Chng m u

NHP MN NHNG NGUYN L C BN CA CH NGHA MC-LNIN

Chng m u Nhp mn nhng nguyn l c bn ca ch ngha McLnin nhm gii quyt 3 vn thng l ca mt mn hc trc khi i vo cc ni dung c th, l: hc ci g (i tng ca mn hc)?; hc lm g (mc ch ca mn hc)?; v, cn phi hc th no t c mc ch (nhng yu cu v mt phng php ca mn hc)?. Chng ny m u bng vic trnh by khi lc cc ni dung trng tm v qu trnh hnh thnh, pht trin ca ch ngha Mc-Lnin nhm to ra ci nhn tng qut v i tng v phm vi ca mn hc. Mc ch ca mn hc ny c xc lp trn c s v tr ca n trong cu to khung chng trnh thng nht ca 3 mn hc L lun chnh tr dng cho i tng sinh vin khng chuyn su cc chuyn ngnh: Trit hc, Kinh t chnh tr hc v Ch ngha x hi khoa hc. Yu cu ca mn hc ny cp nhng nguyn tc c bn cn phi thc hin khi trin khai dy v hc, lm c s chung cho vic xc lp phng php, quy trnh c th trong hot ng dy v hc sao cho c th t c mc ch ca mn hc ny. I. KHI LC V CH NGHA MC-LNIN 1. Ch ngha Mc-Lnin v ba b phn l lun cu thnh a. Ch ngha Mc-Lnin Ch ngha Mc-Lnin l h thng quan im v hc thuyt khoa hc ca K.Marx, F.Engels v s pht trin ca V.I.Lnin; l s k tha v pht trin nhng gi tr ca lch s t tng nhn loi, trn c s thc tin ca thi i; l khoa hc v s nghip gii phng giai cp v sn, gii phng nhn dn lao ng v gii phng con ngi; l th gii quan v phng php lun ph bin ca nhn thc khoa hc. b. Ba b phn l lun c bn cu thnh ch ngha Mc-Lnin Ch ngha Mc-Lnin bao gm h thng tri thc phong ph v nhiu lnh vc, nhng trong c ba b phn l lun quan trng nht l: trit hc, kinh t chnh tr hc v ch ngha x hi khoa hc. - Trit hc Mc-Lnin c i tng nghin cu l nhng quy lut chung nht ca t nhin, x hi v t duy. Trit hc, d theo trng phi no, th cng u l th gii quan v nhn sinh quan ca con ngi; khi x hi c giai cp th th gii quan v nhn sinh quan mang tnh giai cp. Trit hc Mc-Lnin l th gii quan,
1

nhn sinh quan ca giai cp cng nhn hin i, i biu cho ton th nhn dn lao ng trong thi i ngy nay. - Kinh t chnh tr hc Mc-Lnin l khoa hc x hi, i tng nghin cu ca n l mt x hi ca sn xut, tc l quan h sn xut hay l quan h kinh t gia ngi vi ngi trong qu trnh sn xut, phn phi, trao i v tiu dng ca ci vt cht. i tng nghin cu ca kinh t chnh tr l quan h sn xut nhng quan h sn xut li tn ti v vn ng trong s tc ng qua li vi lc lng sn xut. Mt khc, quan h sn xut tc l c s h tng x hi cng tc ng qua li vi kin trc thng tng, nht l cc quan h v chnh tr, php l .... c tc ng tr li mnh m vi quan h sn xut. Vy, i tng nghin cu ca kinh t chnh tr l quan h sn xut trong s tc ng qua li vi lc lng sn xut v kin trc thng tng. - Ch ngha x hi khoa hc: Nhng quy lut v tnh quy lut chnh tr - x hi ca qu trnh pht sinh, hnh thnh v pht trin hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha; nhng nguyn tc c bn, nhng iu kin, con ng, hnh thc v phng php u tranh cch mng ca giai cp cng nhn thc hin qu trnh chuyn bin t ch ngha t bn ln ch ngha x hi, ch ngha cng sn. - Nh vy, ba b phn cu thnh ca ch ngha Mc-Lnin u c i tng nghin ring nhng u nm trong mt h thng khoa hc l lun thng nht l khoa hc v gii phng giai cp v sn, gii phng nhn dn lao ng khi p bc bc lt, tin ti gii phng con ngi. 2. Khi lc qu trnh hnh thnh v pht trin ch ngha Mc-Lnin a. Nhng iu kin, tin ca s ra i ch ngha Marx - iu kin kinh t-x hi: Ch ngha Marx ra i trong nhng nm 40 ca th k XIX. Trong thi gian ny, phng thc sn xut t bn ch ngha pht trin nhiu nc chu u, mu thun c bn ca phng thc sn xut t bn ch ngha bc l ra mt cch gay gt. l mu thun gia tnh cht x hi ha ca nn sn xut vi tnh cht t bn ch ngha ca s chim hu v t liu sn xut v v sn phm x hi. Mu thun ny biu hin thnh s i khng gia giai cp v sn v giai cp t sn. Nhiu cuc u tranh ca cng nhn n ra Php, c, Anh. Cuc u tranh giai cp ca giai cp v sn ra nhu cu phi c l lun cch mng tht s khoa hc gii thch ng n bn cht ca ch ngha t bn, vai tr lch s ca giai cp v sn, trin vng ca phong tro u tranh ca giai cp v sn v tng lai ca x hi loi ngi ni chung. Ch ngha Marx ra i gn lin vi cuc u tranh ca giai cp v sn v tr thnh v kh l lun ca cuc u tranh .

Mt khc, s pht trin ca phng thc sn xut t bn ch ngha cho php khi qut nhiu nguyn l quan trng ca ch ngha duy vt lch s: v vai tr ca sn xut vt cht i vi s tn ti v pht trin ca x hi loi ngi, vai tr ca c s h tng i vi kin trc thng tng, vai tr ca u tranh giai cp trong lch s, vai tr ca qun chng nhn dn trong s pht trin lch s; trn c s , Marx a ra nhng d kin khoa hc v kh nng xa b giai cp, kh nng tin ti mt x hi tt p trong tng lai. - Tin l lun: Ch ngha Marx c 3 ngun gc l lun: Trit hc c in c, Kinh t hc chnh tr Anh v Ch ngha x hi Php, Anh, trong Trit hc c in c l tin l lun trc tip. K.Marx v F.Engels k tha ht nhn hp l trong Php bin chng ca Hegel l l lun v s pht trin, loi b ci v duy tm ca n, a n v vi quan im duy vt v t nhin v lch s. ng thi K.Marx k tha ch ngha duy vt v t tng v thn ca Feuerbach, khc phc nhng ch siu hnh ca n. Trn c s , K.Marx sng lp nn ch ngha duy vt bin chng v php bin chng duy vt. S ra i ca ch ngha Marx l mt tt yu lch s. Nhng iu kin lch s chn mui cho php cc nh khoa hc i n nhng kt lun duy vt bin chng v th gii ni chung v v x hi loi ngi ni ring. Ch ngha Marx khng th ra i sm hn khi cha c nhng tin vt cht v t tng cn thit. Mt khc, n cng khng th khng ra i c. S tht cho thy rng trong thi im ny, c mt s nh t tng khc cng i n nhng kt lun duy vt lch s mt cch c lp vi K.Marx v F.Engels. - Tin khoa hc t nhin Ch ngha duy vt bin chng ca Marx l kt qu ca s tng kt nhng thnh tu t tng ca nhn loi, c chng minh v pht trin da trn nhng kt lun mi nht ca khoa hc t nhin, trong c 3 pht minh quan trng nht: - nh lut bo ton v chuyn ha nng lng. Nng lng khng t sinh ra m cng khng t mt i, n ch chuyn ha t dng ny sang dng khc m thi). y l c s khoa hc khng nh rng vt cht v vn ng ca vt cht khng th do ai sng to ra v khng th b tiu dit. Chng ch chuyn ha t dng ny sang dng khc, hnh thc ny sang hnh thc khc m thi. - Thuyt tin ha ca Darwin. Darwin k tha nhng thnh tu ca Lamax vit nn tc phm Ngun gc cc loi vo nm 1859. Hc thuyt tin ha ca ng lun chng v qu trnh u tranh sinh tn ca mun loi, qua s chn lc t nhin, dn dn sn sinh ra nhng ging loi mi. T ng a ra l lun v s tin ho ca sinh vt m ht nhn l s chn lc t nhin, vn bc mn b n v s tin ho ca cc loi trong t nhin. L lun tin ho sinh vt p dng quan im lch s vo lnh vc sinh vt hc. N lun chng v qu trnh lc s

ca gii hu c, chng minh rng, thc vt, ng vt, bao gm c loi ngi u l sn phm pht trin ca lch s. - Hc thuyt t bo: Hc thuyt t bo do GS. M.Slaien (trng i hc Gana, c) xy dng nm 1838. ng cho rng, t bo l n v sng c bn nht trong kt cu ca mi thc vt. Qa trnh pht dc ca thc vt l qu trnh hnh thnh v pht trin ca t bo. Sau , vo nm 1839 GS. T.Svann (GS phu thut ngi ca trng i hc Rung c) m rng hc thuyt t bo t gii thc vt sang gii ng vt, khin loi ngi nhn thc c rng, t bol n nguyn kt cu chung ca mi c th sinh vt. Nhng pht hin nu trn vch ra qu trnh bin chng ca s vn ng, pht trin, chuyn ho khng ngng ca bn thn gii sinh vt. b. K.Marx, F.Engelsvi qu trnh hnh thnh v pht trin ch ngha Marx K.Marx (Karl Marx, 1818-1883) K.Marx sinh Trier (c), hc i hc Bonn, Berlin. ng c bng tin s trit hc. Nm 1842 vit bo v tr thnh ch bt t Rheinische Zeitung. Nm 1843, t bo b ng ca v Marx b trc xut. ng sang Paris (Php), Brussels (B) v c tr lu di Lun n (Anh). Nm 1844. K.Marx v F.Engels gp nhau v tr thnh i bn thn thit, cng cng tc vi nhau sut cuc i lm khoa hc v hot ng cch mng. Nhng tc phm ch yu ca K.Marx v F.Engels: Ph phn trit hc php quyn Hegel (1843); Bn tho kinh t - trit hc 1844; H t tng c (1844); Gia nh thn thnh (1845 - 1846); Tuyn ngn ng cng sn (1848); Ph phn Kinh t hc chnh tr (1859); Ni chin Php (1871); Ph phn cng lnh Gotha (1875); T bn (xut bn thnh 3 quyn trong nhng nm 1867- 1895) . F.Engels (Friedrich Engels, 1820-1895) F.Engels sinh Barmen (nay l Wuppertal). B ca ng l mt nh doanh nghip ln c lc by gi. Tuy nhin, F.Engels li say m nghin cu khoa hc v trit hc v cng vi Marx hot ng trong phong tro cch mng ca giai cp cng nhn v tr thnh mt trong nhng lnh t ca giai cp v sn th gii. Ngoi nhng tc phm vit chung vi Marx, F.Engels cn vit: Tnh cnh giai cp cng nhn Anh, (1844); Chng Duhring, (1878); Ngun gc ca gia nh, s hu
4

t nhn v nh nc, (1884); Bin chng ca t nhin, (1872-1882); L.Feuerbach v s co chung ca trit hc c n c, (1886-1888); S pht trin ca ch ngha x hi t khng tng n khoa hc, (1892). * K.Marx v F.Engels vi qu trnh hnh thnh ch ngha Marx - Thi gian t 1842 v trc: K.Marx v F.Engels l nhng thanh nin y nhit tnh v lng nhn o, say m nghin cu trit hc, nhng cha thot khi lp trng trit hc duy tm v lp trng dn ch cch mng. - Thi k hnh thnh trit hc Marx din ra t 1842 n 1848. + Bc chuyn t lp trng duy tm v dn ch cch mng sang lp trng duy vt v ch ngha x hi khoa hc bt u t khi Marx lm vic bo Sng Ranh t thng 5-1842. + Nm 1843, sau khi bo Sng Ranh b ng ca, Marx bt tay vit tc phm Ph phn trit hc php quyn Hegel. + T 1844, K.Marx v F.Engels cng tc vi nhau tng bc xy dng trit hc duy vt bin chng v duy vt lch s. + Nm 1844, Marx vit tc phm Bn tho kinh t - trit hc 1844, ni ln vai tr ca lao ng sn xut vt cht trong vic sng to ra bn thn con ngi v loi ngi, vch ra nhng biu hin v nguyn nhn ca s tha ha ca ngi cng nhn di ch ngha t bn. + Cng trong nm 1844, F.Engels vit tc phm Tnh cnh giai cp cng nhn Anh. + Cui nm 1844, K.Marx v F.Engels vit tc phm Gia nh thn thnh ph phn th gii quan duy tm ca cc i biu trong nhm Hegel tr, qua trnh by nhng nguyn l ca ch ngha duy vt bin chng v ch ngha duy vt lch s. + Nm 1845, Marx vit Lun cng v Feuerbach, vch ra nhng hn ch ca Feuerbach trong quan nim v con ngi v lm r vai tr ca thc tin i vi nhn thc. + Nm 1845-1846, hai ng vit tc phm H t tng c, tip tc ph phn Hegel v ch ngha duy tm ni chung, ph phn nhng hn ch ca ch ngha duy vt trc Marx, c bit l quan im duy tm v lch s ca Feuerbach. ng thi trong tc phm ny hai ng cng trnh by mt cch c h thng nhng nguyn l ca ch ngha duy vt lch s v tnh tt yu ca ch ngha cng sn. + Nm 1847, hai ng vit tc phm S khn cng ca trit hc, ph phn tnh cht duy tm, siu hnh trong quan nim v cc phm tr kinh t ca P.Prudhon, pht trin phng php bin chng duy vt, nhng nguyn l ca ch ngha x hi khoa hc, ca kinh t hc chnh tr.

+ Cui 1847 u 1848 K.Marx v F.Engels vit tc phm Tuyn ngn ng Cng sn. Hai ng trnh by mt cch hon chnh l lun v giai cp v u tranh giai cp, vai tr lch s ca giai cp t sn v giai cp v sn, cng lnh cch mng ca giai cp v sn. Bng lun c khoa hc v xc ng, Tuyn ngn vch ra tnh tt yu ca x hi cng sn, trong , khi s i khng giai cp b xa b th s th ch gia cc dn tc cng khng cn. Thay cho x hi t sn c, vi nhng giai cp v i khng giai cp ca n, s xut hin mt lin hp, trong s pht trin t do ca mi ngi l iu kin cho s pht trin t do ca tt c mi ngi (Ton tp, t.4, tr.628). * K.Marx, F.Engels vi qu trnh pht trin ch ngha Marx - Sau 1848 l thi k K.Marx v F.Engels b sung v pht trin trit hc ca mnh. Trong thi k ny, K.Marx v F.Engels tham gia phong tro u tranh ca giai cp v sn v trit hc ca cc ng tr thnh h t tng ca giai cp v sn cc nc ln chu u v chu M. - T 1848 n Cng x Paris nm 1871, K.Marx v F.Engels vit nhiu tc phm tng kt phong tro u tranh giai cp Php nh tc phm u tranh giai cp Php (1848-1850), Ngy 18 thng Sng m ca Lui Bnapac (18511852), Cch mng v phn cch mng c (do F.Engels vit 1851-1852). B T bn cng c Marx vit trong thi k ny. - T 1871 tr i, K.Marx v F.Engels c thm kinh nghim ca Cng x Pari. Nhng tc phm hai ng vit trong thi k ny tip tc khi qut kinh nghim u tranh giai cp ca giai cp cng nhn, pht trin ba b phn cu thnh ch ngha Marx v lm phong ph thm nhng nguyn l ca ch ngha Marx. Marx tip tc vit tc phm T bn, cn F.Engels vit cc tc phm Chng Duhring (18761878), bin chng ca t nhin (1873-1883). Sau khi Marx qua i nm 1883, F.Engels hon thnh vic xut bn b T bn ca Marx, ng thi tip tc lnh o phong tro giai cp cng nhn v vit mt s tc phm nh: Ngun gc ca gia nh, s hu t nhn v nh nc (1884), L.Feuerbach v s co chung ca trit hc c in c (1886). c. V.I Lnin vi vic bo v v pht trin ch ngha Marx trong iu kin lch s mi Trit hc Marx c Lnin pht trin v vn dng trong cch mng v sn nn c gi l trit hc Mc-Lnin.

Vlaimir Ilich Lnin (1870-1924) sinh Simbirsk. Lnin l ngi vn dng v pht trin ch ngha Marx ni chung v trit hc Marx ni ring. Lnin pht trin ch ngha duy vt v php bin chng; l lun nhn thc; l lun v giai cp v u tranh giai cp; l lun v nh nc v cch mng v sn, v chuyn chnh v sn, v ng kiu mi ca giai cp v sn. * Bi cnh lch s mi v nhu cu bo v, pht trin ch ngha Marx - Cui th k XIX, u th k XX, ch ngha t bn bc sang mt giai on mi: ch ngha t bn c quyn, ch ngha quc, l giai on cao ca ch ngha t bn. Cc nc t bn chia nhau th trng th gii v gy ra cuc chin tranh th gii 1914-1918. - Cch mng v sn tr thnh nhim v trc tip. - Sau khi F.Engels qua i, cc phn t c hi trong Quc t II xuyn tc ch ngha Marx. Tnh hnh i hi Lnin phi tin hnh u tranh bo v v pht trin ch ngha Marx. - Cui th k XIX u th k XX, trong khoa hc t nhin, nht l trong vt l hc, c mt lot pht minh khoa hc lm o ln quan nim siu hnh v vt cht v vn ng, gy ra cuc khng hong v th gii quan trong vt l hc. Ch ngha duy tm li dng tnh trng khng hong ny tn cng v bc b ch ngha duy vt. Lnin phi tin hnh u tranh chng ch ngha duy tm v bo v v pht trin ch ngha duy vt. * Vai tr ca V.I Lnin i vi vic bo v v pht trin ch ngha Marx trong iu kin lch s mi Trc nm 1907, Lnin lnh o phong tro cng nhn Nga, tin hnh u tranh chng phi dn ty. Lnin vit cc tc phm nh: Nhng ngi bn dn l th no v h u tranh chng nhng ngi dn ch - x hi ra sao (1894); Ni dung kinh t ca ch ngha dn ty v s ph phn trong cun sch ca ng Struv v ni dung (1894); Lm g (1902); Hai sch lc ca ng dn ch - x hi trong cch mng dn ch (1905). Sau tht bi ca cuc cch mng 1905-1907, Lnin vit tc phm Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn (1908); Bt k trit hc (1914-1916); Ba b phn cu thnh ca ch ngha Marx; tc phm K.Marx; Ch ngha quc, giai on tt cng ca ch ngha t bn (1916); Nh nc v cch mng (1917). Trong tc phm Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn, Lnin ph phn ch ngha duy tm ch quan v pht trin ch ngha duy vt, pht
7

trin l lun nhn thc duy vt bin chng. Trong tc phm Bt k trit hc, Lnin tng kt v pht trin php bin chng duy vt. Lnin vn dng sng to ch ngha Marx vo hon cnh c th ca nc Nga v lnh o thnh cng cuc cch mng Thng Mi Nga, m ra cho nhn loi mt thi i mi: thi i qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi trn phm vi ton th gii. Sau Cch mng Thng Mi, Lnin nghin cu gii quyt cc vn ca cch mng v sn, xy dng cng lnh xy dng ch ngha x hi trong thi k qu , vn xy dng ng v nh nc. Nhng tc phm trong thi k ny l: Nhng nhim v trc mt ca chnh quyn X vit (1918); Bnh u tr t khuynh v tnh tiu t sn (1918); Bnh u tr t khuynh trong phong tro cng sn (1820); V Chnh sch kinh t mi (1921); V tc dng ca ch ngha duy vt chin u (1922). c bit, trong chnh sch kinh t mi, Lnin nu ln t tng v nn kinh t nhiu thnh phn trong thi k qu ln ch ngha x hi. d. Ch ngha Mc-Lnin v thc tin phong tro cch mng th gii Ch ngha Mc-Lnin vi phong tro u tranh gii phng dn tc v xy dng ch ngha x hi trn phm vi th gii. - Cch mng thng Mi m ra cho nhn loi thi i qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi trn phm vi th gii: + Sau cuc cch mng Thng Mi th ch ngha x hi t l lun tr thnh thc tin, lch s pht trin ca x hi loi ngi xut hin hnh thi kinh t - x hi mi i lp vi hnh thi kinh t t bn ch ngha. + Chiu hng pht trin ch yu, trc chuyn ng xuyn sut ca lch s t sau Cch mng Thng Mi Nga l u tranh xo b trt t t bn ch ngha v xy dng ch ngha x hi. + T sau Cch mng Thng Mi Nga, cc nc x hi ch ngha, phong tro Cng sn v cng nhn quc t tr thnh lc lng nng ct, i u trong cuc u tranh v ho bnh, dn ch v tin b x hi trn phm vi th gii. + Sau Cch mng Thng Mi, cch mng gii phng dn tc nm trong phm tr cch mng x hi ch ngha, nhiu quc gia sau khi ginh c c lp dn tc i theo con ng x hi ch ngha. - Sau khi Lnin qua i, ng Cng sn Lin X v cc ng cng sn trn th gii tip tc pht trin ch ngha Mc-Lnin v vn dng n trong cng cuc xy dng ch ngha x hi. + Ch ngha x hi em li nhng thnh tu to ln Lin X, a nc Nga t mt nc t bn lc hu thnh mt trong nhng nc c cng nghip v khoa hc tin tin nht th gii. Sc mnh ca ch ngha x hi gp phn tiu dit ch ngha pht xt, c v v ng h phong tro u tranh v c lp dn tc v
8

tin b x hi trn ton th gii. Khng phi ngu nhin m nhiu dn tc b p bc v lc hu trn th gii hng v Lin X v cc nc x hi ch ngha nh l ngn c tiu biu cho c lp, dn ch v cng bng x hi. Tuy nhin, cc ng cng sn cm quyn cc nc mc phi sai lm trong vic nhanh chng xa b kinh t th trng, xa b cc thnh phn kinh t t nhn, ng nht hp tc ha vi tp th ha, duy tr qu lu h thng quan liu bao cp khi tnh hnh th gii c nhng bin i ln lao. - Trong nhng nm u thp k 80, ch ngha x hi bt u lm vo cuc khng hong: sn xut ri vo tnh trng tr tr, hiu qu v tnh tch cc x hi gim st. Do sai lm trong ci t, ch ngha x hi Lin X v cc nc ng u sp . Tuy nhin, s sp ca Lin X v cc nc ng u khng ng nht vi s sp ca ch ngha x hi ni chung. Mt s nc x hi ch ngha nh Trung Quc, Vit Nam ... thc hin thnh cng cng cuc i mi ch ngha x hi, chng nhng c th ra khi khng hong, m cn thc hin tt hn nhng mc tiu ca cng cuc xy dng ch ngha x hi. - S tan r ca ch ngha x hi Lin X, ng u khng phi l tht bi ca ch v nguyn tc c bn ca ch ngha x hi, m ch l s tht bi ca mt m hnh thc tin nht nh, tc m hnh Lin X ca ch ngha x hi. Vic i mi thnh cng ch ngha x hi mt s nc m ra cho nhn loi nhiu trin vng mi. Nhn loi chng nhng khng t b ch ngha x hi, m tri li, tm kim mt m hnh mi ca ch ngha x hi ph hp vi tnh hnh mi. - Cng cuc i mi nc ta do ng ta pht ng v lnh o khng c ngha l t b m l nm vng bn cht cch mng v khoa hc ca ch ngha Mc-Lnin, t tng H Ch Minh; gi vng s lnh o ca ng; kin tr mc tiu ch ngha x hi; nghin cu v vn dng sng to ch ngha Mc-Lnin v t tng H Ch Minh cho ph hp vi iu kin c th ca t nc ta v trn th gii trong tnh hnh hin nay. II. I TNG, MC CH V YU CU V PHNG PHP HC TP, NGHIN CU NHNG NGUYN L C BN CA CH NGHA MCLNIN 1. i tng v phm vi hc tp, nghin cu i tng hc tp, nghin cu Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin l: nhng quan im v hc thuyt ca K.Marx, F.Engels v V.I Lnin trong phm vi nhng quan im, hc thuyt c bn nht thuc ba b phn c bn cu thnh ch ngha Mc-Lnin. - Trong phm vi l lun trit hc Mc-Lnin, l nhng nguyn l c bn v th gii quan v phng php lun chung nht, bao gm nhng nguyn l ca
9

ch ngha duy vt bin chng vi tnh cch l ht nhn l lun ca th gii quan khoa hc; php bin chng duy vt, vi tnh cch l khoa hc v mi lin h ph bin v s pht trin, v nhng quy lut chung nht ca s vn ng, pht trin ca t nhin, x hi v t duy; ch ngha duy vt lch s l s vn dng nhng nguyn l ca ch ngha duy vt v php bin chng vo vic l gii cc quy lut ca i sng x hi. - Trong phm vi l lun ca kinh t chnh tr hc Mc-Lnin, l quy lut gi tr (gi tr sc lao ng); hc thuyt gi tr thng d; hc thuyt v ch ngha t bn c quyn v ch ngha t bn c quyn nh nc; kinh t chnh tr hc McLnin khi qut nhng quy lut kinh t c bn ca phng thc sn xut t bn ch ngha t giai on hnh thnh n giai on pht trin cao ca n. - Trong phm vi l lun ca ch ngha x hi khoa hc, l s mnh lch s ca giai cp cng nhn v tin trnh cch mng x hi ch ngha, phn nh nhng quy lut v tnh quy lut kinh t, chnh tr - x hi ca qu trnh pht sinh, hnh thnh v pht trin hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha; nhng nguyn tc c bn, nhng iu kin, con ng, hnh thc v phng php u tranh cch mng ca giai cp cng nhn thc hin s mnh lch s ca mnh. 2. Mc ch v yu cu v mt phng php hc tp, nghin cu a. Mc ch ca vic hc tp, nghin cu - Hc tp, nghin cu Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin l xy dng th gii quan, phng php lun khoa hc v vn dng sng to nhng nguyn l trong hot ng nhn thc v thc tin. ng thi hiu r c s l lun quan trng nht ca T tng H Ch Minh v ng li cch mng ca ng Cng sn Vit Nam; nn tng t tng ca ng; xy dng nim tin, rn luyn v tu dng o c nhm p ng c vi tnh hnh mi. b. Mt s yu cu c bn v mt phng php hc tp, nghin cu - Th nht, nhng lun im ca ch ngha Mc-Lnin khng phi l l lun cht cng, mt chiu m n lun lun vn ng v pht trin cng vi tin trnh pht trin ca lch s nhn loi. Do , khi hc tp v nghin cu nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin cn phi hiu ng tinh thn, thc cht ca n; trnh bnh kinh vin, gio iu trong qu trnh hc tp, nghin cu v vn dng cc nguyn l c bn trong thc tin. - Th hai, s hnh thnh v pht trin ca ch ngha Mc-Lnin l mt qu trnh. Trong qu trnh y, nhng lun im ca ch ngha Mc-Lnin c mi quan h mt thit vi nhau, b sung v h tr nhau. V vy, hc tp, nghin cu mi lun im ca ch ngha Mc-Lnin chng ta phi t trong mi quan h vi cc lun

10

im khc, cc b phn cu thnh khc, c nh vy mi thy c s thng nht trong tnh a dng v nht qun ca ch ngha Mc-Lnin. - Th ba, hc tp v nghin cu nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin hiu r c s l lun quan trng nht ca t tng H Ch Minh, ng li cch mng ca ng Cng sn Vit Nam. V vy, phi gn nhng lun im ca ch ngha Mc-Lnin vi iu kin thc tin ca Vit Nam v bi cnh ca thi i, c nh vy mi thy c s vn dng sng to ch ngha Mc-Lnin m Ch tch H Ch Minh v ng Cng sn Vit Nam thc hin trong tng giai on lch s. - Th t, ch ngha Mc-Lnin khng phi l mt h thng khp kn, nht thnh bt bin, tri li, y l mt h thng l lun khng ngng vn ng v pht trin trn c s nhng thnh tu ca vn minh nhn loi. V vy, vic hc tp, nghin cu nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin ng thi cng l qu trnh tng kt, c kt kinh nghim gp phn pht trin tnh khoa hc, tnh cch mng v nhn vn vn c ca n. Mt khc, vic hc tp, nghin cu cc nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin cng cn phi t n trong tin trnh pht trin ca lch s t tng nhn loi, c nh vy chng ta mi m bo c tnh khoa hc v tnh cch mng ca ch ngha Mc-Lnin.

11

Phn th nht

TH GII QUAN V PHNG PHP LUN TRIT HC CA CH NGHA MC-LNIN

Trit hc l mt phm tr ph bin nht v c tnh quy lut ca tnh ph bin dng tm hiu th gii. Cho nn chng ta ni, trit hc l c s, tin l lun ca th gii quan, hoc l th gii quan ca h thng ho l lun. iu ny c l gii nh sau: - Trc ht, bt k mt khoa hc t nhin hay khoa hc x hi no cng u ly mt mt no trong lnh vc t nhin hoc x hi lm i tng nghin cu, vn nghin cu ca n l c th, gii hn trong nhng lnh vc ring, cn trit hc ly th gii chnh th lm i tng, phm vi vn ca n c tnh bao qut. Nu nh chng ta hi nguyn nhn ca ma l g th n thuc vn kh tng hc, nhng nu nh chng ta hi ci g l nguyn nhn v kt qu ca ma th li thuc v vn trit hc. Tri t vn ng nh th no, thuc v vn ca vt l hc a cu, nhng tri t vn ng l do n t vn ng hay do ci hch bn ngoi, c hay khng c lc thc y li thuc vn ca trit hc. Con ngi ti sao li c sinh ra v c mt i, y thuc v vn y hc, nhng con ngi lin quan n s sng v ci cht nh th no, vn ngha v gi tr ca cuc i li thuc v vn trit hc... Bi v, trit hc l th gii quan cho nn trit hc khng ging vi khoa hc t nhin v khoa hc x hi c th. - Th hai, trit hc v khoa hc thc chng u ly th gii lm i tng, nhng khoa hc thc chng, thm ch l tng hp ton b khoa hc t nhin cng khng th cu thnh nn bc tranh tng th ca th gii bao gm con ngi v x hi loi ngi. Bi v, tng hp ca khoa hc thc chng li cng ch l tng hp tri thc thc chng ca th gii. Trit hc khng nh vy. Trit hc ly mi quan h gia con ngi v th gii lm trung tm trin khai, nm bt tnh tng hp ca th gii. Bi v, trit hc l th gii quan, nhng khng phi ng bn ngoi th gii xem xt th gii. Th gii m trit hc nghin cu bao gm th gii bn trong con ngi v x hi nhn loi. Mi quan h gia con ngi v th gii, t duy v tn ti, ch th v khch th... u l nhng mi quan h hin thc ca chnh th gii. V vy, trit hc vi t cch l th gii quan khng ch cn tm ti bn tnh khch quan v quy lut ph bin ca th gii, m cn cn phi tm hiu mi quan h gia chnh con ngi v th gii. Nghin cu, xem xt, nhn thc th gii, nhn thc kh nng, con ng v phng php ph bin ci to th gii. - Th ba, trit hc c ngun gc t ting Hy Lp l philosophia, c ngha l yu thch (philos) v thng thi (sophia). V vy, trit hc khng ng nht vi mt ngnh khoa hc c th, khng biu hin l mt tri thc c th no , ca mt lnh vc no , m nm ly ci v m ca th gii bao gm x hi v con ngi ni ti khi qut thnh nhng quy lut chung nht ca s vn ng, pht trin ca t nhin, x hi v t duy.

12

V vy, vic hc tp v nghin cu trit hc ni chung, trit hc Mc-Lnin ni ring s trang b cho chng ta th gii gii quan v phng php lun khoa hc gii quyt nhng vn trong hot ng nhn thc v thc tin t ra.

Chng I

CH NGHA DUY VT BIN CHNG

I. CH NGHA DUY VT V CH NGHA DUY VT BIN CHNG 1. Vn c bn ca trit hc v s i lp gia ch ngha duy vt vi ch ngha duy tm trong vic gii quyt vn c bn ca trit hc Trit hc vi t cch l th gii quan bao gm vn ca rt nhiu lnh vc (t nhin, x hi v t duy nhn loi), rt nhiu phng din (bn th lun, nhn thc lun, gi tr lun, nhn sinh quan, phng php lun), nhng trong c mt vn xuyn sut cc lnh vc v phng din quyt nh ton b tnh cht h thng trit hc v c tc dng chi phi i vi vic gii quyt cc vn trit hc, chnh l vn c bn ca trit hc. a. F.Engels khi qut vn c bn ca trit hc Trong tc phm L.Feuerbach v s co chung ca Trit hc c im c F.Engels ch r: Vn c bn ln nht ca mi trit hc, c bit l trit hc hin i, l vn quan h gia t duy vi tn ti. (C.Mc & Ph.nggen, Ton tp, t21,tr.403). Trong th gii c v vn hin tng nhng chung qui li chng ta ch phn lm hai loi, mt l, nhng hin tng vt cht (tn ti, t nhin), hai l, nhng hin tng tinh thn (t duy, thc). Do vy, vn v mi quan h gia vt cht v thc c goi l vn c bn ln nht hay vn ti cao ca trit hc. V vic gii quyt vn ny l c s v l im xut pht gii quyt cc vn khc ca trit hc. + T nhin tinh thn + Tn ti t duy + Vt cht thc b. Ni dung v ngha ca vn c bn ca trit hc * Ni dung ca vn c bn ca trit hc gm hai mt (hai phng din): Vn c bn ln ca mi trit hc, c bit l ca trit hc hin i, l vn quan h gia t duy v tn ti (Tp 21, tr.403). Vn ny c hai mt:

13

- Mt th nht (mt bn th lun) tr li cu hi: trong mi quan h gia t duy v tn ti, gia thc v vt cht th ci no c trc, ci no c sau, ci no sinh ra ci no, ci no quyt nh ci no? - Mt th hai (mt nhn thc lun) tr li cu hi: t duy con ngi c kh nng nhn thc th gii chung quanh hay khng? * Vn c bn ca trit hc l vn v mi quan h gia vt cht v thc. Bi v: - Vt cht v thc l hai hin tng rng ln nht ca i sng con ngi - y l vn xuyn sut trong mi h thng trit hc. - Gii quyt mi quan h gia vt cht v thc n l c s phn nh lp trng trit hc ca cc trng phi, cc khuynh hng, cc hnh thc ca trit hc (Tnh ng trong trit hc l g?: mt h thng trit hc mang tnh trit khi n ng hn trn lp trng ca mt trong hai trng phi chnh ca trit hc l ch ngha duy vt hay ch ngha duy tm c gi l tnh ng trong trit hc. V.I.Lnin nhn mnh rng, trit hc hin i cng c tnh ng nh trit hc hng nghn nm v trc).
C Cc t ol u T . r H i l hu pna + m tt V h n : ht

c h

n g h a

d u y

v t

c h

n g h a

d u y

t m

T h u y t n h t n g u y n

T h u y t n h n g u y n

Th u y t A n g u y n

+V m t t h hi : a

T h u y t

k h t r i

T h u y t

b t

k h t r i

c. S i lp gia hai quan im duy vt v duy tm trong vic gii quyt vn c bn ca trit hc V vic gii quyt mt th nht ca vn c bn ca trit hc c s i lp gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm, gia thuyt nht nguyn, thuyt nh nguyn v thuyt a nguyn. * Ch ngha duy vt l tro lu trit hc cho rng tn ti (t nhin, vt cht) c trc t duy (tinh thn, thc), v quyt nh thc. Ch ngha duy vt c nhng hnh thc lch s c bn: ch ngha duy vt phng ng v Hy Lp c i, ch ngha duy vt Ty u th k XVII, XVIII v ch ngha duy vt bin chng do K.Marx v F.Engels sng lp.* * Ch ngha duy tm l tro lu trit hc cho rng t duy, thc c trc vt cht, sinh ra v quyt nh vt cht. Ch ngha duy tm c hai loi: Ch ngha duy tm khch quan v ch ngha duy tm ch quan. Ch ngha duy tm khch quan cho rng c mt lc lng siu t nhin ( nim, nim tuyt i, tinh thn
14

th gii, Tri, Thng ) c trc, sinh ra v quyt nh th gii vt cht. Nhng i biu ca tro lu ny l Platon, G.V.Hegel, Thomas Aquinas (Tmt acanh), v.v.. Ch ngha duy tm ch quan cho rng cm gic, thc quyt nh vt cht, vt cht khng tn ti c lp m ph thuc vo cm gic, thc. Nhng i biu ca tro lu ny l George Berkeley (Beccli), David Hume (avt Hium). Ngoi s phn bit ch ngha duy vt v ch ngha duy tm, ngi ta cn phn bit: * Thuyt nht nguyn (monism, xut pht t ting Hy Lp, monos - mt, duy nht) l khuynh hng trit hc cho rng th gii ch c mt bn nguyn, l thc th vt cht hoc thc th tinh thn. Ty theo quan nim cho rng vt cht hay tinh thn l thc th ca th gii m thuyt nht nguyn c hai hnh thc tng ng: thuyt nht nguyn duy vt v thuyt nht nguyn duy tm. * Thuyt nh nguyn (dualism, ting latin dualis - c hai mt) cho rng c hai thc th song song tn ti, khng ph thuc ln nhau. * Thuyt a nguyn (pluralism, ting latin pluralis - nhiu) l khuynh hng trit hc cho rng c nhiu c s, nhiu bn nguyn ca tn ti. Th d cc nh trit hc c i a ra nhng bn nguyn a dng nh t, nc, la, khng kh vi t cch l c s ca mi tn ti. Trong vic gii quyt mt th hai vn c bn ca trit hc c hai khuynh hng i lp nhau l thuyt kh tri v thuyt bt kh tri. * a s cc nh trit hc khng nh rng con ngi c kh nng nhn thc c th gii, c kh nng t c chn l khch quan. * Mt s t cc nh trit hc ph nhn mt phn hay ton b kh nng nhn thc ca con ngi. Nhng nh trit hc ny thuc thuyt thuyt bt kh tri (agnoticism xut pht t ting Hy lp agnotos c ngha l khng th nhn thc c). i biu ca khuynh hng ny l Protagor, D.Hume, I.Kant (Cant), v.v.. 2. Cc hnh thc pht trin ca ch ngha duy vt trong lch s Trong lch s, cng vi s pht trin ca khoa hc v thc tin, ch ngha duy vt c hnh thnh v pht trin vi ba hnh thc c bn l: ch ngha duy vt cht phc. ch ngha duy vt siu hnh v ch ngha duy vt bin chng. a. Ch ngha duy vt cht phc Ch ngha duy vt cht phc l kt qu nhn thc ca cc nh trit hc duy vt thi c i. Trong khi tha nhn tnh th nht ca vt cht, ch ngha duy vt giai on ny ng nht vt cht vi mt hay mt s cht c th, coi l thc th u tin, l bn nguyn ca v tr. Tuy cn nhiu hn ch nhng ch ngha duy vt thi k c i c nhiu ng gp cho lch s pht trin ca t tng nhn loi v n ly bn thn gii t
15

nhin gii thch gii t nhin, n khng vin n thn linh hay mt ng sng to no gii thch th gii. b. Ch ngha duy vt siu hnh Ch ngha duy vt siu hnh xut hin t khong th k XV n th k XVIII v t nh cao vo th k XIX. y l thi k pht trin mnh m ca c hc v vy n nh hng ln ti quan im ca cc nh trit hc thi k ny. Ch ngha duy vt trong giai on ny chu s tc ng mnh m ca phng php t duy siu hnh, my mc ca c hc c in. H nhn thc th gii nh mt c my c gii khng l m mi b phn to nn n lun trong trng thi bit lp, tnh ti; nu c bin i th ch l s tng, gim n thun v s lng v do nhng nguyn nhn bn ngoi gy nn. c. Ch ngha duy vt bin chng Ch ngha duy vt bin chng do K.Marx v F.Engels xy dng, sau c V.I.Lnin v nhng ngi k tc bo v v pht trin. K tha nhng tinh hoa trong lch s trit hc ca nhn loi v vn dng nhng thnh tu ca khoa hc t nhin ng thi K.Marx v F.Engels xy dng nn nhng quan im, nguyn l, quy lut c bn nht ca ch ngha duy vt bin chng. Trn c s phn nh ng n hin thc khch quan trong mi lin h ph bin v s pht trin, ch ngha duy vt bin chng cung cp cng c v i cho hot ng nhn thc khoa hc v hot ng thc tin. II. QUAN IM DUY VT BIN CHNG V VT CHT, THC V MI QUAN H GIA VT CHT V THC 1. Vt cht a. Phm tr vt cht Vic khm ph ra bn cht v cu trc tn ti ca th gii xung quanh ta, m trc ht l th gii ca nhng vt hu hnh l vn c quan tm hng u trong lch s nhn thc ca nhn loi. Hu ht cc trng phi trit hc u bng cch ny hay cch khc gii quyt vn ny. V bi vy trong trit hc phm tr vt cht xut hin. * Khi qut quan nim ca ch ngha duy vt trc Marx v vt cht - Ch ngha duy tm: ph nhn vt cht vi tnh cch l thc ti khch quan. Cho rng th gii vt cht l to vt ca thng , hoc l s kt hp nhng cm gic ca con ngi. - Ch ngha duy vt c i: ng nht vt cht vi nhng dng tn ti c th ca vt cht.

16

V d: nc (Talet); khng kh (Anaximen); la (Heraclit); nguyn t (Dmocrite); t, nc, la, gi (Trit hc n ); kim, mc, thy, ha, th (Thuyt m dng - Ng hnh Trung Hoa). - Ch ngha duy vt th k XVII - XVIII ng nht vt cht vi nguyn t v khi lng. - Cui th k XIX u th k XX, mt lot pht minh khoa hc lm cho cc quan im duy vt siu hnh ri vo khng hong. l: + Pht minh ra hin tng phng x trong cht uranium do Beccren (Antoine Henri Becquerel, 1852-1908), nh vt l hc Php v M. Quyri (Marie Curie, 18671934), nh ha hc Php gc Ba Lan. + Pht hin ra in t ca Sir Joseph Thomson (Toxm), nh vt l hc Anh. + Pht hin ra s thay i khi lng in t do nh bc hc c Kaufman. + Thuyt tng i hp ca Albert Eisntein (1905). Cc pht minh khoa hc ny gy ra cuc khng hong v th gii quan trong vt l hc. Mt s cc nh vt l hc gii thch mt cch duy tm cc hin tng vt l: vt cht tiu tan mt. Cc nh trit hc duy tm ch quan li dng quan im ny tn cng, ph nhn vt cht v ch ngha duy vt. Tnh hnh i hi Lnin phi u tranh bo v v pht trin ch ngha duy vt. Tm li, cc nh trit hc thi C i u khng tr li c cu hi, bn cht ca th gii l g? M h li i vo nghin cu, tm hiu cu to ca vt cht. Do vy, h khng nh, vt cht l ci bt bin, ci c th no . Quan nim ny tn ti sut nhiu th k trong lch s trit hc. * Quan nim ca K.Marx v F.Engels v vt cht K.Marx v F.Engels cho rng, vt cht l ci tn ti khch quan, c lp vi thc con ngi. Th gii vt cht lun lun vn ng, bin i khng ngng, u c vt cht l c vn ng v vn ng khng ngng. * nh ngha ca V.I.Lnin v vt cht; ni dung v ngha. * nh ngha K tha t tng ca K.Marx v F.Engels, trn c s khi qut nhng thnh tu mi nht ca khoa hc t nhin cui th k XIX, u th k XX v mt trit hc, trn c s ph phn nhng quan im duy tm v siu hnh v vt cht, V.I.Lnin a ra nh ngha vt cht nh sau: Vt cht l mt phm tr trit hc dng ch thc ti khch quan c em li cho con ngi trong cm gic, c cm gic ca chng ta chp li, chp li, phn nh v khng l thuc vo cm gic. (Tp 18, tr.151) * Nhng ni dung c bn - Vt cht l mt phm tr trit hc dng ch thc ti khch quan....

17

Phm tr vt cht l phm tr khi qut nht, rng nht ca l lun nhn thc. Do : + Phm tr vt cht phi c xem xt di gc trit hc ch khng phi di gc ca cc khoa hc c th. iu ny s gip chng ta trnh c sai lm khi ng nht phm tr vt cht trong trit hc vi cc khi nim vt cht thng dng trong cc khoa hc c th hoc i sng hng ngy. + Chng ta khng th nh ngha phm tr vt cht theo phng php thng thng. V mt nhn thc lun, theo V.I.Lnin, ch c th nh ngha phm tr vt cht trong mi quan h i lp vi n, l phm tr thc. Khi nh ngha phm tr vt cht l mt phm tr trit hc dng ch thc ti khch quan, V.I.Lnin b qua nhng thuc tnh ring l, c th, nhiu mu, nhiu v ca cc s vt, hin tng m nu bt c tnh nhn thc lun c bn nht, ph bin nht c tt c cc s vt, hin tng trong th gii hin thc khch quan. chnh l thc ti khch quan. Thc ti khch quan chnh l tt c nhng g tn ti bn ngoi v khng l thuc vo thc ca con ngi. c tnh ny l du hiu c bn phn bit ci g l vt cht, ci g khng phi l vt cht. Vt cht ci tn ti khch quan bn ngoi thc v khng l thuc vo thc. Phm tr vt cht trong nh ngha ca V.I.Lnin phi c hiu l bao gm tt c nhng g tn ti v khng l thuc vo thc. Nh vy, vt cht vi t cch l phm tr trit hc, n ch thc ti khch quan ni chung, n l v hn, v tn, khng sinh ra, khng mt i. Cn vt cht vi t cch l mt phm tr khoa hc c th, l nhng dng tn ti c th ca vt cht, u c gii hn, sinh ra mt i chuyn ho thnh ci khc. V vy, khng th qui vt cht v vt th, khng th ng nht vt cht vi nhng dng c th ca vt cht ging nh quan nim ca cc nh trit hc trc Marx. - Thc ti khch quan c em li cho con ngi trong cm gic iu ny khng nh vi chng ta rng, vt cht l ci c trc, cm gic ( thc) l ci c sau, vt cht l ci ng vai tr quyt nh n ngun gc v ni dung khch quan ca thc. Bi v, thc ti khc quan (vt cht l thc ti khch quan) a li cm gic cho con ngi ch khng phi cm gic ( thc) sinh ra thc ti khch quan. n y nh ngha vt cht ca V.I.Lnin gii quyt c mt th nht vn c bn ca trit hc trn lp trng ca ch ngha duy vt bin chng. - Thc ti khch quan c cm gic ca chng ta chp li, chp li, phn nh v tn ti khng l thuc vo cm gic iu ny khng nh rng, con ngi c kh nng nhn thc c th gii hin thc khch quan. n y nh ngha vt cht ca V.I.Lnin tip tc gii
18

quyt c mt th hai trong vn c bn ca trit hc trn lp trng ca ch ngha duy vt bin chng. iu ny chng minh rng: + Vt cht khng tn ti mt cch v hnh, thn b m tn ti mt cch hin thc, c biu hin di cc dng s vt, hin tng c th m gic quan ca chng ta c th nhn bit mt cch trc tip hay gin tip. Do , v nguyn tc khng c i tng vt cht khng th nhn thc c, m ch c nhng i tng vt cht cha th nhn thc c m thi. + Ngun gc ca cm gic l t th gii bn ngoi, khi s vt tc ng vo gic quan ca con ngi th con ngi c cm gic v chng. Bng cc phng php nhn thc khc nhau (chp li, chp li, phn nh) con ngi c th nhn thc c th gii vt cht. Nh vy, nh ngha vt cht ca V.I.Lnin bc b thuyt khng th bit, ng thi ch ra rng, vt cht phi c hiu l tt c nhng g tn ti khch quan bn ngoi thc, bt k s tn ti y con ngi nhn thc c hay cha nhn thc c. * ngha nh ngha vt cht ca V.I.Lnin - nh ngha vt cht ca V.I.Lnin gii quyt mt cch ng n vn c bn ca trit hc trn lp trng ca ch ngha duy vt bin chng. - nh ngha vt cht ca V.I.Lnin khc phc c tnh trc quan, siu hnh, my mc trong quan nim v vt cht ca ch ngha duy vt trc Marx, ng thi k tha, pht trin c nhng t tng ca K.Marx v F.Engels v vt cht. - nh ngha vt cht ca V.I.Lnin l c s khoa hc, l v kh t tng u tranh chng li ch ngha duy tm v thuyt khng th bit mt cch c hiu qu. - nh ngha vt cht ca V.I.Lnin l c s th gii quan khoa hc v phng php lun ng n cho cc nh khoa hc trong nghin cu th gii vt cht, nh hng v c v h kh nng nhn thc ca con ngi, tip tc i su vo khm ph nhng thuc tnh mi ca th gii vt cht, tm kim cc dng hoc cc hnh thc mi ca vt th trong th gii. - nh ngha ny cn l c s khoa hc cho vic xy dng quan im duy vt bin chng trong lnh vc x hi, l ch ngha duy vt lch s. b. Phng thc vn ng, hnh thc tn ti ca vt cht * Vn ng l g? - Vn ng l mi bin i ni chung F.Engels vit: Vn ng, em ng dng vo vt cht, th c ngha l s bin ha ni chung. (Tp 20, tr742). Vn ng, hiu theo ngha chung nht, - tc c hiu l mt phng thc tn ti ca vt cht, l mt thuc tnh c hu ca vt
19

cht, - th bao gm tt c mi s thay i v mi qu trnh din ra trong v tr, k t s thay i v tr n gin cho n t duy (Tp 20, tr519). - Vn ng l phng thc tn ti ca vt cht Theo F.Engels: Vn ng l phng thc tn ti ca vt cht. Bt c u v bt c lc no cng khng c v khng th c vt cht m khng c vn ng. + Vt cht ch c th tn ti trong vn ng, bng cch vn ng, khng th c vt cht khng vn ng, cng nh khng th c vn ng ngoi vt cht. Vt cht khng c vn ng, cng nh vn ng khng c vt cht, u l iu khng th hnh dung ni (Tp 20, tr89). + Cc thuc tnh ca vt cht ch biu hin thng qua vn ng. F.Engels vit: Cc hnh thc v cc dng khc nhau ca vt cht ch c th nhn thc c thng qua vn ng; thuc tnh ca vt th ch bc l qua vn ng; v mt vt th khng vn ng th khng c g m ni c (Tp 20, tr743). - Vn ng l thuc tnh c hu ca vt cht + Vn ng l ci vn c ca vt cht, gn lin vi vt cht, khng do ai sinh ra v khng bao gi b tiu dit. + Vn ng c bo ton c v lng v v cht. F.Engels khng nh: Cn phi hiu tnh bt dit ca vn ng khng ch n thun v mt s lng m cn phi hiu c v mt cht lng na (Tp 20, tr479). * Cc hnh thc vn ng ca vt cht Theo F.Engels, c 5 hnh thc vn ng c bn: - Vn ng c gii l s di chuyn v tr ca cc vt th trong khng gian. - Vn ng vt l (thay i trng thi vt l) l vn ng ca phn t, ca cc ht c bn, vn ng ca nhit, nh sng, in, trng, m thanh. - Vn ng ha hc (thay i trng thi ha hc) l s vn ng ca cc nguyn t; s ha hp v phn gii ca cc cht. - Vn ng sinh vt: vn ng ca cc c th sng nh s trao i cht, ng ha, d ha, s tng trng, sinh sn, tin ha. - Vn ng x hi: mi hot ng x hi ca con ngi; s thay th cc hnh thi kinh t -x hi t thp n cao. * Vn ng v ng im: Vn ng l tuyt i, ng im l tng i v: - ng im ch xy trong mt quan h nht nh, ch khng phi trong tt c mi quan h. - ng im ch xy trong mt hnh thc vn ng nht nh (vn ng c gii). - ng im l mt trng thi vn ng (vn ng trong thng bng). * ngha ca vic nghin cu s vn ng.

20

- Xc nh quan im duy vt bin chng; xem xt s vt, hin tng trong trng thi vn ng, bin i khng ngng. ng im ch l tm thi, tng i. - Hiu vn ng l ci vn c ca vt cht, khng do ai to ra v khng bao gi b tiu dit. Chng li cc quan im duy tm siu hnh. - Nm vng cc hnh thc vn ng ca vt cht hiu tnh a dng, phong ph ca vn ng. - S vt c nhiu hnh thc vn ng nhng bao gi cng c c trng bng mt hnh thc vn ng nht nh. Khng th quy hnh thc vn ng cao v hnh thc vn ng thp hoc ngc li. Ph phn sai lm ca thuyt Darwin x hi (Social Darwinism). c. Khng gian v thi gian vi t cch l hnh thc tn ti ca vt cht - Quan im siu hnh coi khng gian l mt ci hm rng trong cha vt cht. C khng gian v thi gian khng c vt cht. C s vt, hin tng khng tn ti trong khng gian v thi gian. - Quan im duy vt bin chng: + Khng gian v thi gian l nhng hnh thc tn ti ca vt cht, gn lin vi s vn ng ca vt cht. + Khng c khng gian v thi gian khng c vt cht cng nh khng th c s vt, hin tng tn ti ngoi khng gian v thi gian. V cc hnh thc c bn ca mi tn ti l khng gian v thi gian; tn ti ngoi thi gian th cng ht sc v l nh tn ti ngoi khng gian (Tp 20, tr78). + Khng gian v tn. Thi gian khng c khi u v kt thc + Khng gian c 3 chiu. Thi gian c mt chiu. + Khng gian v thi gian c tnh tng i d. Tnh thng nht vt cht ca th gii - Cc quan im duy tm gii thch s thng nht ca th gii mt thc th tinh thn u tin (Thng ) hoc t cm gic ca con ngi. - Quan im duy vt bin chng: th gii thng nht tnh vt cht. Tnh thng nht tht s ca th gii l tnh vt cht ca n, v tnh vt cht ny c chng minh khng phi bng vi ba li l kho lo ca k lm tr o thut, m bng mt s pht trin lu di v kh khn ca trit hc v khoa hc t nhin (Tp 20, tr67). Trong th gii khng c g khc hn l vt cht ang vn ng. Tinh thn ch c trong u c con ngi v l thuc tnh ca mt dng vt cht c t chc cao. Khng c bng chng v th gii tinh thn tn ti bn ngoi th gii vt cht (Thin ng, a ngc, Nit bn).

21

Carl Edward Sagan (1934-1996), nh thin vn hc M ni: Chng ta sng trn mt lp t v kim loi bao bc mt ngi sao bun t; n l mt trong 400 t ngi sao khc to nn Ngn h ca chng ta; v Ngn h ca chng ta li l mt trong hng t thin h khc to nn v tr; v v tr ca chng ta c l l mt trong con s v tn nhng v tr khc. Stephen Hawking (1942- ), nh vt l l thuyt v ton hc Anh, Gio s i hc Cambridge vit: Nu m v tr m c khi u, chng ta mi c th gi nh rng c mt ng sng th. Nhng nu v tr l thc s t n cha ng trong n, khng c ranh gii v ng bin, th n s khng c khi u v khng c kt thc; n ch n gin l tn ti. Vy th c ch no cho mt ng sng th? Thomas Edison (1847-1931), nh sng ch ni ting ngi M ni: Ti khng thy mt my may bng chng khoa hc no cho nhng l thuyt tn gio v thin ng v a ngc, v kip sau ca c nhn, hoc v mt c nhn Thng . Richard Dawkins vit: V tr m chng ta quan st c thc s ch c nhng thuc tnh m chng ta c th bit: v c bn l n khng c thit k, khng c mc ch, khng c thin, khng c c, khng c g ngoi s lnh m v tnh m qung. Cc hnh thc v cc dng tn ti ca vt cht v vn ng c th chuyn ha ln nhau trong nhng iu kin nht nh. Vt cht vn ng tun theo nhng quy lut nht nh. C nhng quy lut ring chi phi mt lnh vc c th. C nhng quy lut ph bin chi phi tt c s vt, hin tng trong t nhin, x hi v t duy. 2. thc a. Ngun gc ca thc Vn ngun gc, bn cht ca thc l mt vn ht sc phc tp ca trit hc, l trung tm ca cuc u tranh gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm trong lch s trit hc. Trn c s ca nhng thnh tu trit hc duy vt, ca khoa hc, ca thc tin x hi trit hc Mc-Lnin cho chng ta nhn thc r c v ngun gc v bn cht ca thc. * Quan in trit hc ngoi mcxt v thc - Quan im duy tm khch quan: tm ngun gc ca thc t mt lc lng siu t nhin ( nim, Brahman, Thng , Tri, v.v.). - Quan im duy tm ch quan: thc l ci vn c ca con ngi, khng do thn thnh ban cho, cng khng phi l s phn nh th gii bn ngoi. - Quan im vt hot lun: mi dng vt cht u c thc.

22

- Quan im duy vt tm thng: thc l mt dng vt cht; c tit ra thc cng nh gan tit ra mt. * Quan im duy vt bin chng v thc thc ra i l kt qu ca qu trnh tin ha lu di ca t nhin v x hi. - Ngun gc t nhin: Ch ngha duy vt bin chng khng nh rng: thc l thuc tnh (thuc tnh phn nh) ca mt dng vt cht c t chc cao l b c con ngi. B c l c quan vt cht ca thc. Nhng ti sao b c con ngi li c th sinh ra thc, l mi lin h vt cht vi th gii khch quan. Chnh mi lin h vt cht ny hnh thnh nn qu trnh phn nh th gii vt cht vo b c con ngi. + Phn nh l thuc tnh ph bin trong mi dng vt cht. Phn nh l nng lc gi li, ti to nhng c im ca mt h thng vt cht khc trong qu trnh tc ng qua li gia chng. Kt qu ca s phn nh ph thuc vo vt tc ng v vt nhn tc ng, v vt nhn tc ng bao gi cng mang thng tin ca vt tc ng. + Thuc tnh phn nh ca vt cht c qu trnh pht trin lu di t thp n cao, t n gin n phc tp, t cha hon thin n ngy cng hon thin hn. Hnh thc phn nh n gin nht, c trng cho gii t nhin v sinh l phn nh vt l, ho hc. Cc hnh thc ny c tnh cht th ng, cha c s nh hng, cha c s la chn. Hnh thc phn nh sinh hc c trng cho cho gii t nhin sng, l s pht trin mi v cht trong hnh thc phn nh ca vt cht. Hnh thc phn nh ca c th sng n gin nht l tnh kch thch, l s tr li ca c th i vi nhng tc ng ca mi trng. Hnh thc phn nh tip theo ca cc ng vt cha c h thn kinh, l tnh cm ng, tnh nhy cm i vi s thay i ca mi trng. Hnh thc phn nh ca cc ng vt c h thn kinh l cc phn x Hnh thc phn nh ng vt bc cao khi c h thn kinh trung ng xut hin l tm l. Tm l ng vt cha phi l thc, n mi ch l s phn nh c tnh cht bn nng do nhu cu trc tip ca sinh l c th v do quy lut sinh hc chi phi. thc ch ny sinh trong giai on pht trin cao ca th gii vt cht cng vi s xut hin con ngi. thc l thc ca con ngi, nm trong con ngi, khng th tch ri con ngi. Ni dung ca thc l thng tin v th gii bn ngoi thc l s phn nh th gii bn ngoi vo u c con ngi.

23

B c ca con ngi l c quan phn nh, nhng ch vi ring b c th cha th c thc. Khng c s tc ng ca th gii bn ngoi ln gic quan v qua ln b c th hot ng thc khng th xy ra. Nh vy, b c cng vi th gii bn ngoi tc ng ln b c, l ngun gc t nhin ca thc. * Ngun gc x hi: cho thc ra i, ngung gc t nhin l rt quan trng, khng th thiu c, nhng cha , iu kin quyt nh cho s ra i ca thc l ngun gc x hi, chnh l lao ng v ngn ng. - Lao ng: Cc nh nghin cu vit: Lch s bt u t sn xut, con ngi bt u t lao ng. Lao ng l iu kin u tin v ch yu con ngi tn ti, l hot ng mang tnh c th ca con ngi, lm cho con ngi khc vi cc ng vt khc. + Trong lao ng con ngi bit ch to ra cc cng c lao ng v s dng cc cng c ci to ca ci vt cht. + Lao ng l hot ng c tnh mc ch, tc ng vo th gii khch quan nhm tho mn nhu cu ca con ngi. Do , thc con ngi phn nh mt cch tch cc, ch ng v sng to. Nh vy, khng phi ngu nhin m th gii khch quan tc ng vo b c con ngi con ngi c thc, m tri li con ngi c thc chnh l con ngi ch ng tc ng vo th gii khch quan thng qua hot ng thc tin ci to th gii. Hay ni cch khc, lao ng gip con ngi ci to th gii v hon thin chnh mnh. Thng qua qu trnh lao ng, b c ca con ngi pht trin v ngy cng hon thin, lm cho kh nng t duy tru tng ca con ngi cng ngy cng pht trin. + Lao ng ngay t u lin kt mi thnh vin trong x hi li vi nhau, lm ny sinh h nhu cu giao tip. V vy, ngn ng ra i v khng ngng pht trin cng vi lao ng. - Ngn ng. F.Engels vit: em so snh con ngi vi loi vt, ngi ta s thy r rng ngn ng bt ngun t lao ng v cng pht trin vi lao ng, l cch gii thch duy nht ng v ngn ng. + Ngn ng do nhu cu ca lao ng v nh lao ng m hnh thnh. N l h thng tn hiu vt cht mang ni dung thc. Khng c ngn ng th thc khng th tn ti v th hin c. Ngn ng, theo K.Marx, n chnh l ci v vt cht ca t duy, l hin thc trc tip ca t tng, khng c ngn ng con ngi khng th c thc.

