k thut gy ra hoc s c v mi trng. Mun khc phc s c ny cn kim tra k thut thng xuyn. - Do ng ngha: Do ngn ng m xut hin nhng t ng m d ngha, ng ngha khc m hoc ngn ng bt ng m dn n hiu khng ng nht v cc khi nim, vn phm khng r lm cho con ngi hiu bit v nhn thc khc nhau v hin tng hay i tng nghin cu. - Do tnh thc dng ca con ngi: Xut pht t li ch no trong quan h x hi m cc thng tin a ra khng chnh xc, sai lch s tht. Nguyn nhn ny xy ra rt nhiu v thng xuyn trong nn kinh t th trng. Trong nghin cu thng k, thng tin l nguyn liu u vo ca m hnh phn tch nn rt cn nhng thng tin c ch. Thng tin c ch l nhng thng tin c chnh xc cao, bt nh thp. Thng tin c ch l thng tin c cht lng phi m bo 3 yu cu: y , chnh xc v kp thi. * y : , ng cc ni dung, cc n v hoc cc hin tng thuc phm vi nghin cu. Yu cu ny c th b nh hng ca c 3 nguyn nhn ni trn. * Chnh xc: Phn nh ng thc t tnh hnh cc n v, cc ni dung m con ngi cn bit. Yu cu ny b nh hng bi tt c cc nguyn nhn. * Kp thi: Thng tin phn nh ng lc m con ngi cn s dng.
23
2. PHNG PHP THU THP D LIU BAN U 2.1. Hnh thc t chc thu thp d liu ban u C hai hnh thc t chc thu thp cc d liu ban u l bo co thng k nh k v iu tra chuyn mn. a) Bo co thng k nh k: * Khi nim: L hnh thc t chc thu thp d liu ban u mt cch thng xuyn, nh k theo hnh thc, ni dung, phng php v ch bo co quy nh. V d: Bo co kt qu thi v kim tra mn hc ca sinh vin; bo co ti chnh cui thng, cui nm; bo co s ngi i lm tng ngy... * Yu cu ca bo co thng k nh k: ng biu mu, ng k hn, ni dung c th m rng hoc thu hp... * Phm vi p dng: Hnh thc ny p dng ch yu cho cc doanh nghip nh nc, hoc i vi cc hin tng v qu trnh kinh t x hi do a phng hay nh nc qun l. Trong nn kinh t th trng, hnh thc ny p dng ch yu trong ni b doanh nghip. * Cch lp cc bo co thng k nh k: Bo co thng k nh k c lp theo trnh t sau: - Mi c s sn xut t chc theo di qu trnh sn xut, ghi chp cc din bin ca n vo cc s sch. Cng vic ny c gi l ghi chp ban u. V d: Ghi cc khon thu, chi hng ngy, phiu xut kho, phiu thu, chi, bng chm cng... - n thi hn bo co, ngi ta tp hp cc ti liu ban u theo ni dung v phng php tnh c ch dn trong bo co. Bn gii thch cc biu mu bo co thng k nh k do Tng cc Thng k ban hnh. - Ghi cc s liu vo biu mu v bo co. - Cc bo co ny c lu tr nhiu nm, khi cn nghin cu ngi ta c th ly ti liu t cc bo co phc v cho mc ch nghin cu. b) iu tra chuyn mn: * Khi nim: L hnh thc t chc thu thp cc d liu ban u khng thng xuyn, khng nh k m tin hnh theo mt k hoch v phng php quy nh ring cho mi ln iu tra. - iu tra chuyn mn ch thu thp ti liu vo thi k hoc thi im c yu cu nghin cu. V d: iu tra dn s, iu tra gia sc, iu tra ti phm... Cc cuc iu tra chuyn mn trn phm vi ton quc nh iu tra dn s, iu tra tnh hnh kinh t v i sng nng thn, iu tra nng lc sn xut cng nghip ca cc thnh phn kinh t ngoi quc doanh, thng gi l tng iu tra.
24
* Phm vi p dng: Dng thu thp ti liu v cc vn m bo co thng k nh k khng thu thp hoc khng th thu thp c. C th l cc hin tng nm ngoi k hoch, hoc t lin quan n k hoch, cc hin tng xy ra bt thng v ch yu i vi cc x nghip ngoi quc doanh nh cc tp on t nhn, cc gia nh v c nhn c doanh nghip ring. i vi nng nghip nc ta, t khi thc hin Ch th khon 10 ca B Chnh tr, hnh thc ny p dng ph bin nhm thu thp cc thng tin ban u phc v cho lnh o v ch o sn xut nng nghip ca ng v chnh quyn cc cp. * ngha: - Ti liu thu thp rng khp v phong ph hn. - Kim tra cht lng cc bo co thng k nh k. * T chc iu tra chuyn mn: Tin hnh mt iu tra chuyn mn, ngi ta thng xy dng phng n iu tra gm cc ni dung sau: - Mc ch yu cu - i tng iu tra - Ni dung iu tra v gii thch cch ghi chp - K hoch tin hnh. 2.2. Phng php thu thp d liu ban u a) Phng php trc tip: Theo phng php ny, ngi lm cng tc iu tra phi t mnh trc tip quan st, phng vn thc t, cn, ong, o m v t ghi chp ti liu. V d: Trong iu tra dn s, theo di th nghim, iu tra nng sut cy trng, khi lng gia sc ngi iu tra u phi trc tip phng vn, o, m thu thp d liu. u im ca phng php ny l ti liu m bo chnh xc nn thng c p dng ph bin. Tuy nhin phng php ny c nhc im ch yu l tn nhiu kinh ph (c v nhn lc v thi gian). b) Phng php gin tip: Theo phng php ny, ngi iu tra thu thp ti liu theo cc ni dung cn nghin cu phi thng qua mt phng tin trung gian nh in thoi, th tn, hoc cc chng t s sch ghi chp thi gian trc. V d iu tra thu chi trong doanh nghip, iu tra tnh hnh sinh t, iu tra ti sn... u im ca phng php ny l tn km, nhng c nhc im l mc y v chnh xc khng cao, nn ch p dng trong nhng trng hp kh khn hoc khng c iu kin thu thp trc tip. 3. K HOCH THU THP D LIU BAN U
25
thu thp cc d liu ban u m bo y , khch quan v kp thi th iu tra thng k cn c t chc mt cch khoa hc, thng nht v chu o. Mun vy, trc khi tin hnh thu thp d liu cn xy dng k hoch. K hoch thu thp d liu ban u (gi tt l k hoch iu tra) l mt ti liu di dng vn bn, trong trnh by nhng ni dung, trnh t, phng php tin hnh, cc cng vic c th cn chun b v tin hnh iu tra thng k. i vi mi loi d liu, cng nh mi hnh thc t chc iu tra thng k cn xy dng k hoch iu tra ph hp. 3.1. D liu th cp Ni dung c bn ca k hoch thu thp d liu th cp cn tr li cc cu hi: Nhng ti liu no cn thu thp? Ti liu u? cp no? c th hin qua v d bng 2.2. Bng 2.2. Ngun gc v phng php thu thp ti liu th cp
Cp no? u? S K hoch v u t Cc Thng k S Nng nghip & PTNT B, tnh Cc nh canh, nh c S a chnh Hip hi ... Phng thng k Huyn Phng nng lm ... Trng, vin nghin cu Ti liu no? Cc s liu v cc d n, cc chng trnh pht trin kinh t ca c nc, tnh... Cc s liu thng k v kinh t, x hi Cc ti liu v tnh hnh sn xut nng nghip, nng thn Cc ti liu v t ai Nng dn lm kinh t gii ... Cc s liu thng k v tnh hnh kinh t x hi ca huyn Cc s liu v tnh hnh sn xut nng nghip ca huyn ... Cc ti nghin cu khoa hc nghim thu Trng HNN I H Ni UBND x Thn, h nng dn Cc lun vn, lun n bo v Cc kt qu ng dng tin b khoa hc... Cc ti liu v tnh hnh kinh t x hi ca x Cc ti liu ca thn, h nng dn
3.2. D liu s cp thu thp cc d liu s cp, ngi ta thng t chc hnh thc iu tra chuyn mn. V vy, k hoch iu tra bao gm cc ni dung sau:
26
a) Xc nh mc ch iu tra: Xc nh mc ch iu tra l nhm thu thp nhng d liu kha cnh no ca hin tng, phc v cho yu cu nghin cu no? v yu cu qun l no? Mc ch iu tra l ni dung quan trng u tin ca k hoch iu tra. N c tc dng nh hng cho ton b qu trnh iu tra. N gip chng ta xc nh i tng, n v v ni dung iu tra. Bt k mt hin tng no khi nghin cu cng c quan st, tm hiu nhiu gc khc nhau. Song, trong iu tra thng k th khng th v khng nht thit phi iu tra tt c cc kha cnh ca hin tng m ch nn tp trung kho st nhng kha cnh c lin quan trc tip, phc v yu cu nghin cu . Th d: Nghin cu cc yu t nh hng n kt qu hc tp ca sinh vin i hc Nng nghip I. Mc ch iu tra l nhm thu thp cc d liu phn nh kt qu hc tp ca sinh vin t 1-3 hc k gn y v cc yu t nh hng n kt qu hc tp. Cc d liu khc c lin quan n sinh vin nhng khng cn thu thp nh sinh vin qu qun u? L con th my trong gia nh? b) Xc nh i tng iu tra v n v iu tra: * i tng iu tra: i tng iu tra l tng th cc n v thuc hin tng nghin cu c cc d liu cn thit khi tin hnh iu tra. Xc nh i tng iu tra l quy nh r phm vi, ranh gii ca hin tng nghin cu so vi hin tng khc. Trong th d trn, i tng iu tra l cc sinh vin ang hc t nht 3 hc k gn y ca Trng i hc Nng nghip I. Xc nh i tng iu tra ng gip chng ta xc nh ng s n v cn iu tra, trnh c nhng nhm ln khi thu thp d liu. xc nh ng n i tng iu tra, cn da vo cc cn c sau: - Da vo mc ch iu tra. - Cc tiu chun phn bit. Nhng tiu chun ny chng ta khi xc nh i tng iu tra cn nh ngha v a ra. Th d: Tiu chun a ra l sinh vin ca Trng i hc Nng nghip I ang hc khc vi hc, hc tp trung ti trng ch khng phi h va hc va lm. * n v iu tra: L tng n v c bit thuc i tng iu tra v c xc nh s iu tra thc t. Trong iu tra ton b, s n v iu tra cng chnh l s n v thuc i tng iu tra. Trong iu tra khng ton b th s n v iu tra l nhng n v c chn ra t tng s cc n v thuc i tng iu tra.
27
Xc nh n v iu tra chnh l xc nh ni s cung cp nhng d liu cn thit cho qu trnh nghin cu. n v iu tra cn l cn c tin hnh tng hp d liu, phn tch v d bo thng k cn thit. Tu thuc vo mc ch v i tng iu tra m n v iu tra c xc nh khc nhau. Th d: Trong iu tra dn s, n v iu tra l h gia nh v tng ngi dn; trong iu tra sn xut v kinh doanh rau an ton, n v iu tra c th l doanh nghip, hp tc x, h nng dn hoc tng ngi dn c sn xut v kinh doanh rau an ton. c) Ni dung iu tra: Ni dung cn iu tra l nhng danh mc v cc tiu thc hay c trng ca cc n v iu tra cn thu thp. Mi n v iu tra c rt nhiu tiu thc khc nhau. Nhng trong mi cuc iu tra d liu s cp khng nht thit thu thp tt c cc tiu thc, m ch thu thp theo mt s tiu thc ch yu, nhng tiu thc quan trng nht p ng cho mc ch iu tra v mc ch nghin cu. Do , trong k hoch iu tra cn xc nh v thng nht danh mc cc tiu thc cn thu thp. Nhng danh mc ny khng th thiu khi tin hnh iu tra. Th d: iu tra mc sng dn c nm 2002 ca Tng cc Thng k gm cc ni dung iu tra nh sau: - Tnh hnh c bn ca cc h gia nh - Tnh hnh thu v c cu cc ngun thu - Tnh hnh chi v c cu cc khon chi - Tnh hnh thu nhp - kin ca h gia nh v kh khn, thun li, nguyn vng. xc nh c ng, ni dung cn iu tra nn da trn cc cn c sau: - Mc ch nghin cu - Mc ch iu tra - Kh nng v nhn lc, chi ph v thi gian cho php. Mi tiu thc trong danh mc cc tiu thc cn iu tra phi c din t thnh cu hi ngn gn, d hiu, c th, r rng c ngi iu tra v n v iu tra u hiu mt cch thng nht. d) Xc nh thi im v thi k iu tra: * Thi im iu tra: Mc thi gian c xc nh thng nht ng k d liu cho ton b cc n v iu tra. Th d: Thi im iu tra dn s nm 1999 l 0 gi ngy 1 thng 04 nm 1999.
28
Xc nh thi im iu tra l xc nh c th gi, ngy thng nht ng k d liu nhm nghin cu trng thi ca hin tng ti thi im . Tu theo tnh cht, c im ca hin tng nghin cu m xc nh thi im iu tra. Tuy nhin, khi xc nh thi im iu tra ngi ta thng chn thi im m ti hin tng t bin ng nht v gn kt vi nhng k hoch ca a phng. Th d: iu tra th trng o bi ti Vit Nam th khng th chn vo ma ng. * Thi k iu tra: Khong thi gian c xc nh thng nht ng k d liu ca cc n v iu tra trong sut khong thi gian (c ngy, c tun, 5 ngy, 10 ngy, 1 thng, 3 thng, 1 nm...). Th d: iu tra s ngi vi phm lut giao thng ng b 1 ngy, 1 tun, 1 thng ca mt a phng. Thi k iu tra di hay ngn ph thuc vo mc ch nghin cu. * Thi hn iu tra: L thi gian dnh cho vic ng k thu thp tt c cc d liu iu tra, c tnh t bt u cho n khi kt thc ton b cng vic thu thp d liu. Th d: iu tra dn s, thi hn iu tra trong vng 10 ngy. iu tra s lng o bi bn trn th trng H Ni trong 1 thng ca Cng ty may Thng Long, thi hn iu tra 5 ngy. Nh vy, thi hn iu tra di hay ngn ph thuc vo quy m, tnh cht phc tp ca hin tng, ni dung nghin cu v lc lng tham gia, nhng khng nn qu di. e) Biu mu iu tra v bn gii thch cch ghi biu mu: * Biu mu iu tra (gi tt l phiu iu tra, bn cu hi) l loi vn bn in sn theo mu quy nh trong k hoch iu tra, c s dng thng nht ghi d liu ca n v iu tra. Yu cu ca biu mu iu tra l: - C y cc ni dung cn iu tra - Cc thang o nh tnh s dng trong ni dung iu tra cn c m ho sn - Cc cu hi c thit k c th, khoa hc thun li cho vic kim tra v tng hp d liu. * Bn gii thch cch ghi biu mu l bn gii thch v hng dn c th cch xc nh v ghi d liu vo biu mu iu tra. Ni dung, ngha ca cc cu hi phi c gii thch khoa hc v chnh xc. Nhng cu hi phc tp c nhiu kh nng tr li cn c v d c th. Ngoi nhng ni dung ch yu nu trn, bn gii thch cn cp ti mt s vn v phng php, cch t chc v tin hnh iu tra nh sau:
29
- Cch chn mu - Phng php thu thp v ghi chp d liu ban u - Cc bc v tin iu tra - T chc v quy nh nhim v ca cn b tham gia iu tra - Phn cng khu vc iu tra - T chc tp hun cn b iu tra - iu tra th rt kinh nghim - T chc tuyn truyn mc ch, ngha v yu cu ca cuc iu tra. 4. SAI S TRONG THU THP D LIU THNG K 4.1. Khi nim, ngha Trong thu thp d liu thng k (gi tt l iu tra thng k) d t chc bng hnh thc no, trong phm vi no v theo phng php no bao gi cng ch m bo yu cu chnh xc vi mc nht nh, hay ni cch khc d liu thng k thu thp c thng c sai s. Sai s trong iu tra thng k l g? Sai s trong iu tra thng k l s chnh lch gia tr s thu thp c trong iu tra vi tr s thc t ca n v iu tra. Sai s trong iu tra thng k l sai s vn c, c php trong phm vi sai s l 5%. Tuy nhin, sai s cng ln cng lm gim cht lng ca kt qu iu tra v cht lng ca c qu trnh nghin cu thng k. Vn t ra trong iu tra thng k l phi tm ra cc nguyn nhn lm pht sinh sai s ch ng tm bin php khc phc. 4.2. Cc loi sai s * Sai s do ng k l loi sai s pht sinh do xc nh v ghi chp d liu khng chnh xc. Cc nguyn nhn dn n sai s ny thng l: - Lp k hoch iu tra sai hoc khng khoa hc, khng st vi thc t ca hin tng. - Do trnh ca nhn vin iu tra khng hiu chnh xc ni dung cc cu hi, khng bit cch khai thc s liu. - Do n v iu tra khng hiu cu hi nn tr li sai. - Do thc, tinh thn trch nhim ca cn b iu tra hoc ca n v iu tra thp dn n vic xc nh, cung cp v ghi chp sai. - Do dng c o lng khng chnh xc. - Do cng tc tuyn truyn, vn ng khng tt dn n n v iu tra khng hiu ht hoc hiu sai mc ch iu tra nn cung cp d liu sai.
30
- Do thiu tinh thn trung thc, khch quan nn c tnh cung cp hoc ghi chp sai d liu. - Do li in n biu mu, phiu iu tra v bn gii thch sai. - Nhng nguyn nhn khc... * Sai s do tnh cht i biu l sai s xy ra trong iu tra khng ton b do chn mu khng m bo tnh cht i din. Nh vy, nguyn nhn chnh ca sai s ny l do vic la chn n v iu tra thc t khng c tnh i din cao. Th d: Trong iu tra chn mu v kinh t h, 2 vn t ra khi chn cc h l n v iu tra l s lng h l bao nhiu? Kt cu cc loi h (kh, trung bnh, ngho)? Nu chn s h iu tra thc t qu t, kt cu cc h iu tra khng ph hp th t kt qu iu tra cc h ny suy rng thnh kt qu ca tng th s xut hin sai s do tnh cht i biu. 4.3. Bin php ch yu khc phc sai s trong iu tra thng k Sai s trong iu tra thng k l sai s vn c. V th chng ta ch tm cc bin php khc phc ti mc thp nht cc sai s ni trn trong iu tra thng k. Cc bin php ch yu l: * Qun trit mc ch ngha v yu cu tng cuc iu tra. Cn t chc tt cng tc tuyn truyn cho n v iu tra v nng cao tinh thn trch nhim i vi cn b iu tra thng qua trang b iu kin lm vic, thi gian, th lao v ch thng pht. * Lm tt cng tc chun b: Chn, hun luyn nhn vin, in n chnh xc phiu iu tra v cc ti liu hng dn. * Kim tra mt cch c h thng cc ti liu thu thp c: + Kim tra tnh logic ca ti liu. + Kim tra v mt tnh ton. + Kim tra tnh i biu ca n v mu (c th trong iu tra chn mu).
CU HI THO LUN CHNG II 1. 2. 3. Th no l thng tin thng k? Cc loi thng tin thng dng trong nghin cu kinh t - x hi? Hy nu cc phng php thu thp thng tin kinh t - x hi? Cho v d ? Cht lng thng tin l g? Cc nguyn nhn nh hng n cht lng thng tin? Bin php khc phc?
31
32
Chng III TNG HP V TRNH BY CC S LIU THNG K

