You are on page 1of 108

A I H0 C QU0 C CIA TP H0 CH NINH

TRU0 NC A I H0 C KH0A H0 C TU NHIF N


BU I XUA N HA I
IY THUYFT
TRU0NC & CAI0IS
NHA XUA T BA N A I H0 C QU0 C CIA TP H0 CH NINH
-2007-
Bang ky hieu
C - ta p ho p ca c so phu c
R - ta p ho p ca c so thu c
Q - ta p ho p ca c so hu u ty
Z - ta p ho p ca c so nguyc n
N = 1, 2, 3, ... - ta p ho p ca c so tu nhc n
Z
+
= 0, 1, 2, 3, ... - ta p ho p ca c so nguyc n kho ng a m
a, b = a, a + 1, a + 2, . . . , b, trong do a, b Z va a < b
Z
n
- ta p ho p ca c so nguyc n modulo n
F
q
- truo ng Calos go m q pha n tu
Aut(L) - nho m ca c tu da ng ca u cu a truo ng L
Gal(L/K) - nho m Calos cu a mo ro ng truo ng L/K
S
n
- nho m do xu ng ba c n
A
n
- nho m thay phc n ba c n
[L : K] - ba c cu a mo ro ng
J
Ioi gioi thieu
a toa n tim nghc m cu a nhu ng phuong trinh da so da duo c quan
ta m tu tho co da . 1rong nhu ng ta m ba ng da t sc t cu a nguo abylon
co tu 1b00 na m truo c Co ng nguyc n da co gh nhu ng ba toa n dua
vc vc c ga phuong trinh ba c ha. Cu ng tu nhu ng ta m ba ng da t sc t
na y nguo ta nha n tha y ra ng nhu ng nguo abylon da bc t ca ch tim
nghc m cu a phuong trinh ba c ha ma c du ho chua bc t ca ch bc u dc n
chu ng ba ng nhu ng ky hc u da so . Nguo La Na co da cu ng tu ng bc t
ca ch ga phuong trinh ba c ha ba ng phuong pha p hinh ho c, tuy ho
cu ng chua tim ra co ng thu c da so dc bc u dc n chu ng. 1inh hinh
cu ng tuong tu nhu va y do vo nhu ng phuong trinh ba c ba.
Pha dc n tho ky Phu c hung ca c nha toa n ho c o ologna (Y ) mo
kha m pha ra ra ng vc c ga phuong trinh ba c ba cuo cu ng duo c dua
vc ba da ng co ba n sau da y:
X
3
+ pX = q, X
3
= pX + q, va X
3
+q = pX.
So di ho pha xc t ba truo ng ho p rc ng bc t na y vi ho kho ng muo n
co ng nha n vc c to n ta ca c so a m. No t nguo trong so ca c nha toa n
ho c tho do co tc n la Scpo dcl Icrro tu nha n la o ng ta co lo ga cho
ca ba truo ng ho p nc u trc n. 1uy nhc n, nhu ng lo ga na y duo c gu
b ma t va o ng ta chi da y cho mo t nguo ho c tro cu a minh co tc n la
Ior bc t phuong pha p ga mo t trong ba da ng phuong trinh no trc n.
Nhung tn tu c vc vc c da co nguo bc t ga ca c phuong trinh ba c ba da
lo t ra ngoa va dc u na y kch thch su tim to cu a nhc u nguo . Cuo
cu ng thi mo t nguo co tc n la Nccolo Iontana (b danh 1artagla) da
ta pha t mnh ra lo ga va o na m 1bJb. Iontana da co ng kha phuong
pha p cu a minh nha m ca nh tranh vo Ior, nhung o ng tu cho co ng
bo ch tc t lo ga . Nhung sau do Iontana, b} mo t nha va t ly ho c co
tc n Crolamo Cardano thuyc t phu c, da do ng y trao lo ga cho o ng
na y sau kh nha n duo c lo hu a la mo chuyc n va n sc duo c gu b ma t.
1hc nhung, va o na m 1b4b Cardano cho xua t ba n cuo n Ars Nagna,
4
trong do o ng trinh ba y da y du toa n bo lo ga cu a Iontana, kc m thco
lo ca m on tra n tro ng gu dc n nguo da pha t mnh ra no . 1a t nhc n
la Iontana co ly do chnh da ng dc ga n du . 1hc nhung, cu ng nho
co d}p may na y ma pha t mnh quan tro ng do da duo c ra ma t qua n
chu ng.
Cu ng trong Ars Nagna, Cardano co n trinh ba y mo t phuong pha p
cu a Ludovco Icrrar vc vc c ga phuong trinh ba c bo n ba ng ca ch dua
vc ga phuong trinh ba c ba.
No t tnh cha t no ba t dc nha n tha y trong ta t ca ca c co ng thu c
duo c pha t mnh la ca c nghc m dc u duo c bc u dc n ba ng ca c b/e a //a c
ca o //a c, nghia la ca c bc u thu c da so nha n duo c ba ng ca ch ta c do ng
lc n ca c hc so ca c phc p toa n co ng, tru , nha n, cha va kha ca n.
Nhu va y, dc n tho dc m na y co thc no ra ng /a / ca ca c p/aao}
/r/o/ ba c 4 de a }/a / daa c ba o} ca o //a c. No t ca u ho duo c da t ra
mo t ca ch ra t tu nhc n la : L/e a p/aao} /r/o/ ba c 5 cc }/a / daa c ba o}
ca o //a c /a //c o} Ca u ho na y da thu hu t su quan ta m nghc n
cu u cu a ra t nhc u nguo . Co thc kc ra da y mo t so truo ng ho p sau:
1schrnhaus dua ra lo ga nhung b} Lcbnz chi ra la sa la m. Lulcr
dua ra lo ga sa nhung do ng tho la tim duo c phuong pha p mo dc
ga phuong trinh ba c 4. Lagrangc cu ng nghc n cu u va n dc na y va
tim ra ca ch tho ng nha t dc ga quyc t ba toa n cho ca c phuong trinh
ba c 4. 1uy nhc n o ng no ra ng phuong pha p cu a o ng sc sa nc u
a p du ng cho phuong trinh ba c 5. \a y, pha cha ng phuong trinh ba c
5 kho ng ga duo c ba ng ca n thu c: Na m 181J, Rulln co ng bo mo t
chu ng mnh vo nhc u sa so t ra ng phuong trinh ba c 5 kho ng ga
duo c ba ng ca n thu c. Cuo cu ng, va o na m 1824 Abcl da chu ng mnh
mo t ca ch thuyc t phu c ra ng p/aao} /r/o/ ba c 5 /c o} aa / //c o} }/a /
daa c ba o} ca o //a c.
\a n dc ba y go la la vc c ca n ga quyc t ca u ho : La m ca c/ oa c
de o/a o b/e / mc / p/aao} /r/o/ da / sc c/c /raa c /a }/a / daa c /a
//c o} ba o} ca o //a c Abcl dang nghc n cu u va n dc na y dang do
thi ma t va o na m 1829. Kh a y, co mo t nguo Pha p co n ra t trc tc n la
L varstc Calos, snh vc n 1ruo ng Cao da ng su pha m (L colc Normalc
b
Supcrcusc) o Pars, say sua nghc n cu u va n dc na y. Calos da gu to
ba ba n tha o cho \c n Ha n la m khoa ho c Pars, nhung ta t ca dc u kho ng
duo c xcm xc t mo t ca ch nghc m tu c va ro va o quc n la ng. Na m 18J2,
cha ng thanh nc n ta na ng xua t chu ng L varstc Calos chc t trong mo t
cuo c da u su ng kh mo o tuo 21. Nay ma n thay, va o na m 184J,
Joscph Louvllc da nha n tha y ga tr} cu a nhu ng co ng trinh cu a Calos
va o ng da vc t thu gu \c n Ha n la m khoa ho c Pars, trong do nha n
ma nh ra ng o ng da tim tha y trong ca c ba vc t cu a Calos mo t lo ga
ra t sa u sa c cho mo t ba toa n tuyc t dc p: La m //e oa c de o/a o b/e /
mc / p/aao} /r/o/ da / sc /a }/a / daa c /a //c o} ba o} ca o //a c.
Nga y nay, phuong pha p ma Calos dc xua t dc tim nghc m cho
mo t phuong trinh da so da duo c mang tc n o ng, go la Ly thuyc t
Calos. Ca o trinh Ly thuyc t 1ruo ng & Calos nha m cung ca p nhu ng
kc n thu c co ba n vc Ly thuyc t mo ro ng truo ng va trinh ba y nhu ng
y tuo ng do c da o cu a Calos dc ga ba toa n da no pha trc n. 1rong
ga o trinh cu ng trinh ba y mo t so u ng du ng cu a Ly thuyc t 1ruo ng &
Calos, cha ng ha n nhu ba toa n du ng hinh ba ng compa va thuo c kc
hay nhu phc p chu ng mnh I}nh ly ca n ba n cu a Ia so ba ng ca ch ga n
nhu chi su du ng ca c co ng cu da so . Cu thc hon, o da y co su kc t ho p
gu a vc c su du ng I}nh ly ca n ba n cu a thuyc t Calos va I}nh ly Sylow
vc nho m hu u ha n. 1uy nhc n, trong chu ng mnh chu ng to va n ca n
dc n su tro gu p mo t chu t cu a Ca tch ba ng ca ch su du ng I}nh ly
vc ca c ga tr} trung gan. Ia y cu ng la su mnh chu ng cho ranh go
ra t tuong do cu a ca c chuyc n nga nh trong 1oa n ho c. Ic tc n lo cho
ba n do c, o ha tc t da u chu ng to da trinh ba y ca c kha nc m co ba n
vc ca c nho m hoa n v} va ga duo c. \c ma t hinh thu c, vc c do c cuo n
ga o trinh na y kho ng do ho pha bc t truo c nhu ng kc n thu c cu a da
so da cuong. 1uy nhc n, dc co thc hc u sa u va n dc , nguo do c cu ng
ca n pha co chu t t knh nghc m la m vc c vo toa n cao ca p. \c c ga
ba ta p la mo t pha n quan tro ng kh do c cuo n ga o trinh na y. Cu ng
co mo t so ba ta p kho , nhung mo t ba n do c nghc m tu c cha c cha n sc
ga duo c ta t ca ca c ba ta p na y.
Cuo cu ng, nhu la mo t qu lua t, du ta c ga co cha m chu dc n da u
thi va n co thc co n co nhu ng sa so t. \i va y chu ng to mong nha n
b
duo c ca c y kc n go p y , phc binh cu a ba n do c dc hoa n thc n cuo n ga o
trinh trong nhu ng la n xua t ba n sau. No y kc n xn gu vc d}a chi
ho m thu dc n tu
bv/a/_ma//./cmaos.eda.co
1P Ho Ch Nnh 10/0b/2007
PCS.TS Bu i Xua n Ha i
7
8
Nuc luc
Ba ng ky hie u 3
Io i gio i thie u 4
1. Nho m hoa n v} . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2. Nho m ga duo c . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
J. No ro ng hu u ha n va mo ro ng da so . . . . . . . . . . . 2b
4. Iu ng hinh ba ng compa va thuo c kc . . . . . . . . . . . J8
b. Nho m Calos va truo ng con co d}nh . . . . . . . . . . . . 4b
b. 1ruo ng pha n ra va nhu ng mo ro ng chua n ta c . . . . . . b2
7. No ro ng ta ch duo c . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b9
8. ao chua n ta c . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bb
9. I}nh ly ca n ba n cu a thuyc t Calos . . . . . . . . . . . . 7b
10. Ca c da thu c ba c nho . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
11. Ia thu c X
4
2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
12. I}nh ly ca n ba n cu a Ia so . . . . . . . . . . . . . . . . 87
9
1J. Su ga duo c ba ng ca n thu c . . . . . . . . . . . . . . . 90
14. Ia thu c ba c 5 kho ng ga duo c ba ng ca n thu c . . . . . 97
1b. 1ruo ng hu u ha n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Ta i lie u tham kha o 105
10
1. Nhom hoan v|
1a p ho p ta t ca ca c song a nh tu ta p hu u ha n X go m n pha n tu
va o chnh no la mo t nho m vo phc p nha n la phc p ho p no a nh xa .
1a ky hc u nho m na y la S
n
va go no la o/c m dc / va o} ba c n trc n
ta p X. No nho m con cu a nho m S
n
duo c go la mo t o/c m /ca o c/
ba c n trc n ta p X. Ic don ga n, ta co thc ga thc t X = 1, 2, . . . , n.
No pha n tu cu a S
n
duo c go la mo t /ca o c/ ba c n. No t hoa n v} ba c
n thuo ng duo c vc t duo da ng ma tra n nhu sau:
=
_
1 2 . . . n
i
1
i
2
. . . i
n
_
trong do i
k
= (k), k 1, n.
|nh ngha 1.1. Pha n tu S
n
duo c go la mo t k-c/a /r/o/ hay
mo t c/a /r/o/ dc da / k, nc u to n ta mo t ta p con i
1
, i
2
, . . . , i
k

1, 2, . . . , n sao cho (i
1
) = i
2
, (i
2
) = i
3
, . . . , (i
k1
) = i
k
, (i
k
) =
i
1
, va (j) = j, j , i
1
, i
2
, . . . , i
k
.
Kh do pha n tu sc duo c vc t mo t ca ch don ga n la (i
1
i
2
. . . i
k
).
1a go mo t chu trinh do da 2 la mo t c/ae o c/.
Nc u S
n
thi ta ky hc u [[ la ca p cu a . Hc n nhc n nc u
la mo t k-chu trinh thi [[ = k. No rc ng, mo chuyc n v} dc u la mo t
pha n tu ca p 2.
|nh ngha 1.2. 1a no = (i
1
i
2
. . . i
k
) va = (j
1
j
2
. . . j
l
) la
ha chu trinh dc c /a p hay //c o} }/ac o/aa, nc u i
1
, i
2
, . . . , i
k

j
1
, j
2
, . . . , j
l
= .
Ha chu trinh do c la p sc gao hoa n vo nhau. 1u do suy ra ca c
chu trinh do mo t do c la p vo nhau cu ng gao hoa n vo nhau. I}nh ly
duo da y do ng mo t va tro quan tro ng trong ly thuyc t nho m hoa n v}.
11
|nh ly 1.3. Hc / p/e p /ca o c/ //a c e /e /a dao c/ ca a o/c m S
n

de a p/a o //c/ //a o/ //c/ ca c c/a /r/o/ dc / mc / dc c /a p ca / o/aa. Sa


p/a o //c/ oa /a da o/a / sa/ //a c mc / //a /a ca c c/a /r/o/ dc c /a p.
Chu ng minh. Xc t e ,= S
n
va X = 1, 2, . . . , n. 1a no ha pha n
tu x, y X la /aao} daao} vo nhau (ky hc u x y), nc u to n ta
mo t so nguyc n m sao cho x =
m
y. Ro ra ng quan hc ma ta vu a
d}nh nghia la mo t quan hc tuong duong trc n ta p X. 1a go mo mo t
lo p tuong duong cu a no la mo t a/ da c cu a . Nc u x X thi ta ky
hc u x la qui da o cu a chu a x. \a y
x =
m
x[ m Z.
\i X la ta p hu u ha n nc n to n ta mo t c Z
+
sao cho x =
c
x.
Co m la so nguyc n duong nho nha t tho a x =
m
x. Kh do
x = x, x, . . . ,
m1
x.
Xc t chu trinh do da m
= (x x . . .
m1
x).
Kh do
y =
_
y, y x
y, y , x.
Ca su co ta t ca k qui da o la C
1
, C
2
, . . . , C
k
. L ng vo ca c qui
da o do ta co ca c chu trinh
1
,
2
, . . . ,
k
(xa y du ng thco ca ch da la m
o trc n). \a y

i
y =
_
y, y C
i
y, y , C
i
.
Ro ra ng, nc u i ,= j thi C
i
C
j
= , do do
i
va
j
la ca c chu
trinh do c la p vo nhau. 1a sc chu ng mnh =
1

2
. . .
k
.
12
y X, da t z = y. Kh do y va z cu ng na m trong mo t qui
da o C
i
na o do cu a vo
i
y = z. Ro ra ng j ,= i ta co
j
y = y
va
j
z = z. Io do
1

2
. . .
k
(y) = z = y. 1a da chu ng mnh
=
1

2
. . .
k
.
a y go , ga su =
1

2
. . .
l
la mo t su pha n tch kha c cu a
tha nh tch ca c chu trinh do mo t do c la p vo nhau. Ro ra ng nhu ng
pha n tu tham ga va o chu trinh
j
ta o tha nh mo t qui da o C
i
cu a ,
do do
j
tru ng vo
i
(u ng vo qui da o C
i
). Io do ha su pha n tch
nhu va y chi kha c nhau o thu tu ca c chu trinh do mo t do c la p vo
nhau.
He qua 1.4. Ca p ca a mc / /ca o c/ ba o} 8SCNN ca a ca c c//e a da /
ca a ca c c/a /r/o/ /rco} sa p/a o //c/ /ca o c/ //a o/ //c/ ca a o/a o}
c/a /r/o/ dc / mc / dc c /a p ca / o/aa.
Chu ng minh. (Xcm a ta p 1.J).
|nh ngha 1.5. 1a no ca c hoa n v} va co ca o} mc / ca a /ra c
c/a /r/o/, nc u =
1
. . .
k
va =
1
. . .
k
la nhu ng su pha n tch
va tha nh tch ca c chu trinh do c la p sao cho ba ng su da nh so la
thu tu ca c chu trinh do c la p nc u ca n, ta luo n co
i
va
i
la nhu ng
chu trinh co cu ng do da (i 1, k).
Ne nh de 1.6. Ne a S
n
/a mc / c/a /r/o/ dc da / k ///
S
n
,
1
ca o} /a mc / c/a /r/o/ dc da / k.
Chu ng minh. Kc m chu ng dc da ng ra ng, nc u = (x
1
x
2
. . . x
k
) thi

1
= (x
1
x
2
. . . x
k
).
He qua 1.7. , S
n
,
1
ca /a o/a o} /ca o c/ cc ca o} mc /
ca a /ra c c/a /r/o/.
Chu ng minh. Pha n tch tha nh tch ca c chu trinh do mo t do c la p
vo nhau: =
1

2
. . .
k
. Kh do ta co

1
= (
1

1
)(
2

1
) . . . (
k

1
).
1J
Nha n xc t ra ng
i

1
, i 1, k la nhu ng chu trinh do mo t do c
la p vo nhau. a y go a p du ng Nc nh dc 1.b, suy ra dpcm
Ne nh de 1.8. Hc / /ca o c/ //a c e de a p/a o //c/ //a o/ //c/ ca c
c/ae o c/.
Chu ng minh. No chu trinh (i
1
i
2
. . . i
k
) dc u co thc duo c pha n tch
nhu sau tha nh tch ca c chuyc n v}:
(i
1
i
2
. . . i
k
) = (i
1
i
k
)(i
1
i
k1
) . . . (i
1
i
2
).
a y go a p du ng I}nh ly 1.J dc da ng suy ra dpcm
|nh ngha 1.9. Cho S
n
. 1a no ca p so (i, j) la mo t o}//c/ //e
cu a , nc u i < j nhung (i) > (j). 1a no la mo t /ca o c/ c/a o
(tuong u ng /ca o c/ /e ), nc u so ca c ngh}ch thc cu a la mo t so cha n
(tuong u ng la mo t so lc ).
No chuyc n v} dc u la mo t hoa n v} lc . 1ha t va y, ga su i < j. 1hc
thi chuyc n v} (i j) sc co ca c ngh}ch thc sau: (i, j) va ta t ca ca c ca p
ngh}ch thc da ng (i, k), (k, j), vo i k j.
|nh ngha 1.10. S
n
, da t
sgn() =
_
1, nc u la hoa n v} cha n
1, nc u la hoa n v} lc .
|nh ly 1.11. S
n
ca mc / c/ae o c/ (ij) /// ca / = (ij) /a cc
sgn() = sgn().
Chu ng minh. 1
0
. 1ruo ng ho p j = i +1: Kh do ro ra ng ta co nhu ng
dc u sau da y:
a) Nc u (i, j) la ngh}ch thc cu a thi (i, j) kho ng la ngh}ch thc
cu a va nguo c la .
14
b) Nc u h, k ,= i, j thi (h, k) la ngh}ch thc cu a kh va chi kh
(h, k) la ngh}ch thc cu a .
c) Nc u h < i thi (h, i) la ngh}ch thc cu a kh va chi kh (h, j)
la ngh}ch thc cu a .
d) Nc u j < k thi (j, k) la ngh}ch thc cu a kh va chi kh (i, k)
la ngh}ch thc cu a .
Nhu ng dc u trc n da y chu ng to so ca c ngh}ch thc cu a va hon
kc m nhau mo t don v}. Io do sgn() = sgn().
2
0
. 1ruo ng ho p j i = s +1, s > 0 : Lu c na y ta co thc pha n tch
chuyc n v} (i, j) nhu sau:
(ij) = (i +1 i)(i +2 i +1) . . . (i +s i +s 1)(i +s j)(i +s
1 i +s)
(i + s 2 i +s 1) . . . (i + 1 i + 2)(i i + 1).
Nghia la (ij) pha n tch tha nh tch cu a 2s + 1 chuyc n v} co da ng
ha pha n tu kc tc p nhau. Kh do , thco truo ng ho p 1
0
ta tha y tnh
cha n, lc cu a sc nha n duo c tu tnh cha n, lc cu a kh ta thay do no
2s + 1 la n. \a y sgn() = sgn().
Io vo nhu ng so nguyc n ta cu ng sc d}nh nghia mo t ha m da u nhu
sau:
|nh ngha 1.12. k Z, d}nh nghia
sgn(k) :=
_
1, nc u k la so cha n
1, nc u k la so lc .
1u d}nh nghia hc n nhc n ta co co ng thu c
sgn(k + l) = sgn(k)sgn(l).
1b
|nh ly 1.13. Ne a S
n
p/a o //c/ //a o/ //c/ k c/ae o c/ ///
sgn() = sgn(k).
Chu ng minh. 1a sc chu ng mnh ba ng qu na p thco k. Kh k = 1 thi
la mo t chuyc n v}, nc n sgn() = 1 = sgn(k). Ca su k 1 va
=
1