24

+ Ngn ng (ting ni v ch vit) va l phng tin giao tip trong x hi, va l cng c ca t duy nhm khi qut ho, tru tng ho hin thc. Nh ngn ng m con ngi c th tng kt c thc tin, trao i thng tin, truyn li nhng tri thc t th h ny sang th h khc. thc khng phi l mt hin tng thun tu c nhn m l mt hin tng c tnh cht x hi, do , khng c phng tin trao i v mt ngn ng th thc khng th hnh thnh v pht trin c. Nh vy, ngun gc trc tip v quan trng nht quyt nh s ra i v pht trin ca thc l lao ng v ng thi vi lao ng l ngn ng. Nh F.Engels ch r: Trc ht l lao ng, sau lao ng v ng thi vi lao ng l ngn ng; l hai sc kch thch ch yu nh hng n b c con vn, lm cho b c dn dn bin chuyn thnh b c ca con ngi (Tp 20, tr646). b. Bn cht v kt cu ca thc * Bn cht ca thc - Do chu nh hng ca quan im siu hnh nn nhiu nh duy vt trc Marx coi thc l s phn nh th ng, gin n, my mc, m khng thy c tnh nng ng, sng to ca thc, tnh bin chng ca qu trnh phn nh. - Tri li, cc nh duy tm li cng iu tnh nng ng, sng to ca thc n mc coi thc sinh ra vt cht ch khng phi s phn nh ca vt cht. - Khc vi nhng quan im trn, ch ngha duy vt bin chng da trn quan im l lun phn nh, coi thc l s phn nh hin thc khch quan vo trong b c con ngi mt cch nng ng v sng to. + Trc ht, hiu c bn cht ca thc chng ta phi tha nhn c vt cht v thc u tn ti, nhng gia chng c s khc nhau mang tnh i lp: Vt cht l ci c phn nh, tn ti khch quan ngoi v c lp vi ci phn nh tc l thc. Ci phn nh l thc, l hnh nh tinh thn ca s vt khch quan, b s vt khch quan quy nh. V vy, khng th ng nht hoc tch ri ci c phn nh (vt cht) vi ci phn nh ( thc). + Tip n, khi ni thc l hnh nh ch quan ca th gii khch quan th khng phi l hnh nh vt l hay hnh nh tm l ng vt v s vt. thc l ca con ngi, ra i trong qu trnh con ngi hot ng ci to th gii, cho nn thc con ngi mang tnh nng ng, sng to li hin thc theo nhu cu thc tin x hi. Theo K.Marx, thc, chng qua ch l vt cht c em chuyn vo trong u c con ngi v c ci bin i trong . Tnh sng to ca thc c th hin ra rt phong ph v l s thng nht ca ba mt:
25

 Mt l, trao i thng tin gia ch th v i tng phn nh. S trao i ny mang tnh cht hai chiu, c chn lc cc thng tin cn thit. Hai l, m hnh ha i tng trong t duy di dng hnh nh tinh thn Ba l, chuyn m hnh t t duy ra hin thc khch quan, tc l qu trnh hin thc ho t tng thng qua hot ng thc tin. Tnh sng to ca thc khng c ngha l thc ra vt cht. Sng to ca thc l sng to ca s phn nh theo quy lut v trong khun kh ca s phn nh, m kt qu bao gi cng l nhng khch th tinh thn. thc khng phi l mt hin tng t nhin thun tu m l mt hin tng x hi. thc ch c ny sinh trong lao ng, trong hot ng ci to th gii ca con ngi. Hot ng khng th l hot ng n l, m l hot ng x hi, do thc ngay t u l sn phm ca x hi, v vn l nh vy chng no con ngi cn tn ti. * Kt cu ca thc thc l mt hin tng x hi tm l c kt cu ht sc phc tp. Tu theo cch tip cn m c nhiu cch phn chia khc nhau. - Theo chiu dc, th thc chnh l lt ct ni tm ca con ngi, n bao gm cc yu t: t thc, tim thc, v thc. - Theo chiu ngang: thc bao gm cc yu t: tri thc, tnh cm, nim tin, l tr. Trong tri thc l yu t ct li. Tri thc ng vai tr l phng thc tn ti ca thc. iu ny c ngha l khng c thc th s khng c thc. Nu ch c tri thc khng thi th l mt thc pht trin khng ton din, s cng. Tri thc c xem l vn hiu bit ca con ngi nhng nu bin ci tri thc thnh hnh ng th l mt qu trnh lu di. Tuy nhin, s tc ng ca th gii bn ngoi n con ngi khng ch em li s hiu bit v th gii m cn em li tnh cm ca con ngi i vi th gii. Tnh cm l mt thnh thi c th ca s tn ti, n phn nh quan h gia con ngi vi con ngi v gia con ngi vi th gii khch quan. Tnh cm tham gia vo mi hot ng ca con ngi v l mt trong nhng ng lc quan trng ca hot ng con ngi. Tri thc c bin thnh tnh cm mnh lit mi su sc v thng qua hnh ng th tri thc mi bin thnh hnh ng thc t, mi pht huy c sc mnh ca mnh. 3. Mi quan h gia vt cht v thc a. Vai tr ca vt cht i vi thc * Vt cht quyt nh thc - Hin thc khch quan hay nhng nhn t vt cht l ngun gc duy nht, ngun gc cui cng ca thc. thc ch l s phn nh th gii vt cht v hin thc khch quan . Cc quy lut khch quan, hot ng thc tin chnh l c s cho s hnh thnh cc quan im, quan nim, ch, tnh cm x hi
26

- Trong tn ti x hi, thc ch l s phn nh tn ti x hi, tn ti x hi thay i th thc x hi sm mun cng phi thay i theo. Tn ti x hi quyt nh thc x hi. - thc x hi khng tn ti t n, n ch c th hnh thnh v pht trin trn c s hot ng thc tin ca con ngi. b. Vai tr ca thc i vi vt cht Vai tr ca thc i vi vt cht chnh l vai tr ca con ngi trong qu trnh ci to th gii khch quan. - Tri thc khoa hc gip con ngi hiu bit c nhng mi lin h v quy lut khch quan nh m ci to c t nhin v x hi. Trnh nhn thc quy lut cng cao th kh nng ci to t nhin v x hi cng ln. Tt nhin, thc t n khng lm bin i g c, thc ch tc ng n vt cht thng qua hot ng thc tin. - Ngy nay, khoa hc v cng ngh c vai tr cc k to ln: khoa hc v ang tr thnh lc lng sn xut trc tip. Khoa hc gip con ngi ch to c nhng cng c lao ng c nng sut cao, sng to nhng quy trnh cng ngh hin i, khai thc nhng i tng lao ng mi, nhng ngun nng lng mi, nng cao i sng vt cht v tinh thn cho x hi. Khoa hc gp phn quan trng trong qun l kinh t, qun l nh nc, t chc cuc sng c nhn v x hi tt p hn. c. ngha phng php lun - Khng nh vt cht l ngun gc khch quan, l c s sn sinh ra thc, cn thc ch l sn phm, l s phn nh th gii khch quan. Trong nhn thc v hnh ng con ngi phi xut pht t hin thc khch quan, tn trng v hnh ng theo hin thc khch quan, chng ch ngha duy tm v ch quan duy ch. - Khng nh thc c vai tr tch cc trong s tc ng tr li i vi vt cht, php bin chng duy vt yu cu trong nhn thc v trong hot ng thc tin con ngi cn phi nhn thc v vn dng quy lut khch quan mt cch ch ng, sng to, chng li thi tiu cc, th ng. - Sc mnh ca thc con ngi khng phi l ch tch ri nhng iu kin vt cht m phi bit da vo , phn nh ng quy lut khch quan ci to th gii khch quan mt cch ch ng, sng to vi tr v nhit tnh cao. thc ca con ngi phn nh cng y v chnh xc th gii khch quan th cng ci to th gii khch quan c hiu qu. V vy phi pht huy tnh nng ng, sng to ca thc, pht huy vai tr nhn t con ngi tc ng, ci to th gii khch quan. ng thi phi khc phc bnh bo th, tr tru, thi tiu cc, th ng, li.
27

Chng II

PHP BIN CHNG DUY VT

I. PHP BIN CHNG V PHP BIN CHNG DUY VT Chng ta khng ch cn bit th gii c tnh vt cht tn ti khch quan m cn phi bit n tn ti nh th no. iu ny cn phi hc php bin chng. C nhiu ngi cm thy nm vng c php bin chng l mun phn k diu v kh khn. Bi v, gia php bin chng v ch ngha tng i, gia php bin chng v thut ngu bin thng ch c mt khong cch rt nh; nhng ngi ca ch ngha tng i v ngu bin thng xut hin vi b mt ca php bin chng. iu cng tng thm s kh khn i vi vic l gii php bin chng. K thc, php bin chng khng h thn b. Php bin chng vn c trong s vn ng ca th gii khch quan v trong hot ng nhn thc ca con ngi. Khi mi ra i, trit hc loi ngi xut hin hnh thc bin chng gin n. Cn php bin chng ca ch ngha Marx khng phi l php bin chng gin n, m l php bin chng khoa hc, t gic sau khi ph nh phng thc siu hnh, l php bin chng duy vt mi sau khi sau khi k tc php bin chng ch quan v php bin chng gin n. Ht nhn ca php bin chng l quy lut u tranh v thng nht ca cc mt i lp. Mu thun khng nhng l ng lc bn trong ca s vn ng ca th gii khch quan, m cn thc y s pht trin nhn thc ca con ngi v nhn thc quy lut c bn ca th gii. Php bin chng khng ch l th gii quan m cn l phng php lun. Bit r php bin chng khng bng hiu bit thc s php bin chng. 1. Php bin chng v cc hnh thc c bn ca php bin chng a. Php bin chng * S i lp gia hai quan im bin chng v siu hnh trong vic nhn thc th gii v ci to th gii - V mt nguyn tc: + Quan im siu hnh di mi hnh thc u quan nim rng th gii vt cht, trong c ton b gii t nhin, u trng thi tnh. Cc s vt, hin tng trn th gii u tn ti c lp nhau, tc ri nhau, gia chng khng c mi lin h rng buc, ph thuc v quy nh ln nhau. Theo quan im siu hnh, mi s vt v hin tng, mi qu trnh trong t nhin v x hi ch t tp li mt cch ngu nhin, gia chng khng c quan h theo quy lut, khng c lin h ni ti v s ph thuc ln nhau. + Tri li, bng nguyn l v mi lin h ph bin, quan im bin chng khng nh, mi s vt, hin tng v qu trnh din ra trong th gii u tn ti
28

trong mi lin h rng buc v ph thuc ln nhau, trong mi lin h tc ng qua li v quy nh ln nhau. - V s vn ng ca th gii: + V ngun gc v ng lc ca vn ng, php siu hnh ph nhn ngun gc, ng lc ni ti ca vn ng. N cho rng, s vt vn ng c l do ngoi lc tc ng vo s vt, tc l phi c ci hch u tin, ci lc y u tin t bn ngoi tc ng vo s vt lm cho s vt chuyn ng. Php siu hnh ch tha nhn mt hnh thc vn ng duy nht l vn ng c hc, hnh thc vn ng ny n s quy nh mi hnh thc vn ng khc. + Tri li, php bin chng khng nh rng, ngun gc v ng lc ca s vn ng chnh l do mu thun ni ti bn trong ca s vt, hin tng, u tranh ca cc mt i lp bn trong s vt chnh l ngun gc, ng lc ca mi s vn ngv pht trin. - V pht trin: + Quan nim siu hnh cho rng, pht trin ch l tng hay gim v s lng, khi lng m thi. Quan im siu hnh khng tha nhn s pht trin v cht lng. + Tri li, php bin chng khng nh rng, pht trin l mt qu trnh pht trin t thp ln cao, t cha hon thin n hon thin. Qa trnh din ra khn phi theo con ng thng m theo con ng xoy c (Spiral) - ph nh ca ph nh, quay v ch c nhng cao hn. Pht trin theo quan nim bin chng, l qu trnh tun t xen k nhy vt, l s pht trin gin on trong lin tc, l qu trnh thay i dn dn v lng dn n s thay i v cht. Tm lai, khi a ra quan im ca mnh v qu trnh nhn thc v ci to th gii, chng ta thy r nt s i lp nhau gia quan im bin chng v quan im siu hnh. Quan im bin chng khng ch thy nhng s vt c bit m cn thy c nhng quan h qua li gia chng; khng ch thy s tn ti ca s vt m cn thy c s sinh thnh v tiu vong ca s vt; khng ch thy trng thi tnh ca s vt m cn thy c trng thi ng ca s vt; khng ch thy cy m cn thy c rng. Ngc li, quan im siu hnh ch thy nhng s vt ring bit m khng thy mi lin h qua li gia chng; ch nhn thy s tn ti ca s vt m khng nhn thy s pht sinh v tiu vong ca nhng s vt y; ch nhn thy trng thi tnh ca s vt m khng nhn thy trng tri vn ng ca s vt; ch nhn thy cy m khng nhn thy rng. * Khi nim php bin chng - Bin chng l bn tnh ca th gii t nhin, x hi, t duy; bin chng chnh l tnh thng nht trong vn ng v pht trin ca th gii.

29

- Bin chng khch quan l phm tr dng ch bin chng ca bn thn cc s vt, hin tng, qu trnh tn ti c lp v bn ngoi thc con ngi. - Bin chng ch quan l phm tr dng ch t duy bin chng v bin chng ca chnh qu trnh phn nh bin chng khch quan vo u c ca con ngi. - Php bin chng l khoa hc nghin cu nhng quy lut chung nht ca mi s vn ng v pht trin ca t nhin, x hi v t duy con ngi. Php bin chng gm hai b phn: L lun bin chng (ch quan hu hn) phn nh bin chng ca th gii (khch quan v hn), v nguyn tc nhn thc v thc tin. - Phng php bin chng l ci c rt ra t php bin chng, n tn ti di dng nguyn tc, cc cng thc, th thut, th on v c con ngi s dng nh nhng cng c, phng tin trong hot ng nhn thc. b. Cc hnh thc c bn ca php bin chng - Php bin chng cht phc thi c i Thi c i Hy Lp, mt s nh trit hc duy tm (Platon) coi php bin chng l ngh thut tranh lun tm ra chn l. Arixtt ng nht php bin chng vi lgc hc. Mt s nh trit hc duy vt c t tng bin chng v s vt (bin chng khch quan). Heraclit coi s bin i ca th gii nh mt dng chy. ng ni: Mi vt u tri i, mi vt u bin i. Ngi ta khng th tm c hai ln trong cng mt dng sng. - Php bin chng duy tm c in c G.V.Hegel, l ngi xy dng php bin chng tng i hon chnh vi mt h thng khi nim, phm tr, quy lut. Tuy nhin, php bin chng G.V.Hegel l php bin chng duy tm, l php bin chng ngc u; ng coi bin chng ca nim sinh ra bin chng ca s vt, ch khng phi ngc li. - Php bin chng duy vt K.Marx v F.Engels, k tha c ph phn ht nhn hp l trong php bin chng ca G.V.Hegel v sng to ra php bin chng duy vt, l php bin chng da trn nn tng ca ch ngha duy vt, xut pht t bin chng khch quan ca t nhin v x hi. Theo F.Engels : Php bin chng chng qua ch l mn khoa hc v nhng quy lut ph bin ca s vn ng v s pht trin ca t nhin, ca x hi loi ngi v ca t duy (Tp 20, tr.201). F.Engels phn bit bin chng khch quan (bin chng ca t nhin v x hi ) v bin chng ch quan (bin chng ca t duy).

30

Bin chng gi l khch quan th chi phi trong ton b gii t nhin, cn bin chng gi l ch quan, tc l t duy bin chng, th ch l phn nh s chi phi, trong ton b gii t nhin ... (Tp 20, tr.694).

2. Php bin chng duy vt a. Khi nim php bin chng duy vt
Php bin chng duy vt l s thng nht gia l lun v phng php. - L lun l g? L lun l h thng nhng khi nim, phn nh bn cht, nhng mi lin h tt yu, nhng quy lut hot ng v pht trin ca i tng nghin cu. - Phng php l g? Thut ng phng php bt ngun t ting Hy Lp l methodos, theo ngha thng thng dng ch nhng cch thc, th on nht nh, c ch th hnh ng s dng thc hin nhng mc ch vch ra. Cn theo ngha cht ch v khoa hc, phng php l h thng nhng nguyn tc c rt ra t tri thc v cc quy lut khch quan iu chnh hot ng nhn thc v thc tin nhm thc hin mc ch nht nh. - Phng php lun l g? Phng php lun l tng th nhng nguyn tc chung ch o vic thit k v s dng cc nghin cu ca mt s ngnh khoa hc. - Phng php lun trit hc l g? Phng php lun trit hc l cp l lun cao nht ca phng php. N thit lp nn cc nguyn tc chung nht ca nhn thc v hot ng thc tin, t nh ra cc phng php ph bin c trng cho trit hc. - Php bin chng duy vt l g? F.Engels cho rng. Php bin chng ... l mn khoa hc v nhng quy lut ph bin ca s vn ng v pht trin ca t nhin, ca x hi loi ngi v ca t duy (Ton tp, tp 20, tr.201) Php bin chng duy vt l mt h thng cc nguyn l, nguyn tc, quy lut v phm tr: mt mt gii thch th gii nh mt chnh th, mt khc nh hng cho s pht trin ca khoa hc chuyn ngnh v hot ng thc tin ca con ngi. N l mt chnh th cc hnh thc logc vi cc yu t c chc nng nht nh lin h qua li vi thc tin; ng thi n cng l mt h thng m, ang pht trin. - Mi quan h gia l lun v phng php trong php bin chng duy vt. Gia l lun v phng php c mi lin h hu c vi nhau th hin ch: cc ni dung l lun xc nh yu cu, nhng nguyn tc ca phng php; cn phng php li m bo thu c nhng kt qu l lun tng ng, xy dng l

31

lun c kh nng thm nhp vo bn cht ca i tng c nghin cu. Nhng l lun v phng php cng khng ho vo nhau, m l nhng hnh thc tng i.

b. c trng c bn v vai tr ca php bin chng duy vt

Xt t gc kt cu ni dung, php bin chng duy vt ca ch ngha Mc-Lnin c hai c trng c bn sau y: - Th nht, php bin chng duy vt ca ch ngha Mc-Lnin l php bin chng c xc lp trn nn tng ca th gii quan duy vt khoa hc. - Th hai, trong php bin chng duy vt c s thng nht gia ni dung th gii quan (duy vt bin chng) v phng php lun (bin chng duy vt), do n khng dng li s gii thch th gii m cn l cng c nhn thc v ci to th gii. II. CC NGUYN L C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT 1. Nguyn l v mi lin h ph bin a. Khi nim lin h v mi lin h Trong lch s trit hc c nhiu quan im khc nhau khi i vo gii quyt vn : cc s vt, hin tng, cc qu trnh khc nhau ca th gii c mi lin h qua li, tc ng, nh hng ti nhau hay khng? Nhng ngi theo quan im siu hnh cho rng, cc s vt, hin tng trong th gii tn ti bit lp, tch ri nhau, ci ny tn ti bn cnh ci kia. Chng khng c s ph thuc, khng c s s rng buc v quy nh ln nhau. Cn c quy nh ln nhau th cng ch l quy nh bn ngoi, mang tnh ngu nhin. Cng c mt s ngi cho rng, cc s vt, hin tng c mi lin h vi nhau v mi lin h l a dng v phong ph, song cc hnh thc lin h khc nhau khng c kh nng chuyn ho ln nhau. Khi qut nhng thnh tu ca khoa hc t nhin hin i, php bin chng duy vt tha nhn mi lin h ph bin ca cc s vt, hin tng trong th gii. - Khi nim lin h: Lin h l s rng buc, ph thuc ln nhau, nh hng, quy nh ln nhau, tc ng, chuyn ha ln nhau ... gia cc mt bn trong s vt hoc gia cc s vt khc nhau. - Khi nim mi lin h: Mi lin h l phm tr trit hc dng ch s quy nh, s tc ng qua li, s chuyn ho ln nhau gia cc s vt, hin tng hay gia cc mt ca mt s vt hin tng trong th gii. V d: Mi trng c nh hng to ln n con ngi, v ngc li hot ng ca con ngi cng tc ng tr li to ln n s bin i ca mi trng. b. Ni dung ca mi lin h ph bin

32

Php bin chng duy vt khng nh rng trong t nhin, x hi v t duy, khng c s vt, hin tng no tn ti mt cch ring l, c lp tuyt i, m tri li chng tn ti trong s lin h, rng buc, ph thuc, tc ng, chuyn ha ln nhau. Bi v, tt c s vt, hin tng u vn ng, iu c ngha l chng c tc ng, nh ln nhau. F.Engels vit: Tt c th gii t nhin m chng ta c th nghin cu c l mt h thng, mt tp hp cc vt th khng kht vi nhau... Vic cc vt th y u c lin h qua li vi nhau c ngha l cc vt th ny tc ng ln nhau, v s tc ng qua li y chnh l s vn ng (Tp 20, tr.520). V d: Mi lin h gia in tch dng v in tch m trong mt nguyn t; mi lin h gia cc nguyn t, gia cc phn t. Mi lin h gia cc vt th; mi lin h gia v c - hu c; gia sinh vt mi trng; gia x hi - t nhin; gia gia c nhn vi c nhn; c nhn - tp th cng ng; gia cc quc gia, dn tc; gia cc mt, cc b phn ca i sng x hi; gia t duy vi tn ti; gia cc hnh thc, giai on nhn thc; gia cc hnh thi thc x hi, v.v.. c. Tnh cht ca mi lin h - Nhng ngi theo ch ngha duy tm khch quan v ch ngha duy tm ch quan cho rng, ci quyt nh mi lin h, s chuyn ho ln nhau gia cc s vt, hin tng l mt lc lng siu t nhin hay thc, cm gic ca con ngi. Chng hn, G.W.F. Hegel ng trn lp trng duyt m khch quan cho rng, nim tuyt i l nn tng ca mi lin h cn George Berkeley ngi theo lp trng duy tm ch quan cho rng, cm gic l nn tng ca mi lin h gia cc s vt, hin tng. - Tri li, ch ngha duy vt bin chng khng nh, tnh cht ca mi lin h ph bin bao gm: tnh khch quan, tnh ph bin v tnh a dng. + Php bin chng duy vt khng nh, mi lin h mang tnh khch quan. Bi, cc s vt, hin tng to thnh th gii a dng, phong ph, khc nhau. Song chng u l nhng dng vt th ca th gii vt cht. V chnh tnh thng nht vt cht ca th gii l c s ca mi lin h. Nh c tnh thng nht , cc s vt, hin tng, khng th tn ti bit lp, tch ri nhau, m trong s tc ng qua li chuyn ho ln nhau. Cc s vt, hin tng trong th gii ch biu hin s tn ti ca mnh thng qua s vn ng, tc ng qua li ln nhau. Bn cht, tnh quy lut ca s vt, hin tng cng ch bc l thng qua s tc ng ca chng vi cc s vt, hin tng khc. V d: Chng ta ch c th nh gi s tn ti cng nh bn cht ca mt con ngi c th, thng qua mi lin h, s tc ng ca ngi i vi ngi khc, i vi t nhin, x hi thng qua chnh hot ng ca ngi y.
33

+ Php bin chng duy vt cng khng nh, mi lin h mang tnh ph bin. Tnh ph bin c th hin: Th nht, bt c s vt, hin tng no cng lin h vi s vt, hin tng khc. Khng c s vt hin tng nm ngoi mi lin h. Mi lin h cng c mi lnh vc: t nhin, x hi, t duy. Th hai, mi lin h biu hin di nhng hnh thc ring bit, tu theo iu kin nht nh. Nhng d di hnh thc no, chng cng ch l biu hin ca mi lin h ph bin nht, chung nht. + Php bin chng duy vt khng nh, mi lin h mang tnh a dng, phong ph: C rt nhiu loi lin h khc nhau: Mi lin h bn trong v mi lin h bn ngoi; mi lin h trc tip v mi lin h gin tip; mi lin h ch yu v mi lin h th yu; mi lin h c bn v mi lin h khng c bn; mi lin h c th, mi lin h chung, mi lin h ph bin... Chnh tnh a dng trong qu trnh vn ng, tn ti v pht trin ca bn thn s vt, hin tng quy nh tnh a dng ca mi lin h. V vy, trong s vt c nhiu mi lin h, ch khng phi c mt cp mi lin h v mi lin h bn trong l s tc ng qua li, s quy nh, chuyn ha ln nhau gia cc yu t, cc thuc tnh, cc mt ca mt s vt. Mi lin h ny gi vai tr quyt nh ti s tn ti v pht trin ca s vt. Mi lin h bn ngoi l mi lin h gia cc s vt, hin tng vi nhau, mi lin h ny nhn chung khng gi vai tr quyt nh i vi s tn ti, vn ng, pht trin ca s vt. V nu c n thng phi thng qua mi lin h bn trong mi thc hin c. V d: S lnh hi tri thc ca ngi hc trc ht v ch yu c quyt nh bi chnh ngi (ngh thut, truyn th tri thc...) d c tt, c y m ngi hc khng chu hc, khng chu tip nhn th tri thc cng khng th t n c c trong u c ngi . Cc cp mi lin h khc nhau cng c mi lin h bin chng vi nhau. ng nhin mi cp lin h c c trng ring. Tuy nhin, vai tr quyt nh ca cc mi lin h trong tng cp ph thuc vo quan h hin thc xc nh. S phn chia tng cp mi lin h ch c ngha tng i, v mi loi lin h ch c mt hnh thc, mt b phn, mt mt xch ca mi lin h h bin. Mi loi lin h trong tng cp c th chuyn ho ln nhau tu theo phm vi bao qut ca mi lin h hoc do kt qu vn ng v pht trin ca chnh cc s vt. Con ngi phi nm bt ng cc mi lin h c cc tc ng ph hp nhm a li hiu qu cao nht trong hot ng ca mnh. Nh vy, mi lin h bao gm: mi lin h bn ngoi bn trong; lin h ch yu - th yu; lin h trc tip gin tip.

34

Php bin chng duy vt nghin cu nhng mi lin h chung nht (ph bin). F.Engels vit: Php bin chng l khoa hc v s lin h ph bin (Tp 20, tr.455). d. ngha phng php lun Nguyn l v mi lin h ph bin l c s l lun ca quan im ton din. - Quan im ton din i hi chng ta phi xem xt s vt, hin tng vi tt c cc mt, cc mi lin h; ng thi phi nh gi ng vai tr, v tr ca tng mt, tng mi lin h; nm c mi lin h ch yu c vai tr quyt nh. Mun thc s hiu c s vt cn phi nhn bao qut v nghin cu tt c cc mt, tt c cc mi lin h v quan h gin tip ca s vt . Chng ta khng th lm c iu mt cch hon ton y , nhng s cn thit phi xem xt tt c cc mt s phng cho chng ta khi phm sai lm v s cng nhc (Lnin, t.42, tr.384). H Ch tch ni: Cn b trong khi hc tp nghin cu nh nghin cu v x hi, con ngi v s vt th phi xem xt ton din, xem qu kh, nht l xem hin ti hiu bit v suy on tng lai. C th mi nhn nh tnh hnh, mi nhn xt s vic xy ra c ng n. (H Ch Minh, Ni chuyn ti lp nghin cu chnh tr Trng i hc nhn dn, 10-1-1959) - Quan im ton din bao hm quan im lch s c th: i hi phi nhn thc y cc mi lin h ca s vt, nm c bn cht bn trong, trc tip, ng thi phi nhn thc c khng gian, thi gian, iu kin c th ca s tn ti v xut hin cc mi lin h, trn c s mi nm bt c xu hng bin i ca cc s vt, hin tng. - Quan im ton din i lp vi quan im phim din, l cch xem xt tng mt, tng mi lin h tch ri nhau, khng thy c mi lin h nhiu v, a dng ca s vt. S vn dng quan im ton din trong s nghip cch mng: - Trong Cch mng dn tc dn ch: phn tch mu thun x hi, nh gi so snh lc lng gia ta vi ch, to ra v s dng sc mnh tng hp. - Trong cng cuc i mi, ng ta tin hnh i mi ton din, trit ; ng thi phi xc nh khu then cht. Nm vng mi quan h gia i mi kinh t, i mi chnh tr v i mi t duy. 2. Nguyn l v s pht trin a. Khi nim Vn ng v pht trin * Vn ng l mi bin i ni chung, cha ni ln khuynh hng c th: i ln hay i xung, tin b hay lc hu. Ni cch khc, vn ng l bin i ni chung, bao gm hai khuynh hng:
35

S vt, hin tng c th u c bc khi u v s dit vong. Xem xt trong tnh h thng, th l s k tha ngy cng hon thin hn v c tnh h thng hn. - Pht trin khng phi l bn thn s vn ng, n ch l khuynh hng tt yu ca vn ng, pht trin n ch khi qut nhng s vn ng i ln, lm xut hin ci mi, ci tin b thay th ci c, ci lc hu. Vy pht trin l g? * Pht trin l s vn ng theo hng i ln, t thp n cao, t n gin n phc tp, t cha hon thin n hon thin. Nh vy, pht trin l mt qu trnh khng ngng gia tng v trnh , v kt cu phc to ca s vt v do lm ny sinh tnh quy nh cao hn v cht. b. Ni dung ca nguyn l pht trin - Php bin chng duy vt khng nh, i mi l qu trnh din ra khng ngng trong t nhin, x hi v t duy ca con ngi. + Trong gii hu sinh s pht trin biu hin kh nng tng cng thch nghi ca c th trc s bin i ca mi trng, kh nng sn sinh v hon thin chnh mnh, kh nng hon thin v qu trnh trao i cht gia c th sng vi mi trng. + Trong x hi, s pht trin biu hin kh nng nhn thc, ci bin t nhin v x hi theo quy lut thng qua hot ng thc tin ca con ngi.... + Trong t duy, s pht trin biu hin kh nng nhn thc ngy cng su sc, y hn v t nhin, x hi v nhn thc chnh bn thn con ngi. - Php bin chng duy vt khng nh, pht trin l khuynh hng chung ca cc s vt hin tng nhng khng din ra mt cch trc tip m n quanh co, phc tp theo hnh xoy c, trong c th c nhng bc tht li tng i. - Ngc li, quan im siu hnh xem xt s pht trin ch l s tng ln hay gim i tng i, khng c s thay i g v mt cht ca s vt. Nhng ngi theo quan im siu hnh cn coi tt c cht ca s vt khng c s thay i g trong qu trnh tn ti ca chng. S vt ra i vi nhng cht nh th no th ton b qu trnh tn ti ca n vn c gi nguyn hoc nu c thay i nht nh v cht th cng ch din ra theo mt vng khp kn. H cng coi s pht trin cng ch l s thay i v mt lng ca tng loi m s vt ang c, ch khng c s sinh thnh ra ci mi vi nhng cht mi. Nh vy, s pht trin c xem nh mt qu trnh tin ln lin tc, khng c nhng bc tht li, quanh co, phc tp. - V ngun gc ca s pht trin, theo quan im duy tm l t nhng lc lng siu t nhin hay thc ca con ngi. Hegel cho rng, s pht tin ca gii t nhin, ca x hi u c thit nh trc t s vn ng ca nim tuyt i.

36

- Theo quan im duy vt bin chng, ngun gc ca s pht trin nm ngay trong bn thn s vt, t cu trc ca s vt, do mu thun bn trong ca s vt quy nh. Do , pht trin l t thn pht trin, l kt qu gii quyt mu thun bn trong ca s vt. Pht trin l qu trnh ci mi ra i ph nh ci c, ng thi k tha nhng gi tr ca ci c, to ra vng khu lin h gia ci c v ci mi, to ra khuynh hng pht trin theo ng xoy c, ngha l, trong qu trnh pht trin dng nh c s quay tr li im xut pht nhng trn m c s cao hn. c. Tnh cht c bn ca s pht trin - S pht trin mang thnh khch quan. Bi v, ngun gc ca s pht trin nm ngay trong bn thn s vt, do mu thun trong chnh s vt quy nh. l qu trnh gii quyt lin tc nhng mu thun trong bn thn s vt. S pht trin nh vy khng ph thuc vo mun, nguyn vng, ch, thc ca con ngi. D con ngi c mun hay khng mun, s vt vn lun pht trin theo khuynh hng chung ca th gii vt cht. - S pht trin mang tnh ph bin. Tnh ph bin y c hiu l n din ra trong mi lnh vc: t nhin, x hi v t duy. bt c s vt v hin tng no ca th gii khch quan. - S pht trin cn mang tnh a dng, phong ph: khuynh hng pht trin l khuynh hng chung ca mi s vt, hin tng. Song mi s vt, hin tng li c qu trnh pht trin khc nhau, tn ti khng gian v thi gian khc nhau, s pht trin s khc nhau. ng thi, trong qu trnh pht trin, s vt cn chu tc ng ca cc s vt, hin tng khc, ca cc iu kin c th thc y hoc km hm s pht trin ca s vt, i khi c th lm thay i chiu hng pht trin ca s vt, thm ch c th lm s vt tht li. d. ngha phng php lun Nghin cu nguyn l v s pht trin gip chng ta rt ra c phng php lun khoa hc nhn thc v ci to th gii. - Gii t nhin, x hi v t duy u trong qu trnh vn ng v pht trin khng ngng. Bn cht khch quan ca cc qu trnh hin thc i hi nhn thc mun phn nh ng hin thc khch quan th cn phi c quan im pht trin. - Quan im pht trin yu cu khi xem xt cc s vt hin tng phi t n trong s vn ng, trong s pht trin, phi pht hin ra cc xu hng bin i, chuyn ho ca chng. - Quan im pht trin i lp vi quan im bo th, tr tru, vic tuyt i ho tri thc l kt qu ca s nhn thc v s vt trong mt hon cnh c th v xem xt n nh l tri thc ng cho c qu trnh pht trin ca s vt..

37

- Quan im pht trin i hi phi nhn thc cc s vt, hin tng trong thc t, v xem l qu trnh bin chng y mu thun. Do , hot ng thc tin l qu trnh tm ra mu thun, phn tch mu tun v tm ra gii php gii quyt mu thun. Ch bng cch chng ta mi gp phn tch cc vo s pht trin. V.I.Lnin cho rng, c tri thc ng v s vt bn thn s vt phi c xem xt trong nhng quan h ca n v trong s pht trin ca n. iu ny cn c ngha l, trong cc hot ng ca con ngi chng ta cn phi c quan im lch s c th. Quan im ny i hi khi nhn thc v tc ng vo s vt phi ch n iu kin, hon cnh lch s c th, mi trng c th trong s vt sinh ra, tn ti v pht trin. - Quan im pht trin i hi khi xem xt s vt, hin tng phi nhn thy khuynh hng bin i trong tng lai ca chng: ci c, ci lc hu s mt i; ci mi, ci tin b s ra i thay th ci c, ci lc hu. Phi c thi lc quan tin tng s tt thng ca ci mi, ci tin b. - Vn dng quan im ton din vo thc tin, V.I.Lnin nu ln t tng v s kt hp cht ch gia chnh sch dn u v chnh sch c trng im trong chnh sch kinh t mi. V d: i hi i biu ton quc ca ng CSVN ln th VI nu ln quan im i mi ton din, v bt u t i mi t duy kinh t n t duy chnh tr trong vic hoch nh ng li, chnh sch i ni, i ngoi, nhng ng cng nhn mnh n vic phi tp trung vo nhim v kinh t, khc phc cuc khng hong v chnh tr x hi, to iu kin v vt cht v tinh thn gi vng n nh chnh tr, thc y s pht trin ca kinh t - x hi nc ta. III. CC CP PHM TR C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT * Nhng khi nim l hnh thc t duy phn nh nhng mt, nhng thuc tnh quan trng nht ca mt lp s vt, hin tng nht nh. Tu thuc vo s lng ca s vt, hin tng c khi nim phn nh m ta c cc khi nim rng hp khc nhau. Khi nim rng nht, phn nh nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi lin h chung, c bn nht ca cc s vt, hin tng thuc mt lnh vc hin thc nht nh c gi l phm tr. Mi mt mn khoa hc ring u c phm tr ring ca mnh. V d: cc phm tr nng lng, khi lng, sng, ht, in t, t trng... trong vt l hc; bin d - di truyn, ng ho - d ho... trong sinh hc; hng ho, gi tr... trong kinh t hc v.v... Khc vi cc phm tr trn y cc phm tr ca php bin chng duy vt nh: vt cht, thc, lng, cht, mu thun, nguyn nhn, kt qu, tt nhin, ngu nhin.... l nhng khi nim chung nht phn nh nhng mt, nhng thuc tnh,
38

nhng mi lin h c bn, ph bin nht ca ton b th gii hin thc (t nhin, x hi v t duy). * L lun v phm tr c ngay t thi c i, nhng cc trng phi trit hc khc nhau gii p vn bn cht ca phm tr theo nhng cch khc nhau: - Nhng ngi ca phi duy thc coi phm tr l nhng bn cht ca nim, tn ti bn ngoi v c lp vi thc ca con ngi. Ngc, li nhng ngi theo trng phi duy danh li coi phm tr ch l nhng t trng rng, khng th hin mt ci g c. - Imanuel Kant v nhng ngi thuc phi ca ng li coi phm tr l s phn nh nhng mt no ca hin thc, m nhng hnh thc nhn bit tn ti vn c sn ca t duy con ngi, c trc mi kinh nghim v khng ph thuc vo kinh nghim, c l tr ca con ngi a vo gii t nhin. - Ngc li vi nhng quan im trn y, ch ngha duy vt bin chng cho rng: + Cc phm tr c hnh thnh trong qu trnh nhn thc v hot ng thc tin. Mi phm tr l kt qu ca giai on nhn thc trc , ng thi l im ta ca giai on nhn thc k tip ca con ngi trong qu trnh i su vo tm hiu bn cht ca s vt. V vy, V.I.Lnin cho rng, cc phm tr l bc thang ca qu trnh nhn thc. + L kt qu ca hot ng nhn thc v hot ng ci to thc tin, cc phm tr phn nh nhng thuc tnh, nhng mi lin h tng ng vn c sn trong bn thn hin thc. V vy, ni dung ca chng mang tnh khch quan, b th gii khch quan quy nh, mt d hnh thc tn ti ca chng l ch quan. Do , cc phm tr chnh l hnh nh ch quan ca th gii khch quan. + V l nhng hnh nh ch quan ca th gii khch quan, m bn thn th gii khch quan li trong trng thi vn ng bin i khng ngng; mt khc, s nhn thc ca con ngi v th gii ngy cng tr nn su sc hn cho nn, cc phm tr phn nh chng cng pht trin theo v h thng cc phm tr ca trit hc cng ngy cng c b sung bng nhng phm tr mi hn. 1. Ci chung v ci ring a. Phm tr ci chung v ci ring; ci n nht * nh ngha ci ring Trong Bt k trit hc V.I.Lnin nhn xt rng, bt c ci ring no cng thng qua hng nghn s chuyn ho m lin h vi ci ring thuc loi khc (s vt, hin tng, qu trnh). - Ci ring l phm tr trit hc dng ch mt s vt, mt hing tng, mt qu trnh ring l nht nh.
39

V d: + 2 bng hoa hng ca cg mt cy cng khc nhau v s lng cnh, chiu di cnh hoa, v tr tng quan gia cc cnh hoa, mu sc... + 2 ngi cng gii, thm ch l song sinh cng c nhng khc nhau v mt lot tham s: trng lng, mu da, chiu cao, tnh cch.... Tt c nhng im khc nhau gi l ci ring ca mt s vt hin tng, mt qu trnh ring l nht nh. * nh ngha ci chung - Ci chung l phm tr trit hc dng ch nhng mt, nhng thuc tnh chung khng nhng ch c mt kt cu vt cht nht nh m cn c lp li trong nhiu s vt, hin tng hay qu trnh ring l khc. V d: + Nguyn t ca bt c nguyn t ho hc no cng c nhn gia v cc in t quay xung quanh nhn. Nhn nguyn t ca mi nguyn t h hc u c to bi 2 loi hat: ntron v proton. + Tt c gii sinh vt (t sinh vt c 1 t bo (n bo) n thc vt, ng vt v c con ngi) u tn ti qu trnh ng ho v d ho, y l c trng ca s sng. * nh ngha ci n nht - Ci n nht l phm tr trit hc dng ch nhng nt, nhng mt, nhng thuc tnh ch c mt kt cu vt cht nht nh no v khng c lp li bt k mt kt cu vt cht no khc. V d: Vn tay, tnh cch ca mi con ngi khng ai ging ai.... * nh ngha ci c th - Ci c th l phm tr dng ch nhng thuc tnh, nhng c im, nhng b phn ging nhau tn ti mt s s vt, hin tng (khng tn ti tt c cc s vt hin tng). V d: lao ng, t duy l nhng ci vn ch tn ti con ngi (ng vt cp cao) ch n khng tn ti cc loi sinh vt khc. * nh ngha ci ph bin - Ci ph bin trong nhiu trng hp n c s dng nh phm tr ci chung, nhng trong nhiu trng hp ci chung ni ln tnh cht ca bn cht. Ci ph bin khng ch ni ln tnh cht ca bn cht m cn ni ln ci khng c tnh cht bn cht v tn ti rt nhiu s vt hin tng. V d: Trong o to theo tn ch sinh vin b gi rt nhiu v kt qu hc tp ca nhiu sv khng cao. y l tnh trng chung ci chung nhng n li khng mang tnh cht bn cht (ph bin) ca sinh vin. b. Tnh cht v mi quan h bin chng gia ci chung, ci ring v ci n nht

40

Vn mi quan h gia ci chung v ci ring l mt trong nhng vn quan trng nht, kh khn nht ca trit hc ni ring ca s nhn thc nhn loi ni chung. Trong qu trnh tm li gii cho vn ny, trong lch s trit hc hnh thnh hai phi r rt l: phi duy thc v duy danh. - Phi duy thc cho rng, ci chung tn ti c lp khng ph thuc vo ci ring cn ci ring hoc khng tn ti, hoc nu c tn ti cng l do ci chung ny sinh ra v ch l tm thi trong mt thi gian nht nh ri sau mt i, trong khi ci chung tn ti vnh vin, khng tri qua mt bin i no c. - Phi duy danh li pht trin mt quan im ngc li. H cho rng, ci ring tn ti thc s, cn ci chung ch l nhng tn gi do l tr t ra ch khng phn nh mt ci g trong hin thc. - Ch ngha duy vt bin chng cho rng, ci ring, ci chung v ci n nht u tn ti v khng nh: + Ci chung ch tn ti trong ci ring, thng qua ci ring biu hin s tn ti ca mnh. iu ny c ngha l khng c ci chung tru tng, thun tu tn ti c lp bn ngoi ci ring. V d: Chng ta s khng c khi nim sinh vin nu khng c tng sinh vin c th. + Ci ring ch tn ti trong mi quan h a n ci chung. iu ny c ngha l ci ring tn ti c lp nhng s tn ti c lp khng c ngha l ci ring hon ton c lp vi ci khc. Ngc li, bt c mt ci ring no bao gi cng tham gia vo cc mi quan h, lin h qua li ht sc a dng vi cc s vt hin tng khc xung quanh mnh. Khng c ci ring no l tn ti vnh vin. - Ci ring l ci ton b, phong ph hn ci chung, cn ci chung l ci b phn nhng l ci su sc hn ci ring (ta ni ci chung l b phn ca ci ring nhng y l b phn c tnh cht bn cht ch khng phi l b phn hp thnh ca ci ring, n c xc nh trong mi quan h c th). - Trong qu trnh vn ng v pht trin lin tc ca s vt, hin tng, trong nhng iu kin nht nh ci n nht, ci chung (ph bin) c th chuyn ho cho nhau. C iu ny l bi v, trong hin thc, ci mi khng bao gi xut hin y ngay mt lc m lc u n xut hin di dng ci n nht, ci c bit. Nhng theo quy lut ca s pht trin, ci mi nht nh s pht trin mnh ln, ngy cng tr nn hon thin tin ti hon thon thng ci c. Ngc li, ci c ngy cng mt i t ch l ci chung n bin thnh ci n nht. c. ngha phng php lun - Khng nh ci chung ch tn ti trong ci ring, thng qua ci ring biu hin s tn ti ca mnh. Php bin chng duy vt yu cu chhng ta mun tm ci chung, nhn thc ci chung th phi bt u t vic nhn thc tng ci ring
41

c th, khi qut nhng c im chung ging nhau gia cc s vt, hin tng ring l . - Ci cung l ci bn cht, l ci su sc hn cho nn trong hot ng thc tin cn phi ly ci chung lm nh hng cho mi hot ng, mt khc cho s vn dng c hiu qu tch cc th cn phi c bit ho ci chung mt cch ph hp cho tng iu kin c th ca tng ci ring c th. - Khng nh tnh phong ph ca ci ting so vi cai chung, trong hot ng thc tin cn phi pht huy nhng c im ring ca tng ci ring nhm to nn nhiu lc lng cho sn xut pht trin. - Trong nhn thc cng nh trong hot ng thc tin cn phi nhn thc v hnh ng y mi quan h ga ci ring v ci chung, cn trnh v chng: + Ch ngha gio iu, t khunynh: vn dng ci chung mt cch my mc, khng c chn lc. Ngc li, xem thng ci ring, ch ch n ci n nht, tuyt i ho ci n nht th s ri vo sai lm ca nhng ngi hu khuynh xt li. + Ch ngha kinh nghim, ch ngha dn tc hp hi: v ci ring gn b cht ch vi ci chung. Cho nn gii quyt nhng vn ring mt cch c hiu qu th khng th lng trnh c vic gii quyt nhng vn chung. Nhng vn l lun lin quan n vn . Nu khng gii quyt c nhng vn l lun chung th s khng trnh khi xa vo tnh trng m mm, tu tin, kinh nghim ch ngha. 2. Bn cht v hin tng a. Phm tr bn cht, hin tng - Bn cht l mt phm tr dng ch s tng hp tt c nhng thuc tnh, nhng mi lin h tt nhin, hp thnh mt tng th thng nht hu c bn trong quy nh s vn ng v pht trin ca s vt. - Hin tng l mt phm tr dng ch nhng mt, nhng thuc tnh, nhn mi lin h biu hin ra bn ngoi ca mt bn cht nht nh. b. Tnh cht v mi quan h bin chng gia bn cht v hin tng * Tnh cht - Phm tr bn cht gn b ht sc cht ch vi phm tr ci chung. Ci to nn bn cht ca mt lp s vt nht nh, ng thi l ci chung ca s vt . Tuy nhin, khng phi ci chung no cng l ci bn cht, v bn cht ch l ci chung tt yu, quyt nh s tn ti v pht trin ca s vt. - Ci bn cht cng ng thi l ci c tnh quy lut. Ni n bn cht ca s vt l ni n t hp nhng quy lut quyt nh s vn ng v pht trin ca n. V vy, bn cht l phm tr cng bc vi quy lut. Tuy bn cht v quy lut l
42

nhng phm tr cng bc nhng chng khng hon ton ng nht vi nhau. Quy lut l mi lin h tt nhin, ph bin, lp i, lp li v n nh gia cc hin tng hay gia cc mt ca chng. Cn bn cht l tng hp cc mi lin h tt nhin tng i n nh bn trong s vt, ngha l ngoi nhng mi lin h tt nhin, ph bin chung cho nhiu hin tng n cn bao gm c nhng mi lin h tt nhin, khng ph bin, c bit na. Nh vy, phm tr bn cht rng ln v phong ph hn phm tr quy lut. * Mi lin h gia bn cht v hin tng - Bn cht v hin tng tn ti khch quan. Bn cht v hin tng trong qu trnh tn ti ca mnh, va thng nht, va mu thun ln nhau. Bn cht bao gi cng c bc l ra thng qua hin tng. Cn hin tng bao gi cng l s tn ti thng qua ci bn cht. Khng th c hin tng v bn cht tn ti tch ri nhau. - Tnh thng nht gia bn cht v hin tng. Mi s vt l mt s thng nht gia bn cht v hin tng. Khi bn cht thay i th hin tng cng thay i theo. - S i lp gia bn cht v hin tng: + Bn cht l ci bn trong i lp vi hin tng l ci bn ngoi. Tuy nhin, khng phi lc no ci bn ngoi cng phn nh ci bn trong, thm ch c lc n khng ch phn nh khng ng m cn xuyn tc bn cht (y gi l hin tng gi) + Bn cht l ci tng i n nh v hin tng l ci thng xuyn bin i. + Bn cht l ci su sc hn hin tng v hin tng l ci phong ph hn bn cht. c. ngha phng php lun - Khng nh bn cht l ci bn trong tng i n nh, cn hin tng l ci bn ngoi thng xuyn bin i, php bin chng duy vt yu cu chng ta trong nhn thc khng c dng li ci hin tng m phi cn c, i su vo bn cht. - Khng nh bn cht bao gi cng c bc l ra thng qua ci hin tng, cho nn mun nhn thc c bn cht th phi bt u nhn thc ci hin tng. Tuy nhin, nhn thc ng ci bn cht th cn phi phn loi cc hin tng gt b cc hin tng khng phn nh ng bn cht, loi b cc hin tng gi. 3. Tt nhin v ngu nhin a. Phm tr tt nhin v ngu nhin

43

- Tt nhin l phm tr dng ch ci do nhng nguyn nhn c bn bn trong ca kt cu vt cht quyt nh v trong nhng iu kin nht nh phi xy ra ng nh th ch khng phi khc. - Ngu nhin l phm tr dng ch ci khng phi do bn thn kt cu ca s vt m do cc nguyn nhn bn ngoi, do s ngu hp ca nhiu hon cnh bn ngoi quyt nh. Do , n c th xut hin, c th khng xut hin, c th xut hin nh th ny, cng c th xut hin nh th khc. b. Tnh cht v mi quan h bin chng gia tt nhin v ngu nhin * Tnh cht Phm tr ci tt nhin v ngu nhin c mi lin h vi phm tr ci chung, vi tnh nhn qu v tnh quy lut. - Phm tr tt nhin vi phm tr ci chung. Phn ln ci chung u c quyt nh bi bn cht ni ti, bi quy lut bn trong ca s vt, nhng cng c ci chung khng phi nh th. V ci chung ch l nhng thuc tnh c lp i, lp li nhiu s vt ring l. V vy, c ci chung l tt nhin, nhng cng c ci chung l ngu nhin. - Phm tr ci tt nhin - ngu nhin vi tnh nhn qu. Nh ni trn, bt k hin tng no cng c nguyn nhn. V vy, ci tt nhin ln ci ngu nhin u c nguyn nhn. S khc nhau gia chng ch l ch, ci tt nhin gn lin vi nguyn nhn c bn ni ti ca s vt, cn ci ngu nhin l kt qu tc ng ca mt s nguyn nhn bn ngoi. - Mi quan h gia tt nhin v ngu nhin vi tnh quy lut. Nhiu nh nghin cu cho rng, nhng hin tng no l tt nhin th phi tun theo quy lut, cn nhng hin tng no l ngu nhin th khng tun theo quy lut. Quan im ny tht ra khng ng. Trn thc t, c ci tt nhin v ci ngu nhin u tun theo quy lut. S khc nhau gia chng ch l ch, ci tt nhin tun theo quy lut c gi l ci quy lut ng lc, cn ci ngu nhin tun theo quy lut khc c gi l quy lut thng k.

Quy lut ng lc l g? Quy lut ng lc l quy lut m trong mi quan h qua li gia nguyn nhn v kt qu l mi quan h n tr, ngha l ng vi mt nguyn nhn th c mt kt qu xc nh. Quy lut thng k l g? Quy lut thng k l quy lut m trong mi quan h gia nguyn nhn v kt qu l mi quan h a tr, ngha l ng vi mt nguyn nhn th c th c kt qu nh th ny, cng c th c kt qu nh th khc. * Mi quan h gia tt nhin v ngu nhin - Ch ngha duy vt bin chng cho rng, c tt nhin v ngu nhin u tn ti khch quan, bn ngoi v c lp vi thc ca con ngi. K.Marx vit, lch s s mang tnh thn b nu nhng ci ngu nhin khng c tc dng g c. Nhng ci ngu nhin ny chnh l mt b phn trong tin trnh pht trin
44

chung, v s pht trin din ra nhanh hay chm ph thuc rt nhiu vo ci ngu nhin, k c nhng ci ngu nhin rt nh (V d: c tnh ca nhng ngi lnh o phong tro). - Tt nhin v ngu nhin bao gi cng tn ti trong s thng nht hu c. Song, s thng nht hu c th hin ch, ci tt nhin bao gi cng vch ng i cho mnh xuyn qua v vn ci ngu nhin, cn ci ngu nhin l hnh thc biu hin ca ci tt nhin, ng thi l ci b sung cho ci tt nhin. iu ny gip ta khng nh, ci tt nhin l khuynh hng ca s pht trin, nhng khuynh hng y mi khi bc l mnh th bao gi cng phi bc l ra di hnh thc ngu nhin no so vi chiu hng chung. F.Engels vit: Ci m ngi ta qu quyt cho l tt yu li hon ton do nhng ngu nhin thun tu cu thnh, v ci c coi l ngu nhin li l hnh thc, di n np ci tt yu. - Tt nhin v ngu nhin khng phi tn ti vnh vin trng thi c m thng xuyn thay i, pht trin v trong nhng iu kin nht nh chng chuyn ho ln nhau, tt nhin bin thnh ngu nhin v ngc li. Ch : Ranh gii gia ci tt nhin v ci ngu nhin ch c tnh tng i. Thng qua nhng mt ny cua quan h ny th biu hin l ngu nhin nhng thng qua nhng mt khc hay mi quan h khc th li biu hin l tt nhin v ngc li. Do vy, chng ta cn trnh ci nhn cng nhc khi xem xt s vt v hin tng. c. ngha phng php lun - Trong hot ng thc tin ta cn da vo ci tt nhin ch khng th da vo ci ngu nhin. Nhng khng phi v th m b qua ci ngu nhin, v, tuy ci ngu nhin khng chi phi s pht trin ca s vt nhng n vn c nh hng n s pht trin y, i khi c th lm cho tin trnh pht trin bnh thng ca s vt t ngt bin i... - Trong hot ng thc tin ta cn da vo ci tt nhin, th nhim v ca nhn thc ni chung, ca nhn thc khoa hc ni ring cn phi nhn thc ci tt nhin. - V ci tt nhin khng tn ti di dng thun tu m bao gi cng bc l ra bn ngoi thng qua ci ngu nhin, cho nn mun nhn thc ci tt nhin cn bt u t ci ngu nhin. - Ci ngu nhin cng khng tn ti mt cch thun tu m bao gi cng l hnh thc trong n np ci tt nhin. Cho nn, trong hot ng nhn thc cng nh trong hot ng thc tin khng nn b qua ci ngu nhin m bao gi cng phi ch tm ra ci tt nhin n du ng sau ci ngu nhin .

45

- Khng phi ci chung no ng thi cng l ci tt nhin, cho nn vch ra c ci chung cha c ngha l vch ra c ci tt nhin. mi ch l mt bc trn con ng vch ra ci tt nhin m thi. - Trong nhng iu kin nht nh, ci tt nhin c th bin thnh ci ngu nhin v ngc li. Cho nn cn ch to ra nhng iu kin cn thit hoc ngn tr hoc s chuyn ho din ra tu theo yu cu ca hot ng thc tin.

4. Nguyn nhn v kt qu
a. Phm tr nguyn nhn v kt qu - Nguyn nhn l phm tr ch s tc ng ln nhau gia cc mt trong mt s vt hin tng hoc gia cc s vt, hin tng vi nhau gy ra mt bin i nht nh. - Kt qu l phm tr dng ch nhng bin i do s tc ng ln nhau gia cc s vt, hin tng hoc cc mt trong cng mt s vt, hin tng gy ra. Kt qu ch s bin i do nguyn nhn gy ra. b. Tnh cht v mi quan h bin chng gia nguyn nhn v kt qu * Tnh cht: - Tnh khch quan - Tnh tt yu - Tnh ph bin, lp i lp li - Nguyn nhn khc nguyn c. Nguyn c mang tnh ch quan dng che y nhng nguyn nhn. Nguyn c l iu kin l ci rt cn thit chuyn ho nguyn nhn thnh kt qu. * Mi quan h gia nguyn nhn v kt qu: - Nguyn nhn quyt nh kt qu. - Nguyn nhn c trc, sinh ra kt qu. - Nguyn nhn th no th sinh ra kt qu th y. Mi quan h nhn qu khng ch n thun l s i k tip nhau v thi gian (ci ny c trc ci kia), m l mi lin h sn sinh: ci ny tt yu sinh ra ci kia. Cng mt nguyn nhn sinh ra nhiu kt qu v ngc li, mt kt qu do nhiu nguyn nhn sinh ra. Do , mi quan h nhn qu rt phc tp. Trong trng hp nhiu nguyn nhn cng tham gia sinh ra mt kt qu, ngi ta chia ra cc loi nguyn nhn: + Nguyn nhn bn trong v nguyn nhn bn ngoi + Nguyn nhn trc tip v nguyn nhn gin tip + Nguyn nhn c bn v nguyn nhn khng c bn + Nguyn nhn ch yu v nguyn nhn th yu
46

+ Nguyn nhn khch quan v nguyn nhn ch quan. + Kt qu tc ng tr li nguyn nhn Kt qu c tc ng tr li nguyn nhn theo hai hng: + Thc y nguyn nhn. + Km hm nguyn nhn. Nguyn nhn v kt qu c th chuyn ha ln nhau trong nhng iu kin nht nh. Nguyn nhn sinh ra kt qu, ri kt qu li tc ng vi s vt, hin tng khc v tr thnh nguyn nhn sinh ra kt qu khc na. Do , s phn bit nguyn nhn vi kt qu ch c tnh cht tng i. Chng hn, s pht trin ca vt cht l nguyn nhn sinh ra tinh thn, nhng tinh thn li tr thnh nguyn nhn lm bin i vt cht. c. ngha phng php lun - Cp phm tr nguyn nhn - kt qu ca php bin chng duy vt l c s l lun gii thch mt cch ng n mi quan h nhn - qu; chng li cc quan im duy tm, tn gio v nhng nguyn nhn thn b. - V nguyn nhn quyt nh kt qu nn mun c mt kt qu nht nh th phi c nguyn nhn v iu kin nht nh. Mun khc phc mt hin tng tiu cc th phi tiu dit nguyn nhn sinh ra n. - Phn loi nguyn nhn, tm ra nguyn nhn c bn, nguyn nhn ch yu gi vai tr quyt nh i vi kt qu. - Bit s dng sc mnh tng hp ca nhiu nguyn nhn to ra kt qu nht nh. - Bit s dng kt qu tc ng li nguyn nhn, thc y nguyn nhn tch cc, hn ch nguyn nhn tiu cc. 5. Ni dung v hnh thc a. Phm tr ni dung v hnh thc * nh ngha - Ni dung l tng hp tt c nhng mt, nhng yu t, nhng qu trnh to nn s vt. - Hnh thc l cch t chc, kt cu ca ni dung, l mi lin h n nh gia cc mt, cc yu t, b phn to thnh ni dung. Hnh thc c hnh thc bn trong v hnh thc bn ngoi. Hnh thc bn trong quan trng hn hnh thc bn ngoi. Cn phn bit cp phm tr ni dung-hnh thc vi cp phm tr bn chthin tng. b. Tnh cht v mi quan h bin chng gia ni dung v hnh thc

47

+ Ni dung v hnh thc gn b vi nhau trong mi s vt. Khng c ni dung no li khng c mt hnh thc nht nh. Cng khng c mt hnh thc no li khng cha ng mt ni dung nht nh. + Ni dung quyt nh hnh thc. Bi v, mi lin h gia nhng mt, nhng yu t, nhng b phn th do chnh nhng mt, nhng yu t, b phn quyt nh. Hnh thc phi ph hp vi ni dung. Tuy nhin, s ph hp gia hnh thc vi ni dung khng cng nhc. Cng mt ni dung nhng trong nhng iu kin tn ti khc nhau c th c nhiu hnh thc khc nhau. + Hnh thc c tc ng tr li ni dung. Nu hnh thc ph hp vi ni dung s to iu kin cho ni dung pht trin. Ngc li, nu hnh thc khng ph hp vi ni dung s cn tr s pht trin ca ni dung. V d: s tc ng tr li ca quan h sn xut n s pht trin ca lc lng sn xut. + Khi hnh thc c, li thi mu thun vi ni dung mi. Cuc u tranh gia ni dung v hnh thc s dn n xa b hnh thc c, thay bng hnh thc mi cho ph hp vi ni dung mi. ng thi ni dung cng c ci to li. Lnnin: u tranh gia ni dung vi hnh thc, vt b hnh thc, ci to ni dung. c. ngha phng php lun - Trong hot ng thc tin, cn trnh s tch ri gia ni dung v hnh thc. - V ni dung quyt nh hnh thc cho nn khi xem xt s vt, hin tng, trc ht cn cn c vo ni dung ca n. - Trong hot ng thc tin, cn phi bit s dng nhiu hnh thc phc v cho mt ni dung nht nh. - Cn thng xuyn i mi ni dung v hnh thc hot ng cho ph hp vi tnh hnh mi. 6. Kh nng v hin thc a. nh ngha - Kh nng l ci cha c, cha ti, nhng s c, s ti trong nhng iu kin nht nh. - Hin thc l ci ang tn ti trong thc t. Hin thc c hin thc vt cht v hin thc tinh thn. Kh nng c kh nng tt nhin v kh nng ngu nhin. Kh nng cn c chia ra: kh nng gn v kh nng xa. b. Tnh cht v mi quan h bin chng gia kh nng v hin thc
48

- Kh nng v hin thc khng tch ri nhau; chng lm tin cho nhau, chuyn ha ln nhau. - Kh nng trong nhng iu kin nht nh th bin thnh hin thc. Hin thc mi li m ra kh nng mi. - Cng mt iu kin nht nh c th tn ti nhiu kh nng, ch khng phi ch c mt kh nng. - Kh nng bin thnh hin thc cn phi c nhng iu kin nht nh. - S chuyn ha kh nng thnh hin thc trong t nhin din ra mt cch t pht, khng cn c s tham gia ca con ngi. Tri li, trong i sng x hi, kh nng bin thnh hin thc phi thng qua hot ng ca con ngi. c. ngha phng php lun + Kh nng v hin thc khng tch ri nhau, nn trong hin thc cn xc nh kh nng pht trin ca s vt, la chn kh nng tt yu v to iu kin thc y s vt tin ln. Tranh th kh nng c li, phng kh nng c hi. + Phn bit kh nng vi ci khng kh nng; kh nng vi hin thc trnh ri vo o tng. + Trong i sng x hi, kh nng bin thnh hin thc cn pht huy ti a tnh nng ng ch quan ca con ngi. Cn c chnh sch thch hp pht huy mi tim nng sng to ca nhn dn. IV. CC QUY LUT C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT
Quy lut l g? Vai tr ca con ngi i vi quy lut

* Quy lut l g? + Theo quan im duy tm, tn gio, quy lut l s an bi ca mt lc lng siu t nhin (Tri, Thng ) hoc l mi lin h lp i lp li ca nhng cm gic ca con ngi. + Quan im duy vt bin chng: Quy lut l mi lin h bn cht, tt nhin, tng i n nh v lp i lp li ca cc mt bn trong s vt hoc gia cc s vt, hin tng. - Quy lut khng phi l ci g t bn ngoi gii t nhin, t bn ngoi s vt p t cho s vt, m chnh l mi lin h ca s vt, hin tng. - Quy lut l mi lin h bn cht, ch khng phi bt c mi lin h no. Mi lin h hin tng khng phi l quy lut. - Quy lut l mi lin h tng i n nh * Cc loi quy lut: - Xt trong tng lnh vc khc nhau ca th gii, ngi ta chia ra: + Quy lut t nhin + Quy lut x hi
49

+ Quy lut t duy Quy lut t nhin v quy lut x hi u l quy lut khch quan khng ph thuc mun ch quan ca con ngi. Tuy nhin, quy lut t nhin, quy lut x hi v quy lut ca t duy c s khc nhau: Quy lut t nhin pht huy tc dng mt cch m qung, khng c thc, khng c mc ch. Quy lut x hi ch pht huy tc dng thng qua hot ng c thc, c mc ch ca con ngi. Tuy nhin, quy lut x hi cng khng ph thuc thc ch quan ca con ngi. Quy lut ca t duy l phn nh quy lut khch quan vo trong u c con ngi. - Xt v phm vi tc ng ca quy lut: + Quy lut c th + Quy lut chung + Quy lut ph bin. Cc khoa hc c th nghin cu nhng quy lut c th v quy lut chung. Php bin chng nghin cu nhng quy lut ph bin, tc nhng quy lut chung nht trong t nhin, x hi v t duy. * Vai tr ca con ngi i vi quy lut Con ngi khng th to ra hay xa b quy lut khch quan, khng th bt chp hay lm tri quy lut khch quan. Con ngi c th nhn thc c quy lut v hnh ng ph hp vi quy lut. Con ngi c th vn dng c quy lut mt cch c k hoch, hn ch mt tiu cc, pht huy mt tch cc ca quy lut, hng quy lut t nhin v x hi vo phc v sn xut v cuc sng ca con ngi. * Quan h gia vic tun theo quy lut khch quan v hot ng t do, sng to ca con ngi (quan h gia tt yu v t do) Trong hot ng, con ngi va phi tun theo quy lut khch quan, va c t do sng to trong hot ng ca mnh. T do sng to khng phi l lm tri vi quy lut khch quan m phi ph hp vi chng. Khi con ngi cha nhn thc c quy lut th con ngi b chi phi bi ci tt yu m qung (tnh quy lut khch quan m con ngi cha nhn thc c, nn nhiu khi quy v thn thnh, s mnh). Cng nhn thc v vn dng c quy lut khch quan th con ngi cng thot khi s chi phi ca ci tt yu m qung, cng pht huy c s t do sng to trong hot ng ca mnh; thc hin bc nhy t vng quc ca tt yu sang vng quc ca t do.

50

1. Quy lut chuyn ha t nhng s thay i v lng thnh nhng s thay i v cht v ngc li y l mt trong 3 quy lut c bn ca php bin chng duy vt. N ni ln cch thc ca s pht trin. a. Khi nim cht, lng * Khi nim cht Cht l tnh quy nh vn c ca s vt, hin tng, ni ln s vt l ci g, phn bit n vi s vt, hin tng khc. Cht l khi nim trit hc, l khi nim rng nht, khng ng nht vi khi nim cht ca cc ngnh khoa hc c th. Cht xut pht t cu trc bn trong ca s vt v biu hin ra thng qua cc thuc tnh ca s vt. V d: cht ca nc do cu trc phn t ca nc l H 2O, khc vi cu trc phn t ca ru l C2H5OH. Thuc tnh ca nc v ru khc nhau. Cht l tng hp cc thuc tnh, trong c thuc tnh c bn v thuc tnh khng c bn. Ch c thuc tnh c bn mi phn bit cht. S phn bit thuc tnh c bn v thuc tnh khng c bn ch c tnh tng i. * Khi nim lng Lng l tnh quy nh ca s vt, hin tng v mt quy m, cng , trnh , tc , v.v.. Lng c th o c bng con s. Tuy nhin, s vt phc tp th thng s v lng ca n cng phc tp; do nhn thc c lng ca n, phi s dng nhiu con s thng k v phi thng qua s phn on, nh gi ca t duy. V d: Chng hn, nu ch xt GDP/u ngi, th Vit Nam l nc km pht trin. Nhng do xem xt trn nhiu mt khc na, nn nc ta c xp vo nhm cc nc ang pht trin. S phn bit gia cht v lng ch c tnh tng i. b. Quan h bin chng gia cht v lng * Tnh thng nht gia cht v lng trong mt s vt Cht v lng l hai mt thng nht hu c vi nhau. Cht no c lng ; lng no c cht . Cht v lng c s ph hp vi nhau. S ph hp ny din ra trong mt phm vi, gii hn nht nh gi l . l phm vi, gii hn trong lng i cha lm cht thay i. * Qu trnh chuyn ha t nhng s thay i v lng thnh nhng s thay i v cht S pht trin bt u t s thay i v lng. Lng bin i trong phm vi cha lm cht thay i.

