CHNG VII: MT CC DNG C QUANG HC

A. TM TT L THUYT.
1. ng i ca tia sng qua lng knh:
- Tia sng l JR qua lng knh b lch v pha y ca lng knh so vi phng ca tia
sng ti.
2. Cng thc ca lng knh:
- Ti I: sini = n.sinr.
- Ti J: sini = n.sinr.
- Gc chit quang ca lng knh: A = r + r.
- Gc lch ca tia sng qua lng knh: D = i + i A.
* Trng hp nu cc gc l nh ta c cc cng thc gn ng:
i = n.r
i = n.r.
A = r + r.
D = (n 1).A
3. Gc lch cc tiu:
Khi tia sng qua lng knh c gc lch cc tiu th ng i ca tia sng i xng qua mt phn gic ca gc
chit quang ca lng knh. Ta c:
i = i = i
m
(gc ti ng vi lch cc tiu)
r = r = A/2.
D
m
= 2.i
m
A. hay i
m
= (D
m
+ A)/2.
sin(D
m
+ A)/2 = n.sinA/2.
4. iu kin c tia l ra cnh bn:
- i vi gc chit quang A: A 2.i
gh
.
- i vi gc ti i: i i
0
vi sini
0
= n.sin(A i
gh
).
5. ng dng:
- Lng knh phn x ton phn c tc dng nh gng phng nn dng lm knh tim vng cc tu ngm.
- Trong ng nhm, ngi ta dng 2 lng knh phn x ton phn lm i chiu nh.
B. CC DNG BI TP.
Dng 1: Tnh cc i lng lin quan n lng knh
- Cng thc gc lch ca tia sng qua lng knh: D = i + i A.
- Trng hp gc nh: D = (n 1).A. Lc ta tnh A theo n v rad.
- Gc lch cc tiu: Khi c gc lch cc tiu (hay cc tia sng i xng qua mt phn gic ca gc A) th:
r = r = A/2.
i = i = (D
m
+ A)/2.
- Nu o c gc lch cc tiu D
m
v bit c A th c th tnh c chit sut ca cht lm lng knh.
Bi 1: Lng knh c gc chit quang A = 30
0
, chit sut n = 1,6. Chiu vo mt bn ca lng knh mt tia sng
c gc ti i = 40
0
. Tnh gc lch ca tia sng qua lng knh.
S: D = 23
0
7.
Bi 2: Mt lng knh c gc chit quang A. Chiu tia sng SI n vung gc vi mt bn ca lng knh. Bit
gc lch ca tia l v tia ti l D = 15
0
. Cho chit sut ca lng knh l n = 4/3. Tnh gc chit quang A?
S: A = 35
0
9.
Bi 3: Mt lng knh c tit din thng l tam gic u ABC. Mt tia sng n mt AB trong tit din ABC vi
gc ti 30
0
th tia l ra khi khng kh r st mt AC ca lng knh. Tnh chit sut ca cht lm lng knh.
S: n = 1,527.
Bi 4: Lng knh c gc chit quang A = 60
0
, chit sut n = 1,41 2 t trong khng kh. Chiu tia sng SI
ti mt bn vi gc ti i = 45
0
.
a) Tnh gc lch ca tia sng qua lng knh.
b) Nu ta tng hoc gim gc ti 10
0
th gc lch tng hay gim.
VN 1: LNG KNH
A
I
S
K
n
J
S: a) D = 30
0
, b) D tng.
Bi 5: Mt lng knh thy tinh c gc chit quang A, chit sut n = 1,5. Chiu tia sng qua lng knh c gc
lch cc tiu bng gc chit quang A. Tnh gc B ca lng knh bit tit din thng l tam gic cn ti A.
S: B = 48
0
36.
Bi 6: Chiu mt tia sng SI n vung gc vi mn E ti I. Trn ng i ca tia sng, ngi ta t nh I ca
mt lng knh thy tinh c gc chit quang A = 5
0
, chit sut n = 1,5 sao cho SI vung gc vi mt phn gic
ca gc chit quang I, tia sng l n mn E ti im J. Tnh IJ, bit rng mn E t cch nh I ca lng knh
mt khong 1m.
S: IJ = 4,36cm
Dng 2: iu kin c tia l
- p dng tnh gc gii hn phn x ton phn ti mt bn ca lng knh:
sin(i
gh
) = n
2
/n
1
vi n
1
l chit sut ca lng knh, n
2
l chit sut ca mi trng t lng knh
- iu kin c tia l:
+ i vi gc chit quang A: A 2.i
gh
.
+ i vi gc ti i: i i
0
vi sini
0
= n.sin(A i
gh
).
- Ch : gc i
0
c th m, dng hoc bng 0.
- Quy c: i
0
> 0 khi tia sng di php tuyn ti im ti I.
i
0
< 0 khi tia sng trn php tuyn ti im ti I.
Bi 1: Mt lng knh c gc chit quang A = 30
0
, chit sut n = 1,5. Chiu mt tia sng ti mt lng knh di
gc ti i. Tnh i tia sng l ra khi lng knh.
S: -18
0
10 i 90
0
.
Bi 2: Lng knh thy tinh c gc chit quang A, chit sut n = = 1,41 2 . Chiu mt tia sng SI n lng
knh ti I vi gc ti i. Tnh i :
a) Tia sng SI c gc lch cc tiu.
b) Khng c tia l.
S: a) i = 45
0
. b) i 21
0
28.
Bi 3: Mt lng knh thy tinh c chit sut n = 1,5 tit din thng l tam gic vung cn ABC, gc A = 90
0
.
Chiu tia sng n mt bn lng knh ti I sao cho n song song vi y BC. Tia khc x qua mt bn n y
BC ti K. V ng i ca tia sng bng vic tnh cc gc i, r v tnh gc lch D?
A. TM TT L THUYT.
1. Thu knh:
Thu knh l mt khi cht trong sut gii hn bi hai mt cu hoc mt mt phng v mt mt cu.
C 2 loi:
- Thu knh ra (mp) mng:
- Thu knh ra (mp) dy:
- Trong khng kh, thu knh mp mng l thu knh hi t, thu knh mp dy l thu knh phn k.
2. ng i ca tia sng qua thu knh:
- Tia sng qua quang tm O th khng i phng.
- Tia sng song song vi trc chnh cho tia l (hoc ng ko di) qua tiu im nh chnh.
- Tia sng (hoc ng ko di) qua tiu im vt chnh cho tia l song song trc chnh.
3. Tiu c. Mt phng tiu din:
- Tiu c: | f | = OF.
Quy c: Thu knh hi t th f > 0, thu knh phn k th f < 0.
- Mt phng tiu din:
+ Cc tiu im vt ph trn mt phng tiu din vt vung gc vi trc chnh ti F.
+ Cc tiu im nh ph trn mt phng tiu din nh vung gc vi trc chnh ti F.
4. t:
- t ca thu knh: D = 1/f.
n v: trong h SI, n v ca t l ip, tiu c f tnh bng mt.
- Cng thc t tnh theo bn knh hai mt cu:
D =
mt 1 2
1 n 1 1
= ( - 1)( + )
f n R R
Quy c: mt cu li th R > 0, mt cu lm th R < 0, mt phng th R = .
5. Cc cng thc v thu knh: vt tht, o
- Quy c:

