Professional Documents
Culture Documents
:
dk
F
dt
=
(1.1)
Gi
( )
, , f k r t
l hm xc sut ca mt ht (electron) c vect nh s r
, vect sng k
ti thi im t , v gi n l hm phn b ca ht (electron). u tin, chng ta gi thit
rng, electron khng b tn x v s thay i trng thi l do s tc ng ca ngoi lc
(in trng, t trng, v.v). V vy, sau mt khong thi gian dt , th electron thay
i thnh mt trng thi mi vi v tr r rdt +
. T (Hnh 1.1),
chng ta c th tnh ton s thay i trong hm phn b
( )
, , f k r t
trong khong thi
gian dt .
1.1 Phng trnh vn chuyn Boltzmann
V Vn Ti PGS.TS Nguyn Quc Khnh
6
Mt ht chim mt trng thi v tr r rdt
ti thi im t dt
s chuyn thnh trng thi
( )
, , f k r t
sau mt khong thi gian dt (ti thi im t ). Do
, tc thay i ca hm phn b c a ra nh sau:
( )
( )
, , , ,
drift
f k kdt r rdt t dt f k r t
df
dt dt
| |
=
|
\ .
(1.2)
V bn phi ca phng trnh (1.2) c gii thch nh sau. S hng u tin ca v
bn phi s thay i thnh
( )
, , f k r t
sau mt khong thi gian dt (
( )
, , f k r t
tng) v s
hng th hai
( )
, , f k r t
s thay i thnh mt trng thi khc sau mt khong thi gian
dt (
( )
, , f k r t
gim). V ta khng tnh n tn x ca ht nn tc trn biu din
dng lin tc ca ht nn s hng ny c gi l s hng drift.
Hnh 1.1. Qu o electron v s thay i hm phn b. Hm phn b
( )
, , f k kdt r rdt t dt
ti
thi im t dt s tr thnh
( )
, , f k r t
ti thi im t . Hm phn b
( )
, , f k r t
ti thi im t s
thay i thnh mt trng thi khc sau mt khong thi gian dt . S thay i ca hm phn b gy ra
s hng drift.
Khai trin Taylor s hng u tin v bn phi trong (1.2)
( )
, , f k r t
( )
, , f k kdt r rdt t dt
1.2 Gn ng thi gian hi phc
V Vn Ti PGS.TS Nguyn Quc Khnh
7
( )
( )
( )
( )
( )
, , , , . . ...
, , . . ...
r
k
f f f
f k kdt r rdt t dt f k r dt k r dt
r t k
f
f k r dt k f r f dt
t
c c c (
= + + +
(
c c c
c (
V + V + +
(
c
(1.3)
y chng ta xc nh k
, v v r =
l vn tc ca
ht. Trong (1.3) ch gi li cc s hng n bc hai v thay vo (1.2), ta c:
.
r
k
drift
df f
k f v f
dt t
c | | (
= V + V +
|
(
c
\ .
(1.4)
V s bin thin theo thi gian ca vect sng k
di tc dng ca lc ngoi F
c
a ra trong (1.1), nn s hng drift c vit li nh sau:
( )
1
. .
r
k
drift
df f
F f v f
dt t
c | | (
= V + V +
|
(
c
\ .
(1.5)
Tri li, mt ht thay i trng thi ca n qua tn x (va chm), v chng ta xc
nh tc thay i trong hm phn b do mt va chm qua
drift
df
dt
| |
|
\ .
. V hm phn b
phi tha mn iu kin cn bng (iu kin trng thi n nh), chng ta c:
0
drift coll
df df
dt dt
| | | |
+ =
| |
\ . \ .
(1.6)
Thay (1.5) vo (1.6), chng ta nhn c:
( )
1
. .
r
k
coll
f df
F f v f
t dt
c | |
+ V + V =
|
c
\ .
(1.7)
Phng trnh ny c gi l phng trnh vn chuyn Boltzmann [2].
