1 2 1

CON NGUO
VA
MO TRUONG
3 4 2
PGSTS HOANG HNG (Chu ben)
Ths. Nguyen Th{ Km Loun





CON NGI
vu
MI TRNG






NHA XAT BAN OA HOC QOC GA
TP HO CH MNH 2005
5 6 3
Li m u
Trong nbung nam gan Jay, tbuat ngu Moi truong, O
nbicm moi truong, Bao oc moi truong /a nbung cum tu
tbuong Juoc nbac toi kbong cbl ricng o Vict Nam cbung ta
ma Ja oang /cn o bau kbap cac noi trcn toan banb tinb. Pbai
cbang Jay /a nbung oan Jc Ja Jcn /uc bao Jong cbo toan
Tbc gioi bay /a o su ton oong oa pbat tricn cua nban /oai:
Tbat oay, tuong /ai /oai nguoi trcn banb tinb nay pbu tbuoc
rat nbicu oao y tbuc tracb nbicm cua moi nguoi Joi ooi moi
truong ma cbung ta Jang song. Con nguoi cang bicu bict oc
moi truong cang co y tbuc Jung Jan oc moi truong cung
cbinb /a y tbuc Juoc tracb nbicm truoc cuoc song ban tban
cung nbu su pbat tricn cua xa boi /oai nguoi.
Moi truong /a cai noi sinb tbanb cua con nguoi, cbinb
o oay /am cbo moi nguoi cang bicu ro moi quan bc giua con
nguoi oa cai noi sinb tbanb ra no. o /a mot pban tracb
nbicm cua cong tac tuycn truycn, giao Juc oc moi truong.
Nbung bai giang trong giao trnb nay Ja Juoc su Jung
Jc truycn Jat cbo sinb oicn cac kboa. Ngoai ngu, ja /y, Ngu
oan Bao cbi, Luat cua ai boc Tong bop truoc Jay, kboa
Luat Pban bicu ai boc Luat Ha Noi tai tbanb pbo Ho Cbi
Minb, kboa Luat ai boc Van Lang, kboa Cong tbon ai boc
Mo Ban cong, Hoc oicn Cbinb trj Quoc gia Pban oicn
tbanb pbo Ho Cbi Minb...
Moi truong boc mot nganb kboa boc rat moi Joi ooi
nuoc ta, mot nganb kboa boc ma kicn tbuc cua no rat Ja
Jang oa pbong pbu. Cbinb o oay, tuy nguoi oict Ja Juoc su
giup Jo ticb cuc cua nbicu cbuycn gia cac nganb cung nbu su
Jong gop cua nbicu ban Joc, song tbicu sot oan /a Jicu
kbong tbc tranb kboi. V oay, rat cban tbanb ticp tuc nba n
Juoc su gop y cua Joc gia xa gan....
Tuc gu
7 8 4
CHNG I
NHUNG KHAl NlEM CO BAN VE TAl NGUYEN,
MOl TRUONG VA SlNH THAl
;. TA NGYKN (Resourse)
. O{nh nghIu
TaI nguyon Ia faf ca moI dang vaf chaf huu dung phuc
vu cho su fon faI va phaf frIon cuoc song con nguoI va fho
gIoI dong fhuc vaf. TaI nguyon fhIon nhIon Ia mof phan cua
cac fhanh phan moI fruong. V du: rung cay, daf daI, nguon
nuoc, khoang san, cung faf ca cac IoaI dong fhuc vaf khac...
Tu djnh nghIa fron fa fhay faI nguyon chI ngay cang
can kIof chu khong fho sInh soI nay no duoc. V vay, nou
chung fa khong bIof gIu gn, su dung mof cach hop Iy va khoa
hoc fh faI nguyon so nhanh chong can kIof.
. Cuc lou tu nguyen
ung vo quan dIom moI fruong, chung fa co fho chIa faI
nguyon ra Iam 2 IoaI: TaI nguyon co fho khoI phuc va faI
nguyon khong fho khoI phuc |faI nguyon faI fao va faI
nguyon khong faI fao).
1. TaI nguyon co fho khoI phuc /a /oai tai nguycn co tbc
tbay tbc boac pbuc boi ooi Jicu kicn pbu bop sau mot tboi
gian su Jung.
V du: Nguon nuoc ra khoI nha may fhuy dIon, vaf nuoI,
cay frong...
2. TaI nguyon khong fho khoI phuc /a /oai tai nguycn
pban /on Jo qua trnb Jja cbat tao ra. Vi Ju cac nbicn /icu
boa tbacb (tban Ja, Jau mo, kbi Jot.... Cac /oai tai nguycn
nay, sau kbi su Jung tb mat Ji, kbong tbc kboi pbuc.
V du: af dau muI khoan dau fIon cua con nguoI nham
fm kIom dau mo do Ia muI khoan o rako |1859) cho don
nay con nguoI da khaI fhac duoc hon 97 fy fan. VoI foc do
khaI fhac nhu hIon nay, cac nha chIon Iuoc vo dau mo fho
gIoI du doan rang don nam 2030 dau mo fho gIoI so can kIof.
RIong o My chI can fu 10 hoac 15 nam nua Ia can kIof
vo dau mo.
O VIof Nam ngay 3/9/1975 Tong cuc au kh duoc
fhanh Iap, ngay 19/11/1981 X nghIop VIofSo Pofro duoc
fhanh Iap. on nam 1992, khaI fhac duoc 10 frIou fan dau,
san Iuong Ia 10 frIou fan/nam. 2001: san xuaf duoc 100 frIou
fan dau va dam bao hang nam dua vao su dung 1,5 frIou m
3

kh dof. |HIon chung fa co 20 gIan khoan, 2 fram rof dau
khong bon va 150km duong ong ngam noI IIon 2 mo...). Truoc
day, hang nam fa phaI nhap 2,5 frIou fan dau, gIo day chung
fa co kha nang khaI fhac hon 11 frIou fan/nam, do Ia mof co
gang Ion, song dau va kh khong phaI fon faI maI frong Iong
daf ma don mof Iuc nao do cung so can kIof...
NgoaI cach phan chIa fron, cung co cach phan chIa faI
nguyon ra haI IoaI: tai nguycn buu ban oa tai nguycn oo ban.
9 10 5
TaI nguyon vo han hay con goI Ia faI nguyon vo fan. V du:
Nang Iuong maf froI, fhuy frIou, song, gIo, dja nhIof va cac
faI nguyon khac nhu kh hau, nuoc. HaI IoaI faI nguyon nhu
kh hau va nguon nuoc fuy khong bj can kIof vo so Iuong
nhung can kIof vo chaf Iuong nou moI fruong bj o nhIom.
NoI chung, fuy xuaf phaf fu nhIou goc do do gIaI fhch
vo faI nguyon nhung faf ca dou fhong nhaf: Ncu kbong bict
giu gn, quan /y oa kbai tbac tot tb tai nguycn sc nbanb
cbong bj can kict.
;. MO TRONG (Knvronment)
. The nuo lu mo truong
Can cu vao Iuaf MoI fruong do Quoc hoI khoa IX ky
hop fhu fu |fu ngay 6 don 30 fhang 12 nam 1993) fhong qua
fh Moi truong bao gom cac ycu to tu nbicn oa ycu to oat
cbat nban tao quan bc mat tbict ooi nbau bao quanb con
nguoi, co anb buong toi Joi song, san xuat, su ton tai, pbat
tricn cua con nguoi oa tbicn nbicn.
ao vo moI fruong duoc quy djnh Ia Nbung boat Jong
giu cbo moi truong trong /anb, sacb Jcp, cai tbicn moi
truong, Jam bao can bang sinb tbai, ngan cban, kbac pbuc
cac bau qua xau Jo con nguoi oa tbicn nbicn gay ra cbo moi
truong, kbai tbac, su Jung bop /y oa tict kicm tai nguycn
tbicn nbicn.
Mof so nuoc nhu Trung Quoc goI moI fruong Ia hoan
canh. MoI fruong song Ia hoan canh song, do Ia fu chnh xac
do chI dIou kIon song cua ca fho hoac quan fho sInh vaf...
SInh vaf va con nguoI khong fho song fach roI khoI moI
fruong cua mnh cho non cung co fho noI moi truong tu nbicn
/a cai noi sinb tbanb cua con nguoi.
Tron day, fa chI moI noI vo moI fruong fu nhIon, fa
chua do cap don cac Ianh vuc moI fruong khac v du moI
fruong nhan van |Human nvIronmonf), no bao gom cac you
fo vaf Iy, hoa hoc cua daf, nuoc, khong kh, cac you fo sInh
hoc va dIou kIon kInh fo xa hoI fac dong hang ngay don su
song cua con nguoI. ay IaI fhuoc vo mof Ianh vuc nghIon cuu
khac, chung fa so fm hIou va nghIon cuu frong cac bo mon
khoa hoc xa hoI khac...
. Cuu tuo cuu mo truong tu nhen
Trong Iuaf ao vo MoI fruong co quy djnh: Tbanb
pban moi truong bao gom cac ycu to tao tbanb moi truong
nbu. kbong kbi, Jat, nuoc, am tbanb, anb sang, /ong Jat, nui,
rung, song, bo, bicn, sinb oat, cac bc sinb tbai, cac kbu Jan
cu, kbu san xuat, kbu bao ton tbicn nbicn, canb quan tbicn
nbicn, Janb /am tbang canb, Ji ticb /jcb su oa cac bnb tbai
oat cbat kbac.
Tu nhIon quanh fa vo cung rong Ion nhung voI kha
nang hIon gIo, pham vI nghIon cuu cua chung fa chI gIoI han:
+ Moi lruong Jul: Chung fa nghIon cuu fron bo maf
fraI daf va sau vao Iong daf fu 60 70km. NgoaI bIon khoI,
chung fa nghIon cuu don pha duoI day sau nhaf cua bIon fu
2 8km.
11 12 6
ac ang uong dIon fch 13,1 frIou km
2
, Iong chao
pha Tay sau nhaf 5180m.
An o uong dIon fch 74,9 frIou km
2
, vuc Java sau
nhaf 7455m.
aI Tay uong dIon fch 93,5 frIou km
2
, vuc Puorfo
RIco sau nhaf 9219m.
ThaI nh uong dIon fch 179,7 frIou km
2
, vuc MarIan
sau nhaf 11.034m.
+ Moi lruong nuoc: oI fuong ma chung fa nghIon cuu
Ia moI fruong bIon, song ngoI, ao ho, dam Iay, nuoc ngam va
bang fuyof...
+ Moi lruong hhong hhl: So voI daI duong va maf daf
fh khong kh con monh mong bao Ia gap nhIou Ian. Con
nguoI ngay nay co kha nang dua nhung vaf fho don nhung
hanh fInh xa xoI cach fa hang ngan nam anh sang, nhung
doI fuong nghIon cuu hay noI cach khac pham vI nghIon cuu
cua chung fa chI gIoI han o Iop khong kh co quan ho maf
fhIof don su fon faI va phaf frIon cua con nguoI cung nhu fho
gIoI dong va fhuc vaf... V vay, do day cua fang khong kh
can nghIon cuu chI cach maf daf 100km ma fhoI.
. O nhem mo truong
La su tbay Joi tinb cbat cua moi truong, oi pbam ticu
cbuan moi truong.
Tnh chaf cua moI fruong cu fho Ia fnh chaf Iy hoc,
fnh chaf hoa hoc va dIou kIon vI sInh cua moI fruong do.
TIou chuan cua moI fruong Ia nhung chuan muc can
fhIof dam bao do fhanh phan moI fruong do phu hop voI doI
fuong su dung no. V du doI voI moI fruong nuoc: TIou chuan
nuoc phuc vu sInh hoaf khac voI fIou chuan nuoc phuc vu
nong nghIop, fIou chuan nuoc sInh hoaf noI chung nhu fam
gIaf, an uong..., IaI khac voI chaf Iuong nuoc you cau cho cong
nghIop fhuc pham |nuoc gIaI khaf), nuoc cho y fo...
V. Suy thou mo truong
La su tbay Joi cbat /uong oa so /uong cua tbanb pban
moi truong gay anb buong xau cbo con nguoi oa tbicn nbicn.
V du: Xay mof nha may Iuyon gang fhop... vo IoI ch no
so fang Iuong fhop bnh quan dau nguoI, gIaI quyof kjp fhoI
mof so you cau cho cong nghIop. Nhung nha may gang fhop
frong qua frnh san xuaf da dua vao khong kh mof Iuong Ion
cac kh o nhIom nhu CO
2
, buI..., Iam cho bau khong kh xung
quanh bj o nhIom, maf daf cung bj o nhIom anh huong don
suc khoo cong dong dan cu song quanh khu vuc nha may...
V. Su co mo truong
La cac tai bicn boac rui ro xay ra trong qua trnb boat
Jong cua con nguoi boac bicn Joi bat tbuong cua tbicn nbicn,
gay suy tboai moi truong ngbicm trong. Su co moI fruong co
fho xay ra do:
ao, Iu, Iuf, han han, nuf daf, dong daf, fruof daf, saf
Io daf, nuI Iua phun, mua acId, mua da, bIon dong kh hau va
nhung fhIon faI khac...
13 14 7
Hoa hoan, chay rung, su co ky fhuaf gay nguy haI vo
moI fruong cua co so san xuaf, kInh doanh, cong frnh kInh
fo, khoa hoc, ky fhuaf, van hoa, xa hoI, an nInh, quoc phong.
Su co frong fm kIom, fham do, khaI fhac, van chuyon
khoang san, dau kh, sap ham Io, phuf dau, fran dau, vo
duong ong dan dau, dan kh, dam fau, su co faI co so Ioc hoa
dau va cac co so cong nghIop khac.
Su co frong Io phan ung haf nhan, nha may dIon
nguyon fu, nha may san xuaf, faI cho nhIon IIou haf nhan,
kho chua chaf phong xa...
Mof so v du vo su co moI fruong fron fho gIoI:
Su co vo dap fhuy dIon Vajon mIon dong nuoc Y:
Ngay 09/10/1963 dap fhuy dIon Ion nuoc Y bj vo, hang fy
khoI nuoc frong vong 6 phuf ao ao do xuong, ca Iang Vajon va
fhj fran Iongarono chm frong fang foc...
Su co ChornobyI 25 26/4/1986 da fro fhanh su co
moI fruong foI fo nhaf hanh fInh. NgoaI vIoc fung vao kh
quyon buI phong xa huy hoaI cuoc song cu a hon 150.000
nguoI, no cu ng fung cao ca nhu ng fa m bo fo ng nang 4.000
fan, nhIof do quanh nha may khI xay ra su co Ion don 3.600
do...
Su co moI fruong khI nuI Iua PInafupo o PhIIIppInos
hoaf dong nam 1991, khI phun Iua da mang fhoo hon 600 fy m
3

daf, sau do moI Ian gap mua fao ra Iu bun kInh khung, cuon
froI phu Iap va chon vuI faf ca nhung g da co fron duong Iu
bun dI qua. TaI hoa nay, nguoI fa du doan phaI don sau nam
2010 moI khac phuc xong..., nhung fu nay don do nuI Iua
PInafupo van Iuon Iuon rnh cho phun Iua.
V. Ounh gu tuc dong mo truong (OTM)
La qua trnb pban ticb Janb gia, Ju bao anb buong
Jcn moi truong cua cac Ju an, quy boacb pbat tricn kinb tc
xa boi cua cac co so san xuat, kinb Joanb, cong trnb kinb tc,
kboa boc, ky tbuat, y tc, oan boa, xa boi, an ninb, quoc pbong
oa cac cong trnb kbac, Jc xuat cac giai pbap tbicb bop oc
bao oc moi truong.
Mof so van do mau chof ma cong fac danh gIa fac dong
moI fruong |TM) phaI do cap don doI voI mof du an Ion:
1. u an co anh huong foI muc nao don moI fruong fhIon
nhIon dja phuong va cac ho sInh fhaI nguy cap o cac vung Ian can7
2. MoI fruong dja phuong co fho duong dau duoc voI o
nhIom bo sung hoac chaf fhaI so sInh ra khong7
3. Vj fr do nghj daf du an co fao ra mau fhuan |franh
chap) voI vIoc su dung daf daI o bon canh, o frong vung khong7
4. No anh huong foI cac cong dong dja phuong, nong
nghIop, ngu nghIop hoac cong nghIop nhu fho nao7
5. u an co fho van hanh an foan, co nguy co xay ra su
co nguy hIom hoac nguy haI cho suc khoo khong7
6. ao nhIou nuoc, nang Iuong va cac nguon faI nguyon
khac so bj fIou fhu va vIoc cung cap nay co du khong7
7. O do co du co so ha fang nhu duong sa va cong ranh
khong7
15 16 8
8. Nguon nhan Iuc nhu fho nao ma du an doI hoI hoac fhay
fho va nhung anh huong xa hoI nao co fho co frong cong dong7
9. IoaI pha huy nao co fho gay ra doI voI faI san quoc gIa
nhu rung, cac vung gIaI fr hoac cac dIom van hoa va Ijch su7
anh gIa fac dong moI fruong Ia mof vIoc Iam hof suc
quan frong doI hoI phaI co mof doI ngu can bo IIon nganh
gIoI, khuon kho fho cho fhch hop, fhong fIn vo cac dIou kIon
co ban o vung IIon quan va vo cac nof chnh fhch hop cua du
an hay chuong frnh ay va cuoI cung Ia quyon Iuc phap Iy
xom xof, gIam saf va buoc fhI hanh nham dam bao rang cac
bIon phap gIam nho duoc fhuc hIon.
ChI ph cua cong fac TM fhuong Ia moI quan fam
chnh cua cac nha phaf frIon. Tuy nhIon, nhung chI ph nay
IaI raf can fhIof dong fhoI no cung chI chIom mof fy Io phan
fram raf nho frong foan bo chI ph cua baf ky mof du an
phaf frIon Ion nao, no gan nhu Iuon Iuon nho hon 1%.
Sau day Ia mof vaI v du vo fac dong cua nhung cong
frnh do xom xof chua foan dIon non da dom IaI nhung anh
huong xau cho moI fruong:
1. Tu nhung fhap ky 60 IIon Xo da phan nhanh 2 song
Ion do vao bIon AraI fhanh nhung nhanh ro cung cap nuoc
cho vung bong rong Ion o Trung A, Iuc dau da dom IaI kof
qua dang ko..., gIo day bIon AraI da maf dI 2/3 fong Iuong
nuoc. Ion hof nuoc non:
Tau bo khong ra vao duoc.
Ca khong con nhIou.
Nuoc boc hoI co ham Iuong muoI qua Ion.
CIo fo, dua muoI vao daf IIon, bonh faf nhan dan
quanh vung fang Ion...
2. KhI xay dung cong frnh fhuy dIon Thac a o mIon
ac, chung fa chua co kInh nghIom non pham vI bj ngap do
cong frnh mang don qua Ion. Toan bo Huyon Yon nh, mof
phan Huyon Iuc Yon va Tran Yon cua TInh Yon aI bj chm
frong Iong ho...
V. Quun ly tu ben mo truong
Trong nhung nam qua fron fho gIoI cung nhu frong nuoc
chung fa da co nhung buoc fIon bo dang ko frong vIoc phong
franh fhIon faI. Tuy nhIon cho don nay ma noI fh chung fa
cung kbong tbc ngan cban Juoc tbicn tai ma cbl co tbc bao
oc cbo con nguoi oa tai san kboi bj tbicn tai ma tboi.
ThIon faI Iuon franh gIanh voI cac hoaf dong phaf frIon
khac vo faI chanh va do do anh huong don cac du an phaf
frIon khac. V vay phaI fm moI cach gIam fhIou nhung fhIof
haI do fhIon faI gay ra. Trong cong fac quan Iy faI bIon vo
moI fruong phaI hof suc chu y don cac faI bIon sau day:
1. Lup he houch re su co lrun Juu
NgoaI nhung su co fran dau do vIoc khaI fhac va van
chuyon cua fa ra, chung fa con phaI chu y fuyon cho dau fu
Trung ong don cac nuoc Nam A qua vung bIon nuoc fa sInh
ra, co fho noI day Ia moI do doa fhuong xuyon fron vung bIon
nuoc fa. Chung fa can co nhung ko hoach sau day:
17 18 9
ThIof Iap mof bo may bao dong dau fran do bao dong
va fhong bao kjp fhoI vo cac su co fran dau.
Tm cach han cho, gIam fhIou su co fran dau.
Iam sach cac vung nuoc von bIon sau khI su co fran
dau xay ra.
CIam fhIou su pha hoaI doI voI cac nguon faI nguyon
song von bIon co fho khaI fhac fhuong maI.
ao vo cac ho sInh fhaI bIon dac bIof nhu cac am fIou
san ho va rung ngap man.
ao vo cac baI bIon quan frong vo fhuong maI khoI bj
o nhIom.
2. Khong che Iu Iul
Nuoc fa co khoang hon 5.000km do song va do bIon,
frong do co khoang 3.000km do bao vo 3 Iuu vuc song quan
frong |Song Hong, Song Ma va Song Ca). RIong kInh ph
dung do fu sua 5.000km do do da raf Ion |ChIom hon 20%
ngan sach hang nam cua o Thuy IoI), nhung van do co ban
Ia Iam sao fm moI cach do gIam fhIou nhung fhIof haI do Iu
Iuf gay ra fron daf nuoc fa.
Cac vung dong bang ngap Iuf IaI fhuong co nguon faI
nguyon moI fruong co gIa frj va nhIou khI Ia phuong fIon
dam bao cho cuoc song. Song vIoc khong cho Iu Iuf IaI khong
co kha nang Iam va khong mang fnh kha fhI vo kInh fo. o
vay, vIoc quan Iy nhung dong bang ngap Iuf con xa moI dI
don cho chong IaI duoc Iu Iuf. V vay, phaI bIof khon ngoan
va hop Iy su dung vung dong bang co xu huong ngap Iuf cung
nhu nguon faI nguyon nuoc IIon quan foI chung.
Khong cho Iu Iuf fhoo fruyon fhong da duoc fIon hanh
fhong qua cac cong frnh nhu dap, do dIou..., cac gIaI phap
nhu vay fhuong co fac dung xau Iau daI don moI fruong nou
nhu khong co bIon phap dong bo nhu quy hoach khu dan cu
phaI hop Iy, bo fr mang IuoI gIao fhong phaI phu hop, vIoc
chan fha phaI khoa hoc, nou khong fh khong nhung khong
gIam fhIou duoc hau qua Iu Iuf ma con fao dIou kIon fhoI fhuc
Iu Iuf fhom ac IIof...
J. Khong che su phu houi cuu buo
Kh hau nuoc fa chju anh huong chu you boI gIo mua fu
fhang 5 don fhang 10. Ma ho qua cua bao Ia mua Ion co khI
daf foI cuong do 800 mm/ngay hoac 1.700 mm/fuan. ao do bo
vao vung bIon nuoc fa fhuong gap voI fan suaf 4,6 con/nam. No
da dong gop fu 10 30% Iuong mua nam.
Thoo fhong ko fu nam 1885 don 1988 da co 482 con bao
va ap fhap nhIof doI do bo vao nuoc fa. Thuong moI khI bao
do bo dou mang IaI nhung fon fhaf fo Ion cho nguoI va faI
san cua nhung vung ma no dI qua. Thong fhuong 70 80% so
con bao do bo vao Trung bo ma fap frung Ia cac fInh nh Trj
ThIon, dong bang ac o va Thanh Hoa. Chang han, haI
fran bao Ion co fon Ia Andy va CocII do bo vao vung bIon nay
10/1985 da anh huong nghIom frong don 2 frIou nguoI, Iam
chof 875 nguoI, Iam hu haI 400.000 ngoI nha, song frIou dang
cao hon 10 m Iam dam 3.300 fhuyon danh ca, pha hoaI
375.000 ha Iua va hoa mau...
19 20 10
Trong vIoc khong cho su pha hoaI do bao can fap frung
cac cong fac:
NghIon cuu du bao fhoI fIof va fhong bao kjp fhoI cho
quan chung.
Tang cuong nhung fhIof bj, ky fhuaf fhong fIn hIon
daI do fhong bao kjp fhoI chnh xac cho nhan dan...
CIao duc y fhuc phong franh bao cho quan chung do
nhan dan fu gIac fm bIon phap khac phuc gIo bao...
NghIon cuu, caI fIon nhung gIaI phap nha o hop voI
dIou kIon fhoI fIof nhung vung fhuong co bao do bo.
Tang cuong frong nhung daI rung phong ho do gIam
bof suc pha hoaI cua bao...
;. SNH THA VA CAN BANG SNH THA
. He snh thu
La bc tbong cac quan tbc sinb oat song cbung oa pbat
tricn trong mot moi truong nbat Jjnb, quan bc tuong tac ooi
nbau oa ooi moi truong Jo.
SInh fhaI hoc Ia mot nganb kboa boc ngbicn cuu moi
tuong tac giua mot co tbc song boac mot quan tbc song ooi
mot co tbc song kbac boac ooi to bop cac ycu to moi truong
cbung quanb.
SInh fhaI hoc Ia mot nganb kboa boc co pbam oi ngbicn
cuu tuong Joi rong, pbam oi ngbicn cuu cbu ycu cua no tbuoc
oc kboa sinb boc oa mot pban tbuoc cac nganb kboa boc kbac
nbu Jja /y, Jja cbat, kbao co, nban cbung boc oa ca kboa boc
xa boi.
oI fuong nghIon cuu cua sInh fhaI hoc co 4 muc fo chuc
khac nhau fu fhap don cao:
Ca fho.
Quan fho.
Quan xa.
Ho sInh fhaI.
A. Ca tbc organisms. Iuc dau sInh fhaI hoc chI moI
nghIon cuu cac IoaI rIong bIof do Ia sInh fhaI hoc ca fho
|AufoocoIogy). NhIom vu co ban Ia fm hIou phuong fhuc song
cua dong vaf va fhuc vaf nhu:
Kch fhuoc7
NoI an o7
An caI g7
Iam moI cho con g7
Phan ung cua chung doI voI dIou kIon moI fruong ra sao7
Sau do con nguoI fhay rang frong fhIon nhIon co hang
van IoaI dong vaf va fhuc vaf song chung voI nhau fu do sInh
fhaI hoc ca fho duoc phaf frIon Ion muc cao hon do Ia sInh
fhaI hoc quan fho.
B. Quan tbc (Popu/ations. af dau fu chu Ia fInh,
popuIas fuc Ia dan foc, dau fIon dung do chI mof nhom nguoI,
con frong sInh fhaI dung do chI mof nhom ca fho cua baf ky
mof IoaI sInh vaf nao frong quan xa |communIfIos).
21 22 11
Hoac noI cach khac quan fho Ia mof fap hop cac ca fho
cua cung mof IoaI hay nhung IoaI raf gan nhau cung song
frong mof khong gIan nhaf djnh hay con goI Ia sInh canh.
V du: Quan fho |quan chung) NAI song o dao Caf a,
quan chung CH!OT song o fhanh pho a Nang, quan chung
CAY VT song o von bIon a TrI |on Tro).
C. Quan xa communitics. ao gom fap hop faf ca cac
chung quan |quan fho) |dong vaf, fhuc vaf, vI sInh vaf) song
cung frong mof sInh canh. Tuy rang, quan xa bao gom nhIou
quan fho cua cac IoaI khac nhau nhung khong phaI cac IoaI
nay dou gIu vaI fro nhu nhau frong su fIon hoa cua quan xa,
nhung IoaI co vaI fro quyof djnh duoc goI Ia uu fho sInh fhaI.
V du: Quan xa |sInh vaf) ho Tay bao gom faf ca cac
chung quan fu IoaI vI sInh vaf, fao, dong vaf khong xuong
song don ca ho Tay |Ha NoI).
V du: Quan xa sInh vaf rung Cuc Phuong.
Cung co fho noI ho sInh fhaI Ia mof don vj do nghIon
cuu moI fruong. Ho fhong nay gom cac chung quan sInh vaf
va moI fruong o do, chung fhuc hIon frong moI quan ho
khang khf gIua sInh vaf va ngoaI canh.
Cau fruc ho sInh fhaI bao gom 4 fhanh phan co ban:
MoI fruong |).
Vaf san xuaf |P).
Vaf fIou fhu |C).
Vaf phan huy |T).
+ Moi truong (E. ao gom cac nhan fo vaf Iy, hoa hoc
|vo sInh) bao quanh sInh vaf. V du: Ho fhong sInh fhaI ho
chua fh moI fruong gom nuoc, nhIof do, anh sang, cac kh
hoa fan, O
2
, CO
2
, cac muoI hoa fan, cac vaf Io Iung... MoI
fruong cung cap faf ca cac you cau can fhIof cho vaf san xuaf
fon faI.
+ 8inb oat san xuat (P. ao gom cac vI khuan va cay
xanh fuc Ia cac sInh vaf co kha nang fong hop duoc cac chaf
huu co can cho su xay dung co fho cua mnh, cac sInh vaf nay
con goI Ia sInh vaf fu duong. Cay xanh nho co dIop Iuc non
chung fhuc hIon duoc quang hop do xay dung co fho fhoo
phan ung sau day:
6CO
2
+ 6H
2
O + nang Iuong maf froI + onzIm cua dIop Iuc C
6
H
12
O 6 +
6O
2

Mof so vI khuan cung coI Ia vaf san xuaf do chung cung
co kha nang quang hop hay hoa fong hop. uong nhIon, faf
ca cac hoaf dong song co duoc Ia dua vao kha nang san xuaf
cua vaf san xuaf.
+ 8inb oat ticu tbu (C. ao gom cac dong vaf, chung su
dung chaf huu co fruc fIop hay gIan fIop fu vaf san xuaf,
chung khong co kha nang fu san xuaf duoc chaf huu co va
duoc goI Ia cac sInh vaf dj duong:
Vaf fIou fhu cap I hay vaf an co Ia cac dong vaf chI
an cac fhuc an fhuc vaf.
Vaf fIou fhu cap II Ia cac dong vaf an fap hay an fhjf.
Thoo chuoI fhuc an fa con co vaf fIou fhu cap III, cap IV.
23 24 12
V du: Ho sInh fhaI ho fh:
Tao Ia vaf san xuaf.
CIap xac Ia dong vaf fIou fhu cap I.
Tom fop, ca con Ia vaf fIou fhu cap II.
Ca ro, ca chuoI Ia vaf fIou fhu cap III.
Ran nuoc, raI ca, chIm boI ca Ia cap IV.
+ 8inb oat pban buy (T. Ia cac vI khuan va nam,
chung phan huy cac chaf huu co. Tnh chaf dInh duong do goI
Ia hoaI sInh, chung song nho vao cac sInh vaf chof, chung
pha vo cac hop chaf huu co don gIan ma cay xanh co fho su
dung duoc...
Hau hof cac ho sInh fhaI fu nhIon bao gom du 4 fhanh
phan co ban nhu fron. Tuy nhIon, frong mof so fruong hop ho
sInh fhaI khong du 4 fhanh phan. V du: ho sInh fhaI day
bIon sau, fhIou vaf san xuaf do do chung khong fho fon faI
duoc nou khong co ho sInh fhaI o fang maf cung cap chaf huu
co. Tuong fu ho sInh fhaI hang dong cung fhIou vaf san xuaf,
muon fon faI ho sInh fhaI nay can phaI duoc ho sInh fhaI
nong fhon cung cap Iuong fhuc, fhuc pham.
Taf ca ho sInh fhaI fu nhIon dou co cach phaf frIon
rIong. o Ia ho qua cua moI quan ho qua IaI gIua 4 fhanh
phan cua ho sInh fhaI. Nhung bIon doI nay co fho ra nhanh
hay cham fuy fhoo fung ho sInh fhaI. V du: Ho sInh fhaI ho
chua: Iuc dau khI ho con sau |chua boI Iang nhIou) chung fa
gap day du cac quan chung |chung quan) gIap xac, fhan mom,
con frung duoI nuoc, ca va ca nhung IoaI cay fhuy sInh song
von ho. Sau khI dan dan bj boI Iang, ho can dan cho don khI
fa khong con goI Ia ho duoc nua Iuc nay ho sInh fhaI ho chua
chuyon sang ho sInh fhaI dam Iay.
. Cun bung snh thu (Kqulbrum ecology)
Cac ho sInh fhaI fu nhIon dou co kha nang fu dIou
chInh rIong, noI fhoo nghIa rong do Ia kha nang fu Iap IaI
can bang. Can bang gIua cac chung quan frong ho sInh fhaI
|Vaf an fhjf con moI, vaf ky sInh vaf chu). Su can bang
nay cung co nghIa Ia su can bang gIua vaf san xuaf va fIou
fhu va vaf phan huy. Su can bang nay goI Ia can bang sInh
fhaI. Nho su fu dIou chInh ma ho sInh fhaI fu nhIon gIu duoc
on djnh moI khI chju su fac dong cua nhan fo ngoaI canh, co
dIou su fu dIou chInh cua ho sInh fhaI cung chI co gIoI han.
Nou vuof qua gIoI han nay, ho sInh fhaI so maf kha nang fu
dIou chInh va hau qua Ia ho sInh fhaI bj pha vo.
V du: Mof ho sInh fhaI rung ngap man duoc duy fr boI
su can bang vo frao doI chaf dInh duong, frao doI nuoc man,
ngof va can bang vo Iang dong phu sa. Taf ca cac can bang
do you fo fu daf IIon va bIon quyof djnh. Mof khI, co mof fac
dong nao do nhu xay dung ho chua o fhuong Iuu, Iam do ngan
man o cua song..., fu do dan don su maf can bang vo frao doI
chaf va cuoI cung ho sInh fhaI rung ngap man cung khong
con dIou kIon do fon faI...
Ho sInh fhaI fu nhIon co dac dIom Ia fu can bang nghIa
Ia mof khI bj fhay doI v mof nguyon nhan nao do fh no co
25 26 13
fho fu phuc hoI do fro vo frang fhaI ban dau. Su phuc hoI can
bang sInh fhaI duoc fhuc hIon qua cac co cho sau:
a. Can bang tbong qua su Jicu cblnb so /uong quan xa
oI voI dong vaf, su dIou chInh nay duoc fhuc hIon bang
nhIou cach khac nhau:
Iou chInh bang cach km ham va han cho Ian nhau.
V du: oI voI IoaI dong vaf an fhuc an hop hay don fhuc fh
so Iuong con moI so anh huong Ion don so Iuong con vaf an
fhjf. KhI khong du con moI fh mof so chung so bj chof doI.
Sau mof fhoI gIan, cac con moI khac fIop fuc sInh san va
phaf frIon vo so Iuong fh dong vaf an fhjf cung phaf frIon
fhoo.
Su dIou chInh nay co fho fhong qua cac hnh fhuc nhu
gIam muc sInh san, fang fy Io fu vong, canh franh, dI cu,
fham ch an fhjf Ian nhau. V du: Chuof nhaf KhI so Iuong
phaf frIon kha nhIou so phaf sInh IoaI bonh soc |bonh fIop
xuc) Iam gIam do fhu fInh va fang nhanh fu vong...
o fhIou noI o va fhuc an, nhIou chIm fhu frong cung
mof IoaI canh franh, gIanh gIaf nhau quyof IIof, Iuc nay
nhung ca fho manh hon nhung ca fho you hoac fao ra su
phan hoa. Mof so fruong hop, do canh franh da dan don su dI
cu fhoo chu ky, mof so IoaI khI maf do quan fho fang fh
gIam muc sInh san nho do ma gIu duoc su on djnh fuong doI
vo so Iuong ca fho cua quan fho. V du: VoI Chau PhI frong
dIou kIon bnh fhuong fh fhoI gIan fruong fhanh sInh duc
fuoI 11 12, nhung nou maf do quan fho cao fh 18 fuoI moI
fruong fhanh sInh duc. nh fhuong 4 nam voI do mof Ian
nhung nou maf do cao fh 7 nam moI do mof Ian.
oI voI fhuc vaf fh su dIou chInh so Iuong cung dIon ra
o nhIou IoaI frong quan xa hoac cac ca fho frong mof quan
fho, fuy nhIon muc do khong manh mo va kho nhan bIof
duoc qua quan saf bnh fhuong.
b. Can bang tbong qua moi quan bc pbu tbuoc giua cac
/oai trong tbicn nbicn
NguoI fa nhan fhay frong fhIon nhIon co raf nhIou sInh
vaf Ia ko fhu khong doI froI chung cua sInh vaf khac, song
chung van fon faI frong mof sInh canh. Su fon faI do Ia nho
co fnh can bang cua cac qua frnh frao doI vaf chaf va nang
Iuong frong fu nhIon, frong do co moI quan ho phu fhuoc gIua
cac IoaI voI nhau.
V du: O co fho mof so con fhu an co co raf nhIou sInh
vaf song.
Trong bo Iong cua no co cac IoaI ran hoac vo huf mau.
Trong ruof cua chung co ca mof ho sInh vaf phong
phu nhu: gIun san don cac vI khuan phan huy coIIuIoso, vI
khuan phan huy IIgnIn. Khong co nhung vI khuan nay fh con
vaf khong fho song duoc v bo may cua chung khong co kha
nang phan huy coIIuIoso va IIgnIn...
Mof so IoaI chIm an qua, haf cay nhu chIm so, chIm
gay..., fuy chung gay haI cho mua mang nhung maf khac
chung IaI co fac dung dIof fru sau pha hoaI cay coI... |Co mof
fhoI ky o ngoaI o ac KInh, Trung Quoc nguoI fa fo chuc
27 28 14
phong frao dIof chIm so do bao vo mua mang nhung hau qua
nguoc IaI, mua mang bj maf v djch sau bonh Ian fran...).
MoI quan ho gIua sInh vaf va sInh vaf co fnh chaf day
chuyon nhu fho. V vay, chI can fhay doI mof khau nao do no
so koo fhoo hang Ioaf nhung bIon doI khac va o fhoI dIom do
so xay ra su maf can bang sInh fhaI.
Nhu vay, nho su dIou chInh cua sInh vaf, nho moI quan
ho fuong ho va su Iua chon Iau doI gIua cac IoaI frong moI
vung, moI ho sInh fhaI da hnh fhanh cac moI quan ho gIua
dong vaf voI fhuc vaf, gIua vI sInh vaf voI dong vaf va fhuc
vaf frong mof fho can bang on djnh va moI mof IoaI o frong
vung da fhch ung duoc voI fho can bang do. Nho vay ma
frong fhIon nhIon su can bang sInh fhaI o khap moI noI.
Trong hoan canh v nhung bIon doI Ion nhu nhung fhIon faI
hoac su pha hoaI cua con nguoI fh su can bang do so bj pha
huy va su fao Iap IaI fho can bang phaI fraI qua fhoI gIan daI
moI khoI phuc duoc...
Con nguoI khong phaI Iuc nao cung muon cac ho sInh
fhaI co kha nang fu dIou chInh. V du: Non nong nghIop
fham canh dua vao su san xuaf du fhua cac chaf huu co do
cung cap Iuong fhuc va fhuc pham cho con nguoI. Cac ho sInh
fhaI nay Ia cac ho sInh fhaI khong co su fu dIou chInh voI
muc dIch con nguoI su dung huu hIou phan du fhua do.
Su maf can bang frong ho sInh fhaI, Iuc dau fhuong xay
ra cho vaI fhanh phan sau do mo rong sang fhanh phan khac
va co fho dI fu ho sInh fhaI nay sang ho sInh fhaI khac.
Su fu dIou chInh cua ho sInh fhaI Ia kct qua cua su tu
Jicu cblnb cua tung co tbc, cua nbung quan cbung, cua quan
xa moi kbi mot nban to sinb tbai tbay Joi. Chung fa, chIa cac
nhan fo sInh fhaI fhanh 2 nhom:
Nhan fo sInh fhaI gIoI han.
Nhan fo sInh fhaI khong gIoI han.
NhIof do, nong do muoI, fhuc an..., Ia nhan fo sInh fhaI
gIoI han, co nghIa fa cho nhIof do fhay doI fu fhap don cao
chung fa so fm duoc mof nhIof do fhch hop cua co fho hay
cua ca chung quan. NgoaI nhIof do do, co fho hay chung quan
khong fon faI duoc. CIoI han nay con duoc goI Ia gIoI han
sInh fhaI hay gIoI han cho phop cua co fho cua chung quan.
Anh sang, dja hnh khong duoc coI Ia nhan fo sInh fhaI gIoI
han doI voI dong vaf...
O nhIom Ia hIon fuong do hoaf dong con nguoI dan don
su fhay doI cac nhan fo sInh fhaI ra ngoaI gIoI han sInh fhaI
cua co fho, cua chung quan, cua quan xa. Xu Iy o nhIom co
nghIa Ia dua cac nhan fo sInh fhaI fro vo gIoI han sInh fhaI
cua co fho, cua chung quan, cua quan xa. Muon xu Iy duoc o
nhIom can phaI bIof duoc cau fruc va chuc nang cua fung ho
sInh fhaI va nguyon nhan Iam cho cac nhan fo sInh fhaI vuof
ra ngoaI gIoI han fhch ung.
ay Ia nguyon Iy nhan fo sInh fhaI co ban duoc van
dung vao vIoc su dung hop Iy faI nguyon fhIon nhIon va bao
vo moI fruong...
29 30 15
;V. OA OANG SNH HOC VA S CAN THKT PHA
BAO VK TNH OA OANG SNH HOC
a Jang sinb boc /a su pbong pbu oc nguon gcn, oc
giong, oc /oai sinb oat oa bc sinb tbai trong tu nbicn.
Tron hanh fInh chung fa uoc fnh co khoang 30 frIou IoaI
sInh vaf, song con nguoI chI moI xac djnh duoc vao khoang 1,7
frIou IoaI fhuc vaf, dong vaf va san xuaf. Trong do co:
265.000 IoaI fhuc vaf.
750.000 IoaI con frung.
44.000 IoaI dong vaf.
69.000 IoaI nam...
RIong o VIof Nam fa co khoang:
7.000 IoaI fhuc vaf.
773 IoaI chIm.
273 IoaI dong vaf co vu.
180 IoaI bo saf.
80 IoaI Iuong cu.
Hang fram IoaI ca va hang ngan IoaI khong xuong song.
O VIof Nam fa co khoang 2.300 IoaI cay duoc con nguoI
su dung Iam fhuc an, fhuoc, go, fhuc an cho dong vaf va dung
vao cac muc dch khac... Tuong fu nhu faI nguyon rung, faI
nguyon dong vaf cung bj con nguoI Iam gIam suf ca chung
IoaI va so Iuong. Co haI nguyon nhan co ban dan don su gIam
suf cac nguon dong vaf nhu sau:
Mof Ia con nguoI fan pha rung, khaI fhac cac xavan,
fhao nguyon, Iam kho cac dam Iay, Iam o nhIom cac nguon
nuoc, cac song ho, bIon..., Iam cho dong vaf maf moI fruong
sInh song va phaf frIon non chung bj fIou dIof hoac dI cu dI
cho khac.
HaI Ia do su san ban bua baI, fhIou su bao vo. ac bIof
fu khI chu nghIa Tu ban phaf frIon voI cac phuong fIon san
ban hIon daI hon dong fhoI voI muc dch fhu IoI nhuan non
vIoc san ban, fIou dIof cac IoaI dong vaf dac bIof Ia cac IoaI
dong vaf co gIa frj kInh fo dIon ra ac IIof hon.
NguoI fa, du doan frong vong 30 nam foI fron fho gIoI
so maf dI khoang fu 20 25% fong so IoaI, frong do 35% Ia
cac IoaI fhuc vaf o rung nhIof doI am.
Su huy dIof, su Iam can kIof cac IoaI dong vaf, fhuc
vaf... da Iam can kIof fnh da dang sInh hoc fron hanh fInh
chung fa. Su fon fhaf mof IoaI ma cac IoaI khac phaI phu
fhuoc bao gIo cung phuc fap hon nhIou so voI su bIon doI cua
mof IoaI ma fo sInh fhaI cua no duoc cac IoaI khac do dang
fhay fho. Ngay nay, chung fa phaI fhuc su quan fam don su
fon fhaf chung IoaI hoac su suy gIam fnh da dang sInh hoc
boI v:
+ Mot /a. Thuc vaf, dong vaf Ia non fang cua raf nhIou
IoaI duoc pham, cac chung cua nong san fhuc pham va cua
cac san pham cong nghIop. |NguoI Trung Quoc su dung hon
31 32 16
5.000 IoaI fhuc vaf frong fong so uoc fnh hon 30.000 IoaI do
dung vao muc dch y duoc).
HIon nay, co khoang hon 110 IoaI fhuc vaf duoc su dung
do Iam fhuc pham cho ca nhan IoaI. O VIof Nam fa co hon
2.300 IoaI cay duoc con nguoI su dung do Iam fhuc an cho
nguoI va suc vaf cung nhu do Iam go...
+ Hai /a. Cn gIu nhung nof fham my frong cuoc song,
dam bao quyon duoc song cua muon IoaI. Su fon faI cua cac
IoaI hIon co fron hanh fInh Ia su fon faI khach quan qua qua
frnh chon Ioc Iau daI cua fu nhIon, dIou ay chung fo chung
co quyon duoc song nhu con nguoI. Chung fa, khong co quyon
fon faI fron su fra gIa qua daf cua cuoc song muon IoaI, dong
fhoI chung fa cung khong co quyon Iang quon Ia da co bIof
bao IoaI da fung mang IaI cho chung fa nhung gIa frj fham
my frong cuoc song.
+ Ba /a. KhI cac quan fho sInh vaf bIon maf fh con
nguoI so phaI chju dung mof moI do doa khac, do Ia su suy
you kha nang fhch nghI voI mof fho gIoI dang bIon dong.
KhI su fon fhaf vo IoaI Ion cao nhaf fh kha nang fhch nghI
cua quan fho cung bIon maf, dong fhoI cac ho sInh fhaI cung
maf dI nhIou chuc nang ma chung co fho gIup cho IoaI nguoI
song mof cach do dang.
Ngay nay, con nguoI dang co xu huong don op ho sInh
fhaI cua fraI daf don mof gIoI han chju dung cuoI cung..., day
Ia moI nguy co fhuc su ma con nguoI phaI hof suc quan fam.
;V. QAN HK G A CON NGO VA MO TRO NG
T NHK N
. Con nguo ton tu nhu mot bo phun cuu tu
nhen
Ngay nay, fron fho gIoI cu moI gIay dan so fang fhom 3
nguoI co nghIa Ia moI gIo dan so fho gIoI fang 10.800 nguoI.
Cung frong fhoI gIan ay co nghIa cung frong mof gIo fhoI fh
fron fho gIoI co 2.280 ha rung bj fan pha va ngof 290.000 fan
chaf fhaI ban duoc san sInh ra va co 570 nguoI chof v cac
bonh co IIon quan don chaf fhaI ban ay. ong fhoI, cung
frong 1 gIo ay co 720 IoaI dong fhuc vaf bj fuyof chung co
nghIa Ia khong bao gIo xuaf hIon fron fraI daf nay nua...
Hang ngay, co 25.000 nguoI chof v fhIou nuoc va nhung
bonh IIon quan don nuoc, cung xuaf hIon nhIou bonh faf khac
ma chung fa chua co cach chua frj co hIou qua, fham ch chua
bIof daf fon g cho no. V du: onh boIa chang han...
PhaI chang, faf ca nhung hau qua kIa IIon quan maf
fhIof don hoaf dong cua con nguoI7 Ta bIof rang, moI fruong
fu nhIon Ia co so cua su sInh fon va phaf frIon cua con nguoI.
MoI fruong khong nhung Ia noI cu fru ma Ia noI cung cap cho
con nguoI foan bo vaf chaf do song va phaf frIon. Nhung
chnh frong qua frnh phaf frIon do con nguoI da Iam cho moI
fruong fhay doI qua nhIou.
Trong Ijch su phaf frIon cua xa hoI IoaI nguoI, nou noI
fhoI ky nong nghIop con nguoI moI baf dau gay ra nhung
bIon doI fo Ion cho moI fruong fh don fhoI ky cong nghIop va
dac bIof Ia foI gIaI doan do fhj hoa phaf frIon fro dI |fu
khoang fho ky XX) con nguoI moI fhuc su Iam cho moI fruong
bIon doI manh mo. ac bIof frong vaI ba fhap ky fro IaI day,
33 34 17
do nhung fIon bo khoa hoc ky fhuaf va su bung no dan so fh
su fac dong cua con nguoI don moI fruong moI cang fro non
sau sac va ac IIof hon...
o duy fr cuoc song, con nguoI buoc phaI khaI fhac cac
nguon faI nguyon nhanh hon kha nang faI sInh cua chung.
Tnh don nam 1985, fron fho gIoI co hon 4.500 frIou ha
daf bj hoang mac hoa, frong do co hon 20 frIou ha hoan foan
khong co kha nang frong frof, do doa cuoc song hon 20% dan
so fron hanh fInh. PhaI chang, cbinb con nguoi /a tbu pbam
gay ra tnb trang boang mac boa oa cung cbinb con nguoi /a
nan nban cua su kbo can boang mac boa Jo...
Cung voI faI nguyon bj fan pha, con nguoI da gIof haI
raf nhIou IoaI fhu rung quy hIom voI muc dch: cung cap fhuc
pham bao vo mua mang, vuI choI gIaI fr, muc dch fhuong
maI |nhu gIof gau Iay maf, da, Iong; gIof ho, bao Iay xuong,
da...; gIof voI Iay nga; gIof fo gIac Iay sung...), fu do da Iam
cho nhIou IoaI dong vaf quy hIom khong con hoac con raf f
fron hanh fInh.
TaI nguyon khoang san ngay cang can kIof, daf daI
ngay cang bac mau, hoang hoa... Nguon nuoc bj nhIom ban
nang no, dan so fang Ion fhoo cap so nhan, fu do da Iam cho
maI nha chung cua nhan IoaI ngay cang fro non chaf choI.
Iou dang so nhaf Ia cang ngay no cang bj boI ban boI chnh
ban fay con nguoI gay ra...
MoI nam nganh cong nghIop da fong hop fron 400 frIou
fan hoa chaf, dong fhoI cung fhaI vao khong khh hang fram
fy fan buI cac IoaI, fu 5 6 fy fan CO
2
, 788.000 fan kh CIC,
600.000 fan HaIon... va cung fu do da Iam cho kh hau foan
cau dang co xu huong bIon doI xau. ang so hon nua Ia cac
dan cu dang song duoI maI nha chung chaf choI, ban fhIu ay,
frong suof chang duong daI cua Ijch su IaI khong chju song
hoa fhuan voI nhau do ban bac cach chung song yon Ianh voI
fhIon nhIon, ma ngoaI fhIon faI IIon mIon con nguoI con phaI
duong dau voI vo van cuoc chIon franh xam Ian Ian nhau mof
cach dau fhuong fham khoc...
Tom Iui: c ton tai oa pbat tricn, con nguoi Ja kbong
ngung tac Jong oao tbicn nbicn, kbai tbac tbicn nbicn, muon
/am tbay Joi ca quy /uat tu nbicn... 8ong ncn bicu rang, /oai
nguoi ton tai nbu /a mot bo pban cua tu nbicn nbung bo sc
kbong co tuong /ai ncu nbu tbicn nbicn oa tai nguycn kbong
Juoc bao oc... V oay, tracb nbicm cua con nguoi truoc tbicn
nbicn cung cbinb /a tracb nbicm Joi ooi banb pbuc cua ban
tban mnb...
. Phut tren vu phut tren ben vung
Su phaf frIon kInh fo xa hoI Ia mof qua frnh su dung
cac nguon faI nguyon do san xuaf ra moI cua caI vaf chaf
nham dap ung nhu cau caI fhIon chaf Iuong cuoc song cua con
nguoI. Su phaf frIon khong chI Ia moI quan fam cua nuoc fa
ma Ia cua faf ca cac nuoc fron fho gIoI. Tuy nbicn, trong qua
trnb pbat tricn nbn cbung o muc Jo nay bay muc Jo kbac
Jcu co tnb trang. nguon tai nguycn ngay cang bj can kict,
moi truong bj bicn Joi, bj suy tboai oa tac Jong xau tro /ai
Joi ooi su pbat tricn oa Joi song cua con nguoi.
35 36 18
Tnh frang do xay ra frong dIou kIon con nguoI chI bIof
khaI fhac faI nguyon nhung khong chu y don nhung quy Iuaf
bIon doI fu nhIon cua moI fruong xung quanh...
Ngay nay, con nguoI da nhan fhuc duoc rang: vIoc phaf
frIon kInh fo xa hoI phaI huong vao vIoc khaI fhac cac nguon
faI nguyon va moI fruong sao cho co hIou qua ma van franh
duoc su pha hoaI kha nang faI fao cua chung, hay noI mof
cach khac Ia phaI dam bao duoc su can bang gIua phaf frIon
kInh fo va bao vo moI fruong. Thoo ngon fu cua IIon HIop
Quoc fh bnb tbuc pbat tricn kinb tc xa boi co tinb Jcn ycu
to moi truong nbu oay /a pbat tricn /au bcn.
Quan dIom phaf frIon Iau bon khong han cho su phaf
frIon kInh fo nhung phaI frong dIou kIon Ia su phaf frIon do
phaI kInh fo va an foan vo maf moI fruong.
o cho su phaf frIon dam bao duoc fnh Iau bon fh vIoc
xay dung va phaf frIon kInh fo cua daf nuoc doI hoI moI quoc
gIa phaI co nhung fnh foan, phaI can cu vao fnh hnh nguon
faI nguyon va frnh do phaf frIon cua daf nuoc mnh ma djnh
ra mof chIon Iuoc chung cua quoc gIa. ua vao chIon Iuoc
phaf frIon chung do, Nha Nuoc so djnh ra ko hoach hanh
dong cua fung fhoI ky va xay dung cac Iuaf phap do dIou
hanh qua frnh phaf frIon. |Thang 8 1991, chung fa cung
da do ra Vict Nam kc boacb quoc gia oc moi truong oa pbat
tricn /au bcn 1001 2000.
Phaf frIon Iau bon hay phaf frIon bon vung cung Ia
khaI nIom dong nhaf. o Ia su phaf frIon fhoa man nhung
nhu cau hIon faI ma khong xam pham don kha nang /am
tboa man nbu cau cua cac tbc bc tuong /ai.
Thoo cach djnh nghIa pho bIon nay fh dIou kIon do
dam bao phaf frIon bon vung Ia Iam fho nao do chung fa boI
fhuong duoc cho fuong IaI nhung fhIof haI do hoaf dong cua
chung fa hom nay gay ra. o Ia vIoc chuyon gIao dI san fu
ban. Iou nay co nghIa Ia fho ho nay phaI dam bao rang ho
do IaI cho fho ho sau mof fru Iuong fu ban khong f hon
nhung g ma fho ho nay dang co.
o mo rong khaI nIom, chung fa non phan bIof gIua
fang fruong va phaf frIon.
Pbat tricn /a nbung tbay Joi trong cau truc xa boi oa
kinb tc. V du su fhay doI fhoo huong fof hon cua kof cau ha
fang, fy Io gIua nguoI bIof chu fang Ion v.v...
Tang truong /a su tang /cn cua ycu to kinb tc xa boi
nao Jo boac su tang /cn cua GNP boac GDP tinb tbco Jau
nguoi.
Tang fruong do do Iuong hon phaf frIon, co fruong hop
co su tang truong nbung kbong co su pbat tricn. V du san
Iuong fhop dau nguoI nam sau cao hon nam fruoc nhung
nganh cong nghIop san xuaf fhop khong duoc coI Ia phaf
frIon v cong ngho Iac hau, san xuaf bj Io, moI fruong bj o
nhIom hoac v chaf fhaI va khaI mo bua baI...
Pbat tricn kbong tbc tbuan tuy /a tang truong kinb tc
ma pbai /a pbat tricn bcn oung. Pbat tricn kbong tbc bang
bat cu gia nao ma pbai gan ooi bao oc moi truong.
37 38 19
Thu nhap dau nguoI fhuong duoc bIou hIon bang haI chI
fIou: CNP va CP.
GNP. Tong san pbam quoc gia /a tong gia trj bang
boa, Jjcb ou tbc bicn bang ticn Jo ncn kinb tc cua moi nuoc
tao ra trong kboang tboi gian nbat Jjnb tbuong /a mot nam.
GDP. Tong san pbam quoc noi.
Ca haI chI fIou nay fho hIon muc fang fruong kInh fo
cua moI quoc gIa. Thong fhuong nguoI fa mo fa fhuoc do nay
bang CNP/nguoI.
Trong khoa hoc vo quan Iy moI fruong nguoI fa cho rang
CNP cbua pban anb Jung Jan su pbat tricn bcn oung cua
mot Jat nuoc o su tang truong nay co tbc Ji /icn ooi su can
kict tai nguycn vo fhan, dau mo, nguon ca, faI nguyon rung...
o danh gIa dung dan su fang fruong co phaI Ia phaf frIon
hay khong, nguoI fa phaI ay CNP tru Ji nbung nguon tai
nguycn bj su Jung, cac cbi pbi xu /y cbat tbai...
V vay, frong chnh sach vI mo can hof suc chu y van do
nay, khong non don fhuan cho rang foc do fang CNP/nam
cao Ia mung, Ia fof ma phaI xom xof caI gIa phaI fra vo faI
nguyon, vo moI fruong o muc nao...
. Bung no dun so vu chut luong cuoc song
TraI daf duoc hnh fhanh cach day 4,7 fy nam nhung
con nguoI chI moI xuaf hIon cach day co 600 ngan nam....
au cong nguyon dan cu fron hanh fInh nay chua day
160 frIou nguoI, fho ma don:
Nam 900 dan so fho gIoI da fang 320 frIou nguoI.
Nam 1.700 dan so fho gIoI da Ion 700 frIou nguoI.
Nam 1990 dan so fho gIoI da fang 5.000 frIou nguoI.
|Trong do 4/5 so fro om ra doI fu cac nuoc cham fIon).
Nam 1996 dan so fho gIoI Ia 5.700 frIou nguoI.
Nam 1999 dan so fho gIoI Ia 6.000 frIou nguoI.
CIo day, moI nam fraI daf don nhan fhom 90 frIou
nguoI, fuong duong voI dan so nuoc uc hoac MohIco. Nou gIu
nguyon fy Io fang dan so nhu hIon nay nghIa Ia 1,6% nam fh
frong vong 40 nam nua fho gIoI so co 11 fy nguoI...
HaI khu vuc frong dIom cua nan bung no dan so Ia Chau A
va Chau PhI ma frong do An o va ZImbabuo Ia haI dIom nong.
An o hIon co hon 900 frIou nguoI, roI day so qua maf
Trung Quoc voI so dan hIon co 1,2 fy nguoI.
ung no dan so koo fhoo hang Ioaf fham hoa, fruoc
nhaf Ia van do Iuong fhuc. Cac nha khoa hoc da fnh foan
rang muon co du so Iuong fhuc vua du no fh moI nguoI can
phaI co 0,26 ha daf canh fac, nhu vay nou dan so fho gIoI Ia
10 fy nguoI fh chung fa can phaI co 2,6 fy ha.
HIon nay, ca fho gIoI co 3,2 fy ha daf canh fac nhung
frong so do da co hon 2,0 fy ha daf daI da bac mau hoac fron
da sa mac hoa. Nhu vay, muon mo rong dIon fch do san xuaf
Iuong fhuc cung dong nghIa voI vIoc pha hoaI faI nguyon |pha
rung, dao Ion moI sInh, huy dIof nguon nuoc...).
39 40 20
Vo nguyon fac fh co fho fang nang suaf gap doI ma
chua can phaI mo rong dIon fch nhu hIon nay nhung bIon
phap duy nhaf Ia phaI dung phan hoa hoc do kch fhch sInh
fruong, do fang nang suaf cay frong. Nhung phan hoa hoc,
fhuoc bao vo fhuc vaf IaI Ia:
Ko fhu fom ca...
Thuoc fru sau Ia con dao 2 IuoI cua nhIou IoaI dong
vaf va fhuc vaf...
Ma muon san xuaf fhuoc fru sau, dIof co, phan bon...
fh cung phaI co nang Iuong.
Nhung nou muon co nang Iuong fh phaI Iam nhIof
dIon cung co nghIa phaI fhaI vao kh quyon mof Iuong Ion
khoI buI va nhIou doc chaf khac...
Con muon Iam fhuy dIon co nghIa Ia phaI pha rung do
xay dung ho chua, cong frnh, nha may...
Nou dIon nguyon fu ma nhu ChornobyI fh cung chang
sach so g boI v su co ChornobyI Ia su kIon moI fruong foI fo
nhaf hanh fInh...
V vay, vIoc Io caI an cho IoaI nguoI frong fuong IaI qua
Ia caI vong Iuan quan, go khau nay IaI vuong khau khac...
oI nghoo Iuon Iuon dI kom voI Iac hau.
70% phu nu An o Iay chong duoI fuoI 18.
1/2 dan so fho gIoI khong bIof chu fap frung o An o.
Hon 50% fro om fho gIoI bj baI IIof cung o An o.
Thoo quy nhI dong cua IIon Hop Quoc |!NICI) fh
hang nam fron fho gIoI co 13 frIou fro om chof duoI 5 fuoI
nghIa Ia moI ngay co 36.000 fro om qua doI v suy dInh
duong... HIon nay, fron fho gIoI co hon 230 frIou fro om bj
fhIou VIfamIn A, 190 frIou fro om khong du can nang.
TaI mIon dong ZaIro hon 1 frIou nguoI fj nan dang co
nguy co chof doI. Con ZImbabuo, mof daf nuoc chI co 9 frIou
dan nhung nghoo doI va bonh faf da cuop dI hon 1 frIou sInh
mang... mof daf nuoc ma hon 50% dan so duoI fuoI 15...
Thang 11/1996, HoI nghj Iuong fhuc fho gIoI fo chuc faI
Roma da xac nhan: HIon nay fron fho gIoI Iuon Iuon co hon
841 frIou nguoI |fuc hon 20% dan so fho gIoI) fhIou doI fram
frong frong fong so 3,2 fy nguoI song frong canh doI nghoo.
Trong khI do, dIon fch daf daI nong nghIop bnh quan dau
nguoI |0,26 ha) fIop fuc bj fhu hop mof cach nhanh chong...
Ong Iosfor rovn chu fjch fo chuc fam nhn fho gIoI da
bao dong: Kbo /uong tbuc Ju tru tbc gioi cbo nam toi truoc
kbi buoc oao ou tbu boacb moi cbl oua Ju Jap ung nbu cau
ticu tbu cua tbc gioi trong 40 ngay. ay /a muc Ju tru tbap
nbat tu truoc toi nay... tbap bon ca nam 107J kbi ma kbo Ju
tru /uong tbuc Ju Jung cbo tbc gioi 66 ngay oa gia /uong
tbuc tbc gioi Ja tang /cn 2 /an. Ong Iosfor rovn cung
nhan manh rang Do Jan so tang ncn oao nam 20J0 Trung
Quoc sc pbai nbap kbau 200 tricu tan ngu coc, tuong Juong
ooi muc xuat kbau ngu coc bicn nay trcn tbc gioi dIou ay co
nghIa don nam 2030 cho du so Iuong fhuc ma fho gIoI co
41 42 21
gang san xuaf fang Ion fh cung chI vua du cung cap cho so
dan fang Ion cua Trung Quoc ma fhoI...
an so fang koo fhoo hang Ioaf nhung kho khan khac
vo nhu cau an o, gIao fhong, hoc hanh, vuI choI gIaI fr... PhaI
mo rong dIon fch canh fac co nghIa Ia phaI pha rung do Iay
fhom daf frong frof, phaI fang cuong boc Iof do mau mo cua
daf..., phaI khaI fhac fhom nhIou cuI go do xay dung, do Iam
chaf dof..., phaI fang cuong san ban, danh baf do co fhom
fhuc pham..., phaI khong ngung khaI fhac faI nguyon khoang
san do dam bao nhu cau can fhIof khI dan so gIa fang...,
nghIa Ia do duy fr cuoc song con nguoI buoc phaI fch cuc
khaI fhac nhanh va nhIou hon nua cac nguon faI nguyon
nbanb bon kba nang tai sinb cua cbung.
Trong 100 nam qua, con nguoI da khaI fhac:
Hon 130 fy fan fhan fuc hon 25% fru Iuong fhan fho gIoI.
Hon 35 fy fan dau mo chIom 50% fru Iuong dau mo
fho gIoI.
Hon 1 fy fan kh dof fuc hon 75% fru Iuong kh dof
frong Iong daf...
Nam 1996 fho gIoI da khaI fhac 425 frIou fan saf fh
don nam 2000 con so ay so Ia 2041 frIou fan.
Nhu cau vo dong fu 5 frIou fan don 10 frIou fan.
Nhom fu 7 frIou fan nam 1966 Ion 227 frIou fan nam
2000.
Khoang san Ia fhu faI nguyon khong fho nao khoI phuc
dIou ay cang noI ro hon: Tai nguycn cua /oai nguoi Jang can
kict mot cacb nbanb cbong...
Nam PhI mof daf nuoc ma hang nam da khaI fhac:
1150 fan vang |fuc chIom 50% san Iuong khaI fhac
fho gIoI, dung sau IIon Xo cu).
100 fan bach kIm |chIom 50% Iuong khaI fhac fho
gIoI).
23% san Iuong !ranIum khaI fhac fho gIoI.
ung fhu 3 fho gIoI vo san Iuong kIm cuong |sau IIon
Xo va ZImbabuo).
Nhung Nam PhI van Ia mof nuoc nghoo kho, cho do
ApafhaI da Iam cho Nam PhI khon don frong canh huynh do
fuong fan...
Khoang san can kIof, faI nguyon rung bj fan pha mof
cach khung khIop Iam cho faI hoa Iu Iuf mang don ngay cang
nhIou hon. Nuoc maf cung nhu nuoc ngam ngay cang can
kIof. Ngay nay oi nuoc Jang /a moi nguy cua toan cau.
Hang ngay, fron fho gIoI co 25.000 nguoI chof v fhIou nuoc.
Cuoc chIon franh o CampuchIa, Ruanda, osnIa..., so nguoI
chof v bom dan cung bang so fhuong vong do fhIou nuoc va
cac bonh co IIon quan don nuoc... NguoI fa su dung nuoc nhu
mof fhu vu kh IoI haI do fIou dIof Ian nhau...
af Ia nguon faI nguyon co ban cua moI quoc gIa, Ia san
pham fong hop cua cac dIou kIon fu nhIon va Iao dong cua
43 44 22
con nguoI frong qua frnh phaf frIon xa hoI. af Ia doI fuong
va Ia fu IIou san xuaf cua nong Iam nghIop va nhIou hoaf
dong khac... Nhung daf con co fac dung khI con nguon nuoc,
ma nguon nuoc nhIou f IaI IIon quan maf fhIof don do cho
phu cua rung...
Trong sInh quyon fh fhuc vaf Ia fhanh phan duoc phan
bo rong nhaf va chIom mof khoI Iuong Ion nhaf. Nou so sanh
voI foan bo sInh quyon fh fhuc vaf chIom 97,8%, frong khI
do dong vaf chI chIom 1,3%.
Trong moI fruong fu nhIon fh rung Ia bIou hIon cua
muc do fap frung va su phong phu cao nhaf cua gIoI fhuc vaf
dong fhoI Ia fhanh phan co vaI fro fo Ion doI voI doI song con
nguoI va Ia nguon faI nguyon co gIa frj cao vo maf kInh fo.
Truoc day, nguoI fa uoc fnh rung cho phu fron foan bo
fraI daf chIom 50% dIon fch bo maf cac Iuc dja. Rung Ia IoaI
faI nguyon co fho khoI phuc song con nguoI khaI fhac qua
muc Iam pha vo kha nang khoI phuc cua no v vay dIon fch
rung ngay cang fhu hop mof cach nhanh chong. Tnh don
nam 1973, dIon fch cho phu rung fron foan fho gIoI con
chIom 29,1% bo maf cac Iuc dja...
Trong 17 frIou ha rung bj con nguoI fan pha hang nam fh
15,7 frIou ha Ia fhuoc vo cac nuoc dang phaf frIon fan pha.
HIon nay, nhIou nuoc nhu: Irak dIon fch rung chI con 4%.
SyrIa dIon fch rung Ia 2,0%
ac AIIon dIon fch rung Ia 1,8%
ApganIsfan dIon fch rung Ia 1,7%
Rung bj fan pha da Iam cho hang nam co fu 6 7 frIou
ha daf daI bj bac mau, hoang hoa dan don mua mang bj fhaf
baf, han han koo daI, gay non nan doI xay ra frIon mIon o
mof so nuoc, fu do dan don nhung Ian song dI dan fu do roI
bo ca quo huong Iang fhang fm noI nuong fua...
ung no dan so khong nhung baf con nguoI fac dong
manh vao moI fruong fu do da khIon cho faI nguyon nhanh
chong can kIof, daf daI bac mau hoang hoa, nguon nuoc sInh
hoaf fhIou huf dong fhoI dom don cho fu nhIon bIof bao hau
qua o nhIom don moI fruong daf, nuoc, khong kh...
Nam 1930, fron fho gIoI chua co mof fhanh pho nao du
5 frIou dan, fho ma nam 1950 da co 6 fhanh pho, nam 1996
co 30 fhanh pho fron 5 frIou dan co nhung fhanh pho hon 30
frIou nguoI nhu Tokyo...
ung no dan so dan don doI nghoo, fhaf nghIop, bonh
faf dac bIof Ia foI pham gIa fang...
Tron fho gIoI, hIon co 3 fy nguoI song frong canh doI
nghoo fh 100 frIou nguoI Ia vo gIa cu, 1 fy nguoI phaI song
frong hoan canh o chuof foI fan...
* Mol so nel re lnh hnh phul lrien Jun so o nuoc lu
Tu bang 13 fa fhay rang: Vao gIua nam 1989 dan so
nuoc fa co khoang 64,4 frIou nguoI, duoc sap vao hang fhu 13
vo dan so fron fho gIoI. Trong gan 7 fhap ky qua dan so VIof
Nam phaf frIon co khI cao khI fhap nhung frong vong 3 fhap
ky fro IaI day foc do phaf frIon dan so fang Ion 1 cach dang
Io ngaI. Tu dau fho ky don nay, dan so da fang Ion 5 Ian.
45 46 23
Thoo so IIou nam 1989 fh co foI 79,9% dan so ca nuoc song o
nong fhon, 20,1% song o do fhj.
Su phan bo dan so frong cac khu vuc khong dong dou:
Maf do frung bnh ca nuoc Ia: 195 nguoI/km
2
.
O mIon nuI chI co 50 nguoI.
ong bang ac bo va song Cuu Iong: 300 500
nguoI.
TaI cac vung do fhj: 2000 5000 nguoI/km
2
. ac bIof
faI cac khu pho cu cua Ha NoI fh 35.000 nguoI/km
2
.
Thoo so IIou fhong ko nam 1988 fh fu su bung no dan
so cung nhu su phan bo dan cu khong can doI do da dan don
chaf Iuong cuoc song gIam fhap va gay ra nhung bIon doI vo
moI fruong nghIom frong.
HIon nay, ca nuoc fa chua don 40% so nha o co cac dIou
kIon fuong doI fof, con IaI fh can phaI sua chua hoac phaI
xay caf IaI...
HIon co hon 1 frIou nha o chuof doc fhoo cac bo song,
konh rach va cac duong gIao fhong fhuy. HIon fuong song
Iang fhang xuaf hIon o hau hof cac fhanh pho, fham ch ca o
nhung fhanh pho nho nhu Huo, Nha Trang... Nhung cong
dong nay song baf cu cho frong nao co san do co vIoc Iam, o
frung fam fhanh pho cung nhu o ngoaI o, doc fhoo cac bo
konh muong cua fhanh pho va cac duong gIao fhong fhuy...
Thoo fnh foan cua nam 1987 fh dIon fch bnh quan
nha o cho nguoI dan do fhj duoI 4,3m
2
fron pham vI ca nuoc,
fhap nhaf frong cac nuoc cua ho fhong XHCN cu.
Ha NoI co khoang 1/3 dan so song o muc duoI
2m
2
/nguoI, cuoI cung Ia dIou kIon vo sInh cung vo cung nguy
cap, nuoc uong va cac fIon nghI nha vo sInh o fhanh pho
dang frong dIou kIon suy fhoaI.
O Ha NoI co 33% so gIa dnh fap fho con phaI chju canh
ho x 2 ngan cong cong va cu 30 nguoI chung mof nha vo
sInh, voI khu Iao dong fh fron 100 nguoI 1 nha vo sInh...
O a Nang co hon 3.000 ho khong co nha vo sInh...
O fhanh pho Ho Ch MInh co 16.000 nguoI frong fong
so 98.000 nguoI djnh cu doc konh rach va gIao fhong fhuy
khong co fIon nghI vo sInh.
ung no dan so ngoaI fac dong xau don faI nguyon moI
fruong con koo fhoo hang Ioaf nhung kho khan phaI gIaI quyof
nhu nha o, gIao fhong, dIon nuoc..., ca don cac IoaI foI pham.
Nuoc fa, nam 1990 uoc fnh co 65 frIou dan, Iuc nay maf
do dan so Ia 200 nguoI/km
2
, Jay /a mat Jo /on nbat Joi ooi
bat ky mot nuoc nong ngbicp nao trcn tbc gioi. Suc op vo dan
so nay dang gay ra su cang fhang khong kham noI cho suc
chua cua moI fruong daf, nuoc.
Nou foc do fang dan so 2,4% nhu hIon nay con fIop dIon
fh ro rang nam 2000 fa so co 80 frIou nguoI...
HIon nay, nuoc fa dang do ra chu fruong.
Mof cap vo chong co fu 1 2 con.
47 48 24
2 con phaI cach nhau 3 5 nam.
CaI 22 fuoI, fraI 24 fuoI moI xay dung gIa dnh.
Chu fruong nay fo ra co hIou qua o fhanh fhj nhung
kom hIou qua o nong fhon va mIon nuI... V vay, can phaI
nang cao hon nua vo nhan fhuc cho nguoI dan vo moI quan
ho khang khf gIua Jan so oa moi truong, giua Jan so oa
cbat /uong cuoc song...
ac bIof phaI chu y vaI fro cua phu nu frong van do
nay. Phu nu can phaI duoc nhan fhuc day du vo nhung su Iua
chon ma ho co duoc doI voI quy mo gIa dnh va phong cach
song frong chnh moI fruong cua ho...
an so VIof Nam fao non mof canh fraI nguoc: mof faI
nguyon co fho faI fao co gIa frj nhaf cua daf nuoc dong fhoI
cung Ia mof moI do doa Ion nhaf doI voI moI fruong cua
mnh...
Bung 11. Tbanb pbo Ho Cbi Minb
Qua trnb pbat tricn oa tap trung Jan so
ham an so Tnh hnh xa hoI
1G58 MJi co dan Chua hguyen hien mua lai don qua thue cua vua
Thuy Chan La. Bat dau dem quan den khai hoang.
17OO vai ngan vua 0ia Long xay thanh vJi ten Thanh Minh Fhung, dan
so chung vai ngan nguJi song ven kinh Ben hghe.
188G 18.OOO vua Minh Mang xay lai thanh mJi: Thanh Minh Mang
185O 8.OOO Fha chiem Sai 0on (dan giam do bo tron Fha)
18G7 25.OOO Fha bat dau xay dung do thi, duJng ho Sai 0on
188O 45.OOO Co them khu vuc ChJ LJn va nguJi hoa
18O8 > 8O.OOO Bat dau quy hoach thanh ho Sai 0on
1O18 248.OOO Sai 0on: G7.OOO + ChJ LJn: 151.OOO nguJi
1O8O 54O.OOO Tren han dien tich thanh ho 8.OOO ha
1O48 1.2OO.OOO
1O51 1.GO8.OOO
1O58 1.77G.OOO Tren dien tich cua thanh ho G.75O ha
1OG5 2.774.OOO
1OG8 2.8OO.OOO Co ke them cua khu 0ia Binh: 478.OOO nguJi
1O75 8.5OO.OOO Sai 0on 8.OOO.OOO nguJi + 0ia Binh: 5OO.OOO nguJi
2OOO 5.22G.OOO
2OO4 7.OOO.OOO
Sau 1975, SaI Con Cho Ion CIa jnh saf nhap
fhanh Thanh pho Ho Ch MInh voI dIon fch noI fhanh
140km
2
, ngoaI fhanh 2.000 km
2
. Su phan bo dan so nhu sau:
ham an so Ioan Ihanh
(10
8
nguoI)
an so noI Ihanh
(10
8
nguoI)
1O8O
1O81
1O82
1O88
1O84
1O85
1O8G
1O87
1O88
8,2O2
8.2O8
8.288
8.8O4
8,88O
8,488
8,5OG
8,GGO
8,727
2.2GO
2.254
2.2GO
8.824
2.88O
2.4GO
2.58O
2.G27
2.GGG
49 50 25
1O8O 8,872 2.758
Bung 12. Ty /c tang Jan so cua tbc gioi
Mor
IhoI gIan
an so Iha gIoI
(10
6
nguoI)
Ty Ia Iang dan so
(Iy nguoI)
Mur Iang
Bau cong
nguyen
Khoang nam
1G5O
Khoang nam
18GO
Khoang nam
1O5O
Khoang nam
1OOO
0u bao nam
2OOO 2O1O
25O 85O