'

OA = d
OA' = d'
OF' = f
quy c
VN 2: THU KNH
- Vt tht th d > 0
- Vt o th d < 0
- nh tht th d > 0
- nh o th d <0
- Cng thc thu knh:
1 1 1
= +
f d d'
- Cng thc v phng i nh ca vt qua thu knh:
d' A'B'
k = - =
d AB
trong : k > 0: th nh v vt cng chiu, tri tnh cht tht, o.
k < 0: th nh v vt ngc chiu, cng tnh cht tht, o.
- Cc cng thc lin quan:
d.f
d' =
d - f
,
d'.f
d =
d' - f
,
d.d'
f =
d + d'
hoc
d' f d' - f
k = - = =
d f - d f
- Cng thc khong cch vt v nh: L = |d + d|.
trong : nu vt tht qua thu knh cho nh tht th L > 0
nu vt o qua thu knh cho nh o th L < 0
cc trng hp khc th thng chia thnh hai trng hp.
- T l v din tch ca vt v nh:
_

,
2
2
A'B'
S = = k
AB
- Nu vt AB ti hai v tr cho hai nh khc nhau A
1
B
1
v A
2
B
2
th: (AB)
2
= (A
1
B
1
)
2
.(A
2
B
2
)
2
- iu kin vt tht qua thu knh cho nh tht l: L 4.f
- Vt AB t cch mn mt khong L, c hai v tr ca thu knh cch nhau l sao cho AB qua thu knh cho nh
r nt trn mn th tiu c thu knh tnh theo cng thc:
2 2
L -
f =
4.L
l
- Nu c cc thu knh ghp st nhau th cng thc tnh t tng ng l:
1 2
D = D + D +...
B. CC DNG BI TP.
Dng 1. Tnh t s v tiu c thu knh da vo hnh dng v mi trng:
- p dng cng thc tnh t hoc tiu c:
D =
mt 1 2
1 n 1 1
= ( - 1)( + )
f n R R
Quy c: mt cu li th R > 0, mt cu lm th R < 0, mt phng th R .
n l chit sut ca cht lm thu knh, n
mt
l chit sut ca mi trng t thu knh.
V d 1: Thu knh c chit sut n = 1,5, hai mt cu c bn knh 20cm v 30cm. Tm tiu c ca thu knh khi
thu knh t trong khng kh v thu knh t trong nc c chit sut n = 4/3 trong 2 trng hp:
a. Hai mt cu l hai mt li.
b. Hai mt cu gm mt li mt lm.
V d 2: Thu knh thy tinh c chit sut n = 1,5, mt phng v mt li t trong khng kh c t D = 2p.
a. Tnh bn knh mt li.
b. t thu knh vo cacbon sunfua chit sut n = 1,75. Tnh t ca thu knh.
V d 3: Thu knh thy tinh t trong khng kh, tiu c ca thu knh l f
1
. t thu knh trong cht lng
n = 1,6, tiu c ca thu knh l f
2
= -8.f
1
. Tnh chit sut ca cht lm thu knh.
V d 4: Mt thu knh thy tinh chit sut n = 1,5, mt mt li v mt mt lm, bn knh mt lm gp i bn
knh mt li. Bit rng khi t thu knh hng nh sng mt tri th thy mt im sng cch thu knh 20cm.
Hy tnh bn knh cc mt cu ca thu knh.
Dng 2: Xc nh v tr, tnh cht, ln ca vt v nh.
- Bit v tr ca vt hoc nh v s phng i:
1 1 1
= +
f d d'
suy ra
d.f
d' =
d - f
,
d'.f
d =
d' - f
v vn dng cng thc phng i:
d' f d' - f
k = - = =
d f - d f