1. TNG HP THNG K 1.1. Khi nim, ngha, nhim v a) Khi nim: Kt qu ca giai on iu tra thng tin ban u cho chng ta cc d liu th v cc c trng ring bit ca tng n v tng th. Cc d liu ny mang tnh cht ri rc, rt kh quan st a ra cc nhn xt chung cho c hin tng nghin cu v cng khng th s dng ngay vo phn tch v d bo thng k c. V d: Nghin cu tnh hnh trang b my tnh ca trng ta, giai on iu tra thng k cho ta nhng ti liu ban u v tng n v, s lng my, nm sn xut, nm trang b, ni sn xut, cng sut, m hiu, hng, tnh trng my... By gi chng ta cn tr li cc cu hi: - Trng c bao nhiu my tnh? - Mi khoa, phng bao nhiu? - Loi my, cng sut? - Ni sn xut? - Kh khn v thun li? -... Mun c c cc ti liu phn nh chung cho c tng th nghin cu nh trn th t cc thng tin ring bit ca tng n v chng ta phi sp xp li, h thng ho, phn loi theo nhng tiu thc cn nghin cu thy c cc c trng chung ca tng th mu hay ton b tng th nghin cu. Ton b nhng cng vic , ngi ta gi l tng hp thng k. Tng hp thng k l s tp trung, chnh l v h thng ho cc ti liu ban u thu thp c trong iu tra thng k ca tng n v tng th thnh ti liu phn nh c trng chung ca c tng th. b) ngha: Tng hp thng k l giai on th 2 ca qu trnh nghin cu thng k, khng th thiu c, cng khng th khng khoa hc v khng th khng ng phng php, n l c s rt quan trng cho giai on phn tch thng k. c) Nhim v: Nhim v ca giai on ny l: - Tp trung v sp xp cc ti liu theo mt trnh t nht nh.
33
Nu ti liu iu tra thu thp c s t cc n v ngi ta thng sp xp d liu ny theo mt trnh t no (th t tng dn v lng bin ca 1 tiu thc s lng no , hoc theo trt t quy nh no i vi d liu nh tnh). - Sp xp cc n v vo cc t nhm theo mt hay mt vi tiu thc c trng v tnh ton cc i lng thng k c trng cho t nhm v ton b tng th. Nhim v ny thng gp khi ti liu iu tra thu thp c s ln cc n v, khi lng d liu nhiu. V d: Trong iu tra dn s, ti liu thu thp c tng ngi dn rt ln, ngi ta thng tng hp theo cch sp xp ngi dn theo tui, trnh vn ho hay ngh nghip... sau tnh cc ch tiu thng k m t tng t nh s lng trung bnh, nhiu nht, t nht, tn s hay tn sut. - Trnh by d liu tng hp di hnh thc bng hay th thng k. 1.2. Ni dung ca tng hp thng k Theo trnh t ni dung ca tng hp thng k bao gm xc nh mc ch phn tch; ni dung tng hp; kim tra ti liu; phn chia cc n v thnh cc t hay tiu t v trnh by kt qu tng hp. Chng ny trnh by ch yu 2 bc l phn t thng k v trnh by kt qu tng hp thng k di hnh thc bng hay th thng k. Xc nh mc ch ca tng hp thng k l c th ho tiu thc cn sp xp v phn loi. y l bc quan trng v tng th nghin cu c biu hin khc nhau. Mt khc mc ch tng hp thng k lm c s cho phn tch thng k nn rt cn c th ho mc ch tng hp. V d: Tng th dn s c biu hin v ngh nghip, la tui, trnh vn ho, ngoi ng, qu qun, tn gio... Do vy, khi nghin cu tng th c tnh no th tng hp thng k mi khi qut ho, sp xp, h thng ho theo cc c trng v kha cnh . * Xc nh mc ch tng hp thng da vo mc ch nghin cu ca thng k. C th ni rng mc ch nghin cu ca thng k xuyn sut c 3 giai on, hay ni cch khc c 3 giai on ny u nhm p ng yu cu ca nghin cu thng k. * Xc nh ni dung ca tng hp thng k: Nhng danh mc v cc biu hin ca cc tiu thc c iu tra thng k, nhng khng tt c cc biu hin ca tiu thc u a vo tng hp, m ch chn cc tiu thc no c ni dung tng hp va p ng mc ch nghin cu. V d: iu tra dn s, ngi ta thng tng hp theo tui di 1 tui, 1-3 tui, 4-6 tui, 7-11 tui, 12-15 tui, 16-55 tui, 56-100 tui, hn 100 tui. Nhng tn qu qun khng nht thit phi tng hp. Xc nh ni dung tng hp thng k l thng nht danh mc chnh thc v cc biu hin ca cc tiu thc bng h thng cc tiu thc hay ch tiu thng k cn cho
34
nghin cu. Ngi ta thng dng phn t thng k thc hin cc ni dung tng hp thng k. * Kim tra ti liu dng tng hp: Cht lng ca tng hp thng k ph thuc vo cht lng ca ti liu a vo tng hp. iu tra thng k ngi ta kim tra ti liu ri, tuy nhin trong giai on ny vn cn kim tra li trc khi tng hp. Ni dung kim tra gm: - Kim tra in hnh: Chn mu cc phiu iu tra kim tra. - Kim tra theo ni dung: Chnh xc, y , kp thi v l gc. 2. PHN T THNG K 2.1. Khi nim, ngha v tc dng a) Khi nim: Phn t thng k l cn c vo 1 hay mt s tiu thc tin hnh phn chia cc n v ca hin tng nghin cu thnh cc t v tiu t sao cho cc n v trong cng mt t th ging nhau v tnh cht, khc t th khc nhau v tnh cht. V d: Phn t cc em sinh vin trong lp Kinh t nng nghip kho 50 theo tiu thc gii tnh (bng 1.3). Bng 1.3.
Din gii Tng Nam N S lng (ngi) 90 40 50 T l (%) 100,00 36,67 63,33
Khi phn t thng k, cc n v tng th c tp hp vo mt s t, gia cc t li c s khc nhau v tnh cht. Cn trong phm vi mi t, cc n v c cng (hoc gn ging nhau) v tnh cht theo tiu thc c dng lm cn c phn t.
b) ngha: * Dng phn t chn ra cc n v iu tra (nht l trong iu tra chn mu). * Phn t thng k l phng php c bn ca tng hp thng k. * Phn t thng k l c s v l mt phng php phn tch thng k. c) Tc dng ca phn t thng k: Vi ngha ca phn t nu trn, xut pht t yu cu ca thc tn x hi m phn t thng k c tc dng sau y: * Phn t thng k nghin cu cc loi hnh kinh t x hi (phn t phn loi):
35
Bt k mt nn kinh t x hi no cng bao gm nhiu loi hnh kinh t. Chng hn nn kinh t Vit Nam hin ti bao gm nhiu loi hnh kinh t khc nhau nh: kinh t Nh nc; kinh t tp th; kinh t t nhn; kinh t c th; kinh t hn hp. S vn ng v pht trin ca nn kinh t x hi nh th no, ph thuc vo v tr, vai tr v xu hng pht trin ca tng loi hnh kinh t. Khi nghin cu c trng ca nn kinh t x hi ngi ta phi nu r: C bao nhiu loi hnh kinh t? L nhng loi hnh kinh t g? T trng mi loi hnh nh th no? Mi quan h gia cc loi hnh? Xu hng pht trin ca cc loi hnh? p ng yu cu nghin cu trn, ch c th thc hin c thng qua phn t thng k. V d: S pht trin cc thnh phn kinh t Vit Nam t 1995 n 2003 (bng 2.3). Bng 2.3. C cu tng sn phm trong nc theo thnh phn kinh t qua cc nm
VT: %
Thnh phn kinh t Kinh t Nh nc Kinh t tp th Kinh t t nhn Kinh t c th Kinh t c vn u t nc ngoi Cng 1995 40,18 10,06 7,44 36,02 6,30 100,00 2000 38,53 8,58 7,31 32,31 13,28 100,00 2001 38,40 8,06 7,95 31,84 13,75 100,00 2002 38,38 7,99 8,30 31,57 13,76 100,00 2003 39,08 7,49 8,23 30,73 14,47 100,00
Ngun: Nin gim thng k 2003.
Theo bng 2.3, nn kinh t Vit Nam t nm 1995 n 2003 kinh t Nh nc vn chim t trng ln nht v gi vai tr ch o. Kinh t c th c ch trng pht trin, ang cnh tranh mnh m vi kinh t Nh nc. Kinh t c vn u t nc ngoi tng nhanh. * Phn t thng k nghin cu kt cu ni b tng th (phn t kt cu): Kt cu ni b tng th l t l cc b phn chim trong tng th v quan h t l v lng gia cc b phn ni ln kt cu ni b tng th. Mi hin tng kinh t x hi hay qu trnh kinh t x hi u do cu thnh t nhiu b phn, nhiu nhm n v c tnh cht khc nhau hp thnh. V d, theo khu vc, dn s ca Vit Nam gm 2 nhm khc nhau l thnh th v nng thn. Gia 2 nhm c s khc nhau v tnh cht ngnh ngh, cng vic v c tnh ca ngi dn; t l mi b phn ny v quan h t l gia 2 nhm ni ln kt cu dn s Vit Nam theo khu vc.
36
Nghin cu kt cu ni b tng th gip ta i su nghin cu bn cht ca hin tng, thy c tm quan trng ca tng b phn trong tng th. Nu nghin cu kt cu ni b tng th theo thi gian cho ta thy c xu hng pht trin ca hin tng nghin cu. Nh vy, mun nghin cu kt cu ni b tng th phi da trn c s ca phn t thng k. * Phn t thng k nghin cu mi lin h nh hng ln nhau gia cc tiu thc ca hin tng (phn t phn tch hay lin h): Cc qu trnh hay hin tng kinh t - x hi pht sinh v pht trin khng phi ngu nhin, tch ri vi cc hin tng xung quanh m chng c lin h v ph thuc ln nhau theo nhng quy nh nht nh. S bin ng ca hin tng ny s dn n s bin ng ca hin tng khc v ngc li mi hin tng bin ng u do s tc ng ca cc hin tng xung quanh. V d: Tr em n no, cht th chng ln, kho mnh; la thiu dinh dng, m tng lng phn bn dn n nng sut tng, gi thnh h; hng ho nhiu th gi bn h. Nhim v ca thng k khng ch nghin cu bn cht m cn nghin cu mi lin h gia cc hin tng kinh t ni chung v cc tiu thc ni ring. Khi nghin cu mi quan h nh hng ln nhau gia cc hin tng, ngi ta thng chia cc tiu thc thnh hai loi: tiu thc nguyn nhn, tiu thc kt qu. + Tiu thc nguyn nhn l tiu thc m lng bin ca n thay i lm cho lng bin ca tiu thc khc cng thay i. + Tiu thc kt qu l tiu thc m lng bin ca n c thay i do s bin ng ca tiu thc nguyn nhn. Phn t hin tng kinh t x hi theo mt trong hai tiu thc trn th biu hin v lng ca tiu thc cn li s phn nh mi quan h nhn qu m ta cn nghin cu. Phn t thng k nghin cu mi lin h nh hng ln nhau gia cc hin tng nh vy gi l phn t phn tch hay phn t lin h. 2.2. Qu trnh phn t thng k Hin nay do khoa hc cng ngh, nht l cng ngh tin hc kh pht trin, ngi ta lp trnh v vn dng c cc chng trnh my tnh a vo ng dng trong nghin cu v phc v sn xut. V phn t thng k cng c nhiu chng trnh vi tnh chuyn cho x l s liu thng k thc hin, v d IRRISTAT, STATGRAF, SPSS v EXCEl. Nhng, ch l cng vic n thun m my tnh thc hin, cn mc ch phn t ca chng ta lm g, chia lm bao nhiu t... my tnh khng th thc hin c. V vy ngi lm cng tc chuyn mn thng k hoc vn dng thng k
37
lm cng c qun l x hi v kinh t cn nm vng, hiu c nhng cng vic ca phn t thng k l g? Qu trnh phn t thng k bao gm: Xc nh tiu thc phn t; xc nh s t cn thit v phm vi mi t; xc nh cc ch tiu gii thch. a) Tiu thc phn t: * Khi nim: Tiu thc phn t l tiu thc c la chn lm cn c tin hnh phn t thng k. * ngha: Tiu thc phn t phn nh ng bn cht ca hin tng m mc ch nghin cu ra. S d nh vy l v mi n v tng th nh chng ta bit bao gm nhiu tiu thc khc nhau, tiu thc no cng c th dng phn t c, xong mi tiu thc c ngha khc nhau. Th d: Tng th dn s, c th: - Phn t theo gii tnh. Gii tnh l tiu thc phn t. - Phn t theo tui. tui l tiu thc phn t. - Phn t theo ngh nghip. Ngh nghip l tiu thc phn t. Nhng, cng mt ngun ti liu nu chn tiu thc phn t khc nhau c th a n kt lun khc nhau, hoc chn tiu thc phn t khng ng theo mc ch nghin cu s dn n nhn xt nh gi khc nhau v thc t ca hin tng. * Th d: Nghin cu kt qu hc tp ca sinh vin 1 lp, Trng i hc Nng nghip I H Ni nm hc 2004 -2005. - Nu chn tiu thc phn t l thi gian t hc th ta c kt qu nh bng 3.3. Bng 3.3. Phn t s sinh vin ca lp theo s gi t hc trong ngy
S gi t hc/ngy (gi) 0 1 2 3 4 5 Cng S sinh vin (ngi) 5 7 15 20 25 8 80 C cu (%) 6,25 8,75 18,75 25,00 31,25 10,00 100,00
Kt qu phn t bng 3.3 cho bit s sinh vin s dng thi gian hc nh t 3 - 4 gi/ngy chim 56,25% ch cha cho bit kt qu hc tp ca sinh vin nh th no.
- Nu chn tiu thc phn t l im thi trung bnh cc mn thi trong nm ca 1 sinh vin th mi th hin kt qu hc tp ca sinh vin (bng 4.3).
38
Bng 4.3. Phn t s sinh vin ca lp theo im thi trung bnh 1 sinh vin
im thi trung bnh 1 sinh vin (im) Di 5,0 T 5,0 n 6,9 T 7,0 n 8,9 T 9,0 tr ln Cng S sinh vin (ngi) 8 45 25 2 80 C cu (%) 10,00 56,25 31,25 2,50 100,00
Kt qu phn t bng 4.3 cho bit s sinh vin c im thi t im t 5 tr ln chim 90%, trong c 33,75% kh gii, chng t kt qu hc tp ca lp ny rt tt.
* Nhng nguyn tc xc nh ng tiu thc phn t: Th nht: Phi da trn c s phn tch l lun kinh t x hi mt cch su sc chn ra tiu thc phn nh bn cht, ph hp vi mc ch nghin cu. Tiu thc bn cht l tiu thc nu r bn cht ca hin tng, phn nh c trng c bn ca hin tng trong iu kin thi gian v a im c th. Th d: im thi l tiu thc phn nh bn cht kt qu hc ca sinh vin, ch thi gian t hc ch phn nh mt phn nguyn nhn ca kt qu hc. Bn cht ca hin tng c th c phn nh qua nhiu tiu thc khc nhau, v vy tu mc ch nghin cu m dng l lun kinh t x hi chn ra tiu thc bn cht nht. Th hai: Phi cn c vo iu kin lch s c th ca hin tng nghin cu. Cng mt hin tng nhng cc iu kin lch s khc nhau th tiu thc phn t cng mang ngha khc nhau. Nu ch dng mt tiu thc phn t chung cho mi trng hp th tiu thc trong iu kin lch s ny c th gip ta nghin cu chnh xc, nhng iu kin lch s khc li khng c tc dng. Quay li vi th d v kt qu hc tp ca sinh vin: Khi sinh vin cn ang hc ti trng th tiu thc phn nh ng n nht kt qu hc tp l im thi trung bnh; khi sinh vin lm vic th im thi li khng phn nh ng bn cht ca kt qu lm vic. Th ba: Tu theo tnh cht phc tp ca hin tng v mc ch yu cu nghin cu c th la chn 1 hay nhiu tiu thc phn t. - Phn t ti liu theo 1 tiu thc gi l phn t gin n, cch phn t ny thng dng nghin cu cc hin tng n gin v vi 1 mc ch yu cu nht nh. Th d: Phn t sinh vin theo gii tnh: nam, n.
39
- Phn t ti liu theo t 2 tiu thc tr ln kt hp vi nhau gi l phn t kt hp. Cch phn t ny thng dng nghin cu cc hin tng phc tp v tho mn nhu cu mc ch nghin cu. Th d: Phn t sinh vin theo im thi trung bnh v gii tnh. Phn t kt hp tuy c nhiu u im, song cng khng nn kt hp qu nhiu tiu thc d lm cho vic phn t tr nn phc tp, dn n c nhng sai st lm gim mc chnh xc ca ti liu. b) Xc nh s t cn thit v phm vi mi t: Vic xc nh s t cn thit (bao nhiu t) v ranh gii gia cc t ph thuc vo tiu thc phn t l tiu thc s lng hay tiu thc cht lng (thuc tnh). * Tiu thc thuc tnh: Cc t c hnh thnh l do s khc nhau v thuc tnh, tnh cht hay loi hnh. Khi phn t theo tiu thc thuc tnh th s t c hnh thnh theo 2 xu hng sau: - n gin: C mt s trng hp, vic xc nh s t v ranh gii gia cc t rt n gin v rt d dng v s t t v ranh gii hnh thnh mt cch ng nhin. Th d: 1) Phn t dn s theo gii tnh: S t 2, nam, n. 2) Phn t din tch trng la trong nm theo thi v gieo trng: 2 v, v ng xun, v ma. Trong trng hp ny ta coi mi loi hnh l 1 t, s t = s loi hnh. - C nhng trng hp phc tp: Th d: Phn t lao ng theo ngh nghip. C rt nhiu ngh nh lm bnh ko, dt, thu ren, lm rung, lm gch Phn loi cy trng: la, ng, khoai, sn, ci bp, su ho, c chua... Nu c coi mi loi hnh l 1 t th s t s qu nhiu, hn na gia cc loi hnh cha chc chn khc nhau v cht. Th d: ng, khoai, sn l cy hoa mu dng lm lng thc. Trong nhng trng hp ny, ngi ta thng ghp mt s loi hnh nh vo cng mt t theo nguyn tc Cc loi hnh phi ging nhau hoc gn ging nhau v tnh cht no hay ngha kinh t. Th d: 1) La, ng, khoai, sn c ngha u lm lng thc, xp vo 1 t gi l cy lng thc. 2) Dt, thu, ren... xp vo cng nghip dt.
40
- i vi mt s phn t theo tiu thc thuc tnh m dng cho ton quc c quy nh chung thng nht gi l danh mc phn loi. Phng php phn loi l mt cng trnh nghin cu khoa hc, c tc dng trong nn kinh t quc dn. Th d: Phn loi ngnh kinh t: Nng, Lm, Ng nghip, Cng nghip & tiu th cng nghip... theo quy nh ca Tng cc Thng k. * Tiu thc s lng: - C s xc nh s t v phm vi mi t l s khc nhau v lng bin ca tiu thc phn t. Tc l da vo s biu hin lng bin khc nhau m sp xp cc n v vo cc t khc nhau v tnh cht. Da trn c s ny s t v ranh gii gia cc t c xc nh nh sau: - Nu lng bin ca tiu thc phn t m t, c mt s cc tr s xc nh, khi ng vi mi tr s lng bin ca tiu thc phn t ta lp 1 t. Th d: Nghin cu tnh hnh sinh c k hoch ca mt a phng, c phn t s ph n theo s ln sinh con nh bng 5.3. Bng 5.3. Phn t s ph n ca a phng A theo s con ca 1 m
S con ca 1 m (con) 0 1 2 3 4 Cng S m (ngi) 6 35 82 38 10 171 C cu (%) 3,51 20,47 47,95 22,22 5,85 100,00
- Nu lng bin ca tiu thc phn t m nhiu v bin thin ln, th d, phn t dn s theo tui, trong trng hp ny ta cn ch mi lin h gia lng bin v tnh cht trong phn t.
Dng l lun phn tch xem lng bin tch lu n mc no th tnh cht ca n mi thay i lm xut hin 1 t khc. Nh vy, mi t s ng vi 1 khong tr s lng bin nht nh ca tiu thc phn t, ngha l mi t c 2 gii hn. - Gii hn di l lng bin nh nht lm cho t c hnh thnh. - Gii hn trn l lng bin ln nht ca t, nu vt qu gii hn trn th tnh cht ca hin tng thay i v chuyn sang t khc. - Mc chnh lch gii hn trn v gii hn di ca mi t gi l khong cch t. - T u v t cui c th ch c 1 gii hn. Nhng t gi l t m. Vic thnh lp cc t m trong thng k rt cn thit v n c tc dng thu np y cc n v c tr s tiu thc nh v cc ln. Trng hp ny gi l phn t c khong cch t. Ranh gii gia cc t c xc nh nh sau:
41
- Tr s lng bin ca tiu thc phn t bin thin khng lin tc th gii hn di ca 1 t no l tr s st vi gii hn trn ca t trc v gii hn trn ca t l tr st vi gii hn di ca t sau. Th d: tui: Lng bin ca n bin thin khng lin tc. 1 tui = 1 nm = 12 thng; Nu ta gi 13 thng = 1,1 tui khng c ngha lm.
Bng 6.3. Phn t nhn khu thc t thng tr trong h gia nh theo nhm tui ca c nc nm 2000
Nhm tui (tui) Di 15 T 15 n 24 T 25 n 34 T 35 n 44 T 45 n 54 T 55 n 59 T 60 tui tr ln Cng S ngi (triu ngi) 23,41 15,23 11,69 11,67 6,83 1,94 6,96 77,69
T bng 6.3 ta thy, t th 3 gii hn di ca t l 25, l tr s nm st vi gii hn trn ca t 2 l 24; gii hn trn ca t 3 l 34, l tr s nm st vi gii hn di ca t sau.
Ngun: Thc trng lao ng - vic lm Vit Nam nm 2000 (NXB Lao ng - X hi 2001)
- Tr s lng bin ca tiu thc phn t bin thin lin tc th gii hn di ca t no l tr s trng vi gii hn trn ca t trc v gii hn trn ca t l tr s trng vi gii hn di ca t sau. Th d: Gi c, tin lng, im thi ca sinh vin... lng bin thng bin thin lin tc (bng 7.3). Bng 7.3. Phn t s cng nhn 1 doanh nghip theo tin lng bnh qun 1 ngi 1 thng
Tin lng (1000 /thng) n 500 T 500 - 800 T 800 - 1000 Trn 1000 Cng S ngi (ngi) 20 30 40 10 100
T bng 7.3 ta thy, t th 3 gii hn di ca t l 800, l tr s trng vi gii hn trn ca t 2; gii hn trn ca t 3 l 1000, l tr s trng vi gii hn di ca t sau.
Ch :
42
- Nu c n v tng th no c tr s lng bin ca tiu thc phn t trng vi gii hn gia 2 t th thng thng ngi ta xp vo t trc (tc l t c tr s tiu thc phn t b hn). Th d: Mc lng l 800 th xp vo t 2 ch khng xp vo t 3. Nhn chung khi phn t theo tiu thc s lng th khong cch gia cc t ni chung khng bng nhau v hin tng kinh t hay qu trnh kinh t x hi bin thin thng l khng u n, khng my mc c hc, khng phi c ng vi mt s thay i v lng nh nhau th tnh cht ca hin tng cng thay i, c khi lng bin thay i kh nhiu m tnh cht ca hin tng thay i cha r rt lm (khong cch t ln), cn c khi lng bin mi thay i t th tnh cht ca hin tng thay i (khong cch t nh). Th d: Nghin cu kh nng tiu ho tht ca con ngi (bng 8.3). Bng 8.3. Mi quan h gia lng tht n vi kh nng tiu ho
Lng tht n bnh qun 1 ngi 1 ngy (g/ngi) 50 100 150 200 250 300 350 400 Tnh cht tiu ho Tt Tt Tt Tt t.bnh Km Km Qu km
- Trong thc tin i vi nhng hin tng m s bin i v cht u n t nh n ln, thp n cao ngi ta thng v c th phn t c khong cch t bng nhau. Khi khong cch t c xc nh theo cng thc sau:
d =
Trong : - d l khong cch t
x max x min n
- xmax v xmin l tr s lng bin ln nht v b nht ca tiu thc phn t - n l s t nh chia. Th d: Nng sut la bnh qun 1 ha gieo trng ca cc h trng la trong 1 x bin ng u n t 30 n 70 t/ha. Nu nh chia thnh 5 t th khong cch t l:
d =
x max x min 70 30 = = 8 (t/ha) n 5