5OO 7OO

1.OOO 1.4OO

4.OOO G.OOO

4.OOO G.OOO

Khoang 8 ty


1G%

2,O%

8Ox1OG tre ra dJi
trong nam
4/5 so tre ra dJi tu
cac nuJc cham
hat trien


O,8 ty (2 lan) trong
nam 1G5O
O,7 ty (2 lan) trong
2OO nam
2 ty (2 lan) trong
1OO nam
8 ty (2 lan) trong
4O nam
Bung 13. Cac Jan /icu oc kinb tc oa Jan so o Vict Nam
ham 8LLT
(10
6
Ian)
TT
(10
6
ha)
an so
(10
6
nguoI)
Luong Ihur
8 (kglmg)
Ian Irh
(ha nguoI)
hang suaI
Iua (Ian ha)
1O4O
1O55
1O75
1O7G
1O77
1O78
1O7O
1O8O
G,O
G,1
11,G
18,5
12,O
12,O
18,7
14,4
5,2
4,7
5,G
G,2
G,G
G,8
G,O
7,O
2O,2
25,1
47,G
4O,2
5O,4
51,5
52,5
58,7
25O
244
244
274
25G
251
2G2
2G8
O,2G
O,1O
O,12
O,18
O,18
O,18
O,18
O,18
1,25
1,42
2,14
2,25
2,O2
1,85
1,OG
2,OO
1O81
1O82
1O88
1O84
1O85
1O8G
1O87
1O88
1O8O
1OOO
15,1
1G,G
17,O
17,O
18,2
18,4
17,G
1O,G
21,5
21,5
7,O
7,O
G,8
G,8
G,8
G,8
G,7
G,O
7,1
7,1
54,O
5G,2
57,8
58,8
5O,7
G1,1
G2,5
G8,7
G4,4
G5,7
275
2O5
2O4
8O7
8O5
8O1
282
8O8
882
825
O,18
O,12
O,12
O,12
O,11
O,11
O,11
O,11
O,11
O,11
2,21
2,4O
2,G7
2,74
2,78
2,81
2,7O
2,O7
8,88
8,21
Gh chu: SIIT: San Iuong Iuong fhuc
TCT: Ion fch gIoo frong
Q: nh quan
V vay, on djnh dan so Ia mof you cau buc xuc cho cuoc
song cua chung fa khong nhung fruoc maf ma con ca cho fho
ho maI sau. oI v:
Kho co fho noI vo moI fruong ma khong noI vo dan so
v dan so Ia mau so chung cho nhIou kha canh vo moI
fruong. Hon nua, moI fruong va dan so Ia nhung van do
xuyon suof moI IInh vuc va moI frnh do phaf frIon, su fang
dan so so Iam fang fhom su cang fhang vo moI fruong.
an so, su phan bo vo dan so, foc do fang dan so...,
da anh huong fruc fIop don chaf Iuong cuoc song.
Chnh sach dung dan vo dan so Ia frung fam cho su
fhanh cong cua nhung y do muon franh khoI cuoc khung
51 52 26
hoang moI fruong va Ia su dong gop chnh vao cac chnh sach
su dung faI nguyon can bang...
o do dang nhan fhuc duoc moI quan ho gIua chaf Iuong
cuoc song voI faI nguyon moI fruong va dan so..., chung fa co
fho dung cong fhuc don gIan sau day do bIou daf:
Chaf Iuong cuoc song =
P
r E P (
|11)
O day: R Co so faI nguyon.
HIou qua cua vIoc su dung faI nguyon.
r Muc do co fho faI fao duoc cua faI nguyon.
P dan so.
Tu cong fhuc fron, fa fhay rang co so faI nguyon cua baf
ky mof daf nuoc nao cho du co gIau don dau nhung dan so
cang nhIou fh chaf Iuong cuoc song cung nhaf djnh phaI
gIam fhap.
Cong fhuc fron khaI quaf vo moI quan ho co so faI
nguyon, dIou kIon dan so va chaf Iuong cuoc song cua mof
cong dong, cua mof dan foc... uong nhIon, chaf Iuong cuoc
song cua fung nguoI, fung ca fho con phu fhuoc vao nhIou you
fo khac nua. o cuoc song con nguoI co fho duoc fhoa man
can phaI co su can bang hop Iy gIua nhung nhu cau vaf chaf
khac nhau.
Nhung fhIou fhon Ion frong mof IInh vuc doI khI khong
fho nao bu dap duoc bang nhung du fhua cua mof IInh vuc
khac... Co mof so dac frung kho Iuong hoa, kho danh gIa hon,
song IaI khong kom phan quan frong do fhoa man nhung nhu
cau co ban cua con nguoI nhu khong kh frong sach, khoang
khong gIan danh cho cuoc song, moI fruong xa hoI fch cuc,
suc khoo fof, khI can so co duoc su fhoa man rIong fu, fhoa
man vo fInh fhan, nIom fIn vao chnh frj va frIof hoc, phuong
fIon do huong fhu gIaI fr, moI fruong song sach so hap dan,
nuoc sach, su fu do ca nhan, fnh cam ho hang va co hoI
fhanh daf...
Tom Iui: Co nbicu nban to anb buong Jcn cbat /uong
cuoc song nbung nban to cbu ycu /a co mot cbinb sacb Jung
Jan oc Jan so sc /a trung tam cbo su tbanb cong cua nbung
y Jo muon tranb kboi cuoc kbung boang oc moi truong...
;V. TA NGYKN KHOANG SAN CAC RANG SAN
HO VA RNG NGAP MAN
. Tu nguyen khoung sun
Nho dac dIom vo dja Iy va dja chaf doc dao ma VIof Nam
fa co nhIou khoang san quy hIom khac nhau, fhoI gIan qua
chung fa da phaf hIon hon 3.500 mo va dIom quang, bao gom:
1. Nhom hhoung sun nung Iuong
o fhan AnfraxIf co faI Iuong hang fy fan.
Than nau o bon frung song Hong co vaI fram fy fan.
Than bun, fhan mo hang chuc van fan.
TIom nang !ranIum raf frIon vong.
au mo va kh fhIon nhIon co faI Iuong Ion.
53 54 27
Than da Ia IoaI khoang san chnh dang duoc khaI
fhac, frong Iuong cua no duoc khang djnh fu 3 3,5 fy fan va
fru Iuong fIom nang con Ion hon. Iuong khaI fhac hang nam
dam bao cho moI nhu cau cua nhan dan dong fhoI hang nam
xuaf khau fu 500.000 700.000 fan.
2. Nhom hhoung sun him Ioui
Quang saf co hon 2 fy fan, Thach Kho Ia mo Ion
nhaf.
Co hang chuc frIou fan TIfan sa khoang von bIon.
Qua ng Mangan Cao a ng, Ha TIon co ha ng chu c frIo u fa n.
Quang CromIf o Thanh Hoa co hang chuc frIou fan.
Quang dong hang fram ngan fan o Hoang IIon Son,
Cao ang.
Quang fhIoc Vonfram o Cao ang, Ha TIon, ac ThaI,
Ngho TInh, Iam ong...
Quang oxIf o Cao nguyon MIon Nam co fru Iuong vaI
fy hang chuc frIou fan.
NgoaI ra, con co fhuy ngan, MoIIpdon, AnfImon, vang,
bac v.v...
J. Nhom hhoung sun hhong him Ioui
Hon mof fy fan ApafIf o Iao CaI.
VaI chuc frIou fan QuaczIf.
IIuorIf hang chuc frIou fan.
CrafIf hang chuc frIou fan.
4. Vul Iieu xuy Jung
Caf fhuy fInh co chaf Iuong co fru Iuong Ion o Cam Ranh...
a voI Iam xImang.
a xay dung, da op Iaf.
Vaf IIou Iam gach chju Iua.
Cac da quy va nua da quy frong do co da ngoc SaphIa,
Ruby... co frIon vong Ion, co hang fram nguon nuoc khoang,
nuoc nong...
HIon nay, moI co khoang 300 mo cua hon 30 IoaI
khoang san duoc dua vao khaI fhac. Trong 30 nam qua chung
fa chI moI khaI fhac duoc hon 100 frIou fan san Iuong khoang
san cac IoaI |Khong ko nuoc duoI daf va da xay dung).
Tnh hnh fon fhaf faI nguyon khong fho khoI phuc:
Trong suof qua frnh fu khau fham do, khaI fhac va cho bIon
su dung, fy Io fon fhaf da vuof qua gIoI han djnh muc cho
phop: ThIoc: 22% 24%, CromIf: 46% 48%, saf: 16% 24%.
NhIou mo vang, VonframIf, fhan, fhIoc bj khaI fhac fraI
phop. NhIou khoang san quy su dung bua baI.
Cac mo Ion fhaI daf da khong hop Iy Iam bIon doI dja
hnh, canh quan fhIon nhIon Iam nhIom ban cac nguon nuoc
ngof va nuoc bIon |mo fhIoc, mo fhan). VIoc cho bIon khoang
san khong dung quy frnh cong ngho da fhaI nhIou doc fo gay
nhIom ban moI fruong song, Iang ph nhIou nguyon fo co ch
dI kom...
55 56 28
VIoc khaI fhac da xay dung va da Iam voI fhIou can nhac da
fan pha nhIou canh quan noI fIong, nhIou danh Iam fhang canh.
. Cuc rung sun ho vu rung ngup mun
KhI noI don vung bIon nhIof doI vung bIon VIof Nam
fh khong aI Ia khong nhac foI canh quan ky dIou quyon ru
cua rung ngap man, cua cac rang san ho.. Co fho noI day Ia
nhung vung sInh fhaI dIon hnh cho bIon nhIof doI... Nhung
cung chnh do su gIau co, fru phu day hap dan va quyon ru do
ma may chuc nam qua da bj chnh ban fay con nguoI ra suc
khaI fhac, fan pha... gan nhu can kIof.
1. Sun ho
NguoI fa bIof don san ho fu Iau nhung baf dau co y fhuc
nghIon cuu xom xof no chI moI baf dau fu nam 1942 khI nha
bac hoc arvIn do xuaf mof so y kIon vo su fao fhanh cac
rang san ho... fhoo fhoI gIan con nguoI cang phaf hIon ra
nhIou dIou quan frong cua cac rang san ho voI su song con
cua vung bIon, voI su song con cua xa hoI IoaI nguoI.
NguoI fa v rung Ia Ia phoI cua hanh fInh fh doI voI
bIon san ho cung khong kom phan quan frong so voI rung
fron Iuc dja.
Vo maf dIon fch, san ho co fho phaf frIon frong pham
vI nhung vung bIon co nhIof do fang maf khong fhap hon
20,5
o
C. Thoo nha haI duong hoc nguoI My |Woy Ip.1970) fh
dIon fch do rong khoang 200 frIou km
2
, con fhoo Cousfour
nha khoa hoc noI fIong Phap fh cho rang khong duoI 190
frIou km
2
... Cung co nhung y kIon danh gIa vao khoang 1/2
hoac 1/3 bo maf daI duong nghIa Ia vao khoang 360 frIou
km
2
...
RIong vung bIon VIof Nam uoc fnh co khoang 400.000
ha, do Ia mof dIon fch dang ko.
Tron fho gIoI co nhung rang san ho koo daI don
2.400km nhu o Chau !c. O bIon ong co nhung vung san ho
rong Ion nhu o Hoang Sa, Truong sa, koo daI hang nghn km.
San ho chI phaf frIon o nhung vung co do muoI cao
nghIa Ia khong nho hon 35%o, nhIof do nang am o muc fron
20,5
o
C va nuoc phaI duoc chIou sang day du, san ho khong
fho song o duoI Ian nuoc sau hon 50m, fuy nhIon cung co mof
so IoaI ngoaI Io nhu IophohoIIa proIIfora song duoc o do sau
200m o vung bIon Nauy.
Thoo y kIon cua nhIou chuyon gIa nhu H. Schuhmachor
1976, HafarkI of aI. 1980... fh co khoang hon 550 IoaI fhuoc
110 gIong san ho. RIong An o uong va ThaI nh uong
co khoa ng 500 IoaI fhuoc 80 gIong co n IaI Ia o a I Ta y
uong. Ion VIof Nam buoc dau chu ng fa da pha f hIon fha y
gan 300 IoaI.
San ho Ia nhung IoaI sInh vaf co nguon goc Iau doI va
phaf frIon cuc ky cham, moI nam frong dIou kIon sInh fhaI
fhuan IoI nhaf, no cung chI Ion hof muc do fu 2 3cm.
RIong ban fhan san ho cung fho hIon fnh da dang va
phong phu cua sInh vaf, song fron nhung rang san ho fhuong
co khoang hon 2200 IoaI ca san ho va hon 5.000 IoaI fhan
57 58 29
mom. Tong so sInh vaf sInh song co IIon quan don cac rang
san ho uoc fnh vao khoang 125.000 IoaI.
Vo nang suaf sInh hoc fuong duong voI nang suaf rung
ram nhIof doI hoac fuong duong voI nang suaf cua nhung
canh dong frong ngo, frong cu caI duong vao nhung nam duoc
mua nhaf..., nghIa Ia moI ngay fron dIon fch 1 ha rang san
ho co fho fao ra nguon huu co so cap khoang 150 kg huu co
fuoI... do qua Ia con so khong nho cua nguon IoI bIon.
oI voI vung bIon VIof Nam, fhoo fnh foan cua cac
chuyon gIa haI duong fh co hon 80% nang suaf cac nguon IoI
bIon co IIon quan don cac rang san ho.
Vo y nghIa khoa hoc va fhuc fIon, fa fhay cac rang san
ho co nhung vaI fro cuc ky quan frong doI voI cac dac frung
sInh Iy, sInh hoa cua vuc nuoc va fu do cac rang san ho chnh
Ia bIou fuong cua su gIau nghoo frong vung bIon.
NguoI fa v cac rang san ho nhu nhung maI nha ky dIou
cua cac quan fho sInh hoc |Iomas), no Ia nha may Ioc nuoc
Ia noI cho nhung cho pham sInh hoc quy gIa ma cong ngho
hoa hoc hIon daI chua fong hop duoc.
Trong fu nhIon san ho co nhIou IoaI ko fhu, dac bIof Ia
bon sao bIon, cac vI khuan khong gay bonh, nhung hIon nay
con nguoI Ia doI fuong huy hoaI san ho kInh khung nhaf...
Con nguoI bIof fu vo khI gap su fan cong, cac sInh vaf
khac khI gap ko fhu fh bIof phaf ra am fhanh hoac fIof chaf
doc do chong IaI..., nhung cac rang san ho fh fhIou maf
nhung kha nang do, ma chung chI ngam nguI chju dung su
fan pha ca khI chung song Ian khI da chof...
NguoI fa Iay san ho do Iam voI, Iam xImang... do Iam
vaf frang fr. NguoI fa no mn baf ca fron nhung rang san
ho.
Cung nhu rung fron daf IIon, san ho nhu nhung rung
hoa da frong bIon, co vaI fro cuc ky quan frong frong doI
song daI duong. San ho bj huy dIof fh daI duong cung so bj
sa mac hoa..., fu do dan don su maf can bang sInh fhaI bIon,
noI fon faI cua nhung fho gIoI sInh vaf da dang co fo chuc,
cung nhau hoaf dong nhjp nhang nhu nhung guong may frong
fu nhIon.
Mac du chua co su fhong nhaf vo quy mo cua cac am
fIou san ho o cac vung nuoc VIof Nam nhung fam fhoI cho
rang san ho dang fua frung bnh chI mo rong fu 100 200m
cach bo bIon va xung quanh cac dao ngoaI khoI, nou nhu vay
fh nguon san ho cua daf nuoc fa Ia khong Ion Iam. Khoang
70 gIong |ho) va 200 IoaI san ho da duoc xac djnh. on nay,
mof so frong do da fro fhanh khan hIom va bj do doa. V vay,
can phaI fm bIon phap do cuong IaI nhung fac dong xau don
faI nguyon san ho.
Nhung nhan fo sau day anh huong don doI song cac
rang san ho:
ong chay cac con song do pha rung.
Iang dong phu sa fang Ion do cac nguon nuoc ngof
mang don.
O nhIom bIon fu cac nguon fron bo, dac bIof Ia do dan
cu san xuaf nong nghIop.
59 60 30
Cac ky fhuaf danh ca pha huy vo maf moI fruong.
Iay dI qua muc cac co fho san ho va khaI fhac cac IoaI
co gIa frj Iam fhuong maI, Iam fhuc an va san xuaf do my ngho.
VoI foc do phaf frIon nhanh chong cua nganh du Ijch
VIof Nam frong fhoI gIan qua cung nhu fu nay vo sau fh vIoc
fhu fhap san ho do gIa cong cho bIon hang Iuu nIom so som
fro fhanh mof nhan fo pha hoaI vo moI fruong raf quan
frong.
VIoc Iang dong va o nhIom cac nguon nuoc fron bo xay
ra Ia do quan Iy kom vo moI fruong fron daf IIon gay ra. V
vay, chung co fho duoc khong cho va ngan chan fhong qua
cac hoaf dong nhu: frong IaI rung, hoan fhIon cac phuong
fhuc canh fac frong nong nghIop, su dung mof cach hop Iy
cac hoa chaf frong nong nghIop va xu Iy fof cac nguon chaf
fhaI.
Su pha huy dIon ra do hoaf dong cua con nguoI fron
hIon fruong co fho khac phuc bang phap Iuaf, vIoc ay bao
gom vIoc cam dung cac bIon phap danh baf khong fhch hop
vo moI fruong, han cho foI muc foI fhIou cac IoaI co fho khaI
fhac cho fhuong maI, cam fhu fhap, mua ban va xuaf khau
cac IoaI bj do doa nguy hIom.
2. Rung ngup mun
ac dIom cua song doc bo bIon VIof Nam duoc hnh
fhanh boI su pha fron nuoc bIon va nuoc ngof xa fu cac ho
fhong song ngoI fu fhuong Iuu dua vo, dac bIof dang chu y Ia
ho fhong song Hong va song Mokong, doc fhoo cac cua song
fhuong co nhung dIom dan cu Ion, cang bIon va cac khu cong
nghIop nhu: HaI Phong, VInh, a Nang, Quy Nhon, Nha
Trang, Thanh pho Ho Ch MInh.
Cac dIom dan cu, cac khu cong nghIop va bon cang nay
dong mof vaI fro raf quan frong frong nhIou IInh vuc kInh fo
khac nhau, frong khaI fhac cac nguon faI nguyon sInh vaf,
khoang san frong gIao fhong van faI va frong vIoc mo rong
daf moI cho canh fac.
Cac vung nuoc nong va vung cua song Ia noI sInh do va
nuoI duong cua nhIou IoaI sInh vaf bIon co gIa frj fhuong maI.
NgoaI cac am fIou san ho con co cac khu rung ngap man fap
frung hang Ioaf cac IoaI ca, fom, oc, so, chIm va cac dong vaf
fron can.
RIong vo rung ngap man nuoc fa, fhoo fhong ko gan day
fh dIon fch vao khoang 300.000 ha, frong do co 140.000 ha
rung fram. Khu vuc chau fho von bIon pha Nam |fu Vung
Tau don Ha TIon) rung ngap man chIom 191.800 ha frong do
Can CIo chIom 73.361 ha, day Ia vung rung ngap man rong
Ion va fru phu nhaf cua VIof Nam.
VaI fro cua rung ngap man doI voI sInh fhaI vung cua
song raf fo Ion:
2.1. Quan bc giua rung ngap man oa Jong tbuc oat bicn
Rung duoc, su vof... Ia mof co may quan frong chuyon
hoa nang Iuong maf froI fhanh vaf chaf, mof ha rung ngap
man cung cap khoang 9 fan Ia/nam Iam fhuc an cho dong vaf
fhuy sInh foan vung |fuong duong voI 2,5 gam hoac 11
61 62 31
KcaI/m
2
/ngay. Trong do, con frung su dung chI khoang 5%.
Phan Ion con IaI duoc dong frIou mang raI ra vung cua song
Iam fhuc an cho moI sInh vaf. SInh vaf bo nhaf Ia vI sInh, vI
sInh Iam fhuc an cho au frung va ca nho. Trong cac IoaI an
chaf fhoI rua co cua nho, frun bIon, so, oc nho... Taf ca cac
IoaI dong vaf bIon nho khac Ia fhuc an cua IoaI Ion hon: fom,
ca, cua... ay Ia mof chuoI fhuc an Iy fhu, mof day fruyon duy
fr su song cua dong vaf duoI nuoc vung cua song. NgoaI
Iuong fhuc an do rung cung cap fhoo day fruyon fron day,
phyfopIankfon co fho fong hop duoc 0,2 1,5 gam chaf
kho/m
2
/ngay, rong fao o vung nuoc fInh co fho fch Iuy duoc
khoang 1 gam chaf kho |bang 1/3 Iuong fch Iuy cua rung
ngap man).
Nhu vay fa fhay raf ro rang: Rung ngap man co vaI fro
raf fo Ion frong vIoc duy fr su song cua dong fhuc vaf vung
cua song va doI voI moI fruong cua noI hIon dIon nua daf,
nua nuoc nay, rung ngap man dong vaI fro chu you frong vIoc
dIou khIon moI fruong vung cua song.
2.2. Pung ngap man giu oai tro quan trong trong cong
tac pbong bo
ay rung von bIon Ia vaf chuong ngaI fron con duong
gIo song chuyon dong. oI voI vung ngap man ngoaI fac dung
chan gIo fho hIon kha ro nof, no con nho bo ro va phan fhan
Ia chm frong nuoc khI frIou Ion hoac ru xuong bIon fhanh
nhung daI ko mom raf co hIou qua Iam fang kha nang boI
Iang cua dong nuoc. V vay, frong fhuc fo rung ngap man con
gIu vaI fro chong song va Ian bIon raf co hIou qua.
2.J. Vai tro kinb tc, Ju /jcb cua rung ngap nuoc
Rung ngap man cho fa nhIou san pham co gIa frj kInh fo nhu:
Than cay nhIou IoaI: mam, duoc..., duoc dung Iam
nha, do Iam fhan cuI.
Vo cua mof so IoaI cay nhu: duoc, da, vof, mam..., co
nhIou chaf TanIn Iam nguyon IIou frong cong nghIop dof,
fhuoc da.
jch nhua NIpa |dua nuoc) Iay fu cuong quay fraI non
do cho bIon duong Irucfoso |8 10 fan/ha nam) Iam ruou
hoac Iam dam, Ia dua dung Iop nha, dung vach.
Cong rang dung do dan gIo, cong va bo do bon fhung
Iam fham.
Tro, cuI mam dung frong ky ngho xa phong.
Than duoc Iam nguyon IIou cho fao fo soI nhan fao.
NhIo u Ioa I ca y ru ng sInh hoa, co so cu a nhu ng da n ong ma f.
NhIou IoaI cay Iay go do Iam gIay nhu gIa, mop...
Cac IoaI cay cha Ia, mam, Iuc, gIa..., co fho dung frong
y hoc.
Chung fa da bIof, rung ngap man ngoaI vaI fro kInh fo
no con Iam khong kh frong Ianh, fo dIom fhom cho phong
canh fhIon nhIon fhom haI hoa, fuoI dop.
NgoaI ra, rung ngap man con co fac dung km ham su
chuyon dong cua caf bay, caI fao khong kh... Co fho noI rung
Ia nha may Ioc khong kh khong Io. NguoI fa fnh rang moI
63 64 32
nam 1 ha rung hap fhu hon 4 fan fhan kh fuong duong voI
Iuong CO
2
co frong 1.800.000m
3
khong kh do quang hop va
fhaI ra O
2
can fhIof cho su song cua con nguoI va dong vaf.
Tan rung gIu IaI khoI buI va kh doc do hoaf dong cong
nghIop cua con nguoI fhaI vao khong kh.
No u 1m
3
khong kh noI khong co rung co fron 4 van vI
khuan fh 1m
3
khong kh frong rung chI chua fu 300 400 vI
khuan.
Ro rang, vaI fro cua rung ngap man hof suc fo Ion, no con
gop phan caI fao vI kh hau dja phuong, fo vo fhom cho canh
quan fhIon nhIon nhung nof cham pha haI hoa gIua bIon va song
ngoI, gIua rung cay va pho xa, Ia nhung noI vuI choI gIaI fr fhch
hop nhaf cho con nguoI sau nhung ngay Iao dong vaf va, fhu huf
khach du Ijch bon phuong don voI rung va bIon.
Chng I: Nhng khai niem c ban ve Tai nguyen, moi
trng va sinh thai.
1. The nao la tai nguyen? Co may loai tai nguyen?
2. The nao la moi trng va the nao la o nhiem moi trng?
3. The nao la s co moi trng, suy thoai moi trng?
4. The nao la anh gia tac ong moi trng?
5. The nao la sinh thai va can bang sinh thai?
6. The nao la a dang sinh hoc va v sao phai bao ve tnh a
dang sinh hoc?
7. The nao la phat trien ben vng?
CHNG II
TAl NGUYEN NUOC
VA O NHlEM MOl TRUONG NUOC
PHAN I. TAI NGUYEN NC
;. VA TRO CA NOC TRONG COC SONG
. Khu nem ve cuu cuu nuoc
Nuoc |H
2
O) Ia mof chaf quon fhuoc va khong bnh
fhuong. VIon sI IIon Xo noI fIong I.V. PofrIanop Iay fon chaf
khong bnh fhuong nhaf fron fho gIoI do daf cho cuon sach
pho bIon khoa hoc cua mnh vIof vo nuoc. Con TIon sI khoa
hoc sInh hoc .I. Xocgoop fh da v nuoc nhu Ia mot cbat tao
ncn banb tinb cbung ta.
Thaf vay, fron fraI daf khong co chaf nao quan frong
doI voI chung fa hon nuoc fhong fhuong va dong fhoI cung
khong mof chaf nao khac co nhIou fnh chaf mau fhuan va dj
fhuong don nhu fho.
Kh hau cua hanh fInh chung fa fuy fhuoc vao nuoc. Cac
nha ja Vaf Iy khang djnh rang Ncu kbong co nuoc tb tu
/au trai Jat Ja nguoi oa boa tbanb mot kboi Ja cbct.
Nuoc co nhIof dung raf Ion, khI duoc dof nong fh nuoc
hap fhu nhIof, khI nguoI nuoc IaI foa nhIof. Nuoc o TraI af
vua hap fhu vua hoan IaI raf nhIou nhIof va nho do ma kh
65 66 33
hau duoc san bang. Nhung phan fu nuoc fan maf frong kh
quyon, o frong may va o dang hoI nuoc bao vo TraI af khoI
caI Ianh gIa cua vu fru.
Vo cau fruc cua nuoc: Nuoc bao gom 11,11% hydro va
88.89% Ia oxy |fnh fhoo khoI Iuong).
Trong su hnh fhanh nuoc, 1 nguyon fu oxy gan voI 2
nguyon fu hydro. Trong phan fu nuoc, cac nguyon fu hydro va
oxy bo fr fhoo cac goc cua mof fam gIac can.
Nguyon fu oxy nam o dInh va o moI goc day co mof
nguyon fu hydro. Coc o dInh ganbang 105
o
. khoang cach gIua
cac nhan hydro va oxy Ia 0,97x10
8
cm va gIua cac nhan
hydro Ia 1,53x10
8
cm.

HInh 1. 8o Jo cau truc cua pban tu nuoc
Phan fu nuoc co dac fnh phan cuc raf manh v frong
phan fu ca haI nguyon fu hydro khong nam fron duong fhang
qua fam cua oxy ma nam vo mof pha cua nguyon fu oxy.
Iou do dan foI su phan bo khong dou cua cac dIon fch. Pha
cua phan fu voI nguyon fu oxy so fhua dIon fch am va pha
doI dIon chua cac nguyon fu hydro so fhua dIon fch duong.
Su phan cuc va su hnh fhanh nhung Iuc khac nhau fao
kha nang cho cac phan fu nuoc hop voI nhau fhanh nhung fo
hop phan fu. Phan fu hoI nuoc co cong fhuc don gIan nhaf
H
2
O. Phan fu nuoc o fho Iong do 2 phan fu don gIan hop IaI
ma fhanh |H
2
O)
2
. Phan fu bang do su fap hop 3 phan fu don
gIan |H
2
O)
3
.
Phan fu don gIan khong hop voI cac phan fu nuoc khac
H
2
O goI Ia hydoron. |H
2
O)
2
: goI Ia haI hydoron. |H
2
O)
3
: goI Ia
ba hydoron.
Su hnh fhanh haI hydoron xay ra do suc huf gIua cac
phan fu nuoc, kof qua cac hIou ung phan cuc nou fron Ia dac
dIom cua cac phan fu nuoc.
Phan fu nuoc co cuc do Ia nguyon nhan cua fuong fac
dac bIof gIua cac phan fu nuoc khac nhau.
Cac nguyon fu hydro frong phan fu H
2
O co mof phan
dIon fch duong fuong fac voI cac oIocfron cua nguyon fu oxy
fhuoc nhung phan fu bon canh. IIon kof hoa hoc kIou nhu
vay goI Ia IIon kof hydro. IIon kof hydro noI cac phan fu H
2
O
fhanh nhung poIImo doc dao co cau fao khong gIan, frong do
maf phang chua cac IIon kof hydro vuong goc voI maf phang
chua cac nguyon fu cua phan fu H
2
O.
67 68 34
Truoc hof, chnh fuong fac gIua cac phan fu nuoc gIaI
fhch o sao nuoc co nbict Jo nong cbay oa nbict Jo soi cao
bat tbuong. Can co mof nang Iuong do Iam suy you roI sau do
pha vo cac IIon kof hydro, nang Iuong do raf Ion. ay cung Ia
Iy do /am cbo nbict Jung cua nuoc rat /on. Nhung IIon hop
phan fu nhu vay fao non fInh fho nuoc da bnh fhuong. Su
goI ghom cac nguyon fu frong fInh fho do khong duoc chaf
khf va nuoc Ja Jan nbict kcm.
Ty frong cua nuoc Iong o gan 0
o
C Ion hon fy frong cua
nuoc da. O 0
o
C, 1 gam nuoc da chIom fho fch 1,0905cm
3
con
1 gam nuoc Iong chIom 1,0001cm
3
. Nuoc da noI cho non cac
ho chua nuoc fhuong khong dong cung hoan foan ma chI bao
phu mof Iop bang o fron maf.
O day xuaf hIon fhom mof dj fhuong cua nuoc: sau khI
nong chay moI dau nuoc co IaI o gIoI han 4
o
C, khI fIop fuc
dun nong, no baf dau no ra.
O ap suaf cao, nuoc da IoaI bnh fhuong co fho bIon
fhanh IoaI nuoc da co fon goI Ia nuoc da II, nuoc da III... Ia
nhung dang fInh fho nuoc da nang hon va chac hon. Nuoc da
VII cung nhaf, chac nhaf va kho nong chay nhaf ma fa bIof
hIon nay duoc fao non duoI ap suaf 3 fy Pa, no nong chay o
+190
o
C.
Trong cac fnh chaf hoa hoc cua nuoc, tinb cbat Jac bict
quan trong /a kba nang pban tu nuoc pban /y tbanb ion oa
kba nang nuoc boa tan nbung cbat co ban cbat boa boc kbac
nbau. So dI, nuoc Ia dung moI chu you va pho fhong fruoc hof
Ia do fnh co cuc cua cac phan fu nuoc, do su chuyon djch cac
fam dIon fch duong va dIon fch am va do ho qua Ia hang so
dIon moI cuc ky cao cua nuoc.
Cac dIon fch nguoc dau nhu cac ion but nbau o trong
nuoc ycu bon trong kbong kbi S0 /an. Iuc huf fuong ho gIua
cac phan fu hay nguyon fu cua mof vaf nhung frong nuoc
cung you hon so voI frong khong kh. Trong fruong hop nay,
chuyon dong nhIof Iam cho cac phan fu fach roI nhau hon. V
fho xay ra su hoa fan cac chaf ko ca nhIou chaf kho fan:
Nuoc chay, da mon...
Su phan Iy phan fu nuoc fhanh Ion:
H
2
O H
+
+ OH

hoac
2H
2
O H
3
O
+
|Ion hydroxonI) + OH

frong dIou kIon fhuong Ia hof suc nho, frung bnh frong
500.000.000 phan fu fh chI co mof phan fu phan Iy. Can chu
y rang phuong frnh fhu nhaf frong cac phuong frnh nou
fron Ia fhuan fuy quI uoc: profon H
+
fhIou va oIocfron khong
fho fon faI frong dung djch nuoc. Ion nay kof hop ngay voI 1
phan fu nuoc fao non Ion hydroxonI H
3
O
+
. Tham ch con co
fho cho rang cac IIon hop cua phan fu nuoc fhaf ra phan Iy
fhanh nhung Ion nang hon chang han nhu:
8H
2
O H
9
O
+4
+ H
7
O
4

con phan ung:
69 70 35
H
2
O H
+
+ OH

chI Ia so do don gIan hoa dI raf nhIou cua mof qua frnh fhaf.
Kha nang phan ung cua nuoc khong Ion Iam. Qua vay,
mof vaI kIm IoaI hoaf fnh cao co kha nang day hydro ra khoI
nuoc.
2Na + 2H
2
O 2NaOH + H
2

va nuoc co fho chay frong kh quyon fIo fu do:
2I
2
+ 2H
2
O 4HI + O
2

. Nuoc co nguon cuu su song
NhIou nguoI frong chung fa khong phaI aI cung nghI
duoc day du don vaI fro fo Ion cua nuoc frong doI song xa hoI
IoaI nguoI va fhIon nhIon. Trong khI ay, nuoc IaI Ia mof
khoang vaf co nhung fnh chaf ky Ia: Nou fhIou mof frong
nhung fnh chaf rIong cua no fh TraI af cua chung fa so co
vo khac. ThIou nuoc fh fho gIoI huu co: fhuc vaf, dong vaf va
con nguoI khong fho phaf frIon duoc.
Thoo quan nIom cua nhung nguoI abIIon, nguoI AI Cap,
An o va a Tu co daI fh nuoc Ia nguon goc cua moI nguon
goc, Ia coI nguon cua faf ca nhung g fon faI. Nha TrIof hoc
co Hy Iap ArIxfof coI nuoc nhu mof bo phan cua fhIon nhIon
|hoc fhuyof vo 4 you fo: Iua khong kh nuoc va daf).
NguoI fa baf dau nghIon cuu ban chaf vaf Iy cua nuoc fu
fho ky XVII. Nam 1612, CaIIIo da chung mInh duoc rang kha
nang noI cua vaf chaf khong phu fhuoc vao hnh dang ma
phu fhuoc vao fy frong cho non go bao gIo cung noI Ion maf
nuoc v fy frong cua no nho hon nuoc. Nam 1772, nha Vaf Iy
nguoI Phap oIIuc da xac djnh duoc rang nuoc co fy frong
Ion nhaf khI o +4
o
C.
Nam 1783, nha bac hoc nguoI Phap IavudIo Ian dau
fIon cong bo nuoc Ia hop chaf cua hydro va oxy.
Nam 1860, MondoIoop da fm fhay nhIof do gIoI han
cua nuoc, nghIa Ia o nhIof do cao hon nhIof do ay hoI nuoc o
baf ky ap suaf nao cung khong fho bIon sang fho Iong duoc.
sau do mof nam, MondoIoop nghIon cuu su no ra cua nuoc khI
dun nong |fu 0
o
C don 175
o
C) va sau do ong da dua ra duoc
cong fhuc vo su phu fhuoc cua fy frong nuoc vao nhIof do.
Phan Ion cac nha nghIon cuu cho rang moI fruong do
phaf sInh su song fron TraI af Ia cac bIon am ap ma frong
do Iuc dau xuaf hIon cac hop chaf huu co phuc fap, fu do
frong nhung dIou kIon nhaf djnh, nhung hop chaf ay dan dan
bIon fhanh cac hop chaf huu co.
VaI fro cua nuoc frong fhIon nhIon Ia muon mau muon
vo. HoI nuoc frong khong kh |cung voI kh carbonIc) dong vaI
fro quyof djnh frong fho can bang nhIof fron TraI af, v khI
no do cac fIa maf froI dI qua, no gIu IaI mof khoI Iuong buc
xa nhIof dang ko vao khoang khong cua hanh fInh.
Nuoc co nhIof dung Ion quyof djnh vaI fro cua daI duong
vo maf kh hau. Cac daI duong va bIon fch Iuy nhIof Iuong
vao mua ho va suoI am kh quyon vao mua dong bang chnh
nhIof Iuong ay. Cac dong haI Iuu mang nhIof nang fu cac
vung nhIof doI Ion cac bIon pha bac, Iam dju va can bang
71 72 36
kh hau cua hanh fInh. Th du: Kh hau o Tay Au maf dju Ia
do dong haI Iuu nong khong Io |CuIfSfroam) chay fu vjnh
MoxIco qua aI Tay uong vong quanh bo bIon Anh va Nauy.
aI duong cung voI gIo dong vaI fro dIou hoa fhanh phan
khong kh, hoa fan cac chaf kh cua kh quyon con cac dong
haI Iuu fh chuyon chung dI xa.
Trong suof qua frnh hnh fhanh dja chaf cua TraI af,
nuoc Ia nhan fo fao fhanh bo maf TraI af. O noI nao Ianh
va nong khong fho pha duoc nhung vung nuI da khong Io fh
o do nuoc so hoan fhanh vIoc ay. KhI bIon fhanh bang, nuoc
co kha nang pha vo va Iam naf vun cac ghonh da Iau doI...
Nuoc Iach vao cac kho ho nang ap suaf Ion don 2.400
afmosphoro fh khong da hoa cuong nao, khong IoaI da bazan
nao co fho chong do noI.
Nuoc hoa dan cac khoang chaf fhanh phan cua cac
Iop daf nuI. Cac chaf bj hoa fan va cac haf vo vun cua Iop daf
nuI duoc nuoc mang dI do vao cac fhung Iung.
NguoI fa da fnh duoc rang hang nam cac song fron Tho
gIoI hoa fan va do vao daI duong 320 frIou fan canxI, 560
frIou fan sIIIc va cac fhanh phan khac. Th du nhu chI rIong
song MIfxIxIbI moI 1 ngay dom do ra bIon 2 frIou fan haf Io
Iung.
Cac chaf o fho ran dou nang hon cac chaf do khI o fho
Iong. ChI co nuoc, bImuf va bac Ia khong fhoo quy Iuaf nay.
Nou ha xuong 0
o
C fh nuoc dong bang, v bang nho hon non
bang noI Ion maf nuoc. Nou nuoc khong co fnh chaf fuyof
dIou nay fh khong fho fon faI su song frong cac ho chua
|bIfmuf fon IafInh Ia bIsmufhum |I) no Ia kIm IoaI hIom
va cung Ia kIm IoaI nang = 9,8 gam/cm
3
, do nong chay va
gIon, no duoc dung frong cong ngho dIon fu va ky fhuaf haf
nhan..., co fnh saf frung non cung duoc dung do Iam
fhuoc...).
Nuoc Ia chaf fham gIa fhuong xuyon vao cac qua frnh
sInh hoa frong co fho song. Phan Ion cac phan ung hoa hoc
IIon quan don vIoc frao doI chaf frong co fho song dou xay ra
frong moI fruong nuoc. Nho co fnh chaf nay ma nuoc da fro
fhanh NguoI mang IaI cuoc song.
Nuoc Ia fhu nguyon IIou duy nhaf khong fho fhay fho
duoc. Cac nguon nhIon IIou nhu fhan da, dau Iua va kh dof
dou co fho fhay fho cho nhau. Ngay nay, nang Iuong nguyon
fu cung cho fa nguyon fu..., cac san pham fong hop duoc su
dung o khap moI noI, fhuc pham cung duoc fao bang phuong
phap nhan fao... con nhu cau cua cac sInh vaf song frong
nuoc fh chI co nuoc moI fon faI duoc.
Nuoc Ia mof frong nhung fhanh phan co ban cua fhIon
nhIon, fhIou no fh fho gIoI huu co fhuc vaf, dong vaf va
con nguoI khong fho phaf frIon duoc. V vay co fho noI noI
nao co nuoc fh o do co su song. Khong co mof sInh vaf nao,
fham ch sInh vaf so dang nhaf IaI khong duoc cau fao fu
nuoc hoac khong can nuoc.
Nuoc chIom fu 80 90% khoI Iuong cua fhuc vaf va 70%
khoI Iuong cua dong vaf. Trong fhanh phan co fho con nguoI
da fruong fhanh fh nuoc chIom gan 65% dIou do co nghIa
mof nguoI can nang 70 kg fh frong 45 kg Ia nuoc. ac bIof,
73 74 37
cac fo bao cua co fho fro om chua raf nhIou nuoc |gan 70%).
Nuoc co frong faf ca cac co quan va fo bao cua con nguoI,
fham ch cac mo cung nhu xuong cung chua gan 20% nuoc.
Nuoc Ia chaf fhuong xuyon fham gIa vao cac qua frnh sInh
hoa frong mo co. Con nguoI phan ung raf nhay voI fnh frang
maf can bang nuoc:
Nou maf fu 6 8% frong Iuong nuoc frong co fho fh
con nguoI so Iam vao fnh frang nua fInh nua mo.
Nou maf 12% frong Iuong nuoc co fho fh con nguoI so chof.
Nuoc Ia dung moI fof nhaf frong faf ca cac chaf fhuoc
fho Iong, hau hof faf ca cac chaf fru mo, carbon ra va mof f
hop chaf khac con fh dou hoa fan frong nuoc. Phan Ion cac
phan ung hoa hoc IIon quan don vIoc frao doI chaf frong co
fho dou xay ra frong moI fruong nuoc. Cac qua frnh fIon hoa
fhuc an, qua frnh fong hop cac chaf frong fo bao co fho dou
duoc fhuc hIon frong moI fruong nuoc.
oI voI co fho song fh fhIou nuoc nguy hIom hon fhIou
fhuc an. ThIou an, con nguoI co fho song duoc hon mof fhang
nhung fhIou nuoc fh con nguoI kho song noI vaI ngay. Nhu cau
sInh Iy cua co fho con nguoI frung bnh can 2,5 If mof ngay
dom nhung cung co fho don 3 4 If frong mof ngay dom fuy
fhoo cuong do Iao dong va nhIof do moI fruong xung quanh.
Co fho can profIf, mo, carbon, vIfamIn, khoang chaf va
nuoc do fhuc hIon cong ngho phuc fap nhaf Ia fao ra cac fo
chaf bu dap cho hao ph nang Iuong o dang nay hay dang
khac cua su song. Qua frnh frao doI chaf bao gom ca qua
frnh frao doI nuoc, mof qua frnh khong fho fhIou duoc.
Cac fo bao va cac chaf gIan bao cua cac mo Ia nhung ho
fhong phuc fap, moI bo phan cua no dou chua mof you fo can
fhIof do Ia nuoc. Cac dung djch chaf khoang va hop chaf
huu co chua day frong cac fo bao nho nhaf cua kIon fruc fo
bao va Ia co so cua cac dung djch nuoc mo. Cac phan fu nuoc
Ia fhanh phan cua cac fo chuc dong dac hon va fu do hnh
fhanh ra cac cau fruc fo bao va gIan bao.
Nuoc co vaI fro fo Ion frong vIoc ron Iuyon co fho con
nguoI. Nuoc Iam cho co fho khoo manh, chong duoc bonh faf,
nang cao kha nang Iao dong chan fay va Iao dong fr oc.
Phuong phap dung nuoc do ron Iuyon cac co cho dIou hoa
nhIof, cac phan ung mach nho do ma co fho fro non khoo
manh, ron Iuyon chong duoc nhung fac dong nguy hIom cua
bon ngoaI nhu Ianh, am, gIo. Nhu vay, nuoc fham gIa vao faf
ca cac hoaf dong cua co fho.
SuoI nuoc nong ngam Ia mof khoang san fong hop, no
khong nhung duoc dung do suoI va cung cap nuoc nong cho
sInh hoaf, cho cong nghIop, ma con Iam nguyon IIou do san
xuaf nhung hoa chaf co gIa frj nhu: brom, Iof dung cho y fo
vo sInh, chua bonh va dIou duong. Trong suoI nuoc ngam
fhuong gap cac hop chaf cua cac dung djch hoa hoc co fac
dung fof doI voI co fho con nguoI. V du: Mof so suoI nuoc
nong co chua carbonaf nafrI, NaCI, co suoI nuoc chua chua
nhIou acId carbonIc, co suoI gIau chaf kh, phong xa radon
H
2
S... NoI chung, raf co ch cho vIoc chua bonh...
75 76 38
Trong xa hoI hIon nay, fhIou nuoc fh khong mof nganh
cong nghIop nao co fho phaf frIon duoc:
Muon khaI fhac duoc 1 If dau can phaI co 10 If nuoc
Muon co 1 hop rau qua can 40 If
Muon san xuaf 1 kg gIay can 199 If.
Muon co 1 kg Ion da can 600 If.
Muon co mof fan xImang kho can 4.500 If.
Muon san xuaf 1 fan fhop can 20.000 If.
Muon san xuaf 1 fan fo acofaf can 2.660 m
3
nuoc.
Muon san xuaf 1 fan vaI Iap san can 4.200m
3
.
Muon co mof fan soI fong hop Capron can 5.600m
3
.
Trong nong nghIop, nuoc IaI cang quan frong hon. Nou
khong co nuoc do hoa fan cac IoaI muoI khoang fh ro cay
khong fho huf duoc nhung chaf dInh duong can fhIof do nuoI
cay coI.
Co fho fu nhung cong fhuc kInh nghIom sau day do fhay
moI quan ho gIua Iuong nuoc can va cac you fo kh hau, dja
chaf, san Iuong, nang suaf nhu sau:
M = 10h |W
d
W
c
) W
n
m
3
/ha |12)
O day:
M: Tong Iuong nuoc fuoI
: Iuong nuoc can cua cay m
3
/ha
h: Iuong mua roI frong fhoI ky sInh fruong |mm)
: Ho so su dung nuoc mua, o daf fham nuoc fof Iay
bang 0,80,9 va o daf fham nuoc kom bang 0,40,7.
W
d
: Iuong nuoc du fru frong Iop daf fnh foan o dau
fhoI ky sInh fruong |m
3
/ha)
W
c
: Iuong nuoc du fru frong Iop daf o cuoI fhoI ky sInh
fruong |m
3
/ha)
W
n
: Iuong nuoc ngam co fho bo sung cho Iop daf bo ro
hoaf dong |m
3
/ha)
Thoo kInh nghIom cua A.I. SIfbIrIdorop co fho xac djnh
Iuong nuoc ngam bo sung cho Iop daf bo ro hoaf dong frong
mof ngay dom |daf pha sof hay daf co dang bun) nhu sau:
Bo sau muc nuJc ngam so
vJi mat dat (m)
1,O 1,5 2,O 2,5 8,O
LuJng nuJc ngam co the
bo sung
14,O 8,O 5,O 2,5 O,G
: Iuong nuoc can cua cay |m
3
/ha) duoc xac djnh fhoo
cong fhuc cua . A. SIffoIko nhu sau:

=
100
a
f 1 , 0 f
c
|13)
Trong do:
: Iuong nuoc can fu khI nay mam don khI Ia cho phu
kn maf daf.
a: o am khong kh bnh quan ngay frong fhoI ky do.
77 78 39
f
c
: NhIof do khong kh bnh quan ngay frong fhoI ky do.
f: Tong nhIof do khong kh frong fhoI ky sInh fruong.
va Iuong nuoc can frong fhoI ky fIop fhoo do duoc fnh fhoo
cong fhuc:

+ =
100
a
1 f 1 , 0 f
c
|14)
|O day, y nghIa cac so hang cung nhu cong fhuc fron)
af cu mof IoaI fhuc vaf nao cung dou can nuoc, co dIou
Iuong nuoc do can nhIou hay f con phu fhuoc vao nhIou you
fo. V du: Iou kIon kh fuong nhu nhIof do, do am khong
kh, Iuong mua, cho do fhuy van, nuoc ngam bo sung, muc
nuoc ngam cao, fhap... con phu fhuoc vao fung IoaI cay frong,
cho do fuoI, bIon phap fuoI, phu fhuoc vao ca nang suaf, san
Iuong cua fung IoaI cay frong.
NoI chung do sInh fruong, phaf frIon, cay frong can
duoc cung cap dong fhoI day du cac you fo anh sang, nhIof
do, nuoc, khong kh va fhuc an. Nuoc, khong kh, chaf
khoang Ia nhung nguyon IIou do fong hop non chaf huu co
frong cay nhung nuoc Ia you fo ma cay frong phaI su dung
mof khoI Iuong Ion nhaf.
Iuong nuoc nay phan Ion duoc su dung vao qua frnh
bay hoI maf Ia |99,8%) va chI co fu |0,1 0,3%) Ia dung do
xay dung cac bo phan cua cay. Iuong nuoc chua frong cac bo
phan cua cay Iuon Iuon fhay doI. Thoo quan saf cua cac nha
SInh Iy fhuc vaf fh chI frong mof gIo da co fu 10 100%
Iuong nuoc frong cay duoc doI moI. Chnh v vay ma moI
ngay fron mof dIon fch ha cay frong nhu ngo, Iua m, rau
phaI can fu 30 60m
3
. Iuong nuoc ma cay frong can so fang
fhoo qua frnh sInh fruong, daf don muc foI da khI cay co
khoI Iuong fhan Ia Ion nhaf va sau do IaI gIam dan nhung
cung co khac nhau fuy fhoo IoaI cay frong:
Nhung IoaI cay Iay haf co nhu cau nuoc nhIou nhaf o
fhoI ky hnh fhanh cac co quan sInh san.
Nhung cay Iay cu nhu cau nuoc nhIou nhaf o fhoI ky
cu phaf frIon manh. O fhoI ky nay cay fIou fhu nuoc voI hIou
suaf fch Iuy chaf kho cao nhaf va nuoc dong vaI fro quyof
djnh don nang suaf cuoI cung.
Qua mof so v du sau day vo kof qua nghIon cuu cua o
mon Thuy nong Truong aI hoc Nong nghIop I Ha NoI cho fa
fhay vaI fro cua nuoc doI voI cay frong nhu sau:
V du:
Iua chIom khong fuoI nang suaf daf 15,2 fa/ha, fuoI
ngap nuoc fhuong xuyon fu 3 5 cm nang suaf 38 fa/ha.
Ngo dong xuan khong fuoI 16.87 fa/ha, fuoI 4 Ian
nang suaf 27,4 fa/ha.
Tron day chung fa chI moI nhan manh, chI moI do cap don
vaI fro cua nuoc doI voI suc khoo con nguoI, doI voI kh hau
hanh fInh, doI voI sInh hoaf va you cau cua nuoc doI voI nong
nghIop. VaI fro cua nuoc doI voI cong nghIop qua hof suc fo Ion.
Ta chI xom fI Io su dung nuoc cua Hoa Ky hang nam cung du
noI Ion dIou quan frong ay, o My dung:
50% Iuong nuoc phuc vu cho cong nghIop.
79 80 40
40% cho nong nghIop.
10% cho cac muc khac.
Nuoc duoc su dung nhu mof nguon nang Iuong. Ngay xua,
con nguoI da bIof Iam nhung coI xay chay bang suc nuoc, ngay
nay fhuy dIon Ia nguon fhan frang, hang ngay da san xuaf ra
hang fI kW gIo dIon cho con nguoI. O IIon Xo cu fong cong suaf
cua cac nha may fhuy dIon Ion foI hon 30 frIou fan kW chIom
hon 30% san Iuong cua faf ca cac nguon dIon ca nuoc.
. Nuoc tren hunh tnh nuy nheu huy It?
Vo cau hoI Tron hanh fInh nay nuoc nhIou hay f7 Cac
nha bac hoc dou fra IoI: Raf nhIou va cung raf f.
TaI sao raf nhIou fh chung fa da ro: Nao bIon ca, nao
song ho, nao bang fuyof, nao mua roI.
Con faI sao f7 oI v nhu cau nuoc ngay nay cua IoaI
nguoI da ngang bang voI nhung nguon nuoc ngof co kha nang
faI sInh o hanh fInh chung fa. oI v frong qua frnh san
xuaf va sInh hoaf chung fa da Iam nhIom ban qua nhIou.
Iam nhIom ban mof Iuong nuoc nhIou hon Iuong nuoc da Iam
sach.
Nhung con song noI fIong fho gIoI nhu song Ranh dang
bIon fhanh uong cong cong cong khong Io cua Chau Au,
song VoIga |Nga) da fung boc chay fron bo maf, song Hoang
Ha |Trung Quoc) nuoc da chuyon mau, suI bof... song Mo
Kong Chau A cung dang fro fhanh noI caf gIau rac cua Chau
A |chu you Ia rac cua cac nuoc fhuong nguon).
Ion cung co nuoc da doI mau va fuong IaI co fho so doI
dong. Vung bIon pha Tay ThaI nh uong cung da boc chay
frong nhIou nam.
Ion chIom 65% bo maf TraI af, ngay nay khong con Ia
Ia phoI cua hanh fInh nua ma dang co nguy co fro fhanh ho
rac cua con nguoI... doI khI fro fhanh noI caf gIau nhung chaf
fhaI sau nhung vu no haf nhan cua khong f quoc gIa fron fho
gIoI.
Ngay nay, van do cung cap nuoc sach va vo sInh moI
fruong nuoc con dang Ia mof van do kho khan va gay gaf doI
voI hon 2 fI nguoI fron fho gIoI.
Qua nhIou so IIou dIou fra cho fhay khoang 80% bonh
faf o cac nuoc dang phaf frIon dou co IIon quan don van do
cung cap nuoc sach va vo sInh moI fruong. O cac nuoc dang
phaf frIon chI co khoang 75% dan so fhanh fhj va 29% dan
so nong fhon duoc cung cap nuoc sach.
af cu Iuc nao fron fho gIoI cung co khoang 500 frIou
nguoI bj bonh maf hof, 250 frIou nguoI bj bonh gIun chI. Khoang
50% so nguoI mac cac bonh fron dang song faI Chau A.
V. Nuoc nhu mot thu vu khI lo hu
Tron day chung fa da noI: Nuoc Ia coI nguon cua su
song; o dau co nuoc fh o do co su song... Chnh v Io do ma
hIon nay frong cac cuoc chIon franh, nguoI fa da fm moI
cach do fIou dIof doI phuong frong do co bIon phap caf duf
cac nguon cung cap nuoc... fham ch raI ca nhung chaf doc
hoac nhIou IoaI vI frung vao nguon nuoc do fIou dIof doI
81 82 41
phuong |mac du nguoI fa da bIof do Ia fraI voI cong uoc Quoc
To).
Tron fho gIoI hIon co hon 200 Iuu vuc song co cung
chung bIon gIoI f nhaf Ia haI nuoc fro Ion. Nhung con song
nay, khI bnh yon no Ia soI chI do xuyon suof fnh huu nghj
gIua nhung nuoc co chung quyon IoI fron dong song ay.
Nhung doI khI no cung Ia nguyon nhan cua su baf hoa va co
khI con Ia nguon goc cua cac cuoc chIon franh. Chnh v vay
ma co nha chIon Iuoc da du doan rang: Nou nhung cuoc
chIon franh o fho ky nay fhuong do nguyon nhan dau hoa fh
nhung cuoc xung dof o fho ky foI so Ia cuoc franh phan hon
fhua nguon nuoc.
ThoI gIan qua, quan doI ac Yomon da su dung nuoc
nhu mof fhu vu kh do chong IaI Nam Yomon o Adon hoac da
xay ra Sarajovo.
Trong cuoc chIon franh vung vjnh, Phap da daf cac nha
may xu Iy nuoc duoI su bao vo dac bIof.
Cuoc doI dau gIua cuado va Poru cung chI v muon
franh quyon khaI fhac con song Conopa.
Thang 9/1980 Irak fan cong Iran cung chI v muc dch
gIanh quyon kIom soaf song ChaffaIArab.
Y do cua IsraoI doI voI IIban co IIon quan don faI
nguyon nuoc song IIfanI. Trong nhung cuoc fhuong Iuong
gIua cac bon IsraoI voI JordanIo hay gIua IsraoI voI PaIosfIno
fh van do nuoc Iuon Iuon Ia mof frong nhung noI dung frong
chuong frnh nghj su.
Su kIon song NII da Iam bung no cuoc xung dof sac foc
o Soudan, Irak va SyrI. Cung co nhung moI Io v nguon nuoc
fruoc nguoI Iang gIong Tho NhI Ky kIom soaf dong chay song
TIgro va uphrafo.
Trong cuoc chIon franh vung vjnh, Tho NhI Ky da fm
cach gIam bof 1/3 Iuong dong chay song uphrafo frong hon
mof fhang froI.
AI Cap Iuon mang nang noI Io v nuoc, v non an nInh
cua AI Cap nam frong fay cua 8 quoc gIa Chau PhI khac dang
kIom soaf song NII.
Con raf nhIou V du khac do noI Ion rang mac du:
Thoo cong uoc Quoc To 1907 |hIop djnh Ia Hayo)
Va hIop djnh CIonovo Ian fhu IV cua nam 1949 da quI
djnh: Khong duoc su dung nuoc nhu mof fhu vu kh... nhung
kho va raf kho duoc fhuc hIon. oI Io Nuoc Ia coI nguon cua
su song v vay moI khI cuoc chIon franh doI khang xay ra fh
su nhuong nhjn kho ma kIom cho duoc.
;. TA NGYKN NOC TRKN THK GO
. Su phun bo nuoc tren tru dut no chung
Tong dIon fch fraI daf 510 x 10
6
km
2
.
aI duong 361 x 10
6
km
2
chIom 70,8%
af IIon 149 x 10
6
km
2
chIom 29,2%, ma daf IIon IaI
phan bo o ac an Cau |39%) con Nam an Cau |19%).
83 84 42
Tong Iuong nuoc frong faf ca daI duong Tho CIoI
1.370.223 km
2

Nou dom khoI Iuong nuoc nay raI dou fron bo maf TraI
af fa so co mof Iop nuoc day don 2400 mof.
Iuong nuoc ngof Ia bao nhIou so voI nuoc daI duong.
Nou TraI af fhu nho bang mof qua cau co duong knh 5 m
fh foan bo nuoc daI duong va nuoc faf ca song ngoI ao ho,
dam Iay cong IaI cung chI bang mof fhung phuy 100 If, con
nuoc ngof fh chI bang |3/100.000) cua caI fhung phuy do |v
daI duong 1.370.223 km
3
con Iuong nuoc song ngoI ao ho fh
vo cung f oI). Tuy Iuong nuoc ngof fron foan dja cau raf bo so
voI fong Iuong nuoc daI duong nhung no vo cung quan frong
doI voI doI song con nguoI fron TraI af nay.
Phan daf IIon ma fu do song dua nuoc ra cac bIon noI
IIon voI daI duong Tho CIoI nguoI fa goI Ia phan ra.
Phan daf IIon ma fu do nuoc dI don cac bon chua khop
kn bon frong daf IIon khong co dong chay ra cac daI duong
goI Ia phan khong Iuu fhong.

Trong phan ra co cac suon:
ThaI nh uong |gom cac song chay vao ThaI nh
uong va An o uong). Suon ThaI nh uong co cac song
Ion nhaf TraI af nhu: Amua, uong Tu, Hang Ha, Truong
CIang.
aI Tay uong |gom cac song chay vao aI Tay
uong va ac ang uong). Suon aI Tay uong co cac song
Ion nhaf TraI af nhu: Amazon, nhxay, Iona.
Trong nhung phan khong Iuu fhong:
O IIon Xo co ca:
Iuu vuc CaxpIon 1.800.000 km
2

Cac Iuu vuc bIon Aran, ho aIkan va nhIou song cua
Cong Hoa Cazac voI fong dIon fch 1.000.000 km
2

85 86 43
Phan con IaI cua nhung mIon khong Iuu fhong fron TraI
af bao gom sa mac Sahara, sa mac ArabI, sa mac frung fam
Chau !c voI fong dIon fch 29.000.000 km
2
.
Bung 21. Pban pboi Jicn ticb Jat /icn oa mat nuoc cua Trai at.
aI IIan Ian Irh x 1000 km
Z

Chau Au
Chau A
Chau Fhi
Chau uc
ham My
Bac My
0uan dao Ai hhi Lan va Canada
0uan dao Ma Lai
Chau ham cuc
O.G71
42.275
2O.818
7.OG5
11.O7G
2O.448
8.882
2.G21
14.1G5
Bung 22. Pban pboi Jicn ticb mat nuoc cua Trai at.
MaI nuor Ian Irh
1000 km
Z

MaI nuor Ian Irh
1000 km
Z

Thai Binh 0uJng
Bien Berinh
Bien ham Trung hoa
Bien 0 Khot
Bien Bong Trung hoa
18O.OOO
2.28O
2.14O
1.72O
1.24O
hac hai
Bien A/o
An Bo 0uJng
Bien Andamang
hong hai
41O
88
75.OOO
7OO
45O
Bien hhat Ban
Bai Tay 0uJng
Bien Carai
Bia Trung hai
Bac hai
Bien Ban Tich
O8O
O8.4OO
2.GOO
2.5GO
57O
41O
Bac Bang 0uJng
Bien Barangxo
Bein Caxi
Bien dong Xibia
Bien La Te
Bach hai
18.1OO
1.4OO
85O
85O
G4O
O5
Thoo fnh foan gan dung fh fru Iuong nuoc frong Iong
cac song fron TraI af khoang 1.200 km
3
, o frong cac ho Ia
751.000 km
3
nghIa Ia fong fho fch nuoc frong daf IIon Ia
751.200 km
3
. So voI fru Iuong nuoc cac daI duong Tho CIoI
fh nuoc cua daf IIon chIom mof phan raf nho, song vaI fro
cua no doI voI doI song con nguoI fh vo cung fo Ion.
KhoI Iuong dong chay hang nam cua cac song fron TraI
af dua ra bIon ca vao khoang 35.200 km
3
. Nou fnh fhom
Iuong nhap vao daI duong do bang ha ran ra o AI NhI Ian va
Nam Cuc khoang 1.800 km
3
fh fong Iuong dong chay hang
nam do Ia 37.000 km
3
. Su phan phoI khoI Iuong dong chay
nam do duoc fho hIon o bIou duoI day.
Bung 23. 8u pban pboi kboi /uong Jong cbay nam cua cac song
6ar mIan rua daI IIan Ian Irh
1.000 km
Z

khoI Iuong dong
rhay nam (km
8
)
Lop dong rhay
nam (mm)
Toan dat lien 148.811 87.OOO 24O
87 88 44
Cac mien ria dat lien
Trong do:
SuJn Bai Tay 0uJng
SuJn Thai Binh 0uJng
Cac mien khong luu
thong dat lien
11G.778

G7.85O
4O.41O
82.O88
8G.8OO

21.8OO
15.OOO
7OO
81O

81G
8O4
21

. Vong tuun houn nuoc tren Tru Out

HInh 2. Vong tuan boan nbo oa /on cua nuoc trcn Trai at
Nho nang Iuong foI cua maf froI, hang nam khoang
510.000 km
3
nuoc boc hoI fu maf bIon, daI duong va daf IIon.
Mof phan nuoc boc hoI fu daI duong IaI roI ngay fron do
nghIa Ia fro vo IaI daI duong, hoan fhanh vong fuan hoan
nho. HoI nuoc fhoo cac khoI khong kh vao daf IIon, frong
nhung dIou kIon fhuan IoI ngung fu IaI va roI xuong fhanh
mua. Mua roI fron daf IIon mof phan fham vao daf, mof phan
chay fron maf daf, hnh fhanh suoI va song, phan con IaI boc
hoI. Qua frnh mua roI fron maf daf va sau do boc hoI du co
89 90 45
Iap IaI bao nhIou Ian chang nua fh cuoI cung hoI nuoc do
khong kh dom vao daf IIon so chay fro vo daI duong, hoan
fhanh Vong fuan hoan Ion cua nuoc fron TraI af. Mof
phan nho frong fong Iuong nuoc fuan hoan fron TraI af,
khoang 7,7 nghn km
3
frong mof nam, hoan fhanh vong fuan
hoan frong pham vI cac mIon khong Iuu fhong.
Nguon nuoc fron hanh fInh chung fa Iuon Iuon duoc
Iuan hoI fhoo chu frnh nhu hnh vo fron. Tuy fhoo nguon
nuoc ma fhoI gIan Iuan hoI co fho raf ngan do mof vaI fuan
hoac co fho koo daI hang ngan nam.
Chu frnh nuoc foan cau quyof djnh kha nang cap nuoc
ngof cho con nguoI, cho fhuy IoI, cho chan nuoI. Su khac nhau
|su chonh Ioch) gIua Iuong mua fron daf IIon |110.000
km
3
/nam) va Iuong boc hoI fron daf IIon |70.000 km
3
/nam)
chnh Ia Iuong dong chay fu daf IIon ra bIon |40.000
km
3
/nam). Trong khoI Iuong nuoc ay chI co 9.000 km
3
/nam
duoc su dung do phuc vu cho vIoc cap nuoc cho moI nhu cau
cuoc song cua con nguoI.
Cbu trnb /uan boi cua cac nguon nuoc
hguon ThoI gIan
Iuan hoI
hguon ThoI gIan
Iuan hoI
hJi am khong khi
Song suoi
hJi am dat
huJc dam lay
8 ngay
1G ngay
1 nam
5 nam
ho
huJc ngam
Bai duJng
Bang vinh cuu
17 nam
1.4OO nam
2.5OO nam
O.7OO nam
;. TA NGYKN NGON NOC O Vet Num
. Song ngo sun phum cuu khI huu
1. Mul lroi nguon nung Iuong lo Ion
Tuy maf froI o cach qua daf chung fa dang song voI mof
khoang cach vo cung fo Ion |149.600.000km) nhung hang
nam no van cung cap cho maf daf chung fa mof nguon nang
Iuong vo cung fo Ion fuong duong voI nang Iuong cua 115.000
fI fan fhan, Ion hon foan bo nguon fhan da, dau mo, kh dof
hIon dang co frong Iong daf.
VIof Nam nam fron von frong noI ch fuyon ac v vay
anh huong cua buc xa maf froI Ia nhan fo hang dau chI phoI
dIou kIon fhoI fIof va kh hau. ac dIom cua cho do maf froI
noI ch fuyon Ia hang nam co haI Ian dI qua fhIon dInh:
Xuan phan |213) baf dau nua nam mua ha o ac
an Cau, maf froI chuyon dong bIou kIon, hang nam vuof qua
xch dao vo pha ch fuyon.
Ha ch |216) maf froI o dung fhIon dInh cua ch
quyon bac |23
o
27' ) va fu do IuI dan vo pha Nam qua xch
dao Ian fhu haI vao ngay fhu phan |229).
VIof Nam nam fron von frong khu vuc noI ch fuyon ac.
Pha ac |ong Van) 23
o
22'
Pha Nam |Ca Mau) 8
o
30'
V vay, kh hau nuoc fa chju su chI phoI cua cho do maf
froI noI ch fuyon. Hang nam, chung fa nhan duoc mof Iuong
91 92 46
buc xa fong cong fu 110 130 kcaI/cm
2
x nam hay 0,3 0,4
kcaI/cm
2
x ngay. Iou ay co nghIa moI nam chung fa nhan
duoc 15 fy kcaI/ha. Nou mof gam vaf chaf can 4,25 kcaI, nhu
vay, o nuoc fa moI mof nam fron mof dIon fch Ia mof ha voI
Iuong buc xa ay so Iam cho fa 3500 fan san Iuong. Co dIou fron
fhuc fo cay xanh chI Iam vIoc voI hIou suaf 1% hoac 0,5%, fuy
nhIon cung co nhung IoaI cay daf hIou suaf fu 2 3%.
2. Dieu hien Jju Iy ru rui lro cuc Iuong gio o Chuu A
Nuoc fa Ia mof nuoc:
Nam fan cung cua Iuc dja rong Ion nhaf fho gIoI |vo
pha ong Nam).
af hop, daI chay fhoo phuong kInh fuyon.
HaI maf fIop gIap voI: An o uong va ThaI nh uong.
Nam fron von frong noI ch fuyon ac an Cau.
Nou nhu cho do maf froI noI ch fuyon voI 2 Ian dI qua
fhIon dInh frong nam kof hop voI hoan Iuu gIo fn phong, fhu
gIo fhuong xuyon fhoI dou mof huong fu ch fuyon vo xch dao
Ia nhung dIou kIon co ban chI phoI cho do fhoI fIof cac vung
nhIof doI noI chung fh o nuoc fa nhung dIou kIon ay khong
con Ia fhuan nhaf nua. Thay fho cho hoan Iuu fn phong Ia
dang hoan Iuu gIo mua voI nhung frung fam fac dong va co
cho khac han do nhung dIou kIon dja Iy cua nuoc fa chI phoI.
Vo co ban ma noI fh hoan Iuu gIo mua Ian af mof cach ro rof
hoan Iuu fn phong... Tuy nhIon, fuy fung noI fung Iuc fn
phong van phaf huy phan nao fac dung va frong nhung hoan
canh nao do, no fham gIa vao hoan Iuu gIo mua. Kof qua Ia
xuaf hIon mof co cho hoan foan co fnh chaf dja phuong vua
phan anh nhung quI Iuaf chung cua hanh fInh vua xoa nhoa
nhung ranh gIoI co y nghIa dja doI.
a ho fhong gIo mua Chau A do Ia:
a. Hc tbong ong Bac Cbau A. |VIon ong Nga, TrIou
TIon, Nhaf an), ho fhong gIo nay fuong doI on djnh.
CIo mua dong fu cao ap XIborI |fam o ho aIcan) fhoI
don mang IaI gIa rof va kho.
CIo mua mua ha fu cao ap ThaI nh uong dom IaI
nong am, f mua |chI mua o vung duyon haI)
b. Hc tbong Nam Cbau A. An o, MaIaIxIa, MIon Ion,
ThaI Ian)
CIo mua mua dong chI phoI boI cao ap Tuakofxfan co
nhIof do va do am fhap nhung khong bang XIborI.
CIo mua mua ha Ia fn phong an Cau Nam vuof xch
dao Ion, am uof va kho nong |ro nhaf Ia do am Ion).
c. Hc tbong ong Nam A |PhIIIpIn, MaIaysIa va vung
noI ch fuyon Tay ThaI nh uong).
Mua dong gIo co nguon goc fu cao ap can ch fuyon ThaI
nh uong cung fuc Ia fn phong ac an Cau fu ra pha
Nam cao ap fhoI vo xch dao. an chaf do Ia khong kh nhIof
doI bIon, gIo mua mua dong khong Ianh, kha on djnh.
CIo mua mua ha fh nguoc IaI, co nguon goc fu Nam
ThaI nh uong cung Ia khong kh bIon am va maf, chI doI
93 94 47
Iap vo huong. VoI su hIon dIon cua nhIou dang nhIou dong
nhu bao, hoI fu nhIof doI, gIo mua mua ha f on djnh va
mang IaI nhIou mua frong khu vuc no khong cho.
Tom Iui: 3 ho fhong gIo mua voI 3 co cho hoaf dong
rIong ro da kof hop fao fhanh hoan Iuu doc dao cua khu vuc
goI Ia Chau A gIo mua.
Mof dac dIom hof suc quan frong Ia Ianh fho nuoc fa
khong hoan foan nam frong pham vI khong cho cua mof ho
fhong nao frong ba ho fhong noI fron. Vj fr co fnh chaf
chuyon fIop vo maf dja Iy da khIon cho:
KhI fh gIo fhuoc vo ho fhong nay Ian foI.
KhI fh mof ho fhong kIa phaf huy anh huong.
o do, gIo mua nuoc fa Ia mof ho fhong phuc hop:
CIo mua dong co fho fu frung fam XIborI cung co fho
Ia su phaf frIon cua kh Iuu Tay on doI hay fn phong ThaI
nh uong.
CIo mua ha vua Ia Iuong fu An o uong vua Ia Iuong
fu Nam ThaI nh uong Ion va cung co khI Ia fn phong ac
an Cau fham gIa.
Qua do fa cang fhay duoc fnh chaf dac sac va phuc fap
cua nhung dIou kIon hnh fhanh kh hau nuoc fa.
NgoaI you fo nang Iuong buc xa maf froI chI phoI, kh
hau fhoI fIof con co vaI fron cua nhung Iuong gIo cung gop
phan hof suc quan frong. Su phaf sInh nhung Iuong gIo fron
quy mo Ion hay nho dou gan IIon voI su phan bo nguon nang
Iuong maf froI. Nhung gIo IaI co fac dung dIou hoa su phan
bo fhoo maf froI. Chang han, gIo co fho dua khong kh Ianh
foI noI nong, dua nguon hoI am fu bIon vao Iuc dja. V vay,
gIo cung co fho phaf huy hIou qua ro rof doI voI kh hau nhaf
Ia frong cho do mua am... CIo cung Ia nguyon nhan quan
frong khIon cho kh hau mof so vung fro non kom on djnh.
J. Dju hnh ru hhl huu nuoc lu
ja hnh khong phaI chI fIop fhu fhu dong nhung hIou
qua buc xa va hoan Iuu. Trong nhung fruong hop nhaf djnh,
dja hnh co fho phaf huy hoac Iam han cho nhung nguyon
nhan hnh fhanh kh hau.
ja hnh nuoc fa co nhung nof noI baf sau day:
a. Vai tro cac kboi nui oa J14 Jicn ticb tu nbicn /a nui Joi
a y Hoang IIon Son anh huong ra f ro do n kh ha u mIon a c.
ay Truong Son anh huong Ion don kh hau mIon Trung.
b. Vai tro cua bicn
Nuoc fa co bo bIon daI hon 3000 km.
Co vjnh ac o sau va rong, co fac dung nhu mof ho
fhong dIou hoa nhIof do, do am.
Mua dong fron vjnh hnh fhanh ap fhap.
Mua ha fron vjnh co fac dung uon, huong Iuong gIo
fhjnh hanh ong Nam fhoI vao Iam dju bof khong kh mua ha.
Vjnh ac o Iuon co dong bIon Ianh chuyon vo pha
Nam Iam mua ha mIon Trung phan nao duoc caI fhIon.
95 96 48
Tu nhung dac dIom fron fa fhay raf ro nuoc fa Ia mof
nuoc nam frong vung mua nhIof doI, Iuong mua fuong doI Ion,
mua co phan mua ro rof.
Mof mua mua nhIou |fu fhang 4, 5 10, 11) va mof
mua f fu fhang 11, 12 nam fruoc don fhang 3, 4 nam sau.
RIong vung duyon haI mIon Trung do fac dung doc
dao cua day Truong Son non mua mua baf dau muon hon vao
cac fhang 8, 9 va kof fhuc vao fhang 12, fhang 1 nam sau.
Nou Iay cac Iuu vuc song fron foan fho gIoI co dIon fch
Iuu vuc I 10.000 km
2
do so sanh voI song ngoI nuoc fa fh
fhay rang song ngoI o nuoc fa duoc nguon nuoc mua kha
phong phu quanh nam cung cap, fu do Iam cho dong chay raf
doI dao.
Bung 24. 8o sanb /uong mua nam trcn mot so /uu ouc song
(F 10.000 km
2
trcn tbc gioi oa o nuoc ta
Tan Iuu vur song Luong mua nam
Cac song J 0hine, Xumatra va Boocneo
Song Tay 0iang
Song Cong 0o
Song TruJng 0iang Trung 0uoc
Song higie
Song hil
Song Mitxixii
Song BJ hhie (Lien Xo cu)
Song vonga (Lien Xo cu)
Song hoang ha

Song Bong hai viet ham
Song Xesan
Song Ba
Song Thao
Song Lo
Song Ma
Song Ca
Song Ba (Ba hang)
X = 228m
X = 1,G5m
X = 1,5Om
X = 1,25m
X = 1,2Om
X = O,82m
X = O,7Gm
X = O,54m
X = O,47m
X = O,42m

X = 2,8Om
X = 2,28m
X = 2,OOm
X = 1,OOm
X = 1,OOm
X = 1,OOm
X = 1,GOm
X = 1,8Om



97 98 49
h
g
a
y

x
u
a
I

h
I
a
n

G

1
O
O
2

1
7

1
O
8

1
O

1
1

1
O
G
4

8

1
1

1
O
7
8

1
O

1
O
4
8

8
O

1
O
4
2

1
G

1
1

1
O
2
8

1
G

1
O

1
O
4
8

M
a
x

(
n
g
a
y

5
G
8
,
G

4
8
4
,
O

7
8
1
,
8

8
8
4
,
1

1
7
8
,
O

1
7
8
,
5

1
O
7
,
O

1
8
2
,
O

M
u
a

(
m
m
)

T
8

n
a
m

1
G
7
8

1
O
4
4

2
8
G
8

1
8
5
O

1
7
7
8

1
8
O
1

1
G
4
8

1
7
1
2

T
0
h

8
0

I
0

h
k
h

1
4
G
5

1
5
7
7

1
8
O
4

2
5
5
4

2
4
8
O

2
4
8
O

2
5
5
1

2
5
2
8

0

k
M

T
b

%

8
4

8
5

8
8

8
O

8
2

7
8

8
8

8
4

M
I
n

2
,
7

4
,
O

8
,
8

1
4
,
G

7
,
4

1
8
,
8

1
4
,
G

1
G
,
1

M
a
x

4
2
,
8

4
2
,
1

4
1
,
8

8
O
,
5

8
O
,
4

4
O
,
O

4
O
,
O

8
G
,
O

h
h
I
E
T

0

T
8

2
8
,
5

2
8
,
O

2
5
,
2

2
G
,
4

2
8
,
7

2
7
,
1

2
G
,
8

2
G
,
8

T

k
M

h
a

h
o
i

v
i
n
h

h
u
e


h
h
a

T
r
a
n
g

B
u
o
n

M
e

T
h
u
o
t

T
F

h
o

C
h
i

M
i
n
h

C
a
n

T
h
J


B
a
c

L
i
e
u

B
u
n
g

2

5
.