51

Vt qu , s bin i v lng dn n s thay i v cht. Cht c mt i, cht mi ra i. S thay i v cht gi l bc nhy. im din ra bc nhy gi l im nt.
V d : N c
0 0C

1 0 0

C H n i c

N c l g n

V c

H c u

V n

N g i

C N CN P T HL K TC X C BN HN

Mt s v d ca F.Engels: CH4 l cht kh. C mi ln thm mt lng CH2 th ta c mt cht kh mi. Nu thm mi n C16H34 th ta c mt cht rn. Hai ngi lnh Mamelc th tri hn hn 3 ngi lnh Php; 100 ngi lnh Mamelc v 100 ngi lnh Php th ngang nhau; 300 ngi lnh Php th thng thng tri hn 300 ngi lnh mamelc ; v 1000 ngi lnh Php th bao gi cng nh bi c 1500 ngi lnh Mamelc (Tp 20, tr.184). * Qu trnh chuyn ha t nhng s thay i v cht thnh nhng s thay i v lng Cht mi ra i thc y qu trnh bin i v lng vi quy m v tc cao hn. Bi v, trong phm vi cht c, lng bin i n mt gii hn nht nh th b cht c km hm. Do , thay cht c bng cht mi l ph b s km hm . Mt khc, cht mi cn c kt hp vi lng mi. * Bc nhy v cc hnh thc ca bc nhy Bc nhy l s thay i v cht t cht c sang cht mi. Bc nhy c nhiu hnh thc a dng phong ph ty theo bn cht ca s vt v iu kin tn ti ca s vt. Ngi ta chia bc nhy thnh: Bc nhy t bin v bc nhy dn dn Bc nhy ton b v bc nhy b phn c. ngha phng php lun Gip ta hiu c cch thc ca s pht trin. Chng li cc quan im duy tm, siu hnh. Quan im siu hnh: - Ch tha nhn s thay i v lng, ph nhn s thay i v cht; khng tha nhn ci mi, ci tin b tt yu thay th ci c, ci lc hu. - Cho rng ci mi ra i l ngu nhin, hoc do nguyn nhn bn ngoi. Trong hot ng thc tin mun c cht mi, cn phi c qu trnh tch ly v lng. Cn chng khuynh hng bo th tr tr, tranh th to ra nhng bc nhy thc y s vt pht trin tin ln. ng thi phi chng li bnh ch quan nng
52

vi, duy ch, thc hin bc nhy khi cha c s chn mui v lng v bt chp nhng iu kin tn ti c th ca s vt, hin tng. Kt hp tinh thn cch mng vi tnh khoa hc nghim tc 2. Quy lut thng nht v u tranh gia cc mt i lp Tt c mi su vt, hin tng u bao hm mu thun bn trong, qu trnh u tranh ca cc mt i lp hay l qu trnh gii quyt mu thun l ngun gc, ng lc bn trong ca s vn ng v pht trin. y l mt trong 3 quy lut c bn ca php bin chng duy vt duy vt. N ni ln ngun gc, ng lc ca s pht trin. Lnin gi quy lut ny l ht nhn ca php bin chng. a. Khi nim mu thun v cc tnh cht chung ca mu thun * Mu thun v mu thun bin chng - Khi nim mu thun: Mu thun l s tc ng qua li gia cc mt i lp (hai mt i lp l mt mu thun) - Khi nim mu thun bin chng: S vt, hin tng cng c cu to phc tp th cng to ra cng nhiu mu thun. Nhng cng ch c mt mu thun c bn nht nh quy nh tnh cht, xu hng ca s vt, hin tng . * Tnh khch quan, ph bin v tnh a dng ca cc loi mu thun Quan im siu hnh khng tha nhn mu thun khch quan ca s vt, hin tng; cho rng mu thun ch c tnh cht ch quan, tri t nhin. Quan im duy vt bin chng cho rng mu thun tn ti khch quan ph bin trong t nhin, x hi v t duy. V d: Trong t nhin, l mu thun gia in tch dng v in tch m; gia sc ht v sc y; ng ha v d ha ; di truyn v bin d; ging c v ging ci; sng v cht. Trong x hi: mu thun gia giai cp b bc lt vi giai cp bc lt; gia thin v c; gia tin b v lc hu, gia ha bnh v chin tranh. Trong t duy, l mu thun gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm; gia bin chng v siu hnh; v thn v hu thn; chn l chn l v sai lm. b. Qu trnh vn ng ca mu thun * S thng nht, u tranh v chuyn ha gia cc mt i lp - Khi nim mt i lp: Mt i lp l nhng mt c thuc tnh, khuynh hng vn ng tri ngc nhau, bi tr, gt b, chng i ln nhau, nhng tn ti gn b vi nhau trong mt th thng nht hp thnh mt mu thun. V d: Hot ng ca h thn kinh: hng phn v c ch l hai mt i lp ca cng mt hin tng
53

Trong t duy qu trnh nhn thc cng lun tn ti hai mt: chn l v sai lm. + Mt i lp c th l bn thn nhng thuc tnh, khuynh hng i lp, cng c th l nhng yu t, b phn, s vt trong cha nhng thuc tnh, khuynh hng i lp. + Mt mu thun bao gm hai mt i lp c mi lin h vi nhau. + Hai mt i lp ca mt mu thun va thng nht, va u tranh vi nhau. Thng nht ca cc mt i lp l s rng buc, ph thuc ln nhau, lm tin tn ti cho nhau, quy nh ln nhau, chuyn ha ln nhau ca cc mt i lp. u tranh ca cc mt i lp l s bi tr gt b, ph nh, chng i nhau ca cc mt i lp. Thng nht ca cc mt i lp l tng i. u tranh ca cc mt i lp l tuyt i. Thng nht v u tranh ca cc mt i lp c qu trnh pht trin t thp n cao. + Lc u ch l s khc nhau ca cc mt. V sau s khc nhau bin thnh s i lp. S u tranh ca cc mt i lp t ch cha gay gt n ch gay gt hn. + Trong qu trnh u tranh ca cc mt i lp, mu thun thng xuyn c gii quyt, nhng ch l s gii quyt cc b; mu thun c gii quyt, nhng c ti to trn c s mi. + Ch n khi mu thun pht trin n trnh chn mui th n mi c th c gii quyt trit hon ton. S gii quyt mu thun khng ch ph thuc vo bn cht v trnh chn mui ca mu thun, m cn ph thuc vo nhng iu kin c th nht nh ca s tn ti ca n. * Vai tr ca mu thun i vi qu trnh vn ng v pht trin ca s vt - Mu thun l ngun gc, ng lc ca s vn ng, pht trin. Nu s vt l mt th ng nht th khng th c mt s bin i no c th t din ra bn trong s vt. Chnh v c s tc ng ln nhau ca cc mt i lp bn trong s vt m s vt khng ngng bin i v kt cu v tnh cht. - u tranh ca cc mt i lp dn n s gii quyt mu thun lm cho s vt khng ngng i mi. Mu thun c bn ca s vt c gii quyt to ra bc nhy ca s vt: s vt c mt i, s vt mi ra i. - Thng qua s u tranh ca cc mt i lp, nhng g lc hu, li thi b loi b; ci mi, ci tin b ra i thay th ci c, ci lc hu.

* Cc loi mu thun
- Mu thun bn trong v mu thun bn ngoi.
54

+ Mu thun bn trong l mu thun gia cc mt i lp bn trong s vt, hin tng. + Mu thun bn ngoi l mu thun gia cc mt i lp ca cc s vt khc nhau. S phn bit gia hai loi mu thun ny ch c tnh cht tng i. Mu thun bn trong gi vai tr quyt nh s pht trin ca s vt, hin tng . Mu thun bn ngoi rt quan trng nhng khng quyt nh. - Mu thun c bn v mu thun khng c bn Mu thun c bn l mu thun xut pht t bn cht ca s vt, hin tng; tn ti trong sut qu trnh tn ti ca s vt, hin tng; quy nh s pht trin ca s vt, hin tng; l c s ny sinh v tn ti ca cc mu thun khc. V d: trong CMDTDC, x hi Vit Nam c hai mu thun c bn l: 1) Mu thun gia dn tc Vit Nam vi thc dn, quc; 2) Mu thun gia nng dm lao ng vi bn a ch, phong kin. Hai mu thun ny quy nh bn cht ca x hi Vit Nam lc by gi l mt x hi thuc a na phong kin v hai nhim v chin lc ca Cch mng l phn , phn phong. Trong tng thi k cch mng, ng ta cng xc nh mu thun ch yu v ra nhim v trung tm cho thi k . - Mu thun ch yu v mu thun khng ch yu Mu thun ch yu l mu thun ni ln hng u trong mt giai on pht trin ca s vt, hin tng; gi vai tr quyt nh s vn ng, pht trin ca s vt, hin tng trong giai on . Mu thun khng ch yu th khng gi vai tr quyt nh. Nghin cu mu thun c bn gip ta nm c bn cht ca s vt, hin tng; xc nh nhim v chin lc c bn lu di cho cch mng. Nghin cu mu thun ch yu gip ta xc nh nhim v trung tm trc mt cn tp trung sc gii quyt, k th trc mt cn tp trung sc nh . - Mu thun i khng v mu thun khng i khng + Mu thun i khng l mu thun gia cc giai cp, cc lc lng x hi c li ch c bn (sng cn) mu thun vi nhau, khng th iu ha c. l mu thun gia giai cp b bc lt vi giai cp bc lt; gia cc dn tc b p bc vi ch ngha quc. + Mu thun khng i khng l mu thun gia cc giai cp, tng lp x hi c li ch c bn nht tr vi nhau, ch i lp nhng li ch khng c bn. Mu thun i khng ch c th gii quyt bng bo lc cch mng, lt s thng tr ca giai cp bc lt. Mu thun khng i khng l mu thun trong ni b nhn dn nn ch c th gii quyt bng con ng khng bo lc: bng cnh tranh lnh mnh; bng gio dc, thuyt phc; bng u tranh ph bnh, t ph bnh, v.v.. Trong iu kin giai cp v sn v nhn dn lao ng nm trong tay chnh

55

quyn nh nc, nhng mu thun i khng c th gii quyt bng con ng ha bnh. c. ngha phng php lun - Nghin cu quy lut mu thun gip ta hiu c ngun gc, ng lc ca s t thn vn ng, t thn pht trin ca s vt, hin tng. Chng quan im duy tm, siu hnh tm ngun gc vn ng, pht trin t bn ngoi, t nhng nguyn nhn thn b. - Xc nh mu thun l hin tng tt yu khch quan (chp nhn mu thun tm cch gii quyt mu thun, thc y s vt pht trin tin ln. Ch tch H Ch Minh ni: S pht trin ca qu trnh khch quan cha y mu thun v u tranh. S pht trin ca hiu bit cng y mu thun v u tranh (Ton tp, t. 6, tr. 255-256). Thin v c l hai ci mu thun, lun lun u tranh gay gt vi nhau. Cuc u tranh y phi trng k v gian kh, nhng cui cng th c nht nh bi, thin nht nh thng (tp 8, tr.276-277). Sao gi l vn ? Khi vic g c mu thun, khi phi tm cch gii quyt, tc l c vn . Khi c vn , ta phi nghin cu cho r ci gc mu thun trong vn l g (tp 8, tr.302). - Nm vng mu thun c bn, mu thun ch yu xc nh nhim v chin lc cng nh nhim v trung tm trc mt cho tng thi k cch mng. - C cch gii quyt thch hp vi bn cht ca tng mu thun, trnh chn mui v iu kin tn ti ca mu thun. Mu thun kinh t, mu thun chnh tr, mu thun t tng; mu thun i khng v mu thun``` khng i khng c nhng cch gii quyt khc nhau. Gii quyt mu thun khng phi lc no cng ng nht vi xa b mu thun, m trong a s trng hp, mu thun c gii quyt bng cch kt hp hi ha cc mt i lp.

3. Quy lut ph nh ca ph nh y cng l mt ``trong 3 quy lut ca php bin chng duy vt. N ni ln khuynh hng ca s pht trin. Khi nim ph nh v ph nh bin chng * Khi nim - Ph nh ni chung l s bi tr, bc b s vt nht nh no . Ni cch khc, ph nh l mt qu trnh vn ng trong s vt, hin tng ny c thay th bi s vt, hin tng khc (y l s bin i ni chung).

56

- Nghin cu su vo qu trnh pht trin ca th gii, php bin chng duy vt cho rng, s chuyn ho t nhng thay i v lng thnh nhng thay i v cht, s u tranh gia cc mt i lp dn ti mu thun c gii quyt, s vt c mt i v s vt mi ra i. Mi s vt c thay th y chnh l mt khu trong si dy truyn ca s pht trin ca hin thc v t duy. S ra i ca ci mi l kt qu ca s ph nh ci c, ci li thi. Qu trnh gi l ph nh bin chng. Vy ph nh bin chng l g? Ph nh bin chng l qu trnh t ph nh, t pht trin, l mt khu trn con ng dn ti s ra i ca ci mi, ci tin b hn so vi ci t ph nh. C hai loi ph nh: - Ph nh khng bin chng thc hin do nguyn nhn bn ngoi, khng c tnh tt yu i vi qu trnh pht trin ca s vt, hin tng, khng c k tha. - Ph nh bin chng l s thay th ci c bng ci mi tin b hn. * c trng ca ph nh bin chng Ph nh bin chng gm hai c trng sau y: - Tnh khch quan: Ph nh bin chng l s t thn ph nh, l kt qu gii quyt mu thun bn trong ca s vt tn ti khch quan - Tnh k tha: y l c trng c bn nht ca ph nh bin chng. Ph nh bin chng l qu trnh ci mi ra i ph nh ci c, nhng ci mi ch ph nh mt lc hu, li thi ca ci c, ng thi k tha nhng gi tr ca ci c. Do , ph nh bin chng l s ph nh nhng ng thi cng l s khng nh. - T hai c trng nu trn ca ph nh bin chng chng ta thy n i lp hn vi quan im siu hnh. Quan im siu hnh cho rng: + Ph nh l bin s vt thnh ci khc, i lp vi n. + l s ph nh sch trn khng k tha, khng c trn lc + N l ph nh c th l khch quan, c th l ch quan. Khch quan l t thn ph nh; cn ci b cc th lc khc chi phi l ph nh ch quan. b. Ph nh ca ph nh hnh thc xoy c ca s pht trin - S pht trin bin chng thng qua nhng ln ph nh bin chng l s thng nht gia loi b, gi li (k tha) v pht trin. Mi ln ph nh bin chng c thc hin s mang li nhng nhn t mi. Do , s pht trin thng qua nhng ln ph nh bin chng s to ra xu hng tin ln khng ngng. V d: Tm Kn Ngi (Bm Trng Tm) CSNT CHNL PK TBCN CSCN CNDV c i CNDV siu hnh CNDVBC

57

- Ph nh bin chng l s t ph nh, biu hin s pht trin do mu thun bn trong ca s vt. Mi ln ph nh l kt qu ca u tranh v chuyn ho ca cc mt i lp trong bn thn s vt, gia mt khng nh v mt ph nh. - Ph nh bin chng c hon thnh trong mt chu k pht trin. S vt im xut pht ban u qua ln ph nh th nht tr thnh ci i lp vi n bc trung gian ca s pht trin; ln ph nh th hai, ti lp ci ban u nhng trn c s cao hn. Ln ph nh th hai c gi l ph nh ca ph nh. V d: Ht thc Cy la Bng la S nguyn dng S nguyn S hu t S thc S phc - Ph nh ca ph nh lm xut hin ci mi l kt qu tng hp tt c nhng yu t tch cc ban u c pht trin t trong ci khng nh ban u v c trong nhng ci ph nh tip theo. Do vy, ci mi vi t cch l kt qu ph nh ca ph nh n s c ni dung ton din v phong ph hn ci khng nh ban u v ci kt qu ca ln ph nh th nht. - S ph nh ca ph nh l giai on kt thc ca mt chu k pht trin, s pht trin dng nh quay li ci c nhng trn c s cao hn, y l c im quan trng nht ca s pht trin bin chng - im kt thc ca mt chu k pht trin ng thi l im xut pht ca mt chu k pht trin tip theo. - Ph nh ca ph nh c hon thnh trong chu k pht trin, thng thng mi chu k tri qua hai ln ph nh. Tuy nhin, th gii tn ti rt a rng, do , s ln ph nh mt chu k c th nhiu hn. Nhng trong s rt nhiu ln ph nh ca mt chu k chng ta vn c th khi qut li hai ln: Ph nh ln th nht chuyn ci xut pht thnh ci i lp mnh; ph nh ln th hai chuyn ci trung gian thnh ci i lp vi n, s vt dng nh lp li ci xut pht nhng trn c s mi cao hn. - Quy lut ph nh ca ph nh khi qut tnh cht tin ln ca s pht trin. S pht trin khng phi din ra theo ng thng m theo ng xoy c V.I.Lnin vit, S pht trin dng nh din li nhng giai on qua, nhng di mt hnh thc khc, mt trnh cao hn (ph nh ca ph nh); s phat trin c th ni l ng xoy trn c ch khng theo ng thng. - Din t quy lut ph nh ca ph nh bng ng xoy c chnh l hnh thc biu t r rng nht cc c trng ca qu trnh pht trin bin chng: tnh k tha, tnh lp li nhng khng quay tr li m tin ln ca s pht trin. Mi vng mi ca ng xoy c th hin mt trnh cao hn ca s pht trin, ng thi dng nh quay tr li ci qua, dng nh lp li vng trc. S ni tip nhau ca cc vng th hin tnh v tn ca s pht trin, tnh v tn ca s tin ln t thp n cao. c. ngha phng php lun
58

- Gip ta hiu c khuynh hng ca s pht trin: tin ln theo ng trn c, ci mi, thay th ci c. - Khc phc cch nhn n gin v s pht trin: pht trin theo ng thng, ng trn khp kn. - Tin tng vo s tt thng ca ci mi, vo ch ngha x hi v ch ngha cng sn. ng h v to iu kin cho ci mi, ci tin b chin thng ci c, ci lc hu. V. L LUN NHN THC DUY VT BIN CHNG L lun nhn thc hay cn gi l nhn thc lun c hnh ngay t khi trit hc mi ra i. N nghin cu bn cht ca nhn thc, nhng tnh quy lut, nhng hnh thc, nhng giai on, trnh ca nhn thc cng nh con ng i n chn l v.v.... Tt c cc tro lu trit hc u xut pht t lp trng th gii quan ca mnh a ra nhng h thng quan im nht nh v vn nhn thc. Xut pht t cch gii quyt ng n vn c bn ca trit hc, K.Marx xem xt hot ng nhn thc trn c s hot ng thc tin, nn a ra c nhng quan im ng n v hng lot vn phc tp, nan gii ca nhn thc, hnh thnh nn l lun nhn thc tht s khoa hc, mt b phn quan trng v khng th thiu c ca trit hc mcxt. Bn cht ca nhn thc Nhn thc l g? Con ngi c kh nng nhn thc c th gii hay khng? y l mt vn rng ln ca mi trit hc. Cc quan im khc nhau c nhng cu tr li khc nhau i vi vn trn. - Cc nh trit hc duy tm khng tha nhn th gii vt cht tn ti c lp vi thc con ngi, do h khng tha nhn nhn thc l s phn nh hin thc khch quan: + i vi nhiu nh duy` tm ch quan, h cho rng, tt c mi ci ang tn ti u l phc hp nhng cm gic ca con ngi. Do , nhn thc chng qua l s nhn thc cc cm gic, biu tng ca con ngi. + Nhiu nh duy tm khc`h quan, mc d khng ph nhn kh nng nhn thc th gii, song coi nhn thc cng khng phi l s phn nh hin thc khch quan m ch l s nhn thc nim (Plato, Hegel), h cho rng t tng tn ti u ngoi con ngi. Plato coi t tng ch l s hi tng ca linh hn v nhng iu n thy v tri qua khi cn th gii bn kia vng quc ca nhng t tng v ci p thun tu. Nhng nh duy tm trong mi thi i bc b l lun phn nh duy vt. H cho rng, nhn thc ch l mt qu trnh sn sinh ra t tng t trong chiu su thc ca ch th, l qu trnh t sinh ca tri thc. Mc d vy, ch ngha duy tm,
59

bn cnh nhng sai lm trong quan nim v s sng to ca th gii l bi t tng, tinh thn, h cng ni ln c tnh tch cc, ch ng ca thc, ca tr tu con ngi, h tha nhn s tn ti ca th gii khch quan tn ti c lp vi thc ca con ngi, v tha nhn th gii nh l ngun gc ca nhn thc. - Nhng ngi theo thuyt hoi nghi li nghi ng tnh xc thc ca tri thc, bin s nghi ng thnh mt nguyn tc nhn thc, thm ch chuyn thnh nghi ng s tn ti ca bn thn th gii bn ngoi. - Nhng ngi theo thuyt khng th bit li ph nhn kh nng nhn thc ca th gii. Quan im ca thuyt hoi nghi v thuyt khng th bit b bc b bi thc tin v s pht trin nhn thc ca x hi loi ngi . * Quan im v bn cht ca nhn thc ca K.Marx, F.Engels v V.I.Lnin - Th gii khng c g khc ngoi vt cht vn ng v pht trin. Khng phi thc con ngi sn sinh ra th gii vt cht nh cc nh duy tm quan nim, m ngc li, vt cht tn ti c lp vi con ngi. V vy, nhn thc l s phn nh hin thc khch quan vo b c ca con ngi. S phn nh khng phi l hnh ng nht thi, my mc, gin n v th ng m l mt qu trnh phc tp ca hot ng tr tu tch cc v sng to. - Mt s nh trit hc phng Ty hin i thng tp trung ph phn l lun phn nh ca Lnin, h cho rng, khi nim phn nh khng ni ln c tnh tch cc trong hot ng nhn thc ca con ngi. Thc ra, trong khi khng nh nhn thc l mt qu trnh phn nh trong u c con ngi cc s vt, hin tng ca th gii khch quan, l lun nhn thc mcxt khng quan nim y l mt s ti hin n gin, my mc, nguyn xi m l mt s phn nh mang tnh cht tch cc, sng to. V.I.Lnin vit, thc con ngi khng ch phn nh th gii khch quan, m cn to ra th gii khch quan (t18) Tnh cht sng to trong hot ng phn nh ca con n`gi c th hin qua nhiu kha cnh, nhiu mc ; khng ch ti hin nguyn xi m cn tin hnh phn tch, tng hp t nhng nguyn liu c sn trong thc ti khch quan, hnh dung, tng tng ra nhng ci cha c, nhng cn c cho con ngi; khng ch phn nh ci bn ngoi, nhng mi lin h n nht, ngu nhin m c ci bn trong, nhng mi lin h ph bin mang tnh quy lut. y l s phn nh ring ca con ngi, n khc hn vi hnh vi phn nh ca ng vt. Trong tc phm Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn V.I.Lnin nu ln 3 kt lun c xem l c s l lun ca l lun nhn thc duy vt bin chng: 1. C nhng s vt tn ti c lp vi thc ca chng ta, ngoi chng ta.

60

2 . Dt khot l khng c v khng th c bt k s khc nhau no v nguyn tc gia hin tng v vt t n. Ch c s khc nhau gia ci c nhn thc v ci cha c nhn thc. Kt lun ny chnh l s khng nh nng lc nhn thc th gii ca con ngi. Vi khng nh trn y, l lun nhn thc mcxt khng nh sc mnh ca con ngi trong vic nhn thc v ci to th gii. Nhn thc l mt qu trnh phn nh hin thc khch quan, bi nhn thc ca con ngi l qu trnh to thnh tri thc trong b c con ngi v hin thc khch quan. Nh c nhn thc, con ngi mi c thc v th gii. thc v c bn l qu trnh nhn thc v th gii. Th gii vt cht tn ti khch quan bn ngoi v c lp vi thc ca con ngi, tc ng vo gic quan sinh ra cm gic, t i ti hnh thnh thc. 3. Nhn thc khng phi l hnh ng tc thi, n gin,, my mc v th ng, m l mt qu trnh bin chng, tch cc, sng to. Qu trnh nhn thc din ra theo con ng t trc quan sinh ng n t duy tru tng, ri t t duy tru tng n thc tin. cng l qu trnh nhn thc i t hin tng n bn cht, t bn cht km su sc n bn cht su sc hn. V vy, trong l lun nhn thc, cng nh trong tt c cc lnh vc khc ca khoa hc, cn suy lun mt cch bin chng. Ngha l ng gi nh rng, nhn thc ca chng ta l bt di, bt dch v c sn ri; m phi phn tch s hiu bit sinh ra t s khng hiu bit nh th no? S hiu bit khng y , khng chnh xc nh th no? 1. Thc tin, nhn thc v vai tr ca thc tin vi nhn thc a. Thc tin v cc hnh thc c bn ca thc tin * Khi nim thc tin - Cc nh duy vt trc K.Marx c cng lao to ln trong vic pht trin th gii quan duy vt, v u tranh chng ch ngha duy tm, tn gio v thuyt khng th bit. Tuy nhin, l lun ca h cn nhiu khuyt im. Nh K.Marx ch r: Khuyt im ch yu, t trc cho n nay ca mi ch ngha duy vt (k c ch ngha duy vt ca Feuerbach) l khng thy c vai tr ca thc tin (t1, 252). + Feuerbach c cp n thc tin, song ng khng thy c thc tin nh l hot ng vt cht cm tnh, c tnh nng ng ca con ngi. Do , ng coi thng hot ng thc tin, xem thc tin l ci g c tnh cht con bun bn thu, ng khng hiu c vai tr, ngha ca thc tin i vi vic nhn thc v ci to th gii. Feuerbach vit: Con ngi c va cc gic quan cn thit c th hiu c ton b th gii mt cch i th hay nh chng ta c cun sch ca gii t nhin bng gic quan ... nhng chng ta khng dng gic quan hiu n c.
61

+ Khi cp n nim thc tin, Hegel c t tng hp l, su sc: bng thc tin, ch th ca t nhn i mnh, i tng ho bn thn mnh trong quan h vi th gii bn ngoi. Song, do quan nim duy tm nn ng ch gii hn thc tin nim, hot ng t tng, i vi ng thc tin l mt suy l lgc. - K tha nhng yu t hp l v khc phc nhng thiu st trong quan im ca cc nh trit hc trc mnh v thc tin K.Marx v F.Engels em li mt quan nim ng n, khoa hc v thc tin v vai tr ca n i vi nhn thc cng nh i vi s tn ti v pht trin ca x hi loi ngi. Vi vic a phm tr thc tin vo l lun ca mnh K.Marx v F.Engels thc hin mt bc chuyn bin cch mng trong l lun ni chung v l lun nhn thc ni ring. V.I.Lnin nhn xt, quan im v i sng, v thc tin phi l quan im th nht v c bn ca l lun v nhn thc. Vy thc tin l g? Thc tin l nhng hot ng vt cht c mc ch mang tnh lch s - x hi ca con ngi nhm ci to t nhin, x hi v ci to chnh bn thn con ngi. * Cc hnh thc c bn ca thc tin Ni n thc tin, trc ht ta phi ni n hot ng vt cht (khch quan tn ti), hot ng thc tin c nhiu hnh thc khc nhau, trong phi k n ba hnh thc c bn sau y: - Hot ng sn xut vt cht: y l hnh thc c bn ca hot ng thc tin, c vai tr quyt nh v l c s cho cc hot ng khc ca thc tin. - Hot ng lm bin i cc quan h x hi: y l hnh thc cao nht ca hot ng thc tin. - Quan st v thc nghim khoa hc: N c xem l khu tring gian gia ngi nghin cu khoa hc v ng dng vo trong thc t. y l khu quan trng nht trong cc khu ca hot ng thc tin khoa hc. * Hot ng mang thc tin mang tnh lch s - x hi: - Thc tin trong mi giai on lch s n khc nhau v tnh cht, khc nhau v hnh thc biu hin, n khc nhau v ni dung. - Thc tin l mt hot ng mang tnh x hi, nhng khng phi hot ng c nhn no cng mang tnh thc tin. - Hot ng thc tin bao gi cng mang tnh cch mng, l hot ng ci to th gii v ci to chnh bn thn con ngi. V vy, c th ni rng, thc tin l phng thc thc tn ti c bn ca con ngi v x hi, l phng thc u tin v ch yu ca mi quan h gia con ngi vi th gii. b. Nhn thc v cc trnh nhn thc

62

* Khi nim nhn thc * nh ngha nhn thc: Nhn thc l s phn nh th gii hin thc khch quan vo trong b no ngi. l s phn nh nng ng, sng to, da trn hot ng tch cc ca ch th trong mi quan h vi khch th. * Cc giai on ca qu trnh nhn thc: Qu trnh nhn thc ca con ngi v loi ngi ni chung tri qua hai giai on l nhn thc cm tnh v nhn thc thc l tnh. Nhn thc cm tnh (trc quan sinh ng) l giai on u ca qu trnh nhn thc, l s phn nh trc tip, c th, sinh ng, hin thc khch quan vo cc gic quan ca con ngi. Nhn thc cm tnh bao gm cc hnh thc l: cm gic, tri gic v biu tng. - Cm gic l g? Cm gic l hnh thc u tin ca phn nh hin thc khch quan. S vt, hin tng tc ng vo gic quan gy nn s kch thch ca t bo thn kinh lm xut hin cc cm gic. Cm gic l s phn nh cc thuc tnh ring l ca s vt, hin tng thng qua cc gic quan ca con ngi. - Tri gic l g? Tri gic l s phn nh nhiu thuc tnh ca s vt, hin tng trong s lin h gia chng vi nhau. Tri gic c hnh thnh t nhiu cm gic kt hp li. Tri gic l s phn nh trc tip cc s vt, hin tng thng qua gic quan ca con ngi. - Biu tng l g? Biu tng xut hin trn c s nhng hiu bit v s vt do tri gic em li. Biu tng l hnh nh c lu gi trong ch th khi khng cn s vt, hin tng hin din trc tip trc ch th. Nhn thc l tnh (t duy tru tng), y l giai on tip theo ca qu trnh nhn thc, y l giai on phn nh trnh cao, n khng dng li ci b ngoi, ci hin tng m n l s phn nh bn trong, mi lin h bn cht. Chnh v vy m n phn nh, vch ra c quy lut ca s vn ng v pht trin ca s vt, hin tng. Nhn thc l tnh gm ba giai on c bn sau: Khi nim, phn on v suy l: - Khi nim l g? Khi nim l hnh thc c bn ca t duy phn nh mt cch tng i y v c h thng v bn cht, quy lut ca i tng v thng c biu t bng ngn ng di dng nhng thut ng. - Phn on l g? L s lin h gia cc khi nim theo mt quy tc xc nh m chng ta c th xc nh c tr s lgc ca n. - Suy l l g? L mt thao tc ca t duy i n nhng tri thc mi t nhng tri thc c. * Cc cp nhn thc:

63

- Nhn thc kinh nghim: l trnh nhn thc hnh thnh t s quan st trc tip cc s vt, hin tng trong gii t nhin, x hi, hay trong cc th nghim khoa hc. Kt qu ca nhn thc kinh nghim l nhng tri thc kinh nghim. - Nhn thc l lun: l trnh nhn thc gin tip, tru tng, c tnh h thng trong vic khi qut bn cht, quy lut ca cc s vt, hin tng. Nhn thc kinh nghim v nhn thc l lun l hai giai on nhn thc khc nhau nhng c mi quan h bin chng vi nhau. + Nhn thc kinh nghim l c s ca nhn thc l lun, n cung cp cho nhn thc l lun nhng t liu phong ph, c th; b sung cho l lun c v tng kt, khi qut thnh l lun mi. Tuy nhin, nhn thc kinh nghim ch dng li cp m t, phn loi cc s kin... Do , n ch mang li nhng hiu bit ri rc, ring l, cha phn nh c ci bn cht, mi lin h ca s vt, hin tng. + Nhn thc l lun khng hnh thnh mt cc t pht, trc tip t kinh nghim. Do tnh i lp tng i ca n, l lun c th i trc nhng d kin kinh nghim, hng dn s hnh thnh nhng tri thc kinh nghim c gi tr, la chn nhng kinh nghim hp l phc v cho hot ng thc tin, gp phn lm bin i i sng con ngi. Thng quan m nng nhng tri thc kinh nghim t ch l ci c th, ring l, n nht thnh ci khi qut, ci ph bin. - Nhn thc thng thng: l loi nhn thc c hnh thnh mt cch t pht, trc tip t trong hot ng hng ngy ca con ngi. N phn nh s vt, hin tng xy ra vi tt c nhng c im chi tit, c th v nhng sc thi khc nhau ca s vt. V vy, nhn thc thng thng mang tnh phong ph, nhiu v v gn lin vi nhng quan nim sng thc t hng ngy. - Nhn thc khoa hc: l nhn thc c hnh thnh mt cch t gic v gin tip t s phn nh c im, bn cht, nhng quan h tt yu ca i tng nghin cu. Nhn thc tru tng va c tnh khch quan, va c tnh tru tng, khi qut li va c tnh h thng, c cn c v c tnh chn thc. Nhn thc thng thng v nhn thc khoa hc l hai bc thang khc nhau v cht ca qu trnh nhn thc nhm t ti nhng tri thc chn thc. Gia chng c mi quan h cht ch vi nhau: + Nhn thc thng thng l cht liu xy dng ni dung ca cc khoa hc. Song nhn thc thng thng ch yu vn ch dng li s phn nh ci b ngoi, ci khng bn cht ca i tng. Mun pht trin thnh nhn thc khoa hc cn phi c qu trnh tng kt, tru tng ho, khi qut ho ng n ca cc nh khoa hc.

64

+ Khi t ti trnh nhn thc khoa hc, n s tc ng tr li i vi nhn thc thng thng, xm nhp vo nhn thc thng thng v lm cho nhn thc thng thng pht trin, tng cng ni dung khoa hc cho qu trnh con ngi nhn thc th gii. c. Vai tr ca thc tin vi nhn thc * Thc tin l c s v mc ch ca nhn thc - Ni thc tin l c s ca nhn thc, iu ny c ngha l, khng ch thng qua hot ng thc tin, thng qua s tc ng ca ch th v khch th khi cc s vt, hin tng mi bc l nhng thuc tnh vn c ca n, nh vy chng ta mi nhn thc c s vt hin tng. V d: Khoa hc ni ring v tri thc ca con ngi ni chung n bt ngun t thc tin, thng qua qu trnh sn xut. Nhng n lt n nhng tri thc khoa hc li tr li phc v cho thc tin, phc v sn xut, phc v u tranh ca x hi. - Ni thc tin l c s ca nhn thc l v, thng qua s tc ng, gic quan ca con ngi ngy cng hon thin hn, nh vy m nhn thc ca con ngi ngy cng y hn, su sc hn. * Thc tin l ng lc thc y qu trnh vn ng, pht trin ca nhn thc Chng ta ni thc tin l ng lc ca qu trnh nhn thc l v, thc tin lun ra nhng nhu cu, nhng nhim v mi cho qu trnh nhn thc. Thc tin cng lun lun vn ng, lun bin i, do vy, mi bc tin, thay i ca thc tin n li t ra cho nhn thc nhng vn phi gii quyt. * Thc tin l mc ch ca qu trnh nhn thc Ta ni rng, thc tin l mc ch ca qu trnh nhn thc theo ngha nhn thc phi phc v thc tin. * Thc tin l tiu chun kim nghim tnh chn l trong qu trnh pht trin nhn thc Chng ta ni rng, thc tin l tiu chun ca chn l theo ngha, thc tin l thc o ci tnh chn thc, ci tnh gi tr ca nhng tri thc m con ngi t c trong qu trnh nhn thc. Lu : Chng ta ni rng, thc tin l tiu chun ca chn l nhng y khng phi l tiu chun duy nht, iu ny cho thy chn l cn c nhiu tiu chun khc na. V d: Cng mt vn ngoi thc tin nhng ngi ny trnh by thuyt phc, ngi khc th khng. iu ny n ph thuc vo t duy logic ca mi ngi trnh by.
65

Chng ta ni thc tin l tiu chun ca chn l nhng tiu chun va c tnh xc nh li va c tnh khng xc nh. ... * Tnh thng nht bin chng gia thc tin v nhn thc - L lun chnh l kt qu trc tip ca qu trnh t duy tru tng, vai tr ca l lun l rt quan trng i vi thc tin, c th l n nng hot ng thc tin t t pht ln thnh t gic. V.I.Lnin tng ni: Khng c l lun cch mng s khng c phong tro cch mng hay thc tin m khng c chn l l thc tin m qung. - L lun v thc tin c xem l nguyn tc c bn ca ch ngha Mc. Thc tin khng th khng c l lun v l lun phi ly thc tin ln chn l. * Nguyn tc thng nht gia thc tin v l lun Theo quan im duy vt bin chng, nhn thc l qu trnh con ngi phn nh mt cch bin chng th gii khch quan trn c s thc tin lch s - x hi. Qu trnh nhn thc thc tin din ra khng gin n, th ng, my mc, nhn thc khng c sn, bt di bt dch v l qu trnh phn nh hin thc khch quan vo b c ngi mt cch nng ng, sng to, bin chng. l qu trnh i t khng bit n bit, t bit t n bit nhiu, t nng n su, t khng y v khng chnh xc tr thnh y hn v chnh xc hn. 2. Chn l v vai tr ca chn l vi thc tin * Khi nim chn l Chn l (truth: s tht) l tri thc ca con ngi v th gii khch quan c ni dung ph hp vi th gii v c thc tin kim nghim. * Cc tnh cht ca chn l: tnh khch quan, tnh tng i, tnh tuyt i v tnh c th. Tnh khch quan: Ni dung tri thc trong chn l ph hp vi hin thc khch quan, khng phi l t tng thun ty ch quan. Chn l khch quan l chn l khng ph thuc vo mun ch quan ca con ngi, loi ngi. V.I. Lnin vit: Xt theo quan im th nht, - quan im ca thuyt bt kh tri , hay i xa hn na, quan im ca ch ngha duy tm ch quan, th khng th c chn l khch quan. Xt theo quan im th hai, tc l quan im ca ch ngha duy vt, th ch yu l tha nhn chn l khch quan (Tp 18, tr.147). Tha nhn chn l khch quan - ng trn quan im l lun duy vt v nhn thc, th cng nh nhau thi (Tp 18, tr.152). Chn l khch quan l chn l duy nht (trong trng hp c th nht nh ch c mt iu ng, khng th c nhiu chn l). Tnh c th : Chn l bao gi cng gn lin vi nhng iu kin c th nht nh. Vt ra ngoi nhng iu kin c th th nhng tri thc vn l chn l c th tr thnh sai lm.
66

Tnh tng i v tnh tuyt i: l hai mt ca mt chn l c th. Mt chn l c th va c tnh tuyt i (v nu p dng trong iu kin c th ca n th n lun lun ng v khng bao gi tr thnh sai lm), va c tnh tng i (v n cha y , cha ton din, nu p dng trong iu kin khc th s tr thnh sai lm). Nh vy, khng th c chn l vnh cu, tc chn l bt di bt dch. T duy con ngi trong qu trnh tin ln v cng tn ngy cng tim cn n chn l tuyt i, ch khng bao gi c th t c mt cch y , hon ton. V.I. Lnin: Nh vy l theo bn cht ca n, t duy ca con ngi c th cung cp v ang cung cp cho chng ta chn l tuyt i m chn l ny ch l tng s nhng chn l tng i. Mi giai on pht trin ca khoa hc li em thm nhng ht mi vo ci tng s y ca chn l tuyt i, nhng nhng gii hn chn l ca mi nh l khoa hc u l tng i, khi th m rng ra, khi th thu hp li, ty theo s tng tin ca tri thc (Tp 18, tr.158). * Vai tr ca chn l i vi thc tin - Cc quan im khng ng + Quan im ca R.Descartes: Tnh r rng, rnh mch ca t tng, khng gy ra bt c s nghi ng no (tnh lgc). + Ch ngha thc chng: Chn l l nhng g c chng thc bng kinh nghim cm tnh. + Ch ngha thc dng: s thnh cng hay hiu qu thc t, em li li ch thit thc. - Quan im duy vt bin chng : Tiu chun ca chn l l hot ng thc tin. Quan im ca ch ngha duy vt bin chng khc vi quan im thc chng v quan im thc dng: + Quan im thc chng ch hn ch tiu chun chn l trong quan st v thc nghim khoa hc, cn thc tin l ton b hot ng vt cht ca loi ngi, trong thc nghim khoa hc ch l mt hnh thc. + Quan im thc dng hn ch tiu chun ca chn l hiu qu thc t ca mt cng vic c th; tri li tiu chun thc tin ca ch ngha duy vt bin chng l hot ng vt cht trong phm vi rng ln v trong thi gian di.

67

Chng III

CH NGHA DUY VT LCH S

I. VAI TR CA SN XUT VT CHT V QUY LUT QUAN H SN XUT PH HP VI TRNH PHT TRIN CA LC LNG SN XUT 1. Sn xut vt cht v vai tr ca sn xut vt cht a. Khi nim sn xut vt cht v phng thc sn xut * Khi nim sn xut vt cht - Sn xut x hi l g? Sn xut bao gm sn xut vt cht, sn xut ra tinh thn v sn xut ra con ngi. Ba qu trnh ny khng tch ri nhau, trong sn xut vt cht gi vai tr l c s ca tn ti v pht trin x hi, xt n cng n quyt nh ton b tn ti x hi. - Sn xut vt cht l g? Sn xut vt cht l qu trnh con ngi s dng cng c lao ng (tc ng trc tip hoc gin tip) vo t nhin, ci bin cc dng vt cht ca gii t nhin, to ra ca ci x hi nhm tho mn nhu cu tn ti v pht trin, nhu cu phong ph v v tn ca con ngi. * Khi nim phng thc sn xut Phng thc sn xut, cch thc con ngi tin hnh sn xut chnh l s thng nht gia lc lng sn xut trnh nht nh v quan h sn xut tng ng trong mt giai on lch s nht nh.. b. Vai tr ca sn xut vt cht v phng thc sn xut i vi s tn ti v pht trin ca x hi * Vai tr ca sn xut vt cht: - To ra cc t liu sinh hot tho mn cc nhu cu ca con ngi. - To ra cc mt ca i sng x hi, to ra cc quan h x hi v Nh nc, php quyn, o c, ngh thut. - Lm bin i t nhin, x hi v chnh bn thn con ngi. - S pht trin ca sn xut quyt nh s pht trin cc mt ca i sng x hi, quyt nh x hi t thp n cao. * Vai tr ca phng thc sn xut i vi trnh v pht trin x hi - Sn xut vt cht c thc hin trong nhng iu kin c th v hon cnh a l, iu kin t nhin; v iu kin dn s v phng thc sn xut. Trong phng thc sn xut l nhn t quyt nh s tn ti v pht trin ca x hi. - Phng thc sn xut quyt nh tnh cht, kt cu ca x hi. Bi l, trong mi x hi c th, phng thc sn xut thng tr nh th no th tnh cht ca ch
68

 x hi s nh th y. Kt cu ca giai cp, tnh cht ca mi quan h gia cc giai cp cng nh cc quan im v chnh tr, php quyn, o c v.v... suy cho cng u do phng thc sn xut quyt nh. - Khi phng thc sn xut mi ra i thay th phng thc sn xut c li thi th sm hay mun s c s thay i c bn t kt cu kinh t n kt cu giai cp; t cc quan im chnh tr - x hi n cc t chc x hi v.v... V vy, lch s x hi loi ngi, trc ht l lch s sn xut vt cht, cc phng thc sn xut k tip nhau trong qu trnh pht trin. 2. Quy lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut a. Khi nim lc lng sn xut v quan h sn xut * Lc lng sn xut v cc yu t c bn cu thnh lc lng sn xut Lc lng sn xut l khi nim dng ch mi quan h gia con ngi vi t nhin trong qu trnh sn xut. (L khi nim ch nhng phng thc kt hp gia ngi lao ng vi TLSX trong sn xut vt cht) Vi ngha nh vy, lc lng sn xut th hin nng lc thc tin ca con ngi trong qu trnh sn xut ra ca ci vt cht. Ni cch khc, trnh pht trin ca lc lng sn xut n th hin trnh chinh phc t nhin ca con ngi. Lc lng sn xut l s kt hp gia ngi lao ng vi t liu sn xut, bao gm: + Ngi lao ng vi nhng k nng, k xo, thi quen, tri thc, kinh nghm nht nh c kh nng s dng cng c lao ng tc ng vo t nhin to ra ca ci vt cht. + T liu sn xut bao gm i tng lao ng v t liu lao ng. + i tng lao ng l nhng vt m ngi lao ng tc ng vo to ra ca ci vt cht. + T liu lao ng gm cng c lao ng v nhng phng tin lao ng khc, l nhng vt hay phc hp nhng vt m ngi lao ng s dng tc ng vo i tng lao ng. - Cc yu t ca lc lng sn xut c mi quan h bin chng vi nhau, trong ngi lao ng ng vai tr quyt nh, lc lng sn xut hng u ca ton nhn loi l cng nhn, l ngi lao ng. - Trong t liu sn xut, cng c lao ng l yu t c bn ng vai tr quyt nh. Cng c lao ng do con ngi sng to ra, l sc mnh ca tri thc c vt th ho, n c tc dng ni di bn tay v nhn ln sc mnh tr tu ca con ngi trong qu trnh lao ng sn xut. - Ngy nay, khoa hc cng ngh v ang tr thnh lc lng sn xut trc tip. Nhng thnh tu ca khoa hc cng ngh c ng dng nhanh chng
69

v rng ri vo sn xut s thc y lc lng sn xut pht trin mnh m. S xm nhp ngy cng su ca khoa hc cng ngh vo qu trnh sn xut lm cho lc lng sn xut c bc pht trin nhy vt. * Quan h sn xut v ba mt ca quan h sn xut Trong qu trnh sn xut, con ngi khng ch c mi quan h ci t nhin m con c mi quan h vi nhau. Khi qut mi quan h gia con ngi vi con ngi trong qu trnh sn xut, trit hc Mc-Lnin gi l quan h sn xut. Vy, quan h sn xut l quan h gia con ngi vi con ngi trong qu trnh sn xut. y khng phi l quan h tnh cm, quan h tinh thn, m y l nhng quan h c hnh thnh mt cch khch quan (quan h vt cht). y l quan h c bn nht, n quy nh cc quan h x hi khc. - Quan h sn xut bao gm: Quan h sn xut

Quan h v chim Quan h v qun l v Quan h v phn hu t liu sn xut phn cng lao ng phi sn phm + Quan h gia ngi vi ngi trong vic chim hu t liu sn xut. C hai hnh thc chim hu c bn: Chim hu x hi (cng hu) Chim hu t nhn (t hu) + Quan h gia ngi vi ngi trong vic qun l v phn cng lao ng. + Quan h gia ngi vi ngi trong phn phi sn phm. Trong lch s c nhng hnh thc phn phi nh: phn phi bnh qun, phn phi theo t liu sn xut, phn phi theo lao ng, v.v.. - Cc mt hp thnh quan h sn xut gn b hu c vi nhau, trong quan h v s hu t liu sn xut gi vai tr quyt nh. Bi l, ai nm c t liu sn xut trong tay ngi s quyt nh vic t chc, qun l sn xut cng nh phn phi sn phm lao ng. b. Mi quan h bin chng gia lc lng sn xut v quan h sn xut * Tnh thng nht gia lc lng sn xut v quan h sn xut - Lc lng sn xut v quan h sn xut l hai mt ca phng thc sn xut, chng tn ti khn tch ri nhau m tc ng qua li ln nhau mt cch bin chng, to thnh quy lut v s ph hp ca quan h sn xut vi trnh v tnh cht ca lc lng sn xut. Ph hp l g? Ph hp l s thch ng tng di tm thi, thong qua ca QHSX vi LLSX, v y l mi quan h lun vn ng v bin i khng ngng,
70

ci khng ph hp b ci ph hp ph nhy l s pht trin theo con ng xoy c. * Trnh v tnh cht ca lc lng sn xut - Trnh ca lc lng sn xut biu hin trnh pht trin ca cng c lao ng, trnh , kinh nghim, k nng lao ng ca con ngi, trnh t chc v phn cng lao ng x hi, trnh ng dng ca khoa hhc vo qu trnh sn xut. Nh vy, trnh pht trin ca lc lng sn xut nh th no n s phn nh tnh cht ca lc lng sm xut nh th y. - Tnh cht ca lc lng sn xut l tnh cht ca t liu sn xut v sc lao ng. Khi sn xut da trn cng c th cng, phn cng lao ng km pht trin th lc lng sn xut c tnh cht c nhn. Khi sn xut t n trnh c kh hin i, phn cng lao ng x hi pht trin th lc lng sn xut ngy cng c tnh cht x hi ho. * Vai tr quyt nh ca lc lng sn xut i vi quan h sn xut - Trong phng thc sn xut, lc lng sn xut l ni dung, cn quan h sn xut l hnh thc x hi ca n. Do , trong mi quan h gia lc lng sn xut v quan h sn xut, lc lng sn xut ng vai tr quyt nh. - Trong phng thc sn xut th lc lng sn xut l yu t ng nht, cch mng nht. Bi v, trong qu trnh sn xut, lao ng bt nng nhc, v t c nng xut, hiu qu cao hn, con ngi lun tm cch khng ngng nng cao trnh ca mnh, ci tin, hon thin cng c lao ng v ch to ra nhng cng c lao ng mi ngy cng tinh xo hn, v th, lm cho lc lng sn xut khng ngng bin i v pht trin. - Cng vi s bin i v pht trin ca lc lng sn xut, quan h sn xut mi hnh thnh, bin i v pht trin theo: + Khi quan h sn xut hnh thnh, bin i v theo kp, ph hp vi trnh pht trin v tnh cht ca lc lng sn xut th n s thc y lc lng sn xut tip tc pht trin. + Khi quan h sn xut hnh thnh, bin i nhng n khng theo kp, khng ph hp vi trnh pht trin v tnh cht ca lc lng sn xut th n s tr thnh xing xch ca lc lng sn xut, km hm lc lng sn xut pht trin. Khi mu thun ny t n chn mui th quan h sn xut c s b xo b v thay th vo l mt quan h sn xut mi tin b hn, ph hp vi trnh pht trin v tnh cht ca lc lng sn xut. Vic xo b quan h sn xut c v thay th vo l mt quan h sn xut tin b hn, cng c ngha l s dit vong ca c mt phng thc sn xut c, li thi v thay th vo l mt phng thc sn xut mi tin b hn.

71

Nh vy, lc lng sn xut l nguyn nhn, l ni dung sinh ng i hi quan h sn xut hnh thnh, bin i v pht trin cho ph hp vi trnh pht trin v tnh cht ca lng sn xut. * S tc ng tr li ca quan h sn xut i vi trnh pht trin v tnh cht ca lc lng sn xut Mc d quan h sn xut do lc lng sn xut quy nh, nhng n cng c vai tr nht nh trong s tc ng tr li i vi lc lng sn xut. - Quan h sn xut l hnh thc x hi m lc lng sn xut da vo pht trin; do , quan h sn xut tc ng tr li i vi lc lng sn xut. Tc ng din ra theo hai hng: - Thc y s pht trin ca lc lng sn xut, nu quan h sn xut ph hp vi trnh lc lng sn xut. - Km hm s pht trin ca lc lng sn xut, nu quan h sn xut khng ph hp vi trnh lc lng sn xut. K.Marx vit: Ti mt giai on pht trin no ca chng, cc lc lng sn xut vt cht ca x hi s mu thun vi nhng quan h sn xut hin c, ... mu thun vi nhng quan h s hu, trong t trc n nay cc lc lng sn xut vn pht trin. T ch l hnh thc pht trin ca cc lc lng sn xut, nhng quan h y tr thnh xing xch ca cc lc lng sn xut. Khi bt u thi i ca mt cuc cch mng x hi (Tuyn tp.tII, 638-639). Tc dng km hm ca lc lng sn xut khng ch trong trng hp quan h sn xut lc hu so vi trnh lc lng sn xut, m c trong trng hp c nhng yu t ca quan h sn xut vt trc trnh pht trin ca lc lng sn xut. - S d quan h sn xut ng vai tr tc ng mnh m tr li i vi lc lng sn xut l v n quy nh mc ch ca sn xut, quy nh h thng qun l sn xut v qun l x hi, quy nh phng thc phn thi sn phm. T n hnh thnh nn mt h thng nhng yu t hoc thc y, hoc km hm s pht trin ca lc lng sn xut. Nh vy, lc lng sn xut pht trin chng nhng do yu t ni ti ca n, m cn do s tc ng ca quan h sn xut. Quy lut v s ph hp gia quan h sn xut vi trnh pht trin v tnh cht ca lc lng sn xut l quy lut ph bin tc ng n ton b tin trnh lch s nhn loi. S tc ng ny a x hi loi ngi tri qua cc phng thc sn xut khc nhau t thp n cao. * ngha phng php lun - Pht trin lc lng sn xut: cng nghip ho, hin i ho xy dng lc lng sn xut tin tin. Coi trng yu t con ngi trong lc lng sn xut.

72

- Pht trin nn kinh t nhiu thnh phn, m bo s ph hp ca quan h sn xut vi trnh pht trin ca lc lng sn xut, nhm pht huy mi tim nng vn c ca lc lng sn xut nc ta. - Tng bc hon thin quan h sn xut x hi ch ngha. Pht huy vai tr ch o ca thnh phn kinh t nh nc. Nng cao s qun l ca Nh nc i vi cc thnh phn kinh t; m bo cc thnh phn kinh t pht trin theo nh hng x hi ch ngha. II. BIN CHNG CA C S H TNG V KIN TRC THNG TNG 1. Khi nim c s h tng v kin trc thng tng a. Khi nim c s h tng * Khi nim c s h tng Quan im duy tm, siu hnh coi x hi l con s cng n gin gia ngi vi ngi, gia ngi vi vt; tri li, trit hc mcxt coi x hi l tng hp nhng quan h gia ngi vi ngi, trong quan h kinh t l nn tng ca x hi v l c s ca tt c cc quan h x hi khc. - C s h tng l g? C s h tng l ton b nhng quan h sn xut hp thnh c cu kinh t ca mt hnh thi kinh t - x hi nht nh. (Kt cu h tng l nhng yu t gn kt CC yu t ca LLSX ch n khng phi l CSHT) K.Marx vit: Ton b nhng quan h sn xut y, hp thnh c cu kinh t ca x hi, tc l ci c s hin thc trn dng ln mt kin trc thng tng php l, chnh tr v nhng hnh thi thc x hi nht nh tng ng vi c s hin thc . * Kt cu ca c s h tng C s h tng bao gm nhiu kiu quan h sn xut: - Quan h sn xut thng tr - Quan h sn xut tn d - Quan h sn xut mm mng Trong quan h sn xut thng tr gi vai tr quyt nh. b. Khi nim kin trc thng tng * Khi nim kin trc thng tng Kin trc thng tng l ton b nhng quan im chnh tr, php quyn, trit hc, o c, tn gio, ngh thut v.v cng vi cc thit ch x hi tng ng nh nh nc, ng phi, gio hi, cc on th x hi hnh thnh trn mt c s x hi nht nh. * Cc yu t c bn hp thnh kin trc thng tng ca x hi
73

- Nhng t tng x hi v chnh tr, php quyn, trit hc, khoa hc, o c, ngh thut, tn gio. - Nhng thit ch tng ng vi nhng t tng (nh nc, cc t chc chnh tr, vn ha, cc t chc tn gio, v.v..) * Nh nc b my t chc quyn lc c bit ca x hi c i khng giai cp B phn c quyn lc c bit nht trong kin trc thng tng ca x hi c i khng giai cp l Nh nc cng c ca giai cp thng tr x hi v chnh tr, php l. Chnh nh c Nh nc m t tng ca giai cp thng tr mi thng tr c ton b i sng x hi. Giai cp no thng tr c v mt kinh t v nm gi quyn lc nh nc th h t tng cng vi nhng thit ch x hi ca giai cp y cng gi a v thng tr, n quy nh v tc ng trc tip n xu hng pht trin ca ton b i sng tinh thn ca x hi v quyt nh c tnh cht, c trng c bn ca ton b kin trc thng tng ca x hi. 2. Mi quan h bin chng gia c s h tng v kin trc thng tng ca x hi a. C s h tng quyt nh kin trc thng tng - Vai tr quyt nh ca c s h tng i vi kin trc thng tng trc ht th hin ch, c s h tng no th ny sinh ra kin trc thng tng y. - Trong x hi c giai cp, giai cp no chim v tr thng tr v kinh t th cng chim a v thng tr v i sng chnh tr. - Mu thun trong lnh vc kinh t, xt n cng n s quyt nh mu thun trong lnh vc chnh tr, t tng. - Tt c cc yu t ca kin trc thng tng u trc tip hay gin tip ph thuc vo c s h tng, do c s h tng quyt nh. Vai tr quyt nh ca c s h tng i vi kin trc thng tng cn th hin ch, c s h tng thay i th sm hay mun kin trc thng tng cng phi thay i theo. S thay i khng ch din ra trong giai on thay i t hnh thi kinh t - x hi ny sang hnh thi kinh t - x hi khc, m cn din ra ngay trong bn thn mi hnh thi kinh t - x hi. - S thay i c s h tng dn n s thay i kin trc thng tng din ra rt phc tp. Trong c nhng yu t ca kin trc thng tng thay i nhanh chng cng vi s thay i ca c s h tng nh chnh tr, php quyn.... nhng cng c nhng yu t thay i chm hn rt nhiu so vi s bin i ca c s h tng nh tn gio, ngh thut, hoc c nhng yu t tip tc tn ti dai dng ngay c khi c s kinh t ny sinh ra n khng cn tn ti v c nhng yu t ca kin trc thng tng c k tha trong x hi mi. Trong x hi c giai cp, s thay i thng qua u tranh giai cp v cch mng x hi.
74

b. Vai tr tc ng tr li ca kin trc thng tng i vi c s h tng - Ton b kin trc thng tng cng nh cc yu t cu thnh n u c tnh c lp tng i trong qu trnh vn ng v pht trin ca c s h tng. S tc ng tr li ca kin trc thng tng i vi c s h tng th hin chc nng x hi ca kin trc thng tng l bo v, duy tr, cng c v pht trin c s h tng sinh ra n, chng li mi nguy c lm suy yu hoc ph hoi ch kinh t . Mt giai cp ch c th ng vng c trong quan h thng tr v kinh t chng no xc lp v cng c c s thng tr v chnh tr, t tng. - Tt c cc yu t cu thnh kin trc thng tng u c tc ng n c s h tng. Tuy nhin, mi yu t khc nhau c vai tr khc nhau, c cch thc tc ng khc nhau. Trong x hi c giai cp th nh nc l yu t c tc ng mnh m nht i vi c s h tng, v l b my bo lc, tp trung quyn lc ca giai cp thng tr v kinh t. Cc yu t khc ca kin trc thng tng nh trit hc, o c, ngh thut .... cng u tc ng n c s h tng bng nhng cch khc nhau. Thng nhng tc ng phi thng qua nh nc, php quyn th mi pht huy c hiu lc i vi c s h tng, cng nh i vi ton x hi. - S tc ng ca kin trc thng tng i vi c s h tng din ra theo hai hng: + Nu kin trc thng tng ph hp vi cc quy lut kinh t khch quan th n l ng lc mnh m thc y kinh t pht trin. + Cn ngc li th n s km hm s pht trin ca kinh t, kimg hm s pht trin ca x hi. Nhng s km hm ch l tm thi, sm hay mun, bng cch ny hay cch khc, kin trc thng tng c s c thay th bng kin trc thng tng mi ph hp vi yu cu ca c s h tng. - Trong bn thn kin trc thng tng cng din ra qu trnh bin i, pht trin c tnh cht tng i. Qa trnh cng ph hp vi c s h tng th s tc ng ca n i vi c s h tng cng c hiu qu. III. TN TI X HI QUYT NH THC X HI V TNH C LP TNG I CA THC X HI 1. Tn ti x hi quyt nh thc x hi a. Khi nim tn ti x hi v thc x hi * Khi nim tn ti x hi v cc nhn t c bn cu thnh tn ti x hi - Khi nim: V khi nim tn ti x hi cng c mt s khi nim khc nhau. + Tn ti x hi l ton b nhng iu kin vt cht ca x hi, c t trong phm vi thc tin ca con ngi trong mt giai on lch s nht nh.