43
Cc t c hnh thnh nh sau: 1. 2. 3. 4. 5. T 30 n 38 t/ha T 38 n 46 t/ha T 46 n 54 t/ha T 54 n 62 t/ha T 62 n 70 t/ha
Tm li: Trn y l l lun v k thut v xc nh s t cn thit v khong cch t khi tin hnh phn t thng k. Song cn lu khng nn chia s t qu nhiu hay qu t. Trong thc t ngi ta s dng chng trnh my tnh phn t. c) Ch tiu gii thch: * Khi nim: Ch tiu gii thch l nhng ch tiu dng ni r c im ca cc t cng nh ton b tng th. Ly li v d phn t cc h trng la theo nng sut: Cc ch tiu gii thch l din tch gieo trng, sn lng la, chi ph... ca mi nhm. * ngha: Ch tiu gii thch c vai tr quan trng trong phn t v: - N ni r c trng ca tng t v ton b tng th; - N lm cn c so snh cc t vi nhau v tnh mt s ch tiu phn tch khc. * C s chn ng cc ch tiu gii thch + Cn c vo mc ch nghin cu V d phn t cc h theo nng sut la: - Nu mc ch nghin cu l nh hng ca cc bin php canh tc n nng sut la, th cc ch tiu gii thch s l: tng lng phn bn, din tch cy ging mi, din tch ti tiu ch ng, mt cy... - Nu mc ch nghin cu l quy m sn xut th cc ch tiu gii thch l gi tr sn lng, din tch canh tc, lao ng, TSC, vn. + Cc ch tiu gii thch phi lin quan cht ch n tiu thc phn t. Th d: Nng sut la l tiu thc phn t, cc ch tiu gii thch l din tch gieo trng la, phn bn i vi la... 2.3. Dy s phn phi Kt qu ca phn t thng k cho chng ta mt dy s phn phi. * Khi nim: Dy s phn phi l 1 dy s c lp nn do phn phi cc n v tng th vo cc t theo 1 tiu thc phn t no v c sp xp theo trnh t bin ng ca lng bin tiu thc phn t.
44
* Cc loi dy s phn phi: Tu theo tiu thc phn t l tiu thc s lng hay tiu thc thuc tnh m c 2 loi dy s phn phi. - Dy s lng bin: L dy s c hnh thnh t vic phn t theo tiu thc s lng, dy s ny phn nh kt cu ca tng th theo tiu thc s lng. Th d: Phn t ngi lao ng theo mc lng. Mt dy s lng bin c 2 yu t: Lng bin v tn s. - Lng bin l cc tr s biu hin c th mc ca tiu thc s lng, k hiu l xi. - Tn s l n v tng th c phn phi vo mi t, k hiu l fi, nu tn s biu hin bng s tng i (%) gi l tn sut, k hiu l si. - Nu lng bin l 1 tr s xc nh (khng lin tc), gi l dy s phn t. - Nu lng bin l 1 khong tr s (lin tc), gi l dy s c khong cch t. Dng tng qut ca 1 dy s lng bin nh sau:
Lng bin X1 X2 ... xn Tng s Tn s f1 f2 ... fn fi Hoc tn sut f1/fi f2/fi ... fn/fi 100
- Dy s thuc tnh l dy s c hnh thnh t phn t theo tiu thc thuc tnh, n cng bao gm ct tn s hay tn sut, cn ct lng bin thay bng thuc tnh no ca hin tng. Th d: Phn t nhn khu theo gii tnh. * Mc ch s dng dy s phn phi. Dy s phn phi trong thng k c dng vo cc mc ch sau: - Nghin cu cu thnh tng th; - So snh dy s phn phi theo thi gian nu ln s bin i ca hin tng theo thi gian v so snh gia 2 hin tng cng loi, cng thi gian nhng 2 a im khc nhau. mc ch ny khi so snh cn ch : . Hai dy s phi phn nh cng mt hin tng; . Hai dy s phi phn t nh nhau; . Nu quy m so snh khc nhau phi dng tn sut.
45
- Tnh tng tr s tiu thc: Tng tr s tiu thc phn nh quy m ca tng t v quy m ca c tng th. Cng thc tnh :
f x
i =1 i
Trong trng hp dy s c khong cch t th xi l trung bnh cng ca 2 gii hn mi t.
3. TRNH BY S LIU THNG K

3.1. Bng thng k a) Khi nim, ngha:
* Khi nim: Bng thng k l mt hnh thc trnh by kt qu tng hp s liu thng k theo tng ni dung ring bit nhm phc v cho yu cu ca qu trnh nghin cu thng k. * ngha: - Phn nh c trng c bn ca tng t v ca c tng th; - M t mi lin quan mt thit gia cc s liu thng k; - Lm c s p dng cc phng php phn tch thng k khc nhau mt cch d dng...
b) Kt cu ca bng thng k:
+ V hnh thc - Bng thng k bao gm cc hng ngang v ct dc, cc tiu v cc ti liu con s. - Hng ngang ct dc phn nh quy m ca bng thng k, thng c nh s th t. - ca bng dng in s liu thng k. - Tiu ca bng: Phn nh ni dung ca bng v ca tng ch tiu trong bng. C 2 loi tiu : Tiu chung: Tn bng. Tiu nh (mc): Tn hng, ct. - Cc s liu c ghi vo cc ca bng, mi s liu phn nh c trng v mt lng ca hin tng nghin cu. Hnh thc ca bng c m t qua s sau:
46
Tn bng:
Tn hng (Phn ch ) A. B. C. ...
Tn ct (Phn gii thch) 1 2 3 4 .... k Cng ct
Cng hng
Ch thch ca bng :...
* V ni dung: chia thnh 2 phn: Phn ch v phn gii thch. - Phn ch : Ni dung phn ch nhm nu r tng th nghin cu c phn thnh nhng b phn no, hoc m t i tng nghin cu l nhng n v no, loi hnh g, tn a phng hoc cc thi gian nghin cu khc nhau. Hay ni cch khc, phn ch th hin tiu thc phn t cc n v tng th thnh cc t. V tr ca phn ny thng bn phi pha di ca bng (tn ca cc hng- tiu hng). - Phn gii thch: Ni dung phn ny gm cc ch tiu gii thch v cc c im ca i tng nghin cu (gii thch phn ch ca bng). V tr ca phn ny thng bn tri pha trn ca bng (tn ca cc ct- tiu ct).
c) Nguyn tc lp bng thng k:
Khi s dng bng thng k trnh by cc s liu thng k cn tn trng nhng vn mang tnh nguyn tc nh sau: - Quy m ca bng thng k khng nn qu ln. Nu bng thng k qu ln (nhiu hng, ct) c th tch thnh 2 hoc 3 bng nh hn; - Cc tiu , tiu mc nn ngn gn, chnh xc v d hiu; - Cc hng v cc ct c ghi k hiu v nh s; - Cc ch tiu gii thch sp xp hp l; - Cch ghi s liu vo bng thng k theo quy c sau: (-): Khng c ti liu; (...): Biu th s liu cn thiu c th b sung; (x) Biu th hin tng khng c lin quan n ch tiu ;
47
Cc n v c cng 1 n v tnh ton ging nhau phi ghi theo mc chnh xc nh nhau (0,1 hay 0,01...) theo nguyn tc lm trn s. - Cui bng cn c ghi ch gii thch ti liu trong bng nh ngun ti liu trch, cch tnh...
d) Cc loi bng thng k:
* Bng n gin: Bng thng k m phn ch khng phn t, ch lit k cc n v tng th, tn gi cc a phng hoc cc thi gian khc nhau ca qu trnh nghin cu. Th d:
Bng 9.3. Hin trng t ai v dn s trung bnh ca vng Ty Nguyn nm 2002
Cc tnh Kon Tum Gia Lai k Lk Lm ng Cng Din tch t (1000 ha) 961,5 1549,6 1959,9 976,5 5447,5 Dn s trung bnh (1000 ngi) 339,5 1064,6 1938,8 1064,3 4407,2 Bnh qun t/ngi (ha/ngi) 2,83 1,46 1,01 0,92 1,24
Ngun: Nin gim thng k 2003
* Bng tn s (bng phn t): L bng thng k m tng th i tng nghin cu ghi trong phn ch c chia thnh cc t theo 1 tiu thc no . Bng phn t thng bao gm 2 ct tnh ton l tn s v tn sut. Khi phn t theo tiu thc thuc tnh hay tiu thc s lng, ngi ta thng m xem c bao nhiu n v c cng mt biu hin v so vi tng s quan st th s n v c cng biu hin ny chim bao nhiu phn trm. Th d:
Bng 10.3. Dn s trung bnh ca Vit Nam phn theo gii tnh nm 2003
Gii tnh Nam N Tn s (1000 ngi) 39.755,4 41.147,0 Tn sut (%) 49,14 50,86
48
Cng
80.902,4
100,00
Bng 11.3. Phn t s sinh vin ca lp theo s gi t hc trong ngy

S gi t hc/ngy (gi) 0 1 2 3 4 5 Cng Tn s (ngi) 5 7 15 20 25 8 80 Tn sut (%) 6,25 8,75 18,75 25,00 31,25 10,00 100,00
Bng tn s c th c phn t theo nhiu tiu thc, khi ngi ta gi l bng tn s c ghp nhm (c phn t) (bng12.3).
Bng 12.3. Hin trng t nng nghip ca Vit Nam nm 2002
Cc loi t 1. t trng cy hng nm - t trng la - t nng ry - t trng cy hng nm khc 2. t vn tp 3. t trng cy lu nm 4. t ng c dng cho chn uni 5. t c mt nc nui trng thu sn Cng Tn s (1000 ha) 5977,6 4061,7 642,7 1273,2 623,2 2213,1 39,5 553,4 9406,8 Tn sut (%) 63,55 43,18 6,83 13,53 6,62 23,53 0,42 5,88 100,00
Ngun: Nin gim thng k 2003.
Bng phn t c dng : - Nu r kt cu v bin ng kt cu ca hin tng nghin cu; - Phn tch mi lin h gia cc hin tng. * Bng kt hp: L bng trong tng th i tng nghin cu ghi phn ch c phn t theo 2 tiu thc tr ln. Bng kt hp gip ta phn tch su hn v i tng ang nghin cu. Bng kt hp thng gp cc dng sau:
49
- Bng kt hp 2 tiu thc thuc tnh. Th d:
Bng 13.3. S ngi 15 tui tr ln hot ng kinh t thng xuyn qua cc trnh o to Vit Nam nm 2000
Tng s Din gii Tn s (S ngi) 1. Hc ngh 2. Trung hc chuyn nghip 3. Cao ng 4. i hc 5. Thc s 6. Tin s Cng 22569 48485 7602 9099 83 22 87860 T l (%) 25,69 55,18 8,65 10,36 0,09 0,03 100.00 Thnh th Tn s (S ngi) 17180 32718 6528 8592 83 22 65123 T l (%) 26,38 50,24 10,02 13,19 0,13 0,03 100,00 22737 Nng thn Tn s (S ngi) 5389 15767 1074 507 T l (%) 23,70 69,35 4,72 2,23 0,00 0,00 100,00
Ngun: Thc trng lao ng - vic lm Vit Nam nm 2000
Bng 13.3 cho bit ngi ta kt hp 2 tiu thc nh tnh l trnh o to v khu vc (thnh th, nng thn). - Bng kt hp 3 tiu thc nh tnh Th d: S ngi lao ng phn theo tnh trng vic lm ca H Ni nm 2000 ngi ta kt hp 3 tiu thc nh tnh nh tnh trng vic lm, tui quy nh v gii tnh bng 14.3.
50
Bng 14.3. S lng lao ng phn theo tnh trng vic lm ca H Ni nm 2000
Tng s Din gii Tn s (ngi) 1300704 638456 662248 1376585 682719 693866 T l (%) 100 100 100 100 100 100 vic lm Tn s (ngi) 894392 450569 443823 935056 478168 456888 T l (%) 68,76 70,57 67,02 67,93 70,04 65,85 Thiu vic v tht nghip Tn s (ngi) 406312 187887 218425 441529 204551 236978 T l (%) 31,24 29,43 32,98 32,07 29,96 34,15
1. Trong tui lao ng N Nam 2. Ngoi tui quy nh N Nam
Ngun: Thc trng lao ng vic lm Vit Nam nm 2000
- Bng kt hp gia tiu thc s lng vi tiu thc thuc tnh Th d: S ngi lao ng phn theo tnh trng vic lm ca H Ni nm 2000 ngi ta kt hp 3 tiu thc, trong 2 tiu thc nh tnh nh tnh trng vic lm v gii tnh, 1 tiu thc s lng l tui nh sau (bng 15.3).
Bng 15.3. S lng lao ng phn theo tnh trng vic lm ca H Ni nm 2000
Tng s Nhm tui (tui) T 15 - 24 T 25 - 34 T 35 - 44 T 45 - 54 T 55 - 60 Trn 60 Tn s (ngi) 225517 382976 408847 252854 45227 61148 T l (%) 100 100 100 100 100 100 vic lm Tn s (ngi) 138608 283396 291292 165248 26336 30170 T l (%) 61,46 74,00 71,25 65,35 58,23 49,34 Thiu vic v tht nghip Tn s (ngi) 86909 99580 117555 87606 18891 30978 T l (%) 38,54 26,00 28,75 34,65 41,77 50,66
Ngun: Thc trng lao ng vic lm Vit Nam nm 2000
3.2. Biu v th thng k a) Khi nim, ngha:
Biu v th thng k l cc hnh v, ng nt hnh hc dng m t c tnh quy c cc s liu thng k. Khc vi bng thng k, th hay biu thng k s dng cc s liu kt hp vi hnh v, ng nt hay mu sc tm tt v trnh by cc c trng ch yu ca
51
hin tng nghin cu, phn nh mt cch khi qut cc c im v c cu, xu hng bin ng, mi lin h, quan h so snh ... ca hin tng cn nghin cu. V dng cc hnh v, ng nt v mu sc biu hin cc c trng ca hin tng nn ti liu thng k rt sinh ng, c sc hp dn li cun ngi c, gip cho ngi xem nhn thc c nhng biu hin ca hin tng mt cch nhanh chng, t nhn ra c nhng ni dung ch yu ca vn nghin cu.
b) Cc loi th thng k:
* Theo ni dung phn nh ca th, c th phn chia th thnh cc loi sau y: - th kt cu - th xu hng bin ng - th mi lin h - th so snh - th phn phi - th hon thnh k hoch. * Theo hnh thc biu hin, c th chia th thnh cc loi: - th hnh ct - th hnh trn - th ng gp khc - th hnh tng - Bn thng k. * Mt s v d v th thng k:
Th d 1: th hnh trn th hin c cu tng sn phm quc ni theo gi thc t phn theo ngnh kinh t ( th 3.1)
2003
1990
38.22%
21.83%
38.59% 38.74%
39.95%
Nng, Lm &Thu sn Cng nghip & xy dng Dch v
Nng, Lm &Thu sn
22.67%
Cng nghip & xy dng Dch v
52
th 3.1. C cu tng sn phm quc ni ca Vit Nam qua 2 nm 1990 v 2003 (Nin gim thng k 2003) Th d 2: th hnh ct
S h vay vn
1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1 2 3 4 5 6
Ghi ch: 1. Vay t ngn hng NN; 2. Vay t ngn hng chnh sch 3. Vay t qu tn dng; 4. Vay t hi nng dn 5. Vay t HTX NN; 6. Vay t ngun khc
th 3.2. S h iu tra vay vn t cc ngun vay ca Vit Nam nm 2003 (iu tra h nng dn trn 7 vng. HNNI H Ni - 2003) Th d 3: th ng gp khc
53
40 35 30 25 20 15 10 5 0 1990 1994 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Din tch (Tr.ha) Nng sut (t/ha) Sn lng(tr.tn)
th 3.3. Din tch, nng sut v sn lng lc trn th gii 1990 - 2003
(Ngun: FAOSTAT, Agricultural Data, 24/5/2004)
Th d 4: Bn thng k v cc vng sinh thi ca Vit Nam
54
55
c) Nhng vn ch khi xy dng biu v th thng k:
Yu cu ca mt th hay biu thng k l chnh xc, y , d hiu v th hin tnh thm m. Do , khi xy dng th thng k cn ch cc im sau: * La chn th cho ph hp vi ni dung, tnh cht ca cc s liu cn din t. Mi loi th c kh nng din t khc nhau, ng thi c th din t nhiu kha cnh. V th, cn la chn loi th din t ph hp nht, d quan st nht. Th d: Khi cn m t c cu ca hin tng th nn dng th hnh trn. Ngc li khi cn biu din bin ng ca hin tng theo thi gian th nn dng th ng gp khc hoc hnh ct... . * Xc nh quy m ca th cho thch hp. Quy m ca th c th hin qua chiu di, chiu rng v mi quan h t l gia 2 chiu ny. Quy m thch hp l tu thuc vo mc ch s dng. Th d, dng th trong bo co phn tch th khng nn dng th qu ln, nhng dng vo tuyn truyn, c ng th li khng nn dng th qu nh. * Cc thanh o t l cn thng nht v chnh xc. * Cn ghi s liu, n v tnh, thi gian khng gian ca hin tng nghin cu sao cho thch hp vi tng loi th c th. c bit cn ghi ch r cc k hiu, mu sc quy c c dng trong th. * Trong thc t v th, ngi ta thng dng cc phn mm my tnh. Phn mm EXCEL c s dng kh ph bin, rng ri v rt tin li. N c th lin kt rt tt vi cc phn mm son tho vn bn nh Winwords. V vy chng ta nn s dng EXCEL v th.
CU HI THO LUN CHNG III 1. 2. Th no l phn t thng k? ngha v cch phn t thng k? Cho v d minh ho? Cc hnh thc trnh by cc ti liu thng k? Cc loi bng thng k? Cho v d minh ha?
56
Chng IV THNG K MC CA HIN TNG KINH T X HI

Cc hin tng kinh t x hi tn ti trong nhng iu kin thi gian v a im nht nh. Mi c im c bn ca hin tng c th c biu din bng cc mc khc nhau. Nghin cu cc mc ca hin tng kinh t x hi l mt trong nhng vn quan trng ca phn tch thng k v n nhm biu hin quy m, kt cu v mc tp trung hay phn tn ca hin tng trong nhng iu kin thi gian v a im c th.
1. S tuyt i 1.1. Khi nim v ngha
S tuyt i trong thng k l ch tiu biu hin quy m, khi lng ca hin tng kinh t x hi trong iu kin thi gian v i im c th. V d: 1. Tng dn s Vit Nam ti 0 gi ngy 1.4.1999 l 76324753 ngi. 2. Tng s sinh vin theo danh sch lp k ton 49 A nm hc 2005-2006 l 95 ngi. S tuyt i l kt qu ca iu tra v tng hp thng k. N c th biu hin s n v ca tng th hay tng b phn ca tng th, nh s nhn khu, s sinh vin... hoc l tr s ca lng bin theo mt tiu tiu s lng no nh tng chi ph sn xut, tng doanh thu... S tuyt i lun phn nh mt ni dung kinh t, chnh tr trong iu kin lch s nht nh. N phn nh rt c th, chnh xc s tht khch quan khng th ph nhn c. V d: Tng s tin hc bng ca mt sinh vin mt thng l 120.000 ng. Bng cc s tuyt i ny c th xc nh mt cch c th c ngun ti nguyn, ti sn, kh nng tim tng, kt qu sn xut v cc thnh tu khc ca mt doanh nghip, mt a phng hay ton quc. N cn l cn c tnh cc ch tiu phn tch khc (s tng i, s bnh qun).
1.2. Tc dng ca s tuyt i
- Phc v cho cng tc qun l doanh nghip, qun l nh nc, v mun qun l v kinh doanh c th trc ht ngi qun k phi bit c tnh hnh c th v mi mt. Th d: Bit c tnh hnh t ai, lao ng, vn... t mi c k hoch sp xp s dng mt cch hp l cc ngun lc vo kinh doanh v qun l x hi. - Phc v cho cng tc k hoch nh lp v kim tra thc hin k hoch, cc d n.
57
- Cn c tnh ton, so snh cc ch tiu thng k.