M
O
T

S
O

O
A
C

T
R

N
G

K
H

H
A

O

C
A
C

V

N
G

L
A
N
H

T
H
O

V

K
T

N
A
M

V
0
h

B
a
c

b
o

B
a
c

T
r
u
n
g

b
o

h
a
m

T
r
u
n
g

b
o

T
a
y

n
g
u
y
e
n

B
o
n
g

b
a
n
g

s
o
n
g


. Mung luo song ngo o nuoc tu
Ia mof nuoc nam frong vung kh hau nhIof doI am,
Iuong mua kha phong phu fron Ianh fho nuoc fa ma fron 2/3
Ia doI nuI, rung...., da fao dIou kIon hnh fhanh dong chay va
fac dong xoI mon fao non mof mang IuoI song fuong doI day
dac. oc bo bIon cu frung bnh 20 km co mof cua song va nou
chI fnh nhung con song co chIou daI 10 km fh co khoang
2.500 con song.
NoI chung, o nhung vung mua Ion fh maf do IuoI song
fuong doI day, v du nhu vung nuI cao Hoang IIon Son,
fhuong nguon song Thu on, fhuong nguon song ong NaI...,
maf do IuoI song fu 1,5 2 km/km
2
.
Nhung vung nuI fhap Iuong mua fuong doI nhu canh
cung Ngan Son, vung nuI Quang NInh, vung oo Ngang,
frung Iuu song ong NaI, Thu on, fhuong nguon cac song
Tay Nguyon v.v..., co maf do IuoI song fu 1,0 1,5 km/km
2
.
Con IaI fh daI bo phan co maf do IuoI song fu 0,5 10
km/km
2
.
Mof so vung da voI Tra IInh, Trung Khanh, ac Son,
Moc Chau..., co maf do IuoI song nho fhuong fu 0,5 km/km
2

fro xuong.
o dac dIom dja hnh va dIou kIon dja Iy non song ngoI
nuoc fa co dac dIom:
af nguon fu nuoc fa roI chay ra bIon.
af nguon fu nuoc fa roI chay sang cac nuoc Iang gIong.
99 100 50
af nguon fu cac nuoc Iang gIong chay qua nuoc fa roI
ra bIon.
o danh gIa faI nguyon nuoc co ban cua song ngoI nuoc fa,
o day fap frung gIoI fhIou fruoc nhung song ngoI Ion cua nuoc
fa, sau do so do cap don nhung song ngoI nho o cac mIon.
A. Nhung song ngoi Ion cuu nuoc lu
1. Nbung song /on o micn Bac nuoc ta.
MIon ac co faf ca 1.083 con song Ion nho
Song co dIon fch Iuu vuc I 5.000 km
2
co 13 con song.
Song co dIon fch Iuu vuc I = 200 5.000 km
2
co 171 con.
Song co dIon fch Iuu vuc I 200 km
2
co 899 con.
Nhung con song ay co 2 huong chay chnh: Song chay ra
vjnh ac o va song chay ra Ion ong.
Phun : Song ngo chuy ru v{nh Buc Bo co:
+ Ho fhong song Hong: Ia con song Ion nhaf mIon ac,
no baf nguon fu nhung day nuI cao fInh Van Nam Trung
Quoc, o do cao hon 2.000m so voI maf bIon. Toan bo chIou daI
song chnh |bao gom ca 3 nhanh) Ia I = 1.126 km |frong do,
song Thao 902 km, song a 1.013, song Io 469 km).
o duc frung bnh mua can S = 500 gram/m
3
, mua Iu
S = 3.500 gram/m
3
.
Iuu Iuong frung bnh mua can faI Son Tay Q = 700 m
3
/gIay.
Iuu Iuong Iu faI Son Tay Q = 30.000 m
3
/gIay.
Tong Iuong dong chay nam Ia W = 110130 fy/m
3
.
Trong 3 nhanh Ion cua song Hong fh song a co Iuong
nuoc Ion nhaf, hang nam dua ra bIon khoang 55 fy m
3
, sau
do roI don song Io xap xI 36 fy m
3
va song Thao 25 fy m
3
.
Trong khI do fh dIon fch Iuu vuc song Thao chIom 36% dIon
fch Iuu vuc song Hong |fnh don Son Tay), song Io chI chIom
27% va song a 37%.
Song a Ia nhanh Ion nam fron huu ngan song Hong.
Song a baf nguon fu Trung Quoc voI chIou daI 1013 km, doan
chay o VIof Nam daI 527km. Ion fch Iuu vuc song a ko ca
phan o Trung Quoc Ia 52.160 km
2
, rIong phan dIon fch fron
daf VIof Nam Ia 25.200 km
2
. Tu IaI Chau fro xuong song a
fIop nhan nguon nuoc cua nhIou nhanh nhu Nam Muc, Nam
Na, Nam Mu va chay fhao huong Tay ac ong Nam cho
don Hoa nh. Pha duoI Hoa nh, song a chay fhoo huong
ong ac cho don Trung Ha Ia noI hop Iuu voI song Hong.
Iuu vuc Ion nhaf song a Q
max
= 18.000 m
3
/gIay
Iuu vuc nho nhaf song a Q
mIn
= 170 m
3
/gIay
Song Io Ia nhanh Ion fhu 2 cua song Hong, voI chIou
daI I = 469 km.
oan chay fron dja phan VIof Nam daI 276 km. dIon
fch Iuu vuc foan bo I = 38.970 km
2
. RIong phan Ianh fho
VIof Nam I = 26.000 km
2
.
Iuu Iuong Ion nhaf song Io Q
max
= 8.040 m
3
/gIay.
Iuu Iuong nho nhaf song Io Q
mIn
= 120 m
3
/gIay.
101 102 51
Song Io IaI co 2 nhanh chnh:
Song Chay I = 6.900 km
2
, I = 319 km
Song Cam I = 14.800 km
2
, I = 280 km
|Nhanh Ion nhaf song Cam Ia song Nang voI chIou daI
I = 108 km, I = 2250 km
2
).
+ Ho fhong song ThaI nh: do 3 song hop fhanh.
Song Cau I = 288 km, I = 6.064 km
2
.
Song Thuong I = 164 km, I = 3.580 km
2
.
Song Iuc Nam I = 175 km, I = 3.066 km
2
.
Toan bo dIon fch song ThaI nh I = 15.520 km
2
|don
Pha IaI).
Iuu Iuong Ion nhaf Q
max
= 4.000 m
3
/gIay.
Iuu Iuong nho nhaf Q
mIn
= 15 m
3
/gIay.
Pha duoI Pha IaI co song uong chay vao song ThaI
nh roI sau do song ThaI nh IaI chIa ra nhIou phu Iuu
fruoc khI do ra bIon, do Ia:
Song KInh Thay
Song KInh Mon
Song IaI Vu
Iuu vuc song Hong va song ThaI nh chIom mof phan
dIon fch kha quan frong frong foan bo Ianh fho mIon ac
ac o. Phan quan frong fao non chau fho ac o ma fa
fhuong goI Ia chau fho song Hong.
Cung chnh faI chau fho song Hong, cac nha khao co da
dung duoc mof pho ho cac gIaI doan phaf frIon fu fhap don
cao cua Non van mInh song Hong. Song Hong cung noI
fIong boI mof ho fhong do dIou ma bao doI nay nhan dan fa
da xay dung non do han cho su fan pha cua Iu Iuf, bIon dong
bang song Hong fhanh vung Iua bao Ia cua mIon ac.
ung vo dja hnh ma noI fh ho fhong song Hong va
song ThaI nh phaf nguyon fu nhung dja hnh kha phuc fap,
hon 50% dIon fch Iuu vuc Ia doI nuI, 70% dIon fch co do cao
hon 500m so voI maf bIon. O pha Tay, huong fhjnh hanh cua
cac day nuI Ia Tay ac ong Nam ma dIon hnh Ia day
Hoang IIon Son noI fIong voI nhung dInh cao nhaf VIof Nam.
o Ia IanxIpang 3.142m, PuIuong 2.983m, Xaphnh 2.897m.
do cao cua cac day nuI fhap dan fu Tay ac xuong ong
Nam, xon Ian nhung bon dja noI fIong nhu Than !yon, NghIa
o, Quang Huy. Cac cao nguyon da voI hnh fhanh noI fIop
nhau nhu Xapnh, XnchaI, Son Ia, Moc Chau cung fhap dan
fu Tay ac xuong ong Nam. ja hnh bj chIa caf fhoo chIou
sau kha manh. Iou kIon dja hnh ay da Ia co so cho vIoc
hnh fhanh huong dong chay cua phan Ion cac con song a,
song Thao.
o doc bnh quan cua song a Ia 36,8%.
o doc bnh quan cua song Thao Ia 29,9%.
103 104 52
Pha ong ac, fru day nuI Con VoI co huong Tay ac
ong Nam, cac day nuI khac co huong vong cung chIom uu
fho quy fu vo Tam ao. Co nhIou vung da voI doc dung bj
chIa caf manh fao non nhung phong canh ky fhu nhu o
Quang a, ong Van, a o, ac Son, ChI Iang. Cac song
frong vung nay fhuong co huong chay vong cung.
ja hnh Iuu vuc da co fac dong fch cuc don su phan
hoa raf phuc fap va da dang don kh hau Iuu vuc song Hong
va ThaI nh ma ho qua fruc fIop Ia cho do mua fron Iuu vuc.
Su phan hoa cua mua dan don nhIou mang IuoI song suoI
phaf frIon phuc fap. Vung mua nhIou, maf do daf 2 km/m
2
,
vung mua f daf 0,5 km/km
2
, dong fhoI dja hnh ay cung
quyof djnh su fap frung dong chay fron fung vung cung khac
nhau.
* Tnb bnb Jong cbay 2 /uu ouc song Hong oa song
Tbai Bnb
Tnh hnh dong chay 2 Iuu vuc song Hong va song ThaI
nh co fho noI Ia kha doI daI:
Song Hong co 57% dIon fch Iuu vuc nam fron Ianh
fho Trung Quoc. Tron phan dIon fch nay Iuong mua noI
chung khong Ion, frung bnh daf X = 1.250mm. V vay, no chI
dong gop vao khoang 15 fy m
3
/nam chIom khoang 10% Iuong
dong chay |fnh don Son Tay).
on dja phan VIof Nam, song Hong nhan duoc mof
Iuong mua kha Ion X = 1.980mm. V vay, no da dong gop mof
Iuong dong chay dang ko khoang 69 fy m
3
nghIa Ia 60% dong
chay song Hong |fnh don Son Tay).
Trong 3 nhanh song cua Iuu vuc song Hong fnh don
Son Tay fh:
Nhanh song a I
1
chIom 37% nhung W
1
= 55 fy m
3
/nam.
Nhanh song Io I
2
chIom 27% nhung W
2
= 36 fy m
3
/nam.
Nhanh song Thao I
3
chIom 37% nhung W
3
= 25 fy m
3
/nam.
Iou ay co nghIa song a Ia nhanh song quan frong
nhaf frong foan bo Iuu vuc song Hong o mIon ac nuoc fa.
Song ThaI nh hoan foan nam frong Ianh fho nuoc fa.
Hang nam nhan duoc Iuong mua frung bnh X = 1.600mm, fu do
san sInh ra mof Iuong dong chay vao khoang W = 9 fy m
3
/nam.
* Lu /ut trcn 2 bc tbong song Hong oa song Tbai Bnb
o su phan phoI dong chay cua haI ho fhong song
khong dong dou fhoo fhoI gIan non da dom IaI ho qua baf IoI
cho vIoc su dung faI nguyon nuoc.
Tron Iuu vuc song Hong cung nhu song ThaI nh fhoI
gIan xuaf hIon Iu fung vung khong gIong nhau:
Tron Song a fu Ta u fro Ion, song Io, song ThaI
nh fh Iu xay ra fhuong fu fhang 6 9. So ngay co Iuu
Iuong Ion hon Iuu Iuong frung bnh nam fu 60 120 ngay.
105 106 53
O nhung song con IaI fh mua Iu xay ra fu fhang 6
10 nghIa Ia daI hon mof fhang. So ngay co Iuu Iuong frung
bnh Ion hon Iuu Iuong frung bnh nam fu 80 150 ngay.
Nhung nhanh song nho, kha nang dIou fIof kom, Iu
Ion nhanh xuong nhanh. Iuong nuoc frong mua Iu fhuong
chIom fu 75% 80% fong Iuong dong chay ca nam.
Tron ca haI Iuu vuc fh fhang 8 fhuong Ia fhang co
Iuong nuoc Ion nhaf frong nam, fhuong chIom khoang 40%
fong Iuong dong chay nam. V du:
IaI Chau fhang 8/1969 chIom 39% fong Iuong dong
chay nam.
O Chu Iuc Nam fhang 7/1965 chIom 44,5% fong
Iuong dong chay nam.
ThaI Nguyon song Cau 8/1973 chIom 49% fong
Iuong dong chay nam.
Son Tay 8/1969 chIom 37% fong Iuong dong chay
nam.
Thang co dong chay nho nhaf Ia fhang 3, Iuong nuoc
cua fhang nay fron ca haI ho fhong dou raf nho chI chIo fu
0.5 + 2.5% fong Iuong dong chay nam, v vay nhung fhang
nay Ia nhung fhang phaI ra suc song chong han fron ca dong
bang song Hong.
* Tinb pbuc tap cua kba nang bnb tbanb /u trcn bai
bc tbong song
o nguyon nhan fao fhanh Iuu vuc cua haI ho fhong
song fuong doI phuc fap. V du: song Hong Ia hop boI song
Thao, song a, song Io, song ThaI nh duoc hop boI song
Cau, song Thuong, song Iuc Nam. V vay Iu Ion gay non cho
ha Iuu co fho duoc dIon gIaI fhoo cong fhuc fo hop chap:
! n )! n m |
! m
C
n
m

= |15)
|To hop chap |n) fu |m) phan fu, n m)
V du: Tron ho fhong song ThaI nh, Iu Ion o ha Iuu
sInh ra do:
Song Cau va Song Thuong hop IaI fao fhanh Iu Ion
chIom 21%.
Song Cau va Iuc Nam hop IaI fao fhanh Iu Ion ha Iuu
chIom 29%.
Song Iuc Nam va song Thuong hop IaI fao fhanh Iu
Ion chIom 29%.
Ca 3 song Cau + Thuong + Iuc Nam hop IaI fao fhanh
Iu Ion chIom 29%.
* c Jicu o micn Bac co tu bao gio:
Tu xa xua ong ba fa da v Iu Iuf nhu gIac Thuy Hoa
dao fac. Iu vo phan Ion gay nhIou faI hoa do foc do Iu Ion
qua nhanh, foc do dong chay Ion. Ca haI ho fhong song co
phan fhuong nguon khI Iu vo V
max
co khI daf fu 5 + 6 m/gIay.
107 108 54
Ion do Iu raf Ion, co noI fu 10 15m. VoI cuong suaf
muc nuoc

df
dh
= 7 + 8 m/ngay. Iu song Hong va song ThaI
nh fu fhuo xa xua da Ia noI hIom hoa do doa cuoc song
hang frIou nguoI dan chau fho song Hong.
Ha Iuu do do doc Iong song bo cho non Iu ruf raf cham.
Maf khac, ha Iuu cac dong song nay Iuon chju anh huong cua
fhuy frIou, v vay gap khI mua frong dong Ion, frIou cuong...
fh anh huong cung nhu faI hoa do Iu Iuf mang don cang Ion,
nhaf Ia khI gap bao fo, frIou cuong..., fh Iu vo cang Ia mof
moI do doa cho cuoc song cua hang frIou nguoI song frong
vung chau fho song Hong.
o han cho hIom hoa do Iu Iuf mang don, ong cha fa fu
dau cong nguyon da baf dau dap do phong Iuf.
Trong sach CIao Chau ky co vIof rang: Huyon Phong
Kho quan CIao ChI co do phong Iuf. Huyon Phong Kho voI
frung fam Ia Co Ioa Ia mIon daf gIua song Hong, song uong
va song Ca Io, ho fhong do duoc hnh fhanh doc fhoo cac
song Ion do. Nam 1.108, nha Iy da dap do o Co Xa. Nam
1.248, nha Tran dap do QuaI Vac fu dau nguon cho don bIon.
Cho don dau fho ky XV, cac cong frnh do o mIon ac can
ban da hoan fhanh.
Cung ngay fu nhung ngay dau ky nguyon doc Iap cua
daf nuoc da xuaf hIon cac cong frnh do ngan nuoc man. I
fch cac con do doI Tran, doI Io con IaI o vung bIon Ha Nam
NInh, ThaI nh. o moI Ian bIon do do cu o IaI frong daf
IIon Iam fhanh nhung cac moc danh dau Ijch su khaI hoang
mIon bIon cua nhan dan fa.
* Lu /jcb su tbang S 1071 trcn song Hong.
Tu dau fho ky don nay f aI co fho quon duoc fran Iu
1945, nhung nam 1971 IaI xay ra mof fran Iu con hon ca Iu
1945 va cung xay ra vao fhang 8.
Suof mua Iu 1971, su hoaf dong cua cac hoan Iuu ong
Nam raf manh nhu bao, hoI fu nhIof doI, cao ap ThaI nh
uong... gay ra mua nhIou noI fhuoc ac o Iam cho muc
nuoc song Hong ngay fu dau mua Iu da Ion don bao dong cap
I.
Mua Ion fron mof dIon fch kha rong, co fho noI fron
mof dIon fch khoang 28.000 km
2
, o dau cung co mua Ion, uoc
fnh Iuong nuoc roI Ia 27,2 fy m
3
. |nam 1969 mua va Iu cung
fo nhung Iuong mua chI daf 22,1 fy m
3
).
Mua Ion ca mIon nuI, frung du cho don dong bang fu do
fao non mof fo hop hof suc baf IoI gIua Iu song Hong va song
ThaI nh, gIua Iu nguon vo va ung o dong bang.
Iu fruoc chua hof fh Iu sau da don dap vo.
Mua Ion fron 300mm bao frum ca Iuu vuc song Io, song
Cam va frung du song Thao.
TaI fhj xa Yon baI muc nuoc Iu Iuc 11h ngay 20 fhang 8
Ia H = 34,86m, cao hon muc nuoc cao nhaf nam 1945 Ia
1,56m. Iuu Iuong do duoc faI Yon baI 10.500 m
3
/gIay. Tong
Iuong Iu fu 13 25 fhang 8 Ia 671 fy m
3
.
109 110 55
Tron song Io va song Cam Iu Ion chua fung fhay. TaI
sao fhuy van ChIon Hoa fron song Cam Iuc 1 gIo ngay
19 fhang 8 Ia H = 34,28m cao hon muc nuoc cao nhaf nam
1945 Ia 1,31m. TaI fram fhuy van Ham Yon fron song Io
H
max
= 33,48m |Iuc 24 gIo ngay 19 fhang 8) cao hon muc
nuoc nam 1945 Ia 2,89m. Muc nuoc dInh Iu faI Tuyon Quang
Iuc 5h ngay 20 fhang 8 Ia 31,89m cao hon Iu nam 1945 Ia 3,08,
Q
max
= 12.000m
3
/gIay.
o su fo hop Iu dac bIof Ion cua 3 song Io, song a,
song Thao non ngay 18 va 19 fhang 8 muc nuoc fron song
Hong faI VIof Tr, Ha NoI Ion raf nhanh dh/df = 4cm/gIo.
Iuc 13 gIo ngay 20 fhang 8, fong Iuu Iuong nuoc 3 song
daf don muc Ion nhaf Q
max
= 39.400m
3
/gIay.
Qua frnh dIon bIon cua Iu song Hong faI Ha NoI raf
phuc fap v do Iam Thao bj vo, cong voI vIoc phan Iu qua
cong Van Coc non Iuu Iuong hoan nguyon duoc o Son Tay va
cac noI khac nhu sau:
Son Tay Q
max
= 37.800m
3
/gIay |a hoan nguyon)
Ha NoI Q
max
= 25.000m
3
/gIay |a hoan nguyon)
Thuong Caf Q
max
= 9.150m
3
/gIay |a hoan nguyon)
ThoI gIan xay ra Iu Ion o song Hong fh Iu song Cau va
song Iuc Nam cung dou vuof Iu 1945 v vay raf kho khan cho
vIoc fhoaf Iu.
Song cung may Ia Iu Ion khong gap vao Iuc frIou cuong
nou frung vao Iuc frIou cuong co Io fhIof haI con gap boI.
PHAN II: SONG CHAY RA BIEN ONG
a. 8ong Ma
af nguon fu vung rung nuI PuHuoIIong fInh IaI
Chau. Sau do song xuoI dong chay vo fInh Son Ia roI chay
sang daf Iao mof doan duong daI hon 50 km daf df fhom daf
Thanh Hoa. TaI huyon Tho Xuan, no IaI hoI nhap cung mof
con song khac song Chu baf nguon fu vung nuI rung Sam
Nua daf Iao do roI cung nhau chay ra bIon ong. Thaf Ia
mof dong song duyon so mang nang fnh cam Iang gIong.
o cao frung bnh Iuu vuc song Ma khoang 760m. Inh
cao nhaf hon 2000m so voI maf bIon.
Tong dIon fch Iuu vuc song Ma I = 28.400 km
2
frong do
co hon 10.000 km
2
nam fron daf Iao. ChIou daI foan song
chnh Ia 512 km frong do co 102 km chay fron daf Iao.
Tu fhuong nguon cho don frung du, song Ma chay qua
nhIou fhac ghonh, do doc Iong song Ion non co dIou kIon
fhuan IoI cho vIoc khaI fhac fhuy dIon nhung vo don dong
bang fh Iuu vuc duoc mo rong, song baI monh mong, do do Iu
Iuf xay ra cung kha phuc fap. Tu nhung nam 1255, nhan dan
fa da baf dau xay dung mof ho fhong do song Ma nham han
cho Iu Iuf o vung nay.
TaI nguyon song Ma fhuoc IoaI frung bnh. Iuong mua hang
nam fron Iuu vuc phan dau nguon vao khoang X = 1300mm. Vo
don ha Iuu, do anh huong cua bao, non Iuong mua co cao hon,
vung aI Thuong X = 1900 + 2000mm.
111 112 56
Hang nam song Ma do ra bIon mof khoI Iuong nuoc
cung kha Ion W = 17 fI m
3
, frong do song Chu chIom khoang
4,66 fI m
3
. ModuI dong chay vao khoang M = 17 + 18 If/soc
km
2
o fhuong nguon va M = 30 + 40 If/soc km
2
o ha du.
Song Ma co Iuong bun caf khong Ion, hang nam dua ra
bIon |qua Cam Thuy) khoang 3 frIou fan bun caf, nam nhIou
nhaf Ia 5 frIou fan.
Tron song Ma, nam 1926, nhan dan fa da xay dung mof
cong frnh fhuy IoI |dap dang aI Thuong) fuoI cho hon
50.000 ha cua cac huyon Tho Xuan, TrIou Son, ThIou Yon,
ong ThIou, Quang Xuong.
o fnh chaf cua dap dang non vo mua can fu aI Thuong
don nga ba CIang, song Chu raf can, do do fhuy frIou anh
huong kha xa Ion don fan Hau HIon |fuc Ia cach bo bIon 50 km).
Song Ma chay qua nhIou khu vuc co nhIou cho do mua
khac nhau non su phan phoI dong chay frong nam cung kha
phuc fap.
Thuong nguon fhuoc Tay ac, mua Iu fu fhang 6 + 10.
Thang co dong chay Ion nhaf Ia fhang 8.
O frung du, mua Iu cung fu fhang 6 + 10 nhung fhang co
dong chay Ion nhaf Ia fhang 9 |nguyon nhan chu you Ia bao).
Vo mua can fh Iuong dong chay o fhuong Iuu IaI doI dao
hon ha Iuu. Thang co dong chay nho nhaf Ia fhang 3 ModuI = 3
+ 5 If/soc x km
2
co Iuc daf don 11 + 12 If/soc x km
2
|dIou nay
co IIon quan don cho do cho phu fhuong nguon con kha fof...)
b. 8ong Ca
Cung nhu song Ma, song Ca cung co duyon no voI daf
Iao. af nguon fu daf Iao roI chay sang VIof Nam. Song Ca
co dIon fch foan bo Ia I = 27.224 km
2
frong do co 9.470 km
2

Ia fhuoc vung nuI Ianh fho nuoc Iao |XIong Khoang va Sam
Nua). o cao frung bnh Iuu vuc 200 + 300. Trong do 60%
dIon fch co do cao frung bnh h 200m.
uong phan Iuu co dInh cao nhu Pusan 2.218m, PuIaIIong
cao 2.714.
Thuong nguon song Ca co 2 nhanh Ion hop nhau IaI faI
Cua Rao.
Nhanh fraI Ia Nam Xon baf nguon fu vung rung nuI
Pu Nam Pa Pu San.
Nhanh phaI Ia Na m Mo ba f nguo n fu ru ng nu I Pu IaI Iong.
Tong chIou daI song chnh Ia I = 530 km |fron daf Iao
170 km).
Tu Cua Rao, song Ca chay fhoo huong Tay ac ong
Nam cho don bIon ong. Sau khI chay qua Con Cuong, song
Ca nhan mof nhanh Ion gIa nhap fu bo fraI Ia song HIou voI
dIon fch Iuu vuc I = 5.330 km
2
, co chIou daI 228 km.
Song HIou baf nguon fu day nuI Phu Hoaf |cao 2.452
m) chay vo Qu Chau roI vong qua nuI da voI fruoc khI nhap
vao song Ca.
Iuong nuoc cua song HIou cung cap cho song Ca hang
nam frung bnh Ia 3,5 fI m
3
.
113 114 57
Tu o Iuong fro dI, song Ca dI vao vung dong bang,
Iong song mo rong va uon khuc nhIou.
Cach cua song khoang 30 km, song Ca IaI nhan fhom mof
nhanh nua Ia song Ngan Sau voI dIon fch Iuu vuc Ia 4.270 km
2
,
chIou daI 135 km, do cao bnh quan Iuu vuc 362 m. song Ngan
Sau baf nguon fu dInh Truong Son, nuoc fap frung vao Rao
Chau fhoo huong Tay ong roI nguoc Ion fhoo huong Tay ac
uong phan Iuu co nhIou dInh cao nhu Rao Co 2.265 m.
Sau khI nhan nhanh Ion Ngan Pho voI dIon fch Iuu vuc
1.058 km
2
, nhap vao, song Ngan Sau ngoaf vo huong ong ac roI
gIa nhap vao song Ca. Iuong nuoc hang nam daf fron 5,5 fI m
3
.
Song Ngan Sau chay frong vung co mua Ion, Iuong mua
daf fu 2400 + 2500 mm/nam non co Iuong dong chay Ion vao
IoaI Ion nhaf mIon ac nuoc fa |60 + 90 If/soc x km
2
). Nguoc
IaI fu Cua Rao fro vo fhuong nguon, Iuong mua bnh quan
nam chI daf khoang 1.380 mm cho non ModuI dong chay
chI daf 15 + 18 If/soc x km
2
. Vung fhuong nguon song HIou
X = 1.900 mm, M = 44 If/soc x km
2
.
Trung bnh hang nam song Ca dua ra bIon 21 fy m
3

nuoc, frong do san sInh fron daf Iao Ia 4,9 fy m
3
.
Nguon nuoc cung cap cho song Ca chu you Ia vung ong
Truong Son va pha Iuu vuc song HIou.
Iuong bun caf song Ca do dac duoc faI ua Ia 326
gam/m
3
, faI Cua Rao 466 gam/m
3
. Tron song Ngan Sau, faI
Hoa uyof Ia 80 gam/m
3
.
Vo mua Iu do duc Ion nhaf co khI daf don 15.400
gam/m
3
faI Cua Rao, Smax = 6.780 gam/m
3
faI ua va Smax
= 1.300 gam/m
3
faI Hoa uyof.
Hang nam, song Ca dua ra bIon qua maf caf faI ua Ia
4,41 frIou fan bun caf, qua Hoa uyof Ia 0,5 frIou fan. Nam
co Iuong bun caf Ion nhaf Ia nam 1963 Ion don 11,1 frIou fan
faI ua va 12,6 frIou fan qua Cua Rao. Iou ay fho hIon su
xam fhuc fron maf Iuu vuc fu Cua Rao fro Ion kha manh
khoang 200 300 fan/km
2
x nam, Ion nhaf daf 982 fan/km
2

x nam.
Song Ca co cho do fhuy van kha phuc fap, noI chuyon
fIop fu fhuy van ac o sang cho do fhuy van ong Truong
Son.
2. Nhung dong song lon o men Num Vet Num
a. 8ong ong Nai
af nguon fu rung nuI pha ac fhuoc cao nguyon
IangbIang |Nam Truong Son) o do cao 1770m. Cao nguyon
IangbIang gom nhIou dInh fron, co nhung dInh cao nhu Iam
VIon 2167m, I up 2287m. Cac fhung Iung hIon nay Ia cac
rung cay fhua, cac suon doc phu co cao va day. o doc cac
suon nuI fhuong I = 20 25%. Huong chay chnh cua dong
song Ia ong ac Tay Nam.
Sau khI hop 2 nhanh a ung va a NhIm, song ong
NaI vong bao Iuu vuc song Ia Nga chay qua nhIou fhac ghonh
ma fhac cuoI cung noI fIong Ia fhac Trj An cach Ion Hoa 30
km vo pha fhuong Iuu.
115 116 58
Qua fhac Trj An, song ong NaI co nhanh Ion Ia Ia
Nga gIa nhap voI dIon fch Iuu vuc 4100 km
2
.
Pha ha Iuu fhac Trj An IaI nhan fhom nhanh song o
voI dIon fch Iuu vuc 8200 km
2
. Sau khI chay qua khoI fhac
Trj An, song ong NaI dI vao dInh fam gIac chau va fro non
raf fhuan IoI cho gIao fhong fhuy. Pha Tay cua Iuu vuc co
song SaI Con baf nguon fu cao nguyon Hoa Quan chay song
song voI song o don pha duoI khu cho xuaf Tan Thuan fh
song SaI Con nhap vao song ong NaI.
Tu fhuong nguon don cho hop Iuu voI song SaI Con
dong chnh song ong NaI co chIou daI 530 km. Song ong
NaI fu cho gap nhau voI song SaI Con, fu do don noI gap go
voI song Vam Co, song ong NaI co fon Ia song Nha o doan
nay daI 34 km. Song SaI Con, song Nha o va song Vam Co
chay frong vung dong bang non fhuy frIou anh huong kha xa
vo pha fhuong Iuu. Co y kIon cho rang song Vam Co fruoc
day Ia phan Iuu cua song Cuu Iong vo sau chuyon dong vo
pha Tay Nam do vao song Nha o |pha ong fhuoc Iy
Nhon pha Tay fhuoc Tan Iap huyon Can CIuoc).
Mang IuoI song ngoI cua ong NaI kha phuc fap, dac
bIof Ia vung ha Iuu |vung cua SoaI Rap va muI O Cap haI bon
ban dao Can CIo voI nhung dIon fch rong Ion chang chjf
rung cham, rung duoc) maf do IuoI song fu 0,64 km/km
2
don
2 km/km
2
.
Iuu vuc song ong NaI co Iuong mua fuong doI phong
phu, voI frung fam mua Ion nhaf faI ao Ioc fron cao nguyon
I IInh, Iuong mua daf foI 2876 mm moI nam. O fhuong
nguon, Iuu vuc pha Nam cao nguyon IangbIang, Iuong mua
vao IoaI frung bnh fu 1300 mm don 1800 mm. Sau cao
nguyon I IInh Iuong mua co gIam nhung van con phong phu
fu 2000 2300 mm/nam.
Tnh frung bnh hang nam fron Iuu vuc song nay da
nhan duoc mof Iuong mua xap xI 2300 mm. Mua mua fron Iuu
vuc baf dau fu fhang 5 11 nhung co mof so vung mua baf
dau som hon nhu a Iaf, IIon Khuong, I IInh, ao Ioc
|mua baf dau fu fhang 4).
Thang co Iuong mua Ion nhaf cung fhay doI fhoo fung
vung, co noI fhang 7 Ia fhang co mua Ion nhaf, co noI Ia
fhang 8, co noI Ia fhang 10. Nho Iuong mua Ion non fron Iuu
vuc da san sInh mof Iuong dong chay kha phong phu. Hang
nam, song ong NaI da dua ra bIon mof Iuong dong chay:
22 fI m
3
|chua ko song SaI Con va Vam Co)
30,6 fI m
3
|bao gom foan Iuu vuc)
ModuI dong chay song Ia Nga Ia Ion nhaf M = 40
If/gIay x km
2
, fhu don Ia song o M = 30 If/gIay x km
2
, nho
nhaf Ia song ong Nam M = 20 25 If/gIay x km
2
. Ca bIof
co noI nhu a Quyn M = 18 If/gIay x km
2
.
Mua Iu fron song ong NaI fhuong dIon ra fu fhang 7
10 cung co nam xay ra vao fhang 11, dong chay Iu fhuong
chIom 80 85% fong Iuong dong chay nam.
Iuu vuc song ong NaI co fIom nang kInh fo Ion co dIou
kIon phaf frIon ca vo fhuy IoI Ian fhuy dIon. HIon nay, fron
song SaI Con da xay dung ho chua nuoc au TIong co kha
117 118 59
nang fuoI 172.000 ha. TIom nang fhuy dIon Iuu vuc fnh don
Trj An uoc fnh 31 fy KWh fuong duong voI Q = 553 m
3
/gIay,
con song o co Iuu Iuong bnh quan nam Q = 389 m
3
/gIay co
fho cho fa mof nguon fhuy nang uoc fnh 9 fy KWh.
b. 8ong Cuu Long (McKong
Song Cuu Iong baf nguon fu vung nuI quanh nam bang
fuyof TangkuIashan cua cao nguyon Tay fang o do cao
5.000m so voI maf bIon.
Cung co nguoI dung Mo Kong |song Mo) do chI phan
song nam ngoaI Ianh fho nuoc fa, con Cuu Iong Ia phan song
nam frong Ianh fho nuoc fa.
Song Mo Kong chay qua 5 nuoc |Trung Quoc, MIon
Ion, Iao, ThaI Ian, CampuchIa) fron suof chIou daI hon
4.200km roI moI don nuoc fa.
Toan bo dIon fch Iuu vuc I = 795.000 km
2
|gap 5,5 Ian
dIon fch Iuu vuc song Hong), dung vo chIou daI ma noI fh
song Mo Kong duoc xop vao hang fhu 7 frong so nhung con
song daI fron fho gIoI.
Phan dIon fch nam fron Ianh fho Trung Quoc va
MIon Ion Ia 195.000 km
2
.
Phan fron Ianh fho Iao Ia 202.400 km
2
.
Phan fron Ianh fho ThaI Ian Ia 194.240 km
2
.
Phan fron Ianh fho CampuchIa Ia 154.730 km
2
.
Phan fron Ianh fho VIof Nam Ia 50.000 km
2
.
Sau khI chay qua hof ra ong Nam cao nguyon Co Raf,
song Cuu Iong chay qua fhac Khon faI bIon gIoI Iao va
CampuchIa dI vao vung dong bang fhap. Phan Iuu vuc bon bo
fraI song Cuu Iong nhan nguon nuoc doI dao cua cac nhanh
Ion Xo Cong |fu Iao chay sang) Xo Xan va Sropoc |fu VIof
Nam) gap nhau faI Sfungfrong. Phan Iuu vuc bon bo phaI chu
you Ia dIon fch Iuu vuc fhuoc Ion Ho noI IIon voI song Cuu
Iong boI song TonIosap do vao song chnh faI PhnomPonh.
Ion Ho co mof dung fch kha Ion khI fru day don cao
frnh 11m fh maf ho rong 14.000 km
2
voI dung fch gan 80
fy m
3
, khI nuoc ruf xuong fhap nhaf maf ho cung con rong
don 3.000 km
2
.
Sau TonIosap, song Cuu Iong duoc chIa Iam 2 nhanh: song
TIon va song Hau. Vung fam gIac chau co fho coI dInh Ia
PhnomPonh, day Ia bIon ong voI nhIou cua song, canh pha
Tay Ia bo bIon vjnh ThaI Ian, canh pha ong Ia song Vam
Co...
Song Cuu Iong co mof fIom nang raf Ion. Hang nam, song
Cuu Iong dua ra bIon khoang 550 fy m
3
nuoc, chIom hang fhu 9
fron fho gIoI. Nou fnh vo Iuong nuoc fron mof don vj dIon fch
Iuu vuc fh sap vao hang fhu 4, do Ia nguon faI nguyon quan
frong nhaf o ong Nam A chua duoc khaI fhac.
Iuu Iuong bnh quan nhIou nam song Cuu Iong faI
KrafIo Q = 11.116 m
3
/gIay.
Iuu Iuong nho nhaf QmIn = 1.260 m
3
/gIay |faI KrafIo)
Iuu Iuong bnh quan mua Iu Q = 52.000 m
3
/gIay.
119 120 60
Iuong bun caf frong mof khoI nuoc fron song Cuu Iong
raf nho faI PhnomPonh S = 232 gam/m
3
voI fong Iuong bun
caf nam Ia R = 97,5 frIou fan/nam.
Song Cuu Iong Ia mof con song Ion nhung fIom nang
chua duoc khaI fhac Ia bao boI fnh phuc fap cua no vo maf
quoc gIa...
B. Nhung song ngo nho o cuc men dut nuoc
Nhu fron da nhan xof: Ia mof nuoc ma 2/3 dIon fch fu
nhIon Ia nuI doI, co mof Iuong mua kha phong phu fu X =
1.300 mm/nam don X = 2.800 mm/nam. Tu dIou kIon dja hnh
va dac dIom kh hau da san sInh ra fron nuoc fa mof mang
IuoI song kha phong phu, f nhaf Ia 0,5 km/km
2
va nhIou
nhaf Ia 2 km/km
2
.
Tron suof chIou daI bo bIon cu 20 km co mof cua song
voI hon 2.500 con song Ion nho, co nhung con song kha noI
fIong fron fho gIoI nhu Mo Kong, co nhung con song dong
gop mof vaI fro raf quan frong frong fIom nang fhuy dIon,
fhuy IoI cua daf nuoc nhu song Hong, song ong NaI...
NgoaI nhung song Ion fap frung o mIon ac |song
Hong, song ThaI nh, song Ma, song Ca) va o mIon Nam
|song Mo Kong, song ong NaI) con nhIou song ngoI fhuoc
IoaI vua va nho khac nam raI rac khap moI mIon daf nuoc
ma fap frung nhIou nhaf Ia o mIon Trung. o dac dIom dja
hnh co chIou ngang hop, nuI bIon gan saf nhau non song
ngoI noI chung Ia ngan. Tong Iuong dong chay nam khong
Ion Iam nhung chung van gIu mof vj fr quan frong frong non
kInh fo dja phuong, dac bIof Ia fron Ianh vuc fhuy IoI va fhuy
dIon... V du:
Song Quang NInh I = 4.720 km
2
.
Song Ky Cung o Iang Son I = 6.663 km
2
; W = 0,85 fy m
3

Song ang CIang o Cao ang I = 4.565 km
2
.
Song CIang I = 4.676 km
2
.
Song Thach Han I = 2.660 km
2
.
Song Huong I = 3.700 km
2

Song Nhaf Io I = 26.500 km
2
Song Thu on I = 10.590 km
2
Song Tra Khuc I = 3.180 km
2
Song Kon nh jnh I = 2.900 km
2
Song CaI Nha Trang I = 1.900 km
2
Song CaI NInh Hoa I = 852 km
2
Song CaI Phan Rang I = 3.000 km
2
Song CaI Phan ThIof I = 1.050 km
2
Song a |a Rang) Phu Yon I = 13.814 km
2
Song So San Kon Tum I = 17.500 km
2
Song Sropok ac Iac I = 18.200 km
2

Tron nhung dong song ay frong nhung nam qua, nhan
dan dja phuong da xay dung nhIou cong frnh fhuy IoI Ion,
nho nhu:
Cong frnh dap dang ong Cam fron song a fuoI
22.000 ha cho canh dong Phu Yon.
Cong frnh ho chua Phu NInh fron song Vu CIa Thu
on fuoI hon 23.000 ha N = 1000 KW.
121 122 61
Cong frnh fhuy dIon VInh Son fron song Kon nh
jnh co cong suaf N = 70.000 KW.
Cong frnh fhuy dIon song HInh, fron Iuu vuc song a
co cong suaf N = 66.000 KW dam bao fuoI 6.000 ha.
Ho Ayun ha o CIa RaI co dung fch 201 frIou m
3
, N =
2.700 KW fuoI duoc 13.500 ha.
Con song on HaI o Quang Trj fuy khong daI, Iuong
nuoc khong Ion, nhung maI maI dI vao fam fr nguoI dan daf
nuoc chung fa boI no da mof fhoI Iam ranh gIoI fam fhoI chIa
caf 2 mIon daf nuoc.
ang ngang fr110
123 124 62
. Tu nguyen nuoc ngum cuu chung tu
Vo faI nguyon nuoc ngam |hay nuoc duoI daf) cua chung
fa co fho chIa Iam 2 IoaI: Tru Iuong dong fhIon nhIon va fru
Iuong khaI fhac duoI daf.
1. Tru Iuong Jong lhien nhien cuu nuoc o Juoi Jul
Ia Iuu Iuong dong chay ngam o mof maf caf nao do cua
fang chua nuoc. Thoo kof qua nghIon cuu cua fac gIa Vu Ngoc
Ky, Ngo Ngoc Caf fh fru Iuong nuoc duoI daf cua VIof Nam
raf Ion. Tong so fru Iuong dong fhIon nhIon nuoc duoI daf
fron foan Ianh fho VIof Nam |chua ko phan haI dao) Ia
1.513.445 m
3
/gIay |129,6 fy m
3
/ngay), nhung IaI phan bo
khong dou frong cac vung dja chaf fhuy van. V du nhu fru
Iuong dong fhIon nhIon cua mIon dja chaf fhuy van:
ac Trung o: 466.990 m
3
/gIay.
Nam Trung o: 318.850 m
3
/gIay.
|ChIom Ian Iuof 31% ca 21% so voI fru Iuong dong fhIon
nhIon foan quoc.
2. Tru Iuong hhui lhuc nuoc Juoi Jul
Tru Iuong khaI fhac nuoc duoI daf Ia fru Iuong khaI fhac
fnh bang m
3
/ngay x dom co fho fhu bang cac cong frnh Iay
nuoc mof cach hop Iy vo maf kInh fo ky fhuaf voI cho do
khaI fhac nhaf djnh va chaf Iuong nuoc dap ung you cau su
dung suof frong fhoI gIan fnh foan su dung nuoc.
Tru Iuong khaI fhac nuoc duoI daf duoc danh gIa fron co
so fm kIom fham do o 150 vung fron foan quoc duoc fhong
ko fhoo bIou duoI day.
Bung 2?. Tru /uong kbai tbac nuoc Juoi Jat
6ar Ihanh ha d}a rhaI k + 8 61 6Z
Cat bien hien dai
Cat cuoi soi, aluvi
Ba cacbon (chu yeu da voi)
Ba luc nguyen hun trao
Ba/an
Ba bien chat
Ba nguon goc hon hJ
2.GOO
855.OOO
188.OOO
1OG.OOO
85.4OO
8.GOO
54.4OO
12.OOO
1.OG7.OOO
15O.OOO
28O.OOO
17O.OOO
7.OOO
1O5.OOO
7.8OO
G.O44.OOO
2.G17.OOO
2.287.OOO
2.71O.OOO
4G.GOO
1.14G.8OO
1.2OO.OOO 2.7OO.OOO 14.8OO.OOO
Ghi chu:
Ca p A + Ia fru Iuo ng da duoc fha m do fI mI co fho khaI fhac duo c ngay.
Cap C1 Ia fru Iuong chua duoc fham do chI fIof moI o gIaI doan fm kIom.
Cap C2 Ia fru Iuong moI duoc fham do so bo, muon dua vao khaI
fhac can fIon fhom mof buoc dIou fra fI mI.
J. Nuoc hhoung ru lui nguyen nuoc hhoung o Viel Num
A. Nuoc kboang
Nuoc khoang Ia mof IoaI cua nuoc ngam. So dI nguoI fa
goI no Ia nuoc khoang boI v ban fhan no co chua mof so
khoang chaf o nong do nhaf djnh va co fac dung chua bonh.
oI khI nuoc khoang IaI xuaf hIon fron maf daf fhanh
nhung mach nuoc, nhung con suoI v vay nguoI fa cung hay
goI nuoc suoI. V du nhu nuoc suoI VInh Hao.
Tnh chaf co vj va kha nang chua bonh cua nuoc phu
fhuoc vao nong do cac chaf:
125 126 63
Ham Iuong khoang chaf frong nuoc dung do uong phaI
fu 2 15g/I |nuoc khoang o VIof Nam fa co noI chI co 0,2 g/I
nhung co noI don 26 g/I).
Nuoc khoang fhuong chua nhIou nhaf cac Ion CIo |CI

), suIfaf |SO
3

), hydro carbonaf |HCO

3

), nafrI |Na

), canxI
|Ca
2+
), magIo |Mg
2+
)
Nuoc chua mof Iuong muoI an nhaf djnh so anh huong
fof don co quan fIou hoa.
CanxI cIorua xuc fIon qua frnh chong vIom nhIom va
anh huong fof don ho fhan kInh |khac voI hydro suIfua chua
vIom ro fhan kInh RadIcuIIf).
MagIo va cIorua co fac dung Iam gIan manh mau.
Nuoc suIfaf co fac dung IoI maf va nhuan frang.
Soda co maf frong nuoc so fhuc day su ha fhap do axIf
|nou do soda qua cao fa goI Ia nuoc soda hay Ia nuoc kIom).
KhI nuoc chua fron 10 mg Io/IIf fa goI Ia nuoc saf
dung cho nhung nguoI frong co fho fhIou saf.
Su co maf frong nuoc du chI voI mof IIou Iuong nho
Iof cung anh huong fof don fuyon gIap frang, caI fIon su Iam
vIoc cua gan |Iof Ia nguyon fo pho bIon frong nuoc ngam va
fhuong nam raf sau).
Nuoc chua mof ham Iuong nho coban, nIkon so co IoI
cho nguoI mac bonh fhIou mau.
Nuoc khoang chua brom so xuc fIon su phuc hoI chuc
nang hoaf dong bnh fhuong cua ho fhan kInh frung uong va
nhu vay co nghIa so anh huong don foan bo co ho.
Nuoc khoang chua hydrosunfua co muI frung fhoI nhung
chua duoc bonh fhong phong, vIom ro fhan kInh |RadIcuIIf) va
Iam cho cho gay xuong va cac vof fhuong chong Ianh.
KhI nuoc ngam co nhIof do T 37
o
C IaI goI Ia suoI
nuoc nong. IoaI nay fhuong xuaf hIon o nhung nuI fro, fac
dung chua bonh cua no raf fof.
b. Tai nguycn nguon nuoc kboang o Vict Nam
Truoc day hon 70 nam, Phap chI moI fm duoc 42 nguon
nuoc khoang fron ca nuoc.
HIon nay, fa da xac djnh duoc hon 100 dIom nuoc
khoang noI fIong nhu My Iam |Tuyon Quang), o af
|Hoang Xu Ph), Quang Hanh |Cam Pha), Konh Ca |NInh
nh), Tanh IInh |ThaI Nguyon), VInh Hao |NInh Thuan)
v.v... VInh Hao fm fhay 1930, nuoc suoI VInh Hao chua
nhIou khoang bIcarbonaf nafrI va chua nhIou kha carbonIc
hoa fan.
VIof Nam co nhung nguon nuoc nong fu 35 40
o
C, co
noI 70 80
o
C.
O mIon Nam nuoc fa cung da fm fhay nhIou nguon
nuoc khoang nhu Vung Tau |nh Chau).
Nuoc Iof fhuong gap frong nhung mo dau. Tao dop
|IamInarIa JaponIca) Ia IoaI may co dac Iof huu hIou. oI v,
dau mo duoc fao fhanh fu xac fao va cac sInh vaf bIon khac
chua nhIou Iof non cung voI su fao fhanh dau mo, dung djch
Iof frong nuoc ngam cung duoc hnh fhanh o cung mof cho.
V vay, khaI fhac dau mo dong fhoI co fho xay dung x nghIop
khaI fhac Iof brom, boI v nuoc ngam chua Iof fhuong chua ca
brom non fhuong goI Ia nuoc Iof rom.
127 128 64
;V. OAC OKM TA NGYKN NGON NOC MAT O
VKT NAM
. Nhung thuun lo
A. Mol mung Iuoi song Juy Juc, mol liem nung
lhuy Jien phi lhuong co mol nung Iuc luoi ro
cung Ion, nhieu cung ru rjnh Jep
af nuoc fa co mof mang IuoI song hof suc day dac, doc
fhoo chIou daI daf nuoc co bIof bao cang va vjnh dop nhu
cang HaI Phong, Vjnh Ha Iong, cang VInh, cang Nha Trang,
cang Cam Ranh, cang SaI Con, Vung Tau.
Tron nhIou dong song Ion cua daf nuoc, chung fa da xay
dung duoc nhIou cong frnh fhuy IoI gop phan Iam xanh fuoI
daf nuoc.
Truoc Cach mang fhang 8 |fruoc 1945) ca nuoc chI co:
13 cong frnh fhuy IoI
ChI fuoI duoc 300.000 ha.
TIou duoc 80.000 ha.
Tu Cach Mang fhang 8 don nay |1945 1995) chung fa da:
Xay dung 75 ho fhong fhuy IoI vua va Ion.
Xay dung 750 ho chua vua va Ion
10.000 ho chua nho.
Tong dung fch cac ho chua hon 30 fy m3.
TuoI duoc 2,9 frIou ha Iua, 56 van ha mau.
129 130 65
ua san Iuong Iuong fhuc fu 4,9 frIou fan |1944) Ion
don 26,5 frIou fan |1995).
Cac ho chua Ion chung fa da xay dung duoc sau Cach
Mang fhang 8 Ia:
1. Ho Trj An.
W = 2.758 x 10
6
m
3
|fuoI cho 3 van ha, cap nuoc sInh
hoaf 15 m
3
/gIay.
I
ho
= 380 km
2
|IMO = 320 km
2
)
H = 51m.
N = 400 MW.
= 1,7 fy KWh.
2. Ho Tbac Ba.
W = 2.940 10
6
m
3

I
ho
= 235 km
2
|ngap 50 xa, 7.350 ho doI ra khoI Iong
ho, so fan 7 cho, 4 fhj fran, 5.163 ha ruong 2 vu bj ngap).
N = 108.000 kW.
J. Ho Pbuoc Hoa.
W = 427 x 10
6
m
3
|fuoI cho 42.870 ha)
N = 206.000 KW.
4. Ho Ya/y trcn song Xc Xan.
W = 1.000 x 10
6
m
3

I
ho
= 65 km
2
.
N = 720 kW.
= 3.860 x 10
6
KWh.
6. Ho song a |khoI cong 6/11/69, chan dong 12/1/83)
ap cao 128m, daI 640m.
W = 9.700 x 10
6
m
3
|fron fho gIoI co 150 ho co
W = 5.000 x 10
6
m
3
)
I
ho
= 200 km
2
, daI 230 km.
N = 1,92 x 10
6
KW |8 fo may x 24 van KW).
Hang nam cong frnh nay fIof kIom 5 frIou fan fhan.
6. Ho Dau Ticng.
W = 1.500 x 10
6
m
3
.
TuoI cho 172.000ha.
7. Ho Tbac Mo.
W = 1.360 x 10
6
m
3
.
N = 150 MW
S. Ho a Nbim.
N = 120.000 KW
0. Ho song Hinb Pbu Ycn.
W = 320 x 10
6
m
3
.
131 132 66
N = 66.000 KW
10. Ho Vnb 8on Bnb jnb
W = 131 x 10
6
m
3
.
N = 66 MW
TuoI 5.000 |ha).
11. a Mi, Ham Tbuan trcn song La Nga (2 cong trnb
cacb nbau 10 km
WM = 140,8 x 10
6
; WHT = 695 x 10
6
|khoI cong ngay
16/5/97)
N = 475 MW.
= 1,6 fy KWh.
Hang nam, faf ca song ngoI nuoc fa dua ra bIon hon 800
fy m
3
nuoc. Iuong nuoc nay du fuoI cho 1/3 dIon fch fuoI
fron foan hanh fInh.
Thoo fhong ko nam 1988, hIon nay chung fa co:
4.296 frIou ha daf frong Iua.
1.246 frIou ha daf frong mau.
0.805 frIou ha daf frong cay Iuu nIon.
Nam 1985, ca nuoc da su dung 40,65 fy m
3
nuoc phuc
vu cho nong nghIop.
Nam 1990, nuoc su dung cho nong nghIop khoang 50 fy
va du doan don nam 2.000 so Ia 60 fy.
o dIou kIon dja hnh, phan Ion song ngoI nuoc fa co do
doc Ion, nhIou fhac ghonh, do Ia nhung dIou kIon fhuan IoI
fao ra nguon fhuy nang phong phu cho daf nuoc.
Thuy nang Ia nguon nang Iuong co fho khoI phuc duoc
|hay con goI Ia nguon nang Iuong faI sInh). O nuoc fa, fIom
nang nguon nang Iuong faI sInh nay uoc fnh 427,4 fy KW
|fuong duong voI khoang hon 48,73 frIou KW cong suaf moI
nam rIong mIon ac chIom 75% fong cong suaf).
So voI fIom nang cua nhIou nuoc fron fho gIoI fh nuoc
fa cung fhuoc vao mof frong nhung nuoc gIau fIom nang fron
fho gIoI.
Bung 29. Nguon tbuy nang Vict Nam oa mot so nuoc Cbau Au
huor TIam nang dIan Iuong
Iy kWh
Ian Iuong Irung bnh Iran
don v} ha (108 kWlha)
Thuy si
Ao
ham Tu
viet ham
Tho hhi Ky
Fha
Tie Khac
144,O
152,5
2O5,O
(427,4)
58G,G
255,O
8O,8
84,88
18,1O
8,OG
(14,4O)
G,O8
4,G8
8,O7

133 134 67
Bung 210. Ticm nang tbuy Jicn cac song ngoi o Vict Nam
pban bo nbu sau
ha Ihong song Tong dIan Irh
Iuu vur (km
Z
)
Tong Iru nang Iuong
(Iy kWh)
he thong song vung Bong
Bac nhu 0uang SJn, Bac
0iang, Ky Cung...
Thai Binh, Thao, Lo, 0am
Song Ba
Song Ca
Song Ma
vu 0ia Thu Bon
Tra Khuc
Song Ba (Ba Rang)
Song Xa San
Song Sreok
Song Bong hai


15.OOO
57.OOO
52.GOO
17.7OO
17.GOO
O.7OO
8.215
18.OOO
11.87O
18.2O
2G.57O


G,7G
7O,7
71,O
1O,O
12,1
15,5G
5,27
1O,OO
21,7
18,57
27,72
Trong faf ca cac ho fhong song fh song a Ia con song
co maf do nang Iuong Ion nhaf |1.164 KWh/km
2
) va cung Ia
con song co kha nang xay dung nhIou cong frnh fhuy dIon
Ion. TIop fhoo Ia ho fhong song ong NaI va song Xo San.
Cho don nay, chung fa da khaI fhac nguon fhuy nang co
cong suaf 2.672 MW |cua 6 cong frnh Ion va vua), voI san
Iuong dIon hang nam Ia 12 fy KWh chIom gan 70% san Iuong
dIon san xuaf nam 1996 va moI daf duoc 20% fru nang kInh
fo.
HIon nay, chung fa dang nghIon cuu do xay dung cong
frnh fhuy dIon Ion nhaf nuoc fron song a do Ia fhuy dIon
Son Ia voI cong suaf N = 3.600 MW. Tong dIon Iuong 27 fy
KWh, no co nhIom vu phaf dIon, chong Iu, cap nuoc cho ha
Iuu. ay Ia cong frnh Ion nhaf cua fho ky 21.
NgoaI faI nguyon duoc su dung vao muc dch nong
nghIop, phaf frIon fhuy dIon, nguon nuoc phong phu cua
chung fa con dong gop khong nho cho muc dch sInh hoaf va
cong nghIop noI chung. You cau nay, ngay mof doI hoI nhIou
hon ca vo so Iuong va chaf Iuong. ang fong hop qua frnh su
dung nuoc cua cac nganh kInh fo quoc dan duoI day noI Ion
phan nao vaI fro nuoc frong cuoc song cua chung fa.
Bung 211. Tong bop tnb bnb su Jung nuoc cua cac nganb
kinb tc quoc Jan trong nbung nam qua
oI Iuong su dung nuor 1980
(Irau m
8
)
1986
(IrIau m
8
)
1990
(IrIau m
8
)
Z000
(IrIau m
8
)
Fhuc vu sinh hoat
Fhuc vu nong nghie
Fhuc vu cong nghie
Cac yeu cau khac
Tong hJ tat ca cac nganh
1.824,8

1.4O8,O

87,85O,5
1.75G,1

2.8G5,1

45.271,8
2.O1O
4G.OOG,2
5.827,7

54.888,O
2.OO8,1
GO.478,7
15.OOO,8

7O.877,5
B. Tnh hnh o nhiem lren lul cu cuc song ngoi
nuoc lu con ll, chuu Jen muc nghiem lrong nhu
cuc nuoc phul lrien
Trong fhoI gIan qua do foc do phaf frIon cong nghIop
cua fa chua cao cho non fnh hnh o nhIom boI cac chaf fhaI
135 136 68
ban do ra fron konh rach, song ngoI chua nhIou nhu mof so
nuoc phaf frIon.
Nho fIop fhu kInh nghIom cua cac nuoc cong nghIop non
chung fa da baf dau co y fhuc frong vIoc gn gIu bao vo faI
nguyon nuoc.
Tru mof vaI con song o mIon ac nhu song Hong con
hau hof cac con song o mIon Trung va mIon Nam, Iuong bun
caf frong nuoc f, cac chI fIou Iy hoa con dam bao muc do
frong Ianh cua nguon nuoc fu nhIon.
. Nhung mut hun che len quun den quun ly tu
nguyen vu buo ve mo truong nuoc
1. Dui bo phun nhung song ngoi Ion nuoc lu Jeu
bul nguon lu nuoc ngoui
Trong nay dang quan fam nhaf Ia 4 Iuu vuc:
Song Mo Kong, Song Hong baf nguon fu Trung Quoc.
Song Ma, song Ca baf nguon fu daf Iao.
Tong Iuong dong chay 4 ho fhong song nay 716,9 fI m
3
/nam
chIom gan 84% fong Iuong dong chay cua faf ca cac song fron
khap daf nuoc VIof Nam.
Trong fong so 716,9 fI m
3
fh Iuong nuoc duoc san sInh
fron daf nuoc fa chIom 25,4% con phan san sInh fron daf
nuoc ban Ia 534,28 fI m
3
|chIom 74,6%).
ay Ia mof van do hof suc phuc fap cho chung fa frong
vIoc quan Iy va khaI fhac nguon nuoc, mof khI cac nuoc
fhuong nguon ra suc khaI fhac frIof do nguon nuoc san sInh
fron daf nuoc ho. V du nhu:
Song Mo Kong fong Iuong nuoc hang nam Ia 505 fI m
3

nhung phan san sInh fron dong bang song Cuu Iong chI co
25,2 fI m
3
nghIa Ia Iuong nuoc san sInh fron Ianh fho VIof
Nam chI chIom co 5% fong Iuong dong chay cua song Mo
Kong ma fhoI.
Hoac ho fhong song Hong va song ThaI nh voI fong
dIon fch Iuu vuc Ia I = 168.700 km
2
frong do phan dIon fch
nam fron Ianh fho VIof Nam Ia 86.500 km
2
chIom 51,5% fong
dIon fch foan Iuu vuc. Tong Iuong dong chay song Hong va
song ThaI nh Ia 137 fI m
3
/nam frong do 93 fI m
3
san sInh
fron daf nuoc VIof Nam |chIom 68% fong Iuong dong chay
cua Iuu vuc song Hong va song ThaI nh).
Van do phuc fap Ia faI nguyon fron cac dong song fh
chung fa khong duoc fron quyon su dung va khaI fhac, nhung
van do o nhIom moI fruong fh moI hau qua chung fa dou
phaI ganh chju, boI v nuoc fa nam o ha Iuu cac con song do.
2. Tui nguyen nuoc phun bo hhong Jeu lheo hhong
giun ru lhoi giun
+ Tbco kbong gian. o dac dIom cua dja hnh non song
ngoI nuoc fa phan Ion dou fap frung o haI mIon ac va Nam con
mIon Trung fh daI bo phan cac song Ia nhung song nho, ngan.
Tong Iuong dong chay cua faf ca cac song mIon frung
chua duoc 10% fong Iuong dong chay cac song ngoI ca nuoc.
137 138 69
+ Tbco tboi gian. Hang nam, faf ca cac song ngoI VIof
Nam dua ra bIon fron 800 fI m
3
nuoc nhung khong phaI Iuong
nuoc nay duoc phan phoI dou cho 12 fhang ma fhuong fhuong
fu 70 80% fong Iuong dong chay ca nam fap frung vao 3
don 4 fhang mua Iu. Mua Iu xuaf hIon cham hon mua mua
khoang mof fhang.
Iu Ion nhaf fhuong xuaf hIon:
Thang 7 8 o vung nuI pha ac va ac o.
Thang 9 10 o cac vung Thanh Hoa Ngho TInh.
Thang 10 11 cac fInh vung duyon haI mIon Trung.
Thang 7 9 cac fInh dong bang song Cuu Iong.
Chnh su phan bo Iuong dong chay khong dong dou fhoo
fhoI gIan da gay raf nhIou kho khan cho chung fa frong vIoc
quan Iy va khaI fhac nguon faI nguyon nuoc. oI v no Iuon
Iuon mau fhuan voI you cau dung nuoc:
KhI chung fa can dung nuoc fh han han.
KhI chung fa khong can nuoc fh mua fo Iuf Ion.
V vay, muon gIaI quyof mau fhuan gIua cung va cau fh
mof frong nhung bIon phap co ban va co hIou qua Ia phaI xay
dung ho chua. Nhung cang xay dung nhIou ho chua fh cung
co nghIa cang phaI pha nhIou rung... cang fac dong Ion vao
dIou kIon fu nhIon moI fruong.
Chnh su phan bo Iuong nuoc khong can doI fhoo fhoI
gIan da va con gay cho chung fa khong f kho khan frong
cong fac khaI fhac fIom nang nguon nuoc. HIon nay bnh
quan dau nguoI fron ca nuoc chung fa co 12.100 m
3
/nguoI x
nam nhung 2/3 Iuong nuoc noI fron IaI duoc san sInh ngoaI
Ianh fho VIof Nam, pha fhuong Iuu cac dong song Ion.
Nong nghIop VIof Nam hIon nay va nhung nam foI van
gIu vaI fro quan frong frong non kInh fo quoc dan v vay vaI
fro cua cay Iua van Iuon Iuon gIu mof vj fr quan frong, van
Ia cay Iuong fhuc chnh. o do, nhu cau dung nuoc cho nong
nghIop khong ngung fang Ion:
Tu 47 fI m
3
nam 1990.
on 61 fI m
3
cho nam 2000.
Va 74 fI m
3
cho nam 2010.
Nou fnh ca nuoc cho cong nghIop va sInh hoaf fh:
Can 94 fI m
3
cho nam 2010
Va 137 fI m
3
cho nam 2025
Can 327 fI m
3
cho nam 2070.
Ro rang don nam 2070, Iuong nuoc can cua chung fa
vuof hon han foan bo Iuong nuoc cac song ngoI duoc san sInh
ra fron Ianh fho VIof Nam.
RIong Iuong nuoc phuc vu cho nong nghIop chu you fap
frung vao mua kho fh don nam 2000 you cau phuc vu nong
nghIop da su dung 37% fong Iuong nuoc mua kIof va don nam
2070 Iuong nuoc phuc vu nong nghIop da chIom 95% fong
Iuong nuoc mua kIof cua cac song ngoI fron Ianh fho nuoc fa.
o Ia chua ko don Iuong nuoc phuc vu cho cong nghIop, sInh
139 140 70
hoaf... va cung chua ko don nhung fac dong fIou cuc cua cac
quoc gIa fhuong nguon cac dong song.
Thom mof v du vo nhung kho khan do su phan bo khong
dong dou Iuong dong chay don nganh nang Iuong nhu sau:
Muon dam bao du dIon nang cho cac mua Iu Ian mua
kho fh quy mo cong frnh ho chua phaI Ion moI du nang
Iuong dIou fIof va nhu vay co nghIa Ia dau fu cho cong frnh
phaI nhIou.
HIon nay |1996), chung fa chI moI san xuaf duoc 100
fI KWh dIon.
Nhung don nam 2000, dan so VIof Nam so hon 90
frIou nguoI fh san Iuong 100 fI KWh cung chI moI dung IaI o
con so fhap kom so voI cac nuoc frong khu vuc, v voI 100 fI
KWh cung co nghIa bnh quan chI daf 1000 KWh/nguoI. Nou
nhu vay fh kho co fho noI don vIoc xuaf khau dIon sang nuoc
khac. V vay fruoc maf chung fa phaI Iam nhIou nha may
furbIn kh do dap ung nhu cau dIon mua kho, dac bIof Ia cho
cac fInh mIon Nam. Maf khac, sau nam 2010, chung fa cung
phaI co ko hoach xay dung ca dIon nguyon fu moI du nguon
nang Iuong dap ung moI nhu cau cua kInh fo quoc dan.
Mof fhuc fo vo su phan bo khong dong dou Iuong nuoc
fhoo fhoI gIan. Mua ho nam 1997, faf ca cac cong frnh fhuy
dIon Ion o mIon ac nhu Thac a, Hoa nh dou baf buoc
phaI van hanh duoI muc nuoc chof |YMO) va mIon Nam phaI
faI nguoc dIon ra mIon ac vao nhung ngay cuoI fhang 5 dau
fhang 6 1997.
J. Muu muu lhuong hem lheo buo, up lhup nhiel
Joi... Jun Jen Iu Iul guy nhieu lon lhul.
Nuoc fa nam frong vung nhIof doI gIo mua dong fhoI
cung nam gan frung fam bao, mof frong nam frung fam bao
Ion fron fho gIoI. Mua bao frung voI mua mua, cong fhom voI
dac dIom dja Iy daf nuoc fa daI va hop, dja hnh phuc fap,
rung cay bj fan pha nhIou, dong bang fhap frung daI bo phan
cac cua song Ion dou chju anh huong cua frIou non Iu Iuf
fhuong Ia moI do doa doI voI doI song va san xuaf cua nhan
dan fa.
Thoo fhong ko 25 nam qua |fu nam 1966 1990) cua
Trung fam NghIon cuu Quoc gIa I vo fhIon faI o cac nuoc
dang phaf frIon fh ho da chon 10 nuoc dung dau vo chI so
cac IoaI fhIon faI nhu sau:
1. PhIIIpIn : 272
2. An o : 216
3. Trung Quoc : 157
4. IndonoxIa : 139
5. angIadof : 100
6. Poru : 73
7. Iran : 64
8. MoxIco : 62
9. VIof Nam : 41
10. Tho NhI Ky : 41
141 142 71
Trong cac fhap ky gan day, cac hIon fuong bIon doI vo
kh hau fhuy van o nuoc fa co chIou huong ac IIof dan don
fnh hnh fhIon faI bao Iu co xu huong gIa fang hon raf
nhIou.
+ Vc /u /ut.
ChI fnh don dau fho ky nay, fron ho fhong song Hong
va song ThaI nh da xay ra 16 fran Iu Ion. Ion nhaf Ia fran
Iu nam 1971, muc nuoc Iu da vuof qua kha nang chju dung
cua do. Trong vong 45 nam fu nam 1900 1945 da co 18
nam vo do o dong bang ac o. Trung bnh cu 2 nam vo do
mof Ian. Tran Iu fhang 8 1945 duoc coI Ia fran Iu Ijch su
Iuc bay gIo, Iam vo 79 quang do, chm ngap 260.000 ha daf
san xuaf. Tran Iu 1971, vo 3 quang do, da Iam chm ngap
200.000 ha daf san xuaf.
O mIon Trung:
Nam 1980, Iu Ijch su fron song Ma |Thanh Hoa)
Nam 1978, Iu Ijch su fron song Ca, song Ia |Ngho An,
Ha TInh).
Nam 1964, Iu Ijch su xay ra o hau hof cac song fu
Quang Trj don nh Thuan, gay nhIou fhIof haI vo nguoI va
cua cho nhan dan khu V cu.
O cac fInh ong Nam o, fhang 10 nam 1952 Ia fran Iu
Ion chua fung fhay frong Ijch su.
Sau fran Iu Ijch su nam 1961, o dong bang song Cuu
Iong con co 5 Ian Iu khac xay ra vao cac nam 1966, 1978,
1984, 1991, 1994.
+ Vc bao.
Thoo fhong ko fu nam 1954 1994, frong so 689 con
bao hoaf dong o bIon ong |50% xuaf phaf fu Tay ThaI
nh uong, 50% xuaf phaf ngay faI Ion ong) fh co
khoang 210 con bao va ap fhap nhIof doI do bo vao Co Cong.
Con bao fhang 5 1904 da Iam chof 5.000 nguoI, mof doan
xo Iua fu SaI Con dI My Tho bj Iaf fung. Con bao fhang 10
1952 vao cuc Nam Trung o dI sau vao mIon ong Nam o
gay ra Iuf Ion cho cac fInh mIon ong. Con bao KIM nam
1993 do bo vao Thuan HaI Iam chof hon 200 nguoI o cac
huyon von bIon. Mof so con bao manh khac da fan pha va
gay mua Iu, ngap ung fron pham vI raf rong duoc danh gIa
nhu mof fhIon faI hIom fhay vao co 50 100 nam gan day...
da khIon cho nhIou fo chuc Quoc fo fron Tho gIoI da fhuc su
quan fam sau sac. V du: con bao VRA do bo vao HaI Phong
8/7/1956, con bao CARIA vao Ha Nam NInh 22/9/1962, con
bao NANCY vao Ngho TInh 18/10/1982, con bao CCII vao
nh Trj ThIon ngay 16/10/1985, co bao WAY do bo vao Ha
Nam NInh ThaI nh ngay 5/9/1986.
Ho qua cua bao Ia mua fo Iu Ion. V vay bao Iuf hay dI
cung nhau va nhung hIon fuong, nhung faI hoa fu nhIon ay
frong Ijch su da gay cho daf nuoc fa bao dau fhuong maf maf.
Iu Iuf nam 1991 da Iam cho chung fa fon fhaf hon 300
fI dong.
143 144 72
Iu Iuf nam 1994 fon fhaf 2.284 fI |fuong duong 15 fan
vang).
MoI chI fnh don 11/1995 |chua ko fon fhaf Iu Iuf mIon
Trung do con bao so 10 va so 12 mang don) fh Nha Nuoc da
phaI chI hon 15.215 fI do khac phuc Iu Iuf cua 11 fInh ong
ang song Cuu Iong.
RIong Iu Iuf nam 1996 o dong bang song Cuu Iong da
cuop dI 178 sInh mang, Iam fhIof haI hon 2.033 fI dong |chua
ko Soc Trang, Tra VInh, on Tro).
Ca nuoc mua Iu nam 1996 da co hon 1.000 nguoI chof,
fhIof haI hon 7.000 fI dong.
;V. NHNG NKT LON VK CHAT LONG NOC T
NHKN VA TNH HNH O NHKM MO TRONG
NOC O VKT NAM
. Nhung net lon ve chut luong nuoc tu nhen tren
cuc song ngo nuoc tu
A. Tlnh chul rul Iy
I. Nbict Jo nuoc
NhIof do nuoc fron hau hof cac song ngoI o VIof Nam
Iuon fhay doI fhoo mua va fhoo fung vung dja Iy khac nhau
nhung noI chung dou dao dong fu 22 25
o
C.
Cac song o mIon nuI ac o co nhIof do frung bnh nam
fu 22 24
o
C, fhang co T
mIn
Ia fhang 1, fhang co T
max
Ia
fhang 7, rIong Tay ac T
max
xay ra vao fhang 5.
NhIof do cao nhaf fuyof doI Ia: 33 35
o
C.
NhIof do fhap nhaf fuyof doI Ia: 8 11
o
C.
Cac song vung dong bang ac o va khu IV cu co nhIof
do nuoc frung bnh nam cao hon fu 24 26
o
C. Thang co nhIof
do fhap nhaf Ia fhang 1 fu ong Ha vao pha Nam Ia fhang
7. Thang co nhIof do cao nhaf Ia fhang 5, 6 hoac fhang 7.
Cac vung pha Nam khu IV cu fu on HaI fro vao pha
Nam, nhIof do nuoc quanh nam fron 20
o
C. NhIof do nuoc cao
nhaf fuyof doI khong fhay doI nhung nhIof do fhap nhaf
fuyof doI fh cao hon fu 2 5
o
C so voI vung nuI ac o.
Vung duyon haI Trung o fu Quang Nam don Phu Yon,
nhIof do nuoc song quanh nam cao Ion ro rof, fhay doI fu 25
28
o
C, fhang co nhIof do frung bnh fhap nhaf fhuong Ia fhang 12,
fhang co nhIof do frung bnh cao nhaf fhuong Ia fhang 5 |dac bIof
Ia Quang Nam, Quang NgaI T
max
Ia fhang 7 hoac fhang 8).
Song ngoI o Tay Nguyon co nhIof do nuoc song IaI gIam
xuong gan bang voI nhIof do nuoc cac song nuI ac o co
nghIa Ia 23 24
o
C. Thang co nhIof do fhap nhaf Ia fhang 12
1, fhang cao nhaf Ia fhang 5.
ong bang Nam o fh nhIof do nuoc bnh quan fu 27
29
o
C. NhIof do cao nhaf fuyof doI khong vuof qua 33
o
C va
fhap nhaf fuyof doI Ia 23
o
C.
2. Bun cat /o /ung
anh gIa vo faI nguyon nuoc cua song ngoI khong nhung
chI xof vo so Iuong ma con can phaI noI don chaf Iuong nuoc
cua nhung dong song ay. V du: Ham Iuong bun caf va cac chaf
145 146 73
hoa fan frong nuoc cung Ia mof frong nhung chI fIou do danh
gIa chaf Iuong nuoc v frong nuoc ma con nhIou bun caf fh:
Cong fac Iang Ioc phaI nhIou moI co fho cung cap cho
sInh hoaf.
un caf nhIou so nhanh chong Iam boI day cac ho
chua, cac Iuong Iach dIon bIon phuc fap, Iam can fro gIao
fhong fhuy |fuy nhIon, no cung co maf fhuan IoI cho vIoc fan
dung do bon ruong. V du: Iuong bun frong 1m
3
nuoc Iu co
gIa frj xap xI 1 fan phan chuong boI v frong bun caf fhuong
co chua nIfo, phospho, kaII...)
Trong qua frnh van dong cua dong nuoc fron cac song
ngoI Iuon Iuon mang frong Iong no mof Iuong bun caf nhaf
djnh. Iuong bun caf nay do mua xam fhuc, bao mon fron maf
Iuu vuc roI dom ra song, mof phan do qua frnh van dong
dong nuoc fac dong vao bo song, Iong song ma co...
o duc hay ham Iuong bun caf Ion nhaf fhuong fap
frung frong mua Iu v vay do nhIom ban do phu sa sInh ra
chu you cung fap frung vao mua Iu.
Su bIon doI bun caf frong nam fron co ban gan phu hop
voI cho do dong chay nghIa Ia mua Iu fh Iuong bun caf nhIou
hon mua can, Iuong bun caf mua Iu fhuong cung chIom fu 80
90% fong Iuong bun caf cua ca nam. Thang co Iuong bun
caf Ion nhaf nhIou khI chIom fu 25 30% fong Iuong bun caf
cua ca nam.
Hang nam, song Hong mang ra bIon fu 120 150 frIou
fan bun caf, co nam nhu nam 1971 Iu Ion do daf duoc Ia 202
frIou fan.
Song Mo Kong fuy Ia mof con song raf Ion, dIon fch Iuu
vuc gap 5 Ian song Hong nhung Iuong bun caf hang nam mang
ra bIon IaI khong nhIou, fhuong fu 160 170 frIou fan/nam.
Su bIon doI vo Iuong bun caf fron cac dong song o nuoc
fa qua nhIou nam noI chung raf Ion.
Ia mof nuoc mua nhIou non Iuong xam fhuc fron cac Iuu
vuc song cua chung fa cung kha Ion.
Qua kof nghIon cuu, nhung vung co Iuong mua nam daf:
Iuong mua X = 1.000 1.500mm/nam fh Iuong xoI
mon daf fu 130 200 fan/km
2
x nam.
Iuong mua X = 1.500 2.000mm/nam fh Iuong xoI
mon daf fu 200 300 fan/km
2
x nam.
Iuong mua X = 2.000mm/nam fh Iuong xoI mon daf
fu 300 400 fan/km
2
x nam.
uong nhIon, nou do cho phu fron Iuu vuc cang kom fh
Iuong xoI mon cang fang Ion raf nhIou.
Tron song Ma Iuong xoI mon fron 1 km
2
faI Cam Thuy
do dac duoc 173 fan/km
2
x nam.
Tron song Ca faI fram fhuy van ua 210 fan/km
2
x nam,
co nam mua nhIou fron song Ca 900 fan/km
2
x nam,
Song Hong = 149 fan/km
2
x nam.
147 148 74
Qua nhIou nghIon cuu fnh foan fhoI ky 1961 1980 fh
hang nam faf ca song ngoI VIof Nam dua ra bIon hon 300
frIou fan bun caf...
J. o kboang boa
o khoang hoa Ia fong ham Iuong cac Ion chua frong
nuoc song |mg/I). Thanh phan cac Ion chnh o day gom co:
Ca
2+
, Mg
2+
, K
+
, Na
+
, CI

, HCO
3
,
2
3
2
4
CO , SO .
o khoang hoa Ia mof frong nhung chI fIou quan frong
do danh gIa chaf Iuong nuoc v nou do khoang hoa cao, nuoc
so co haI cho muc dch sInh hoaf cung nhu cong nghIop. Thoo
AIokIn fh nuoc duoc chIa ra 4 cap do khoang hoa nhu sau:
o khoang hoa fhap: < 200mg/I.
o khoang hoa vua: 200 500mg/I.
o khoang hoa cao: 500 1.000mg/I.
o khoang hoa raf cao: > 1000mg/I.
Thoo fIou chuan vo sInh fh do khoang hoa nuoc nong
nghIop < 1.000mg/I.
Song Hong do khoang hoa: 200m/I.
Song Cuu Iong do khoang hoa: 150mg/I.
Cac song mIon Trung do khoang hoa: 100 200mg/I.
Song ong NaI do khoang hoa: 500mg/I.
Nhn chung fron faf ca cac song ngoI nuoc fa, do
khoang hoa mua Iu nho hon mua can fu 2 3% |do su pha
Ioang dong chay Iu), noI chung Ion nhaf Ia fhang 1 4 va
nho nhaf Ia fhang 5 7, mof vaI noI Ia fhang 9.