1.2 Gn ng thi gian hi phc
Xt mt tinh th ng nht v gi s hm phn b khng ph thuc vo r
. V vy,
hm phn b c vit nh
( )
f k
. Tc thay i hm phn b
( )
f k
bao gm hai s
hng. Tc tng
( )
f k
(ngoi tr k
)
1.2 Gn ng thi gian hi phc
V Vn Ti PGS.TS Nguyn Quc Khnh
8
thnh k
, v tc gim
( )
f k
kh d khc. Xc nh cc tc chuyn tng ng trn n v thi gian qua
( )
, W k k '
v
( )
, W k k'
, th s hng va chm c vit nh:
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) { }
, 1 , 1
k coll
df
W k k f k f k W k k f k f k
dt
'
| |
( (
' ' ' ' =
|
\ .
(1.8)
y, tha s
( ) ( )
1 f k f k
(
'
ca
( )
, W k k '
biu din xc sut chim electron trong
trng thi u k'
.
n gin, chng ta kho st trng hp mc Fermi nm di y ca vng dn
(thuc vng cm); v vy, cc iu kin
( )
1 f k
v
( )
1 f k'
c tha mn. Xc
nh hm phn b trong cn bng nhit qua
( ) 0
f k
, chng ta c 0
coll
df
dt
| |
=
|
\ .
trong (1.8),
v v vy chng ta nhn c h thc
( ) ( ) ( ) ( ) 0 0
, , W k k f k W k k f k ' ' ' =
(1.9)
H thc ny c gi l nguyn l cn bng chi tit. Thay (1.9) vo (1.8), ta c h thc
sau:
( ) ( ) ( )
( )
( )
0
0
,
k coll
f k
df
W k k f k f k
dt
f k '
(
| |
(
' ' =
|
( ' \ .
(1.10)
Khi thay tng theo k'
rt gn vi nng lng
( )
k '
(iu kin ny c gi l
iu kin va chm n hi), chng ta c th t
( ) ( ) 0 0
f k f k' ~
. Trong trng hp ny,
chng ta vit li (1.11):
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( ) ( )
( )
1
3
1 3
1
1 0
, 1
2 coll
f k
df V
f k d k P k k
dt
f k
f k f k f k
k k
(
| |
(
' ' =
|
( ' \ .
(1.13)
( )
k
c gi l thi gian hi phc ca va chm
( ) ( )
( )
( )
( )
1
3
3
1
1
, 1
2
f k
V
d k W k k
k f k
(
(
' ' =
( '
}
(1.14)
v l mt hm ca vect sng electron k
=
| |
=
|
\ .
(1.16)
1.2 Gn ng thi gian hi phc
V Vn Ti PGS.TS Nguyn Quc Khnh
10
vi ( )
0
0 t
f f
=
l s dch chuyn ca hm phn b t cn bng nhit ti thi im 0 t = .
Kt qu trn m ch rng, hm phn b l hm m vi thi gian khng i gn gi tr
cn bng nhit sau khi ngt trng ngoi ti 0 t = .
Khi s dng phng php gn ng thi gian hi phc, th phng trnh vn
chuyn Boltzmann c vit nh sau:
0
1
. .
r
k
f f f
F f v f
t
c
+ V + V =
c
(1.17)
Tnh ng nht trong khng gian dn n 0
r
f V =
V =
(1.18)
V khi trng ngoi c p vo theo hng x th (1.18) gin c thnh
1 x
x
f
f F
k
c
=
c
(1.19)
Nng lng ca electron l mt hm ca vect sng c dng
2 2
*
2
k
m
=
cho mt electron
vi khi lng hiu dng ng hng
*
m , v vn tc ca ht theo hng x c dng
*
x x
k m v = . Do , chng ta nhn c
1 x x x
x
f f
f F v F
k
c c c
= =
c c c
(1.20)
Khi chng ta s dng h thc
0 1
f f f = + v
0 1
f f trong phng trnh (1.20), th
chng ta c th tnh gn ng n nh sau:
0
1 x x
f
f v F
c
=
c
(1.21)
Khi chng ta tha nhn tn x l tn x n hi v thi gian hi phc l mt hm ca
nng lng , th ln ca thi gian hi phc khng thay i sau s kin tn x.
1.3 linh ng v tnh dn in
V Vn Ti PGS.TS Nguyn Quc Khnh
11
Thay (1.21) vo (1.14), th thi gian hi phc
( )
k
c din t nh sau:
( )
( )
( )
( )
( )
( )
3
3
3
3
1
, 1
2
, 1 cos
2
x
x
k V
d k W k k
k
k
V
d k W k k
| | '
' ' =
|
\ .