1.3. Cc loi s tuyt i a) S tuyt i thi k:
S tuyt i thi k phn nh quy m, khi lng ca hin tng trong mt khong thi gian nht nh. N hnh thnh c l nh s tch lu v lng ca hin tng sut thi gian nghin cu. Th d: Khi lng sa hp ch bin xong ca Cng ty sa H Ni nm 2005 l 1000 triu hp. Tng doanh thu ca doanh nghip B nm 2004 l 200 t ng. c im: - Phn nh qu trnh ca hin tng. - Cc s tuyt i thi k ca mt ch tiu c th cng c vi nhau c s lng ca thi k ln hn. - Thi k cng di th tr s ca ch tiu cng ln.
b) S tuyt i thi im:
S tuyt i thi im phn nh quy m, khi lng ca hin tng nghin cu ti mt thi im nht nh. Th d: - Gi tr hng tn kho cui k ca Cng ty May 10 nm 2005 l 800 triu ng. - S dn Vit Nam ti thi im 0 gi ngy 1.4.1999 l 76.324.753 ngi. c im: S tuyt i thi im ch phn nh trng thi ca hin tng. Cc s tuyt i thi im ca cng mt ch tiu cc thi im khc nhau khng cng li c vi nhau c. Thi im khc nhau, tr s ca ch tiu cng khc nhau.
1.4. n v tnh
S tuyt i trong thng k bao gi cng c n v tnh c th. Cc n v tnh ca s tuyt i nh sau:
a) n v hin vt:
n v hin vt l n v tnh ph hp vi c tnh vt l ca hin tng. N c s dng rng ri khi xc nh quy m, khi lng sn phm c th trong sn xut v tiu dng. n v hin vt gm: + n v o chiu di + n v o din tch + n v o trng lng + n v o khi lng + n v o dung tch + n v o thi gian
58
+ n v hin vt t nhin: ngi, con, ci, chic... + n v o theo quy c: huyn, x, tnh... Cc n v hin vt ny phn nh chnh xc gi tr s dng ca sn phm. Tuy nhin, n c nhc im l khng tng hp c cc sn phm khc loi v nhng cng vic c tnh cht dch v khc nhau. khc phc mt phn nhc im ny, ngi ta s dng n v hin vt quy i.
b) n v hin vt quy i:
n v hin vt quy i l vic chn mt sn phm lm gc ri quy i cc sn phm khc cng tn nhng c quy cch, phm cht khc nhau ra sn phm theo mt h s quy i. Th d: quy i lao ng ngoi tui quy nh thnh lao ng trong tui, quy i khoai, ng v lng thc quy thc. C s xc nh h s quy i l gi tr s dng ca sn phm, i khi ngi ta cng dng gi tr sn phm lm c s tnh i. n v tnh ny c tc dng dng tng hp cc sn phm cng loi nhng c quy cch, phm cht khc nhau. Song, n cng khng th tng hp ht c tt c cc loi sn phm khc tn, khng phn nh c gi tr s dng thc t nn c tnh tru tng thiu c th ca n v hin vt.
c) n v tin t:
n v tin t l dng cc loi tin nh ng, la, EURO... biu hin gi tr sn phm, hoc dch v. n v tin t c s dng rng ri nht trong thng k v n c u im l tng hp c nhiu loi sn phm c gi tr s dng v n v o lng khc nhau. Nhc im ca n l ph thuc vo bin ng ca gi c nn khng c tnh cht so snh theo thi gian. Th d: Tng sn phm trong nc theo gi thc t nm 2003 ca Vit Nam l 605.586 t ng (Nin gim thng k 2003). khc phc nhc im do nh hng ca thay i gi c, ngi ta dng gi c nh hoc ch s lm pht gi c loi tr nh hng ca gi thc t.
d) n v thi gian lao ng:
n v thi gian lao ng l vic s dng thi gian lao ng hao ph nh gi cng, ngy cng... tnh lng lao ng hao ph sn xut ra nhng sn phm khng th
59
tng hp hay so snh vi nhau c bng cc n v tnh ton khc, hoc cho nhng sn phm phc tp do nhiu ngi thc hin qua nhiu giai on khc nhau. Th d: Trong cng nghip may, cng nghip sn xut g... n v ny dng nhiu trong nh mc thi gian lao ng, tnh nng sut lao ng v qun l lao ng. 2. S TNG I
2.1. Khi nim v ngha a) Khi nim:
S tng i trong thng k l ch tiu biu hin quan h so snh gia hai lng tuyt i ca hin tng nghin cu. Thng c 2 trng hp so snh sau: - So snh 2 lng tuyt i ca hin tng cng loi nhng khc nhau v thi gian hoc khng gian. Th d: Doanh thu ca Cng ty sa H Ni nm 2005 so vi nm 2004 l 120%. Doanh thu ca Cng ty sa H Ni nm 2005 so vi k hoch nm 2005 l 110 %. - So snh 2 lng tuyt i ca hai hin tng khc loi nhng c lin quan vi nhau. Th d: Mt dn s; GDP trung bnh 1 u ngi. Hnh thc biu hin ca s tng i l s ln, phn trm (%); phn nghn (), hoc kt hp n v tnh ca 2 ch tiu khi so snh (kp), v d ngi/km2, kg/ngi.
b) ngha:
- S tng i l 1 trong nhng ch tiu phn tch thng k. Tu theo mc ch nghin cu m n cho ta bit r hn c im ca hin tng, hay bn cht hin tng mt cch su sc hn. - Dng gi b mt s tuyt i.
2.2. Cc loi s tng i
Cc s tng i trong thng k khng phi l do kt qu ca iu tra v tng hp thng k m l do kt qu so snh 2 s tuyt i c. V vy mi s tng i u c gc so snh. Tu theo mc ch so snh m gc so snh c chn khc nhau. Do , khi s dng gc so snh khc nhau m c cc loi s tng i sau:
a) S tng i k hoch:
- Dng lp v kim tra tnh hnh thc hin k hoch v mt ch tiu no . C 2 loi s tng i k hoch: * S tng i nhim v k hoch: L t l so snh mc k hoch vi mc thc t ca ch tiu y k gc. - Cng thc tnh: S tuyt i k k hoch
60
S tng i nhim v k hoch = ---------------------------- x 100 S tuyt i k gc - Th d: 1 doanh nghip c doanh thu thc t nm 2004 l 600 t ng; k hoch nm 2005 ca cng ty l 660 t ng. Thc hin nm 2005 l 700 t ng. S tng i nhim v k hoch nm 2005 l: 660 S tng i nhim v k hoch doanh thu 2005 = -------- x 1 00 = 110 % 600
* S tng i thc hin k hoch: L t l so snh gia mc thc t t c trong k nghin cu vi mc k hoch ra cng k ca mt ch tiu no .
- Mc ch s dng: Xc nh mc thc hin nhim v k hoch trong mt thi gian nht nh (thng, qu, nm). - Cng thc tnh: S tuyt i thc t t c S tng i thc hin k hoch = ----------------------------------- x 100 S tuyt i k hoch ra Ly li th d trn ta c: S tng i hon thnh k hoch nm 2005 l: 700 S tng i hon thnh k hoch doanh thu 2005 = -------- x 1 00 = 106,06 % 660
b) S tng i ng thi:
S tng i ng thi biu hin s so snh mc ca hin tng 2 thi k hay 2 thi im khc nhau nhm phn nh r hn tnh hnh ca hin tng thi k hay thi im nghin cu. - Cng thc tnh: S tuyt i k bo co (k nghin cu) S tng i ng thi (%) = ----------------------------------------------- x 100 S tuyt i k gc + K bo co l k ang nghin cu. + K gc l k trc dng lm gc so snh. V d: Ly v d trn 700 S tng i ng thi doanh thu (2005 so vi 2004) = -------- x 100 = 116,67%
61
600 Mi quan h gia s tng i ng thi vi s tng i hon thnh k hoch v s tng i nhim v k hoch l: S tng i ng thi = S tng i hon thnh k hoch x S tng i nhim v k hoch
c) S tng i kt cu:
S tng i kt cu l t l so snh gia s tuyt i ca tng b phn cu thnh nn tng th vi s tuyt i ca tng th hin tng nghin cu nhm nghin cu cu thnh ca hin tng. Nu kt cu thay i s thy c nguyn nhn thay i bn cht ca hin tng trong cc iu kin khc nhau. - Cng thc: S tuyt i tng t S tng i kt cu (%) = -------------------------------- x 100 S tuyt i ca tng th Th d: Ly li th d trn, Cng ty c 2 phn xng. Phn xng A doanh thu thc hin nm 2005 l 300 t ng, cn li l doanh thu ca phn xng B. 300 S tng i kt cu doanh thu phn xng A (2005) = -------- x 1 00 = 42,86 % 700
d) S tng i so snh (s tng i khng gian):
S tng i so snh hay cn gi l s tng i khng gian l kt qu so snh gia hai s tuyt i ca cng hin tng nhng khc nhau v khng gian, hoc so snh gia 2 b phn trong cng mt tng th nhm so snh iu kin ca hin tng 2 ni ta nghin cu. Cng thc tnh: S tuyt i b phn A S tng i so snh (%) = -------------------------------- x 100 S tuyt i b phn B Th d : Ly li v d trn, ta so snh doanh thu ca 2 phn xng A v B: 300 S tng i so snh doanh thu phn xng A so B (2005) = -------- x 1 00 = 75,00% 400
e) S tng i cng :
62
S tng i cng l kt qu so snh 2 s tuyt i ca 2 hin tng khc loi nhng c lin quan vi nhau nhm ni ln trnh ph bin ca hin tng. N c s dng rng ri trong thc t biu hin trnh pht trin sn xut, trnh bo m mc sng vt cht, vn ho ca dn c trong mt nc hay a phng. N cn dng so snh trnh pht trin sn xut v i sng gia cc quc gia vi nhau. Cng thc tnh: S tuyt i ca hin tng A S tng i cng = ------------------------------------------S tuyt i ca hin tng B Th d: Mt dn s; s bc s trn 1000 dn...
2.3. Nguyn tc s dng s tng i
S tng i trong thng k l kt qu so snh gia 2 s tuyt i c. V vy, pht huy c tc dng ca n trong phn tch thng k khi s dng phi tn trng cc nguyn tc sau y. * S tng i phi c tnh ra t 2 s tuyt i c quan h vi nhau, so snh c ngha hay m bo nguyn tc "c th so snh c". Yu cu ca nguyn tc ny l 2 s tuyt i em so snh vi nhau phi: - Cng mt ch tiu nghin cu (cng mt ni dung kinh t); - Phm vi tnh ton thng nht; - Phng php tnh, n v tnh thng nht. * Kt hp s tng i v s tuyt i khi phn tch cng hin tng. Trong thc t tr mt s trng hp mang tnh cht b mt khng c php cng b s tuyt i (b mt qun s), ngi ta thng kt hp gia s tuyt i v s tng i nhn thc bn cht ca hin tng mt cch chnh xc. Th d : Theo s ngi nhp vin v t vong, nu 1 ngy ch c 2 ca nhp vin, trong 1 ca khng cu cha c, khi ta cng b c 50% ca nhp vin khng cu cha c, con s ny nghe tht khng khip. Song, nu ta kt hp vi s tuyt i m cng b rng, c 50% s ca nhp vin tc l 1 ca khng cu cha c th s vic n gin hn. 3. CC CH TIU O KHUYNH HNG TP TRUNG
3.1. S trung bnh cng a) Khi nim v ngha:
Mt tng th thng k thng bao gm nhiu n v. Cc n v ny c bn cht ging nhau nhng biu hin v lng theo tng tiu thc cc n v tng th thng khc nhau.
63
Th d: Tng dn s Vit Nam, c cng quc tch l Vit Nam nhng tui ca tng ngi dn khc nhau. Mun bit tui trung bnh ca tng th dn s mt thi gian no ta dng s bnh qun cng. Do , khi mun biu hin c tnh chung ca tng th theo tiu thc s lng no , ta dng s bnh qun cng.
S bnh qun trong thng k biu hin mc i biu theo mt tiu thc s lng no ca tng th ng cht bao gm nhiu n v cng loi.
S bnh qun cng trong thng k thng dng nhm: - Phn nh mc trung bnh ca hin tng; - So snh hai tng th hin tng nghin cu cng loi, khng c cng quy m; - S dng trong cng tc k hoch ho. Ch : V s bnh qun mang tnh cht i din cho tng th, nn s bnh qun c tnh i biu cao th cn m bo sao cho s n v tng th dng tnh s bnh qun phi ln...
b) Cc loi s bnh qun:
S trung bnh cng c tnh theo cng thc chung l: Tng tr s lng bin tiu thc S bnh qun cng = -------------------------------------Tng s n v tng th Cn c vo ngun ti liu c cc cng thc tnh ton s bnh qun sau: * S bnh qun cng gin n: p dng khi lng bin Xi c cc tn s fi bng nhau hoc bng 1. Th d: 1 nhm gm 5 cng nhn c mc lng nh sau: 500, 650, 800, 950, 1000 (ngn ng). 500 + 650 + 800 + 950 + 1000 Tin lng bnh qun 1 ngi = ---------------------------------------- = 780 ngn ng 5 Cng thc tng qut:
xi x = -----n
Trong : - x : S bnh qun - Xi l tr s ca n v th i (i = 1,2,... n); - n l s n v tng th
* S bnh qun cng gia quyn: p dng khi mi lng bin Xi c gp nhiu ln, ngha l c tn s fi.
64
Th d : Ly li th d trn, ta quan st tin lng khng phi ca 5 ngi m ca 50 ngi th hin qua bng 1.4.
Bng 1.4.
Tin lng (1000 ng) Xi 500 650 800 950 1000 Cng S cng nhn (fi) 5 8 20 10 7 50 Xi fi 2500 5200 16000 9500 7000 40200 __ 40200 X = ----------- = 804 ngn ng / ngi 50 Cng thc tnh
Mc lng 500 ngn ng c 5 cng nhn, 800 ngn ng c 20 cng nhn... Mun tnh mc lng bnh qun 1 ngi 1 thng th nhn mc lng vi s ngi cng mc lng , cng tin lng ca cc nhm vi nhau v chia cho ton b s cng nhn. Tin lng bnh qun 1 ngi/1 thng l 804 ngn ng. Cng thc tng qut: Trong :
xi fi x = -----fi x : S bnh qun xi : Lng bin bnh qun ca t th i; fi : S n v ca t th i (fi cn gi l tn s hay quyn s).
+ Mt s trng hp c bit:
- Khng bit fi (s n v tng tng th tng t), cho bit t l s n v tng th f tng t i = Si (tn sut) th s bnh qun cng gia quyn c tnh theo cng f i thc: X = xi Si
Trong Si: Tn sut.
- Lng bin Xi khng phi l mt tr s xc nh m mt khong tr s c 2 gii hn (trn, di): Tnh tr s gia mi t =
X i min + X i max = Xi 2
65
Nhn tr s gia vi tn s hoc tn sut v chia cho tng s n v tng th hoc cho 100. Cng thc tng qut:
+ X i min X i max fi 2 X= f i
Hoc : nu tn sut tnh theo %

+ X i min X i max Si 2 X = 100
Trong : Ximin: gii hn di ca t i Ximax: gii hn trn ca t i
- Nu f1 = f2 =... = fn= a (hng s) th:
X=
X i n
* S bnh qun cng iu ho: p dng khi khng c ti liu v s n v tng th ca mi t (fi), m ch c ti liu v cc lng bin Xi v Mi = Xi.fi. Th d:
Bng 2.4.
Tin lng (1000 ng/ngi) Xi 500 650 800 950 1000 Cng Xi fi 2500 5200 16000 9500 7000 40200 (fi = Mi / Xi) 5 8 20 10 7 50 Cng thc tnh
Mi fi = --------Xi _ M1 + M2 + ...... + Mi X = ----------------------------- (i = 1...n) M1 M2 ...... Mi ---- + ----- + .... ---X1 X2 Xi
T bng 2.4, quan st ct Xi v xi.fi = Mi, ti liu ch cho chng ta bit lng bin ca tng t v tng lng bin ton t. Cch tnh nh sau: - Ly lng bin ton t chia cho lng bin trung bnh ca t, c s n v mi t. - Cng s n v mi t ta c tng s n v tng th. - Tng lng bin cc t chia cho tng s n v tng th.
66
Cng thc tng qut:

Mi _ x = ------Mi ----xi
Trong : Mi l tng tr s lng bin ca t th i xi l lng bin bnh qun ca t th i.
- Ch : Khi tng lng bin ca cc t bng nhau tc l M1 = M2 = ... = Mn = M th qu trnh tnh ton s n gin hn nh sau: n x = ---1 ---xi Trong : n l s t (lng bin); xi l lng bin bnh qun t th i.
S bnh qun tnh theo cng thc ny gi l s bnh qun iu ho gin n.

c) c im v nguyn tc s dng s bnh qun:
Khi tnh cc s bnh qun trong thng k, chng ta san bng mi chnh lch lng bin theo mt tiu thc s lng no ca cc n v tng th (n v c bit) lm cho tng th t phc tp tr nn khi qut chung. V vy, s dng s bnh qun mt cch khoa hc v chnh xc cn phi m bo mt s nguyn tc sau y:
* S bnh qun ch c tnh trong mt tng th ng cht
Tng th ng cht l mt tng th bao gm nhng n v tng th c chung tnh cht, thuc cng mt loi hnh kinh t x hi xt theo mt tiu thc no . Trong mt tng th ng cht th tnh cht ca cc n v tng th l ging nhau ch khc nhau v lng c th gia cc n v. V vy, khi tnh s bnh qun, tc l ta san bng lng bin theo tiu thc s lng no th cc yu t ngu nhin s b tr cho nhau v s bnh qun s i din cho tt c cc mc khc nhau trong tng th. Nu tnh trong mt tng th khng ng cht (tc l cc n v tng th khng nhng khc nhau v lng c th m cn khc nhau v tnh cht hay loi hnh) ta khng th san bng lng bin theo mt tiu thc s lng no ca cc n v khc nhau v tnh cht c. Khi ta ch tnh c mt s bnh qun hnh thc, gi to, khng i biu cho cc mc khc nhau ca cc n v.
67
Th d: Khng th tnh nng sut ca la + ng/1 ha gieo trng c v y l tng th khng ng cht. Ta ch c th tnh nng sut la hoc ng cho 1 ha gieo trng la hoc ng.
* Cn kt hp gia s bnh qun chung vi s bnh qun t
S bnh qun chung (tng th) che lp s chnh lch lng bin ca cc b phn cu thnh tng th. V vy, nu ch s dng s bnh qun chung ca tng th nghin cu s khng thy c y tnh hnh pht trin gia cc b phn ca tng th hin tng . - Th d: Kt qu hc tp ca 2 sinh vin trong mt lp cng mt hc k nh sau:
Bng 3.4.
Sinh vin A Mn thi Ton Anh vn Kinh t vi m Trit hc Bnh qun im thi mn hc (Xi) 5 6 5 8 5,76 S n v hc trnh (fi) 6 4 4 3 17 Sinh vin B im thi mn hc (Xi) 8 6 5 4 6,12 S n v hc trnh (fi) 6 4 4 3 17
Nu da vo im trung bnh cc mn thi so snh kt qu hc tp ca 2 ngi th ta c nhn xt sinh vin B c kt qu hc tp tt hn. Nhng nu cn c vo im thi tng mn th r rng kt qu hc tp ca sinh vin A tt hn, v khng c mn no di im 5, trong sinh vin B li c. Nh vy, khi so snh 2 tng th cng loi, cng quy m th phi dng s bnh qun t b sung cho s bnh qun chung.
* Dng dy s phn phi b sung cho s bnh qun chung
Tng th hin tng cu thnh bi cc n v tng th c lng bin khc nhau. C mt s n v c lng bin ln hn hoc nh hn mc in hnh ca hin tng. S n v c lng bin ln hn hay nh hn gia cc tng th hin tng cng loi cng khc nhau. Khi so snh 2 hin tng cng loi nhng c kt cu tng th khc nhau, phi dng dy s phn phi gii thch cho mc i biu ca s bnh qun chung. Th d trn: Cu hi t ra ti sao im thi tng mn ca sinh vin B thp hn sinh vin A m im trung bnh ca sinh vin B li cao hn sinh vin A?
68
Tr li cu hi ny, chng ta da vo kt cu cc hc trnh theo im thi. Sinh vin A c im trung bnh thp hn sinh vin B v t trng s n v hc trnh c im cao (im 6 v 8) ca sinh vin A (41,18%) thp hn sinh vin B (58,82%). S n v hc trnh v im thi to thnh 1 dy s phn phi.
3.2. S trung v (Me-Median) a) Khi nim:
S trung v l lng bin ca n v tng th ng v tr gia trong dy s lng bin c sp xp theo th t tng dn. S trung v phn chia dy s lng bin lm hai phn (phn trn v phn di s trung bnh) mi phn c s n v tng th bng nhau.
b) Phng php xc nh s trung v:
+ Ti liu khng phn t: Trc ht cn sp xp lng bin theo th t t nh n ln. Nu s lng bin (n) l th s trung v l lng bin ng v tr th gia dy s, tc l v tr th n + 1 . Khi Me c xc nh theo cng thc:
2
Me = X (n+1)/2 ; trong X l lng bin ng v tr
n + 1 2
Th d: Tin lng thng ca 1 t cng nhn gm 5 ngi nh sau: 500; 600; 800; 1000; 1500 th Me = 800 Nu n chn l th s trung v l trung bnh cng lng bin ng v tr th v tr th n + 2 . Khi Me c xc nh theo cng thc:
2
n 2
Me: S trung v X(n/2) + X(n+2)/2 Me = ------------------2 X(n/2) : Lng bin ng v tr th X(n+2)/2 : Lng bin ng v tr th Th d trn: n = 6 500; 600; 800; 1000; 1500 ; 2000 (800 + 1000) Me = --------------- = 900 2 + Ti liu phn t
n 2
n + 2 2
69
Khng c khong cch t: Ta xc nh t cha trung v.
Th d:
TT 1 2 3 4 5 Cng Tui 18 20 21 22 23 ? S ngi 12 20 30 50 18 130
T cha s trung v l t lng bin ng v tr th

fi +1 ---------2
vi
fi = n
Trong th d ny, t cha Me = (130 + 1)/2 = 65,5 ng v tr th 65,2; tc l t 4
* C khong cch t: xc nh s trung v, trc tin ta tm t cha s trung v. T cha s trung v l t c tn s tch lu bng fi + 1 .
2
Sau s trung v c tnh theo cng thc: Trong : fi ---- - S Me-1 2 ----------------f Me xMe (min): Gii hn di ca t cha s trung v hMe: Khong cch t ca t cha s trung v fi: Tng s cc tn s SMe - 1: Tn s tch lu ca t ng trc t c s trung v fMe: Tn s ca t c s trung v
Me = xMe(min) + hMe
V d: Tm s trung v v khi lng trng g ging theo ti liu sau:

70
Khi lng (g) 80 84 84 88 88- 92 92 96 96 100 100 104 104 108 108 - 112 Cng
S qu (fi) 10 20 120 150 400 200 60 40 1000
Tn s tch lu (cng dn) 10 30 150 300 700 900 960 1000
- Cn c vo tn s tch lu (tn s cng dn) t c cha s trung v l t 5 (96 - 100). p dng cng thc trn vi: xMe(min) = 96; h Me = 4; fi/2 = 500; S Me-1 = 300; Me = 98 f Me = 400
* Tnh cht ca s trung v
Tng lch tuyt i gia cc lng bin vi s trung v l mt tr s nh nht.

| Xi Me |
= min (khng phn t)
| Xi -Me | fi = min (phn t)
Tnh cht ny c p dng nhiu trong cng tc k thut v phc v cng cng nh xy dng mng li in, ng ng dn nc, b tr cc trm xe cng cng v tr thun li c th t c hiu qu cao trong cng tc phc v. Trung v c u im l khng chu nh hng ca cc lng bin u mt trong dy s lng bin, d hiu, d tnh. Song c nhc im l khng th dng d on v khng chnh xc bng s trung bnh. N thng c dng thay th hoc b sung cho trung bnh khi cn thit. * Ch : Khi phn tch cc hin tng kinh t - x hi c nhiu n v quan st , i lc ta phi xt n th bc ca cc n v ca tng th nghin cu trong dy s phn phi thnh cc phn bng nhau: 3 phn, 4 phn, 10 phn. Tu theo v tr ca cc n v trong dy s m c cc tn gi khc nhau. - Nu tng th chia thnh ba phn u nhau ta c tam phn v; - Nu tng th chia thnh bn phn u nhau ta c t phn v; - Nu tng th chia thnh 10 phn bng nhau ta c thp phn v.
* ngha ca t phn v, thp phn v:
71
- T phn v, thp phn v gip ta xc nh tr s lng bin ca cc n v ng cc v tr nht nh trong mt dy s phn phi. Ngoi ra cc ch tiu trn cn gip ta o lng phn tn v lng bin gia cc n v .
3.3. Mt (Mod- chng s, kiu s) a) Khi nim:
Mt l biu hin ca mt lng bin v tiu thc nghin cu c gp nhiu nht trong tng th. Nu xc nh trn th vi trc tung l tn s, trc honh l lng bin th ta c th ni mt l honh ca im c tung cao nht.
b) Phng php xc nh: * Trng hp 1: i vi dy s lng bin khng c khong cch t th mt l lng bin c gp nhiu nht trong dy s lng bin.
Th d 2.1: C ti liu phn t sinh vin trong mt lp hc (tiu thc phn t l tui).
Tui (xi) 22 23 24 25 26 35 Cng S sinh vin (fi) 3 5 6 40 12 1 67
K hiu: Mo l tr s ca mt => Mo = 25 v lng bin ny c tn s ln nht (f = 40)
* Trng hp 2: i vi dy lng bin c khong cch t th mt l lng bin m trn cha mt phn phi ln nht, tc l xung quanh lng bin y tp trung tn s nhu nht. + Ti liu phn t c khong cch u nhau Cng thc tnh: fMo - fMo -1 Mo = xMo(min) + hMo ------------------------(fMo- fMo -1) + (fMo- fMo +1) Trong : Mo : K hiu ca mt xMo (min): Gii hn di ca t cha mt hMo: Tr s ca khong cch t cha mt
72
fMo: Tn s ca t chc mt fMo1: Tn s ca t ng trc t cha mt fMo + 1: Tn s ca t ng sau t cha mt Th d: C ti liu phn t mt loi tri cy theo khi lng nh sau:
Khi lng (g/qu) 80 84 84 88 88- 92 92 96 96 100 100 104 104 108 108 - 112 Cng S qu 10 20 120 150 400 200 60 40 1000
Yu cu xc nh mt ca khi lng qu?