2
. . .
k+1
la su pha n tch tha nh tch cu a k + 1 chuyc n v}.
Ia t :=
1

2
. . .
k
. 1hco ga thc t qu na p ta co sgn() =
sgn(k). Kh do , thco I}nh ly 1.11 ta co
sgn() = sgn(
k+1
) = sgn() = sgn(k) = sgn(k + 1).
He qua 1.14. Ne a /a mc / c/a /r/o/ dc da / k ///
sgn() = sgn(k 1).
He qua 1.15. , S
n
, sgn() = sgn()sgn().
1u Hc qua 1.1b suy ra a nh xa
sgn : S
n
1, 1
sgn()
la mo t do ng ca u nho m. Ky hc u A
n
la nha n cu a do ng ca u na y, nghia
la
A
n
= S
n
[ sgn() = 1.
Kh do A
n
la nho m con chua n ta c chi so 2 cu a S
n
. 1a go A
n
la
o/c m //a p//e o hay o/c m dc / da a. Hc n nhc n ta co
[A
n
[ =
[S
n
[
2
=
n!
2
.
1b
1a no G la o/c m dao nc u G ,= 1 va G kho ng co nho m con
chua n ta c thu c su kha c 1.
|nh ly 1.16. n 5, A
n
/a o/c m dao.
Chu ng minh. Luu y ra ng A
n
duo c snh ra bo ca c chu trinh do da
3 (xcm a ta p 1.10). Ca su 1 ,= NA
n
. 1ruo c hc t ta chu ng mnh
nc u N chu a mo t chu trinh do da 3 thi N chu a ta t ca ca c chu trinh
do da 3, do do N = A
n
. Sau do ta sc chu ng mnh N nha t d}nh chu a
mo t chu trinh do da 3. Ic u na y ta t nhc n sc kc t thu c vc c chu ng
mnh A
n
la nho m don.
\a y, ga su N chu a mo t chu trinh do da 3. Kho ng ma t tnh
to ng qua t, co thc ga su N chu a chu trinh (123).k > 3, chu trinh
(23k) A
n
, do do
(23k)
1
(123)(23k) = (1k2) N.
1u do suy ra (12k) = (1k2)
2
N. \a y (12k) N, k ,= 1, 2.
a y go , ba ng ca ch tuong tu nhu trc n, tu dc u kc n (1k2) N suy
ra (1kl) N, l ,= 1, k. Nhung (1kl) = (kl1), nc n cu ng ba ng ca ch
nhu trc n suy ra (klj) N, j ,= k, l. 1o m la , ta da chu ng mnh N
chu a mo chu trinh do da 3. \a y N = A
n
.
1a co n pha chu ng mnh N chu a t nha t mo t chu trinh do da 3.
Ic u na y sc duo c chu ng mnh qua mo t so buo c.
1
0
. Ca su N chu a pha n tu da ng x = abc . . . , trong do a, b, c la
ca c chu trinh do c la p va a = (a
1
. . . a
m
)(m 4). Ia t t = (a
1
a
2
a
3
).
1a co t
1
xt N. \i t gao hoa n vo b, c, . . ., nc n
t
1
xt = (t
1
at)bc . . . = z N.
1a co
zx
1
= (t
1
at)a
1
= t
1
(ata
1
) = (a
1
a
3
a
2
)(a
2
a
3
a
4
) = (a
1
a
3
a
4
) N.
17
\a y, trong truo ng ho p na y N chu a mo t chu trinh do da 3.
2
0
. Ca su N chu a mo t pha n tu ma trong su pha n tch tha nh tch
ca c chu trinh do c la p co t nha t ha chu trinh do da 3. Kho ng ma t
tnh to ng qua t, co thc ga su N chu a pha n tu x = (123)(456)y, trong
do y la mo t hoa n v} co d}nh ca c pha n tu 1, 2, 3, 4, 5, 6. Ia t t = (234),
ta co (t
1
xt)x
1
= (15243) N. 1hco 1
0
, N chu a mo t chu trinh
do da 3.
3
0
. 1rong truo ng ho p co n la , ta ga su N kho ng chu a nhu ng
pha n tu nhu da nc u trong 1
0
va 2
0
. Kh do mo mo t pha n tu cu a N
sc hoa c la tch cu a mo t chu trinh do da 3 vo ca c chuyc n v} hoa c
la tch cu a nhu ng chuyc n v} trong su pha n tch cu a no tha nh tch
nhu ng chu trinh do c la p.
Nc u x = (123)p N, p
2
= 1, thi x
2
= (132) la mo t chu trinh do
da 3. \a y, ga su N chu a pha n tu x da ng x = (12)(34)p, trong do p
co d}nh 1, 2, 3, 4. Ia t u = (145), ta co (u
1
xu)x
1
N.
Nc u x(5) = 5 thi (u
1
xu)x
1
= u
1
(xux
1
) = (154)(235) =
(15243) N, nc n thco 1
0
N chu a mo t chu trinh do da 3.
Nc u x(5) = k ,= 5 thi trong N co pha n tu (154)(23k), nc n thco
2
0
, N chu a mo t chu trinh do da 3.
\a y, d}nh ly da duo c chu ng mnh xong.
A
5
chnh la nho m don kho ng gao hoa n co ca p nho nha t va Calos
chnh la nguo da u tc n chu ng mnh dc u na y.
Cuo cu ng ta sc chu ng mnh mo t kc t qua lc n quan dc n ca c pha n
tu snh cu a nho m do xu ng S
n
.
Bo de 1.17. N/c m dc / va o} S
n
daa c s/o/ ra ba / ca c c/a /r/o/
(12 . . . n) ca (12).
Chu ng minh. Ia t = (12 . . . n) va = (12). Co G la nho m con
cu a S
n
snh bo va . Kh do G chu a
1
= (23), do do G
chu a (23)
1
= (34), . . .. \a y, mo t ca ch to ng qua t, G chu a ta t ca
ca c chuyc n v} da ng (j j + 1). 1u do ta tha y G chu a ca c chuyc n v}
18
(13) = (12)(23)(12), (14) = (13(34)(13), . . .. 1o ng qua t, G chu a ta t
ca ca c chyc n v} da ng (1j), j 2, n. Nhung i, j ,= 1, ta co
(ij) = (1i)(1j)(1i),
nc n G chu a mo chuyc n v}. \a y G = S
n
.
Bai tap
Ba i 1.1. Cho S
9
thoa dc u kc n (i) = 10 i, i 1, 9. Ha y
pha n tch tha nh tch ca c chu trinh do c la p.
Ba i 1.2. Cho a, b la ha pha n tu gao hoa n vo nhau trong nho m G.
Ca su a co ca p m, b co ca p n va m, n la nhu ng so nguyc n to cu ng
nhau. Chu ng mnh ra ng pha n tu ab co ca p ba ng mn. Ha y cho v du
chu ng to ra ng, nc u m va n kho ng nguyc n to cu ng nhau thi ca p cu a
ab co thc kho ng ba ng bo so chung nho nha t cu a m va n.
Ba i 1.3. Chu ng mnh ra ng, nc u =
1

2
. . .
k
la mo t su pha n
tch hoa n v} tha nh tch ca c chu trinh do c la p thi ca p cu a ba ng
bo so chung nho nha t cu a ca c ca p cu a ca c chu trinh
i
, i 1, k.
Ba i 1.4. Co bao nhc u pha n tu ca p 2 trong nho m do xu ng S
n
:
Ba i 1.5. 1rong nho m do xu ng S
9
cho ca c pha n tu va tho a
=
1
_
1 2 3 4 5 6 7 8 9
3 5 9 2 7 8 4 6 1
_
.
Nc u la mo t hoa n v} lc thi la hoa n v} cha n hay lc .
19
Ba i 1.6. Ha y pha n tch
=
_
1 2 3 4 5 6 7 8 9
1 4 5 8 7 6 2 9 3
_
tha nh tch ca c chuyc n v}.
Ba i 1.7. Cho = (134)(2357)(1846). Ha y tnh ca p cu a
98
.
Ba i 1.8. Cho =
_
1 2 3 4 5 6 7
1 4 5 7 3 1 2
_
. Ha y tnh
1
.
Ba i 1.9. Chu ng mnh ra ng trong nho m do xu ng S
10
mo pha n tu
ca p 14 dc u la hoa n v} lc .
Ba i 1.10. Chu ng mnh ra ng, mo hoa n v} cha n dc u co thc vc t tha nh
tch cu a nhu ng chu trinh do da 3.
Ba i 1.11. Chu ng mnh ra ng A
n
la nho m con chi so 2 duy nha t
trong nho m do xu ng S
n
.
Ba i 1.12. Ha y tim ta t ca ca c 2-nho m con Sylow cu a S
4
.
Ba i 1.13. Ha y tim ta t ca ca c nho m con ca p 3 cu a S
4
.
Ba i 1.14. Chu ng mnh ra ng trong nho m do xu ng S
5
kho ng co
nho m con ca p 15.
20
2. Nhom giai duoc
|nh ngha 2.1. 1a no nho m G }/a / daa c, nc u to n ta da y ca c
nho m con
1 = G
0
G
1
. . . G
n
= G (1)
sao cho
() G
i
G
i+1
, i 0, n 1;
() G
i+1
/G
i
la nho m abcn, i 1, n 1.
1a no (1) la da c/aa o /a c cu a nho m ga duo c G.
V du 1. 1) No nho m gao hoa n G dc u ga duo c, vo da y chua n ta c
1G.
2) Nho m do xu ng S
3
ga duo c vo da y chua n ta c
1HS
3
, vo H = (123)).
J) Nho m nh} dc n
D
8
= a, b[ a
4
= b
2
= 1, ab = b
1
a)
ga duo c vo da y chua n ta c
1a)D
8
.
4) Nho m do xu ng S
4
ga duo c vo da y chua n ta c
1V
4
A
4
S
4
,
trong do V
4
= 1, (12)(34), (13)(24), (14)(23) la nho m Klcn.
21
|nh ly 2.2. C/c o/c m G, H G ca NG. K// dc .
// Ne a G }/a / daa c /// H }/a / daa c.
/// Ne a G }/a / daa c /// G/N }/a / daa c.
//// Ne a N ca G/N }/a / daa c /// G }/a / daa c.
Chu ng minh. () Ca su
1 = G
0
G
1
. . . G
r
= G
la mo t da y ga duo c do vo G. \o i 1, r, da t H
i
= H G
i
. 1a sc
chu ng mnh
1 = H
0
H
1
. . . H
r
= H
la mo t da y ga duo c do vo H.
i 0, r 1, ta co
H
i+1
/H
i
= G
i+1
H/G
i
H = G
i+1
H/G
i
(G
i+1
H)
G
i
(G
i+1
H)/G
i
.
Nhung G
i
(G
i+1
H)/G
i
la nho m con cu a nho m abcn G
i+1
/G
i
,
nc n H
i+1
/H
i
la nho m abcn. Io do H la nho m ga duo c.
() Ca su G la nho m ga duo c vo da y chua n ta c nhu trong ().
Kh do ta co da y
N/N = G
0
N/NG
1
N/N. . . G
r
N/N = G/N.
1hco I}nh ly vc su da ng ca u, i 1, r 1 ta co
G
i+1
N/G
i
N = G
i+1
(G
i
N)/G
i
N G
i+1
/G
i+1
(G
i
N)
G
i+1
/G
i
/(G
i+1
)G
i
N))/G
i
,
ma nho m cuo cu ng la nho m thuong cu a nho m abcn G
i+1
/G
i
nc n
G
i+1
N/G
i
N la nho m abcn. \a y G/N la nho m ga duo c.
() 1hco ga thc t ta co ha da y chua n ta c
1 = N
0
N
1
. . . N
r
22
va
N/N = G
0
/NG
1
/N. . . G
s
/N = G/N.
Kh do da y
1 = N
0
N
1
. . . N
r
= N = G
0
G
1
. . . G
s
= G
la da y chua n ta c do vo G. \a y G ga duo c.
1a no nho m G la mo ro ng cu a nho m A nho nho m B nc u G co
nho m con chua n ta c N sao cho N A va G/N B. 1u I}nh ly
2.2, co thc no lo p ca c nho m ga duo c kn do vo vc c la y nho m con,
nho m thuong va mo ro ng nho m. Lo p ca c nho m abcn chi kn do vo
vc c la y nho m con va nho m thuong nhung kho ng kn do vo vc c la y
mo ro ng nho m. \a y, lo p ca c nho m ga duo c thu c su ro ng hon lo p
ca c nho m abcn.
No nho m xyclc ca p nguyc n to la nho m don. Hon nu a, no la
nho m abcn nc n ga duo c. \a y, ca c nho m xyclc ca p nguyc n to la don
va ga duo c. 0ua d}nh ly duo da y ta tha y dc u nguo c la cu ng du ng.
|nh ly 2.3. N/c m }/a / daa c /a dao /// ca c// /// oc /a o/c m }/a /
daa c ca p o}ae o /c .
Chu ng minh. Ca su G la nho m don ga duo c vo da y chua n ta c
1 = G
0
G
1
. . . G
n
= G.
Kho ng la m ma t tnh to ng qua t co thc ga thc t G
i+1
,= G
i
, i
0, m1. Kh do G
n1
la nho m con chua n ta c cu a G Nhung G la
nho m don va G
n1
,= G
n
= G, nc n G
n1
= 1. Io G la nho m ga
duo c nc n G = G
n
/G
n1
la nho m abcn. \a y G la nho m xyclc ca p
nguyc n to .
Iuo da y la mo t d}nh ly ra t quan tro ng ma ta sc su du ng to kh
nghc n cu u ly thuyc t Calos.
|nh ly 2.4. n 5, S
n
/a o/c m //c o} }/a / daa c.
2J
Chu ng minh. Nc u S
n
ga duo c thi A
n
ga duo c. \o n 5,thco
I}nh ly 1.1b, A
n
la nho m don. Nhung kh do thco I}nh ly 2.J, [A
n
[
la mo t so nguyc n to , ma vo n 5 thi [A
n
[ =
n!
2
kho ng pha la
so nguyc n to , nc n ta co mo t ma u thua n. \a y S
n
kho ng ga duo c,
n 5.
Bai tap
Ba i 2.1. Chu ng mnh ra ng S
n
, vo 2 n 4 la nho m ga duo c.
Ba i 2.2. Chu ng mnh ra ng nc u H va K la ha nho m con ga duo c
cua nho m G va HG thi HK la nho m ga duo c. 1u do suy ra, nc u
G la nho m hu u ha n thi trong G to n ta duy nha t mo t nho m con ga
duo c to da M. Hon nu a G/M kho ng chu a nho m con chua n ta c ga
duo c kho ng ta m thuo ng.
Ba i 2.3. Cho ca c so nguyc n to p va q. Ha y chu ng mnh ca c dc u
sau da y:
(a) No nho m ca p pq dc u ga duo c;
(b) No nho m ca p p
2
q dc u ga duo c;
(c) Nc u p < q thi mo nho m ca p pq
n
dc u ga duo c.
Ba i 2.4. Chu ng mnh ra ng mo nho m ga duo c hu u ha n kho ng abcn
ca p lo n hon 1 dc u chu a mo t nho m con chua n ta c abcn kho ng ta m
thuo ng.
Ba i 2.5. Cho p, q va r la ca c so nguyc n to kha c nhau. Chu ng mnh
ra ng mo nho m ca p pqr dc u ga duo c.
24
3. No rong huu han va mo rong dai so
Nc u K la truo ng con cu a truo ng F thi ta vc t K F va go F /a
ma rc o} ca a K hoa c F /a ma rc o} /re o K. 1a cu ng du ng ky hc u
F/K dc chi F la mo ro ng cu a K va no K la truo ng co so cu a mo
ro ng. Nc u F/K la mo ro ng truo ng thi co thc xcm F la mo t kho ng
gan vccto trc n K. Ky hc u [F : K] duo c du ng dc chi so chc u cu a
kho ng gan vccto na y. 1a go [F : K] la ba c ca a ma rc o} F/K. Nc u
[F : K] < thi ta no F la ma rc o} /a a /a o /re o K hoa c nga n
go n hon, ta no F/K /a a /a o. 1rong truo ng ho p nguo c la F duo c
go la ma rc o} cc /a o /re o K.
|nh ly 3.1. (|nh ly ve ha c) C/c da ma rc o} /raa o}
K F L.
K// dc , L/K /a a /a o oe a ca c// oe a L/F ca F/K /a a /a o. Hao
oa a, oe a o/a o} d/e a oc / /re o va ra ///
[L : K] = [L : F][F : K].
Chu ng minh. Co a
i

iI
la mo t co so cu a kho ng gan vccto F trc n
K va b
j

jJ
la mo t co so cu a kho ng gan vccto L trc n F. 1a sc
chu ng mnh a
i
b
j

(i,j)IJ
la mo t co so cu a kho ng gan vccto L trc n
K.
\o mo x L ta co
x =

jJ

j
b
j
,
j
F.
Na t kha c,

j
=

iI

ij
a
i
,
ij
K.
2b
1u do suy ra
x =

jJ
_

iI

ij
a
i
_
b
j
=

(i,j)IJ

ij
a
i
b
j
.
\a y ta p a
i
b
j

(i,j)IJ
snh ra kho ng gan vccto L trc n K.
a y go ta chi co n ca n chu ng mnh ta p na y do c la p tuyc n tnh
trc n K. 1ha t va y, ga su

(i,j)

ij
a
i
b
j
= 0.
Kh do

jJ
_

iI

ij
a
i
_
b
j
= 0.
1u do suy ra

iI

ij
a
i
= 0, j J, do do
ij
= 0, (i, j) I J.
A p du ng d}nh ly vu a chu ng mnh dc da ng nha n duo c kc t qua duo
da y:
He qua 3.2. C/c mc / da ma rc o} /raa o}
K = F
0
F
1
F
2
. . . F
n
= F.
K// dc , F/K /a a /a o oe a ca c// oe a F
i+1
/F
i
/a a /a o, i
0, n 1. Hao oa a, oe a o/a o} d/e a /re o va ra ///
[F : K] = [F : F
n1
][F
n1
: F
n2
] . . . [F
2
: F
1
][F
1
: K].
2b
|nh ngha 3.3. Cho mo ro ng truo ng F/K va S la mo t ta p con
kha c cu a F.
() Ky hc u K[S] la gao cu a ta t ca ca c va nh con cu a F chu a K
va S va go no la ca o/ cco ca a F s/o/ ra ba / K ca S.
() Ky hc u K(S) la gao cu a ta t ca ca c truo ng con cu a F chu a
K va S va go no la /raa o} cco ca a F s/o/ ra ba / K ca S.
Nc u S la ta p hu u ha n thi ta no K(S) la ma rc o} /a a /a o s/o/
trc n K.
Ne nh de 3.4. C/c F /a ma rc o} /raa o} ca a K ca a
1
, . . . , a
n

F(n > 0). K// dc
(i)K[a
1
, . . . , a
n
] = f(a
1
, . . . , a
n
)[ f K[X
1
, . . . , X
n
],
(ii)K(a
1
, . . . , a
n
) =
_
f(a
1
, . . . , a
n
)
g(a
1
, . . . , a
n
)
[ f, g K[X
1
, . . . , X
n
],
g(a
1
, . . . , a
n
) ,= 0
_
, o}//a /a K(a
1
, . . . , a
n
) /a /raa o} ca c //aao}
ca a m/e o o}ae o K[a
1
, . . . , a
n
].
Chu ng minh. 1a sc chi chu ng mnh cho truo ng ho p n = 1, truo ng
ho p to ng qua t duo c chu ng mnh hoa n toa n tuong tu .
() Ca su a F. Nha n xc t ra ng K[a] la va nh con nho nha t chu a
K va a. 1a p ho p f(a)[ f(X) K[X] hc n nhc n kn do vo ca c
phc p toa n co ng va nha n trong F, nc n la mo t va nh con cu a F. Ro
ra ng va nh con na y chu a K va a, do ng tho mo va nh con cu a F chu a
K va a dc u chu a ta p ho p no trc n. \a y
K[a] = f(a)[ f(X) K[X].
() Nha n xc t ra ng truo ng ca c thuong cu a mc n nguyc n K[a] chnh
27
la ta p ho p
_
f(a)
g(a)
[ g(X) K[X], g(a) ,= 0
_
.
Ro ra ng ta p na y na m trong mo truo ng con cu a F chu a K va a. \a y
K(a) =
_
f(a)
g(a)
[ g(X) K[X], g(a) ,= 0
_
.
|nh ngha 3.5. Xc t mo ro ng truo ng F/K. Pha n tu F duo c
go la da / sc trc n K nc u to n ta mo t da thu c f(X) K[X] co ba c
1 nha n la m nghc m. No ca ch kha c, F la da / sc /re o K nc u
to n ta nhu ng pha n tu a
0
, a
1
, . . . , a
n
K(n > 0), kho ng pha ta t ca
dc u ba ng 0 sao cho
a
0
+a
1
+. . . + a
n

n
= 0. (1)
Ca su F la pha n tu da so trc n K. Xc t do ng ca u thay thc
: K[X] F,
f(X) f().
Io da so trc n K nc n to n ta da thu c p(X) K[X] co ba c 1
sao cho Ker() = p(X)). Kh do K[X]/p(X)) K[] la mo t
mc n nguyc n, suy ra p(X) la da thu c ba t kha qu. Nc u ga su hc so
cao nha t cu a p(X) la 1 thi p(X) duo c xa c d}nh duy nha t. 1a ky hc u
p(X) = min(K, ) va go no la da //a c /c / //e a cu a pha n tu trc n
K.
28
|nh ly 3.6. C/c ma rc o} /raa o} K F ca F /a mc / p/a o /a
da / sc /re o K. C/a sa da //a c ba / //a a/ p(X) = min(K, ) cc ba c
/a n. K// dc , /a cc o/a o} d/e a //a o} d/o/ saa da .
// Ne a g(X) K[X] /// g() = 0 /// ca c// /// g(X) c//a /e /
c/c p(X) /rco} K[X]. Sa ra p(X) /a da //a c cc ba c o/c o/a / ca a
K[X] o/a o /a m o}//e m.
/// K() = K[]. Ca c p/a o /a 1, , . . . ,
n1
/a c //a o/ mc / ca
sa ca a //c o} }/ao cec/a K() /re o K.
Chu ng minh. () 1a co g() = 0 g(X) Ker() = p(X))
f(X) cha hc t cho p(X) trong K[X].
() Ca su f() la mo t pha n tu kha c 0 ba t ky cu a K[]. Kh do
f(X) la mo t da thu c kha c 0 cu a K[X] va f(X) kho ng cha hc t cho da
thu c ba t kha qu p(X). Io do to n ta ca c da thu c g(X), h(X) K[X]
sao cho
f(X)g(X) +p(X)h(X) = 1.
1hay va o v} tr cu a X, nha n duo c f()g() = 1 hay f() kha
ngh}ch trong K[]. \a y K[] la mo t truo ng, suy ra K() = K[].
Io p(X) la da thu c co ba c nho nha t cu a K[X] nha n la m nghc m
va deg(p(X)) = n nc n ca c pha n tu 1, , . . . ,
n1
do c la p tuyc n tnh
trc n K. Io K() = K[], nc n mo t pha n tu ba t ky cu a K() co
da ng f(), vo f(X) K[X]. Cha f(X) cho p(X) nha n duo c
f(X) = p(X)g(X) +r(X), vo deg(r(X)) n 1.
Suy ra f() = r(), hay ca c pha n tu 1, , . . . ,
n1
snh ra K().
\a y, 1, , . . . ,
n1
la mo t co so cu a K() trc n K.
V du 2. So phu c i =

1 la da so trc n Q vi i
2
+ 1 = 0. Nc u
a =
n

r, vo r Q thi a la da so trc n Q vi a la nghc m cu a da thu c


x
n
r Q[X]. Nc u = e
2i/n
= cos
2
n
+ isin
2
n
, thi
n
= 1, do
do da so trc n Q. Cuo cu ng, luu y ra ng min(Q, i) = min(R, i) =
X
2
+1, nhung min(C, i) = X i. Io do ta nha n tha y ra ng da thu c
to tc u cu a mo t pha n tu da so phu thuo c va o truo ng co so .
29
V du 3. 1) Ia thu c X
3
2 ba t kha qu trc n Q thco tc u chua n
Lscnstcn va nha n
3

2 la m nghc m, do do min(Q,
3

2) = X
3
2.
1o ng qua t hon, nc u p la so nguyc n to thi da thu c X
n
p ba t kha qu
trc n Q, do do
n

p da so trc n Q va [Q(
n

p) : Q] = n.
2) So phu c = cos
2
3
+isin
2
3
la nghc m cu a da thu c X
3
1
Q[X]. Pha n tch
X
3
1 = (X 1)(X
2
+X + 1),
ta tha y la nghc m cu a da thu c X
2
+ X + 1, ma da thu c na y ba t
kha qu trc n Q, nc n
min(Q, ) = X
2
+X + 1, do do [Q() : Q] = 2.
J) Ca su p la so nguyc n to va
= exp(2i/p) = cos
2
p
+isin
2
p
.
Kh do la nghc m cu a da thu c X
p
1. 1a co
X
p
1 = (X 1)(X
p1
+ X
p2
+ . . . + 1).
Io ,= 1, nc n la nghc m cu a da thu c
f
p
(X) = X
p1
+X
p2
+ . . . + 1.
1a go f
p
(X) la da thu c cha duo ng tro n va co thc chu ng mnh duo c
da y la mo t da thu c ba t kha qu trc n Q. \a y f
p
(X) = min(Q, ).
|nh ngha 3.7. 1a go mo ro ng K F la ma rc o} da / sc nc u mo
pha n tu cu a F dc u da so trc n K.
J0
Ne nh de 3.8. Hc / ma rc o} /a a /a o de a /a ma rc o} da / sc .
Chu ng minh. Ca su F/K la mo t mo ro ng hu u ha n va F la mo t
pha n tu ba t ky cu a F. Io [F : K] < nc n to n ta n > 0 dc ca c
pha n tu
1, , . . . ,
n
phu thuo c tuyc n tnh trc n K. \a y da so trc n K.
Luu y ra ng dc u nguo c la cu a Nc nh dc J.8 la kho ng du ng. \ du ,
ta p ho p ta t ca ca c so phu c da so trc n Q la mo t mo ro ng vo ha n cu a
Q (xcm a ta p J.12). 1uy nhc n, chu ng ta sc chu ng mnh ra ng mo
mo ro ng da so hu u ha n snh trc n F dc u hu u ha n trc n F. Cu thc ta
co
Ne nh de 3.9. C/c F = K(
1
,
2
, . . . ,
n
), /rco} dc ca c p/a o /a