75

im hn ch ca khi nim trn l phm vi phn nh, ngoi din ca khi nim hp hn so vi ci cn khi qut. H ch a ra nhng iu kin vt cht nn c nhng hin tng trong i sng x hi khi nim ny khng th gii thch c. + Tn ti x hi l ton b nhn iu kin vt cht cng vi nhng quan h vt cht c t trong phm vi hot ng thc tin ca con ngi trong mt giai on lch s nht nh. - Tn ti x hi bao gm nhiu yu t: + Phng thc sn xut vt cht; + iu kin t nhin, hon cnh a l; + Dn s v mt dn c;... Trong phng thc sn xut vt cht l yu t quyt nh, hai yu t cn li c vai tr quan trng. Ngoi cc yu t c bn trn, khi ni ti tn ti x hi cn phi lu ti cc quan h vt cht khc nh quan h giai cp, dn tc, quc t. * Khi nim thc x hi v cu trc ca thc x hi (tm l x hi v h t tng x hi; cc hnh thi thc x hi). - Khi nim thc x hi V khi nim thc x hi cng tn ti nhiu khi nim khc nhau. + thc x hi l ton b i sng tinh thn ca x hi. (Khi nim c) y l khi nim c ngoi din qu rng. V cn c theo khi nim ny ta thy, bn thn tm l s cp ca ng vt ni chung, khng ch c ng vt m cn c con ngi. Tm l s cp n cha phi, khng phi l thc, y ch l mt li ca thc ch cha phi l thc. Tuy nhin, n cng l mt hot ng tinh thn. + thc x hi l khi nim ch cc hin tng thuc i sng tinh thn ca x hi, phn nh tng ti x hi trong mt giai on lch s nht nh. + V mt ni dung, thc x hi gm: t tng, quan im, tm trng, tnh cm, tp qun, truyn thng... Khi nim thc nhm tr li cho cu hi: con ngi c nhn thc c th gii hay khng? Khi nim thc x hi nhm tr li cho cu hi: con ngi nhn bit c g trong hin thc, Vi t cc l mt phm tr th khi nim thc i lp vi khi nim vt cht. Vi t cch l mt phm tr th khi nim thc x hi i lp vi khi nim tn ti x hi. hiu r hn v thc x hi, chng ta cn phi phn bit n vi thc c nhn.
76

+ Khi nim thc c nhn: thc c nhn l th gii tinh thn ca nhng con ngi ring bit, c th. thc ca cc c nhn u phn nh tn ti x hi vi mc khc nhau. Chng ta cn nhn thy r s khc nhau tng i gia thc x hi v thc c nhn. Bn thn thc x hi khng nm ngoi thc c nhn, khng tn ti c tnh cht tru tng, m thc x hi bao gi cng tn ti thng qua thc c nhn. Mi quan h gia thc x hi v thc c nhn l mi quan h gia ci chung v ci ring. V mt bn cht th thc c nhn khng th khng mang tnh x hi. thc x hi bao gi cng c biu hin v thng qua thc c nhn nhng khng phi thc c nhn no cng l thc x hi. N khng gia nhp ht vo thc x hi. V vy, ta phi bo v, tn trng v pht trin tnh sng to ca thc c nhn. Tuy nhin, cng c nhiu thc c nhn tiu cc cn c dp b. Tm li, thc x hi v thc c nhn tn ti trong mi quan h hu c, bin chng vi nhau, thm nhp vo nhau v lm phong ph cho nhau. - Kt cu ca thc x hi Khi ni v kt cu ca thc x hi chng ta tip cn theo 2 cp : + Tip cn theo cc hnh thi thc, thc x hi bao gm: thc chnh tr, php quyn, trit hc, ngh thut, tn gio, khoa hc, thm m ... y l cch tip cn theo lt ct dc. Ngha l ta tip cn cc hnh thi thc x hi theo nhiu lnh vc khc nhau ca i sng x hi. + Tip cn thc x hi theo trnh phn nh. Cch tip cn ny gm 2 cp : cp thp: thc x hi th hin ra l thc sinh hot thng thng (i thng). y l nhng tri thc, nhng quan nim ca con ngi c hnh thnh mt cch trc tip trong hot ng thc tin hng ngy, cha c h thng ho, khi qut ho, mi ch l nhng tri thc mang tnh kinh nghim, phn nh nhng ci b ngoi, ci khng bn cht. B phn quan trng ca n l tm l x hi. Tm l x hi l g? Tm l x hi l mt b phn ca thc sinh hot i thng, n l biu hin ca nhng hot ng v c ch ca con ngi. Tm l x hi x hi bao gm: tnh cm, tm trng, truyn thng, thi quen, nguyn vng, thch, th hiu... ring ca mi ngi trong mt hon cnh no . cp cao: thc x hi c th hin ra thc l lun. thc l lun l nhng tri thc ca con ngi c h thng ho, khi qut ho thnh nhng t tng, hc thuyt v n c th hin thng qua cc khi nim, phm tr,

77

quy lut. N mang tnh bn cht v th hin nng lc t duy ca con ngi. B phn quan trng nht ca thc l lun l h t tng. H t tng l g? H t tng l nhn thc l lun v tn ti x hi, l h thng nhng quan im, t tng (chnh tr, trit hc, o c, ngh thut, tn gio) kt qu ca s khi qut ho nhng kinh nghim x hi. H t tng c hnh thnh mt cc t gic bi cc nh t tng ca nhng giai cp nht nh. Gia thc thng thng v thc l lun l mi quan h bin chng gia mt ci cao v thp trong qu trnh phn nh. Mi quan h gia tm l x hi v h t tng. Tm l x hi v h t tng c s khc nhau nhng gia chng u c im ging nhau. C tm l x hi v h t tng u c ngun gc chung l phn nh tn ti x hi. Mc d u c ngun gc chung nhng s phn bit rch ri gia tm l x hi v h t tng l rt cn thit. Tm l x hi v h t tng l hai phm tr khc nhau v cht. Tm l x hi trnh thp, cn h t tng trnh cao. Tuy nhin, tm l x hi khng th tr thnh h t tng c. Tnh cm x hi v l tng x hi l cu ni cho mi quan h gia tm l x hi v h t tng. Tnh cm x hi v tm l x hi lun lun gn b mt thit vi nhau. b. Vai tr quyt nh ca tn ti x hi i vi thc x hi K.Marx vit: ...khng th nhn nh c v thi i o ln nh th cn c vo thc ca thi i y. Tri li, phi gii thch thc y bng nhng mu thun ca i sng vt cht, bng s xung t hin c gia cc lc lng sn xut x hi v nhng quan h sn xut x hi (Ton tp, tp 3, tr.15). - Tn ti x hi l c s, l ngun gc khch quan v l ngun gc duy nht ca thc x hi, n lm hnh thnh v pht trin thc x hi. Cn thc x hi ch l s phn nh tn ti x hi. - Khi tn ti x hi thay i th sm hay mun thc x hi cng phi thay i theo. - Ta ni tn ti x hi quyt nh thc x hi l ta ni trong tt c cc b phn ca tn ti x hi u c nh hng n s thay i ca thc x hi. Nhng trong phng thc sn xut l yu t gi vai tr quan trng nht, trc tip nht n s thay i ca thc x hi. C ngha l mun thay i thc x hi, mun xy dng thc x hi mi th dt khot s thay i v xy dng phi da trn s thay i ca tn ti vt cht hay thay i bi nhng iu kin vt cht. 2. Tnh c lp tng i ca thc x hi Tnh c lp tng i ca thc x hi th hin nhng im sau y: a. thc x hi thng lc hu hn so vi tn ti x hi
78

Lch s x hi loi ngi cho thy, nhiu khi x hi mt i, thm ch mt i rt lu nhng thc x hi do x hi y sinh ra vn tn ti dai dng (truyn thng, tp qun, thi quen...). thc x hi thng lc hu hn so vi tn ti x hi l do nhng nguyn nhn sau y: - Mt l, s bin i ca tn ti x hi do tc ng mnh m, thng xuyn v trc tip ca nhng hot ng thc tin ca con ngi thng din ra vi tc nhanh m thc x hi c th khng phn nh kp v tr nn lc hu. Hn na, thc x hi l ci phn nh tn ti x hi nn ni chung n ch bin i sau khi c s bin i ca tn ti x hi. - Hai l, do sc mnh ca thi quen, truyn thng, tp qun, cng nh do tnh lc hu bo th ca mt s hnh thi thc x hi. - Ba l, vic k tha thc x hi, xt v gc x hi: trong x hi c giai cp th giai cp thng tr bao gi n cng phi k tha thc ca cc thi i trc, trong qu trnh k tha , giai cp thng tr n phi k tha nhng ni dung c li cho a v v li ch ca giai cp mnh. Cho nn, ngoi nhng ni dung c gi tr tin b th n cn c nhng ni dung khng tin b, phn khoa hc, ko li x hi. b. thc x hi c th vt trc tn ti x hi. Tnh vt trc ca thc x hi so vi tn ti x hi th hin 2 khuynh hng sau: - thc x hi c tnh vt trc so vi tn ti x hi nhng tnh vt trc ny li da trn quy lut khch quan. Chnh v vy, khuynh hng ny l khuynh hng tin b, khoa hc, n nh hng tch cc cho hot ng ca con ngi. - Khuynh hng th hai l da trn ci ch quan l sn phm ca ci ch quan. N thng em li cho chng ta nhng thc khg khoa hc, thm ch phn khoa hc. c. thc x hi c tnh k tha trong s pht trin ca mnh - thc x hi ca mt giai on lch s nht nh bao gi n cng l s hp thnh bi thc x hi ca cc thi i trc vi thc x hi ca thi i . iu ny cho thy, khng c s k tha th khng c thc x hi. - Do thc x hi c tnh k tha nn xut hin hin tng: c th v iu kin vt cht ca x hi n ang cn thiu, yu, pht trin trnh thp, th nhng m b phn no trong lnh vc i sng tinh thn ca x hi c th pht trin trnh cao (tnh k tha trong s pht trin). d. S tc ng qua li gia cc hnh thi thc x hi - S tc ng qua li gia cc hnh thi thc x hi cng l mt biu hin ca tnh c lp tng i ca thc x hi.

79

- S tc ng qua li gia cc hnh thi thc x hi lm cho mi hnh thi thc x hi c nhng mt, nhng tnh cht khng th gii thch c mt cch trc tip bng tn ti x hi hay bng cc iu kin vt cht. - Lch s pht trin ca thc x hi cho thy: thng thng mi thi i, ty theo nhng hon cnh lch s c th c nhng hnh thi thc no ni ln hng u v tc ng n cc hnh thi thc x hi khc. Nhn chung, phn nh tn ti x hi th mi hnh thi thc x hi u phi thng qua lng knh ca hnh thi thc chnh tr phn nh tn ti x hi. Tnh giai cp ca thc x hi cng phn nh qua thc chnh tr. e. S tc ng tr li ca thc x hi i vi tn ti x hi y l biu hin quan trng ca tnh c lp tng i ca thc x hi i vi tn ti x hi. S tc ng tr li ca thc x hi i vi tn ti x hi l rt ln. Tuy nhin, vai tr ny khng phi l c bn, m hiu qu ca s tc ng cn ph thuc vo nhng iu kin sau y: - Ph thuc vo lc lng x hi, giai cp ra nhng quan im, t tng cho x hi. - Ph thuc vo mc ph hp t hay nhiu ca nhng t tng i vi hin thc. - Ph thuc vo mc thm nhp ca nhng t tng i vi nhu cu pht trin x hi v vo mc m rng ca t tng trong qun chng. Nh vy, nguyn l ca ch ngha duy vt bin chng v tnh c lp tng i ca thc x hi ch ra bc tranh phc tp ca lch s pht trin ca cc hnh thi thc x hi cng nh i sng tinh thn ca x hi ni chung. Nguyn l ny bc b mi quan im siu hnh, my mc tm thng v mi quan h gia tn ti x hi v thc x hi. 3. ngha phng php lun - Nghin cu thc x hi khng c dng li cc hin tng thc m phi i su nghin cu tn ti x hi. - Mun pht trin thc x hi ca mt x hi mi v lu di phi pht trin c s vt cht x hi ca n. - Phi thy c tm quan trng v ngha ca thc x hi i vi qu trnh pht trin nn vn ho mi v con ngi mi. Ni c th hn, chnh l vic pht huy, khai thc tnh a dng, sng to ca thc x hi lm cho i sng tinh thn khng b t nht, pht huy c tnh ch ng ca mi ngi. IV. HNH THI KINH T-X HI V QU TRNH LCH S-T NHIN CA S PHT TRIN CC HNH THI KINH T-X HI

80

1. Khi nim, kt cu hnh thi kinh t-x hi a. Khi nim hnh thi kinh t-x hi Hnh thi kinh t-x hi l mt phm tr ca ch ngha duy vt lch s dng ch x hi mt giai on pht trin lch s nht nh, vi nhng quan h sn xut tng ng vi nhng lc lng sn xut mt trnh pht trin nht nh v mt kin trc thng tng c dng ln trn nhng quan h sn xut . X hi loi ngi tri qua 5 hnh thi kinh t - x hi v tng ng vi 5 phng thc sn xut: Cng sn nguyn thy chim hu n l phong kin t bn ch ngha cng sn ch ngha. b. Kt cu ca hnh thi kinh t-x hi X hi khng phi l tng s nhng hin tng, s kin ri rc, nhng c nhn ring l. X hi l mt chnh th ton vn c c cu phc tp, trong c nhng mt c bn nht l: lc lng sn xut, quan h sn xut v kin trc thng tng. Mi mt c mt vai tr nht nh v tc ng n cc mt khc to nn s vn ng ca c ch x hi. Chnh tnh ton vn c phn nh bng khi nim hnh thi kinh t - x hi. - Lc lng sn xut l nn tng vt cht - k thut ca mi hnh thi kinh t - x hi. Mi hnh thi kinh t - x hi khc nhau s c nhng lc lng sn xut khc nhau. S hnh thnh v pht trin ca mi hnh thi kinh t - x hi, xt n cng do lc lng sn xut quyt nh. Lc lng sn xut pht trin qua cc hnh thi kinh t - x hi ni tip nhau t thp n cao. - Quan h sn xut l quan h gia ngi vi ngi trong qu trnh sn xut. y l quan h c bn ban u v quyt nh tt c nhng quan h x hi khc. Mi hnh thi kinh t - x hi li c mt quan h sn xut ca n tng ng vi mt trnh nht nh ca lc lng sn xut. Quan h sn xut l tiu chun khch quan phn bit x hi c th ny vi x hi c th khc, ng thi tiu biu cho mt giai on pht trin nht nh ca lch s. - Kin trc thng tng. Nhng quan h sn xut l b xng c th x hi hp thnh c s h tng. Trn c s nhng quan h sn xut hnh thnh nn nhng quan im v chnh tr, php l, o c, trit hc ... v nhng thit ch tng ng hp thnh kin trc tng tng x hi m chc nng x hi ca n l bo v, duy tr v pht trin c s h tng sinh ra n. Ngoi nhng mt c bn nu trn (lc lng sn xut, quan h sn xut v kin trc thng tng) th hnh thi kinh t - x hi cn c nhng quan h dn tc, quan h gia nh v cc quan h x hi khc. Cc quan h gn b cht ch vi quan h sn xut, bin i cng vi s bin i ca cc quan h sn xut. 2. Qu trnh lch s-t nhin ca s pht trin cc hnh thi kinh t-x hi
81

a. Tnh lch s-t nhin ca s pht trin cc hnh thi kinh t-x hi - Lch s pht trin ca x hi loi ngi tri qua nhiu giai on pht trin ni tip nhau t thp n cao. Tng ng vi mi giai on l mt hnh thi kinh t - x hi. S vn ng thay th nhau ca cc hnh thi kinh t - x hi trong lch s u do tc ng ca cc quy lut khch quan, l qu trn lch s t nhin ca x hi. Trn c s pht hin cc quy lut vn ng, pht trin khch quan ca x hi, K.Marx i n kt lun Ti coi s pht trin ca nhng hnh thi kinh t x hi l mt qu trnh lch s - t nhin (Tp 23, tr.21). - Cc mt hp thnh ca hnh thi kinh t - x hi khng tch ri nhau m c mi lin h bin chng vi nhau hnh thnh nn nhng quy lut vn ng, pht trin khch quan v ph bin ca x hi. l quy lut ca s ph hp gia quan h sn xut vi tnh cht v trnh pht trin ca lc lng sn xut; quy lut c s h tng quyt nh kin trc thng tng v cc quy lut x hi khc. Chnh s tc ng ca cc quy lut khch quan m cc hnh thi kinh t x hi vn ng v pht trin t thp n cao nh mt qu trnh lch s t nhin, khng ph thuc vo mun ca con ngi. Trong cc quy lut khch quan chi phi s vn ng v pht trin ca cc hnh thi kinh t - x hi th s ph hp gia quan h sn xut vi tnh cht v trnh pht trin ca lc lng sn xut c vai tr quyt nh nht. N va m bo tnh k tha trong s pht trin, va biu hin tnh gin on trong s pht trin ca lch s x hi loi ngi. - S tc ng ca cc quy lut khch quan lm cho cc hnh thi kinh t - x hi pht trin thay th nhau t thp n cao l con ng pht trin chung ca nhn loi. Song, con ng pht trin ca mi dn tc khng b chi phi bi cc quy lut chung, m cn b tc ng bi cc iu kin v t nhin, v chnh tr, v truyn thng vn ho, iu kin quc v.v... Chnh v vy, lch s pht trin ca nhn loi ht sc phong ph v a dng. Mi dn tc u c nhng nt c o ring trong s pht trin ca mnh. C nhng dn tc ln lt tri qua cc hnh thi kinh t - x hi t thp n cao. Nhng c nhng dn tc b qua mt hay mt s hnh thi kinh t - x hi no . Tuy nhin, s b qua cng din ra theo mt qu trnh lch s t nhin ch khng phi theo mun ch quan. K.Marx tng lu : Mt s dn tc, mt s quc gia b qua mt vi giai on n vi mt giai on x hi cao hn khng phi l khng c iu kin m n phi tun th theo cc iu kin: Phng thc sn xut nh b qua lc hu, li thi; phng thc m x hi y mun thit lp th n hnh thnh hoc t ra n cng ang hnh thnh v t r c tnh u vit ca n; phi c s gip ca

82

quc t; ngoi ra bn thn dn tc phi c c lc lng cch mng - mt chnh ng c y nng lc lnh o thng li cuc cch mng y. Nh vy, qu trnh pht trin lch s t nhin ca s pht trin x hi chng nhng din ra bng con ng pht trin tun t, m cn bao hm c s b qua mt vi hnh thi kinh t - x hi trong nhng iu kin nht nh. b. Gi tr lch s ca hc thuyt hnh thi kinh t x hi - L c s l lun hiu c cu trc v quy lut pht trin ca x hi loi ngi - Chng li cc quan im duy tm, siu hnh v x hi. - Hiu s pht trin ca x hi nh l qu trnh lch s - t nhin. V.I.Lnin vit: Ch ngha Mc m ng cho vic nghin cu rng ri v ton din qu trnh pht sinh, pht trin v suy tn ca cc hnh thi kinh t-x hi, bng cch xem xt ton b nhng xu hng mu thun nhau, bng cch quy nhng xu hng y vo nhng iu kin sinh hot v sn xut c xc nh r rng ca cc giai cp trong x hi, bng cch gt b ch ngha ch quan v thi ty tin khi la chn nhng t tng ch o hay khi gii thch nhng t tng y, bng cch vch ra ngun gc ca mi t tng v ca mi xu hng khc nhau trong trng thi ca ca lc lng sn xut vt cht, khng tr mt t tng, mt xu hng no c. Con ngi lm ra lch s ca chnh mnh, nhng ci g quyt nh nhng ng c ca con ngi v ca chnh qun chng nhn dn; nguyn nhn ca nhng xung t gia nhng t tng mu thun v gia nhng nguyn vng mu thun l g, ton b nhng xung t y trong ton th x hi loi ngi l nh th no; nhng iu kin khch quan ca s sn xut ra i sng vt cht, tc l nhng iu kin lm c s cho mi hot ng lch s ca con ngi, l nhng g, quy lut pht trin ca nhng iu kin y l g? Mc ch n tt c nhng vn y v vch ra con ng nghin cu lch s mt cch khoa hc, coi lch s l mt qu trnh thng nht v c quy lut, mc d qu trnh cc k phc tp v c rt nhiu mu thun [26/68-69]. - Nghin cu hc thuyt hnh thi kinh t-x hi gip ta hiu c ng li v ch trng ca ng ta trong vic xy dng m hnh ch ngha x hi nc ta. xy dng hnh thi kinh t-x hi nc ta ng Cng sn Vit Nam ch trng pht trin lc lng sn xut bng cng nghip ha, hin i ha; xy dng c s h tng bng ch trng pht trin nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha; xy dng kin trc thng tng x hi ch ngha bng vic xy dng nh nc ca dn, do dn, v dn, ly ch ngha Mc-Lnin v t tng H Ch Minh lm nn tng t tng v kim ch nam cho hnh ng, v.v..

83

V. VAI TR CA U TRANH GIAI CP V CCH MNG X HI I VI S VN NG, PHT TRIN CA X HI C I KHNG GIAI CP 1. Giai cp v vai tr ca u tranh giai cp i vi s pht trin ca x hi c i khng giai cp a. Khi nim giai cp, tng lp x hi * Khi nim giai cp - nh ngha giai cp ca Lnin: Ngi ta gi l giai cp nhng tp on to ln gm nhng ngi khc nhau v a v ca h trong mt h thng sn xut x hi nht nh trong lch s, khc nhau v quan h ca h (thng thng th nhng quan h ny c php lut quy nh v tha nhn) i vi t liu sn xut, v vai tr ca h trong t chc lao ng x hi v nh vy l khc nhau v cch thc hng th v v phn ca ci x hi t hoc nhiu m h c hng. Giai cp l nhng tp on ngi, m tp on ny th c th chim at lao ng ca tp on khc, do ch tp on c a v khc nhau trong mt ch kinh t-x hi nht nh(tp 39, tr. 17-18). - Theo Lnin, giai cp c cc c trng sau: + L nhng tp on ngi to ln trong x hi, khc nhau v a v kinh t. C giai cp thng tr, c giai cp b thng tr trong nn kinh t. + Cc giai cp c quan h i khc nhau i vi t liu sn xut: c giai cp nm t liu sn xut (giai cp ch n, giai cp a ch qu tc phong kin, giai cp t sn). C giai cp khng c t liu sn xut (giai cp n l, giai cp nng n, giai cp v sn). C giai cp c t t liu sn xut. + Cc giai cp c vai tr khc nhau trong t chc lao ng x hi, t chc qun l sn xut. C giai cp t chc, qun l sn xut. C giai cp ch lm thu. + Cc giai cp c cch thc v quy m hng th (thu nhp) khc nhau. Sau khi nu ra 4 c trng v giai cp, Lnin kt lun: Giai cp l nhng tp on, m tp on ny c th chim ot lao ng ca tp on khc. y l thc cht ca i khng giai cp v nguyn nhn ca u tranh giai cp. b. Ngun gc giai cp * Ngun gc giai cp - Trong x hi nguyn thy cha c giai cp v lc lng sn xut qu thp km, cha c s phn ho giai cp v ch s hu t nhn v t liu sn xut. Do , khng th tn ti kh nng bc lt sc lao ng ca ngi khc. - Khi cng c bng kim loi thay th cng c bng . Nng sut lao ng tng ln. Trng trt, chn nui ra i v pht trin cng vi cc ngnh ngh th cng khc. Ch t hu ra i thay th ch cng hu.
84

- Trn c s ch t hu din ra s phn ha thnh giai cp bc lt v giai cp b bc lt. Ch chim hu n l l x hi u tin c giai cp i khng. S hnh thnh giai cp din ra bng hai con ng: + S phn ha trong ni b th tc, b lc thnh giai cp bc lt thng tr v giai cp b bc lt, b thng tr. + Chin tranh cp bc l tng thm s giu c ca giai cp thng tr. T binh b bt trong chin tranh b bin thnh n l. * Kt cu giai cp: - Trong mt hnh thi kinh t-x hi da trn ch t hu c mt kt cu giai cp nht nh. Khi hnh thi kinh t-x hi ny thay i th kt cu giai cp cng thay i theo. - Trong mi kt cu giai cp c nhng giai cp c bn (do phng thc sn xut thng tr sinh ra) v nhng giai cp v thnh phn khng c bn (tn d ca phng thc sn xut c, mm mng ca phng thc sn xut mi). c. Vai tr ca u tranh giai cp i vi s vn ng, pht trin ca x hi c i khng giai cp * u tranh giai cp nguyn nhn ca u tranh giai cp - u tranh giai cp l g ? u tranh giai cp l u tranh ca mt b phn nhn dn ny chng mt b phn khc, l u tranh ca nhng giai cp c li ch c bn i lp nhau, khng th iu ha c. l cuc u tranh ca qun chng thng tr, p bc, bc lt chng li giai cp thng tr, p bc, bc lt; l u tranh ca giai cp n l chng giai cp ch n, ca giai cp nng n chng giai cp a ch qu tc phong kin, u tranh ca giai cp v sn chng giai cp t sn. nh cao ca u tranh giai cp l cch mng x hi v kt qu cui cng ca u tranh giai cp l s dit vong ca c hai giai cp u tranh vi nhau. - Nguyn nhn ca u tranh giai cp + Nguyn nhn su xa ca mu thun giai cp v u tranh giai cp l mu thun gia lc lng sn xut mi v quan h sn xut li thi. + Giai cp bc lt thng tr c li ch gn lin vi quan h sn xut c, li thi nn tm mi cch bo v, duy tr quan h sn xut . Giai cp b thng tr, b bc lt c li ch gn lin vi vic xa b quan h sn xut li thi nn tin hnh u tranh chng li s p bc bc lt v xa b quan h sn xut c li thi, thay th bng quan h sn xut mi tin b hn. - Vai tr ca u tranh giai cp trong s pht trin lch s u tranh giai cp l mt ng lc pht trin ca x hi c giai cp i khng v:

85

+ u tranh giai cp gii quyt mu thun gia lc lng sn xut mi vi quan h sn xut li thi, thc y s pht trin ca lc lng sn xut. + u tranh giai cp dn n nh cao l cch mng x hi, xa b quan h sn xut c, c s kinh t c, kin trc thng tng c a x hi pht trin ln mt hnh thi kinh t-x hi mi cao hn. + Vai tr ng lc ca u tranh giai cp th hin khng ch trong thi k cch mng, m ngay c trong thi k ha bnh. Chng hn, u tranh ca giai cp v sn trong x hi t bn, tuy cha xa b c ch t bn ch ngha, nhng buc cc nh t bn phi ci thin i sng v iu kin lao ng ca giai cp cng nhn; buc cc nh t bn phi p dng khoa hc-k thut vo trong sn xut tng nng sut lao ng. d. ngha phng php lun - Quan im ca ch ngha Mc-Lnin v giai cp v u tranh giai cp l c s l lun khoa hc hiu thc cht ca vn giai cp trong x hi, hiu c ngun gc ca nhng mu thun, xung t, nhng cuc u tranh v.v.. trong x hi. Lnin vit: Ai cng bit rng, trong mi x hi, nguyn vng ca nhng k ny th ngc vi nguyn vng ca nhng k khc; rng i sng x hi cha y mu thun;...Ch ngha Mc cho ta ci kim ch nam tm ra nhng quy lut trong tnh trng ri tung v hn n b ngoi y, l l lun v u tranh giai cp (Tp, 26, tr.69). - L c s khoa hc phn nh giai cp trong x hi, hiu thi , ng c ca tng giai cp v xc nh lc lng, ng lc ca cch mng. - Tm ra con ng ng n, khoa hc xa b s phn bit giai cp v u tranh giai cp, tin ti x hi cng bng, dn ch, vn minh, khng c p bc, bc lt, khng cn i khng giai cp v bo lc, chin tranh, em li ha bnh vnh vin cho dn tc v nhn loi. 2. Cch mng x hi v vai tr ca n i vi s pht trin ca x hi c i khng giai cp a. Khi nim cch mng x hi v nguyn nhn ca cch mng x hi * Khi nim cch mng x hi v khi nim ci cch x hi - Khi nim cch mng x hi + Theo ngha rng:Cch mng l s bin i c tnh cht bc ngot v cn bn v cht trong ton b cc lnh vc i sng x hi, l phng thc chuyn t hnh thi kinh t - x hi li thi ln mt hnh thi kinh t - x hi cao hn. + Theo ngha hp: Cch x hi l vic lt mt ch chnh tr li, thit lp mt ch chnh tr tin b.

86

- Khi nim ci cch x hi: Ci cc x hi l cch to ra nhng bc ngot, to nn s thay i v cht nht nh trong i sng x hi nhng ci cch ny n khng lm thay i mt cch trit v mt chnh quyn, n ch to nn s bin i ring l, b phn ch x hi ang tn. - Khi nim o chnh: o chnh l th on ginh quyn lc nh nc bi mt c nhn hoc mt nhm ngi. N khng phi l phong tro cch mng ca qun chng. Cuc o chnh ch mang tnh cch mng khi n ho nhp c vi phong tro cch mng trong x hi. - Khi nim tin ho x hi: Tin ho c xem nh mt qu trnh bin i v lng, tch lu m khng c s bin i v cht. - Khi nim ci lng: y l con ng m nhng ngi theo ch ngha ci lng thc hin nhm bin i. H hy vng lm bin i x hi bng con ng u tranh ngh trng, xa ri u tranh bo lc. * Nguyn nhn ca cch mng x hi: Cch mng x hi c nguyn nhn su xa t mu thun gia quan h sn xut vi tnh cht v trnh pht trin ca lc lng sn xut v biu hin v mt x hi ca n l mu thun gia giai cp thng tr li thi vi giai cp cch mng (giai cp b thng tr). Khi mu thun ny pht trin n gay gt n s dn ti u tranh giai cp v u tranh giai cp t s dn ti cch mng x hi nhm lt ch x hi li thi v thay th vo l mt ch x hi mi tin b hn. * Cc loi hnh cch mng trong lch s: - Cch mng chuyn t hnh thi kinh t - x hi cng ng nguyn thy ln hnh thi kinh t - x hi chim hu n l. - Cch mng chuyn t hnh thi kinh t - x hi chim hu n l ln hnh thi kinh t - x hi phong kin. - Cch mng chuyn t hnh thi kinh t - x hi phong kin ln hnh thi kinh t - x hi t bn ch ngha. - Cch mng chuyn hnh thi kinh t - x hi t bn ch ngha ln hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha. b. Nhng iu kin khch quan v ch quan ca mt cuc cch mng x hi - mt cuc cch mng x hi c th n ra c th cn phi c s chn mui v nhng iu kin khch quan nht nh, gi l tnh th cch mng, bao gm tnh trng giai cp thng tr khng th tip tc thng tr nh trc na; chng lm vo mt cuc khng hong chnh tr su sc. Giai cp b thng tr cng khng th tip tc sng nh trc na, v ni cng kh, qun bch ca h n mc nng n. ng thi tnh tch cc ca qun chng c nng cao r rt: qun chng sn sng ng ln lm cch mng.

87

- Ngoi ra cn phi c nhng iu kin ch quan na. l nng lc t chc, lnh o ca giai cp cch mng, nht l c mt chnh ng c ng li chin lc, sch lc ng n, c kh nng tp hp, t chc v lnh o qun chng ng ln lm cch mng. c. c trng ca mt cuc cch mng x hi Du hiu dc trng ca mt cuc cch mng l s chuyn chnh quyn nh nc t tay giai cp thng tr li thi sang tay giai cp cch mng i din cho phng thc sn xut mi cao hn. Cng vi s thay i chnh quyn nh nc l s thay i c s kinh t v kin trc thng tng ca x hi; x hi thc hin mt bc nhy t hnh thi kinh t-x hi c ln hnh thi kinh t-x hi mi cao hn. d. Tnh cht, lc lng v ng lc ca cch mng x hi - Tnh cht ca cch mng x hi c x nh bi nhim v gii quyt mu thun kinh t v x hi tng ng (mu thun gia giai cp thng tr v giai cp b tr, xo b x hi c thit lp x hi mi tin b hn). - Lc lng ca cch mng l nhng giai cp v tng lp nhn dn c li ch t nhiu gn vi cch mng v thc y cch mng pht trin. - ng lc ca cch mng x hi l nhng giai cp c li ch gn b cht ch v lu di i vi cch mng x hi. - Vai tr lnh o cch mng x hi thuc v giai cp ng tr trung tm ca thi i, giai cp i biu cho phng thc sn xut mi. e. Ni dung ca cch mng x hi ch ngha - Trong lnh vc kinh t: cch mng x hi nhm gii quyt mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut. N xo b quan h sn xut c, thit lp mt kiu quan h sn xut mi, to iu kin cho lc lng sn xut pht trin. - Trong lnh vc chnh tr: Cc cuc cch mng x hi nhm gii quyt mu thun gia c s h tng vi kin trc thng tng c. Tc l thit lp mt kiu kin trc thng tng mi. Trc ht l thay i b my nh nc, to iu kin cho chnh quyn mi pht trin. ng thi vi vic thay i kin trc thng tng cch mng x hi cn thit lp mt nn dn ch mi. - Trn lnh vc vn ho t tng: cch mng x h c nhim v xo b nhng lc hu, bo th, nhng t tng khng ph hp vi x hi mi. Trn c s xy dng nn vn ho mi, xy dng con ngi mi nhm pht trin x hi. f. Vai tr ca cch mng x hi i vi s vn ng, pht trin ca x hi c i khng giai cp * Cch mng x hi l phng thc v ng lc ca s vn ng, pht trin x hi c i khng giai cp
88

- Cc nh l lun ca giai cp t sn ph nhn cch mng x hi. H cho rng x hi c th tin ha dn dn mi mi m khng cn n cch mng. - Theo quan im mcxt, x hi ch c th tin ha trong phm vi mt hnh thi kinh t-x hi nht nh; nhng n mt trnh nht nh th x hi khng th tip tc tin ha na. Do , cn phi c mt cuc cch mng x hi th mi c th to ra bc nhy a x hi i ln mt trng thi mi cao hn. - Trong phm v hnh thi kinh t - x hi c, giai cp thng tr mc d li thi nhng vn tm mi cch, k c vic s dng cng c bo lc duy tr quan h sn xut c v s thng tr chnh tr ca n,. Do , mun thay th quan h sn xut c bng quan h sn xut mi, thc hin bc chuyn bin c bn v su sc trong tt c cc mt ca i sng x hi th cn phi c mt cuc cch mng x hi. VI. QUAN IM CA CH NGHA DUY VT LCH S V CON NGI V VAI TR SNG TO LCH S CA QUN CHNG NHN DN 1. Con ngi v bn cht ca con ngi a. Quan nim v con ngi trong Trit hc Phng ng - Pht gio: Con ngi l s kt hp gia sc v danh (vt cht v tinh thn). Cuc sng vnh cu l ci Nit bn, ni linh hn con ngi c gii thot tr thnh bt dit. - Khng T: Bn cht ca con ngi l do thin mnh, chi phi, c nhn l gi tr cao nht ca con ngi, c bit l con ngi qun t. - Mnh T: quy tnh cht ca con ngi vo nng lc bm sinh, do nh hng ca phong tc, tp qun xu, xa ri ci tt p. V vy, phi thng qua t tng, rn luyn gi c o c ca mnh. - Tun T: ng cho rng, bn cht ca con ngi khi sinh ra l cc, nhng c th ci bin c, phi chng li ci c, con ngi mi tt c. - ng Trng Th: L ngi k tha Nho gio theo xu hng duy tm cc oan. ng quan nim Tri v Ngi c th thng hiu ln nhau (Thin nhn cm ng). Cuc i con ngi b quyt nh bi thin mnh. - Lo T: Con ngi c sinh ra t o. V vy, con ngi cn phi sng v vi theo l t nhin, khng tri vi t nhin. C th ni rng, vi nhiu h thng trit hc khc nhau, trit hc phng ng biu hin tnh a dng v phong ph thin v vn con ngi trong mi quan h chnh tr, o c... Nhn chung con ngi trong trit hc phng ng biu hin yu t duy tm c pha trn tnh cht duy vt cht phc ngy th trong mi quan h vi t nhin v x hi. b. Quan nim v con ngi trong trit hc phng Ty trc K.Marx.

89

- Ky t gio: Ky t gio quan nim con ngi c th xc v linh hn. Th xc th mt i nhng linh hn tn ti vnh cu. V vy, phi thng xuyn chm sc linh hn hng n Thin ng vnh ca. - Hy Lp c i: Con ngi l mt tiu v tr trong v bao la. - Thi k Trung c: Con ngi l sn phm sng to ca thng . Cuc sng trn th l tm b, hnh phc l th gii bn kia. - Trit hc Phc hng: Con ngi l mt thc th c tr tu. - Trit hc c in c: G.V.Hegel cho rng, l hin thn ca nim tuyt i, cn L.Feuerbach li cho rng, con ngi l kt qu ca s pht trin ca t nhin. Con ngi v t nhin l thng nht, khng th tch ri. Cc quan nim v con ngi trong thi k trit hc trc Marx, d l ng trn nn tng th gii quan duy tm, nh nguyn hay duy vt siu hnh n khng phn nh ng bn cht con ngi. Nhn chung cc quan nim trn u xem xt con ngi mt cch tru tng, hoc l tuyt i ho mt tinh thn, hoc l tuyt i ho mt th xc ca con ngi, tuyt i ho mt t nhin sinh hc m khng thy mt x hi trong i sng con ngi. c. Quan nim ca trit hc Mc-Lnin v bn cht con ngi. Trong tc phm Lun cng v Feuerbach, K.Marx ch ra hn ch ca Feuerbach trong vic xem xt con ngi nh l mt c th sinh vt c thc v tnh cm, nh tnh yu, tnh bn, khng thy mt x hi v hot ng thc tin ca con ngi. K.Marx vch r: Trong tnh hin thc ca n, bn cht ca con ngi l tng ha nhng mi quan h x hi (Ton tp, tp 3, tr.11). * Con ngi l mt thc th thng nht gia mt sinh vt v mt x h - Mt sinh vt bao gm c th cng nhng nhu cu c th v nhng quy lut sinh hc chi phi i sng ca c th con ngi. - Mt x hi bao gm tng ha nhng quan h x hi, nhng hot ng x hi, i sng tinh thn ca con ngi. Hai mt ny c quan h khng kht khng th tch ri nhau, trong mt sinh hc l nn tng vt cht t nhin ca con ngi, nhng khng phi l yu t quyt nh bn cht ca con ngi; mt x hi mi l mt gi vai tr quyt nh bn cht ca con ngi. Bi mt x hi ca con ngi biu hin trong hot ng sn xut vt cht. Lao ng sn xut ra ca ci vt cht l yu t quyt nh hnh thnh bn cht x hi ca con ngi, ng thi hnh thnh nhn cch c nhn trong cng ng x hi. L sn phm ca t nhin v x hi nn quas trnh hnh thnh v pht trin ca con ngi lun lun b quyt nh bi h thng ba quy lut khc nhau nhng thng nht vi nhau: - Nhng quy lut sinh hc chi phi i sng ca c th
90

- Nhng quy lut hnh thnh tm l, thc. - Nhng quy lut x hi quy nh i sng x hi ca con ngi. Ba h thng trn cng tc ng, to nn th thng nht hon chnh trong i sng con ngi bao gm c mt sinh hc v mt x hi. Bn cht ca con ngi khng phi l ci g c sn, m c qu trnh hnh thnh, pht trin v hon thin cng vi hot ng thc tin ca con ngi. * Trong tnh hin thc ca n, bn cht con ngi l tng ho nhng quan h x hi. Trong tc phm Lun cng v Feuerbach, K.Marx khng nh: Trong tnh hin thc ca n, bn cht ca con ngi l tng ha nhng mi quan h x hi. - Lun trn ch r: Con ngi lun lum c th, xc nh, sng trong mt iu kin lch s c th nht nh. Trong iu kin lch s c th , bng hot ng thc tin ca mnh, con ngi to ra nhng gi tr vt cht v tinh thn tn ti v pht trin c th lc v t duy tr tu. Ch trong ton b cc mi quan h x hi, con ngi mi bc l ton b bn cht x hi ca mnh. - Trong khi khng nh bn cht x hi ca con ngi, trit hc Mc-Lnin khng ph nhn mt t nhin trong i sng con ngi, trit hc Mc-Lnin ch mun nhn mnh s phn bit gia con ngi vi th gii ng vt trc ht bn cht x hi. * Con ngi l ch th v l sn phm ca lch s - Khng c th gii t nhin, khng c lch s x hi th khng tn ti con ngi. Bi vy, con ngi l sn phm ca lch s, ca s tin ho lu di ca gii hu sinh. Song, iu quan trng hn c l, con ngi lun lun l ch th ca lch s - x hi. - Vi t cch l thc th x hi, con ngi hot ng thc tin, tc ng vo t nhin, ci bin gii t nhin, ng thi thc y s vn ng, pht trin ca lch s x hi. - Trong qu trnh ci bin gii t nhin, con ngi cng lm nn lch s ca chnh mnh. Con ngi l sn phm ca lch s, ng thi l ch th sng to ra lch s ca chnh bn thn con ngi. Bn cht ca con ngi khng phi l mt h thng ng kn, m l h thng m, tng ng vi iu kin tn ti ca con ngi. V vy, pht trin bn cht con ngi theo hng tch cc, cn phi cho hon cnh ngy cng mang tnh ngi nhiu hn. Con ngi tip nhn hon cnh mt cch tch cc v tc ng tr li hon cnh trn nhiu phng din khch nhau. l bin chng ca mi quan h gia con ngi v hon cnh trong bt k giai on no ca lch s x hi loi ngi.

91

2. Khi nim qun chng nhn dn v vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn v c nhn a. Khi nim qun chng nhn dn Qun chng nhn dn l b phn c cng chung li ch cn bn bao gm nhng thnh phn, nhng tng lp v nhng giai cp lin kt li thnh tp th di s lnh o ca mt c nhn, mt t chc hay mt ng phi nhm gii quyt nhng vn kinh t, chnh tr, x hi ca mt thi i nht nh. Qun chng nhn dn l mt phm tr lch s, vn ng, bin i theo s pht trin ca lch s x hi. b. Vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn v vai tr ca c nhn trong lch s
* Qun chng nhn dn l ngi sng to ra lch s, l lc lng quyt nh s pht trin ca lch s

- Qun chng nhn dn l ngi sn xut ra ca ci vt cht cho x hi. Hot ng sn xut vt cht ca h l c s ca s tn ti v pht trin ca x hi. - Qun chng nhn dn l ngi sng to ra nhng gi tr tinh thn cho x hi. - Qun chng nhn dn l ch th v l ng lc ca cc phong tro x hi. - Li ch ca qun chng l im khi u v cng l mc ch cao nht ca mi phong tro cch mng. * Vai tr ca c nhn, v nhn i vi s pht trin ca lch s - Lnh t l c nhn kit xut xut hin trong phong tro qun chng nhn dn, c qun chng suy tn lm ngi lnh o phong tro qun chng. - Lnh t l ngi c tri thc uyn bc, c tm nhn xa trng rng, nm c xu th pht trin khch quan ca lch s, ra c ng li chin lc v sch lc ng n cho phong tro qun chng. - Lnh t l ngi c nng lc tp hp, thng nht, t chc, lnh o qun chng, thng nht hot ng ca qun chng nhm thc hin mc ch v nhim v ra. - Lnh t l ngi c ch, quyt tm cao, c o c tiu biu, l ht nht on kt v tng trng cho ch v sc mnh ca phong tro qun chng. * C nhn v mi quan h gia c nhn vi x hi - C nhn l g? C nhn l khi nim ch con ngi c th sng trong mt x hi nht nh v c phn bit vi cc c th khc thng qua tnh n nht v tnh ph bin ca n. - Quan h gia c nhn v x hi C nhn v x hi c mi quan h khng kht tc ng ln nhau. Quan h v li ch (trc ht l li ch kinh t) l nn tng ca quan h c nhn v x hi.
92

+ X hi gi vai tr quyt nh i vi c nhn, bi v: S hnh thnh nhn cch ca c nhn ch c th din ra trong nhng iu kin x hi nht nh v ph thuc vo nhng iu kin . Nhu cu v li ch c nhn ch hnh thnh v c thc hin trong nhng iu kin x hi nht nh. + S pht trin ca c nhn c tc ng tr li s pht trin ca x hi: C nhn tch cc c vai tr thc y s pht trin x hi. nht l nhng c nhn kit xut (v nhn) c vai tr rt to ln trong s pht trin x hi. Nhn cch v hot ng ca h li du n rt su sc trong lch s. l nhng lnh t cch mng, nhng tng ti, nhng nh trit hc, khoa hc, nhng ti nng ngh thut. C nhn tiu cc c tc dng km hm s pht trin x hi. Tuy nhin, tc dng km hm ca h ch c tnh cht tm thi, v x hi pht trin theo quy lut khch quan khng ph thc ch c nhn no. Trong cc x hi c giai cp bc lt, mi quan h gia c nhn v x hi c mu thun gay gt. Ch ngha c nhn, nht l ch ngha c nhn cc oan l mt tr ngi ln cho s pht trin x hi. Chng ta ang phn u xy dng mt x hi, trong li ch c nhn v li ch x hi c kt hp hi ha, tc ng, thc y ln nhau cg pht trin. * ngha phng php lun. - Hiu c vai tr quyt nh ca qun chng nhn dn, t xy dng quan im qun chng: tn trng v tin tng vo sc mnh v kh nng to ln ca qun chng, da vo qun chng, pht huy ngun sc mnh tim tng ca qun chng. Hiu c quan im ca H Ch tch v ng ta: coi s nghip cch mng l s nghip ca qun chng, ngi cn b l y t trung thnh ca nhn dn. - Hiu c vai tr to ln ca lnh t, la chn lnh t c ti c lnh o phong tro. Tn knh lnh t, nhng khng c sng bi c nhn lnh t. Tn knh lnh t l tnh cm o c ng n, xut pht t ch hiu bit ti nng, phm cht v cng hin ca lnh t. Tri li, sng bi c nhn lnh t xut pht t s ngu dt v m tn, coi lnh t l thn thnh, lm cho lnh t xa ri qun chng, phm sai lm sai lm khng khc phc c.

93

Phn th hai

HC THUYT KINH T CA CH NGHA MC-LNIN

Chng IV

HC THUYT GI TR
I. IU KIN RA I, C TRNG V U TH CA SN XUT HNG HO

1. iu kin ra i ca sn xut hng ho Khi nim sn xut hng ha Sn xut hng ho l sn xut ra sn phm bn. l kiu t chc sn xut m trong sn phm lm ra khng phi l p ng nhu cu tiu dng ca chnh ngi trc tip sn xut ra m l p ng nhu cu tiu dng ca ngi khc, thng qua vic trao i, mua bn. Kinh t hng ho l kiu t chc nn kinh t x hi trong ph bin v ch yu l sn xut hng ho. Sn xut hng ho ch ra i, khi c hai iu kin sau y: a. Phn cng lao ng x hi Phn cng lao ng x hi l s phn chia lao ng x hi ra thnh cc ngnh, ngh khc nhau ca nn sn xut x hi. V c s phn cng lao ng x hi nn mi ngi, nhm ngi ch sn xut mt hoc mt s sn phm khc nhau dn n kt qu: - Mt l: Nng sut lao ng tng (do thun thc ca tay ngh, ci tin my mc, cng c sn xut) dn n sn phm thng d ngy cng nhiu, trao i sn phm ngy cng ph bin. - Hai l: Sn phm to ra ch mt vi th nht nh, nhng nhu cu ca cuc sng i hi h phi c nhiu loi sn phm khc nhau, do , h phi cn n sn phm ca nhau, trao i vi nhau. Nh vy, phn cng lao ng x hi l c s, l tin ca sn xut hng ho, lm xut hin nhu cu trao i sn phm. C.Mc chng minh rng, trong cng x th tc n thi c, c s phn cng lao ng kh chi tit, nhng sn phm lao ng cha tr thnh hng ho. Bi v t liu sn xut l ca chung nn sn phm v tng nhm sn xut chuyn mn ho cng l ca chung; cng x phn phi trc tip cho tng thnh vin tho mn nhu cu. C. Mc vit: "Ch c sn phm ca nhng lao ng t nhn c lp v khng ph thuc vo nhau mi i din vi nhau nh l nhng hng ho". Vy mun sn xut
94

hng ho ra i v tn ti phi c iu kin th hai na. b. Ch t hu v t liu sn xut hay tnh cht t nhn ca qu trnh lao ng S tch bit ny do cc quan h s hu khc nhau v t liu sn xut, m khi thu l ch t hu nh v t liu sn xut, xc nh ngi s hu t liu sn xut l ngi s hu sn phm lao ng. Nh vy, chnh quan h s hu khc nhau v t liu sn xut lm cho nhng ngi sn xut c lp, i lp vi nhau, nhng h li nm trong h thng phn cng lao ng x hi nn h ph thuc ln nhau v sn xut v tiu dng. Trong iu kin y ngi ny mun tiu dng sn phm ca ngi khc phi thng qua s mua - bn hng ho, tc l phi trao i di nhng hnh thi hng ho. Sn xut hng ho ch ra i khi c ng thi hai iu kin ni trn, nu thiu mt trong hai iu kin y th khng c sn xut hng ho v sn phm lao ng khng mang hnh thi hng ho. T hai iu kin ra i v tn ti ca sn xut hng ho ta thy: phn cng lao ng x hi, sn phm ca ngi lao ng sn xut hng ho mang tnh cht lao ng x hi v sn phm ca h l p ng nhu cu ca x hi. Nhng s tch bit tng i v kinh t, th lao ng ca h li mng tnh cht l lao ng t nhn, v vic sn xut ci g, nh th no li l cng vic ring, mang tnh c lp ca mi ngi. Lao ng t nhn c th ph hp hoc khng ph hp vi lao ng x hi. Mu thun c bn ca sn xut hng ho l mu thun gia lao ng t nhn v lao ng x hi l c s, mm mng ca khng hong sn xut tha. 2. c trng v u th ca sn xut hng ho a. c trng ca sn xut hng ho Sn xut hng ho ra i l bc ngot cn bn trong lch s pht trin ca x hi loi ngi, a loi ngi thot khi tnh trng mng mui, xo b nn kinh t t nhin, pht trin nhanh chng lc lng sn xut v nng cao hiu qu kinh t ca x hi. Sn xut hng ho khc vi kinh t t cp t tc, do s pht trin ca phn cng lao ng x hi lm cho sn xut c chuyn mn ho ngy cng cao, th trng ngy cng m rng, mi lin h gia cc ngnh, cc vng ngy cng cht ch. S pht trin ca sn xut hng ho xo b tnh bo th, tr tr ca nn kinh t, y nhanh qu trnh x hi ho sn xut. Sn xut hng ho c c trng v u th nh sau: - Sn xut hng ha l sn xut ra sn phm nhm mc ch trao i ch khng phi tiu dng cho ngi sn xut ra n, khc vi sn xut t cung t cp l sn xut ra sn phm p ng nhu cu tiu dng ni b ca tng gia nh, tng n v sn xut.
95

- Sn xut hng ha c c trng l cnh tranh gay gt. Cnh tranh ngy cng gay gt, buc mi ngi sn xut hng ho phi nng ng trong sn xut - kinh doanh, phi thng xuyn ci tin k thut, hp l ho sn xut tng nng sut lao ng, nng cao cht lng sn phm, nhm tiu th c hng ho v thu c li nhun ngy cng nhiu hn. Cnh tranh thc y lc lng sn xut pht trin mnh m. b. u th ca sn xut hng ho - Thc y sn xut pht trin. Mc ch ca sn xut hng ha khng phi tha mn nhu cu ca bn thn ngi sn xut nh trong kinh t t nhin m tha mn nhu cu ca ngi khc, ca th trng. Do vy, nhu cu ca th trng cng ln cng to ng lc mnh m thc y sn xut pht trin. - Thc y lc lng sn xut pht trin: Sn xut hng ha l sn xut ra sn phm bn do c s cnh tranh gay gt. Mun chin thng trong cnh tranh buc ngi sn xut phi nng ng trong sn xut kinh doanh, phi thng xuyn ci tin k thut, hp l ha sn xut tng nng xut lao ng, nng cao cht lng sn phm, nhm tiu th nhiu hng ha v thu li nhun ngy cng nhiu. V l m cnh tranh thc y lc lng sn xut pht trin mnh m. - Lm cho i sng vt cht v tinh thn ca nhn dn ngy cng c nng cao: Do nhu cu v m rng th trng tiu th sn phm v mua nguyn vt liu cho sn xut m nn sn xut hng ha lm cho giao lu kinh t, vn ha gia cc a phng trong nc v quc t ngy cng pht trin, t to iu kin ngy cng nng cao i sng vt cht v vn ha ca nhn dn. c. Hn ch ca sn xut hng ho. Mc ch ca sn xut hng ha l sn xut bn, ngi sn xut quan tm ti gi tr ch khng phi gi tr s dng, v vy c hin tng lm hng gi, trn thu, phn ho giu - ngho gia nhng ngi sn xut hng ho, tim n nhng kh nng khng hong, ph hoi mi trng sinh thi, x hi,v.v II. HNG HO 1. Hng ho v hai thuc tnh ca hng ho a. Khi nim hng ho Hng ho l sn phm ca lao ng c th tho mn nhu cu no ca con ngi thng qua trao i, mua bn. Cc dng biu hin ca hng ha: + Dng hu hnh nh: st, thp, lng thc, thc phm
96

+ Dng v hnh nh nhng dch v thng mi, vn ti hay dch v ca gio vin, bc s, ngh s b. Hai thuc tnh ca hng ho * Gi tr s dng ca hng ho - Gi tr s dng ca hng ho l cng dng ca hng ho tho mn nhu cu no ca con ngi (kh nng tha mn nhu cu ca con ngi, x hi). Bt c hng ho no cng c mt hay mt s cng dng nht nh. Chnh cng dng (tnh c ch ) lm cho hng ho c gi tr s dng. V d: cng dng ca go l n, vy gi tr s dng ca go l n - Gi tr s dng ca hng ho l do nhng thuc tnh t nhin (l, ho hc) ca thc th hng ho quyt nh, do , gi tr s dng l mt phm tr vnh vin. V d: thuc tnh t nhin ca nc l cht lng khng mu, khng mi, khng v do vy m n c th dng trong sinh hot, trong sn xut cng nghip, nng nghip. - Gi tr s dng ca hng ho c pht hin dn dn trong qu trnh pht trin ca khoa hc - k thut v ca lc lng sn xut v vy khi x hi cng tin b, lc lng sn xut cng pht trin th s lng gi tr s dng ngy cng nhiu, chng loi gi tr s dng cng phong ph, cht lng gi tr s dng ngy cng cao. - Gi tr s dng ca hng ho l gi tr s dng cho x hi,cho ngi khc ch khng phi cho ngi sn xut trc tip ra n. Gi tr s dng n tay ngi tiu dng thng qua trao i mua bn. iu i hi ngi sn xut hng ho phi lun lun quan tm n nhu cu ca x hi, lm cho sn phm ca mnh p ng c nhu cu ca x hi th hng ho ca h mi bn c. - Trong nn sn xut hng ha gi tr s dng l vt mang gi tr trao i, ngi ta khng trao i nhng vt phm khng c gi tr s dng. * Gi tr ca hng ho hiu c gi tr ca hng ho phi i t gi tr trao i. - Gi tr trao i: l mt quan h v s lng, l t l theo mt gi tr s dng loi ny c trao i vi nhng gi tr s dng loi khc. V d: 1m vi = 5 kg thc (tc 1 mt vi c gi tr trao i bng 5 kg thc) Ti sao vi v thc li c th trao i c vi nhau, v hn na chng li trao i vi nhau theo mt t l nht nh (1/5)? V gia chng c mt c s chung, ci chung khng phi l gi tr s dng, v gi tr s dng ca vi l mc,gi tr s dng ca thc l n. Ci chung l: c vi v thc u l sn phm ca lao ng, u c lao ng kt tinh trong . Nh c c s chung m cc hng ho c th trao i c vi nhau. V vy, ngi ta trao i hng ho cho nhau chng qua l trao i lao ng ca mnh n giu trong nhng hng
97

ho y. Chnh lao ng hao ph to ra hng ho l c s chung ca vic trao i v n to thnh gi tr ca hng ho. - Gi tr ca hng ho: L lao ng x hi ca ngi sn xut hng ho kt tinh trong hng ho. Gi tr trao i m chng ta cp trn, ch l hnh thc biu hin ra bn ngoi ca gi tr, cn gi tr l ni dung, l c s ca gi tr trao i. Gi tr biu hin mi quan h gia nhng ngi sn xut hng ho, khi no cn sn xut v trao i hng ha th nhng ngi sn xut cn quan tm ti gi tr. V vy, gi tr l mt phm tr lch s. c. Mi quan h gia hai thuc tnh ca hng ha Hai thuc tnh ca hng ho c quan h cht ch vi nhau, va thng nht, va mu thun vi nhau. - Mt thng nht biu hin ch: Hai thuc tnh ny cng ng thi tn ti trong mt hng ho. Nu mt vt c gi tr s dng (tc c th tho mn nhu cu no ca con ngi, x hi), nhng khng c gi tr (tc khng do lao ng to ra, khng c kt tinh lao ng) nh khng kh t nhin th s khng phi l hng ho. Ngc li, mt vt c gi tr (tc c lao ng kt tinh), nhng khng c gi tr s dng (tc khng th tho mn nhu cu no ca con ngi, x hi) cng khng tr thnh hng ho. - Mu thun gia hai thuc tnh ca hng ho th hin ch: Th nht, vi t cch l gi tr s dng th cc hng ho khc nhau v cht (vi mc, st thp, la go). Nhng ngc li, vi t cch l gi tr th cc hng ho li ng nht v cht, u l nhng cc kt tinh ng nht ca lao ng m thi, tc u l s kt tinh ca lao ng, hay l lao ng c vt ho (vi mc, st thp, la go... u do lao ng to ra, kt tinh lao ng trong ). Th hai, qu trnh thc hin gi tr v gi tr s dng c s tch ri nhau c v mt khng gian v thi gian. Gi tr c thc hin trong lnh vc lu thng v thc hin trc. Gi tr s dng c thc hin sau, trong lnh vc tiu dng. Ngi sn xut quan tm ti gi tr, nhng t c mc ch gi tr bt buc h cng phi ch n gi tr s dng, ngc li ngi tiu dng quan tm ti gi tr s dng tha mn nhu cu tiu dng ca mnh. Nhng mun c gi tr s dng h phi tr gi tr cho ngi sn xut ra n. Nh vy, trc khi thc hin gi tr s dng phi thc hin gi tr ca n. Nu khng thc hin gi tr s khng c gi tr s dng. Mu thun gia gi tr s dng v gi tr hng ho cng chnh l mt trong nhng nguyn nhn dn n khng hong sn xut tha.