B. Tlnh chul hou hoc
1. o man
uoI fac dung cua dong frIou, nuoc bIon khong ngung
xam nhap vao song dI vo huong fhuong nguon. ChIou daI xam
nhap duoc quyof djnh boI:
Cuong do cua dong frIou.
Iuong nuoc song o fhuong nguon do vo.
o dIou kIon dja hnh va nhung dac dIom haI Iuu non
doc bo bIon nuoc fa fu Nam ra ac chju nhIou cho do frIou
anh huong khac nhau:
Nhaf frIou: Hon CaI, o Son, Hon au...
an nhaf frIou: fho hIon ro o aI Tay uong.
Nhaf frIou khong dou: Cua HoI |Ngho An).
an nhaf frIou khong dou: Quy Nhon, SaI Con, Vung Tau.
O nuoc fa, song Hong va song Mo Kong co khoang cach
fruyon frIou vao IoaI Ion nhaf fho gIoI.
O song Hong khoang cach do Ia 180km.
O song Cuu Iong khoang cach do co fho Ion don
400km |Ion don fan Cong Pong Cham). TaI Tan Chau mof
noI cach bIon Ia 200km ma dong frIou van con kha manh,
149 150 75
bIon do frIou H = 1,0m. Trong khI do fron song Hong fh
noI xay ra H = 1,0m chI cach bIon 70km. Con cach xa cua song
I = 180km fh anh huong frIou hau nhu khong ro rof.
Song Cuu Iong phan ha Iuu chju chI phoI 2 cho do
frIou khac nhau: Nhaf frIou o vjnh ThaI Ian va ban nhaf
frIou o Ion ong. HaI noI nay dou co chu ky frIou, bIon do
frIou va do cao muc nuoc frIou cung hoan foan khac nhau.
Thuy frIou cung nhu dong frIou anh huong don phan
nuoc song frong daf IIon. Tho hIon ro nof nhaf Ia su xam
nhap man vao frong song. ChIou daI hay noI cach khac Ia
khoang cach nhIom man do cang dI sau vao daf IIon, do man
cang gIam dan. Su gIam dan do man fu bIon vao daf IIon
duoc xac djnh fhoo cong fhuc:
S
X
= S
O
o
KX
|16)
O day:
S
X
: o man faI mof vj fr X nao do cach cua bIon.
S
O
: o man faI cua bIon |hoac do man faI fram nghIon
cuu fruoc vj fr X).
K: Ho so khuoch fan |xac djnh fhoo fung con song).
X: Khoang cach fu cua bIon don vj fr nghIon cuu.
o: Co so Iog fu nhIon o = 2,7...
o man nuoc song dao dong fhoo su Ion xuong cua fhuy frIou.
O noI co cho do nhaf frIou hay ban nhaf frIou, dInh
man |do man Ion nhaf frong mof con frIou) fhuong xuaf hIon
sau muc nuoc Ion nhaf.
O vung cho do ban nhaf frIou fhuong co haI dInh man
|S
max
) va 2 chan man |S
mIn
) frong mof ngay. Inh man |S
max
)
va chan man |S
mIn
) fhuong xuaf hIon sau dInh frIou |H
max
) va
chan frIou |H
mIn
). Cang vo fhuong Iuu, su cham dan nay cang
koo daI ra. Quan ho gIua do man Ion nhaf va do man khI
xuaf hIon muc nuoc Ion nhaf |dInh frIou) co fho bIou fhj bang
quan ho sau day:
S
max
= AS
n
H
max
|17)
O day:
S
max
: o man Ion nhaf.
max
H
S : o ma n khI xua f hIon mu c nuoc Io n nha f |dInh frIou).
A: Ho so kInh nghIom.
N: ChI so kInh nghIom |xac djnh cho fung con song).
Qua nhIou nam nghIon cuu, chung foI da xac djnh cho
vung Cua Cam HaI Phong nhu sau:
S
max
= 2,05 S
0,67
H
max

151 152 76

Hau qua cua vIoc xam nhap man vao vung cua song so
dan don:
Chaf Iuong nuoc sInh hoaf gIam fhap.
Anh huong don hoaf dong nong nghIop, khI do man
Ion hon 1%o fh nang suaf Iua baf dau gIam suf. KhI do man
Ion hon 4%o, cay Iua khong phaf frIon hoac chof.
ThoI fhuc qua frnh boI Iap cac Iuong Iach, cac cua song...
2. o pH
Trj so pH duoc bIou fhj bang nong do Ion |H
+
) frong
nuoc va duoc fnh fhoo cong fhuc:

pH = Ig
[ ]

=>
=<
=

+
. kIom fnh mang nuoc 7
. acIdo fnh mang nuoc 7
. fnh frung nuoc 7
H
1


CIa frj pH Ia mof frong nhung you fo quan frong nhaf
do xac djnh chaf Iuong nuoc vo maf hoa hoc. VIoc xu Iy nuoc
ko ca nuoc sach va nuoc fhaI Iuon Iuon phaI dua vao gIa frj
pH do Iam frung hoa, Iam mom nuoc, Iam kof fua, dong fu,
khu frung va kIom fra do an mon.
TIou chuan nuoc dung do an uong va sInh hoaf quy djnh
pH = 6,5 8,5
Nou pH < 4,0 hay pH > 8,5 dou co haI doI voI cay frong.
oI voI cac song o MIon ac, nhn chung do pH vao
khoang 7.06 va dao dong frong khoang 3,8 8,9. Nhung doan
song co nhan nuoc fhaI cong nghIop nhu doan song Thao
khu vuc Iam Thao pH = 3,8 4,1. oan song Io faI VIof Tr
pH = 8,0 8,9.
Cac song o mIon Nam do pH frung bnh 7,6 va dao dong
fu 6,2 8,4.
Nuoc song Mo Kong fhuong hoI kIom.
Vung ong Thap MuoI co do pH = 3,0.
Song ong NaI, co do pH fhuong nho hon 6,0.
Tron song SaI Con |fhoo CIao su Hoang Anh Tuan
6/1997) fh dau mua mua dao dong fu 6 6,8. Tu fhang 6
10, do pH gIam con 4 4,5, fu fhang 10 fro dI fh fang nho.
Iou ay chung fo song SaI Con bj anh huong cua qua frnh
rua froI vung daf phon pha fhuong nguon va con mang fhoo
nhIou chaf ban nguy haI khac nhu phan bon, fhuoc bao vo
fhuc vaf.
153 154 77
J. Oxy boa tan
Trong cac song MIon ac fh Iuong oxy dao dong fu 1,5
3,2 mg/I, frung bnh Ia 4,4mg/I. TaI cac doan song co nhan
nuoc fhaI Iam ham Iuong oxy hoa fan fhap nhu song KIm
Nguu, song To Ijch Ia nhung konh fhoaf nuoc fhaI cua fhanh
pho Ha NoI.
Cac song MIon Trung chua bj o nhIom nhIou fh Iuong
oxy hoa fan cao, fhuong fhuong Ia 6 7 mg/I.
Cac song MIon Nam ham Iuong oxy hoa fan dao dong
3,3 8,7 mg/I, frung bnh 6,88 mg/I.
Song bj o nhIom nhu song SaI Con co ham Iuong oxy
hoa fan fhap, |khu vuc cang SaI Con Iuong oxy hoa fan chI
daf fu 1,5 3 mg/I)...
4. Cbat buu co
Cac chaf huu co co frong nuoc, frong nhung song fu
nhIon noI chung fhuong nho hon 3mg/I.
Cac song MIon bac co ham Iuong chaf huu co dao dong
frong khoang 0,4 10,9mg/I, frung bnh 7,28mg/I fru cac song
dan nuoc fhaI nhu song To Ijch, KIm Nguu o Ha NoI. Song
co ham Iuong chaf huu co cao nhu song a, song Ma. Cac
song o MIon Nam co ham Iuong chaf huu co bIon doI rong
hon fu 0,850 18,320mg/I, frung bnh 2,99mg/I.
6. Ham /uong nitrat (NO
J

NIfraf co frong nuoc Ia san pham cua qua frnh oxy hoa
cac chaf huu co. KhI nuoc bj nhIom phan, nhIom nuoc fhaI
cong nghIop fh ham Iuong nIfraf fang dang ko.
TIou chuan nuoc uong cho phop 10mg/I fhoo N.
Qua kof qua nghIon cuu cua VIon Quy Hoach o Thuy
IoI fh:
Iuong NO
3

o mof so con song Ion o MIon ac dao

dong fu vof don 1,9 mg/I, frung bnh 0,25 mg/I.
Cac doan song chay qua cac khu cong nghIop nhu
song Hong o Iam Thao, o VIof Tr, song Thuong o fhj xa ac
CIang fh ham Iuong NO
3

fuong doI cao |fron 1mg/I)

Cac song o MIon Nam ham Iuong NO
3

fu 0,007
1,185, frung bnh 0,161 mg/I.
6. Ham /uong ion NH
4
+

Thoo nghIon cuu cua VIon Quy hoach o Thuy IoI fh:
Cac song MIon ac ham Iuong NH
4
+
co fu vof don
12,53mg/I.
Nhung doan song bj o nhIom do nuoc fhaI cong nghIop fh
ham Iuong NH
4
raf cao nhu doan song Thuong ac CIang.
Cac song o MIon Nam NH
4
co ham Iuong fu 0,006
0,383 mg/I, frung bnh Ia 0,161 mg/I.
7. Ham /uong sat tong so (Fc
Ham Iuong saf frong nuoc nhIou hay f Ia fuy fhuoc vao
cau fao dja chaf cua fung vung. KhI ham Iuong saf frong nuoc
Ion hon 1mg/I so gay anh huong don muI vj va mau sac cua
nuoc. KhI nuoc duoc xu Iy fof fh ham Iuong saf frong nuoc chI
con o muc duoI 0,3mg/I. Trong nuoc nghoo oxy hoac nuoc co do
pH fhap fh saf fon faI chu you o dang Ion Io
2+
, Iuong Io
3+

khong dang ko. KhI fIop xuc voI khong kh hay chaf oxy hoa
fh Io
2+
so chuyon fhanh Io
3+
roI fhanh Io
2
O
3
khong fan.
155 156 78
KhI Io
2+
= 0 2mg/I: Ca phaf frIon bnh fhuong.
KhI Io
2+
= 4 5mg/I: Ca bj anh huong.
KhI Io
2+
= 15 100mg/I: Ca so chof.
TIou chuan nuoc sInh hoaf Io
2+
= 1,0 mg/I.
Qua nghIon cuu o Thuy IoI:
Cac song MIon ac co ham Iuong saf fong so fu 0,04
1,0mg/I, frung bnh 0,75mg/I.
Cac doan song co ham Iuong saf fong so cao nhu doan:
Song Hong Iam Thao 4mg/I.
Song KInh Thay faI Pha IaI 2,88mg/I.
Song co ham Iuong saf fhap nhu song Io faI VIof Tr fu
0,08 0,16.
Song Iam faI ua 0,075mg/I.
Cac song o MIon Nam co ham Iuong saf fu 0,317
8,658mg/I, frung bnh 2,53mg/I, nhung noI co ham Iuong saf
cao fhuong Ia nhung vung bj nhIom phon |chua phon).
S. Ham /uong si/ic (8i 8iO
2
.
Trong nuoc song nou chua mof Iuong SIO
2
nhaf djnh
nao do so co IoI cho cay frong. Nou nhIou qua fh so anh
huong don qua frnh sInh fruong cua cay, cay so bj rung Ia.
Cac song MIon ac co ham Iuong SIO
2
fu 8 18,2mg/I,
frung bnh 13,7mg/I.
Nhung song co ham Iuong SIO
2
cao nhu song ao
Nam jnh 17,6; song ma faI Cam Thuy 17,6; song Iam faI
on ua 18,2mg/I.
Song co ham Iuong SIO
2
nho nhaf Ia song Ky Cung
Iang Son 9,23mg/I; song Co Io Ia 9,85mg/I.
Cac song o MIon Nam co ham Iuong SIO
2
fu 0,915
17,25 mg/I.
0. o cung cua nuoc
Cac Ion canxI va magIo o dang muoI fan frong nuoc Iam
cho nuoc fro non cung.
+ o cung tam tboi. Nuoc co chua Ca|HCO
3
)
2

|bIcarbonaf canxI) va Mg|HCO
3
)
2
|bIcarbonaf magIo) Ia nuoc
co do cung carbonaf hay do cung fam fhoI.
+ o cung onb oicn. Nuoc co chua:
MuoI suIfaf |CaSO
4
va MgSO
4
).
MuoI sIIIcaf |CaSIO
3
va MgSIO
3
).
MuoI cIorua |CaCI
2
va MgCI
2
).
Ia nuoc co do cung khong carbonaf hay do cung vInh
vIon.
+ o cung cbung. Ia fong Iuong cac Ion canxI va magIo
o duoI dang muoI carbonaf, muoI suIfaf co frong nuoc.
Tron fho gIoI, moI nuoc co quy djnh vo do cung khac nhau:
Mof do cung cua uc ung voI 10mg muoI canxI va
magIo fnh ra CaO |oxIf canxI) frong mof If nuoc.
Mof do cung cua Phap ung voI CaCO
3

Mof do cung cua My ung voI 1mg CaCO
3
.
Can cu vao do cung cua uc, nguoI fa chIa nuoc ra
fhanh cac IoaI sau:
157 158 79
Nuoc raf mom co do cung < 40
o
Nuoc mom co do cung 4 8
o

Nuoc frung bnh co do cung 8 18
o

Nuoc cung co do cung 18 30
o

Nuoc raf cung co do cung > 30
o

TIou chuan vo sInh fh nuoc sInh hoaf ngoaI nhung chI
fIou khac con doI hoI do cung chung khong duoc qua Ion, phaI
nho hon 15
o
uc. oI voI cong nghIop fhuc pham nhu Iam
ruou frang, bIa, nuoc hoa qua, nuoc phuc vu frong cac noI hoI
fh nuoc phaI Ia nuoc mom.
Nhn chung fh hau hof nuoc fron cac dong song o nuoc
fa fhuoc IoaI nuoc mom va nuoc raf mom.
. TInh hInh o nhem o Vet Num
A. Nhung rung o nhiem nung
1. Tbanb pbo Ha Noi. Thanh pho co hon 2 frIou dan, hang
ngay fhaI ra song Hong hon 500.000m
3
700.000m
3
/ngay dom
bao gom ca nuoc fhaI sInh hoaf Ian nuoc fhaI cong nghIop,
frong do phaI ko don nuoc fhaI cua 24 bonh vIon Ion...
Ha NoI co 20 ho chua co nhung fon ho maI maI dI vao
Ijch su dan foc nhu ho Hoan KIom, ho Truc ach, Tay Ho...
voI dIon fch maf nuoc fong cong cac ho chua khong Ion Iam
|592 ha) nhung do Ia nhung dIom sang cua dI fch Ijch su, cua
danh Iam fhang canh nhung bay gIo chaf Iuong nuoc da baf
dau xuong cap nghIom frong.
Nuoc fhaI cong nghIop fhu do fap frung chu you o khu
cong nghIop Thuong nh |25.000m
3
/ngay dom). O day fap
frung vao cong nghIop gIay, dof vaI, fhuoc da, ma kIm IoaI,
san xuaf son nhua, nuoc gIaI khaf ruou bIa, fhuc pham, Io
mo, phan bon, cho bIon fhuc pham... Song To Ijch, song KIm
Ngau, song Sof, song Iu dou noI Ion mau don hoI fhoI...
Cac chaf doc nhu phonoI co ham Iuong cao hon 10 Ian
fIou chuan cho phop, cac chaf huu co, vI khuan dou cao.
2. Kbu ouc Lam Tbao Vict Tr
Nuoc fhaI ha ng ngay do vao so ng Ho ng fro n 585.414m
3
/ngay
dom. ang chu y Ia:
Nha may gIay aI ang co Iuong nuoc fhaI 6.000m
3
/gIo,
nuoc fhaI co do kIom Ion pH = 8, H
2
S = 11,4mg/I.
Nha ma y suporphosphaf Ia m Thao co Iuong nuoc fhaI
720m
3
/gIo , ha m Iuong sa f frong nuoc qua Io n Io = 19mg/I, pH nho.
NhIou nha may Iam fhuoc fru sau dua vao nguon nuoc
fhaI mof so Ion kIm IoaI nang va cac chaf doc haI khac...
!oc fnh moI nam, khu vuc Iam Thao VIof Tr da fhaI
vao nguon nuoc song Hong.
100 fan H
2
SO
4

4.000 fan HCI.
1.300 gan NaOH.
300 fan bonzon.
25 fa n fhuo c fru sa u 666 va nhIo u vI khua n ga y bo nh khac.
Pha ha Iuu cong nghIop Iam Thao VIof Tr daI hang
chuc km, nuoc song van con mau don, co nhung mang bof cao
hang mof fraI daI ca maf nuoc 2 bo. San Iuong ca gIam fu 25
159 160 80
35%. Nhan dan von bo doan song nay khong dam su dung
nuoc do fam gIaf.
J. Kbu cong ngbicp tbj xa Tbai Nguycn (song cau
Nha may gIay Hoang Van Thu hang nam fhaI ra song
Cau 45 frIou m
3
/nam nuoc ban, frong do co 3 frIou m
3
nuoc
fhaI kom fhoo.
250 fan NaOH.
30 fan muoI an.
6.000 fan can ba huu co.
Khu gang fhop ThaI Nguyon hang nam fhaI ra song Cau
38 frIou fan m
3
nuoc fhaI ban, frong do chua:
5 fan phonoI va cac chaf doc khac.
280 fan nIfo.
60 fan phospho.
100 fan kaII va nhIou vI khuan gay bonh khac.
Song Cau voI Iuu Iuong kIof QmIn 5 m
3
/gIay, v vay
voI muc do nuoc fhaI va chaf Iuong nuoc fhaI nhu fho da Iam
cho nuoc song Cau bj o nhIom kha nghIom frong. Hang chuc
km cach xa nha may gIay Hoang Van Thu vo ha Iuu, maf
nuoc phu day mof Iop bof mau don, hoI fhoI, pH = 8,4 9,
ham Iuong NH
4
+
Ia 4mg/I.
Nuoc fhaI nha may Iuyon gang fhop ThaI Nguyon co
muI phonoI; ham Iuong NH
+
Ia 15 30mg/I, ham Iuong chaf
huu co fu 87 126mg/I, nhIou kIm IoaI nang, cyanua, H
2
S co
nong do 7,8 12mg/I.
4. Kbu cong ngbicp tbj xa Bac Giang song Tbuong
on canh song Thuong co nha may phan dam ac
CIang voI Iuong nuoc fhaI hon 10.000 m
3
/ngay dom. Thanh
phan nuoc fhaI cua nha may nay gom nhIou chaf huu co, H
2
S,
NH
4
+
, NO
2
, NO
3
, phonoI, cyanua, cIo...
161 162 81
ang bIou Tu Iuong nuoc fhaI nay da Iam cho nuoc song Thuong bj
o nhIom nghIom frong NH
4
+
= 20mg/I, NO
2
= 1 1,2mg/I.
ay Ia nhung chaf doc anh huong raf Ion don nguon fhuy
sInh va con nguoI. TaI cua xa nuoc fhaI ca chof hang Ioaf...
6. Kbu cong ngbicp Tam Bac o tbanb pbo Hai Pbong
Nha may co nuoc fhaI do ra song Tam ac bao gom cac
nha may xI mang HaI Phong, nha may acquy, x nghIop ma
dIon, nha may gIay... o pH = 5 6, ham Iuong saf frong
nuoc Io = 2,7 mg/I, O = 146 mg/I va nhIou kIm IoaI nang
nhu ch, crom, kom hoac NaOH, H
2
S...
6. Cac kbu cong ngbicp o tbanb pbo Ho Cbi Minb
Thanh pho Ho Ch MInh co so dan dong nhaf nuoc dong
fhoI fap frung nhIou khu cong nghIop: 700 co so san xuaf Ion
|noI fhanh co 500, ngoaI fhanh co 200) va 24.000 co so san
xuaf fIou fhu cong nghIop khac.
Hang ngay co hon 700.000m
3
nuoc fhaI frong do bao
gom ca nuoc fhaI bonh vIon.
HIon co hon 25.000 ho song fron konh rach.
Taf ca cac IoaI nuoc fhaI dou do ra konh rach roI xuong
song ong NaI SaI Con.
Song ong NaI phan ha Iuu IaI bj anh huong frIou non
ngoaI nhIom man con Iam cho cac chaf fhaI khong duoc fhoo
dong nuoc mang ra bIon mof cach fhuan IoI.
Hoaf dong gIao fhong fhuy fron song ong NaI, khu vuc
SaI Con raf fap nap, cac su co fran dau cung dong gop mof
phan quan frong Iam o nhIom nguon nuoc.
163 164 82
HaI khu vuc gay nhIom ban nuoc fhaI cong nghIop nang
nhaf Ia:
Khu vuc konh Tham Iuong: Nha may gIay NagIo, bof
gIaf Cuu Iong, nhuom In hoa Tr Thanh, dof VInafoxco, bong
ach Tuyof, bof ngof ThIon Huong faf ca nuoc fhaI dou do ra
konh Tham Iuong. Ham Iuong can 968 mg/I, CO = 596 mg/I,
O
5
= 185mg/I, NH
4
+
= 45,5mg/I, NO
2
= 5,6mg/I, H
2
S =
6,5mg/I.
Khu vuc Thu uc: Thuoc 2 xa IInh Xuan va Tang
Nhon Phu nhan nuoc fhaI cua nha may gIay, phan hoa hoc,
bof ngof.
NoI chung, hau hof nuoc fhaI cua cac nha may va x
nghIop chua qua xu Iy ma fruc fIop do ra konh muong roI doI
ra song ong NaI SaI Con, fhom vao do Ia fnh hnh song
fron konh rach, rac fhaI ban do xuong konh rach, fnh hnh
fhuy frIou da Iam cho chaf Iuong nuoc song ngoI konh rach
fron dja ban fhanh pho bj o nhIom nghIom frong.
B. Dunh giu chung lnh hnh o nhiem nguon nuoc
o Viel Num
O nuoc fa, o nhIom nguon nuoc chu you o cac khu vuc
do fhj, cac khu cong nghIop va cac bon cang Ion.
Thoo cac so IIou da phan fch fron day, chung fa fhay co
fho nou Ion mof so nhan xof chung vo fnh hnh o nhIom
nguon nuoc cua chung fa nhu sau:
1. at nuoc sau giai pbong. Nuoc fa da gIanh kha nhIou
fap frung cho vIoc han gan nhung vof fhuong chIon franh, foc
do phaf frIon cong nghIop chua cao. V vay, fong Iuong chaf
fhaI doc haI duoI dang ran, Iong chua phaI da nhIou so voI
nuoc phaf frIon, fuy co noI co Iuc cung da fho hIon muc do
nghIom frong cua no.
2. Nguycn nban Jan Jcn o nbicm. phan Ion cac nha may
x nghIop chua co ho fhong xu Iy fruoc khI do vao ho fhong nuoc
fhaI cua fhanh pho. Nou co ho fhong xu Iy nuoc fhaI dI chang
nua cung chI moI buoc dau nghIon cuu, fhu nghIom non hIou qua
chua cao. Hoac co noI fuy da frang bj nhung ho fhong xu Iy nuoc
fhaI nhung khong chju van hanh v so fon kom...
J. Nguon o nbicm chu you o cac fhanh pho Ion, cac khu
cong nghIop fap frung, nhung noI co maf do dan cu Ion.
4. Do nbung tbicu sot frong vIoc su dung frang fhIof bj
cu ky Iac hau non fy Io chaf fhaI cung nhIou hon. VIoc xay
dung cac khu cong nghIop qua o af, chong choo frong quy
hoach, co khI bo fr cac khu cong nghIop nam Ian frong khu
dan cu hoac bo fr cac IoaI hnh cong nghIop co anh huong
Ian nhau fron mof dja ban gan nhau hoac nam ngay fron dau
nguon nuoc. Toc do phaf frIon cong nghIop o af, co cau kInh
fo nhIou fhanh phan, dac bIof Ia su phaf frIon nhanh cac x
nghIop nho va x nghIop fu nhan Iam cho nha nuoc kho kIom
soaf vo maf vo sInh moI fruong voI nhung co so ha fang
nghoo nan, Iac hau...
RoI day, voI foc do phaf frIon cong nghIop cung nhu do
fhj hoa cao, nou chung fa khong kjp fhoI dua ra nhung bIon
phap huu hIou fh fnh hnh o nhIom nguon nuoc cua chung
fa so ngay cang fro non nghIom frong va Iam cho faI nguyon
nuoc cua chung fa nhanh chong can kIof.
165 166 83
PHAN II. O NHIEM MOI TRNG NC
;. NHNG KHA NKM CO VK O NHKM MO TRONG
NOC
. O{nh nghIu
Nuoc bj o nhIom khI fnh chaf Iy hoc, hoa hoc va dIou
kIon vI sInh cua nuoc bj fhay doI. Su fhay doI nay co fac dong
xau don su fon va phaf frIon cua con nguoI va sInh vaf.
1. Tlnh chul Iy hoc cuu nuoc
Tnh chaf Iy hoc cua nuoc fho hIon o mau sac, muI vj,
do frong suof.
1. Mau sac
Nuoc fu nhIon sach fh khong mau, nou nhn xuong sau fa
co cam gIac mau xanh nho, do Ia do su hap fhu chon Ioc cac
buoc song nhaf djnh cua anh sang maf froI. NgoaI ra, mau xanh
con gay non do su hIon dIon cua fao frong frang fhaI Io Iung.
+ Mau xanh dam hoac xuaf hIon vang bof mau frang do
Ia bIou hIon cua frang fhaI fhua dInh duong hoac phaf frIon
qua muc cua fhuc vaf noI |PhyfopIankfon) va san pham phan
huy fhuc vaf da chof. Trong fruong hop nay so dan don su
gIa fang nhu cau oxy hoa fan boI cac vI sInh vaf phan huy va
gay non su o nhIom do fhIou oxy.
+ Mau vang ban do qua frnh phan huy cac chaf huu co
Iam xuaf hIon acId humIc |acId mun) hoa fan va nuoc co mau
vang ban.
Taf ca cac mau sac dou fac dong boI so Iuong, chaf
Iuong cua anh sang maf froI chIou foI fhoo chIou sau va do do
anh huong foI ho sInh fhaI nuoc.
Nuoc fhaI cua cac nha may, Io mo co nhIou mau sac
khac nhau, nhIou mau sac do hoa chaf gay non raf doc doI
voI sInh vaf...
2. Mui oa oj
Nuoc caf khong co muI, con vj fu nhIon Ia do su hIon
dIon cua cac chaf hoa fan o Iuong nho. KhI muI va vj fro non
kho chju Iuc do baf dau frIou chung o nhIom. MuI co 2 nguon
goc:
o san pham phan huy cac chaf huu co frong nuoc. V
du nhu nuoc fhaI, sInh vaf froI noI |pIankfon) da chof hoac
xac cac sInh vaf khac.
o nuoc fhaI cong nghIop co chua nhung hoa chaf
khac nhau ma muI vj cua nuoc so dac frung cho fung IoaI.
MuI vj fu nhIon cua nuoc chu you do hop chaf cua
cIorua, cua Iuu huynh voI nafrI |Na), magIo |Mg), kaII |K), saf
|Io).
J. o Juc
Nuoc fu nhIon fhuong bj van duc do nhung haf koo Io
Iung. Cac haf Io Iung co fho Ia sof, mun, vI sInh vaf. o duc
Iam gIam cuong do anh sang chIou qua va gIam kha nang su
dung nuoc. Nuoc o gan cac khu cong nghIop bj van duc v
frong nuoc co:
167 168 84
Ian buI va cac hoa chaf cong nghIop.
Hoa fan va sau do kof fua cac hoa chaf o dang ran.
Iam phan fan cac haf daf do can bang dIon fch cua
cac phuc ho hap phu daf bj pha vo.
o van duc Ia dau hIou nho cua o nhIom nuoc. Tuy
nhIon, nou frong sInh hoaf ma khong IoaI bo no dI fh do dan
don cac bonh vo duong ruof...
4. Nbict Jo
Nguon goc gay o nhIom nhIof chu you fu:
Nuoc fhaI cac nha may nhIof dIon dung nuoc do Iam
maf cac furbIn |fhuong fhuong nguon nuoc fhaI nay co nhIof
do cao hon fu 10 15
o
C so voI nhIof do nuoc dua vao Iam
nguoI may Iuc ban dau).
Nuoc fhaI fu cac nha may san xuaf phan bon fhuong
co nhIof do khoang 50
o
C.
NhIof do fhap hay cao co anh huong nhaf djnh don foc
do phaf frIon cua cay frong va qua frnh sInh fruong cua sInh
vaf song frong nuoc:
+ NhIof do fhap so Iam cham qua frnh phaf frIon cua
cay frong.
+ NhIof do vua phaI |fhch hop) fh qua frnh sInh
fruong cua cay frong koo daI. V du nhu nhIof do cua nuoc
vao khoang 30
o
C fh san Iuong cay bong so fang Ion fu 9
10% so voI nhIof do fhap.
Nhung nhIof do qua cao cung khong fof. V du nhu nhIof
do hon 35
o
C fh san Iuong bong so gIam fu 7 10% so voI
dam bong fuoI nuoc nho hon fu 3 4
o
C.
oI vay frong qua frnh fuoI, nguoI fa hay ap dung bIon
phap fhay nuoc voI muc dch Ia do dIou hoa nhIof do cho
cay frong, dac bIof Ia o ruong Iua. Nuoc ngam moI khaI fhac
Ion fhuong co nhIof do fhap, do do can fap frung IaI mof noI
do co fhoI gIan Iam nhIof do fang roI moI fuoI.
Vo nguyon Iy, fa bIof rang: Anh sang chIou xuong nuoc
mof phan bj Iop nuoc maf hap fhu mof phan khac khuc xa
fro IaI khong kh. O nuoc sach, Iuong anh sang bj hap fhu
daf foI 50% o Iop nuoc maf day 1m. Cang xuong sau, cuong
do chIou sang va fhanh phan anh sang dI xuong cang gIam,
do daI chIou sang cang ngan.
ua vao su suy gIam cua anh sang fhoo do sau, nguoI fa
chIa bo chua nuoc hay kho nuoc hoac khoI nuoc frong dong
song ra nhung Iop sau:
Tang mat. Iou kIon chIou sang du dam bao cho fhuc
vaf fIon hanh quang hop goI Ia fang quang hop |uphofIc).
Tang Juoi. Tang nuoc ma anh sang ban ngay cung
khong chIou foI |AphofIc). Trong nhung ho chua co do sau
Ion, Iop nuoc fang duoI raf Ion.
Maf froI, dac bIof Ia nhung chum fIa co buoc song daI,
nang Iuong Ion. oI voI anh sang co buoc song 750mm fh
90% bj hap fhu ngay duoI Iop nuoc day 1m con chI co 1%
169 170 85
Iuong do duoc fruyon sau foI 2m nou Ia nuoc sach. Su hap fhu
nhIof cung fang Ion dang ko do cac chaf huu co hoa fan.
KhI nhIof do dong nuoc fang Ion dang ko so gay non
nhung anh huong xau don ho sInh vaf song frong nuoc va
pha huy qua frnh fu Iam sach cua nuoc. NhIof do cua nuoc
fang Ion so Iam gIam nong do oxy hoa fan frong nuoc nuoc va
Iam fang Ion qua frnh vo co hoa chaf huu co dan foI fnh
frang can bang vo oxy frong nuoc va qua frnh phan huy cac
chaf huu co kIou phan huy ky k, fao ra cac san pham frung
gIan nhu N
2
, NH
2
, H
2
S, CH
4
, aIdohydo...
ThIou huf oxy frong nuoc so Iam cho ca va cac sInh vaf
fhuy sInh khac bj chof hoac gIam foc do sInh fruong. NhIof
do cua nuoc fang cao so Iam cho ca phaI dI chuyon cho o hoac
khong sInh do hoac phaf frIon cham.
Nguon gay o nhIom nhIof Ia nuoc Iam maf may fu cac
nha may nhIof dIon fhaI ra hoac cung co fho fu cac nha may
dIon nguyon fu fhaI ra sau khI Iam maf may. Thuong fhuong
nuoc Iam maf may co nhIof do fang Ion so voI bnh fhuong fu
5 15
o
C. O nhung dong song co Iuu Iuong nho hoac vo mua
ho, nou nhan nguon nuoc fu cac noI Iam maf may fhaI ra so
dan don o nhIom nguon nuoc.
O mof so nuoc quy djnh, khI fhaI nguon nuoc nong fu
cac nha may nhIof dIon, dIon nguyon fu ra cac song ho...
khong duoc Iam cho nguon nuoc o day co nhIof do cao hon
bnh fhuong qua 3
o
C.
Mof dIom can chu y Ia vIoc Iam fang nhIof do fhch hop
o nhung xu Ianh cung raf can fhIof v nuoc am fhch hop so
xuc fIon su phaf frIon cua sInh vaf va qua frnh phan huy. V
vay, frong cong ngho xu Iy nuoc fhaI fhuong phaI Iam nong
nuoc do fao dIou kIon cho fao phaf frIon, san xuaf du Iuong
oxy can fhIof, dam bao cho fao phaf frIon, san xuaf du Iuong
oxy can fhIof, dam bao nhu cau oxy sInh hoa cho cac vI sInh
vaf phan huy. Phuong phap nay cung fao dIou kIon do chuyon
hoa nhanh nuoc fhaI ban fhanh phan bon, kh sInh hoc va
nuoc du chaf Iuong dung cho nong nghIop...
2. Tlnh chul hou hoc
Phan fu nuoc H
2
O bao gom oxy va hydro:
Trong cac fnh chaf hoa hoc cua nuoc fh fnh chaf dac
bIof quan frong Ia kha nang phan fu nuoc phan Iy fhanh Ion
va kha nang nuoc hoa fan nhung chaf co ban chaf hoa hoc
khac nhau.
Nuoc khong o nhIom phaI dam bao co fong chaf ran hoa
fan |TofaI IssoIvod SoIId) hoac mof Iuong chaf ran hoa fan
nhaf djnh cho phop. Chaf ran hoa fan chu you Ia cac khoang
chaf vo co va doI khI ca mof so cac chaf huu co, co raf nhIou
IoaI muoI nhu cIorua, carbonaf, hydrocarbonaf, nIfraf,
phosphaf va suIfaf voI mof so kIm IoaI nhu canxI |Ca), magIo
|Mg), nafrI |Na), kaII |K), saf |Io)... Nou mof frong so cac IoaI
muoI nay co ham Iuong cao fh nuoc khong fho dung do uong
va nou dung do fuoI fh frong mof fhoI gIan daI so gay man
cho daf... Nuoc co TS ham Iuong cao dung frong cong
nghIop so sInh hIon fuong Iang dong kof fua o may moc, o
171 172 86
noI hoI, bo chua, furbIn, an mon kIm IoaI..., Iam maf an foan
hoac Iam kom chaf Iuong san pham.
Trong nuoc khong o nhIom phaI dam bao khong xuaf
hIon kIm IoaI nang...
J. Dieu hien ri sinh
O day noI Ion so Iuong cac vI sInh vaf hoaI sInh, cac vI
khuan va vI ruf gay bonh cho phop su xuaf hIon cua chung
hoac khong cho phop su xuaf hIon cua chung frong moI
fruong nuoc, frong fung doI fuong su dung nuoc...
. Nhung ch teu co bun de dunh gu nguon nuoc
b{ o nhem bo cuc chut huu co
1. DO (DissoIreJ Oxygen): Nong Jo oxy hou lun
Taf ca sInh vaf hIon fhj can oxy cho qua frnh ho hap.
ong vaf va fhuc vaf fron can su dung oxy fu khong kh
|chua 21%)
Con frong nuoc fh oxy fu do o dang hoa fan f hon
nhIou Ian so voI frong khong kh khoang 8 10 ppm |hoac 8
10 mg/I).
Muc do bao hoa oxy hoa fan hay O vao khoang 14 15
ppm frong nuoc sach 0
o
C.
NhIof do cang fang, Iuong oxy hoa fan frong nuoc cang
gIam va O Ia 0 ppm |o 100
o
C).
Thong fhuong nuoc f khI bao hoa oxy ma chI khoang 70
85% so voI muc bao hoa.
o oxy gIam khI nhIof do fang nhu bIou duoI day:
T
o
C 25
o
C 27
o
C 2O
o
C 8O
o
C
00 (mg/l) 8,24 7,O5 7,G7 7,54
Quy djnh nuoc uong O khong duoc nho hon 6mg/I.
Trong faf ca cac ho sInh fhaI o nuoc, O fhuong co nhjp
dIou ngay dom:
Cuc fIou vao ban dom.
Cuc daI vao gIua frua.
O cung bIon doI fhoo chIou sau v oxy fhuong hoa fan
nhIou o nuoc maf |fang quang hop).
Ham Iuong oxy frong nuoc Ia you fo quan frong cua
dong song do fu Iam sach nho hoaf dong cua vI sInh vaf hIou
kh.
Nguyon nhan Iam gIam Iuong oxy hoa fan frong nuoc Ia:
Iuong chaf huu co frong nuoc.
Rong fao fon faI |fhuong o ao ho...)
KhI O va CO qua cao so Iam gIam O. Iou nay fao
dIou kIon cho cac vI sInh vaf yom kh |AnaorobIc) hoaf dong
manh. Kof qua cua qua frnh hoaf dong nay Iam fang ham
Iuong kh H
2
S gay ra muI hoI fhoI cho nhung khu vuc xung
quanh.
2. BOD
5
(BiochemuiI Oxygen DemunJ): Nhu cuu
oxy sinh hou
173 174 87
Nhu cau oxy sInh hoa |O) Ia so Iuong oxy can fhIof
do phan huy hof cac chaf huu co fho phan huy frong mof fho
fch nuoc boI su phan huy sInh hoc.
Thong fhuong sau fhoI gIan 5 ngay o 20
o
C fh phan Ion
|khoang 90%) cac chaf huu co do phan huy so bj phan huy. V
vay, nguoI fa fhuong Iay fhoI gIan 5 ngay voI nhIof do 20
o
C
do xac djnh nhu cau oxy hoa sInh hoa va goI Ia O
5
.
O
5
cho fa uoc Iuong do nhIom ban huu co cua nguon
nuoc va co fho dung do danh gIa hIou qua ho fhong xu Iy
nuoc, xac djnh kch fhuoc fhIof bj xu Iy...
CIa frj O

cang Ion co nghIa Ia muc do o nhIom huu
co cang cao. Thoo quy djnh cua o Y To fh;
O
5
< 4mg/I: Nuoc dung frong sInh hoaf.
O
5
< 10mg/I: Nuoc dung cho fhuy san |quy djnh cua
IAO)
O
5
3mg/I: CoI nhu o nhIom nho.
O
5
10mg/I: CoI nhu bj o nhIom huu co ro rof.
J. COD (ChemicuI Oxygen DemunJ): Nhu cuu oxy
hou hoc
Nhu cau oxy hoa hoc CO Ia Iuong oxy can fhIof do
phan huy hof cac chaf huu co co frong nuoc fhoo con duong
hoa hoc. Nong do CO cho phop doI voI nguon nuoc maf Ia
CO > 10 mg/I.
Moi /icn quan giua BOD oa COD. KhI O va CO cao so:
Iam nong do oxy hoa fan frong nguon nuoc bj gIam,
hau qua so Iam fom, ca va cac dong vaf nuoc khac cham phaf
frIon hoac chof.
Cay ra muI hoI fhoI do cac chaf huu co bj phan huy
frong dIou kIon ky kh.
Ca haI fhong so dou xac djnh Iuong chaf huu co co kha
nang bj oxy hoa co frong nguon nuoc sInh hoaf hoac nguyon
fu noI chung nhung chung khac nhau vo y nghIa:
O chI fho hIon Iuong chaf huu co do phan huy sInh
hoc nghIa Ia cac chaf huu co co fho oxy hoa nho vaI fro cua vI
sInh vaf.
CO fho hIon foan bo cac chaf huu co co fho bj oxy
hoa bang fac nhan hoa hoc.
oI v CO bIou fhj ca Iuong cac chaf huu co khong
fho bj oxy hoa bang vI sInh vaf do do co gIa frj cao hon O.
Cho non fy so gIua CO va O |CO/O) > 1.
Ty so gIua CO va O |CO/O) cang cao nou
frong nguon nuoc co cac chaf doc uc cho vI sInh vaf. KhI do
gIa frj O do duoc so raf fhap hoac bang khong nhung gIa
frj CO IaI raf cao, do do khong fho fu CO fnh ra O
hoac nguoc IaI. ChI khI nao fhanh phan cua mof nguon nuoc
fu nhIon hoac nuoc fhaI khong chua chaf doc va on djnh fa
moI co fho xac djnh qua fhuc nghIom duoc mof ho so chuyon
doI fu CO fhanh O hoac nguoc IaI...
Sau day Ia v du vo frj so CO va O frung bnh frong
nuoc fhaI cong nghIop o nuoc Anh.
175 176 88


Bung 213
hganh rong nghIap 60
(mglI)
80
(mglI)
60
80
hoa chat
Thuc ham
0et
0iay
Bot giat
hoa dau
Cao su
1.5OO
8.O7O
1.8O8
OO1
5.7OO
8.844
888
58O
2.242,2
5O2
588
2.G4O
1.745
11O
2,58
1,77
2,2O
1,GO
2,1O
2,2O
2,5O
4. Cuc ri lrung lrong nuoc
a. Cbl ticu E. Co/i
Nuoc Ia moI fruong frung gIan fruyon cac bonh nhIom
khuan va da fung gay ra nhIou vu djch Ion cho IoaI nguoI nhu
djch fa, Iy, fhuong han, fIou chay, sIou vI khuan, vIom gan,
cac bonh gIun san...
NoI fom IaI, frong phan nguoI hay suc vaf, dong vaf co
chua nhIou vI frung va sIou vI frung gay bonh... Tuy nhIon,
chon vI khuan chI fhj nao |IndIcafor bacforIa) Ia mof van do
quan frong frong ky fhuaf vI sInh. Truoc maf To chuc y fo
fho gIoI fam fhoI chon nhom CoIIform do Iam vI khuan chI
fhj muc do o nhIom cua nguon nuoc. Tron fhuc fo, CoIIform Ia
nhung fruc khuan gram am, hIou kh, ky kh fuy fIon, khong
bao co kha nang Ion mon Iasfoso sInh acId, sInh hoI o 35
37
o
C frong vong 48 gIo, chung duoc fm fhay frong phan
nguoI, dong vaf va ca moI fruong daf, nuoc, rau qua.
Trong nhom CoIIform can phan bIof ro gIua CoIoform
fong so, CoIIform CoII goc phan |IocaI, CoIIform) va
schorIchIa nguon boI no fho hIon nguon goc va muc do khac
nhau cua su o nhIom nguon nuoc.
NgoaI nhom CoIIform, mof so vI khuan khac cung duoc
su dung nhu mof chI dIom vo sInh co fac dung bo sung fhom
cho vIoc xac djnh chaf Iuong vo sInh nguon nuoc duoc day du
hoac cho nhung you cau cu fho rIong bIof can fhIof khac.
Nhung vI khuan duoc su dung cung nhom CoIIform gom:
IocaI. SfropfococcI
CIosfrIdIum porfrIngons.
VI khuan hoaI sInh.
No I chung, frong fa f ca ca c nho m vI sInh chI fhj da
no u chI co nho m CoIIform Ia fhuo ng duo c du ng do pha n
fch hon v:
Chung Ia nhom vI sInh quan frong nhaf frong vIoc
danh gIa vo sInh nguon nuoc va co day du fIou chuan cua cac
vI sInh chI fhj Iy fuong.
Chung co fho duoc xac djnh frong dIou kIon fhuc dja.
VIoc xac djnh CoIIform do dang hon cac IoaI vI sInh
chI fhj khac, v du:
177 178 89
SfropfococcI can phaI on nhIof Iau.
CIosfrIdIa phaI fIon hanh o 80
o
C va Ion mon 2 Ian.
Con frong nhom CoIIform mof so IoaI co kha nang Ion
mon Iacfoso khI nuoI cay o nhIof do 35
o
C hoac 37
o
C fao ra
acId, andohyf va kh frong vong 48 gIo. Co mof so IoaI co kha
nang Ion mon Iacfoso o 44
o
C hoac 44,5
o
C |nhom CoIIform
chju nhIof fhuoc IoaI nay co . CoII).
TIou chuan nguon nuoc maf CoIIform 5.000 con/100mI.
b. Cbl ticu Escbcricbia
VI khuan . CoII do schorIch fm duoc nam 1885. o Ia
mof IoaI vI khuan song fhuong xuyon o ruof nguoI va suc vaf.
O nguoI co fu 107 109 vI khuan frong 1 gam phan. V fho,
su hIon dIon cua , CoII frong nuoc, frong fhuc pham... Ia dau
hIou cua su nhIom phan. . CoII Ia vI khuan chI dIom vo sInh
va pham chaf.
+ 8uc Jc kbang. . CoII co suc do khang you, cac chaf
saf khuan fhong fhuong nhu nuoc javoI |1/200), phonoI |1/200)
fIou dIof duoc .CoII sau 2 4 phuf.
NhIof do 55
o
C fIou dIof .CoII sau 1 gIo,
NhIof do 60
o
C fIou dIof .CoII sau 30 phuf.
Thong fhuong .CoII khong gay bonh nhung frong dIou
kIon fhuan IoI nao do fh no so fro fhanh vI khuan gay bonh.
+ Kba nang gay bcnb
.CoII gay nhIom ngoaI duong ruof.
Phan Ion cac bonh nhIom o duong nIou Ia do .CoII.
VIom fuI maf, vIom mang bung, vIom voI frung.
VIom mang nao o fro so sInh.
.CoII gay nhIom duong ruof, fIou chay:
Cay nhIom duong ruoff o fro so sInh va fro con bu
|.CoII nforopafhogonos), |Pafhogonous gay bonh), |PafhoIogy
bonh hoc, bonh Iy).
.CoII sInh doc fo duong ruof. Cac vI khuan xam nhap
fo bao bIou mo ong fIou hoa nhan Ion o do sInh ra Ia mof IoaI
doc fo duong ruof |nforofoxIn). oc fo duong ruof Ia mof
frong nhung nguyon nhan chnh gay bonh fIou chay fro om o
cac nuoc dang phaf frIon, no dang gay fIou chay fho fa o fro
om va nguoI Ion |fhuong Ia khach du Ijch) frong nhung vung
co f nhIou Iuu hanh fa.
.CoII xam nhap nhIom duong ruof gay hoI chung fIou
chay fho Iy |Syndromos dysonforIquos) khong fao onforofoxIn
nhung xam nhap vao fo bao cua bIou mo ruof.
.CoII xuaf huyof ruof |.CoII nforohomoragIquos)
|nforohomoragIquos): IoaI nay vua gay djch fIou chay o
My, Canada do vIom ruof kof frang, xuaf huyof va cung chnh
IoaI .CoII nay dang gay ngo doc fhuc pham o Nhaf. NoI
chung, IoaI .CoII cung nhu nhIou mam bonh khac song bnh
fhuong frong ong fIou hoa cua nguoI. Chung 0157
|schorIchIa CoII 0157) fao ra mof doc fo manh hon, gay fIou
chay va sof. Cac IoaI vIom nhIom nay xay ra va fu no so
cham duf frong khoang 90% cac fruong hop, con 5 10% fh
179 180 90
sInh roI Ioan |fIou huy hong cau, suy fhan) co fho gay chof
|1%).
Trong nhIou fhuc an nguoI |o Chau Au) fhjf bam, fhjf
xay nou nau khong fhaf ky, frong nuoc uong nou khong dam
bao vo sInh... so dan don hIon fuong ngo doc do .CoII...
;. NGON GAY O NHKM
Co nhIou IoaI nguon gay o nhIom nuoc |ko ca nguon
nuoc maf Ian nuoc ngam) faf ca dou do hoaf dong san xuaf
cua con nguoI cung nhu sInh hoaf cua con nguoI fao non. Co
fho khaI quaf Iam haI IoaI nguon gay o nhIom co ban Ia:
. Nuoc snh hout
|Hay nuoc fhaI fu khu vuc dan cu). ao gom nuoc fhaI
fu:
Cac ho gIa dnh
Khach san
Truong hoc
Co quan
oanh fraI quan doI
onh vIon
ac dIom co ban cua cac IoaI nuoc fhaI nay Ia:
Co ham Iuong cao chaf huu co khong bon vung do
phan huy sInh hoc nhu carbonhydraf, profoIn, mo.
Cac chaf dInh duong |phosphaf, nIfo)
NhIou vI frung
NhIou chaf ran va muI...
Qua nhIou nghIon cuu khao saf, nguoI fa da dua ra duoc
mof so khoI Iuong chaf fhaI cua mof nguoI frong 1 ngay khI
su dung fu 80 300 If nuoc/ngay nhu sau |Thoo nguon: SJ
ArcoIvaIa 1985).
O
5
45 54 gam/nguoI x ngay
CO 1,6 1,9 x O
5

Tong chaf ran 170 220
Chaf ran Io Iung 70 145
Rac vo co |d > 0,2 mm) 5 15
au mo 10 30
KIom |fhoo CaCO
3
) 20 30
CIo 4 8
Tong nIfo |fhoo N) 6 12
NIfo huu co 0,4 x fong N
AmonI fu do 0,6 x fong N
Tong phospho |fhoo P) 0,8 4,0 gam/nguoI x ngay
Phospho vo co 0,7 x fong P
Phospho huu co 0,3 x fong P
KaII |fhoo K2O) 2,0 x 6,0
Tong so vI khuan 10
9
10
10
frong 100mI nuoc fhaI
181 182 91
CoIIform 10
6
10
9
IocaI SfropfococcI 10
5
10
6
SaImonoIIa fyphosa 10 10
4
on bao 10
3

SIou vI frung 10
2
10
3

Tu nhung so IIou fron, chung fa co fho fham khao do
fnh ra fong faI Iuong cac fac nhan gay o nhIom cho mof khu
dan cu hay mof vung do fhj nao do, fu do danh gIa muc do o
nhIom va cung Iam can cu do fhIof ko kch fhuoc ho fhong xu
Iy nuoc fhaI. Tuy nhIon, day chI Ia nhung frj so frung bnh co
fnh chaf fham khao. Trong fhuc fo can cu vao hoan canh cu
fho, muc song cu fho fung noI ma fnh foan cho dung.
Nhung so IIou duoI day do cac nha khoa hoc moI fruong
IsraoI fhong ko vo nhung fac nhan o nhIom frong nuoc fhaI gIua
cac vung dan cu do fhj va nong fhon do chung fa fham khao.
Vung do Ih}
(gamlnguoI x ngay)
Vung nong Ihon
(gamlnguoI x ngay)
hitJ (theo h)
Kali (theo K)
Fhosho (theo F)
Clo
Bo
hatri
Tong do cung (theo CaC0
8
)
Tong chat ran tan
5,18
2,12
O,G8
O,54
O,O4
O,GO
2,5O
4O,O
7,O
8,22
1,28
14,G5
O,OG
14,75
G,25
78,O
Bo dan dien (mmho/cm)
Ty so ha thu natri (meq/l)
GOO
2
47O
1,5
Gbi cbu 1.
o dan dIon phan anh nong do Ion hoac chaf vo co hoa
fan. Cac muoI hoa fan frong dung djch fon faI o dang Ion va
Iam cho dung djch co kha nang dan dIon, kha nang dan dIon
phu fhuoc vao:
Nong do cac Ion.
Tnh IInh dong va hoa frj cac Ion.
NhIof do cua dung djch.
Cac chaf vo co dan dIon hon cac chaf huu co.
o xac djnh do dan dIon, nguoI fa do dIon fro va fnh ra
Om |Ohms).
o dan dIon so Ia frj so nghjch dao cua dIon fro va bIou
fhj ra mho |mIIIho).
Trj so nghjch dao cua Om |don vj dIon fro) Ia mho, fho
nhung fhoo ho fhong do Iuong quoc fo |SI) fh frj so nghjch
dao cua Om Ia SImon va ky hIou Ia S. o do, do dan dIon cua
nuoc cung duoc bIou fhj mIIIsImon fron mof |MS/m) fuong ung
voI 10 mho/cm. Nhu vay, mho/cm chIa cho 10 so Ia mS/m.
Gbi cbu 2.
So IIou fhong ko vung do fhj fron day duoc fap hop fu
62 do fhj cua IsraoI |vung do fhj 2,1 frIou dan voI Iuong nuoc
su dung hang ngay moI nguoI Ia 100 If.
183 184 92
So IIou vung nong fhon da duoc fap hop cua 267 Iang
voI so dan 96.880 nguoI, Iuong nuoc su dung hang ngay moI
nguoI Ia 250 If |nuoc fhaI bao gom ca nuoc fhaI sInh hoaf va
nuoc fhaI cua cac fraI chan nuoI).
. Nuoc thu cong nghep
|hay nuoc fhaI cua cac khu vuc san xuaf) bao gom:
Nuoc fhaI fu cac nha may, co so san xuaf Ion.
Nuoc fhaI fu cac co so san xuaf nho.
Nuoc fhaI fu cac khu vuc gIao fhong van faI...
ac dIom: Nuoc fhaI cong nghIop khong co dac dIom
chung ma phaI dua vao fnh chaf cong vIoc cua fung x
nghIop ma djnh. V du:
Nha may Iam acquI fh nuoc fhaI so co acId, ch...
Nha may cho bIon sua, fhjf, duong, fom dong Ianh,
nuoc ngof, ruou bIa fh nuoc fhaI so chua nhIou chaf huu co
do bj phan huy.
Nuoc fhaI nha may fhuoc da, ngoaI chaf huu co con
nhIou kIm IoaI nang, suIfua...
Mof dac dIom can chu y Ia nuoc fhaI fu baf cu mof nha
may x nghIop nao cung dou bao gom:
Nuoc fhaI sInh hoaf.
Nuoc fhaI do san xuaf cong nghIop.
Nuoc fhaI do mua.
Tu nhan fhuc dung do moI djnh dung bIon phap xu Iy
nguon nuoc fhaI frong khu vuc san xuaf cong nghIop.
V du duoI day cho fa khaI nIom vo fhanh phan nuoc
fhaI cua mof so nganh san xuaf cong nghIop.
Bung 214
hganh rong nghIap 6haI o nhIam Irong
nuor IhaI
hong do mglI
Che bien sua








Lo mo trau bo



Lo mo heo



Mo tong hJ
Tong chat ran
Chat ran lJ lung
hitJ huu cJ
hatri
Canxi
Kali
Fhosho
B00
5


Chat ran lJ lung
hitJ huu cJ
B00
5


Chat ran lJ lung
hitJ huu cJ
B00
5


Chat ran lJ lung
4.51G
5GO
78,2
8O7
112
11G
5O
1.8OO

82O
154
OOG

717
122
1.O45

O2O
185 186 93


Thuoc da
hitJ huu cJ
B00
5

Tong chat ran
B00
5

haCl
Tong do cung
Sulua
Frotein
Crom
824
2.24O
G.OOO 8.OOO
OOO
8.OOO
1.GOO
12O
1.OOO
8O 7O
Nguon. A/bccta Enoiromcnta/ Dioision 107S
. Nuoc chuy trun mut dut
ao gom:
o mua roI xuong:
Maf daf, duong pho, nha cua...
ong ruong
o nuoc fIou |fhaI) fu cac dong ruong.
ac Jicm.
Chua nhIou chaf ran.
NhIou vI frung.
NhIou fhuoc fru sau, phan bon...
Kct qua.
Taf ca nguon nuoc ban do dou koo ra song suoI hoac
fham vao mach nuoc ngam Iam cho nguon nuoc maf hoac
mach nuoc ngam o nhIom.
V. Oo nhung yeu to tu nhen
Nhu su Ian fruyon nuoc nhIom phon, nhIom man. Su Ian
fruyon nuoc nhIom phon fron fhuc fo gay nhIou fac haI
khong nhung cho nguon nuoc sInh hoaf ma ca cho nuoc san
xuaf. Con su Ian fruyon nuoc nhIom man fh khong hoan
foan nhu nuoc nhIom phon, boI v khong phaI baf cu IoaI fhuc
vaf nao cung bj nuoc man Iam han cho kha nang phaf frIon,
v du rung ngap man chang han... Hoac khong phaI baf cu
IoaI fhuy sInh nao cung chof khI nuoc nhIom man cho non du
su Ian fruyon man co xay ra dI nua fh fac haI cua no cung
khong hoan foan gIong nhu nhIom phon.
;. TAC NHAN GAY O NHKM
NoI chung, co hang fram hang ngan fac nhan gay non o
nhIom nuoc. Tuy nhIon do fIon IoI cho vIoc gIam saf, khong
cho, fhoo doI fa co fho phan fhanh 8 IoaI co ban sau day:
Lou 1. Cuc chut huu co de b{ phun huy snh hoc
houc cuc chut teu thu Oxy.
Thong fhuong fh cac chaf huu co chIom:
55% frong fong chaf ran.
75% frong chaf ran Io Iung.
45% frong chaf ran hoa fan.
Thanh phan huu co fu nguon nuoc fhaI khu dan cu co:
187 188 94
40 60% profoIn.
25 50% carbohydraf.
10% chaf boo
Cac chaf huu co do bj phan huy sInh hoc fhuong Ia:
Carbohydraf |C
x
|H
2
O)
y
|
ProfoIn
Chaf boo.
ay Ia nhung chaf gay o nhIom nang nhaf o cac khu
dan cu, khu cho bIon fhuc pham. Tac haI co ban cua nhung
chaf nay Ia Iam gIam Iuong oxy hoa fan frong nuoc, fu do
dan don suy fhoaI faI nguyon fhuy san va suy gIam chaf
Iuong nuoc sInh hoaf.
Gbi cbu.
Hydrafcarbon |fhoo fu dIon bach khoa nha khoa hoc
fro) Ia mof nhom Ion cac hop chaf huu co co nguon goc fhIon
nhIon, chung co frong fhanh phan cua cac co fho song.
Nam 1844, fhuaf ngu hydrafcarbon duoc do nghj dung
Iam fon goI chung cho moI hop chaf huu co co fhanh phan
dIon fa bang cong fhuc Cm|H
2
O)n|, goc cua fhuaf ngu do Ia
carbon va hydraf |nuoc). Nhung xof vo maf hoa hoc fh
fhuaf ngu do khong hoan foan chnh xac v ngay nay nguoI fa
bIof nhIou hydrafcarbon ma frong do fI Io oxy va hydro
khong fuong ung voI fy Io do frong nuoc. V du: mof
hydrafcarbon quon fhuoc Ia dosoxIrIbozo C
5
H
10
O
4
. Nguoc IaI,
mof so chaf khong co chuf quan ho nao voI hydrafcarbon IaI
co fI Io oxy va hydro gIong hof nhu frong nuoc. V du: acId
acofIc C
2
H
4
O
2
|, acId IacfIc C
3
H
6
O
3
| v.v...
V vay, fu nam 1927, uy ban quoc fo vo caI cach danh
phap hoa hoc da do nghj fhay fho fhuaf ngu carbonhydraf
fhanh gIuxIf do noI Ion rang cac chaf nay fuong fu voI
gIucoza. Tuy vay, fhuaf ngu Hydrafcarbon cho foI nay van
duoc su dung rong raI frong hoa hoc cung nhu frong y hoc.
Hydrafcarbon cuc ky quan frong doI voI hoaf dong song.
KhI chung bj oxy hoa so gIaI phong nang Iuong can fhIof cho
co fho. NgoaI ra, chung con fham gIa vao cau fao cac chaf
profoIn, onzymo, hocmon phuc fap. Nhung chaf can fhIof cho
su song nhu hoparIn, vIfamIn C va 15 cung nhu cac chaf
khang sInh noI fIong nhu sfropfomIcIn cung Ia nhung
hydrafcarbon.
VIoc chuyon hoa hydrafcarbon Ia co so cua cac qua frnh
cong ngho Ion mon, cho bIon hoa hoc go, san xuaf vaI va gIay
fu nguyon IIou fhIon nhIon, fhuc vaf...
NguoI fa cang chu y don cac poIImo nhan fao fron co so
hydrafcarbon, nhaf Ia cac poIImo fron co so fInh bof. V du
nhu chaf fay rua duoc cho fao fron co so fInh bof khac voI
chaf fay rua fong hop, do dang bj cac sInh vaf phan huy va
nhap vao chu frnh chuyon hoa cac chaf frong fu nhIon ma
khong Iam nhIom ban daf va cac nguon nuoc.
Lou 2. Cuc chut huu co kho b{ phun huy snh hoc
Cac chaf huu co kho bj phan huy sInh hoc fhuong Ia
nhung chaf huu co co doc fnh cao. Mof so co fac dung fch
189 190 95
Iuy va fon Iuu Iau daI frong moI fruong va frong co fho fhuy
sInh vaf, fu do dan don o nhIom Iau daI dong fhoI fac haI
nghIom frong don ho sInh fhaI duoI nuoc.
aI bo phan nhung chaf nay co frong nuoc fhaI cong
nghIop va nguon nuoc o cac vung nong, Iam nghIop su dung
nhIou IoaI fhuoc bao vo fhuc vaf |fhuoc fru sau, fhuoc kch
fhch sInh fruong...)
Mof so chaf huu co bon vung co doc fnh cao do Ia:
PCP |poIycIorophonoI)
PC |poIycIorobIphonoI)
Cac hydrafcarbon da vong ngung fu.
Hop chaf dj vong N va O.
Cac fhuoc bao vo fhuc vaf huu co.
Mof so chaf fIou bIou cua cac chaf huu co kho bj phan
huy sInh hoc:
1. Hoa cbat bao oc tbuc oat (HCBVTV ooi oan Jc o
nbicm moi truong
HIon nay, fron fho gIoI HCVTV ngay cang duoc su
dung rong raI frong nong nghIop do bao vo cay frong va dam
bao cung cap Iuong fhuc, fhuc pham nuoI song con nguoI...
Hang nam, cac IoaI con frung va sau bo pha hoaI 33
frIou fan Iuong fhuc, so Iuong Iuong fhuc nay co fho du nuoI
song 150 frIou nguoI frong mof nam...
O VIof Nam, Iuong HCVTV su dung bnh quan Ia 0,5 0,7
kg hoaf chaf/ha. Nho dIof con frung va sau bonh non san Iuong:
Iua fang 10%.
ong, day, do fuong, cam, cho fang fu 7 17,6%.
Nam muoI nam qua, vIoc su dung HCVTV mof cach
fhan frong, co kIom soaf Ia dIou can fhIof do phaf frIon non
Nong nghIop hIon daI va su dung frong vIoc khong cho cac
bonh do con frung dom don. V vay, IoI ch cua no da vuof xa
so voI gIa fhanh cua no... Tuy nhIon, nou vIoc su dung khong
dung cach hoac khong fhan frong so do doa nghIom frong
don suc khoo con nguoI, don nong nghIop va ho sInh fhaI noI
chung...
Hang nam, fy Io nhIom doc va fu vong do hoa chaf fru
sau kha Ion. NhIou IoaI HCVTV co kha nang fon Iuu Iau daI
frong moI fruong gay o nhIom daf, nuoc, khong kh... fac haI
Iau daI don suc khoo va Ian fruyon fu fho ho nay don fho ho
khac.
Thuoc HCVTV nhIou khI con goI Ia fhuoc fru djch
|posfIcIdo), khaI nIom nay bao gom ca fhuoc fru cac IoaI vo,
bof, rop haI, vaf nuoI va fru con frung, fhuoc Iam rung Ia cay,
fhuoc dIou hoa sInh fruong cay frong...
NoI chung, HCVTV bao gom:
Thuoc fru sau |InsocfIcIdo)
Thuoc fru bonh:
Nam |fungIcIdo)
191 192 96
VI khuan |bacforIcIdo)
Thuoc fru co |horbIcIdo)
Thuoc fru rong fao |aIgIcIdo)
Cac chaf hoa hoc nay fap frung chu you vao 3 nhom
aau:
A. Nbom c/o buu co (Cb/orinatcJ byJrocarbons
ao gom nhung hop chaf hoa hoc raf bon vung frong
moI fruong fu nhIon va co fhoI gIan ban phan huy koo daI, v
du T |IcIoro IphonyI TrIchIoroofhano) co fhoI gIan ban
phan huy frong moI fruong fu nhIon foI 20 nam. Cac chaf
nay dan dan duoc fch Iuy frong chuoI fhuc an cua cac ho
sInh fhaI, frong cac mo du fru cua sInh vaf. Nhom fhuoc nay
gay nhIou moI Io ngaI nhaf hIon nay v khI chung dI vao co
fho sInh vaf chung so duoc fch Iuy IaI va f duoc dao fhaI ra
ngoaI. aI dIon cho nhom fhuoc nay Ia: AIdrIn, IodrIn, T,
IIndano, HopfachIor, HopfachIor poxIdo, ndrIn.
B. Nbom /an buu co (organic pbospbatcs
Nhom Ia n huu co bao gom 2 hop chaf Ia ParafhIon va
MaIafhIon. Nhom fhuoc nay co fhoI gIan ban phan huy
nhanh hon so voI nhom huu co song fhuong co do doc haI
cao doI voI con nguoI, dong vaf va dang duo c su du ng ro ng
raI nhaf hIon nay.
Nhom fhuoc nay fac dong vao fhan kInh cua con frung
bang cach ngan can su fao fhanh mon choIInosfraza Iam cho
fhan kInh hoaf dong kom, Iam you co, gay choang vang va chof.
C. Nbom Carbamat
Com nhung hoa chaf f bon vung hon frong mo I fruong
fu nhIon song cung co do c fnh cao doI vo I nguoI va dong
va f. aI dIon cho nhom na y Ia cac hop chaf carbamaf acId
nhu SovIn, Iuradan, asa, MIpcIn. KhI su dung, chung fac
do ng fru c fIop vao mon choIInosfraza cua ho fhan kInh.
Trong nhom nay fh mofyI IzoxIanaf hoac MIc |CH
3
NCO) Ia
cha f gay o nhIom moI fruong da duoc foan fho gIoI chu y,
khI fha m kjch cua nha may IIon hop CarbId cua hopaI
|3/12/1985) Iam fron 10.000 nguoI chof va nhIou nguoI khac
bj nhIom doc.
Thuoc fru sau dIof co xam nhap vao cac nguon nuoc
bang nhIou con duong
Rua froI bo maf daf nong nghIop.
o gIo fhoI khI dang phun.
Nhung haf buI frong khong kh nhIom fhuoc fru sau
va Iang dong xuong.
Nuoc fhaI sInh hoaf, cong nghIop.
o phun fhuo c dIof muoI nhu ng vu ng da f uo f va fru ng nuoc.
Trong nong nghIop nguoI fa uoc fnh rang khI phun
fhuoc fru sau fh:
50% duoc bam fron Ia.
50% roI vao nuoc va xuong daf.
NguoI nhIom doc do HCVTV
193 194 97
Ca va dong vaf khac cung nhIom doc fruc fIop ngay
faI noI phun fhuoc hoac do an phaI nhung fhuc an bj nhIom
fhuoc nhu con frung, uong nuoc nhIom doc roI chof.
Trong daf HCVTV fhuong gay haI cho nhIou IoaI vI
sInh vaf co ch, cac vI sInh vaf daf phan huy chaf fhaI, chaf huu
co chuyon hoa nhIou nguyon fo dInh duong quan frong cung bj
haI v fon du cua fhuoc fru sau, Iam gIam do ph cua daf.
Van do dang quan fam Ia Iam chof dI nhung sInh vaf
dIof sau haI |v du con yon sao an nhung con sau fron cay Iua
va bj nhIom fhuoc fru sau gay chof). Kof qua Ia nguoI nong
dan IaI phaI duong dau voI nhung IoaI djch bonh moI, nhung
IoaI sau haI moI. o Ia caI vong Iuan quan.
HIon nay co gan:
200 IoaI fhuoc fru sau.
83 IoaI fhuoc fru bonh.
52 IoaI fru co.
8 IoaI fru chuof.
9 IoaI dIou hoa sInh fruong.
Tong cong co 352 IoaI.
o su bung no vo dan so da buoc phaI nang cao san
Iuong fhu hoach frong nong nghIop fu do da dan don vIoc
phaI fang frung bnh hang nam fron 10% khoI Iuong su dung
cac HCVTV. Thoo Pan |mang IuoI su dung va bao vo
HCVTV fron fho gIoI) fh hang nam fron fho gIoI da san
xuaf khoang 4 fy pound HCVTV |khoang gan 2 frIou fan v
1 pound = 450 gam).
Thoo MarfIn Iofz |WHO), hang nam fron fho gIoI co
khoang mof frIou nguoI bj ngo doc HCVTV, frong do co
200.000 nguoI chof.
O VIof Nam, Iuong fhuoc bao vo fhuc vaf |VTV) su dung
bnh quan Ia 0,5 0,7 kg/ha. Tuy vay, do Iam dung va quan Iy
buong Iong non da gay non mof so fruong hop nhIom doc cho
con nguoI, do IaI du Iuong fhuoc frong mof so nong san, ham
Iuong mof so fhuoc VTV fch fu frong nuoc 0,9 5,2g/I.
o frang bj phong ho Iao dong khong du, phuong fIon
Iam vIoc khong fof, hoa chaf co fho day dnh vao da maf, fay
chan |0,0001 0,008m/cm
2
) so fao non nguy co nhIom doc.
Iuong fhuoc VTV dung fron Iua va rau o VIof Nam
da Iam dung co noI foI 1 1,5kg/ha cho Iua con cho rau fh
foI 7 10kg/ha |phun fu 7 10 Ian vu), fron do dau fh phun
hang ngay.
Nhung IoaI co doc fnh cao nhu Wofafox, MonIfor... Ia
nhung IoaI da co Ionh cam nhung nguoI VIof Nam van dung.
Ngay 4/12/1993, faI huyon Phu Tan fInh An CIang mof
gho caI bo cho ngang song TIon ban cho ba xa doc quoc Io 30
fhuoc huyon Tam Nong da gay ngo doc fron 220 nguoI ko ca
cac cu gIa va cac chau nho chn fhang fuoI do mo cho uong
nuoc canh rau caI cung dou phaI dI cap cuu...
Tbuong xuycn ticp xuc ooi tbuoc BVTV can cbu y
195 196 98
oI voI fhuoc fru sau nhom phospho huu co: ay Ia IoaI
fhuoc phan gIaI nhanh, khong fch Iuy frong co fho nhung raf
doc va nguy hIom. o do da so Ia ngo doc cap fnh va gay fu
vong. Su nhIom doc man fnh co fho xay ra o nhung nguoI
san xuaf, pha cho hay cong nhan nong fruong fhuong xuyon
fhao fac voI fhuoc fru sau.
Nguoi nbicm Joc man tinb
j nhuc dau.
Choang vang.
au haI bon fhaI duong.
CIam fr nho, mof moI, ngu khong duoc.
Chong maf, an khong ngon.
KhI nang fh:
RoI Ioan fInh fhan va fr fuo.
Run fay, run gIaf nhan cau.
VIom fhan kInh, IIof fhan kInh.
a bj san, ngua, cham.
Thuc ra, co fho con nguoI phan huy fhuoc fru sau IoaI
phospho huu co kha nhanh bang su oxy hoa cac mo, dac bIof
Ia mo gan do do su ngo doc man fnh hIom xay ra, fuy nhIon
nou fIop xuc IIon fuc fh su oxy hoa khong kjp co fho so dan
don ngo doc man fnh.
VIoc uong sua va dung chaf boo so Iam fhuoc fru sau
phospho huu co nhanh chong hap fhu qua duong fIou hoa. o
do, khI ngo doc cap qua duong fIou hoa |fu fu, uong nham) fh
moI kIong dung do Iam cham su hap fhu, gIup co fho co fhoI
gIan gIaI doc kjp. Ngo doc man fnh hay cap fnh fhoo duong
khac nhu duong ho hap fh dIou nay khong hIou qua...
Quan ao cua nguoI fIop xuc voI fhuoc fru sau huu co
phospho fruoc khI gIaf non ngam voI dung djch carbonaf
nafrI frong vaI gIo.
+ oi ooi tbuoc tru sau nbom c/o buu co. Cac fhuoc nay
phan gIaI kha cham, fch Iuy frong co fho chu you o mo mo
do do do gay ngo doc man fnh voI cac bIou hIon chnh o ho
fhan kInh.
NguoI ngo doc man fnh co cam gIac:
Kho chju.
Chuof ruf, run fay chan.
NgoaI da noI ban do, mun nuoc.
an xuaf huyof do gIam fIou cau, xof nghIom fhay
maf bach cau da nhan.
+ oi ooi cac /oai carbamat
oc fnh cua IoaI nay Ia frung gIan gIua haI IoaI fron.
Thuong xay ra ngo doc cap fnh va ban cap hon Ia man fnh.
197 198 99
Thuoc nay gay phan ung dj ung cua co fho, fon fhuong
don ho noI fIof va gay ung fhu cung nhu anh huong don dac
dIom dI fruyon.
Nong Jo cbo pbcp trong nguon nuoc oa trong kbong kbi
Thuoc bao vo fhuc vaf |fru T) < 0,15mg/I nuoc sInh hoaf.
Thuoc T < 0,01mgI nuoc sInh hoaf.
+ Doi roi phospho huu co |v du mofhyI parafhIon) <
0,1 mg/m
3
.
+ Doi roi nhom cIo huu co |nong do T foI da cho
phop) < 2 mg/m
3
.
2. Pbcno/ (C
6
H
6
OH
Chaf huu co kho bj phan huy sInh hoc so 2.
PhonoI Ia mof IoaI chaf gay o nhIom co maf frong
nguon nuoc fhaI cua cac nganh cong nghIop Iuyon kIm don,
Iuyon fhan coc, cong nghIop dof...
Trong nuoc bun fhaI cua nha may Iuyon fhan coc, ham
Iuong phonoI fhuong fu 28,4 45,1 mg/kg bun.
PhonoI Iam cho nuoc co muI dac bIof nhaf Ia khI kof
hop voI cIo va fao fhanh cIorophonoI co muI Iam buon non.
Ham Iuong phonoI fu 25 30mg/I frong nuoc so Iam ca
chof. Mof so phonoI co kha nang gay ung fhu cho nguoI.
I 50 |IIou gay chof 50% dong vaf fhuc nghIom) cua
ponfacIorophonoI Ia 27mg/kg.
J. Tannin oa /ignin
TannIn va IIgnIn Ia cac hoa chaf co nguon goc fhuc vaf.
IIgnIn co nhIou frong nuoc fhaI cac nha may san xuaf bof
gIay. Con TanIn co nhIou frong nuoc fhaI cong nghIop fhuoc
da, cac chaf nay gay cho nguon nuoc co mau nau, don, co doc
fnh voI dong vaf fhuy sInh va gay suy gIam chaf Iuong nuoc
cap cho fhuy IoI, sInh hoaf, du Ijch... Ca haI hop chaf fannIn
va IIgnIn dou chua cac nhom OH |hydroxIf) gan voI vong
fhom non co fho phan ung voI acId fungsIfophosphorIc va
moIydophosphorIc fao pham mau xanh.
Trong cong nghIop gIay fh soI coIIuIoso Ia nguyon IIou
chnh duoc cung cap fu cac IoaI cay co nhIou xo soI. Thanh
phan chu you cua go Ia soI coIIuIoso va IIgnIn Ia cau noI gIua
cac soI coIIuIoso. NgoaI ra, frong go con co cac chaf nhua,
chaf boo, chaf sap va fannIn |fannIn Ia chaf chaf cua cay).
IIgnIn Ia chaf bof mau nau, cau fao fhoo dang soI chI.
IIgnIn Ia mof IoaI poIymo huu co fu nhIon co nhan fhom chua
cac mofosyI, hydroxyf, caronyI... Vo maf hoa hoc fh IIgnIn Ia
mof chaf hoaf dong manh mang fo chuc phonoI.
IIgnIn Ia mof IoaI nguyon IIou qu bau frong nganh cong
nghIop hoa hoc: dung IIgnIn do Iam chaf doo, chaf cach dIon,
fhuoc nhuom, phan bon, vanIIIn, fhuoc saf frung...
199 200 100

HInh 5. Tbanb pban oa bam /uong cac cbat trong tc bao go
Lou 3. Cuc chut huu co
Cac Ion vo co co nong do raf cao frong nuoc fu nhIon,
dac bIof Ia nuoc bIon.
Trong nuoc fhaI fu cac khu dan cu Iuon co mof Iuong
kha Ion cac Ion CI

,
3
4
2
4
PO , SO Na
+
, K
+
.
Trong nuoc fhaI cong nghIop ngoaI cac Ion fron con co
cac chaf vo co co doc fnh cao nhu Hg, Pb, Cd, As, Sb, Cr, I...
Bung 215. Ham /uong cac cbat oo co trong nuoc sinb boat o My
6haI vo ro Luong mglI 6haI vo ro Luong mglI
Cl

S0
4
2

h0
8

F0
4
8

ha
+

2O 5O
15 8O
2O 4O
2O 4O
O 7O
K+
CaC0
8

Tong chat ran tan
Tong chat ran
7 15
15
1OO 8OO
1OO 15O
(Nguon. Mctca/j 1072
Mot so chut vo co teu beu trong nuoc thu
1. Amoni (NH
4
+
)
Trong nuoc bo maf fu nhIon vung khong o nhIom co
Iuong vof ammonI duoI 0,05 ppm |1ppm = 1/10
6
mg)
Nong do ammonI frong nuoc ngam cao hon bo maf.
Iuong ammonI frong nuoc fhaI sInh hoaf va nuoc fhaI
fu cac nha may hoa chaf, cho bIon fhuc pham, cho bIon sua
fh Iuong ammonI co fho Ion don 10 100mg/I.
O mof so nuoc nhu Ha Ian nou nuoc bo maf ma ham
Iuong ammonI Ion don 5mg/I fh coI Ia o nhIom nang.
Quy djnh fhuy san cua IAO fh:
AmmonI < 0,2mg/I doI voI ca saImonId
AmmonI > 0,8mg/I doI voI ca cyprInId
Amon frong nuoc fao fhanh boI qua frnh amIn |doamIn)
cua nhung hop chaf huu co nhaf djnh va boI qua frnh fhuy
phan uro |NH
2
)
2
CO|.
2. Nilrul (NO
J
)
O nhIom boI nuoc boI nIfraf |NO
3
) va cac muoI cua nIfraf.
Chung fa bIof rang nIfo Ia mof IoaI kh chua nhIou
frong kh quyon |chIom hon 78% frong fhanh phan cac kh)
va vo cung can fhIof frong doI song sInh vaf v no Ia fhanh
phan cua profoIn. Taf ca cac qua frnh song dou duoc cac
201 202 101
onzym dIou chInh, ma cac onzym IaI Ia nhung profoIn chua
nIfo.
Trong fu nhIon nIfo fon faI duoI nhung dang khac nhau:
NIfraf |NO
3
)
NIfrIf |NO
2
)
AmmonI |NH
4
)
Va cac dang huu co khac.
NIfo fon faI voI mof Iuong fhch hop fh no hof suc can
fhIof nhung voI mof Iuong Ion nIfraf |NO
3
) fon faI so gay mof
fac dong day chuyon frong ho fhong sInh fhaI nuoc:
Truoc hof no fang cuong su sInh fruong va phaf frIon
cua fhuc vaf va fang suc san xuaf so cap |rong fao).
Sau khI chof chung so Iam fang Iuong chaf huu co va
cac quan fho vI sInh vaf phaf frIon fron cac chaf huu co nay
va frong qua frnh ho hap hau nhu faf ca oxy hoa fan dou
duoc su dung, fu do dan don su fhIou huf oxy, cuoI cung gay
non qua frnh Ion mon, fhoI rua, ca chof va nguon nuoc bj o
nhIom nghIom frong.
Nguycn nban Jan Jcn su co mat NO
J
oa cac muoi nitrat
o trong nuoc.
Tu nguon nuoc fhaI sInh hoaf.
o cac chaf su dung frong nong nghIop nhu:
NIfraf kaII.
AmmonI kaII nIfraf
Nuoc fhaI fu cac fraI chan nuoI.
o cau fao dja chaf co cac vIa:
KaII nIfrIf |KNO
2
)
NafrI nIfrIf |NaNO
2
)
o du Iuong fhuc nuoI song so dan ngay cang fang fron fraI
daf fh vIoc su dung phan bon da gop phan fang nang suaf cay
frong Ia mof dIou faf you. Iuong phan NPK khI nay su dung o
nuoc fa noI chung van con o muc frung bnh 73,5 kg/ha |hang
nam chung fa nhap khoang hon 400.000 fan NPK, du kIon don
nam 2.000 fa so nhap khoang hon 600.000 fan).
Tuy nhIon, nhIou noI, nhIou Iuc chu ng fa Iam dung qua
mu c Iuo ng pha n nay mof ca ch khong hop Iy da Iam cho
nguon nuoc bj o nhIom. Qua nghIo n cuu, nguoI fa kof Iua n
ra ng fu 60 70% o nhIom nguon nuoc ngam boI nIfraf chu
you fu no ng nghIo p.
Trong ho chua, ham Iuong nIfo chIom khoang 0,20,5mg/I.
Trong nuoc fhaI sInh hoaf fh nIfo co fho Ion foI 20mg/I.
Cac dang NO
3
|nIfraf), NO
2
|nIfrIf) fhuong chIom raf f
frong nuoc bo maf nhung o frong nuoc ngam fh raf cao. NO
3

o frang fhaI hoa fan so fham Ioc qua fang daf xuong nuoc
ngam. Phan bon nIfo su dung frong nong nghIop fhoo fhoI
gIan so xam nhap vao nuoc ngam, nuoc song, ho... ay Ia qua
frnh gay nguy hIom cho cuoc song con nguoI.
+ Anb buong cua NO
2
, NO
J
Joi ooi co tbc con nguoi
203 204 102
NO
2
, NO
3
xam nhap vao co fho con nguoI bang nhIou
cach. Nou fu phuong dIon nuoc o nhIom dI vao co fho fh do
Ia fu vIoc an uong nhung fhuc pham, nhung hoa qua, rau cu...
co chua mof ham Iuong NO
2
, NO
3
vuof qua fIou chuan cho
phop ma ra. V du: Ham Iuong NO
3
, frong nuoc uong khong
duoc Ion hon 10 mg/I.
Trong bao quan fhuc pham, nguoI fa san xuaf cac IoaI
xuc xch fhuong bo mof f nIfrIf nafrI |NaNO
2
) do cho xuc
xch co mau do dop... Nhung nou Iuong NaNO
2
nay vuof qua
fIou chuan cho phop fh vo cung doc.
Trong cac IoaI hoa qua, cu... nguoI frong frof muon daf
mof nang suaf, mof san Iuong Ion da bon mof Iuong phan
vuof fIou chuan frong mof fhoI gIan ngan. Iuong NO
3
bIon
fhanh du fhua roI con nguoI an nhung san pham do cuoI cung
dan don nhung hau qua khong Iuong.
+ Co cbc ngo Joc nitrat (NO
J
oa cac muoi nitrat.
Cac nIfrIf nhu kaII nIfrIf |KNO
2
), nafrI nIfrIf |NaNO
2
)
dou gay ngo doc bang oxy hoa saf nhj |Io
2+
cua homogIobIn)
frong mau fhanh saf ba |Io
3+
cua mofhomogobIn).
RIong nafrI nIfrIf |NaNO
2
) con co fho gay fu vong bang
cach fruy fIm mach.
Cac nIfraf huu co nhu ammonI nIfraf |phan dam) khI
vao don ruof duoI fac dung cua mof so vI khuan phan gIaI
nIfraf. NIfraf bj bIon doI fhanh nIfrIf, nIfrIf fac dong voI cac
amIn fu do bIon fhanh nIfrosamIn gay ung fhu.
Cac nIfraf vo co kch fhch da day Ia chInh nhung nou
co nhung vI khuan khu nIfraf o frong ruof nhu .CoII,
CampyIobacfor... cung co fho fro fhanh nIfrIf va cuoI cung
dua don mofhomogIobIno.
Thuo ng fh do c ha I chung cu a ca c nIfrIf, nIfraf va mo f so ho a
chaf khac nhu cIo, anIIIn... do u Ia m fa ng fI Io MofHb frong ma u.
Trong mau cua con nguoI khoo manh fhuong chI chua mof
Iuong nho mofhomogIobIn < 1%. Vo maf Iam sang mofhomogIobIn
mau duoc coI Ia xay ra khI MofHb > 1%. o do MofHb khong co
kha nang gan oxy fuc Ia khong co chuc nang ho hap cua Hb nua
non so dua don fnh frang fhIou oxy o mo.
HomogIobIn Ia sac fo cua mau nguoI va nhIou dong vaf
|fhuc fo Ia nhung dong vaf co xuong song va mof so dong vaf
khong xuong song), mof hop chaf phuc fap cua saf.
Thuaf ngu HomogIobIn baf nguon fu chu Hy Iap
|Homa Ia mau va CIobus Ia hnh cau. Cong dung cua
homogIobIn Ia cung cap oxy phan fu cho cac fo bao. Nhu fa da
bIof, oxy hoa fan frong nuoc va frong da so cac dung djch
nuoc nhung voI Iuong raf han cho. O 20
o
C va ap suaf fhuong
frong mof If nuoc chI hoa fan duoc 6,59cm
3
oxy. Trong mof
If mau, coI nhu chnh Ia dung djch nuoc, o cung dIou kIon
hoa fan gan 200cm
3
oxy. So dI co su khac nhau Ion don nhu
vay Ia v co homogIobIn frong hong cau nhung fIou fho co
mau do cua mau.
Cau fao cua homogIobIn gIaI fhch chuc nang van
chuyon cua no. HomogIobIn cromoprofoIf, ma phan fu gom
205 206 103
co profoIn gIobIn va mof nhom chua saf Ia hom |huyof hong
fo), chnh Ia mof phuc chaf chua nguyon fu saf II. Oxy kof
hop voI IIon kof phoI fr fu do duy nhaf cua nguyon fu nay
khI hong cau dI qua cac mao mach cua phoI. Iuc do
HomogIobIn chuyon fhanh OxyhomogIobIn. Trong cac mo so
xay ra phan ung nguoc IaI: oxy fu cac phan fu oxyhomogIobIn
so fach ra. TaI day, homogIobIn da bj khu kof hop voI kh
carbonIc va sau do kh nay so duoc fhay fho bang oxy frong
mao mach phoI. Qua frnh cu Iap dI Iap IaI nhu vay. Chnh su
chuyon hoa cua homogIobIn va oxyhomogIobIn Iam non su
khac nhau vo mau sac cua mau frong dong mach va fInh
mach, mau fInh mach xam mau hon.
TIoc rang phan fu HomogIobIn khong nhung chI co kha
nang kof hop voI oxy ma con kof hop voI ca cacbon |II) oxI
CO. ay Ia nguyon nhan co fho bj dau doc boI kh fhan.
Houn cunh ngo Joc cup llnh
Nan nhan fuong dIom fIou |kaII nIfraf) Ia muoI an hay
duong an.
Tro om raf nhay cam va co fho ngo doc raf nang cho du
voI Iuong f nIfraf hay nIfrIf o frong nuoc gIong hoac o frong
rau qua cung do dan don ngo doc. V vay, fuyof doI khong
non cho cac chau duoI 6 fhang fuoI an uong nuoc rau qua co
bon nhIou phan hoa hoc.
ChI can mof Iuong 0,3 0,5 gam Ia du gay chof nguoI.
Tricu cbung nbicm Joc cap
ThoI gIan u bonh ngan chI fu 10 15 phuf.
onh nhan non mua, choang vang, bun run chan fay,
kho fho.
NIom mac fm fham IaI, IuoI gan nhu don han, ro nhaf
Ia moI, muI, faI va cac dau ngon fay.
Tro om hay co gIaf, hon mo, huyof ap ha, sof, bach cau
fang.
Pau tuoi oa nitrat
Trong rau, bon phan hoa hoc nhu fho nao va non an rau
qua nhu fho nao7
Chung fa bIof rang rau Ia nguon vIfamIn, nguon chaf
khoang, nguon dInh duong can fhIof cho co fho con nguoI.
Nhung nou san xuaf khong fof, khong fuan fhu dung ky
fhuaf frong rau fh moI fruong so bj o nhIom va rau fro non
doc haI...
Tu Iau con nguoI da bIof frong fhuc vaf Iuon co nIfraf
|NO
3
) do Ia chuyon bnh fhuong. NO
3
Ia mof dang du fru cua
dam frong cay do fong hop acId amIn va profoIn.
an fhan NO
3
f doc nhung frong mof dIou kIon nao do
fh NO
3
bIon fhanh NO
2
va chnh NO
2
dan don bonh
mofhohomogIobIno nhaf Ia frong da day va ruof cua fro con
bu sua mo...
CIoI han cho phop NO
3
frong rau fuoI:
Thoo fIou chuan cua fo chuc y fo fho gIoI fh gIoI han
cho phop hang ngay cua moI nguoI Ia 220mg/ngay.
207 208 104
Cac nha nghIon cuu vo doc hoc fh cho rang mof nguoI
can nang 60 kg fh:
Iuong NO
3
cho phop phaI f hon 300mg/ngay.
Iuong NO
2
cho phop phaI f hon 12mg/ngay.
Iuong NO
3
, NO
2
Ia fong hop fu nuoc uong, fhuc an bao
gom ca rau an, hoa qua hang ngay.
Nguong NO
J
trong rau (mg1kg tuoi tbco ticu cbuan cua
FAO oa cua OM8
Tan rau ham Iuong h0
8
h0
8
) h0
8
)
Cai ba
Khoai tay
Ca chua
Xu lJ
5OO
25O
8OO
8OO
0ua chuot
Cu cai
Xa lach
15O
14OO
2OOO
Thoo My: Mang fay 50 mg NO
3
/kg
Cu caI duong 3600 mg NO
3
/kg
IIon Xo cu au b 400 mg NO
3
/kg
Xa Iach, rau fhom 2000 mg NO
3
/kg
Ca chua 150 mg NO
3
/kg
Hanh hoa 400 mg NO
3
/kg
Nuoc fa chua co fIou chuan an foan vo rau cho non co
Iuc fau cua fa xuaf rau sang cac nuoc fhuong bj fu choI v
ham Iuong NO
3
frong rau qua cua fa qua cao.
Pban bon oa oicc su Jung cac /oai rau.
Phan dam Ia nguon cung cap NO
3
cho cay non phaI bon
vua phaI khong non bon nhIou qua |150 kg N/ha).
Non bon phan dam kof hop voI phan chuong, phan
xanh, phan P, K va phan vI Iuong, vI sInh.
Tuyof doI khong duoc bon fhuc cham fruoc khI fhu
hoach mof haI fuan v bon cham qua frong rau so co nhIou
NO
3
.
on cac IoaI phan amonIac, nIfraf nafrI cho rau, rau so
co raf nhIou nIfraf. Nou bon uro, sunfaf amon va uro focmIc
andohyf cho rau fh ham Iuong NO
3
so fhap nhaf. o do
frong ngho frong rau, fa chI non bon phan dam duoI dang uro
hoac suIfaf amon.
TuoI nuoc gIu 80 90% so Iam cho qua frnh nIfraf hoa xay
ra vua phaI va can doI hon, Iuong NO
3
frong rau so fhap hon.
Rau co haf, co cu f NO
3
hon rau co Ia |xa Iach, caI bap,
rau fhom... nhIou hon cac haf dau, ca chua, dua hau, of, ca rof...)
Rau qua dau vu an ngon va hap dan nhung khong non
an nhIou v rau som kho frong do do phaI bon nhIou phan
frong do co phan dam va fhuoc fru sau bonh... do do ham
Iuong va du Iuong fhuoc fru sau frong rau qua kha cao anh
huong don suc khoo.
Nhaf an hIon nay Ia mof quoc gIa dan dau frong vIoc
an cac fhuc an gIau nIfo va cung chnh v vay so nguoI bj ung
fhu da day cung chIom ky Iuc fho gIoI.
209 210 105
Su hap fhu NO
3
boI nhung fhuc vaf o nuoc phu fhuoc
nhIou vao cuong do anh sang. Anh sang you so km ham su
hap fhu NO
3
va fhuc vaf so bj fhIou nIfo ngay ca fruong hop
co du Iuong NO
3
frong nuoc. V vay, nuoc fa Ia mof nuoc gan
nhIof doI, cuong do anh sang quanh nam raf Ion |Ha NoI
109,4 K/caI/cm
2
x nam, fhanh pho Ho Ch MInh 136 KcaI/cm
2

x nam) do cung Ia mof frong nhung dIou kIon fhuan IoI do
cho nhung fhuc vaf o nuoc hap fhu NO
3
.
J. Pbospbat
Cung nhu nIfraf, phosphaf Ia chaf dInh duong cho rong
fao. Nong do phosphaf frong nguon nuoc khong o nhIom
fhuong < 0,01 mg/I.
O nhung song ngoI va konh rach bj nhIom boI nguon
nuoc fhaI sInh hoaf va nuoc fhaI nong nghIop fh nong do
fhuong Ion hon 0,5 mg/I.
Phosphaf Ia chaf co nhIou frong phan nguoI, suc vaf,
frong mof so nguon nuoc fhaI cac nha may Iam phan fan, san
xuaf fhuc pham...
Phosphaf fuy khong fhuoc IoaI hoa chaf doc haI doI voI
con nguoI nhung nou qua nhIou so Iam cho rong fao phaf
frIon nhanh gay fac nghon cac duong ong dan cac konh
rach... Qua frnh nay goI Ia qua frnh phu duong. Rong fao
phaf frIon nhIou so Iam can kIof oxy hoa fan. O gIam O
fang... rong fao phaf frIon khong kIom soaf duoc roI chof dI
dan don hoI fhoI... ca chof, nguon nuoc so bj bo hoang.
O nhung noI khong co du nguon phosphaf hoac nhung
noI fao xanh phaf frIon manh, co djnh nIfo fu kh quyon voI
mof Iuong du fh phosphaf IaI fro yhanh you fo han cho, can
bang bj pha vo va Iuong nIfraf IaI fang. NguoI fa fhay frong
cac fhuy vuc co moI quan ho gan bo gIua chu frnh nIfo voI
anh sang maf froI. V du: Nou frong Iong fhuy vuc fI Io gIua
phosphaf va nIfo Ia 1 : 15 fh faf ca cac fhuc vaf o nuoc so co
kha nang su dung foan bo phosphaf va mof nua nIfraf, nghIa
Ia fhIou phosphaf ma IaI fhua nIfraf.
Muc phosphaf vo co fong so frong nuoc duoc chap nhan
fu 0,03 don 0,04 mg/I.
4. 8u/pbat (8O
4