1
,
2
, . . . ,
n
de a da / sc /re o K. K// dc F /a ma rc o} /a a /a o
/re o K. Hao oa a
[K(
1
,
2
, . . . ,
n
) : K]
n

i=1
[K(
i
) : K].
Chu ng minh. \o mo i 1, n ta co
K(
1
,
2
, . . . ,
i
) = K(
1
,
2
, . . . ,
i1
)(
i
).
1u do , a p du ng Hc qua J.2 cho da y mo ro ng
K K(
1
) K(
1
,
2
) . . . K(
1
,
2
, . . . ,
n
) = K,
ta co F la mo ro ng hu u ha n trc n K. a t da ng thu c sau cu ng co thc
duo c chu ng mnh ba ng qu na p nhu sau:
\o n = 2, ta co
[K(
1
,
2
) : K] = [K(
1
)(
2
) : K(
1
)][K(
1
) : K].
J1
1hco I}nh ly J.b, min(K(
1
),
2
) la uo c cu a min(K,
2
), do do
[K(
1
)(
2
) : K(
1
)] [K(
2
) : K]. 1u do suy ra ba t da ng thu c
du ng cho truo ng ho p n = 2. 1ruo ng ho p to ng qua t duo c suy ra dc
da ng kh ta a p du ng ga thc t qu na p.
Kc t qua no trc n co thc mo ro ng cho truo ng ho p nhu ng mo ro ng
snh bo mo t so ba t ky ca c pha n tu .
Ne nh de 3.10. C/c F = K(S), /rco} dc S /a mc / /a p /a p ba / /
o/a o} p/a o /a da / sc /re o K. K// dc K(S) /a mc / ma rc o} da / sc
/re o K. Hao oa a, oe a S /a a /a o /// K(S) /a ma rc o} /a a /a o
/re o K.
Chu ng minh. Xc t pha n tu a ba t ky cu a K(S). Kh do a duo c vc t
duo da ng
a =
f(a
1
, a
2
, . . . , a
n
)
g(a
1
, a
2
, . . . , a
n
)
, vo g(a
1
, a
2
, . . . , a
n
) ,= 0,
trong do a
1
, a
2
, . . . , a
n
la nhu ng pha n tu na o do cu a ta p S. Ic u na y
co nghia la a K(a
1
, a
2
, . . . , a
n
). Nhung kh do thco Nc nh dc J.9,
a la pha n tu da so trc n K.
a y go ta sc chu ng mnh ca c mo ro ng da so co tnh cha t ba c
ca u. Luu y ra ng trong truo ng ho p mo ro ng hu u ha n thi tnh cha t na y
duo c suy ra ngay tu I}nh ly J.1.
|nh ly 3.11. C/c da ma rc o}
K F L.
Ne a L/F ca F/K /a o/a o} ma rc o} da / sc /// L/K ca o} /a mc /
ma rc o} da / sc .
Chu ng minh. L, do da so trc n F nc n to n ta da thu c
f(X) = a
0
+ a
1
X +. . . + a
n
X
n
F[X] sao cho f() = 0. Ia t
F
0
= F(a
0
, a
1
, . . . , a
n
) va L
0
= F
0
().
J2
1hco Nc nh dc J.9, K F
0
va F
0
L
0
la nhu ng mo ro ng hu u
ha n. Kh do K L
0
la mo ro ng hu u ha n, do do da so trc n K.
|nh ngha 3.12. Cho F la mo t mo ro ng cu a K. Kh do ta p ho p
a F[ a da so trc n K
duo c go la mo t bac dc o} da / sc cu a K trong F.
Ne nh de 3.13. C/c F /a mc / ma rc o} ca a K ca L /a bac dc o} da /
sc ca a K /rco} F. K// dc L /a mc / /raa o} ca L /a ma rc o} da / sc
/a o o/a / ca a K /rco} F.
Chu ng minh. Ca su a va b ,= 0 la nhu ng pha n tu da so ba t ky cu a
F trc n K. Kh do , thco Nc nh dc J.9, K(a, b) hu u ha n trc n K . Io
do , thco Nc nh dc J.8, K(a, b) da so trc n K. 1u da y suy ra a b va
a/b dc u la nhu ng pha n tu da so trc n K. \a y, L la truo ng.
|nh ngha 3.14. Cho F
1
va F
2
la nhu ng mo ro ng cu a truo ng K.
Ca su F
1
va F
2
dc u na m trong mo t truo ng L na o do . Kh do ta ky
hc u F
1
F
2
la truo ng con cu a L snh ra bo F
1
F
2
trc n K va go no
la //c/ cu a F
1
va F
2
.
V du 4. Cho K = Q. Xc t ca c mo ro ng cu a Q trong C. Ca su
= e
2i/3
la mo t ca n ba c 3 cu a 1 va ,= 1. 1a sc chu ng to
Q(,
3

2) = Q(
3

2)Q(
3

2).
1ha t va y, vi Q(
3

2) va Q(
3

2) dc u na m trong Q(,
3

2) nc n
tch cu a chu ng cu ng na m trong Q(,
3

2). Na t kha c, ga su truo ng


con L cu a C chu a
3

2 va
3

2. Kh do L chu a =
3

2/
3

2. Ic u
do da n dc n L chu a Q(,
3

2). \a y Q(,
3

2) la truo ng con nho nha t


cu a C chu a Q(
3

2) va Q(
3

2). No ca ch kha c
Q(,
3

2) = Q(
3

2)Q(
3

2).
JJ
Ngoa ra ta co n co thc chu ng mnh
Q(
3

2, ) = Q(
3

2 + ),
nghia la Q(
3

2, ) duo c snh ra bo mo t pha n tu trc n Q. 1ha t va y,


da t a = +
3

2, ta co
(a )
3
= 2
= a
3
3a
2
+ 3a
2

3
= 2
= a
3
3a
2
+ 3a
2
3 = 0.
1hay
2
= 1 va o da ng thu c trc n va ga thco , nha n duo c
=
a
3
3a 3
3a
2
+ 3a
.
\a y Q(a), suy ra
3

2 = a Q(a). 1u do ta co
Q(
3

2, ) Q(a) = Q(
3

2 +),
suy ra Q(
3

2, ) = Q(
3

2 +).
Bai tap
Ba i 3.1. 1im ca c truo ng con cu a C snh bo ca c ta p ho p sau trc n Q:
a) 0, 1; b) 0; c) 0, 1, i;
d) i,

2; c) R; l) R i.
Ba i 3.2. Ha y tnh :
a) [C : Q]; b) [R(

5) : R]; c) [Q(
3

2) : Q]; d) [Q(

6) : Q];
c) [Q() : Q], vo
7
= 3; l) [Q(

3,

5,

11) : Q].
J4
Ba i 3.3. 1a go mo ro ng K F la ma rc o} dao, nc u F = K(),
vo F. Chu ng mnh ra ng nc u [F : K] la mo t so nguyc n to thi
F/K la mo ro ng don.
Ba i 3.4. Chu ng mnh ra ng R kho ng pha la mo ro ng don trc n Q.
Chi da n: Ha y la n luo t chu ng mnh nhu ng dc u sau da y:
a) Q la ta p ho p dc m duo c.
b) No mo ro ng don trc n mo t truo ng dc m duo c la dc m duo c.
c) R kho ng dc m duo c.
Ba i 3.5. Chu ng mnh ra ng Q(

5,

7) la mo ro ng don trc n Q. Cu
thc , ha y chu ng mnh
Q(

5,

7) = Q(

5 +

7).
Ba i 3.6. Ha y tnh da thu c to tc u :
a) min(Q, i); b) min(R, i); c) min(Q,

2);
d) min
_
Q,

5 + 1
2
_
; c) min
_
Q,
i

3 1
2
_
.
Ba i 3.7. Ha y xa y du ng mo ro ng Q()/Q, trong do co da thu c to
tc u trc n Q la
(a) X
2
5;
(b) X
4
+X
3
+ X
2
+X + 1;
(c) X
3
+ 2.
Ba i 3.8. Ha y xa y du ng mo t truo ng co 8 pha n tu .
Jb
Ba i 3.9. Chu ng mnh ra ng
[Q(
4

2,

3) : Q] = 8.
Ba i 3.10. Cho mo ro ng F/K va a F sao cho [K(a) : K] la mo t
so lc . Chu ng mnh ra ng K(a) = K(a
2
). Cho v du chu ng to dc u
na y sa nc u [K(a) : K] la mo t so cha n.
Ba i 3.11. Chu ng mnh ra ng nc u F la mo ro ng da so trc n K va R
la va nh con cu a F chu a K thi R la truo ng.
Ba i 3.12. Cho A la bao do ng da so cu a Q trong C, nghia la A la
ta p ho p ta t ca nhu ng pha n tu cu a C da so trc n Q. Chu ng mnh ra ng
[A : Q] = .
Ba i 3.13. Cho K la truo ng va f(X) K[X].
(a) a K, chu ng mnh ra ng to n ta da thu c g(X) K[X] sao
cho
f(X) = g(X)(X a) + f(a).
(b) Suy ra f(a) = 0 kh va chi kh (X a)[f(X) va f(X) co
kho ng qua deg(f) nghc m.
Ba i 3.14. (a) Cho G la mo t nho m abcn hu u ha n. Chu ng mnh ra ng,
nc u vo mo uo c m cu a [G[, G co kho ng qua m pha n tu co ca p la uo c
cu a m thi G la nho m xyclc.
(b) Suy ra mo nho m con hu u ha n cu a nho m nha n cu a mo t truo ng
dc u la nho m xyclc.
Ba i 3.15. Cho la nghc m cu a da thu c f(X) = X
3
X
2
+X+2
Q[X] va K = Q(). Ha y bc u dc n ca c pha n tu (
2
++1)(
2
)
va ( 1)
1
duo da ng a
2
+ b +c, vo a, b, c Q.
Jb
Ba i 3.16. Chu ng mnh ra ng Q(

2) va Q(

3) kho ng da ng ca u vo
nhau nhu ca c truo ng, nhung da ng ca u vo nhau nhu ca c kho ng gan
vc cto.
Ba i 3.17. Cho L
1
va L
2
la nhu ng mo ro ng cu a truo ng K. Ca su L
1
va L
2
dc u na m trong mo t truo ng F na o do . Chu ng mnh ra ng L
1
L
2
la mo ro ng hu u ha n trc n K kh va chi kh L
1
va L
2
dc u la nhu ng
mo ro ng hu u ha n trc n K.
Ba i 3.18. Cho mo ro ng hu u ha n F/K va L
1
, L
2
la ca c truo ng con
cu a F chu a K.
(a) Chu ng mnh ra ng [L
1
L
2
: K] [L
1
: K][L
2
: K].
(b) Chu ng mnh ra ng da u da ng thu c xa y ra kh [L
1
: K] va
[L
2
: K] la ca c so nguyc n to cu ng nhau.
(c) Cho v du chu ng to [L
1
L
2
: K] < [L
1
: K][L
2
: K].
Ba i 3.19. Cho v du mo t mo ro ng truo ng F/K vo [F : K] = 3
nhung F ,= K(

a), a K.
Ba i 3.20. Cho mo ro ng hu u ha n F = K(a) trc n K. \o F,
d}nh nghia a nh xa L

: F F bo L

(x) = x, x F.
(a) Chu ng mnh ra ng L

End
K
(F).
(b) Chu ng mnh ra ng det(XId
F
L

) la da thu c to tc u cu a
pha n tu a trc n K.
(c) Io vo nhu ng pha n tu na o cu a F ta co det(XId
F
L

) =
min(K, ):
Ba i 3.21. Cho mo ro ng hu u ha n L/K ba c m. Ca su f(X) la da
thu c ba t kha qu ba c n trc n K va (m, n) = 1. Chu ng mnh ra ng
f(X) ba t kha qu trc n L.
J7
Ba i 3.22. Chu ng mnh ra ng da thu c f(X) = X
5
9X
3
+15X +6
ba t kha qu trc n Q(

2,

3).
4. Dung hnh hang compa va thuoc ke
Iu ng Ly thuyc t mo ro ng truo ng co thc chu ng mnh duo c co nhu ng
hinh ma ta kho ng thc na o du ng duo c nc u chi duo c phc p du ng compa
va thuo c kc . 1rong so nhu ng ba toa n thu v} do , co thc kc dc n vc c
cha ba mo t go c, du ng hinh ho p co thc tch ga p do mo t hinh ho p
cho truo c va du ng mo t hinh vuo ng co dc n tch ba ng dc n tch mo t
hinh tro n cho truo c. Io chnh la nhu ng ba toa n ma ta sc dc ca p dc n
trong mu c na y.
|nh ngha 4.1. Ca su P
0
va P
1
la nhu ng dc m cu a ma t pha ng Lucld
duo c cho bo P
0
= (0, 0) va P
1
= (1, 0). 1a no mo t dc m P cu a
ma t pha ng la da o} daa c ba o} ccmpa ca //aa c /e tu ca c dc m P
0
va
P
1
, nc u P = P
n
do vo mo t da y ca c dc m P
0
, P
1
, . . . , P
n
cu a ma t
pha ng, trong do P
0
= (0, 0), P
1
= (1, 0) va j > 1, dc m P
j
la mo t
trong ca c dc m sau:
Cao dc m cu a ha duo ng tha ng kha c nhau, ma mo duo ng tha ng
a y d qua t nha t ha dc m cu a ta p ho p P
0
, P
1
, . . . , P
j1
.
Cao dc m cu a mo t duo ng tha ng no ha dc m na o do cu a ta p ho p
P
0
, P
1
, . . . , P
j1
vo mo t duo ng tro n co ta m la mo t dc m na o do
va d qua mo t dc m kha c cu a ta p dc m no trc n.
1a m cu a ha duo ng tro n kha c nhau, trong do mo duo ng tro n dc u
co ta m la mo t dc m na o do va d qua mo t dc m kha c cu a ta p dc m
P
0
, P
1
, . . . , P
j1
.
1a no mo t dc m la da o} daa c, nc u no co thc duo c du ng tu ca c
dc m P
0
va P
1
ba ng ca ch chi du ng compa va thuo c kc .
J8
|nh ly 4.2. C/c (x, y) /a mc / d/e m da o} daa c ca a ma / p/a o} /a-
c//d. K// dc [Q(x, y) : Q] = 2
r
, ca / r /a mc / sc o}ae o daao} oa c
dc .
Chu ng minh. Ia t P = (x, y) va go P
0
, P
1
, . . . , P
n
= P la mo t da y
ca c dc m cu a ma t pha ng tho a ca c tnh cha t nhu trong I}nh nghia 4.1.
Ca su P
j
= (x
j
, y
j
), da t K
0
= K
1
:= Q va K
j
:= K
j1
(x
j
, y
j
), j
2, n. Io tnh cha t cu a ca c dc m P
0
, P
1
, . . . , P
n
nc n vo mo j, ca c so
thu c x
j
va y
j
la nghc m cu a mo t da thu c ba c nha t hoa c ba c ha vo
ca c hc so trong K
j1
. Io do
[K
j1
(x
j
) : K
j1
] =
_
1
2
va
[K
j1
(x
j
, y
j
) : K
j1
(x
j
)] =
_
1
2
, j 2, n.
1u do suy ra [K
n
: Q] = 2
s
, vo s la mo t so nguyc n duong na o
do . Nhung [K
n
: Q] = [K
n
: Q(x, y)][Q(x, y) : Q] nc n [Q(x, y) : Q]
la uo c cu a 2
s
, kc o thco [Q(x, y) : Q] = 2
r
, vo r la mo t so nguyc n
duong na o do .
Su du ng I}nh ly 4.2 co thc chu ng to kho ng thc du ng compa va
thuo c kc dc cha ba mo t go c, dc nha n do thc tch mo t hinh ho p
hoa c dc du ng mo t hinh vuo ng co dc n tch ba ng dc n tch mo t hinh
tro n cho truo c. Ic chu ng mnh nhu ng dc u no trc n, truo c hc t ta ca n
chu ng mnh mo t so bo dc don ga n sau.
Bo de 4.3. Ne a ca c d/e m da a ma / ca a mc / dca o //a o} /a da o} daa c
/// /rao} d/e m ca a dca o //a o} a ca o} da o} daa c.
Chu ng minh. Ca su P va Q la ha dc m du ng duo c. Co A va B la
gao dc m cu a duo ng tro n ta m P d qua Q vo duo ng tro n ta m Q d
J9
qua P. Kh do gao dc m I cu a ca c duo ng tha ng PQ va AB chnh
la trung dc m cu a doa n tha ng PQ.
Bo de 4.4. Ne a ba d/o/ ca a mc / //o/ b/o/ /a o/ /a da o} daa c ///
d/o/ //a /a ca a oc ca o} /a d/e m da o} daa c.
Chu ng minh. Ca su A, B, C la ca c dinh du ng duo c cu a mo t hinh
binh ha nh, trong do AB la duo ng chc o cu a no . Iu ng trung dc m I
cu a doa n tha ng AB, sau do du ng dc m D la gao cu a duo ng tha ng
CI va duo ng tro n ta m I d qua dc m C. D chnh la dinh thu tu cu a
hinh binh ha nh.
Bo de 4.5. Ne a A, B /a /a/ d/e m da o} daa c ca AB = a /// ca c d/e m
(a, 0) ca (0, a) de a da o} daa c.
Chu ng minh. Iu ng trung dc m I cu a doa n tha ng P
0
B, sau do du ng
Q la gao dc m cu a duo ng tha ng AI vo duo ng tro n ta m I d qua A.
Cuo cu ng du ng dc m C la gao cu a duo ng tro n ta m P
0
d qua Q vo
tru c hoa nh, ta co C = (a, 0). Iu ng dc m D la gao cu a duo ng tro n
ta m P
0
d qua C vo tru c tung, ta co D = (0, a).
Ne nh de 4.6. K/c o} //e da o} ccmpa ca //aa c /e de c//a ba }c c

3
/rad/ao.
Chu ng minh. Ia t a = cos

9
va b = sin

9
. 1ruo c hc t ta sc chu ng
to ra ng dc m
_
cos

3
, sin

3
_
=
_
1
2
,

3
2
_
du ng duo c ba ng compa va
thuo c kc . 1hu c va y, dc m no trc n duo c du ng nhu sau:
1a co ca c dc m xua t pha t la P
0
= (0, 0) va P
1
= (1, 0).
40
- Iu ng P
2
va P
3
la ca c gao dc m cu a duo ng tro n ta m P
0
d qua
P
1
va duo ng tro n ta m P
1
d qua P
0
.
- Iu ng P
4
la gao dc m cu a ca c duo ng tha ng P
0
P
1
va P
2
P
3
.
- Iu ng P
5
la gao dc m cu a duo ng tro n ta m P
0
d qua P
4
vo tru c
hoa nh.
- Iu ng P
6
la gao dc m cu a duo ng tro n ta m P
4
d qua P
5
vo
duo ng tha ng P
2
P
3
.
- Iu ng P
7
la gao dc m cu a tru c tung vo duo ng tro n ta m P
0
d
qua P
1
.
- Iu ng P
8
la gao dc m cu a duo ng tha ng P
6
P
7
vo duo ng tro n
ta m P
7
d qua P
6
.
- Iu ng P
9
la gao dc m cu a tru c hoa nh vo duo ng tro n ta m P
4
d
qua P
8
.
- Iu ng P
10
la trung dc m cu a doa n tha ng P
6
P
9
.
- Iu ng P
11
la gao dc m cu a duo ng tha ng P
4
P
6
vo duo ng tro n
ta m P
4
d qua P
10
. 1a co P
11
=
_
1
2
,

3
2
_
chnh la dc m ca n du ng.
Ca su co thc cha ba go c

3
ba ng compa va thuo c kc . Kh do ,
dc m (a, b) la dc m du ng duo c. Io vo mo t go c ba t ky ta co co ng
thu c sau:
cos3 = 4cos
3
3cos.
Cho =

9
, nha n duo c 4a
3
3a =
1
2
, do do 8a
3
6a 1 = 0.
\o f(X) = X
3
+3X
2
3, ta co f(2a1) = 8a
3
6a1 = 0. \i da
thu c f(X) ba t kha qu trc n Q nc n [Q(a) : Q] = [Q(2a1) : Q] = 3.
41
Ic u na y ma u thua n vo kc t lua n cu a I}nh ly 4.2. \a y, kho ng thc
du ng duo c dc m
_
cos

9
, sin

9
_
, nghia la ta kho ng thc cha ba go c

3
ba ng compa va thuo c kc .
Ne nh de 4.7. K/c o} //e da o} daa c ba o} ccmpa ca //aa c /e mc /
//o/ /c p cc //e //c/ }a p dc / //e //c/ mc / //o/ /c p c/c /raa c.
Chu ng minh. Ca su co thc du ng duo c ha dc m P va Q ca ch nhau
mo t khoa ng ba ng
3

2. Kh do , thco o dc 4.b, du ng duo c dc m


(
3

2, 0) . Nhung da thu c X
3
2 ba t kha qu trc n Q nc n [Q(
3

2) :
Q] = 3, do do ta co mo t ma u thua n vo I}nh ly 4.2. Suy lua n trc n
chu ng to tu mo t doa n tha ng cho truo c trong ma t pha ng ta kho ng thc
du ng duo c chi ba ng compa va thuo c kc mo t doa n tha ng thu ha sao
cho hinh ho p co ca nh la doa n tha ng thu ha co thc tch ga p do hinh
ho p co ca nh la doa n tha ng thu nha t.
Ne nh de 4.8. K/c o} //e da o} daa c ba o} ccmpa ca //aa c /e mc /
//o/ cac o} cc ca o} d/e o //c/ ca / mc / //o/ /rc o c/c /raa c.
Chu ng minh. 1a bc t ra ng kho ng pha la pha n tu da so trc n Q, do
do

cu ng kho ng pha la pha n tu da so trc n Q. \a y, ta kho ng thc
du ng duo c ha dc m ca ch nhau mo t khoa ng ba ng

. 1hu c va y, nc u
du ng duo c ha dc m nhu va y thi sc du ng duo c dc m (

, 0). Nhung
dc u na y da n dc n mo t ma u thua n vo I}nh ly 4.2. \a y, ta kho ng thc
du ng duo c mo t hinh vuo ng co cu ng dc n tch vo mo t hinh tro n cho
truo c.
|nh ly 4.9. C/c K /a /a p /a p /a / ca ca c sc //a c x sac c/c (x, 0)
/a d/e m da o} daa c. K// dc , K /a /raa o} cco ca a /raa o} ca c sc //a c
R ca d/e m (x, y) da o} daa c /// ca c// /// x, y K. Hao oa a, oe a
x K ca x > 0 ///

x K.
Chu ng minh. 1u d}nh nghia dc m du ng duo c suy ra 0, 1 K. Ca
su x, y K, nghia la (x, 0) va (y, 0) la ca c dc m du ng duo c. 1hco
42
o dc 4.J, ta du ng duo c trung dc m M cu a doa n tha ng co ca c dc m
da u mu t la (x, 0) va (y, 0). Kh do , gao dc m cu a duo ng tro n ta m
M d qua P
0
vo tru c hoa nh sc la dc m (x + y, 0). \a y, x + y K.
Hc n nhc n, nc u (x, 0) la dc m du ng duo c thi (x, 0) cu ng la dc m
du ng duo c. Nc u x, y K thi thco o dc 4.b, ca c dc m (x, 0), (0, y)
va (0, 1) dc u du ng duo c. Io do , dc m (x, y1) cu ng du ng duo c vi no
chnh la dc m thu tu cu a hinh binh ha nh co ba dinh la (x, 0), (0, y)
va (0, 1) (xcm o dc 4.J). Kh do , duo ng tha ng d qua ca c dc m (0, y)
va (x, y 1) ca t tru c hoa nh ta dc m (xy, 0). Io do xy K. Ca
su x K 0. Nc u x = 1 thi x
1
= 1 K. Ca su x ,= 1. Kh
do , (x, 0) va (1, 0) la ca c dc m du ng duo c, kc o thco (1 x, 0) va
(0, 1x) la ca c dc m du ng duo c. Iuo ng tha ng d qua ca c dc m (0, 1)
va (0, 1 x) sc ca t tru c hoa nh ta dc m
_
1
x
, 0
_
, kc o thco
1
x
K.
\a y, K la mo t truo ng con cu a R. Hon nu a, nc u x, y K thi dc m
(x, y) du ng duo c do no la dinh thu tu cu a hinh chu nha t nha n ca c
dc m (0, 0), (x, 0) va (0, y) la m ba dinh. Nguo c la , ga su (x, y) la
dc m du ng duo c. Kh do , dc m (x, 0) du ng duo c. 1ha t va y, nc u y = 0
thi dc u na y la hc n nhc n. Nc u y ,= 0 thi (x, 0) la gao dc m cu a
tru c hoa nh vo duo ng tha ng d qua (x, y) va dc m do xu ng vo no
qua tru c hoa nh. Kh do , dc m (0, y) la gao dc m cu a tru c tung va
duo ng tha ng d qua (x, 0) va trung dc m cu a doa n tha ng no ha dc m
(0, 0) va (x, y). \i (0, y) du ng duo c nc n (y, 0) cu ng du ng duo c. \a y,
x, y K.
Cuo cu ng, ga su x K va x > 0. Kh do
1
2
(1 x) K, kc o
thco C =
_
0,
1
2
(1 x)
_
la dc m du ng duo c. Co (u, 0) la gao dc m
vo tru c hoa nh cu a duo ng tro n ta m C d qua dc m (0, 1). a n knh
4J
cu a duo ng tro n na y la
1
2
(1 +x), do do , thco I}nh ly Pythagora ta co
1
4
(1 x)
2
+ u
2
=
1
4
(1 + x)
2
.
1u do suy ra u
2
= x, hay u =

x. Io (u, 0) la dc m du ng duo c
nc n

x K.
I}nh ly no trc n co thc duo c su du ng dc ga quyc t ba toa n kh
na o mo t da dc n dc u n ca nh co thc du ng duo c chi ba ng compa va
thuo c kc nc u bc t truo c ta m va mo t dinh cu a no . Nhu ta da bc t,
kho ng thc cha ba go c