- Bit v tr ca vt hoc nh v khong cch gia vt v mn:
dng hai cng thc:
1 1 1
= +
f d d'
v cng thc v khong cch: L = |d + d|.
- Ch :
+ Vt v nh cng tnh cht th tri chiu v ngc li.
+ Vt v nh khng cng tnh cht th cng chiu v ngc li.
+ Thu knh hi t to nh o ln hn vt tht.
+ Thu knh phn k to nh o nh hn vt tht.
V d 1: Vt AB cao 2m t vung gc vi trc chnh ca thu knh hi t cho nh AB cao 4cm. Tiu c thu
knh l f = 20cm. Xc nh v tr ca vt v nh.
V d 2: Vt AB cch thu knh hi t 20cm, qua thu knh cho nh cao bng vt. Tm tiu c ca thu knh
hi t.
V d 3: Vt AB cch thu knh phn k 20cm, cho nh AB cao bng na vt. Tnh tiu c ca thu knh phn
k.
V d 4: Vt sng AB vung gc vi trc chnh ca thu knh hi t cho nh AB cch vt 20cm. Xc nh v
tr vt v nh. Cho tiu c ca thu knh l f = 15cm.
V d 5: im sng S trn trc chnh ca thu knh phn k, cch thu knh 40cm, qua thu knh cho nh S.
Bit SS = 20cm. Tnh tiu c ca thu knh phn k.
V d 6: Mt im sng S cch mn l =1m. Mt thu knh hi t tiu c f = 21cm trong khong S v mn sao
cho trc chnh ca thu knh qua S v vung gc vi mn. Xc nh v tr ca thu knh nh S ca S hin r
trn mn.
Dng 3: Di vt hoc thu knh theo phng ca trc chnh
- Thu knh c nh: vt v nh di cng chiu.
+ Trc khi di vt:
1 1 1
= +
f d d'
+ Di vt mt on d th nh di mt on d th:

1 1 1
= +
f d + d d' + d'
- C th gii bng cch khc nu bi ton cho phng i k
1
v k
2
:

1 2
2 1
d' f f
= - . = - k .k
d d - f d - f
- Vt c nh, di thu knh: phi tnh khong cch t vt n nh trc v sau khi di thu knh bit chiu
di ca nh.
V d 1: Thu knh hi t tiu c f = 10cm. im sng S trn trc chnh ca thu knh cho nh tht S. Nu di
S ra xa thu knh thm 5cm th nh di 10cm. Xc nh v tr vt, nh v phng i trc v sau khi di vt.
V d 2: Vt sng A trn trc chnh v trc thu knh phn k, cch thu knh 30cm cho nh o A. Di chuyn
vt vo gn thu knh thm 10cm th nh di chuyn thm 2cm. Tnh tiu c ca thu knh phn k.
V d 3: Vt AB t trc thu knh cho nh r nt trn mn. Di vt 2cm li gn thu knh th phi di mn i
30cm th mi thu c nh r nt. nh ny bng 5/3 nh trc. Cho bit thu knh g v tnh tiu c thu knh.
V d 4: Vt tht qua thu knh cho nh o bng vt. Di vt 100cm theo trc chnh, nh vn o v bng 1/3
ln vt. Tnh tiu c ca thu knh.
Dng 4: H hai thu knh ghp ng trc
- Nu ta c cc thu knh ghp ng trc st nhau th ta c t tng ng ca h l:
1 2
D = D + D +...
D
n
hay tiu c tng ng ca h:
... + +
1 2 n
1 1 1 1
= +
f f f f
Khi ta xt bi ton tng ng nh mt thu knh c t D hay c tiu c f.
- Nu h thu knh ghp ng trc cch nhau mt khong O
1
O
2
= l
+ Ta c s to nh bi h l:

1 2
' '
1 1 2 2
O O
1 1 2 2
d d d d
AB A B A B
+ p dng cng thc thu knh ln lt cho mi thu knh ta c:
;
' ' ' 1 1 2 2
1 2 1 2
1 1 2 2
d .f d .f
d = ; d = - d d =
d - f d - f
l
2 2 2 2 1 1
1 2
1 1
A B A B A B
k = = . = k .k
AB A B AB
+ Khong cch gia hai thu knh: O
1
O
2
= l v d
2
= l d
1

+ Nu hai thu knh ghp st nhau th: d

1
= - d
2