Cac nguon nuoc fu nhIon, dac bIof Ia nuoc bIon va nuoc
phon fhuong co nong do suIphaf cao.
Nuoc song Mo Kong o nhung noI khong nhIom man co
nong do suIphaf nho hon 50 mg/I.
Ion suIphaf fhuong co maf frong nuoc fhaI sInh hoaf. Iuu
huynh cung Ia mof nguyon fo can fhIof cho qua frnh fong hop
profoIn va duoc gIaI phong ra frong qua frnh phan huy chung.
SuIphaf bj khu sInh hoc o dIou kIon ky kh fhoo phan ung:
Chaf huu co +
2 2
2
2
2
kh kj khuan vI
2
4
CO O H S
S H H 2 S
SO + +
+

+

Kh H
2
S fhoaf ra khong kh fron bo maf nuoc fhaI,
frong cong. Mof phan kh nay fch fu IaI o nhung hoc fron bo
maf nham cua ong dan va co fho oxy hoa sInh hoc fhanh
211 212 106
H
2
SO
4
, acId nay so an mon cac ong dan. Maf khac, kh H
2
S
gay muI kho chju, gay doc cho cong nhan o cac nha may xu
Iy nuoc fhaI.
Trong nuoc uong co chua
2
4
SO o ham Iuong cao so co
fac dung fay nho doI voI nguoI. V vay, nong do gIoI han cho
phop
2
4
SO frong nuoc cap sInh hoaf can 250 mg/I.
Nuoc co chua
2
4
SO cao khI su dung frong cong nghIop
fhuc pham khong duoc fof, nou dung frong cac noI hoI fh so
dong can, fon fhaf nhIof va co khI khong an foan.
6. C/orua (C/

CIorua Ia mof anIon chnh frong nuoc, no kof hop voI
cac cafIon frong nuoc fao non vj man, nhung nong do man
con phu fhuoc vao cac cafIon kof hop. Nou kof hop voI Na
+

fh man hon khI kof hop voI Ca
2+
va Mg
2+
.
Chu co Hy Iap ChIoros co nghIa Ia vang Iuc.
Ham Iuong cIo frong vo fraI daf Ia 1,7 x 10
2
vo khoI
Iuong.
CIo Ia kh nang, nang hon khong kh don 2,5 Ian, cIo
hoa Iong o 34,05
o
C va hoa ran o 101
o
C.
o fnh chaf hoaf dong hoa hoc manh non cIo duoc su
dung voI mof Iuong Ion va rong raI fron nhIou Ianh vuc,
pham vI ung dung cua no cung gan nhu soda, amonIac |NH
3
),
H
2
SO
4
.
Cong Jung cua C/o. CIo duoc su dung do:
Tay vaI frang, coIIuIoso frong cong nghIop dof.
Nhuom, cong nghIop gIay.
Khu frung nuoc, fay uo, bao duong ho boI...
CIo hoa quang frong Iuyon kIm mau.
Trong cac phan ung fhuy phan fInh bof do san xuaf
bof ngof.
ao quan nuoc fuong, nuoc cham.
o xu Iy nuoc fhaI.
TrIcIomofan |hoac cIoroform) CHCI
3
dung do gay mo khI
mo |ngay nay dung IoaI khac f doc hon).
CIoroform dung Iam dung moI va nhaf Ia san pham
frung gIan do dIou cho froon Ia chaf Iong cong fac frong
may Ianh.
AmonI pocIoraf |NH
4
CIO
4
) Ia fhanh phan quan frong
frong mof so nhIon IIou ran quan frong cua fon Iua.
AcId cIohydrIc Ia hop phan foI can frong djch vj da day.
CIorua KaII |KCI) Ia phan kaII quan frong frong nong
nghIop.
ung acId cIohydrIc do fay rI kIm IoaI...
oc tinb cua C/o
oI voI cay frong, khI nong do Chaf Iuong duoI 4moq/I
|142 mg/I) fh cay frong khong bj anh huong xau, nhung khI
Chaf Iuong Ion hon 10moq/I |355 mg/I) so gay fac haI nang
213 214 107
don cay frong. CIo Ia mof hoa chaf doc haI nhung no dac bIof
nguy hIom hon chnh Ia cac hop chaf CIo huu co, cac hop chaf
nay co fho hnh fhanh fhoo phan ung cIo hoa cac hop chaf
huu co nhu frong cong nghIop fay vaI. CoIIuIoso so fao fhanh
cac hop chaf:
TrIchIorogunIaI.
TofrachIoroguIvIacoI.
Cac hop chaf cIo huu co cung co fho hnh fhanh frong
nhung phan ung phu nhu cong nghIop san xuaf T
|IchIoro IphonyI frIchIoroofhano), san pham fao fhanh chI
chua 70% T va phan con IaI Ia cac hop chaf chua cIo voI
fon chung Ia poIychIorodIphonyI |PC).
o phan huy cua T co ham Iuong 90% Ia mof fhang,
con fhoI gIan phan huy T cong nghIop co chua 30% PC
daI don 1 nam. Chnh fhoI gIan phan huy nay Iam cho hoa
chaf fon faI frong mof fhoI gIan daI frong fhIon nhIon, no co
dIou kIon fch fu IaI fhanh mof Iuong du Ion do gay fac haI.
Cac hoa chaf nay fhuong dI fhoo con duong fch fu o ca va
qua cac IoaI an ca do dI dan vao co fho con nguoI. O day, cac
IoaI hoa chaf nay duoc gIu IaI, khI daf don mof Iuong Ion so
gay non nhung hIon fuong dof bIon, quaI fhaI, ung fhu...
PC fac dong gay doc haI Ion ho mIon djch va ho fhan
kInh. oc fnh cua PC raf cao so voI muc quy djnh cho phop
Ia 1/106g fron mof kg fho frong.
Khong nhung PC ma con co nhung hop chaf khac
fhuoc nhom IoxIn vo cung doc. ac bIof nguy hIom co TC
fofrachIorodIbonzondIoxIn).
Trong nhung nam chIon franh, My da raI 72 frIou If
chaf doc da cam, fha 13 frIou fan bom dan, huy dIof hon 2
frIou ha rung chIom hon 16% dIon fch rung fu nhIon mIon
Nam. Cho don nay van con do IaI foI ac fron daf daI va fron
fhan fho cua bIof bao fho ho nguoI VIof Nam chung fa. Hon 3
frIou nguoI bj nhIom doc, chI rIong huyon Cam Io Quang Trj
da co hon 700 om bo ra doI bj fan faf do bo mo bj nhIom doc.
Lou 4. Km lou nung
Thoo quI uoc: KhI nao fy frong rIong cua kIm IoaI > 5
g/cm
3
fh fa goI Ia kIm IoaI nang.
Ta bIof rang:
IIfI Ia kIm IoaI nho nhaf = 0,53 g/cm
3

OsImI Ia kIm IoaI nang nhaf = 22,6 g/cm
3

Vang = 19,3 g/cm
3

Thuy ngan = 13,52 g/cm
3

ac = 10,5 g/cm
3
ong = 8,9 g/cm
3
Saf fhop = 7,8 g/cm
3
Nuoc nguyon chaf = 1 g/cm
3
Nuoc bIon = 1,03 g/cm
3
215 216 108
Khong kh o 0
o
C = 0,00129 g/cm
3
I. CHI (Pb. = 11,J4 g1cm
J
Ton Ia TInh: PIumbum
Ham Iuong cua ch frong vo fraI daf Ia 1,6 x 10
3
% khoI
Iuong.
Raf hIom khI gap ch fu sInh.
Ch co frong khoang 80 khoang vaf va fhuong hay gap
nhaf o dang suIfua PbS. o Ia khoang vaf don, co anh kIm
mau xam va duoc goI Ia gaIon.
Ch nong chay o 327,4
o
C va soI o 1.725
o
C.
Cong dung cua ch:
Ch su dung frong nhung nha may Iam pIn. Acquy.
Ch azIf Pb|N
3
)
2
Ia mof frong nhung fhuoc moI no quan
frong.
Ch oxIf PbO Ia mof fhanh phan nhaf fhIof phaI co
frong phoI IIou do nau pha Io.
Ch |IV) oxIf PbO
2
duoc dung do Iam fhuoc saf frung.
Ch hap fhu fof fIa X va fIa phong xa non duoc dung do
bao vo chong cac fIa phong xa do.
of ch frang Ia muoI ch fron voI son dau, fhanh phan cua
muoI fhuong duoc bIou fhj bang cong fhuc 2PbCO
3
.Pb|OH)
2
...
Mof frong nhung bof mau do quan frong nhaf Ia mInIum
Pb
3
O
4
.
Ch fofraofyI Pb|C
2
H
5
)
4
fuy doc, nhung hIon nay van Ia
chaf chong kch no fhong dung cho nhIon IIou dong co. |oI
voI dong co dof frong hIon fuong kch no raf co haI: song no
pha huy xIIanh, vong dom va van, dong co bj qua nhIof va
mau chong bj hong cho non phaI fao ra nhung nguyon IIou
moI cho nhung dong co kho bj kch no. o on djnh cua xang
doI voI hIon fuong kch no duoc danh gIa fhoo fhang ocfan va
dac frung bang chI so ocfan. ChI so ocfan Ia chI fIou chaf
Iuong cua nhIon IIou dong co vo fnh do kch no khI chay.
ChI so kch no cua Izzocfan |mof chaf khong bj kch no)
duoc quy djnh Ia 100, cua nhopfan raf do bj kch no duoc goI
Ia 0. V du: Xang A193 co do bon chong kch no fuong duong
voI hon hop Izzocfan va 7% nhopfan.
Nhu vay co nghIa do ocfan cang cao cang kho kch no,
xang cang fof va muon fho nguoI fa phaI fron vao xang mof
Iuong ch fofraofyI Pb|C
2
H
5
)
4
do chong kch no, nhung maf
khac, sau khI da no fh mof Iuong ch nhaf djnh so phaf vao
khong kh gay non hIon fuong ngo doc ch nou hf phaI mof
Iuong Ion kh fhaI...
oc tinb cua cb
Ia kIm IoaI nang co doc fnh cao doI voI nao va co kha
nang gay chof dof ngof nou nhIom doc nang.
Ch co kha nang fch Iuy Iau daI frong co fho, khI
nhIom ch |mau nhIom ch) bIou hIon raf cham. Nhung frIou
chung dau fIon fhuong Ia suc khoo gIam suf, buon non va
cam fhay dau nhuc nhu bj fhap khop, sau do Ia phan IoI gIap
voI rang co vIon don mau ch, nhung con dau bung dIon ra va
217 218 109
cuoI cung Ia chung IIof, vIom fuy xuong, hnh fhanh huyof cau
fo va fhay fho canxI frong xuong.
NhIou fruong hop nhIom doc ch Iuc dau co fho chan
doan nham Ia vIom ruof kof co cung, vIom ruof fhua.
o phan bIof fnh doc, nguoI fa chIa haI IoaI nguyon
nhan nhIom doc ch vo co va nhIom doc ch huu co.
+ Nbicm Joc cb oo co. Ch fac dong manh vao ho fhan
kInh cua fro om Iam gIam fr fhong mInh cua fro.
Thuong bj bonh vo nao, bonh nhan fhuong bj kch dong
nhung con du doI.
+ NhIom doc ch vo co fhuong gay bonh fhap khop, vIom
fhan man, vIom gan fhan, nuoc fIou co Ian hong cau va bach
cau.
Iou hIon Iam sang: au bung fung con nhung khong
sof, co fnh frang ban fac ruof va kom fhoo Ia fang huyof ap,
IIof co duoI ngon fay va co nho ban fay, vIom fhan fang dam
hay vIom fhan fang huyof ap, fhIou mau, anh huong don nao.
+ Nbicm Joc cb buu co. Thuong co frong xang dau.
KhI Iao dong frong moI fruong ch huu co |> 0,00001 mg/I)
au hIou Iam sang: RoI Ioan gIac ngu, co ac mong
hoang fuong, roI Ioan fIou hoa, mom co vj dac bIof, Iuon buon
non, ha huyof ap, ha fhan nhIof, gIam nhjp fIm, say fhaI, do
mo hoI, run, nhuc dau, xanh xao.
Tho ngoaI da: bong da do IaI cac vof frang bong, co cac
nof phong hay fhay o gIua cac ngon fay raf ngua va fIop fhoo
Ia Ioof da koo daI.
Nguycn nban cb ngam oao tbuc pbam.
Ong dan nuoc fruoc kIa hay Iam bang ch, hoac dung
nhua faI sInh, dung hop chaf ch do Iam fron bong.
af dIa frang mon co pha ch, nhung baf dIa fof cung co
fu 17 18 mg ch frong 1 If acId acofIc 4% khI dun.
Nuoc fhaI cong nghIop, khaI khoang, buI khoI cua dong
co Ia nguon goc chu you do Ian fruyon ch frong cac ho sInh
fhaI.
Thuc vaf phaf frIon frong cac manh daf gIau ch so hap
fhu fch Iuy frong co fho va sau do fham nhap vao dong vaf
an co...
TrIou chung nhIom doc ch xay ra nhanh hon khI Iuong ch
nhIom vao co fho 10mg/ngay. Co fho khoo manh hang ngay fIof
ra 0,5mg ch frong nuoc fIou va 0,3 0,4mg fhoo phan.
II. THUY NGAN (Hg
Tcn La tinb. Hydrargyrum, khoI Iuong rIong = 13,52g/cm
3

Thuy ngan Ia nguyon fo hIom va phan fan, ham Iuong
cua no vao khoang 4,5 x 10
6
% khoI Iuong vo fraI daf.
NguoI fa fach duoc fhuy ngan khI dun nong khoang vaf
chnh cua fhuy ngan Ia fhan sa HgS mau do choI.
Thuy ngan hoa ran o 38,9
o
C va soI o +357,25
o
C.
219 220 110
NhIou kIm IoaI fan frong fhuy ngan fao fhanh hon hong.
Cong Jung cua tbuy ngan.
HIon nay:
25% fhuy ngan dung frong cong nghIop san xuaf
cIorua va kIom.
20% cho cong ngho dIon ky fhuaf |fo bao fhuy ngan,
don huynh quang, bo chInh Iuu fhuy ngan frong dong dIon
xoay chIou).
15% cho cong ngho nhuom.
10% cho cong ngho do Iuong.
5% cho fhuoc saf frung.
3% cho nha khoa.
2% dung frong phong fh nghIom, cac nhIof ko.
Nha bac hoc TorrIcoIII cung nho fhuy ngan ma fm duoc
ap suaf khong kh voI con so baf fu Ia 760mmHg.
Tu HgO ma cac ong IavoIsIor, ProsfIy da fm ra oxygono.
Tu Hg nguoI fa da cho ra:
+ Nbung Jan xuat oo co nbu.
Oxydo fhuy ngan
CIorua, sunfaf fhuy ngan
Ioduro, nIfraf fhuy ngan

+ Nbung Jan xuat buu co nbu.
Cyanuro
SaIIcIIafo, nIfrafophonyI
orafo phonyI
ProfoIoduro fhuy ngan, profpchIoruo
Morcurochromo saIygran.
Truoc fho ky 10, cac nha y hoc da dung fhuy ngan do
Iam fhuoc:
+ Cbua bcnb giang mai nbu.
oI ngoaI co pommado
!ong co Iacfafo do morcuro
Chch co cyanuro do morcuro...
+ Cbua Jau mat co. Oxydo jauno do morcuro.
+ Tbuoc xo co. CaIomod, pommado morcuro.
+ Pua bcnb /au. Oxycyanuro do morcuro.
Thoo uoc fnh IoaI nguoI da khaI fhac duoc 500 x 10
3

fan fhuy ngan.
Trong Iong daf hIon con 70 x 10
6
fan
Trong khong kh cu 1 If khong kh co 1/109 gam fhuy ngan.
!oc fnh moI nhIof ko can 2 gam fhuy ngan va fhoI
gIan su dung 1 fhang.
221 222 111
Mof nam so nhIof ko fhuy ngan o Phap bj pha vo Ia 5
fan fhuy ngan.
MoI nam so nhIof ko fhuy ngan o My bj vo Ia 60 fan
fhuy ngan.
17 nuoc quanh ja Trung HaI, hang nam fhaI ra bIon
1.000 fan fhuy ngan.
oc tinb cua tbuy ngan.
Cho pham fu fhuy ngan raf doc, hau hof dou xop bang A, .
Tron fho gIoI nhIom doc fhuy ngan kha pho bIon sau
ch va bonzon.
HaI bonh vo moI fruong dau fIon duoc con nguoI ghI
nhan Ia:
onh MInamafa do fhuy ngan va bonh IfaI do cadImIum
|dou xay ra o Nhaf).
Nha may san xuaf VInyI chIorIdo fhaI ra vjnh MInamada
mof khoI Iuong Ion mofhyI chIorId. Su fch Iuy sInh hoc fao ra
mofhyI fhuy ngan frong ca. Nhan dan Nhaf co fap quan fhch
an ca v vay da dan don ngo doc |nam 1953), vu ngo doc nay
da Iam chof 46 nguoI, 2000 nguoI bj ngo doc, 700 nguoI bj fan
pho suof doI v nhIom doc fhuy ngan.
Thuy ngan xam nhap vao co fho con nguoI duoI nhIou
dang khac nhau ma dang doc hon ca do Ia mofhyI fhuy ngan
khI hoa fan frong nuoc.
VI khuan song frong bun o cac ao ho, fong hop mofan
|CH
4
) va fhaI ra hop chaf frung gIan mofhyI cobaIamIn sau do
fac dong voI fhuy ngan fao fhanh dImofyI fhuy ngan |CH
3
)
3

Hg frong moI fruong kIom, chaf nay bIon dang xam nhap vao
nuoc, fham ch vao ca frong khong kh...
Trong moI fruong acId, dImofyI fhuy ngan so bIon doI
fhanh mofyI fhuy ngan |CH
3
Hg) hoa fan frong nuoc sau do do
fham gIa vao cau fao co fho cua ca va dan dan duoc fch Iuy o
ca....
Tricu cbung kbi nbicm Joc tbuy ngan
Tuy gIoI han cho phop nong do fhuy ngan frong nuoc
uong Ia 0,001 mg/I, nhung nou nguoI Iao dong Iam vIoc IIon
fuc frong moI fruong co hoI fhuy ngan va hop chaf fhuy ngan
khI:
Nong do > 0,0001 mg/I |nou Ia muoI fhuy ngan vo co)
Nong do > 0,00001 mg/I |nou Ia hop chaf fhuy ngan)
dou dan don ngo doc.
Bicu bicn nbicm Joc.
an dau fh an khong ngon, nhuc dau, suf can, do cau
gIan, maf ngu, Io Iang, fram uaf |doprossIon), gIam fr nho,
maf fu chu. Sau do, vIom mIong IoI, Ioof nIom mac mIong,
rung rang, mI maf rung khI nham, run moI, IuoI, ngon fay.
au fIon run fay khI vIof sau do run ca canh fay va foan
fhan, vIom fhan, roI Ioan fhan kInh va dj dang co fho, do Ia
hau qua nhIom doc fhuy ngan.
HIon fuong phan kIm vang dan don o nhIom nguon
nuoc... Ngay nay, con nguoI su dung qua nhIou vang. Nam
223 224 112
1995, ca fho gIoI can 3600 fan nhung muc khaI fhac duoc chI
co 1700 fan. V vay, con nguoI buoc phaI dung nhIou bIon
phap, frong do ko ca bIon phap fhu cong, fho so... do khaI
fhac. VIoc khaI fhac vang fhIou khoa hoc vua dan don vIoc
fan pha rung. Maf khac, dung fhuy ngan do phan kIm vang
so dan don vIoc dau doc nguon nuoc fron cac dong song
fhuong Iuu khu vuc daI vang.
Ta bIof rang: vang va fhuy ngan kof hop voI nhau raf
fof, chI can dun soI hon hop nay Ion Ia fhu duoc vang. Nhung
fhuy ngan boc hoI duoI dang mofhyI Ia chaf vo cung doc. Sau
khI phan kIm nguoI fa do nhung can ba do khap noI. Tu do
fhuy ngan dI vao frong nuoc va chuI frong daf... Iam nguon
nuoc va maf daf bj o nhIom.
III. A8EN (A8 THACH TIN
Ton IafInh: ArsonIcum
NguoI fa gap ason frong fhIon nhIon o dang hop chaf
voI kIm IoaI va Iuu huynh. Khoang vaf pho bIon Ia pIrIf ason
|IoAsS).
Trong fhIon nhIon ason chI chIom 1,7 x 10
4
% khoI
Iuong vo fraI daf.
Khong fho nau chay ason o ap Iuc fhuong v ason fhang
hoa o 615
o
C ma khong nong chay.
Ason kof hop fruc fIop voI haIogon, Iuu huynh.
Ason fan frong acId nIfrIc va nuoc cuong foan.
Nguon goc: Ason fhuong xuaf hIon frong cac:
Nha may fhuoc da, sanh su.
Nha may hoa chaf, nha may Iam fhuoc bao vo fhuc
vaf |hang nam, con nguoI da san xuaf 50.000 fan ason frIoxIf
do Iam fhuoc fru sau).
Qua frnh nau chay dong, ch, kom, san xuaf saf fhop.
of rung, chay dong co, dof chaf fhaI, nha may san
xuaf fhuy fInh, nuI Iua...
Nguon goc fu nhIon san sInh As:
NuI Iua hoaf dong san sInh 7.000 17.000 fan/nam.
XoI mon do gIo 2.000 2.500 fan/nam.
Iua rung va buI daI duong bay hoI o nhIof do fhap
16.000 26.000 fan/nam.
!oc fnh hang nam foan bo Iuong As xam nhap vao kh
quyon Ia 73.540 fan/nam.
Nguon goc nhan fao san sInh As:
o nau dong: San xuaf 1 fan dong so co 3,5 2,9 kg As
duoc gIaI phong, uoc fnh hang nam do nau dong da co 12.080
fan/nam As dua vao kh quyon.
o nau ch: 1.430 fan/nam.
o nau kom: 780 fan/nam.
o dof fhan da: fhuong 1 fan fhan da dof Ion so co 15
gam As duoc sInh ra, hang nam, do dof fhan da non co
khoang 6.000 fan As duoc gIaI phong vao kh quyon.
225 226 113
NguoI fa fhay As fon faI, fuan hoan qua mof chu frnh
kn qua khong kh, daI duong, daf... Ham Iuong cua no o bac
ban cau cao hon nhIou so voI nam ban cau.
As xam nhap vao fho gIoI song , vao co fho dong vaf,
fhuc vaf fu daf, nuoc. Qua qua frnh dof chay, phan huy. ay
hoI... Tong Iuong As frong sInh khoI fhuc vaf fron fraI daf Ia
160.000 fan va frong dong vaf vao khoang 3.000 fan...
oc tinb cua As.
KhI o nong do fhap fh As co fnh kch fhch sInh
fruong cay frong, nou nong do cao so dan don su fhIou saf
cho fhuc vaf.
oI voI IIou cao frong nuoc |> 200 /I) fh dan don ung
fhu da. HIon nay, hon mof frIou nguoI dan An o dang chju
canh su dung nguon nuoc ngam bj o nhIom As |cac gIong
khoan frong vung co chua As) f nhaf da co hon 200.000
nguoI bj Io chan va dang co nguy co bj ung fhu, nguy co nay
so Iay Ian sang hang frIou nguoI khac o An o.
As raf doc non fu Iau con nguoI da bIof su dung no nhu
mof phuong fIon gIof nguoI.
NguoI fa su dung cac hop chaf vo co va huu co co chua
As nhu NafrI, canxI asonaf. TrIoxIf ason, mononafrI mofan
asonaf dung Iam fhuoc fru sau... Taf ca nhung IoaI fhuoc
VTV nay bang nhIou con duong xam nhap vao con nguoI
gay nhIou hau qua nguy hIom ma dac bIof quan frong Ia ung
fhu...
Iam vIoc frong cac nha may san xuaf fhuooc VTV hoac
san xuaf dong... fh nguoI nghIon fhuoc Ia do bj nhIom doc hon.
HIon nay, fron fho gIoI co xu huong baI bo khong dung
ason do san xuaf fhuoc bao vo fhuc vaf nua |TVTV) v fnh
doc nhung con nguoI van con su dung no frong mof so khau
cho bIon fhuc pham hoac nhung san pham dung frong sInh
hoaf fhuong ngay nhu:
Pham mau |chaf nhuom fhuc an, uong).
Iam phan rom, mof so fhuoc frj bonh.
Iam chaf dIof khuan frong fhuc an, frong ruou vang.
Cac chaf bo faf dung do cho ca cao dac Ia nguyon
nhan Iam cho Iuong fhach fn frong ca cao fang Ion.
Trong cac dung cu dung fhuc an Iam bang nhom cung
fhuong co 0,015% ason.
IIou gay chof nguoI |0,15 gam). Nou f hon nhung dung
Iau ngay so sInh ra ngo doc man fnh, vIom day fhan kInh dj
cam, sung hoa, IIof ca fu chI.
KhI ngo doc ason: uon non, khaf nuoc, dau yof hau khI
nuof, dau fhuong vj, chong maf, co gIaf, da do, mach you, dau
fhaf Iung va bap chan, khI dI ngoaI phan Ion nhon nhu haf
gao |gIong nhu bonh fa, mach dap nhanh nhung you) nhu phu
fhung o vung maf.
So cuu khI nhIom doc: !ong sua, frung song, nuoc voI
Iam cho non ra, sau khI non IaI fIop fuc cho uong sua nong
227 228 114
hay sua danh voI Iong frang frung ga, sau do fay rua ruof va
fhong fIou fIon.
IV. MOT 8O KIM LOAI NANG 8U DUNG TPONG
ONG Y
1. Tban sa, cbu sa
Thuc chaf day Ia hop chaf cua fhuy ngan gom:
SuIfua fhuy ngan: HgS
SoIonur: HgSo
Trong dong y dung do dIou frj:
onh maf ngu
Tro con khoc dom
Iam maf fIm
An fhan
o nhan fhuc khong day du da co nguoI mua fIm Ion vo
mo ra cho fhan sa, chu sa vao hap do an dan don fu vong.
2. Tbacb tin
Con goI Ia nhan ngon |fhuc chaf Ia vo co ason frIoxIf
As
2
O
3
).
ong y dung: chua hon suyon, sof rof Iau ngay.
Tay y dung:
Iam chaf kch fhch
Chua fhIou mau.
HIon nay khong con su dung nua v doc fnh cao cua no.
Chung pha huy ho onzym frong co fho, chI can uong 120mg
frong vong 24 gIo co fho gIof chof mof nguoI nang 60kg.
J. Kbinb pban
ay Ia hop chaf vo co cIorua fhuy ngan HgCI |caIomoI)
ong y dung:
Chua phu fhung
Co chung
am fch
daI fIou fIon
Tay y dung:
Iam fhuoc fay
Thuoc IoI fIou
Thuoc fhong maf
Nay dnh chI khong dung.
4. Hong boang
Thuc chaf Ia fhanh phan suIfua ason |As
2
S
3
)
ong y dung:
Chua hon suyon
KInh gIan
Chua phong doc frong xuong
229 230 115
Ta Iy
Trong nhung nam gan day co nhIou noI nguoI fa da ngo
doc hoac dan don fu vong do dung khong dung IIou Iuong
nhung kIm IoaI nang ko fron. Co nguoI da uong ruou ngam
fhuoc bac roI chof, co nguoI dung hong hoang chua hon suyon
roI chof Iuon. Co nhung vu ngo doc fap fho hang fram nguoI.
V. CADIMI (CJ
Ton Ia fInh: CadIum
TIong Hy Iap Cadmoa co nghIa Ia cac quang kom va
kom oxIf, frong oxIf nay nguoI fa da fm ra cadImI.
CadImI Ia mof khoI Iuong hIom chIom 1,3 x 10
5
% khoI
Iuong vo fraI daf, cadImI fhuong gap cung voI kom frong
quang. Vo fnh chaf Iy hoc va hoa hoc, cadImI gIong voI kom
hon hof, no co mau frang bac, do ron va do can.
Nguon goc san sInh cadImI:
You fo fu nhIon:
CadImI frong daf Ia nguyon fo vI Iuong san sInh ra
frong qua frnh phong hoa da va hnh fhanh daf. Cac IoaI da
fram fch fhuong gIau cadImI.
Trong so cac IoaI daf da fh da voI co ham Iuong
cadImI cao nhaf.
uI nuI Iua, Iua rung san sInh ra cadImI.
You fo nhan fao:
Hoaf dong khaI fhac kom co nhIou cadImI dI kom
|Poru va MoxIco san xuaf 25% fong san Iuong kom fho gIoI v
vay haI nuoc nay cung Ia haI nuoc nhIom cadImI nhIou nhaf
fho gIoI).
of chay fhan va cac chaf fhaI ran.
Ioc dau, cong ngho hoa chaf.
Phan bon phospho cung gIau cadImI hon cac IoaI phan khac.
TaI nhIou khu cong nghIop hoa chaf, daf va nuoc
quanh khu vuc san xuaf dou bj nhIom cadImI. Cac IoaI rau
frong quanh khu san xuaf dou bj nhIom cadImI. NhIou nghIon
cuu da chI ra rang nhung nguoI dan o Tay Au va ac My
song quanh vung san xuaf cong nghIop, frong fhuc an dac
bIof rau xanh hang ngay hap fhu fu 150 350 mIcrogam
cadImI, frong Iuc do fIou chuan cho phop chI co 60 70
mIcrogam/ngay |fIou chuan OMS).
Su hap fhu cadImI boI fhuc vaf phu fhuoc raf Ion vao
do pH. KhI bon voI do caI fao daf chua, khI pH fang fh su
hap fhu cadImI boI fhuc vaf gIam han.
Hau hof bun fhaI dou co chua cadImI, fhuong fu 5 20
mg cadImI/kg bun.
!ng dung cadImIn frong cuoc song raf da dang
Su dung rong raI Iam fhanh dIou chInh frong cong
ngho cho fao Io phan ung.
CadImI co frong fhanh phan cac hop kIm do nong
chay dung do Iam chaf han.
Phan Ion dung do ma cac do bang fhop va saf fay.
231 232 116
Mof vaI hop chaf cua cadImI co mau ruc ro boI vay
nguoI fa dung cadImI suIfua |CdS) do cho cac IoaI son mau
vang co cac sac fhaI khac nhau.
NhIom doc cadImI:
CadImI xam nhap vao kh quyon va nguon nuoc fhoo
phuong fhuc fu nhIon va nhan fao.
CadImI xam nhap vao co fho con nguoI chu you qua
fhuc an fu cac IoaI cay frong fron daf gIau cadImI hoac fuoI
bang nuoc chua nhIou cadImI.
CadImI duoc fch Iuy frong fhan va xuong nguoI.
CadImI xam nhap vao co fho con nguoI Iam nhIou
Ioan mof so onzym nhaf djnh, gay non hoI chung ha huyof ap
roI ung fhu phoI.
HaI bonh do moI fruong gay non dau fIon duoc con
nguoI phaf hIon Ia IfaI IfaI do cadImI va bonh MInamafa do
fhuy ngan cung dou xuaf phaf fu Nhaf.
Phu nu frong fhoI ky fhaI nghon ma fhIou dInh duong
|do an kIong) fh raf do chju fac dong doc haI cua cadImI va
do dan don vIom fhan va ung fhu fhan.
NguoI nghIon fhuoc Ia do hap fhu cadImI hon nguoI
khong nghIon |muc hap fhu cadImI fron dau nguoI nghIon 30
65 g, nguoI khong nghIon 20 40 g).
Lou 5. Cuc chut run
Cac chaf ran frong nguon nuoc fu nhIon duoc fao non do
qua frnh xoI mon, phong hoa dja chaf, do nuoc chay fran fu
dong ruong.
O vung cua song chju anh sang fhuy frIou chaf ran duoc
fao fhanh do qua frnh koo fu cac Ion vo co khI gap nuoc
man.
Chaf ran con duoc dua vao nguon nuoc fu nhIon fu nuoc
fhaI cong nghIop, sInh hoaf.
Nuoc fu nhIon fhuong bj van duc do nhung haf koo Io
Iung. Cac haf Io Iung nay co fho Ia:
Haf sof.
Mun.
VI sInh vaf...
Trong cac nguon nuoc co fho khaI fhac do fuoI cho cay
frong fh nuoc song fhuong chua nhIou chaf Io Iung hon. Ham
Iuong va fhanh phan cua chaf Io Iung frong nguon nuoc fuoI
phaI fhch hop voI vIoc caI fao daf, fang do ph cua daf dong
fhoI franh boI Iang konh muong...
Song ngoI nuoc fa, dac bIof Ia song ngoI mIon ac co
raf nhIou phu sa, frong do co nhIou IoaI co fho Iam phan bon
fof cho cay frong, do Ia:
IoaI phu sa co duong knh d 0,001 mm chua nhIou
chaf mun, IoaI nay f boI Iang frong cac konh muong, fang do
ph cua daf nhung nou dua qua nhIou vao ruong co fho so Iam
gIam fnh ngam cua nuoc va do fhoang kh cua daf.
IoaI phu sa co d = 0,001 0,05 mm mang fhoo raf f
chaf dInh duong, khong fang do ph cua daf nhung co fho caI
233 234 117
fao duoc daf fu daf nang chuyon sang daf nho va do ngam
nuoc nhung maf khac cung co haI Ia boI Iang konh muong.
IoaI phu sa co duong knh d 0,05 mm, hoan foan Ia
IoaI phu sa co haI v boI Iang Ion, khong co fac dung caI fao
daf, khong co fac dung Ion doI voI cay frong.
Nuoc fhIon nhIon nou bj van duc nhIou so Iam gIam
cuong do anh sang chIou qua fu do dan don o nhIom...
NguoI fa fhuong chIa gay duc ra Iam haI IoaI do nghIon
cuu Ia Iuong duc, do duc. Ta dung chu fong chaf ran do phu
hop voI danh fu chung cua cac nuoc frong IInh vuc nghIon cuu
o nhIom nuoc, vay do duc hay fong chaf ran |TS: TofaISoIId
bao gom:
Chaf ran Io Iung |SS: Suspondod SoIId) hay fong chaf
ran Io Iung |TSS: TofaI Suspondod SoIId).
Chaf ran hoa fan |S: IssoIvod SoIId) hay fong chaf
ran hoa fan |TS: TofaI IssoIvod SoIId).
Chaf ran Io Iung hay fong chaf ran Io Iung Ia mof phan
cua chaf ran co frong nuoc o dang khong hoa fan. Xac djnh
SS hay TSS gIup fa xof doan duoc ham Iuong sof, mun, va
nhung phan fu nho khac chua frong nuoc. SS hay TSS Ion so
gIam fam nhn cua cac sInh vaf song duoI nuoc va anh sang
roI qua, chung Iam cho nuoc khong su dung duoc do uong
va cho cac nhu cau sInh hoaf khac. Nhung maf khac, nou TSS
Ia chaf mun fh IaI raf co ch cho nong nghIop nhu da phan
fch fron...
Chaf ran hoa fan hay fong chaf ran hoa fan Ia su fon
faI frong nuoc cua cac khoang chaf vo co va doI khI ca mof so
chaf huu co. Co raf nhIou IoaI muoI nhu cIorua, carbonaf,
hydrocarbonaf, nIfraf, phosphaf va suIfaf voI cac IoaI kIm IoaI
nhu canxI |Ca), magIo |Mg), nafrI |Na), kaII |K), saf |Io)...
chung Iam cho nuoc co vj nhaf djnh. Nou mof frong so cac
IoaI muoI nay co ham Iuong cao fh nuoc khong fho dung do
uong con fuoI frong fhoI gIan daI so gay man cho daf...
Trong nong nghIop fham canh, phan bon nIfo duoc su
dung fuong doI nhIou, mof phan phan bon bj rua froI xuong
cac dong song, mof phan ngam xuong daf fhoo dong chay
ngam ra song... Iuong phan bon nay Iam gIau chaf dInh
duong frong nuoc va gay non hIon fuong phu duong cho cac
ho sInh fhaI frong nuoc. V vay, nuoc co ham Iuong chaf ran
hoa fan cao ro rang so Iam cho nguon nuoc bj o nhIom.
Su phong phu xac chof cua cac fhuc vaf Ia dIou hap dan
doI voI cac vI sInh vaf hoaI sInh, oxy bj fIou fhu nhIou va moI
fruong fro non ky kh, qua frnh ky kh chIom uu fho fh gIaI
cac bof kh dIoxIf carbon, amonIac, hydrosuIfur... gay non muI
hoI fhoI.
KhI su dung nuoc co TS cao cho cong nghIop fh cac
chaf ran dan dan dong can o fhanh cac may moc, bo chua,
furbIn gay ra an mon kIm IoaI...
Cung can gIaI fhch fhom vo do khoang hoa cua nuoc
doI voI cay frong nhu sau: o khoang hoa cua nuoc fuoI cho
cay frong fhuong duoc bIou fhj bang Iuong muoI |mof frong
nhung IoaI muoI da gIoI fhIou o fron) hoa fan frong mof If
235 236 118
nuoc |gam/If) hay |%o). o khoang hoa Ion hay nho va fhanh
phan cu fho cac IoaI muoI frong nuoc co nhung anh huong
nhaf djnh don kha nang huf nuoc cua cay frong va qua frnh
hoa man cua daf.
Nou qua frnh khoang hoa cua nuoc qua cao cay so
khong huf duoc nuoc.
Maf khac do boc hoI, muoI frong nuoc so fch dong
dan don Iam cho daf hoa man.
Thoo quy djnh cua VIof Nam:
oI voI nuoc uong fh do duc phaI nho hon 1,5 mg/I.
oI voI nuoc sInh hoaf fh chaf ran Io Iung > 20 mg/I.
Lou 6. O nhem duu vu chut tuy ruu tong hop
1. O nhiem nuoc Jo Juu
Chung fa bIof rang: dau mo khong chI Ia nhIon IIou ma
Ia co so cua nhIou IoaI nhIon IIou vo cung can fhIof, fruoc hof
Ia nguyon IIou dong co, nhu cau vo IoaI nguyon IIou nay ngay
cang gIa fang. Nou nam 1896 ca fho gIoI chI co vaI chIoc o fo
fh nam 1911 da co hon 1.000.000 chIoc. Trong fho chIon fhu
II, nguoI fa da su dung:
40 frIou o fo va xo romooc.
200.000 may bay.
150.000 xo fang.
o cho nhung phuong fIon nay hoaf dong nguoI fa da
phaI dung don hang fram frIou fan xang va dau nhon...
au mo Ia mof hon hop phuc fap cua nhung
hydrocarbon voI nhung chaf huu co khac nhau.
Thanh phan hoa hoc co ban cua dau mo Ia:
Carbon |82 87%)
Hydro |11 14%)
Iuu huynh |0,1 0,5%)
Ham Iuong nIfo va oxy fhuong khong vuof qua vaI phan
nghn. Taf nhIon cung co nhung ngoaI Io, v du nhu dau mo o
CaIIfonIa My.
1,2% oxy IIon kof.
1,7% nIfo.
Thoo fhong ko fho gIoI fh cac hoaf dong fham do va
khaI fhac dau kh chI gay o nhIom moI fruong fron bIon 2%.
Trong khI do nguy co gay o nhIom frong qua frnh van
chuyon Ia 33%. Trong do do faI nan chIom fy Io cao nhaf.
Ha m Iuo ng da u mo va cha f bo o frong nuo c cao so
da n do n:
Tac nghon ong dan nuoc.
Mang dau mo bao phu fron maf nuoc va quan fho
sInh vaf fu do ngan can qua frnh frao doI oxy Iam km ham
qua frnh phaf frIon dong fhuc vaf frong nuoc.
2. O nhiem nguon nuoc Jo chul luy ruu long hop
237 238 119
Ngay nay, chaf fay rua fong hop |AS) duoc su dung
rong raI frong sInh hoaf cung nhu frong cong nghIop. No da
fhay fho mof khoI Iuong Ion dau fhuc vaf do Iam xa phong, v
du nhu o IIon Xo cu, moI nam fIof kIom duoc 150.000 fan dau
fhuc vaf. Nhung chaf chnh do san xuaf chaf fay rua fong hop
Ia:
AcIdo
SuIfonIc
H C onzono
bof fao chaf odoxy
6 6
ChIom fu 20 20%
Cac chaf phu khac chIom fu 70 80%, bao gom:
TrIpoIy phosphaf nafrI, no co dac fnh Ia bao boc cac
Ion kIm IoaI nhu Ca
2+
, Mg
2+
, Io
2+
... ma khong kof fua voI cac
IoaI kIm IoaI nay nhung dong fhoI IaI bIon chung fhanh mof
hon hop co fho hoa fan. Trong fruong hop nay, chung khong
fho kof hop cac Ion khac.
SuIfaf nafrI co fac dung Iam cho chay fay rua chong kho.
SIIIcaf nafrI Iam cho xa phong khong von cuc.
VIoc su dung hang ngay chaf fay rua fong hop, fuy co
fIof kIom mof khoI Iuong Ion dau fhuc vaf nhung dong fhoI
no IaI gop phan fao ra su o nhIom cho moI fruong nuoc. oI
v chaf AS.
Raf kho phan huy sInh hoc.
o fch fu gay o nhIom.
Iam fang ham Iuong phosphaf frong nuoc |frung bnh
moI ngay mof nguoI qua fam gIaf da fhaI dI 1,6 gam phosphaf).
Chaf fay rua fong hop doI khI fao fa nhung mang bof
Ion, cao hang mof, daI hang nghn mof. Tu do Iam anh huong
don qua frnh hoa fan oxy cua kh quyon vao frong nuoc, pha
huy qua frnh fu Iam sach cua nuoc gay non su fhIou huf oxy
frong nuoc, anh huong don ho sInh fhaI nuoc.
o fnh chaf nguy hIom don moI fruong nuoc ma chnh
phu fa da ra quyof djnh IX/1996 vo vIoc dnh chI san xuaf va
su dung chaf AS fron foan Ianh fho VIof Nam, cham nhaf
don 6/1997 Ia kof fhuc...
Lou ?. O nhem nuoc bo tuc nhun snh hoc
Nhung fac nhan sInh hoc chnh Iam o nhIom nguon
nuoc co fho phan fhanh 4 IoaI.
VI khuan gay bonh
VI ruf
Ky sInh frung
Cac IoaI sInh vaf khac.
1. Vi hhuun guy benh
PhaI hIou rang frong nuoc sach, vI khuan gay bonh song
Iau hon o frong nuoc co fap khuan. HIon fuong nay raf ro o
nguon nuoc fhIon nhIon co du cac you fo Iam nuoc fu Iam
sach. Tuy vay, co mof so vI khuan gIam mau chong o ca nuoc
fuong doI sach.
239 240 120
Co nguoI quan saf don ngay fhu 5 fh 96,5% vI khuan
fhuong han va pho fhuong han chof frong nuoc mua, don ngay
fhu 6 fh 99,5 99,8%, don ngay fhu 10 phaI Ioc 1 If nuoc moI
fm fhay vI khuan |ngay dau co foI 2.000 vI khuan frong 1mI).
Tuy vay, fa van fhay co nhIou IoaI vI khuan co fho song
foI 3 fhang frong nuoc, do do nou uong nuoc bj nhIom khuan
gay bonh ro rang so dua don nhung hau qua xau. oI khI dan
don nhung vu djch Ian fran khap ca mof vung rong Ion.
Sau day Ia cac IoaI vI khuan fruyon qua nuoc hoac qua
fhuc pham cho bIon bang nuoc bj o nhIom:

+ Bcnb ta.
VI khuan gay bonh fa Ia vIbrIo coma, ngoaI ra con co
vIbro oIfor. VIbrIo oIfor fhuoc nhom coIobos da phaf frIon
mau Io va rong raI ra khoI ranh gIoI cua o djch. Nuoc fa dang
bj bao vay boI may khu vuc djch fa An o, ong PakIsfan,
kom bon Ia ThaI Ian, MIon Ion roI foI Ma Cao, Hong Kon,g
IndonoxIa, PhIIIpIn.
+ Bcnb tbuong ban.
VI khuan fhuong han co fho song 4 fuan frong gIong va
25 ngay frong nuoc ho va nuoc song.
Su phaf hIon vI khuan fhuong han frong cac vu djch do
nuoc gay ra raf hIom boI v fhoI ky u bonh raf Iau, vI khuan
IaI co fho fhay doI frong nuoc va maf cac dau hIou dIon hnh
non kho phaf hIon. Tuy vay, nuoc co fho Ia mof o fIom fang
cac vI khuan fhuong han nou khong duoc fhoo doI.
onh pho fhuong han fhuong xay ra cung voI bonh
fhuong han.
+ Bcnb /y.
VI khuan Iy song fu 6 7 ngay frong nuoc, vI khuan
duong ruof chI co fho song sau khI nuoc vua bj nhIom ban.
Cac vu djch Iy gan day fron fho gIoI co vo fram frong.
O My, nuoc Ia con duong Ian fran nhung hnh fhaI khac
nhau cua roI Ioan duong ruof cap fnh, dac bIof o fro om.
+ Bcnb /cptospira.
Nguon goc gay bonh Ia do cac nguon nuoc ngof fu nhIon
bj o nhIom boI chaf baI fIof cua cac IoaI gam nham |chuof).
Can day nguoI fa con phaf hIon ra bonh nay o fro om do
dung nuoc gIong hoac fIop xuc voI cac ho nuoc ban... noI gan
nuoc cong do vao hay nhung khuc song co gIa suc hay IuI foI
uong nuoc...
Co 2 nhom gay xoan khuan:
Xoan khuan vang da |I. IcforohaomorrhagIac).
Xoan khuan khong gay vang da |I. CrIppo fyphosa, I.
CanIcoIa).
Xoan khuan vang da fon faI o khap noI, nhung nguoI
fhuong fIop xuc voI bun hay mac bonh nay. Xoan khuan nay
co fho song hang fuan hay hang fhang o frong nuoc co chua
nhIou chaf huu co |chuof fhuong mang nhIou xoan khuan, ca
cho, Ion, cung chua khuan vang da).
241 242 121
Xoan khuan khong gay vang da xuaf hIon o nguoI nong
dan Iam vIoc ngoaI dong nhaf Ia dong Iay. NguoI dI dan go
frong rung sau hay chan nuoI suc vaf cung mac cac bonh nay.
+ Bcnb Jo brucc//a (gay sot /an song
Nhung vung chan nuoI do cuu hay mac phaI bonh nay.
Trong nuoc ban brucoIIa song kha Iau, day cung IIof vao bonh
ngho nghIop v nhung nguoI chan do cuu fh fy Io mac bonh
nhIou hon.
. Sieu ri hhuun lrong nuoc
Mof so vI khuan phaf frIon frong bo may fIou hoa cua
con nguoI va chung co fho duoc dao fhaI mof Iuong Ion frong
phan, doI khI co fho gap chung frong nhung nguon nuoc fhaI
sInh hoaf va nhung nguon nuoc bj o nhIom.
1. Bcnb oicm gan sicu oi.
onh vIom gan sIou vI co fho fruyon qua so, hon song o
nuoc bj nhIom ban do nuoc fhaI sInh hoaf hoa Ian phan |IoaI
vI khuan song frong so hon Ia nhom saImonoIIa).
SIou vI khuan vIom gan song duoc 6 fuan frong nuoc
gIong va 4 fuan frong phong fh nghIom.
NhIou quan saf fhay mof so cac fraI nghI ho cua fro om
dung nuoc bj o nhIom phan nang o cac song, ho, gIong, ca o
nhung mang IuoI cung cap nuoc, cac duong ong bj saI sof vo
ky fhuaf, xay ra bonh vIom gan sIou vI khuan... Nhu vay co
moI IIon quan gIua vIom gan sIou vI |VCSV) voI vIoc su dung
nguon nuoc maf vo sInh.
+ jnb ngba
VIom gan sIou vI |VCSV) Ia bonh ma frong do gan bj
sung |vIom) do sIou vI frung gay non. onh kha pho bIon o
ong Nam A, frong do co nuoc fa. a so nguoI bonh Ia fro
om. onh fhuong gay sof, vang da vaI fuan roI khoI nhung co
khI dof ngof fro nang roI dan don fu vong... NgoaI ra, mof so
fho bonh co fho fIon frIon koo daI dan foI xo gan |chaI gan)
hoac ung fhu gan.
Cac IoaI vI frung gay bonh goI faf Ia sIou vI boI v
chung Ia nhung sInh vaf vo cung nho phaI dung don knh
hIon vI dIon fu moI phaf hIon duoc |sIou vI hay con goI Ia
vIruf).
+ Pban /oai.
Can cu vao frIou chung va cach fIon frIon ma nganh y
hIon nay chIa VCSV ra Iam 3 fho IoaI chnh:
VIom gan cap fnh
VIom gan foI cap
VIom gan man fnh.
a. Tbc oicm gan cap tinb. KhI sIou vI dof nhap vao co
fho va fan cong vao gan Ian dau chung fhuong gay ra mof
IoaI vIom gan goI Ia vIom gan cap. KhI do nguoI bonh so fhay
mof so frIou chung chu you nhu sau:
Sof.
Mof moI.
243 244 122
Vang da.
Sof Ia frIou chung dau fIon, fhuong nho, f khI sof cao
do do nguoI bonh co khI chI fhay ngay ngay. Thuong fhuong
hon 80% bonh nhan chI sof 38,5
o
C.
Mof moI Ia frIou chung ro rof hon, da so nguoI bonh dou
fhan fho mof qua, moI qua.
Vang da xuaf hIon sau vaI ngay sof, mof moI, vang da
xuaf hIon fron faf ca moI noI fron co fho, fu maf cho don
nuoc fIou. Thuong fh khI vang da xuaf hIon nguoI bonh so
hof sof.
NgoaI 3 frIou chung fron, nguoI bonh con co fhom mof
so frIou chung vo fIou hoa nhu dau bung vung ron, dau vung
duoI xuong suon bon phaI, chan an, no hoI, non oI...
VIom gan cap fnh fhuong xuaf hIon dof ngof va fIon
hanh nhanh chong, fhuong chI koo daI 2 3 fuan sau do nou
khong co g bIon chung fh hIon fuong vang da so nhaf dan,
nuoc fIou so frong dan, nguoI bonh so phuc hoI suc khoo...
b. Vicm gan toi cap. onh fhuong xay ra sau khI bonh
nhan bj vang da fu 1 15 ngay.
Thoaf dau nguoI bonh fro non Iu du co Iuc vaf va non
oI, doI khI 2 fay gIaf gIaf nho va raf nhanh sau do nguoI
bonh dI vao hon mo co fho kom fhoo cac con co gIaf, nguoI
bonh fho gap, mach nhanh va raf you, nganh y goI chung
hon mo nay Ia hon mo gan v do bonh o gan gay ra.
Chay ma u cung nhanh chong xua f hIo n, co fho fha y
cac vof hoac cac dam do hoac bam fm o nhIou noI fron co
fho do chay mau duoI da hoa c fhay nguoI bo nh no n oI ra
mau do chay mau ruof, chch vao cho nao Iap fuc chay mau
ngay
cho do.
VIom gan foI cap Ia mof IoaI vIom gan hof suc nguy
hIom fhuong Iam cho nguoI bonh chof raf nhanh. Ngay o cac
nuoc fIon fIon voI day du phuong fIon hIon daI fh con so fu
vong cung khong duoI 90% |fhoo bac sI uI Xuan VInh
onh vIon NhI ong 2 fh day Ia mof bonh fhap fu nhaf
sInh).
c. Vicm gan man tinb
Nou nguoI bonh qua khoI vIom gan cap hoac vo cung
may man qua con ac mong vIom gan foI cap fh bonh gan
cung chua khoI han. V fho co fho sau do mof fhang hoac mof
nam bonh IaI faI phaf fhoo nhung frIou chung kn dao hon,
daI dang hon, Iuc nay bonh duoc goI Ia vIom gan man fnh
hay vIom gan man. onh gan man co 2 dang:
Tho fIom an.
Tho hoaf dong.
VIom gan man fnh fho fIom an fhuong co nhung frIou
chung khong ro rang, nguoI bonh chI cam fhay hoI mof, kom
an, cham fIou va fhuong khong do y don, chI khI nao co djp
dI kham bonh va xof nghIom fh moI bIof.
VIom gan man fnh fho hoaf dong fho hIon ro rang hon:
245 246 123
Raf mof moI, nhIou khI khong Iam g cung mof.
Chan an, fhuong xuyon bj no hoI, snh bung, Iuon Iuon
bj fao bon.
ThInh fhoang IaI co mof dof sof ma khong ro nguyon
nhan, kom fhoo nuoc fIou vang.
Hay bj man ngua hoac noI mo day.
Cac frIou chung fron day co fho koo daI 6 fhang hay Iau
hon roI dan dan cac frIou chung do cang nang fhom, nguoI
bonh cang suy you fhom. Tho nay fhuong do sIou vI hoac C
gay non. ay Ia mof fho bonh hof suc nguy hIom v co fho
phaf frIon fhanh:
Xo gan |chaI gan) Iam cho nguoI bonh chof dan chof
mon.
Hon 50% fruong hop dan don ung fhu gan, nguoI bonh
chof mof cach nhanh chong fhuong khong qua 6 fhang.
Nhung nguyon nhan dan don vIom gan sIou vI |VCSV):
Cho don nay, nganh y da xac djnh duoc 5 IoaI sIou vI co
fho dan don vIom gan va daf fon chung fhoo fhu fu:
VIom gan sIon vI A.
VIom gan sIou vI .
VIom gan sIou vI C.
VIom gan sIou vI .
VIom gan sIou vI .
NgoaI ra con co mof so sIou vI khac co fho dan don vIom
gan nhung voI phuong fIon ky fhuaf hIon daI chua xac djnh duoc
non daf chung cho chung mof fon goI Ia vIom gan sIou vI |X).
+ Nguycn nban Jan Jcn oicm gan sicu oi A.
Thuc an khong hop vo sInh.
Thuc uong khong hop vo sInh.
+ Nguycn nban Jan Jcn oicm gan sicu oi B oa Juong
/ay truycn.
uong an uong.
uong mau.
uong fnh duc khong Ianh manh.
Iay fu mo sang con.
VIom gan sIou vI Ia mof bonh vo cung nguy hIom, no
dan don fu vong raf nhanh chong. Mof so nguoI frong bo
ngoaI raf bnh fhuong khong fho hIon ro rang Ia da mang
mam bonh nhung khI xof nghIom mau moI bIof da mang
mam bonh vIom gan sIou vI va raf co fho da Iay Ian sang
nhIou nguoI khac...
+ Nguycn nban Jan Jcn oicm gan sicu oi C. IoaI nay
chI moI xuaf hIon fu 1989. No co mof so dac fnh gan gIong
nhu vIom gan sIou vI . NgoaI kha nang gay ra vIom gan cap
hoac foI cap, chung con co fho dan don xo gan hoac ung fhu
gan. HIon nay, fron fho gIoI co hon 100 frIou nguoI mang
mam bonh sIou vI C. Thoo bac sI uI Xuan VInh onh vIon
NhI ong 2 fh faI Thanh pho Ho Ch MInh:
247 248 124
Trong gaI maI dam 9,9% nhIom sIou vI C.
CIoI x ko ma fuy 96,2% nhIom sIou vI C.
+ Nguycn nban Jan Jcn oicm gan sicu oi D.
ay Ia mof IoaI sIou vI khong hoan chInh, fhuong no
IIon kof voI sIou vI . KhI ca 2 sIou vI nay IIon kof do gay
bonh o gan fh su nguy haI so cao. Ty Io vIom gan foI cap va
vIom gan man fnh cung nhIou hon va dI nhIon fy Io dan don
xo gan va ung fhu gan cung so cao hon.
+ Nguycn nban Jan Jcn oicm gan sicu oi E. IoaI nay
cung chI moI xac djnh duoc nam 1988.
VIom gan sIou vI co fho gay vIom gan cap hoac foI
cap va dan don caI chof cung raf nhanh, co dIou sIou vI
khong dan don man fnh, fruoc maf chua xac djnh duoc Ia no
co dan don xo gan va ung fhu gan hay khong.
uong Iay Ian chu you sIou vI Ia duong an uong khong
hop vo sInh.
Tom IaI: VIom gan sIou vI co fho dof nhap vao co fho
con nguoI qua 4 duong chu you sau day:
An uong |SVA SV).
uong mau |SV SVC SV)
uong fnh duc |SV SVC co fho SV).
uong mo sang con |SV)
Mof fhuc fo dang bao dong cho chung fa vo moI IIon
quan gIua o nhIom moI fruong nuoc va bonh vIom gan sIou vI.
MoI nam, fron fho gIoI co 2 frIou nguoI chof v vIom gan
.
Co hon 300 frIou nguoI mang mam bonh ma frong do
hon 75% Ia nguoI Chau A.
O VIof Nam chung fa cu 10 nguoI fh co 1 nguoI mang
mam bonh.
Co fho noI ung fhu gan Ia mof frong nhung bonh ung
fhu do gap nhaf o ong Nam A ma 80% nguoI ung fhu gan
IaI co IIon quan don vIom gan sIou vI , fhom vao do cu 2
frong 3 fruong hop xo gan IaI IIon quan don VCSV .
Co fho noI, bonh vIom gan sIou vI dang Ia noI am anh
gho so cua IoaI nguoI fron hanh fInh hIon nay. V vay, vIoc
gIu gn moI fruong frong Ianh dang Ia mof frong nhung
nhIom vu hof suc buc xuc cua chung fa...

2. Bcnb bai /ict
Mof so quan saf cung fhay nguyon nhan gay ra bonh
baI IIof fu nguon nuoc bj o nhIom.
J. Bcnb Jo aJcnooirut.
AdonovIruf da duoc fm fhay frong phan, frong nuoc
fhaI sInh hoaf va duoc coI Ia nguyon nhan cua nhung bonh
nhIom khuan cap dIon. Mof so IoaI gay vIom kof mac fhuong
xay ra khI fam o cac ao ho, cac bo chua nhan fao |cac ho
chua fhuy IoI, fhuy dIon) bj nhIom ban boI adonovIruf.
III. KY 8INH TPUNG TPONG NUOC
249 250 125
Nuoc chay fran maf daf fhu nhan nuoc ban o khap
moI noI va Ian fruyon bonh gIun.
KhI bon phan fuoI co frung gIun.
Ao ho, konh muong duoc su dung vao nhIou muc dch
khac nhau |fam gIaf, vo gao, rua rau, phong uo...)
o do nguon nuoc bj o nhIom fram frong va dan don
bonh vo duong ruof nhu:
Ta.
Iy.
Thuong han.
Cac bonh vo ky sInh frung.
Trong nhung IoaI ky sInh frung co fho fruyon qua da do
vao co fho con nguoI co:
CIun moc |frung frong phan nguoI bj nhIom bonh) co
fon goI Ia: Nocafor AmorIcanus va AnkyIosforma duodonaIo).
CIun Iuon |gIun o duoI nIom mac ruof) co fon goI Ia:
SfrogyIoIdos SforooraIIs.
IV. NHUNG 8INH VAT GAY KHO KHAN TPO NGAI
Co nhung sInh vaf va vI sInh vaf chI gay fro ngaI gan
fIop cho suc khoo con nguoI. Nhung sInh vaf nay chuyon nuoc
vo haI fhanh nuoc khong hop cho su an uong do fnh chaf
cam quan kho chju hoac do can fro hoaf dong cua cac ho
fhong xu Iy va phan phoI nuoc. Truoc hof Ia nhung can co
sInh vaf chong chaf Ion fron bo maf pha frong cua nhung
ong dan nuoc va fron do co fho phaf sInh nhung fruc khuan
fIou fhu mofan.
Su xuaf hIon cac IoaI fao, rong, rou... cung Iam can fro
su hoaf dong cac mang Ioc, cac IoaI nhuyon fho nhu droIssona
co fho Iam fac cac ong dan. Cac IoaI gIap xac nhu aIsoIIus |bo
chof nuoc, doI bIon) cung nhu cac IoaI gIun, ban fhan chung
khong gay bonh, song co fho Iuu fru cac fruc khuan hoac vI
ruf frong ruof cua chung va ngan can cIo huy dIof cac vI sInh
vaf nay. CuoI cung mof so IoaI fao gay nguy co cho muI vj
nuoc fro fhanh kho chju...
Lou 8. O nhem nuoc bo cuc chut phong xu
Su phaf mInh va su dung cac chaf phong xa da dom IaI
cho IoaI nguoI mof nguon nang Iuong fo Ion, mof phuong
phap chua cac bonh hIom nghoo nhu ung fhu... Song dong
fhoI cung Ia moI do doa cho nhan IoaI khI no duoc su dung do
Iam vu kh frong chIon franh va Iam o nhIom moI fruong boI
cac frung fam khaI fhac cac chaf phong xa.
Nguon nuoc bj o nhIom cac chaf phong xa fu kh quyon
hoac fu cac chaf fhaI cua cac frung fam nghIon cuu va su
dung cac chaf phong xa.
Chaf phong xa xam nhap vao co fho con nguoI qua nuoc
uong va fhuc pham bj nhIom xa |v du ca va cac IoaI nhuyon
fho bj nhIom xa...)
Nhung dong vj phong xa fhuong gap frong dIou kIon fu
nhIon cua nhung nguon nuoc cung cap Ia:
arI |a
226
) so fhu fu 56.
251 252 126
Radon |Rn
222
) so fhu fu 86.
ThorI |Th
232
) so fhu fu 90.
Va san pham phan huy cua chung o muc do fhap Ia
uran |!
238
) so fhu fu 92.
RadI so 58.
Nong do cua RadI |Ra
226
) so fhu fu 88 |fnh fhoo don vj
pIcocurI/I vIof faf Ia PcI/I Ia fu 0,01 0,08 frong nuoc song;
0,07 1,39 frong nuoc ngam.
Nong do cua Radon |Rn
222
) Ia gIua 0,2 3 105 PCI/I.
o phong xa cua nuoc may cong cong phu fhuoc vao
cach cho hoa nuoc. Qua frnh Iang Ioc sach duoc 98% Ra
226
,
nhung nong do cua chaf phong xa fu nhIon frong cac nguon
nuoc fhay doI dang ko fu vung nay sang vung khac.
NguoI fa nhan manh rang 10% Ra
226
co maf frong xuong
Ia xuaf phaf fu nuoc uong.
Nhung chaf dong vj phong xa nhan fao frong nuoc
fhuong baf nguon fu nhung kof fua sau cac vu fhu vu kh haf
nhan, su phaf fan cua nhung pIn nguyon fu va nhung fram
xu Iy chaf dof chay phaf xa va su dao fhaI nhung chaf can
phong xa khac nhau. Nhung chaf phong xa quan frong nhaf
Ia Sr
90
|sfronfI so 37), Cs
137
|XozI so 55) frong muc do nao do
co ca I
131
|Iod so 53)...
Muc do o nhIom cac chaf phong xa o IIou cao co fho Iam
chof sInh vaf va con nguoI, o nhung IIou fhap co fho Iam chof
fo bao, fhay doI cau fruc cua fo bao gay ra cac bonh vo dI
fruyon, bonh vo mau, bonh ung fhu...
Co cho fac dong chung cua fIa phong xa Ion co fho Ia
gay Ion hoa vaf chaf song, fruoc hof Ia phan fu AN |AcId
ososIrIbo NucIoIc) co so vaf chaf cua dI fruyon gay non
nhung dof bIon. Nou nhung dof bIon nay khong Iam chof fo
bao fh dI fruyon sang fho ho sau.
Nhung dang bonh Iy do phong xa hay gap nhaf Ia bonh
mau frang, ung fhu fuyon gIap va nhIou IoaI ung fhu khac. V
vay, non nho rang khong co IIou phong xa nao Ia vo foI.


247 248
124
124
CHNG III
TAl NGUYEN AT
VA O NHlEM MOl TRUONG AT
;. NHNG KHA NKM CO BAN VK OAT
af o chung quanh fa, daf o khap moI noI fron hanh
fInh nay, ngay ca duoI chan fa cung co daf. af da fung nuoI
song fa fu bao doI. No gan bo voI fa fu Iuc moI sInh cho foI
khI nham maf cung nam cung voI daf. Ay fho nhung hIou
fuong fan vo daf chua han da may aI hIou hof.
. O{nh nghIu
at /a oat tbc tbicn nbicn cau tao /au Joi Jo kct qua
cua qua trnb boat Jong tong bop cua 6 ycu to bnb tbanb
gom. Ja, tbuc oat, Jong oat, kbi bau, Jja bnb oa tboi gian
(acufraop 1879).
ay Ia djnh nghIa dau fIon kha hoan chInh nhaf vo daf.
Cac IoaI da cau fao non vo qua daf duoI fac dong cua kh hau,
sInh vaf va dja hnh, fraI qua fhoI gIan nhaf djnh dan dan bj
pha huy, vun naf roI sInh ra daf. Sau nay, nhIou nha khoa
hoc cho rang can bo sung fhom mof you fo khac dac bIof
quan frong Ia vaI fro con nguoI.
Chnh con nguoI khI fac dong vao daf da Iam fhay doI
kha nhIou fnh chaf cua daf doI khI con fao han mof IoaI daf
moI chua fung co frong fu nhIon v du daf frong Iua nuoc.
Tron quan dIom sInh fhaI hoc va moI fruong fh WInkIo
|1968) da xom xof nhu mof vaf fho song v frong no co chua
nhIou sInh vaf nhu vI khuan, nam, fao, fhuc vaf, dong vaf...
V vay, daf daI cung fuan fhu nhung quy Iuaf song do Ia phaf
sInh, phaf frIon, fhoaI hoa, gIa coI. V vay, fuy fhuoc vao fhaI
do cua con nguoI doI voI daf ma daf co fho fro fhanh ph
nhIou hon, cho nang suaf cay frong cao hon..., dong fhoI
nguoc IaI cung so Iam cho daf fhoaI hoa, bac mau, dua don
nang suaf cay frong gIam fhap hoac khong con kha nang
canh fac nua...
Cac nha sInh fhaI hoc con cho rang: af Ia vaf mang
|carIor) cua faf ca ho sInh fhaI fon faI fron fraI daf. Nhu vay,
daf Iuon mang fron mnh no cac ho sInh fhaI va cac ho sInh
fhaI nay chI bon vung khI vaf mang bon vung... Con nguoI
fac dong vao daf cung chnh Ia fac dong vao faf ca ho sInh
fhaI ma daf da mang fron mnh no.
Mof vaf mang co fnh chaf dac fhu doc dao cua do ph
nhIou non daf Ia co so can fhIof, vung chac gIup cho cac ho sInh
fhaI fon faI va phaf frIon. V vay, xof cho cung fh cuoc song cua
con nguoI cung phu fhuoc vao fnh chaf doc dao nay cua daf.
. Thunh phun cuu dut
af chua khong kh, nuoc, chaf ran. Chaf ran Ia fhanh
phan chu you chIom gan 100% khoI Iuong daf va duoc chIa ra
Iam 2 IoaI: Cac chaf vo co cac chaf huu co.

249 250
125
125
A. Cuc chul ro co Ia fhanh phan chu you cua daf, fy Io
phan fram so voI khoI Iuong kho kIof cua daf fhuong chIom
Ia 97 98%.
on nguyon fo dau Ia: O, SI, AI, Io da chIon foI 93%
khoI Iuong daf.
Nam nguyon fo cuoI cung Ia H, C, S, P, N raf can cho
cay frong nhung da chI co 0,5% con frong daf fh fy Io cua
chung IaI cao hon. V du: C frong daf cao hon frong da 20 Ian
va N cao hon 10 Ian. Chnh v vay ma daf nuoI song duoc cay
frong.
B. Cuc chul huu co cua daf chI chIom co vaI phan
fram khoI Iuong daf nhung IaI Ia bo phan quan frong nhaf
cua daf. Nguon goc cac chaf huu co cua daf Ia do xac cac IoaI
sInh vaf song frong daf fao non. Trong cac IoaI nay, cay xanh
co mof sInh khoI Ion nhaf, chung Iay fhuc an fu frong nuoc
va daf. Nho CO
2
frong kh quyon va nang Iuong maf froI
chung fao ra chaf huu co. Ngay khI dang song chung cung da
fra IaI cho daf canh, Ia, qua rung, ro chof. Cac chaf huu co
nay so bIon doI duoI fac dung cua khong kh, nuoc, nhIof do,
vI sInh vaf fhoo 2 qua frnh: qua trnb kboang boa oa qua
trnb mun boa.
+ Qua trnb kboang boa /a qua trnb pba buy cac cbat
buu co Jc cbung bicn tbanb nbung bop cbat oo co Jon gian
nbu cac /oai muoi kboang H
2
O, CO
2
, NH
J
, H
2
8...
+ Qua trnb mun boa /a qua trnb tong bop cac cbat kc
ca oo co oa buu co Jc bnb tbanb mot bop cbat cao pban tu
mau Jcn goi /a mun.
Cac chaf huu co noI chung va mun noI rIong co anh
huong foI daf va cay frong: Mun chua nhIou chaf dInh duong
dac bIof Ia NIfo raf can fhIof cho cay frong, mun co fac dung
kch fhch cho cay frong. ay Ia dIom khac han gIua cac chaf
huu co, chaf mun voI phan hoa hoc.
Mun Iam cho daf foI xop co cau fruc gIu am va gIu phan, do
do can fm nhIou bIon phap do nang cao Iuong mun cua daf.
Bung 31. Ham /uong trung bnb cac nguycn to boa boc
trong Jat oa Ja (% trong /uong tbco Vinogracop
1060
hguyan Io a aI
0
Si
Al
Fe

Ca
ha
K
Mg
Ti

h
47.2
27.G
8.8
5.1

8.G
2.G4
2.GO
2.1O
O.GO

O.15
4O.O
88.O
7.18
8.8O

1.87
O.G8
1.8G
O.GO
O.4G



251 252
126
126
Cacbon
S (Luu huynh)
F (Fhoshoric)
hitJ
O.1O
O.OO
O.O8
O.O1

2.O
O.O8
O.1
. Mot so chu trInh chu yeu trong mo truong dut
1. Chu trInh curbon
Carbon co nhIou frong fhIon nhIon va da dang. Ham
Iuong carbon frong vo fraI daf Ia 2.3 x 10
2
% vo khoI Iuong.
Carbon Ia hop phan chu you cua fho gIoI fhuc vaf va dong
vaf. Taf ca nhung nguyon IIou nam duoI daf nhu dau mo, kh
dof, fhan bun, da phIon chay dou duoc cau fao fron co so
carbon nhaf Ia fhan da gIau carbon. Phan Ion cafbon fap
frung frong cac khoang vaf nhu da voI CaCO
3
va doIomIf
CaMa|CO
3
)
2
dou Ia nhung muoI co kIm IoaI kIom fho voI acId
carbonIc H
2
CO
3
.
Carbon Ia mof frong nhung nguyon fo quan frong nhaf
doI voI su song: Su song o hanh fInh chung fa dua fron co so
carbon. Chu frnh carbon fu kh quyon dI vao fhuc vaf, fu
fhuc vaf dI vao dong vaf, fu dong vaf dI vao fho gIoI vo sInh
|ProcofIop. M.A).
Su fch Iuy cua carbon frong vo fraI daf co IIon quan foI
su fch Iuy cua nhIou nguyon fo khac kof fua o dang carbonaf
khong fan v.v... Kh carbon va acId carbonIc co mof vaI fro
dja hoa hoc quan frong o frong vo fraI daf. Hoaf dong cua nuI
Iua gIaI phong mof Iuong khong Io CO
2
, frong Ijch su cua
fraI daf day Ia nguon carbon chu you cho sInh quyon.
So Iuong hop chaf vo co cua carbon raf f so voI so Iuong
hop chaf huu co...
Nguon carbon co fho fu CO
2
va co fho fu CO
2
hoa fan
frong nuoc do fao fhanh H
2
CO
3
. Thuc vaf Iay cacbon nay va
quang hop fao ra carbon o dang ProfIf. Carbon IaI chuyon
dang sang co fho dong vaf va nguoI. Maf khac, sInh vaf ho
hap fhaI kh CO
2
vao frong khong kh cua daf va kh quyon
va khI chof dI nho hoaf dong cua vI sInh vaf phan gIaI chaf
huu co do roI fao ra cac dang carbon frong hop chaf ban phan
gIaI, cac hop chaf frung gIan, hop chaf mun va carbon huu co
khong dam va cuoI cung fao ra CO
2
va H
2
O. carbonIc |CO
2
)
sau do IaI dI vao khong kh va dung djch...
Trong chu frnh fuan hoan fu nhIon carbon co chu frnh
kn nhung cung co chu frnh khong kn. V du: Thuc vaf va
dong vaf chof dI |chu you Ia fhuc vaf) frong dIou kIon yom
kh, do am moI fruong daf cao |hoac ngap nuoc) co fho khong
bj phan gIaI hoan foan fhanh CO
2
va H
2
O ma fro fhanh chaf
huu co ban phan gIaI dang mun fho va fhan bun fao non dam
Iay fhan bun. Chu frnh carbon bj ngung mof fhoI gIan cho
don khI nao bj dof chay hoan foan hay du oxy va vI khuan do
khoang hoa fhanh CO
2
. Trong moI fruong daf ngap nuoc
fhuong xuyon fh su fch dong cac dong vaf chua Ca cung IaI
fao ra CaCO
3
Iam chu frnh ngung. Chu frnh hoa fhan da
cung cay, cho cho don khI chung bj dof chay carbon moI fro
vo chu frnh kn.
2. Chu lrnh nilo (N)

253 254
127
127
Ton IafInh Ia NIfrogonIum khoI Iuong nguyon fu
14,0067.
NIfo Ia kh khong mau, khong muI, khong vj. No Ia mof
frong nhung nguyon fo pho bIon nhaf va Ia fhanh phan chu
you cua kh quyon fraI daf |4 x 10
15
fan).
Ton cua nIfo Ia Azof co nguon goc Hy Iap do nha hoa
hoc Phap A.IavoIsIor dua ra cuoI fho ky 18.
Azof co nghIa Ia khong duy fr su song. A co nghIa Ia
phu djnh cua Zoo nghIa Ia su song. Chnh A.IavoIsIor da cho
Ia nhu vay. Cac nha khoa hoc cung fhoI voI ong cung cho Ia
nhu vay. Trong do, nha hoa hoc kIom fhay fhuoc nguoI
ScofIAN fon Ia .Rufhorford da fach duoc nIfo fu khong kh
som hon so voI cac nha khoa hoc khac.
Thuc chaf cua nIfo fhoo chu Azof co phaI dung voI
nghIa cua no khong7 Qua fhaf khac voI oxy, nIfo khong duy
fr su ho hap va su chay, nhung con nguoI khong fho fho
fhuong xuyon bang oxy nguyon chaf. Ngay doI voI nhung
nguoI bonh cung chI cho fho oxy nguyon chaf frong fhoI gIan
ngan ma fhoI. Tron faf ca cac fram quy dao cua IIon Xo |cu),
fron cac con fau vu fru IIon Hop va Phuong ong cac nha
du hanh fho khong kh kh quyon quon fhuoc chua gan 4/5
nIfo. Taf nhIon, nIfo khong don fhuan Ia chaf pha Ioang
frung fnh doI voI oxy. Chnh hon hop nIfo voI oxy Ia fhch
hop nhaf cho su ho hap cua da so dan cu fron hanh fInh
chung fa.
CoI nIfo Ia nguyon fo khong duy fr su song IIou co dung
khong7 KhI bon cac phan vo co, nguoI fa da bo sung chaf g
cho fhuc vaf7 Truoc hof Ia nhung hop chaf nIfo, kaII va
phofpho. NIfo co frong vo so cac hop chaf huu co, frong do co
nhung quan frong doI voI doI song nhu profoIn va acId amIn.
Tnh fro fuong doI cua nIfo Ia hof suc co ch cho con nguoI.
CIa su nIfo do fham gIa phan ung hoa hoc hon fh kh quyon
fraI daf so khong fho fon faI o dang nhu hIon nay cua no.
Mof chaf oxI hoa manh nhu oxy so phan ung voI nIfo fao non
cac oxIf co fnh doc haI cua nIfo. Nhung nou nIfo fhuc su Ia kh
fro nhu hoII chang han fh Iuc bay gIo cac nganh san xuaf
hoa hoc cung nhu cac vI sInh vaf van nang so khong fho IIon
kof nIfo kh quyon va fhoa man nhu cau nIfo IIon kof cho moI
sInh vaf, so khong co amonIac, acId nIfrIc can fhIof do san
xuaf nhIou chaf, quan frong nhaf so khong co phan bon. 8c
kbong co ca su song trcn trai Jat o nito co mat trong tbanb
pban moi co tbc. Nito cbicm gan J% kboi /uong co tbc con
nguoi.
Trong moI fruong daf nIfo chuyon hoa fhoo cac chu
frnh sau day:
a. Kbong kbi. Kh quyon chua 78% Ia nIfo, no cung cap
nIfo qua sam chop frong mua dong. O VIof Nam fa co cau
Lua cbicm Jung ncp Jau bo
Ngbc oang ticng sam mo co ma /cn
Mua dong ngoaI fac dung dom IaI mof Iuong mua dang
ko, no con co fac dung dac hIou fao fhanh cac IoaI muoI nIfo
fhIon nhIon roI fhoo nuoc mua xuong daf. Trong mof con
dong nhIof co fu vaI ngan Ian don hang van Ian phong dIon.
KhI phong dIon fh khong kh bj nung nong Ion hang van do,

255 256
128
128
fao ra cac chaf nIfo |fhanh phan kh chIom 78% frong khong
kh). Oxy va hydro frong khong kh kof hop voI nhau fao
fhanh nIfraf |NO
3
) va amonIac |NH
3
) do Ia nhung IoaI phan
bon raf fof cho cay frong.
N
2
+ O
2

hoa quang
2NO
2

2NO + O
2
2NO
2

2NO
2
+ H
2
O HNO
3
+ HNO
2

O mIon Nam nuoc fa, hang nam fron 1 ha nhan duoc fu
mua dong 1 Iuong phan Ia 30 100kg |pham dam nguyon
chaf).
Co fho noI, Nam o Ia mof frong nhung noI co so ngay
mua dong nhIou nhaf nuoc, fu 120 140 ngay/mof nam.
ong bang ac o va vung nuI pha bac 100 ngay |fu
fhang 2 don fhang 11).
Tay Nguyon 60 ngay |fhang 2 XI).
Trung Trung o 45 ngay |fhang 3 10)
ac Trung o 95 ngay |fhang 3 10)
Nam Trung o 40 ngay |fhang I XI).
b. Con Juong quang bop
Taf ca cac sInh vaf fron hanh fInh chung fa chIa fhanh
gIoI fhuc vaf va gIoI dong vaf, su khac nhau gIua chung Ia o
cho chung fhu nang Iuong can fhIof do duy fr su song bang
cach nao.
o fhu nang Iuong dong vaf dung cac phan ung phaf
nhIof |qua frnh xay ra kom fhoo foa nhIof) do Oxy hoa cac
chaf huu co bang Oxy.
Thuc vaf va chI co fhuc vaf moI co kha nang hap fhu
fruc fIop nang Iuong cua cac dao dong dIon fu, fruoc hof Ia
cua anh sang maf froI. Nho nang Iuong nay ma chung co fho
chuyon hoa cac chaf huu co dac bIof Ia nuoc va kh carbonIc
fhanh cac chaf huu co nhu Hydraf carbon. Qua frnh quang
hoa nay frong do co CIorophIn |chaf mau cua Ia va cac bo
phan khac co mau xanh Ia cay cua fhuc vaf) hap fhu nang
Iuong anh sang, chuyon no fhanh nang Iuong cua IIon kof
hoa hoc cua cac chaf huu co goI Ia su quang bop.
CuoI fho kI 19, nha fu nhIon hoc nguoI Nga K. A.
TImIrIadop da chI ra vaI fro raf fo Ion cua cIorophIn frong qua
frnh xuaf hIon va phaf frIon su song fron fraI daf. Chang han:
KhI chung fa fhu hoach duoc 40 fa Iua mach fu 1 hocfa fh cay
Iua mach fron canh dong do frong mua ho da dong hoa 20 fan
kh CO
2
va 7,3 fan nuoc va fhaI ra bau kh quyon bon ngoaI 13
fan oxy, khI do da su dung fu 2 20% nang Iuong cua anh sang
maf froI chIou xuong dIon fch noI fron, dong fhoI fhuc vaf cung
chuyon cac hop chaf cua nIfo, phofpho va cac hop chaf khoang
khac fhanh dang ma con nguoI co fho dong hoa duoc nghIa Ia
da fong hop non cac acId amIn, cac bazo chua nIfo, cac osfo
phosphaf va faf ca cac chaf ma fhIou chung con nguoI va cac
dong vaf khong fho fon faI duoc.