98

2.Tnh cht hai mt ca lao ng sn xut hng ho S d hng ho c hai thuc tnh: gi tr s dng v gi tr l do lao ng sn xut hng ho c tnh hai mt. Chnh tnh hai mt ca lao ng sn xut hng ho quyt nh tnh hai mt ca bn thn hng ho. C.Mc l ngi u tin pht hin ra tnh hai mt ca lao ng sn xut hng ho. l lao ng c th v lao ng tru tng. a. Lao ng c th Lao ng c th l lao ng c ch di mt hnh thc c th ca nhng ngh nghip chuyn mn nht nh. Mi lao ng c th c mc ch, phng php, cng c lao ng, i tng lao ng, kt qu lao ng ring. Nhng ci ring l c s phn bit cc loi hng ha khc nhau (v d lao ng ca ngi th may, th mc, th n l nhng loi lao ng c th khc nhau n to ra gi tr s dng khc nhau ca hng ha). Lao ng c th to ra gi tr s dng ca hng ha. V d: lao ng c th ca ngi th mc, mc ch l sn xut ci bn, ci gh, i tng lao ng l g, phng php ca anh ta l cc thao tc v bo, khoan, c; phng tin c s dng l ci ca, ci c, ci bo, ci khoan; kt qu lao ng l to ra ci bn, ci gh. b. Lao ng tru tng L s tiu hao sc lao ng (sc bp tht, thn kinh) ca ngi sn xut hng ha ni chung. Cc hnh thc lao ng c th rt nhiu, rt khc nhau nhng u c mt ci chung l s tiu hao sc lc ca con ngi bao gm c th lc v tr lc. - Lao ng tru tng ca ngi sn xut hng ha to ra gi tr ca hng ha. Vy c th ni gi tr ca hng ha l lao ng tru tng ca ngi sn xut hng ha kt tinh trong hng ho. cng chnh l mt cht ca gi tr hng ha. - Tnh cht hai mt ca lao ng sn xut hng ha phn nh tnh cht t nhn v tnh cht x hi ca lao ng ca ngi sn xut hng ha. - Tnh cht t nhn ca lao ng ca ngi sn xut hng ha biu hin: Mi ngi sn xut hng ha sn xut ci g, sn xut nh th no l l quyn ca h v vy lao ng mang tnh cht t nhn, lao ng c th ca h l biu hin ca lao ng t nhn. - Tnh cht x hi ca lao ng ca ngi sn xut hng ha biu hin: Lao ng ca ngi sn xut hng ha l mt b phn ca ton b lao ng x hi trong h thng phn cng lao ng x hi. Cn c trao i hng ha l lao ng tru tng vy lao ng tru tng l biu hin ca lao ng x hi. Gia lao ng t nhn v lao ng x hi c mu thun, biu hin: + Sn phm do nhng ngi sn xut hng ha ring bit to ra c th
99

khng n khp vi nhu cu ca x hi (tha hoc thiu). Nu sn xut vt qu nhu cu ca x hi s c mt s hng ha khng bn c, khng thc hin c gi tr. + Chi ph c bit ca ngi sn xut hng ha cao hn so vi chi ph x hi cho php, khng bn c, khng thu hi c chi ph lao ng b ra. Mu thun gia lao ng t nhn v lao ng x hi l mm mng ca mi mu thun trong nn sn xut hng ha. Chnh v mu thun m sn xut hng ha va vn ng pht trin, va tim n kh nng khng khong. 3. Lng gi tr hng ho v cc nhn t nh hng n lng gi tr hng ho * Lng gi tr hng ho l g? L lng lao ng tiu ph sn xut ra hng ho (Chi ph x hi sn xut ra hng ha ch khng phi chi ph c bit). * n v o lng gi tr ca hng ho l g?: L thi gian lao ng, nhng khng phi thi gian lao ng bt k. Trong nn sn xut hng ha, c nhiu ngi cng sn xut mt loi hng ho, nhng iu kin sn xut, trnh tay ngh, nng sut lao ng khc nhau, do thi gian lao ng sn xut ra loi hng ho l khc nhau, tc l c mc hao ph lao ng c bit khc nhau. Th nhng lng gi tr ca hng ho khng phi l do mc hao ph lao ng c bit hay thi gian lao ng c bit quy nh m n c o bng thi gian lao ng x hi cn thit. a. Thc o lng gi tr hng ho * Gi tr c bit v gi tr x hi ca hng ha - Gi tr c bit ca hng ha l hao ph lao ng c bit ca ngi sn xut hng ha kt tinh trong hng ha , c o bng thi gian lao ng c bit. V d: cng l th th cng dt vi , dt 1m vi anh A b ra 3 gi lao ng., anh B b 3gi 30pht... Thi gian hao ph ca tng ngi dt 1m vi gi l thi gian c bit, hoc hao ph lao ng c bit. - Gi tr x hi ca hng ha: Gi tr ca hng ha c x hi tha nhn gi l gi tr x hi chnh l mc hao ph lao ng cn sn xut ra hng ho c x hi tha nhn, c o bng thi gian lao ng x hi cn thit. * Thi gian lao ng x hi cn thit Khi nim: Thi gian lao ng x hi cn thit l thi gian cn thit sn xut ra mt hng ho no m c x hi tha nhn trong nhng iu kin sn xut bnh thng ca x hi vi mt trnh trang thit b trung bnh, vi mt trnh thnh tho trung bnh v mt cng lao ng trung bnh trong x hi . iu kin sn xut bnh thng ca x hi l nhng iu kin sn xut trong tuyti b phn ca mt loi hng ho no c sn xut ra v cung cp cho nhu cu th trng.
100

Thng thng thi gian lao ng x hi cn thit gn st vi thi gian lao ng c bit ca ngi sn xut ca ngi sn xut hng ho no cung cp i b phn hng ho trn th trng. Thi gian lao ng x hi cn thit l mt i lng khng c nh, v trnh thnh tho trung bnh, cng lao ng trung bnh, iu kin trang b k thut trung bnh ca x hi mi nc khc nhau v thay i theo s pht trin ca lc lng sn xut. Khi thi gian lao ng x hi cn thit thay i (cao hay thp) th lng gi tr ca hng ho cng thay i. b. Cc nhn t nh hng n lng gi tr hng ho Tt c nhng yu t nh hng n thi gian lao ng x hi cn thit u nh hng ti s lng gi tr ca hng ho. C th l nhng nhn t sau y: * Nng sut lao ng Khi nim nng sut lao ng: L nng lc sn xut ca ngi lao ng. N c o bng s lng sn phm sn xut ra trong mt n v thi gian hoc s lng thi gian lao ng hao ph sn xut ra mt n v sn phm (hng ho). - Nng sut lao ng nh hng ti lng gi tr hng ha nh th no? Nng sut lao ng tng th lng gi tr hng ha s gim v ngc li. Tc l cng trong mt thi gian lao ng nhng khi lng hng ho sn xut ra s tng ln lm cho thi gian lao ng cn thit kt tinh trong mt n v hng ho gim xung. Ngha l gi tr ca hng ho t l nghch vi nng sut lao ng. - Cc yu t nh hng ti nng sut lao ng: + Trnh kho lo (thnh tho) trung bnh ca ngi cng nhn. + Mc pht trin ca khoa hc, k thut, cng ngh, v mc ng dng nhng thnh tu vo sn xut. + Trnh qun l, quy m v hiu sut ca t liu sn xut, v cc iu kin t nhin. Mun tng nng sut lao ng phi hon thin cc yu t trn. * Cng lao ng Khi nim cng lao ng: Cng lao ng l khi nim ni ln mc hao ph lao ng trong mt n v thi gian. N cho thy mc khn trng, nng nhc hay cng thng ca lao ng. Cng lao ng tng ln th khi lng hng ha sn xut ra cng tng ln nhng mc hao ph sc lao ng cng tng ln, mc khn trng, nng nhc hay cng thng ca lao ng tng ln tng ng, v vy, lng gi tr ca mt n v hng ho vn khng i, v tng cng lao ng, thc cht, chnh l ko di thi gian lao ng, ch c tng gi tr tng ln. * S ging v khc nhau gia tng nng sut lao ng v tng cng lao ng:

101

- Ging nhau: chng u thuc sc sn xut ca lao ng: u dn n s lng, khi lng sn phm sn xut ra trong mt n v thi gian tng ln. - Khc nhau: Tng nng sut lao ng lm cho s lng sn phm (hng ha) sn xut ra trong mt n v thi gian tng ln, v gi tr ca mt n v hng ho gim xung, cn tng cng lao ng lm cho s lng sn phm sn xut ra tng ln trong mt n v thi gian nhng gi tr ca mt n v hng ha khng i. Tng nng sut lao ng ph thuc vo nhiu yu t my mc k thut, do n gn nh l mt yu t c sc sn xut v hn; cn tng cng lao ng ph thuc nhiu vo th cht v tinh thn ca ngi lao ng, do n l yu t ca sc sn xut c gii hn nht nh. Chnh v vy, tng nng sut lao ng c ngha tch cc hn i vi s pht trin kinh t. * Mc phc tp ca lao ng (lao ng gin n v lao ng phc tp) - Lao ng gin n l lao ng m bt k mt ngi lao ng bnh thng no khng phi qua o to cng c th thc hin c. - Lao ng phc tp l lao ng i hi phi c o to, hun luyn thnh lao ng chuyn mn lnh ngh nht nh mi c th tin hnh c. Trong cng mt thi gian, lao ng phc tp to ra nhiu gi tr (s lng, cht lng sn phm) hn lao ng gin n v vy lng gi tr hng ha gim. Lao ng phc tp, thc cht l lao ng gin n c nhn ln. Trong qu trnh trao i hng ho, mi lao ng phc tp u c quy thnh lao ng n gin trung bnh, v iu c quy i mt cch t pht sau lng nhng hot ng sn xut hng ho, hnh thnh nhng t l nht nh th hin trn th trng. c. Cc yu t cu thnh lng gi tr hng ho sn xut ra hng ho cn phi chi ph lao ng bao gm lao ng qu kh tn ti trong cc yu t t liu sn xut nh my mc, cng c, nguyn vt liu v lao ng sng. V vy, lng gi tr hng ho c cu thnh bi c gi tr ca nhng t liu sn xut s dng sn xut hng ho, tc l gi tr c (k hiu l c) v hao ph lao ng sng ca ngi sn xut trong qu trnh to ra hng ho, tc l gi tr mi (k hiu l v + m). Gi tr hng ho = gi tr c ti hin + gi tr mi. K hiu: W = c+ v+ m. III. TIN T 1. Lch s pht trin ca hnh thi gi tr v bn cht ca tin t a. Lch s pht trin ca hnh thi gi tr Tin t ra i l do yu cu trao i hng ha ca nn sn xut hng ha, v vy mun hiu ngun gc ca tin ta phi nghin cu qu trnh pht trin ca cc hnh thc gi tr trao i, hay ni cch khc nghin cu s pht trin cc
102

hnh thi biu hin ca gi tr. C bn hnh thi biu hin ca gi tr: * Hnh thi gin n hay ngu nhin ca gi tr. Hnh thi ny xut hin khi sn xut cn trnh rt thp, sn phm to ra cha nhiu cc sn phm lao ng bin thnh hng ho trong nhng hnh vi n nht v ngu nhin. V d: 20 vung vi = 1 ci o - y, hng ha th nht (20 vung vi) ch biu hin n nht mt hng ho khc (1 ci o). - Quan h trao i mang tnh cht ngu nhin, trc tip hng ly hng, t l trao i cng ngu nhin c hnh thnh. - Hng ho th hai (ci o) ng vai tr vt ngang gi l hnh thi phi thai ca tin t. - Mc d, lc u quan h trao i mang tnh cht ngu nhin, nhng dn dn n tr thnh qu trnh x hi u n, thng xuyn thc y sn xut hng ho ra i v pht trin. Khi , xut hin hnh thi th hai. * Hnh thi y hay m rng ca gi tr Hnh thi ny xut hin khi sn xut pht trin hng ha nhiu hn, trao i tr thnh thng xuyn hn mt hng ha c th trao i c vi nhiu hng ho khc mt cch thng thng, ph bin. V d: 1 ci o 20 vung vi = hoc 10 u ch hoc 40 u c ph hoc 0,2 gam vng .... - y, gi tr ca mt hng ho (20 vung vi) c biu hin nhiu hng ho khc nhau ng vai tr lm vt ngang gi, t l trao i khng cn mng tnh cht ngu nhin na m dn dn do lao ng quy nh, Tuy nhin, hnh thi ny cng c nhng nhc im ca n nh: gi tr hng ho c biu hin cn cha hon tt, thng nht m bng mt chui v tn ca cc hng ho khc. - Trao i vn l trc tip hng ly hng, do khi nhu cu trao i gia nhng ngi ch hng ho khng ph hp s lm cho trao i khng thc hin c. Chng hn, ngi c vi cn i ly o, nhng ngi c o li khng cn vi m cn ch - Do , khi sn xut v trao i hng ho pht trin hn i hi phi c mt vt ngang gi chung, khi xut hin hnh thi th ba. * Hnh thi chung ca gi tr

103

Xut hin vt ngang gi chung l mt hng ho c tch ra cc hng ho. V d: 1 ci o hoc 10 u ch hoc 40 u c ph = 20 vung vi hoc 0,2 gam vng - y, gi tr ca mi hng ho u c biu hin mt hng ho ng vai tr lm vt ngang gi chung, vt ngang gi ph bin 20 vung vi. - Cc hng ho u c i ly vt ngang gi chung trc sau mi mang i ly hng ho cn dng, trao i trc tip mt dn, xut hin trao i gin tip. - Vt ngang gi chung cha c nh mt hng ho no c, ty tng a phng, tng thi k m ngi ta chn la nhng vt ngang gi chung khc nhau (min ni c th l da gu, min bin v s...). - Khi sn xut v trao i hng ho pht trin hn na, c bit l khi n c m rng gia cc vng i hi phi c mt vt ngang gi chung thng nht, c gn mt cch vng chc vi mt s loi hng ho c th, khi xut hin hnh thi th t. Hnh thi tin - y, gi tr ca tt c mi hng ho u c biu hin mt hng ho ng vai tr tin t. Lc u, c nhiu loi hng ho ng vai tr tin t, nhng dn dn vai tr tin t c chuyn sang cc kim loi qu (tin kim loi) nh ng ri bc v cui cng l vng. Ti sao vng v bc, c bit l vng li c c vai tr tin t nh vy? Th nht: N cng l mt hng ho, cng c gi tr s dng v gi tr. + Gi tr s dng ca vng dng lm trang sc, hn rng thng V d: 20 vung vi hoc 1 ci o hoc 10 u ch hoc 40 u c ph

= 0,03 gam vng

+ Gi tr ca vng cng c o bng lng lao ng x hi cn thit sn xut ra n (tm kim, khai thc v ch tc vng hoc bc). Do n c th mang trao i vi cc hng ho khc, v vi t cch l hng ho, vng cng ng vai tr vt ngang gi nh cc hng ho khc trong hnh thi th nht v th hai. Th hai: n c nhng u th c bit thch hp vi vai tr tin t nh: Thun nht, d chia nh, khng h hng, d bo qun, vi mt lng v th tch
104

nh nhng c gi tr cao (tn nhiu cng sc mi c c). N c th o lng gi tr ca mi loi hng ho. Chnh v vy m vng (hoc bc) c x hi trao cho mt gi tr s dng x hi c bit: ng vai tr l vt ngang gi chung cho tt c cc hng ho khc. b. Bn cht ca tin t Tin l hng ho c bit c tch ra lm vt ngang gi chung cho tt c cc hng ho, l hnh thi cao nht ca gi tr hng ho, l s th hin chung ca gi tr, n biu hin trc tip ca gi tr hng ho, biu hin mi quan h sn xut gia nhng ngi sn xut hng ho. 2. Chc nng ca tin t a. Thc o gi tr Gi tr ca hng ha l lao ng x hi ca ngi sn xut hng ha kt tinh trong hng ha , nhng n c biu hin ra bng mt lng tin nht nh. Gi tr biu hin bng tin gi l gi c hng ha. Hay ni cch khc, gi c hng ha l hnh thc biu hin bng tin ca gi tr hng ha. thc hin c chc nng ny c th ch cn mt lng tin tng tng, khng cn thit phi c tin mt. Nh vy, gi tr l ni dung, l c s ca gi c. Trong cc iu kin khc khng i, gi tr ca hng ho cao th gi c ca n cng cao v ngc li. Gi c hng ho c th ln xung xoay xung quanh gi tr, n ph thuc vo cc yu t nh quy lut cung cu, cnh tranh ), nhng tng s gi c vn lun bng tng s gi tr. b. Phng tin lu thng Tin lm mi gii trong trao i hng ho (H- T- H). Khi lm phng tin lu thng i hi phi c tin mt trn thc t (vng thi, bc nn, tin c, tin giy, tin tn dng). Vi chc nng l phng tin lu thng, lc u tin xut hin trc tip di hnh thc vng thoi, bc nn. Sau l tin c v cui cng l tin giy ra i. Tin giy ch l k hiu gi tr do nh nc pht hnh v buc x hi cng nhn. Tin giy khng c gi tr thc (khng k gi tr ca vt liu giy dng lm tin). Thc hin chc nng ny, tin lm cho qu trnh mua bn din ra c thun li, nhng ng thi n cng lm cho vic mua bn tch ri nhau c v khng gian v thi gian, do n bao hm kh nng khng hong (v d, c th mua m cha bn, c th mua ni ny, bn ni kia Do , to ra s khng nht tr gia mua v bn, gy ra kh nng khng hong). c. Phng tin thanh ton

105

Thc hin chc nng ny tin c dng chi tr sau khi cng vic giao dch, mua bn hon thnh, nh tr tin mua hng chu, tr n, np thu Tin lm phng tin thanh ton c tc dng p ng kp thi nhu cu ca ngi sn xut hoc tiu dng ngay c khi h cha c tin. ng thi, khi chc nng ny cng c thc hin rng ri th kh nng khng hong cng s tng ln, v ch cn mt khu no trong h thng thanh ton b ph v. V d: mt trong nhng nguyn nhn c bn ca cuc khng hong ti chnh- tin t cc nc chu nm 1997 l do tin khng thc hin c chc nng lm phng tin thanh ton. Trong qu trnh thc hin chc nng phng tin thanh ton, xut hin mt loi tin mi - tin tn dng di hnh thc nh: giy bc ngn hng, tin ghi s ti khon c th pht hnh sc, tin in t, th (card) thanh ton iu cng c ngha l cc hnh thc ca tin c pht trin hn. d. Phng tin ct tr Lm phng tin ct tr, tc l tin c rt khi lu thng i vo ct tr. S d tin lm c chc nng ny l v: tin l i biu cho ca ci x hi di hnh thi gi tr, nn ct tr tin l mt hnh thc ct tr ca ci. lm chc nng phng tin ct tr, tin phi c gi tr, tc l tin vng, bc. Chc nng ct tr lm cho tin trong lu thng thch ng mt cch t pht vi nhu cu tin cn thit cho lu thng. Nu sn xut tng, lng hng ho nhiu th tin ct tr c a vo lu thng. Ngc li, nu sn xut gim, lng hng ho li t th mt phn tin vng rt khi lu thng i vo ct tr. e.Tin t th gii Chc nng ny xut hin khi trao i hng ho m rng ra bn ngoi bin gii quc gia v hnh thnh quan h bun bn gia cc nc. Thc hin chc nng ny tin lm nhim v: thc o gi tr, phng tin lu thng, phng tin thanh ton, tn dng, di chuyn ca ci t nc ny sang nc khc. Lm c chc nng ny phi l tin vng, hoc tin tn dng c cng nhn l phng tin thanh ton quc t. Tm li, tin t c nm chc nng, nhng chc nng ny ra i cng vi s pht trin ca sn xut v lu thng hng ho. Nm chc nng quan h mt thit vi nhau v thng thng tin lm nhiu chc nng cng mt lc. IV. QUY LUT GI TR 1. Ni dung ca quy lut gi tr

106

Quy lut gi tr l quy lut cn bn ca sn xut v trao i hng ho. u c sn xut v trao i hng ho th c s tn ti v pht huy tc dng ca quy lut gi tr. * Ni dung quy lut gi tr Theo quy lut gi tr, sn xut v trao i hng ho phi da trn c s hao ph lao ng x hi cn thit. - Trong sn xut: Ngi sn xut phi lm sao cho chi ph c bit nh hn hoc bng chi ph x hi. Trong kinh t hng ha mi ngi sn xut c iu kin sn xut khc nhau do vy m hao ph lao ng c bit cng khc nhau nhng khi trao i hng ha phi cn c vo hao ph lao ng x hi. Mun bn c hng, b p c chi ph v c li, ngi sn xut phi h c chi ph c bit nh hn hoc bng chi ph x hi. - Trong trao i: Phi thc hin theo nguyn tc ngang gi (ng gi tr). Nu bn cao hn gi tr th hng ha khng bn c, khng thu hi vn, bn thp hn gi tr s thua l, ph sn. (Lu thng khng to ra gi tr) C th: - i vi mt hng ho: Gi c c th ln xung nhng phi xoay quanh trc gi tr ca hng ho.

Gi c

Gi tr (thi gian lao ng x hi cn thit)

- i vi tng hng ho trn phm vi ton x hi: Gi c hng ho (sau khi bn) = Gi tr hng ho (trong sn xut) * Phng thc vn ng ca qui lut gi tr: S vn ng ca quy lut gi tr thng qua s vn ng ca gi c hng ha. Gi tr l c s ca gi c, nu hng ha c nhiu gi tr th gi c cao v ngc li. Tuy nhin, gi c hng ha trn th trng cn chu s tc ng ca nhiu nhn t nh cnh tranh, cung cu V vy, gi c ln xung xoay xung quanh gi tr, chnh l c ch hot ng ca quy lut gi tr. Thng qua s vn ng ca gi c th trng m quy lut gi tr pht huy tc dng. C ch tc ng ca quy lut gi tr c th hin c trong trng hp gi c bng gi tr, c trong trng hp gi c ln xung xung quanh gi tr. 2. Tc ng ca quy lut gi tr a. iu tit sn xut v lu thng hng ho

107

iu tit sn xut: Tc l n iu ha, phn b cc yu t sn xut gia cc ngnh, cc lnh vc ca nn kinh t quc dn. Lm thay i quy m sn xut (m rng hay thu hp). - Ti sao quy lut gi tr iu tit c sn xut? Ni dung yu cu ca quy lut gi tr l sn xut v trao i phi cn c vo hao ph lao ng x hi cn thit, trong sn xut chi ph c bit phi bng hoc nh hn chi ph x hi, trong trao i phi trao i ngang gi c nh vy mi tn ti v pht trin. Nhng trong thc t vn xy ra tnh trng gi phi bn thp hn hoc bn cao hn gi tr. Yu t tc ng mt cch t pht n cc nh sn sut lm cho h thu hp hoc m rng sn xut. l qui lut gi tr iu tit sn xut. - Qui lut gi tr iu tit sn xut nh th no? + Nu mt ngnh no khi cung nh hn cu gi c cao hn gi tr, hng ho bn chy v li cao, nhng ngi sn xut ngnh s m rng quy m sn xut, u t thm t liu sn xut v sc lao ng. Mc khc, nhng ngi sn xut ngnh khc cng c th chuyn sang ngnh ny, do , t liu sn xut v sc lao ng ngnh ny tng ln, quy m sn xut cng c m rng. + Ngc li nu nh ngnh no c gi c thp hn gi tr (cung ln hn cu) s b l vn. Tnh hnh buc ngi sn xut phi thu hp vic sn xut ngnh ny hoc chuyn ngnh khc, lm cho t liu sn xut v sc lao ng ngnh ny gim i, ngnh khc tng ln. + Nu nh mt hng no gi c bng gi tr th ngi sn xut c th tip tc sn xut mt hng ny. Nh vy, quy lut gi tr t ng iu tit t l phn chia t liu sn xut v sc lao ng vo cc ngnh sn xut khc nhau, p ng nhu cu ca x hi. iu tit lu thng hng ho: Ti sao qui lut gi tr iu tit lu thng? Yu cu ca qui lut l phi trao i ngang gi, nhng thc t do tc ng ca qui lut cung cu nn c th ni ny bn cao hn gi tr nhng ni khc li phi bn thp hn gi tr. Ni dung ca qui lut ca quy lut gi tr th hin ch n thu ht hng ho t ni c gi c thp n ni c gi c cao, v do , gp phn lm cho hng ho gia cc vng c s cn bng nht nh. b. Kch thch ci tin k thut, hp l ho sn xut nhm tng nng sut lao ng. - Trong nn sn xut hng ha mi nh sn xut c chi ph c bit ring (do iu kin sn xut khc nhau), nhng trn th trng th cc hng ho u phi c trao i theo mc hao ph lao ng x hi cn thit. Vy ngi sn xut hng ho no m c mc hao ph lao ng thp hn mc hao ph lao ng x hi cn thit, th s thu c nhiu li chi ph cng thp li cng ln. iu kch thch nhng ngi sn xut hng ho ci tin k thut, hp l ho sn xut, ci tin t chc qun l, thc
108

hin tit kim nhm tng nng sut lao ng, h chi ph sn xut. - S cnh tranh quyt lit, ngi sn xut no cng lm nh vy nn cui cng s dn n ton b nng sut lao ng x hi khng ngng tng ln, chi ph sn xut x hi khng ngng gim xung. c. Thc hin s la chn t nhin v phn ha ngi lao ng thnh k giu ngi ngho. - Nhng ngi sn xut hng ho no c mc hao ph lao ng c bit thp hn mc hao ph lao ng x hi cn thit, s thu c nhiu li, giu ln m rng sn xut kinh doanh, thm ch thu lao ng, tr thnh ng ch. Ngc li, nhng ngi sn xut hng ho no c mc hao ph lao ng c bit ln mc hoa ph lao ng x hi cn thit, s ri vo tnh trng thua l, ngho i, thm ch c th ph sn, tr thnh lao ng lm thu. - y cng chnh l mt trong nhng nguyn nhn lm xut hin quan h sn xut t bn ch ngha, c s ra i ca ch ngha t bn. - Quy lut gi tr lm phn ha nhng ngi sn xut hng ha, y l s la chn t nhin, n o thi nhng yu km, kch thch nhng nhn t tch cc. Nu xt gc l ng lc thc y pht trin sn xut th n lm phn ha nhng ngi sn xut hng ha, tp trung vn, nhanh chng chuyn nn sn xut nh ln sn xut ln hin i. - Xt di gc x hi, s phn ha giu ngho ca sn xut hng ha c tc ng tiu cc. Do , nh nc cn c nhng bin php pht huy mt tch cc, hn ch mt tiu cc ca n, c bit trong iu kin pht trin nn kinh t hng ho nhiu thnh phn theo nh hng x hi ch ngha nc ta hin nay.

109

Chng V

HC THUYT GI TR THNG D
I. S CHUYN HA CA TIN T THNH T BN 1. Cng thc chung ca t bn Tin l sn vt cui cng ca lu thng hng ho, ng thi cng l hnh thc biu hin u tin ca t bn. Mi t bn lc u u biu hin di hnh thi mt s tin nht nh. Nhng bn thn tin khng phi l t bn. Tin ch bin thnh t bn trong nhng iu kin nht nh, khi chng c s dng bc lt lao ng ca ngi khc. C lu thng hng ho gin n v kinh t t bn ch ngha u s dng tin t. Tuy nhin trong mi hnh thi ny, tin c vai tr v v tr khc nhau: - Tin trong lu thng hng ho gin n vn ng theo cng thc: H-T-H. - Tin trong nn sn xut t bn ch ngha vn ng theo cng thc: T-H-T. * So snh hai cng thc trn c th thy nhng im sau: - im ging nhau ca hai cng thc lu thng ni trn l u cu thnh bi hai yu t hng v tin (T): u cha ng hai hnh vi i lp nhau l mua v bn; u biu hin quan h kinh t gia ngi mua v ngi bn. - im khc nhau gia hai cng thc l: Lu thng hng ho gin n bt u bng hnh vi bn (H-T) v kt thc bng hnh vi mua (T-H), im xut pht v im kt thc u l hng ho, tin ch ng vai tr trung gian, mc ch l gi tr s dng. Ngc li, lu thng ca t bn bt u bng hnh vi mua (TH) v kt thc bng hnh vi bn (H-T), tin va l im xut pht, va l im kt thc, cn hng ho ng vai tr trung gian, mc ch ca lu thng t bn l gi tr, v gi tr ln hn. T bn vn ng theo cng thc T-H-T, trong T= T + t; t l s tin tri hn c gi l gi tr thng d v k hiu bng m. Cn s tin ng ra ban u vi mc ch thu c gi tr thng d tr thnh t bn. Nh vy, tin ch bin thnh t bn khi c dng mng li gi tr thng d cho nh t bn. T-H-T c gi l cng thc chung ca t bn; v mi t bn u vn ng nh vy nhm mc ch mang li gi tr thng d. 2. Mu thun ca cng thc chung ca t bn Nhn b ngoi, hnh nh lu thng to ra gi tr v gi tr thng d. Nh vy: Lu thng c to ra gi tr v lm tng thm gi tr hay khng? Ta hy xem xt cc trng hp trao i c th sau thy r mu thun trong cng thc chung ca t bn
110

- Nu mua - bn ngang gi, hng ho c th bn cao hn hoc thp hn gi tr. Nhng, trong nn kinh t hng ho, mi ngi sn xut u va l ngi bn, va l ngi mua. Ci li m h thu c khi bn s b li ci thit khi mua hoc ngc li. Trong trng hp c nhng k chuyn mua r, bn t th tng gi tr ton x hi cng khng h tng ln, bi v s gi tr m nhng ngi ny thu c chng qua ch l s n chn, nh cp s gi tr ca ngi khc m thi. - Nu xt ngoi lu thng tc l tin trong kt st, hng ho trong kho th cng khng sinh ra c gi tr thng d. Nh vy, l gi tr thng d va sinh ra trong qu trnh lu thng, li va khng th sinh ra trong qu trnh lu thng, va sinh ra ngoi lu thng, li va khng sinh ra ngoi lu thng. chnh l mu thun ca cng thc chung ca t bn. C.Mc l ngi u tin phn tch v gii quyt mu thun bng l lun v hng ho sc lao ng. 3. Hng ha sc lao ng v tin cng trong ch ngha t bn a. Hng ha sc lao ng S chuyn ho ca tin thnh t bn, khng th pht sinh t bn thn s tin . V trong vic mua bn hng ho, tin ch l phng tin lu thng thc hin gi c hng ho, nn trc sau gi tr ca n vn khng thay i. S chuyn ho phi xy ra hng ho trong qu trnh vn ng ca t bn. Nhng s chuyn ho khng xy ra gi tr trao i ca hng ho, v trong trao i ngi ta trao i nhng vt ngang gi, m ch c th gi tr s dng ca hng ho. Do , hng ho khng th l hng ho thng thng, n phi l mt th hng ho c bit, m gi tr s dng ca n c c tnh l ngun gc sinh ra gi tr, hn na sinh ra mt gi tr ln hn gi tr ca bn thn n. Th hng ho c bit l sc lao ng m nh t bn tm thy trn th trng. Sc lao ng bin thnh hng ho l iu kin quyt nh tin bin thnh t bn. * iu kin cho sc lao ng tr thnh hng ha gii quyt mu thun ca cng thc chung ca t bn, cn tm trn th trng mt loi hng ho m vic s dng n c th to ra c gi tr ln hn gi tr ca bn thn n. Hng ho l hng ho sc lao ng. Trc ht, sc lao ng l ton b nhng nng lc (th lc v tr lc) tn ti trong mt con ngi v c ngi s dng vo sn xut. Sc lao ng l ci c trc, cn lao ng chnh l qu trnh vn dng sc lao ng. Sc lao ng l yu t quan trng ca sn xut, nhng sc lao ng ch tr thnh hng ho khi c hai iu kin sau y: - Th nht, ngi lao ng phi l ngi c t do v thn th ca mnh, phi c kh nng chi phi sc lao ng y v ch bn lao ng trong mt thi gian nht nh. - Th hai, ngi lao ng khng c t liu sn xut cn thit t mnh
111

thc hin lao ng v cng khng c ca ci g khc, mun sng ch cn cch bn sc lao ng cho ngi khc s dng. Sc lao ng tr thnh hng ho nh du mt bc ngot cch mng trong phng thc kt hp ngi lao ng vi t liu sn xut, l mt bc tin lch s so vi ch n l v phong kin. S bnh ng v hnh thc gia ngi s hu sc lao ng vi ngi s hu t bn che y bn cht ca ch ngha t bn - ch c xy dng trn s i khng li ch kinh t gia t bn v lao ng. * Hai thuc tnh ca hng ha sc lao ng Hng ho sc lao ng cng c hai thuc tnh, ging nh hng ho khc, l: gi tr v gi tr s dng. - Gi tr ca hng ho sc lao ng cng do s lng lao ng x hi cn thit sn xut v ti sn xut ra n quyt nh. Gi tr sc lao ng c quy v gi tr ca ton b cc t liu sinh hot cn thit sn xut v ti sn xut sc lao ng, duy tr i sng ca cng nhn lm thu v gia nh h. Tuy nhin, gi tr hng ho sc lao ng khc vi hng ho thng thng ch n bao hm c yu t tinh thn v yu t lch s, ph thuc vo hon cnh lch s ca tng nc, tng thi k, ph thuc vo trnh vn minh t c, vo iu kin lch s hnh thnh giai cp cng nhn v c iu kin a l, kh hu. - Gi tr s dng ca hng ho sc lao ng th hin qu trnh tiu dng sc lao ng, tc l qu trnh lao ng sn xut ra mt hng ho, mt dch v no . Trong qu trnh lao ng, sc lao ng to ra mt lng gi tr mi ln hn gi tr ca bn thn n, phn gi tr di ra so vi gi tr sc lao ng l gi tr thng d. chnh l c im ring c ca gi tr s dng ca hng ho sc lao ng. c im ny l cha kho gii quyt mu thun trong cng thc chung ca t bn trnh by trn. T hai thuc tnh trn y, ngi ta ni rng: Sc lao ng l mt hng ho c bit khc vi cc hng ho thng thng. b.Tin cng trong ch ngha t bn * Bn cht ca tin cng trong ch ngha t bn Tin cng l biu hin bng tin ca gi tr hng ho sc lao ng, l gi c ca hng ho sc lao ng. Tuy vy, d c s lm tng, trong x hi t bn, tin cng l gi c ca lao ng. Bi v: - Th nht, nh t bn tr tin cng cho cng nhn sau khi cng nhn lao ng sn xut ra hng ho; - Th hai, tin cng c tr theo thi giam lao ng (Gi, ngy, tun, thng..) hoc theo s lng hng ho sn xut c. Ci m nh t bn mua ca cng nhn khng phi l lao ng m l sc
112

lao ng. Tin cng khng phi l gi tr hay gi c ca lao ng, m ch l gi tr hay gi c ca hng ho sc lao ng. - C s khoa hc nghin cu vn tin cng: l phn bit s khc nhau gia hai khi nim Sc lao ng v Lao ng. + Sc lao ng l g? Sc lao ng nng lc lao ng ca con ngi, l ton b th lc v tr lc m con ngi c v s dng trong qu trnh sn xut ca ci vt cht. (T in KTCT hc, tr.389). + Lao ng l g? Lao ng qu trnh hot ng t gic, hp l ca con ngi, nh con ngi lm thay i cc i tng t nhin v lm cho chng thch ng tho mn nhu cu ca mnh. (T in KTCT hc, tr.222). Lao ng l iu kin u tin v c bn ca s tn ti con ngi. Nh lao ng con ngi tch khi th gii ng vt, c th ch ng lc lng t nhin v bt chng phc v li ch ca mnh, bit ch to cng c lao ng, c th pht huy kh nng v kin thc ca mnh; tt c nhng iu gp li quyt nh s pht trin tin b hn na ca x hi.

Hot ng hp l ca con ngi chnh bn thn con ngi

Qu trnh lao ng

i tng lao ng

T liu lao ng

- ngha nghin cu vn ny: Nhm b sung v hon thin l lun gi tr thng d, ph phn lun iu k c ca, ngi c cng. * Hai hnh thc c bn ca tin cng trong ch ngha t bn Tin cng thng c tr theo hai hnh thc c bn l: - Tin cng tnh theo thi gian l hnh thc tin cng tnh theo thi gian lao ng cng nhn di hay ngn (gi, ngy, tun, thng). - Tin cng tnh theo sn phm l hnh thc tin cng tnh theo s lng sn phm lm ra, hoc s lng cng vic hon thnh trong 1 thi gian nht nh. Mi mt sn phm c tr cng theo mt n gi nht nh, gi l n gi tin cng. quy nh n gi tin cng, ngi ta ly tin cng trung bnh mt ngy ca mt cng nhn chia cho s lng sn phm ca mt cng nhn sn xut ra trong mt ngy lao ng bnh thng.
113

Tin cng tnh theo sn phm, mt mt, gip cho nh t bn trong vic qun l, gim st qu trnh lao ng ca cng nhn d dng hn; mt khc, kch thch cng nhn lao ng tch cc, khn trng to ra nhiu sn phm thu c lng tin cng cao hn. * Tin cng danh ngha v tin cng thc t - Tin cng danh ngha l s tin m ngi cng nhn nhn c do bn sc lao ng ca mnh cho nh t bn. - Tin cng thc t l tin cng c biu hin bng s lng hng ho t liu tiu dng v dch v m ngi cng nhn mua c bng tin cng danh ngha ca mnh. Tin cng danh ngha l gi c hng ho sc lao ng, n c th tng ln hay gim xung tuy theo s bin ng trong quan h cung cu v hng ho sc lao ng trn th trng. Trong mt thi gian no , nu tin cng danh ngha vn gi nguyn, nhng gi c t liu tiu dng v dch v tng ln hay gim xung th tin cng thc t gim xung hay tng ln. Quy lut vn ng ca tin cng trong ch ngha t bn l: tin cng danh ngha cao c xu hng tng ln, nhng mc tng ca n thng khng theo kp mc tng ca gi c t liu tiu dng v dch v. Do vy, tin cng thc t c xu hng h xung. II. S SN XUT RA GI TR THNG D 1. S thng nht gia qu trnh sn xut ra gi tr s dng v qu trnh sn xut ra gi tr thng d Mc ch ca sn xut t bn ch ngha khng phi l gi tr s dng, m l gi tr, hn na, cng khng phi l gi tr n thun m l gi tr thng d. Nhng sn xut gi tr thng d, trc ht, nh t bn phi sn xut ra mt gi tr s dng no , v gi tr s dng l vt mang gi tr v gi tr thng d. Vy, qu trnh sn xut t bn ch ngha l s thng nht gia qu trnh sn xut ra gi tr s dng v qu trnh sn xut ra gi tr thng d. C.Mc vit: Vi t cch l s thng nht gia qu trnh lao ng v qu trnh to ra gi tr th qu trnh sn xut l mt qu trnh sn xut hng ho; vi t cch l s thng nht gia qu trnh lao ng v qu trnh lm tng gi tr th qu trnh sn xut l mt qu trnh sn xut t bn ch ngha, l hnh thi t bn ch ngha ca nn sn xut hng ho (TB, Q1, Tp1, tr.233). Qu trnh nh t bn tiu dng hng ho sc lao ng v t liu sn xut sn xut gi tr thng d c hai c im: Mt l, cng nhn lm vic di s kim sot ca nh t bn Hai l, sn phm lm ra thuc s hu ca nh t bn.

114

 hiu r qu trnh sn xut gi tr thng d, chng ta ly vic sn xut si ca mt nh t bn lm v d. N l s thng nht gia qu trnh sn xut ra gi tr s dng v qu trnh ln ln ca gi tr hay l qu trnh sn xut gi th thng d. V d: Ly mt vic sn xut si ca nh t bn, lm r qu trnh to ra gi tr v gi tr thng d. Gi s, ch to ra 1 kg si, nh t bn phi ng ra s tin 20.000 n v tin t mua 1 kg bng, 3.000 n v tin t cho hao ph my mc v 5.000 n v tin t mua sc lao ng ca cng nhn iu khin my mc trong 1 ngy (10 gi). Gi nh vic mua ny ng gi tr. Mi gi lao ng sng ca cng nhn to ra gi tr mi kt tinh vo sn phm l 1.000 n v tin t. Trong qu trnh sn xut, bng lao ng c th, cng nhn s dng my mc chuyn 1kg bng thnh 1 kg si, theo gi tr ca bng v hao mn my mc cng c chuyn vo si; bng lao ng tru tng, mi gi cng nhn to thm mt lng gi tr mi 1.000 n v tin t. Gi nh ch trong 5 gi cng nhn ko xong 1kg bng thnh 1 kg si, th gi tr 1 kg si c tnh theo cc khon nh sau: + Gi tr 1kg bng chuyn vo = 20.000 n v tin t + Hao mn my mc = 3.000 n v tin t + Gi tr mi to ra (trong 5 gi lao ng, phn ny va b p gi tr sc lao ng) = 5.000 n v tin t Tng cng = 28.000 n v tin t Nu qu trnh lao ng ngng y th nh t bn cha c c gi tr thng d. Nhng nh t bn mua sc lao ng trong 1 ngy vi 10 gi, ch khng phi l 5 gi. Trong 5 gi lao ng tip, nh t bn chi thm 20.000 n v tin t mua 1 kg bng v 3.000 n v tin t hao mn my mc v vi 5gi lao ng sau, ngi cng nhn vn to ra 5.000 n v gi tr mi v c thm 1kg si vi gi tr 28.000 n v tin t. Tng s tin nh t bn chi ra c c 2kg si s l: + Tin mua bng: 20.000 x 2 = 40.000 n v tin t + Hao mn my mc (my chy 10 ting): 3000 x 2 = 6.000 n v tin t + Tin lng cng nhn sn xut c ngy (trong 10 gi, tnh theo ng gi tr sc lao ng) = 5.000 n v tin t

115

Tng cng = 51.000 n v tin t - Tng gi tr ca 2 kg si l: 2 kg x 28.000 = 56.000 n v tin t v nh vy, lng gi tr thng d thu c l: 56.000 51.000= 5.000 (n v tin t). Lng gi tr ny chnh bng lng gi tr mi do cng nhn to ra trong 5 gi lao ng sau.. Nhn xt: - Qu trnh sn xut gi tr thng d l qu trnh sn xut ra gi tr vt khi im m ti to ra mt lng gi tr mi ngang bng gi tr sc lao ng. - T v d trn y ta kt lun: gi tr thng d l mt b phn ca gi tr mi di ra ngoi gi tr sc lao ng do cng nhn lm thu to ra, l kt qu lao ng khng cng ca cng nhn cho nh t bn. Cho nn, C.Mc vit: B quyt ca s t tng thm gi tr ca t bn quy li l ch t bn chi phi c mt s lng lao ng khng cng nht nh ca ngi khc (Tp 23, tr.753). - S d nh t bn chi phi c s lao ng khng cng y v nh t bn l ngi s hu t liu sn xut. Cn ngi cng nhn phi bn sc lao ng v h khng c t liu sn xut. - Qu trnh sn xut t bn ch ngha trc ht l qu trnh lao ng, l chung cho mi x hi, ng thi l qu trnh sn xut ra gi tr thng d, l ci ring (c th) trong ngi cng nhn b nh t bn thng tr, sn phm lm ra khng thuc v anh ta m thuc nh t bn. Hay ni cch khc, ngy lao ng ca cng nhn bao gi cng c chia thnh hai phn: phn ngy lao ng m ngi cng nhn to ra mt lng gi tr ngang vi gi tr sc lao ng ca mnh gi l thi gian lao ng cn thit v lao ng trong khong thi gian l lao ng cn thit. Phn cn li ca ngy lao ng gi l thi gian lao ng thng d, v lao ng trong khong thi gian gi l lao ng thng d. - Sau khi nghin cu qu trnh sn xut gi tr thng d, chng ta nhn thy mu thun ca cng thc chung ca t bn c gii quyt: vic chuyn ho ca tin thnh t bn din ra trong lu thng, m ng thi khng din ra trong lnh vc . Ch c trong lu thng nh t bn mi mua c mt th hng ho c bit, l hng ho sc lao ng. Sau nh t bn s dng hng ho c bit trong sn xut, tc l ngoi lnh vc lu thng sn xut ra gi tr thng d cho nh t bn. Do tin ca nh t bn mi chuyn thnh t bn. Vic nghin cu gi tr thng d c sn xut ra nh th no vch ra r rng bn cht bc lt ca ch ngha t bn. Nhng trong iu kin hin nay, do s pht trin ca cng ty c phn, m trong mt b phn nh cng nhn cng c c phiu v tr thnh c ng, xut hin quan nim cho rng khng cn bc lt gi tr thng d, ch ngha t bn ngy nay thay i bn cht. Da vo mt s
116

hc gi t sn a ra thuyt Ch ngha t bn nhn dn. Song, trn thc t, cng nhn ch c mt s c phiu khng ng k, do h ch l ngi s hu danh ngha khng c vai tr chi phi doanh nghip, phn ln li tc c phn vn nm trong tay cc nh t bn, thu nhp ca cng nhn ch yu vn l tin lng. 2. Khi nim t bn, t bn bt bin v t bn kh bin a. Khi nim t bn - T bn l g? T bn l gi tr mang li gi tr thng d. y l nh ngha mang tnh chung nht v t bn, n bao hm c t bn hnh thc s khai v t bn hin i. Qua vic nghin cu qu trnh sn xut gi tr thng d nh nu trn, chng ta c c nh ngha nh sau v t bn: T bn l gi tr mang li gi tr thng d bng cch bc lt lao ng khng cng ca cng nhn lm thu. Nh vy, t bn biu hin tin, t liu sn xut, sc lao ng nhng bn cht ca t bn l mt quan h x hi, quan h bc lt lao ng lm thu. b. T bn bt bin v t bn kh bin Mun tin hnh sn xut, nh t bn phi ng t bn ra mua t liu sn xut v sc lao ng, tc l bin t bn tin t thnh cc yu t ca qu trnh sn xut, thnh cc hnh thc tn ti khc nhau ca t bn sn xut. Cc b phn khc nhau ca t bn c vai tr nht nh trong qu trnh sn xut gi tr thng d. - Trong qu trnh sn xut, gi tr ca t liu sn xut c lao ng c th ca ngi cng nhn chuyn vo sn phm mi, lng gi tr ca chng khng i. B phn t bn y c C.Mc gi l t bn bt bin, k hiu bng c. T bn bt bin l g? T bn bt bin l b phn t bn bin thnh t liu sn xut, gi tr ca n c bn ton v chuyn vo sn phm, tc l khng thay i v lng gi tr trong qu trnh sn xut. - i vi b phn t bn dng mua sc lao ng th tnh hnh li khc. Trong qu trnh sn xut, bng lao ng tru tng ca mnh, ngi cng nhn to ra mt gi tr mi khng nhng b p li gi tr sc lao ng ca anh ta, m cn c gi tr thng d cho nh t bn. Do vy, b phn t bn dng mua sc lao ng c s bin i v lng trong qu trnh sn xut. B phn t bn ny c C.Mc gi l t bn kh bin v k hiu bng v. T bn kh bin l g? T bn kh bin l b phn t bn bin thnh sc lao ng khng ti hin ra, nhng thng qua lao ng tru tng ca cng nhn lm thu m tng v lng gi tr trong qu trnh sn xut. Trong i sng thc t, c nhng x nghip s dng my mc v cng ngh hin i nn nng sut lao ng cao hn v do vy thu c nhiu li nhun hn. iu d gy ra mt cm tng sai lm l my mc sinh ra gi tr thng d. Trn thc t, my
117

mc l nhn t khng th thiu ca bt c qu trnh sn xut no, nhng n khng th sinh ra gi tr thng d, n ch l phng tin nng cao sc sn xut ca lao ng. My mc d c hin i nh th no cng ch l lao ng cht. N phi c lao ng sng ci t hon sinh bin thnh nhn t ca qu trnh lao ng. N ch l phng tin nh sc sn xut ca lao ng tng ln. - Nh vy, t bn bt bin (c) ch l iu kin, cn t bn kh bin (v) mi l ngun gc to ra gi tr thng d. Gi tr hng ho: W = c + v + m Trong : c L gi tr t liu sn xut, gi l t bn bt bin, l gi tr c (hay lao ng qu kh, lao ng vt ho) c chuyn vo gi tr sn phm. v L gi tr sc lao ng, gi l t bn kh bin, l gi tr mi to ra. m L gi tr thng d, l mt b phn gi tr mi to ra trong qu trnh lao ng. 3. Tun hon v chu chuyn ca t bn. T bn c nh v t bn lu ng a. Tun hon ca t bn * Khi nim tun hon t bn Tun hon ca t bn l s vn ng lin tc ca t bn qua 3 giai on, ln lt qua 3 hnh thi khc nhau, thc hin ba chc nng khc nhau ri li quay tr v hnh thi ban u c km theo gi tr thng d. T nh ngha nu trn chng ta thy, t bn lun lun vn ng, trong qu trnh vn ng mi to ra gi tr thng d. Phn tch s vn ng theo cng thc chung ca t bn (T- H- T) c th chia qu trnh vn ng ca t bn lm ba giai on sau: Giai on th nht: Nh t bn xut hin trn th trng vi t cch ngi mua, thc hin hnh vi T - H. Giai on ny din ra trong phm vi lu thng, H y bao gm t liu sn xut (TLSX) v sc lao ng (SL). T t bn tin t chuyn thnh t bn sn xut, trong T - SL l yu t quyt nh vic to ra gi tr thng d v chuyn tin thnh t bn. Qu trnh ny c th trnh by theo cng thc sau:
SL TH TLSX

Giai on th hai: Nh t bn tiu dng cc hng ho mua, tc l tin hnh sn xut. Kt qu nh t bn c c mt hng ho c gi tr ln hn gi tr t bn ban u (gi tr ln hn gi tr cc yu t sn xut ra hng ho ). Giai on ny din ra trong phm vi sn xut, t t bn sn xut li c s chuyn ho thnh t bn hng ho. y l giai on to ra gi tr thng d. C th trnh by qu trnh ny theo cng thc sau:
118

SL H TLSX . SX .. H

Giai on th ba: Nh t bn tr li th trng vi t cch l ngi bn hng ho, thc hin hnh vi H - T. Giai on ny din ra trong phm vi lu thng, tin hnh trao i theo ng quy lut gi tr, nh t bn cng thu v c gi tr thng d. Cui cng t bn hng ho li quay tr v hnh thi ban u l t bn tin t. Mc ch ca s vn ng ca t bn c thc hin. Qu trnh ny c th biu hin bng cng thc: H T Tm li, tun hon ca t bn l s vn ng ca t bn qua ba giai on, chuyn qua ba hnh thi thc hin ba chc nng tr v hnh thi ban u vi gi tr tng ln. Cng thc tng qut ca tun hon ca t bn l:
SL TH TLSX
Tun hon TB T T

SL ...... SX ...... H T H TLSX .... SX .... H

Tun hon TB SX Tun hon TB HH

Cng thc tun hon ca tng hnh thi t bn: Tun hon ca t bn tin t (vit gn): T T Tun hon ca t bn sn xut: SX H T - H SX Tun hon ca t bn hng ho: H T H SX H

119

Trong , tun hon ca t bn tin t l phin din nht nhng cng c trng nht cho s vn ng ca t bn. Mt mt, n che giu quan h bc lt, mt khc, li phn nh r mc ch, ng c vn ng ca t bn. S vn ng ca mi hnh thi ch phn nh hin thc t bn ch ngha mt cch phin din, do phi xem xt ng thi c ba hnh thi mi nhn thc c y s vn ng thc t ca t bn v bn cht ca t bn. Nhn xt: - Nghin cu tun hon ca t bn l nghin cu s thay i v cht ca t bn trong qu trnh vn ng. - c trng ca t bn l s vn ng lin tc. iu kin s vn ng ca t bn c lin tc l: +Th nht, tng t bn phi ng thi tn ti c ba b phn (ba hnh thi), vi t l phn chia nht nh ph thuc vo nhiu yu t. +Th hai, cc b phn u thc hin vng tun hon ca mnh mt cch lin tc. b. Chu chuyn ca t bn Khi nghin cu tun hon ca t bn, vn thi gian v tc vn ng, nhng nhn t nh hng n tc chu chuyn v tc dng ca n cha c cp. Nhng cc vn li c tm quan trng hiu r hn nn kinh t t bn ch ngha trong iu kin ca kinh t th trng. Nhng vn ny thuc ni dung ca l lun chu chuyn t bn. * Khi nim chu chuyn t bn Tun hon ca t bn lp i lp li mt cch nh k gi l s chu chuyn ca t bn. - Theo Mc: Tun hon ca t bn khi c coi l mt qu trnh nh k ch khng phi l mt hnh vi c bit th c gi l vng chu chuyn ca t bn. - Nghin cu chu chuyn ca t bn l nghin cu tc vn ng ca t bn - Nghin cu chu chuyn ca t bn l nghin cu s thay i ca t bn v mt lng, s tng thm v lng. - Nhng t bn khc nhau chu chuyn vi vn tc khc nhau tu theo thi gian sn xut v lu thng ca hng ho * Nhng nhn t nh hng n chu chuyn ca t bn: Tc vn ng ca t bn ph thuc vo thi gian chu chuyn v s vng chu chuyn ca t bn. - Thi gian chu chuyn ca t bn l thi gian t khi t bn c ng ra di mt hnh thi nht nh cho n khi thu v di hnh thi ban u c km theo gi tr thng d. L thi gian t bn thc hin c mt vng tun hon (mt chu k vn ng).
120

Thi gian chu chuyn = Thi gian sn xut + Thi gian lu thng. - Thi gian sn xut l thi gian t bn nm trong lnh vc sn xut. Thi gian sn xut = Thi gian lao ng + Thi gian gin on lao ng + Thi gian d tr sn xut. + Thi gian lao ng l thi gian ngi lao ng s dng t liu lao ng tc ng vo i tng lao ng to ra sn phm. L thi gian duy nht to ra gi tr v gi tr thng d cho nh t bn. + Thi gian gin on lao ng l thi gian i tng lao ng hoc bn thnh phm chu s tc ng ca t nhin, khng cn tc ng ca con ngi hoc tc ng khng ng k. V d: ht ging gieo xong ch ny mm, g sn xong ch kh.Thi gian ny c th xen k vi thi gian lao ng hoc tch ra thnh nhng thi k ring bit tu thuc vo mi ngnh sn xut c th. + Thi gian d tr sn xut l thi gian t bn sn sng lm iu kin cho qu trnh sn xut nhng cha a vo sn xut. B phn t bn ny gi l b phn t bn hng ho (cc yu t sn xut c mua, d tr, ch sn xut, cha thc s c s dng). y chnh l iu kin cho sn xut c lin tc. + Thi gian gin on lao ng v thi gian d tr sn xut khng to ra gi tr v gi tr thng d nn rt ngn thi gian ny c ngha quan trng i vi nh t bn. - Thi gian sn xut di hay ngn l do tc ng ca nhiu yu t nh: + Tnh cht ca ngnh sn xut, cc ngnh khc nhau c thi gian sn xut khc nhau. + Vt sn xut chu s tc ng ca qu trnh t nhin di hay ngn. Thi gian ny c th ng dng khoa hc k thut rt ngn. V d: dng cc loi ging ngn ngy, dng cht ph gia trong xy dng, + Nng sut lao ng v trnh pht trin ca khoa hc k thut. + D tr sn xut , thiu hay tha. - Thi gian lu thng l thi gian t bn nm trong lnh vc lu thng. Thi gian ny bao gm thi gian mua v thi gian bn, k c thi gian vn chuyn. Thi gian lu thng = Thi gian mua + Thi gian bn. Trong thi gian ny t bn khng lm chc nng sn xut do khng to ra gi tr v gi tr thng d. Thi gian lu thng ph thuc vo nhiu yu t, trong ba yu t ch yu l: + Tnh hnh th trng xu hay tt. + Khong cch th trng xa hay gn. + Giao thng kh khn hay thun li, phng tin giao thng hin i hay th s. S vng chu chuyn ca t bn: Cc t bn khc nhau c tc vn ng khc nhau do chu nh hng ca
121

nhiu yu t nh ta nghin cu trn. so snh tc vn ng ca cc t bn, ngi ta tnh s vng chu chuyn ca cc t bn trong cng mt thi gian nht nh, thng thng l mt nm. Cng thc: TGn n= TG Trong : n - S vng chu chuyn ca t bn TGn - Thi gian trong mt nm (ngy, thng) TG - Thi gian chu chuyn ca mt t bn nht nh (ngy, thng) V d: Mt t bn c thi gian chu chuyn l 8 thng th tc chu chuyn trong nm l: n = 12/ 8 = 1,5 (vng) - tc l mt nm quay 1,5 vng. Ta thy, tc vn ng ca t bn t l nghch vi thi gian chu chuyn v t l thun vi s vng chu chuyn. Mun tng tc chu chuyn phi rt ngn thi gian chu chuyn. c. T bn c nh v t bn lu ng T bn sn xut gm nhiu b phn v c thi gian chu chuyn khc nhau v mt gi tr, do , nh hng n thi gian chu chuyn ca ton b t bn. Cn c vo s khc nhau trong phng thc (c im) chu chuyn v mt gi tr nhanh hay chm ca cc b phn t bn phn chia t bn sn xut thnh t bn c nh v t bn lu ng. * T bn c nh - Khi nim t bn c nh: T bn c nh l b phn t bn biu hin di hnh thi gi tr ca nhng my mc, thit b, nh xng..., tham gia ton b vo qu trnh sn xut, nhng gi tr ca n khng chuyn ht mt ln, m chuyn tng phn vo sn phm trong qu trnh sn xut. - Nh vy, t bn c nh gm hai mt: + Mt vt cht: L t liu lao ng, b phn ch yu ca t bn sn xut (my mc, thit b, nh xng) tham gia ton b vo qu trnh sn xut gi nguyn gi tr s dng t u cho n khi b thay th (c nh v mt vt cht) + Mt gi tr: L gi tr ca t liu lao ng, gi tr ca n khng chuyn ht mt ln vo sn phm m chuyn dn tng phn qua nhiu chu k, tr v tay nh t bn di hnh thi khu hao, gi tr ht khi b thay th. (thi gian chuyn ht gi tr vo sn phm bao gi cng di hn mt vng tun hon) - T bn c nh c s dng lu di trong nhiu chu k sn xut v n b hao
122

mn dn trong qu trnh sn xut. C hai loi hao mn l hao mn hu hnh v hao mn v hnh: + Hao mn hu hnh l hao mn v vt cht, hao mn v gi tr s dng. Hao mn hu hnh do qu trnh s dng v s tc ng ca t nhin lm cho cc b phn ca t bn c nh dn dn hao mn i ti ch hng v phi thay th. + Hao mn v hnh l s hao mn thun tu v mt gi tr. Hao mn v hnh xy ra ngay c khi my mc cn tt nhng b mt gi tr v xut hin cc my mc hin i hn, r hn hoc c gi tr tng ng, nhng cng sut cao hn. trnh hao mn v hnh, cc nh t bn tm cch ko di ngy lao ng, tng cng lao ng, tng ca, kp lm vic nhm tn dng my mc trong thi gian cng ngn cng tt. Tng tc chu chuyn ca t bn c nh l mt bin php quan trng tng qu khu hao ti sn c nh, lm cho lng t bn s dng tng ln trnh c thit hi hao mn hu hnh do t nhin ph hu v hao mn v hnh gy ra. Nh m c iu kin i mi thit b nhanh. * T bn lu ng - Khi nim t bn lu ng: T bn lu ng l mt b phn t bn sn xut tn ti di dng nguyn, nhin vt liu v sc lao ng, gi tr ca n lu thng ton b cng vi sn phm ngay trong mt qu trnh sn xut. - T bn lu ng gm hai mt: + Mt vt cht: l i tng lao ng v sc lao ng, l mt b phn ca t bn sn xut (nguyn liu, nhin liu, vt liu ph, sc lao ng) c tiu dng hon ton trong mt chu k sn xut v khng ngng i mi qua cc chu k. + Mt gi tr: l gi tr ca i tng lao ng v gi tr sc lao ng. Gi tr ca n c chuyn ton b mt ln vo gi tr sn phm trong qu trnh sn xut. T bn lu ng chu chuyn nhanh hn t bn c nh. Vic tng tc chu chuyn ca t bn lu ng c ngha quan trng. Mt mt, tc chu chuyn ca t bn lu ng tng ln s lm tng lng t bn lu ng c s dng trong nm, do tit kim c t bn ng trc; mt khc, do tng tc chu chuyn ca t bn lu ng kh bin lm cho t sut gi tr thng d trong nm tng ln. Nhn xt: - Khng c hao mn ca t bn lu ng. S phn chia t bn c nh, t bn lu ng khng phi l tuyt i. - S phn chia t bn thnh t bn bt bin v t bn kh bin cho thy r ngun gc ca gi tr thng d, t lm r bn cht ca t bn. l gi tr thng d do lao ng sng ca ngi cng nhn to ra b nh t bn chim ot v bn cht ca t bn l bc lt gi tr thng d.
123

- Vic phn chia t bn thnh t bn c nh v t bn lu ng li c ngha quan trng trong qun l kinh t. N l c s qun l v s dng vn c hiu qu, c bit vi s pht trin ca khoa hc cng ngh hin nay t ra i hi bc xc trong qun l sn xut kinh doanh sao cho gim ti a hao mn ca vn c nh. 3. T sut gi tr thng d v khi lng gi tr thng d Sau khi vch r bn cht bc lt ca ch ngha t bn, C.Mc nghin cu trnh v quy m ca s bc lt, tc l nghin cu t sut v khi lng gi tr thng d. a. T sut gi tr thng d Khi nim t sut gi tr thng d: T sut gi tr thng d (m) l t l % gia s lng gi tr thng d (m) vi t bn kh bin (v) v c tnh bng cng thc:

m
m = x 100%

v
Cng thc t sut gi tr thng d cn c dng:

t
m = x 100%

t
Trong : t l thi gian lao ng tt yu t l thi gian lao ng thng d - S d c th tnh theo thi gian, v nh v d trn cho thy: trong tng s thi gian m ngi cng nhn lao ng cho nh t bn th ch c mt khong thi gian nht nh c tr cng, phn thi gian cn li khng c tr cng. - T sut gi tr thng d phn nh mc bc lt ca nh t bn i vi cng nhn. N ch r, trong tng s gi tr mi do sc lao ng to ra th cng nhn c hng bao nhiu, nh t bn chim ot bao nhiu. b. Khi lng gi tr thng d Khi nim khi lng gi tr thng d: Khi lng gi tr thng d (M) l s lng gi tr thng d m nh t bn thu c trong 1 thi gian sn xut nht nh v c tnh bng cng thc:

124

M = m . V Hoc: m M= v x V (1)

(1) Cng thc ny ch ng khi v trong m/v l mt lng gi tr xc nh, ngha l tin cng khng i, do V
i biu cho s lng cng nhn nht nh c s dng.

Trong : M l khi lng gi tr thng d m l gi tr thng d do cng nhn to ra trong thi gian nh v l gi tr sc lao ng ca ngi cng nhn trong thi gian trn V l tng t bn kh bin c s dng trong thi gian trn (V = v x n, vi n l s cng nhn c nh t bn thu trong thi gian trn). - Khi lng gi tr thng d tu thuc v t l thun vo c hai nhn t m v V. Ni cch khc, khi lng gi tr thng d ph thuc vo thi gian, cng lao ng ca mi cng nhn v s lng cng nhn m nh t bn s dng. - Khi lng gi tr thng d phn nh quy m bc lt ca nh t bn i vi cng nhn lm thu. 4. Hai phng php sn xut ra gi tr thng d v gi tr thng d siu ngch Mc ch ca cc nh t bn l sn xut ra gi tr thng d ti a, v vy, cc nh t bn dng nhiu phng php tng t sut v khi lng gi tr thng d. Khi qut c hai phng php t c mc ch l sn xut gi tr thng d tuyt i v sn xut gi tr thng d tng i. a. Sn xut ra gi tr thng d tuyt i - Khi nim sn xut gi tr thng d tng i: SX gi tr thng d tng i l phng php sn xut ra gi tr thng d c thc hin bng cch ko di tuyt i ngy lao ng ca cng nhn trong iu kin thi gian lao ng tt yu (cn thit) khng thay i. Gi tr thng d c sn xut bng phng php ny c gi l gi tr thng d tuyt i. V d: Ngy lao ng l 8 gi, thi gian lao ng tt yu l 4gi, thi gian lao ng thng d l 4 gi, mi gi cng nhn to ra mt gi tr mi l 10 n v, th gi tr thng d tuyt i l 40 v t sut gi tr thng d l: m = 40/40= 100% Nu ngy lao ng thm 2 gi na, mi iu khc vn nh c, th gi tr thng d tuyt i tng ln 60 v m cng tng ln thnh:
125

m = 60/40 = 150% - Vic ko di ngy lao ng khng th vt qu gii hn sinh l ca cng nhn (v h cn phi c thi gian n, ng, ngh ngi, gii tr phc hi sc kho) nn gp phi s phn khng gay gt ca giai cp cng nhn i gim gi lm. Giai cp cng nhn u tranh v ngy lao ng ch cn 8 gi mi ngy - V li nhun bn thn, khi di ngy lao ng khng th ko di thm, nh t bn tm cch tng cng lao ng ca cng nhn. Tng cng lao ng v thc cht cng tng t nh ko di ngy lao ng. V vy, ko di thi gian lao ng v tng cng lao ng l sn xut gi tr thng d tuyt i. b. Sn xut ra gi tr thng d tng i - Khi nim sn xut gi tr thng d tng i: SX gi tr thng d tng i l phng php sn xut ra gi tr thng d c thc hin bng cch rt ngn thi gian lao ng tt yu (cn thit) ko di mt cch tng ng thi gian lao ng thng d trong iu kin di ngy lao ng khng i trn c s tng nng sut lao ng x hi. V d: Ngy lao ng l 10gi, trong 5gi l lao ng tt yu, 5gi l lao ng thng d. Nu gi tr sc lao ng gim i 1gi th thi gian lao ng tt yu gim xung cn 4gi. Do , thi gian lao ng thng d tng t 5 ln 6 gi v m tng t 100% ln 150%. - h thp gi tr sc lao ng th phi gim gi tr cc t liu sinh hot v dch v cn thit cho ngi cng nhn. Mun vy phi tng nng sut lao ng x hi trong cc ngnh sn xut t liu tiu dng v cc ngnh sn xut t liu sn xut trang b cho ngnh sn xut ra cc t liu tiu dng. - Cc nh t bn tm mi cch ko di ngy lao ng, nhng ngy lao ng c nhng gii hn nht nh. Gii hn trn ca ngy lao ng do th cht v tinh thn ca ngi lao ng quyt nh. V cng nhn phi c thi gian n, ng, ngh ngi, gii tr phc hi sc kho. Vic ko di ngy lao ng cn vp phi s phn khng ca giai cp cng nhn. Cn gii hn di ca ngy lao ng khng th bng thi gian lao ng tt yu, tc l thi gian lao ng thng d bng khng. Nh vy, v mt kinh t, ngy lao ng phi di hn thi gian lao ng tt yu, nhng khng th vt qu gii hn v th cht v tinh thn ca ngi lao ng. - Trong phm vi gii hn ni trn, di ca ngy lao ng l mt i lng khng c nh v c nhiu mc khc nhau. di c th ca ngy lao ng do cuc u tranh gia giai cp cng nhn v giai cp t sn trn c s tng quan lc lng quyt nh. Cuc u tranh ca giai cp cng nhn i ngy lao ng tiu chun, ngy lm 8 gi ko di hng th k.
126

c. Gi tr thng d siu ngch - Khi nim gi tr thng d siu ngch: Gi tr thng d siu ngch l phn gi tr thng d thu c do p dng cng ngh mi sm hn cc x nghip khc lm cho gi tr c bit ca hng ho thp hn gi tr th trng ca n. Khi s ng cc x nghip u i mi k thut v cng ngh mt cch ph bin th gi tr thng d siu nghch ca doanh nghip s khng cn na. - Gi tr thng d siu ngch l hin tng tm thi trong tng x nghip nhng trong phm v x hi th n li thng xuyn tn ti. Gi tr thng d siu ngch l ng lc mnh nht thc y cc nh t bn i mi cng ngh tng nng sut lao ng c bit, nh bi i th ca mnh trong cnh tranh. C.Mc gi gi tr thng d siu ngch l hnh thc bin tng ca gi tr thng d tng i. V gi tr thng d siu ngch v gi tr thng d tng i u da trn c s tng nng sut lao ng (mc d mt bn l da vo tng nng sut lao ng c bit, cn mt bn da vo tng nng sut lao ng x hi). - S khc nhau gia gi tr thng d siu ngch v gi tr thng d tng i cn th hin ch gi tr thng d tng i do ton b giai cp cc nh t bn thu c, mt khc, gi tr thng d siu ngch ch do mt s cc nh t bn c k thut tin tin thu c. Qua s khc nhau trn, chng ta nhn thy rng, gi tr thng d siu ngch n khng ch biu hin mi quan h gia t bn v lao ng lm thu, m cn trc tip biu hin mi quan h cnh tranh gia cc nh t bn. Cn ch rng, mc d gi tr thng d tuyt i v gi tr thng d tng i c s khc nhau, nhng chng u l mt b phn gi tr mi, do cng nhn sng to ra, u c ngun gc l lao ng khng c tr cng. 5. Sn xut ra gi tr thng d quy lut kinh t tuyt i ca ch ngha t bn - Thot nhn, t bn l tin c bn nng t tng ln. Qua phn tch cho thy, t bn l gi tr mang li gi tr thng d bng cch bc lt lao ng khng cng ca cng nhn lm thu. T bn l mt quan h x hi, l quan h sn xut, th hin mi quan h c bn gia giai cp t sn v giai cp cng nhn lm thu. Ta bit, quy lut kinh t c bn ca sn xut hng ho l quy lut gi tr. Sau khi phn tch qu trnh sn xut gi tr thng d cho thy quy lut kinh t tuyt i ca ch ngha t bn l quy lun gi tr thng d. Sn xut nhiu gi tr thng d l mc ch, l ng lc thng xuyn thc y nn sn xut t bn ch ngha vn ng, pht trin v b thay th bi ch mi cao hn. - Hin nay mt s nc t bn pht trin,giai cp cng nhn c mc sng kh hn. Nhng mc sng vn l kt qu ca vic bn sc lao ng. H vn b nh t bn
127

bc lt gi tr thng d. Trong iu kin hin nay, sn xut gi tr thng d c nhng c im mi sau y: Mt l, do k thut v cng ngh hin i c p dng rng ri nn khi lng gi tr thng d c to ra ch yu nh tng nng sut lao ng. Vic tng nng sut lao ng do p dng k thut v cng ngh hin i c c im l chi ph lao ng sng trong mt n v sn phm gim nhanh, v my mc hin i thay th c nhiu lao ng sng hn. Hai l, c cu lao ng x hi cc nc t bn pht trin hin nay c s bin i ln. Do p dng rng ri k thut v cng ngh hin i nn lao ng phc tp, lao ng tr tu tng ln v thay th lao ng gin n, lao ng c bp. Do , lao ng tr tu, lao ng c trnh k thut cao ngy cng c vai tr quyt nh trong vic sn xut ra gi tr thng d. Chnh nh s dng lc lng lao ng ngy nay m t sut v khi lng gi tr thng d tng ln rt nhiu. Ba l, s bc lt ca cc nc t bn ch ngha pht trin trn phm vi quc t ngy cng c m rng di nhiu hnh thc: xut khu t bn v hng ho, trao i khng ngang gi... li nhun siu ngch m cc nc t bn ch ngha pht trin bn rt t cc nc km pht trin trong my chc nm qua tng ln gp nhiu ln. S cch bit gia nhng nc giu v nhng nc ngho ngy cng tng v ang tr thnh mu thun ni bt trong thi i ngy nay. Cc nc t bn ch ngha pht trin bn rt cht xm, hu hoi mi sinh, cng nh ci r i sng vn ho ca cc nc lc hu, chm pht trin. III. S CHUYN HA CA GI TR THNG D THNH T BN TCH LY T BN 1. Thc cht v ng c ca tch ly t bn a. Thc cht ca tch lu t bn * Gi tr thng d - ngun gc ca tch lu t bn - Ti sn xut l tt yu khch quan ca x hi loi ngi. Ti sn xut c hai hnh thc ch yu l ti sn xut gin n v ti sn xut m rng. Di ch ngha t bn, mun ti sn xut m rng, nh t bn phi s dng mt phn gi tr thng d tng thm t bn ng trc. S chuyn ho mt phn gi tr thng d tr li thnh t bn gi l tch lu t bn. T bn do qu trnh tch lu m c gi l t bn tch lu hay t bn ph thm. V d: Mt nh t bn thu c s gi tr thng d l 100 n v tin t, anh ta tiu dng 50 n v cn 50 n v dng u t thm m rng sn xut, 50 n v tin t tr thnh t bn, khi c s tch lu v 50 n v tin t u t thm gi l t bn tch lu.
128