' ' =
}
}
(1.22)
vi
x
k v
x
k' l cc thnh phn vect sng electron k
v k'
v k'
.
Trong trng hp bn dn suy bin, nguyn l cn bng chi tit nhn c t (1.8)
nh sau
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 0 0 0 0
, 1 , 1 W k k f k f k W k k f k f k
( (
' ' ' ' =
(1.23)
Dng h thc ny, th thi gian hi phc ca bn dn suy bin c a ra bi
( ) ( )
( ) ( )
( )
( )
( ) ( )
0
0
3
0 3
0
1 1
, 1 1
1
1
, 1 1
1 2
x
k x
x
x
k
W k k f k
k
k f k
k V
d k W k k f k
k
f k
'
| | '
(
' ' =
|
\ .
| | '
(
' ' ' =
|
\ .
(1.24)
Phng trnh trn gin c thnh (1.22) cho trng hp bn dn khng suy bin khi
chng ta cho
( ) 0
1 f k
v
( ) 0
1 f k'
c
= +
c
(1.25)
1.3 linh ng v tnh dn in
V Vn Ti PGS.TS Nguyn Quc Khnh
12
Do , mt dng theo hng x c dng nh sau:
( )
( )
( ) ( )
2
3 3 2 3 0
0 3 3 3
2
4 4
2
x
x x x x
e E f e
J e v f k d k v f k d k v d k
c
= =
c
} } }
(1.26)
vi 2 l do s suy bin spin v
*
/
x x
v k m = . Hm
( ) 0
f k
, nn
( ) 0 x
v f k
l mt hm l theo
x
v . Tch phn theo
x
dk ly t n +, nn
s hng u tin trong (1.26) bng khng, v ch cn li s hng th hai
2
2 3 0
3
4
x
x x
e E f
J v d k
c
=
c
}
(1.27)
Kt qu ny c gii thch t (Hnh 1.2).
Hnh 1.2. S thay i hm phn b di tc dng ca in trng. Trong khng gian k
hm phn b
dch chuyn nh dc theo hng ca trng.
Khi khng c in trng, hm phn b trng thi trong cn bng nhit ng hng
trong khng gian k
=
}
(1.28)
(1.27) c vit li nh sau:
( )
2 3 0
2 3
2
0 0
2
3 3
0 0
1 x
x
x
x x
B
df
v d k
v f f d k
e nE
d
J e nE
k T
f d k f d k
= =
}
}
} }
(1.29)
(1.29) nhn c qua vic s dng cc h thc sau:
( )
( )
0
/
1
1
F B
k T
f
e
=
+
(1.30)
( )
0
0 0
1
1
B
f
f f
k T
c
=
c
(1.31)
V s hng ( )
0 0
1 f f trong tch phn (1.29) l hm theo nng lng , nn chng
ta din t n nh ( ) . Ch
3
x y z
d k dk dk dk =
, chng ta c
( ) ( ) ( ) ( )
2 3 2 3 2 3 2 3
1
3
x y z
v d k v d k v d k v d k = = =
} } } }
(1.32)
Tch phn theo
3
d k
= = =
(1.33)
Trong phng trnh trn, khi lng hiu dng
*
m l khi lng mt cc trng thi
thay cho khi lng hiu dng ng hng (v hng), v c k hiu
*
d
m . Trong cc
cht bn dn, chng hn nh Ge v Si, chng ta bit rng cc vng dn c cu trc
nhiu valley v b mt nng lng khng i c din t qua mt elipxoit vi khi
lng hiu dng ngang
t
m v khi lng hiu dng dc
l
m . Trong trng hp nh vy
khi lng mt cc trng thi
*
d
m c dn ra
( )
1/3
2 *
t l d
m m m . Thay h thc ny,
(1.32) v (1.33) vo (1.29), chng ta c
1.3 linh ng v tnh dn in
V Vn Ti PGS.TS Nguyn Quc Khnh
14
( )
3/ 2
0 0
2
0
*
1/2
0
0
1
2
3
x
x
B
f f d
e nE
J
k Tm
f d
=
}
}
(1.34)
Tip theo chng ta thc hin tnh ton (1.34) cho hai trng hp.