257 258
129
129
Quang hop Ia mof qua frnh hoa hoc phuc fap, nhIou
gIaI doan ma ngoaI cIorophIn con co nhIou chaf vo co va huu
co khac fham gIa phan ung.
Hang nam, fhuc vaf cung cap cho moI fruong xung
quanh 145 fy fan oxy, fch Iuy duoc fron 100 fy fan cac chaf
huu co va du fru gan 3 x 10
20
Jun.
oI voI moI fruong daf fh con duong fhu 2 do nIfo dI
vao moI fruong daf Ia quang hop cay xanh do fao ra profoIn,
sau do dong vaf va nguoI Iay nIfo cua fhuc vaf do fao ra nIfo
cho mnh. Tho roI, sau khI fhuc vaf va dong vaf chof dI IaI
fra IaI nIfo cho moI fruong daf. Qua frnh phan gIaI nIfo do
fao ra nIfo don gIan fhong qua vI sInh vaf hao kh azofobazforIa
va vI sInh vaf yom kh cIosdIum do fao ra NH
3
.
an fhan vI sInh vaf, dong vaf, fhuc vaf frong daf chof
dI cung cung cap nIfo profoIn cho moI fruong daf.
c. Nguon tu cac oi kbuan cong sinb trong not san
NguoI fa fnh rIong xac vI sInh vaf hoaf dong frong moI
fruong daf da cung cap cho chu frnh 25kg/ha nam.
Nguon fhu 3 Ia ca c vI khua n cong sInh frong nof san
ca y ho dau nho co chaf xuc fac dac hIou Mo, ca c vI khua n
RhIzobIum co djnh nIfo kh froI fhanh nIfo frong co fho fhuc
vaf, sau khI cac nof san bj gIa fh nIfo duoc phong fhch ra
moI fruong daf, Iuong nIfo nay co fho Ion don 150
400kg/ha nam voI cay TrIpoIIum. NgoaI RhIzobIum cac vI
khua n khac cu ng co fho cong sInh voI cay fhuoc ho ca pho
fa o dom ma u don. Cac xa khuan cung co kha nang co djnh
nIfo. Trong ho RhIzobIum co cac vI sInh vaf R. JaponIcum,
R. TrophIII... frong cay chu dau nanh, dInh huong, hanh foI,
co dInh Iang, dau xanh... Cac vI khuan nay chuyon hoa nIfo
fhoo da ng:
N
2
+ 8H
+
+ 6o

2NH
4
+
ProfoIn fhuc vaf
Trong khong kh Trong nof san
duoI daf ro fhuc vaf
J. Trong moi truong Jat, cay kho hap fhu nIfo qua dang
NO
2
, NO
3
. V vay, van fon faI fhuong xuyon mof qua frnh
amon hoa:
N NO
2
NO
3
NH
4

3. Chu trInh luu huynh (S)
Iuu huynh |Ton IafInh Ia suIgur)
Iuu huynh Ia nguyon fo hoa hoc kha pho bIon o hanh
fInh chung fa, no chIom 4.7 x 10
2
% fong khoI Iuong vo fraI
daf. NguoI fa co gap /uu buynb tu sinb nhung phan Ion fru
Iuong cua Iuu huynh o dang nhung hop chaf suIfua va suIfaf.
Nhung hop chaf chu you frong cac hop chaf do Ia pIrIf IoS
2
,
sfaIorIf ZnS, chancopIrIf IoCuS
2
, fhach cao CaSO
4
.2H
2
O.
NguoI fa gIa djnh rang phan Ion Iuu huynh cua fraI daf
fap frung o dang suIfua |muoI cua acId suIfuhIdrIc) khong
phaI o vo fraI daf ma o duoI sau don 1.200 3000 km. NguoI
fa khaI fhac /uu buynb tu sinb fu cac mo nam khong sau Iam
duoI daf.

259 260
130
130
Trong moI fruong daf Iuu huynh co maf o dang
2
3
2
4
SO , SO hay SO
2
. Chung duoc fao fhanh do nuI Iua phun
Ion, Ia fram fch cua bIon va cac dang mau chaf chua pyrIf
|IoS
2
, IoS
2n
, IoS
2n+1
, CuIoS
2
) fu chaf fhaI cua san xuaf cong
nghIop, nong nghIop, gIao fhong van faI..., bay vao khong kh
sau do fhoo mua fham vao daf.
Ro fhuc vaf hap fhu S do fong hop cac acId amIn chua
Iuu huynh nhu xIsfIn, mofhIonIn..
Thuc vaf fch Iuy S vao co fho no, dac bIof Ia fhuc vaf
rung ngap man va fhuc vaf rung chju man fch Iuy raf cao Iuu
huynh. ong vaf an fhuc vaf fch Iuy S va nguoI an fhuc vaf,
dong vaf IaI fch Iuy S. Sau khI chof dI, dong vaf, fhuc vaf va
nguoI fra IaI Iuu huynh cho daf...
Mof phan khac S bIon fhanh SO
2
bay ra khoI maf daf
vao khong kh fhoo dang H
2
S hay SO
2
.
Ngay nay, hoaf dong cong nghIop phaf frIon, con nguoI
fu nguon nuoc fhaI cong nghIop cung cap cho daf fu 100
250kg/ha nam.
Trong moI fruong daf cac chu frnh phu duoc fho hIon
fhong qua cac qua frnh suIfaf hoa va phan ung suIfaf hoa
nhaf fhIof phaI co su fham gIa cua vI sInh vaf.
H
2
S + O
2
2H
2
S + S
2
+ 125 KcaIo
S
2
+ 3O
2
2H
2
SO
4
+ 294 KcaIo
IoS
2
+ 7O
2
2IoSO
4
+ 2H
2
SO
4
+ Q.
Iuu huynh co fho bj froI ra bIon, o day chung duoc cac
sInh vaf hap fhu hoac fram fch IaI do roI fhong qua haI san
va fhuc vaf von bIon ma chu frnh S IaI fIop fuc...
4. Chu trInh phosphorc (P)
Phospho |fon IafInh Ia Phosphoro) duoc fac gIa ran
|H.randf) o Hambourg fm ra nam 1669 fu vIoc chung caf ba
ran fhu duoc khI co can nuoc fIou. randf phaf hIon su phaf
quang mau Iuc nhaf cua chaf Iang xuong frong bnh cau. o
chnh Ia nguon goc cua phosphorus.
Trong dong vaf phospho co frong xuong, co bap, mo nao
va day fhan kInh. Trong co fho nguoI Ion co gan 4,5 kg
phospho. Phospho Ia nguyon fo kha pho bIon, frong fu nhIon
chIom 9,3 x 10
2
% khoI Iuong vo fraI daf. Nhung khoang vaf
quan frong nhaf cua phospho Ia:
PhosphorIc Ca
3
|PO
4
)
2
.
ApafIf: IIoapafIf 3Ca
3
|PO
4
)
2
CaI
2

HIdrooapafIf 3 Ca
3
|PO
4
)
2
Ca|OH)
2
.
Khoang vaf apafIf duoc daf fon nhu vay |chu Hy Iap
Apafo nghIa Ia su Iua doI) Ia v mau cua no Iuon fhay doI Iam
cho nguoI fa do nhan nham voI khoang vaf khac. No co nhIou
mau frang, do, nau, fm, don.
Phospho frang co hoaf fnh cao, raf doc, gay bong kho
Ianh.
KhI dun nong don 250 300
o
C |frong dIou kIon khong
co khong kh) phospho frang bIon fhanh phospho do dung do
Iam dIom, quof.

261 262
131
131
Trong cac IoaI phan khoang co hop chaf cua phospho.
Phan Ian raf can cho cay Iua, cay cong nghIop va cay co qua.
Hang nam Iuong phosphorIc khaI fhac fron fho gIoI hon 100
frIou fan nhung chua du do cho nong nghIop...
Phan Ian khoang chaf dau fIon Ia supophophaf don gom
hon hop cua dIhIdrophophaf va canxI suIfaf Ca|H
2
PO
4
)
2
CaSO
4

duoc nha Hoa hoc nguoI Anh Iauz fm ra nam 1839.
Ham Iuong phospho frong phan bon duoc fnh bang
phan fram phospho |V) oxIf P
2
O
5
. Trong supophophaf don
ham Iuong phospho khong Ion 14 20%. Supophosphaf kop
fao non khI cho acId phofphorIc fac dung voI canxI phofphaf:
Ca|H
2
PO
4
)
2
+ 4H
3
PO
4
3 Ca|H
2
PO
4
)
2

Ia IoaI phan Ian dam dac hon nhIou. Ham Iuong phospho
frong do co fu 40 50%P
2
O
5
.
Nhung khoang vaf chua phospho quan frong doI voI
nganh cong nghIop phan khoang Ia hydroxoapafIf va
phofphorIc dou Ia canxI orfhophofphaf co Ian nhIou fap chaf
doI khI kho fach ra. Trong fhanh phan cua khoang vaf chua
phospho tbuong co urani, /iti, cac Jat bicm oa nbicu kim /oai
co gia trj kbac.
Trong nhung hop chaf dIou cho nhan fao cua phospho
co y nghIa dac bIof quan frong Ia fhIophof, cIorophof va
nhung fhuoc fru sau co phofpho khac. Nhung chaf do
fhuong co fac dung bao vay nhung onzIm quan frong doI voI
su song.
Trong nong nghIop va frong ky fhuaf nguoI fa dung
rong raI nhung IoaI hop chaf co phofpho khac nhau. Nhung
hop chaf do dung do chIof cac kIm IoaI co gIa frj, do on djnh
nhung chaf doo va Iam cho chaf doo khong chay, do cho mof
so duoc pham. NguoI fa con dung nhung chaf co phofpho do
Iam chaf hoa doo, chaf hoaf dong bo maf, chaf xuc fac cua
mof so phan ung hoa hoc. Phospho frang raf doc boI vay
nguoI fa fhuong do no duoI nuoc hoac dung frong bnh kn
bang kIm IoaI...
Trong moI fruong daf phospho co duoc co fho fu xac ba
huu co va vaf chaf khong huu co. P fu frong fhuc vaf, fu
frong xuong dong vaf, nguoI... Nguon vo co co fho fu cac fram
fch ApafIf, muoI...
Mof phan phospho bj gIu chaf boI: CaPO
4
, AIPO
4
, IoPO
4

frong moI fruong daf...
Mof phan phospho duoc phan huy fao ra cac HPO
3
2
,
H
2
PO
3
, PO
4
3
duoc hap fhu vao ro fhuc vaf va vI sInh vaf. o
roI chung IaI fao ra cac acId amIn chua P va onzIm
phofphafaso, chuyon cac IIon kof co nang Iuong cao fhanh
nang Iuong cho co fho ATP AP va gIaI phong nang
Iuong... P fch Iuy frong haf va qua raf nhIou.
KhI dong vaf an fhuc vaf, P IaI bIon fhanh chaf IIou cua
xuong cua cac IIon kof, co bap, mo nao va day fhan kInh...
KhI chof dI dong vaf, fhuc vaf, cung nhu con nguoI bIon
P frong co fho fhanh P frong daf.

263 264
132
132
Mof phan P dI vao chu frnh nuoc daI duong. O day,
chung Iam fhuc an cho phu du, ca fom an phu du IaI fra cho
nguoI an ca roI cung khI chof dI nguoI fa fra IaI cho P cho
daf.
Mof phan nho P fram fch day bIon, mof phan nho nho
fhuc vaf rung ngap man fIou phu P roI fra IaI cho daf.
Hang nam, con nguoI da khaI fhac hon 100 frIou fan
phosphorIc do Iam phan bon nhung qua cac chu frnh Ion hon
con nguoI va dong fhuc vaf chI fra IaI cho daf co 60.000 fan.
Ro rang Iuong P frong fhIon nhIon bj can kIof bIof chung
nao.
V. KHA NKM VK OAT CHA PHKN VA OAT KKM:
af fhuoc dang chua, phon hay frung fnh dac frung boI
nong do Ion H
+
| hoac OH

|.
KhI pH: > 7.0 bIou hIon fnh kIom
= 7.0 frung fnh.
< 7.0 chua.
1. O{nh nghIu dut phen: (Acd sulIut Sols)
af phon dung do chI foan bo cac vaf IIou va daf ma
kof qua cua cac qua frnh hnh fhanh daf da, dang san sInh
ra mof Iuong acId suIfurIc co anh huong Iau daI don nhung
dac fnh chu you cua daf.
af phon Ia fon goI chung cho nhung IoaI daf co chua
hop chaf cua S vuof qua muc bnh fhuong, daf co phan ung fu
chua don raf chua.
2. Nguyen nhun guy chuu trong mo truong dut:
o dac fnh fung IoaI daf:
af phon chua.
af bazan f chua.
af nhIou CaCO
3
khong chua.
V du: af phon chua boI chua nhIou acId suIfurIc
|H
2
SO
4
) do:
2S + 3O
2
+ 2H
2
O H
2
SO
4
+ Q nhIof Iuong
o fhuc vaf Iay dInh duong K
+
, Ca
+2
, Mg
+2
, Na
+
frong
moI fruong daf chI con IaI IaI H
+
.
o mua nhIou non Ion kIom va kIom fho, OH

bj rua
froI con IaI AI
+3
, Io
+2
, H
+
.
o cac chaf huu co bj phan gIaI frong moI fruong yom
kh fao ra nhIou acId huu co.
o foc do phan II cua acId huu co, vo co va bazo Iam
cho moI fruong daf fao ra nhIou hay f H
+
hoac OH

.
o qua nhIou AI
+3
va Io
+2
frong moI fruong daf.
o chua frong moI fruong daf fhuong chIa ra Iam haI
IoaI Ia do chua frung fnh va do chua fIom fang. Trong chua
fIom fang IaI chIa ra chua frao doI va chua fhuy phan.
+ o chua hoaf fnh: Tao non boI Iuong Ion H
+
co san frong
dung djch daf. Muon do do chua nay nguoI fa phaI ruf dung djch
bang nuoc caf, fy Io gIua daf va nuoc Ia 1: 1,25 don vj daI Iuong
do do Ia pH goI Ia
O H
2
pH |pH nuoc) do bang may pH mofor.

265 266
133
133
MoI fruong daf vung nhIof doI noI chung Ia VIof Nam
noI rIong |fhoo fIon sI Io Huy a) dou chua
O H
2
pH = 4.5 5.5
fham ch o daf phon
O H
2
pH = 2 4.5, con phu sa song Hong
O H
2
pH = 7.0.
+ o cbua ticm tang. Tron bo maf haf koo daf fhuong
co fhom H
+
, va AI
3+
nou cho fac dung mof muoI vao koo daf
fh H
+
va AI
3+
so bj gIaI phong vao dung djch daf. Nou dung
muoI khac nhau do fac dung vao koo daf fh so fao ra 2 do
chua khac nhau.
+ o cbua trao Joi. Ia do chua sInh ra frong moI fruong
daf khI dung muoI frung fnh v du KCI, NaCI fac dong vao
koo daf do gIaI phong vao dung djch daf fhom mof Iuong H
+

va AI
3+
. Cac cafIon moI nay cung voI cafIon H
+
va AI
3+
co san
frong dung djch daf so fao non do chua frao doI.
+ o cbua tbuy pban. Ia do chua sInh ra frong moI
fruong daf khI dung mof muoI cua mof acId you va bazo
manh. V du: NafrIacofaf |manh hon muoI frung fnh) do day
gan hof cac cafIon H
+
va AI
3+
fron bo maf haf koo vao dung
djch daf. Cac cafIon moI sInh ra cung voI cafIon H
+
va AI
3+
co
san |hoaf fnh) frong dung djch da fao non do chua raf Ion,
nhIou Ian hon do chua frao doI va do chua hoaf fnh.
3. Nhung phun ung kem trong dut
Nho co OH
+
frong dung djch non fnh kIom frong daf
cao pH > 7.0.
Phan ung kIom o moI fruong daf faI VIof Nam raf f fhay.
Nguyon nhan ma moI fruong daf fang fhom OH
+
v:
Chua nhIou cafIon K
+
va Na
+
do khI kof hop voI nuoc
fhanh KOH va NaOH.
af man chua nhIou muoI Na
+
dang hap fhu do fao ra
NaOH.
af gIau cafIon kIom fho Ca
+2
, Mg
+2
o nhung vung daf
da voI hoac daf co fram fch vo so...
V. OOC CHAT TRONG MO TRONG OAT
1. Ooc chut trong dut no chung
Trong moI fruong daf mof so doc fo sau day fhuong gap
khI xay ra hIon fuong ngo doc |poIsonoI) cho fhuc vaf, do Ia:
H
2
S, CH
4
, N
2
, CO
3
, CuSO
4
, Pb, Hg va cac hop chaf dau mo...
NgoaI ra, con mof so doc fo fhuoc dang doc chaf fhoo nong do
voI ham Iuong nho, chung khong doc, fham ch co khI con Ia
dInh duong cho fhuc vaf. V du:
NIfo Ia dInh duong can fhIof cho fhuc vaf nhung khI
khI NH
+
vuof qua gIoI han 1/500 Ia doc hoac Zn Ia nguyon fo
vI Iuong can fhIof cho qua va haf cua fhuc vaf nhung khI vuof
qua 0,78% Ia doc.
a
+2
vuof qua 1/5000 fh doc.
Mg
+2
vuof qua 1/4000 fh doc.
Nong do Io
+2
, Mn
+2
, AI
+3
khI vuof qua 1/4000 dou doc
cho fhuc vaf.
AI
+3
co fnh doc khI pH > 9.
H
2
S raf doc khI pH < 5 |frong ruong Iua ngap nuoc
yom kh Iau ngay).

267 268
134
134
IoS bam quanh ro Iam ro rung maf Iong huf, chop ro
bj don.
Trong daf chua foraIIf fron cac vung doI nuI va frung
du fh AI
+3
gay doc.
Trong daf kIom fh OH

IaI Ia anIon gay doc.

Nhung acId huu co hnh fhanh frong qua frnh phan
gIaI xac ba dong fhuc vaf frong dIou kIon yom kh cung gay
non doc va chua cho moI fruong daf, v du: cac acId IacfIc,
IImonIc, acofIc...
Trong moI fruong daf, nhung nguyon fo vI Iuong nhu:
, Mo, Zn, Cu, Co, N dou Ia nhung nguyon fo raf can fhIof
cho hoaf dong va cau fao cua sInh vaf, nhung khI vuof qua
gIoI han vI Iuong fh chung cung fro non doc chang han nhu
dong |Cu) > 100 ppm, kom |Zn) > 0,78% raf doc cho cay
frong.
2. Ooc chut trong dut phen:
Trong daf phon fon faI mof so doc fo chu you sau day:
AI
+3
, Io
+2
, Io
+3
, SO
4
2
, CI

, H
+
.
KhI daf phon co pH fhap fh AI
+3
, Io
+2
, SO
4
2
mang fhoo
mof hoaf fnh doc raf Ion.
` Al
+3
co frong daf phon nong do 150 300 ppm. o Ia
cac cafIon doc nhaf frong so cac doc chaf. AI
+3
Iam kof fua
cac koo saf va cac chaf Io Iung frong nuoc non nuoc phon
cang frong, do do cang nhIou AI
+3
cang doc, nguoI nong dan
quon goI no Ia pbcn /anb.
Trong dung djch daf o fhuc dja:
AI
+3
= 500 ppm gay doc cho cay Iua nhaf Ia fhoI k 3 Ia.
AI
+3
= 800 ppm gay chof.
AI
+3
1000 ppm cay Iua chof raf nhanh nhanh nhu
khI bj nuoc soI Iuoc chn, nhung frong dung djch dInh duong
|In vIfro) fh nguong foI han chju doc nay chI co 135 ppm.
Cay Iua ngo doc AI
+3
fh ro khong bj don nhung maf hof
Iong huf, ro ngan nhaf Ia frong Iuong ro bj anh huong Ion.
Trong daf AI co fho o dang AI
2
|SO
4
)
3
. Trong dung djch
AI
+3
duoc gIaI phong fu cac Iop aIumIn sIIIcaf khI pH fhap.
Trong daf phon hoaf fnh fh AI
+3
xuaf hIon nhIou.
Trong daf phon fIom fang fh AI
+3
van chua xuaf hIon
ma chI xuaf hIon o dang koo daf.
KhI pH gIam fu 6 2.95 fh AI
+3
fang raf cao.
Nhung khI pH < 2.95 fh AI
+3
khong fang nua.
KhI pH > 6.0 fh AI
+3
= 0
` Io
+2
frong moI fruong daf phon fhuong fh Io
+2
xuaf
hIon fruoc AI
+3
.
Trong daf yom kh chung co fho o dang IoSO
4
khong
mau hay Io|OH)
2
.
Trong dung djch Io
+2
Ia cafIon IInh dong co fho kof hop
H
2
S IoS bam vao ro Iam ngo doc cay.
KhI nong do Io
+2
> 600 baf dau co anh huong don cay.
KhI nong do Io
+2
> 1000 ppm so ngo doc don cay Iua.

269 270
135
135
Tuy nhIon Io
+2
do bj oxy hoa fhanh Io
+3
co mau vang do
nau, ma Io
+3
co do hoa fan fhap non f ngo doc.
Nhung daf mau Io goI Ia daf phon nong. Tuy khong
doc bang AI
+3
nhung Io IaI gay doc cho cay non, bo phan ro
bj don, chop ro bj vof...
` H
+
Ia mof cafIon gay doc fhong qua pH moI fruong
fhap va Iam cho do hoa fan chuyon hoa dInh duong kom.
` Fe
+3
f co fac dung doc hoa fnh ma chu you Ia su
bam dnh cua no quanh ro Iam kha nang frao doI chaf cua
fhuc vaf bj han cho. Io
+3
bam vao da nguoI raf kho fay rua.
oI voI nguoI va dong vaf noI chung, song frong moI
fruong daf phon do sInh bonh nhu: Iao hoa v fam gIaf, an
uong nhIom qua nhIou AI
+3
, Io
+3
, pH fhap Iam ngan fro IaI
hap fhu CanxI dan don fhIou CanxI. oc chaf bam vao da,
Iam bjf Io chan Iong, Iam gIam su ho hap cua och nhaI, Iam
no maf ca...
3. Chut doc trong dut mun:
o dIou kIon dja hnh non hau hof ha Iuu cac song ngoI
o nuoc fa dou chju anh huong fhuy frIou, co fho Ia nhaf frIou
hoac ban nhaf frIou khong dou. Tuy fhoo cuong do frIou va
fac dong cua nuoc song do vo Iam cho pham vI anh huong
frIou cung nhu ranh gIoI man fIon sau vao daf IIon co Iuc bj
day IuI ra cua bIon. V vay, hau hof cac canh dong von cua
song bj anh huong frIou Iuon Iuon chju anh huong cua nuoc
man xam nhap vao dan don su gIam suf nang xuaf va san
Iuong, doI khI phaI bo hoang hoac fhay doI nhung co cau cay
frong khac phu hop voI muc do chju man.
Trong daf man co ham Iuong muoI NaCI, aCI
2
, Na
2
SO
4
,
MgSO
4
cao gay ngo doc cho fhuc vaf nhung IoaI khong chju
man. V du doI voI nhung cay khong chju man fh khI aCI
2
,
Na
2
SO
4
, MgSO
4
daf don 0,5 1% Ia nhIou cay khong
song duoc. MgSO
4
> 1% Ia hau hof dou chof. Cay Iua khI do
man Ion hon 1% so kom phaf frIon, Ion hon 4% Iua so chof.
ChI co nhung IoaI cay con chju man moI song duoc o do
man Ion hon 12%. Tac haI cua man chu you Ia nong do dung
djch cao gay non han sInh Iy cho cay. Maf khac, cac cafIon
Na
+
frong dIou kIon bnh fhuong Ia dInh duong nhung khI
Na
+
Ion hon 15moq/100 fh IaI co haI cho cay frong.
;. TA NGYK N OA T TRKN THK GO VA VK T NAM
. Tu nguyen dut no chung
Co fho noI qua daf hay faI nguyon daf fron hanh fInh Ia
nguon nang Iuong va Ia moI fruong quyof djnh su fon faI va
phaf frIon cua IoaI nguoI.
Tong dIon fch cua TraI af 510 frIou km
2
fh daI duong
da chIom 361 frIou km
2
co nghIa Ia daI duong va bIon ca
chIom phan Ion dIon fch hanh fInh |70,8%). Con daf IIon
nguon nang Iuong Ion Iao cua IoaI nguoI fh chI co 149 frIou
km
2
fuc chI chIom 29,2% dIon fch hanh fInh. Nhung daf IIon
IaI phan bo chu you o ac an Cau, o do daf IIon chIom 39%
bo maf, Nam an Cau chI chIom 19%.

271 272
136
136
Bung 32. Mo ta su pban pboi Jicn ticb Jat /icn cua Trai at.
BAT LEh 0Eh TCh (1.OOOkm
2
)
Chau Au
Chau A
Chau Fhi
Chau uc
ham My
Bac My
0uan dao Ai hhi Lan va Canada
0uan dao Ma Lai
Chau ham Cuc
O.G71
42.275
2O.818
7.OG5
17.O7G
2O.448
8.882
2.G21
14.1G5
Chung fa bIof rang, ca fho gIoI hIon gIo co khoang
14.477 x 10
6
ha daf. Trong do, co 1.500 frIou ha Ia daf frong,
co 3.200 frIou ha daf co kha nang frong frof, nhung hIon gIo
da co hon 2 fy ha daf da bac mau, chI cho fa nang suaf fhap
hoac dang fron da sa mac hoa.
. Tu nguyen dut cuu Vet Num:
Chung fa co 2 fIong To Quoc ma To Quoc cung co
nghIa Ia af Nuoc dIou ay cang noI Ion rang chung fa gan
IIon voI daf bIof chung nao. VoI dIon fch fu nhIon Ia
33.168.855 ha, nuoc fa duoc sap hang fhu 57 frong so 200
nuoc co maf fron hanh fInh nay. Tuy nhIon do dan so qua
dong gan 80 frIou nguoI non dIon fch daf bnh quan dau
nguoI qua nho.
Nou noI vo daf nong nghIop fuc Ia IoaI daf co do doc
nho hon 30
o
fh ca nuoc fa co khoang 6,9 frIou ha |so IIou
nam 1989). Nhu vay fh bnh quan dau nguoI chI vao khoang
800m
2
/nguoI. RIong o chau fho song Hong chI co 591
m
2
/nguoI. Ia mof nuoc nong nghIop nhung dIon fch daf san
xuaf nong nghIop bnh quan dau nguoI nho nhaf fho gIoI va
cung chI gan bang 1/3 dIon fch foI fhIou daf nong nghIop
nhung dIon fch daf san xuaf nong nghIop bnh quan dau
nguoI nho nhaf fho gIoI va cung chI gan bang 1/3 dIon fch
foI fhIou daf nong nghIop bnh quan dau nguoI ma fho gIoI
quy djnh |2.6000m
2
/nguoI).
Truoc nam 1981, nang suaf nong nghIop cua chung fa daf
raf fhap do nhung saI Iam frong cac chnh sach nong nghIop
nhu nong voI hop fac hoa, Tu fuc Iuong fhuc bang moI gIa.
af rung bj fan pha do Iam nuong ray, pha rung ngap
man do frong Iua, nuoI fom..., fu do Iam cho nguon nuoc bj
can kIof, sInh fhaI rung maf can bang...
Chau fho song MoKong bao phu mof dIon fch 49.520km
2
,
frong do co 39.000km
2
nam frong Ianh fho VIof Nam. o Ia
mof khu vuc san xuaf Iua Ion nhaf cua daf nuoc va hIon dang
cung cap hon 45% fong san Iuong fhoc cho ca nuoc. O day co
mof fIom nang raf Ion do phaf frIon hon nua nou co fho khac
phuc duoc nhung han cho vo daf va nuoc.
Nhung dIon fch dang frong Iua hIon nay o dong bang
song Cuu Iong uoc fnh vao khoang 2 frIou ha, con co fho mo
rong foI 2,4 frIou ha nhung hang nam co khoang fu 1 frIou
don 1,2 frIou ha bj ngap nuoc frong khoang fu 2 4 fhang.
Khoang 40% dIon fch vung chau fho nam frong Ianh
fho VIof Nam Ia daf chua phon nang, nho khac nhau. Nou co

273 274
137
137
fho ngan chan su xam nhap cua nuoc bIon fh co don 703.500
ha daf man co fho fro fhanh daf ph nhIou. Song dong fhoI
su xam nhap cua nuoc man IaI khong cho duoc su axId hoa bo
maf cac daf chua man va cung cap noI cu fru fof cho fom. o
vay, vIoc ngan chan su xam nhap cua nuoc man can phaI
duoc fIon hanh fron co so mom doo...
Can phaI nghIon cuu vo quan Iy cac vung daf man
chua phon, fm ra mof mo hnh hop Iy vo sInh fhaI cua vIoc
su dung daf |Nong Ngu Iam) frong vung daf man chua
phon cua vung chau fho nay. ong fhoI fm ra mof gIaI phap
cho nan hIom nuoc uong frong khoang 3 don 4 fhang cua mof
nam...
Nuoc fa co hon 33 frIou ha daf fu nhIon, duoc chIa
fhanh 12 nhom va 64 don vj.
Bung 33: Cac nbom Jat o Vict Nam
8TT hh0M kT IEh T6h (ha) TY LE (%)
1
2
8
4
5
G
7
Bat cat bien
Bat man
Bat hen
Bat lay va dat than bun
Bat hu sa
Bat xam bac mau
Bat xam nau vung ban kho han
4G2.OOO
1.O55.8OO
1.7O2.5OO
182.8OO
8.122.7OO
8.288.OOO
1O4.7OO
1,4O
5,O8
5,1G
O,5G
O,47
O,82
O,5G
8
O
1O
11
12
Bat den
Bat vo vang (dat eralit)
Mun vang do tren nui
Bat mun tren nui cao
Bat xoi mon trJ soi da
8G4.2OO
1G.5O7.7OO
8.G88.OOO
1G8.2OO
44O.8OO
1,1O
5O,O4
11,18
O,4O
1,85

275 276
138
138
Bung 34: Tnb bnb su Jung Jat o Vict Nam
% dIan Irh
da su dung
% dIan Irh
rhua su dung
Vung
8o voI T
Iu nhIan
8o voI
ra nuor
8o voI
T
8o voI ra
nuor Iu
nhIan
Trung du mien nui Bac Bo
Bong bang Bac Bo
Khi v cu
0uyen hai mien Trung
Tay nguyen
Bong ham Bo
Bong bang Song Cuu Long
Ca nuJc
84,18
77,24
51,88
48,85
GO,8O
GG,8O
8O,15
55,OO
18,84
7,4O
15,GO
12,2O
21,8O
8,GO
14,7O
G5,87
22,7G
48,17
51,G5
8O,15
88,11
1O,85
45,OO
48,28
2,G4
1Gl24
15,8G
11,28
5,21
5,2G
af bang co khoang hon 7 frIou ha.
af doc co khoang hon 25 frIou ha.
Trong 7 frIou ha daf bang fh:
2,1 x 10
6
ha Ia daf phon.
1 x 10
6
ha Ia daf nhIom man
0,2 x 10
6
ha Iay ung.
0,5 x 10
6
ha Ia daf caf.
Trong 25 frIou ha daf doc fh:
0,5 x 10
6
ha bj xoI mon fro soI da.
2,5 x 10
6
ha daf xam bac mau.
10 x 10
6
ha daf bj fhoaI hoa san xuaf khong hIou qua.
VIof Nam co khoang 2 frIou ha daf phon Ia mof frong
nhung nuoc co dIon fch daf phon Ion nhaf fho gIoI. ong bang
song Cuu Iong co khoang 1 frIou ha daf phon va fro fhanh mof
vung daf phon noI fIong ca nuoc |dIon fch daf fu nhIon ong
Thap MuoI Ia 653.000 ha fh daf phon da chIom 400.000 ha fuc
Ia 61,2% frong do daf phon nang da chIom hon 1/2).
Thoo quy hoach don nam 2010 |bao cao Quoc HoI khoa
IX fhang 10 nam 1996) fh daf nong nghIop nuoc fa phaI
phaf frIon va mo rong don 10 frIou ha, frong do:
6,8 frIo u ha ca y fro ng hang nam |co 4,2 4,3 frIo u ha Iu a)
2,8 3 frIou ha cay Iau nam.
0,7 frIou ha maf nuoc nuoI frong fhuy san.
VoI dIon fch 10 frIou ha nay, chung fa co fho san xuaf
42 50 frIou fan Iuong fhuc, nou ko ca san Iuong hoa mau
chung fa co fu 48 55 frIou fan.
on nam 2020, dan so nuoc fa so Ia 126 130 frIou, voI
nhu cau Iuong fhuc 300 kg/nguoI nam fh fa chI can 40 frIou
fan Iuong fhuc Ia du. Nhung muon vay phaI:
On djnh dan so.
af Iam nghIop phaI daf 18,6 frIou ha co do cho phu
50%, frong do:
6 frIou ha rung phong ho.

277 278
139
139
3 frIou ha rung dac dung.
9,6 frIou ha rung san xuaf.
o 1,1 frIou ha fuc 3% dIon fch daf fu nhIon dung do
xay dung khu dan cu vo co ban da duoc do fhj hoa. Iuc nay,
ca nuoc chI con IaI 1,7 frIou ha chu you Ia song suoI, cac nuI
da fon faI duoI dang hoan foan fu nhIon voI nhIom vu dam
bao canh quan va moI fruong.
af gIanh cho fhuy IoI van fIop fuc fang.
Nhu vay fu nay don nam 2010 phaI khaI hoang mo
rong fhom 1,7 frIou ha frong do do don bu daf nong nghIop
chuyon doI fhanh daf xay dung Ia 320.000 ha.
Chung fa can nhan fhuc dung dan rang: af Ia you fo
quan frong hop fhanh cua moI fruong ma chung fa dang
song. oI vay, vIoc su dung faI nguyon daf hop Iy frong cac
nganh kInh fo quoc dan, frong nong nghIop khI khaI fhac
daf, bao vo va boI duong daf bang cach su dung cac nguon
phan bon hop Iy, can doI va kjp fhoI, do Ia chIon Iuoc raf co
y nghIa frong vIoc bao vo moI fruong...
;. TNH HNH O NHKM MO TRONG OAT TRKN
THK GO VA VKT NAM
. TInh hInh o nhem mo truong dut tren the go
Nguyon nhan dan don o nhIom moI fruong daf noI
chung raf nhIou nhung fruoc nhaf va quan frong nhaf phaI
noI Ia do vIoc fhaI bo khong hop Iy nhung chaf fhaI duoI
dang dac hay Iong fu cac hoaf dong cong nghIop, nong
nghIop, sInh hoaf..., Iam cho maf daf bj o nhIom ban, fham
ch huy hoaI ca moI fruong daf, Iam cho daf khong con kha
nang san xuaf duoc...
Rac noI rIong, chaf fhaI noI chung Ia nhung fhanh phan
chu you dan don o nhIom moI fruong daf. V vay, con nguoI
da v Rac nhu mof fhu no doI...
Tu nam 1990 fro IaI day, mof so nuoc gIau nhu My,
Canada, Anh, uc, !c... da xuaf sang cac nuoc nghoo mof
Iuong rac khong Io khoang 4 frIou fan/nam.
Tu nam 1976, nuoc My da som ban hanh mof hnh phaf
raf nang no vo vIoc xu Iy chaf fhaI khong dung quI djnh. O
My, muon xu Iy mof fan fac fhaI fon f nhaf 276 do Ia, con
nou dom fong khu ra nuoc ngoaI fh chI fon von von 36 do Ia.
V vay, cuoI nam 1995 va fhang 5/1996 faI ac KInh va nhIou
noI khac o Trung Quoc nhu Thanh ao, Thuong HaI... dof
nhIon nhan duoc raf nhIou kIon hang ma frong do foan Ia
rac fu My goI don, con khach hang fh cho maI chang fhay aI
don nhan, Iam moI noI fon fhaf f nhaf hon 10 van do Ia...
Hang nam, ca fho gIoI co faf ca 45.000 frIou fan chaf
fhaI... Tuy nuoc My chI chIom 5% dan so fho gIoI nhung hon
25% Iuong chaf fhaI fu fho gIoI Ia fu nuoc My ma ra. MoI
nam, My xuaf sang cac nuoc khac hon 2 frIou fan chaf fhaI
bao gom ca nhung pho fhaI co chua nhIou doc fo nguy hIom,
con so ay ngay mof gIa fang khung khIop. Nou nam 1980, chI
so xuaf dI Ia 12 fh nam 1988 Ia 522 Ian Ion hon...

279 280
140
140
Nam 1989, hon 100 nuoc fron fho gIoI da cung nhau ky
cong uoc cam xuaf khau rac, frong Iuc do My Iay Iy do Cong
uoc Quoc To co dIom chua phu hop... non mof maf ho khong
nhung khong ky ma con fm moI cach dua sang cac nuoc khac
ma chu you Ia cac nuoc cua fho gIoI fhu ba.
Rac ruoI duoc coI nhu mof fhu no doI non nguoI fa fm
moI cach do fong khu no dI nhu dof, chon, cho bIon do Iam phan
bon, do xuong ao, ho, song, bIon... ko ca b maf Ian cong khaI
fong khu ra nuoc ngoaI... CIo day, mof so vung cua Phap cung bj
uc b maf bIon fhanh baI do rac. Cac nuoc Chau PhI nhIou
nam qua da Ia baI do rac cua cac nuoc cong nghIop phaf frIon.
Cho du fon faI o baf cu dang nao, rac o cac khu dan cu
hay rac o cac nha may x nghIop... fh rac cung dou mang
mof dac dIom chung Ia mang nhIou mam bonh. Co nhung IoaI
rac sau mof fhoI gIan chon vuI co fho muc naf, nhung cung co
nhung fhu nhu nIIong, do nhua.. fh cho du co chon don 30
hay 40 nam chung cung kho Iong muc naf, con nou dom dof
fh nhung fhu do so sInh ra nhung kh doc nhu dIoxIcarbon
|CO
2
), dIoxIfsufur |SO
2
)... Nhung IoaI pIasfIc, nou chung o
nhIof do 120
o
C chung so bj bIon doI fhanh chaf dIoxIn mof
IoaI doc fo do dua don quaI fhaI cho nguoI va dong vaf... Qua
nhIou nghIon cuu nguoI fa fhay rang 50% co nhIou kha nang
gay doc raf nguy hIom...
o foc do phaf frIon cong nghIop nhu vu bao v vay
Iuong chaf fhaI fron fho gIoI ngay mof fch Iuy nhIou fhom.
O cac nuoc cong nghIop, daf ngay nay khong nhung chI maf
Iop daf maf Iop phu fhuc vaf do o nhIom ma ho con bIon
Iong daf fro fhanh nhung nghIa dja chon caf ba phong xa,
chaf fhaI cong nghIop, chaf fhaI sInh hoaf.
O My co 76.000 baI rac cong nghIop khong duoc fhIou dof.
O an Mach co 3.200 baI fhaI, frong do co 500 baI fhaI
hoa chaf.
O Nhaf moI nam co hon 50 frIou fan chaf fhaI cong nghIop.
Tron daf nong nghIop voI muc dch nang cao nang suaf,
san Iuong, con nguoI da dung nhIou IoaI phan hoa hoc, fu do
da Iam cho daf cang ngay bj o nhIom boI hoa chaf.
HIon nay, nhan IoaI da maf dI 500 frIou ha daf daI canh
fac frong suof Ijch su cua mnh. Nou foc do fhoaI hoa daf
frong frof Ia 5 7 frIou ha / nam fh khong mof chuong frnh
mo rong dIon fch daf nao cua fuong IaI co fho bu dap duoc...
. TInh hInh o nhem mo truong dut o Vet Num
Ha NoI va fhanh pho Ho Ch MInh Ia 2 noI fap frung
nhIou khu san xuaf Ion, noI co maf do dan so kha cao non
dan don o nhIom daf nhIou nhaf so voI cac noI khac fron ca
nuoc.
Sau day fa chI nou Ion mof so fnh hnh xu Iy nhung
chaf fhaI bo frong sInh hoaf cua Ha NoI va Thanh pho Ho
Ch MInh do Iam v du:
Ha NoI voI dIon fch 4.300 ha nhung moI chI gIanh
rIong co 120 cho fap frung rac fhaf Ia vo cung f oI so voI mof
fhu do gan 2 frIou dan.

281 282
141
141
MoI ngay, Ha NoI co 2.000m
3
rac, 200m
3
chaf fhaI,
400.000m
3
nuoc fhaI cong nghIop..., co 24 bonh vIon Ion va
hang nghn phong kham, hang ngay do ra cong ranh fhanh
pho khong bIof bao nhIou chaf fhaI ban ma chua duoc xu Iy
nuoc. Thoo con so fhong ko, don cuoI 1995 fh Ha NoI co
9.200 nha vo sInh fu hoaI, 4.000 ho x 2 ngan, 1.000 ho x
fhung phuc vu cho gan 2 frIou dan... Ha NoI don cuoI 1995 co
12% so gIa dnh chua co nha vo sInh rIong.
MoI con Ion hang nam baI fIof fu 3.000 4.000 kg phan
va nuoc fIou, nhung mof so nguoI van con nuoI Ion gIua
fhanh pho va fong Iuon phan vao nha x hoac fuon Iuon ra
cong ranh cong cong...
Ha NoI hIon co 143 du an cua 22 nuoc dau fu xay dung
nhung raf f co du an nao do cap don van do xu Iy chaf fhaI...
Thanh pho Ho Ch MInh fhanh pho dong dan nhaf
nuoc, moI ngay san sInh ra hon 3.000 fan rac, dac bIof
nghIom frong Ia frong do co fu 80 100 fan rac fu cac bonh
vIon. u kIon don nam 2.000, moI ngay fhanh pho phaI xu Iy
hon 8.000 fan rac, frong do co 5.895 fan Ia fac huu co va
2.300 fan Ia xa ban cac IoaI... Tnh frang un fac rac, khong
van chuyon kjp dang Ia noI Io cho nhan dan fhanh pho...
Rac Ia nhung chaf fhaI ban Ia fhanh phan va cung Ia
nguyon nhan chnh dan don o nhIom moI fruong daf, nhung
ngoaI ra con do nhung fap quan Iac hau fu bao doI nay do IaI
chua xoa sach cung gop phan Iam cho moI fruong daf bj o
nhIom nhu faf phong uo bua baI, vuf bo nhung chaf fhaI ban
khong dung noI quy djnh... Trong nhung nam gan day do qua
frnh do fhj hoa phaf frIon nhanh chong, quy mo cac fhanh
pho hIon co khong con du suc chua voI dan so hIon faI fhom
vao do Ian song dI cu fm nguon Iao dong.., mof bo phan song
Iang fhang ma xa hoI chua quan Iy hof, chnh bo phan nay
cung gop mof phan khong nho Iam o nhIom moI fruong daf o
nhung fhanh pho...
;V. NHNG KHA NKM CHNG VK O NHKM MO
TRONG OAT
Trong vaI fhap ky qua do nhung hoaf dong cong nghIop,
nong nghIop, gIao fhong van faI..., cung voI su bung no dan
so fron Tho CIoI da khIon cho con nguoI can fhIop, fac dong
manh mo don moI fruong daf Iam cho dIon fch su dung fron
maf daf khong nhung bj fhu hop ma con Iam cho moI fruong
daf bj o nhIom co noI co Iuc hof suc nghIom frong cuoI cung
da dan don faI nguyon daf nhanh chong bj can kIof, dong
fhoI con nuoI duong nhung mam bonh, fch Iuy nhung chaf
doc... do roI fu do dan don bonh faf cho con nguoI va dong
vaf fhoo con duong fu daf hoac fu daf sang nuoc hay daf
chuyon vao khong kh do don voI con nguoI...
KhI nghIon cuu vo o nhIom nuoc, o nhIom khong kh,
chung fa co djnh nghIa khI nao fnh chaf Iy hoc, hoa hoc va
dIou kIon vI sInh cua chung fhay doI, su fhay doI do co fac
dong xau don su fon faI va phaf frIon cua con nguoI.... fh fa
goI nuoc bj o nhIom, khong kh bj o nhIom. Nhung daf fh
muon mau muon vo: af caf, daf fhjf, daf sof, daf bazan... do
do ma khong fho co mof fnh chaf Iy hoc, hoa hoc chung cho
faf ca cac IoaI daf. V vay, khI nghIon cuu vo o nhIom moI

283 284
142
142
fruong daf, chung fa chI noI vo nguyon nhan dan don o
nhIom moI fruong daf ma fhoI.
O nhIom daf noI chung co fho fu nhung nguyon nhan sau:
. Oo tup quun phun ve snh dun den o nhem dut
Chung fa bIof rang: Phan, rac Ia mam mong cua bonh
faf. Trong phan nguoI chua raf nhIou vI khuan duong ruof, vI
ruf baI IIof, uon van, hoaI fhu snh hoI, frung gIun san... Con
rac Ia noI an nap va hoaf dong cua chuof, Ia khu fru cua
nhIou mam bonh...
Trong nhan dan chung fa nhaf Ia nhung vung nong
fhon hoac mIon nuI fhuong co fhoI quon phong uo bua baI
cung nhu vuf rac ra duong khong dung noI quy djnh. Tham
ch ngay ca fhanh pho cung con nhung fap quan Iac hau nay,
nguoI fa vuf rac, vuf ca suc vaf chof ra duong nhu moo, chuof
chof... nguoI va xo co dam Ion ca xac chof suc vaf... Iam cho
maf daf fro non ban fhIu.
MoI nguoI dan mof ngay fhaI 0,5 kg chaf fhaI bao gom
ca rac. Nou dan so nuoc fa Ia 80 frIou. Ro rang, moI ngay
chung fa phaI xu Iy 40.000 fan chaf fhaI, nou so chaf fhaI
nay khong co cach xu Iy kjp fhoI fh maf daf so ngay cang bj
o nhIom nghIom frong...
. Oo hout dong nong nghep vo phuong thuc
cunh tuc khuc nhuu
O day chu you Ia vIoc su dung nguon phan bon va fhuoc fru
sau dIof co... khong hop Iy dan don moI fruong daf bj o nhIo m.
1. Dung chul lhui suc rul
ung chaf fhaI suc vaf nhu phan va nuoc fIou cua frau,
bo, hoo, cuu, ngua, phan ga, phan chIm do bon ruong, do
frong frof, co fho noI do Ia mof fhoI quon cua nong dan fa v
no raf co ch cho do ph nhIou cua daf.
oI v 1000kg phan gIa suc so cho fa: 5kg N, 3,5kg P,
4,1kg K, 2,8kg Ca, 1,1kg Mg.
Tuy nhIon, hau hof cac chaf dInh duong nay dou o dang
kho fIou cho fhuc vaf |dIou nay phu fhuoc vao quan ho mun
hoa va khoang hoa). Maf khac, frong phan gIa suc chua nhIou
vI khuan gay bonh duong ruof nhu .CoII. V du:
Phan ga chua nhIou vI frung saImonoIba
Phan hoo chua nhIou mycobacforIum fuborcuIoIs.
Hau hof, phan gIa suc chua nhIou frung gIun san. Nhu
vay, nou dom phan suc vaf chua duoc xu Iy ma bon cho daf ro
rang bon caI IoI con co caI haI do Ia Iam cho daf bj o nhIom...
2. Dung phun buc
ung phan bac do fuoI bon cho cac ruong rau, nhaf Ia
hoa phan vao nuoc do fuoI. Cach bon nay, khong nhung Iam
o nhIom moI fruong daf ma con dan don moI fruong nuoc va
khong kh cung bj o nhIom.
Phan huu co nou u dung ky fhuaf fruoc khI bon va bon
dung fIou chuan fh moI fruong daf khong bj o nhIom, nhung
nou dung phan bac bon fruc fIop cho daf fh ro rang fao dIou
kIon fhuan IoI cho cac IoaI sau bo, gIun san, vI frung... sInh
soI nay no... on nhIou phan huu co |phan bon) frong dIou

285 286
143
143
kIon yom kh fh no do dang Iam cho daf fro non chua va daf
so chua nhIou doc fo nhu H
2
S, CH
4
, CO
2
...
J. Bon phun hou hoc
NgoaI phan bac |phan huu co) do chua hIou hof fac dung
Iau daI cua vIoc bon phan hoa hoc cho non muon nhanh
chong daf duoc nang suaf, san Iuong cao, nguoI nong dan
fhuong su dung mof Iuong phan vo co qua Ion |N, P, K).
NIfo |N), Ian |P
2
O
5
) va kaII |K
2
O). O day dang chu y
nhaf Ia IoaI phan dam |N) mof IoaI phan mang IaI hIou qua
ro rof nhaf cho nang suaf cay frong nhung cung gay o nhIom
moI fruong daf raf Ion. Ta bIof rang cay chI su dung co hIou
qua foI da 30% Iuong phan dam duoc bon vao daf con IaI mof
phan bj nuoc cuon froI, mof phan con IaI fham vao daf... fu
do Iam cho nguon nuoc ngam cung bj o nhIom NO
3

|nIfraf).
Trong daf bon nhIou phan dam so fon faI HNO
3
Iam cho daf
fro non chua.
NgoaI phan dam |N) con co phan Ian |P) cung Ia you fo
can fhIof cho rau, hoa qua nhung Ian nhIou cung Iam cho daf fro
non chua. V du: phan supor Ian fhuong co 5% acId fu do, rIong
Iuong acId fu do H
2
SO
4
, nay cung Iam cho daf chua fhom...
NoI chung 60 70% Iuong phan bon cay khong su dung
hoa fan fham xuong mach nuoc ngam gay haI cho nguoI va
dong vaf su dung nguon nuoc do, cac nha moI fruong goI Ia
ufrophIcafIon.
af fch Iuy nhIou phan bon dang hoa chaf cung so Iam
cho fnh chaf co Iy cua daf fhay doI xau, daf khong con foI
xop ma fro non chaI cung, fnh fhong kh kom, vI sInh vaf f
dI v hoa chaf huy dIof chung...
4. Su Jung nguon nuoc lhui cuu lhunh pho Je
luoi:
NgoaI vIoc dung phan hoa hoc, nong dan fa van co fap
quan dung nguon nuoc fhaI fhanh pho do fuoI. ung nuoc
fhaI chua qua xu Iy do fuoI so Iam cho daf ngay cang fch Iuy
nhIou hoa chaf doc haI bao gom ca nhung kIm IoaI nang nhu
Pb |ch), As |arson), Cd |cadImI)... V du duoI day vo fhanh
phan cua nuoc va daf do dung nuoc fhaI fhanh pho Ha NoI
do fuoI cang noI ro fhom dIou ay.
Bung 35. Tbanb pban boa cbat Joc bai co trong Jat Jo
Jung nuoc tbai cua tbanb pbo cbua qua xu /y.
Nguon. Lc Van Kboa.
0I T00h LkY Mk0
huJc thai trung binh
cua nhieu nJi thuoc
song Kim hguu va To
Lich (mg/l)
Bat trung binh J nhieu
nJi ngoai thanh ha hoi
dung de trong rau hoac
tha ca (m)
Rau muong trong tren cac
vung nuJc thai (m)
Fb O,O1O O,O88
Cd O,O1
C0 O,OO2 O,O18
h O,1
7,O 48,7
O,2 1,7
1,5 8,8
8,1 8,G
2,8 5,8
O,2 O,4
O,OO O,1G
O 27 2,55

287 288
144
144
Cl O,2 1,G 1,O O,4O O,81

Bung 36. Trj so trung bnb cua mot so kim /oai nang trong
bun cong ranb tbanb pbo (ppm.
Nguon. Tan ct A/1071, Wi/J 107J
80h 60h khh
Thanh ho hha may
det
hha may
ruJu
hha may che
bien go
Cong ranh
J Anh
Al
Fe
Mn
Cu
Zn
Fb
h
Cd
Cr
hg
7.28O
2.87O
15O
5G5
2.22O
52O
1OO
28
1.O4O
5



8O4
8G4
12O
G8
4
2.4OO



81
255
2O
18
2
117



58
122
47
11O
2
81



8OO
8.OOO
7OO
8O

25O
. Oo thu ru tren mut dut mot luong lon chut
thu bo trong cong nghep.
o fhaI ra fron maf daf mof Iuong Ion chaf fhaI bo
frong cong nghIop nhu fhan, khoang vaf fu cac ong khoI, Io
nung, Io duc gang... Nhung chaf doc haI chua frong cac chaf
fhaI bo noI fron bj khu kIom va bj IoI cuon vao frong daf. Co
fho noI duoI hnh fhuc hoI, buI, kh doc duoc fung vao khong
frung, chaf fhaI bo IaI roI xuong daf fu do Iam fhay doI fhanh
phan hoa hoc cua daf, do pH cua daf, fhay doI qua frnh

289 290
145
145
nIfraf hoa cua daf do do anh huong don hoaf dong cua vI sInh
vaf frong daf...
V. Oo nhung chut guy o nhem khong khI ro
lung xuong mut dut
o nhung chaf gay o nhIom khong kh roI Iang xuong
maf daf. V du nhu frong hoaf dong cong nghIop fhuong dua
vao kh quyon mof Iuong SO
2
, SO
2
kof hop voI hoI nuoc frong
kh quyon fro fhanh H
2
SO
4
do Ia hIon fuong mua acId ma
chung fa fhuong ngho noI.
;V. O NHKM OAT BO NHNG TAC NHAN SNH HOC
Nhung fac nhan sInh hoc co fho Iam o nhIom daf va
gay ra bonh o nguoI duoc chIa ra Iam 3 nhom:
. Truyen benh tu nguo dut nguo
Truc khuan va nguyon sInh dong vaf duong ruof co fho
Iam o nhIom daf do:
Nhung phuong phap phong uo chaf fhaI bo maf vo sInh.
Su dung phan bon Iay fu cac ho x hay bun frong nuoc
sInh hoaf hoac su dung canh dong Ioc, canh dong fuoI bang
cac IoaI nuoc fhaI sInh hoaf. af co fho bj o nhIom boI:
Truc khuan Iy.
Thuong han.
Phay khuan fa
AmIp.
Tuy nhIon, nhung bonh do cac vI sInh vaf nay gay ra
fhuong Ian fruyon boI nuoc va fruyon bonh do fIop xuc fruc
fIop fu nguoI nay sang nguoI khac hoac do fhuc pham. NgoaI
ra, ruoI cung fIop xuc voI daf bj o nhIom ban boI phan, sInh
san o do va fruyon mam bonh dI...
1. Truc hhuun Iy: Truc khuan Iy chof fuong doI nhanh
frong phan fuoI, nhung sau khI fay uo phan fh chung co fho
fon faI Iau nho co chaf huu co frong daf. No fhuong bj cac fIa
buc xa fIou dIof. NguoI bj nhIom khuan Ia do fa an phaI rau
qua bj daf Iam nhIom ban hay fIop xuc voI phan fuoI.
2. Truc hhuun lhuong hun ru pho lhuong hun: af
frong Ia moI fruong khong fhuan IoI cho cac IoaI vI khuan
fron phaf frIon. Cac IoaI vI khuan nay so chof sau mof fhoI
gIan roI vao daf va khong canh franh duoc voI cac vI khuan
hoaI sInh o daf. Song fuy fhoo muc do nhIom ban va IoaI daf
|nhIof do, do am, du fru chaf huu co, do pH, khuan Iac, vI
khuan doI khang...) fruc khuan fhuong han co fho fon faIk ha
Iau |fu 2 4 fuan hoac hon nu) frong daf. V vay, vaI fro djch
fo hoc cua daf frong bonh fhuong han khong fho phu djnh
hoan foan duoc.
J. Phuy hhuun lu lrong Jul: Phay khuan fa fon faI
frong daf khong qua mof fhang, kha nang sInh fon cua no chju
anh huong cua nhIou nhan fo. af bj nhIom ban boI phan fuoI,
cac chaf huu co koo daI fhoI gIan fon faI cac phay khuan fa fu 5
7 fhang. Kha nang sInh fon cua no con bj anh huong boI
fhanh phan co gIoI cua daf, bon canh do Ia hIon fuong doI
khang vI khuan va nhung nhan so sInh hoc quyof djnh.

291 292
146
146
Truyon bonh nguoI daf nguoI con do cac IoaI ky sInh
frung |gIun, san), ky sInh frung duoc fruyon qua daf hoac
frung gIun san, au frung cua chung sau fhoI gIan u bonh
fuong doI fro fhanh fac nhan gay bonh cho nguoI. Quan frong
hon ca Ia gIun dua, gIun xoan nocafor AmorIcanus va gIun
moc. HaI IoaI gIun cuoI cung nay chnh Ia fac nhan gay bonh
gIun moc. Con gIun Iuon f fruyon bonh qua daf hon.
Iou kIon fhuan IoI cho moI IoaI gIun phu fhuoc vao cac
you fo cua vI kh hau |f
o
C, X, !%, buc xa maf froI...)
O nhung daf bj phu fuyof van fhay frung gIun dua fon faI.
Tuy vay, bonh gIun moc IaI xuaf hIon o nhung xu nhIof
doI am.
Tnh hnh nhIom frung gIun moc o VIof Nam nhu sau:
Vung mo 58%
KhaI fhac Io fhIon 75%
Ham Io 86%
Vung nong nghIop 35,2%
Trong hoa mau 48,1%
4. Benh Iy umip: nfamooba dysonforIao co fho fon faI
o frong daf nhaf Ia daf bj o nhIom phan. O noI nao gIaI
quyof phan chua duoc fof, fhuong o noI do co mang kon amIp.
ThoI quon maf vo sInh Iuon Iuon gop phan vao vIoc duy fr
chu ky nhIom khuan boI nhung fac nhan gay bonh fruyon
qua daf.

. Truyen benh tu vut nuo dut nguo.
Trong mof so bonh cua dong vaf fruyon sang nguoI fh
daf co fho gIu mof vaI fro chu you fruyon fac nhan nhIom
khuan fu vaf nuoI sang nguoI.
Truoc khI gIoI fhIou chung vo mof so bonh do vaf nuoI
dom don, fa fhu xom mof so bonh do chuof |ko ca chuof nuoI
Iam canh Ian chuof cong, chuof dong..) mang don cho con
nguoI nhu sau:
1. Benh Jjch huch: jch hach Ia mof bonh fruyon
nhIom Ian rong nhIou noI va co fho fhanh djch Ion. onh do
mof fruc frung goI Ia pasfouroIIa posfIs. onh phaf frIon fhoo
2 fho Iam sang chnh: o Ia noI hach va sung phoI khoI,
ngoaI ra co fho nhIom frung mau.
onh do mof IoaI con frung frung gIan goI Ia bo chof
|puco), nguoI bj Iay bonh fhoo 2 cach:
j bo chof dof.
CIan fIop do phan bo chof roI fron daf... Tuy fhoo
cach xam nhap vao co fho qua da, qua mang bung hoac vao
mau.
TrIou chung.
+ Tho noI hach |va cung Ia fho nho nhaf).
ThoI gIan nung bonh fu 1 5 ngay hoan foan yon Iang.

293 294
147
147
ThoI ky phaf khoI noI hach kho chju, nhuc dau, dau
ngang Iung, rof run roI sof co khI sof nang, fhoI ky nay koo
daI 2 ngay.
ThoI ky foan phaf sung hach baf ky noI nao frong co
fho, fhuong fh 55 70% o bon, 20% o co, co uc, khuyu fay
chan, dau goI, phan nhIou noI 1 hoac 2 hach IIon kof IaI 14%.
So nan dau, co cuc ran, nhan fron, sung do Ion, dnh chaf o
da va cac bo phan...
Cac frIou chung foan fho |foan phaf) raf nang co fho
Iam cho fhan kInh suy nhuoc, maf nhof nhaf, maf do ngau, Io
so, gIong noI fhou fhao, mof nhoc va hon mo. Sof cao |39
40
o
C), sof IIon fuc mof fuan roI ha dan. Qua gIaI doan nay co
fho bonh so fhuyon gIam hoac so dan don fu vong. onh dIon
fIon fu 3 8 ngay.
+ Tbc sung pboi. o nhIom frung qua duong ho hap.
ThoI gIan nung bonh fu 2 6 ngay, co khI chI vaI gIo,
doI khI koo daI don 9 10 ngay.
ThoI ky khoI phaf rof run, dau mnh, buon non, sof cao.
ThoI ky foan phaf sof IIon fuc 40
o
C, mach you, kho fho,
fuc nguc, ho fung con va mof nhoc, khac ra dom ngay cang
nhIou doI khI co mau, Iach sung, fIm you, IuoI kho, nuoc fIou
vang co aIbumIn. Suy nhuoc, suf can nhanh, ngaf fho, fu chI
faI fm, bonh dIon bIon raf nhanh va fu vong frong fu 2 4
ngay, phu fhung phoI cap co khI fu vong raf nhanh frong
vong 24 gIo.
+ Tbc nbicm trung buyct. Truc frung sInh soI nay no
raf nhanh frong mau, bonh nhan rof run va sof 40 41
o
C,
nhuc dau du doI, mo sang, bung chuong, gan Iach sung kho
fho, ha huyof ap, xuaf huyof duoI da va phu fang, bonh nhan
fm don, fu vong sau 2 3 ngay hoac 4 5 ngay.
Ion chung co gIaf, Io Ioof do Io xuong, bIon chung vao
phoI, vao maf va nguy hIom nhaf gay mu Ioa, gay say fhaI...
2. Viem nuo Nhul Bun B:
o chof Ia IoaI con frung ky sInh fron co fho chuof Ia
IoaI dong vaf frung gIan fruyon vIom nao Nhaf an nhung
chu you Ia do muoI CoIox dof, do bo chof dof nguoI roI dan
don vIom nao Nhaf an .
TrIou chung co fho gap 3 fho Iam sang:
VIom mang nao, vIom fuy
Tho fho so.
Tho am I.
ThoI ky nung bonh chung mof fuan Io, nhuc dau, sof cao
40
o
C, rof run, dau o am, maf do va hoI chung mang nao gom
co nhuc dau manh, hon mo, non mua, ngu IIon mIon hoac
maf ngu, co fho do IaI dI chung fhan kInh, maf IIof dIou fIof,
co nho dong fu hoac moo hoac khong phan ung fruoc anh
sang, noI nho, u o kho hIou, foan bo cac co bj co cung, Ioan
nhjp fho... O fho nang, cac co fron co cung, cac chI duoI
fhang do, gIam fr Iuc, fhay doI fnh nof. Phan nhIou fu vong
fruoc 10 ngay cung co fho koo daI foI 50 ngay. TuoI mac bonh
fhuong fu 6 16 fhang fuoI, Ion f mac bonh hon...

295 296
148
148
NgoaI ra chuof con Ian fruyon cac bonh IopfospIrosIs,
bonh rucoIIosIs, bonh IIsforIosIs... nhung bonh nay so do
cap chung vao muc vaf nuoI daf nguoI.
J. Benh xoun lrung rung Ju (Benh Leplospirosis)
IopfospIra gay bonh dong fhoI cho vaf nuoI va con
nguoI. No bIou hIon quy Iuaf djch fo hoc fuong fu nhu quy
Iuaf cua nhIou bonh dong vaf khac dung vo y nghIa, fruyon fu
vaf nuoI sang vaf nuoI va fu vaf nuoI sang nguoI.
onh phaf sInh chu you van Ia o frau bo, do, cuu, ngua,
chuof cong, chuof chu fhuong mang mam bonh. Su phan fan
nhung IoaI xoan frung PopfospIra IIon quan ro rof voI dIou
kIon cua moI fruong nhaf Ia khI fIop xuc voI vaf nuoI mac
bonh, voI nuoc hoac bun. Trong 1mI nuoc fIou cua vaf nuoI
mang fhoo 100 frIou con PopfospIra |dac bIof nuoc fIou cua
chuof raf nguy hIom). Nou nuoc fIou co fron chung voI nuoc
hoac bun co do pH frung fnh hay kIom nho fh cac xoan
khuan co fho song foI hang fuan.
NguoI Iam nong nghIop hay nhung nguoI boI IoI, fam
gIaf frong cac ao ho fh xoan khuan so xam nhap qua da,
nIom mac, duong fIou hoa, duong ho hap.
TrIou chung: onh phaf ra fu 4 5 ngay va koo daI
khong qua 12 ngay, sof 39 40
o
C, dau cac co bung, chan, dau
cac khop va frong xuong, hoI chung mang nao fuy, dau maf
do xung quanh, Iong don xuaf huyof, ap huyof ha, mach
cham, dI gIaI f co aIbumIn dan don vIom gan, fhan, bang
quang.
Ion chung: Sung mang faI, duong dan maf, vIom fInh
mach, fruy fIm mach, IIof fhan kInh maf, do maf.
4. Benh BruceIIosis
ay Ia bonh say fhaI fruyon nhIom man fnh chung cho
nhIou IoaI gIa suc roI Iay sang nguoI. Chuof fhuong mac bonh
nay roI Iay sang nguoI va cac gIa suc khac.
TrIou chung: Sof, vIom gan Iach, say fhaI, fIou chay,
fhuy fhung vu, am dao chay nuoc djch nhon. an ong vIom
djch hoan va foo dan roI khong con kha nang sInh do, vIom
cac khop, baI IIof cac chI, dan ba fh say fhaI...
5. Truc hhuun lhun
NguoI mac bonh fhan f gap nhung khI xay ra cung raf
nguy hIom cho nguoI. Truc khuan fhan raf do khang voI
nhung fac nhan hoa hoc va voI nhung dIou kIon baf IoI cua
moI fruong bao quanh. Chung co fho song hang nam frong
daf va frong nhung fo chuc cua dong vaf nhu da, Iong ngua,
Iong cuu. KhI mam bonh Iuu fru frong vaf nuoI o mof vung
nao do, o gay bonh so duoc phaf sInh doI voI cac dong vaf do
kha nang fhuong fru cua mam bonh frong daf.
6. Benh sol Q
onh sof Q duoc gay ra boI RIckoffsIa CoxIoIIa urnofII
fro fhanh quan frong doI voI suc khoo cua hau hof nhan dan
Tho CIoI... RIckoffsIa co fho co maf frong daf va buI, noI ma
chung co fho sInh fon frong nhung fhoI ky daI nho o suc do
khang manh mo cua chung voI dIou kIon kho hanh. O nhung
noI co nhung dan cuu do frong nhung khoanh daf rao kn, cac
mam bonh RIckoffsIa frong buI cua daf bong fro fhanh manh
mo khI daf bj cho maf anh sang maf froI... O nuoc fa nhaf Ia
mIon nuI co nhIou IoaI ho vo |vo con) cung... Raf nhIou bonh

297 298
149
149
vIruf, ky sInh frung duong mau da phaf hIon duoc fron cac
dong vaf nuoI, o nuoc fa do vo nhu bonh baI IIof, bonh
PIropIasnosIs, abosIIIosIs... O mIon nuI, ban dom fhu rung
hay don gan cac Iam fruong, nong fruong... roI mang mam
bonh don cho nguoI. Nhu vay, con vo da fhanh Iap mof cau
IIon ho gIua cac o RIckoffsIosIs, sof phaf ban, sof phaf ban
nhIof doI v.v... fron cac dong vaf hoang daI fruyon cho nguoI,
gIa suc va cac vaf nuoI khac.
7. Benh riem Ju Jo giun
onh nay fhuong gap o nhung noI co nhIou cho moo
nhIom AnkyIosfoma brazIIIIonno. NguoI bj nhIom do su xam
nhap vao da cua nhung au frung gIun moc fu daf Ion, xuyon qua
da nguoI va gay vIom da... Nhung nguoI fhuong phaI fIop xuc voI
chaf phong uo cua vaf nuoI fhaI ra, dac bIof Ia fro om.
S. Nhung benh hhuc
Nhung bonh khac fhoo phuong fhuc vaf nuoI daf
nguoI, can ko foI Ia nhung bonh khuan cIosfrIdIum
porfrIgons, vIom mang nao fuy, bonh khuan fuIaro...
. Truyen benh tu dut nguo
1. Cuc benh num
Hau hof cac bonh nam nang o da an sau vao frong hay
Ian foan fhan dou duoc gay ra do nam hoac do xa khuan
|AcfIonomycofos). Chung phaf frIon bnh fhuong nhu nhung
vI khuan hoaI sInh o frong daf hay co khI nhung soI nam
khac nhau xam nhap vao da qua cac vof fhuong.
onh fhuong gap o nhung nguoI dI chan daf hoac quan
ao khong du bao vo da. onh co fho gay fan gaf suof doI,
khong chua duoc co khI phaI mo caf nhung chI bj nhIom do
dI. onh nam CoccIodIoIdos do nam CoccIdIoIdos ImmIfIs gay
ra fhuong gap o nhung vung han han, fron fang daf sau do
vaI cm cach maf daf hay gan hang dong cac vaf gam nham.
Trong nhung fhang nang nong, gIo cuon buI maf daf, cuon
bao fu nam vao khong kh.
Tron maf daf, nhung IoaI nam nhu dja nam co soI Iong
|CoofrIchosIs), moc Ia cay hay qua fhoI |phycomycofosIs).
Nam frong daf gIau phan ga, phan chIm, phan doI
|HIsfophasmosIs) nam frong fo chIm va phan chIm bo cau
|CrupfococcosIs), nam frong rau co oI fhuI |ua) |AsporgIIIosIs),
nam fron go cay vua bj chaf |SporofrIchosIo). Taf ca dou fhoo
co cho: buI bj gIo cuon vao khong frung gay bonh cho nguoI...
Tron fho gIoI, nguoI fa raf quan fam nghIon cuu don bonh
nam v IIon quan don dIou kIon Iao dong san xuaf cua cong
nhan, nong dan Iam daf va frong frof.
af frong frof Ia nguon goc chua fu nhIon cua nam doc ho
IusaIum, PonIcIIIIum. oc fo cua nam SfachIbofrIs aIfornans
gay vIom va hoaI fu fron foan bo duong fIou hoa cua ngua.
Nhung ruong khoaI bj ngap nuoc chof fhoI, cu va Ia sau
khI da fhoI rua fhaI ra nhung doc fo, nhung IoaI nam co haI
cho nguoI va gIa suc.
Can phaI hof suc phong ngua su phaf frIon cua cac IoaI
nam co haI fron cay frong frong fhoI ky sInh fruong va ca o
fron fhuc an cho nguoI va gIa suc frong fhoI ky bao quan...

299 300
150
150
2. Uon run
!on van Ia mof bonh nang cua nguoI do do c fo cua
fru c khuan NIcoIaIor ga y ra. Chu ng pha f frIon ky kh o
nhung vof fhuong nhIom khuan. Nguon Iay nhIom fuc fhoI
co fho Ia daf, buI hoac nhung chaf fhaI cua suc va f va nguoI
ma fac nhan nhIom khuan Ia CIosfrIdIum fofanI. VI khua n
uon van duoc gap kha nhIou frong daf canh fac doI khI o
frong daf bo hoang, cang Ion cao ca ng f gap vI khuan nay.
No co fho song vaI nam frong daf frong frof nhung f co
kha nang sInh san o nhung Iop daf duoI sau, no fon faI kha
Iau frong daf bon phan fuoI.
J. Benh ngo Joc lhjl (Jo CIoslriJium BoluIiIium)
ay Ia IoaI bonh fhuong gay chof nguoI do nhung doc fo
cua CIosfrIdIum bofuIIum sInh ra. Nguon mam bonh Ia daf
hoac ruof suc vaf. oc fo duoc fao non do su phaf frIon kj kh
cua cac nha bao frong fhuc an va gay ngo doc fuc fhoI. onh
fhuong xay ra do an do hop khong nau ky hoac nhung IoaI
fhuc pham say, fhanh frung chua fhaf fof. Ngay fu Iuc ban
dau Iuu IaI, fhuc pham da bj cac nha bao nhuc doc fo raI rac
fron maf daf fruyon vao. CIosfrIdIum bofuIIum fon faI va
phaf frIon nhIou o xu nong. af sof sInh soI nhIou hon...
CIun daf Ia noI fu fap C.I. bofuIIum, xac cac sInh vaf frong
daf cung Ia noI fu fap cac vI khuan nay. frong bun cua ao, ho
dam Iay cung gap C.I.bofuIIum.
V. Cuc seu khuun truyen benh tu dut
Nou fnh frung bnh moI nguoI dan fhanh pho mof ngay
fhaI 400 If nuoc va nou fnh vI khuan duong ruof fh nguoI fa
fhay frong mof ngay:
Mua rof fu 1 3,8 frIou vI khuan noI chung |bao gom
ca sIou vI khuan).
Mua ho Ion foI 5,7 11,4 frIou vI khuan noI chung
|bao gom ca sIou vI khuan).
RIong vo sIou vI khuan duong ruof fh noI chung frong
mof If nuoc fhaI co don 5.000 con/If.
Trong daf, nguoI fa da fm fhay sIou vI khuan baI IIof
cho va CoxsackIo gay vIom mang nao va sof phaf ban, vIom
co fIm, vIom nao fro so sInh. Tuy bonh baI IIof o VIof Nam co
gIam nhung dIou quan fam Ia van con vI ruf gay bonh baI IIof
|PoIIo) hoang daI Iuu hanh.
af sof pha caf fhu huf nhIou sIou vI khuan duong
ruof hon.
SIou vI khuan fu daf fach ra roI xam nhap vao co fho
con nguoI.
af co pH frung fnh hay hoI chua, sIou vI khuan do
fach ra hon, moI fruong kIom fh no do nuoI cay.
Cac nuoc xu Ianh sIou vI khuan duong ruof do Ian
fran hon xu nong.
SIou vI khuan phaf frIon manh o nhIof do fu 3 10
o
C,
no chI song duoc 15 ngay frong daf caf kho, con cho chI 5
ngay.

301 302
151
151
Nou do am fang fu 10% fro Ion fh no so song 60
ngay.
Rau qua nou fIop xuc voI daf fu 18 22
o
C fh suc song
cua sIou vI khuan duong ruof bj gIam suf nhanh nguoc IaI khI
do frong fu Ianh fh no song foI 68 ngay.
Phan nguoI chua raf nhIou sIou vI khuan. Co nhung mau
phan pha Ioang foI 6.000 Ian ma sau 4 fuan van con fm fhay
sIou vI khuan duong ruof |do Ia phan cua nguoI mac bonh).
No do fruyon qua duong fIou hoa |mIong).
Nhung sIou vI khua n qua da f fruyo n bo nh cho va f nuoI go m:
Nhung vIruf ua da |vI ruf gay Io mom, Iong mong,
vIom hong co mun nuoc cua ngua, Ion...).
VI ruf daI.
V. Nhung v khuun dunh gu dut b{ nhem bun bo phun
1. CoIi Acrogenes
Nhom CoII aorogonos fhuong o dang hoaI sInh. Chung
raf gan guI voI nhom fhuong han, Iy cho non khI chung bIon
fho, chung co kha nang gay ngo doc fhuc an, gay vIom ruof...
Ta fhuong gap CoII oarogonos frong phan fuoI cua nguoI va
dong vaf cung nhu frong daf. Cac IoaI nay fon faI kha Iau
frong daf vo khuan nhung fon faI kha ngan khI daf bj nhIom
ban |v dau franh voI cac vI khuan). TroI nang kho, chung
chof nhanh hon frong daf am. af duoc cay sau, duoc caI
fhIon cho do nuoc va khong kh so fao dIou kIon cho daf fu
fay sach vI khuan nhom CoII oarogonos.
2. Buclperjringens
Ia chI so nhIom ban daf bang phan fuoI. IoaI nay cu
fru fhuong xuyon frong ruof nguoI va dong vaf, khI fhay
chung xuaf hIon frong daf chung fo daf bj nhIom ban boI
phan fuoI. KhI fhay nhom acfporfrIngons frong daf chung
fo daf moI bj nhIom ban v vI khuan nay khong co nha bao
va chof kha nhanh o moI fruong bon ngoaI. Nguoc IaI, khI
fhay acfporfrIngons frong daf chung fo daf bj nhIom ban
fuong doI Iau v IoaI nay co nha bao song Iau frong daf. Cang
o sau, Iuong acfporfrIngons cang gIam.
;V. O NHKM OAT BO TAC NHAN HOA HOC VA
PHONG XA
. Phun bon vu thuoc buo ve thuc vut
1. Phun bon
Hang nam vIoc san xuaf phan bon ngay mof fang, frung
bnh moI nam fang fhom 2 frIou fan. O VIof Nam chung fa
fuy Iuong phan bon su dung cho 1 ha canh fac chua nhIou |so
voI cac nuoc nong nghIop fIon fIon). V du: N = 48,5kg/ha;
P
2
O
5
= 17,6kg/ha, K
2
O = 7,2kg/ha |noI chung khoang 75
80kg NPK/ha).
Tuy Iuong phan su dung cho mof dIon fch gIoo frong
chua nhIou nhung phuong phap bon va fhoI gIan bon khong
hop Iy, v vay fhuc vaf khong kjp chuyon hoa do nuoI duong
cay coI ma fch Iuy IaI frong cay fraI... Maf khac, fch Iuy
frong daf Iam cho daf bj o nhIom boI doc fo frong hoa chaf.

303 304
152
152
Phan bon hoa hoc xua nay |nhaf Ia fu khI cuoc Cach
mang Xanh ra doI) duoc dung voI nhung muc dch canh fac
kha c nhau nham Iam fang nang sua f va san Iuong cay frong
nhung ma f fraI cua no cung da gop phan Iam o nhIom daf
do do khong frong sach cua no ma frong nhung phan fruoc
da do cap.
2. Thuoc buo re lhuc rul
o bao vo mua mang, dam bao nang suaf cay frong,
fhoI gIan qua con nguoI da fm ra mof so IoaI fhuoc fru sau
dIof co... Trong nhung chaf fru co, dIof sau, chaf huu co dang
duoc su dung, do khang duoc su phan huy cua vI sInh vaf va
khong bj bIon fhanh san pham fro cuoI cung, hang dau phaI
ko don nhung chaf hydrocarbua chua cIo nhu T, IIdan,
ANrIn, dIondrIn. Can cua nhung chaf dIof co fru sau nay fo
ra bon vung hay bj hap fhu vao nhung cau fu cua daf cung
voI cac chaf khoang va cac chaf huu co bao boc.
Nhung chaf hoa hoc nay co fho Iam o nhIom cay frong va
ro cay cua chung fhIou ruI dI frong daf bj phun fhuoc fru sau.
Chaf IIndan co fho Iam hu haI ca rof va cu caI duong.
Iuc moI phun fhuoc fru sau co fho chua fhay haI doI
voI cay frong nhung 5 nam sau Ian xu Iy sau bo cuoI cung fh
4 5% Iuong chaf fru sau gay doc haI cho con frung duoc fm
fhay sof IaI frong daf. NhIou nuoc con fhay T va nhung
hydrocarbua chua cIo khac da daf foI 12%.
Cac nha bac hoc Canada da chung mInh rang o nong
do fhap 24mg/I, T gay non su fhay doI sInh Iy nguoc cua
ca, T da Iam chof hang Ioaf chIm fron Tho CIoI.
T do djch chuyon frong khong kh va nuoc, no gIu
duoc do doc frong moI fruong hon 10 nam. KhI vao co fho,
T hau nhu khong fhoaf ra duoc.
KhI fron 140 phan T frong 1 frIou phan fhuc an
cho chuof da phaf hIon hon 1/2 so chuof co khoI u ac fnh o
gan va cac fo chuc khac.
Iuong fhuoc fru sau o vung chIom frung Ha Nam
NInh Ia 0,85 3,4mg/I o dong bang Nam o Ia 0,9 5,2mg/I.
Trong Iuc quy djnh Nha Nuoc fh T 0,01mg/I. Thuoc bao
vo fhuc vaf noI chung |fong hoa chaf) 0,15mg/I.
NhIou kof qua nghIon cuu cho fhay:
CIo huu co fon faI frong daf fu 4 10 nam.
Carbonaf fon faI fu 1 2 nam.
Co cho fac dung cua fhuoc fru sau Ion fhuc vaf chnh
Ia Iam fo IIof kha nang dan fruyon cac xung dong fhan kInh,
dan don hIon fuong co gIaf roI Iam sInh vaf chof.
Co 3 nhom fhuoc fru sau dIof co |xom bang), chung dou
do fan frong fo chuc mo. Nhom I kho bj phan huy, f doc fo
doI voI dong vaf, con nhom II va III fuong doI do bj phan huy
hon nhung raf doc doI voI nguoI va dong vaf.
Bung 3?. Ba nbom tbuoc tru sau Jict co...
hhom I
(6Io + hydraI rarbon)
hhom II
(Lan huu ro)
hhom III
(6arbonaI)
00T, 000, 00E Methyl arathion Carbamyl

305 306
153
153
A0hrin
0iendrin
GGG
Clodan
lindan
Farathion
Malathion
0ia/inon
Fenthion
Te
A/in nholmetyl
Zectcan
T fhuong fch fu frung daf, nuoc, khong kh sau do
roI xuong bIon va duoc sInh vaf hap phu gay non o nhIom
fhuc pham... Nong do T fuy fhap frong nuoc nhung IaI
fang Ion raf cao gap nghn Ian frong IIon chuoI fhuc pham.
Co fho noI rang nho su dung cac IoaI hoa chaf dIof con
frung da Iam cho hang frIou nguoI duoc cuu song boI cac
bonh djch, dua nang suaf mua mang fang Ion. Song cung
chnh vIoc su dung mof cach rong raI co quy mo Ion cac IoaI
fhuoc fru sau, dIof co da gay non su o nhIom moI fruong, roI
Ioan can bang sInh fhaI... on canh do con Iam cho cac IoaI
sau co haI dan dan co suc do khang voI cac IoaI fhuoc fru sau
dIof co ay.
. O nhem bo cuc chut thu bo run trong cong nghep
Qua nghIon cuu fhay 50% chaf fhaI cong nghIop Ia o
dang ran |buI, fhan, quang, chaf huu co...), frong do co 15%
co kha nang gay doc nguy hIom.
Nhung chaf fay rua cua nhung chaf fhaI bo cong nghIop
ran co fho chua nhung san pham hoa hoc doc haI o dang
dung djch. Trong fhIon nhIon nhung chaf nay co fho duoc
fch dong IaI va bang nhung co cho khac nhau da gay o
nhIom cho mof IIon chuoI fhuc pham cua nguoI.
O My, hang nam co don hang chuc frIou fan chaf fhaI
bo khong chay, acId an mon hoac chaf doc haI duoc dao fhaI
ra moI fruong xung quanh, xap xI 300kg/nguoI x nam |chaf
fhaI cong nghIop).
Qua nghIon cuu, van do o nhIom daf nong nghIop o gan
cac nha may x nghIop san xuaf hoa chaf cho fhay co mof
nguy co nguy hIom fu cac ong khoI Iam Iang cac buI xa ra fu
cac nha may... V du:
Asen (As): o dam As quanh nha may cao gap 4 5
Ian so voI khoang cach 500m, gap 6 Ian so voI 2500m. Sau
khI hap fhu Ason so duoc dao fhaI ra qua con duong sua.
NuoI bo sua bang fhuc vaf frong gan khu nha may co nong
do As cao fh fy Io As frong sua cang fang. Nu cong nhan Iam
vIoc frong khu vuc nay fh do As frong sua cua ho cung cao.
FIo (F): o dam fIo fang frong rau, khoaI fay frong
cach nha may 500m |0,08 0,09mg/100gam). NuoI bo quanh
nha may cung fhay bo bj nhIom doc fIo. IIo frong co o cach
nha may 2km cao gap 10 Ian o ngoaI o va 3 6km cao gap 2
4 Ian so voI ngoaI o. Ngay frong sua bo nuoI quanh nha
may cung fhay ham Iuong fIo chIom 0,43 0,7 mg/I.
Ch (Pb): Iay 2 IoaI rau khong rua va co rua do nuoI
suc vaf fa fhay:
Rau co rua: Ch frong xuong suc vaf cao gap 5 Ian,
frong gan cao gap 9 Ian so voI rau frong xa khu vuc nha may.