Trc ht ta c th xc nh mt vo t th 5 (96 100) v t ny c tn s ln nht (400 qu).
T ta xc nh: xMo (min) = 96 fMo = 400 hMo = 4 fMo-1 = 150 fMo + 1 = 200
T cng thc (2) ta c Mo = 98,2 gam
+ Ti liu phn t c khong cch t khng u nhau, mt vn c tnh theo cng thc trn, nhng cn lu l vic xc nh t cha mt khng cn c vo tn s m cn c vo mt phn phi. Cng thc tnh mt phn phi nh sau: hi Mi = ------fi Trong : Mi l mt phn phi fi l tn s hi l tr s khong cch t
* Trng hp 3: S n v ca tng th nghin cu c khuynh hng tp trung vo mt vi lng bin nht nh, trng hp ny ta c a mt. Th d: C ti liu phn t sp xp cp v chng theo s con ca nhng ngi nh sau:
S con (xi) S cp v chng (fi)
73
0 1 2 3 4 5 Cng
19 680 750 61 10 6 1526
Yu cu xc nh mt ca tng th nghin cu. => Qua ti liu phn t, ta thy s n v c khuynh hng tp trung vo 2 lng bin (1 con v 2 con) nh vy trng hp ny mt c 2 tr s l 1 v 2.
c) ngha ca vic dng mt trong thng k:
- Trong thng k, mt l ch tiu c tc dng b sung hoc thay th cho vic tnh s bnh qun s hc trong trng hp vic xc nh s trung bnh s hc gp kh khn. Mt cho ta thy mc pht trin nht ca hin tng, mt khc ch tiu ny khng chu nh hng ca cc lng bin gia cc n v tng th nh s trung bnh s hc. Chng hn khi nghin cu gi c mt mt hng no trn th trng, thng thng ngi ta khng c ti liu xc nh gi tr trung bnh v c th khng cn tnh gi tr trung bnh m ta ch cn bit gi tr ph bin nht ca mt hng no . - Mt cn c tc dng gip cho cc t chc sn xut v thng nghip trong cng tc nghin cu xem cc mt hng no c tiu th nhiu nht, nh c giy dp, c kiu qun o... - Mt khng ph thuc vo gi tr hai u mt, thm ch trong trng hp gi tr u mt nh v gi tr cui dy s rt ln th gi tr ca mt cng khng b nh hng. Mt c th tnh trong trng hp lng bin bin ng trong phm vi rt rng hoc rt hp. Tuy mt c nhiu u im song mt cng khng dng nhiu nh trung v v trung bnh, c trng hp khng c mt v khng c gi tr xut hin nhiu nht hoc c trng hp c hai hoc ba mt ta khng th xc nh c gi tr trung tm chnh xc.
3.4. Mi quan h gia s trung bnh cng, s trung v v mt
Da vo s trung bnh, s trung v v mt ngi ta c th bit c hnh dng phn phi ca lng bin trong tng th. C th l: - Khi X b/q = Me = Mo th phn phi i xng (phn phi chun); - Khi X b/q > Me > Mo th phn phi lch phi; - Khi X b/q < Me < Mo th phn phi lch tri . iu ny c th hin qua cc th sau:
74
fi (tn s)
fi
fi
lch phi Xi (lng bin) Xi
lch tri Xi
4. CC C TRNG O LNG PHN TN

4.1. Khi nim
Th d: Ta quan st tui ca 2 nhm cng nhn, mi nhm gm 5 ngi nh sau: Nhm 1: 20 30 40 50 60

x1 = 40 tui
Nhm 2: 38 39 40 41 42 x2 = 40 tui tui trung bnh ca 2 nhm bng nhau u bng 40 tui, nhng ta cha th nh gi chnh xc rng mc ng u v tui tc ca 2 nhm ny nh th no. Nu ta quan st tng lng bin trong mi nhm ta thy nhm 2 lng bin bin ng t v ng u hn nhm 1. C th nhn nh rng tui bnh qun nhm 2 i din cao hn nhm 1. Do s bin ng lng bin tiu thc c lin quan rt ln n mc i biu ca s bnh qun.
S bin ng v lng bin ca cc n v tng th theo mt tiu thc no gi l phn tn ca hin tng.
o mc phn tn hay mc i biu ca s bnh qun ngi ta tnh ra mt lot cc c trng gi l cc ch tiu o bin ng tiu thc.
4.2. Cc ch tiu o bin ng tiu thc a) Khong bin thin (R) (cn gi l ton c):
Khong bin thin l lch gia lng bin ln nht v lng bin nh nht ca tiu thc nghin cu trong tng th: R = Xmax Xmin. Trong : Xmax l lng bin ln nht; Xmin l lng bin nh nht. ngha: R cng ln bin ng tiu thc cng ln, tnh cht i biu ca s bnh qun cng nh v ngc li.
75
Th d: R1 = 60 - 20 = 40
R2 = 42 - 38 = 4
R1 > R2 x1 i din thp hnx2 - u im: n gin, biu hin r v c th phm vi bin ng. - Nhc im: Do khng xt n cc lng bin gia nn tnh cht phn nh khng y , nhiu khi khng nu c tnh bin ng ca tiu thc.
b) lch tuyt i bnh qund :
lch tuyt i bnh qun l mc chnh lch bnh qun gia cc lng bin v s bnh qun cng ca cc lng bin . V tng lch bng khng, nn khi tnh ton ngi ta phi ly gi tr tuyt i ca tng lch. Cng thc tnh nh sau: Trong :
|xi - x| d = --------|xi - x| fi
xi l lng bin th i x l s bnh qun n (fi) l s n v tng th
hay d = ------------fi
ngha: lch tuyt i bnh qun cng nh, bin thin lng bin cng t, tnh i biu ca s bnh qun cng ln v ngc li. Th d trn:
d1 = 60/5 = 12 d1 >d2 d2 = 6/5 = 1,2
nn x1 i din <x2
- u im: Th hin bin thin ca lng bin cht ch, y hn v n xt ti s chnh lch ca tt c cc lng bin so vi s bnh qun. - Nhc im: B qua s khc nhau thc t v du.
c) Phng sai (2):
Phng sai l s bnh qun cng ca bnh phng cc lch gia cc lng bin vi s bnh qun ca cc hin tng . Cng thc tnh nh sau: Trong :
(xi - x)
2
(xi - x) fi
xi l lng bin th i
76
2 = ------------
hay 2 = ------------fi
x l s bnh qun
n (fi) l s n v tng th
ngha: Phng sai cng b th mc bin ng tiu thc t, tnh cht i biu s bnh qun cng cao v ngc li. Phng sai c dng nhiu nht trong thc t v n gii quyt c vn v du ca cc lch tuyt i. Th d trn: Ta lp bng tnh ton nh sau:
Din gii 1 2 3 4 5 Cng Phng sai Xi 20 30 40 50 60 40 200 Nhm 1 Xi Xb/q (Xi Xb/q)2 -20 400 -10 100 0 0 10 100 20 400 1000 Xi 38 39 40 41 42 40 2 Nhm 2 Xi xb/q -2 -1 0 1 2 (Xi Xb/q)2 4 1 0 1 4 10
21 = 200; 22 = 2. Nh vy 21 > 22 chng tX1 bnh qun i din thp hn X2 bnh qun. d) lch chun ():
L cn bc 2 ca phng sai, cng thc tnh nh sau:
(x
n i =1
Th d 1 = 14,142; 2 = 1,4142; 1 > 2; chng tX1 bnh qun i din thp hn X2 bnh qun. ngha ca lch chun: Da vo lch chun chng ta bit c phn tn ca tng th. Ngoi ra, n cn c s dng nhn bit s phn phi ca cc lng bin trong mt tng th da trn quy tc 3 (quy tc thc nghim) sau: Trong mt tng th, lng bin ca cc n v tng th c phn phi chun th: - C khong 68% gi tr ri vo khong so vi s trung bnh; - C khong 95% gi tr ri vo khong 2 so vi s trung bnh; - C khong 99,73% gi tr ri vo khong 3 so vi s trung bnh;
77
iu ny c minh ho qua th sau: Th d: Tin lng bnh qun 1 ngi trong mt doanh nghip l 800 ngn ng, lch chun v tin lng l 50 ngn ng. Theo quy tc ny c tnh s c: - 68% s ngi c mc lng ri vo khong 800 50 (ngn ng), tc l t 750 n 850 ngn ng. - 95% s ngi c mc lng ri vo khong 800 (2*50) (ngn ng), tc l t 700 n 900 ngn ng.
i i i -3 -2 -
i 2
i 3
Hnh 1.4. Phn phi cc lng bin trong phn phi chun e) H s bin ng tiu thc (V- h s bin thin):
H s bin thin l t s so snh gia lch tiu chun (hoc lch tuyt i bnh qun) vi s bnh qun cng ca cc lng bin. Cng thc: d V = ----- x 100 x hay V = ----- x 100 x
H s bin thin cng cao, th phn tn ca lng bin cng ln, tnh cht i din ca s bnh qun cng thp v ngc li. Th d trn: 1) Tnh theo lch tuyt i bnh qun V1 = 12/40*100 = 30% V2 = 1,2/40*100 = 3% 2) Tnh theo lch chun Ch : - H s bin ng ca tiu thc l s tng i, c dng so snh phn tn gia cc hin tng c n v tnh khc nhau, hoc gia cc hin tng cng loi nhng c s trung bnh khng bng nhau. - Trong thc t, thng k thc nghim cho rng nu V > 40% tnh cht i biu ca s bnh qun thp. V1 = 14,14/40*100 = 35,35% V2 = 1,41/40*100 = 3,52%
78
CU HI THO LUN CHNG IV 1. 2. Cc ch tiu phn tch mc ca hin tng kinh t x hi? ngha, c im, cch tnh v trng hp vn dng? Hy ly mt v d trong thc tin v vic s dng cc ch tiu phn tch mc ca hin tng?
79
Chng V IU TRA CHN MU

Nh trnh by chng II thu thp ti liu ban u, thng k s dng hai hnh thc: bo co thng k nh k v iu tra chuyn mn. Ch bo co thng k nh k p dng ch yu i vi thnh phn kinh t quc doanh, nh cc doanh nghip Nh nc. iu tra chuyn mn p dng thu thp thng tin i vi nhng hin tng v qu trnh kinh t x hi khng th hoc khng nht thit phi thc hin bo co thng k nh k. iu tra chuyn mn c th tin hnh trn ton b cc n v tng th (iu tra ton b) hoc ch tin hnh trn mt s n v tng th (iu tra khng ton b, trong iu tra chn mu c p dng ph bin nht).
1. KHI NIM V NGHA CA IU TRA CHN MU

1.1. Khi nim * iu tra chn mu:
iu tra chn mu l loi iu tra khng ton b. T tng th hin tng cn nghin cu ngi ta chn ra mt s n v mang tnh cht i biu cho tng th iu tra. Kt qu iu tra c dng suy rng cho tng th. Cc n v c iu tra phi c chn theo cc phng php khoa hc m bo tnh cht i biu cho tng th. Th d: iu tra t l ph phm ca mt hng sn xut m tm. Ngi ta thng chn ra mt s gi m nht nh, xc nh t l ph phm ca s gi c chn (gi s t l ph phm ca mu chn l 2%). S dng kt qu ny tnh ton v suy rng thnh t l ph phm ca ton b khi lng m m hng sn xut. Trong iu tra chn mu, ngi ta c bit lu ti hai vn c bn l: - La chn cc n v mu sao cho i din cho ton b tng th; - S dng cng thc no tnh ton v suy rng cho ton b tng th.
* Tng th mu: L tng s cc n v c chn ra mang tnh cht i biu cho tng th chung iu tra.
K hiu: Tng th mu n, tng th chung N * n v mu: L n v i biu cho tng th c chn ra iu tra. * Bnh qun mu: L lng bin bnh qun ca cc n v mu. K hiu: Bnh qun mu x, bnh qun chungX S bnh qun mu cng c tnh theo cc cng thc ca s trung bnh cng trong tng th chung. * T l mu: L t l ca b phn c biu hin ging nhau v tiu thc cn nghin cu trong tng th mu.
80
+ Tiu thc cn nghin cu y ch c 2 hnh thc biu hin i lp nhau (thng gi l tiu thc thay phin). V d: Phm cht ca sn phm hp: sn phm ng quy cch, sn phm khng ng quy cch. Mc ch nghin cu l: Tnh ra t l sn phm khng ng quy cch. K hiu: T l mu p, t l chung P. Cng thc tnh t l mu: P =
m n
Trong : m l s n v mu c cng biu hin n: l s n v mu.

1.2. ngha
iu tra chn mu l phng php iu tra khng ton b khoa hc nht, nhm thu thp cc ti liu ban u cn thit m bo co thng k nh k khng thc hin hay khng theo di c. C s khoa hc ca iu tra chn mu l l thuyt xc sut v thng k ton. Do , bng iu tra chn mu ta c th bit c cc tham s ca tng th theo mt c trng no vi mt mc chnh xc, hay mc tin cy tnh ton c. Do , phng php iu tra chn mu hon ton c th thay th iu tra ton b trong mt s trng hp. Ngoi ra iu tra chn mu cn kt hp vi iu tra ton b m rng ni dung iu tra, cung cp nhanh mt s ti liu m bo kp thi trong vic ch o sn xut.
1.3. u im v hn ch
So vi iu tra ton b, iu tra chn mu c cc u im sau: - V chi ph: iu tra chn mu tit kim chi ph hn. - V thi gian: Tin cng vic tin hnh nhanh hn, c th p ng yu cu khn cp ca lnh o. - V tnh chnh xc: Vi cc phng php suy rng khoa hc, cc kt lun ca iu tra chn mu m bo ng tin cy. Tuy nhin, iu tra chn mu cng c nhng hn ch sau: - Kt qu suy rng t iu tra chn mu cho tng th bao gi cng c sai s nht nh. Nhng sai s ny c th trong iu tra ton b khng c. - i vi ngun thng k quan trng cn nghin cu c tng th v tng b phn ca tng th th iu tra chn mu khng th thay th c nh tng iu tra dn s; tng kim k...
81
Chnh v nhng hn ch ny m iu tra ton b thng p dng cho nhng trng hp sau: - i vi nhng hin tng khng th tin hnh iu tra ton b c. Th d iu tra cht lng sn phm, cht lng cng trnh... - Phc tra cc kt qu ca iu tra ton b; - i vi nhng hin tng va p dng iu tra ton b, va p dng iu tra khng ton b. i vi nhng hin tng ny, ngi ta thng p dng iu tra chn mu vi nhng u im ca n kim tra cht lng ca iu tra ton b. 2. TRNH T TIN HNH V NI DUNG IU TRA CHN MU
2.1. Trnh t tin hnh
Khi tin hnh iu tra chn mu, ngi ta thng tin hnh theo cc bc nh sau:
2. Xc nh tng th nghin cu 1. Xc nh mc ch nghin
3. Xc nh kch thc mu &
6. Kt lun v t th
4. La chn phng php thu thp, 5. Suy rng cc c trng ca tng th
S 5.1. Cc bc trong iu tra chn mu Bc 1: Xc nh mc ch iu tra
Do nhu cu thc t ta cn thng tin v mt hin tng no m khng c sn v khng th thu thp bng iu tra ton b c th ta chn iu tra chn mu. Xc nh mc ch iu tra l nhm thu thp thng tin g, phc v cho mc ch nghin cu no. Vic xc nh r mc ch iu tra c ngha quan trong trong vic la chn s lng v phng php ly mu.
Bc 2: Xc nh tng th c lin quan
82
Mu c chn ra phi mang tnh cht i din cho tng th, do cn xc nh tng th no c cha mu. Xc nh tng th c lin quan ngha l xc nh phm vi, tnh cht ca tng th ph hp vi mc ch nghin cu.
Bc 3: Xc nh kch thc mu v phng php chn mu
S lng mu cn chn l bao nhiu? Phng php chn mu nh th no l bc rt quan trng c lin quan n kt qu suy rng cho tng th. Ni dung c th ca bc ny c trnh by chi tit mc sau.
Bc 4: Phng php thu thp v tnh ton thng tin
Sau khi chn c mu i din, cng vic tip theo l thu thp cc thng tin ca tng n v mu. Phng php thu thp thng tin ca cc n v mu thng p dng nh cc phng php thu thp thng tin c trnh by chng II (s trung bnh mu, t l mu). Cch x l, trnh by v tnh ton cc c trng ca mu ging nh cc phng php trnh by cc chng III v IV.
Bc 5: Suy rng cc c trng ca tng th
T cc c trng ca mu nh s trung bnh mu, t l mu, s dng cc phng php thng k suy rng thnh cc c trng ca tng th.
Bc 6: Rt ra kt lun v tng th
Ni dung ca bc ny l xem xt cc kt lun rt ra t kt qu suy rng trn c s cc c trng ca mu c p ng yu cu t ra trong mc tiu nghin cu hay khng? Nhn xt ny cng cn i chiu vi ni dung bc 1 xem c ph hp khng?
2.2. Nhng ni dung c bn
L thuyt iu tra chn mu l vn kh phc tp trong l thuyt thng k. N lin quan nhiu n l thuyt xc sut v thng k ton. y ch trnh by mt s ni dung c bn ca phng php ny v s dng cc cng thc tnh ton m thng k ton chng minh.
a) Cc cch chn mu:
Vic chn cc n v mu iu tra m bo tnh khch quan trong iu tra chn mu c tin hnh theo cc cch chn: ngu nhin (hay tu c), my mc, in hnh v c khi. * Chn ngu nhin (tu c): L phng php chn mu hon ton ngu nhin, trong cc n v mu c chn bng cch bc thm, quay s hoc theo bng s ngu nhin v c th chn mt ln (khng lp), chn nhiu ln (chn c lp). + Chn 1 ln l sau khi rt ra 1 thm ngi ta khng b li vo tng th chn ln sau. Nh vy, mi n v tng th ch c th c chn ra 1 ln v tng th mu gm cc n v hon ton khc nhau, s i biu cho tng th cao hn.
83
+ Chn nhiu ln l cch chn sau khi rt ra 1 thm ngi ta ghi li n v c chn ri tr li ci thm vo tng th c. Nh vy, ln sau chn vn c kh nng chn ng vo ci thm chn ln trc. Trong trng hp ny tng th mu c th c mt s n v c chn li nhiu ln v mc i biu cho tng th chung s khng cao. Trong iu tra chn mu ngu nhin ngi ta thng chn cch chn 1 ln. Phng php chn ngu nhin n gin c th cho kt qu tt nu gia cc n v ca tng th khng c khc bit nhiu. Ngc li nu tng th cc n v khc bit nhau nhiu qu th cch chn ny kh m bo tnh i biu. Hn na, nu tng th qu ln th khng th nh s thm hay nh s cho tt c cc n v tng th c.
* Chn my mc: L phng php chn mu hon ton my mc, ngha l c sau mt khong cch nht nh ngi ta chn ra mt n v mu.
Cch chn ny thng c tin hnh nh sau: - Trc ht sp xp cc n v tng th theo trnh t no (th d: tng dn hoc gim dn ca lng bin theo tiu thc cn nghin cu; hoc theo vn A, B, C...). - Cn c vo trt t sp xp ny, sau mt khong cch nht nh li chn ra 1 n v mu. Khong cch chn ra n v mu c tnh l k = N/n. (N l s n v tng th, n l s n v mu).
Ch : Thng thng n v u tin c chn l n v c s th t nm gia khong cch chn th nht, hoc nm chnh gia trt t sp xp ni trn. n v tip theo c chn bng cch cng thm 1 khong cch chn vo th t ca n v chn trc. Nh vy s n v mu c phn b u theo mc bin ng ca tiu thc ch yu. V vy, tnh cht i biu ca mu chn ra cao hn so vi cch chn trn.
* Chn in hnh t l (chn phn t): L phng php chn mu t cc t. Phng php ny thng c tin hnh nh sau: + Trc ht phn chia tng th thnh cc t cn c vo tiu thc c lin quan cht ch n mc ch nghin cu; + T mi b phn hay mi t chn ra mt s n v mu; + S n v mu chn mi t thng t l vi s n v thuc mi t so vi tng th. Theo cch chn ny s n v mu ca tng t c tnh cht i biu cao cho tng t v tng th mu, cng c tnh cht i biu cao cho tng th chung. Cch chn ny khoa hc hn 2 cch trn nn n c p dng rng ri hn, nht l i vi hin tng cn iu tra c s n v tng th ln khng th chn theo phng php chn my mc c. Song, cch chn ny i hi phi c sn cc ngun thng tin v tng th v c kin thc phn t.
84
Phng php ny phn no cng da vo nhng kinh nghim phn on ch quan, nn cn phi tun theo nhng nguyn tc chung khi tin hnh phn t nh: - Trong mi t phi m bo tnh ng cht; - S t khng c chia qu t hoc qu nhiu; - S n v mu ca tng t phi ln m bo tin cy cho suy rng, hay c lng. * Chn c khi: L phng php t chc chn mu, trong s n v mu c chn khng phi l l t m cng mt lc chn ra mt khi n v. Theo cch chn ny, trc ht tng th chung c chia thnh cc khi, sau chn ngu nhin mt s khi iu tra. Cch chn ny thng p dng trong iu tra cht lng sn phm m khi sn xut xong, sn phm c ng kin. Mc i biu thng khng cao bng cc cch chn trn.
b) Sai s bnh qun chn mu v phm vi sai s chn mu: * Khi nim v sai s chn mu
Do cuc iu tra chn mu ch tin hnh mt s n v tng th m kt qu li suy rng ra cho c tng th nn tt yu ny sinh sai s (gi l sai s chn mu). Vy sai s chn mu l s chnh lch gia cc ch tiu tnh c trong iu tra chn mu vi cc ch tiu tng ng ca tng th. Sai s chn mu ph thuc vo cc yu t sau: - S n v mu c chn ra iu tra. Nu m rng phm vi iu tra bng cch tng s n v mu ln cho ti khi n bng s n v tng th th khng cn sai s chn mu. Nh vy, sai s chn mu t l nghch vi s n v mu c chn iu tra. Trong thc t th s n v mu khng bao gi bng s n v tng th. - Mc ng u v lng bin ca tiu thc nghin cu cc n v tng th. Nu lng bin ca tiu thc nghin cu cc n v tng th xp x bng nhau th khi chn cc n v mu iu tra s tnh c lng bin bnh qun ca cc n v mu cng s xp x vi lng bin bnh qun chung, khi sai s chn mu s nh v ngc li. o ng u chng IV, chng ta nghin cu mt s cc ch tiu (ton c, lch tuyt i bnh qun, phng sai, lch chun v h s bin ng tiu thc: R,d, 2, , V). Trong cc ch tiu , thng k ton dng nhiu nht l phng sai hay lch bnh phng bnh qun. Ch tiu ny c tnh theo cng thc sau:
85
Ti liu khng phn t
Ti liu c phn t
Dng tnh cho t l