3
, do do cu ng kho ng thc du ng duo c da dc n
dc u 18 ca nh. a y go , ga su ta da du ng duo c da dc n dc u n ca nh thi
ba ng ca ch cha do mo t go c, ta sc du ng duo c da dc n dc u 2n ca nh.
\a y, ba toa n sc da n vc va n dc du ng da dc n dc u vo so lc ca c ca nh.
Hon thc nu a, nguo ta co thc dua ba toa n vc vc c du ng da dc n dc u
vo so ca nh la lu y thu a cu a mo t so nguyc n to lc .
Na m 179b, o tuo 19, Causs da chu ng mnh ra ng da dc n dc u
17 ca nh co thc du ng duo c ba ng compa va thuo c kc . Su du ng ky
thua t cu a Ly thuyc t Calos nguo ta da chu ng mnh duo c ra ng da dc n
dc u n ca nh la du ng duo c ba ng compa va thuo c kc kh va chi kh
n = 2
s
p
1
p
2
. . . p
r
, trong do p
1
, p
2
, . . . , p
r
la ca c so nguyc n to Icrmat
kha c nhau. Nha c la ra ng, mo t so nguyc n to da ng 2
k
+1, trong do k
la mo t so nguyc n duong, duo c go la sc o}ae o /c lerma/.
Nc u k = uv, trong do u va v la nhu ng so nguyc n duong va v la so
lc thi 2
k
+1 = w
v
+1 = (w+1)(w
v1
w
v2
+. . .w+1), vo w = 2
u
,
suy ra 2
k
+ 1 kho ng pha la so nguyc n to . \a y, so nguyc n to Icrmat
pha co da ng F
m
= 2
2
m
+ 1, vo m la mo t so nguyc n kho ng a m na o
do . Na m 1b40 Icrmat da nha n tha y ra ng F
m
la so nguyc n to , vo mo
m 4. Ca c so nguyc n to do la F
0
= 3, F
1
= 5, F
2
= 17, F
3
= 257
va F
4
= 65537. 1u do Icrmat dua ra mo t ga thuyc t sa la m la mo
so da ng F
m
dc u la so nguyc n to . 1uy nhc n, nhu ba y go chu ng ta da
bc t, F
5
kho ng pha la so nguyc n to . Hon thc nu a, nguo ta da chu ng
44
mnh ra ng vo 5 m 16, F
m
kho ng pha la so nguyc n to . Nguo
ta cu ng da chu ng mnh duo c ra ng ca c so nguyc n to F
m
, m 4 chi
cho chu ng ta ta t ca 32 da dc n dc u du ng duo c ba ng compa va thuo c
kc vo so ca nh lc .
Cuo cu ng ca n luu y la ba toa n du ng da dc n dc u n ca nh ba ng
compa va thuo c kc tuong duong vo ba toa n tim co ng thu c dc bc u
dc n ca n ba c n cu a don v} trong ma t pha ng phu c bo mo t bc u thu c
da so , trong do su du ng ca c so hu u ti cu ng vo mo t so hu u ha n ca c
phc p toa n co ng, tru , nha n, cha va kha ca n ba c ha. \a y, da y la ba
toa n lc n quan ma t thc t vo ba toa n bc u dc n nghc m cu a mo t da
thu c cho truo c bo mo t bc u thu c da so , trong do su du ng ca c hc so
cu a da thu c duo ta c do ng cu a mo t so hu u ha n ca c phc p toa n co ng,
tru , nha n, cha va kha ca n ba c p, vo p la mo t so nguyc n to .
Bai tap
Ba i 4.1. Chu ng mnh ra ng co thc du ng duo c da dc n dc u 7 ca nh
ba ng compa, thuo c kc va du ng cu cha ba mo t go c.
Ba i 4.2. Chu ng mnh ra ng co thc cha ba go c ba ng compa va
thuo c kc kh va chi kh da thu c 4X
3
3X cos() ba t kha qu trc n
Q(cos()).
4b
5. Nhom Calois va truong con co d|nh
|nh ngha 5.1. Cho mo ro ng truo ng K L. 1a no mo t tu da ng
ca u cu a L la mo t K-/a da o} ca a nc u (a) = a, a K.
|nh ngha 5.2. Cho mo ro ng K L. 1a go nho m ta t ca ca c K-tu
da ng ca u cu a L la o/c m Ca/c/s cu a mo ro ng K L va ky hc u la
Gal(L/K).
V du 5. Xc t mo ro ng R C. Ia t : C C, . 1a
chu ng mnh Gal(C/R) = Id, . 1ha t va y, vi C = R(i), nc n mo
pha n tu cu a Gal(C/R) dc u hoa n toa n xa c d}nh bo ta c do ng cu a
no lc n pha n tu i. Xc t Gal(C/R). \i i la nghc m cu a da thu c
X
2
+ 1, nc n (i) cu ng la nghc m cu a no . \a y chi co ha kha na ng:
(i) = i hoa c (i) = i. Io do = Id hoa c = . \a y Gal(C/R)
la nho m xyclc ca p 2.
V du 6. Xc t mo ro ng Q Q(
3

2). Gal(Q(
3

2)/Q), ta co
((
3

2))
3
= ((
3

2)
3
) = (2) = 2.
\i Q(
3

2) R, nc n (
3

2) R, do do (
3

2) =
3

2. \a y
= Id. Io do Gal(Q(
3

2)/Q) = Id.
V du 7. Cho K = F
2
(t) la truo ng ca c thuong cu a mc n nguyc n F
2
[t]
va F = F
2
(t
2
). Ia thu c f(X) = X
2
t
2
F[X] nha n t la m nghc m
(t K). Hon nu a, da y la nghc m duy nha t vi f(X) = (X t)
2
.
\a y f(X) ba t kha qu trc n F va do do f(X) = min(F, t), suy ra
F(t) = K va [K : F] = 2. Nc u la mo t tu da ng ca u cu a K trc n F
thi (t) = t, nc n = Id. \a y Gal(K/F) = Id.
4b
V du 8. Xc t truo ng pha n ra K cu a da thu c f(X) = X
2
+X +1
F
2
[X]. Nc u K la mo t nghc m cu a f thi +1 la nghc m co n la
cu a f. Io do , K = F
2
() va mo tu da ng ca u cu a K trc n F
2
duo c
hoa n toa n xa c d}nh bo ta c do ng cu a no lc n . \a y, Gal(K/F)
ta co
_
() =
() = + 1.
Io do , Gal(K/F) = Id, , trong do la tu da ng ca u trc n F
2
sao cho () = + 1.
Nc u K L la mo t mo ro ng truo ng, thi mo truo ng M thoa K
M L duo c go la mo t /raa o} cco /rao} }/ao. Ro ra ng Gal(L/M)
la mo t nho m con cu a Gal(L/K). Nc u M N thi Gal(L/M)
Gal(L/N). 1a sc ky hc u ((M) := Gal(L/M).
a y go ta xc t L la mo t truo ng ba t ky va S Aut(L) la mo t ta p
con na o do cu a nho m ca c tu da ng ca u cu a L. Ia t
T(S) := x L[(x) = x, S.
Ic da ng kc m chu ng T(S) la mo t truo ng con cu a L. 1a go
T(S) la /raa o} cco cc d/o/ cu a S. Nc u K la truo ng con cu a L va
S Gal(L/K) thi T(S) la truo ng con trung gan cu a L/K.
o dc duo da y cho chu ng ta mo t so mo lc n hc gu a ca c nho m
Calos va ca c truo ng con co d}nh:
Bo de 5.3. C/c L /a mc / /raa o}. K// dc /a cc o/a o} d/e a saa da .
// Ne a L
1
L
2
/a ca c /raa o} cco ca a L /// ((L
2
) ((L
1
).
/// Ne a K /a /raa o} cco ca a L /// K T((K).
//// Ne a S
1
S
2
/a ca c /a p cco ca a Aut(L) /// T(S
2
) T(S
1
).
//c Ne a S /a /a p cco ca a Aut(L) /// S (T(S).
47
/c Ne a K = T(S) dc / ca / S Aut(L) /// K = T((K).
/c/ Ne a H = ((K) dc / ca / /raa o} cco K ca a L /// H = (T(H).
Chu ng minh. Ca c kha ng d}nh (), (), () va (v) dc u hc n nhc n.
(v) a K, ((K), do (a) = a nc n a T((K). \a y
K T((K).
Nguo c la , vi K = T(S) nc n S ((K). 1u do suy ra T((K)
T(S) = K. \a y K = T((K).
(v) Io (v) H (T(H)). Io () K T((K). A p du ng () suy
ra (T((K) ((K) = H.
Bo de 5.4. /Dedekind) C/c K, L /a ca c /raa o}. K// dc mc / /a p /a p
o/a o} dao ca a //a c o/aa : K L /a dc c /a p /ae o //o/ /re o L.
Chu ng minh. Xc t ca c don ca u kha c nhau
1
, . . . ,
n
tu K va o L.
Ca su , vo a
1
, . . . , a
n
L,
a
1

1
(x) +. . . + a
n

n
(x) = 0, x K. (1)
Nc u kho ng pha ta t ca ca c a
i
dc u ba ng 0 thi kho ng ma t tnh to ng
qua t, co thc ga thc t a
i
,= 0, i. Ca su n la so tu nhc n nho nha t
thoa ma n (1). 1a sc dua ra mo t ma u thua n.
\i
1
,=
n
, nc n y K, sao cho
1
(y) ,=
n
(y). Io do y ,= 0.
Hc n nhc n bc u thu c (1) va n co n du ng nc u ta thay x bo yx. \a y
a
1

1
(yx) +. . . + a
n

n
(yx) = 0, x K.
Io do
a
1

1
(y)
1
(x) +. . . + a
n

n
(y)
n
(x) = 0, x K. (2)
1u (1) va (2) suy ra
a
2
(
1
(y)
2
(y))
2
(x) +. . . + a
n
(
1
(y)
n
(y))
n
(x) = 0. (3)
48
1rong (J) hc so cu a
n
(x) la a
n
(
1
(y)
n
(y)) ,= 0, do do (J) la
mo t bc u thu c da ng (1), nhung co t hon n so ha ng. 1a co mo t ma u
thua n. \a y o dc da duo c chu ng mnh.
|nh ly 5.5. C/a sa K /a /raa o}, G/a mc / o/c m cco ca a Aut(K), K
0
/a /raa o} cco cc d/o/ ca a G. K// dc , K/K
0
/a a /a o oe a ca c// oe a
G /a o/c m /a a /a o. Hao oa a, /rco} /raa o} /a p oa /a cc
[K : K
0
] = [G[.
Chu ng minh. 1) Ca su [K : K
0
] = m < [G[, va x
1
, . . . , x
m
la
mo t co so cu a K trc n K
0
. 1o n ta n > m, sao cho g
1
= e, g
2
, . . . , g
n
la n pha n tu kha c nhau trong G. Hc phuong trinh tuyc n tnh thua n
nha t

g
1
(x
1
)y
1
+. . . +g
n
(x
1
)y
n
= 0;
...........................................
g
1
(x
m
)y
1
+ . . . + g
n
(x
m
)y
n
= 0.
(4)
co so a n nhc u hon so phuong trinh nc n co nghc m kho ng ta m thuo ng.
Co (
1
, . . . ,
n
) K
n
la mo t nghc m kho ng ta m thuo ng cu a (4).
a K, a duo c vc t mo t ca ch duy nha t duo da ng
a =
1
x
1
+. . . +
m
x
m
, vo
1
, . . . ,
m
K
0
.
Io do
g
1
(a)
1
+. . .+g
n
(a)
n
= g
1
(

m
k=1

k
x
k
)
1
+. . . g
n
(

m
k=1

k
x
k
)
n
=

k
(g
1
(x
k
)
1
+. . . +g
n
(x
k
)
n
) = 0.
\a y, ca c don ca u g
1
, . . . , g
n
phu thuo c tuyc n tnh trc n K, ma u
thua n vo o dc Icdcknd. Io do m kho ng thc nho hon [G[, kc o
thco G la mo t nho m hu u ha n. \a y, ta co thc ga thc t [G[ = n va
G = g
1
= e, g
2
, . . . , g
n
.
49
2) Ca su [K : K
0
] > n. Kh do , to n ta mo t ta p ho p go m
n + 1 pha n tu do c la p tuyc n tnh trc n K
0
cu a K. Ca su ta p do la
x
1
, . . . , x
n+1
. 1o n ta 0 ,= (
1
, . . . ,
n+1
) K
n+1
sao cho
g
j
(x
1
)
1
+ . . . +g
j
(x
n+1
)
n+1
= 0, j 1, n. (5)
1rong ta p ho p ta t ca nhu ng bo (
1
, . . . ,
n+1
) nhu va y, cho n mo t
bo sao cho no co so ca c pha n tu kha c 0 t nha t. Kho ng la m ma t tnh
to ng qua t, co thc ga thc t

1
,= 0, . . . ,
r
,= 0,
r+1
= . . . =
n+1
= 0.
Kh do (b) tro tha nh
g
j
(x
1
)
1
+. . . +g
j
(x
r
)
r
= 0, j 1, n. (6)
La y g G va ta c do ng g lc n ha vc cu a (b), nha n duo c
gg
j
(x
1
)g(
1
) +. . . +gg
j
(x
r
)g(
r
) = 0, j 1, n. (7)
\i G = gG, nc n (7) tro tha nh
g
j
(x
1
)g(
1
) +. . . +g
j
(x
r
)g(
r
) = 0, j 1, n. (8)
Nha n (b) vo g(
1
), (8) vo
1
ro tru cho nhau, nha n duo c
g
j
(x
2
)(
2
g(
1
) g(
2
)
1
) +. . . + g
j
(x
r
)(
r
g(
1
) g(
r
)
1
) = 0.
Ia y la mo t ho nhu ng bc u thu c go ng nhu (b), nhung co t so ca c
so ha ng hon, do do ta pha co

i
g(
1
)
1
g(
i
) = 0, i 2, r.
1u do suy ra
i
g(
1
) =
1
g(
i
), hay
1
1

i
= g(
i
)g
1
(
1
) =
g(
i

1
1
), g G. \a y
i

1
1
K
0
. Ia t z
i
:=
i

1
1
K
0
, ta co
b0

i
=
1
z
i
, i 2, r. Nc u da t k :=
1
K thi
i
= kz
i
, i 2, r.
1rong (b), nc u cho j = 1, ta nha n duo c
x
1
k + x
2
kz
2
+ . . . +x
r
kz
r
= 0.
Io k =
1
,= 0, nc n tu do suy ra
x
1
+z
2
x
2
+. . . + z
r
x
r
= 0,
nghia la ca c pha n tu x
1
, x
2
, . . . , x
r
phu thuo c tuyc n tnh trc n K
0
,
kc o thco mo t ma u thua n. \a y [K : K
0
] = n = [G[.
Luu y ra ng, nc u G la nho m hu u ha n thi nhu ng dc u chu ng mnh
trc n va n co n hoa n toa n thch ho p, nghia la kh do ta sc suy ra [K : K
0
]
hu u ha n va [K : K
0
] = [G[.
He qua 5.6. N/c m Ca/c/s ca a mc / ma rc o} /a a /a o /a /a a /a o.
Hao oa a, ca p ca a o/c m Ca/c/s //c o} caa / aa ba c ca a ma rc o}.
Chu ng minh. Ca su L/K la mo ro ng hu u ha n va G = Gal(L/K).
Co K
0
la truo ng con co d}nh cu a G. Ro ra ng K K
0
. A p du ng
I}nh ly b.b, ta co
[G[ = [L : K
0
] [L : K].
Bai tap
Ba i 5.1. 1nh ca c nho m Calos sau da y:
(a) Gal(Q(

2)/Q).
(b) Gal(Q(
5

7)/Q).
(c) Gal(Q(

2,

3)/Q).
Ba i 5.2. 1nh nho m Calos Gal(F/Q), trong do F la truo ng pha n
ra cu a da thu c
X
4
2X
3
8X 3.
b1
Ba i 5.3. 1nh nho m Calos cu a nhu ng mo ro ng sau:
(a) Q()/Q, vo = e
2i/3
.
(b) K/Q, trong do K la truo ng pha n ra trc n Q cu a da thu c
X
4
3X
2
+ 4.
6. Truong phan ra va nhung mo rong
chuan tac
|nh ngha 6.1. Cho K la truo ng va f(X) K[X]. 1a no da thu c
f p/a o ra trc n K nc u no pha n tch tha nh tch nhu ng nha n tu tuyc n
tnh
f(X) = a(X
1
) . . . (X
n
),
vo a,
1
, . . . ,
n
K.
Ro ra ng trong truo ng ho p na y
1
, . . . ,
n
la ta t ca ca c nghc m
cu a da thu c f(X).
Nc u f(X) la da thu c trc n K va L la mo ro ng cu a K thi f(X)
cu ng la mo t da thu c trc n L. Io do ta cu ng co thc no f(X) pha n ra
trc n L.
|nh ngha 6.2. (1) 1a no truo ng F la mo t /raa o} p/a o ra cu a da
thu c f(X) K[X], nc u F la mo ro ng cu a K tho a ca c dc u kc n:
(1.1) f pha n ra trc n F;
(1.2) nc u K F

F va f pha n ra trc n F

thi F

= F.
(2) Cho S la ta p ho p ca c da thu c ba c 1 trc n K. 1a no truo ng
F la mo t /raa o} p/a o ra cu a S trc n K, nc u F la mo ro ng cu a K
tho a ca c dc u kc n:
(2.1) f pha n ra trc n F, f S;
b2
(2.2) nc u K F

F va f pha n ra trc n F

, f S thi F

= F.
Ro ra ng dc u kc n (1.2) tuong duong vo dc u kc n:
(1.2) F = K(
1
, . . . ,
n
), trong do
1
, . . . ,
n
la ta t ca ca c
nghc m cu a f.
Ic u kc n (2.2) tuong duong vo dc u kc n
(2.2) F = K(), trong do la ta p ho p ta t ca ca c nghc m cu a
ta t ca ca c da thu c f S.
Nc u Sf
1
, . . . , f
n
thi truo ng pha n ra cu a S trc n K chnh la
truo ng pha n ra cu a mo t da thu c f = f
1
. . . f
n
trc n K. Nc u S la mo t
ta p ba t ky (kho ng nha t thc t hu u ha n) thi luo n luo n to n ta truo ng
pha n ra trc n K cu a S. Hon nu a, truo ng pha n ra na y duy nha t sa
kha c mo t da ng ca u. Chu ng ta sc chu ng mnh dc u na y do vo mo t da
thu c f(X) K[X]. 1ruo ng ho p to ng qua t cu ng co thc chu ng mnh
duo c nhung phu c ta p hon. \a la , nhu ng u ng du ng sa p to trong ga o
trinh na y kho ng ca n dc n truo ng ho p to ng qua t nhu va y. Io do chu ng
ta sc ha n chc vc c chu ng mnh do vo mo t da thu c ma tho . Nhung
truo c kh la m dc u na y ta ca n dc n bo dc sau:
Bo de 6.3. C/c p(X) /a mc / da //a c ba / //a a/ /re o /raa o} K. K//
dc /c o /a / mc / ma rc o} F ca a K /rco} dc p(X) cc o}//e m.
Chu ng minh. Io p(X) ba t kha qu trc n K nc n F = K[X]/p(X))
la mo t truo ng. A nh xa
: K K[X]
a a
la mo t don ca u. A nh xa tu nhc n
: K[X] K[X]/p(X))
la mo t do ng ca u. \a y j = la mo t don ca u tu K va o F, nc n F la
mo t mo ro ng cu a K. Ia t
= X + p(X)) F.
bJ
1a co p() = p(X) +p(X)) = 0 trong F. \a y la mo t nghc m cu a
p(X) trong F.
|nh ly 6.4. (Ve su to n ta i cu a truo ng pha n ra ) C/c K /a mc /
/raa o} ca f(X) K[X]. K// dc /c o /a / /raa o} p/a o ra ca a f /re o
K.
Chu ng minh. 1a sc chu ng mnh ba ng qu na p thco ba c n cu a da
thu c f.
Nc u n = 1 thi f pha n ra trc n K, do do K chnh la truo ng pha n ra
cu a f trc n K. Ca su f kho ng pha n ra trc n K. Kh do f co mo t nha n
tu ba t kha qu f
1
ba c > 1. Co
1
la mo t nghc m cu a f
1
trong mo t
mo ro ng na o do cu a K (to n ta do o dc b.J). Kh do f = (X
1
)g,
vo g K(
1
)[X] va degg = degf 1. 1hco ga thc t qu na p to n
ta truo ng pha n ra F cu a g trc n K(
1
). Ro ra ng F la truo ng pha n ra
cu a f trc n K.
Ca su : K L la mo t don ca u truo ng. \o a K do
kh ta sc du ng ky hc u a

dc chi a nh cu a a qua don ca u . Nc u


f(X) = a
0
+ a
1
X +. . . + a
n
X
n
K[X] thi ta ky hc u
f

(X) = a

0
+a

1
X +. . . + a

n
X
n
.
Bo de 6.5. C/c da o} ca a /raa o} : K L ca ca c ma rc o}
dao K(), L(), /rco} dc ca /a ca c p/a o /a da / sc /aao} a o}
/re o K ca L. C/a sa p(X) = min(K, ), q(X) = min(L, ) ca
p

(X) = q(X). K// dc /c o /a / mc / da o} ca a j : K() L() sac


c/c j[
K
= ca j() = .
Chu ng minh. No pha n tu cu a K() dc u co da ng f() vo f(X)
K[X]. Ia t j(f()) = f

(), ta chu ng mnh j chnh la da ng ca u ca n


xa y du ng. 1ha t va y, nc u j(f()) = 0 thi f

() = 0, kc o thco f

cha hc t cho q(X) = p

(X) trong L[X]. 1u do suy ra f(X) cha hc t


cho p(X) trong K[X], kc o thco f() = 0. \a y, j la don ca u. a y go
xc t mo t da thu c ba t ky h(X) L[X]. Kh do , vo f(X) = h

1
(X)
ta co j(f()) = h(), nghia la j co n la toa n ca u. 1a da chu ng mnh
j la da ng ca u.
b4
Bo de 6.6. C/c da o} ca a /raa o} : K K

. C/a sa f(X)
K[X], F /a /raa o} p/a o ra ca a f /re o K ca L /a ma rc o} ca a K

sac c/c da //a c f

p/a o ra /re o L. K// dc , /c o /a / mc / dao ca a


j : F L sac c/c j[
K
= .
Chu ng minh. 1a sc chu ng mnh su to n ta cu a j ba ng qu na p thco
ba c cu a da thu c f. 1hco ga thc t, da thu c f pha n ra trc n F:
f(X) = a(X
1
) . . . (X
n
).
Ia t p(X) = min(K,
1
). Kh do p[f, tu do suy ra p

[f

, ma f

pha n ra trc n L, nc n p

cu ng pha n ra trc n L:
p

= (X
1
) . . . (X
r
),
1
, . . . ,
r
L.
\i p

ba t kha qu trc n K

nc n p

= min(K

,
1
). 1hco o dc b.b,
to n ta da ng ca u
j
1
: K(
1
) K

(
1
)
sao cho
j
1
[
K
= va j
1
(
1
) =
1
.
Ro ra ng F la truo ng pha n ra cu a da thu c g = f/(X
1
) trc n truo ng
K(
1
). 1hco ga thc t qu na p, to n ta mo t don ca u j : F L sao
cho j[
K(
1
)
= j
1
. Nhung kh do j[
K
= va ta co dpcm.
|nh ly 6.7. (Ve su duy nha t cu a truo ng pha n ra ). C/c : K
K

/a mc / da o} ca a /raa o}. C/a sa F /a /raa o} p/a o ra ca a f /re o


K ca F

/a /raa o} p/a o ra ca a f

/re o K

. K// dc /c o /a / mc / da o}
ca a j : F F

sac c/c j[
K
= .
Chu ng minh. 1hco o dc b.b, to n ta don ca u j : F F

sao cho
j[
K
= . Nhung j(F) la truo ng pha n ra cu a f

trc n K

va j(F) F

nc n j(F) = F

. \a y j la da ng ca u.
Nc u trong d}nh ly trc n la y K

= K va = Id
K
la phc p do ng
nha t trc n K thi ta sc nha n duo c su duy nha t cu a truo ng pha n ra cu a
mo t da thu c (sa kha c mo t su da ng ca u).
bb
|nh ngha 6.8. 1a go mo ro ng K L la ma rc o} c/aa o /a c, nc u
mo da thu c f(X) K[X] ba t kha qu trc n K va co nghc m trong
L dc u pha n ra trc n L.
V du 9. 1) R C la mo ro ng chua n ta c.
2) Q Q(
3