307 308
154
154
Rau khong rua: Ch frong xuong suc vaf cao gap 20
Ian, frong gan cao 18 Ian so voI rau frong xa nha may do nuoI
dong vaf.
O RumanI, frong khoI xam cua mof so khu cong nghIop co
chua ch do gIo cuon dI, ch dong IaI fron co nhaf Ia vo mua
xuan va mua fhu co mua |Chau Au). Co kho danh dong do cach
nha may 1,5km fa fhay: Iop co fron maf chua 200 500mg
ch/kg co, Iop co phan frong chua 19,5 37,5mg ch/kg co.
Trong nuoc fhaI Iuyon kIm mau, san xuaf o fo fhuong
chua Cu, Zn, Pb, As, Hg, Cr, Cd... Trong nuoc fhaI Iuyon kIm
mau co chua: 13mg/I Cu, 10mg/I Pb,m 1mg/I Zn, nou dom do
fron daf hoac dung do fuoI ma chua qua xu Iy ro rang so gay
o nhIom daf.
Bung 38. Ham /uong toi Ja cbo pbcp cua mot so kim /oai
trong Jat.
Mur rho phap Inh bang mgl1kg daI TT o ph rua daI
Chi Bong Kem Arsen
1
2
8
4
5
G
7
8
8,5
4,O
4,5
5,O
5,5
5,7
G,O
G,2
2O
25
8O
4O
5O
GO
7O
75
15
2O
25
74O
GO
8O
12O
28O
2O
8O
4O
GO
OO
11O
2OO
8OO
25
25
25
25
25
25
25
25
O
1O
11
12
G,5
7,O
7,5
8,O
8O
8O
8O
8O
25O
2GO
27O
28O
82O
84O
8GO
87O
25
25
25
25
. Ouu mo lum o nhem mo truong dut
Chung fa bIof rang dau mo Ia hon hop phuc fap cua
nhung hydrocacbon voI nhung chaf huu co khac nhau. Thanh
phan hoa hoc co ban cua dau mo Ia:
Carbon: 82 87%
Hydro: 11 14%.
Iuu huynh: 0,1 0,5%.
Ham Iuong nIfo va oxI khong vuof qua vaI phan
nghn. Taf nhIon cung co fruong hop dau mo CaIIfornIa |My)
fh co 1,2% Ia oxy IIon kof va 1,7% nIfo.
Nhung san pham hoa dau quan frong ma chung fa da
bIof Ia: xang, dau hoa, dIozon, dau nhon, vazoIIn, parafIn
|C
19
H
4
O C
35
H
72
), xorozIn |C
37
H
76
C
35
H
108
).
au va nhung san cua dau khI do fron maf daf Iam cho
daf bj o nhIom v:
KhI fron bo maf co mof Iop dau bao phu du daf raf
mong |chI can fu 0,2 0,5mm) cung du Iam cho daf ngaf fho
v fhIou khong kh do qua frnh frao doI bj caf duf. Kof qua Ia
cac vI sInh vaf, dong fhuc vaf dou bj fhIou oxy, cuoI cung dan
don chof. Iop dau nay cung ngan can qua frnh frao doI nang
Iuong maf froI cua moI fruong daf.

309 310
155
155
KhI dau da fham vao frong daf, chung Ia mof chaf ghof
nuoc non chung day faf ca nuoc ra ngoaI Iam cho moI fruong
daf hau nhu khong con nuoc. Maf khac, chung cung chIom
cho hof faf ca cac Io khong ko ca phI mao quan va mao quan,
fong hof khong kh ra ngoaI. Nhu vay, moI fruong da gIam
fhIou Iuong khong kh va nuoc gay nguy haI cho ho sInh fhaI.
KhI dau xam nhap vao daf chung so Iam fhay doI kof
cau, dac fnh Iy hoc, hoa hoc cua daf. Chung bIon cac haf koo
fhanh fro ra, khong co kha nang hap fhu va frao doI nua. No
da Iam cho dung djch daf bj phan fuong ro rof: ua dau va
ghof dau, maf fnh dom, fnh oxy hoa, do dan dIon va dan
nhIof bj fhay doI, fnh fruong, co, fnh dnh gIam fhIou.
au fham qua daf xuong mach nuoc ngam so Iam o
nhIom nguon nuoc ngam.
au Ia nhung fruong hop chaf huu co cao phan fu co dac
fnh dIof sInh vaf |fru mof so vI sInh vaf an duoc dau).
Chnh v nhung Io fron, khI dau do fron maf daf hoac
nhung pho IIou, nhung chaf fhaI co dau fhaI bo ra fron maf
daf ro rang so Iam cho daf bj o nhIom, chung co fho bIon daf
dang san xuaf fro fhanh daf chof.
V. O nhem bo chut phong xu
Chaf phong xa xuaf phaf fu nhung vu no haf nhan, fu
cac hoaf dong cua nuI Iua hoac nhung chaf fhaI bo phong xa
Iong hay ran phaf ra fu nhung frung fam cong nghIop hay
nghIon cuu khoa hoc co fho Iang xuong maf daf va fch fu o
do Iam o nhIom daf.
V. Thuu, theu cuc yeu to v luong
Thua fhIou cac you fo vI Iuong dan don cac bonh co IIon
quan don dIou kIon dja hoa. on canh fruong hop fhIou cac
chaf nay frong daf co fho gay bonh fh fruong hop fhua cac
chaf nay frong daf cung gay bonh:
Thua o |fuc borIII) so gay bonh coI xuong cho dong vaf.
Thua o gay nhIou bonh cho cay coI o sa mac.
Thua I fh rang cua nguoI va vaf |ko ca xuong) bj fon fhuong.
Thua Mn |fuc Mangan ) sInh nhIou bonh cho cay co.
Trong daf co fu 5 10% So |soIon) suc vaf bj bonh.
Nou chua Mo |moIypdon) frau bo do bj bonh.
Thua fhIou cac you fo vI Iuong frong daf so co kha nang
gay ra cac bonh vo dja hoa cho sInh vaf |hoa hoc vo daf...), v
du fhIou cac you fo vI Iuong nhu H, C, S, P, N.
;V. TK CHAN OANH GA OAT B| O NHKM
. Xet nghem hou hoc
HIon nay chua fm duo c mof chaf hoa ho c dac bIof nao
co fho xac djnh fnh fra ng cua mof mau daf bj o nhIom v
cau fao cua da f raf kha c nhau |mau daf man co nhIo u CI,
nou da f don co nhIou mu n don va fhuong co nhIo u chaf
dam). Ca c fy Io na y nou fhay o mau daf kha c fhuo ng chung
fo da f bj nhIom ban.
Nhung chI dIom hoa hoc chung fo rang chaf ban dua vao
daf da duoc cac vI khuan phan huy va fong hop fhanh nhung
hop chaf huu co. Su fao fhanh chaf dam |N) va carbon huu co
|C) co IIon quan foI su fong hop cua vI khuan. Nhung chaf huu
co dua vao daf so Iam fang du fru nhung chaf hoa fan frong

311 312
156
156
nuoc |chuan do bang pormanganaf kaII fuc KMnO
4
|fhuoc fm)
va Iam fy so C/N, CO
2
cua daf, O
5
cung fhay doI.
Su phaf frIon cua qua frnh fhoI rua frong daf Iam fang
nong do amonIac |NH
3
) daf moI bj nhIom ban. Sau do
amonIac |NH
3
) bj oxy hoa: NH
4
NO
2
NO
3
.
NhIou

2
NO daf dang bj nhIom ban.
NhIou

3
NO daf da duoc vo co hoa |muc do khoang hoa cao).
ChI so vo sInh =
co huu NIfo
daf cua mIn anbu NIfo

NIfo anbumIn bao gom ca nIfo cua mun frong daf khong
bj nhIom ban.
KhI chI so vo sInh < 0,7 NhIom ban nang.
0,7 0,85 NhIom ban vua.
0,85 0,98 NhIom ban you
> 0,98 af sach.
KhI daf nhIom ban fh vI sInh vaf hoaf dong you, nIfo
huu co fang va chI so vo sInh gIam.
ung djnh Iuong cIo do danh gIa fnh frang vo sInh cua daf.
If muoI cIorua: af sach.
u fru cIorua fang: NhIom ban.
Rua sach cIo: af fu Iam sach.
af duoc fu Iam sach frong vong fu 1 2 nam. I
nhIon, cac you fo nhu do nhIom ban, IoaI daf, dIou kIon kh
hau dou anh huong don qua frnh fu Iam sach.
. Xet nghem v snh vut
1. Theo chi so ri hhuun mu Michoushin Je xuul
Bung 39
8o vI khuan (IrIau ronlgam daI) LoaI daI
aI khong ban aI ban
Bat ruong
Bat vuJn
0uanh nha J
BuJng di va cac nJi khac
1 2,5
1 2,5
2,5

2,5
2,5
2,5
1O,O
2. Dunh giu lnh lrung re sinh cuu Jul lheo chuun
Jo CoIi uerogens ru Bucl perjringens.
Bung 310
aI nhIam ban o rhuan
6oII aarogans
o rhuan
8arI parIrIngans
hang
vua
hhe
Sach
O,OO1 trJ len
O,OO1 O,O1
O,O1 O,1
1,O trJ len
O,OOO1 trJ len
O,OOO1 O,OO1
O,OO1 O,1O
O,1O trJ len
J. Nhun Jjnh bung cuch lm lrung giun rul nhuy
ru chlnh xuc Je Ium co so nhun Jjnh lnh hnh
re sinh cuu Jul
So frung gIun frong 1kg daf TIou chuan daf
< 100 af sach

313 314
157
157
100 300 af hoI ban.
> 300 af raf ban.
Tom Iui: at /a mot tbanb pban cua bc sinb tbai boan
cblnb trcn Jo nguoi ta kbai tbac tu Jat cac ycu to oo co Jc
tong bop tbanb cac cbat Jinb Juong cua cay trong.
Cbung ta tbuong xuycn tac Jong Jcn Jat oa tac Jong Jo
tbuong /a ticu cuc ncn pbai bao oc Jat kboi bj buy boai
ngbicm trong cung nbu kboi bj o nbicm boi nbung cbat tbai
bo ran oa /ong ma sinb oat tbai ra trcn mat Jat ngay cang
nbicu, no /am Jao /on cac cbu trnb sinb quycn /on Jan toi
su mat can bang cua cac bc sinb tbai trcn mat Jat.
;V. BKN PHAP CHONG THOA HOA VA O NHKM
MO TRONG OAT
af Ia nguon faI nguyon co ban cua moI mof quoc gIa, Ia
san pham fong hop cua cac dIou kIon fu nhIon va Iao dong
cua con nguoI frong qua frnh phaf frIon cua xa hoI. af Ia
doI fuong, Ia fu IIou san xuaf cua nong Iam nghIop va cua
nhIou hoaf dong khac... Song frong qua frnh khaI fhac con
nguoI da fac dong qua nhIou vao faI nguyon daf, su dung
khong hop Iy faI nguyon daf, fhaI bo nhIou chaf ban va
nhung hoa chaf doc haI fron maf daf... fu do Iam cho daf
ngay cang bj o nhIom, faI nguyon daf ngay mof fhu hop.
Hang nam, co fu 6 7 frIou ha daf bj xoI mon, hang frIou ha
rung bj fan pha... Iam cho daf bj xoI mon dan don hoang hoa
nhung roI cung chnh con nguoI Ia nan nhan cua hoang mac
hoa do. Cuoc song cua hon 20% dan so fho gIoI dang bj do
doa boI hau qua cua hoang mac hoa. V vay, fm moI bIon
phap do chong fhoaI hoa daf, chong o nhIom moI fruong daf
Ia mof frong nhung nhIom vu vo cung cap bach cua IoaI nguoI
fron hanh fInh nay.
. Ben phup chong thou hou dut
1. Nguyen nhun Jun Jen lhoui hou Jul
o chaf pha rung bua baI, khaI fhac qua muc faI
nguyon rung.
o nan du canh, du cu da dan don dIon fch rung bj
fhu hop.
o su dung cac bIon phap fuoI fIou fhIou hop Iy dan
don man hoa, chua phon.. gIoy hoa.
Su dung phan bon khong dung ky fhuaf da Iam cho
daf bj chua hoa, phon, man.
ThaI bo khong hop Iy nhung chaf fhaI bo ran hoac
Iong Iam cho daf bj o nhIom, fhoaI hoa.
Su dung khong hop Iy cac fhuoc bao vo fhuc vaf Iam
cho maf daf cang ngay cang bj o nhIom, daf bj fhoaI hoa dan.
2. Huu guu
a. Xoi mon
Rung bj fan pha dan don Iop phu fhuc vaf bj can kIof,
duoI fac dung cua mua, dac bIof nuoc fa Ia mof nuoc nhIof doI
non mua nhIou, Iuong mua frung bnh nam phan Ion fu
1.300mm don 3.000mm. Trong Ijch su cung co noI, co nam

315 316
158
158
Iuong mua nam daf don 4.000mm 5.000mm, v du nhu Phu
Quoc 4.004mm, ao Ioc 3.272mm, Quang NgaI 3.305mm,
Huo 4.349mm. Iuong mua ngay Ion nhaf frong Ijch su ghI IaI
co noI daf don 300 hoac 500mm, v du nhu Huo 433mm/ngay,
Quang ngaI 490mm/ngay... Iuong mua Ion, cuong do Ion,
fham fhuc vaf bj huy dIof fu do foc do xoI mon cang Ion.
Chung fa co fho Iay cong fhuc sau day do mo fa Iuong xam
fhuc fron Iuu vuc nhu sau:
C = A I
1,5
|I K)
1,5
I
0,75
31|
O day: C: Iuong daf bj cuon froI do mua.
A: Ho so kInh nghIom
I: ChIou daI suon doc.
I: Cuong do mua.
K: Ho so fham cua daf
I: o doc maf daf.
Tu cong fhuc fron day fa fhay rang: KhoI Iuong daf bj
bao mon fron maf daf fy Io fhuan voI cuong do mua, voI do
doc Iuu vuc cung nhu chIou daI suon doc. V vay, mua cang
nhIou ma cay rung bj fan pha, do doc maf daf cang Ion, cang
Iam cho Iuong xoI mon cang Ion. Thoo faI IIou cua o Nong
nghIop VIof Nam fh o cac vung nuI pha ac noI cay rung bj fan
pha nhIou. Nou moI nam maf daf bj bao mon 1cm/nam x ha co
nghIa moI nam maf dI 200m
3
daf |fuong duong voI 200 fan) cung
co nghIa gan bang 6 fan mun |fuong duong 100 fan phan chuong)
va 300kg nIfo |fuong duong 40kg suIfaf dam/ha).
Thoo so IIou fhong ko chua day du fh hIon nay chung fa
co khoang fu 6 7 frIou ha daf frong doI froc, dac bIof
nghIom fong Ia co 440.800 ha da hoan foan bj xoI mon fro soI
da, khong co kha nang frong frof |chIom 1,35% dIon fch fu
nhIon ca nuoc).
Ta chI Iay mof v du fhuc fo cua nha may gIay aI
ang, VInh Phu frong gan 10 nam da chaf 85.590 ha rung bo
do, mo va fro nua do Iam gIay.
RIong Iuu vuc song Hong, do xay dung nhung cong frnh
fhuy dIon Ion nhu song a |Hoa nh). Thac a fron song
Chay. Chung fa da phaI chaf pha hang frIou ha rung dau
nguon, fu do cung da gop phan Iam cho cuong do fhoaI hoa,
bao mon maf daf fron Iuu vuc dau nguon ngay mof fang...
Hang nam, Iuong daf bj xoI mon nay mang vao cac ho
chua Iam cho ho chua ngay cang boI day, mof phan Ion dua
ra cac cua song Iam fhay doI Iuong Iach, boI dap cac cua
bIon.. anh huong khong f don cac hoaf dong gIao fhong song
bIon... RIong song Hong, Iuong xoI mon hang nam dua ra
bIon uoc fnh hon 120 frIou fan, co nam nhu 1971 song Hong
da do ra bIon 202 frIou fan bun caf.
Qua so IIou nghIon cuu nhIou nam cua fong cuc kh
fuong fhuy van VIof Nam fh khoang 70% dIon fch Iuu vuc
cac song ngoI nuoc fa co ModuI xam fhuc vao khoang 150
fan/km
2
x nam.
b. 8an sinb /u quct, /u bun Ja.
Nuoc mua sau khI roI xuong daf, qua fham fhau, khac
phuc suc can cua cay coI, Iop phu fhuc vaf fron maf daf roI

317 318
159
159
hnh fhanh dong chay, fu do fap frung ra kho suoI roI fu kho
suoI do ra song do fao fhanh Iu fron cac dong song. Qua frnh
hnh fhanh Iu duoc fho hIon bang cong fhuc kInh nghIom sau
day:

+ =
2
2
1
1
V
I
V
I
K T
32|
O day: T: ThoI gIan hnh fhanh Iu
K: Ho so kInh nghIom
I
1
, I
2
: o daI suon doc va do daI Iong song.
V
1
, V
2
: Toc do fap frung nuoc fron suon doc va
foc do fap frung nuoc frong dong song.
O day foc do fap frung nuoc fron suon doc hoac foc do
dong chay frong Iong song co fho bIou fhj bang cong fhuc don
gIan cua ManIng nhu sau:
2 / 1 3 / 2
I R
n
1
V =
33|
O day:
n: Ho so go gho, fuong frung suc can fron bo maf Iuu
vuc hoac suc can frong Iong song.
R: o sau Iop nuoc fron suon doc hoac ban knh fhuy
Iuc cua maf caf ngang song.
I: o doc suon doc hoac do doc maf nuoc cua doan song
nghIon cuu.
Tu 2 cong fhuc |32), |33) fron cho fa mof khaI nIom:
Nou bo maf Iuu vuc ma Iop phu fhuc vaf nhu rung cay, fham
co... bj fan pha, ro rang da Iam cho suc can cua dong chay |n)
gIam nho, fu do da Iam cho foc do dong nuoc |V) Ion Ion va
fhoI gIan hnh fhanh Iu |T) cung ruf ngan IaI fao fhanh Iu
quof. Iu quof co foc do Ion hon co fho pha hoaI hoac gay haI
nhIou cong frnh nha cua... fron duong no fran qua.
O VIof Nam fa, dac bIof Ia cac fInh mIon nuI pha ac
nhu Son Ia, IaI Chau... o cac fInh duyon haI mIon Trung nhu
Khanh Hoa, Phu Yon... Trong nhung nam gan day do hau
qua cua nan pha rung non Iu quof xay ra hau nhu da fro
fhanh pho bIon. o Ia mof faI hoa ma fruoc day nhung noI
nay chua fung co bao gIo.
Iu quof chuyo n dong voI mo f foc do Ion non pha huy
va mang dI nhung va f cha f san co fron duong chung chuyon
do ng ma fruoc nhaf Ia bao mo n, roI mang dI ca bun caf co
Iuc Ia soI da.
Nou cay coI bj fan pha ma do doc Iuu vuc cang Ion fh
Iuong bun caf mang dI cang nhIou boI v fhoo cong fhuc kInh
nghIom cua nhIou nha khoa hoc Thuy IoI fh:
I 10 S
4
O
=
34|
O day:
S
o
: Iuong nga m ca f hay do du c bnh qua n na m cu a do ng cha y.
a: Ho so kInh nghIom phu fhuoc vao do cho phu fham
fhuc vaf va mof so nhan fo khac.

319 320
160
160
I: o doc Iuu vuc.
c. 8u xuat bicn qua trnb /atcrit oa g/cy boa.
+ IaforIf fhuong goI Ia da ong hay kof von da ong. Qua
frnh IaforIf con goI Ia qua frnh kof von da ong.
Nuoc fa noI rIong va cac nuoc nhIof doI noI chung do
mua nhIou, cuong do mua fhuong Ion, nou Iop phu fhuc vaf bj
fan pha fh fac dung xoI mon so dan don qua frnh rua froI
va fch fu cac cafIon Io
+2
, AI
+3
, Io
+3
, Mn
+6
. Cac cafIon nay co
san frong moI fruong nhIof doI, duoI fac dung cua mua va
fham... chung co co hoI fap frung IaI mof cho frong daf voI
maf do cao. CafIon nay hap phu vao mof nhom mang dIon
am |nhu haf koo sof hoac oxIf saf) hoac mof fac nhan khac co
fac dung kof dnh nhu cImon gIua cac cafIon do do fao non
nhung IIon kof fuong doI bon vung.. KhI nhIof do moI fruong
Ion cao, do am gIam fhap, cac IIon kof nay so maf nuoc dong
fhoI fao non nhung oxIf kIm IoaI cung chac... Tuy moI fruong
sInh fhaI ma chung co fho fao non cac IoaI da ong hay da kof
von fhuong.
Cac haf kof von va da ong Ia bIou hIon cu fho qua frnh
fhoaI hoa daf. Nguoc IaI, khI da hnh fhanh da ong hoac kof von
fh so anh huong xau don moI fruong sInh fhaI boI v chung:
Iam fnh chaf co Iy cua daf gIam suf, gIu am kom,
huf va gIu nuoc you.
Cang co dIou kIon do rua froI va xoI mon manh mo
hon v Iop phu fhuc vaf khong phaf frIon duoc.
Nghoo dInh duong cho fhuc vaf va vI sInh vaf...
KhI da fo ong xuaf hIon o fang maf fh khong co mof
IoaI fhuc vaf va vI sInh vaf nao phaf frIon noI, daf fro non
gan nhu daf chof...
|Thoo TIon sI Io Huy a fh vung daf doI nuI mIon
ong va Tay Nguyon da co kof von va da ong chIom 15%
dIon fch fu nhIon).
+ Qua frnh gIoy hoa:
Nhu fron da phan fch mof frong nhung nguyon nhan
dan don fhoaI hoa daf Ia do cac bIon phap fuoI fIou fhIou hop
Iy. O daf, fa fhuong fhay vIoc fch nuoc frong cac ho chua
fhuong dan don mof hIon fuong Ia o pha ha Iuu cac cong
frnh |ha Iuu cac dap chnh, dap phu...) fhuong dan don Iay,
fhuf do fham fu fhuong Iuu ho chua xuong mof phan dIon fch
daf pha ha Iuu dap, nhaf Ia nhung vung frung fhuong xuyon
bj ngap. KhI daf ngap nuoc Iau ngay ma ban fhan daf IaI
chua nhIou chaf huu co non do bj phan gIaI va fao non qua
frnh gIoy hoa. an chaf qua frnh gIoy hoa Ia khu saf xay ra
khI phan gIaI chaf huu co frong moI fruong yom kh co ca su
fham gIa cua vI khuan yom kh, day Ia qua frnh khu sInh vaf
ma chaf fham gIa Ia xac huu co cung voI saf va vI sInh vaf.
CIaI doan dau cua qua frnh gIoy khI daf ngap nuoc Ia
Iam maf oxy nhanh chong do su ho hap cua vI sInh vaf hao
kh. Sau do Ia qua frnh khu nIfraf |

3
NO ). ay Ia qua frnh
vI sInh vaf su dung nIfraf nhu mof chaf nhan dIon fu fhay
cho oxy |goI Ia su ho hap yom kh). Trong qua frnh nay:
NO
3
NO
2
, NO, NO
2
va N
2
. Kof fhuc gIaI doan nay Ia fIop
fuc gIaI doan hnh fhanh kh mofan |CH
4
), boI v da co su

321 322
161
161
chuyon hoa goc MofhyI cua acId acofIc va mof phan fu goc
CO
3
. ong fhoI voI no Ia qua frnh khu Io
+3
Io
+2
su khu
saf Ia kof qua Ion mon ho hap cua vI sInh vaf.
Kof qua cua qua frnh san sInh ra CH
4
, H
2
, H
2
S acId
huu co va cac acId amun. Cac ho vI sInh vaf ma chu you Ia
bacforIa, sau do Ia fungI va acfInomIcofos fham gIa manh vao
qua frnh nay. Trong cac bacofrIa fh nhom CIosfrIdIum Ia
nhom khu saf dong vaI fro quan frong. Hop chaf Io|CHO
3
)
2

so xuaf hIon va do dang xay ra phan ung Io|CHO
3
)
2
phan Iy
fhanh Io
+2
va

3
HCO . Saf cung voI sIIIcaf va khoang sof faI
fong hop ra sIIIcaf fhu sInh co hoa frj 2. Khoang nay co mau
xanh xam, xanh Io hay xanh fham. Qua frnh gIoy da hoan
fhanh, san pham cuoI cung Ia IoS va H
2
S. Su co maf cua
chaf huu co do fhoI rua voI Io va vI sInh vaf cung voI su ho
hap cua chung da fao ra IoS va H
2
S, frong do Iuong IoS
nhIou hon H
2
S |dau hIou do nhan bIof cua gIoy Ia mau daf
xam xanh hoac xam don, muI fanh nong kho chju hoac hoI
hoI...).
NgoaI mof vaI IoI ch vo su phan gIaI huu co con fh qua
frnh gIoy da gay huy hoaI moI fruong daf v:
Maf dam do khu nIfraf fhanh N
2
bay dI.
Tao phan ung moI fruong chua hon v nhom acId huu
co va phan gIaI yom kh.
San sInh doc chaf H
2
S Iam ngo doc ro fhuc vaf nhaf
Ia ro Iua, gIof chof dong vaf va mof so vI sInh vaf hao kh
frong moI fruong daf.
Qua frnh gIaI phong cac chaf kh CH
4
, NO
2
, NO,
CO
2
... gop phan phaf huy hIou ung nha knh...
. Ben phup chong o nhem mo truong dut
Ion phap chong o nhIom moI fruong daf dau fIon phaI
fu nhung nguyon nhan dan don o nhIom moI fruong daf ma
gIaI quyof. O day chI xIn nou Ion mof so van do Ion co fnh
chaf chung nhaf Ia:
PhaI fap frung mof cach kjp fhoI va hop Iy nhung
chaf fhaI bo Iong hoac ran.
PhaI fm cach khu frung kjp fhoI nhung chaf fhaI bo
da fap frung.
1. Phui lup lrung mol cuch hjp lhoi ru hop y
nhung chul lhui bo Iong houc run
Toc do phaf frIon dan so ngay mof fang, nhu cau vaf
chaf cua con nguoI ngay mof nhIou fhom cung chnh v vay
ma nhung fhaf fhaI bo ngay cang mof nhIou fhom. Thoo To
chuc Y fo Tho CIoI fh bnh quan Iuong fhaI bo mof nguoI
frong mof nam Ia 600kg, doI voI nhung nuoc cong nghIop
phaf frIon fh con so nay so fu 700 800kg/nguoI nam. Cho
du frong Iuong rac cua fung gIa dnh co gIam nhung fho fch
fhong fhuong cua chung van daf 5m
3
/nguoI nam |chua ko foI
nhung chaf fhaI bo ran fu frong nong nghIop, cong nghIop va
khong ko foI nhung pho IIou frong xu Iy nuoc fhaI).
O Phap, bnh quan chaf fhaI sInh hoaf Ia 1000kg/nguoI
nam, faI fhanh pho Ho Ch MInh fh Iuong rac frung bnh Ia
0,620kg/ nguoI ngay |nam 1992) don nam 1994 Ia 0,710kg/nguoI

323 324
162
162
ngay. VoI dan so nam 1994 Ia 4.693.573 nguoI fh Iuong rac
moI ngay fhanh pho phaI xu Iy khong phaI Ia f. u fnh don
nam 2000, Iuong rac fhanh pho phaI xu Iy Ia 2.983.930
fan/nam |frong do rac huu co Ia 2.145.620 fan va xa ban Ia
838.323 fan) nghIa Ia moI ngay fhanh pho phaI xu Iy 8.197
fan rac.
Bung 311. Kboi /uong rac noi tbanb tbanb pbo Ho Cbi
Minb tu nam 2000 1004
Nguon. Xi ngbicp pban tong bop Hoc Mon
ham an so noI
Ihanh
khoI Iuong
rar Ianlnam
khoI Iuong
rar Ianlngay
Luong rar
bnh quan
kglnguoIlngay
1OOO
1OO1
1OO2
1OO8
1OO4
2.858.OOO
2.OO8.OOO
8.1OO.OOO
8.4OO.OOO
8.888.OOO
811.547
477.O5O
G1G.4OG
888.884
OOO.817
855
1.81O
1.GOO
2.8O4
2.745
O,8OO
O,451
O,5G4
O,G8O
O,71O
Ghi chu: Ty frong: Rac sInh hoaf 0,5 fan/m
3

Xa ban 1,2 fan/m
3

Ho so non: Rac sInh hoaf 2,5 fan/m
3

Xa ban 1,3fan/m
3

Bung 312. Tbanb pban rac sinb boat o tbanb pbo Ho Cbi
Minb tbco xi ngbicp pban ticb tong bop Hoc Mon.
TT Thanh phan % Irong Iuong
1
2
8
4
5
G
7
8
O
La cay, cu, qua, xac suc vat chet
0iay
Tui xach, cay que, gie rach
hhua, cao su, da
vo oc, vo so
Thuy tinh
Ba, soi, sanh su
Kim loai
Ta chat khac tu 1O mm trJ xuong
G2,24%
O,5O
4,25
O,4G
O,5O
O,O2
1G,4O
O,27
15,27

325 326
163
163
Co fho noI rang o dau co nguoI o, o dau co san xuaf fh
o do co rac. KhI dan so gIa fang, Iuong nhu cau vaf chaf cho
cuoc song khong ngung fang va fu do Iuong rac cung fang
Ion. V vay doI hoI phaI kjp fhoI fhu gom, xu Iy nou khong
rac so Ia mof frong nhung nguyon nhan chnh Iam o nhIom
moI fruong noI chung va o nhIom daf noI rIong...
2. PhaI fm cach kjp fhoI dIof nhung mam bonh, han
cho nhung kha nang Ian fruyon o nhIom fu daf sang nuoc,
sang khong kh fruoc khI co ko hoach xu Iy fong hop.
Chung fa bIof rang maf daf fhuong Ia noI fIop nhan cac
chaf fhaI o fhanh pho, cac khu dan cu, cac khu san xuaf...
chung fhuong fon faI Iau hon fron maf daf roI moI dua dI xu
Iy. V vay, nou khong kjp fhoI fm bIon phap fIou dIof nhung
mam bonh frong nhung dong fhaI ban, khong fm bIon phap
han cho kha nang Ian fruyon nguon o nhIom fh khong nhung
daf bj o nhIom ma nguon nuoc, khong kh cung bj o nhIom.
oI v rac va nhung chaf fhaI duoc fap frung IaI, duoI anh
huong cua nang, mua... cac chaf huu co frong rac baf dau phan
huy, mua xuong qua rac, nuoc ban so fham vao daf vao daf va
chay Ian fron maf daf... duoI anh huong cua nhIof do, gIo, chaf
fhaI ban so boc hoI Iam cho bau khong kh cang bj o nhIom.
Thoo bao cao cua Ngan hang Tho CIoI fh fnh doc haI
cua nuoc rI ra fu baI chua rac duoc fho hIon nhu bang 313
duoI day.
Bung 313
TT Thong so huor r ra Iu baI
rar IuoI
huor r ra Iu baI
rar da Iau nam
1
2
8
4
5
G
7
8
O
1O
11
12
18
14
15
1G
17
18
1O
h
C00
B00
T0C
Acid beo (C)
h hh
4

h oxy hoa
0 hoshate
Cl
ha
Mg
K
Ca
Mn
Fe
hi
Cu
Zn
han biet
G,2
28.8OO
1.1OO
8.OOO
5.G88
7OO
8
O,78
1,875
OGO
252
78O
1.82O
27
54O
O,G
O,21
21,5
8,4
7,5
11,GOO
2GO
4G5
5
87O
1
1,4
2.O8O
1.8OO
185
5OO
25O
2,1
28
O,1
O,8
O,4
O,14
(Gbi cbu. Tru pH con tat ca cac tbanb pban kbac Jcu co Jon
oj /a mg1/

327 328
164
164
Tu fnh chaf nguy hIom fron non fruoc khI fm bIon
phap xu Iy hoac faI cho... chung fa phaI fm cach han cho
kha nang gay o nhIom cua chung cho moI fruong, v du dung
phuong phap u yom kh mof so noI nhu o an Mach, nha
may phan rac Hoc Mon, Ha NoI, a Rja Vung Tau fh vIoc
xu Iy rac do phan huy cac chaf huu co duoc fIon hanh nho fac
dung cua cac vI khuan hIou kh, fhuc hIon frong xI Ianh quay
hoac co djnh o moI fruong am hoac suc khong kh IIon fuc.
Thoo nhan xof cua mof so chuyon gIa fh cho rang phuong
phap nay fon kom, hIou qua fhap. Trong dIou kIon kh hau
nong, am cua VIof Nam fh qua frnh phan huy chaf huu co
nho cac vI sInh vaf yom kh ro rang Ia fhch hop va ro fIon
hon.
Qua frnh phan huy cac chaf huu co duoc fIon hanh nho
fac dung cua cac vI sInh vaf yom kh co san frong rac, fhuc
hIon bang cach u fhanh dong ngoaI froI co bo sung fuoI am.
Sau mof fuan u fh qua frnh phan huy co fho xay ra duoI fac
dung cua cac vI sInh vaf yom kh, nhIof do frong dong rac co
fho fang Ion khoang 50 60
o
C. ay Ia nhIof do fhch hop co
fho fIou dIof phan Ion cac mam bonh va cac vI frung day
bonh |xom bang 314).
Bung 314. Tbong kc cac /oai oi trung gay bcnb co trong rac
oa Jicu kicn ticu Jict cac /oai oi trung Jo
Nguon. Tran Manb Tri
Iau kIan
8o
TT

Tan ky sInh Irung
hhIaI do
(
o
6)
ThoI gIan IIau
dIaI (phuI)
1
2
8
4
5
G
7
8
O
1O
11
12
18
14
15
1G
Salmonella tyhy (thuJng han)
Salmonella aratyhy A va B (thuJng han)
Shigella (SFF) (l])
Escherichia Coli (tieu chay)
heatite A (viem gan)
Teniasagianata (san)
Micrococcus var (gay ung thu)
Statococcus (gay mu)
Ascarislumbricoides (giun dua)
Mycobacterim Tubecudsis (lao)
Coryne/ bacterrium 0itherine (bach hau)
0lardia Lamblia (benh do trung sJi)
Trichuris Trichiura (giun toc)
Taenia Saginate (san bo)
Taenia Solium (san heo)
Foliovirus hominis (sot bai liet)
55
55
55
55
55
5O
54
5O
5O
GO
55
45
55
GO
GO
G5
8O
GO
GO
GO
8 5
8 5
1O
1O
GO
2O
45
1O
1O
8O
8O
8O

329 330
165
165
Qua frnh u co fho dua fhom mof Iuong nho nhaf hoaf
hoa vI sInh vao nham fang cuong cho qua frnh phan gIaI cac
chaf huu co. Cac chaf hoaf hoa vI sInh su dung cac chung vI
khuan IoaI Trochodorma va cac nam XonIuIo |CoIIIIoIyfIc
fungI) duoc co Iap fu nuoc fhaI cua baI rac.
NgoaI ra, frong nuoc phan ham cau cung chua mof
Iuong dang ko cac vI huan hIom kh nhu CIosfrIdIum,
PIocfrInIum, PorfrIgons. Cac vI sInh vaf nay cung co fac dung
hoaf hoa cho qua frnh phan gIaI cac chaf huu co duoc nhanh
chong. V vay, bon canh cac vI khuan co Iap fu rac con co fho
dung fruc fIop nuoc phan ham cau ma khong can phan Iap
cac chung vI sInh vaf do su dung cho qua frnh phan gIaI cac
chaf huu co. o cac vI sInh vaf phaf frIon va co hoaf fnh
cao, can bo sung vao nuoc phan ham cau mof Iuong nho dam
va Ian fruoc khI fuoI vao rac do u...
Maf khac do han cho muI hoI fhoI boc ra fu cac baI rac
co fho dung mof Iop bun |fhan bun kho) phu bon ngoaI baI
rac co do day khoang 10cm, ao phu bang fhan bun vua co fac
dung khong co muI hoI fhoI boc ra vua co fac dung gIu nhIof
khong do cho nhIof do fu dong rac fhoaf dI gop phan nang
cao hIou qua u.
Tom IaI: TraI af hnh fhanh cach day hon 4.7000 frIou
nam nhung con nguoI xuaf hIon fron TraI af cach day von
von chI khoang 600 nghn nam fhoI. Tuy vo cung muon
mang, nhung fu khI xuaf hIon IoaI nguoI cung chnh fu ban
fay con nguoI fan pha khong bIof bao faI nguyon khoang san
Iam fhoaI hoa maf daf, Iam o nhIom maf daf... NoI bao doI
nay da fung nuoI duong con nguoI fruong fhanh, phaf frIon...
IIou roI day Qua af co kha nang chju dung ganh nang cua
cac xa hoI IoaI nguoI don bao Iau nua7 Maf daf nay con Ianh
Ian, con frong sach don bao Iau nua do fIop fuc nuoI duong
IoaI nguoI7 Cau fra IoI ay chI co con nguoI moI quyof djnh
duoc, phaI chang chI co fm moI cach ngan chan su suy fhoaI
faI nguyon daf, fm moI bIon phap do gIam fhIou foI da muc
do o nhIom moI fruong daf... fh IoaI nguoI moI co kha nang
song haI hoa voI fhIon nhIon frong nhung chang duong fIop
fhoo.

331 332
166
166
CHNG IV
O NHlEM KHONG KHl
;. KHA NKM CHNG
. Vu tro khong khI do vo cuoc song
Chung fa bIof rang con nguoI co fho nhjn an frong 2
fuan, nhjn uong frong 2 ngay nhung khong fho nhjn fho
frong vaI phuf. MoI ngay mof nguoI chI can 1,8 If nuoc uong,
1,4kg fhuc an nhung phaI can don 14kg khong kh |fuong
duong 12m
3
) do fho. Iou ay cung co nghIa con nguoI can
khong kh bIof chung nao. Suc vaf cung nhu con nguoI va
dong vaf khac faf ca dou fong hop chaf kh huu co.
NoI fom IaI khong kh gan IIon voI su fon faI va phaf
frIon frong doI song, hoaf dong cua moI fho gIoI dong fhuc
vaf. V vay, khI khong kh bj o nhIom ro rang so Ia moI do
doa cho cuoc song cua con nguoI va faf ca dong vaf khac.
KhI nguon nuoc bj o nhIom, chung fa co fho dun soI do
dIof khuan, nau chn fhuc an do han cho o nhIom. Nhung khI
khong kh bj o nhIom fh vIoc xu Iy no raf phuc fap. Tron
fhuc fo raf kho san xuaf ra khong kh, chung fa cung khong
fho mua ban, vay muon khong kh. V vay gn gIu do bau
khong kh duoc frong Ianh Ia mof van do raf quan frong. o
fnh chaf Iuu dong cua khong kh non van do o nhIom khong
kh khong phaI Ia van do cuc bo ma Ia van do co fnh chaf
foan cau. o do gn gIu cho bau khong kh ma chung fa dang
song Ia van do khong chI rIong cho mof quoc gIa nao...
KhI khong kh bj o nhIom fh so:
Anh huong xau don suc khoo con nguoI.
Iam gIam chaf Iuong nuoc |boI nhung chaf o nhIom cuoI
cung cung Iang dong fron maf daf va fron cac dong song, ao
ho...)
Iam can kIof nguon fhuy san |boI nhung chaf o nhIom
Iang dong va roI xuong song ngoI, ao ho... Iam cho nguon
nuoc bj o nhIom, fu do nguon fhuy san bj gIam suf...)
Iam chua daf |v du mua acId...)
Iam gIam dIon fch rung |do nhung con mua acId hoac
nhung dam may phong xa sau vu haf nhan, nhung hoaf dong nuI
Iua).
Iam fhay doI fhoI fIof, kh hau |khong kh co nhIou buI
Iam cho fam nhn bj gIam, buc xa maf froI fhay doI, khong
kh bj o nhIom do nhung chaf OS |Ozono opIofo
Subsfanco) so dan don can kIof fan ozono hoac fhaI nhIou kh
CO
2
so gop phan Iam fang nhIof do frung bnh TraI af.
NgoaI ra, kho ng kh bj o nhIom co fho pha huy ca c
co ng frnh xay dung va va f IIou kIon fruc ga y a n mon, Iam
gIa m vo my quan cu a nhung co ng frnh xay du ng |gan bIo n
may moc do hu ho ng hon, buI daf do bazan cho ng Iam ba n
nha cu a hon, mua acId so Iam cac cong frnh kIon fru c
chong hu ho ng...).

333 334
167
167
. Cuu truc cuu khI quyen vu thunh phun khong khI
A. Cuc lung cuu hhl guyen
Tron co ban co fho chIa khoI khong kh bao quanh
chung fa ra mof so fang do nghIon cuu nhu sau:
Tang doI Iuu |Troposphoro): Ia fang fhap nam ngay
fron maf daf. O fang cao nay cang Ion cao nhIof do cang
gIam. Tang doI Iuu co chIou cao fhay doI fu 8km |o cac cuc) va
khoang 18km |o xch dao).
Inh fang doI Iuu |oI Iuu han Tropopauso): ay Ia
fang chuyon fIop gIua fang doI Iuu nam pha duoI va fang
bnh Iuu nam pha fron.
Tang bnh Iuu |Sfrafosphoro): Trong fang nay co mof
vung o do cao vao khoang 25km cach maf daf, nhIof do gan
nhu khong fhay doI. Trong khI do fang fron cua no nhIof do
fang cung voI vIoc fang do cao.
Inh fang bnh Iuu |Mososphoro): Trong fang nay co su
gIam nhIof do o do cao fu 55 don 80km.
Inh fang frung quyon: Tang nay nam o pha fron fang
frung quyon va fron nua Ia fang nhIof quyon |Thormosphoro) va
fang ngoaI quyon |xosphoro). Tang ngoaI quyon chuyon dan
vao fang khoang khong cua vu fru |Oufor spaco |xom hnh).
Thuong fhuong nguoI fa hay goI fang khong kh o do
cao khoang gan 80km fro non Ia fang dIon Iy |Ionosphoro).
Thong fhuong nhung hoaf dong cua con nguoI gan IIon
voI cac fang khong sau day:
Tang may: Cach maf daf 250m va cao hon.


335 336
168
168
Tang gIong fo: Cach maf daf 5.000m |fu 5.000 5.500m,
fhuong xay ra hIon fuong nnIno va IanIna. KhI xuaf hIon
nnIno fh mua f, nang han, bao f, kh ap fang, nhIof do fang.
KhI xay ra IanIna fh kh ap ha, nhIof do fhap).
Tang hang khong: Cach maf daf 10 don 12km.
Tang ozono: Cach maf daf 20 don 30km.
Tang cao sao bang |Mofoor): Cach maf daf 40 don 100km.
Tang hoaf dong cac fau vu fru: Cach maf daf 200km.
Tang Ion hoa: Cach maf daf 300km.
Tang hoaf dong vo fInh kh fuong: Cach maf daf 1000km.
. Thanh phan cua khong kh:
NI fo |N) = 78,08%
Oxygon |O) = 20,946%
Argon |Ar) = 0,934%
CarbondIoxIf |CO
2
) = 0,0314%
Noon |No) = 0,0018%
HoII |Ho) = 0,0005%
Mofan |CH
4
) = 0,0002%
Krypfon |Kr) = 0,0001%
NgoaI ra o gan maf daf con co buI, khoI, suong mu,
phan hoa...
Ta bIof rang nIfo chIom 78,08% frong fhanh phan
khong kh nhung dac dIom cua no Ia khong duy fr su ho hap
va su chay. Tuy fho con nguoI khong fho fho fhuong xuyon
bang oxy nguyon chaf, ngay ca doI voI nguoI bonh cung chI
cho fho oxy nguyon chaf frong mof fhoI gIan ngan, fron faf
ca cac fram quy dao cua IIon Xo, fron cac fau vu fru IIon
Hop va phuong ong, cac nha du hanh fho khong kh kh
quyon quon fhuoc chua 4/5 nIfo. Chnh hon hop nIfo voI oxy
Ia fhch hop nhaf cho su ho hap cua con nguoI fron hanh
fInh.
+ Kbai nicm oc son kbi.
o Ia nhung haf chaf Iong hoac chaf ran cuc nho Io
Iung frong khong kh |hoac frong cac kh khac) |cac haf bj
chIa nho frong son kh fhuong co kch fhuoc fu 20
7
10
4
cm).
V du: Suong mu Ia son kh, khoI Ia son kh, nhung khoI
Ia fho Io Iung nhung haf ran cuc nho va so f haf nuoc va haf
nhua, con suong mu Ia son kh gom mof chaf Iong Ia nuoc
nou nhu khong ko don nhung fap chaf khong fach khoI. Vay
faI sao cac vaf fho ran va chaf Iong nang hon khong kh IaI
khong roI xuong maf daf7 Th ra, faf ca Ia do kch fhuoc cua
haf. frong suong mu, khoI va cac son kh khac duong knh
cua cac haf Ia fu 1 don hang fram mIcromof. ong khong kh
nho, Ian gIo fhoang qua quof nhung haf do khong fho cho
chung roI xuong. Trong mof bnh kn o nhIof do khong fhay
doI, cac haf son kh bj Iang dong IaI dan dan, raf cham. Iuc
nay nguoI fa phaf hIon ra fnh chaf baf fhuong fhu 2 cua
chung: chung khong Iang xuong day ma dong ngay fron
fhanh bnh. Nguyon nhan fhaf don gIan: Nhung haf son kh
mang dIon fch fron bo maf, khI mof so haf da Iang xuong
day bnh roI fh nhung haf khac khong con cho nua. Iuc day

337 338
169
169
fInh dIon gIua cac haf son kh manh hon Iuc huf chung vo
fam TraI af.
NguoI fa co fho fao ra son kh bang haI cach: Ngung fu
va khuoch fan. Chung fa fhu Iay mof Io acId cIohydrIc |HCI).
Hou nhu frong khong kh NH
3
du chI Ia vof va fa mo Io fh o
fron Io do phan ung hoa hoc nhaf djnh so hnh fhanh son kh
cua amonI cIorua |NH
4
CI) bang cach ngung fu. Ngung fu Ia su
chuyon chaf kh fhanh mof frang fhaI Iong hoac ran. Trong
fruong hop nay, fu chaf kh fao fhanh nhung haf ran NH
4
CI
cuc nho. Chung fa hay xom mof v du khac khI nghIon CIInko
|nguyon IIou Iam xImang) frong san xuaf xImang, frong
khong kh Iuon Iuon co Iop buI raf mjn. Son kh nay fao
fhanh do su phan fan cac haf ran cuc nho vao frong khong
kh.
Cung do vay Iam xuaf hIon son kh fron bo bIon, xung
quanh fhac nuoc, voI phun nuoc va noI chung o baf ky noI
nao fch fu nhung haf nuoc bj xao dong.
Nong do haf frong moI fruong kh, kch fhuoc, hnh dang,
dIon fch cua chung anh huong foI fnh chaf cua son kh.
Son kh dong mof vaI fro quan frong frong cac hIon
fuong fhIon nhIon, frong sInh hoaf va frong cac hoaf dong
san xuaf cua con nguoI. Su fap frung cac dam may, vIoc phun
cac fhuoc hoa hoc frong cac canh dong, chua bonh bang
phuong phap kh dung... Ia nhung v du vo cac hIon fuong va
qua frnh co ung dung son kh.
Nhung maf khac chung fa cung gap son kh frong bao
buI va faI nhung noI buI mu. KhoI cua ong khoI nha may va
nhung haf nuoc nho bo bay ra fu mIong cua nguoI mac bonh
cum khI ho cung Ia son kh. Nhu vay, fa fhay son kh doI khI
cung raf co haI...
;. O NHKM KHONG KH
. O{nh nghIu
1. O nhiem hhong hhl
Ia khI frong khong kh co maf mof chaf Ia hoac co su
bIon doI quan frong frong fhanh phan cua khong kh gay non
fac dong co haI hoac gay ra mof su kho chju |v du su foa muI
kho chju, su gIam fam nhn xa do buI...).
2. Chul guy o nhiem
Ia mof chaf co frong khong kh o mof nong do cao hon
nong do bnh fhuong cua no hoac chaf do bnh fhuong khong
co maf frong fhanh phan cua khong kh.
Nbung cbat o nbicm tbuong gap.
Chaf kh: CO, CO
2
, CH
4
, CIC
8
, N
2
O, NO, NO
2
, HI...
Chaf Ian: VI khuan, vI ruf, nam, phan hoa, buI fhan,
buI xI mang, buI amIanfo, buI haf nhan...
Tac nhan gay o nhIom fhuong duoc chIa Iam haI IoaI: so
cap va fhu cap.
V du: IoxIf suIfua |SO
2
) sInh ra do dof chay fhan da, do
Ia fac nhan gay o nhIom so cap, no fac dong fruc fIop Ion bo
phan fIop nhan |v du nguoI hf fho vao). Nhung nou kh nay
IaI kof hop voI oxy va nuoc cua khong kh sach fh IaI fao

339 340
170
170
fhanh acId suIfurIc |H
2
SO
4
) roI xuong daf cung voI nuoc mua
Iam fhay doI do pH cua daf va nuoc o cac fhuy vuc, fac dong
xau don dIou kIon sInh fruong cua faf ca dong fhuc vaf. Nhu
vay mua acId Ia fac nhan fhu cap do su kof hop gIua SO
2
voI
nuoc. Cung co fruong hop cac fac nhan khong gay o nhIom
nhung IIon kof, quang hoa voI nhau do fao fhanh fac nhan gay
o nhIom fhu cap moI gay fac dong xau don moI fruong. V du
cac san pham fhu cap fao suong mu gay ho va khong nhn ro.
Nguong gay o nhIom: Su phan ung cua co fho doI voI
fac nhan gay o nhIom fro non ro rang voI nong do nao do
hoac sau mof fhoI gIan nhaf djnh hoac ca haI. Su phaf fhaI
Iau daI kh fIo so gay non bonh IIuorosIs |vIom da) o dong
vaf. Vaf IIou Iam bang cao su fIop xuc Iau ngay voI kh ozono
fh cao su so bj nuf |nou fhoI gIan fac dong ngan so khong
gay cac hIon fuong fron). V du co quan bao vo moI fruong o
My bIou fhj muc do nhIom khong kh fhoo chI so fIou chuan o
nhIom PSI) fhoo nguong an foan va nguy hIom doI voI suc
khoo con nguoI.
PSI Ia chI so fhu duoc khI fnh voI nhIou chI so o nhIom.
V du fong cac haf Io Iung, SO
2
, CO,

3
O va NO
2
duoc fnh fhoo
mg/m
3
x gIo hoac mg/m
3
x ngay |1m = 1 x 10
6
gam = 1gamma)
Nou PSI = 0 49 Ia khong kh co chaf Iuong fof.
PSI = 50 100 Ia frung bnh chua anh huong xau don
suc khoo con nguoI.
PSI = 100 199 Ia khong fof.
PSI = 200 299 Ia raf khong fof.
PSI = 300 399 Ia nguy hIom, Iam phaf sInh mof so bonh.
PSI 400, raf nguy hIom, Iam chof nguoI.

2. Cuc ri hhuun lon lui lrong hhong hhl
a. Vi kbuan trong kbong kbi
Tu maf daf, vI sInh vaf phaf fan vao khong kh. Cang
co nhIou buI, khong kh cang co nhIou vI sInh vaf. O fhanh
pho khong kh cang chua nhIou vI sInh vaf hon khong kh o
ngoaI o va nong fhon.
Trong mof m
3
khong kh o cach maf daf 4 5km chI co
vaI con vI khuan.
Tron gan maf daf co hang van con vI khuan.
Khong kh o maf bIon va fron nuI cao f buI va vI khuan hon.
NgoaI froI chI co fap khuan vo haI doI voI suc khoo |doI
khI co vI khuan gay bonh fh chung cung bj fIou dIof boI suc
xa maf froI va su kho hanh).
Khong kh ngoaI froI f fruyon bonh hon khong kh
frong nha do gIo fhoI phan fan cac vI khuan dI.
NguoI fa da xac djnh duoc vI frung SfropfocoI co IIon
quan don bonh fhap fIm. Iou kIon song chaf choI cang do
phaf sInh bonh nay... Nong dan do dIou kIon song co fho bj
bonh fhap fIm, fuc Ia sung khop sau do chay vao fIm.
Vo ban chaf, nhung vI sInh vaf frong khong kh hau hof
Ia fap khuan.

341 342
171
171
Khong kh so Ia vocfo Iam Ian fruyon mam bonh khI co
day du 2 you fo co ban sau day:
Cac vI khuan gay bonh fon faI frong khong kh voI
nong do cao.
NguoI do cam fhu hf phaI khong kh nhIom ban do.
Cac vI sInh vaf gay bonh cua da so fruong hop nhIom
khuan duong ho hap co fho bao fon su song va fnh doc haI
fuong doI Iau o moI fruong khong kh.
V du:
Truc khuan CorynobacforIum dIphforIao song raf khoo
va raf Iau |30 ngay), frong bong foI no song foI 6 fhang.
Truc khuan HaomophIfus porfussIs |ho ga), chof o 50
o
C
va khong chju duoc anh sang. Truc khuan nay fruyon bonh
fhoo duong khong kh va nhaf Ia nhung khu nha chaf choI,
fhIou anh sang, kom vo sInh.
Truc khuan Iao xam nhap vao co fho chu you bang
duong ho hap do vI khuan MycobacforIum TuborcuIoIs gay ra,
duoc bac sI Roborf Koch phaf hIon. Sau do bac sI CaImoffo va
CuorIn cung nghIon cuu fm ra duoc fhuoc chung ngua vao
nam 1920 non duoc goI Ia fhuoc chung ngua CC. Truc
khuan Iao bj fIou dIof boI buc xa maf froI o ngoaI khong kh
cho non fruc khuan Iao chI fon faI o noI am foI.
Thoo faI IIou cua o Y fo nuoc fa fh fy Io mac bonh Iao
o fhanh pho Ho Ch MInh frong nhung nam gan day Ia 4%
va so nguoI mac bonh Iao cung nhIou gap 10 Ian o fhu do Ha
NoI |75% so nguoI mac bonh Iao o do fuoI duoI 50). VIof Nam
chung fa Ia mof nuoc co vI frung Iao khang fhuoc manh nhaf
Tho CIoI, boI fho nhIou nguoI chua co phuong phap chua
bonh dung non do bonh faI phaf fh raf kho chua va vo cung
fon kom, uoc fnh chI ph Ion don 250.000 !S |daf gap 100
Ian so voI bonh nhan Ian dau bj bonh).
KhI mac bonh HIV fh ho mIon djch so kom v vay raf
do mac bonh Iao. Ma mof nguoI bj bonh Iao mof nam co fho
fruyon nhIom cho muoI nguoI. Hang nam, ca fho gIoI co hon
ba frIou nguoI chof v bonh Iao.
Tboi gian ton tai cua mot so oi kbuan gay bcnb
trong kbong kbi
LoaI vI khuan ThoI gIan Ion IaI
Fhe cau
Lien cau khuan tan huyet
Tu cau vang
Truc khuan dich hach
Truc khuan bach cau
Truc khuan lao
4 5 thang
2,5 G thang
8 ngay
G ngay trong khong khi kho hanh
8O ngay
7O ngay
2. Sieu ri hhuun lrong hhong hhl
Com cac IoaI sau
RhIno vIruf.
CHO 28 II, 20.
CoxsackIo A 21.
VIruf hop bao duong ho hap.
Adono vIruf 1.2.3.5
Adono vIruf 3.4.7.12.14.

343 344
172
172
Myxo vIruf.
SIou vI khuan cum Ia mof IoaI dIon hnh gay cac bonh
djch qua duong khong kh.
Cac sIou vI khuan gay bonh soI, dau mua, quaI bj cung
fon faI frong khong kh va co kha nang gay fhanh djch.
VIruf vIom nao dong vaf.
VIruf cum Ion, phoI cua ngua... cung fruyon nhIom qua
khong kh.
Chung fa bIof rang khI moI fruong bj o nhIom fh vI
khuan gay bonh do dang xuaf hIon khap noI. NguoI fa uoc fnh:
Co 7.000.000 vI khuan fron 1cm
2
da mu ban fay.
Co 8.000.000 vI khuan fron 1cm
2
da Iong ban fay.
Co 10.000.000 vI khuan fron 1cm
2
frong ko fay.
Va co hang fy vI khuan frong 1gam bua rang.
V vay, van do vo sInh frong sInh hoaf, frong gIao fIop,
frong an uong phaI hof suc gIu gn.
c. Cac /oai oi kbuan kbac trong kbong kbi
Nam moc fhch nghI voI vIoc Ian fruyon bao fu frong
khong kh. Phan fch nam moc frong khong kh nguoI fa
fhay:
PoncIIIIum: Ton faI quanh nam.
AsprfgIIuss: Ton faI quanh nam.
SfomphyIIIum: TroI Ion vao mua xuan va mua fhu.
AIfornarIs: Ton faI mua ho va mua fhu.
HoImInfosporIum: Ton faI mua ho va mua fhu.
NoI chung, nam moc fon faI co quan ho don cac you fo
kh fuong va fhoI fIof.

345 346
173
173



Nguon goc oa tac Jong cua cac /oai kbi quycn

347 348
174
174
;. NHNG CHAT THONG GAP KH KHONG KH
B| O NHKM
Sau day Ia mof so fac nhan chu you fhuong fhay khI
khong kh bj o nhIom va fac haI cua chung don co fho con
nguoI cung nhu dong fhuc vaf khac.
1. Oxt curbon (CO) houc monnooxt curbon
Carbon |fon Ia TInh: Carbonoum)
Ham Iuong cua carbon frong vo TraI af Ia 2,3 x 10
2
%
vo khoI Iuong. Carbon Ia hop phan chu you cua fho gIoI dong
vaf va fhuc vaf.
Taf ca nhung nhIon IIou nam duoI daf nhu dau mo, kh
fhan bun, da phIon chay dou duoc cau fao fron co so carbon,
nhaf Ia fhan da raf gIau carbon.
Phan Ion carbon fap frung frong cac khoang vaf nhu:
a voI CaCO
3
va doIomIf CaMg|CO
3
) dou Ia nhung muoI cua
kIm IoaI kIom fho voI acId carbonIc H
2
CO
3
.
Carbon Ia mof frong nhung you fo quan frong nhaf doI
voI doI song: Su song cua chung fa fron hanh fInh nay dua
fron co so carbon.
Chu frnh cua carbon frong fu nhIon: Tu kh quyon dI
vao fhuc vaf, fu fhuc vaf dI vao dong vaf, fu dong vaf dI vao
fho gIoI vo sInh...
O dau co carbon fh o do co nhIou IoaI chaf, o dau co
carbon fh o do co nhung kof cau da dang vo kIon fruc phan fu.
Hoaf dong cua nuI Iua gIaI phong mof Iuong khong Io
CO
2
frong Ijch su TraI af fh day Ia nguon carbon chu you
cho sInh quyon.
So Iuong hop chaf vo co cua carbon raf f so voI so Iuong
hop chaf huu co.
Nhung hop chaf vo co quon fhuoc nhaf cua carbon va
muoI cua acId carbonIx, carbon dIoxIf CO
2
|kh carbonIc) va
monoxIf CO.
If quon fhuoc hon nhIou Ia oxIf C
3
O
2
, mof kh khong
mau, co muI kho chju.
Hop chaf carbon Ia san pham cua vIoc dof chay khong
hoan foan cac chaf huu co. Vo maf nay nou nhung Io dof cong
nghIop noI chung co cho do dIou chInh fof fh Iuong CO phaf
ra so f hon.
Nguon CO cung phaf ra frong nhung xo su dung xang.
CO
2
hay fhan kh Ia san pham cua qua frnh dof chay khong
hoan foan nhung chaf huu co.
Trong cong nghIop, nguoI fa su dung carbon monoxIf Iam
chaf khu |v du khI Iuyon gang frong Io cao) do fong hop
nhung hop chaf huu co |v du fong hop ruou mofyIIc fhoo phan
ung:
CO + 2H
2
CH
3
OH
San pham daf don |gIo da) Iam nguyon IIou fao ra acofyIon
|C
2
H
2
) dung frong cong nghIop:
C + CaO CaC
2
+ CO

349 350
175
175
CaC
2
+ H
2
O OH)
2
+ C
2
H
2

ong co xang fhaI CO nhIou hon dong co dIozoI fu 1 7%.
No mn cu ng gIaI phong ra f nhIo u CO va nhIo u do c chaf kha c.
Hang nam fron foan cau fu cac hoaf dong san xuaf, gIao
fhong van faI da san sInh khoang 600 frIou fan CO rIong My
Ia 65 frIou fan.
CO: Khong gay kch fhch va fon fhuong nIom mac non
kho phaf hIon.
CO: Khong doc doI voI fhuc vaf v cay xanh co fho chuyon
hoa fu CO CO
2
va su dung no frong qua frnh quang hop. V
vay fham fhuc vaf duoc xom Ia fac nhan fu nhIon co fac dung
Iam gIam o nhIom CO |v du cay ho dau, chung co kha nang hap
fhu Iuong CO fu 12 don 120kg/m
2
x ngay).
Tac haI cua CO doI voI con nguoI va dong vaf xay ra khI
co hoa hop fhuan nghjch voI homogIobIn |Hb) frong mau:
HbO
2
+ CO HbCO + O
2

HomogIobIn co aI Iuc hoa hoc doI voI CO manh hon doI
voI O
2
khI CO va O
2
bao hoa voI homogIobIn fh nong do
HbO
2
|oxy homogIobIn) va HbCO |carbonhomogIobIn) co quan
ho fhoo dang fhuc sau:
) O | P
) CO | P
M
HbO
HbCO
=
O day P|CO) va P|O
2
) Ia ap Iuc fhanh phan hay nong do
kh CO va O
2
) non M Ia hang so phu fhuoc vao IoaI sInh vaf.
oI voI con nguoI, frj so M = 200 300.
Cac frIou chung bonh xuaf hIon fuong ung voI cac muc
HbCO nhu sau:
0,0 0,1: Khong co frIou chung g ro nhung co fho xuaf
hIon mof so dau hIou cua sfross sInh Iy.
0,1 0,2: Ho hap nang nhoc kho khan.
0,2 0,3: au dau.
0,3 0,4: Iam you co bap, buon non va Iam Ioa maf.
0, 4 0,5: Suc khoo suy sup, noI Iu IuoI.
0,5 = 0,6: j co gIaf.
0,6 0,7: Hon mo fIon dnh.
0,8: Tu vong.
KhI con nguoI o frong khong kh co nong do CO = 250ppm
|ppm = mg/10
6
) so bj chof.
NguoI huf fhuoc Ia moI ngay mof bao fh muc HbCO
frong co fho so daf don 5%. Trong khI do nguoI khong huf
fhuoc fh frong mau chI co 1% HbCO.
Nhn chung fIop xuc voI CO Ia raf co haI, co fho xay ra
chof dof ngof o cac bop gaz va cac Io dun fhan... hoac suoI am
bang fhan vao mua dong.
Ticu cbuan oc CO trong kbong kbi.
MoI fruong chung: CIa frj gIoI han cua CO fnh ra mg/m
3
.
Trung bnh 1 gIo Ia 40.

351 352
176
176
Trung bnh 8 gIo Ia 10.
Trung bnh 24 gIo Ia 5.
NoI Iam vIoc: Trong 8 gIo/ngay.
VIof Nam: 0,03 mg/I
IIon Xo cu: 20 mg/m
3
.
My: 55mg/m
3
.
Nong do nay fao ra 8% HbCO frong 5 gIo fIop xuc,
fuong duong voI nhIom doc nho.
+ Du bao tac bai trong tboi gian ticp xuc ooi CO.
Nong do COmg/I ThoI gIan fIop xuc va frIou chung.
0,05 Chju duoc 1 gIo khong fac haI.
0,1 Chju duoc nua gIo khong fac haI.
0,125 TIop xuc IIon fuc frong 10 gIo so roI
Ioan ho hap.
0,250 Trong 2 gIo so nhuc dau, buon non.
0,625 Trong 1 gIo so nhuc dau, co gIaf.
2000mh/If Trong 2 3 gIo so chof.
10.000mg/If Chof frong 30 phuf.
+ jnb /uong CO trong mau.
NguoI khong nghIon fhuoc Ia fh Iuong CO frong mau Ia
1,6mI/I
Nou qua cao 2mI/I co fho nao fham nhIom.
Nou fu 8 12 co kha nang nhIom doc.
Nou hon 12mI/I, nhIom doc chac chan.
|uong nhIon cung co mof so fruong hop CO frong mau
cao do bj mof so bonh dan don nhu daI fhao duong, xo gan,
buoI co, ung fhu, roI Ioan fhan kInh, hon suyon, fhIou mau
hoac co fhaf dong mach...).
. Ooxt sulIur (SO
2
)
IoxIf suIfur |SO
2
) con duoc goI:
Kh suIfuro.
IoxIf Iuu huynh.
AnhydrI suIfuro.
Trong IInh vuc o nhIom khong kh fh SO
2
Ia chaf gay o
nhIom hang dau, fhuong duoc quy kof Ia mof frong cac
nguyon nhan quan frong gay fac haI suc khoo cho dan cu do
fhj va cac khu cong nghIop fap frung |cac fham hoa o nhIom
khong kh o fhung Iung Mouso onora Iondon...).
Tinb cbat /y boa cua 8O
2
.
Ia mof kh khong mau, khong chay co muI hang cay va
gay phan xa ngaf fho, vj chua cua acId, nang hon khong kh
= 2,279.
SO
2
do hoa Iong duoI ap suaf cao hoac Iam Ianh o
15
o
C. Mof If SO
2
Iong cho fa 500 If SO
2
kh.
Kh SO
2
Iong, boc hoI fhu nhIou nhIof non duoc dung
frong cac may Ianh.
SO
2
fan frong nuoc fhanh H
2
SO
4
.

353 354
177
177
SO
2
co fnh khu non ung dung frong cong nghIop do fay
muI, frong hoa hoc dung do phan fch.
Trong nhung dIou kIon bnh fhuong fh kh SO
2
khong
kof hop voI O
2
non co kha nang dap faf cac dam chay.
Nguycn nban pbat sinb 8O
2
.
Cho fao H
2
SO
4
fu quang pyrIf gIau S do fhanh SO
2
bang
cach nung dof frong Io. SO
2
duoc fInh cho va oxy hoa fhanh
SO
3
voI chaf xuc fac V
2
O
5
roI SO
3
duoc hap fhu frong dung
djch H
2
SO
4
Ioang do SO
3
kof hop voI H
2
O fhanh H
2
SO
4
.
IoS
2
+ 11O
2

5 2
O V
2Io
2
O
3
+ 8SO
2
SO
2
+ O
2
2SO
3
SO
2
+ H
2
O H
2
SO
4
Nua san Iuong Iuu huynh khaI fhac fron fho gIoI duoc
dung do san xuaf H
2
SO
4
con 25% dung do dIou cho.
Cho fao va su dung cac hoa chaf co chua S nhu Na
2
SO
3

bj hydrosuIfIf... frong cac dIou kIon nhaf djnh co fho phaf
sInh SO
2
frong khong kh.
Cac nganh cong nghIop su dung cac nhIon IIou chua S
nhu nhIof dIon, cac Io hoI dof fhan hoac dau... Trong fhan fy
Io S co fho co fu 1 5% |fuy IoaI) con dau IO co foI 3% S.
SO
2
Iam chaf fay frang frong cong nghIop gIay, canxI
hydrosuIfaf |Ca|HSO
3
)
2
Ia chaf raf quan frong do san xuaf
gIay, duong soI, nhuom don vu kh, Iam don fhuoc sung..
Iam chaf xong hoI frong saf frung, fay uo, dIof chuof.
ung frong Iuyon kIm, son, fhuy fInh, frong cac may Ianh.
Iam chaf bao quan, san xuaf dIon, Iuu hoa cao su |fron
cao su voI Iuu huynh roI dun nong Ion, sau khI Iuu hoa cao du
fro non bon hon va dan hoI hon...).
` oc fnh va fac haI cua SO
2
:
SO
2
kch fhch nIom mac maf va duong ho hap.
O nong do cao SO
2
gay vIom kof mac, bong, duc gIac mac.
Truong hop fIop xuc o af voI SO
2
co fho Iam chof nguoI
do ngung ho hap, nou cuu kjp fhoI fh nan nhan so bj vIom
pho quan, vIom phoI.
oI voI SO
2
Iong nou fIop xuc nhIou so dan don phu da
phong, co fho hoaI fu.
oI voI phu nu khI nhIom SO
2
co fho Iam cho chuc nang
fuyon gIap bj uc cho va roI Ioan kInh nguyof.
TIop xuc Iau daI voI SO
2
o nong do cao co fho bj xo cung
phoI, kh fhung, anh huong don chuc nang ho hap.
HydrosuIfur |H
2
S) mof kh fhoI va doc nhung duoc su
dung frong cong nghIop hoa chaf va duoc su dung do chua
bonh nhu fam suIfur.

355 356
178
178
Bung 41. oc tinb cua kbi 8O
2

Thao handarson haggard Thao Lahmann
Lass
TrIau rhung
mglm
8
ppm (rm
8
lm
8
) ppm
Chet nhanh trong 8O
GO hut
hguy hiem sau hit
hai 8O GO hut
ho, kich thich ho ha
0iJi han doc tinh
0iJi han ngui thay mui
1.8OO 1.OOO

2GO 18O

5O
8O 2O
18 8

5OO 4OO

1OO 5O

2O
12 8
5 8
GG5 5G5

1G5 18O


1O

Nong do cho phop foI da SO
2
fIou chuan VIof Nam Ia
0,02mg/I
Co fho noI SO
2
Ia fIon fhan cua mua acId do nhung hoaf
dong cong nghIop ma hang nam:
Chau Au fhaI vao kh quyon 35 frIou fan SO
2
.
Chau A 18,2 frIou fan SO
2

ac My 19,1 frIou fan SO
2

. Nhem doc bo oxt cuu nto (ntrogen oxdes)
Cac oxIf cua nIfo |co 7 hop chaf oxIf cua nIfo)
1. N
2
O. ProfoxIf nIfo |dInIfrogon OxIdo, nIfrous oxIdo)
Thuong goI Ia kh cuoI |IaughIng gas)
Ia kh khong mau, no dong mof vaI fro quan frong
frong chu frnh nIfo.
Ia mof hop chaf cua nIfo nhIou nhaf frong khong kh
fhIon nhIon, khong co y nghIa nhu mof kh o nhIom.
No co maf frong khoI fhuoc Ia.
2. NO. OxIf nIfrIc hay nIfo oxIf |nIfrogon monoxIdo,
nIfrogon oxIdo, nIfrIc oxIdo)
Ia mof kh doc khong mau, co fho bj oxy hoa fhanh NO
2
.
uoc fao fhanh frong qua frnh dof chay frong cac Io
hay dong co dof.
NhIof do cang cao cang fao nhIou NO.
J. NO
2
. NIfo dIoxIf, PoroxIf nIfo |NIfrogon dIoxIf)
Kh doc mau nau do.
O nhIof do fhuong, hoI cua no Ia mof hon hop can bang
gom NO
2
va N
2
O
4
|dInIfrogon). KhI Iam nong Ion N
2
O
4
fach
ra va NO
2
co ham Iuong fang Ion. Tron 140
o
C fach ra fhanh
NO va O
2
.
4. N
2
O
4
. NIfo fofroxIf |dIfrIfrogon fofroxIf) dang dImo
cua NO
2
.
6. N
2
O
J
. AnhydrIf nIfo |dInIfrogon frIoxIdo).
6. NO
J
. NIfo frIoxIf
7. N
2
O
6
. NIfo prnfoxIf, anhydrIf nIfrIc |dInIfo ponfaoxIf)
|dInIfrogon ponfoxIdo, anhydrIf nIfrIc).

357 358
179
179
A. Nguon goc hnh lhunh NO (oxil nilo):
Nguon goc tu nbicn. o qua frnh sInh hoc dac bIof Ia
do cac fac dong cua vI khuan. NguoI fa danh gIa cac nguon fu
nhIon cua NO fron foan cau Ion hon 10 Ian nguon fu nhIon
cua NO fron foan cau Ion hon 10 Ian nguon ky fhuaf do cac
hoaf dong cua con nguoI san sInh ra. Tuy nhIon, cac nguon fu
nhIon duoc phan bo dou khap dja cau non nong do cua NO
raf nho so voI su o nhIom do hoaf dong fap frung cua con
nguoI o cac vung do fhj va cong nghIop.
Nguon tu cac boat Jong cong ngbc, san xuat, sinb boat.
Kh fhaI fu cac dong co chay xang va IozoI |khI chay
hoan foan voI foc do Ion fhuong fhaI ra Iuong NO Ion don 4.00
ppm |o Ios AngoIos hang nam o fo fhaI hon 400 fan NO).
Kh fhaI cua furbIn kh chua daf don 2.000 ppm, frong
khI do fh nha may nhIof dIon chay bang fhan chI co 200
1.200ppm NO |phu fhuoc ky fhuaf Iam nong).
Ky ngho han dIon, han oxy.
Sam chop.
Phan huy acId nIfrIc |HNO
3
) hoac NO
3
voI su co maf cua
cac chaf khu: NO, NO
2
.
Cac Io dof fhan, dau O...
No cac chaf no.
B. Nguon goc hnh lhunh Jioxil nilo (NO
2
).
Nguon tu o nbicm kbong kbi.
Trong khong kh NO bj oxy hoa fruc fIop fhanh NO
2

2NO + O
2
2NO
2

|fuy nhIon phan ung raf cham, NO co nong do Ioang khong bj
oxy hoa).
NO
2
duoc fao ra fu cac Io dun, fu dong co xo co. KhI dof
mof fan fhan co khoang 5 10kg NO
2
fhaI ra.
VoI xang dau fh co 25 30kg NO
2
fhaI ra fron mof fan.
Trong kh fhaI cua cong nghIop, hoa chaf phaf sInh do san
xuaf HNO
3
|acId nIfrIc) bang oxy hoa NH
3
Ia nguon quan
frong.
Trong khoI fhuoc Ia co ca NO va NO
2
.
Tu nhung fham hoa do chay:
Nha chay |go, fro, Ia...) fao ra nhIou NO, NO
2
, CO,
CO
2
..., ngoaI ra con co HCN |acId xyanhydrIc) |dac bIof Ia
nha cua co nhung frang fhIof bj do dung bang chaf doo,
nhua...)
ynamIfo |frInIfrogIycorIno, frInIfrIno), fhuoc sung
|frInIfrocoIIuIoso), TNT |frInIfrofoIuonco), phIm anh IoaI
dInIfrocoIIuIoso |co mof Ian o CIovoIAN bj chay mof buong
chua 5.000 fan phIm X quang Iam chof 126 bonh nhan dang
nam vIon).
KhI chay no TNT con sInh ra dInIfrophonoI raf doc.
|Nong do cho phop cua dInIfrophonoI Ia 0,05 mg/m
3
).
|Nong do cho phop cua NO
2
Ia 5,0 mg/m
3
).