i
2 x
(x =
2 x
(x x ) f = f
2 i i
2 = p.q = p.(1 p ) p
P: T l ca b phn c biu hin v tiu thc cn nghin cu q: T l ca b phn i lp
xi: Lng bin ca tng n v tng th
xi: Lng bin tng t
x : Lng bin bnh

qun n: S n v tng th
x : Lng bin bnh qun

fi: S n v tng th ca t
- Phng php chn cc n v mu (phn trn trnh by). Cc phng php chn mu khc nhau, tnh i din ca mu chn ra cng khc nhau nn c nh hng n sai s chn mu. Sai s chn mu khng phi l mt tr s c nh. Ngoi cc yu t ch quan ni trn , sai s chn mu cn ph thuc vo kt cu mu. Cng mt hin tng nu tin hnh iu tra nhiu ln vi cc cch chn mu v tng th c kt cu khc nhau s c sai s chn mu khc nhau. V d: 1 tng th gm 10 n v ABCDMNPQRV. Chn mu 3 n v iu tra. C1: ABC ta tnh c sai s chn mu th nht (s1); C2: ABD ta tnh c sai s chn mu th nht (s2); C1: MNP ta tnh c sai s chn mu th nht (s3); ... Do , mun tnh sai s nh gi mc chnh xc ca c lng th phi tnh sai s bnh qun chn mu. * Sai s bnh qun chn mu: Bnh qun tt c cc sai s chn mu do vic la chn mu c kt cu thay i (cn gi sai lch mu in hnh). Thng k ton xc nh c cng thc tnh sai s bnh qun chn mu nh sau:
Phng php chn Chn nhiu ln Dng suy rng cho s bnh qun Dng suy rng cho t l
x =
2 n
2 n
n 1 N
p =
p(1 p ) n
Chn mt ln
x =
p =
p(1 p ) n 1 n N
86
K kiu : l sai s bnh qun chn mu
n l s n v mu N l s n v tng th
l phng sai
2
P l t l ca tng th Mt s lu : - Gia chn mt ln v chn nhiu ln cng thc tnh sai s bnh qun chn mu sai khc nhau mt i lng (1-n/N). Nu tng th kh ln th n/N l qu nh v (1-n/N)1. Cho nn s chnh lch gia hai cng thc ny khng nhiu, thng khi chn mt ln sai s bnh qun chn mu l nh hn khi chn nhiu ln. Trong thc t, ngi ta thng s dng cch chn mt ln iu tra. Nhng khi tnh sai s gim bt phc tp trong tnh ton, ngi ta thng dng cng thc chn nhiu ln. - Theo l thuyt 2x v P phi tnh t tng th nhng thc t 2x hoc P cha xc nh c. gii quyt kh khn ny c th s dng cc phng php sau y: + C th ly 2x hoc p ca nhiu ln iu tra trc v hin tng . Nu trc c nhiu ln iu tra th ly 2x ln nht hoc p gn 0.5 nht (n lin quan n chn s n v mu phn sau s nhc li); + C th ly 2x hoc P ca cuc iu tra tng t nhng tin hnh ni khc; + iu tra chn mu th im trong phm vi hp tnh phng sai hoc t l ca mu th im thay cho phng sai hay P ca tng th (cch ny hin nay hay lm). Cng thc tnh:
2 = x
n . 2 (n 1) 0
Trong : 2x: Phng sai dng iu tra. 20: Phng sai mu lm th im
Nh trn chng ta bit, sai s bnh qun chn mu ny khng phi l mt tr s xc nh, nu ta tin hnh nhiu ln iu tra khc nhau s nhn c cc sai s khc nhau v u dao ng quanh . V vy, chng ta khng th xc nh chnh xc sai s chn mu cho mi ln iu tra m ch c th da vo sai s bnh qun chn mu c lng phm vi sai s. Do phm vi ny cn gi l phm vi sai s chn mu.
* Phm vi sai s chn mu (): L phm vi chnh lch gia cc ch tiu ca mu vi cc ch tiu tng ng ca tng th ng vi tin cy nht nh.
- Thng k ton xc nh c cng thc tnh ton: Trong : t: c sut (h s tin cy) : Sai s bnh qun chn mu.
= t.
- ng vi mi tr s ca t c mt tin cy tng ng (t) (hm xc sut). Quan h gia h s tin cy v tin cy c th hin qua hm tch phn xc sut do nh ton
87
hc Liapunp xy dng nn. Vi quan h ny, chng ta c th iu chnh ng vi tin cy (t) (hm xc sut) ca ti liu iu tra. H s tin cy (t) 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 tin cy (t) 0,6827 0,8664 0,9545 0,9876 0,9973
Nu kt qu iu tra tnh c phm vi sai s chn mu theo cng thc = vi tin cy ca vic suy rng ti liu l 0,6827. iu ny c ngha l trong 10000 ln iu tra ch c 6827 ln chc chn c sai s chn mu khng vt qu (h s tin cy t = 1) cn 3173 ln chc chn c sai mu vt qu . Nu mun nng trnh tin cy ca vic suy rng ti liu ln th h s tin cy cng phi c nng ln. Chng hn nu tin cy l 0,9545 th h s tin cy t = 2, = 2. T cc cng thc tnh sai s bnh qun chn mu, ta suy ra cc cng thc tnh phm vi sai s chn mu cho cc trng hp c th. V d: Trong mt doanh nghip gm c 1600 cng nhn, ngi ta tin hnh iu tra chn mu v tnh hnh tin lng. S cng nhn c chn ra l 400 ngi theo phng php chn ngu nhin n thun c tr li. Kt qu iu tra cho thy: - Tin lng trung bnh ca cng nhn l 650.000 ng. - lch chun l 80.000 ng. Hy tnh: 1, Sai s bnh qun chn mu v phm vi sai s chn mu v tin lng bnh qun vi xc sut l 0,997. 2, Nu cuc iu tra c tin hnh theo phng php chn ngu nhin n thun (khng tr li) th sai s bnh qun chn mu v phm vi sai s bnh qun chn mu s l bao nhiu? Gii: - Cu 1: x = 2 x = 4 ; = t x = 12 n
88
- Cu 2: x =
2 n x 1 = 3,46 ; = t x = 10,39 n N
c) S n v mu cn chn:
Nh ta thy sai s chn mu t l nghch vi n v mu chn iu tra. V vy, mun gim sai s chn mu ngi ta cn tng s n v mu vi kh nng ti a. Mt khc, vic tng s n v mu ln li lin quan ti nhng chi ph tn km m kt qu iu tra phi chu. Do , p ng yu cu m bo kt qu iu tra v gim bt tn km chi ph ngi ta ch cn xc nh s n v mu cn thit theo cc iu kin cho iu tra.
Cng thc tnh s n v mu: T cng thc tnh phm vi sai s chn mu, ta suy ra cng thc tnh s n v mu cn chn.
x = t. 2 t 22 t 22 2x = 2 =n n n x
Tng t chng ta tnh c cc cng thc xc nh s n v mu cn thit cho cc trng hp c th.

Phng php chn Chn nhiu ln Dng cho s bnh qun Dng cho t l
t 22 n= 2 x n= t 22 N N2x + t 2 2 x
n=
t 2 p(1 p ) n= 2p
Chn mt ln
t 2 p(1 p )N N2p + t 2 p(1 p )
Th d: Trong cuc iu tra nng sut sn lng la ca mt HTX, ngi ta yu cu xc nh s n v mu cn chn (mi n v mu c din tch gt l 4 m2), sao cho phm vi sai s chn mu ca iu tra khng vt qu 0,06 kg/4m2. Yu cu tin cy ca vic suy rng ti liu l 0,9545, phng sai ca ln iu tra trc 0,128. Ta c: (t) = 0,9545 t = 2, x = 0,06, x2 = 0,128 n = 142 im. d) Suy rng ti liu iu tra: Kt qu iu tra cc n v mu tnh c x v p. Sau khi chng ta tnh c phm vi sai s chn mu cn suy rng ti liu cho tng th theo 2 phng php sau: * Phng php trc tip:
x = x x
P = p p
89
Th d iu tra nng sut ca mt HTX, ta tnh c x = 32 t/ha, x= 1,5 t/ha
30,5 x 33,5
* Phng php h s iu chnh: Phng php ny dng kim tra tnh chnh xc ca kt qu iu tra ton b. Thc hin nh sau: + Sau khi thc hin c cc cuc iu tra ton b nh iu tra dn s, iu tra gia sc ngi ta chn mt s mu kim tra. + Kt qu tnh ton mt s mu c em so snh vi kt qu trong iu tra ton b tnh ra h s sai s. + Dng h s sai s iu chnh kt qu chung ca tng th. Th d: Kt qu iu tra dn s 1/4/1999 ca huyn A l 500.000 ngi, trong x T l 80.800 ngi. Ngi ta chn x T iu tra li th thy dn s x T l 80.816 ngi. S ngi tnh thiu l 16 ngi. Vy h s tnh thiu l 16/80800 = 0,0002. iu chnh li dn s ca c huyn A = 500000*(1 + 0,0002) = 500100 ngi.
3. IU TRA CHN MU PHI NGU NHIN

3.1. Khi nim, ngha
Bn cnh iu tra chn mu ngu nhin trn y, trong thc t ngi ta thng s dng iu tra chn mu phi ngu nhin.
iu tra chn mu phi ngu nhin l phng php iu tra m trong vic chn cc n v mu i biu cho tng th iu tra ph thuc nhiu vo s nhn nh ch quan ca ngi t chc iu tra.
iu tra chn mu phi ngu nhin khng hon ton da trn c s ton hc nh iu tra chn mu ngu nhin, m i hi phi kt hp cht ch gia phn tch l lun vi thc tin x hi. iu tra chn mu phi ngu nhin c dng i vi cc hin tng m khi chn mu khng th chn mt cch ngu nhin da trn c s ton hc c m phi kt hp vi s nhn nh ch quan ca con ngi v nhiu c im b sung th mi xc nh c cc n v mang tnh i biu cao cho tng th. V d: iu tra nng sut sn lng la ca nc ta.
90
Thi k 19741984: Chng ta thng dng phng php ton hc xc nh s n v mu. Song trong thc t, Tng cc Thng k giao cho huyn xc nh s im iu tra cho tng HTX. Tu theo tnh hnh bin ng v nng sut ca tng HTX m quy nh t 2 n 6 mu Bc b chn 1 im i din. Vy vic xc nh s im iu tra nh vy hon ton ph thuc vo s nhn nh nh gi ch quan ca cn b huyn.
3.2. Cc vn ch yu trong iu tra chn mu phi ngu nhin
Trong iu tra chn mu phi ngu nhin, mun cho cht lng ti liu iu tra tt cn ch cc vn sau: - Phn t chnh xc i tng iu tra; bi v phn t tng th gip chng ta chn cc n v mu c kh nng i din cho tng th; - Chn n v iu tra: V s n v mu chn ra da vo kinh nghim ca cc chuyn gia hoc qua bn bc phn tch tp th, nn thng thng nn chn nhng n v no c mc ph bin nht trong tng nhm, hay b phn, hoc gn vi s trung bnh ca b phn . - Sai s chn mu: Sai s chn mu trong iu tra chn mu phi ngu nhin khng th da vo cng thc ton hc tnh ton m phi thng qua nhn xt, so snh c lng. Khi suy rng kt qu iu tra chn mu phi ngu nhin, ngi ta s dng trc tip ch t khi suy rng cho phm vi ton b tng th. - Hun luyn cn b tham gia iu tra: Trong iu tra chn mu phi ngu nhin, kin ch quan ca con ngi rt quan trng. Do , ngi cn b iu tra mun lm tt cng tc iu tra khng nhng c nghip v tt m cn cn phi trung thc, c kh nng vn ng qun chng. Cn b iu tra cn c tp hun v qun trit ngha, mc ch, ni dung, phng php v k nng iu tra.
Tm li: iu tra chn mu ngu nhin v phi ngu nhin u l cc phng php iu tra chn mu c hiu qu. Mi phng php c nhng mt u v nhc im nht nh v thch hp vi tng hin tng nghin cu. Hai phng php ny thng h tr nhau nn trong thc t, ngi ta thng kt hp kho lo c hai phng php ny.
91
92
Chng VI KIM NH THNG K

1. KIM NH GI THUYT
1.1. Khi nim v cc loi gi thuyt a) Khi nim:
Trong iu tra chn mu, chng ta xc nh c cc c trng ca mu (s bnh qun, t l). Cc c trng ny c dng c lng cc c trng ca tng th. Ngoi ra cn c dng kim nh gi thuyt no ca tng th. Th d: 1. Mt hng sn xut m tm cho rng khi lng 1 gi m tm l 75 g. kim tra iu ny ng hay sai chng ta ly mu mt s gi m, cn v tnh ton mt tiu chun kim nh. 2. Mt nh qun l gio dc cho rng cch chm im ca cc trng i hc l khng khc nhau. kim tra iu ny ng hay sai chng ta ly mu chm im mt s trng sau tnh ton tiu chun kim nh.
Nh vy, vic tm ra kt lun bc b hay chp nhn mt gi thuyt no gi l kim nh gi thuyt. b) Cc loi gi thuyt:
+ Gi thuyt Ho Gi s tng th chung c mt c trng a cha bit (th d: S trung bnh, t l, phng sai). Vi gi tr c th ao cho trc no , ta cn kim nh gi thuyt: Ho: a = ao (kim nh hai pha) Ho: a ao hoc a ao (kim nh 1 pha). + Gi thuyt H1 Gi thuyt H1 l kt qu ngc li ca gi thuyt Ho, ngha l nu gi thuyt Ho ng th gi thuyt H1 sai v ngc li. V vy gi thuyt H1 c gi l i thuyt. + Cc gi thuyt ny thng c th hin thnh cp trong kim nh nh sau: - Kim nh hai pha - Kim nh 1 pha Hoc Kim nh hai pha Ho : a= ao Ho : a ao
; ;
H1 : a ao H1 : a < ao
Ho : a ao ; H1 : a > ao Ho : a= 75g ; H1 : a 75g

Th d: Ly li th d 1 trn y, cc gi thuyt c vit nh sau:
93
c) Cc loi sai lm trong kim nh gi thuyt:
Trong kim nh gi thuyt, do ch da trn kt qu iu tra mu a ra kt lun bc b hay chp nhn mt gi thuyt no v cc c trng ca tng th, nn thng phm cc sai lm. Cc sai lm l: - Gi thuyt Ho ng (tc l a = ao), nhng kt qu kim nh li kt lun gi thuyt sai (Tc l a ao), nn ta bc b Ho. Trng hp ny ngi ta qui c gi l sai lm loi 1.
Vy, sai lm loi 1 l bc b gi thuyt Ho khi gi thuyt ny ng.
- Gi thuyt Ho sai (tc l a ao),nhng kt qu kim nh li kt lun gi thuyt ng (tc l a = ao), nn ta chp nhn Ho. Trng hp ny ngi ta qui c gi l sai lm loi 2.
Vy, sai lm loi 2 l chp nhn gi thuyt Ho khi gi thuyt ny sai.
Tm li: Khi ta bc b mt gi thuyt l ta c th mc phi sai lm loi I, cn khi ta chp nhn mt gi thuyt l ta c th phm phi sai lm loi II. Thc cht sai lm loi I v sai lm loi II ch mang tnh cht tng i. N c xc nh khi ta t gi thuyt Ho. Thng thng sai lm no gy ra tn tht ln hn ngi ta s t gi thuyt Ho sao cho sai lm l loi 1 v nh trc kh nng mc phi sai lm loi 1 khng vt qua mt s no ( = 5%), tc l thc hin kim nh gi thuyt Ho mc ngha cho trc. C th xy ra cc trng hp sau: - Nu cng b th kh nng phm sai lm loi I cng t, khi xc sut mc sai lm loi II s tng ln. Th d, nu ly = 0 th s khng bc b bt k gi thuyt no, c ngha khng mc sai lm loi I, khi xc sut mc sai lm loi II s t cc i (1- = 1). - Vi sai lm loi I: Nu quyt nh xc sut bc b gi thuyt Ho khi gi thuyt ny ng l th xc xut chp nhn n l (1- ). Ngi ta gi l mc ngha ca kim nh. - Vi sai lm loi II: Nu quyt nh xc sut chp nhn gi thuyt Ho khi gi thuyt ny sai l th xc xut bc b n l (1- ). Ngi ta gi l mc ngha ca kim nh. C th tm tt nhng quyt nh xc sut da trn gi thuyt Ho nh sau:Bng 1.6.
Gi thuyt Ho ng
1. Chp nhn gi thuyt Ho 2. Bc b gi thuyt Ho Xc sut quyt nh ng: (1 - ) Xc sut sai lm loi I :
Gi thuyt Ho sai
Xc sut sai lm loi II : Xc sut quyt nh ng: (1 - )
Th d: Ly li th d 2 trn y:
94
Mt nh qun l gio dc cho rng cch chm im ca cc trng i hc l khng khc nhau. kim tra iu ny ng hay sai chng ta ly mu chm im mt s trng sau tnh ton tiu chun kim nh. - Trc ht chng ta chn gi thuyt Ho: Cch chm im khng khc nhau H1: Cch chm im khc nhau - thc hin vic kim nh gi thuyt, cc trng hp sau y c th xy ra:
Bng 2.6.
Gi thuyt Ho Cch chm im c khc nhau Cch chm im khng khc nhau Thc t Cch chm im c khc nhau Cch chm im khng khc nhau Cch chm im c khc nhau Cch chm im khng khc nhau Bc b gi thuyt Ho Mc sai lm loi 1 Xc sut = Kt lun ng Xc sut = 1- Kt lun ng Xc sut = 1- Mc sai lm loi 1 Xc sut = Chp nhn gi thuyt Ho Kt lun ng Xc sut = 1- Mc sai lm loi II Xc sut = Mc sai lm loi II Xc sut = Kt lun ng Xc sut = 1-
d) Min bc b v min xc nh trong kim nh:
- Kim nh hai pha Ho : a = ao ; H1 : a ao ; Min bc b nm v hai pha ca min chp nhn (hnh C); - Kim nh 1 pha Ho : a ao; H1 : a < ao; Gi l kim nh bn tri; Min bc b nm v pha bn tri ca min chp nhn (hnh B); Hoc Ho : a ao; H1 : a > ao; Gi l kim nh bn phi; Min bc b nm v pha bn phi ca min chp nhn (hnh A). iu ny c th hin qua hnh 1.6 nh sau: (A)
1- bn phi
(B)
1-
(C)
1-
Z *
-Z *
Min xc nh
bn tri
/2 -Z/2 *
hai pha
/2 Z/2 *
Min chp nhn
Hnh 1.6. Min xc nh, min bc b trong kim nh gi thuyt