2) kho ng pha mo ro ng chua n ta c, vi da thu c x


3
2
ba t kha qu trc n Q, co nghc m
3

2 trong Q(
3

2), nhung ha nghc m


co n la la nhu ng nghc m phu c, nc n kho ng na m trong Q(
3

2).
|nh ly 6.9. Ha rc o} K L /a c/aa o /a c ca /a a /a o /// ca c// ///
L /a /raa o} p/a o ra ca a mc / da //a c oa c dc /re o K.
Chu ng minh. Ca su K L la chua n ta c va hu u ha n. Kh do co thc
vc t L duo da ng
L = K(
1
, . . . ,
n
),
trong do
i
la nhu ng pha n tu da so trc n K. Ia t
f = p
1
. . . p
n
,
trong do p
i
= min(K,
i
).
\i L chua n ta c trc n K nc n mo da thu c p
i
dc u pha n ra trc n L,
do do f cu ng pha n ra trc n L. \i L duo c snh ra bo K va mo t so
nghc m cu a f, do ng tho L chu a ta t ca ca c nghc m cu a f, nc n L la
truo ng pha n ra cu a f trc n K.
Nguo c la , ga su L la truo ng pha n ra cu a da thu c g trc n K. Kh
do , hc n nhc n L/K la mo ro ng hu u ha n. 1a chi co n ca n chu ng
mnh L/K la mo ro ng chua n ta c. \a y, ga su da thu c ba t kha qu
f K[X] co nghc m trong L. 1a ca n pha chu ng mnh f pha n ra
trc n L. Co M L la truo ng pha n ra cu a da thu c fg trc n L. Ca su

1
,
2
la ha nghc m cu a f trong M. 1a sc chu ng to
[L(
1
) : L] = [L(
2
) : L].
Xc t bc u do duo da y:
bb

d
d
K
K(
1
) K(
2
)

d
d
L
L(
1
) L(
2
)

d
d
d
M
Hinh 2
trong do ca c da y cung chi quan hc bao ha m. \o j = 1, 2 ta co
[L(
j
) : L][L : K] = [L(
j
) : K] = [L(
j
) : K(
j
)][K(
j
) : K].
(1)
\i
1
,
2
dc u la nhu ng nghc m cu a da thu c ba t kha qu f trc n K
nc n
[K(
1
) : K] = degf = [K(
2
) : K]. (2)
Io L la truo ng pha n ra cu a g trc n K nc n L(
j
) la truo ng pha n
ra cu a g trc n K(
j
). Ngoa ra ta co
K(
1
) K(
2
)

1

2
la mo t da ng ca u trc n K (nghia la gu nguyc n ca c pha n tu cu a K),
nc n no tha c trc n tha nh da ng ca u gu a ca c truo ng pha n ra
L(
1
) L(
2
).
Io do
[L(
1
) : K(
1
)] = [L(
2
) : K(
2
)]. (3)
Kc t ho p (1), (2) va (J) suy ra
[L(
1
) : L] = [L(
2
) : L].
b7
1u da ng thu c cuo cu ng suy ra, nc u
1
L thi
2
L, do do
L/K la mo ro ng chua n ta c.
Bai tap
Ba i 6.1. Xa y du ng trong C ca c truo ng pha n ra trc n Q cu a ca c da
thu c
X
3
1, X
4
+ 5X
2
+ 6 va X
6
8.
Ba i 6.2. 1im ba c trc n Q cu a ca c truo ng no trong a ta p b.1.
Ba i 6.3. Xa y du ng truo ng pha n ra cu a da thu c X
3
+ 2X + 1 trc n
Z
3
.
Ba i 6.4. Xa y du ng truo ng pha n ra cu a da thu c
X
3
+ X
2
+X + 2
trc n truo ng Z
3
.
Ba i 6.5. Co bao nhc u da thu c don kho ba c 2 trc n truo ng Z
p
:
Ba i 6.6. Lc t kc ta t ca ca c da thu c don kho ba c 2 trc n Z
5
. 1im
trong so do nhu ng da thu c ba t kha qu trc n Z
5
. Xa y du ng ca c truo ng
pha n ra cho ca c da thu c ba t kha qu a y.
Ba i 6.7. Cho f(X) la da thu c ba c n trc n truo ng K va L la truo ng
pha n ra cu a f trc n K. Chu ng mnh ra ng [L : K] cha hc t n!.
Ba i 6.8. Ca c mo ro ng na o duo da y la chua n ta c:
a) Q(

5)/Q; b) Q(
7

5)/Q.
c) Q(

5,
7

5)/Q(
7

5); d) R(

7)/R.
b8
Ba i 6.9. Cho v du mo t da y mo ro ng truo ng K L F, trong do
L/K va F/L la nhu ng mo ro ng chua n ta c nhung F/K kho ng pha
la mo ro ng chua n ta c.
Ba i 6.10. Cho K la truo ng va f(X) K[X] la da thu c co ba c
nguyc n to . Ca su do vo mo mo ro ng L cu a K, nc u f co nghc m
trong L thi f pha n ra trc n L. Chu ng mnh ra ng hoa c f ba t kha qu
trc n K hoa c f pha n ra trc n K.
Ba i 6.11. Cho L va F la nhu ng mo ro ng cu a truo ng K, trong do
L va F dc u la ca c truo ng con cu a truo ng M. Chu ng mnh ra ng nc u
L/K va F/K la nhu ng mo ro ng chua n ta c thi LF/K cu ng la mo
ro ng chua n ta c. Cho v du chu ng to dc u nguo c la kho ng du ng.
Ba i 6.12. Cho mo ro ng chua n ta c L/K va da thu c ba t kha qu
f(X) K[X]. Chu ng mnh ra ng, nc u f kho ng ba t kha qu trc n L
thi f pha n tch tha nh nhu ng nha n tu ba t kha qu trc n L co cu ng ba c.
Suy ra, nc u f co nghc m trong L thi f pha n ra trc n L.
7. No rong tach duoc
|nh ngha 7.1. Ia thu c ba t kha qu f trc n truo ng K duo c go la
/a c/ daa c trc n K nc u f kho ng co nghc m bo trong truo ng pha n ra
cu a no .
1rong truo ng ho p nguo c la , ta no f la da thu c //c o} /a c/ daa c
trc n K.
V du 10. 1) Ia thu c f
5
(X) = X
4
+X
3
+X
2
+X + 1 ba t kha qu
trc n Q, co truo ng pha n ra na m trong C. Ca c nghc m cu a no co da ng
e
2ki/5
, k = 1, 2, 3, 4.
b9
1a t ca ca c nghc m na y dc u kha c nhau, do do f
5
(X) la da thu c
ta ch duo c trc n Q.
1o ng qua t hon, vo mo so nguyc n to p, da thu c cha duo ng tro n
f
p
(X) ta ch duo c trc n Q.
2) Xc t truo ng Z
p
, p la so nguyc n to va K = Z
p
(u), trong do u
la mo t pha n tu sc u vc t trc n Z
p
(mo t pha n tu duo c go la p/a o /a
s/e a c/e / trc n mo t truo ng, nc u no kho ng pha la pha n tu da so trc n
truo ng do ). Xc t da thu c
f(X) = X
p
u K[X].
Co L la truo ng pha n ra cu a f(X) trc n K, va la mo t nghc m
cu a f trong L. 1a co
f(X) = X
p
u = X
p

p
= (X )
p
.
\a y f(X) chi co mo t nghc m bo duy nha t ba c p la . Ic chu ng
mnh f(X) kho ng ta ch duo c trc n K, ta chi ca n chu ng mnh f(X)
ba t kha qu trc n K. \a y, ga su f = gh, g, h K[X] va ba c cu a
g, h thu c su nho hon ba c cu a f. Kh do
g(X) = (X )
s
, 0 < s < p.
1u do suy ra
s
K. \i (s, p) = 1 nc n to n ta a, b Z sao cho
sa + bp = 1. 1u do suy ra
=
sa+bp
= (
s
)
a
(
p
)
b
= (
s
)
a
.u
b
K.
Io do vc t duo c duo da ng
=
v(u)
w(u)
, vo v(u), w(u) Z
p
[u].
b0
1u do

p
=
(v(u))
p
(w(u))
p
, do do (v(u))
p
u(w(u))
p
= 0.
Nhung dc u na y kho ng thc xa y ra do u sc u vc t trc n Z
p
, nc n
f(X) ba t kha qu trc n K, do do f(X) kho ng ta ch duo c trc n K.
1u d}nh nghia, nha n tha y dc xc t xcm mo t da thu c ba t kha qu co
ta ch duo c hay kho ng, ta ca n xc t xcm no co nghc m bo hay kho ng.
Ic la m dc u na y, duo da y ta sc dua ra mo t phuong pha p lc n quan
dc n kha nc m da o ha m cu a mo t da thu c.
|nh ngha 7.2. \o da thu c
f(X) = a
0
+a
1
X + . . . +a
n
X
n
K[X],
ta go da thu c sau da y la da c /a m cu a f:
Df = a
1
+ 2a
2
X +. . . + na
n
X
n1
.
Ic da ng kc m chu ng ca c tnh cha t sau da y do vo ca c da thu c
f, g K[X]:
1) D(f +g) = Df +Dg.
2) D(fg) = (Df)g +f(Dg).
J) K, D() = 0.
4) K, D(f) = D(f).
Bo de 7.3. a //a c 0 ,= f K[X] cc o}//e m bc / /rco} /raa o} p/a o
ra ca a oc /// ca c// /// f ca Df cc aa c c/ao} ba c 1 /rco} K[X].
Chu ng minh. Ca su f co nghc m bo trong truo ng pha n ra L cu a
no . Kh do
f(X) = (X )
2
g(X), L, g(X) L[X].
b1
Io do
Df = 2(X )g(X) + (X )
2
Dg = (X )[2g + (X )Dg].
\a y la nghc m chung cu a f va Df. Io do f va Df dc u cha
hc t cho min(K, ).
Nguo c la , ga su f kho ng co nghc m bo trong truo ng pha n ra cu a
no . Ia t n = degf. Nc u n = 1 thi Df K, do do f va Df kho ng
thc co uo c chung ba c 1. \a y, ga su n > 1 va h(X) K[X] la
uo c chung ba c 1 cu a f va Df. Ca su la mo t nghc m cu a h(X)
trong truo ng pha n ra L cu a no . Kh do , la nghc m chung cu a f va
Df. Io do
f(X) = (X )g(X), trong do g(X) L[X].
1u do
Df = (X )Dg +g,
kc o thco la nghc m cu a g. \a y, la nghc m bo ba c 2 cu a f va
ta co mo t ma u thua n. Ic u na y chu ng to f va Df kho ng thc co uo c
chung ba c 1 trong K[X].
a y go ta co thc dua ra mo t dc u kc n ca n va du dc mo t da thu c
ba t kha qu la ta ch duo c.
Ne nh de 7.4. // Ne a K /a /raa o} da c /rao} 0 /// mc / da //a c ba /
//a a/ /re o K de a /a c/ daa c /re o K,
/// oe a K /a /raa o} da c /rao} p > 0 /// da //a c ba / //a a/
f(X) K[X] //c o} /a c/ daa c /re o K /// ca c// /// f(X) K[X
p
],
o}//a /a /// ca c// ///
f(X) = b
0
+b
1
X
p
+b
2
(X
p
)
2
+ . . . +b
r
(X
p
)
r
;
//// oe a charK = p > 0 ca f(X) /a mc / da //a c ba / //a a/
/re o K /// /c o /a / mc / sc o}ae o m 0 ca mc / da //a c g K[X],
ba / //a a/, /a c/ daa c /re o K sac c/c f(X) = g(X
p
m
).
b2
Chu ng minh. 1hco o dc 7.J, da thu c ba t kha qu f(X) K[X]
kho ng ta ch duo c trc n K kh va chi kh f va Df co uo c chung ba c
1. \i f ba t kha qu va Df co ba c nho hon ba c cu a f nc n kh do
ta pha co Df = 0. Ia t
f(X) = a
0
+a
1
X + . . . +a
n
X
n
.
1a co
Df = a
1
+2a
2
X+. . . +na
n
X
n1
= 0 nc u va chi nc u ka
k
= 0,
k 1, n.
() 1ruo ng ho p char(K) = 0: 1u da ng thu c ka
k
= 0 suy ra
a
k
= 0(k 1, n). \a y, nc u f(X) la da thu c ba t kha qu ba c 1 thi
f ta ch duo c trc n K.
() 1ruo ng ho p char(K) = p > 0: 1u da ng thu c ka
k
= 0 suy ra
a
k
= 0 nc u p ,[k. Ia t b
i
= a
ip
, suy ra
f(X) = b
0
+b
1
X
p
+b
2
(X
p
)
2
+ . . . +b
r
(X
p
)
r
.
() Co m la so nguyc n kho ng a m lo n nha t sao cho f(X)
K[X
p
m
]. Luu y ra ng so m nhu va y luo n to n ta vi f K[X
p
0
] va chi
to n ta mo t ta p hu u ha n nhu ng so r 0 dc f K[X
p
r
], do mo da
thu c trong K[X
p
r
] co ba c kho ng bc thua p
r
. \a y f(X) = g(X
p
m
).
Io tnh to da cu a m, g(X) , K[X
p
]. Hon nu a g(X) ba t kha qu trc n
K. 1ha t va y, ga su g(X) = h(X)k(X). Kh do f(X) = g(X
p
m
) =
h(X
p
m
)k(X
p
m
), kc o thco mo t ma u thua n vo tnh ba t kha qu cu a
f(X) trc n K. 1hco (), g(X) ta ch duo c trc n K.
1u chu ng mnh Nc nh dc 7.4 (), ta tha y trong truo ng ho p
char(K) = p > 0 thi da thu c ba t kha qu f kho ng ta ch duo c trc n K
kh va chi kh f(X) = g(X
p
), vo mo t da thu c na o do g(X) K[X].
|nh ngha 7.5. () No t da thu c ba t ky f K[X] duo c go la /a c/
daa c trc n K, nc u mo nha n tu ba t kha qu cu a no dc u ta ch duo c trc n
K;
bJ
() cho L/K la mo ro ng truo ng va L la mo t pha n tu da so
trc n K. Kh do ta no /a c/ daa c trc n K, nc u min(K, ) ta ch duo c
trc n K. 1a no mo ro ng L/K /a c/ daa c nc u mo pha n tu L dc u
ta ch duo c trc n K.
V du 11. Cho K la truo ng da c trung 0. Kh do mo da thu c trong
K[X] dc u ta ch duo c trc n K. 1u do suy ra mo mo ro ng da so cu a
K dc u ta ch duo c trc n K.
Nc u K la truo ng da c trung p > 0 thi K(X) kho ng pha la mo
ro ng ta ch duo c trc n K(X
p
), vi da thu c min(K(X
p
), X) = t
p
X
p
chi co mo t nghc m duy nha t la t = X.
Ne nh de 7.6. Ne a L/K /a ma rc o} /a c/ daa c ca K M L ///
M/K ca L/M /a o/a o} ma rc o} /a c/ daa c.
Chu ng minh. Hc n nhc n M/K ta ch duo c. K, xc t p
K
(X) :=
min(K, ) va p
M
:= min(M, ). 1a co p
M
[p
K
trong M[X]. \i
ta ch duo c trc n K nc n p
K
ta ch duo c trc n K, do do p
M
ta ch duo c trc n
M. \a y L/M la mo ro ng ta ch duo c.
Bai tap
Ba i 7.1. Ia thu c na o trong ca c da thu c duo da y
X
3
+1, X
2
+2X1, X
6
+X
5
+X
4
+X
3
+X
2
+X+1, 7X
5
+X1
ta ch duo c trc n
a) Q; b) C; c) Z
2
; d) Z
3
; c) Z
5
;
l) Z
7
; g) Z
19
.
Ba i 7.2. Cho mo ro ng da so L/K. 1a no pha n tu a L K la
//aa o /a //c o} /a c/ daa c trc n K nc u da thu c to tc u min(K, a)
b4
chi co mo t nghc m. 1a no mo ro ng L/K la thua n tuy kho ng ta ch
duo c nc u mo pha n tu cu a L la thua n tuy kho ng ta ch duo c trc n K.
Chu ng mnh ra ng a thua n tu y kho ng ta ch duo c trc n K kh va chi kh
to n ta so tu nhc n r 1 sao cho a
p
r
K, trong do p = charK.
Ba i 7.3. Cho mo ro ng L/K va L la pha n tu kho ng ta ch duo c
trc n K. Chu ng mnh ra ng to n ta so nguyc n m 0 sao cho
p
m
la
pha n tu ta ch duo c trc n K, trong do p = charK.
Ba i 7.4. Cho K la truo ng da c trung p > 0 va a K K
p
. Chu ng
mnh ra ng X
p
a la da thu c ba t kha qu trc n K.
Ba i 7.5. Cho K la truo ng da c trung p > 0 va L la mo ro ng thua n tu y
kho ng ta ch duo c trc n K ba c p
n
. Chu ng mnh ra ng a
p
n
K, a L.
Ba i 7.6. Cho da y mo ro ng truo ng K L F sao cho F/L chua n
ta c va L/K la mo ro ng thua n tu y kho ng ta ch duo c. Chu ng mnh
ra ng F/K la mo ro ng chua n ta c.
Ba i 7.7. Cho L, F la ca c mo ro ng cu a truo ng K va cu ng na m trong
mo t truo ng lo n M na o do . Chu ng mnh ra ng, nc u L va F cu ng ta ch
duo c trc n K thi LF cu ng ta ch duo c trc n K. Ic u nguo c la co du ng
kho ng:
Ba i 7.8. Cho L, F la ca c mo ro ng cu a truo ng K va cu ng na m trong
mo t truo ng lo n M na o do . Chu ng mnh ra ng, nc u L va F cu ng thua n
tu y kho ng ta ch duo c trc n K thi LF cu ng thua n tu y kho ng ta ch duo c
trc n K. Ic u nguo c la co du ng kho ng:
bb
8. Bao chuan tac
|nh ngha 8.1. Ca su K la truo ng con cu a ca c truo ng M va L.
Nc u
: M L
la mo t don ca u truo ng sao cho (a) = a, a K thi ta no la mo t
K-dao ca a tu M va o L. 1a co n no la mo t don ca u trc n K
|nh ly 8.2. C/a sa L /a mc / ma rc o} c/aa o /a c /a a /a o /re o
K, K M L ca
: M L
/a mc / K dao ca a. K// dc /c o /a / mc / K-/a da o} ca a ca a L sac
c/c [
M
= .
Chu ng minh. \i L/K la chua n ta c va hu u ha n, nc n thco I}nh ly b.9,
L la truo ng pha n ra trc n K cu a mo t da thu c f K[X] na o do . Io
la K-don ca u nc n f

= f va K (M). \a y, L co n do ng tho la
truo ng pha n ra trc n M va trc n (M) cu a f. Io do thco I}nh ly b.7,
to n ta mo t da ng ca u : L L sao cho [
M
= . \i la K-don
ca u, nc n la K-tu da ng ca u.
Su du ng d}nh ly vu a chu ng mnh ta co thc xa y du ng ca c K-tu
da ng ca u cu a mo t mo ro ng chua n ta c hu u ha n L trc n K nhu sau:
Ne nh de 8.3. C/a sa L/K /a mc / ma rc o} c/aa o /a c /a a /a o ca
, /a ca c o}//e m oa m /rco} L ca a mc / da //a c p(X) ba / //a a/
/re o K. K// dc /c o /a / mc / K-/a da o} ca a ca a L sac c/c () = .
Chu ng minh. 1hco o dc b.b, a nh xa
: K() K()
vo () = va gu nguyc n ca c pha n tu cu a truo ng K la mo t da ng
ca u trc n K va do do la mo t K-don ca u tu K() va o L. 1hco I}nh
ly 8.2, mo ro ng tha nh mo t K-tu da ng ca u cu a L.
bb
Nc u mo t mo ro ng kho ng pha la chua n ta c thi ta sc co ga ng mo
ro ng no tha nh mo t mo ro ng chua n ta c. No t co ga ng nhu va y dua ta
to mo t d}nh nghia vc bao chua n ta c.
|nh ngha 8.4. Cho L la mo t mo ro ng da so trc n K. 1a go mo t
bac c/aa o /a c cu a mo ro ng L/K la mo t mo ro ng N cu a L sao cho:
(1) N/K chua n ta c.
(2) Nc u L M N va M/K chua n ta c thi M = N.
\a y N la mo ro ng nho nha t cu a L chua n ta c trc n K.
I}nh ly duo da y cho ta mo t dc u kc n du dc to n ta bao chua n
ta c.
|nh ly 8.5. Ne a L/K /a ma rc o} /a a /a o /// /c o /a / bac c/aa o
/a c N ca a L/K. Hao oa a, N /a a /a o /re o K. Ne a M /a mc / bac
c/aa o /a c //a c ca a L/K /// /c o /a / mc / da o} ca a : M N /re o
K.
Chu ng minh. Ca su x
1
, . . . , x
r
la co so cu a L trc n K va m
i
=
min(K, x
i
), i 1, r. Co N la truo ng pha n ra cu a da thu c f =
m
1
. . . m
r
trc n L. Kh do ro ra ng N cu ng la truo ng pha n ra cu a f
trc n K (do L = K(x
1
, . . . , x
r
)). Io do thco I}nh ly b.9, N/K la mo
ro ng chua n ta c hu u ha n. Ca su L P N va P chua n ta c trc n
K. No da thu c ba t kha qu m
i
dc u co mo t nghc m x
i
L P, nc n
do tnh chua n ta c cu a P trc n K, m
i
pha n ra trc n P. Suy ra f pha n
ra trc n P. \i N la truo ng pha n ra cu a f nc n P = N. \a y N la bao
chua n ta c cu a L/K.
a y go , ga su M la bao chua n ta c kha c cu a L/K. Ia thu c f
nhu da nc u o trc n sc pha n ra ca trc n M va N. \a y, M va N chu a
ca c truo ng pha n ra cu a f trc n K. Ca c truo ng pha n ra na y dc u chu a
L va chua n ta c trc n K, do do chu ng tuong u ng ba ng M va N. 1u
do suy ra M N.
V du 12. Xc t mo ro ng truo ng Q Q(
3

2). Ia thu c ba t kha qu


b7
X
3
2 trc n Q chi co mo t nghc m na m trong Q(
3

2), do do mo ro ng
na y kho ng chua n ta c. Co K C la truo ng pha n ra cu a da thu c
X
3
2 trc n Q. Kh do K = Q(
3