359 360
180
180
au nam 1960, mof fau cho day phan dam dau o cang
HaI Phong bj chay khoang chua phan Iam chof 5 nguoI.
Cac san pham chua nIfrIf, nIfraf, HNO
3
|son, fhuoc
nhuom...)
Trong san xuaf cong nghIop NO
2
duoc quan fam nhIou
hon NO v doc fnh cua no va fhuong gay o nhIom.
Trong ky ngbc boa boc. KhI cho fao HNO
3
, cac nIfraf,
cac dan xuaf huu co co nhom NO
2
, cho fao acId oxaIIc, axIf
arsonIc, Iam pham mau, son, phan bon, axIf phosphorIc.
Trong cac hoaf dong san xuaf fhong fhuong nhu han
dIon, duc dIon, caf kIm IoaI bang mo han, quo han, no mn,
pha da Iam vaf IIou xay dung, In, fay.
C. Doc llnh cuu NO
2

NO
2
o nong do cao co fho gay chof nguoI v no IIon kof
voI huyof sac fo 1.000 Ian nhanh hon oxy.
Kh NO
2
gay chay IoI, chay mau frong, gay vIom va ung
fhu phoI, anh huong don bo may ho hap.
NO
2
o nong do fhap fh raf co IoI cho fhuc vaf v fhuc
vaf su dung nIfo cua khong kh nhu mof nguon nIfo cho qua
frnh frao doI chaf.
NO
2
fhoo To chuc Y fo Tho CIoI nguong khuu gIac co
fho cam nhan duoc Ia 0,4 mg/m
3
.
NO
2
Ia mof anhydrIf axIf, no fac dong voI hoI nuoc cua
khong kh am chua frong cac vung fron va duoI cua bo may
ho hap, fac haI fron bo maf phoI va gay ra cac fon fhuong o
phoI.
Trong moI fruong cong nghIop fIop xuc 10 phuf voI nong
do 9,4 mg/m
3
so gay roI Ioan ho hap, voI 169 mg/m
3
so dan
don phu phoI.
V. Curbon doxt (CO
2
)
1. Nguon goc pbat sinb oa Jicu kicn ticp xuc
Trong sInh hoaf va frong fhIon nhIon:
Trong khong kh, kh quyon fy Io CO
2
chIom 0,3 0,4%o.
Trong khong kh con nguoI fho ra fh fy Io do Ia 0,3
0,4%o v vay khI co nhIou nguoI o frong mof khong gIan kom
fhoang maf fh ro rang raf co haI.
CO
2
Ia san pham cua qua frnh dof chay hoan foan cac
chaf huu co fhuong dung hang ngay nhu dof dau, kh dof,
fhan cuI.
Qua frnh phan huy cac chaf huu co cung nhu qua frnh
ho hap cua fhuc vaf fao ra nhIou CO
2
.
|Trong rung cay cao o VIof ac vo dom fy Io CO
2
frong
khong kh Ion foI hon 1%o. Trong rung cao su Nam o vo dom
fy Io CO
2
cung Ion foI 0,9%o frong khI ay khong kh ngoaI froI
fy Io CO
2
chI co 0,3%o.
CO
2
co fy frong cao hon khong kh 1,5 Ian |nghIa Ia
nang hon khong kh) v vay no hay co nong do cao o nhung
vung frung fhap, kn gIo nhu ho sau, gIong can, ham ngam...
V vay ma co nhIou faI nan xay ra khI dao gIong. TaI haI hon

361 362
181
181
Ia da o duoI sau ma con huf fhuoc, dof Iua. Thaf vo cung nguy
hIom...
! mon ruou va nau ruou frong buong kn cung gay fac
haI don co fho boI v frong cac ham ruou chua nhIou CO
2
.
Trong san xuat.
Trong ky ngho hoa hoc khI cho fao hoac su dung cac
hop chaf nhu carbonaf ) CO |
2
3

, san xuaf ruou bIa, nuoc gIaI

khaf co gaz, nuoc khoang nhan fao, ky ngho Iam Ianh dung
CO
2
Iong hoac ran.
Trong khaI fhac ham mo fhuong phaI fIop xuc fhuong
xuyon voI nong do CO
2
cao fuy fhoo dIou kIon fhong gIo.
Nong do foI da cho phop chI 5%o nhung o mof vaI noI nhu
Quang NInh, ac ThaI, cac ham Io co khI daf 20 30%o.
Trong cac ham chua ngu coc fhuong Ia fhoc gao, fhuong
phaf sInh nhIou CO
2
hoac frong cac phong kn chua haf gIong
nay mam, khoaI fay... fhuong do xay ra faI nan.
2. Tinb cbat /y boa cua CO
2

Ly tinb
CO
2
Ia mof kh khong mau, khong muI, vj fo.
Ty frong 1,524 |1 If nang 1,977 gam o 0
o
C).
o hoa Iong, soI o 78
o
C.
Mof If CO
2
Iong cho 462 If CO
2
o dang kh.
CO
2
fan frong nuoc va bj hap fhu ngang fho fch nuoc o
moI ap suaf, 1 If nuoc hoa fan 1 If CO
2
duoI ap suaf 1
afmofpho. Iou nay gIaI fhch cho fa cang ro fhom o nong
fhon gIong nuoc sau khong co faI nan do CO
2
ma chI bj faI
nan CO
2
khI dao gIong nghIa Ia khI chua co nuoc.
CO
2
khong bj fhan hoaf fnh hap fhu non khong fho
phong chong CO
2
bang maf na kIou hop Ioc.
Hoa tinb.
ung djch nuoc CO
2
co fnh acId Iam do gIay quy va Iam
maf mau hong cua chaf chI fhj mau phonoIfaIoIn da duoc Iam
hong boI kIom cua cac dung djch kIom NaOH, KOH, NH
4
OH,
a|OH)
2
| va nuoc voI hap fhu CO
2
. Nou fhua CO
2
so fao
fhanh carbonaf acId hay bIcarbonaf.
Trong so cac kIom fhuong dung chI co barI a|OH)
2
Ia
khong fao fhanh bIcarbonaf va fao fhanh barIcarbonaf frung
fnh. V vay barI duoc dung do djnh Iuong CO
2
fhoo phuong
phap chuan do.
J. oc tinb cua CO
2

Trong dIou kIon bnh fhuong, mau cua co fho khI don
phoI mang fhoo CO
2
do co fho fhaI ra duoI dang HbCO
2

|carbohomogIobIn). O phoI HbCO
2
phan Iy fhanh CO
2
fhoo
khong kh fho ra va Hb.
Hb kof hop ngay voI O
2
cua khong kh hf vao do fhanh
HbO
2
va chuyon don cac fo bao, mo, fo chuc cua co fho.
Trong khong kh co nhIou CO
2
fh hIon fuong bnh
fhuong fron khong xay ra, O
2
khong duoc cung cap cho co fho

363 364
182
182
non co fho bj ngaf. Nhu vay co fho noI ngaf do nhIou CO
2
hay
do fhIou O
2
dou dung.
Co cho gay ngaf o day Ia CO
2
da chIom maf O
2
frong
khong kh fho Iam cho co fho fhIou O
2
.
Nong do 15%o gay kho chju vo ho hap.
Nong do 15%o khong fho Iam vIoc duoc.
Nong do 30 60%o nguy hIom don fnh mang.
Nong do 80 100%o co hIon fuong ngaf fho.
Nong do 100 300%o ngaf fho.
Nong do CO
2
= 350%o |35%) chof nguoI.
4. Moi tuong quan giua CO
2
oa O
2
trong kbong kbi trong
truong bop nbicm Joc Jo CO
2

CO
2
va mof so kh khac gay ngaf fho don fhuan Ia khI
chung o nong do cao fh chung Iam gIam ap suaf rIong phan
cua O
2
frong khong kh fho. Cu fho Ia nong do cac kh frong
khong kh fang Ion frong khI nong do O
2
gIam dI. Hau qua Ia
co fho bj ngaf do fhIou O
2
|noI nao khong kh co CO
2
cao
fhuong co fy Io O
2
fhap).
Hicn tuong xay ra kbi tbicu oxy Joi ooi nguoi oa su cbay.
Ty Io O
2
frong khong kh sach frung bnh Ia 20,5% |fIou
chuan noI Iam vIoc Ia 20% O
2
).
Nou chI daf 17% fh nhjp do ho hap fang Ion.
Con nou 15% gay nhuc dau, u faI.
Ty Io O
2
xuong don 7 9% so gay fu vong.
on avI faf o fy Io O
2
15,5 20%.
on dau hoa faf o fy Io O
2
17,7 18,6%.
on bonzon faf o fy Io O
2
16%.
on cay faf khI fy Io O
2
13 14%.
Kh fhap sang 10,9%.
on daf |gIo da) C
2
H
2
faf 10%.
Nhu vay fa co fho fu hIon fuong dau hoa faf do bIof
duoc fy Io O
2
frong khong kh gIam don muc baf dau nguy
hIom cho con nguoI.
Khong kh fho co fy Io oxy cao hon bnh fhuong cung
nguy hIom cho suc khoo. Tho CO
2
voI fy Io 60% co fho bj faI
bIon. Tho nhIou O
2
fInh khIof frong nhIou ngay IIon co fho
gay ra cac frIou chung nhIom doc, co cac anh huong xau vo
ho hap, vo mau, sInh hoa hoc, fo chuc hoc va co fho chof.
Mot so oi Ju oc nbicm Joc CO
2
oa O
2
nbu sau.
ao ho mong o cong fruong fhuy dIon Thac a |Yon
aI) co 3 nguoI bj faI nan fh 2 nguoI chof |nong do CO
2
o
day sau 3m Iuc nay CO
2
Ia 24%, O
2
Ia 0%).
Cong ngam von duong Ion khu mo apafIf Iao CaI, o fo
faI qua IaI fhuong xuyon chIou sau 2 m, nong do CO
2
Ia

10%,
O
2
Ia 12%.

365 366
183
183
CIong dang dao sau 5 m, nguoI dao gIong do Iuon dIou
fhuoc Iao o day gIong. Nong do CO
2
ngang fam nguoI ngoI Ia
CO
2
= 6% va O
2
= 15%.
Ham mo fhan khu vuc Quang NInh da bo khong su
dung quan saf fhay CO
2
= 8%, O
2
= 10%.
Ticu cbuan oc sinb.
CO
2
frong khong kh sach 0,3 0,4%o.
CO
2
frong khong kh noI Iam vIoc 1%o.
CO
2
frong ham Io 5%o.
O
2
khong duoc nho hon 20%.
Tom Iui: IoxIf carbon |CO
2
) voI ham Iuong 0,03%
frong kh quyon, no Ia nguyon IIou chu you cho qua frnh
quang hop do fao ra nang suaf sInh hoc so cap cho cay
xanh... Thong fhuong Iuong CO
2
san sInh mof cach fu nhIon
can bang voI Iuong CO
2
duoc su dung cho quang hop. Nhung:
VIoc dof chay nhIon IIou hoa fhach da Iam fang dang ko
Iuong CO
2
frong kh quyon.
VIoc pha rung da Iam gIam nang Iuc hap phu CO
2
frong
fu nhIon fu do gay non su maf can bang. Tu do ham Iuong
CO
2
frong khong kh fang cao hon muc fIou fhu v vay da va
dang gop phan dan don su fhay doI kh hau foan cau...
Hang nam, cac nuoc dang phaf frIon pha huy 157.000
km
2
rung bang foan bo dIon fch fu nhIon nuoc My |ca Tho
CIoI bj fan pha 170.000 km
2
).
Tu khI baf dau cuoc cach mang cong nghIop don nay
Iuong CO
2
frong kh quyon fang Ion 25% va so fang Ion gap 2
Ian vao gIua fho ky sau. Thong fhuong fh daI duong hap fhu
CO
2
xuong sau duoI daI duong hof 1/2 con IaI 1/2. Nho vay
ma con nguoI cung do phan nao su du fhua CO
2
. Tuy nhIon
frong may chuc nam qua do nhung hoaf dong cua con nguoI
fron cac maf: cong nghIop, gIao fhong van faI... da fhaI vao
kh quyon 1 Iuong CO
2
qua Ion ma cay xanh va daI duong
cung khong du suc hap fhu hof. Hang nam, con nguoI fhaI
vao khong kh Ia 8 fy fan CO
2
, frong khI do muc on djnh do
duy fr can bang cuoc song chI Ia 1,8 fy don 2 fy fan, v vay
vIoc du fhua CO
2
frong kh quyon so gop phan dan don su
fhay doI kh hau foan cau. Cac nha khoa hoc uoc fnh cu fang
10% Iuong CO
2
fh nhIof do TraI af fang 0,5
o
C.
Chung fa non nho rang Iuong O
2
fron TraI af Ia do
cay rung hang ngay hIon dang ban fang cho IoaI nguoI, dong
fhoI hap fhu mof Iuong Ion CO
2
do con nguoI fhaI ra, ay fho
ma gIo day con nguoI da fan pha rung mof cach khong fIoc
fhuong va hang ngay con fung vao kh quyon mof Iuong Ion
CO
2
. Vay fh Iam sao kh hau fraI daf IaI khong fhay doI!
V. Hydrocurbon (CH)
Hydrocarbon Ia nhung chaf ma phan fu cua chung gom
nhung nguyon fu carbon va hydro. NguoI fa goI hydrocarbon va
nhung dan xuaf khac nhau cua chung Ia cac hop chaf huu co.
Hydrocarbon duoc chIa fhanh:
Hydrocarbon no.

367 368
184
184
Hydrocarbon khong no.
Trong pham vI hoaf dong cua con nguoI dan don o
nhIom moI fruong khong kh do hydrocarbon gay ra co 2 IoaI
dang duoc quan fam ma dac frung Ia:
onzon: No Ia mof IoaI hydrocarbon khong no, Ia mof
IoaI hydrocarbon vong fhom don gIan nhaf: |C
6
H
6
).
Mofhan: CH
4
Ia mof IoaI hydrocarbon no don gIan nhaf.
Chung fa chI fap frung dI sau, fm hIou 2 hoa chaf nay fhoI.
A. Bcn:cn (C
6
H
6

1. Tinb cbat /y boa cua bcn:cn
onzon fIong Nga Ia onzoI fuc Ia bonzon C
6
H
6
va
bonzIn Ia xang. Trong xang IIon Xo fruoc day nhap vao VIof
Nam co fu 3 7%.
onzon duoc nha Vaf Iy nguoI Anh Iaraday |M.
Iaraday) phaf hIon ra nam 1925, ong fac duoc no fu phan
nung cua kh fhap.
Nam 1833, nha Hoa hoc uc MIfsoIIc |. MIfchorIIch)
da dIou cho duoc bonzon khI chung kho muoI canxI cua xIf
bonzoIc |cho non bonzon duoc mang fon nhu vay).
onzon Ia chaf Iong khong mau, co muI khong kho chju,
dong dac o 5,5
o
C va soI o 80,1
o
C. Ty frong cua bonzon =
0,8791 g/cm
3
|nho hon nuoc), 1 If hoI bonzon nang 3,25 gam.
onzon fao voI khong kh fhanh mof hon hop do no, do
fron voI ofo, xang va cac dung moI huu co khac, fao fhanh voI
nuoc mof hon hop soI o nhIof do 69,25
o
C.
onzon f fan frong nuoc, do fan frong cac dung moI huu
co, dac bIof bonzon Ia dung moI raf fof, hoa fan duoc nhIou
chaf nhu mo, cao su, hac n...
Vo hoa hoc bonzon Ia mof chaf quan frong duoc dung
Iam nguyon IIou fong hop chaf huu co nhu nIfrobonzon,
phonoI, cIobonzon, anIIIn |C
6
H
5
NH
2
)... dung frong cong nghIop
hoa chaf san xuaf chaf doo, fhuoc nhuom, bof gIaf, soI nhan
fao, chaf no, fhuoc bao vo fhuc vaf.
2. Nbung cong oicc ticp xuc ooi bcn:cn oa co tbc bj
nbicm Joc
Con duong xam nhap chu you Ia ho hap v bonzon do
boc hoI va fon dong o nhung noI fhap, f fhong gIo, bonzon co
fho fham qua da nhung f hon...
San xuaf bonzon fu chung caf fhan da, dau mo.
Iam dung moI hoa fan chaf boo, fay mo o da, xuong,
vaI, soI, Ion... Iam sach vof mo fron cac vaf dnh dau mo.
Iou cho va su dung vocnI, son, mon, mafIf, muc In, cho
fao da mom, chaf bao quan co bonzon.
Ho soI bang san pham chua bonzon, vaI mua, gIa da....
J. oc tinb cua bcn:cn

369 370
185
185
Anh huong Ion fhan kInh, khI nhIom doc man fnh no
fac dung fron fuy xuong do mof phan chuyon fhanh cac hop
chaf phonoI C
6
H
5
OH.
oc fnh qua duong fIou hoa:
10 15 gam mof Ian so chof.
50 100 gIof uong hang ngay co fho nhanh chong
dan don bonh bach cau.
oc fnh qua duong ho hap:
> 200 mg/I Ngo doc foI cap chof ngay
> 60 mg/I Ngo doc chof nguoI
20 30 mg/I Ngaf sau 20 30 phuf
10 mg/I Ngo doc ban cap
> 0,5 mg/I Ngo doc man fnh
onzon raf doc cho non sau khI nhIom doc ma ngung fIop
xuc voI C
6
H
5
fh no van fIon frIon |do bonzon fch Iuy frong cac
fo chuc nhIou mo, fuy xuong...) non van con fac dung. NhIom
doc co khI xuaf hIon raf muon, sau 20 fhang. Nou dIou frj khoI,
fhoI gIan hoI phuc co fho koo daI va bonh van con kha nang faI
phaf, phu nu co fhaI do do non, hu fhaI...
NoI chung hIon nay chua co fhuoc dac frj, chu you Ia
dIou frj frIou chung...
B. Methun (CH
4
)
Mofhan Ia mof IoaI hydrocarbon no don gIan nhaf. No
Ia mof IoaI kh gop phan gay non hIou ung nha knh.
Nguon goc san sInh ra kh mofhan fhuong baf nguon fu:
Cac qua frnh sInh hoc, v du nhu su Ion mon hoa
duong ruof cua dong vaf co guoc, cuu va nhung dong vaf
khac.
Su phan gIaI ky kh o nhung vung daf ngap nuoc,
ruong Iua...
o chay rung, do dof nhIon IIou hoa fhach.
Hang nam, con nguoI da fhaI vao kh quyon mof Iuong
CH
4
raf Ion 550 106 fan |nghIa Ia fang gap 2 Ian frong 30
nam qua).
Iou quan frong doI voI kh hau fraI daf Ia kh CH
4
gIu
nhIof hon 30 Ian kh CO
2
va no chIom 16% frong kh nha
knh.
CO
2
50%
CIC 20%
CH
4
16% |gIu nhIof gap 30 Ian CO
2
)
O
3
8%
NO 6%
V. Bu vu cuc chut run khong chuy het

371 372
186
186
Nhung IoaI buI nay sInh ra fu cac mo nhIon IIou, cac baI
rac, fu maf daf, fu vIoc dof chay khong hoan foan cac chaf
huu co, buI phong xa, buI nuI Iua...
MoI nguoI, 1 ngay hf fho 12m
3
khong kh:
Nhung haf d > 10m =
6
10
M
so gIu o muI va fao ra cuf
muI nhu fa van goI.
Nhung haf fu 3 10m so ngung o pho quan va Iang fu
o mang pho quan. Nho cac fIom mao o mang nhay pho quan,
cac haf nay duoc day nguoc dong dua fro IaI kh quan vao
fhuc quan va duoc khac ra ngoaI.
Cac haf mjn < 3 m, f hoa fan so chuI vao fan cac pho
nang va fIou pho nang. O day khong co mang nhay co fIom
mao non cac haf nay khong duoc fong ra ngoaI nhung bj bao
vay roI chuI vao phoI, gay cac bonh vIom xoang, vIom phoI,
ho, hon, suyon...
uI Io Iung, ngoaI khong kh do hap fhu va phaf fan
anh sang maf froI Iam gIam do frong suof cua kh quyon
nghIa Ia Iam gIam bof fam nhn xa. Tam nhn xa Ion nhaf Ia
36 km nhung khI phan fu buI Ia 0,1 mg/m
3
fh fam nhn xa
chI con 12km.
uI Io Iung gay fac haI cho nganh cong nghIop can vo
sInh cao nhu cong nghIop duoc, cong nghIop fhuc pham.
O fhuc vaf, khI Ia nhIom buI, ham Iuong chaf Iuc dIop
cao hon nhung sInh khoI Ia fhap hon so voI Ia khong bj
nhIom buI.
KhI nuI Iua PInafupo hoaf dong |nam 1991) phun Iua
mang fhoo 600 fy m
3
daf. Sau do, moI Ian gap mua fao ra Iu
bun raf kInh khung, faI hoa nay co Io don nam 2010 moI
khac phuc hof, nhung fu day don do nuI Iua PInafupo van
rnh rap cho phun Iua.
Su co ChornobyI 25 26/4/1986 fro fhanh su co foI fo
nhaf hanh fInh. NgoaI vIoc fung vao kh quyon buI phong xa
Iam chof hon 150.000 nguoI, no con fung cao ca nhung fam
bofong 4.000 fan, nhIof do khI xay ra su co Ia 3.6000
o
.
Co mof IoaI vaf IIou xay dung ma cho maI don nay
nguoI fa moI phaf hIon hof fac haI cua no do Ia amIanfo.
NguoI fa v amIanfo |fhach mIon) Ia qua bom no cham. Xua
kIa amIanfo duoc xom Ia mof vaf IIou fhan ky duoc su dung
rong raI v no duoc dung Iam vaf IIou cach nhIof trong ban
/a, Iam quan ao chong Iua, Iam fuong cach nhIof, cach am.
Thach mIon va xI mang fron IaI Iam fon xI mang hay
fIbroxImonf. AmIanfo cung voI fhach cao dung do bao boc cac
cof saf frong cac cong frnh xay dung cao fang, Iam ma
phanh, Iam bo Iy hop |ombrayago) frong o fo, Iam Io nuong
banh, vI nuong fhjf ca...
Hau qua cua vIoc fIop xuc Iau ngay voI amIanfo so sInh
cac bonh:
!ng fhu mang phoI.
onh buI phoI |asbosfoso) gay xo phoI.
!ng fhu phoI.

373 374
187
187
Nhung nguoI nghIon fhuoc Ia fh nguy co dan don cac
bonh fron so xuaf hIon som hon.
;V. MA ACO
Ngay nay nhIou y kIon cua cac nha khoa hoc cho rang:
HIon nay, nhan IoaI dang dung fruoc 3 fham hoa mang fnh
foan cau do Ia mua acId, hIou ung nha knh va su can kIof
fang ozono.
. O{nh nghIu ve muu ucd
Chung fa bIof rang nuoc mua nguyon chaf co do pH = 5,0
boI v cac chaf kh hoa fan duoc bao gom CO
2
.
KhI khong kh bj o nhIom do nhung hoaf dong cong
nghIop gIao fhong, Iam cho nuoc mua co do pH gIam fhap
fhuong pH = 2 5. Nuoc mua frong fruong hop nay goI Ia
mua acId.
. Nguyen nhun dun den muu ucd
KhI dof chay nhung nhIon IIou hoa fhach v du nhu
fhan da, dau mo do ban fhan nhung nhIon IIou hoa fhach nay
co chua Iuu huynh, khI dof chay chung bIon fhanh suIfuro.
Kh suIfuro |SO
2
) phan ung frong khong kh va frong may do
fao fhanh acId suIfurIc |H
2
SO
4
). Chnh acId suIfurIc nay da
Iam cho nuoc mua co fnh acId.
Mof vaI IoaI quang kIm IoaI nhu dong |Cu) chang han,
co chua Iuu huynh va kh suIfuro |SO
2
) duoc fao fhanh khI
nguoI fa fm cach khaI fhac chung.
Kh suIfuro |SO
2
) cung co fho san sInh ra fu hoaf dong
nuI Iua. KhI nuI Iua hoaf dong fhuong fung vao kh quyon
hydrosuIfua |H
2
S) va dIoxIf suIfua |SO
2
).
Kh suIfuro |SO
2
) co nguon fu nhIon chI chIom mof fy Io
raf nho |khoang 1/10) so voI nguon goc nhan fao |fu nhung
hoaf dong cong nghIop, gIao fhong...)
O mof so nuoc chI rIong cac nha may nhIof dIon cung da fhaI
vao khong kh 2/3 Iuong SO
2
, 1/3 Ia do nhung hoaf dong khac.
NgoaI SO
2
, cac nha may nhIof dIon khI su dung nhIon
IIou hoa fhach do phaf dIon cung da fhaI vao khong kh mof
Iuong Ion NO. O mof so nuoc, Iuong kh fhaI nay do cac nha
may nhIof dIon chIom 40% con 60% Ia do cac hoaf dong gIao
fhong van faI.
NhIou nghIon cuu khoa hoc cho fhay rang khI xo co
chay voI van foc nho fh Iuong kh fhaI NO f hon so voI xo
co chay voI foc do cao |v du khI V = 70 dam/gIo fh Iuong kh
fhaI NO chI co 0,03%).
. Huu quu cuu muu ucd
KhI nuoc mua co do acId Ion |pH < 5) roI xuong ao ho,
cac fhuy vuc noI chung anh huong raf Ion don cac sInh vaf
fhuy sInh |v du o Thuy Ion da co hon 4.000 ho chua khong
con sInh vaf nao song frong do, con IaI 16.000 ho chua khac
fh raf f sInh vaf sInh song duoc).
O Na !y, kho ca hoI ac Cuc gan nhu can kIof, hon 1/2
so ca hoI o Na !y bj chof do mua acId.

375 376
188
188
Khoang 1/3 kh SO
2
san sInh ra fron daf Anh da duoc gIo
mang don ban dao ScANInavIa Iam anh huong don chaf Iuong
nguon nuoc fron ban dao nay. Chnh v vay, o nhIom khong kh
fhuong Ia su o nhIom kbong bicn gioi. V du frong nhung nam
gan day o dong bang song Cuu Iong nuoc fa co mof so vung
phaf hIon ra mua acId do Ia hau qua cua nhung hoaf dong cong
nghIop o cac nuoc fhuong Iuu song MoKong.
Mua acId Iam cho kIm IoaI bj chong rI mon cung co
nghIa Ia Iam cho fuoI fho cua may moc, cac cong frnh kIon
fruc, xay dung... gIam fhap. Mof so kIm IoaI nhu dong, kom,
cadIum duoI fac dung cua H
2
SO
4
noI rIong va acId noI chung
bj bao mon, hoa fan... Iam cho nguon nuoc co muI hoI kho
chju, nou su dung so raf co haI cho suc khoo.
Mof so nha khoa hoc cho rang mua acId so Iam cho cay
coI bj chof hoac khong phaf frIon bnh fhuong...

V. Nhung ben phup hun che huu quu cuu muu ucd
Khoa hoc fm cach fach Iuu huynh |S) fu xang dau fruoc
khI su dung, dof chay |fach Iuu huynh fu dau, xang co fho
fhuc hIon duoc nhung fach fu fhan da raf kho va fon kom).
Mof qua frnh hoa hoc duoc goI Ia dosuIfua co fho fach
chaf kh suIfuro fu cac kh fhaI cua cac nha may nhIof dIon.
a voI Ia chaf duoc su dung do Iam frung hoa chaf SO
2
.
Chung fa bIof rang da voI Ia carbonaf canxI |CaCO
3
), no
khong hoa fan frong nuoc nhung no Iam frung hoa acId. a
voI co fho chuyon fhanh hydroxIf canxI |Ca|OH)
2
fuc Ia voI
foI. Chung fa co fho rac voI bof Ion fron maf daf do Iam
frung hoa chaf acId |nguoI nong dan VIof Nam fa da bao doI
nay bIof dung voI foI do kIom soaf pH cua daf). V vay, khI
cac ho nuoc co hIon fuong mua acId, chung fa co fho su dung
da voI do Iam frung hoa chaf acId.
Qua frnh fach roI SO
2
bang phuong phap dosuIfua hoa
voI fac dung cua da voI so fao ra chaf canxI suIfaf |CaSO
4
) Ia
chaf duoc su dung do Iam go dan frong nganh xay dung.
Phaf frIon nang Iuong gIo, nang Iuong maf froI, fhuy
dIon... so gIam bof vIoc fhaI vao khong kh mof Iuong Ion kh
SO
2
, NO.
To chuc fof nhung phuong fIon gIao fhong cong cong
cung gop phan Iam gIam Iuong kh fhaI SO
2
, NO...

377 378
189
189

Nhung so IIou fham khao vo Iuong SO
2
o cac nuoc Tay
Au fung vao kh quyon nam 1982 nhu sau:
Anh 4,2 frIou fan
uc 3,5 frIou fan
Y 3,1 frIou fan
Phap 2,9 frIou fan
Tay an Nha 2 frIou fan
;V. HK NG NHA KNH (THK GRKKN HOSK KFFKCT)
. Khu nem ve heu ung nhu kInh
uc xa maf froI Ia buc xa song ngan non no raf do dang
xuyon qua cac Iop CO va fang O
3
roI xuong maf daf.
TraI daf hap fhu buc xa maf froI chu you fron bo maf
fraI daf, nang Iuong hap fhu duoc phan phoI IaI kh quyon,
daI duong va buc xa IaI vao vu fru bang cac buoc song daI
hon non no khong co kha nang xuyon qua CO
2
va bj kh CO
2

va hoI nuoc hap fhu.
NhIof do cua maf daf Ia su can bang gIua nhung fIa
chIou xuong va foa ra. V vay, hIou ung nha knh Ia su bam
/ai nhung fIa buc xa maf froI nho cac kh frong nha knh...
Thanh phan cua kh frong nha knh nhu sau:
CO
2
chIom 50%
CIC chIom 20%
CH
4
chIom 16%

379 380
190
190
O
3
chIom 8% |fang doI Iuu)
NO chIom 6%
Su fon faI hIou ung nha knh Ia su fon faI faf you khach
quan. V khong co hIou ung nha knh fh nhIof do frung bnh
fraI daf so fuf xuong don 8
o
C gIong fhoI ky daI bang ha da
xay ra cach day hang van nam vo fruoc.
Van do o day Ia su fch Iuy ngay cang nhIou Iuong CO
2

va mof so kh khac frong nha knh. Tu do phan Ion fIa buc
xa fu maf daf phan phoI IaI kh quyon bj gIu frong nha knh,
v vay Iam nhIof do frung bnh maf daf ngay cang fang Ion.
. Nguyen nhun dun den vec gu tung nong do
khI nhu kInh
8u Jong gop cua nganb nang /uong.
80% kh CO
2
foa ra do vIoc dof nhIon IIou hoa fhach
do fao nguon nang Iuong, con IaI Ia do su fan pha rung va
cac hoaf dong khac.
35% kh CH
4
foa ra co fho quy vo nang Iuong |20% fu
vIoc dof sInh khoI, con 15% fu vIoc khaI fhac kh fhIon nhIon).
Hang nam, con nguoI fhaI vao kh quyon 550 frIou fan CH
4
.
Khoang 50% kh NO co IIon quan don vIoc su dung
nhIon IIou hoa fhach.
Hicu qua cua oicc tan pba rung.
Chung fa bIof rang chI co fhuc vaf moI co kha nang hap
fhu fruc fIop nang Iuong cua cac dao dong dIon fu, fruoc hof
cua anh sang maf froI. Nho nang Iuong nay chung co fho
chuyon hoa cac chaf vo co, dac bIof Ia nuoc va kh CO
2
fhanh
cac chaf huu co nhu CH |hydrafcarbon). Qua frnh quang hoa
nay frong do cIorophIn |chaf mau cua Ia va cac bo phan khac
co mau xanh Ia cay cua fhuc vaf) hap phu nang Iuong anh
sang chuyon no fhanh nang Iuong cua IIon kof hoa hoc cua
cac chaf huu co goI Ia su quang hop
Quang hop Ia qua frnh hoa hoc phuc fap nhIou gIaI
doan ma ngoaI cIorophIn con co nhIou chaf vo co va huu co
khac fham gIa phan ung...
Nha fu nhIon hoc Nga K.A. TImIrIadop da chI ra vaI fro
fo Ion cua cIorophIn frong qua frnh xuaf hIon va phaf frIon su
song fron fraI daf. Chang han, khI fa fhu hoach duoc 40 fa Iua
mach fu 1 ha fh Iua mach fron canh dong do frong mua ho:
a dong hoa 20 fan kh CO
2

Va su dung 7,3 fan nuoc.
ThaI vao kh quyon 13 fan oxy.
Su dung 2 20% nang Iuong cua anh maf froI chIou
xuong dIon fch noI fron.
ong fhoI fhuc vaf cung chuyon cac hop chaf cua nIfo,
phospho va cac hop chaf khoang khac fhanh dang ma con
nguoI co fho dong hoa duoc, nghIa Ia da fong hop non cac
acId amIn, cac bazo chua nIfo, cac osfo phosphaf va faf ca cac
chaf ma fhIou chung con nguoI va dong vaf khong fho fon faI
duoc.

381 382
191
191
Tu khaI nIom fron, fa fhay vaI fro cua rung noI rIong va
fhuc vaf noI chung Ia vo cung fo Ion frong vIoc hap fhu CO
2

va fhaI oxy frong fu nhIon, do duy fr va phaf frIon qua frnh
song cua fho gIoI fhuc vaf fron hanh fInh... Ay fho nhung:
Con nguoI khong ngung fan pha rung.
Hoaf dong cong nghIop phaf frIon IIon fuc.
Quy mo va mang IuoI gIao fhong fang nhanh.
ung no dan so fron quy mo foan cau.
Tu do da Iam nong do CO
2
frong kh quyon fang Ion
khong ngung.
RIong o nuoc fa hIon nay |1990) moI nam maf 110.000
ha rung.
So voI gIua nhung nam 1940 fh do cho phu rung nuoc
fa Ia 45% fh hIon nay rung fu nhIon chI con khoang 26%
|rung gIa, rung frung bnh va rung fhua). 25 nam qua foan bo
rung fu nhIon o ca vung cao va von bIon da gIam voI muc
frung bnh 350.000 ha/nam.
Muc do an foan vo do cho phu cho phop Ia 33,2%,
frong khI do o fa chI con 26% qua Ia dIou dang bao dong...
Hang nam, cac nuoc phaf frIon maf 157.000 km
2
rung
fuong duong voI dIon fch fu nhIon nuoc My |ca Tho gIoI maf
170.000 km
2
/nam).
Nan pha rung o Iao daf don muc ky Iuc, fu do Iam
cho Iuong kh fhaI CO
2
vao kh quyon cua mof nguoI dan Iao
daf don muc hon 10 fan/nam, frong do Iuc frung bnh foan
cau chI co 1,1 fan/nam nguoI.
Nou hoaf dong nong nghIop da chIom 13% frong vIoc
Iam fang nong do kh nha knh fh vIoc fan pha rung da
dong gop 14%, do hoaf dong cong nghIop 24%, do su dung
nang Iuong dong gop 49%.
NgoaI kh CO
2
con mof so kh khac do nhung hoaf dong
cua con nguoI cung gop phan dang ko frong vIoc Iam fang
nong do frong kh nha knh. V du:
CH
4
: Hang nam, con nguoI fhaI vao kh quyon 559
frIou fan. Kh mofhan gIu nhIof gap 30 Ian Ion hon kh CO
2
.
CIC |chIoro fIuorocarbon): No fon faI hang fram nam
frong kh quyon va no hap fhu nhIof 17.000 Ian Ion hon CO
2
.
chnh su fon faI kha Iau frong kh quyon cua cac chaf kh do
non no da dong gop dang ko vao vIoc Iam fang nhIof do fraI
daf.
. Huu quu cuu vec nong len cuu tru dut
Trong vong 20.000 nam qua, nhIof do fraI daf da fang Ion
4 5
o
C. Tuy sau do cung baf dau co nhung bIon doI sau sac vo
Iop phu fhuc vaf foan cau |rung, ao ho, cho do fhuy van...)
nhung dan so fho gIoI con f, nhan fhuc vo hau qua cua su fhay
doI kh hau chua sau sac. CIo day fh fnh hnh da khac han.
Thoo du doan, nou nong do kh CO
2
frong kh quyon
fang gap doI fh nhIof do frung bnh fraI daf so fang Ion
khoang 3,6
o
C.
Cac nha du bao da fnh foan rang: nhIof do fraI daf so
fang Ion 1,5 4,5
o
C vao nam 2050. Thoo nghIon cuu cua vIon
Quoc fo MoI fruong va Phaf frIon H cua Anh |InfornafIonaI
InsfIfufo of nvIronmonf AN ovoIopmonf) va fruong aI

383 384
192
192
hoc AngIIa !A |!nIvorsIfy of asf AngIIa) dang fron fap ch
TIomfro fh bIon doI kh hau fron bo maf fraI daf fu 1992 don
nay co dang bIou do |XI).
Thoo IAmpIour dos bosoIns do IAO xuaf ban 1996 va
fap ch TIomfro so 08/1995.
KhI nhIof do fang fu 2 4
o
C fh:
Pha Tay Chau Au o Phap so nong Ion.
Tam mua so djch Ion pha ac an Cau.
Non nong nghIop phaI fm nhung gIong moI cho phu
hop voI kh hau.
Cac fang bang fan ra, fu do muc nuoc bIon fang Ion
|v du nhu bang o Hy Ma Iap Son).
CuoI fho ky nay du bao muc nuoc bIon so fang cao fu
60 100cm, Iuc nay so co 300 frIou nguoI khong co cho o
|nam 1991, ang Ia of Iu Iuf da Iam chof 131.000 nguoI,
nay nou nuoc bIon dang Ion cao fhom 60 100cm fh 10%
dIon fch ang Ia of so bj ngap hoan foan frong bIon).
350.000km do fho gIoI bj uy hIop.
Thanh pho VonI cua Phap so chm fhom frong nuoc.
Su nong Ion fraI daf so dan don su fhay doI cac chung,
IoaI frong sInh fhaI rung.
NhIof do fang co fho sau bo so fang cuong pha hoaI, sau
bo fang cuong sInh soI nay no.
NhIof do fang so koo fhoo hang Ioaf bonh faf, v du nhu
djch fa, bonh cum, vIom cuong phoI, nhuc dau, bonh ngoaI da...
NhIou noI o An o, nhIof do so Ion don 46 47
o
C, so
Iam nhIou nguoI say nang.
NhIof do fraI daf no ng Io n so gIa fang nguy co so f rof.
HIon nay, moI nam bo nh sof rof da gIo f cho f hon 2 frIo u
nguoI fro n ha nh fInh, chu you Ia o Chau PhI. onh sof rof
fhuong phaf frIon o nguoI nhIof doI nong am do do kha
na ng fu mIon djch doI voI bonh so f rof cua da n dja phuong
faI nhung nuoc nay so gIa fang. Trong vaI fhap ky foI, djch
sof rof so hoanh hanh faI nhung khu vuc o Chau Au, ac
My va !c v fraI daf ngay ca ng nong dan Io n... Ky sInh
frung sof rof |doc haI nhaf Ia ky sInh fru ng pIassmodIum
faIcIparum) fon faI o nhIof do frung bnh cao hon 20
o
C va do
a m hon 55%. Thoo fo chu c y fo Tho gIoI fh hIon nay co
khoang 60 frIou km
2
fron Tho gIoI du dIou kIo n cho ky sInh
frung sof ro f pha f frIon.
NoI fom IaI, chung fa can nhan fhuc rang:
99% khong kh ma chung fa hf fho fh 78% Ia nIfo,
21% Ia oxy. Ty Io nay hang frIou nam qua khong fhay doI.
If hon 1% con IaI, bao gom argon |ar), dIoxIf carbon
|CO
2
), noon |No), hoII |Ho), mofan |CH
4
), kryfon |Kr), hoI
nuoc, buI, phanhoa... |son kh). Trong do, dIoxIf carbon |CO
2
)
fuy chI chIom mof fy Io vo cung nho bo |0,0314%) nhung IaI
vo cung quan frong frong su bIon doI hIou ung nha knh. Mof
chaf kh dang duoc nhan IoaI quan fam.
;V. S CAN KKT TANG OZONK (O
3
) VA NHNG TAC
OONG XA OKN MO TRONG T NHKN
. Khu nem ve Ozon trong khI quyen

385 386
193
193
Thoo fIong Hy Iap ozono co nghIa Ia muI hang, dac bIof
Ia khI co nong do Ion.
Ozono Ia mof dang cua nguyon fo oxy. Phan fu ozono
|O
3
) co 3 nguyon fu oxy fhay v 2 nguyon fu oxy nhu fhong
fhuong |O
2
).
Ozono duoc fao fhanh frong fang bnh Iuu do su fac
dong cua buc xa maf froI Ion phan fu oxy frong qua frnh
quang Iy. Phan fu oxy bj phan ra fhanh oxy nguyon fu, sau do
oxy nguyon fu kof hop voI phan fu oxy fao fhanh ozono |O
3
).
Ozono bj pha huy mof cach fu nhIon boI mof Ioaf chu
frnh xuc fac IIon quan don oxy, nIfo, cIo, brom va hydro...
Nam 1880 nghIa Ia 40 nam sau khI C.I SchoboIn kham
pha ra ozono |1839) fh con nguoI moI baf dau nhan ro fam
quan frong cua no doI voI cuoc song fron hanh fInh boI vaI
fro fo Ion cua no frong hap fhu phan Ion buc xa maf froI...
Mof fho ky sau |1984), cac nha khoa hoc IaI bao dong vo
y nghIa chof nguoI cua su kIon vo fong Iuong ozono fhap
baf fhuong faI Syova |Nam Cuc). Sau do fu nam 19851995,
nhung phaf hIon khac IaI dua ra do Ia Iuong ozono fhap nhaf
|100m af/cm) vao mua xuan o nam cuc bao frum mof vung
rong gan 24 frIou km
2
, cung Iuc frj so ozono do duoc fhap
chua fung fhap frong mua dong xuan o pha bac, frj so
ozono fhap daf don muc ky Iuc |25% duoI frung bnh) faI
SIborIo va phan Ion o Chau Au vao fhang 3/1995...
Nhung co Io phaf hIon quan frong hon ca vIoc khang
djnh Chnh con nguoI fu mnh da fan pha fang ozono va gay
ra fham hoa cho chnh ho frong fuong IaI.... Tuy nhIon cho
don nay van chua co bIon phap nao fhuc su huu hIou do ngan
chan nhung hanh dong do...
. Cuu truc cuu Ozone trong khI quyen
Cu 10 frIou phan fu khong kh fh frung bnh chI co 3
phan fu ozono |3/10
7
). Nou fong so ozono kh quyon duoc fraI
ra fron bo maf fraI daf fh do day cua no chI co 3mm.
Tong Iuong ozono frong cof kh quyon faI baf ky mof
dIom nao cung Iuon Iuon bIon doI.
Khoang 90% Iuong ozono frong kh quyon phan bo o
fang bnh Iuu. Nong do ozono cao nhaf o frong khoang 19
23km cach maf daf. Sau khI gIam nhanh fhoo chIou cao frong
fan doI Iuu, nhIof do khong kh IaI fang Ion frong fang bnh
Iuu v cac fIa buc xa bj ozono hap fhu.
Ozono cung duoc xac djnh chu you fhoo cau fruc nhIof
cua fang bnh Iuu |10 50km) noI ma nhIof do fang fhoo
chIou cao.
Ozono bnh Iuu duoc fao ra boI buc xa cuc fm |!V).
Cuong do buc xa maf froI anh huong don do fao fhanh ozono.
Nang Iuong maf froI frong phan quang pho |!V) raf bIon
dong, dac bIof Ia fhoo vof don fron maf froI voI chu ky 11
nam. Cac quan saf fron mof vaI chu ky maf froI ko fu fhap
ky 50 chI ra rang Iuong ozono foan cau gIam khoang 1 2%
fu cuc daI don cuc fIou cua mof chu ky maf froI dIon hnh. Su
fhay doI daI han cua Iuong ozono quan saf duoc gan day Ion
hon nhIou so voI Iuc fruoc. Iou nay khong fho gIaI fhch
duoc hoaf dong cua maf froI.

387 388
194
194
Tong Iuong ozono duoc djnh nghIa Ia Iuong kh ozono
chua frong mof cof fhang dung co fIof dIon 1cm
2
voI ap suaf
va nhIof do fIou chuan. Co fho bIou dIon bang don vj ap suaf
khoang |0,3 af cm) fhuong su dung don vj |mIII af cm)
|fhuong goI Ia don vj obson fon nha khoa hoc C.M..
obson nam 192 da fm ra dung cu do fong Iuong ozono
fhuong xuyon) ung voI nong do frung bnh frong kh quyon
cua ozono xap xI 1/10
9
|phan fy) vo fho fch |1pphbv).
Ozono phan bo khong dou fhoo chIou fhang dung. Nong
do frung bnh foan cau khoang 300 don vj. Con so nay cung
dao dong fhoo dja Iy fu 230 500 don vj obson. Tnh frung
bnh fh cof ozono co nong do fhap nhaf o vanh daI xch dao
va fang dan fhoo vI do |cao o vI do frung bnh o bac cuc).
Ozono duoc hnh fhanh quanh nam o fang bnh Iuu vung
xch dao. Ozono dI chuyon vo pha cac vI do cuc nho co cac
chuyon dong cua khong kh.
Nho co dong khong kh manh huong vo cuc, gIa frj ozono
cao nhaf da ghI duoc fron bac cuc fhuoc Canada va fron XIbIa.
. Nhung nguyen nhun co bun de dou tung ozone
MaI cho don nhung nam dau cua fhap ky 70 cung khong
aI nghI rang chnh hoaf dong cua con nguoI va chnh con
nguoI fu mnh fan pha fang ozono.
Cho maI don nhung nam gan day dau nhung nam 90,
cac nha khoa hoc moI phaf hIon ra nhung nguyon nhan co ban
dan don can kIof fang ozono. Nhung chaf co ban gop phan Iam
can kIof fang ozono ma con nguoI su dung goI faf Ia |OS)
|ozono dopIofIon subsfancos) phan Ion nhung chaf nay do con
nguoI fao ra frong qua frnh phaf frIon kInh fo xa hoI, dac bIof
Ia su dung Iam fac nhan Ianh, chaf fay rua, chaf fay, chaf fao
bof, chaf bao quan Iuong fhuc... roI fhaI vao kh quyon.
1. Chul lhui lu cuc hum Joi muy buy sieu um (SST)
Chung da fhaI vao kh quyon mof khoI Iuong dang ko
oxIf nIfrIf fap frung o fang frung Iuu, chaf nay day nhanh
qua frnh phan huy fang ozono fu nhIon.
2. Chul CFCV (chIoro jIuoro curbons)
Tu nhung nam 1930, nguoI fa su dung CIC do fhay fho
amonIac |NH
3
), dIoxIf suIfurIc |SO
2
) frong ky ngho Iam Ianh,
Iam bof xop cach nhIof, Iam dung moI, cac chaf son kh
|aorosoI) |cac chaf fay frong cac Io fhuoc xong, bnh xjf Iam
my pham...). Can day, nguoI fa da fch cuc su dung chaf HAP
|fuc hydrocarbon aorosoI proIoIIanf) do fhay fho cho CIC
frong ky ngho Iam my pham.
Cac chaf CIC sau khI su dung duoc chuyon Ion fang bnh
Iuu fhong qua su chuyon dong doI Iuu, faI do chung hap fhu cac
profon co nang Iuong cao fu anh sang va gIaI phong ra cIo fu do.
Mof khI da duoc gIaI phong, cIo fu do co fho pha huy ozono frong
fang bnh Iuu fhong qua mof chuoI cac phan ung xuc fac.
NhIou kof qua nghIon cuu cho fhay CIC co kha nang
fon faI raf Iau frong kh quyon |hon 100 nam). V du chI can
mof Ion cIo fu qua frnh phan huy mof phan fu CIC co fho
pha huy 100.000 phan fu ozono.
J. Cuc chul luy ruu

389 390
195
195
MofhyI chIoroform va carbon fofrachIorIdo |CCT). Cac
chaf nay dung:
Iam dung moI chong am, Iam sach cac ban vI mach
dIon fu, o cung may fnh.
Iam dung moI khu dau mo, kIm IoaI, gIaf kho fay vaI,
Iam chaf do san xuaf fIuoro carbon Iuyon fhop...
Iam fhuoc saf frung frong duoc pham, fhuoc fru sau...
Iam son cong nghIop, fhuoc nhuom...
San xuaf cao su fong hop...
4. Chul huIon Jung Je chong chuy
IoaI nay co kha nang pha huy ozono raf Ion song van
chua fm duoc chaf fhay fho |HaIogon fon goI chung cua 5
nguyon fo hop fhanh nhom VIIa frong bang fuan hoan, gom:
fIo, cIo, brom, Iof va IfafIn. Taf ca dou mang fnh phI kIm fru
Iof va IfafIn co fnh kIm IoaI |you).
5. MelhyI bromiJe (CH
J
Br)
MofhyI bromIdo frong cong nghIop dung Iam chaf dIof
khuan bao quan fhuc pham, Iam chaf phu gIa frong nhIon
IIou van chuyon...
MofhyI bromIdo |CH
3
r) gIaI phong ra brom pha huy
fang ozono gap fu 30 60 Ian cIo. HIon chua fm ra duoc chaf
g do fhay fho CH
3
r.
V. Nhung tuc dong xuu do cun ket tung ozone
1. Dien bien lung ozone lrong nhung num guu
Chuan ozono cua fang bnh Iuu Ia 300 don vj obson.
Nou fong Iuong ozono con duoI 220 don vj obson fh fang
ozono duoc coI Ia bj fhung.
Nam 1981, Ian dau fIon phaf hIon su suy gIam quyon
ozono. Tu do fro dI hIon fuong nay phaf frIon manh vao cac
fuan dau cua fhang 10 hang nam.
Thang 10 nam 1990, fong Iuong ozono kh quyon chI con
145 don vj obson do o fram Mac Mocdo 78
o
vI Nam, gIam
100 don vj obson so voI nam 1988. Pha duoI Io fhung fIa
cuc fm fang 3 Ian chuan.
Thang 10 nam 1991, ham Iuong ozono chI con 108 don
vj obson. Ion fch Io fhung ozono o Nam cuc daf don hon
20 frIou km
2
bang 13 Ian dIon fch Io fhung nam 1981.
Thang 10 nam 1992, Iuong ozono gIam 15% so voI nam 1991.
2. Nhung luc Jong xuu Jo cun hiel lung ozone
NguoI fa v fang ozono nhu chIoc ao gIap ngan fro fIa
cuc fm maf froI xuong fraI daf. V vay, mof khI fang ozono bj
mong dI fh ro rang muc buc xa fIa cuc fm chIou xuong qua
daf so fang Ion.
Nou nong do fang o nhIom gIam dI 1% fh buc xa fIa cuc
fm chIou xuong maf daf so fang Ion 2%. uc xa fIa cuc fm
fang Ion so dan don.
Huy hoaI maf: Nou O
3
gIam dI 1% fh hang nam co
100.000 150.000 fruong hop mu Ioa.

391 392
196
196
Tang nguy co ung fhu da: Nou O
3
gIam dI 1% fh co
2% dan so Tho gIoI fuc 106 frIou nguoI bj ung fhu da ac fnh,
frong do co fu 0,2 0,3% so chof fuc khac.
If fac dung doI voI vIoc fIom chung, suc do khang
kom.
Cay fac haI cho gon dI fruyon AN.
Tang hIon fuong suong mu va mua acId fu do dan don
gIa fang cac bonh vo ho hap.
So huy hoaI cac IoaI sInh vaf bIon con non nof nhu
fom, ca, cua va cac quan fho sInh vaf noI co so fao ra chuoI
fhuc an cua bIon. ong fhoI Iam gIam nang Iuc hap fhu
carbon dIoxIf |CO
2
) cua cac sInh vaf nay |CO
2
Ia mof frong
nhung chaf kh nha knh chu you).
NhIou IoaI fhuc vaf phaf frIon cham va bj coI coc,
rung co fho bj pha huy, ho sInh fhaI nuoc kom phaf frIon.
Muc buc xa fIa cuc fm cang nhIou cang Iam fang hIou
ung nha knh...



Tbco Lamp/cur Jcs bcsoins Jc FAO
xuat ban 1006 oa tap cbi Tcmjro so S-1006
Bieu Jo X
0.5
0.25
0.00
-0.25
-0.50
1920 40 1960 80 2000

393 394
197
197
NHUNG KlEN THUC VE BUC XA SONG
NGAN MAT TROl (BUC XA TlA CUC TlM)
VA ANH HUONG CUA NO
uc xa song ngan maf froI hay goI buc xa fIa cuc fm !V co
= 10 400 x 10
9
|10 400 Nanomof) duoc chIa fhanh 3 daI:
1. Ou song ngun = 10 290 Nunomet goI Ia buc xa
cuc fm song ngan hay cuc fm song daI C vIof faf Ia !VC.
IoaI buc xa o daI nay bj ozono |O
3
) chan IaI frong kh
quyon do duy fr can bang quang hoa:
KIon fao phan fu ozono: O
2
+ O O
3

Pha huy phan fu ozono: O
3
O
2
+ O
Tac haI cua buc xa fhuoc gIaI nay Ia:
Pha huy AN cua gIon dI fruyon.
CIam kha nang do khang cua co fho song.
Tron bo maf fraI daf, Iuong buc xa fhuoc IoaI nay raf
nho song nou co Io fhung fang ozono fh so fang Ion.
2. Ou song trung bInh = 290 320 Nunomet goI Ia
buc xa cuc fm fhuoc gIaI song frung bnh hay cuc fm gIaI
vIof faf Ia !V.
uc xa song nay khong xuyon qua knh. VoI mof Iuong
f buc xa song nay co IoI cho suc khoo nhu:
Tang cuong kha nang fong hop vIfamIn 3 co ch cho
xuong va rang.
CIup fang suc do khang, chong IaI mof so bonh.
Nhung nou vuof qua muc do can fhIof fh buc xa song
nay so:
Cay dof bIon AN.
Cay cac bonh vo da, Iao hoa da, ung fhu da.
Cay duc fhuy fInh fho va mof so bonh vo maf.
3. Ou song du = 320 380 Nunomet goI Ia buc xa
cuc fm song daI A |!VA).
uc xa song nay co kha nang xam nhap sau vao da.
VoI mof Iuong vua fhaI fh buc xa fhuoc daI nay Iam
fang cuong vIoc kIon fao cac hac fo, bao vo da khoI anh
huong xau cua buc xa !V.
Nou vuof qua muc do can fhIof fh buc xa !VA so gay
non dong kof chaf sac fo.
Thoo hIop hoI ung fhu cua My fh moI nam o My co
khoang 700.000 nguoI bj ung fhu da, phan Ion frong so ho Ia
do fac dung fIa cuc fm ma sInh ra.
Trong cac IoaI ung fhu da fh ! hac fo ac fnh Ia nguy hIom
nhaf. onh nay fang gap doI frong vong 20 nam fro IaI day.

395 396
198
198
Chung fa bIof rang ram nang Ia mof phan ung cua da
chong IaI fac haI cua anh sang maf froI nhung o mof so
nguoI fh chnh qua frnh nay dan don ung fhu da. Trong qua
frnh ram nang, da fao non mof fam chan do bao vo, han cho
su pha huy NA |dosoxyrIbo nucIoIc acId) cua fo bao da. au
fIon anh nang xuyon qua Iop fhuong b cua da, nhung fIa cuc
fm co nang Iuong cao ban pha nhung phan fu AN cua nhan
fo bao va Iam fan ra nhung manh khong co chuc nang. Thoo
quy Iuaf sInh Iy fu nhIon, fo bao so khac phuc nhung fon
fhuong nay, nhung onzymo duoc phong ra fu nhung manh
AN nay frong nhan fo bao fac dong vao ho fhong dI fruyon
sInh ra phan fu moI fhay fho cho nhung manh vo. Phan ung
ram nang Ia buoc dau qua frnh caf doan nay. Nhung manh
AN va onzymo bang mof cach nao do kch fhch fo bao hac
fo nam o Iop fhuong b cua da sInh ra moIamIn. Chaf nay co
fho hap phu fIa cuc fm. No raI dou Iop fhuong b gIong nhu
caI o bao vo AN...
VAl NET VE TlNH HlNH GlAO DUC
MOl TRUONG O VlET NAM
1. Quun nem ve guo duc mo truong
HIop hoI quoc fo vo bao vo fhIon nIon |I!CN) da dua ra
khaI nIom gIao duc moI fruong Ia qua frnh nhan bIof cac
gIa frj va Iam sang fo cac khaI nIom nham phaf frIon cac ky
nang va quan dIom can fhIof do hIou va danh gIa duoc su
quan ho fuong fac gIua con nguoI, non van hoa va fho gIoI
vaf chaf bao quanh gIao duc moI fruong; dong fhoI, cung fhuc
hIon qua frnh dua ra noI bo quI fac ung xu voI nhung van do
IIon quan foI dac fnh moI fruong.
Thoo !NSCO fh CIao duc moI fruong co gang fhuc day
Nhan fhuc ro rang va quan fam doI voI moI quan ho
phu fhuoc gIua kInh fo, chnh frj, van hoa va xa hoI frong cac
vung do fhj va nong fhon.
Mang IaI cho moI nguoI co hoI daf duoc frI fhuc, cac
gIa frj, fhaI do, cam kof va ky nang can fhIof do bao vo va
caI fhIon moI fruong.
Tao ra nhung mau mu c moI frong hanh vI cua cac ca
nhan, nhom va xa hoI nhu Ia mo f fong fho huong vo moI
fruong.

397 398
199
199
TaI hoI nghj IIon chnh phu vo CMT fo chuc nam
1977 o TbIIIsI, CrudIa, !NSCO dua ra djnh nghIa CIao duc
moI fruong Ia mof qua frnh fao dung cho con nguoI nhung
nhan fhuc va moI quan fam doI voI moI fruong va cac van do
moI fruong, sao cho moI nguoI dou co day du kIon fhuc, fhaI
do, y fhuc va ky nang do co fho hoaf dong mof cach doc Iap,
hoac phoI hop, nham fm ra cac gIaI phap cho nhung van do
moI fruong cua hIon faI va ngan chan nhung van do co fho
nay sInh frong fuong IaI.
2. Muc teu guo duc mo truong
2.1. Muc ticu giao Juc moi truong cua UNE8CO oa UNEP
* Nhun thuc: CIup cho cac doan fho xa hoI va ca nhan
daf duoc mof nhan fhuc va su nhay cam doI voI moI fruong
va nhung van do co IIon quan.
* Ken thuc: CIup cho cac doan fho xa hoI va ca nhan
fch Iuy duoc nhIou kInh nghIom khac va co duoc su hIou bIof
co ban vo moI fruong va nhung van do co IIon quan.
* Thu do: CIup cho cac doan fho xa hoI va ca nhan
hnh fhanh duoc nhung gIa frj va y fhuc quan fam v moI
fruong, cung nhu dong co fhuc day frong vIoc fham gIa fch
cuc vao vIoc bao vo va caI fhIon moI fruong.
* Ky nung: CIup cho cac doan fho xa hoI va ca nhan co
duoc nhung ky nang frong vIoc xac djnh va gIaI quyof cac
van do moI fruong.
* Thum gu: Tao co hoI cho cac doan fho xa hoI va ca
nhan fham gIa mof cach fch cuc o moI cap frong vIoc gIaI
quyof nhung van do moI fruong.
2.2. Muc ticu giao Juc moi truong trong nba truong
trung boc o Vict Nam
a. Cung cap cho hoc sInh nhung kIon fhuc nhaf djnh vo
moI fruong, cu fho nham frang bj cho hoc sInh:
` Co duoc nhung hIou bIof fuong doI day du vo fu nhIon,
moI fruong song cua daf nuoc.
` Nhan fhuc duoc ro nhung moI quan ho khang khf,
fuong fac Ian nhau gIua con nguoI voI cac you fo fu nhIon;
fam quan frong cua moI fruong doI voI su fon faI va phaf
frIon cua con nguoI.
` HIou va nam duoc nhung chu fruong, chnh sach va
Iuaf Io co ban cua Nha Nuoc vo van do bao vo moI fruong.
b. Tron co so kIon fhuc do boI duong cho hoc sInh, fhaI
do va va hanh vI cu xu dung dan voI moI fruong.
` Tung buoc boI duong cho hoc sInh fnh cam, Iong you
quy fu nhIon fha fhIof, muon bao vo moI fruong, bao fon cac
phong canh dop, dI fch Ijch su, van hoa cua dan foc.
` PhaI Iam cho vIoc bao vo moI fruong fro fhanh fhoI
quon va nop song cua hoc sInh. Iam cho cac om co fhaI do
fch cuc chong IaI cac hoaf dong pha hoaI moI fruong, Iam o
nhIom moI fruong.
c. Trang bj va xay dung cho hoc sInh mof so ky nang va
gIup cho ho nam baf duoc nhung bIon phap bao vo moI fruong
xung quanh khu vuc mnh dang song. Tu do cac om co fho
dong gop mof cach co hIou qua vao cong cuoc xay dung daf
nuoc.

399 400
200
200

3. No dung guo duc mo truong
` KhaI nIom vo moI fruong, cau fruc moI fruong, faI
nguyon fhIon nhIon, sInh fhaI moI fruong, da dang sInh hoc,
o nhIom moI fruong, su dung faI nguyon do phaf frIon bon
vung, moI quan ho sInh fhaI gIua con nguoI va moI fruong;
dan so, su gIa fang dan so, qua frnh do fhj hoa v.v...
` Su dung faI nguyon fhIon nhIon mof cach hop Iy,
franh Iang ph can kIof faI nguyon.
4. Nguyen tuc thuc hen guo duc mo truong
CIao duc moI fruong duoc fhuc hIon v moI fruong, vo
moI fruong va frong moI fruong.
Guo duc vI mo truong, khou goI su quan fam fhuc
su doI voI chaf Iuong moI fruong chung fa dang song va fhua
nhan frach nhIom con nguoI phaI cham soc moI fruong.
Guo duc ve mo truong cung cap nhung kIon fhuc
fhuc fo vo moI fruong va kIon fhuc vo anh sang cua con nguoI
Ion moI fruong.
Guo duc trong mo truong, su dung moI fruong
nhu mof nguon Iuc cho day hoc, mof phong fh nghIom fu
nhIon cung cap nhung kIon fhuc, ky nang sof doo va bao vo
va gIu gn moI fruong.
5. TInh hInh guo duc mo truong o Vet Num
Trong baI noI chuyon nhan ngay 20 fhang 11 nam 1981,
chu fjch HoI dong o fruong Pham Van ong co noI: Giao
Juc trung boc pbai Jay cbo boc sinb bict ycu quy, bao oc, su
Jung oa /am pbong pbu tbcm tbicn nbicn, tu nbung oicc nbo
nbu kbong pba boai ma bict trong cay, kbong pba boai ma
bict cbam nom cac /oai oat co icb, ticn /cn bict tao ra kbung
canb song gan bo bai boa con nguoi ooi tbicn nbicn, xay
Jung quc buong tuoi Jcp cbo cuoc Joi mnb, cbo ca tbc bc
mai sau.
Thong qua vIoc fhay sach gIao khoa |caI cach gIao duc
gIaI doan 19861992) cac faI IIou chuyon ban va fh dIom, fac
gIa sach gIao khoa da chu frong don vIoc dua noI dung gIao
duc moI fruong vao sach, dac bIof o cac mon SInh, ja, Hoa,
Ky fhuaf.
O nuoc fa, van do gIao duc moI fruong da duoc ang va
Nha nuoc ban hanh fhong qua nghj quyof
1
: ay manb giao
Juc pbap /uat, Jao Juc, tbam my, moi truong, Jan so, rcn
/uycn tbc cbat cbo boc sinb.
Nam 1996, chuong frnh Phaf frIon IIon hIop quoc
|!NP) va Chnh phu da ky du an frj gIa 1,65 frIou !S, do
chnh phu an Mach faI fro hoan foan, nham fang cuong hon
nua y fhuc bao vo moI fruong frong nha fruong pho fhong o
VIof Nam.
u an VI/98/018 |gIao duc moI fruong frong fruong
pho fhong) duoc o CIao duc va ao fao dong y va chI dao

1
Trch ngh quyet Ban chap hanh TW khoa VII, 1993.

401 402
201
201
phaI Iong ghop, khaI fhac noI dung moI fruong frong mof so
mon hoc o faf ca cac cap fu mau gIao don frung hoc pho
fhong, va dua cac noI dung gIao duc moI fruong vao cac hoaf
dong cua oI fhIou nIon, oan fhanh nIon.
Nam 1999 an Mach cam kof faI fro hon 15 frIou
!S cho VIof Nam frong IInh vuc moI fruong.
Thoo Quyof djnh so 1363/QTTg ngay 17/10/2001,
Chnh phu pho duyof do an ua cac noI dung bao vo moI
fruong vao ho fhong gIao duc quoc dan.
o CIao duc va ao fao cung ra quyof djnh so 6621/
QCTKHCN ngay 30/12/2002 pho duyof Chnh sach
va chuong frnh hanh dong gIao duc moI fruong frong fruong
pho fhong gIaI doan 2001 2010. Thoo chuong frnh nay fh
gIaI doan 2001 2005 Ia gIaI doan chuan bj, frong do bao
gom cac cong vIoc nhu: soan fhao va ban hanh cac van ban
phap quy; xay dung chuong frnh, noI dung, phuong phap gIao
duc moI fruong; boI duong gIao vIon va can bo quan Iy vo
gIao duc moI fruong; xay dung fo chuc va co so vaf chaf, fIon
hanh cac hoaf dong ngoaI khoa, cac chIon djch fruyon fhong
moI fruong; chI dao dIom. Tu nam 2006 fro dI moI frIon khaI
mo rong frong pham vI foan quoc. Ngay 31/1/2005 ChI fhj so
02/2005/CTC&T cua bo fruong o CIao duc va ao fao
vo vIoc fang cuong cong fac gIao duc bao vo moI fruong you
cau cac So CIao duc va ao fao, cac daI hoc, hoc vIon, fruong
daI hoc, cao dang, frung hoc chuyon nghIop... fhuc hIon fof
cac nhIom vu sau:
+ Nban tbuc Jay Ju giao Juc bao oc moi truong /a
nbicm ou quan trong cua nganb giao Juc oa Jao tao, fu do
phaI co cac gIaI phap huu hIou do frIon khaI gIao duc bao vo
moI fruong o faf ca cac cap hoc, bac hoc, frnh do dao fao, boI
duong nguon nhan Iuc bao vo moI fruong frong fhoI ky cong
nghIop hoa, hIon daI hoa daf nuoc.
+ Tbuc bicn cac muc ticu giao Juc oa Jao tao oc bao oc
moi truong ncu trong quyct Jjnb so 1J6J1QTTg cua Tbu
tuong Cbinb pbu.
CIao duc hoc sInh, sInh vIon cac cap hoc, bac hoc,
frnh do dao fao frong ho fhong gIao duc duc quoc dan
hIou bIof sau sac cac chu fruong, chnh sach cua ang
va phap Iuaf cua Nha nuoc vo bao vo moI fruong, co
kIon fhuc vo moI fruong do fu gIac fhuc hIon.
ao fao boI duong doI ngu gIang vIon gIao vIon, can
bo nghIon cuu khoa hoc cong ngho va can bo quan Iy
vo bao vo moI fruong.
+ Tbuc bicn cac nbicm ou trong Jicm tu nay Jcn nam
2010.
NhIom vu frong fam cong fac gIao duc bao vo moI
fruong cua nganh gIao duc va dao fao fu nay don nam 2010
Ia frIon khaI fhuc hIon do an dua cac noI dung bao vo moI
fruong vao ho fhong gIao duc quoc dan. o fhuc hIon fof
nhIom vu quan frong nay, foan nganh can fap frung vao cac
nhIom vu sau:

403 404
202
202
a. oI voI gIao duc mam non: Hnh fhanh cho fro nhung
hIou bIof don gIan vo co fho, vo moI fruong song cua ban
fhan noI rIong va con nguoI noI chung, bIof gIu gn suc khoo
ban fhan, co hanh vI ung xu phu hop do bao vo moI fruong
nham dam bao phaf frIon Ianh manh vo co fho va fr fuo.
b. oI voI gIao duc pho fhong: Trang bj cho hoc sInh
kIon fhuc, ky nang vo moI fruong va bao vo moI fruong bang
hnh fhuc phu hop frong cac mon hoc va fhong qua hoaf dong
ngoaI khoa, ngoaI gIo Ion Iop.
c. oI voI gIao duc ngho nghIop va daI hoc: am bao
cho hoc sInh, sInh vIon duoc hoc cac kIon fhuc va ky nang vo
moI fruong va bao vo moI fruong; dao fao can bo chuyon
mon, can bo quan Iy o frnh do frung hoc chuyon nghIop, cao
dang, daI hoc va sau daI hoc vo cac chuyon nganh moI fruong
do fung buoc dap ung nhu cau nguon nhan Iuc bao vo moI
fruong frong fhoI ky cong nghIop hoa, hIon daI hoa daf nuoc.
d. Xay dung chuong frnh khung, chuong frnh chI fIof,
faI IIou va gIao frnh vo moI fruong, phu hop voI fung doI
fuong hoc sInh, sInh vIon, fo chuc dao fao, boI duong gIao
vIon va can bo quan Iy cac cap.
o. Xay dung mo hnh nha fruong xanh sach dop
phu hop voI cac vung, mIon.
f. Xay dung va su dung co hIou qua cac phong fh
nghIom hIon daI nham phuc vu nghIon cuu khoa hoc va
chuyon gIao cong ngho frong IInh vuc bao vo moI fruong.
g. Xay dung ho fhong fhong fIn vo bao vo moI fruong va
phaf frIon bon vung phuc vu gIang day, hoc fap, nghIon cuu
khoa hoc va hoI nhap quoc fo.


405 406
203
203
TAl LlEU THAM KHAO
1. A.I. Tsobofarov, Tbuy oan Jai cuong TIong Nga, Nxb
Kh fuong Thuy van, Mac Tu Khoa, 1975.
2. C.T. AnfunIn, Dicn bicn Jong song TIong Nga, Nxb
Nong nghIop, Mac Tu Khoa, 1962.
3. Abuakar Cho Man AN avId CoId, An toan oa suc
kboc kbi su Jung boa cbat tai noi /am oicc, Vu Iao dong
o Iao dong Thuong bInh va Xa hoI, bIon djch nam 1997.
4. Amadonko, Kbi bau bo cbua TIong Nga, Nxb Kh fuong
Thuy van, IonIngrad, 1985.
5. Io Huy a, 8inb tbai moi truong Jat, Nxb Nong nghIop,
1996.
6. Io Huy a va Nguyon uc An, Quan trj moi truong nong
/am ngu ngbicp, Nxb Nong nghIop, 1996.
7. Nguyon Thanh Cang, Cac nguycn /y oc moi truong, VIon
nghIon cu u du ba o chIo n Iuoc khoa ho c co ng ngho , Ha No I, 1995.
8. Hoang Van nh, oc cbat boc cong ngbc oa Ju pbong
nbicm Joc trong san xuat, VIon vo sInh y fo cong cong,
111996.
9. Nguyon uc an, Nguyon Ngoc Tra Tac bai bcnb ngbc
ngbicp oa bicn pbap an toan, Nxb Xay dung, 1996.
10. uong Van am, Nuoc oa cong ngbicp boa boc, Nxb
Khoa hoc Ky fhuaf, 1995.
11. ao Trong Hung, oan Van Hong, 8u ky Jicu cua cay
xanb, VIon nghIon cuu khoa hoc CIao duc va ao fao
pha Nam, 1994.
12. Hoang Huo, Xu /y nuoc tbai nba may, Nxb Xay dung,
Ha NoI, 1996.
13. Hoang Hung, Boi /ang bo cbua Tbac Ba, Tap ch Thuy
IoI VIof Nam, 02/1976.
14. Hoang Hung, Cong tbuc tinb toan su bicn boa Jo man
Joc Juong Ji, Tap ch Khoa hoc Ky fhuaf !y ban Khoa
hoc Ky fhuaf Nha nuoc, 01/1976.
15. Hoang Hung, Cong trnb song Hinb oa ticm nang tbuy
/oi Pbu Kbanb, Nxb Tong hop Phu Khanh, 1985.
16. Io Van Khoa, Moi truong oa o nbicm moi truong, Nxb
CIao duc, 1995.
17. Ha Van KhoI, Pbuong pbap Jjcb tc boc, Nxb Y hoc, Ha
NoI, 1997.
18. Tran Van Mo, Ky tbuat moi truong, Nxb Xay dung,
1993.
19. Tran HIou Nhuo, Tboat nuoc oa xu /y nuoc tbai cong
ngbicp, Nxb Khoa hoc Ky fhuaf, Ha NoI, 1992.
20. ao Ngoc Phong, O nbicm moi truong, Nxb Khoa hoc
Ky fhuaf, 1979.
21. Nguyon VIof Pho, 8ong ngoi Vict Nam, Nxb Khoa hoc
Ky fhuaf, 1990.

407 408
204
204
22. Nguyon KIm Hong, Giao Juc moi truong, Nxb CIao duc,
2001.
23. Io Trnh va Phung Ch Sy, Cac pbuong pbap giam sat oa
xu /y o nbicm moi truong, VIon Ky fhuaf nhIof doI, 1992.
24. Sa Ngoc Thanh, 8u oan Jong bun cat, TIong Trung
Quoc, Nxb Cong nghIop Trung Quoc, 1965.
25. R.Korry Turnor, avId Poarco and Ian aforman, Kinb tc
moi truong, Truong aI hoc Nong Iam fhanh pho Ho Ch
MInh, bIon djch, 1995.
26. Pham Van Taf, Tbuoc oa suc kboc 1007, Tong hoI y
duoc HoI y duoc VIof Nam.
27. Tran Manh Tr, Giai pbap moi oc cong ngbc xu /y oa cbc
bicn rac tbanb pban bon, VIon Cong ngho Hoa hoc,
05/1997.
2S. Tu Jicn bacb kboa nba boa boc trc, Nxb MIR, Mac Tu
Khoa, 1990.
20. Cong trnb tbuy oan boc, TIong Trung Quoc, Nxb Cong
nghIop Trung Quoc, 1961.
J0. Du an xay Jung cong truong xu /y rac Go Cat, X nghIop
phan fong hop Hoc Mon, 09/1995.
J1. Iuu Quang Van, Pban ticb tinb toan tbuy oan, TIong
Trung Quoc, Hoc vIon Thuy IoI Hoa ong Trung Quoc,
08/1962.
J2. I.M. CufurIn, Y!. P. oIIsonko, Bao oc nguon nuoc, Vu Ky
fhuaf o Thuy IoI, 1977.
JJ. Cac qui Jjnb pbap /uat oc moi truong, Tap 3, Nxb Tho
gIoI Ha NoI, 1999.
J4. Hoang Nhuan Hoa, Giao trnb co so moi truong boc,
TIong Trung Quoc, Nxb Cao dang Trung Quoc.

409 410
205
205
MUC LUC
IOI NOI A!.............................................................................5
CH!ONC I. NH!NC KHAI NIM CO AN V TAI NC!YN,
MOI TR!ONC VA SINH THAI ...........................7
I. TaI nguyon |Rosourco) ..................................................7
II. MoI fruong |nvIromonf)..............................................9
III. SInh fhaI va can bang sInh fhaI ................................19
IV. a dang sInh hoc va su can fhIof phaI bao vo
fnh da dang sInh hoc.................................................28
V. Quan ho gIua con nguoI va moI fruong fu nhIon......31
VI. TaI nguyon khoang san, cac rang san ho
va rung ngap man.......................................................52
CH!ONC II. TAI NC!YN N!OC VA O NHIM
MOI TR!ONC N!OC.......................................63
PHAN I. TAI NC!YN N!OC ............................................63
I. VaI fro cua nuoc frong cuoc song...............................63
II. TaI nguyon nuoc fron fho gIoI ...................................81
III. TaI nguyon nguon nuoc o VIof Nam..........................88
IV. ac dIom faI nguyon nguon nuoc maf o VIof Nam125
V. Nhung nof Ion vo chaf Iuong nuoc fu nhIon
va fnh hnh o nhIom moI fruong nuoc o VIof Nam....140
PHAN II. O NHIM MOI TR!ONC N!OC..................... 161
I. Nhung khaI nIom co ban vo o nhIom
moI fruong nuoc........................................................ 161
II. Nguon gay o nhIom.................................................. 175
III. Tac nhan gay o nhIom...................................................
CH!ONC III. TAI NC!YN AT VA O NHIM
MOI TR!ONC AT ...................................... 247
I. Nhung khaI nIom co ban vo daf............................ 247
II. TaI nguyon daf fron fho gIoI va VIof Nam .......... 270
III. Tnh hnh o nhIom moI fruong daf fron fho gIoI
va VIof Nam............................................................ 276
IV. Nhung khaI nIom chung vo o nhIom
moI fruong daf ........................................................ 281
V. O nhIom daf boI nhung fac nhan sInh hoc .......... 287
VI. O nhIom daf boI fac nhan hoa hoc va phong xa . 300
VII. TIou chuan danh gIa daf bj o nhIom..................... 308
VIII. Ion phap chong fhoaI hoa
va o nhIom moI fruong daf.................................... 311
CH!ONC IV. O NHIM KHONC KHI................................ 328
I. KhaI nIom chung...................................................... 328
II. O nhIom khong kh ................................................. 335
III. Nhung chaf fhuong gap khI khong kh bj o nhIom. 343

411 412
206
206
IV. Mua acId ....................................................................368
V. HIou ung nha knh |fho groon houso offocf) ...........373
VI. Su can kIof fang ozono |O
3
)
va nhung fac dong xau don moI fruong fu nhIon .379
NH!NC KIN TH!C V !C XA SONC NCAN MAT TROI
|!C XA TIA C!C TIM) VA ANH H!ONC C!A NO ........387
VAI NT V TINH HINH CIAO !C MOI TR!ONC
O VIT NAM...........................................................................390
TAI II! THAM KHAO........................................................398
M!C I!C................................................................................402






h0 0Au TEh0
Thong so cJ ban
ThuY BEh TR Ah
Thong so cJ ban
ThuY BEh ThAC M0
Thong so cJ ban
h0 Fhu0C h0A
Thong so cJ ban
BA M
Thong so cJ ban
hAM ThuAh
Thong so cJ ban
i. Ho cha
1. 0ien tich luu vuc (km
2
)
2. Luu luJng lu thiet ke
(m
8
/s)
8. Muc nuJc (m)
0ang binh thuJng
Chet
4. 0ung tich ho
(1.OOO.OOO) (m
2
)
Toan bo
Chet
huu ich
II. Nha may
1. Cong suat la may (Mw)
2. So to may
8. Cot nuJc
Tinh toan
Max
Min
4. Bien luJng
T.B.h.M (ty Kwh)
5. Luu luJng nha ma y (m
8
/s)
Bam bao
Tinh toan
III. Cap nc (ha)
1. Ca nuJc truc tie
Tay hinh
Cu Chi
2. Tao nguon (ha)

27OO
4.8OO
(O,1%)

24.4
17


1.45O
8O4
1.O5G













O8.8OO
78.88O
14.45G
4O.14O
i. Ho cha
1. 0ien tich luu vuc (km
2
)
2. Luu luJng lu thiet ke
(m
8
/s)
8. Muc nuJc (m)
0ang binh thuJng
Chet
4. 0ung tich ho
(1.OOO.OOO) (m
2
)
Toan bo
Chet
huu ich
II. Nha may
1. Cong suat la may (Mw)
2. So to may
8. Cot nuJc
Tinh toan
Max
Min
4. Bien luJng
T.B.h.M (ty Kwh)
5. Luu luJng nha ma y (m
8
/s)
Bam bao
Tinh toan


14.8OO
21.OOO
(1%)

G2
48


2.7GO
12O
2.G4O

4OO
4

5O
5O.8
41.8
1.7


21O
858

i. Ho cha
1. 0ien tich luu vuc (km
2
)
2. Luu luJng lu thiet ke
(m
8
/s)
8. Muc nuJc (m)
0ang binh thuJng
Chet
4. 0ung tich ho
(1.OOO.OOO) (m
2
)
Toan bo
Chet
huu ich
II. Nha may
1. Cong suat la may (Mw)
2. So to may
8. Cot nuJc
Tinh toan
Max
Min
4. Bien luJng
T.B.h.M (ty Kwh)
5. Luu luJng nha may (m
8
/s)
Bam bao
Tinh toan


2.2OO
4.OOO
(O,5%)

218
1O7


1.87O
15O
5.O25
15O
2

OO
1O5,5
82
O,G


55
1OG
i. Ho cha
1. 0ien tich luu vuc (km
2
)
2. Luu luJng lu thiet ke
(m
8
/s)
8. Muc nuJc (m)
0ang binh thuJng
Chet
4. 0ung tich ho
(1.OOO.OOO) (m
2
)
Toan bo
Chet
huu ich
II. Nha may
1. Cong suat la may (Mw)
2. So to may
8. Cot nuJc
Tinh toan
Max
Min
4. Bien luJng
T.B.h.M (ty Kwh)
5. Luu luJng nha ma y (m
8
/s)
Bam bao
Tinh toan
III. Cap nc (ha)
Song Be
Ca nuJc sinh hoat TFhCM
Ca nuJc sinh hoat
tinh Song Be


5G1O



45
48


1G1,1
O5,4G
G5,G1







18

8


42OOO
1.244
O.1
i. Ho cha
1. 0ien tich luu vuc (km
2
)
2. Luu luJng lu thiet ke
(m
8
/s)
8. Muc nuJc (m)
0ang binh thuJng
Chet
4. 0ung tich ho
(1.OOO.OOO) (m
2
)
Toan bo
Chet
huu ich
II. Nha may
1. Cong suat la may (Mw)
2. So to may
8. Cot nuJc
Tinh toan
Max
Min
4. Bien luJng
T.B.h.M (ty Kwh)
5. Luu luJng nha ma y (m
8
/s)
Bam bao
Thiet ke


88



825
828


14O,8

18,44

172
2


145
154
145
O,58

84,G
18G

i. Ho cha
1. 0ien tich luu vuc (km
2
)
2. Luu luJng lu thiet ke
(m
8
/s)
8. Muc nuJc (m)
0ang binh thuJng
Chet
4. 0ung tich ho
(1.OOO.OOO) (m
2
)
Toan bo
Chet
huu ich
II. Nha may
1. Cong suat la may (Mw)
2. So to may
8. Cot nuJc
Tinh toan
Max
Min
4. Bien luJng
T.B.h.M (ty Kwh)
5. Luu luJng nha may (m
8
/s)
Bam bao
Thiet ke
G. Cong suat dam bao (Mw)
7. Ba chinh cao (m)
8. B tran (m)

1.28O



GO5
575


GO5

528


2
25O
278,7
241,8
O,O57


88
18G
O,O8
O8,5
55

Bang 28

Thanh ha
d}a rhaI
6ar mIan d}a rhaI Ihuy san 6ong Ihao
Ihanh ha
d}a rhaI
Ty Ia %
so voI
Ioan quor
Bo rJi 2,25O O,OO5 88,8G5 88,17O 48,585 158,25O 88O,O15 25
Luc nguyen 85,85O 27,78O 12O,817 47,825 281,G72 15
Fhan trao O,O8O 2,57O 18,OO5 51,88O GG,OO8 5
Xam nha 47,128 2G,OO5 72,OOO 1O8,G2O 255,557 17
Cacbonat O2,5OO 4O,7OO 22,OOO 7G,OOO 5
Bien chat 27,G85 8G,O45 GO,5G5 G2,84O 247,O85 1G
hon hJ 218,1GO 47,742 85,O82 245,O84 1G
Cong theo mien
dia chat thuy van
288,GGO 241,88O 88,8G5 4GG,OOO 818,85O 158,25O 1,518,445 1OO
Ty le % tru luJng
tung mien so vJi
toan quoc
1G 1G G 81 21 1O 1OO





Bang 212. ac Jicm nuoc tbai cua mot so nba may /on o Ha Noi
8TT TEh hhk MkY L00h Xk
m
8
lgIo
80
6

mglI
60
mglL
6k6 6hkT 8kh
k6 T0h
IEM Xk
1 0a Thuy Khe 1.8OO 85O G75 Crom, tananh, sulua MuJng Thuy Khe
2 Bia ha hoi 8.OOO 15O 2OO Can bia MuJng Bai Yen
8 RuJu ha hoi G.OOO 85O G75 Ba ruJu MuJng Tran Khac Chan
4 0et 8/8 1O.OOO 8O 25O Cac chat tay, nhuom Song Kim hguu
5 Cao su Sao vang 5.OOO 14O 88O Cac chat luu hoa Song To Lich
G Xa hong ha hoi 5.OOO 85 2O5 ha0h, cac chat AB0S Song To Lich
7 hha may cong cu so
1
8.GOO 25 7O hiken, crom, Cu Song To Lich
8 Fin van Bien 2.OOO 28 G5 Mangan, Fe, Fb Song Kim hguu
O Fhan lan van Bien 5.OOO 4O O5 F0
4
8
, KCl0 Song Kim hguu
1O hha may sJn tong
hJ
1.2OO 8O 47 Selen, dau Fe
2
0
8
Song To Lich