Min bc b
95
1.2. Cc dng kim nh gi thuyt thng dng 1.2.1. Kim nh gi thuyt v s trung bnh ca tng th a) Bi ton:
Gi s mt tng th c s trung bnh l cha bit. Ta cn kim nh gi thuyt: Ho: = o (o cho trc); H1: o - Ly mu gm n quan st c lp, thu thp thng tin, tnh ton X . Thc hin kim nh gi thuyt Ho mc ngha cho trc. Ta chia thnh 2 trng hp sau:
+ n 30 cho bit 2 (phng sai), ta tnh gi tr kim nh Z nh sau:
Trong :
o: Gi tr c th cho trc
X 0 Z= n
X : S trung bnh ca mu : lch chun n : S n v mu quan st Z : Tiu chun kim nh (thc nghim)
- Da vo mc ngha cho trc ta tm Z/2 (Z l thuyt - tra bng). - So snh Z thc nghim vi Z l thuyt: Nu Z > Z/2 ta bc b gi thuyt Ho Nu Z Z/2 ta chp nhn gi thuyt Ho Nu cha bit 2 (phng sai), ta thay 2 = S2 (phng sai hiu chnh ca mu).
+ n < 30:
- Nu X tun theo phn phi chun, bit 2 (phng sai), ta lm ng nh trng hp n 30 bit 2 (phng sai). - Nu X tun theo phn phi chun, cha bit 2 (phng sai), ta tnh gi tr kim nh T. Trong :
o: Gi tr c th cho trc
T=
X 0 S n
X : S trung bnh ca mu S : lch chun ca mu n : S n v mu quan st T : Tiu chun kim nh (T- thc nghim)
96
Da vo mc ngha cho trc ta tm T n-1, /2 (T l thuyt - tra bng phn phi T- student, hoc dng hm TINV (n-1; /2) trong EXCEL. So snh T thc nghim vi T l thuyt: Nu T > T n-1, /2 ta bc b gi thuyt Ho Nu T T n-1, /2 ta chp nhn gi thuyt Ho
Ch : Trong tt c cc trng hp ni trn, nu gi thuyt b bc b (ngha l o), khi :
- Nu X (s bnh qun ca mu) > o - Nu X (s bnh qun ca mu) < o
ta kt lun > o ta kt lun < o
Bng cch lm tng t chng ta cng thc hin cho kim nh mt bn. Chng ta c th tm tt cc trng hp kim nh gi thuyt s trung bnh ca tng th nh sau:
Bng 3.6.
N 30 Gi thuyt Ho: H1: = o o hoc Hay = o o < o = o o > o Z > Z Bc b Ho khi Z > Z/2 Z <- Z/2 Z > Z/2 = o o < o = o o > o T > T n-1, /2 Ho: H1: Gi thuyt = o o hoc T < - T n-1, /2 Hay T > T n-1, /2 Ho: hoc H1: Ho: hoc H1: Z < - Z Ho: hoc H1: Ho: hoc H1: T < - T n-1, N<30 Bc b Ho khi T > T n-1, /2
b) Th d:
Th d 1: Mt my ng m gi t ng quy nh khi lng trung bnh 1 gi l 75g, lch chun l 15g. Sau mt thi gian s dng, ngi ta tin hnh kim tra mu 80 gi v tnh c khi lng trung bnh l 72g. Hy nh gi v mc chnh xc ca my ng gi ny vi mc ngha = 5%.
Gii:
Gi l khi lng thc t 1 gi m ; o l khi lng quy nh 1 gi m. Ta t gi thuyt Ho: = o i thuyt H1: o Kim nh gi thuyt Ho: n = 80; = 15g; = 5%.
97
Tnh Z thc nghim v tra bng Z l thuyt: Z= X 0 72 75 = = 1,79 15 n 80 Z l thuyt: Z(/2) = Z(2,5%) = 1,96
V Z < Z/2 ; 1,79 < 1,96 nn ta chp nhn Ho, tc l = o = 75g. Nh vy vi mc ngha = 5% ta c kt lun l khi lng trung bnh 1 gi m khng sai khc vi tiu chun quy nh.
Gi tr P (P - value):
Nu gi s trong v d trn ta kim nh gi thuyt Ho: = o vi mc ngha = 10% th ta c cng kt lun nh trn khng? Vi = 10% ta c Z/2 = Z(5%) = 1,645 < Z thc nghim =1,79, ta bc b Ho. Vy vi mc ngha nh nht no th gi thuyt Ho b bc b. Mc ngha nh nht gi l gi tr P (P - value). Ly li th d trn ta thy, vi gi tr kim nh thc nghim Ho b bc b Z thc nghim =1,79, th gi thuyt Ho b bc b bt c gi tr no ca m Z <1,79. Tra bng Z ta c kt qu: (1,79) = 0,4633; m /2 = 0,5 - 0,4633 = 0,0367 Vy = 2 x 0,0367 = 0,0734 hay 7,34%; Ngha l gi thuyt Ho s b bc b bt k mc ngha no ln hn 7,34%. C th hnh dung min chp nhn, min bc b theo gi tr P s sau: 50% 0 10% 1,645 7,34% 1,79 5% 1,96 gi tr P Z
Hnh 2.6. Min chp nhn, min bc b theo gi tr P Ch :
1) Trong thc t tnh gi tr P ((P - value) c th s dng hm NORMSDIST trong EXCEL hoc cc phn mm thng k. - Nu s dng hm NORMSDIST trong EXCEL th thc hin nh sau: Ta c P - value = P(Z > 1,79) = P(Z <- 1,79)= 1- NORMSDIST(1,79)= 0,0367269 (tra hm = NORMSDIST(1.79) trong EXCEL). T = 2 x 0,0367 = 0,0734 hay 7,34%. - Nu s dng cc phn mm thng k, cc kt qu x l s liu bng my tnh thng lun th hin gi tr P.
98
2) Nu quy nh trc mc ngha , c th dng P - value kt lun theo . Khi nguyn tc kim nh nh sau: - P-value < th bc b Ho, chp nhn H1 - P-value th cha c c s bc b Ho. 3) C th kim nh gi thuyt Ho theo P-value theo nguyn tc sau: - P- value > 0,1 th thng chp nhn Ho - 0,05 < P- value 0,1 th cn cn nhc cn thn trc khi bc b Ho (c th tham kho thm tnh hnh); - 0,01 < P- value 0,05 th nghing v hng bc b Ho nhiu hn; - 0,001 < P- value 0,01 th t bn khon khi bc b Ho nhu hn; - P- value 0,001 th c th yn tm khi bc b Ho. Th d 2: vi n <30 Mt nh sn xut n chiu X quang cho bit tui th trung bnh ca 1 bng n l 100 gi. Ngi ta chn ngu nhin 15 bng th nghim v cho thy tui th trung bnh l 99,7 gi vi S2 = 0,15. Gi s tui th ca bng n tun theo phn phi chun, hy nh gi v tnh hnh tui th bng n ca nh my vi mc ngha =5 %.
Gii:
- Tui th trung bnh ca 1 bng n theo tiu chun l 100 gi - Gi tui th trung bnh ca 1 bng n thc t l - t gi thuyt Ho: = o = 100; - Kim nh gi thuyt:
o = 100; cha bit
i thuyt H1: o
Vi n = 15 < 30; S2 = 0,15; X = 99,7; o = 100; =5 % ta tnh T l thuyt: T (n-1; /2) = T (14; 0.025) = 2,145 Tnh T thc nghim theo cng thc sau: X 0 99,7 100 = =3 T= S 0,15 n 15 V T = 3 >T n-1, /2 = 2,145 nn ta bc b gi thuyt Ho, chp nhn H1, tc l tui th trung bnh ca 1 bng n thc t khc vi qui nh (thp hn) vi mc ngha l 5%. Trong trng hp ny ta bc b gi thuyt Ho, cng c ngha l kh nng c th mc sai lm loi 1 trong kt lun ca mnh l 5%.
99
Ch :
1. Trong thc t chng ta cng c th tm gi tr P (P-value) bng cch dng hm TDIST trn EXCEL vi cu to lnh nh sau: = TDIST (Ttn,n-1,1) Trong : Ttn: Gi tr T thc nghim n: S mu quan st 1: 1 pha Ly li th d trn: P- value = P(T>3) = P(T<-3) = TDIST(3,14,1) = 0,004776 /2 = 0,004776 suy ra = 2 x 0,004776 = 0,009552 = 0,95% Kt lun: Gi thuyt Ho b bc b bt k mc ngha no ln hn 0,95% ( > 0,95%).
1.2.2. Kim nh gi thuyt v t l ca tng th a) Bi ton:
- Gi s mt tng th c chia thnh 2 loi vi tnh cht khc nhau. T l s phn t c tnh cht A l p (P thc nghim cha bit). Ta cn kim nh gi thuyt: Ho: P=Po (Po cho trc); H1:
PPo
- Ly mu gm n quan st c lp, thu thp thng tin, tnh ton t l mu p. Thc hin kim nh gi thuyt Ho mc ngha cho trc. Vi n 40; t l mu p c phn phi chun, kim nh gi thuyt P thc hin nh sau: + t gi thuyt - Kim nh hai pha - Kim nh 1 pha Hoc Ho : P = Po ; H1 : P Po Ho : P Po ; H1 : P < Po Ho : P Po ; H1 : P > Po
- Tnh gi tr kim nh Z (Z thc nghim) theo cng thc:
Z=
P0 P0 (1 P0 ) n
Trong : Po : Gi tr c th cho trc

: T l ca mu
n : S n v mu quan st
Quy tc kim nh c tm tt nh sau:

Gi thuyt Bc b Ho khi
Ho : P = Po
H1 : P Po
Z > Z/2
hoc
Z <- Z/2
100
hay Ho : P Po Ho : P Po H1 : P < Po H1 : P > Po Z <- Z Z > Z
Z> Z/2
Tm Z/2 bng cch tra bng hoc dng hm NORMSINV vi hoc /2 trong EXCEL. Ch : + Nu Z Z/2 + Nu Z > Z/2 ta chp nhn gi thuyt Ho, coi P= Po ta bc b gi thuyt Ho, coi P Po v khi :
- Nu (t l mu) > Po ta xem P >Po - Nu (t l mu) < Po ta xem P <Po.

b) Th d:
Nh my sa VINAMILK sn xut sa chua theo cng ngh c th t l sa loi 1 t l 0,2. Nh my p dng cng ngh mi ca Php t nm 2005. c nhn xt v cht lng sn phm p dng theo cng ngh mi, ngi ta tin hnh iu tra 500 hp cho thy c 150 hp t cht lng loi 1. Vi mc ngha =1%, hy kim nh cht lng sn phm do p dng cng ngh mi.
Gii:
Ta c Po = 0,2; gi cht lng sn phm do p dng cng ngh mi l P (P cha bit). t gi thuyt
Ho: P = Po = 0,2; H1: P Po 0,2.
Kim nh gi thuyt Ho: - Tnh (t l mu) = 150/500 = 0,3; n = 500 - Tnh Z l thuyt: Z/2 = Z0.005 = 2,58 - Tnh Z kim nh vi Po = 0,2; (t l mu) = 0,3.
Z=
P0 P0 (1 P0 ) n
0,3 0,2 0,2(1 0,2) 500
= 5,59
Nh vy, Z= 5,59 > Z/2 = 2,58 nn ta bc b Ho, ngha l P Po 0.2. Do (t l mu) = 0,3 >Po = 0,2 nn P > Po. p dng cng ngh mi cht lng sn phm loi 1 cao hn phng php c.
1.2.3. Kim nh gi thuyt v s khc nhau gia 2 s trung bnh ca 2 tng th a) Ly mu tng cp:
101
+ Bi ton Gi s ta c n quan st v mt tiu thc no cn so snh (theo hai thi gian, khng gian hoc k thc hin vi k hoch ). Nh vy, n quan st s c ly mu theo tng cp phi hp t 2 tng th X v Y nh sau:
Quan st X Y X-Y
1 2 3 . . . n Trung bnh Phng sai lch chun
X1 X2 X3 . . . Xn x
2 x
Y1 Y2 Y3 . . . Yn y
2 y
X1- Y1 X2 -Y2 X3 Y3 . . . Xn -Yn S2d Sd
x : Trung bnh ca tng th X y : Trung bnh ca tng th Y

: Trung bnh ca tng th sai lch X - Y Sd : lch chun ca tng th X-Y Gi s tng th cc sai lch gia X v Y (X-Y) c phn phi chun. Ta cn kim nh gi thuyt sau: Ho: x - y = Do (Do l gi tr cho trc Do = 0) H1: x - y Do Hay:
+ Nguyn tc kim nh - Tnh gi tr t kim nh Trong :

- Do T = -----------Sd --------n
Do : Gi tr c th cho trc : Trung bnh ca tng th sai lch (X - Y) n: S n v mu quan st T: Tiu chun kim nh (T thc nghim) Sd: lch chun ca tng th sai lch (X - Y)
- Tm T l thuyt vi bc t do l n-1; /2. Ta c th tra bng phn phi Student vi n-1 v /2; hoc tm hm TINV(n-1, ). - Quy tc kim nh c tm tt nh sau:
Gi thuyt Ho : x - y = Do H1 : x - y Do Ho : x - y = Do hoc x - y Do ; H1 : x - y < Do
Bc b Ho khi T> Tn-1,/2
hoc T< - Tn-1,/2
Hay T> Tn-1,/2

T < - Tn-1.,
102
Ho : x - y = Do hoc x - y Do; H1 : x - y > Do
T > Tn-1,
- So snh T thc nghim vi T l thuyt Nu T T n-1, /2 ta chp nhn gi thuyt Ho, Nu T > T n-1, /2 ta bc b gi thuyt Ho v khi : - Nu > Do th x - y > 0 - Nu < Do th x - y < 0 + Th d: Cng ty VINAMILK p dng cng ngh mi trong ch bin sa chua. Hy kim nh xem nng sut lao ng ca cng nhn sau khi s dng cng ngh mi vi cng ngh c c khc nhau khng vi mc ngha l 5% ?
Gii: Ly mu 10 cng nhn trong Cng ty, thu thp s liu v nng sut lao ng ca 10 cng nhn ny trc v sau khi p dng cng ngh mi. Kt qu iu tra th hin bng 4.6. Bng 4.6. Nng sut lao ng (NSL) ca 10 cng nhn iu tra
Th t cng nhn quan st 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Trung bnh Phng sai lch chun
NSL (kg/ngy) Trc khi X 50 48 45 60 70 62 55 62 58 53 56,30 57,57 7,59 Sau khi Y 52 46 50 65 78 61 58 70 67 65 61,20 97,07 9,85 X-Y -2 2 -5 -5 -8 1 -3 -8 -9 -12 -4,90 20,10 4,4833
x NSL trung bnh ca 10 cng nhn theo cng ngh c = 56,30 y NSL trung bnh ca 10 cng nhn theo cng ngh mi = 61,20
: Trung bnh ca tng th sai lch X Y = 4,9 Sd : lch chun ca tng th X - Y = 4,4833
Ta cn kim nh gi thuyt sau:

Ho: x - y = Do = 0 H1: x - y Do 0
Tnh T kim nh:

103
- Do 4,9 - 0 4,9 T = ------------ = ------------- = ---------- = 3,456 Sd 4,4833 1,4177 - Tm T l thuyt vi bc t do l 9; = 0,025: Ta tm hm TINV(9, 0,05)= 2,262; -------------------Nh vy, T kim nh = 3,456 >T l thuyt = 2,262 ta bc b Ho, ngha l nng n 10 sut lao ng ca cng nhn sau khi p dng cng ngh mi khc vi cng ngh c.
V = 4,9 > Do nn x - y > 0, ngha l mc ngha 5% p dng cng ngh mi lm tng nng sut so vi cng ngh c.
b) Trng hp ly mu c lp:
+ Bi ton: Gi s ta c nx v ny l s n v mu c chn ngu nhin, c lp t hai tng th X v Y c phn phi chun, th hin bng sau:
Quan st X Y
x Trung bnh ca tng th X y Trung bnh ca tng th Y

x , l trung bnh ca 2 mu chn ngu nhin t 2 tng th X ; Y
1 2 3 . . N S quan st Trung bnh mu Trung bnh Phng sai lch chun
X1 X2 X3 . . Xn nx x x 2x x
Y1 Y2 Y3 . . Yn ny y 2y y
2 x v 2y l phng sai ca tng th X v Y Vi mc ngha , cn kim nh gi thuyt sau:

Ho: x - y = Do (Do l gi tr cho trc Do=0) H1: x - y Do Hay: Ho: x - y = 0 ; H1: x - y 0
+ Nguyn tc kim nh: C 2 trng hp xy ra

1) Nu nx ,ny 30, vi X, Y tun theo phn phi chun v 2 x 2y
Tnh tiu chun kim nh Z (Z thc nghim): Trong : x Do Do : Gi tr c th cho trc (Do =0) Z = --------------x , : Trung bnh ca 2 mu 2y 2 x v 2y : Phng sai ca tng th X v Y 2x nx ,ny : S n v mu quan st ca tng th X v Y ----- + -----Trng i hc Nng nghip H Ni Z: Tiu chun kim nh (Z thc http://www.ebook.edu.vn Gio trnh Nguyn L Thng k ny nghim) nx 104
- Tm Z l thuyt: Tm Z/2 bng cch tra bng hoc dng hm NORMSINV vi /2 trong EXCEL. Quy tc kim nh c tm tt nh sau:
Gi thuyt Ho : x - y = Do H1 : x - y Do Ho : x - y = Do hoc x - y Do H1 : x - y < Do Ho : x - y = Do hoc x - y Do H1 : x - y > Do Ch :
;
Bc b Ho khi Z > Z/2 Z <- Z Z > Z
hoc Z <- Z/2 hay Z> Z/2
+ Nu Z Z/2 + Nu Z > Z/2
ta chp nhn gi thuyt Ho, coi x - y = Do ta bc b gi thuyt Ho, coi x - y Do v khi :
Nu x > ta xem x > y Nu x < ta xem x < y
+ Nu cha bit phng sai ca tng th, m s n v mu ln (nx ,ny 30 ) ta vn dng cng thc trn tnh Z kim nh, thay phng sai tng th bng phng sai mu (2 x = s2x v 2y= s2y ).
Th d: Mt tri chn nui g tin hnh th nghim s dng 2 loi thc n A v B trn cng mt ging. Sau mt thi gian th nghim cho n, ngi ta iu tra 50 con nui bng thc n A v 40 con nui bng thc n B thu c cc s liu sau: Bng 5.6. Mt s ch tiu ca 2 mu th nghim cho n 2 loi thc n A v B
Din gii 1. S n v mu quan st 2. Khi lng trung bnh 1 con 3. lch chun VT con Kg/con Kg/con Thc n A 50 2,2 1,25 Thc n B 40 1,2 1,02
Yu cu: Anh, ch hy cho bit khi lng trung bnh 1 con s dng 2 loi thc n sau thi gian nui c khc nhau khng vi mc ngha l 5%? Gii:
105
- Gi x v y l khi lng trung bnh 1 con sau khi nui s dng thc n A v B; - t gi thuyt: Ho : x - y = 0
H1 : x - y 0
- Tnh tiu chun kim nh Z:

x Do 2,2 - 1,2 - 0 1 Z = -------------------- = ---------------------------- = --------- = 4,179 2x 2y 1,252 1,022 0,2392 ------ + ------------ + -------ny 50 40 nx
- Tm Z l thuyt qua hm NORMSINV vi = 0,025 trong EXCEL ta c Z l thuyt = 1,96. - Z= 4,179 > Z/2 = 1,96 ta bc b gi thuyt Ho, coi x - y 0.
V x =2,2 kg/con > = 1,2 kg/con nn ta xem x > y, chng t khi lng trung bnh 1 con nui bng thc n A ln hn nui bng thc n B.
2) Nu nx, ny < 30 vi X; Y u tun theo phn phi chun v 2 x = 2y
Vi mc ngha , Ta cn kim nh gi thuyt sau:

Ho: x - y = Do (Do l gi tr cho trc Do = 0) H1: x - y Do
Hay:
Ho: x - y = 0 ; H1: x - y 0
- Tnh tiu chun kim nh T:

x Do T = -------------------1 1 2 s ---- + ----nx ny
Trong : Do : Gi tr c th cho trc (Do = 0) x , : Trung bnh ca 2 mu nx, ny: S n v mu quan st ca tng th X v Y T: Tiu chun kim nh (T thc nghim)
s2 c tnh theo cng thc sau: (nx-1) s2x + (ny- 1)s2y s = ----------------------------(nx + ny 2)
2
106
- Tm T l thuyt: T cho trc, tra bng phn phi student vi bc t do l (nx + ny 2) tm T (nx + ny 2; /2) , hoc tra hm TINV ((nx + ny 2; ) trong EXCEL; - Quy tc kim nh c tm tt nh sau: Gi thuyt Ho : x - y = Do H1 : x - y Do Ho : x - y = Do hoc x - y Do H1 : x - y < Do Ho : x - y = Do hoc x - y Do H1 : x - y > Do - So snh T thc nghim vi T l thuyt: Nu T T(nx + ny 2; /2) ta chp nhn gi thuyt Ho. Nu T > T(nx + ny 2; /2) ta bc b gi thuyt Ho v khi :
Nu x > ta xem x > y
Nu x < ta xem x < y
Bc b Ho khi T> Tnx + ny 2; /2 T < - T nx + ny 2; T > T nx + ny 2; hoc T <- T nx + ny 2; /2 hay T> T nx + ny 2; /2
Th d: (Ly li v d trn) Mt tri chn nui g tin hnh th nghim s dng 2 loi thc n A v B trn cng mt ging. Sau mt thi gian th nghim cho n, ngi ta iu tra 20 con nui bng thc n A v 15 con nui bng thc n B thu c cc s liu sau:
Bng 6.6. Mt s ch tiu ca 2 mu th nghim cho n 2 loi thc n A v B
Din gii 1. S n v mu quan st 2. Khi lng trung bnh 1 con 3. lch chun VT Con Kg/con Kg/con Thc n A 20 2,2 1,25 Thc n B 15 1,2 1,02
Yu cu: Anh ch hy cho bit khi lng trung bnh 1 con s dng 2 loi thc n sau thi gian nui c khc nhau khng vi mc ngha l 5%? Gii:
107
- Gi x v y l khi lng trung bnh 1 con sau khi nui s dng thc n A v B; - t gi thuyt: Ho : x - y = 0
H1 : x - y 0
- V s mu quan st nx, ny < 30, ta gi nh phng sai ca 2 tng th bng nhau. - Tnh tiu chun kim nh T:
x Do 2,2 - 1,2 - 0 1 T = -------------------- = ---------------------------- = --------- = 6,39 1 1 1 1 0,1564 s2 ---- + ---1,34 (------ + -----) nx ny 20 15
s2 c tnh theo cng thc sau: (20-1)1,252 + (15-1)1,022 44,2531 (nx-1) s2x + (ny- 1)s2y 2 s = ------------------------ = ------------------------------- = --------------- = 1,34 ( nx + ny 2) (20+15-2) 33 - Tm T l thuyt: Tra hm TINV vi bc t do l 33; = 0,05 ta c T l thuyt = 2,03. Nh vy T = 6,39 > T(nx + ny 2; /2) = 2,03 ta bc b gi thuyt Ho. V x = 2,2 kg/con > = 1,2 kg/con nn ta xem x > y, chng t khi lng trung bnh 1 con nui bng thc n A ln hn nui bng thc n B.
1.2.4. Kim nh gi thuyt v s bng nhau gia 2 phng sai ca 2 tng th: a) Bi ton
Gi s ta c nx v ny l s n v mu c chn ngu nhin, c lp t hai tng th X v Y c phn phi chun , th hin bng sau:
Quan st X Y
x : Trung bnh ca tng th X y : Trung bnh ca tng th Y x , : Trung bnh ca 2 mu chn ngu nhin t 2 tng th X ; Y 2x v 2y : Phng sai ca tng th X v Y s2x v s2y : Phng sai ca 2 mu nx v ny Vi mc ngha ta cn kim nh gi thuyt sau:
Ho : 2x = 2y H1 : 2x 2y
1 2 3 . .
X1 X2 X3 . .
Y1 Y2 Y3 . .
108
n S quan st Trung bnh mu Trung bnh Phng sai Phng sai mu
Xn nx x x 2x s2 x
Yn ny y 2y s2 y
b) Nguyn tc kim nh
- Tnh tiu chun kim nh F (F kim nh):

F= s2 y s
2 x
Vi gi thit s2x > s2y hoc ngc li.
- Tm F l thuyt: Ta tra bng FISHER SNEDECOR vi nx-1 v ny-1 bc t do ; /2

F(nx-1; ny-1; /2); hoc tm hm FINV (nx-1 ; ny-1; /2).
- Quy tc kim nh c tm tt nh sau:

Gi thuyt Ho : 2x = 2y H1 : x
2 2
Bc b Ho khi F > F(nx-1; ny-1; /2) F > F(nx-1; ny-1; )
hoc hay
F <- F(nx-1; ny-1; /2)
2y
; 2
T > F(nx-1; ny-1; /2)
Ho : 2x = 2y hoc 2x 2y H1 : x >
y
- So snh F thc nghim vi F l thuyt: Nu F > F(nx-1; ny-1; /2) ta bc b gi thuyt Ho, Nu F F(nx-1; ny-1; /2) ta chp nhn gi thuyt Ho. Trong trng hp bc b gi thuyt Ho: Nu s2x > s2y ta xem 2x > 2y Nu s2x < s2y ta xem 2x < 2y . Th d: Cng ty ch Ph a s dng 2 my ng gi ch en xut khu. kim tra mc chnh xc ca 2 my ny, ngi ta chn ra 20 ti sn phm t my th nht, v 15 ti sn phm t my th hai. Tnh ton phng sai v khi lng trung bnh 1 ti cho thy my 1 l 17 gam/ti, my 2 l 26 gam/ti. Vi mc ngha l 5% hy cho bit chnh xc ca 2 my c nh nhau khng?
Gii:
109
Gi 2x l phng sai o s bin ng v khi lng sn phm trung bnh 1 ti ng gi t my 1; 2y l phng sai o s bin ng v khi lng sn phm trung bnh 1 ti ng gi t my 2. - t gi thuyt:
Ho : 2x = 2y H1 : 2x 2y
- Tnh tiu chun kim nh F :