2, w), vo w = e
2i
3
. \a y K la bao
chua n ta c cu a mo ro ng Q(
3

2)/Q.
Bo de 8.6. C/c mc / da ma rc o} /raa o}
K L N M,
/rco} dc L /a a /a o /re o K ca N /a bac c/aa o /a c ca a L/K. K//
dc , oe a : L M /a mc / K-dao ca a /// (L) N.
Chu ng minh. Xc t pha n tu ba t ky L. \i L la mo ro ng hu u ha n
trc n K nc n la pha n tu da so trc n K. Co p(X) = min(K, ). Kh
do () cu ng la mo t nghc m cu a p(X), nc n () N.
Kc t qua no trc n cho phc p chu ng ta ha n chc vc c kha o sa t lc n bao
chua n ta c cu a mo t mo ro ng hu u ha n cho truo c, nc u nhu vc c kha o
sa t chi lc n quan dc n nhu ng don ca u.
I}nh ly duo da y cho ta mo t so dc u kc n tuong duong cu a mo
ro ng chua n ta c.
|nh ly 8.7. c / ca / ma rc o} /a a /a o L/K, o/a o} d/e a //e o daa /
da /aao} daao}.
// L/K c/aa o /a c.
/// Tc o /a / ma rc o} c/aa o /a c N /a a /a o /re o K c/a a L sac
c/c mc / K-dao ca a : L N /a mc / K-/a da o} ca a ca a L.
//// c / ca / mc / ma rc o} c/aa o /a c /a a /a o M/K c/a a L, mc /
K-dao ca a : L M /a mc / K-/a da o} ca a ca a L.
//c c / ca / mc / ma rc o} c/aa o /a c M/K c/a a L, mc / K-dao
ca a : L M /a mc / K-/a da o} ca a ca a L.
Chu ng minh. ()=(v). Nc u L chua n ta c trc n K thi L la bao chua n
ta c cu a L/K. Ca su M/K chua n ta c, L M va : L M la
b8
mo t K don ca u. Kh do , thco o dc 8.b, (L) L. Nhung K-don
ca u co thc xcm nhu mo t don ca u tu kho ng gan vc cto hu u ha n
chc u L trc n K va o M. Io do dim
K
((L)) = dim
K
(L). 1u do suy
ra (L) = L va do do la K-tu da ng ca u cu a L.
(v)= (). Hc n nhc n.
()= (). 1hco I}nh ly 8.b, to n ta bao chua n ta c N cu a L/K,
N hu u ha n trc n K. 1hco (), N/K chnh la mo ro ng tho a nhu ng do
ho ca n thc t.
()= (). Ca su p(X) la mo t da thu c ba t kha qu trc n K va
L la mo t nghc m cu a p(X). Kh do , do N chua n ta c trc n K nc n
p(x) pha n ra trc n N. Nc u la mo t nghc m kha c cu a p(X) thi thco
Nc nh dc 8.J, to n ta mo t K-tu da ng ca u cu a N sao cho () = .
Kh do [
L
: L N la mo t K-don ca u, nc n thco (), [
L
la mo t
K-tu da ng ca u cu a L, do do = () L. \a y L/K la mo ro ng
chua n ta c.
|nh ly 8.8. C/c L/K /a ma rc o} /a a /a o /a c/ daa c ba c n. K//
dc , /c o /a / da o} n K-dao ca a //a c o/aa /a L ca c bac c/aa o /a c N
ca a ma rc o} L/K.
Chu ng minh. 1a sc chu ng mnh ba ng qu na p thco ba c n = [L : K].
Nc u n = 1 thi L = K va dc u kha ng d}nh la hc n nhc n.
Ca su n > 1, va dc u kha ng d}nh la du ng do vo mo mo ro ng
hu u ha n, ta ch duo c ba c bc thua n. xc t pha n tu LK, va p(X) =
min(K, ). Kh do , deg(p) = r = [K() : K] > 1. \i da thu c ba t
kha qu p co mo t nghc m na m trong mo ro ng chua n ta c N nc n p
pha n ra trc n N. Io ta ch duo c trc n K nc n ca c nghc m cu a p dc u la
nghc m don. Ca su ca c nghc m do la
1
, . . . ,
r
. Ia t s =
n
r
. 1hco
ga thc t qu na p, co du ng s K()-don ca u
1
, . . . ,
s
: L N.
1hco Nc nh dc 7.J, to n ta r K-tu da ng ca u
1
, . . . ,
r
cu a N sao cho

i
() =
i
.
Ca c a nh xa

ij
=
i

j
, 1 i r, 1 j s
b9
cho ta n = rs K-don ca u L N kha c nhau. 1ha t va y, ga su
(i, j) ,= (k, l). Nc u i = k hoa c j = l thi hc n nhc n
ij
,=
kl
. Nc u
i ,= k va j ,= l thi
i

j
() =
i
() ,=
k
() =
k

l
(). 1u do suy
ra
ij
,=
kl
. a y go ta sc chu ng mnh ra ng ngoa ra kho ng co n co
K-don ca u na o kha c tu L N.
\a y, ga su : L N la mo t K-don ca u ba t ky . Kh do ()
la mo t nghc m cu a p(X) trong N, nc n () =
i
vo mo t i na o do .
A nh xa =
1
i
la mo t K()-don ca u L N, nc n thco ga thc t
qu na p =
j
vo mo t j na o do . Io do =
i

j
=
ij
.
Nho co ca c d}nh ly vu a chu ng mnh ta co thc tnh duo c ca p cu a
nho m Calos cu a mo t mo ro ng hu u ha n, chua n ta c va ta ch duo c. 1ha t
va y, a p du ng ca c d}nh ly 8.7 va 8.8, ta nha n duo c ngay kc t qua duo
da y:
He qua 8.9. Ne a K L /a ma rc o} /a a /a o, c/aa o /a c, /a c/ daa c
ba c n /// cc da o} n K-/a da o} ca a //a c o/aa ca a L, dc dc
[Gal(L/K)[ = n.
a y go ta dc da ng suy ra kc t qua quan tro ng sau da y:
|nh ly 8.10. C/c K L /a mc / ma rc o} /a a /a o ba c n ca / o/c m
Ca/c/s G. Ne a L/K /a c/aa o /a c ca /a c/ daa c /// K /a /raa o} cco
cc d/o/ ca a G.
Chu ng minh. Co K
0
la truo ng con co d}nh cu a G va [G[ = n. 1hco
I}nh ly b.b, [L : K
0
] = [G[. 1hco Hc qua 8.9, n = [L : K] = [G[.
Nhung do K K
0
nc n tu do suy ra K = K
0
.
Ic u nguo c la cu a I}nh ly 8.10 cu ng du ng. 1uy nhc n, truo c kh
chu ng mnh dc u a y ta ca n dc n mo t kc t qua duo da y:
|nh ly 8.11. C/c da ma rc o} /raa o}
K L M
70
sac c/c [M : K] /a a /a o, [L : K] = n ca L /a c/ daa c /re o K. K//
dc , /c o /a / o//e a o/a / /a n K-dao ca a L M.
Chu ng minh. Co F la bao chua n ta c cu a M/K. 1hco I}nh ly 8.b,
F la mo ro ng hu u ha n trc n K. No K-don ca u L M co thc
xcm nhu mo t K-don ca u L F. \a y so ca c K-don ca u L M
kho ng vuo t qua so ca c K-don ca u tu L va o bao chua n ta c F cu a M.
a y go ta sc chu ng mnh co du ng n K- don ca u L F. 1ha t va y,
ta tha y F la mo ro ng chua n ta c va hu u ha n trc n K, nc n ro ra ng F
chu a mo t bao chua n ta c N cu a L/K:
K L N F.
1u o dc 8.b suy ra mo mo t K-don ca u L F dc u co thc xcm
nhu mo t K-don ca u L N. Na thco I}nh ly 8.8 chi co du ng n
K-don ca u L N, nc n suy ra chi co du ng n K-don ca u L F.
|nh ly 8.12. C/c ma rc o} /a a /a o L/K ca / o/c m Ca/c/s G =
Gal(L/K). Ne a K /a /raa o} cco cc d/o/ ca a G /// L/K /a c/aa o
/a c ca /a c/ daa c.
Chu ng minh. 1hco I}nh ly b.b, [L : K] = [G[ = n. \a y co du ng n
K-tu da ng ca u cu a L. 1uong tu nhu trong chu ng mnh I}nh ly 8.8,
ta co thc chu ng mnh duo c ra ng nc u L kho ng ta ch duo c thi co t hon
n K-don ca u L N, vo N la bao chua n ta c cu a L/K. Io do L
pha ta ch duo c trc n K. 1a chi co n ca n chu ng mnh L la mo ro ng
chua n ta c trc n K. \a y, ga su M la mo ro ng chua n ta c hu u ha n trc n
K chu a L va : L M la mo t K-don ca u. 1hco I}nh ly 8.11,
co kho ng qua n K-don ca u L M. Nhung mo mo t pha n tu cu a
nho m Gal(L/K) dc u co thc xcm nhu mo t K-don ca u L M, ma
co du ng n pha n tu nhu va y, nc n pha la mo t trong nhu ng pha n tu
cu a nho m Gal(L/K). A p du ng I}nh ly 8.7, suy ra L/K la mo ro ng
chua n ta c.
|nh ngha 8.13. Cho mo ro ng hu u ha n L/K. 1a no L la ma rc o}
Ca/c/s /re o K nc u K = T(Gal(L/K)).
71
Bo de 8.14. Ha rc o} /a a /a o L/K /a ma rc o} Ca/c/s /// ca c// ///
[L : K] = [Gal(L/K)[.
Chu ng minh. Nc u L/K la mo ro ng Calos thi thco d}nh nghia K la
truo ng co d}nh cu a G := Gal(L/K). Kh do , thco I}nh ly b.b, ta co
[L : K] = [G[.
Nguo c la , ga su [L : K] = [G[. Co K
0
la truo ng con co d}nh
cu a G. Kh do , thco I}nh ly b.b
[L : K
0
] = [G[.
\i K K
0
, nc n K = K
0
, kc o thco L la mo ro ng Calos trc n K.
|nh ly 8.15. C/c ma rc o} /a a /a o L/K. K// dc ca c d/e a //e o
daa / da /aao} daao}.
// L/K /a ma rc o} Ca/c/s.
/// L/K /a ma rc o} c/aa o /a c ca /a c/ daa c.
//// L /a /raa o} p/a o ra caa mc / da //a c /a c/ daa c /re o K.
Chu ng minh. () = (). A p du ng I}nh ly 8.12.
() = (). Io L/K la mo ro ng chua n ta c va hu u ha n nc n thco
I}nh ly b.9, L la truo ng pha n ra trc n K cua mo t da thu c f K[X].
Ca su p la mo t nha n tu ba t kha qu ba t ky cua f. \i mo nghc m cua
p cu ng la nghc m cua f va thco ga thc t ca c nghc m na y dc u ta ch
duo c trc n K nc n p ta ch duo c trc n K, kc o thco f ta ch duo c trc n K.
() =(). 1a sc chu ng mnh ba ng qu na p thco ba c n = [L : K].
Nc u n = 1 thi L = K, do do dc u kha ng d}nh la hc n nhc n. \a y,
ga su n > 1 va dc u kha ng d}nh la du ng do vo mo mo ro ng ba c
nho hon n. Ca su L la truo ng pha n ra cua da thu c f ta ch duo c trc n
K. \i [L : K] = n > 1 nc n to n ta pha n tu L K sao cho
72
la nghc m cua f. Ia t F = K(). Kh do [F : K] > 1, kc o thco
[L : F] < n. Hc n nhc n da thu c f cu ng ta ch duo c trc n F va L la
truo ng pha n ra cua f trc n F. Io do , a p du ng ga thc t qu na p suy
ra L la mo ro ng Calos trc n F. Ia t H := Gal(L/F) Gal(L/K).
Ia thu c ba t kha qu p(X) = min(K, ) la uo c cua da thu c f ta ch
duo c trc n K nc n cu ng ta ch duo c trc n K. Co
1
, . . . ,
r
la ta t ca
ca c nghc m kha c nhau cua p(X). Kh do [F : K] = r. i 1, r, a nh
xa
i
: K() K(
i
), vo
i
va gu nguyc n ca c pha n tu cua
K la mo t K-da ng ca u. Xcm L do ng tho nhu ca c truo ng pha n ra cua
F = K() va K(
i
) ro a p du ng o dc b.7, ta tim duo c mo t pha n tu

i
Gal(L/K) sao cho
i
() =
i
. 1a sc chu ng mnh ca c lo p kc tra

i
H do mo t kha c nhau. 1ha t va y, ga su i ,= j va
i
H =
j
H. Kh do

1
i

j
H = Gal(L/F), kc o thco
1
i

j
() = hay
i
() =
j
(),
nghia la
i
=
j
. Nhung da y la dc u ma u thua n vo ca ch da t ca c
pha n tu
i
. Ia t G := Gal(L/K) va a p du ng dc u mo chu ng mnh
ta co
[G[ = [G : H][H[ r[H[ = [F : K][H[ = [F : K][L : F] = [L : K].
Na t kha c, thco Hc qua b.b, ta co [G[ [L : K]. \a y, [L : K] =
[G[. 1hco o dc 8.14, L/K la mo ro ng Calos.
He qua 8.16. C/c L/K /a mc / ma rc o} /a a /a o. K// dc .
// Ne a L = K(
1
, . . . ,
n
), ca / ca c p/a o /a
i
de a /a c/ daa c
/re o K /// L /a c/ daa c /re o K, /// L /a c/ daa c /re o K oe a ca c//
oe a L oa m /rco} mc / ma rc o} Ca/c/s oa c dc ca a K.
Chu ng minh. () Ca su L = K(
1
, . . . ,
n
) va mo
i
dc u ta ch duo c
trc n K. Co F la truo ng pha n ra trc n K cu a da thu c
f(x) :=
n

i=1
min(K,
i
).
Ro ra ng f ta ch duo c trc n K , do do thco I}nh ly 8.1b, F ta ch
duo c trc n K , kc o thco L ta ch duo c trc n K.
7J
() Nc u L F va F/K la mo ro ng Calos thi thco I}nh ly 8.1b,
F ta ch duo c trc n K. 1u do suy ra L ta ch duo c trc n K. Nguo c la ,
ga su L ta ch duo c trc n K. Io L/K hu u ha n nc n ta co thc vc t
L = K(
1
, . . . ,
n
), trong do mo
i
dc u ta ch duo c trc n K. Ia t F
la truo ng pha n ra trc n K cu a da thu c
f(x) :=
n

i=1
min(K,
i
).
1hco I}nh ly 8.1b, F la mo ro ng Calos trc n K.
o dc 8.14 cho chu ng ta mo t tc u chua n dc chu ng mnh kh na o
mo t mo ro ng hu u ha n la mo ro ng Calos. 1uy nhc n, dc su du ng
no ta ca n pha tnh duo c nho m Calos cu a mo ro ng. Na dc u na y la
kho ng pha lu c na o cu ng dc da ng. Iuo da y, ta xc t mo t truo ng ho p
rc ng kh L la mo ro ng don trc n K.
Ne nh de 8.17. C/c ma rc o} L/K ca a L /a mc / p/a o /a da / sc
/re o K. K// dc o/c m Ca/c/s Gal(K(a)/K) /a /a a /a o ca cc ca p
ba o} sc ca c o}//e m //a c o/aa /rco} K(a) ca a da //a c min(K, a).
Sa ra K(a) /a ma rc o} Ca/c/s /re o K /// ca c// /// da //a c
min(K, a) cc da o} n o}//e m //a c o/aa /rco} K(a), ca / n /a ba c
ca a min(K, a).
Chu ng minh. Ca su G := Gal(K(a)/K). Kh do (a) cu ng la
nghc m cu a min(K, a). Hon nu a, nc u va la ha pha n tu kha c
nhau cu a G thi (a) ,= (a). 1u do suy ra tuong u ng (a) la mo t
don a nh tu G va o ta p ho p ta t ca ca c nghc m cu a min(K, a) trong
K(a).
a y go , ga su la mo t nghc m ba t ky cu a min(K, a) trong K(a).
Io K() K(a) va [K() : K] = [K(a) : K] nc n K() = K(a).
A nh xa
: K(a) K()
74
gu nguyc n ca c pha n tu cu a K va (a) = xa c d}nh mo t K-da ng ca u
gu a K(a) va K(). Nhung K(a) = K() nc n Gal(K(a)/K).
\a y, tuong u ng (a) xa c d}nh mo t song a nh gu a Gal(K(a)/K)
va ta p ho p ta t ca ca c nghc m na m trong K(a) cu a da thu c min(K, a).
Ic u kha ng d}nh sau cu ng la hc n nhc n.
V du 13. Q(
3

2)/Q kho ng pha la mo ro ng Calos. 1ha t va y, da thu c


x
3
2 = min(Q,
3

2) co ba nghc m kha c nhau, nhung chi co mo t


nghc m na m trong Q(
3

2), nc n [Gal(Q(
3

2)/Q)[ = 1, trong kh do
thi [Q(
3

2) : Q] = 3.
V du 14. Cho k la truo ng da c trung p > 0 va k(t) la truo ng ca c pha n
thu c hu u ti bc n t trc n k. Xc t mo ro ng k(t)/k(t
p
). 1a tha y t la nghc m
cu a da thu c X
p
t
p
, ba t kha qu trc n k(t
p
). Na t kha c, trong k(t) da
thu c na y chi co duy nha t mo t nghc m X = t vi X
p
t
p
= (X t)
p
.
\a y
[Gal(k(t)/k(t
p
))[ = 1 ,= p = deg(min(k(t
p
), t)).
Io do k(t)/k(t
p
) kho ng pha la mo ro ng Calos.
V du 15. Cho K la mo t truo ng. Ca su a K la mo t pha n tu sao
cho da thu c p(X) = X
2
a kho ng co nghc m trong K. Co E la
mo t mo ro ng cu a K chu a nghc m cu a p(X) va E la mo t nghc m
nhu va y. Kh do , K() chu a ca ha nghc m cu a p(X) nc n thco Nc nh
dc 8.17, [Gal(K()/K)[ = 2 = [K() : K]. Io do K()/K la mo
ro ng Calos.
Bai tap
Ba i 8.1. Xa y du ng bao chua n ta c N cu a nhu ng mo ro ng duo da y:
7b
(a) Q(
5

3)/Q.
(b) Q(
7

2)/Q.
(c) Q(

2,

3)/Q.
(d) Q(
3

2,

2)/Q.
(c) Q()/Q, vo la nghc m cu a da thu c X
3
3X
2
+ 3.
Ba i 8.2. 1nh nho m Calos cu a ca c mo ro ng trong (a)-(d) cu a a
8.1.
Ba i 8.3. 1nh ca c nho m Calos cu a N/Q, trong do N la bao chua n
ta c cu a ca c mo ro ng trong (a)-(d) cu a a 8.1
9. |nh ly can han cua thuyet Calois
Xc t mo ro ng truo ng L K vo nho m Calos G. 1rong 5 ta da
d}nh nghia ha a nh xa H T(H) va M ((M) tu ta p ho p ta t ca
ca c nho m con cu a nho m Calos G = Gal(L/K) va o ta p ho p ta t ca
ca c truo ng con trung gan cu a mo ro ng L/K va nguo c la . Chu ng ta
cu ng da nha n xc t ra ng ca c a nh xa no trc n da o nguo c quan hc bao
ha m va M T(((M)), H ((T(H)). Iuo da y ta sc chu ng mnh
mo t d}nh ly ra t quan tro ng, duo c go la I}nh ly ca n ba n cu a thuyc t
Calos. Nhung truo c hc t ta ca n dc n mo t bo dc sau da y:
Bo de 9.1. C/c M /a /raa o} cco /rao} }/ao caa ma rc o} L/K ca
/a K-/a da o} ca a ca a L. K// dc
(((M)) = ((M)
1
.
Chu ng minh. Ia t M

= (M) va la y ((M), x
1
M

. Kh do
x
1
= (x), vo x M va ta co

1
(x
1
) = (x) = (x) = x
1
.
7b
\a y ((M)
1
(((M)).
1uong tu , chu ng mnh duo c
1
((M

) ((
1
(M

)). 1u do
suy ra
1
(((M)) ((M). \a y (((M)) = ((M)
1
.
|nh ly 9.2. /|nh ly ca n ha n cu a thuye t Calois) C/c L/K /a ma
rc o} /a a /a o, c/aa o /a c ca /a c/ daa c ba c n ca / o/c m Ca/c/s G. K//
dc /a cc o/a o} d/e a saa da .
/1 [G[ = n.
/? Ca c a o/ va ( ca T /a ca c sco} a o/ o}aa c o/aa da c o}aa c
aao /e bac /a m }/a a /a p /a p /a / ca ca c /raa o} cco /rao} }/ao ca a
ma rc o} L/K ca /a p /a p /a / ca ca c o/c m cco ca a o/c m Ca/c/s
G = Gal(L/K).
/3 Ne a M /a /raa o} cco /rao} }/ao ca a L/K /// [L : M] =
[((M)[ ca [M : K] = [G[/[((M)[.
/4 Traa o} cco /rao} }/ao M /a ma rc o} c/aa o /a c ca a K ///
ca c// /// ((M)G.
/5 Ne a /raa o} cco /rao} }/ao M /a ma rc o} c/aa o /a c ca a K
/// Gal(M/K) G/((M).
Chu ng minh. (1) Xcm Hc qu a 8.9.
(2) Xc t truo ng con trung gan M ba t ky cu a mo ro ng L/K. \i
L/K ta ch duo c nc n L/M cu ng ta ch duo c. Io L/K chua n ta c nc n
thco I}nh ly b.9, L/M cu ng chua n ta c. \a y, thco I}nh ly 8.1b, L/M
la mo ro ng Calos. Io do M la truo ng con co d}nh cu a ((M). \a y
T(((M)) = M. ()
Nguo c la , ga su H la mo t nho m con cu a nho m Calos G. 1hco
I}nh ly 7.b, [H[ = [L : T(H)]. 1hco chu ng mnh pha trc n, L/T(H)
la mo ro ng Calos nc n [L : T(H)] = [((T(H))[. Hon nu a, nhu ta da
bc t trong 6, H ((T(H)), nc n tu do suy ra H = ((T(H)).
1a da chu ng mnh (2)
77
(J) Nhu da no trong chu ng mnh (2), do vo mo truo ng con trung
gan M cu a L/K, L/M la mo ro ng Calos. Io do [L : M] = [((M)[.
1u do suy ra ngay da ng thu c co n la .
(4) Ca su M/K chua n ta c va G. Kh do [
M
la K-don ca u
M L, va do do thco I}nh ly 8.7, la mo t K-tu da ng ca u cu a M.
\a y (M) = M. A p du ng o dc 9.1, nha n duo c ((M)
1
= ((M),
do do ((M) la nho m con chua n ta c cu a G.
Nguo c la , ga su ((M)G va : M L la mo t K-don ca u.
1hco I}nh ly 8.2, to n ta K-tu da ng ca u cu a L sao cho [
M
= . Io
((M)G nc n a p du ng o dc 9.1 suy ra (((M)) = ((M)
1
=
((M). Nhung tu do a p du ng (2) suy ra (M) = M. Io do (M) =
M va la K-tu da ng ca u cu a M. 1hco I}nh ly 8.7, M/K la mo
ro ng chua n ta c.
(b) Ia t S = Gal(M/K). I}nh nghia a nh xa
: G S
() = [
M
.
\i M/K la mo ro ng chua n ta c nc n thco I}nh ly 8.7, [
M
la mo t K- tu
da ng ca u cu a M. Ro ra ng la do ng ca u nho m. 1hco I}nh ly 8.2, la
toa n ca u. Hon nu a Ker = ((M). Io do S G/Ker = G/((M).
Bai tap
Ba i 9.1. 1im ta t ca ca c truo ng con trung gan cu a mo ro ng Q(

2,

3,

5)/Q.
1im nho m Calos cu a mo ro ng no trc n.
78
10. Cac da thuc hac nho
1rong tc t na y ta xc t ba toa n bc u dc n nghc m cu a ca c da thu c
ba c 2, 3 va 4 tho ng qua ca c hc so cu a chu ng.
1. Ca c da thu c ha c hai
Chu ng ta da bc t co ng thu c tnh nghc m cu a da thu c ba c ha
ba t ky nc u hc so cu a no la so thu c hoa c so phu c. a y go ta sc
to ng qua t hoa co ng thu c na y kh hc so cu a da thu c ba c ha na m
trong mo t truo ng K ba t ky co da c trung kha c 2. \a y, xc t da thu c
f(X) = aX
2
+ bX + c K[X], charK ,= 2. Co la mo t pha n tu
na m trong mo t mo ro ng truo ng cu a K sao cho
2
= b
2
4ac. Kh
do , f(x) pha n ra trc n K() va nghc m cu a no la (b )/(2a).
2. Ca c da thu c ha c ha
Xc t da thu c ba c ba f(X) = X
3
+aX
2
+bX+c K[X], charK =
0. Ia t p =
1
3
a
2
b va q =
1
3
ba
2
27
a
3
c, ta co f(X
1
3
a) = X
3
pX
q. Io do , ta chi ca n ha n chc su kha o sa t do vo nhu ng da thu c ba c
ba da ng X
3
pXq, vo p, q K. \a y, ga su f(X) = X
3
pXq
va u, v la nhu ng pha n tu na m trong mo t truo ng pha n ra na o do cu a
f trc n K. Kh do
f(u +v) = u
3
+v
3
+ (3uv p)(u + v) q.
Ca su 3uv = p. Kh do f(u + v) = u
3
+ p
3
/(27u
3
) q. Io do ,
f(u + p/(3u)) = 0 kh va chi kh u
3
la nghc m cu a da thu c ba c ha
X
2
qX +p
3
/27. Nghc m cu a da thu c ba c ha na y la
q
2

_
q
2
4

p
3
27
,
va tch cu a nhu ng nghc m na y ba ng p
3
/27. Nc u mo t trong ha nghc m
na y ba ng u
3
thi nghc m co n la ba ng v
3
, trong do v = p/(3u). 1u do
79
suy ra nghc m cu a f(X) la
3

q
2
+
_
q
2
4

p
3
27
+
3

q
2

_
q
2
4

p
3
27
,
trong do ca c ca n ba c ba pha duo c cho n sao cho tch cu a chu ng
ba ng
1
3
p. 1u do suy ra da thu c ba c ba X
3
pX q pha n ra trc n
truo ng K(, , w), vo
2
=
1
4
q
2