- Vic phn tch qu trnh sn xut gi tr thng d ch ra ngun gc ca gi tr thng d l lao ng khng c tr cng ca ngi cng nhn lm thu sng to ra. - Nh vy ngun gc ca tch lu t bn l gi tr thng d - l lao ng ca cng nhn b nh t bn chim khng. Mt khc t bn ban u ch l git nc, t bn tch lu l c dng sng mnh mng. Ni cch khc, ton b ca ci ca giai cp t sn u do lao ng ca giai cp cng nhn to ra. Chnh v th, giai cp cng nhn c quyn c chim hu s ca ci m h to ra y.Bi vy, cuc u tranh ca giai cp cng nhn l i li chnh nhng ti sn ca h. Cuc u tranh y l hon ton chnh ng v hp qui lut. * ng c ca tch lu t bn - ng c thc y tch lu v ti sn xut m rng l quy lut kinh t tuyt i ca ch ngha t bn - quy lut gi tr thng d, quy lut ny ch r mc ch sn xut ca nh t bn l gi tr v s tng thm gi tr. thc hin mc ch , cc nh t bn khng ngng tch lu m rng sn xut, xem l phng tin cn bn tng cng bc lt cng nhn lm thu. - Mt khc, cnh tranh buc cc nh t bn phi khng ngng lm cho t bn ca mnh tng ln bng cch tng nhanh t bn tch lu. * Nhng nhn t nh hng n quy m tch lu t bn. Vi khi lng gi tr thng d nht nh th quy m tch lu t bn ph thuc vo t l phn chia gia tch lu v tiu dng. Nu t l gia tch lu v tiu dng c xc nh, th quy m tch lu t bn ph thuc vo gi tr thng d. C bn nhn t nh hng n khi lng gi tr thng d: - Trnh bc lt gi tr thng d (m) + Mun tng khi lng gi tr thng d, nh t bn phi tng thm my mc, thit b v cng nhn. + Nhng nh t bn c th khng tng thm cng nhn, m bt s cng nhn hin c cung cp thm mt lng lao ng, bng cch tng thi gian lao ng v cng lao ng; ng thi, tn dng mt cch trit cng sut ca s my mc hin c, ch tng thm nguyn liu tng ng. Nh t bn s thu c li ch ch khng cn ng thm t bn thu thm cng nhn, mua thm my mc, thit b. Hn th na, my mc, thit b cn c khu hao nhanh hn, hao mn v hnh v chi ph bo qun c gim i... - Nng sut lao ng: Nng sut lao ng x hi tng ln th gi c t liu sn xut v t liu tiu dng gim. S gim ny em li hai h qu cho tch lu: Mt l, vi khi lng gi tr thng d nht nh, phn dnh cho tch lu c th ln sang phn tiu dng, trong khi s tiu dng ca nh t bn khng gim m vn c th
129

bng hoc cao hn trc; Hai l, mt lng gi tr thng d nht nh dnh cho tch lu cng c th chuyn ho thnh mt khi lng t liu sn xut v sc lao ng ph thm nhiu hn trc. S tin b ca khoa hc v cng ngh to ra nhiu yu t ph thm cho tch lu nh vic s dng vt liu mi v to ra cng dng mi ca vt liu hin c nh nhng ph thi trong tiu dng sn xut v tiu dng c nhn ca x hi, nhng vt vn khng c gi tr. Cui cng nng sut lao ng s l cho gi tr ca t bn c ti hin di hnh thi hu dng mi cng nhanh. - Chnh lch gia t bn s dng v t bn tiu dng: + T bn s dng l khi lng gi tr nhng t liu lao ng m ton b quy m hin vt ca chng u hot ng trong qu trnh sn xut sn phm; + T bn tiu dng l phn gi tr nhng t liu lao ng y c chuyn vo sn phm theo tng chu k sn xut di dng khu hao. Gia t bn s dng v t bn tiu dng c s chnh lch. S chnh lch ny l thc o s tin b ca lc lng sn xut. Sau khi tr i nhng tn ph hng ngy trong vic s dng my mc v cng c lao ng - ngha l sau khi tr i gi tr hao mn ca chng chuyn vo sn phm - nh t bn s dng nhng my mc v cng c lao ng m khng i hi mt chi ph khc. - K thut cng hin i, s chnh lch gia t bn s dng v t bn tiu dng ngy cng ln. th s phc v khng cng ca t liu lao ng cng ln. C th minh ho bng s liu sau:
Th h my Gi tr my (triu $) Nng lc sx sn phm (triu chic) Khu hao trong mt SP ($) Chnh lch gia TB s dng v TB tiu dng ($) Kh nng tch lu tng so vi th h my 1

I
II 2 7 13.999.99 3 2trSP x (10-7) = 6 III

10
14

1 2

10 7

9.999.990
13.999.993

2trSP x (10-7) = 6 triu $

18

6
130

17.999.994

3trSP x (10-6) = 12 triu $

- i lng t bn ng trc:

+ Trong cng thc M= mV, nu m khng thay i th khi lng gi tr thng d ch c th tng khi tng t bn kh bin tng. V, tt nhin t bn bt bin cng phi tng ln theo quan h t l nht nh. Do , mun tng khi lng gi tr thng d phi tng quy m t bn ng trc. + i lng t bn ng trc cng ln th quy m sn xut cng c m rng theo chiu rng v theo chiu su. Tm li, nng cao quy m tch lu cn khai thc tt nht lc lng lao ng x hi, tng nng sut lao ng, s dng trit nng lc sn xut ca my mc, thit b v tng quy m vn u t ban u. 2. Tch t v tp trung t bn Trong qu trnh ti sn xut t bn ch ngha, quy m ca t bn c bit tng ln thng qua qu trnh tch t v tp trung t bn. a. Tch t t bn - Tch t t bn l s tng thm quy m ca t bn c bit bng cch t bn ho gi tr thng d trong mt x nghip no , n l kt qu trc tip ca tch lu t bn. Tch lu t bn xt v mt lm tng thm quy m ca t bn c bit l tch t t bn. - Tch t t bn, mt mt, l yu cu ca ti sn xut m rng, ca s ng dng tin b k thut; mt khc, s tng ln ca khi lng gi tr thng d trong qu trnh pht trin ca sn xut t bn ch ngha to kh nng hin thc cho tch t t bn. b. Tp trung t bn - Tp trung t bn l s tng thm quy m ca t bn c bit bng cch hp nht nhng t bn c bit c sn trong x hi thnh mt t bn c bit khc ln hn. - Cnh tranh v tn dng l nhng n by mnh nht thc y tp trung t bn. Do cnh tranh m dn ti s lin kt t nguyn hay st nhp cc t bn c bit. Tn dng t bn ch ngha l phng tin tp trung cc khon tin nhn ri trong x hi vo tay cc nh t bn. c. So snh gia tch t t bn v tp trung t bn - Ging nhau: tch t v tp trung t bn c im ging nhau l chng u lm tng quy m ca t bn c bit. - Khc nhau: + Mt l, ngun gc tch t t bn l gi tr thng d, do tch t t bn lm tng quy m ca t bn c bit, ng thi lm tng quy m ca t bn x hi. Cn ngun tp trung t bn l nhng t bn c bit c sn trong x hi, do tp trung t bn ch lm tng quy m ca t bn c bit, m khng lm tng quy m ca t bn x hi.
131

+ Hai l, ngun tch t t bn l gi tr thng d, xt v mt , n phn nh trc tip mi quan h gia t bn v lao ng: nh t bn tng cng bc lt lao ng lm thu tng quy m ca tch t t bn. Cn ngun tp trung t bn l nhng t bn c bit c sn trong x hi do cnh tranh m dn n s lin kt hay sp nhp, xt v mt , n phn nh trc tip quan h cnh tranh trong ni b giai cp cc nh t bn; ng thi n cng tc ng n mi quan h gia t bn v lao ng. Mi quan h gia tch t t bn v tp trung t bn Tch t v tp trung t bn quan h mt thit vi nhau. Tch t t bn lm tng thm quy m v sc mnh ca t bn c bit, do cnh tranh s gay gt hn, dn n tp trung nhanh hn. Ngc li, tp trung t bn to iu kin thun li tng cng bc lt gi tr thng d, nn y nhanh tch t t bn. nh hng qua li ni trn ca tch t v tp trung t bn lm cho tch lu t bn ngy cng mnh. Tp trung t bn c vai tr rt ln i vi s pht trin ca sn xut t bn ch ngha. Nh tp trung t bn m xy dng c nhng x nghip ln, s dng c k thut v cng ngh hin i. Nh vy, qu trnh tch lu t bn l qu trnh tch t v tp trung t bn ngy cng tng, do nn sn xut t bn ch ngha tr thnh nn sn xut x hi ho cao , lm cho mu thun kinh t c bn ca ch ngha t bn cng su sc thm. 3. Cu to hu c ca t bn a. Qu trnh tch lu t bn l qu trnh tng cu to hu c ca t bn. T bn tn ti di dng vt cht v gi tr. Cu to ca t bn gm c cu to k thut v cu to gi tr. - Cu to k thut ca t bn l t l gia khi lng t liu sn xut vi s lng lao ng cn thit s dng cc t liu sn xut . N biu hin di cc hnh thc ca s lng my mc, nguyn liu, nng lng do mt cng nhn s dng trong mt thi gian no . Cu to k thut phn nh trnh pht trin ca lc lng sn xut x hi. - Cu to gi tr ca t bn (c:v) l t l theo t bn phn thnh t bn bt bin (hay gi tr ca t liu sn xut) v t bn kh bin (hay gi tr ca sc lao ng) cn thit tin hnh sn xut. Cu to k thut thay i s lm cho cu to gi tr thay i. C.Mc dng phm tr cu to hu c ca t bn ch mi quan h . Cu to hu c ca t bn l cu to gi tr ca t bn, do cu to k thut quyt nh v phn nh s thay i ca cu to k thut ca t bn. Do tc ng thng xuyn ca tin b khoa hc v cng ngh, cu to hu c ca t bn cng khng ngng bin i theo hng ngy cng tng ln. iu biu hin ch: b phn t bn bt bin tng nhanh hn b phn t bn kh bin, t bn bt bin
132

tng tuyt i v tng tng i cn t bn kh bin th c th tng tuyt i, nhng li gim xun mt cch tng i. b. Qu trnh tch lu t bn l qu trnh tch t v tp trung t bn ngy cng tng - Tch t t bn l vic tng quy m t bn c bit bng tch lu ca tng nh t bn ring r. Tch t t bn, mt mt, l yu cu ca vic m rng sn xut, ng dng tin b k thut; mt khc, khi lng gi tr thng d tng thm li to kh nng hin thc cho tch t t bn mnh hn. V d: mt t bn c quy m 500 (n v tin t), sau mt thi k hot ng thu c lng gi tr thng d l 100 (n v tin t) v c nh t bn tch lu 50 (n v tin t) tng quy m vn ban u thnh 550 (n v tin t). Khi ta ni c hin tng tch lu t bn. - Tp trung t bn l s hp nht mt s t bn nh thnh mt t bn c bit ln. y l s tp trung nhng t bn hnh thnh, l s th tiu tnh c lp ring bit ca chng, l vic bin nhiu t bn nh thnh mt s t t bn ln hn. V d: lc u trong x hi c cc t bn vi quy m 500 (n v tin t), 600 (n v tin t), 700 (n v tin t). Cc t bn ny lin kt vi nhau thnh mt t bn mi c quy m 1800 (n v tin t). Khi ta ni c hin tng tp trung t bn. Tch t t bn lm cho t bn c bit tng ln, v t bn x hi cng tng theo. Cn tp trung t bn ch lm cho t bn c bit tng quy m cn t bn x hi vn nh c. ng lc trc tip ca tp trung t bn l cnh tranh. Tp trung t bn p ng c nhu cu cp thit v vn v sc lao ng. c. Qu trnh tch ly t bn l qu trnh bn cng ho giai cp v sn Cu to hu c ca t bn ngy cng tng, lm cho cu tng i v sc lao ng c xu hng ngy cng gim. l nguyn nhn ch yu gy ra nn nhn khu tha tng i. C ba hnh thi nhn khu tha: - Nhn khu tha lu ng l loi lao ng b sa thi x nghip ny, nhng li tm c vic x nghip khc. Ni chung, s ny ch mt vic lm tng lc. - Nhn khu tha ngng tr l nhng ngi hu nh thng xuyn tht nghip, thnh thong mi tm c vic lm tm thi vi tin cng r mt, sng lng thang, c nh, to thnh tng lp di y ca x hi. - Nn tht nghip dn giai cp cng nhn n bn cng ho. Bn cng ho tn ti di hai dng: + S bn cng ho tuyt i giai cp cng nhn biu hin mc sng b gim st. S gim st ny xy ra khng ch trong trng hp tiu dng c nhn tt xung mt cch tuyt i, m c khi tiu dng c nhn tng ln, nhng mc tng chm hn mc tng
133

nhu cu do chi ph lao ng nhiu hn. Mc sng ca cng nhn tt xung khng ch do tin lng thc t gim, m cn do s gim st ca ton b nhng iu kin c lin quan n i sng vt cht v tinh thn ca h nh nn tht nghip - mt mi e do thng trc, s lo lng cho ngy mai, s bt an v mt x hi. + S bn cng ho tng i giai cp cng nhn biu hin t l thu nhp ca giai cp t sn ngy cng tng. Mc thu nhp ca cng nhn c th tng hn trc, nhng mc thu nhp ca giai cp t sn cn tng hn nhiu, nn thu nhp tng i ca cng nhn li gim xung. Tuy nhin, cn ch rng, s bn cng ho tuyt i ca giai cp v sn ch l mt xu hng. iu c ngha l, bn cnh xu hng , cn c nhng xu hng khc cng tc ng, nh xu hng chng li s bn cng ho. V th, biu hin ca bn cng ho l rt phc tp. ni ny, lc ny, b phn ny s bn cng ho biu hin ra mt cch r rt; trong khi , ni khc, lc khc, b phn khc, s bn cng ho li khng r nt lm. Chnh cuc u tranh ca giai cp cng nhn t gii hn cho s chim ot bo ngc ca t bn. IV. CC HNH THI BIU HIN CA T BN V GI TR THNG D 1. Chi ph sn xut t bn ch ngha. Li nhun v t sut li nhun a. Chi ph sn xut t bn ch ngha Nu gi gi tr hng ho l G, th G = c + v + m. chnh l chi ph lao ng thc t ca x hi sn xut hng ho. Nhng i vi nh t bn, sn xut hng ho, h ch cn chi ph mt lng t bn mua t liu sn xut (c) v mua sc lao ng (v). Chi ph gi l chi ph sn xut t bn ch ngha, k hiu l K. K=c+v Vy, chi ph sn xut t bn ch ngha l phn gi tr b li gi c ca nhng t liu sn xut v gi c sc lao ng tiu dng sn xut ra hng ho cho nh t bn. Gia chi ph sn xut t bn ch ngha v gi tr hng ho c s khc nhau c v cht v v lng. V cht, chi ph sn xut t bn ch ngha mi ch l s chi ph t bn; cn gi tr hng ho l chi ph thc t ca x hi sn xut ra hng ho l lao ng x hi cn thit sn xut ra hng ho. V lng, chi ph sn xut t bn ch ngha lun nh hn chi ph thc t, v (c+v) < (c+v+m). i vi nh t bn, chi ph sn xut t bn ch ngha l gii hn thc t ca l li
134

kinh doanh nn h ra sc tit kim chi ph sn xut ny bng mi cch. b. Li nhun v t sut li nhun * Li nhun Khi nim li nhun: Li nhun l hnh thi bin tng ca gi tr thng d mt khi c quan nim l con ca ton b t bn ng trc. Khi c+v chuyn thnh K (chi ph sn xut t bn ch ngha) th s tin nh t bn thu v tri hn so vi s tin b ra c gi l li nhun. Vy, li nhun chnh l gi tr thng d c quan nim l kt qu ca ton b t bn ng trc. Nu k hiu li nhun l P th cng thc G = c + v + m s chuyn thnh G = K+ P (c ngha l gi tr hng ho t bn ch ngha bng chi ph sn xut t bn ch ngha cng vi li nhun). Nh vy, li nhun l hnh thc bin tng ca gi tr thng d, n phn nh sai lch bn cht bc lt ca ch ngha t bn. Ci khc nhau gia m v P ch, khi ni m l hm so snh n vi v, cn kh ni P li hm so snh vi k.P v m thng khng bng nhau, P c th cao hn hoc thp hn m, ph thuc vo gi c hng ho do quan h cung - cu quy nh. Nhng xt trn phm vi ton x hi, tng s li nhun lun ngang bng tng s gi tr thng d. C th: Nu gi c > gi tr th p > m Gi c = gi tr th p = m Gi c < gi tr th p < m Trn ton x hi: pi = mi - T sut li nhun v cc nhn t nh hng ti t sut li nhun * T sut li nhun Khi gi tr thng d chuyn ho thnh li nhun th t sut gi tr thng d chuyn ho thnh t sut li nhun. T sut li nhun l t l phn trm gia tng s gi tr thng d v ton b t bn ng trc, k hiu l P: m P = c+v Trong thc t, ngi ta thng tnh P hng nm bng % gia tng s li nhun thu c trong nm (P) v tng t bn ng trc (K): P P = x 100%
135

x 100%

K - V lng: T sut li nhun lun nh hn t sut gi tr thng d: m m P< m (v P = x 100% cn m = x 100%) c+v v - V cht: T sut gi tr thng d biu hin ng mc bc lt ca nh t bn i vi lao ng. Cn t sut li nhun ch ni ln mc doanh li ca vic u t t bn. T sut li nhun ch cho cc nh u t t bn thy u t vo u th c li hn (ngnh no c P ln hn). Do , t sut li nhun l mc tiu cnh tranh v l ng lc thc y s hot ng ca cc nh t bn. C.Mc vit: Gi tr thng d, hay l li nhun, chnh l phn gi tr di ra y ca gi tr hng ho so vi chi ph sn xut ca n, ngha l phn di ra ca tng s lng lao ng cha ng trong hng ho so vi s lng lao ng c tr cng cha ng trong hng ho. T sut li nhun cao hay thp tu thuc vo nhiu nhn t nh: t sut gi tr thng d, cu to hu c ca t bn, tc chu chuyn t bn, s tit kim t bn bt bin. - Phm tr li nhun phn nh sai lch bn cht quan h sn xut gia nh t bn v lao ng lm thu, v n lm cho ngi ta tng rng gi tr thng d khng phi ch do lao ng lm thu to ra. Nguyn nhn ca hin tng l: Th nht, s hnh thnh chi ph sn xut t bn ch ngha xo nho s khc nhau gia c v v, nn vic p sinh ra trong qu trnh sn xut nh b phn v c thay th bng sc lao ng, by gi li tr thnh con ca ton b t bn ng trc. Th hai, do chi ph sn xut t bn ch ngha lun nh hn chi ph sn xut thc t, cho nn nh t bn ch cn bn hng ho cao hn chi ph sn xut t bn ch ngha v c th thp hn gi tr hng ho l c li nhun ri. i vi nh t bn, h cho rng li nhun l do vic mua bn, do lu thng to ra, do ti kinh doanh ca nh t bn m c. iu ny c th hin ch, nu nh t bn bn hng ho vi gi c bng gi tr ca n th khi m = p; nu bn vi gi c cao hn gi tr th khi m < p; nu bn vi gi c nh hn gi tr hng ho, th khi m > p. Nhng xt trong ton x hi th tng gi c lun bng tng gi tr, nn tng li nhun lun bng tng gi tr thng d. Chnh s khng nht tr v lng gia m v p, nn cng che giu thc cht bc lt ca ch ngha t bn. 2. Li nhun bnh qun v gi c sn xut a. Cnh tranh ni b ngnh v s hnh thnh gi tr th trng - Cnh tranh trong ni b ngnh l cnh tranh gia cc x nghip trong cng mt ngnh, sn xut cng mt loi hng ho, nhm mc ch ginh u th trong sn xut v
136

trong tiu th hng ho thu c li nhun siu ngch. - Cnh tranh trong ni b ngnh c thc hin thng qua cc bin php: ci tin k thut, hp l ha sn xut, nng cao cht lng hng ho, ci tin mu m lm cho gi tr c bit ca hng ho do x nghip sn xut ra thp hn gi tr x hi thu c li nhun siu ngch. - Kt qu cnh tranh trong ni b ngnh dn n hnh thnh gi tr x hi ca hng ho (hay gi tr th trng ca hng ho) lm cho iu kin sn xut trung bnh ca mt ngnh thay i, gi tr x hi ca hng ho gim xung, cht lng hng ho c nng cao, chng loi hng ho phong ph b. Cnh tranh gia cc ngnh v s hnh thnh li nhun bnh qun - Cnh tranh gia cc ngnh: Cnh tranh gia cc ngnh l cnh tranh gia cc x nghip t bn kinh doanh trong cc ngnh sn xut khc nhau, nhm mc ch tm ni u t c li hn. - Trong x hi c nhiu ngnh sn xut khc nhau, vi cc iu kin sn xut khng ging nhau, do li nhun v t sut li nhun khng ging nhau, nn cc nh t bn phi chn ngnh no c t sut li nhun cao nht u t. V d: Trong x hi c ba ngnh sn xut cng nghip khc nhau: c kh, dt, da; t bn u t u l 100; t sut gi tr thng d u l 100%. T bn ng trc u chu chuyn ht gi tr vo sn phm. Nhng do tnh cht kinh t, k thut mi ngnh khc nhau nn cu to hu c cng rt khc nhau. Nu gi c cc ngnh u bng gi tr th li nhun v t sut li nhun ca tng ngnh s rt khc nhau. Xem bng di y:
Ngnh SX Chi ph SX TBCN C kh Dt Da 80c + 20 v 70 c + 30 v 60 c + 40 v M (m = 100%) 20 30 40 Gi tr hng ho 120 130 140 20 30 40 P ngnh (%) P (%) 30 30 30 P 30 30 30 130 130 130 Gi c SX

- Trong trng hp trn, ngnh da l ngnh c t sut li nhun cao nht, t bn cc ngnh khc s chuyn u t vo lm cho quy m sn xut ca ngnh da m rng, sn phm ca ngnh da nhiu ln, cung sn phm ca ngnh da ln hn cu, gi c thu hp, t sut li nhun gim. - Ngc li quy m sn xut nhng ngnh m t bn di chuyn i s b thu hp, cung nh hn cu, gi c s cao hn, dn n t sut li nhun tng. - Nh vy, s t do di chuyn t bn t ngnh ny sang ngnh khc lm thay i t sut li nhun ca ngnh v dn n san u t sut li nhun, mi ngnh u nhn c
137

t sut li nhun 30%. l t sut li nhun chung hay t sut li nhun bnh qun (k hiu l P). * T sut li nhun bnh qun l con s trung bnh ca tt c cc t sut li nhun khc nhau hay t sut li nhun bnh qun l t s theo phn trm gia tng gi tr thng d v tng t bn x hi

P1 + P2 + P3 +Pn P = n

Hay: P =

. 100 %

K
Trong : - M l tng gi tr thng d ca x hi - K l tng t bn ca x hi T , c th tnh c li nhun bnh qun tng ngnh theo cng thc P = K.Pbq. Trong K l t bn ng trc ca tng ngnh. - Li nhun bnh qun l li nhun bng nhau ca t bn bng nhau u t vo cc ngnh sn xut khc nhau. N chnh l li nhun m cc nh t bn thu c cn c vo tng t bn u t, nhn vi t sut li nhun bnh qun, khng k cu thnh hu c ca n nh th no? S hnh thnh li nhun bnh qun lm cho quy lut gi tr thng d, quy lut kinh t tuyt i ca ch ngha t bn, b bin dng i. Quy lut gi tr thng d hot ng trong giai on ch ngha t bn t do cnh tranh th hin thnh quy lut li nhun bnh qun. c. S chuyn ha ca gi tr hng ha thnh gi c sn xut Trong nn sn xut t bn ch ngha, khi hnh thnh li nhun bnh qun th gi tr hng ho chuyn ho thnh gi c sn xut. * Gi c sn xut l gi c bng chi ph sn xut cng vi li nhun bnh qun. Gi c sn xut = K + P - Gi tr l c s ca gi c sn xut, gi c sn xut iu tit gi c th trng, gi c th trng xoay quanh gi c sn xut. - Khi gi tr hng ho chuyn ho thnh gi c sn xut th quy lut gi tr c hnh thc biu hin thnh quy lut gi c sn xut. Nh vy, nghin cu s hnh thnh t sut li nhun bnh qun, li nhun bnh
138

qun v gi c sn xut c ngha rt quan trng. Mt mt n gip chng ta thy c s pht trin l lun gi tr v gi tr thng d ca C.Mc theo tin trnh i t tru tng n c th, thy c quan h cnh tranh gia cc nh t bn trong vic dnh git li nhun vi nhau, mt khc n vch ra ton b giai cp t sn bc lt ton b giai cp cng nhn. V vy, mun dnh thng li giai cp cng nhn phi on kt li, u tranh vi t cch l mt giai cp, kt hp u tranh kinh t vi u tranh chnh tr. 3. S phn chia gi tr thng d gia cc tp on t bn a. T bn thng nghip v li nhun thng nghip * T bn thng nghip - Ngun gc t bn thng nghip + T bn thng nghip xut hin rt sm trong lch s. N tn ti trn c s lu thng hng ho v lu thng tin t. Trc ch ngha t bn, li nhun ca t bn thng nghip ch yu l do mua r, bn t. + Khi ch ngha t bn xut hin, t bn cng nghip lc u lm c nhim v sn xut v lu thng hng ha, nhng sau mt b phn ca t bn cng nghip tch ra chuyn lm nhim v lu thng hng ha - l t bn thng nghip. - Khi nim t bn thng nghip: T bn thng nghip l mt b phn ca t bn ch ngha c tch ri ra v phc v cho qu trnh lu thng hng ho ca ch ngha t bn. Nh vy, hot ng ca t bn thng nghip chi l nhng hot ng phc v cho qu trnh thc hin gi tr hng ho ca t bn cng nghip. Cng thc vn ng ca n l T H T - T bn thng nghip c c im va ph thuc vo t bn cng nghip, va c tnh c lp tng i. + S ph thuc th hin ch: T bn thng nghip ch l mt b phn ca t bn hng ho ca t bn cng nghip. + Tnh c lp tng i biu hin ch: thc hin chc nng chuyn ho cui cng ca hng ho thnh tin tch khi t bn cng nghip. - Vai tr v li ch ca t bn thng nghip i vi x hi, do c thng nhn chuyn trch vic mua, bn hng ha nn: + Tit kim c t bn ng vo lu thng v gim chi ph lu thng. + Ngi sn xut c th tp trung thi gian chm lo vic sn xut, gim d tr sn xut, nng cao hiu qu kinh t, tng gi tr thng d. + Rt ngn thi gian lu thng, tng nhanh chu chuyn t bn, t tng t sut v khi lng gi tr thng d hng nm. * Li nhun thng nghip
139

T bn thng nghip nu ch gii hn trong vic mua v bn hng ho (khng k n vic chuyn ch, bo qun, ng gi) th khng to ra gi tr v gi tr thng d. Nhng mc ch hot ng ca t bn l v li nhun. Vy li nhun thng nghip l g? Do u m c? - Khi nim li nhun thng nghip: Li nhun thng nghip l mt b phn ca gi tr thng d c to ra trong qu trnh sn xut v c nh t bn cng nghip nhng li cho t bn thng nghip, nh t bn thng nghip tiu th hng ho cho mnh. - Ngun gc ca li nhun thng nghip + Li nhun thng nghip l hnh thc bin tng ca gi tr thng d. Ngun gc ca n cng l mt b phn lao ng khng c tr cng ca cng nhn. + T bn cng nghip nhng mt phn gi tr thng d cho t bn thng nghip nh th no? + T bn cng nghip bn hng ho thp hn gi tr thc t ca n, ri t bn thng nghip bn ng gi tr, thu v li nhun thng nghip. V d: T bn cng nghip ng ra 900 sn xut hng ho vi cu to hu c l 4/1, t sut gi tr thng d l 100%, t bn c nh hao mn ht trong mt nm. Tng gi tr hng ho l: 720c + 180v + 180m = 1080 T sut li nhun l: (180/900) x 100% = 20% lu thng c s hng ho trn, gi nh t bn cng nghip phi ng thm 100 na, t sut li nhun ch cn l: (180/ 900+100) x 100% = 18% Nu vic ng 100 ny khng phi l t bn cng nghip m t bn thng nghip ng ra, th n cng c hng mt li nhun tng ng vi 100 t bn l 18. Vy t bn cng nghip phi bn hng ho t bn thng nghip vi gi thp hn gi tr: 720c + 180v + (180m 18m) = 1062 Cn t bn thng nghip s bn hng ho theo ng gi tr, tc l 1080 thu c li nhun thng nghip l 18. Vic phn phi gi tr thng d gia nh t bn cng nghip v t bn thng nghip din ra theo quy lut t sut li nhun bnh qun thng qua cnh tranh v thng qua chnh lch gia gi bn l thng nghip v gi bn bun cng nghip. b. T bn cho vay v li tc * T bn cho vay T bn cho vay l mt hnh thc t bn xut hin t trc ch ngha t bn nhng l cho vay nng li. - Khi nim t bn cho vay: T bn cho vay trong ch ngha t bn l t bn tin t tm thi nhn ri, m ngi ch s hu ca n nhng quyn s dng cho
140

ngi khc trong thi gian nht nh nhn c s tin li nht nh (gi l li tc, k hiu l z). - c im ca t bn cho vay: + Quyn s hu tch ri quyn s dng t bn. i vi ngi cho vay n l t bn s hu, i vi ngi i vay n l t bn s dng. + T bn cho vay l mt hng ho c bit, v khi cho vay ngi bn khng mt quyn s hu, cn ngi mua ch c mua quyn s dng trong thi gian nht nh. V khi s dng th gi tr ca n khng mt i m cn tng lin; gi c ca n khng do gi tr m do gi tr s dng quyt nh. Li tc chnh l gi c ca hng ho t bn cho vay. + T bn cho vay l t bn c sng bi nht. Do vn ng theo cng thc T-T nn n gy n tng hnh thc tin c th ra tin. - S hnh thnh t bn cho vay l kt qu ca s pht trin quan h hng ho tin t n mt trnh nht nh lm xut hin mt quan h l: c ni tin t tm thi nhn ri, c ni li thiu tin hot ng. - T bn cho vay ra i, n gp phn vo vic tch t, tp trung t bn, m rng sn xut, ci tin k thut, y nhanh tc chu chuyn ca t bn. Do , n gp phn lm tng thm tng gi tr thng d trong x hi. * Li tc v t sut li tc Li tc - Khi nim li tc: Li tc l mt phn ca li nhun bnh qun m t bn i vay tr cho t bn cho vay v quyn s hu t bn c quyn s dng t bn trong mt thi gian nht nh. K hiu l Z Z l hnh thc bin tng ca m - Mc li tc cao hay thp l do tho thun gia ngi cho vay v ngi i vay tho thun vi nhau. T sut li tc - Khi nim: T sut li tc l t l % gia tng s li tc v s t bn tin t cho vay trong mt thi gian nht nh. K hiu l Z.

z Z = K (c +v)

x 100 %

Trong : - z l t bn cho vay - K ( c + v) l s ln t bn cho vay - T sut li tc ph thuc vo t sut li nhun bnh qun v quan h cung cu v t bn cho vay.
141

A Cung v TB tin t C TB tin t ri CHO VAY

B Cu v TB tin t Cn TB tin t I VAY

142

- Gii hn vn ng ca t sut li tc l 0 < Z < P (P trung bnh) * Tn dng t bn ch ngha; ngn hng v li nhun ngn hng - Tn dng t bn ch ngha Ch ngha t bn khng th pht trin mnh m nu nh khng c ch tn dng ngy cng m rng. Tn dng l quan h vay mn ln nhau. Tn dng t bn ch ngha l hnh thc vn ng ca t bn cho vay. Di ch ngha t bn c hai hnh thc tn dng c bn l: tn dng thng nghip v tn dng ngn hng. + Tn dng thng nghip Khi nim: Tn dng thng nghip l tn dng gia cc nh t bn trc tip kinh doanh, mua bn chu hng ho vi nhau. Vic mua, bn chu hng ho gia cc nh t bn c ngha l nh t bn ny cho nh t bn kia vay mt gi tr t bn cha ng trong hng ho , cng ging nh cho vay t bn tin t. Bi vy, ngi cho vay i hi phi c tr li tc. Gi hng ho bn chu phi cao hn gi hng ho ly tin ngay, trong bao hm mt khon li tc nht nh. Tuy nhin, mc ch ca vic bn chu, ca tn dng thng nghip, khng phi ch yu l thu li tc m ch yu l thc hin gi tr hng ho. Trong tn dng thng mi, tin ch l phng tin thanh ton, ngha l hng ho c bn khng ly tin ngay m ly mt t kh c hn n mt k hn nht nh no s tr tin. cho n gin, tt c cc kh c y c gp chung vo mt loi gi l k phiu, khi cha n thi hn thanh ton c th dng mua hng ho, thanh ton cc khon n bng cch sang tn k phiu. Khi cn thit, ngi ch k phiu c th n ngn hng thc hin vic chit khu k phiu ly tin mt trc k hn. Khi ti thi hn thanh ton, ngn hng s thu n ngi pht hnh k phiu. Ngn hng c th dng k phiu cho vay hoc da vo pht hnh giy bc ngn hng. Nh vy, k phiu thng nghip c s dng nh tin t trong chc nng phng tin lu thng, phng tin thanh ton. Tn dng thng nghip, lu thng k phiu to iu kin thun li cho lu thng hng ho, cho s vn ng v pht trin ca nn kinh t th trng t bn ch ngha. Trong tn dng thng nghip th mi nh t bn va l ngi cho vay, va l ngi i vay. S vn ng ca tn dng thng nghip gn lin vi s vn ng ca t bn hng ho, v i tng ca tn dng thng nghip l hng ho. + Tn dng ngn hng Khi nim: Tn dng ngn hng l quan h vay mn thng qua ngn hng lm mi gii. Tn dng ngn hng l hnh thc tn dng gia ngn hng vi cc nh t bn trc tip kinh doanh v cc tng lp dn c khc trong x hi. Ngn hng ng vai tr trung gian gia nhng ngi cho vay v nhng ngi i vay.
143

Tn dng ngn hng ra i v pht trin da trn s pht trin ca tn dng thng mi. ng thi, tn dng ngn hng to iu kin thun li cho tn dng thng mi pht trin ln trnh cao hn. Nh c tn dng ngn hng, cc k phiu c chit khu d dng, c chuyn thnh tin mt, to iu kin thun li cho kinh doanh, cho vic nhn k phiu lm phng tin lu thng v thanh ton. Tn dng ngn hng do ngn hng thc hin. c. Cng ty c phn. T bn gi v th trng chng khon * Cng ty c phn - Khi nim: Cng ty c phn l mt loi hnh doanh nghip c hnh thnh bng con ng tp trung vn thng qua vic pht hnh c phiu v tri phiu. + C phiu l loi chng khon c gi (vn u t), bo m cho ngi s hu n c quyn nhn mt phn thu nhp ca cng ty di hnh thc li tc c phiu (hay c tc). Nguyn tc: bng li nhun bnh qun. Thc t: c tc < li nhun bnh qun. Li tc c phiu cng l hnh thc bin tng ca m. Li tc c phiu khng c nh m ph thuc vo kt qu hot ng ca cng ty. Vn u t vo mua c phiu khng c hon khi cng ty ph sn. C phiu c nhiu loi: c phiu thng; c phiu c quyn; c phiu c ghi tn ngi mua; c phiu khng ghi tn ngi mua. C phiu c mua bn trn th trng theo gi c gi l th gi c phiu. Th gi c phiu ph thuc vo li tc c phiu v t sut li tc tin gi ngn hng. Th gi c phiu = Li tc c phiu/ T sut li tc ngn hng V d: Mt c phiu c gi tr danh ngha l 100USD, li tc c phiu l 9 USD, t sut li tc ngn hng l 3%. Th th gi ca c phiu l: (9 x100)/3 = 300USD. Th gi c phiu lun bin ng, do t sut li tc ngn hng, v kh nng hot ng ca cng ty c phn c nh gi tt hay xu. Ngi mua c phiu gi l c ng , c ng c quyn tham gia i hi c ng v vi mt lng c phiu khng ch c th tham gia hi ng qun tr ca cng ty, bi vy nhng nh t bn nm c s c phiu khng ch s c kh nng thao tng mi hot ng ca cng ty. + Tri phiu l mt loi chng khon c gi (vn cho vay), ngi s hu n c quyn nhn c mt khon li tc c nh v c hon tr vn sau thi hn ghi trn tri phiu. Ngi mua tri phiu khng c tham gia i hi c ng. V bn cht ging li tc cho vay nn ch l mt phn ca li nhun bnh qun. S ra i v pht trin ca cng ty c phn l ngun li ln i vi cc nh t bn. Nh n m t bn c tp trung nhanh chng v xut hin nhng x nghip khng l m khng mt t bn ring l no sc to nn. ng thi n cn to iu kin thun li cho s di chuyn t bn u t, tng tnh linh hot v cnh tranh trong nn kinh t.
144

* T bn gi v th trng chng khon - T bn gi + Khi nim: T bn gi l t bn tn ti di hnh thc chng khon c gi, n mang li thu nhp cho ngi s hu n. + T bn gi bao gm: C phiu do cng ty c phn pht hnh Tri phiu do cng ty hoc do ngn hng hay nh nc pht hnh. + c im ca t bn gi: C th mang li thu nhp cho ngi s hu n. C th mua bn c. Gi c ca n do t sut li tc quyt nh. Bn thn t bn gi khng c gi tr. S vn ng ca n hon ton tch ri vi s vn ng ca t bn tht. N c th tng hay gim m khng cn c s thay i tng ng ca t bn tht. - Th trng chng khon + Khi nim: Th trng chng khon l th trng mua bn cc loi chng khon c gi. (C phiu, tri phiu,cng tri, k phiu, tn phiu, vn t cm c). + Th trng chng khon thng c thc hin ti s giao dch chng khon v mt phn ngn hng ln. + Th trng chng khon l loi th trng rt nhy vi cc bin ng kinh t, chnh tr, x hi, qun s, l phong v biu ca nn kinh t. Gi c chng khon tng biu hin nn kinh t ang pht trin, ngc li biu hin nn kinh t xa st khng hong. d. Quan h sn xut t bn ch ngha trong nng nghip v a t t bn ch ngha * S hnh thnh quan h sn xut t bn ch ngha trong nng nghip - c im ni bt ca quan h sn xut t bn ch ngha trong nng nghip l ch c quyn s hu v c quyn kinh doanh rung t. C hai loi c quyn rung t ngn cn t do cnh tranh trong nng nghip. - V quan h x hi i vi rung t trong ch ngha t bn bao gm ba giai cp: + a ch (c quyn s hu rung t), + T bn kinh doanh nng nghip (c quyn kinh doanh rung t) + Giai cp cng nhn nng nghip. - Giai cp t sn ch kinh doanh c hng li nhun, cng nhn lm thu hng tin cng cn ch s hu t nhn a t. Vy bn cht ca a t t bn ch ngha l g? * Bn cht ca a t t bn ch ngha - Nh t bn kinh doanh nng nghip phi thu rung t ca a ch v thu cng nhn tin hnh sn xut. Do nh t bn phi trch mt phn gi tr thng d do cng nhn to ra tr cho ch rung t di hnh thc a t. - a t t bn ch ngha l b phn li nhun siu ngch ngoi li nhun bnh qun
145

ca t bn u t trong nng nghip do cng nhn nng nghip to ra m nh t bn kinh doanh nng nghip phi np cho a ch vi t cch l k s hu rung t.( k hiu l R ) R l hnh thc bin tng ca m c im trong nng nghip cu to hu c c/v thp v vy ngnh nng nghip c li nhun siu ngch so vi cc ngnh khc , phn li nhun siu ngch phi np cho ch t di dng a t tham kho thm phn a t tuyt i * Cc hnh thc c bn ca a t t bn ch ngha. - a t chnh lch + Nng nghip c mt s c im khc vi cng nghip, nh s lng rung t b gii hn: mu m t nhin v v tr a l ca rung t khng ging nhau; cc iu kin thi tit, kh hu ca a phng t bin ng; nhu cu hng ho nng phm ngy cng tng. Do , x hi buc phi canh tc trn c rung t xu nht.V vy, m gi c ca hng ho nng phm c hnh thnh trn c s iu kin sn xut xu nht ch khng phi iu kin trung bnh nh trong cng nghip. V th, canh tc trn t tt v trung bnh s c li nhun siu ngch. Phn li nhun siu ngch ny tn ti thng xuyn, tng i n nh v chuyn ho thnh a t chnh lch. + Khi nim: a t chnh lch l a t thu c trn 2 rung t c li th v iu kin canh tc: mu m ca t ai tt hn; v tr gn th trng, gn ng giao thng hoc l do thm canh. K hiu Rc1. + a t chnh lch c hai loi: a t chnh lch I v a t chnh lch II a t chnh lch I: l loi a t thu c trn nhng rung t c iu kin t nhin thun li. Chng hn, c mu m t nhin thun li (trung bnh v tt) v c v tr a l gn ni tiu th hay gn ng giao thng. V d1: a t chnh lch 1 thu c trn nhng rung t c mu m t nhin trung bnh v tt (gi s c P =20%).
Loi rung Tt T/bnh Xu T bn u t 100 100 100 P Sn lng (t) 6 5 4 Gi c SX c bit Ca Ca tng sn 1 t phm 20 120 24 120 30 120 Gi c SX chung Ca Ca tng 1 t sn phm 30 180 30 150 30 120 a t chnh lch 60 30 0

20 20 20

V d 2: + a t chnh lch II: L loi a t thu c gn lin vi thm canh tng nng sut, l kt qu ca t bn u t thm trn cng mt n v din tch.
V tr rung t - Gn th T bn u t 100 P Sn lng (t) 5 Chi ph vn chuyn 0 Tng gi SX c bit 120 Gi c SX c bit 1 t 24 Gi c SX chung Ca Ca tng 1 t sn phm 27 135 a t chnh lch 15

20

146

trng - Xa gia nh 100 20 5 15 135 27 27 135 0

V d 3: Cn ch rng, nng sut ca ln u t thm phi ln hn nng sut ca ln u t trn rung xu, th khi mi c li nhun siu ngch.
Loi rung Cng mt tha rung Th 3 100 20 8 15 30 240 120 Ln u t Th 1 Th 2 T bn u t 100 100 P 20 20 Sn lng (t) 4 6 Gi c SX c bit 1 t 30 20 Gi c SX chung 1 t 30 30 Tng sn lng 120 180 a t chnh lch 0 60

Trong v d trn ln th hai v th ba do u t thm t bn nn sn lng tng, tng sn phm tng t 120 ln 180 v 240. Phn chnh lch 60 v 120 l a t chnh lch hai. Tuy nhin trong thi hn hp ng li nhun siu ngch do u t thm canh em li thuc nh t bn kinh doanh rung t. Ch n khi ht thi hn hp ng, a ch mi tm cch nng gi cho thu rung t tc bin li nhun siu ngch do u t thm cnh em li tc l a t chnh lch II thnh a t chnh lch I. Tnh trng ny dn n mu thun: Nh t bn thu rung t mun ko di thi hn thu, cn a ch li mun rt ngn thi hn cho thu. Do , trong thi gian thu t, nh t bn tm mi cch quay vng, tn dng, vt kit mu m t ai. - a t tuyt i + Khi nim: a t tuyt i l a t c hnh thnh do cu to hu c ca t bn trong nng nghip lun thp hn cu to hu c ca t bn trong cng nghip. l s chnh lch gia gi tr ca nng sn phm vi gi c sn xut chung. V d: Trong nng nghip v trong cng nghip u u t t bn l 100 cu to hu c t bn trong nng nghip l 3/2, cu to hu c trong cng nghip l 4/1. Gi s m= 100%, th gi tr sn phm v gi tr thng d sn xut ra trong lnh vc s l: Trong cng nghip: 80c + 20 v + 20 m = 120 Trong nng nghip: 60c+ 40v + 40 m = 140 Gi tr thng d di ra trong nng nghip so vi cng nghip l 20. S chnh lch ny l li nhun siu ngch, li nhun siu ngch ny khng b bnh qun ho m chuyn ho thnh a t tuyt i. C s ca a t tuyt i l do cu to hu c ca t bn trong nng nghip thp hn trong cng nghip. Cn nguyn nhn tn ti a t tuyt i l do ch c quyn s hu rung t ngn cn nng nghip tham gia cnh tranh gia cc ngnh hnh thnh li
147

nhun bnh qun. - a t c quyn + Khi nim: a t c quyn l hnh thc c bit ca a t t bn ch ngha. a t c quyn c th tn ti trong nng nghip, cng nghip khai thc v cc khu t trong thnh th. + Trong nng nghip a t c quyn c cc khu t c tnh cht c bit, cho php trng cc loi cy c sn hay sn xut cc sn phm c bit. + Trong cng nghip khai thc: a t c quyn c cc vng c kim loi, khong cht qu him hoc nhng khong sn c nhu cu vt xa kh nng khai thc chng. + Trong thnh th, a t c quyn c cc khu t c v tr thun li cho php xy dng cc trung tm cng nghip, thng mi, dch v, nh cho thu c kh nng thu li nhun cao. Ngun gc ca a t c quyn cng l li nhun siu ngch do gi c c quyn ca sn phm thu c trn t ai y m nh t bn phi np cho a ch. Tm li: Thng qua nghin cu cc hnh thi t bn im chung rt ra l, d t bn hot ng trong lnh vc no cng mang li phn li nhun bnh qun nh nhau, n c th c nhng tn gi khc nhau (li nhun, li tc, a t, ) nhng u do giai cp cng nhn to ra, cc nh t bn chim khng v chia nhau.

Chng VI

HC THUYT V CH NGHA T BN C QUYN

148

V CH NGHA T BN C QUYN NH NC
I. CH NGHA T BN C QUYN 1. Bc chuyn t ch ngha t bn t do cnh tranh sang ch ngha t bn c quyn a. Nguyn nhn ra i ca ch ngha t bn c quyn Theo V.I.Lnin, C.Mc, ngi chng minh thng qua s phn tch ch ngha t bn v mt l lun v lch s - rng, t do cnh tranh ra tp trung sn xut v s tp trung sn xut ny, khi pht trin ti mt mc nht nh, li dn ti c quyn ..... Cn vic tp trung sn xut ra cc t chc c quyn th ni chung li l mt quy lut ph bin v c bn trong giai on pht trin hin nay ca ch ngha t bn (V.I.Lnin Ton tp, tp 27, tr.489). Ch ngha t bn c quyn xut hin vo cui th k XIX u th k XX, ngun gc su xa dn n c quyn ca ch ngha t bn v s ra i ca cc t chc c quyn l t do cnh tranh lm cho tp trung sn xut nhanh chng. S tp trung xut pht trc tip t cc nguyn nhn sau y: - Th nht, s pht trin ca lc lng sn xut di tc ng ca tin b khoa hc - k thut chnh l nguyn nhn su xa ca tch t t bn v tp trung t bn. S tc ng ca khoa hc - k thut gip cho donh nghip to ra c li th cnh tranh, thu ht c t bn ca cc doanh nghip khc v tay mnh thng qua cnh tranh trn th trng. T nguyn nhn ny n dn n hai xu hng: + Mt l, lm xut hin nhng ngnh mi, ngay t u, n l nhng ngnh c trnh tch t cao, l nhng x nghip ln, i hi nhng hnh thc kinh t t chc mi. + Hai l, lm cho nng sut lao ng v do vy l gi tr thng d tng ln, m rng kh nng tch ly, thc y sn xut ln. Cc x nghip ln xut hin v quyn lc ngy cng tp trung vo nhng cng ty ny. - Th hai, t do cnh tranh tc ng mnh m n tch t v tp trung t bn v dn n nhng h qu: + Mt mt, buc cc nh t bn phi ci tin k thut, tng quy m tch ly; + Mt khc, dn n nhiu doanh nghip nh, trnh k thut km hoc b cc i th mnh hn thn tnh, hoc phi lin kt vi nhau ng vng trong cnh tranh. V vy, xut hin mt s x nghip t bn ln nm a v thng tr mt ngnh hay trong mt s ngnh cng nghip. - Th ba, khng khong kinh t li cng lm cho nhiu x nghip nh v va b ph sn; mt s sng st phi i mi k thut thot khi khng hong, do thc y qu trnh tp trung sn xut. Tn dng t bn ch ngha m rng., tr thnh n by mnh m
149

thc y tp trung sn xut. - Th t, nhng x nghip v cng ty ln c tim lc kinh t mnh tip tc cnh tranh vi nhau ngy cng khc lit, kh phn thng bi, v th ny sinh xu hng tha hip, t hnh thnh cc t chc c quyn. b. Bn cht ca ch ngha t bn c quyn V.I.Lnin nhn xt: c quyn khng th tiu cnh tranh t do l ci sinh ra chng, chng tn ti bn trn s cnh tranh t do v cng vi s cnh tranh t do, do gy ra mu thun, va chm v xung t c bit gay gt v kch lit (Tp 27, tr.489). - Bn cht ch thc ca ch ngha t bn c quyn l ch, trong giai on ny nn kinh t t bn ch ngha oc vn hnh trn hai nguyn tc i nghch nhau: l cnh tranh v c quyn. Tc l cc qu trnh kinh t - x hi din ra trn b mt th trng di tc ng v chi phi bi cc quy lut th trng, nhng trong phm vi cc doanh nghip, t bn c quyn vi cc lc lng vt cht to ln trong tay nh qu trnh tch t v tp trung t bn, chng to ra cc c ch ca doanh nghip c th thay cho c ch th trng nh hng cc li ch bo m tc ot c mt b phn li nhun bnh qun ca cc doanh nghip ngoi c quyn, hnh thnh li nhun c quyn cao. T lm gim hiu lc ca cc quy lut, bp mo cc tn hiu pht ra trn th trng. Vn hnh trong nhng c ch i nghch khng ch lm cho nhng xung li ch vn c gia giai cp t sn v v sn ngy cng tr nn gay gt hn, m cn lm ny sinh nhng mu thun mi gia c quyn vi khng c quyn v gia cc t chc c quyn vi nhau. - Trong phng thc sn xut t bn ch ngha giai on c quyn, s i hi ca quy lut QHSX phi ph hp vi tnh cht v trnh ca lc lng sn xut, nh V.I.Lnin ni, n th hin ra sn xut tr nn c tnh x hi, nhng chim hu vn mang tnh t nhn. Cc t liu sn xut x hi vn l s hu t nhn ca mt s ngi .... p lc ca mt nhm ngi c quyn i vi s dn cn li tr nn nng n, r rt, khng th chu ni, hn trc gp trm ln (Tp 27, tr.556). Nh vy, c th khng nh rng, s hnh thnh ch ngha t bn c quyn din ra cc nc trong thi gian khc nhau nhng l quy lut chung ca ch ngha t bn. l do s pht trin ca lc lng sn xut ko theo s iu chnh trong quan h sn xut. L s thay i v hnh thc ca ch ngha t bn nhng bn cht vn l s thng tr ca giai cp t sn, ca quan h chim hu t nhn t bn ch ngha.

2. Nm c im kinh t c bn ca ch ngha t bn c quyn Nh chng ta bit, ch ngha quc l giai on c quyn ca ch ngha t bn v theo V.I.Lnin, n gm 5 du hiu c bn sau y:

150

- Mt l, s tp trung sn xut v t bn t ti mt mc pht trin cao khin n to ra nhng t chc c quyn c vai tr quyt nh trong sinh hot kinh t. - Hai l, s hp nht t bn ngn hng vi t bn cng nghip, v trn c s t bn ti chnh xut hin mt bn u s ti chnh. - Ba l, vic xut khu t bn, khc vi vic xut khu hng ho, c mt ngha quan trng c bit. - Bn l, s hnh thnh nhng lin minh c quyn quc t ca bn t bn chia nhau th gii. - Nm l, vic cc cng quc t bn ch ngha ln nht chia nhau xong t ai th gii (Tp 27, tr.489 490). Da vo nhng ch dn nu trn ca V.I.Lnin, c th nhn din ch ngha t bn c quyn nhng c im sau y. a. Tp trung sn xut v cc t chc c quyn Tch t v tp trung sn xut cao dn n hnh thnh cc t chc c quyn, c trng kinh t c bn ca ch ngha quc. Tch t v tp trung sn xut: sn xut vi quy m ln, tp trung trong tay mt s t x nghip. V d: Nhng nm u th k 20 M, Anh, c, Php cc x nghip ln chim 1% tng s x nghip nhng chim hn 3/4 tng s sc hi nc v in lc, gn 1/2 s cng nhn v 1/2 tng sn phm. - Khi nim c quyn: c quyn l mt khi nim ch hnh ng ca k mnh khi nm trong tay lc lng kinh t k thut ch yu sc chi phi nhng k yu hn. - Khi nim t chc c quyn: T chc c quyn: l lin minh gia nhng nh t bn ln tp trung vo trong tay mt phn ln (thm ch ton b) sn phm ca mt ngnh, cho php lin minh ny pht huy nh hng quyt nh n qu trnh sn xut v lu thng ca ngnh . - Nhng lin minh c quyn, thot u hnh thnh theo s lin kt ngang, tc l s lin kt nhng doanh nghip trong cng ngnh, di nhng hnh thc ccten, xanhica, trt. Tip , xut hin s lin kt dc, ngha l s lin kt khng ch nhng x nghip ln m c nhng xanhica, trt thuc cc ngnh khc nhau nhng lin quan vi nhau v kinh t v k thut, hnh thnh cc cng xoocxiom (consortium). - T gia th k XX pht trin mt kiu lin kt mi - lin kt a ngnh - hnh thnh nhng cnglmrat (conglomerat) hay consn (concern) khng l thu tm nhiu cng ty, x nghip thuc nhng ngnh cng nghip rt khc nhau, ng thi bao gm c vn ti, thng nghip ngn hng v cc dch v khc, v.v Nh nm c a v thng tr trong lnh vc sn xut v lu thng, cc t chc c quyn c kh nng nh ra gi c c quyn. Gi c c quyn l gi c hng ha m h
151

bn ra v gi c c quyn thp di gi c sn xut i vi nhng hng ha m h mua, trc ht l nguyn liu. Gi c c quyn l gi c hng ho vt rt xa gi c sn xut. Qua h thu li nhun c quyn. Tuy nhin, gi c c quyn khng th tiu c tc ng ca quy lut gi tr v quy lut gi tr thng d. V xt ton b x hi th tng gi c vn bng tng s gi tr v tng li nhun vn bng tng gi tr thng d. Mc d xut hin c quyn, nhng nn kinh t t bn ch ngha khng th tiu c cnh tranh, c quyn v cnh tranh cng tn ti song song, thng nht vi nhau. Chnh v th, cnh tranh cng quyt lit v hu qu cng rt nguy him cho x hi cng nh cho chnh ch ngha t bn. - Bn cht ca c quyn: c quyn trc ht l t bn tp th, gc vn l t nhn (vn trn c s chim hu t nhn TBCN v t liu sn xut). V th, y l mt s ci bin v quan h sn xut ko theo s bin i trong phn phi li nhun v t chc qun l, do m rng quan h sn xut TBCN cho ph hp vi s pht trin ca lc lng sn xut. b. T bn ti chnh v bn u s ti chnh - Tch t, tp trung t bn trong ngn hng dn n s hnh thnh cc t chc c quyn trong ngn hng. T ch lm trung gian trong vic thanh ton v tn dng nay do nm c phn ln t bn tin t trong x hi, ngn hng tr thnh ngi c quyn lc vn nng chi phi cc hot ng kinh t - x hi. - Cc t chc c quyn ngn hng cho cc t chc c quyn cng nghip vay v nhn gi nhng s tin ln ca cc t chc c quyn cng nghip trong mt thi gian di, nn li ch ca chng xon xut vi nhau, hai bn u quan tm n hot ng ca nhau, tm cch thm nhp vo nhau. Quan h an xen gia hai loi t bn hnh thnh mt loi t bn mi gi l t bn ti chnh. T bn ti chnh l s thm nhp v dung hp vo nhau gia t bn c quyn trong ngn hng v t bn c quyn trong cng nghip. - Bn u s ti chnh thc hin s thng tr ca mnh bng ch tham d. Thc cht ca ch tham d l nh t bn ti chnh ln hoc mt tp on ti chnh, nh nm c s c phiu khng ch m chi phi c cng ty gc hay cng ty m, ri cng ty m chi phi cc cng ty ph thuc hay cc cng ty con, cc cng ty ny li chi phi cc cng ty chu v.v Bi vy, vi mt s t bn nht nh, mt u s t bn ti chnh c th chi phi c nhng lnh vc sn xut rt ln. c. Xut khu t bn Xut khu t bn l mang t bn u t nc ngoi sn xut gi tr thng d ni s ti. - Xut khu t bn tr thnh ph bin.
152