F= s2 y s
2 x
26 = 1,529 (s 2 > s 2 ) y x 17
- Tm F l thuyt: Tm hm FINV (nx-1 ; ny-1; /2) = FINV (14,19,0,025) = 2,65 - Do F = 1,529 F nx-1; ny-1; /2 = 2,65 ta chp nhn gi thuyt Ho, ngha l mc chnh xc ca 2 my ng gi l nh nhau.
1.2.5. Kim nh gi thuyt v s bng nhau gia 2 t l ca 2 tng th: a) Bi ton
Gi s ta c nx v ny l s n v mu c chn ngu nhin, c lp t hai tng th X v Y c phn phi chun , th hin bng sau:
Quan st X Y
x : Trung bnh ca tng th X y : Trung bnh ca tng th Y

x , : Trung bnh ca 2 mu chn ngu nhin t 2 tng th X ; Y
1 2 3 . . n S quan st Trung bnh mu Trung bnh T l ca tng th T l ca mu
X1 X2 X3 . . Xn nx
x
Y1 Y2 Y3 . . Yn ny y Py y
Px; Py : T l ca cc n v c cng mt tnh cht trong tng th X v Y x ; y : T l ca cc n v c cng mt tnh cht trong tng th mu nx v ny Vi mc ngha , ta cn kim nh gi thuyt sau:
Ho : Px - Py = 0 H1 : Px - Py 0
x Px x
b) Nguyn tc kim nh
110
- Tnh tiu chun kim nh Z (Z kim nh) vi nx v ny 40 x y Z = -----------------------------------1 1 0 (1 - 0) --- + ---ny nx - Tm Z l thuyt: Tm Z/2 bng cch tra bng hoc dng hm NORMSINV vi /2 trong EXCEL. Quy tc kim nh c tm tt nh sau:
Gi thuyt Ho : Px - Py = 0 H1 : Px - Py 0 Ho : Px - Py = 0 hoc Px - Py 0 H1 : Px - Py < 0 Ho : Px - Py = 0 hoc Px - Py 0 H1 : Px - Py > 0 Ch : Z> Z/2 Z < - Z Z > Z Bc b Ho khi
Trong : 0 c tnh theo cng thc sau: nx x + nyy 0 = -------------------(nx + ny)
hoc Z <- Z/2 hay Z> Z/2
+ Nu Z Z/2 + Nu Z > Z/2 Nu x < y
ta chp nhn gi thuyt Ho, ta bc b gi thuyt Ho v khi : ta xem Px < Py
Nu x > y ta xem Px > Py Th d: kim tra cht lng sn phm ng quy cch ca 2 phn xng, Cng ty ch Ph a tin hnh kim tra ngu nhin 200 gi sn phm phn xng A, v 220 gi sn phm ca phn xng B. Kt qu kim tra cho thy s gi sn phm sai hng ca phn xng A l 20 gi, phn xng B l 5 gi. Vi mc ngha l 1% hy cho bit t l sai hng ca 2 phn xng c nh nhau khng?
Gii: Gi t l sai hng sn phm ca phn xng A l Px ; ca phn xng B l Py
t gi thuyt:
Ho: Px - Py = 0
H1: Px - Py 0
- Tnh tiu chun kim nh Z vi x = 20/200 = 0,1; y = 5/220 = 0,0227 x y Trong :0 c tnh theo cng thc sau: http://www.ebook.edu.vn Z = -----------------------------------111 20 + 5 1 1 nx x + nyy 0 = --------------- = ------------ = 0,0595 0 (1-0) ---- + ----ny (nx + ny) 200 + 220 nx
0,1 0,0227 0,0773 Z = -------------------------------------------- = ---------- = 3,34
- Tm Z l thuyt (Z/2= Z0,005). Tm hm NORMSINV vi /2 = 0,005 trong EXCEL ta c Z l thuyt = 2,58. Z = 3,34 > Z/2 = 2,58 ta bc b gi thuyt Ho, ngha l Px - Py 0. V x = 0,1 > y = 0,0227 xng A ln hn phn xng B. 2. PHN TCH PHNG SAI Mc tiu ca phn tch phng sai l so snh trung bnh ca nhiu nhm da trn cc s trung bnh mu v thng qua kim nh gi thuyt kt lun v s bng nhau ca cc s trung bnh ny. Trong nghin cu, phn tch phng sai c dng nh l mt cng c xem xt nh hng ca mt hay mt s yu t nguyn nhn (nh tnh) n mt yu t kt qu kia (nh lng). Th d: Nghin cu nh hng ca phng php chm im n kt qu hc tp ca sinh vin. Nghin cu nh hng ca bc th ti nng sut lao ng. Nghin cu nh hng ca loi l, loi cht t n chi ph cht t (kg/h) sy vi kh.
2.1. Phn tch phng sai mt yu t a) Bi ton:
ta xem Px > Py, ngha l t l sai hng ca phn
Phn tch phng sai mt yu t l phn tch nh hng ca mt yu t nguyn nhn (thng l yu t nh tnh) n mt yu t kt qu (thng l yu t nh lng) ang nghin cu. Gi s chng ta cn so snh s trung bnh ca k tng th c lp. Ngi ta ly k mu c s quan st l n1; n2 nk; tun theo phn phi chun. Trung bnh ca cc tng th c k hiu l 1; 2 .k th m hnh phn tch phng sai mt yu t nh hng c m t di dng kim nh gi thuyt c dng nh sau: Ho: 1 = 2 =.= k
112
H1: Tn ti t nht 1 cp c 1 2 ;2 k kim nh ta a ra 2 gi thit sau: 1) Mi mu tun theo phn phi chun N(, 2) 2) Ta ly k mu c lp t k tng th. Mi mu c quan st nj ln.
b) Cc bc tin hnh: Bc 1: Tnh cc trung bnh mu v trung bnh chung ca k mu
Ta lp bng tnh ton nh sau: TT 1 2 3 J Trung bnh mu Xj1

x1
k mu quan st
1 X11 X21 X31
2 X12 X22 X32
3 X13 X23 X33
k X1k X2k X3k
Xj2
x2
Xj3
Xjk
Trung bnh mu x1 ; x 2 ... xk c tnh theo cng thc
Xij
j=1
ni
ni xi
Trung bnh chung ca k mu c tnh theo cng thc
i =1
xi = ------------ (i = 1,2...k) ni
x = --------------
ni
i =1
Bc 2: Tnh cc tng lch bnh phng
bc ny cn tnh tng cc lch bnh phng trong ni b nhm (ni b tng mu - SSW) v tng cc lch bnh phng gia cc nhm (SSB). - Tng cc lch bnh phng trong ni b nhm (ni b tng mu - SSW) c tnh theo cng thc sau: Nhm 1 Nhm 2 Nhm k
113
SS1=
(Xj1 - x1)2
j=1
n1
SS2=
(Xj2 - x 2 )2
j=1
k
ni
n2
SSk=
(Xjk
j=1
nk
- xk )2
SSW = SS1 + SS2 + .....+ SSk =
(Xij - xi )
i=1
ij=11
- Tng cc lch bnh phng gia cc nhm (SSG) c tnh nh sau:
SSB =
ni ( xi i =1
x)
- Tng cc lch bnh phng ca ton b tng th (SST) bng tng cc lch bnh phng trong ni b nhm (ni b tng mu) SSW cng vi tng cc lch bnh phng gia cc nhm SSB. C th theo cng thc sau:
SST = SSW + SSB =
(Xij i=1 j=1
ni
x)
Nh vy, ton b bin thin ca yu t kt qu (SST) c phn tch thnh 2 phn: phn bin thin do yu t nguyn nhn ang nghin cu (SSW); phn bin thin cn li do yu t khc khng nghin cu y (MSB). Nu phn bin thin do yu t nguyn nhn ang nghin cu to ra cng nhiu so vi phn bin thin do yu t khc to ra, th ta cng c c s bc b Ho v i n kt lun yu t nguyn nhn c nh hng c ngha n yu t kt qu.
Bc 3: Tnh cc phng sai (phng sai ca ni b nhm v phng sai gia cc nhm)
Ta k hiu k l s nhm (mu); n l tng s quan st ca cc nhm th cc phng sai c tnh theo cng thc sau: SSW MSW = ------------n-k
Bc 4: Kim nh gi thuyt
SSB MSB = ------------k-1
- Tnh tiu chun kim nh F (F thc nghim) MSB F = --------Trong : MSB : Phng sai gia cc nhm
114
MSW
MSW : Phng sai trong ni b nhm
- Tm F l thuyt (F tiu chun = F (k-1; n-k; )): F l thuyt l gi tr gii hn tra t bng phn phi F vi k-1 bc t do ca phng sai t s v ; n-k bc t do ca phng sai mu s vi mc ngha . F l thuyt c th tra qua hm FINV(, k-1, n-1) trong EXCEL. - Nu F thc nghim > F l thuyt, bc b Ho, ngha l cc s trung bnh ca k tng th khng bng nhau. Bng phn tch phng sai 1 yu t khi s dng my tnh (phn mm EXCEL hoc SPSS) tm tt nh sau:
Bng gc bng ting Anh
Source of variation Between - groups Within - groups Total Sum of squares Degree of (SS) freedom (df) SSB SSW SST (k-1) (n-k) (n-1) Mean squares (MS) MSB MSW MSB F = ---------MSW F- ratio
Bng phn tch phng sai tng qut dch ra ting vit ANOVA
Ngun bin ng Gia cc mu Trong ni b cc mu Tng s Tng lch bnh phng (SS) SSB SSW SST Bc t do (df) (k-1) (n-k) (n-1) Phng sai (MS) MSB MSW MSB F = ---------MSW F- T s
c) Th d:
C ti liu v cch cho im mn L thuyt thng k ca 3 gio s nh sau (im ti a l 100). Hy cho bit cch chm im ca 3 gio s c sai khc nhau khng?
TT A B C
1 2
82 86
74 82
79 79
115
3 4 5 6
Gii:
79 83 85 84
78 75 76 77
77 78 82 79
- t gi thuyt Ho: Cch chm im ca 3 gio s khng sai khc nhau Ho: 1 = 2 =.= k; H1: Tn ti t nht 1 cp c 1 2 ; 2 k - T kt qu ly mu ca 3 nhm ta tnh cc lch bnh phng th hin qua bng sau:
SS1 TT 1 2 3 4 5 6 Trung bnh P.sai ( i2 ) Cng ( xi - x )2nj 71,185 44,463 3,130 A 82 86 79 83 85 84 B 74 82 78 75 76 77 C 79 79 77 78 82 79 Chung (Xbq) (X1j - x1 )2 1,36 8,03 17,36 0,03 3,36 0,69 SS2 (X2j- x 2 )2 9,00 25,00 1,00 4,00 1,00 0,00 SS3 (X3j- x3 )2 0,00 0,00 4,00 1,00 9,00 0,00 Cng
x1 = 83,17
6,17
x2 = 77,00
8,00
x3 = 79,00
2,80
x= 79,72
11,98 30,83 40,00 14,00 SSW=84,83 SSB=118,7 8
SSW = SS1 + SS2 + SS3 = 84,83 SSB =
ni ( xi - x )2 = 118,78
i =1
116
- Tnh cc phng sai: SSW 84,83 MSW = ---------- = --------- = 5,66 nk 15 - Tnh F thc nghim: MSB 59,39 F = ------------- = ------------ = 10,5 MSW 5,66 - Tra bng F l thuyt (F (0.05; 2; 15)) = 3,68 - So snh F thc nghim vi F l thuyt ta thy: F thc nghim > F l thuyt bc b Ho, ngha l cch cho im ca 3 gio s c khc nhau. S dng kt qu ca my tnh, phn mm EXCEL chng ta cng c kt qu tng t (bng sau).
Anova: Single Factor SUMMARY Groups A B C ANOVA Source of Variation Between Groups Within Groups Total SS 118,78 84,83 203,61 df 2 15 17 MS 59,39 5,66 F 10,50 P-value 0,00 F crit 3,68 Count 6 6 6 Sum 499 462 474 Average 83,17 77,00 79,00 Variance 6,17 8,0 2,8
SSB 118,78 MSB = -------- = ---------- = 59,39 k1 2
2.2. Phn tch phng sai 2 yu t
Phn tch phng sai 2 yu t nhm xem xt cng lc hai yu t nguyn nhn (di dng d liu nh tnh) nh hng n yu t kt qu (di dng d liu nh lng) ang nghin cu. Th d: Nghin cu nh hng ca loi cht t v loi l sy n t l vi loi 1 sy kh. Phn tch phng sai 2 yu t gip chng ta a thm yu t nguyn nhn vo phn tch lm cho kt qu nghin cu cng c gi tr.
a) Bi ton:
117
Gi s ta nghin cu nh hng ca 2 yu t nguyn nhn nh tnh n mt yu t kt qu nh lng no . Ta ly mu khng lp li, sau cc n v mu ca yu t nguyn nhn th nht sp xp thnh K nhm (ct), cc n v mu ca yu t nguyn nhn th hai sp xp thnh H khi (hng). Nh vy, ta c bng kt hp 2 yu t nguyn nhn gm K ct v H hng v (K x H) d liu. Tng s mu quan st l n = (K x H). Dng tng qut nh bng 6.6.
Bng 6.6. Sp xp cc mu quan st ca phn tch phng sai 2 yu t khng lp
Hng (khi) 1 2 ... ... H Ct (nhm ) 1 X11 X12 ... ... X1H 2 X21 X22 ... ... X2H ... X31 X32 ... ... X3H K XK1 XK2 ... ... XKH
M hnh phn tch phng sai hai yu t nh hng c m t di dng kim nh gi thuyt bao gm 2 phn : (1) Kim nh gi thuyt cho s trung bnh ca K tng th, tng ng vi K nhm mu l bng nhau; (2) Kim nh gi thuyt cho s trung bnh ca H tng th, tng ng vi H khi mu l bng nhau;
kim nh ta a ra 2 gi thit sau:
1) Mi mu tun theo phn phi chun N(, 2) 2) Ta ly K mu c lp t K tng th, H mu c lp t H tng th. Mi mu c quan st 1 ln khng lp.
b) Cc bc tin hnh: Bc 1: Tnh cc s trung bnh
Trung bnh ring ca tng nhm (K ct) Trung bnh ring ca tng khi (H hng) Trung bnh chung ca ton b mu quan st
Xij
j=1
Xij
i =1
xi = -------------H (i = 1,2...K)
xj =
-----------K (j = 1,2...H)
i=1
Xij
J=1
i=1
xi
j=1
xj
x = ---------------- = ------------- = -----------n K H
118
Bc 2. Tnh tng cc lch bnh phng

Din gii 1. Tng cc lch bnh phng chung (SST) Phn nh bin ng ca yu t kt qu do nh hng ca tt c cc yu t 2. Tng cc lch bnh phng gia cc nhm (SSK) Phn nh bin ng ca yu t kt qu do nh hng ca yu t nguyn nhn th nht (xp theo ct) 3.Tng cc lch bnh phng gia cc nhm (SSH) Phn nh bin ng ca yu t kt qu do nh hng ca yu t nguyn nhn th hai (xp theo hng) 4. Tng cc lch bnh phng phn d (ERROR) Phn nh bin ng ca yu t kt qu do nh hng ca yu t nguyn nhn khc khng nghin cu SSE = SST- SSK- SSH SSH = K SSK = H SST = Cng thc tnh
K
(Xij - x )
i =1
J =1
i =1
( xi - x )2
J =1
( xj - x )2
Bc 3. Tnh cc phng sai

Din gii 1. Phng sai gia cc nhm (ct) (MSK) 2. Phng sai gia cc khi (hng) (MSH) 3. Phng sai phn d (MSE) Cng thc SSK MSK = ------------K-1 SSH MSH = ------------H-1 SSE MSE = ------------------(K 1) (H -1)
Bc 4. Kim nh gi thuyt
- Tnh tiu chun kim nh F (F thc nghim) MSK F1 = ---------MSE Trong : MSK l phng sai gia cc nhm (ct) MSE l phng sai phn d F1 dng kim nh cho yu t nguyn nhn th nht
119
MSH F2 = ----------MSE
Trong : MSH l phng sai gia cc khi (hng) MSE l phng sai phn d F2 dng kim nh cho yu t nguyn nhn th hai
- Tm F l thuyt cho 2 yu t nguyn nhn. - Yu t nguyn nhn th nht: (F tiu chun = F (k-1; (k-1)(h-1), ) l gi tr gii hn tra t bng phn phi F vi k-1 bc t do ca phng sai t s v (k-1)(h-1) bc t do ca phng sai mu s vi mc ngha . F l thuyt c th tra qua hm FINV(, k-1, (k-1)(h-1)) trong EXCEL. - Yu t nguyn nhn th hai: (F tiu chun = F (h-1; (k-1)(h-1), ) l gi tr gii hn tra t bng phn phi F vi h-1 bc t do ca phng sai t s v (k-1)(h-1) bc t do ca phng sai mu s vi mc ngha . F l thuyt c th tra qua hm FINV(, h-1, (k-1)(h-1)) trong EXCEL. - Nu F1 thc nghim > F1 l thuyt, bc b Ho, ngha l cc s trung bnh ca k tng th nhm (ct) khng bng nhau. - Nu F2 thc nghim > F2 l thuyt, bc b Ho, ngha l cc s trung bnh ca k tng th khi (hng) khng bng nhau. Bng phn tch phng sai 2 yu t khi s dng my tnh (phn mm EXCEL hoc SPSS) tm tt nh sau:
Bng gc bng ting Anh
Source of variation Sum of squares(SS) Degree of freedom(df) Rows Columns Error Total SSH SSK SSE SST (h-1) (k-1)) (k-1))(h-1) (n-1)
Mean squares(MS)
F- ratio F1 F2
MSH MSK MSE
Bng phn tch phng sai tng qut dch ra ting Vit ANOVA
Ngun bin ng Tng lch bnh phng (SS) Bc t do (df) Phng sai (MS) F- T s
120
Gia cc hng Gia cc ct Phn d Tng s
SSH SSK SSE SST
(h-1) (k -1) (k -1) (h-1) (n-1)
MSH MSK MSE
F1 F2
c) V d:
C ti liu v gi bn u tng ca cc tnh qua 2 nm nh sau (ng/kg)

Tnh Sn La H Ty c Lc ng Nai 2003 4440 4850 4400 4500 2004 4247,7 4294,3 4284,3 4314,3
Yu cu: S dng kt qu phn tch phng sai so snh gi bn u tng qua 2 nm v gia 4 tnh?
Gii: S dng phn tch phng sai (ANOVA) 2 yu t ly mu khng lp trong EXCEL cho kt qu sau:
ANOVA: Two-Factor Without Replication
SUMMARY Sn La H Ty c Lc ng Nai Count 2 2 2 2 Sum 8687,7 9144,3 8684,3 8814,3 Average 4343,85 4572,15 4342,15 4407,15 Variance 18489,645 154401,245 6693,245 17242,245
2003 2004
4 4
18190,0 17140,6
4547,50 4285,15
42358,333 778,89
121
ANOVA Source of Variation Rows SS 70240,34 137655 59171,34 267066,7 df 3 1 3 7 MS 23413,45 137655,04 19723,78 F thc nghim 1,1871 6,9791 P-value 0,4456 0,0775 F crit 9,2766 10,128 0
Columns Error Total
T kt qu phn tch ANOVA bng trn cho thy: - Xt theo hng: So snh gi bn u tng bnh qun gia cc tnh vi gi thuyt l Ho: Gi bn trung bnh u tng gia cc tnh khng sai khc nhau; F thc nghim = 1,18; F l thuyt = 9,27. Nh vy, F thc nghim < F l thuyt, ta chp nhn Ho vi xc sut c ngha l 55, 44%. - Xt theo ct: So snh gi bn u tng bnh qun gia cc nm vi gi thuyt l Ho: Gi bn trung bnh u tng gia cc nm khng sai khc nhau; F thc nghim = 6,97; F l thuyt = 10,12. Nh vy, F thc nghim < F l thuyt, ta chp nhn Ho vi xc sut c ngha l 92,25%.
CU HI THO LUN CHNG VI 1. 2.

Th no l kim nh gi thuyt? Cc bc tin hnh kim nh gi thuyt? Cho v d? Phn tch phng sai l g? Cc bc tin hnh? Cho v d trong ngnh p dng phn tch phng sai phn tch nh hng ca 2 yu t nguyn nhn n 1 yu t kt qu?
122
123

Nguyen Ly Thong Ke Kinh Te

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nguyen Ly Thong Ke Kinh Te

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

B GIO DC V O TO

TRNG I HC NNG NGHIP H NI

NGUYN L THNG K KINH T

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

BSCL HNNI VT HTX NN & PTNT TSC UBND

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Chng I GII THIU MN HC

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Ngun: Nin gim thng k kinh t - x hi tnh BSCL nm 2003

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Giai on I: iu tra thng k

Xy dng h thng cc khi nim, ch tiu thng k

Giai on II: Tng hp thng k

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Phn tch v gii thch kt qu, d on xu hng pht trin

Giai on III: Phn tch thng k Bo co v truyn t kt qu nghin cu

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Chng II THU THP THNG TIN THNG K

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Phn tch phng sai 1 yu t

nh lng - im trung bnh chung hc tp/1 sinh vin

Phn tch hi quy v tng quan

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Chng III TNG HP V TRNH BY CC S LIU THNG K

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Ngun: Nin gim thng k 2003.

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

x max x min 70 30 = = 8 (t/ha) n 5

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Cc t c hnh thnh nh sau: 1. 2. 3. 4. 5. T 30 n 38 t/ha T 38 n 46 t/ha T 46 n 54 t/ha T 54 n 62 t/ha T 62 n 70 t/ha

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Trong trng hp dy s c khong cch t th xi l trung bnh cng ca 2 gii hn mi t.

3. TRNH BY S LIU THNG K

Tn hng (Phn ch ) A. B. C. ...

Tn ct (Phn gii thch) 1 2 3 4 .... k Cng ct

Ngun: Nin gim thng k 2003

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

Bng 11.3. Phn t s sinh vin ca lp theo s gi t hc trong ngy

Ngun: Nin gim thng k 2003.

- Bng kt hp 2 tiu thc thuc tnh. Th d:

Ngun: Thc trng lao ng - vic lm Vit Nam nm 2000

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

1. Trong tui lao ng N Nam 2. Ngoi tui quy nh N Nam

Ngun: Thc trng lao ng vic lm Vit Nam nm 2000

Ngun: Thc trng lao ng vic lm Vit Nam nm 2000

3.2. Biu v th thng k a) Khi nim, ngha:

Nng, Lm &Thu sn Cng nghip & xy dng Dch v

Cng nghip & xy dng Dch v

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k

1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1 2 3 4 5 6

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Nguyn L Thng k