1
27
p
3
va
3
=
1
2
q + va w tho a
w
3
= 1, w ,= 1. Ca c nghc m cu a da thu c f(X) trong truo ng mo ro ng
no trc n la , va , trong do
= +
p
3
, = w +w
2
p
3
, = w
2
+ w
p
3
.
Ia t L = K(, , w) la truo ng pha n ra cu a f trc n K va xc t nho m
Calos G = Gal(L/K). Nc u G thi hoa n v} ca c nghc m cu a f.
\a y, mo pha n tu cu a nho m Calos dc u u ng vo duy nha t mo t phc p
hoa n v} trc n ta p ca c nghc m cu a f. Hc n nhc n, ca c pha n tu kha c
nhau cu a nho m Calos sc u ng vo ca c hoa n v} kha c nhau. \a y, G
da ng ca u vo nho m con cu a nho m do xu ng S
3
. Io do ca p cu a G chi
co thc la 1, 2, 3 hoa c 6. Nc u f pha n ra trc n K thi [G[ = 1. Nc u f
pha n ra tha nh mo t nha n tu ba t kha qu ba c nha t va mo t nha n tu ba t
kha qu ba c ha thi [G[ = 2. a y go , ga su f la da thu c ba t kha qu
trc n K. Ia t = ( )( )( ). Kh do ,
2
kho ng thay do
duo ta c do ng cu a ba t ky mo t hoa n v} na o trc n ta p nghc m cu a f, nc n

2
kho ng thay do duo ta c do ng cu a mo pha n tu cu a nho m Calos
Gal(L/K). Io do ,
2
K. Pha n tu
2
K duo c go la b/e / //a c
(d/scr/m/oao/) cu a da thu c f. Nc u f(X) = X
3
pX q thi ba ng
ca ch tnh toa n tru c tc p ta co
2
= 4p
3
27q
2
. 1a tha y ra ng sc
do da u duo ta c do ng cu a ca c chuyc n v} va sc kho ng thay do duo
ta c do ng cu a ca c chu trinh do da 3. 1u do suy ra K nc u G la
nho m xyclc ca p 3, nghia la G duo c snh ra bo mo t chu trinh do da
80
3. \a y, G Z
3
nc u va chi nc u f la da thu c ba t kha qu trc n K va
bc t thu c 4p
3
27q
2
cu a f co ca n ba c ha trong truo ng K. Nc u f ba t
kha qu nhung bc t so cu a f kho ng co ca n ba c ha trong K thi G S
3
.
3. a thu c ha c ho n
Xc t va n dc bc u dc n nghc m cu a da thu c ba c 4 vo hc so trong
truo ng K da c trung 0. a ng phc p thay thc X X c, vo c K,
ta co thc dua ba toa n vc vc c bc u dc n ca c nghc m , , va cu a
da thu c f da ng f(X) = X
4
pX
2
qX r trong truo ng pha n ra
L na o do trc n K. \i hc so cu a X
3
trong f ba ng 0 nc n ca c nghc m
na y tho a ma n da ng thu c + + + = 0. I}nh nghia
= ( + )( + ) = ( + )
2
,
= ( +)( +) = ( +)
2
,
= ( +)( +) = ( +)
2
.
a ng ca ch tnh toa n tru c tc p, nha n tha y ra ng ( + )( +
)( + ) = q. Co thc kc m chu ng ra ng nghc m cu a f co da ng
1
2
(

), trong do ca c ca n ba c ha duo c cho n sao cho

= q. \a y, ta co thc bc u dc n duo c nghc m cu a f


trong truo ng pha n ra trc n K cu a no mo t kh ta bc u dc n duo c ca c da
luo ng , va ba ng mo t bc u thu c da so cu a ca c hc so cu a da thu c.
Xc t da thu c ba c ba g(X) = (X )(X )(X ). No mo t hoa n
v} ca c nghc m cu a da thu c ba c 4 dc u hoa n v} ca c da luo ng , va ,
do do sc hoa n v} ca c nha n tu cu a g. \a y, ca c hc so cu a g sc kho ng
thay do duo ta c do ng cu a mo pha n tu cu a nho m Calos Gal(L/K),
da n dc n ca c hc so cu a g dc u na m trong truo ng K. a ng ca ch tnh
toa n tru c tc p, nha n duo c
+ + = 2p, + + = p
2
+ 4r, = q
2
.
1u do suy ra g(X) = X
3
+ 2pX
2
+ (p
2
+ 4r)X + q
2
. 1a co thc
du ng co ng thu c tnh nghc m cu a da thu c ba c ba dc bc u dc n ca c
81
nghc m , va cu a g qua ca c hc so cu a f, kc o thco ta co thc bc u
dc n ca c nghc m , , va qua ca c hc so cu a f.
11. a thuc X
4
2
Ia thu c X
4
2 la mo t v du thu v} mnh ho a cho ly thuyc t ma
ta da dc ca p dc n o ca c tc t truo c. Iuo da y ta sc kha o sa t ch tc t v
du na y.
1. Xe / da //a c f(X) = X
4
2 /re o Q ca K /a /raa o} p/a o ra
ca a Q oa m /rco} C.
Ia t =
4

2. Ia thu c f(X) pha n tch trc n C nhu sau:


f(X) = (X )(X +)(X +i)(X i).
Io do K = Q(, i). \i Q la truo ng da c trung 0 nc n K/Q la mo
ro ng hu u ha n, chua n ta c va ta ch duo c.
2. T/o/ [K : Q].
1a co
[K : Q] = [Q(, i) : Q()][Q() : Q].
Ia thu c x
2
+ 1 nha n i la m nghc m va ba t kha qu trc n R, do do
ba t kha qu trc n Q() R. \a y
[Q(, i) : Q()] = 2.
Na t kha c, min(Q, ) = X
4
2, nc n [Q() : Q] = 4. Io do
[Q(, i) : Q] = 2.4 = 8.
3. T/o/ o/c m Ca/c/s G = Gal(K/Q).
Xc t ca c pha n tu , G cho bo
(i) = i, () = i;
82
(i) = i, () = .
Co thc kc m chu ng

4
= 1,
2
= 1, =
3
.
1u do suy ra
, ) = 1, ,
2
,
3
, , ,
2
,
3
.
Xc t la mo t Q-tu da ng ca u ba t ky cu a K. Kh do hoa n toa n
xa c d}nh bo a nh cu a ca c pha n tu va i. (i) pha la nghc m cu a da
thu c X
2
+ 1, do do
(i) =
_
i
i.
1uong tu
() =

i
i.
1o ho p ca c kha na ng na y la , ta nha n duo c 8 Q-tu da ng ca u kha c
nhau. Io do
G = Gal(K/Q) = , ).
Nc u vc t G duo da ng nho m xa c d}nh bo ca c do ng nha t thu c ta
duo c
G = , [
4
=
2
= 1, =
3
).
\a y G D
8
la nho m nh} dc n ca p 8.
8J
4. Hc /a da o ca c o/c m cco ca a G.
Ca p 8: G D
8
.
Ca p 4: S = 1, ,
2
,
3
.
T = 1,
2
, ,
2
Z
2
Z
2
.
U = 1,
2
, ,
3
Z
2
Z
2
.
Ca p 2: A = 1,
2
Z
2
.
B = 1, Z
2
.
C = 1, Z
2
.
D = 1,
2
Z
2
.
E = 1,
3
Z
2
.
Ca p 1: I = 1.

d
d

r
r
r
r
r
I
D B A C E

e
e
e
e
e
e
e

T S U

d
d
G
Hinh J
Nc u H P thi H na m pha duo P va H duo c no vo P bo mo t
da y cung.
6. Hc /a da o ca c /raa o} cco /rao} }/ao.
1hco tuong u ng Calos (xcm I}nh ly ca n ba n cu a thuyc t Calos),
nc u la y ca c truo ng con co d}nh cu a ca c nho m con cu a nho m Calos
84
thi ta nha n duo c da n ca c truo ng con trung gan. Chu y la trong hinh
4 nc u M N thi M na m pha duo N va chu ng duo c no vo nhau
bo mo t da y cung.

d
d
Q = T(G)
T(T) T(S) T(U)

d
d
d
d
d
d

T(D) T(B) T(A) T(C) T(E)

d
d
d

r
r
r
r
r
K = T(I)
Hinh 4
7. Hc /a ca c p/a o /a ca a ca c /raa o} cco /rao} }/ao.
S, T, U la ca c nho m con chi so 2 cu a G, do do chu ng chua n ta c
trong G. 1hco I}nh ly ca n ba n cu a thuyc t Calos thi
T(S), T(T), T(U)
la ca c mo ro ng chua n ta c trc n Q, va hon nu a, chu ng dc u la nhu ng
mo ro ng ba c 2 trc n Q. Co thc kc m
T(S) = Q(i), T(T) = Q(

2), T(U) = Q(i

2).
Ca c truo ng con trung gan kha c duo c mo ta phu c ta p hon. Ic
mnh ho a, ta xc t T(C).
No mo t pha n tu cu a K duo c vc t duo da ng
x = a
0
+ a
1
+a
2

2
+a
3

3
+ a
4
i + a
5
i + a
6
i
2
+a
7
i
3
,
vo a
0
, a
1
, . . . , a
7
Q. Kh do
8b
(x) = a
0
+a
1
ia
2

2
a
3
i
3
a
4
i +a
5
(i)ia
6
i(i)
2

a
7
i(i)
3
= a
0
+ a
5
a
2

2
a
7

3
a
4
i + a
1
i + a
6
i
2
a
3
i
3
.
\a y x duo c co d}nh bo (va do do bo T(C)) kh va chi kh
a
0
= a
0
, a
1
= a
5
, a
2
= a
2
, a
3
= a
7
, a
4
= a
4
, a
5
= a
1
, a
6
=
a
6
, a
7
= a
3
. Io do a
0
va a
6
nha n nhu ng ga tr} ba t ky , a
2
= a
4
=
0, a
7
= a
3
, a
1
= a
5
va a
3
= a
7
. 1u do suy ra
x = a
0
+ a
1
(1 +i) +a
6
i
2
+ a
3
(1 i)
3
= a
0
+a
1
[(1 +i)] +
a
6
2
[(1 +i)]
2

a
3
2
[(1 + i)]
3
.
Ic u na y chu ng to T(C) Q((1+i)). Na t kha c, [(1+i)] =
(1 + i), nc n Q[(1 +i)] T(C). \a y T(C) = Q((1 + i)).
1uong tu , co thc kc m
T(A) = Q(i,

2), T(B) = Q()


T(D) = Q(i), T(E) = Q((1 i)).
\a y, chu ng ta da mo ta ta t ca ca c truo ng con trung gan cu a mo
ro ng Q K.
8. Ca c o/c m cco c/aa o /a c ca a G.
Ca c nho m con chua n ta c cu a G la G, S, T, U, A, I. \a y, thco I}nh
ly ca n ba n cu a thuyc t Calos thi ca c mo ro ng chua n ta c cu a Q na m
trong K la
T(G), T(S), T(T), T(U), T(A), T(I).
Cu ng co thc nha n tha y mo t ca ch tru c tc p ra ng ca c truo ng trung
gan no trc n la ca c truo ng pha n ra cu a ca c da thu c X, X
2
+1, X
2

2, X
4
X
2
2, X
4
2 trc n Q, do do chu ng dc u chua n ta c trc n Q.
9. N/c m //aao} ca a o/c m Ca/c/s.
8b
1hco ly thuyc t, Gal(T(A)/Q) G/A, nhung G/A Z
2
Z
2
,
nc n Gal(T(A)/Q) Z
2
Z
2
. 1a cu ng co thc kc m la dc u na y
ba ng ca ch tnh tru c tc p nho m Calos cu a mo ro ng T(A)/Q. \i
T(A) = Q(i,

2), nc n co 4 Q-tu da ng ca u cu a T(A) xa c d}nh nhu


sau:
1 = Id
F(A)
;
: (i) = i, (

2) =

2;
: (i) = i, (

2) =

2;
: (i) = i, (

2) =

2.
\i
2
=
2
= 1 va = nc n nho m na y da ng ca u vo Z
2
Z
2
.
Ic kc t thu c, luu y ba n do c ra ng vc c tnh nho m Calos cu a mo t
mo ro ng cho truo c no chung la mo t vc c kho .
Bai tap
Ba i 11.1. Ha y kc m tra ch tc t su mo ta ta t ca nhu ng truo ng con
trung gan co n la cua mo ro ng K/Q trong 11 .
Ba i 11.2. Ha y tnh tru c tc p nho m Calos cu a ca c mo ro ng T(S)/Q, T(T)/Q
va T(U)/Q trong 11.
12. |nh ly can han cua ai so
I}nh ly ca n ba n cu a Ia so no ra ng mo da thu c ba c 1 trong
C[X] dc u co nghc m trong C.
87
I}nh ly na y la n da u tc n duo c Causs chu ng mnh ba ng ca ch su
du ng ly thuyc t ca c ha m ga tch. 0 da y chu ng ta sc trinh ba y mo t
ca ch chu ng mnh du a pha n lo n va o ca c phuong pha p da so ba ng
ca ch su du ng I}nh ly ca n ba n cu a thuyc t Calos, kc t ho p vo I}nh ly
Sylow vc nho m hu u ha n. 1uy nhc n, chu ng ta cu ng ca n dc n mo t kc t
qua trong ga tch co dc n la I}nh ly vc ga tr} trung gan ma ta sc
su du ng trong chu ng mnh bo dc duo da y:
Bo de 12.1. C/c da //a c f(X) R[X]. K// dc .
// Ne a f(X) = X
2
a, ca / a /a sc //a c daao}, /// f cc o}//e m
/rco} R. \a , mc / sc //a c daao} de a cc ca o ba c /a/.
/// Ne a deg(f) /a mc / sc /e , /// f cc o}//e m /rco} R. Sa ra
c// cc R /a ma rc o} ba c /e ca a R.
Chu ng minh. () Ca su f(X) = X
2
a, a > 0. Kh do f(0) = a
va f(b) > 0, vo b la mo t so thu c du lo n na o do . 1hco I}nh ly vc ga
tr} trung gan, to n ta so thu c c (0, b) sao cho f(c) = 0. Ky hc u
so thu c duong nhu va y la

a. \a y

a la nghc m thu c duong cu a
phuong trinh X
2
a = 0.
() Co thc ga thc t hc so cao nha t cu a f ba ng 1. Kh do , do ba c
cu a f la mo t so lc nc n
lim
X+
f(X) = +, lim
X
f(X) = .
1hco I}nh ly vc ga tr} trung gan, to n ta so thu c c R sao cho
f(c) = 0. Ca su L R la mo ro ng ba c lc . a L, ta co [R(a) : R]
la mo t so lc (thco I}nh ly vc ba c cu a mo ro ng). Io do min(R, a) la
mo t da thu c ba c lc . \a y, thco chu ng mnh o trc n thi da thu c na y co
nghc m trong R. Nhung da y la la da thu c ba t kha qu trc n R ba c lc ,
nc n ba c cu a no pha ba ng 1. 1u do ta co a R. \a y L = R.
Bo de 12.2. \a / mc / sc p/a c a, da //a c X
2
a cc o}//e m /rco} C.
Sa ra, //c o} /c o /a / ma rc o} ba c /a/ ca a C.
88
Chu ng minh. Ca su a C. \c t a duo da ng
a = re
i
, r 0.
1hco o dc 12.1,

r R, suy ra b =

re
i

2
C. Kh do
b
2
= re
i
= a. \a y b la mo t nghc m cu a phuong trinh X
2
a = 0.
Ro ra ng nghc m co n la cua phuong trinh trc n la b. 1a go ca c so
phu c b va b la ca c ca n ba c ha cu a so phu c a.
Ca su N la mo ro ng ba c ha cu a C. Kh do to n ta N sao
cho N = C(). Ia t min(C, ) = X
2
+bX+c, ta co
2
+b+c = 0
hay
_
+
b
2
_
2
=
b
2
4c
4
. Co a la ca c ca n ba c ha cua so phu c
b
2
4c
4
. 1hco chu ng mnh pha trc n thi a C. a y go ta co
N = C() = C
_
+
b
2
_
= C(a) = C.
Ic u ma u thua n na y chu ng to N kho ng thc la mo ro ng ba c ha cua
C.
|nh ly 12.3. /|nh ly ca n ha n cu a a i so ) Hc / da //a c ba c 1 ca /
/e sc /rco} C de a cc o}//e m /rco} C.
No t truo ng K ma mo da thu c trc n K ba c 1 dc u co nghc m
trong K sc duo c go la truo ng dc o} da / sc . \a y, I}nh ly ca n ba n cu a
Ia so co thc duo c pha t bc u la nhu sau: C /a /raa o} dc o} da / sc .
Chu ng minh. Xc t mo ro ng hu u ha n L ba t ky cu a C. Kh do L/R
cu ng la mo ro ng hu u ha n. \i char(R) = 0, nc n L ta ch duo c trc n R.
Co N la bao chua n ta c cu a L/R. Nc u ta chu ng mnh duo c N = C
thi kc o thco L = C, va do do C la truo ng do ng da so .
89
Nc u da t G = Gal(N/R) thi thco Hc qua 8.9, ta co
[G[ = [N : R] = [N : C][C : R] = 2[N : C].
Co H la 2-nho m con Sylow cu a G va E la truo ng con co d}nh
cu a H. 1hco I}nh ly ca n ba n cu a thuyc t Calos thi [G : H] = [E : R].
Nhung [G : H] la mo t so lc , nc n thco o dc 12.1, E = R, suy ra
G = H la mo t 2-nho m. \i va y, nc u Gal(N/C) ,= 1 thi no cu ng la
mo t 2-nho m. Co P la mo t nho m con to da cu a Gal(N/C). Kh
do [Gal(N/C) : P] = 2. Nc u T la truo ng con co d}nh cu a P thi
[T : C] = 2. Nhung thco o dc 12.2 thi dc u na y kho ng thc xa y ra.
\a y Gal(N/C) = 1, suy ra [N : C] = 1 va do do N = C.
Bai tap
Ba i 12.1. Chu ng mnh ra ng K la truo ng do ng da so kh va chi kh
kho ng to n ta nhu ng mo ro ng da so trc n K ba c lo n hon 1.
Ba i 12.2. Chu ng mnh ra ng mo mo ro ng da so trc n truo ng so thu c
R dc u da ng ca u vo R/R hoa c vo C/R.
13. Su giai duoc hang can thuc
|nh ngha 13.1. No ro ng K L duo c go la ma rc o} ca o nc u
L = K(
1
, . . . ,
m
), trong do i 1, m to n ta mo t so tu nhc n n(i)
sao cho

n(i)
i
K(
1
, . . . ,
i1
).
Kh do ta no ra ng ca c pha n tu
i
ta o tha nh mo t da ca o //a c do
vo mo ro ng L K.
90
\ du , bc u thu c
3

11
5

7 +

3
2
+
4
_
1 +
3

4
na m trong mo ro ng ca n Q(, , , , ) Q, trong do
3
= 11,
2
=
3,
5
=
7 +
2
,
3
= 4,
4
= 1 +.
Ca su X
n
a la mo t da thu c trc n mo t truo ng F na o do . Ia thu c
na y co nghc m trong mo t mo ro ng na o do cu a F. No mo t nghc m
nhu va y duo c go la mo t ca o ba c n cu a a. \c c tim nhu ng ca n ba c n
cu a a duo c go la mo t sa //a/ ca o.
No t b/e a //a c ca o //a c la mo t bc u thu c duo c xa y du ng tu ca c
pha n tu cu a truo ng co so cu ng vo ca c phc p toa n co ng, tru , nha n,
cha va kha ca n.
\a y, mo mo t bc u thu c ca n thu c dc u na m trong mo t mo ro ng
ca n na o do cu a truo ng co so .
|nh ngha 13.2. Cho f K[X], charK = 0 va F la truo ng pha n ra
cu a f trc n K. 1a no f }/a / daa c ba o} ca o //a c, nc u to n ta truo ng
M chu a F sao cho M K la mo ro ng ca n.
No mo t ca ch dc hc u hon, nc u mo t da thu c ga duo c ba ng ca n
thu c, thi ta t ca ca c nghc m cu a no dc u vc t duo c duo da ng mo t bc u
thu c ca n thu c trc n truo ng co so .
|nh ly 13.3. Ne a K /a /raa o} da c /rao} 0 ca K L M, /rco}
dc M K /a ma rc o} ca o, /// o/c m Ca/c/s ca a ma rc o} L K /a
o/c m }/a / daa c.
Ic chu ng mnh d}nh ly trc n chu ng ta ca n dc n mo t so bo dc duo
da y:
91
Bo de 13.4. C/a sa L K /a ma rc o} /a a /a o ca M /a bac c/aa o
/a c ca a L/K. K// dc M daa c s/o/ ra ba / ca c /raa o} cco L
1
, . . . , L
s
c/a a K, sac c/c mc / /raa o} L
i
de a K- da o} ca a ca / L.
Chu ng minh. Io L la mo ro ng hu u ha n trc n K, nc n ta co thc vc t
L = K(
1
, . . . ,
r
), vo
i
la ca c pha n tu da so trc n K. i 1, r da t
p
i
= min(K,
i
) va N la truo ng pha n ra cu a da thu c f = p
1
. . . p
r
.
Kh do , thco chu ng mnh I}nh ly 8.b, N la bao chua n ta c cu a L/K.
Cu ng thco I}nh ly 8.b, thi M/K va N/K da ng ca u vo nhau. Io do
ta co thc ga thc t M = N. Co
ik
la mo t nghc m na o do cu a p
i
.
Kh do , thco o dc b.b, to n ta K-da ng ca u : K(
i
) K(
ik
).
Io do , a nh xa tu L va o L
i
= K(
1
, . . . ,
ik
, . . . ,
r
) tho a ma n
(x) = (x), x K(
i
) va gu nguyc n ca c pha n tu
j
, j ,= i sc la
mo t K-da ng ca u gu a L va L
i
. Cho i va
ij
thay do ta sc nha n duo c
ta p ho p ca c truo ng chu a K va tho a nhu ng yc u ca u cu a bo dc .
Bo de 13.5. Ne a L/K /a ma rc o} ca o ca M /a bac c/aa o /a c ca a
L/K /// M/K /a ma rc o} ca o.
Chu ng minh. 1ruo c hc t nha n xc t ra ng trong I}nh nghia 1J.1 ba ng
qu na p ta dc da ng nha n tha y ca c pha n tu
1
, . . . ,
m
dc u da so trc n
K. \a y, nc u L/K la mo ro ng ca n thi L/K hu u ha n.
1hco 1J.4, M snh ra bo ca c truo ng L
1
, . . . , L
s
va ca c mo ro ng
L
i
/K dc u da ng ca u vo L/K, do do chu ng cu ng la nhu ng mo ro ng
ca n. a ng ca ch su du ng phuong pha p qu na p ta chi ca n chu ng
mnh ra ng nc u R snh ra bo R
1
va R
2
, trong do R
1
/K va R
2
/K
la nhu ng mo ro ng ca n thi R/K la mo ro ng ca n. \a y, ga su R
1
=
K(
1
, . . . ,
m
) va R
2
= K(
1
, . . . ,
n
), trong do
i
va
j
la nhu ng
da y ca n thu c.
Kh do da y
1
, . . . ,
m
,
1
, . . . ,
n
la da y ca n thu c, va do do
K(
1
, . . . ,
m
,
1
, . . . ,
n
)/K la mo ro ng ca n. Nhung da y chnh la
R/K, nc n ta co dpcm.
Bo de 13.6. C/c K /a /raa o} da c /rao} 0 ca L /a /raa o} p/a o ra
ca a da //a c X
p
1 /re o K, ca / p /a mc / sc o}ae o /c . K// dc o/c m
92
Ca/c/s ca a L/K /a o/c m vc//c.
Chu ng minh. Ia o ha m cu a X
p
1 la pX
p1
, do do da thu c X
p
1
kho ng co nghc m bo . 1a p nghc m cu a no ta o tha nh mo t nho m do
vo phc p nha n. Nho m na y co ca p la p nc n la nho m xyclc. Ca su
la pha n tu snh cu a nho m na y. Kh do L = K(), nc n mo K-tu
da ng ca u cu a L hoa n toa n xa c d}nh bo ta c do ng cu a no lc n . Hon
nu a, mo K-tu da ng ca u cu a L dc u hoa n v} ca c nghc m cu a da thu c
X
p
1 trc n K. Ia t G = Gal(L/K), ta sc chu ng mnh G la nho m
xyclc ca p p 1. 1a bc t ra ng nho m nha n cu a truo ng Z
p
la nho m
xyclc. Io do to n ta so nguyc n a Z sao cho
_
a
p1
1(modp);
a
m
, 1(modp), m< p 1.
Co Gal(L/K) la mo t pha n tu cu a nho m Calos tho a ma n () =