Trong nhng nc t bn ch ngha pht trin, cc nh t bn tch lu c mt khi lng vn ln v ny sinh tnh trng tha t bn. Tnh trng tha ny khng phi l tha tuyt i, m l tha tng i, ngha l khng tm c ni u t c li nhun cao trong nc. Tin b k thut cc nc ny n n tng cu to hu c ca t bn v h thp t sut li nhun; trong khi , nhng nc km pht trin v kinh t, nht l cc nc thuc a, di do nguyn liu v nhn cng gi r nhng li thiu vn v k thut. i vi ch ngha t bn c quyn, vic xut khu t bn ra nc ngoi tr thnh mt nhu cu tt yu nng cao t sut v khi lng li nhun. - Xut khu t bn thng c thc hin di hnh thc u t. Xt v hnh thc u t, c th phn chia xut khu t bn thnh xut khu t bn trc tip v xut khu t bn gin tip. + Xut khu t bn trc tip l a t bn ra nc ngoi trc tip kinh doanh thu li nhun cao. + Xut khu t bn gin tip l cho vay thu li tc. Xt v s hu t bn, c th phn chia thnh xut khu t bn nh nc v xut khu t bn t nhn. - Vic xut khu t bn, v khch quan cng c nhng tc ng tch cc n nn kinh t cc nc nhp khu, nh thc y qu trnh chuyn kinh t t cung t cp thnh nn kinh t hng ho, thc y s chuyn bin t c cu kinh t thun nng thnh c cu kinh t nng - cng nghip. - Tuy nhin nhng mt tri ca xut khu t bn cng rt ln. Nu cc nc nhp khu t bn khng c chin lc ph hp, khng c tnh ton y v cn thn th rt d ri vo s ph thuc i vi cc nc cung cp t bn. d. S phn chia th gii v kinh t gia cc t chc c quyn - Xut khu t bn tng ln tt yu dn n vic phn chia th gii v mt kinh t, ngha l phn chia lnh vc u t t bn, phn chia th trng th gii. - Cuc u tranh ginh th trng tiu th, ngun nguyn liu v lnh vc u t c li nhun cao nc ngoi ngy cng tr nn gay gt. Nhng cuc ng u trn trng quc t gia cc t chc c quyn quc gia c sc mnh kinh t hng hu li c s ng h ca nh nc ca mnh v cc cuc cnh tranh khc lit gia chng tt yu dn n xu hng tho hip, k kt hip nh cng c a v c quyn quc t di dng ccten, xanhica, trt quc t. e. S phn chia th gii v lnh th gia cc cng quc quc - Li ch ca vic xut khu t bn thc y cc cng quc t bn i xm chim thuc a. - i vi t bn ti chnh, c nhng ngun nguyn liu c th tm c cng rt
153

quan trng, do t bn ti chnh c khuynh hng m rng lnh th kinh t v thm ch c lnh th ni chung. - Ch ngha t bn pht trin cng cao, nhu cu nguyn liu cng ln, s cnh tranh gay gt th cuc u tranh chim thuc a cng quyt lit. - Do tc ng ca quy lut pht trin khng u ca ch ngha t bn, cc quc ra i mun hn u tranh i chia li th gii. l nguyn nhn chnh dn n cc cuc Chin tranh th gii ln th nht (1914-1918) v ln th hai (1939-1945), v nhng xung t nng nhiu khu vc trn th gii. T nm c im trn y c th rt ra kt lun rng, ch ngha quc v mt kinh t l s thng tr ca ch ngha t bn c quyn; v mt chnh tr l s xm lc nc ngoi, l h thng thuc a ny sinh t yu cu kinh t ca ch ngha t bn c quyn. Theo quy lut pht trin, th ch ngha quc l giai on pht trin cao hn ch ngha t bn t do cnh tranh. Tuy nhin, cng l giai on m cc mu thun ca ch ngha t bn ngy cng tr nn gay gt v cng thng hn bao gi ht. 3. S hot ng ca quy lut gi tr v quy lut gi tr thng d trong giai on ch ngha t bn c quyn a.Mi quan h gia c quyn v cnh tranh c quyn sinh ra t cnh tranh t do, c quyn i lp vi cnh tranh t do. Nhng s xut hin ca c quyn khng th tiu c cnh tranh, tri li n cn lm cho cnh tranh tr nn a dng, gay gt v c sc ph hoi to ln hn. Trong giai on quc ch ngha, khng ch tn ti s cnh tranh gia nhng ngi sn xut nh, gia nhng nh t bn va v nh nh trong giai on ch ngha t bn t do cnh tranh, m cn c thm cc loi cnh tranh sau: - Th nht, cnh tranh gia cc t chc c quyn vi cc x nghip ngoi c quyn. Cc t chc c quyn tm mi cch chn p, chi phi, thn tnh cc x nghip ngoi c quyn bng nhiu bin php nh: c chim ngun nguyn liu, ngun nhn cng, phng tin vn ti, tn dng, h gi c h thng... nh bi i th. - Th hai, cnh tranh gia cc t chc c quyn vi nhau. Loi cnh tranh ny c nhiu hnh thc: cnh tranh gia cc t chc c quyn trong mt ngnh, kt thc bng mt s tho hip hoc bng s ph sn ca mt bn cnh tranh; cnh tranh gia cc t chc c quyn khc ngnh c lin quan vi nhau v ngun nguyn liu, k thut... - Th ba, cnh tranh trong ni b cc t chc c quyn. Nhng nh t bn tham gia ccten, xanhica cnh tranh vi nhau ginh th trng tiu th c li hoc ginh t l sn xut cao hn. Cc thnh vin ca trt v cngxocxiom cnh tranh vi nhau chim c phiu khng ch, t chim a v lnh o v phn chia li nhun c li hn. Nh vy, cc t chc c quyn hnh thnh do chnh s vn ng ni ti ca ch ngha t bn sinh ra. c quyn l biu hin mi, mang nhng quan h mi nhng n
154

khng vt ra khi cc quy lut ca ch ngha t bn, m ch l s tip tc m rng, pht trin nhng xu th su sc nht ca ch ngha t bn v ca nn sn xut hng ho ni chung, lm cho cc quy lut kinh t ca nn sn xut hng ho v ca ch ngha t bn c nhng biu hin mi. b. S hot ng ca quy lut gi tr - Do chim c v tr c quyn nn cc t chc c quyn p t gi c c quyn; gi c c quyn thp khi mua, gi c c quyn cao khi bn. Tuy nhin, iu khng c ngha l trong giai on quc ch ngha quy lut gi tr khng cn hot ng. - V thc cht, gi c c quyn vn khng thot ly v khng ph nh c s ca n l gi tr. Cc t chc c quyn thi hnh chnh sch gi c c quyn chng qua l chim ot mt phn gi tr v gi tr thng d ca nhng ngi khc. Nu xem xt trong ton b h thng kinh t t bn ch ngha th tng s gi c vn bng tng s gi tr. Nh vy, nu nh trong giai on ch ngha t bn t do cnh tranh quy lut gi tr biu hin thnh quy lut gi c sn xut, th trong giai on quc ch ngha quy lut gi tr biu hin thnh quy lut gi c c quyn. c S hot ng ca quy lut gi tr thng d - Trong giai on ch ngha t bn t do cnh tranh, quy lut gi tr thng d biu hin thnh quy lut t sut li nhun bnh qun. - Bc sang giai on ch ngha quc, cc t chc c quyn thao tng nn kinh t bng gi c c quyn v thu c li nhun c quyn cao. Do , quy lut li nhun c quyn cao ch l hnh thc biu hin ca quy lut gi tr thng d trong giai on quc ch ngha. Ngun gc ca li nhun c quyn cao l lao ng khng cng ca cng nhn cc x nghip c quyn; mt phn lao ng khng cng ca cng nhn cc x nghip khng c quyn; mt phn gi tr thng d ca cc nh t bn va v nh b mt i do thua thit trong cuc cnh tranh; lao ng thng d v i khi c mt phn lao ng tt yu ca nhng ngi sn xut nh, nhn dn lao ng cc nc t bn v cc nc thuc a, ph thuc. Tm lai, s biu hin ca quy lut gi tr thng d trong giai on quc ch ngha thnh quy lut li nhun c quyn cao ch l s phn nh quan h thng tr v bc lt ca t bn c quyn trong tt c cc ngnh kinh t ca x hi t bn v trn ton th gii. II. CH NGHA T BN C QUYN NH NC 1. Nguyn nhn ra i v bn cht ca ch ngha t bn c quyn nh nc a. Khi nim v ch ngha t bn c quyn nh nc - V mt lch s, ch ngha t bn c quyn nh nc sinh ra trong chin tranh th gii ln th nht, u tin c sau pht trin Anh, M v Php v tr thnh hnh thc
155

ph bin hu ht cc nc t bn t sau chin tranh th gii th hai n nay. Khi nghin cu ch ngha t bn c quyn nh nc V.I.Lnin vit, Nguyn tc phi hp hai lc lng khng l l ch ngha t bn v nh nc thnh mt b my duy nht, trong hng chc triu con ngi u l thnh vin ca mt t chc, t chc ch ngha t bn nh nc (Tp 32, tr.106). - T nhng ch dn ca V.I.Lnin c th a ra khi nim v ch ngha t bn c quyn nh nc nh sau: Ch ngha t bn c quyn nh nc l s kt hp sc mnh ca nh nc t sn thnh mt c ch thng nht nhm lm giu cho cc t chc c quyn v duy tr s thch ng ca quan h sn xut t bn ch ngha trc s pht trin khng ngng ca lc lng sn xut do cuc cch mng khoa hc - k thut thc y. b. Nguyn nhn ra i ca ch ngha t bn c quyn nh nc Nhng nguyn nhn ch yu ca s ra i ch ngha t bn c quyn nh nc: - Tch t v tp trung t bn cng ln th tch t v tp trung sn xut cng cao, do c cu ngnh kinh t thay i i hi vai tr iu tit v k hoch ho ca nh nc. Ni cch khc lc lng sn xut x hi ho ngy cng cao cng mu thun gay gt vi hnh thc chim hu t nhn TBCN, do tt yu i hi mt hnh thc mi ca quan h sn xut TBCN lc lng sn xut c th tip tc pht trin l CNTB c quyn nh nc. - S pht trin ca phn cng lao ng x hi lm xut hin mt s ngnh m cc t chc c quyn t bn t nhn khng th hoc khng mun kinh doanh nhng rt cn thit cho s pht trin kinh t. T i hi vai tr ca nh nc u t. - S thng tr ca c quyn lm su sc thm s i khng gia giai cp t sn vi giai cp v sn v nhn dn lao ng. Do cn vai tr nh nc xoa du, tm thi ho hon nhng mu thun . - Cng vi xu th quc t ho i sng kinh t, s bnh trng ca cc lin minh c quyn quc t vp phi nhng hng ro quc gia dn tc v xung t li ch vi cc i th trn th trng th gii. Tnh hnh i hi phi c s iu tit cc quan h chnh tr v kinh t quc t ca nh nc. Ngoi ra, vic thi hnh ch ngha thc dn mi, cuc u tranh vi ch ngha x hi hin thc v tc ng ca cch mng khoa hc v cng ngh cng i hi s can thip trc tip ca nh nc vo i sng kinh t. c. Bn cht ca ch ngha t bn c quyn nh nc Ch ngha t bn c quyn nh nc ra i l mt tt yu khch quan trong s pht trin ca ch ngha t bn. Xt v bn cht, ch ngha t bn c quyn nh nc l s kt hp sc mnh ca cc t chc c quyn t nhn vi sc mnh ca nh nc t bn thnh mt thit ch v
156

th ch thng nht nhm phc v li ch ca cc t chc c quyn v cu nguy cho ch ngha t bn. - CNTB c quyn nh nc l s can thip trc tip ca nh nc t sn vo cc qu trnh kinh t. - CNTB c quyn nh nc l nc thang pht trin mi ca CNTB c quyn. - Ni dung ch yu ca CNTB c quyn nh nc l s lin kt cht ch gia t bn c quyn vi nh nc t sn trn tt c cc mt ca quan h sn xut tng sc mnh ca c quyn v m rng vai tr kinh t ca nh nc. - Thc cht l mt s thay i hnh thc ca CNTB cho thch nghi vi iu kin mi. L s tip tc m rng quan h sn xut nhng bn cht vn khng i (vn l s thng tr v bc lt ca giai cp t sn, s thng tr ca quan h s hu t nhn TBCN) Nh vy, ch ngha t bn c quyn nh nc l mt quan h kinh t, chnh tr, x hi, ch khng ch l mt chnh sch trong giai on c quyn ca ch ngha t bn. 2. Nhng biu hin ca ch ngha t bn c quyn nh nc S vn ng ca ch ngha t bn c quyn nh nc c biu hin di nhng hnh thc ch yu di y. a. S kt hp v con ngi gia cc t chc c quyn v b my nh nc - S kt hp v nhn s c thc hin thng qua cc ng phi t sn. Chnh cc ng phi ny to ra cho t bn c quyn mt c s x hi thc hin s thng tr v trc tip xy dng i ng cng chc cho b my nh nc. - Thng qua cc hi ch x nghip, mt mt, cc i biu ca cc t chc c quyn tham gia vo b my nh nc vi nhng cng v khc nhau: mt khc, cc quan chc v nhn vin chnh ph c ci vo cc ban qun tr ca cc t chc c quyn, nm gi nhng chc v trng yu chnh thc hoc danh d, hoc tr thnh nhng ngi u cc t chc c quyn. S thm nhp vo nhau ny (cn gi l s kt hp) to ra nhng biu hin mi trong mi quan h gia cc t chc c quyn v c quan nh nc t trung ng n a phng cc nc t bn. ng nh V.I.Lnin vit: Hm nay l b trng, ngy mai l ch ngn hng; hm nay l ch ngn hng, ngy mai l b trng. b. S hnh thnh v pht trin ca s hu nh nc - Ch ngha t bn c quyn nh nc thm nhp vo mi lnh vc ca i sng, nhng nt ni bt nht l sc mnh ca c quyn v ca nh nc kt hp vi nhau trong lnh vc kinh t. - C s ca nhng bin php c quyn nh nc trong nn kinh t l s thay i cc quan h s hu. N biu hin khng nhng ch s hu nh nc tng ln m c s
157

tng cng mi quan h gia s hu nh nc v s hu c quyn t nhn, hai loi s hu ny an kt vi nhau trong qu trnh chu chuyn ca tng t bn x hi. S hu nh nc hnh thnh di nhng hnh thc sau y: + Xy dng doanh nghip nh nc bng vn ca ngn sch; + Quc hu ho cc x nghip t nhn bng cch mua li; + Nh nc mua c phiu ca cc doanh nghip t nhn; + M rng doanh nghip nh nc bng vn tch lu ca cc doanh nghip t nhn. Trong cc hnh thc trn,cc doanh nghip nh nc c chc nng rt quan trng i vi nn kinh t t bn ch ngha. l: + M rng sn xut, m bo s pht trin cho kinh t t bn t nhn + Gii phng t bn ca cc t chc c quyn. T nhng ngnh t li, a vo nhng ngnh kinh doanh c hiu qu hn + Lm ch da cho s iu tit kinh t t bn ch ngha theo nhng chng trnh nht nh Mc d c chc nng quan trng nh vy, nhng khng phi lc no giai cp t sn cng mun m rng s hu t bn nh nc.Vn l ch, khi no n mang li li ch cho giai cp t sn th s c ch pht trin v ngc li. c. S can thip ca nh nc vo cc qu trnh kinh t - H thng iu tit kinh t ca nh nc dung hp c ba c ch: th trng, c quyn t nhn v iu tit ca nh nc nhm pht huy mt tch cc v hn ch mt tiu cc ca tng c ch. Xt n cng v v bn cht, h thng iu tit phc v cho ch ngha t bn c quyn. - Bn thn s iu tit ca nh nc cng c nhng mt tch cc v tiu cc. Chng hn, nhng sai lm ca nh nc trong s iu tit kinh t nhiu khi a li nhng hu qu cn tai hi hn l tc ng tiu cc ca cnh tranh t do v c quyn t nhn. - Nh nc iu tit kinh t bng nhng hnh thc nh: hng dn, kim sot, un nn nhng lch lc trong cc hot ng kinh t bng cc cng c kinh t, hnh chnh, php l... T nhng ni dung trn, c th thy rng: CNTB c quyn nh nc ra i l mt tt yu kinh t nhm p ng yu cu x hi ho cao ca lc lng sn xut. III. NH GI CHUNG V VAI TR V GII HN LCH S CA CH NGHA T BN Theo C.Mc th x hi t bn khng phi l mt khi kt tinh vng chc m l mt c th c kh nng bin i v lun trong qu trnh bin i (Ton tp, tp 23, tr.22) .... khng mt hnh thi x hi no dit vong trc khi tt c nhng lc lng sn xut m hnh thi x hi to ra a bn y cho pht trin, vn cha pht trin v nhng quan h sn xut mi, cao hn cng khng bao gi xut hin, trc khi nhng iu kin lc
158

lng sn xut ca nhng quan h trc cha chn mui trong lng x hi c (Ton tp, tp 13, tr.15 16). T nhn nh nu trn ca C.Mc, chng ta c th khng nh rng, ch ngha t bn l mt c th sng ang vn ng v bin i. S bin i c ngun gc t s pht trin mnh m ca lc lng sn xut di tc ng bng n ca cch mng khoa hc cng ngh. 1. Vai tr ca ch ngha t bn i vi s pht trin ca nn sn xut x hi Ch ngha t bn pht trin qua hai giai on: ch ngha t bn t do cnh tranh v ch ngha t bn c quyn m nc thang tt cng ca n l ch ngha t bn c quyn nh nc. Trong sut qu trnh pht trin, nu cha xt n hu qu nghim trng gy ra i vi loi ngi th ch ngha t bn cng c nhng mt tch cc i vi pht trin sn xut. l: - Chuyn nn sn xut nh thnh nn sn xut ln hin i. S ra i ca ch ngha t bn gii phng loi ngi khi m trng trung c ca x hi phong kin, on tuyt vi nn kinh t t nhin, t tc, t cp chuyn sang pht trin kinh t hng ha t bn ch ngha, chuyn sn xut nh thnh sn xut ln hin i. Di tc ng ca quy lut gi tr thng d v cc quy lut kinh t ca sn xut hng ha, ch ngha t bn lm tng nng sut lao ng, to ra khi lng ca ci khng l hn nhiu x hi trc cng li. - Pht trin lc lng sn xut. Qu trnh pht trin ca ch ngha t bn lm cho lc lng sn xut pht trin mnh m vi trnh k thut v cng ngh ngy cng cao: t k thut th cng ln k thut c kh, sang t ng ha, tin hc ha v cng ngh hin i. Cng vi s pht trin ca k thut v cng ngh l qu trnh gii phng sc lao ng, nng cao hiu qu khm ph v chinh phc thin nhin ca con ngi. - Thc hin x hi ha sn xut. Ch ngha t bn thc y nn sn xut hng ha pht trin mnh v t ti mc in hnh nht trong lch s, cng vi n l qu trnh x hi ha sn xut c v chiu rng v chiu su. l s pht trin ca phn cng lao ng x hi, sn xut tp trung vi quy m hp l, chuyn mn ha sn xut v hp tc lao ng su sc, mi lin h kinh t gia cc n v, cc ngnh, cc lnh vc ngy cng cht ch... lm cho cc qu trnh sn xut phn tn c lin kt vi nhau v ph thuc ln nhau thnh mt h thng, thnh mt qu trnh sn xut x hi. Nhng thnh tu m ch ngha t bn t c nh nu trn, l nhng thnh tu t c trong s vn ng y mu thun. iu th hin hai xu hng tri ngc nhau l xu th pht trin nhanh chng v xu th tr tr ca nn kinh t t bn ch ngha.
159

Nh V.I.Lnin nhn xt: s pht trin nhanh chng v s tr tr thi nt l hai xu th cng song song tn ti trong nn kinh t ca ch ngha quc. chnh l mt biu hin quan trng thuc bn cht ca ch ngha t bn c quyn. Ngy nay, bn cht ny biu hin rt ni bt. - Xu th pht trin nhanh ca nn kinh t biu hin ch: sau Chin tranh th gii ln th hai, c bit l vo nhng nm 50, 60 th k XX, trong nn kinh t t bn ch ngha th gii xut hin thi k tng trng vi tc cao him thy. Trong thi gian t 1948-1970, M, Anh, Php, Cng ho lin bang c, Italia, Canaa, Nht Bn... c t sut tng trng bnh qun trong tng gi tr thu nhp quc dn t 5,1%. ng thi, vic nng cao hiu qu lao ng sn xut cng rt r rt. S d nh vy l do: + Yu cu ni ti v xu hng tng nhanh tc pht trin lc lng sn xut do s tc ng ca cuc cch mng khoa hc v cng ngh. + Nn kinh t t bn ch ngha c nhng nhn t kch thch pht trin. + Vic m rng th trng trong v ngoi nc. + c bit l tc dng kch thch ca hai h thng kinh t th gii. - Xu th tr tr ca nn kinh t hay xu th km hm m Lnin ch ra c nguyn nhn c bn l do s thng tr ca c quyn. c quyn to ra nhng nhn t ngn cn s tin b k thut v pht trin sn xut nh: quy nh gi c c quyn, hn ch sn lng v mua pht minh k thut. Ngy nay, cc nhn t gy tr tr vn cn tn ti v tip tc tc ng. S tn ti song song ca hai xu th trong ch ngha t bn mt mt ni ln rng, ch ngha t bn ngy nay vn cn sc sng, quan h sn xut t bn ch ngha cn c th t iu chnh v trong gii hn nht nh n cn c th thch ng vi nhu cu pht trin ca lc lng sn xut v thc y x hi t bn pht trin. Song, mt khc, iu cng ni ln rng, ch ngha t bn ang vp phi nhng gii hn nht nh, mu thun c bn ca ch ngha t bn ngy nay vn cha gii quyt c. Tm li, CNTB t c nhiu thnh tu rt ln v pht trin lc lng sn xut, x hi ho sn xut, chuyn sn xut nh thnh nn sn xut ln hin i. Tuy nhin trong lng n cn nhiu mu thun m khng th gii quyt c. V th CNTB khng phi l tuyt i vnh vin, cui cng. N s c thay th bng phng thc sn xut mi tin b hn. 2. Gii hn lch s ca ch ngha t bn Nhng mu thun c bn ca ch ngha t bn c quyn c V.I.Lnin ch ra trong nhng thp nin u th k XX n nay, v bn cht vn khng thay i, song hnh thc biu hin ra b mt x hi th bin tng i. - Th nht, mu thun gia t sn v v sn vo u th k XX biu hin s bng n ca cuc cch mng v sn Thng Mi Nga v i v s ra i ca nh nc cng
160

nng u tin trn th gii, to iu kin 1/6 nhn loi i ln xy dng ch x hi mi x hi x hi ch ngha. Biu hin ca mu thun ngy nay chnh l mu thun gia t bn v ngi lao ng, trong ngi lao ng u tranh i c quyn lm ch x hi, c t do trong lao ng sn xut, c quyn c lm vic, c tng lng v hng cc phc li tho ng. - Th hai, mu thun gia quc v thuc a trong phn ln ca th k XX biu hin thnh phong tro gii phng dn tc ni ln khp cc chu lc, a tuyt i cc dn tc b p bc cc thuc a c thnh ngi dn ca mt quc gia t do c lp, ch ng i ln xy dng mt ch x hi mi phn vinh v hnh phc, t do la chn con ng pht trin ca ring mnh. Biu hin ca mu thun ngy nay chnh l mu thun Bc Nam, mt bin tng do ch ngha thc dn mi sinh ra. Trong phn nh mu thun gia cc nc phng Bc giu c, l ch n, vi cc nc phng Nam ngho kh do b p bc, bc lt v kinh t, l con n vi hng ngn t la. Cuc u tranh ca h y l i xo n, i c quyn nhn bi hon nhng ngun ti nguyn v lao ng m cc th h cha ng h b tc ot, b bt lm n l v i c quyn vin tr cng nh ti u t nhng khon li nhun m h ang b tc ot gip h thc y tin trnh cng nghip ho nn kinh t t nc. - Th ba, mu thun gia quc v quc vo u th k XX bng n thnh hai cuc chin tranh th gii th nay bin thnh mu thun gia ba trung tm sc mnh ca th gii l M - Nht EU. Trong cc cuc chin tranh v k thut v kinh t din ra trin min nhm thay i i snh sc mnh tng hp ca quc gia nhm chim li th trong trt t th gii mi. Tm li, tuy ch ngha t bn v nn kinh t ca n l mt c th sng, ang trong qu trnh vn ng v bin i, song cng nh tt c nhng c th sng khc, s bin i ca n cng phi tun theo cc quy lut ca bin chng duy vt: Ch ngha t bn c quyn nh nc ngy nay trong qu trnh vn ng v pht trin ca mnh v ang to c s vt cht ngy cng y hn lm cho mu thun gia tnh x hi ho ngy cng cao ca lc lng sn xut vi ci v ca quan h sn xut t bn ch ngha cht hp ngy cng gay gt hn. ng thi, cng vi s hon thin khng ngng ca cc th ch v thit ch iu tit kinh t ca nh nc t bn khi phi thch ng ngy cng cao vi s pht trin ca lc lng sn xut, tt yu mt ch kinh t x hi mi, cao hn s ra i thay th phng thc sn xut t bn ch ngha trong lch s.

161

Phn th ba L LUN CA CH NGHA MC LNIN V CH NGHA X HI Chng VII S MNH LCH S CA GIAI CP CNG NHN V CCH MNG X HI CH NGHA
162

I. S MNH LCH S CA GIAI CP CNG NHN 1. Giai cp cng nhn v s mnh lch s ca n a) Khi nim giai cp cng nhn Trong nhiu tc phm ca mnh C.Mc v Ph.ngghen s dng nhiu thut ng nh: giai cp cng nhn, giai cp v sn, giai cp v sn hin i, giai cp cng nhn cng nghip, giai cp cng nhn hin i.... D khi nim giai cp cng nhn c nhiu tn gi khc nhau nh th no i na th theo C.Mc v Ph.ngghen giai cp cng nhn vn ch mang hai thuc tnh (tiu ch) c bn. l: Th nht, v phng thc lao ng, phng thc sn xut (ngh nghip), l nhng ngi lao ng trc tip hay gin tip vn hnh cc cng c sn xut c tnh cht cng nghip ngy cng hin i v x hi ho cao. y l tiu ch c bn phn bit ngi cng nhn hin i vi ngi th th cng thi Trung c thay ngi th trong cng trng th cng. C.Mc vit: Trong cng trng th cng v trong ngh th cng, ngi cng nhn s dng cng c ca mnh, cn trong cng xng th ngi cng nhn phi phc tng my mc(1); Cng nhn cng l pht minh ca thi i mi. Ging nh my mc vy ... cng nhn Anh l a con u lng ca nn cng nghip hin i(2) Th hai, v v tr trong quan h sn xut t bn ch ngha, giai cp cng nhn l nhng ngi lao ng khng c hoc v c bn khng c t liu sn xut, lm thu cho giai cp t sn v b bc lt gi tr thng d. y l c trng c bn nht ca giai cp cng nhn di ch t bn ch ngha. Chnh v vy, C.Mc v Ph.ngghen u gi giai cp cng nhn di ch ngha t bn l giai cp v sn. Ngy nay, vi s pht trin khng ngng ca cuc cch mng khoa hc v cng ngh, b mt ca ch ngha t bn c nhng thay i to ln v i cng vi n l s thay i nht nh ca giai cp cng nhn so vi trc kia. C cu ngnh ngh ca giai cp cng nhn c nhng thay i to ln: bn cnh cng nhn ca nn cng nghip c kh, xut hin cng nhn ca nn cng nghip t ng ho. - Giai cp cng nhn hin nay khng ch bao gm nhng ngi lao ng trong cng nghip, trc tip to ra cc gi tr vt cht cho x hi m cn bao gm nhng ngi lao ng trong cc b phn dch v cng nghip, gin tip tham gia vo qu trnh sn xut vt cht. Song, d cho trnh k

(1) (2)

C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, Nxb. Chnh tr quc gia, H 2002, t4, tr.605, 610.

163

thut c thay i nh th no i na th xt theo tiu ch kinh t - x hi, giai cp cng nhn vn tn ti nh mt giai cp c th vi c hai tiu ch c bn nu trn. Cn c vo hai thuc tnh ni trn chng ta c th a ra nh ngha nh sau v giai cp cng nhn: Giai cp cng nhn l mt tp on x hi n nh, hnh thnh v pht trin cng vi qu trnh pht trin ca nn cng nghip hin i, vi nhp pht trin ca lc lng sn xut c tnh cht x hi ho ngy cng cao; l lc lng lao ng c bn tin tin trong cc quy trnh cng ngh, dch v cng nghip, trc tip hoc gin tip tham gia vo qu trnh sn xut, ti sn xut ra ca ci vt cht v ci to cc quan h x hi; i biu cho lc lng sn xut v phng thc sn xut tin tin trong thi i hin nay (1) b) Ni dung s mnh lch s ca giai cp cng nhn Trong mi thi k chuyn bin cch mng ln mt hnh thi kinh t - x hi cao hn lun c mt giai cp ng v tr trung tm ca lch s, ng vai tr l ng lc ch yu v l lc lng lnh o qu trnh cch mng . Giai cp cng nhn l sn phm ca nn i cng nghip, lc lng sn xut tin tin, phng thc sn xut tin tin, i biu cho xu hng pht trin ca x hi tng lai do vy v mt khch quan n c nhim v xo b x hi c, t chc, lnh o, xy dng x hi mi ph hp vi quy lut pht trin ca lch s. Nhim v ny do chnh a v kinh t - x hi ca giai cp quyt nh. Ni dung s mnh lch s ca giai cp cng nhn: Xo b ch t bn ch ngha v tin t bn ch ngha; tng bc xy dng x hi mi - x hi x hi ch ngha v cng sn ch ngha; xo b p bc bc lt; gii phng mnh ng thi gii phng ton nhn loi .... l ni dung c bn bao trm s mnh lch s ca giai cp cng nhn. Lch s pht trin ca x hi loi ngi chnh l lch s ca u tranh giai cp, u tranh giai cp chnh l ng lc pht trin ca lch s. hon thnh s mnh lch s ca mnh, giai cp cng nhn phi tp hp cc tng lp nhn dn lao ng xung quanh mnh, tin hnh cuc u tranh cch mng xo b x hi c v xy dng x hi mi v mi mt.

(1)

Gio trnh ch ngha x hi khoa hc: Nxb Chnh tr quc gia, HN, 2006, tr.59-60.

164

Con ng giai cp cng nhn thc hin s mnh lch s ca mnh chnh l phi tin hnh cuc cch mng khng ngng v trit qua hai giai on: Mt l, lt giai cp t sn ginh ly chnh quyn, thit lp nn chuyn chnh cch mng ca giai cp cng nhn. Hai l, s dng chnh quyn mi lm cng c ci to x hi c, tp hp qun chng nhn dn lao ng xy dng thnh cng x hi mi - x hi x hi ch ngha tin ln ch ngha cng sn. S mnh lch s ca giai cp cng nhn va mang tnh dn tc va mang tnh quc t, c ngha v va kt hp ngha v dn tc ng thi mang ngha v quc t. 2. Nhng iu kin khch quan quy nh s mnh lch s ca giai cp cng nhn Lun thuyt v s mnh lch s ca giai cp cng nhn c C.Mc v Ph.ngghen trnh by mt cc su sc trong Tuyn ngng ca ng Cng sn. Trong tc phm ny cc ng ch r cc iu kin khch quan quy nh s mnh lch s ca giai cp cng nhn. a) a v kinh t-x hi ca giai cp cng nhn trong x hi t bn ch ngha Xt mt cch tng qut chng ta c th khng nh rng, a v kinh t - x hi ca giai cp cng nhn quy nh mt cch khch quan vai tr s mnh lch s ca giai cp cng nhn. Bi v: Th nht, giai cp cng nhn l b phn quan trng nht, cch mng nht trong cc b phn cu thnh lc lng sn xut tin tin nht di ch ngha t bn. Trong nn sn xut hin i, giai cp cng nhn va l ch th trc tip, va l sn phm cn bn nht ca nn sx . Tt c cc giai cp khc u suy tn v tiu vong cng vi i cng nghip, cn giai cp cng nhn li l sn phm ca bn thn nn i cng nghip. Giai cp cng nhn hin i c xu hng ngy cng c tri thc ha. C iu ny l bi do yu cu khch quan ca s pht trin cng nghip trong thi i m khoa hc v cng ngh v ang tr thnh lc lng sn xut trc tip. Th hai, do khng c t liu sn xut nn giai cp cng nhn phi bn sc lao ng ca mnh cho nh t bn v b nh t bn chim ot gi tr thng d, h b l thuc hon ton trong qu trnh phn phi cc kt qu lao ng ca chnh mnh. Do vy, v mt li ch giai cp cng nhn l giai cp i khng trc tip vi giai cp t sn. Xt v bn cht, h l giai cp cch mng trit nht chng li ch p bc, bc lt t bn ch ngha.
165

iu kin sinh hot khch quan ca h quy nh rng, h ch c th t gii phng bng cch gii phng ton x hi khi ch t bn ch ngha. Trong cuc cch mng y, h khng mt g ngoi xing xch v c c th gii v mnh. Th ba, giai cp cng nhn c li ch cn bn thng nht vi li ch ca ton th nhn dn lao ng nn h c th tp hp, on kt, lnh o ng o qun chng i theo lm cch mng, ng thi h cng l ngi i u trong cuc u tranh ca ton th nhn dn lao ng v ca dn tc v s nghip xy dng v bo v T quc. b) c im chnh tr-x hi ca giai cp cng nhn a v kinh t - x hi khch quan cn to ra nhng c im chnh tr - x hi ca giai cp cng nhn. Chnh nhng c im ny to kh nng giai cp cng nhn hon thnh thng li s mnh lch s ca mnh. Nhng c im chnh tr - x hi ca giai cp cng nhn gm: Th nht, giai cp cng nhn l giai cp tin phong cch mng. Giai cp cng nhn l i din cho lc lng sn xut tin tin nht, ch x hi tin tin nht, do , h i din cho phng thc sn xut tin b hn phng thc sn xut t bn ch ngha. Giai cp cng nhn lun pht trin v ln mnh khng ch v s lng m cn v cht lng cng vi s pht trin ca khoa hc v cng ngh hin i. Chnh iu kin lm vic thnh th v cc khu cng nghip gip cho giai cp cng nhn m rng cc quan h x hi, m mang tr tu. Cuc u tranh chng p bc bc lt v dn sinh dn ch, ci thin iu kin lm vic ti luyn cho giai cp cng nhn c nhng phm cht cn thit cho cng cuc u tranh. Li ch cn bn ca giai cp cng nhn thng nht vi li ch cn bn ca nhn dn lao ng nn h c kh nng v iu kin tp hp qun chng nhn dn lm cch mng. Th hai, giai cp cng nhn l giai cp c tnh cch mng trit . Trong Tuyn ngn ca ng Cng sn C.Mc v Ph.ngghen ch r: Trong tt c cc giai cp hin ang i lp vi giai cp t sn th ch c giai cp v sn l giai cp thc s cch mng, tt c cc giai cp khc u l nhng tng lp trung ng .... l do giai cp cng nhn khng gn vi t hu, do vy, h kin nh trong cuc u tranh xa b ch ngha t bn v xy dng x hi mi(1). Th ba, giai cp cng nhn c thc t chc k lut cao.

(1)

C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, Nxb. Chnh tr quc gia, H 2002, t4, tr610.

166

Mi trng lm vic ca giai cp cng nhn l sn xut tp trung cao v c trnh k thut ngy cng hin i, c c cu t chc ngy cng cht ch, lm vic theo dy chuyn buc giai cp cng nhn phi lun tun th nghim ngt k lut lao ng. Do yu cu ca cuc u tranh giai cp chng li giai cp t sn - l mt giai cp c tim lc v kinh t - k thut nn giai cp cng nhn phi u tranh bng phm cht k lut ca mnh. Th t, giai cp cng nhn c bn cht quc t. Giai cp cng nhn tt c cc nc u c chung mt mc ch l gii phng mnh ng thi gii phng x hi khi p bc bc lt v h u c chung mt k th l giai cp t sn bc lt. V cng do yu cu ca cuc u tranh giai cp, chng li ch ngha t bn, giai cp t sn khi m chng lin kt vi nhau thnh tp on t bn, ch ngha quc, v vy m giai cp cng nhn cng phi nu cao tinh thn quc t ca giai cp mnh. V sn tt c cc nc on kt li (C.Mc - Ph.ngghen) V sn tt c cc nc v cc dn tc b p bc on kt li (V.I. Lnin) 3. Vai tr ca ng Cng sn trong qu trnh thc hin s mnh lch s ca giai cp cng nhn S mnh lch s ca giai cp cng nhn xut hin mt cch khch quan, song, bin kh nng khch quan thnh hin thc th phi thng qua nhng nhn t ch quan. Trong nhng nhn t ch quan y, vic thnh lp ra ng Cng sn trung thnh vi s nghip, li ch ca giai cp cng nhn l yu t quyt nh nht m bo cho giai cp cng nhn c th hon thnh s mnh lch s ca mnh. a) Tnh tt yu v quy lut hnh thnh, pht trin chnh ng ca giai cp cng nhn * Tnh tt yu ca vic hnh thnh v pht trin ng ca giai cp cng nhn Trong thc t lch s, phong tro cng nhn chng giai cp t sn xut hin ngay t khi ch ngha t bn ra i. Mc d quy m ngy cng m rng nhng u b tht bi. Khi cha c ng lnh o, phong tro u tranh ca giai cp cng nhn ch mang tnh t pht, ri rc, cha c t chc v h thng, cha c l lun dn ng. Khi ng Cng sn ra i v trc tip lnh o phong tro cch mng v vi t cch l i tin phong chnh tr ca giai cp cng nhn v ton x hi, ng Cng sn c nhim v ra cng lnh, mc tiu, phng hng, ng li, chin lc, sch lc,
167

cc chnh sch ng n, ph hp vi iu kin thc tin ca t nc, vi quy lut vn ng khch quan ca th gii; vi quyn li ca i a s nhn dn lao ng. Ch c ng Cng sn lnh o giai cp cng nhn mi chuyn t u tranh t pht ln t gic, s lnh o ca ng Cng sn tr thnh iu kin giai cp cng nhn hon thnh s mnh lch s ca mnh. lun gi c vai tr lnh o ca mnh ng phi lun lun hng hot ng ca mnh v li ch chung ca dn tc, lun t chc, gio dc ton ng, ton dn thc hin thng li cc mc tiu, yu cu nhim v t ra hon thnh s mnh lch s ca mnh. ng phi chm lo xy dng v t chc, nng cao nng lc lnh o, vng mnh v chnh tr, gn b vi nhn dn. * Quy lut hnh thnh v pht trin ng ca giai cp cng nhn Bng thc tin cch mng nc Nga cng vi phong tro cng sn v cng nhn quc t V.I. Lnin khi qut v nu ln mt vn c tnh quy lut v s ra i ca ng Cng sn, l: Ch ngha Mc kt hp vi phong tro cng nhn dn ti s ra i ca ng Cng sn. y l vn c tnh ph bin i vi s ra i ca ng Cng sn nhiu nc trn th gii, nht l chu u. Vn dng mt cch sng to quan im ca ch ngha Mc-Lnin vo tnh hnh c th ca Vit Nam, Nguyn i Quc sng lp ra ng Cng sn Vit Nam (03/02/1930), l sn phm ca s kt hp gia ch ngha Mc-Lnin vi phong tro cng nhn v phong tro yu nc Vit Nam. y l mt sng to, mt ng gp ca Ch tch H Ch Minh cho phong tro cng sn v cng nhn quc t. S ra i ca ng Cng sn Vit Nam chnh l s kt hp mt cch nhun nhuyn gia ch ngha Mc-Lnin vi phong tro cng nhn v phong tro yu nc Vit Nam. b) Mi quan h gia ng Cng sn vi giai cp cng nhn Giai cp cng nhn l c s giai cp ca ng Cng sn, l ngun b sung lc lng cho ng, ni cch khc ng trc ht bao gm nhng ngi u t nht trong giai cp cng nhn. ng Cng sn l i tin phong chin u, l lnh t chnh tr, l b tham mu chin u ca giai cp cng nhn. Vai tr ca ng i vi giai cp cng nhn th hin ch: Mt l, khng c mt t chc chnh tr no hot ng c m li khng thng qua chnh ng ca giai cp mnh. Giai cp cng nhn cng vy, h hot ng, lm cch mng thng qua i tin phong ca mnh, l ng Cng sn (ng mang bn cht giai cp cng nhn). Hai l, hon thnh s mnh lch s ca mnh th giai cp
168

cng nhn cn phi c mt chnh ng chnh tr vng vng kin nh, sng sut, c ng li chin lc sch lc ng n th hin li ch ca giai cp hay ton th phong tro. Ba l, vi mt ng Cng sn chn chnh th s lnh o ca ng chnh l s lnh o ca giai cp. ng vi giai cp l thng nht nhng ng c trnh l lun v t chc cao nht lnh o giai cp v dn tc; v th khng th ln ln ng vi giai cp. II. CCH MNG X HI CH NGHA 1. Cch mng x hi ch ngha v nguyn nhn ca n a) Khi nim cch mng x hi ch ngha Cch mng x hi ch ngha l mt cuc cch mng nhm thay th ch t bn ch ngha li thi bng ch x hi ch ngha, trong cuc cch mng , giai cp cng nhn l giai cp lnh o v cng vi qun chng nhn dn lao ng xy dng mt x hi cng bng, dn ch, vn minh. - Theo ngha hp: Cch mng x hi ch ngha c hiu l mt cuc cch mng chnh tr, c kt thc bng vic giai cp cng nhn cng vi nhn dn lao ng ginh c chnh quyn, thit lp nn nh nc chuyn chnh v sn nh nc ca giai cp cng nhn v qun chng nhn dn lao ng. - Theo ngha rng: Cch mng x hi ch ngha bao gm c hai thi k: cch mng v chnh tr nhm thit lp nh nc chuyn chnh v sn v thi k s dng nh nc ca mnh ci to x hi c, xy dng x hi mi v mi mt kinh t, chnh tr, vn ha t tng b) Nguyn nhn ca cch mng x hi ch ngha - Nguyn nhn kinh t (y l nguyn nhn su xa ca cch mng x hi ch ngha ): chnh l mu thun trong phng thc sn xut gia lc lng sn xut mang tnh cht x hi ho cao vi quan h sn xut da trn ch chim hu t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut. Mu thun trn lnh vc kinh t trn c biu hin trn lnh vc x hi l phng thc sn xut mi ra i thay th phng thc sn xut c, quan h sn xut c s c thay th bng quan h sn xut mi, ng thi giai cp cng nhn v nhn dn lao ng s tr thnh ngi lm ch t nc. - Nguyn nhn v x hi: l mu thun gia giai cp thng tr vi giai cp b tr, c th l mu thun gia giai cp cng nhn v giai cp t sn. Mu thun trn lnh vc kinh t trn c biu hin trong lnh vc x hi chnh l phng thc sn xut mi
169

ra i thay th phng thc sn xut c, quan h sn xut c s c thay th bng quan h sn xut mi, ng thi giai cp cng nhn v nhn dn lao ng s tr thnh ngi lm ch t nc. Cch mng x hi ch ngha c nguyn nhn su xa l do mu thun gia lc lng sn xut c tnh cht x hi ho cao vi tnh cht t hu t nhn v t liu sn xut di ch ngha t bn, cho nn chng no quan h sn xut t bn ch ngha vn c duy tr th nguyn nhn ca cuc cch mng x hi ch ngha vn cn tn ti. 2. Mc tiu, ng lc v ni dung ca cch mng x hi ch ngha a) Mc tiu ca cch mng x hi ch ngha Gii phng giai cp b p bc, bc lt, cc dn tc b n dch ng thi gii phng x hi khi s tr tr tip tc pht trin trn con ng tin b, vn minh l mc tiu chung v l mc tiu cao c nht ca cch mng x hi ch ngha. ng nh C.Mc v Ph.ngghen tng ch r s pht trin t do ca mi ngi l iu kin cho s pht trin t do ca tt c mi ngi(1). thc hin c mc tiu cao c nu trn, cch mng x hi ch ngha phi tng bc c hin thc ho qua tng chng ng, tng bc i, thng qua qu trnh lao ng y nhit huyt v sng to ca qun chng nhn dn lao ng, bng cng tc t chc x hi mt cch khoa hc trn tt c cc lnh vc ca i sng x hi, ca mt ch x hi mi t di s lnh o ca ng Cng sn. Mc tiu trong giai on u ca cch mng x hi ch ngha l ginh chnh quyn, thit lp nh nc ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. Tip n, giai on sau ca cch mng x hi ch ngha l, s dng chnh quyn xo b ch ngi bc lt ngi, a li i sng m no cho ton dn. b) ng lc ca cch mng x hi ch ngha ng lc ch yu ca cch mng x hi ch ngha l cc giai cp v tng lp m li ch ca h c lin quan n cch mng x hi ch ngha. Trong Tuyn ngn ca ng Cng sn C.Mc v Ph.ngghen vit: Tt c nhng phong tro lch s t trc n nay u do thiu s thc hin, hoc l mu li ch cho thiu s. Phong tro v sn l phong tro c lp ca khi i a s, mu li ch cho khi i a s(1). Cch mng x hi ch ngha vi mc ch gii phng giai cp cng nhn v nhn dn lao ng khi tnh trng p bc, bc lt, em li cuc sng hnh phc cho
(1) (1)

C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, Nxb. Chnh tr quc gia, HN 2002, t4, tr628. C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, Nxb. Chnh tr quc gia, HN 2002, t4, tr611.

170

nhn dn, do vy thu ht c s tham gia ca ng o nhn dn lao ng trong sut qu trnh cch mng. Giai cp cng nhn va l giai cp lnh o va l ng lc ch yu ca cch mng x hi ch ngha. L con ca nn i cng nghip, giai cp cng nhn ngy cng ln tng v s lng, nng cao v cht lng, nht l trong thi i ca nn kinh t tri thc trong giai on hin nay, cng nhn ngy cng c tri thc ho, v tr v vai tr ca h ngy cng c khng nh trong cuc u tranh v mt x hi tin b v vn minh. Giai cp nng dn c nhiu li ch cn bn thng nht vi li ch ca giai cp cng nhn, do cng tr thnh ng lc to ln ca cch mng x hi ch ngha. Giai cp nng dn l lc lng ng o nht trong dn c, nht l i vi cc quc gia chm v ang pht trin. Bi vy, trong tin trnh cch mng x hi ch ngha, giai cp cng nhn mun hon thnh s mnh lch s ca mnh th nht thit phi li ko c giai cp nng dn i theo mnh nhm to thnh lin mnh cng nng vng chc ginh v gi chnh quyn cch mng. Nguyn tc ca chuyn chnh v sn l duy tr khi lin minh gia giai cp v sn v giai cp nng dn(2). i ng tr thc cng l lc lng quan trng ca cch mng x hi ch ngha c bit trong qu trnh xy dng ch ngha x hi i ng tr thc cng tr nn quan trng. Tr thc l nhng ngi gp phn nng cao dn tr, o to ngun nhn lc cho t nc, tham gia xy dng ng li ca ng, chnh sch php lut ca Nh nc. Tr thc l nhng ngi sng to ra cc gi tr khoa hc, k thut, tip thu nhng thnh tu khoa hc k thut mi ca nhn loi. Ngy nay, trong thi i ca cuc cch mng khoa hc v cng ngh, lng gi tr lao ng chy xm ngy cng chim t l cao trong sn phm hng ho th vai tr ng lc ca i ng tr thc ngy cng tng trong s nghip xy dng v bo v T quc x hi ch ngha. Ngoi nhng ng lc trn, khi i on kt dn tc, tinh thn yu nc, truyn thng vn ha, ng li cch mng ng n cng l nhng ng lc quan trng ca cch mng x hi ch ngha . c) Ni dung ca cch mng x hi ch ngha Cch mng x hi ch ngha l mt cuc cch mng ton din trn tt c cc mt ca i sng x hi.

(2)

C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, Nxb. Chnh tr quc gia, H 2002, t44, tr57.

171

- Trn lnh vc chnh tr: cch mng x hi ch ngha a nhn dn lao ng t a v b p bc, bc lt ln a v lm ch Nh nc, lm ch x hi t h hot ng nh ch th t gic xy dng x hi mi. nng cao hiu qu trong vic tp hp, t chc nhn dn tham gia vo cng vic ca Nh nc x hi ch ngha, ng Cng sn v Nh nc x hi ch ngha phi thng xuyn chm lo, nng cao kin thc v mi mt cho ngi dn, c bit l nhng kin thc v chnh tr, php quyn. Bn cnh , ng v Nh nc x hi ch ngha cng phi thng xuyn quan tm ti vic xy dng v hon thin h thng lut php, c ch, c nhng chnh sch ph hp nhn dn lao ng tham gia hot ng qun l x hi, qun l nh nc. - Trn lnh vc kinh t: cch mng x hi ch ngha s lm thay i v tr, vai tr ca ngi lao ng trn c s thay i ch chim hu t nhn v t liu sn xut l ch yu bng ch s hu cng hu l ch yu, v di nhng hnh thc thch hp; thay i iu kin sng v iu kin lm vic ca ngi lao ng. Cng vi vic ci to quan h sn xut c, xy dng quan h sn xut mi x hi ch ngha, nh nc x hi ch ngha phi tm mi cch pht trin lc lng sn xut, khng ngng nng cao nng sut lao ng, trn c s tng bc ci thin i sng ca nhn dn. Di ch ngha x hi, nguyn tc phn phi theo lao ng c xem l nguyn tc ch yu nht, do vy, nng sut lao ng, hiu qu cng tc l thc o nh gi hiu qu ca mi c nhn ng gp cho x hi. ng thi, phi ch kt hp hi ho gia li ch c nhn vi li ch ca tp th. - Trn lnh vc vn ho - t tng: cch mng x hi ch ngha to ra s thay i cn bn trong phng thc sinh hot tinh thn ca x hi theo xu hng tin b trn c s k tha v nng cao nhng gi tr truyn thng ca dn tc, tip thu nhng gi tr tin tin ca thi i, tng bc xy dng th gii quan, nhn sinh quan mi, xy dng nn vn ho mi, nhng con ngi mi mang tnh cht x hi ch ngha. Nh vy, cch mng x hi ch ngha din ra trn tt c cc lnh vc ca i sng x hi, t chnh tr n kinh t v vn ho t tng. Tt c cc lnh vc trn u c mi quan h, tc ng qua li vi nhau, thc y nhau cng pht trin. 3. Lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn trong cch mng x hi ch ngha
172

a) Tnh tt yu v c s khch quan ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn Tnh tt yu khch quan ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn. Lin minh gia giai cp cng nhn vi nng dn l iu kin c bn tng cng lc lng v nu khng c lin minh ny th giai cp cng nhn khng th dnh chnh quyn v gi vng chnh quyn. Kinh nghim lch s cho thy nu giai cp cng nhn khng lin minh vi nng dn th khng th ginh c thng li trong cch mng x hi. xy dng x hi mi, giai cp cng nhn cng nht thit phi lin minh vi nng dn v l lc lng ng o, l mt ng lc quan trng ca cch mng x hi ch ngha. C s khch quan ca vic xy dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi nng dn. Giai cp nng dn cng l giai cp b bc lt do l ngi gn gi vi giai cp cng nhn. Lin minh cng nng l do mi lin h t nhin, gn b v thng nht v li ch c bn ca cng nhn, nng dn. Lin minh cng nng l do s gn b gia cng nghip, nng nghip, l hai ngnh sn xut chnh ca x hi. Cng nghip to ra nhng sn phm phc v cho nng nghip. Ngc li, nng nghip to ra lng thc, thc phm phc v cho nhu cu ca ton x hi, ng thi n cng to ra nng sn phc v cho sn xut cng nghip. Lin minh cng - nng l yu cu khch quan ca qu trnh xy dng ch ngha x hi; l lc lng chnh tr x hi c bn ca cch mng, l nn tng vng chc ca khi i on kt ton dn, ca Nh nc x hi ch ngha. Trn c s , nng dn tr thnh ngi bn t nhin, tt yu ca giai cp cng nhn. b) Ni dung v nguyn tc c bn ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn Ni dung ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn. Lin minh v chnh tr gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn trong thi k u tranh ginh chnh quyn l nhm ginh chnh quyn v tay giai cp cng nhn cng vi nhn dn lao ng. Trong thi k xy dng ch ngha x hi, lin minh cng - nng chnh l vic cng tham gia vo chnh quyn nh nc, bo v thnh qu cch mng, xy dng thnh cng ch ngha x hi. Tuy nhin, lin minh
173

v chnh tr gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn khng phi l s dung ho v lp trng t tng m giai cp nng dn phi ng trn lp trng chnh tr ca giai cp cng nhn. Lin minh v kinh t gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn. y l ni dung lin minh quan trng nht, ch yu trong thi k xy dng ch ngha x hi. Thc hin lin minh v kinh t gia cng nhn v nng dn l kt hp ng n li ch ca hai giai cp, va m bo li ch ca nh nc, ca x hi va quan tm ti li ch ca nng dn, c chnh sch ph hp vi nng nghip, nng thn v nng dn. Ni dung v vn ha, x hi ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn. Khi ni n ni dung v vn ho, x hi ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn, chng ta phi nhn mnh rng, y l mt trong nhng vn quan trng ca tin trnh xy dng ch ngha x hi. Thc hin tt c nhng ni dung v vn ho, x hi ca khi lin minh cng nng chng ta mi c th pht huy ht c ng lc ca tng giai cp cng nh sc mnh ca khi lin minh. Mun thc hin tt nhng ni dung ca lin minh cng nng trn lnh vc vn ho, x hi chng ta cn phi: Mt l, thng xuyn chm lo, nng cao trnh vn ha ca cng nhn v nng dn. Hai l, xy dng quan h x hi nhn vn, nhn o, hu ngh hp tc gia cc dn tc. Ba l, to iu kin cho qun chng lao ng tham gia qun l kinh t, qun l x hi, qun l nh nc. Nguyn tc c bn ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn Mt l, phi m bo vai tr lnh o ca giai cp trong khi lin minh cng nng. Xy dng khi lin minh cng nng khng c ngha l chia quyn lnh o ca hai giai cp ny, m phi i theo ng li ca giai cp cng nhn. Giai cp nng dn l giai cp gn vi phng thc sn xut nh, cc b, phn tn, khng c h t tng c lp. Do , giai cp nng dn ch c i theo h t tng ca giai cp cng nhn mi c th tin ln nn sn xut ln ca x hi mi. Hai l, m bo nguyn tc t nguyn. C thc hin c tinh thn t nguyn th khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn mi bn vng v lu di.
174

Ba l, kt hp ng n cc li ch ca giai cp cng nhn v giai cp nng dn. y l hai giai cp c li ch cn bn thng nht vi nhau. S thng nht v mt li ch l iu kin quan trng thc hin lin minh. III. HNH THI KINH T-X HI CNG SN CH NGHA 1. Xu th tt yu ca s ra i hnh thi kinh t-x hi cng sn ch ngha Phng php lun c bn ca vic d bo xu th tt yu ca s ra i hnh thi kinh t-x hi cng sn ch ngha: C.Mc v Ph.ngghen vn dng quan im duy vt v lch s nghin cu x hi loi ngi. Cc ng coi s vn ng pht trin v thay th ln nhau ca cc hnh thi kinh t-x hi l qu trnh pht trin lch s - t nhin, iu l do quy lut quan h sn xut phi ph hp vi tnh cht v trnh pht trin ca lc lng sn xut quy nh. C.Mc v Ph.ngghen phn tch mt cch khoa hc phng thc sn xut t bn ch ngha v ch r mu thun c bn ca phng thc sn xut t bn ch ngha l mu thun gia lc lng sn xut ngy cng x hi ha cao vi quan h sn xut da trn s hu t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut dn ti s km hm lc lng sn xut. Nhu cu pht trin ca lc lng sn xut tt yu i hi phi thay th quan h sn xut t bn ch ngha bng quan h sn xut mi ph hp thc y lc lng sn xut pht trin. Mu thun c bn ca phng thc sn xut t bn ch ngha v nhu cu tt yu ca s thay th hnh thi kinh t-x hi t bn ch ngha bng hnh thi kinh t-x hi cng sn ch ngha. Tnh mu thun gay gt trong lnh vc kinh t c biu hin trn lnh vc chnh tr x hi l mu thun giai cp cng nhn, nhn dn lao ng vi giai cp t sn. S pht trin ca cuc u tranh giai cp tt yu dn ti chuyn chnh v sn v s xc lp hnh thi kinh t-x hi cng sn ch ngha. C.Mc v Ph.ngghen d bo s ra i ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha t nhng nc t bn pht trin nhng cn c vo nhng iu kin thc t cui th k XIX, u th k XX, V.I.Lnin d bo s xut hin ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha cc nc c trnh pht trin trung bnh v nhng dn tc thuc a. Nhng iu kin c bn ca s ra i hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha t cc nc t bn ch ngha trung bnh v cc nc cha qua ch ngha t bn phi hi t cc iu kin sau y:

175

Mt l, khi ch ngha t bn chuyn sang giai on ch ngha quc, cc nc quc khng ngng xm lc, khai thc thuc a, gy ra chin tranhDo , lm xut hin nhng mu thun c bn v gay gt ca thi i nh: Mu thun gia giai cp t sn v giai cp cng nhn; mu thun gia ch ngha quc vi cc dn tc thuc a; mu thun gia cc nc t bn vi nhau; mu thun gia a ch v nng dn. cc nc nng nghip lc hu v l thuc a mu thun c bn nht l mu thun gia thc dn quc cng bn phong kin tay sai, vi mt bn l c dn tc ang b n dch, b p bc, b`c lt. Hai l, c s tc ng ton cu ca phong tro cng sn v cng nhn quc t, h t tng Mc-Lnin, c bit l nhng lun im v ch ngha quc v cc dn tc b p bc, lm thc tnh nhiu dn tc, dy ln phong tro yu nc, ginh c lp dn tc, trong c Vit Nam. Phi c s ra i ca ng Cng sn - i tin phong ca giai cp cng nhn v theo h t tng ca ch ngha Mc-Lnin. Nh vy, hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha khi ra i cc nc t bn ch ngha pht trin trung bnh v cc nc cha qua ch ngha t bn khng phi l ngu nhin m n phi c nhng iu kin lch s nht nh. 2. Cc giai on pht trin ca hnh thi kinh t-x hi cng sn ch ngha a) Thi k qu ln ch ngha x hi Tnh tt yu v hai loi hnh qu ln ch ngha x hi Thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi l thi k ci bin cch mng su sc trn ton b cc mt ca i sng x hi, to ra nhng tin vt cht v tinh thn cn thit hnh thnh mt x hi m trong nhng nguyn tc cn bn ca ch ngha x hi s c thc hin. Tnh tt yu ca thi k qu ln ch ngha x hi l do: Mt l, ch ngha t bn v ch ngha x hi khc nhau v bn cht, da trn ch s hu khc nhau v t liu sn xut. Hai l, ch ngha x hi c xy dng trn nn i cng nghip c trnh cao. Ch ngha t bn to ra nn i cng nghip nhng n cha phi l c s vt cht k thut ca ch ngha x hi. Mun c c s vt cht k thut ca ch ngha x hi cn phi c thi gian t chc li, sp xp, ci to nn i cng nghip t bn ch ngha thnh c s vt cht k thut ca ch ngha x hi. Ba l, cc quan h x hi ca ch ngha x hi khng t pht ny sinh t ch ngha t bn, m ch c th l kt qu ca qu trnh xy dng v ci to x hi ch ngha. Bn l, cng cuc xy dng ch ngha x hi l cng vic mi m, kh khn phc tp v i hi phi c thi gian.
176

c im v thc cht ca thi k qu ln ch ngha x hi c im ca thi k qu ln ch ngha x hi l s tn ti ca x hi c an xen vi nhng nhn t mi ca ch ngha x hi trong mi quan h va thng nht va u tranh vi nhau trn mi lnh vc ca i sng x hi nh: chnh tr, kinh t, vn ho, t tng, v.vv pht trin theo nh hng x hi ch ngha. Trn lnh vc kinh t l s tn ti nn kinh t nhiu thnh phn trong h thng kinh t quc dn thng nht vn ng theo nh hng x hi ch ngha. Nn kinh t c nhiu thnh phn c xc lp trn c s khch quan ca s tn ti nhiu loi hnh s hu v t liu sn xut vi nhng hnh thc t chc kinh t a dng, an xen hn hp vi nhau, nhiu hnh thc phn phi thu nhp khc nhau. Trn lnh vc chnh tr l s tn ti kt cu giai cp x hi a dng, phc tp do thc chnh tr ca cc b phn khc nhau cng c s khc nhau. Trn lnh vc t tng vn ha-x hi l s tn ti nhiu t tng v vn ha khc nhau. Bn cnh t tng x hi ch ngha, t tng Mc-Lnin gi vai tr thng tr vn tn ti cc t tng t sn, tiu t sn, tm l tiu nng Thc cht ca thi k qu Thi k qu ln ch ngha x hi v thc cht l thi k u tranh quyt lit v chnh tr, t tng, vn ho, kinh t, x hi gia mt bn l giai cp cng nhn lin minh cng giai cp nng dn v cc tng lp nhn dn lao ng khc ginh c chnh quyn nh nc, t chc xy dng x hi mi, vi mt bn l giai cp bc lt, cc th lc phn ng mi b nh v vn cn nui hy vng ginh li c thin ng mt. Ni dung kinh t, chnh tr v vn ha, x hi ca thi k qu ln ch ngha x hi. Trong lnh vc kinh t: Sp xp, b tr li lc lng sn xut hin c ca x hi, ci to quan h sn xut c, xy dng quan h sn xut mi theo hng to ra s pht trin cn i ca nn kinh t, p ng ngy cng tt hn nhu cu ca nhn dn. Qu trnh ny phi tun th nhng i hi khch quan ca quy lut kinh t, nht l quy lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut. i vi nhng nc cha tri qua ch t bn ch ngha, tt yu phi tin hnh cng nghip ha x hi ch ngha to ra c s vt cht k thut ca ch ngha x hi, l nhim v trung tm ca thi k qu . Qu trnh ny cng i hi phi tun th
177

quy lut kinh t khch quan v ty thuc iu kin lch s c th ca mi nc v bi cnh quc t xc nh chin lc, bc i v ni dung thch hp. Trong lnh vc chnh tr: u tranh chng li cc th lc th ch, chng ph s nghip xy dng ch ngha x hi. Xy dng, cng c nh nc v nn dn ch x hi ch ngha . m bo quyn lm ch trong hot ng kinh t - vn ha - x hi ca nhn dn lao ng. Xy dng cc t chc chnh tr-x hi. Xy dng ng Cng sn trong sch, vng mnh ngang tm nhim v lch s. Trong lnh vc x hi: Khc phc t nn do x hi c li. Khc phc trnh pht trin chnh lch gia cc vng, min, cc tng lp dn c thc hin mc tiu bnh ng x hi. b) Ch ngha x hi Ch ngha x hi l giai on thp ca ch ngha cng sn c cc c trng sau: 1. C s vt cht - k thut l nn sn xut cng nghip vi trnh cng ngh hin i X hi x hi ch ngha v t bn ch ngha l hai ch x hi m c s khc nhau v ch s hu t liu sn xut ch yu. x hi x hi ch ngha l ch cng hu v t liu sn xut ch yu cn trong x hi t bn ch ngha l ch t hu. Vi cc nc t bn ch ngha i ln ch ngha x hi, vi lc lng sn xut pht trin, y l iu kin thun li tip tc xy dng thnh cng ch ngha x hi. Vi cc nc khng pht trin qua ch t bn ch ngha th tt yu phi thc hin cng nghip ho, hin i ho, xy dng tng bc c s vt cht - k thut ca ch ngha x hi. 2. X hi x hi ch ngha xo b ch chim hu t bn ch ngha, thit lp ch cng hu v nhng t liu sn xut ch yu ca x hi Cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin ch r, ch ngha x hi khng xo b ch t hu ni chung m ch yu xo b ch t hu t bn ch ngha
178

v t liu sn xut ch yu. V y chnh l ngun gc ca p bc, bc lt gi tr thng d. Trong thi k qu ln ch ngha x hi, kt cu x hi cn an xen nhiu giai cp, tng lp x hi; c cu kinh t nhiu thnh phn vn hnh theo c ch th trng, v vn tn ti nhng quan h kinh t c th nh thu mn lao ng, nhn cng,c nhn ngi ny vn c th cn bc lt nhng c nhn khc. y ch l nhng quan h bc lt c th ch khng phi xem xt trn bnh din ca ton x hi, giai cp ny bc lt giai cp khc, tng lp khc. 3. X hi x hi ch ngha to ra cch thc t chc lao ng v k lut lao ng mi. y l mt vn u tranh t hon thin v cch thc lao ng v k lut lao ng theo tin trnh tng bc ca ch ngha x hi 4. X hi x hi ch ngha thc hin nguyn tc phn phi theo lao ng nguyn tc phn phi c bn nht. y l nguyn tc phn phi c bn nht trong ch ngha x hi nhng khng phi l nguyn tc duy nht. Nguyn tc phn phi ny n ph hp vi tnh cht v trnh pht trin ca lc lng sn xut trong ch ngha x hi. 5. Nh nc x hi ch ngha mang bn cht ca giai cp cng nhn, tnh nhn dn rng ri v tnh dn tc su sc; thc hin quyn v li ch ca nhn dn 6. X hi x hi ch ngha l ch x hi m con ngi gii phng, v thot khi ch p bc bc lt; thc hin cng bng, bnh ng, tin b x hi to ra nhng iu kin c bn con ngi pht trin ton din. Mc tiu cao nht ca x hi x hi ch ngha l gii phng con ngi, y l mt qu trnh lu di v c thc hin tng bc trn tt c cc lnh vc ca i sng x hi nh: kinh t, chnh tr, vn ho, t tng. Tm li, ch ngha Mc-Lnin a ra nhng d bo khoa hc v nhng c trng c bn ca x hi x hi ch ngha m chng ta ang nh hng xy dng, v nhng d bo ny ch t c sau khi kt thc thi k qu t ch ngha t bn tin ln ch ngha x hi. Vn dng sng to v pht trin ch ngha Mc-Lnin, tng kt qu trnh cch mng Vit Nam, nht l trong hai mi nm i mi, ng Cng sn Vit Nam hnh thnh mt quan nim tng qut v ch ngha x hi. iu ny c th hin r trong Vn kin i hi i biu ton quc ca ng ln th X:
179

- X hi x hi ch ngha m ng, Nh nc v nhn dn ta xy dng l mt x hi dn giu, nc mnh, cng bng, dn ch, vn minh; - Do nhn dn lao ng lm ch; - C nn kinh t pht trin cao, da trn lc lng sn xut hin i v quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut; - C nn vn ho tin tin, m bn sc vn ho dn tc; - Con ngi c gii phng khi p bc bt cng, c cuc sng m no, t do, hnh phc, pht trin ton din; - Cc dn tc trong cng ng Vit Nam bnh ng, on kt, tng tr, gip nhau cng tin b; - C nh nc php quyn x hi ch ngha ca dn, do dn, v nhn dn di s lnh o ca ng Cng sn; - C quan h hu ngh v hp tc vi cc nc trn th gii; C th xem y l m hnh ch ngha x hi ca Vit Nam. Nhng c trng trong m hnh va phn nh tnh ph bin theo tinh thn hc thuyt Mc-Lnin v xy dng ch ngha x hi, va th hin tnh c th dn tc, c tnh n cc c im ca thi i. Tuy nhin y vn cn nhiu vn cn c tip tc nghin cu su v c th. c) Giai on cao ca Hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha Trn c s nghin cu qu trnh pht trin ca lc lng sn xut, C.Mc d bo v s xut hin giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha: V mt kinh t: Lc lng sn xutpht trin v cng mnh m, ca ci x hi tun ra do dt, thc con ngi c nng ln, khoa hc pht trin, lao ng ca con ngi c gim nh, thc hin phn phi theo nhu cu. Trrong tc phm Ph phn Cng lnh Gta, C.Mc vit: Khi no lao ng tro thnh khng nhng l mt phng tin sing sng m bn thn n cn l mt nhu cu bc nht ca i sng, khi m cng vi s pht trin ton din ca cc c nhn, sc sn xut ca h ngy cng tng ln v tt c cc ngun ca ci x hi u tun ra di do - ch khi ngi ta mi c th vt hn ra khi gii hn cht hp ca php quyn t sn v x hi mi c th ghi ln l c ca mnh: lm theo nng lc, hng theo nhu cu(1). V mt x hi: Trnh x hi pht trin nag cng cao, con ngi c iu kin pht trin nng lc ca mnh, tr thc con ngi c nng cao, khng cn s
(1)

C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, Nxb. Chnh tr quc gia, HN.1995, t19, tr36.

180

khc bit gia thnh th v nng thn, giai cp v nh nc s tiu vong. Ch lc nh nc mi tiu vong, mt nn dnch thc s hon b, thc s khng hn ch mi c th c v c thc hin. K tha nhng t tng ca C.Mc v Ph.ngghen, V.I.Lnin tip tc a ra nhng lun gii v m hnh x hi trong tng lai. ng cho rng, khi x hi t c trnh pht trin cao nh vy, th dn ch mi thc hin y , dn ch cho mi ngi, khng cn i tng b hn ch dn ch, do vy dn ch cng khng cn; nh nc lut php t tiu vong, v lc ny khng cn ti s chn p ca nh nc, php lut tr thnh phong tc, tp qun, thnh quan nim o c mi ngi t gic thc hin. Cng theo V.I.Lnin, ti giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha, con ngi c gii phng hon ton, chuyn t vng quc ca tt yu sang vng quc ca t do, c iu kin pht trin ton din nng lc v mang ht ti nng, tr tu cng hin cho x hi.... V.I.Lnin cng cho rng, khng phi nh nc tiu vong ngay mt lc, m l mt qu trnh: Chng ta ch c quyn ni rng, nh nc tt nhin s tiu vong ng thi nhn mnh vo tnh cht lu di ca qu trnh y, s ph thuc ca qu trnh y vo tc pht trin ca giai on cao ca ch ngha cng sn(1). Qua phn tch ca C.Mc, Ph.ngghen v V.I.Lnin v gia on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn, cc ng u nu ln nhng iu kin kinh t - x hi m bo cho s xut hin ca giai on ny. Cc iu kin l: Mt l, C.Mc. Ph.ngghen v V.I.Lnin d bo v giai on cao ca hnh thi kinh t - cng sn ch ngha khi c nhng iu kin kinh t - x hi cho s xut hin ca giai on ny. Hai l, s xut hin giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha l mt qu trnh lu di, bng vic khng ngng pht trin lc lng sn xut, t chc x hi v mi mt, gio dc nng cao tinh thn t gic ca con ngi. Nu khng c qu trnh cng khng th xut hin c giai on . Ba l, qu trnh xut hin giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi hi cng sn ch ngha cc nc khc nhau din ra vi nhng qu trnh khc nhau, tu thuc vo s n lc phn u v mi phng din. Khi cha xut hin giai on cao th trong mt thi gian nht nh, di ch cng sn, khng nhng vn cn php
(1)

V.I.Lnin: Ton tp, Nxb. Chnh tr quc gia, HN.1976, t33, tr118.

181

quyn t sn, m vn cn c nh nc kiu t nhng khng c giai cp t sn: (1). Khi cha t n giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha, trong iu kin vn cn ch ngha t bn, ch ngha quc trn th gii th nhng vn l lun ca ch ngha mc v nh nc, v dn ch vn cn nguyn gi tr. Tnh giai cp ca nh nc, ca dn ch vn tn ti. Cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin a ra cc d bo v lun gii v s ra i, pht trin ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha trn c s phn tch quy lut pht trin khch quan ca x hi, c bit l quy lut kinh t ca s vn ng ca x hi t bn ch ngha. Th nhng, lch s pht trin ca x hi lun lun chu tc ng ca nhiu nhn t khch quan v ch quan trong nhng iu kin xc nh, t to nn tnh phong ph a dng ca tin trnh lch s pht trin ca mi cng ng ngi cng nh ca ton b lch s nhn loi. Do vy, tin trnh pht trin ca lch s khng bao gi l con ng thng, tri li n c th phi tri qua nhng bc thng trm vi nhng con ng vng, thm ch phi tri qua nhng bc khng hong v tht li tm thi trn con ng pht trin ca n. l bin chng ca lch s. Hay ni nh C.Mc ti coi s pht trin ca cc hnh thi kinh t - x hi l mt qu trnh lch s t nhin.