(a) Kim loi v bn dn suy bin. Trong trng hp ny, nng lng Fermi
F
nm
trong vng dn, v s hng ( )
0 0 0
/ 1 /
B
df d f f k T = c gi tr ln gn nng lng
Fermi. Do ,
0
/ df d c th c tnh gn ng qua hm - Dirac. Thm vo ,
cc h thc sau
( )
( )
0
0
1
0
F
F
f
f
~ s
~ >
ng cho hm phn b Fermi, v do chng ta nhn c
( ) ( )
( ) ( )
3/ 2
0 0
0
3/ 2 3/2 0
0
1
1
B
F F
f f d
k T
df
d
d
= ~
}
}
(1.35)
1/ 2 1/ 2 3/ 2
0
0 0
2
3
F
F
f d d
= =
} }
(1.36)
Thay (1.35) v (1.36) vo (1.34), chng ta nhn c
( )
2
*
F
x x
ne
J E
m
= (1.37)
y ( )
F
l thi gian hi phc ca electron ti
F
= (hay ti b mt Fermi). T
(1.28), (1.33) v (1.36), ta suy ra c mi lin h gia nng lng Fermi
F
v mt
electron n
( )
2
2/3
2
*
3
2
F
n
m
=
(1.38)
1.3 linh ng v tnh dn in
V Vn Ti PGS.TS Nguyn Quc Khnh
15
(b) Bn dn khng suy bin. Vi cc bn dn khng suy bin, chng ta c
0
1 f v
0
1 1 f ~ , v c th tnh gn ng
0
exp exp exp
F
F
B B B
f A
k T k T k T
| | | | | |
=
| | |
\ . \ . \ .
(1.39)
Lc (1.34) gin c thnh
3/ 2
0
2
0
*
1/ 2
0
0
2
3
x
x
B
f d
e nE
J
k Tm
f d
=
}
}
(1.40)
Ta tnh tch phn sau bng phng php tch phn tng phn
3/ 2 3/2 1/ 2 1/ 2
0 0 0 0
0
0 0 0
3 3
2 2
B B B
f d k T f k T f d k T f d
= + =
} } }
(1.41)
Thay (1.41) vo (1.40), ta c h thc sau:
3/ 2
0
2
0
*
3/ 2
0
0
x
x
f d
e nE
J
m
f d
=
}
}
(1.42)
Ta c th vit (1.42) gn li nh sau:
2
* x x
e n
J E
m
= (1.43)
vi l thi gian hi phc trung bnh ca ( ) .
3/ 2
0
0
3/ 2
0
0
f d
f d
=
}
}
(1.44)
Khi chng ta xc nh vn tc trung bnh ca electron
x
v c in trng c t
theo hng x th
x
v cng c tnh theo t (1.44). Vn tc trung bnh thng
1.3 linh ng v tnh dn in
V Vn Ti PGS.TS Nguyn Quc Khnh
16
c xem nh vn tc drift. Bi v electron ng gp cho dng qua chuyn ng drift
dc theo hng ca in trng. Thi gian trung bnh gia cc s kin tn x (cc va
chm) hay tc tn x (tc va chm) c dn ra qua gi tr trung bnh ca thi
gian hi phc .
S dng mt electron n , mt dng c vit nh sau:
( )
x x
J n e v = (1.45)
T (1.43) v (1.45), vn tc drift c dng
* x x x
e
v E E
m
= (1.46)
Vi l vn tc electron trung bnh (vn tc drift) di tc dng mt in trng n
v v a ra s o lng linh ng; v n c gi l linh ng electron. linh
ng ny thng c xem nh linh ng drift phn bit vi linh ng Hall.
T (1.46), biu thc linh ng c dng:
*
e
m
= (1.47)
v khi chng ta xc nh tnh dn (tnh dn in) qua
x x
J E = (1.48)
th biu thc ca tnh dn c a ra nh sau:
2
*
ne
ne
m
= = (1.49)
Nhng h thc trn cng tha mn cho cc bn dn suy bin bng cch thay ( )
thnh ( )
F
[2].