(1)

V.I.Lnin: Ton tp, Nxb. Chnh tr quc gia, HN.1976, t33, tr121.

182

Chng VIII NHNG VN CHNH TR-X HI C TNH QUY LUT TRONG TIN TRNH CCH MNG X HI CH NGHA Tin trnh cch mng x hi ch ngha l mt tin trnh lch s lu di, kh khn v gian kh vi mc ch cui cng l bo m thnh cng s nghip xy dng ch ngha x hi. Trong tin trnh tt yu xut hin cc vn kinh t, chnh tr, vn ho x hi cn phi c gii quyt mt cch khoa hc trn lp trng th gii quan v phng php lun ca ch ngha Mc-Lnin, vn dng sng to nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong cc iu kin lch s c th ca mi quc gia, dn tc nhng thi k nht nh. l nhng vn kinh t - x hi c tnh quy lut trong tin trnh cch mng x hi ch ngha. I. XY DNG NH NC X HI CH NGHA V NN DN CH X HI CH NGHA 1. Xy dng nh nc x hi ch ngha a) Khi nim nh nc x hi ch ngha Ch ngha Mc-Lnin cho rng: Nh nc l cng c chuyn chnh ca mt giai cp, n ra i khng phi iu ho mu thun giai cp m do mu thun giai cp khng th iu ho. Nh nc x hi ch ngha l t chc m thng qua , ng ca giai cp cng nhn thc hin vai tr lnh o ca mnh i vi ton x hi; l mt t chc chnh tr thuc kin trc thng tng da trn c s kinh t ca ch ngha x hi; l nh nc kiu mi, thay th cho nh nc t sn, nh kt qu ca cuc cch mng x hi ch ngha; l hnh thc chuyn chnh v sn c thc hin trong thi k qu ln ch ngha x hi. Nh nc x hi ch ngha l t chc c bn nht ca h thng chnh tr x hi ch ngha, l c quan quyn lc, va l b my hnh chnh, va l t chc qun l kinh t, vn ha x hi ca nhn dn, c thc hin thng qua hai chc nng ch yu l chc nng thng tr giai cp v chc nng x hi. b) c trng, chc nng v nhim v ca nh nc x hi ch ngha c trng ca nh nc x hi ch ngha .

183

Bt k nh nc no cng c nhng c trng c bn l: Qun l dn c trn mt vng lnh th nht nh; c mt h thng cc c quan quyn lc chuyn nghip mng tnh cng ch i vi mi thnh vin trong x hi; hnh thnh h thng thu kha nui b my nh nc. Tuy nhin, do bn cht ca nh nc x hi ch ngha mang bn cht ca giai cp cng nhn nn nh nc x hi ch ngha cn c mt s c trng sau: Mt l, nh nc x hi ch ngha khng phi l cng c n p mt giai cp no m thc hin mt chnh sch giai cp v li ch ca tt c nhng ngi lao ng nhng ng thi duy tr vai tr lnh o ca giai cp cng nhn i vi nh nc. Hai l, nh nc x hi ch ngha l cng c ca chuyn chnh giai cp nhng v li ch ca tuyt i a s nhn dn, trn p nhng k chng i ph hoi s nghip cch mng x hi ch ngha . Ba l, nh nc x hi ch ngha coi mt t chc xy dng l c trng c bn ca nh nc x hi ch ngha ca chuyn chnh v sn. Bn l, nh nc x hi ch ngha nm trong nn dn ch x hi ch ngha, m rng dn ch, m bo cho nhn dn tham gia qun l nh nc, qun l x hi. Nm l, nh nc x hi ch ngha l kiu nh nc c bit, nh nc khng cn nguyn ngha m l na nh nc, nh nc t tiu vong khi c s kinh t x hi cho s tn ti ca nh nc khng cn na. Chc nng v nhim v ca nh nc x hi ch ngha. Chc nng ca nh nc x hi ch ngha Nh nc x hi ch ngha c hai chc nng c bn l l bo lc v t chc xy dng: Chc nng bo lc: Chc nng bo lc tc l nh nc s dng cc cng c nh lut php v cc cng c bo lc p tan s phn khng ca k th chng li s nghip xy dng Ch ngha x hi, bo v c lp, ch quyn ca t nc, gi vng an ninh x hi. Chc nng bo lc l chc nng truyn thng ca nh nc nhng i vi nh nc x hi ch ngha, chc nng bo lc khng phi l chc nng cn bn v quan trng nht. Chc nng t chc xy dng: L chc nng c bn ca nh nc x hi ch ngha, c trng cho bn cht ca nh nc x hi ch ngha. Chc nng t chc xy dng chnh l vic nh nc s dng cng c lut php v cc cng c kinh t,
184

t chc tp hp lc lng ca x hi nhm sng to ra x hi mi. Thc hin chc nng i ngoi nhm m rng quan h hp tc hu ngh, bnh ng, tn trng ln nhau v s pht trin v tin b x hi i vi nhn dn cc nc trn th gii. Nhim v ca nh nc x hi ch ngha . T hai chc nng trn, nh nc x hi ch ngha c nhng nhim v chnh l: Qun l kinh t, xy dng v pht trin kinh t; ci thin khng ngng i sng vt cht v tinh thn ca nhn dn; qun l vn ha - x hi, xy dng nn vn ha x hi ch ngha, thc hin gio dc o to con ngi pht trin ton din, chm sc sc khe nhn dn. c) Tnh tt yu ca vic xy dng nh nc x hi ch ngha Nh nc l cng c giai cp cng nhn thc hin s mnh lch s ca mnh l xa b ch ngha t bn, xy dng ch ngha cng sn do giai cp cng nhn tt yu phi xy dng nh nc mnh, ch c nh vy mi thc hin c chuyn chnh v sn, trn p c cc th lc th ch chng ph s nghip cch mng x hi ch ngha . S cn thit phi xc lp chuyn chnh v sn, xy dng nh nc x hi ch ngha cn xut pht t thc tin ca thi k qu . l thi k cn tn ti cc giai cp bc lt, nhiu xu hng chnh tr vn ng khc nhau trong c xu hng chng ch ngha x hi do cn phi c nh nc trn p, li ko cc lc lng x hi vo s nghip xy dng ch ngha x hi. m rng dn ch i vi cc tng lp nhn dn cng i hi phi cng c nh nc vng mnh v c thit ch nh nc ph hp do qu trnh xy dng nh nc x hi ch ngha l qu trnh tt yu gn vi qu trnh xy dng nn dn ch x hi ch ngha. 2. Xy dng nn dn ch x hi ch ngha a) Quan nim v dn ch v nn dn ch Dn ch v thc hin dn ch l nhu cu khch quan ca con ngi. Ngay trong trong cng x th tc (thi nguyn thy), th lnh ng u b tc c ngi dn ca b tc bu ra hoc ph b. iu ny cho thy quyn dn ch ra i t rt sm. n thi Hy Lp c i, khi m nh nc dn ch ch n Aten ra i (khong th k VI trc cng nguyn) th khi nim dn ch c hiu l: vic c ra hay ph b
185

ngi ng u l do quyn v sc mnh ca nhn dn. Ch n giai on ny th danh t dn ch mi chnh thc c s dng. Dn ch theo ting Hy Lp c l t ghp ca hai ch: Demos (nhn dn, qun chng) + Kratos (sc mnh, quyn lc) = quyn lc, sc mnh thuc v nhn dn. Nh vy, v thc cht ngay t th k VI (tr.CN) vi hnh thc nh nc u tin trong lch s, giai cp ng v tr trung tm lnh o x hi, p bc bc lt giai cp ch n dng php lut v b my thng tr ca mnh chim mt quyn lc ng o ca qun chng nhn dn lao ng l nhng ngi n l. Nhn loi sut 2600 nm qua tri qua 4 chuyn: chuyn chnh ch n; chuyn ch phong kin; chuyn chnh t sn; chuyn chnh v sn. Thc cht ca chuyn chnh hay chuyn ch u l mt thc chnh tr ca mt giai cp no lnh o x hi. Giai cp chuyn chnh ch b ph trut khi c cc cuc cch mng x hi. Cch mng Thng Mi Nga thng li, nhn dn lao ng ginh c chnh quyn, lm ch t liu sn xut ch yu. Nh nc x hi ch ngha do giai cp cng nhn lnh o thng qua chnh ng ca n tr thnh nh nc u tin thc hin quyn lc ca nhn dn. K tha nhng nhng quan nim ca C.Mc, Ph.ngghen v t thc tin pht trin ca x hi ng thi, V.I.Lnin a ra quan nim v dn ch nh sau: Th nht, dn ch l sn phm tin ha ca lch s, dn ch l mt nhu cu khch quan ca nhn dn lao ng, dn ch l quyn lc ca nhn dn. Th hai, dn ch vi t cch l mt phm tr lch s, phm tr chnh tr gn vi mt kiu nh nc v mt giai cp cm quyn do khng c dn ch phi giai cp, dn ch chung chung. Trong x hi c giai cp, vic thc hin dn ch cho nhng tp on ngi ny l hn ch dn ch ca tp on ngi khc. Mi ch dn ch gn lin vi nh nc u mang bn cht ca giai cp thng tr. iu ny l tt yu cho mi ch dn ch, k c ch dn ch x hi ch ngha. Th ba, dn ch cn c hiu vi t cch l mt h gi tr phn nh trnh pht trin c nhn v cng ng x hi trong qu trnh gii phng x hi, chng p bc, bc lt v n dch tin ti t do, bnh ng.
186

Nh vy, tri qua cc ch x hi khc nhau vib 4 chuyn khc nhau: chuyn chnh ch n; chuyn ch phong kin; chuyn chnh t sn; chuyn chnh v sn. Tng ng vi 4 chuyn l bn ch dn ch vi mc pht trin khc nhau nh: dn ch ch n, dn ch phong kin (qun ch), dn ch t sn v dn ch x hi ch ngha . Trong x hi c giai cp v nh nc, quyn lc ca nhn dn c th ch ha bng ch nh nc, php lut v cng t khi x hi c giai cp, dn ch c thc hin di hnh thc mi - hnh thc nh nc vi tn gi l chnh th dn ch hay nn dn ch. Nn dn ch hay ch dn ch l hnh thi dn ch gn vi bn cht, tnh cht ca nh nc, l trng thi c xc nh trong nhng iu kin lch s c th ca x hi c giai cp, nn dn ch do giai cp thng tr t ra c th ch ha bng php lut. b) Nhng c trng ca nn dn ch x hi ch ngha S hnh thnh v pht trin ca dn ch x hi ch ngha nh du bc pht trin mi v cht ca dn ch. Ln u tin trong lch s, ch dn ch cho tuyt i a s nhn dn c hnh thnh. S hnh thnh nn dn ch x hi ch ngha l qu trnh lu di. Dn ch va l mc tiu, va l ng lc ca tin trnh cch mng x hi ch ngha, c hnh thnh pht trin dn dn, tng bc ph hp vi qu trnh pht trin ca kinh t, chnh tr v vn ha x hi. Trong qu trnh xy dng v pht trin, dn ch x hi ch ngha c cc c trng sau: Mt l, dn ch x hi ch ngha va c bn cht ca giai cp cng nhn, va c tnh nhn dn rng ri v tnh dn tc su sc. Hai l, nn dn ch x hi ch ngha c c s kinh t l ch cng hu v t liu sn xut ch yu ca ton x hi. Ba l, kt hp hi ha li ch c nhn, li ch tp th v li ch ca ton x hi. Tt c cc t chc chnh tr - x hi, cc on th v mi cng dn u c tham gia vo cng vic nh nc, u c bu c, ng c v c vo cc c quan nh nc cc cp. Bn l, nn dn ch x hi ch ngha cn c v phi c nhng iu kin tn ti vi t cch l nn dn ch rng ri nht nhng vn l nn dn ch c tnh giai
187

cp trong chuyn chnh v dn ch l hai mt, hai yu t quy nh ln nhau, b sung cho nhau. c) Tnh tt yu ca vic xy dng nn dn ch x hi ch ngha Xy dng nn dn ch x hi ch ngha l qu trnh tt yu ca s nghip xy dng ch ngha x hi v ch ngha cng sn. Dn ch l ng lc ca qu trnh pht trin x hi, ca qu trnh xy dng ch ngha x hi do dn ch phi c m rng pht huy tnh tch cc, sng to ca nhn dn, nhn dn tham gia vo cng vic qun l nh nc, qun l x hi. Xy dng nn dn ch x hi ch ngha l quy lut ca s hnh thnh t hon thin ca h thng chuyn chnh v sn, h thng chnh tr x hi ch ngha. Dn ch va l mc tiu, va l ng lc ca cng cuc xy dng ch ngha x hi. Xy dng nn dn ch x hi ch ngha cng l qu trnh vn ng v thc hnh dn ch, a cc gi tr, chun mc, nguyn tc ca dn ch vo i sng thc tin nhm chuyn giao quyn lc thc s v cho nhn dn, huy ng sc mnh ton dn vo vic sng to ra x hi mi. Xy dng nn dn ch x hi ch ngha l p ng nhu cu ca nhn dn, l iu kin, tin thc hin quyn lc, quyn lm ch ca nhn dn, l iu kin ngi dn oc sng trong bu khng kh thc s dn ch. Xy dng nn dn ch x hi ch ngha cng chnh l qu trnh thc hin dn ch ha i sng x hi, chng biu hin cc oan, v chnh ph, ngn nga mi hnh vi coi thng k cng, php lut. Tm li, xy dng nn dn ch x hi ch ngha l mt qu trnh tt yu ca cng cuc xy dng ch ngha x hi, ca qu trnh vn ng bin dn ch t kh nng tr thnh hin thc, nn dn ch ngy cng tin ti c s hin thc, ti con ngi hin thc... v c xc nh l s nghip ca bn thn nhn dn. II. XY DNG NN VN HA X HI CH NGHA 1. Khi nim nn vn ha x hi ch ngha a) Khi nim vn ha, nn vn ha Vn ha l ton b nhng gi tr vt cht v tinh thn do con ngi sng to ra bng lao ng v hot ng thc tin trong qu trnh lch s ca mnh.

188

Vn ha l biu hin trnh pht trin x hi trong tng thi k lch s nht nh. Khi nghin cu quy lut pht trin ca x hi loi ngi, ch ngha Mc-Lnin khi qut cc loi hnh hot ng ca x hi thnh hai hot ng c bn l sn xut vt cht v sn xut tinh thn. Vi ngha nh vy, theo ngha rng, vn ha bao gm c vn ha vt cht v vn ha tinh thn: Vn ha vt cht l nng lc sng to ca con ngi c th hin v kt tinh trong sn phm vt cht. Theo ngha hp, vn ho c hiu ch yu l vn ho tnh thn. Vn ha tinh thn l tng th cc t tng, l lun v gi tr c sng to ra trong i sng tinh thn v hotn ng tinh thn ca con ngi. Nh vy, ni ti vn ho l ni ti con ngi, l ni ti vic pht huy nhng nng lc thuc bn cht ca con ngi nhm hon thin con ngi, hon thin x hi. Do vy, vn ho c mt trong mi hot ng ca con ngi, du l hot ng trn lnh vc kinh t, chnh tr - x hi, hay trong t tng, tinh thn... Vn ha trong x hi c giai cp bao gi cng mang tnh giai cp. iu kin sinh hot vt cht ca mi x hi v ca mi giai cp khc nhau, c bit l ca giai cp thng tr l yu t quyt nh hnh thnh cc nn vn ha khc nhau. Nn vn ha l biu hin cho ton b ni dung, tnh cht ca vn ha c hnh thnh v pht trin trn c s kinh t - chnh tr ca mi thi k lch s, trong thc h ca giai cp thng tr chi phi phng hng pht trin v quyt nh h thng cc chnh sch, php lut qun l cc hot ng vn ha. Kinh t l c s ca nn vn ha cn chnh tr l yu t quy dnh khuynh hng pht trin ca n, to nn thc h ca nn vn ha. Chnh v vy, mt nn chnh tr lc hu tt yu s khng to ra mt nn vn ho tin b. Do , nn vn ho ca bt c thi k no ca lch s cng ng thi c s k tha, s dng nhng di sn ca qu kh v sng to ra nhng gi tr vn ho mi. Trong x hi c giai cp v quan h giai cp, cc giai cp thng tr ca mi thi k lch s u in du n ca mnh trong lch s pht trin ca vn ho v to ra nn vn ho ca x hi , to ra nhng giai on khc nhau trong lch s pht trin vn ho. b) Khi nim nn vn ha x hi ch ngha
189

S ra i ca nn vn ha x hi ch ngha l mt tt yu trong qu trnh pht trin ca lch s, l s pht trin t nhin, hp quy lut khi phng thc sn xut t bn ch ngha li thi v phng thc sn xut mi x hi ch ngha hnh thnh. Ch ngha x hi c xc lp vi hai tin quan trng l tin chnh tr (giai cp cng nhn v nhn dn lao ng dnh c chnh quyn) v tin kinh t (ch s hu x hi v t liu sn xut ch yu c thit lp), cng chnh l nhng tin hnh thnh nn vn ha x hi ch ngha. Vy, nn vn ha x hi ch ngha l g? Nn vn ha x hi c ngha l nn vn ho c xy dng v pht trin tren nn tng h t tng ca giai cp cng nhn, do ng Cng sn lnh o nhm tha mn nhu cu khng ngng tng ln v i sng vn ha tinh thn ca nhn dn, a nhn dn lao ng thc s tr thnh ch th sng to v hng th vn ha. c) c trng ca nn vn ha X hi ch ngha. Nn vn ho x hi ch ngha c nhng c trng c bn sau y: Th nht, ch ngha Mc Lnin gi vai tr ch o v l nn tng t tng, quyt nh phng hng pht trin ni dung ca nn vn ha x hi ch ngha . Th hai, l nn vn ha c tnh nhn dn rng ri v tnh dn tc su sc th hin mc ch v ng lc ni ti ca qu trnh xy dng x hi mi v nn vn ha mi x hi ch ngha. Th ba, l nn vn ha c hnh thnh, pht trin mt cch t gic, di s lnh o ca giai cp cng nhn thng qua chnh ng Cng sn, c s qun l ca nh nc x hi ch ngha. Nn vn ho x hi ch ngha khng hnh thnh mt cch t pht. Tri li, n phi c hnh thnh v pht trin mt cch t gic, c s qun l ca nh nc v c s lnh o ca chnh ng ca giai cp cng nhn. Mi s coi nh hoc ph nhn vai tr lnh o ca ng Cng sn v vai tr qun l ca nh nc i vi tinh thn ca x hi, i vi nn vn ho x hi ch ngha u nht nh s lm cho i sng vn ho tinh thn ca x hi pht trin lch lc, mt phng hng. 2. Tnh tt yu ca vic xy dng nn vn ha x hi ch ngha Cch mng x hi ch ngha l cuc cch mng trit ton din do i hi phi thay i phng thc sn xut tinh thn ph hp vi phng thc sn xut mi ca x hi ch ngha .
190

Xy dng nn vn ha x hi ch ngha l tt yu trong qu trnh ci to tm l, thc v i sng tinh thn ca ch c li nhm gii phng nhn dn thot khi nh hng t tng, thc lc hu ca x hi c., a qun chng nhn dn tr thnh ch th sn xut v tiu dng, sng to v hng th vn ha tinh thn. Xy dng nn vn ha x hi ch ngha l tt yu trong qu trnh nng cao trnh vn ha cho nhn dn, khc phc tnh trng thiu ht vn ha, to iu kin chin thng ngho nn lc hu, nng cao trnh v nhu cu vn ha ca nhn dn. Xy dng nn vn ha x hi ch ngha l tt yu xut pht t yu cu khch quan: vn ha va l mc tiu, va l ng lc ca qu trnh xy dng ch ngha x hi. 3. Ni dung v phng thc xy dng nn vn ha x hi ch ngha a) Ni dung c bn ca nn vn ha x hi ch ngha Mt l, nng cao trnh dn tr, hnh thnh i ng tr thc ca x hi mi. Ch ngha x hi l s nghip ca qun chng nhng mun xy dng ch ngha x hi phi c con ngi mi x hi ch ngha do vy con ngi cn phi c chun b tt v tinh thn, tr lc, t tng...do nng cao dn tr l nhu cu cp bch v lu di. Nng cao dn tr phi gn lin vi s nghip gio dc o to, bi dng hnh thnh i ng tr thc mi, c tri thc hin i, mang bn sc vn ha dn tc. Hai l, xy dng con ngi mi pht trin ton din. Con ngi l sn phm ca x hi v to nn x hi. S nghip xy dng ch ngha x hi trc ht phi xy dng con ngi mi, l yu cu khch quan. Con ngi mi x hi ch ngha c xy dng l con ngi pht trin ton din, c tinh thn v nng lc xy dng thnh cng ch ngha x hi, c tinh thn yu nc v tinh thn quc t trong sng, c li sng tnh ngha v c tnh cng ng cao. Ba l, xy dng li sng mi x hi ch ngha. Li sng l du hiu biu th s khc bit gia nhng cng ng ngi khc nhau; l tng th cc hnh thi hot ng ca con ngi, phn nh iu kin vt cht, tinh thn v x hi ca con ngi. Li sng mi x hi ch ngha c hnh thnh trn c s ch cng hu v t liu sn xut, xa b tnh trng bt bnh ng x hi, m rng dn ch.

191

Bn l xy dng gia nh vn ha x hi ch ngha. Gia nh l mt hnh thc cng ng c bit, con ngi chung sng vi nhau bi hai mi quan h c bn l quan h hn nhn v quan h huyt thng. Gia nh l mt hnh thc t chc c bn trong i sng cng ng ca con ngi, mt thit ch vn ha-x hi c th c hnh thnh, tn ti v pht trin trn c s quan h hn nhn, quan h huyt thng, quan h nui dng v gio dc gia cc thnh vin. X hi loi ngi tri qua cc hnh thc: gia nh huyt tc, gia nh i ngu, gia nh mt v, mt chng. Bi vy, xy dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha cn ch cc vn sau: - Xy dng c s kinh t x hi ca gia nh. - Cch mng t tng vn ha c tc ng trc tip n vic xy dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha . - Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi v trong thi k qu , cc yu t c v mi ca gia nh tn ti an xen vo nhau nn gia nh chu nhiu yu t chi phi t tm t, tnh cm, tm l ca nhiu giai cp khc nhau trong x hi v vy gia nh cng c vai tr khng ging nhau n cng cuc xy dng ch ngha x hi. - Gia nh vn ha mi x hi ch ngha c xy dng pht trin trn c s gi gn pht huy gi tr tt p ca dn tc, xa b tn tch ca ch hn nhn v gia nh phong kin, ng thi tip thu nhng gi tr tin b ca nhn loi v gia nh. - Trong xy dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha phi ch trng c vic xy dng mi quan h gia cc thnh vin trong gia nh v gia gia nh vi x hi. To quan h yu thng, gn b, bnh ng, tn trng, gip ln nhau. b) Phng thc xy dng nn vn ho x hi ch ngha Th nht, gi vng v tng cng vai tr ch o ca h t tng giai cp cng nhn trong i sng tinh thn ca x hi. Th hai, khng ngng tng cng s lnh o ca ng v vai tr qun l ca nh nc X hi ch ngha i vi hot ng vn ha. Th ba, xy dng nn vn ha x hi ch ngha phi theo phng thc kt hp vic k tha nhng gi tr trong di sn vn ha dn tc vi tip thu c chn lc nhng tinh hoa ca vn ha nhn loi.
192

Th t, t chc v li cun qun chng nhn dn vo cc hot ng sng to vn ha. Trong s nghip xy dng ch ngha x hi, nhn dn lao ng chnh l ch th sng to v cng l nhng ngi hng th nhng thnh tu ca vn ho. Chnh v vy, pht huy ht tnh sng to ca qun chng nhn dn ng v Nh nc cn phi t chc thc hin nhiu phong tro nhm li cun ng o nhn dn tham gia vo cc hot ng sng to vn ho. III. GII QUYT VN DN TC V TN GIO 1. Vn dn tc v nguyn tc c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong vic gii quyt vn dn tc a) Khi nim dn tc Dn tc l mt hnh thc t chc cng ng ngi c tnh cht n nh c hnh thnh trong lch s; l sn phm ca qu trnh pht trin lu di ca lch s x hi. Trc khi dn tc xut hin, loi ngi tri qua nhng hnh thc cng ng t thp n cao: th tc, b lc, b tc. Khi nim dn tc c hiu theo nhiu ngha khc nhau, trong c hai ngha c dng ph bin nht : Th nht, dn tc l cng ng ngi c mi lin h cht ch v bn vng, c sinh hot kinh t chung, c ngn ng ring v nhng nt vn ho c th; xut hin sau b lc, b tc; k tha, pht trin cao hn nhng nhn t tc ngi b lc, b tc v th hin thnh thc t gic tc ngi ca dn c cng ng . (tc ngi) Th hai, dn tc l mt cng ng ngi n nh hp thnh nhn dn mt nc, c lnh th, quc gia, nn kinh t thng nht, quc ng chung v c thc v s thng nht quc gia ca mnh, gn b vi nhau bi li ch chnh tr, kinh t, truyn thng vn ho v truyn thng u tranh chung trong sut qu trnh lch s lu di dng nc v gi nc. (quc gia - dn tc) b) Hai xu hng pht trin ca dn tc v vn dn tc trong xy dng ch ngha x hi. Nghin cu vn dn tc v phong tro dn tc trong iu kin ca ch ngha t bn, V.I. Lnin pht hin ra hai xu hng khch quan ca s pht trin cc dn tc nh sau:

193

Xu hng th nht: Khi m cc tc ngi, cng ng dn c c s trng thnh v thc dn tc, thc v quyn sng ca mnh, th cc cng ng dn c mun tch ra thnh lp cc dn tc c lp. Trn thc t, xu hng ny biu hin thnh phong tro u tranh chng p bc dn tc, thnh lp cc quc gia dn tc c lp. Xu hng th hai: S lin hip li ca cc dn tc trong mt quc gia, cc dn tc ca nhiu quc gia nhm m rng, tng cng quan h kinh t, ph b ngn cch v kinh t gia cc dn tc. Hai xu th ny vn ng trong mt th thng nht, mi nc va c nhu cu c lp, t ch nhng ng thi va phi m rng quan h vi bn ngoi, ho nhp vi cng ng quc t v ngy cng xch li gn nhau trn cc lnh vc. y l hai xu hng khch quan ca phong tro dn tc v ngy nay n ang c nhng biu hin rt phong ph v a dng. Xt trong phm vi cc quc gia x hi ch ngha c nhiu dn tc: Xu hng th nht biu hin trong s n lc ca tng dn tc i n s t ch v phn vinh cua bn thn dn tc mnh. Xu hng th hai to nn s thc y mnh m cc dn tc trong cng ng quc gia xch li gn nhau hn, ho hp vi nhau mc cao hn trong mi lnh vc ca i sng x hi. Trong iu kin ca ch ngha x hi, hai xu hng pht huy tc ng cng chiu, b sung, h tr cho nhau v din ra trong tng dn tc, trong c cng ng quc gia trn c s hp tc bnh ng gia cc dn tc, tn trng v hu ngh. Xt trn phm vi th gii, s tc ng ca hai xu hng khch quan th hin rt ni bt. Trong thi i ngy nay, cc dn tc b p bc vng dy u tranh xo b s thng tr ca ch ngha quc ginh ly quyn quyt nh vn mnh ca dn tc mnh, l quyn t la chn ch chnh tr, quyn bnh ng vi cc dn tc khc. y l mt trong nhng mc tiu chnh tr ch yu ca thi i - mc tiu c lp dn tc. Thi i ngy nay cc dn tc c xu hng xch li gn nhau thnh nhng lin minh trn c s li ch chung nht nh ca cc dn tc. Hn na s lin minh cn to nn sc ht trn ton cu nhm tp trung gii quyt nhng vn chung ca c nhn loi nh: phng, chng nguy c chin tranh ht nhn, chng nhim v bo v mi trng sinh thi, dch bnh, v.v c) Nhng nguyn tc c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong vic gii quyt vn dn tc
194

Vn dn tc l mt b phn ca cch mng v sn do gii quyt vn dn tc phi gn vi cch mng v sn, ng vng trn lp trng ca giai cp cng nhn, trn c s v li ch c bn v lu di ca dn tc. K tha t tng ca C.Mc v Ph.ngghen v dn tc, v t thc tin u tranh ca phong tro cch mng th gii v cch mng Nga; phn tch su sc hai xu hng khch quan ca phong tro dn tc gn lin vi qu trnh pht trin ca ch ngha t bn, nht l khi bc vo giai on quc ch ngha, V.I.Lnin khi qut li thnh Cng lnh dn tc ca ng Cng sn. Ni dung ca Cng lnh gm: 1. Cc dn tc hon ton bnh ng. y l quyn thing ling ca mi dn tc, l mc tiu phn u ca cc dn tc trong s nghip gii phng giai cp, gii phng dn tc. Quyn bnh ng dn tc l bo m cho mi dn tc d ng ngi hay t ngi, d c trnh pht trin cao hay thp u c ngha v v quyn li ngang nhau, khng mt dn tc no c gi c quyn, c li trong quan h x hi cng nh trong quan h quc t. thc hin tt quyn bnh ng dn tc i hi chng ta phi chng li ch ngha phn bit chng tc, ch ngha dn tc ln, ch ngha dn tc hp hi v ch ngha pht xt mi. 2. Cc dn tc c quyn t quyt. y l quyn c bn thing ling ca mi dn tc. Quyn t quyt dn tc trc ht l quyn t quyt v chnh tr, t do la chn ch chnh tr v con ng pht trin cho dn tc mnh, thc hin quyn lm ch vn mnh dn tc mnh m khng mt dn tc no c quyn dng p lc can thip vo cng vic ni b ca dn tc khc. Quyn t quyt dn tc bao gm: quyn t do phn lp v quyn cc dn tc t nguyn lin hip li thnh mt lin bang cc dn tc trn c s bnh ng, gip nhau cng tin b. Do , khi xem xt gii quyt quyn t quyt ca dn tc cn ng vng trn lp trng ca giai cp cng nhn. 3. Lin hip cng nhn tt c cc dn tc. y l t tng c bn trong cng lnh dn tc ca V.I. Lnin, n phn nh bn cht quc t ca phong tro cng nhn, phn nh s thng nht gia s nghip gii phng dn tc v gii phng giai cp
195

Nhng ngi cng sn ly on kt cng nhn tt c cc dn tc lm mc tiu phn u trong s nghip gii phng giai cp, gii phng dn tc v gii phng nhn loi. Cng lnh dn tc ca ch ngha Mc-Lnin l mt b phn trong cng lnh cch mng ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng trong s nghip u tranh gii phng dn tc, gii phng giai cp; l c s l lun ca ng li, chnh sch dn tc ca cc ng Cng sn v Nh nc x hi ch ngha. 2. Tn gio v nguyn tc c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong vic gii quyt vn tn gio Tn gio trong hnh thc pht trin l mt hin tng x hi bao gm: L nghi tn gio, t chc tn gio v thc tn gio. Ch ngha x hi khoa hc nghin cu vn tn ngng tn gio ch yu di gc chnh tr - x hi, trn c s phng php lun trit hc Mc-Lnin. Nu nh trit hc Mc-Lnin nghin cu vn tn ngng, tn gio vi t cch l mt loi hnh thc x hi ni chung th ch ngha x hi khoa hc nghin cu vn tn ngng, tn gio nh mt nhu cu tinh thn ca mt b phn nhn dn trong x hi, c quan h n nhiu lnh vc khc, trc ht l lnh vc chnh tr, t tng v i sng vn ha tinh thn. a) Khi nim tn gio Tn gio l mt hnh thi thc x hi phn nh mt cch hoang ng, h o hin thc khch quan. Qua hnh thc phn nh ca tn gio, nhng sc mnh t pht trong t nhin v x hi u tr thnh thn b. Ni n tn gio vi t cch l mt hnh thi thc x hi, trc ht v cn bn nht l ni n thc tn gio. thc tn gio l nhng quan im, t tng tn gio, nhng tn iu tn gio v tm l tn gio. Tm l tn gio l nhng tnh cm, nim tin tn gio, tp qun tn gio v nhng biu tng hoang ng ca qun chng c tn ngng. Nhng t tng, quan im c cc nh thn hc xng v pht trin thng qua gio l, trong th gii quan tn gio c din t theo quan im ca cc giai cp nht nh. N mang tnh cht mt h t tng, c tc dng ch o, cng c, pht trin tm l tn gio. Ngc li tm l tn gio l iu kin cho t tng, gio l thm nhp vo qun chng. thc tn gio thuc th gii quan duy tm. Ch ngha duy tm trit hc v ch ngha duy tm tn gio ging nhau v nguyn tc: u coi thc th tinh thn no l ci
196

c trc v quyt nh vt cht nhng n li khc nhau v hnh thc, tnh cht v trnh phn nh hin thc. nhng giai on nht nh ca lch s nhng tn gio mi ra i nh nhng hnh thc c th cng vi trit hc, ngh thut, biu hin trnh pht trin ca thc x hi. V cng nh cc hnh thi thc x hi khc, tn gio cng mang bn cht ring ca mnh: - Mt tiu cc : tn gio n l mt hin tng x hi (l sn phm ca con ngi, gn vi nhng iu kin lch s t nhin v lch s x hi nht nh) phn nh s bt lc, b tc ca con ngi trc t nhin v x hi. Tn gio n phn nh mt cch hoang ng, h o ci hin thc khch quan vo trong u c con ngi, n gii thch th gii bng nim tin (nim tin l ci khng th gii thch v khng cn gii thch) m khng da trn c s khoa hc v thc tin nn n khng a li cho con ngi nhng nhn thc ng n v hin thc khch quan. S phn nh b tc, h o ca tn gio phn no hn ch kh nng lao ng sng to ca con ngi. - Mt tch cc: Tn gio th hin nguyn vng v con ng thc hin gii phng qun chng (gii phng v mt tinh thn - i sng tinh thn). Tn gio n cn cha ng nhng gi tr nhn vn, nhn o, hng thin, n p ng mt phn no nhu cu vn ha tinh thn, i sng tm linh ca mt b phn nhn dn, l ni lu gi nhng gi tr vn ha ca dn tc v nhn dn. b) Vn tn gio trong tin trnh xy dng ch ngha x hi C th ni, tn gio cn tn ti lu di, c trong x hi x hi ch ngha. Nu nh tn gio khng mt i bng con ng t tiu vong th cng khng th xa b tn gio bng cc sc lnh hay bng bin php bo lc. Cc tn gio vn tn ti lu di trong cc nc x hi ch ngha l do cc nguyn nhn ch yu sau y. Nguyn nhn nhn thc: Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi v trong ch x hi ch ngha trnh dn tr ca nhn dn cha tht cao; nhiu hin tng t nhin v x hi n nay khoa hc cha gii thch c. Nhng sc mnh t pht ca thin nhin, x hi i khi rt nghim trng cn tc ng v chi phi n i sng con ngi. Do vy, tm l s hi, trng ch, nh cy v tin tng vo Thn, Thnh, Pht... cha th gt b khi thc con ngi trong x hi, trong c nhn dn cc nc x hi ch ngha. Tn gio tr thnh tinh thn ca th gii khng c tinh thn.
197

Nguyn nhn tm l: Tn gio tn ti lu i trong lch s x hi loi ngi. Tn ngng tn gio n su vo i sng tinh thn, nh hng kh su m n np ngh, li sng ca mt b phn nhn dn qua nhiu th h n mc tr thnh mt kiu sinh hot vn ha tinh thn khng th thiu ca cuc sng. Trong mi quan h gia tn ti x hi v thc x hi, th thc x hi bo th hn so vi tn ti x hi, trong tn gio li l mt hnh thi thc x hi bo th nht. Nguyn nhn chnh tr - x hi: Nhng gi tr o c, vn ha ca tn gio p ng c nhu cu tinh thn ca mt b phn nhn dn. Di ch ngha x hi tn gio cng c kh nng bin i thch nghi theo xu hng ng hnh vi dn tc sng tt i, p o, sng phc m gia lng dn tc. u tranh giai cp v ang din ra v cng phc tp, cc th lc chnh tr li dng tn gio phc v mu chnh tr ca mnh; chin tranh cc b; xung t sc tc, tn gio, khng b, bo lon, ... ni lo s chin tranh, bnh tt, i ngho cng vi nhng mi e da khc l iu kin thun li tn gio tn ti. Nguyn nhn kinh t: Trong ch ngha x hi, nht l trong giai on u ca thi k qu ln ch ngha x hi vi nhiu thnh phn kinh t cng tn ti v nhiu giai tng x hi vi li ch khc nhau, s bt bnh ng v kinh t, chnh tr, vn ha, x hi; i sng vt cht tinh thn ca nhn dn cha cao, th con ngi cng chu tc ng mnh m ca nhng yu t ngu nhin, may ri. iu lm cho con ngi c tm l th ng, nh cy, cu mong vo nhng lc lng siu nhin. Nguyn nhn v vn ha: Sinh hot tn ngng tn gio c kh nng p ng mt mc no nhu cu vn ha tinh thn v c ngha nht nh v gio dc thc cng ng, o c, phong cch, li sng. Tn ngng tn gio c lin quan n tnh cm, t tng ca mt b phn dn c, do s tn ti ca tn gio trong thi k qu ln ch ngha x hi nh mt hin tng x hi khch quan. Nh vy, t nhng nguyn nhn tn ti ca tn gio trong thi k qu ln ch ngha x hi nu trn chng ta c th khng nh rng: - Nh nc x hi ch ngha khng s dng tn gio nh l cng c thng tr v mt tinh thn thng tr nhn dn; khng dng tn gio cng c a v thng tr ca giai cp cng nhn.
198

- Di ch ngha x hi, tn gio cn l sinh hot tinh thn ca mt b phn dn c c Nh nc tn trng. - ng bo c o, khng c o bnh ng trc php lut. - Nhng ngi c chc sc khng cn c c quyn v kinh t- x hi, h c o to chm lo cho cng tc ca o.... Cng vi qu trnh xy dng ch ngha x hi, tn gio cng c nhng bin i cng vi s thay i ca cc iu kin kinh t - x hi. Qun chng nhn dn c o thc s tr thnh chi th ca x hi, i sng vt cht, tinh thn ngy cng c nng cao. Trn c s h dn c gii thot khi tnh trng m tn d oan, ngy cng c i sng tinh thn lnh mnh. Cc t chc tn gio khng cn l cng c cc cc th lc mu toan li dng m ngy cng hng vo chm lo vic o, tham gia tch cc vo cng tc t thin, cng tc x hi; xung t tn gio khng cn. ng o qun chng nhn dn c tn gio ngy cng c iu kin tham gia ng gp vo cng cuc xy dng t nc, tinh thn yu nc x hi ch ngha c khi dy, to nn sc mnh cng ton dn xy dng thnh cng ch ngha x hi. c) Cc nguyn tc c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong vic gii quyt vn tn gio. Cng vi vn dn tc th tn ngng, tn gio l mt vn t nh, nhy cm v ang c nhng din bin phc tp. V vic gii quyt nhng vn ny sinh t tn gio cn phi ht sc thn trng, t m v chun xc; va i hi phi gi vng nguyn tc, ng thi phi mm do, linh hot ng nh tinh thn ca ch ngha Mc-Lnin, t tng H Ch Minh v quan im ca ng l: Khng tuyn chin vi tn gio m tn trng quyn t do tn ngng v khng tn ngng ca nhn dn. Gii quyt vn tn gio trong qua trnh xy dng ch ngha x hi cn da trn nhng quan im sau: Mt l, khc phc dn nhng nh hng tiu cc ca tn gio phi gn lin vi qu trnh ci ti x hi c, xy dng x hi mi l yu cu khch quan ca s nghip xy dng ch ngha x hi. Khc phc nhng tiu cc trc ht chng ta phi khng ngng pht trin khoa hc cng ngh. Trang b th gii quan ca ch ngha v thn khoa hc cho nhn dn. Nng cao i sng vt cht v vn ha tinh thn cho nhn dn

199

Phi khc phc nhng tiu cc ca tn gio bi v ch ngha Mc-L nin (t tng ch o ca ch ngha x hi) v h t tng tn gio c s khc nhau c bn v th gii quan, nhn sinh quan v con ng mu cu hnh phc cho nhn dn. Hai l, tn trng v bo m quyn t do tn ngng v khng tn ngng ca nhn dn. Mi cng dn theo tn gio hay khng theo tn gio no u bnh ng trc php lut, nghim cm mi hnh vi xm phm quyn t do tn ngng ca nhn dn. Ba l, thc hin on kt gia nhng ngi theo vi nhng ngi khng theo mt tn gio no, on kt cc tn gio hp php chn chnh (tn gio hp php v chn chnh l nhng tn gio c t chc gio hi c ng v Nh nc ta tha nhn, v nm trong khi i on kt dn tc), on kt dn tc, xy dng v bo v T quc. Nghim cm mi hnh vi chia r v l do tn ngng tn gio. Bn l, phn bit r hai mt chnh tr v t tng trong vic gii quyt vn tn gio. Mt t tng th hin s tn ngng tn gio, khc phc mt ny l nhim v thng xuyn, lu di, gn lin vi qu trnh xy dng ch ngha x hi, nng cao i sng vt cht v tinh thn ca ng bo c tn ngng. Mt chnh tr th hin s li dng tn gio chng li s u tranh cch mng, xy dng ch ngha x hi ca nhng phn t phn ng i lt tn gio. Nm l, phi c quan dim lch s c th trong vic gii quyt vn tn gio. nhng thi k lch s khc nhau, vai tr, tc ng ca tng tn gio i vi i sng x hi khng nh nhau. Quan im ca cc gio hi, gio s, gio dn v cc lnh vc ca i sng x hi lun c s khc bit. V vy cn phi c quan im lch s c th khi xem xt, nh gi v ng x i vi nhng vn c lin quan n tn gio.

200

Chng IX CH NGHA X HI HIN THC V TRIN VNG Vi s ra i ca ch ngha mc, ch ngha x hi t nhng l thuyt khng tng tr thnh mt l lun khoa hc. Qa trnh thm nhp l lun khoa hc vo i sng thc tin phong tro u tranh ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng dn n s ra i v pht trin ca ch ngha x hi hin thc: t mt nc n nhiu nc v tr thnh mt h thng cc nc x hi ch ngha hng mnh trn phm vi quc t th k XX vi nhiu thnh tu v i, in m du n khng th phai m trong lch s pht trin ca x hi loi ngi. Th nhng, vo nhng thp nin cui ca th k XX, do nhiu nguyn nhn khch quan v ch quan dn n s khng hong v sp m hnh ch ngha x hi Lin X v ng u. Ch ngha x hi hin thc tm thi lm vo tnh trng thoi tro. Cc nc x hi ch ngha cn li, tin hnh ci cch, m cu, i mi v tip tc pht trin. Thc t lch s t ra mt vn ln v tng lai ca ch ngha x hi. Li gii p chn chnh cho cu hi ny ch c th c c trn c s nm vng nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin v vn dng sng to nhng nguyn l vo vic phn tch bi cnh c th ca thi i ngy nay. I. Ch ngha x hi hin thc 1. Cch mng Thng Mi Nga v m hnh ch ngha x hi hin thc u tin trn th gii * Cch mng Thng Mi Nga (1917) Ngy 7 thng 11 nm 1917 di s lnh o ca ng bnsvch Nga, ng u l V.I.Lnin lnh o qun chng nhn dn khi ngha thng li, ginh chnh quyn xy dng nh nc x vit u tin trn th gii.

201

Cch mng Thng Mi Nga l thng li v i nht ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng v cc dn tc b p bc, nh giai cp t sn v a ch phong kin, lp nn chnh quyn ca nhng ngi lao ng, xy dng x hi mi khng c ngi bc lt ngi. Sau cuc cch mng Thng Mi th ch ngha x hi t l lun tr thnh thc tin, lch s pht trin ca x hi loi ngi xut hin hnh thi kinh t - x hi mi i lp vi hnh thi kinh t t bn ch ngha. Chiu hng pht trin ch yu, trc chuyn ng xuyn sut ca lch s t sau Cch mng Thng Mi Nga l u tranh xo b trt t t bn ch ngha v xy dng ch ngha x hi. T sau Cch mng Thng Mi Nga, cc nc x hi ch ngha, phong tro Cng sn v cng nhn quc t tr thnh lc lng nng ct, i u trong cuc u tranh v ho bnh, dn ch v tin b x hi trn phm vi th gii. * M hnh ch ngha x hi u tin trn th gii Ngy 25 thng 10 nm 1917 (theo lch Julius), tc ngy 7 thng 11 theo lch Gregory, Lenin v cc ng vin Bolshevik lnh o cc X vit lm Cch mng thng Mi lp chnh quyn X vit ca cng, nng, binh. Chnh quyn lp tc ban hnh sc lnh v ha bnh, sc lnh v rung t v ra khi chin tranh vi cc iu kin rt ngt ngho ca pha c. Ngay sau Cch mng thng Mi, nc Nga ri vo thi k ni chin cc k m mu (1918-1922). Pha cch mng l cng nhn, binh s cch mng v mt b phn nng dn, bn kia l cc lc lng phn cch mng gm bo hong, thnh phn tr thc, trung lu thnh th, s quan, mt b phn nng dn, ngi C Dc... Phe phn cch mng cn nhn c s gip ca cc quc gia chu u. c trng ca cuc ni chin l tnh c lit khng khoan nhng. n cui nm 1920 v c bn cc lc lng phn cch mng tht bi, chnh quyn X vit c thnh lp trn ton lnh th cn li ca quc Nga. Ngay sau ni chin kt thc, nn kinh t Lin X ng trc nguy c ph sn: nng thn, nn i honh hnh, cp bc th ph ni ln khp ni, hng on dn cht i chy vo thnh ph n xin; cn thnh ph, cng nghip nh n, tht nghip cc im, tin khng cn gi tr, nguyn liu, ti chnh cn kit v tnh hnh x hi lc cc k cng thng. ng trc tnh hnh , V.I.Lnin cho tin hnh chnh sch kinh t mi, hay NEP, thay th cho chnh sch cng sn thi chin c p dng trong ni chin. NEP l chnh sch dng c ch kinh t th trng
202

kch thch sn xut, ku gi u t t bn di s nh hng kim sot ca nh nc. i vi nng nghip, thay v trng thu mi nng sn ca nng dn nh trong thi chin, NEP dng c ch thu iu tit, nng dn sau khi lm ngha v thu c th mua bn nng sn trn th trng t do. Ti thnh ph chnh sch mi khuyn khch u t ca t bn trong nc v nc ngoi, nh nc ch kim sot nhng ngnh quan trng sng cn vi quc gia. NEP ca Lenin nhanh chng cho kt qu rt tt: nn i nhanh chng b y li, cng nghip, thng mi c phc hi, tnh hnh nng thn v thnh th c n nh, x hi c tch lu v i sng ngi dn tt ln nhanh chng. Sau khi V.I.Lnin qua i, ng li v nhng chnh sch ca Ngi khng c qu trit v thc hin mt cch y . Trong nhng nm 30 v na u nhng nm 40 ca th k XX Lin X li tr thnh trung tm chng ph ca cc nc quc, khng ch vy, Hng qun Lin X cng chnh l lc lng ch yu nht trong Th chin II. Trc nhng bi cnh ngt ngho nh vy nhng Lin X vn t c nhng thnh cng rc r trn tt c cc mt ca i sng x hi. Trong vng hn 20 nm (1924 1941) Lin X tin hnh thnh cng s nghip cng nghip ho a t nc t mt nc ng v tr th 6 v kinh t (trc Cch mng Thng Mi), vn ln tr thnh mt siu cng quc c v kinh t ln qun s, tr thnh i trng vi M trn nhiu lnh vc. 2. S ra i ca h thng cc nc x hi ch ngha v nhng thnh tu ca n S ra i v pht trin ca h thng cc nc x hi ch ngha Ngy 30 thng 12 nm 1922 nhng vng lnh th cn li ca quc Nga (tr Ba Lan, Phn Lan v vng Baltic ginh c c lp) tuyn b thnh lp mt quc gia mi l Lin bang Cng ha x hi ch ngha X vit (bao gm Cng ho x hi ch ngha X vit Lin bang Nga, Cng ho x hi ch ngha X vit Ukraina, Cng ho x hi ch ngha X vit Belorussia, Cng ho x hi ch ngha X vit Lin bang Ngoi Kavkaz (t 1936 Ngoi Kavkaz thnh lp cc nc cng ho lin bang ring r), Cng ho x hi ch ngha X vit Azerbaidjan, Cng ho x hi ch ngha X vit Armenia v Cng ho x hi ch ngha X vit Gruzia; nm 1925 Cng ho x hi ch ngha X vit Uzbekistan, Cng ho x hi ch ngha X vit Turkmenia; nm 1929 Cng ho x hi ch ngha X vit Tadjikistan; nm 1936 Cng ho x hi ch ngha X vit Kazakhstan, Cng ho x hi ch ngha X vit
203

Kirgizia; nm 1940 Cng ho x hi ch ngha X vit Moldavia, Cng ho x hi ch ngha X vit Latvia, Cng ho x hi ch ngha X vit Litva v Cng ho x hi ch ngha X vit Estonia. Trong thi k 1940 1954 tn ti Cng ho x hi ch ngha X vit Karelo Phn Lan, v sau l Cng ho x hi ch ngha X vit T tr Karelia trong Cng ho x hi ch ngha X vit Lin bang Nga). Sau chin tranh th gii ln th II, ch ngha x hi trn tr thnh h thng th gii. Cng sau Th chin II, trt t hai cc th gii Yalta c thit lp, vi hai h thng th gii l ch ngha x hi (ng u l Lin X) v ch ngha t bn (ng u l M). Nhng thnh tu ca ch ngha x hi hin thc Cho d lch s c bin ng nh th no, d c ai c tnh xuyn tc lch s cng khng th ph nhn c s tht l Lin X v cc nc ng u c mt thi k pht trin rc r v t c rt nhiu thnh tu to ln ng gp chung vo s pht trin ca nhn loi trong th k XX. Sau thng li ca Cch mng Thng Mi, c bit trong nhng nm 50 n nhng nm 70 ca th k XX, Lin bang X vit c nhng bc pht trin mnh m v t c nhng thnh tu k diu, t mt nc nng nghip lc hu so vi cc nc Ty u tin tin (trc nm 1917), Lin X tr thnh mt trong nhng cng quc hng mnh trn hnh tinh, tr thnh i trng vi M trn mi lnh vc. Trong chin tranh th gii th II, Hng qun v nhn dn Lin X cng nhn loi yu chung ho bnh, tin b trn th gii nh bi hon ton ch ngha pht xt, cu loi ngi thot khi thm ho dit chng. Trong hn 90 nm xy dng v pht trin, Lin X v ng u cng nh cc nc x hi ch ngha cn li t c nhiu thnh tu trn tt c cc mt ca i sng x hi. Trong sut nhiu thp k ca th k XX, vi s gip trc tip cng nh gin tip ca Lin X, phong tro u tranh gii phng dn tc ca cc dn tc b p bc trn th gii lin tip ginh c nhng thng li quan trng, c bit vo cui nhng 40 u nhng nm 50 ca th k XX, hng trm quc gia, dn tc thuc a v ph thuc ginh c c lp. Cch mng Thng Mi khng ch gp phn c v phong tro u tranh gii phng cc dn tc b p bc, bc lt trn th gii, m n cn gp phn quan trng vo vic p tan h thng gng xing ca ch ngha thc dn c v mi trn phm vi ton cu.
204

Lin X v ng u sp , ch ngha x hi lm vo cuc khng hong trm trng, cch mng mt i mt ch da, mt th ng vng chc cho ha bnh, c lp dn tc v ch ngha x hi. Th nhng, gn hai thp k tri qua, d khng cn Lin X v ng u th Vit Nam, Trung Quc v cc nc x hi ch ngha cn li vn tip tc pht trin, th v lc ngy cng mnh ln, uy tn ngy cng tng trn trng quc t. V c bit, trong nhng nm gn y, ln sng thin t nhiu nc M Latinh v ang tri dy. T Venezuela ti Chile, t Argentina ti Bolivia, t Brazil ti Nicaragua, v mi y l Ecuador, i din cch t ginh c thng li trong cc cuc b phiu bu lnh o t nc. II. S khng hong, sp ca m hnh ch ngha x hi xvit v nguyn nhn ca n 1. S khng hong v sp ca m hnh ch ngha x hi Xvit Lin X, ng u lc t bin nh mt trn ng t chnh tr, l s kin quan trng trn ng lng ngi trong lch s th k XX. S kin ny bt u t s chuyn bin t ngt ca cc nc ng u nm 1989 n khi Lin X gii th cui nm 1991 c bn kt thc. Nm 1989 c d lun quc t gi l nm ng u. Nm trong tnh hnh chnh tr ca nhiu nc x hi ch ngha ng u lin tip xy ra nhng bin i gay gt cha tng c. Mc gay gt, tc nhanh chng, bnh din rng ln ca n hon ton vt ra ngoi d on ca mi ngi. Bt u t Ba Lan, t tnh hnh kinh t tr tr, t nc ri vo khng hong chnh tr trm trng, uy tn v a v ca ng Cng nhn thng nht Ba Lan xung rt nhanh. Ngy 27/01/1990, ng ny triu tp i hi ln th XI Vcsava v thng qua Nghi quyt gii th ng. Tip n l t bin Cng ho Dn ch c, ng x hi ch ngha thng nht c mc d nhiu ln thay tn i h nhng vn nhanh chng nh mt quyn lnh o t nc. Lin minh nc c thng li trong cuc bu c v nhanh chng tin hnh thng nht nc c. Ngy 03 thng 10 nm 1990 Cng ho dn ch c chnh thc ra nhp Lin bang c. t bin Hunggari bt ngun trc tip t trong ni b ca ng Cng nhn x hi ch ngha Hunggari. Ngy 07/10/1989, ng Cng nhn x hi ch ngha Hunggari tin hnh i hi ln th XIV, i tn ng. Ngy 18/10/1989, Quc
205

Hunggari thng qua Hin php i tn nc, xo b cc iu khon trong Hin php c lin quan n ch ngha x hi v vai tr lnh o ca ng mcxt lninnt. Cng vi t bin ca cc nc nu trn th trong nm 1989 v 1990, ng u cn chng kin hng lot t bin ca cc nc nh Tip Khc, Bungari, Rumani, Nam T, Anbani. Cc ng Cng sn cm quyn nhng nc ny cng ln lt b i tn hoc gii th, nh du s tan r ca ch ngha x hi nhng nc ny. Sau khi nhiu nc ng u t bin, cui nm 1991, Lin X gii th. Sau khi Gorbachov ln cm quyn thng 3/1985, y nhanh chin lc pht trin v ci cch kinh t, tnh hnh chnh tr Lin X tng i n nh. Sau i hi ln th XIX ng Cng sn Lin X (6/1988) quyt nh chuyn sang ci cch th ch chnh tr, nht l sau khi xc nh mc tiu ch ngha x hi nhn o dn ch th Lin X t chnh tr, kinh t n x hi, t Trung ng n c s u ri vo hn lon v khng hong ton din. S kin ngy 19 thng 8 ca nm 1991, tnh hnh Lin X chuyn bin nhanh chng, bt u qu trnh bin ng v nh nc sp , tan r trong c nc. Ngy 22/8 Yltsin tuyn b t chc ng Cng sn trong qun i l bt hp php. Ngy hm sau, k sc lnh ngng hot ng ca ng Cng sn Lin X, cng ngy Gorbachov tuyn b t chc Tng B th BCH TW ng Cng sn Lin X, BCH TW ng Cng sn Lin X t gii tn. Ngy 25/12 Gorbachov tuyn b t chc Tng thng Lin X, Quc k Lin X trn nc in Kremli b h xung. 2. Nguyn nhn dn n khng hong v sp ca m hnh ch ngha x hi Xvit Nguyn nhn su xa l nhng sai lm thuc v m hnh pht trin ca ch ngha x hi Xvit Sau khi V.I.Lnin qua i, Lin X, chnh sch kinh t mi khng c tip tc thc hin m chuyn sang k hoch ho tp trung cao . Thi gian u, k hoch ho tp trung pht huy mnh m tc dng, song bin dng thnh k hoch ho tp trung, quan liu, bao cp. Sau chin tranh th gii th II, Lin X vn tip tc duy tr m hnh ny. Trong m hnh ny tuyt i ho c ch k hoch ho, tp trung cao, t b hay gn nh t b mt cch ch quan duy ch nn kinh t hng ho, c ch th trng, thc hin ch bao cp trn lan, trit tiu tnh ch ng, sng to ca ngi lao ng.
206

T gia nhng nm 70 ca th k XX, sau cuc khng hong nng lng nm 1973, cc nc t bn sau khng hong t iu chnh thch nghi vi tnh hnh mi. Ngc li, Lin X v cc nc ng u vn c gi nguyn m hnh pht trin theo kiu tuyt i ho c ch k hoch ho, ch tr trng n pht trin cng nghip nng m khng ch n sn xut cc mt hng tiu dng thit yu, c bit l cha u t n ng mc n nhng pht minh ca khoa hc v cng ngh mi. Cho nn, Lin X khng theo kp c vi s pht trin ca thi i. Nhng sai lm ch quan nghim trng ko di nh ni trn chnh l nguyn nhn su xa lm cho ch x hi ch ngha suy yu, ri vo khng hong. S tan r ca ch ngha x hi Lin X, ng u khng phi l tht bi ca ch v nguyn tc c bn ca ch ngha x hi, m ch l s tht bi ca mt m hnh thc tin nht nh, tc m hnh Lin X ca ch ngha x hi. Nguyn nhn ch yu v trc tip dn n s sp Mt l, trong ci t ng Cng sn Lin X mc nhng sai lm rt nghim trng v ng li chnh tr, t tng v t chc. l ng li hu khuynh, c hi v xt li, th hin trc ht nhng ngi lnh o cao nht. Hai l, ch ngha quc can thip ton din, va tinh vi, va trng trn, thc hin c din bin ha bnh trong ni b Lin X v cc nc ng u. Bi hc cn bn ca s sp Lin X v ng u l xa ri v vt b ch ngha mc, k c bp mo nghim trng ch ngha x hi, nhng ch c bn ca Lin X vn l ch ngha x hi, khi ci cch v sa cha sai lm ca n khng th ht c chu nc bn ln a tr, trit hc theo phng Ty. V th ch kinh t, Lin X v cc nc ng u tin hnh mt s ci cch d dang, na vi nhng mi vn khng t ph c ci khung c, ni chung vn khng th vt qua c m hnh truyn thng ca ch ngha x hi, ngc li cn gio iu i vi ch ngha mc. III. Trin vng ca ch ngha x hi 1. Ch ngha t bn khng phi l tng lai ca x hi loi ngi Ch ngha t bn tuy cha chm dt thi i ca mnh, nhng khng phi l ang thanh xun nh mt s hc gi phng Ty vn thng khng nh sau khi Lin X v ng u xp . Ngc li, ch ngha t bn giai on cui trong s pht trin ca n. iu ny th hin r trong nhng mu thun vn c ca
207

ch ngha t bn vn khng h mt i, nhng li biu hin di nhng hnh thi mi. l: Th nht, v mu thun gia t sn v v sn, s bin i ca nn sn xut t bn dn n nhng bin i v c cu giai cp x hi v xoa du mu thun giai cp cng nhn vi t bn trong cc nc t bn pht trin, nhng li m rng mu thun gia lao ng v t bn mang tnh ton cu. Th hai, mu thun gia cc dn tc thuc a v ch ngha quc trc y nay biu hin thnh mt cuc u tranh bo v ch quyn quc gia, chng s xm lc v kinh t v vn ho ca ch ngha quc. Th ba, cng vi mu thun t bn vi t bn khng nhng vn tip tc tn ti, m cn thm su sc do chnh sch b quyn hiu chin ca M, ton cu ho lm ny sinh mu thun mi gia vng trung tm v vng ngoi vi ca ch ngha t bn, tc l gia ch ngha t bn pht trin v ch ngha t bn khng pht trin. S an xen ba mu thun trn biu hin tp trung mu thun gia cc nc ngho vi nc giu v c gi l mu thun Bc Nam. Mu thun c bn, vn c ca ch ngha t bn mu thun gia tnh cht x hi ho cao ca lc lng sn xut vi tnh cht chim hu t nhn t bn ch ngha cu quan h sn xut tip tc tn ti v pht trin trong nhng hnh thi mi, khng th gii quyt trong khun kh ca ch ngha t bn. T s phn tch trn, chng ta c th khng nh rng, ch ngha t bn khng phi l tng lai ca x hi loi ngi. 2. Ch ngha x hi tng lai ca x hi loi ngi Trong nhng nm u th XXI, thc t pht trin ca th gii cng nh cc nc x hi ch ngha cn li cho thy c nhiu nhn t m bo cho s phc hng v hng ti tng lai ti sng ca ch ngha x hi. Mt l, trong x hi cn phn chia thnh giai cp cn p bc giai cp, p bc dn tc th kht vng gii phng con ngi khi nhng p bc vn cn nng bng. Th gii hin nay vn ang din ra s p bc bt cng, bt bnh ng, phn ho giu ngho lm tng thm mu thun giai cp, mu thun dn tc, mu thun tn gio. Hai l, do nhng tin b mnh m ca khoa hc cng ngh, lc lng sn xut khng ngng pht trin x hi ho ngy cng cao dn n s ph v quan h
208

chim hu t nhn t bn ch ngha, cho ra i quan h sn xut mi tin b tng ng ph hp. Ba l, mu thun gay gt gia cc nc t bn pht trin v cc nc ang pht trin biu hin trn nhiu lnh vc ca i sng x hi. Mu thun gia cc nc t bn trong h thng t bn ch ngha, m tiu biu l gia cc nc t bn ln: M - Nht Bn Ty u. Mu thun ny din ra ngy cng gay gt, nht l trn lnh vc kinh t n s tt yu dn n s bng pht lm thay i trt t th gii. Th t, ch ngha x hi t i mi phc hi v pht trin. Cc nc x hi ch ngha cn li tng kt kinh nghim ca Lin X, cn c vo tnh hnh quc t v iu kin thc tin ca mi nc t a ra nhng iu chnh trong chin lc pht trin. Bi vy, h khng nhng ng vng m cn tip tc pht trin, v th v cai tr ca t nc ngy cng c nng cao trn trng quc t. Trung Quc xc lp c ch kinh t th trng x hi ch ngha, coi l mc tiu ca ci cch, xy dng ch ngha x hi mang c sc Trung Quc. Vit Nam, sau hn hai mi nm tin hnh i mi thu c nhng thnh tu ht sc to ln trn mi lnh vc ca i sng x hi, v th v vai tr ca Vit Nam khng ngng c nng cao trn trng quc t, c bit l trn lnh vc i ngoi. Lo thc hin chnh sch i mi m ca, ci cch c ch k hoch ha cng nhc trc y, bc tranh kinh t - x hi c nhng bc khi sc. Cu Ba cng dn dn m ca, trong chnh sch kinh t, v i sng x hi c nhiu thay i tch cc. Triu Tin ch trng ly t tng ch th xy dng ch ngha x hi theo kiu Triu Tin. Cc chnh ng cnh t Chu u ch trng ch ngha x hi dn ch, phn i ch c ng thiu dn ch ca Lin X. H lun nu ra khu hiu v ch ngha x hi nhn o, dn ch, ph hp vi o c ca loi ngi, ch ngha x hi theo quan nim ca h. V c bit, trong nhng nm gn y, ln sng thin t nhiu nc M Latinh v ang tri dy. T Venezuela ti Chile, t Argentina ti Bolivia, t Brazil ti Nicaragua, v mi y l Ecuador, i din cch t ginh c thng li trong cc cuc b phiu bu lnh o t nc. i tin phong trong cc ng cnh t M Latinh l Venezuela. Sau khi ti c c trong k bu c tng thng va qua (nm 2006), Tng thng Hugo Chavez tuyn b vi cng chng rng, trong nhim k mi ca mnh v trong nhng nm tip theo ng s n lc thc y xy dng mt x
209

hi tin b v pht trin cho Venezuela i theo m hnh x hi ch ngha ca ring mnh, bng vic tuyn truyn v l lun x hi ch ngha th k XXI.

210