a
. 1a sc chu ng mnh la mo t pha n tu ca p p1. \a y, da t m = [[, ta
co
m
() =
a
m
= , suy ra
a
m
1
= 1. Io [[ = p nc n p[(a
m
1) hay
a
m
1(modp). Io ca ch cho n a nc n tu do suy ra m p1. 1hco Hc
qua b.b, ta co [G[ [L : K], ma [L : K] = deg(min(K, )) p 1,
nc n tu nhu ng chu ng mnh trc n suy ra G = ) va G co ca p la p 1.
Bo de 13.7. C/c K /a /raa o} da c /rao} 0 ca X
n
1 /a da //a c p/a o
ra /re o K. C/a sa a K ca L /a /raa o} p/a o ra /re o K ca a da
//a c X
n
a. K// dc Gal(L/K) /a o/c m abeo.
Chu ng minh. Ca su la mo t nghc m cua X
n
a. \i X
n
1 pha n
ra trc n K nc n nghc m to ng qua t cu a X
n
a co da ng , trong do
K la nghc m cu a X
n
1. Hc n nhc n L = K(), do do mo
K-tu da ng ca u cu a L dc u hoa n toa n xa c d}nh bo a nh cu a no do vo
. Ca su , Gal(L/K), vo : ; : , trong do
, K la ca c nghc m cu a da thu c X
n
1. Kh do
() = () = ()() = () = ()
9J
= () = () = ()() = () = ().
Io do = .
a y go ta da co thc chu ng mnh I}nh ly 11.J
Chu ng minh |nh ly 13.3.
1ruo c hc t, nha n xc t ra ng do char(K) = 0, nc n mo mo ro ng trc n
K dc u ta ch duo c.
1a sc chu ng mnh d}nh ly qua mo t so buo c.
1
0
. Ia t K
0
la truo ng con co d}nh cu a nho m Calos G = Gal(L/K).
Ca su ta da chu ng mnh duo c dc u kha ng d}nh kh thay K bo K
0
.
\i Gal(L/K
0
) = Gal(L/K) (xcm o dc b.J (v)) va M ro ra ng la
mo ro ng ca n trc n K
0
, nc n Gal(L/K
0
) ga duo c, do do Gal(L/K)
ga duo c. \a y, ta co thc thay K bo K
0
. Nhung kh do thco I}nh
ly 8.1b, L chua n ta c trc n K
0
. Io do ta co thc ga thc t L/K la mo
ro ng chua n ta c.
2
0
. Nc u N la bao chua n ta c cu a M/K thi thco 1J.b, N/K la mo
ro ng ca n. 1hay M bo N, ta co thc ga thc t M/K la mo ro ng ca n
va chua n ta c.
3
0
. Nho m Calos Gal(L/K) la nho m thuong cu a nho mGal(M/K)
(xcm I}nh ly 9.2 (b)), nc n nc u ta chu ng mnh duo c Gal(M/K) la
nho m ga duo c thi Gal(L/K) cu ng ga duo c. Io do ta co thc ga
thc t M = L.
4
0
. \a y, ba y go ta chi ca n chu ng mnh d}nh ly cho truo ng ho p
L/K la mo ro ng ca n, chua n ta c va ta ch duo c. Ca su
L = K(
1
, . . . ,
n
), (1)
vo

n(i)
i
K(
1
, . . . ,
i1
). (2)
a ng ca ch thc m va o ca c pha n tu
i
nc u ca n, ta co thc ga thc t
n(i) la ca c so nguyc n to ., trong kh va n ba o da m co ca c dc u kc n (1)
va (2). No rc ng, to n ta mo t so nguyc n to p sao cho
p
1
K.
94
5
0
. a y go ta chu ng mnh ba ng qu na p thco so tu nhc n n xua t
hc n trong (1). Ca su M
0
la truo ng pha n ra cu a da thu c X
p
1 trc n
L va M
1
la truo ng con cua M
0
snh bo K va ca c nghc m cu a X
p
1
trong M
0
:

d
d
K
L M
1

d
d
M
0
Hinh b
\i Gal(L/K) la nho m thuong cu a Gal(M
0
/K), nc n ta chi ca n
chu ng mnh Gal(M
0
/K) ga duo c. \i M
1
la truo ng pha n ra trc n K
cu a da thu c X
p
1, nc n M
1
chua n ta c trc n K va Gal(M
1
/K) la nho m
xyclc (thco o dc 1J.b). 1hco I}nh ly 9.2(4), Gal(M
0
/M
1
)Gal(M
0
/K)
va Gal(M
1
/K) Gal(M
0
/K)/Gal(M
0
/M
1
). Io do , nc u ta chu ng
mnh duo c Gal(M
0
/M
1
) ga duo c thi Gal(M
0
/K) cu ng ga duo c.
Ia t G = Gal(M
0
/M
1
) va H = Gal(M
0
/M
1
(
1
)).
1u ga thc t ta tha y ra ng
M
0
= M
1
(
1
, . . . ,
n
).
Ia thu c X
p
1 pha n ra trc n M
1
, nc n M
1
(
1
) la truo ng pha n ra
cu a X
p

p
1
trc n M
1
. Io do M
1
(
1
) la mo ro ng chua n ta c cu a M
1
(xcm I}nh ly b.9), va nho m Calos Gal(M
1
(
1
)/M
1
) la nho m Abcl
(xcm o dc 1J.7). 1hco I}nh ly 9.2(4), HG. 1a co tuong u ng sau
da y gu a nho m va truo ng:
9b
M
0
1

M
1
(
1
) H

M
1
G
Hinh b
1hco I}nh ly 9.2(b), ta co
Gal(M
1
(
1
)/M
1
) G/Gal(M
0
/M
1
(
1
)).
Nhung M
0
= M
1
(
1
)(
2
, . . . ,
n
), va M
0
/M
1
(
1
) chua n ta c, nc n
thco ga thc t qu na p H ga duo c.
Io Gal(M
1
(
1
)/M
1
) la nho m abcn nc n G cu ng ga duo c.
|nh ngha 13.8. Cho F la truo ng pha n ra cu a da thu c f trc n K.
1a go nho m Gal(F/K) la o/c m Ca/c/s ca a f /re o K.
1u I}nh ly 1J.J va ca c d}nh nghia 1J.2, 1J.8, ta nha n duo c d}nh
ly quan tro ng sau da y:
|nh ly 13.9. C/c f /a da //a c /re o /raa o} K da c /rao} 0. Ne a f
}/a / daa c ba o} ca o //a c /// o/c m Ca/c/s ca a f /re o K /a o/c m }/a /
daa c.
\a y, dc tim mo t da thu c kho ng ga duo c ba ng ca n thu c, ta chi
ca n tim mo t da thu c sao cho nho m Calos cu a no kho ng ga duo c.
1a sc xa y du ng mo t da thu c nhu va y trong tc t sau.
9b
Bai tap
Ba i 13.1. 1im ca c mo ro ng ca n cua Q chu a ca c pha n tu sau cua C:
a =

11
7

23
4

5
, b = (

6 + 2
3

5)
4
, c =
2
5

5 4
_
1 +

99
.
Ba i 13.2. Cho p la so nguyc n to . 1im nho m Calos cua da thu c
f(X) = X
p
1 trc n Q.
14. a thuc hac 5 khong giai duoc
hang can thuc
a y go chu ng ta da co da y du phuong tc n dc dua ra mo t v du
vc mo t da thu c kho ng ga duo c ba ng ca n thu c. Ic cho tc n ta qu
uo c sc go mo t pha n tu cua C la mo t sc p/a c nc u pha n a o cua
la mo t so thu c kha c 0.
Ca su G la nho m Calos cu a da thu c f trc n K, G va la
mo t nghc m cu a f trong truo ng pha n ra F cu a no . Kh do ()
cu ng la mo t nghc m cu a f. \a y, mo mo t pha n tu cu a G ca m snh
mo t hoa n v}

trc n ta p ca c nghc m cu a f trong truo ng pha n ra F.


Ro ra ng ca c pha n tu kha c nhau cu a ca m snh nhu ng hoa n v} kha c
nhau trc n ta p nghc m cu a f. No ca ch kha c

xa c d}nh mo t don ca u tu G va o nho m ta t ca ca c hoa n v} trc n ta p


nghc m cu a f.
97
Bo de 14.1. C/c p /a sc o}ae o /c ca f /a mc / da //a c ba / //a a/
ba c p /re o Q. C/a sa f cc da o} /a/ o}//e m p/a c /rco} C. K// dc
o/c m Ca/c/s caa f /re o Q /a o/c m dc / va o} S
p
.
Chu ng minh. Co L la truo ng pha n ra cua f trc n Q. 1hco I}nh ly
ca n ba n cua Ia so , L C. Co G la nho m Calos cua f trc n Q.
Xc t G nhu mo t nho m hoa n v} trc n ta p nghc m cua f. 1a co thc la m
duo c dc u na y vi Q la truo ng da c trung 0 va f la da thu c ba t kha qu
trc n Q, nc n f kho ng co nghc m bo . Nc u L la mo t nghc m cua
f thi [Q() : Q] = p, do do p la uo c cua [L : Q] = [G[. 1hco o dc
Cauchy G chu a mo t pha n tu ca p p, nghia la G chu a mo t chu trinh
do da p. A nh xa ( la so phu c lc n ho p cua ) la mo t Q- tu
da ng ca u cua C. 1hco I}nh ly 8.7, ha n chc cua a nh xa na y lc n L la
mo t Q-tu da ng ca u cua L. 1u da ng ca u na y co d}nh p 2 nghc m
thu c cua f va chuyc n v} ha nghc m phu c cua no . Io do G chu a mo t
chuyc n v}. a ng ca ch da nh so thu tu la ca c nghc m va na ng lc n lu y
thu a cua p-chu trinh (nc u ca n), ta co thc ga thc t G chu a chuyc n v}
(12) va p-chu trinh (12 . . . p). 1hco o dc 1.17, G = S
p
.
|nh ly 14.2. a //a c f(X) = X
5
6X + 3 Q[X] //c o} }/a /
daa c ba o} ca o //a c.
Chu ng minh. 1hco tc u chua n Lscnstcn, f(X) = X
5
6X + 3 la
da thu c ba t kha qu trc n Q. 1a sc chu ng mnh f co du ng 3 nghc m
thu c don va do do co ha nghc m kho ng thu c. Kh do , thco o dc
14.1 nho m Calos cua f trc n Q la S
5
, nhung S
5
la la nho m kho ng
ga duo c (I}nh ly 2.4), nc n f kho ng ga duo c ba ng ca n thu c.
\a y, ta chi co n ca n pha chu ng mnh f co du ng ba nghc m thu c
don. Ic chu ng mnh dc u na y ta ca n su du ng mo t kc t qua qucn
thuo c trong ga tch thu c, thuo ng duo c go la |nh ly Rolle: Ne a
/a m f(X) //e o /a c /re o dca o [a, b], //a c/ /rco} //ca o} (a, b) ca cc
f(a) = f(b) /// /c o /a / mc / d/e m c (a, b) sac c/c f

(c) = 0.
\o f(X) = X
5
6X +3 ta co f

(X) = 5X
4
6. 1u do ta tha y
f

co ha nghc m thu c la
4
_
6
5
. A p du ng I}nh ly Rollc, nha n tha y f
98
chi co thc co to da ba nghc m thu c. Na t kha c, ta co
f(2) = 17, f(1) = 8, f(1) = 2 va f(2) = 23,
ma f la ha m lc n tu c nc n no chi co thc do da u mo kh do th} cu a
no ca t tru c hoa nh, nc n nhu ng ga tr} vu a nc u o trc n cho tha y f co t
nha t ba nghc m thu c. \a y f co du ng ba nghc m thu c. 1o da y d}nh
ly cu a chu ng ta da duo c chu ng mnh hoa n toa n.
Bai tap
Ba i 14.1. Chu ng mnh ra ng ca c da thu c trc n Q sau da y kho ng ga
duo c ba ng ca n thu c:
(a) X
5
4X + 2; (b) X
5
4X
2
+ 2; (c) X
5
6X
2
+ 3; (d)
X
7
10X
5
+ 15X + 5.
15. Truong huu han
1ruo ng hu u ha n do ng mo t va tro hc t su c quan tro ng trong nhc u
linh vu c cu a toa n va tn ho c nhu ly thuyc t so , ly thuyc t nho m, ly
thuyc t ma t ma ,... No t v du qucn thuo c nha t cu a truo ng hu u ha n la
truo ng Z
p
go m p pha n tu , trong do p la so nguyc n to ba t ky . 1uy
nhc n, chu ng ta sc tha y ra ng, vo mo so nguyc n to p va vo mo so
nguyc n duong n luo n ta mo t truo ng hu u ha n go m p
n
pha n tu . Hon
thc nu a, da y la truo ng duy nha t go m p
n
pha n tu , nc u ta qu uo c ra ng
ca c truo ng da ng ca u vo nhau dc u co thc co nhu do ng nha t vo nhau.
Ca c truo ng nhu va y duo c go la /raa o} Ca/c/s va ky hc u la F
p
n. Nhu
va y ta co F
p
Z
p
. 1a sc chu ng mnh F
p
n chnh la truo ng pha n ra
trc n F
p
cu a da thu c X
p
n
X F
p
[X].
99
Bo de 15.1. C/a sa K /a /raa o} cco }c m q p/a o /a ca a /raa o} /a a
/a o F. K// dc , F cc q
m
p/a o /a , /rco} dc m /a ba c ca a F /re o K.
Chu ng minh. Xcm F nhu kho ng gan vccto m chc u trc n K, ta co
F K
m
. Io do [F[ = [K[
m
= q
m
.
He qua 15.2. Ne a F /a /raa o} /a a /a o da c /rao} p /// [F[ = p
n
,
/rco} dc n /a ba c ca a F /re o /raa o} cco o}ae o /c F
p
ca a oc .
Bo de 15.3. Ne a F /a /raa o} /a a /a o }c m q p/a o /a /// a
q
=
a, a F.
Chu ng minh. Io F

la nho m nha n ca p q 1 nc n a F

ta co
a
q1
= 1, suy ra a
q
= a. Ic u kha ng d}nh hc n nhc n du ng vo a = 0.
Bo de 15.4. C/c F /a /raa o} }c m q p/a o /a ca K /a /raa o} cco ca a
F. K// dc , da //a c X
q
X p/a o ra /re o F, o}//a /a
X
q
X =

aF
(X a).
0c dc F /a /raa o} p/a o ra ca a X
q
X /re o K.
Chu ng minh. Ia thu c X
q
X ba c q co kho ng qua q nghc m kha c
nhau trong F. 1hco o dc 1b.J, F co du ng q nghc m nhu va y, do do
ta co dc u ca n chu ng mnh.
|nh ly 15.5. /Ve su to n ta i va duy nha t cu a truo ng hu u ha n) \a /
mc / sc o}ae o /c p ca mc / sc /a o//e o n, /c o /a / /raa o} /a a /a o
}c m q = p
n
p/a o /a . c c//o/ /a /raa o} p/a o ra F ca a da //a c
X
q
X /re o /raa o} o}ae o /c F
p
. Hc / /raa o} /a a /a o }c m q p/a o
/a de a da o} ca a ca / F.
100
Chu ng minh. Co F la truo ng pha n ra cu a da thu c X
q
X trc n truo ng
nguyc n to F
p
va S la ta p ho p ta t ca ca c nghc m cu a da thu c no trc n
trong F. Hc n nhc n 0, 1 S. , S, ta co ()
q
() =
(
q

q
) ( ) = (
q
) (
q
) = 0, suy ra S.
1uong tu , ta co S va
1
S, nc u ,= 0. \a y S la truo ng con
cu a F, suy ra F = S.
a y go , ga su L la truo ng co q = p
n
pha n tu . Kh do , L F
p
.
1hco o dc 1b.4, L la truo ng pha n ra cu a da thu c X
q
X trc n F
p
.
\a y L F.
1u I}nh ly 1b.b ta tha y ra ng mo truo ng hu u ha n dc u co so pha n
tu la q = p
n
, trong do so nguyc n to p chnh la da c trung cu a truo ng.
Hon nu a, truo ng na y duy nha t sa kha c mo t su da ng ca u. 1a ky hc u
no la F
q
va go no la truo ng Calos.
|nh ly 15.6. /Tie u chua n truo ng con) C/c /raa o} Ca/c/s F
q
, q =
p
n
. K// dc , mc / /raa o} cco ca a F
q
de a cc p
m
p/a o /a , /rco} dc m
/a mc / aa c daao} ca a n. N}aa c /a /, oe a m /a mc / aa c daao} ca a n
/// /c o /a / mc / /raa o} cco ca a F
q
}c m p
m
p/a o /a .
Chu ng minh. A p du ng I}nh ly Lagrangc do vo nho m (F
q
, +) ta
tha y mo truo ng con cu a F
q
dc u co ca p la p
m
, 1 m n. A p du ng
o dc 1b.1, ta co q = (p
m
)
k
. Io do n = mk.
Nguo c la , nc u n = mk, m 1 thi (p
m
)
k
1 cha hc t cho p
m
1.
Io do da thu c X
p
n1
1 cha hc t cho da thu c X
p
m1
1 trong
F
p
[X]. Suy ra da thu c X
p
n
X cha hc t cho da thu c X
p
m
X trong
F
p
[X]. Io do , mo nghc m cu a da thu c X
p
m
X dc u la nghc m cu a
X
p
n
X, nghia la dc u na m trong truo ng F
q
. \a y F
q
chu a truo ng
pha n ra cu a X
p
m
X trc n F
p
, nghia la F
q
chu a F
p
m. Cuo cu ng, nc u
F
q
chu a ha truo ng con kha c nhau ca p p
m
thi F
q
chu a nhc u hon p
m
nghc m cu a da thu c X
p
m
X, la mo t dc u vo ly . \a y, ta co dc u ca n
chu ng mnh.
Ca c truo ng con cu a truo ng Calos F
p
n la p tha nh mo t da n vo quan
hc thu tu bao ha m. Co U
n
la ta p ho p ta t ca ca c uo c duong cu a n.
101
Ic da ng tha y ra ng quan hc cha hc t la mo t quan hc thu tu trong ta p
U
n
. \o quan hc thu tu na y U
n
la mo t da n. 1u I}nh ly 1b.b, ta co
He qua 15.7. 0a o ca c /raa o} cco ca a /raa o} Ca/c/s F
p
n da o} ca a
ca / U
n
.
|nh ly 15.8. N/c m o/a o ca a /raa o} /a a /a o /a o/c m vc//c.
Chu ng minh. Xc t truo ng hu u ha n F
q
. Nc u q = 2 thi dc u kha ng d}nh
hc n nhc n la du ng. \a y ta co thc ga thc t q 3. Ia t h = q 1 =
[F

q
[ va pha n tch h tha nh tch ca c thu a so nguyc n to nhu sau:
h = p
r
1
1
. . . p
rm
k
.
i 1, m, da thu c X
h/p
i
co kho ng qua h/p
i
nghc m trong F
q
. \i
h/p
i
h nc n F

q
chu a nhu ng pha n tu kho ng pha la nghc m cu a da
thu c na y. Ca su a
i
la mo t pha n tu nhu va y. Ia t b
i
= a
h/p
r
i
i
i
. Kh do ,
b
p
r
i
i
= 1. Io do , ca p o(b
i
)cu a b
i
la uo c cu a p
r
i
i
. \a y o(b
i
) = p
s
i
i
, 0
s
i
r
i
. Na t kha c, b
p
r
i
1
i
= a
h/p
i
i
,= 1 nc n suy ra o(b
i
) = p
r
i
i
. Ia t
b =

m
i=1
b
i
, ta sc chu ng mnh o(b) = h, tu do sc suy ra F

q
la nho m
xyclc duo c snh ra bo b.
\a y, ga su o(b) ,= h. kh do , o(b) la uo c thu c su cu a h, do do
o(b) pha la uo c cu a t nha t mo t trong ca c so h/p
i
. Kho ng ma t tnh
to ng qua t, co thc ga su o(b) la uo c cu a h/p
1
. 1a co
1 = b
h/p
1
= b
h/p
1
1
. . . b
h/p
1
m
.
Nhung i 2, m, ta co b
h/p
1
i
= 1, nc n tu do suy ra b
h/p
1
1
= 1. Nhung
dc u na y vo ly vi o(b
1
) = p
r
1
1
.
102
|nh ngha 15.9. 1a no F
q
la mo t p/a o /a o}ae o //a nc u
la pha n tu snh cu a nho m xyclc F

q
.
1u tnh cha t cu a ca c nho m xyclc hu u ha n ta bc t ra ng F
q
co
(q 1) pha n tu nguyc n thu y, trong do la ha m Lulcr.
|nh ly 15.10. C/c F
q
F
r
. K// dc , oe a /a p/a o /a o}ae o //a
ca a F
r
/// F
r
= F
q
().
Chu ng minh. Hc n nhc n F
q
() F
r
. Nguo c la , ta tha y F
q
() chu a
mo lu y thu a cu a . Io do , F
q
() chu a ) = F

r
. Hc n nhc n F
q
()
cu ng chu a pha n tu 0. \a y, F
q
() F
r
.
He qua 15.11. \a / mc / /raa o} /a a /a o F
q
ca mc / sc /a o//e o n, /c o
/a / mc / da //a c ba / //a a/ ba c n /re o F
q
.
Chu ng minh. 1ruo ng F
n
q
la mo ro ng ba c n trc n F
q
. La y la mo t
pha n tu nguyc n thu y ba t ky cu a F
n
q
, ta co F
n
q
= F
q
(). Kh do ,
min(F
q
, ) la da thu c ba t kha qu ba c n trc n F
q
.
Bai tap
Ba i 15.1. Chu ng mnh ra ng da thu c X
2
+1 ba t kha qu trc n truo ng
F
11
va va nh thuong F
11
/X
2
+ 1) co 121 pha n tu .
Ba i 15.2. Cho F la mo t truo ng. Chu ng mnh ra ng, nc u F

la nho m
xyclc thi F la truo ng hu u ha n.
Ba i 15.3. Cho F la truo ng da c trung p > 0 va G la nho m con hu u
ha n cu a F

. Chu ng mnh ra ng G la nho m xyclc.


10J
Ba i 15.4. Chu ng mnh ra ng, mo mo t pha n tu cu a truo ng hu u ha n
F
q
da c trung p co duy nha t mo t ca n ba c p trong F
q
.
Ba i 15.5. Chu ng mnh ra ng, trong mo truo ng hu u ha n kha c F
2
to ng ta t ca ca c pha n tu cu a no ba ng 0.
Ba i 15.6. 1im ta t ca ca c pha n tu nguyc n thu y cu a F
17
.
Ba i 15.7. 1im ta t ca ca c pha n tu nguyc n thu y cu a F
9
.
Ba i 15.8. 1im ca c pha n tu snh cu a ca c nho m nha n cu a truo ng
Calos F
q
, vo q = 8, 9, 13, 17, 23, 29, 31, 37, 41, 49.
Ba i 15.9. Cho n la mo t so tu nhc n va p la mo t so nguyc n to . Chu ng
mnh ra ng n la uo c cu a (p
n
1), trong do la ha m Lulcr.
Ba i 15.10. 1im ta t ca nhu ng tu da ng ca u cu a mo t truo ng hu u ha n.
Ba i 15.11. Xa y du ng ca c truo ng hu u ha n co 8, 9 va 16 pha n tu .
Ba i 15.12. Nc u K = F
p
n la truo ng hu u ha n thi a nh xa : K K
xa c d}nh bo (x) = x
p
la mo t tu da ng ca u cu a K va ta go no la /a
da o} ca a lrcbeo/as.
(a) Chu ng mnh ra ng nho m Calos cu a mo ro ng F
p
n/F
p
la nho m
xyclc ca p n duo c snh ra bo tu da ng ca u Irobcnus .
(b) Chu ng mnh ra ng F
p
n la mo ro ng Calos trc n mo truo ng con
cu a no . Nc u m la uo c cu a n thi ha y tnh nho m Calos cu a mo ro ng
F
p
n/F
p
m.
104
Tai lieu tham khao
[1. Ian Stcwart, Ca/c/s T/ecr, Chapman and Hall, 197J.
[2. Patrck Norand, l/e/d aod Ca/c/s T/ecr, C1N 1b7, Sprngcr
199b.
10b
Ch muc
K-tu da ng ca u, 4b
K-don ca u, bb
k-chu trinh, 11
Abcl, b
bao chua n ta c, b7, b8
bao do ng da so , JJ
ba c cu a mo ro ng, 2b
bc t thu c, 80
bc u thu c ca n thu c, 91
o dc Icdcknd, 48
Cardano, 4
Cauchy, 98
ca u tru c chu trinh, 1J
chu trinh do c la p, 11
chuyc n v}, 11
da y ca n thu c, 90
da y chua n ta c, 21
da n, 101
Lscnstcn, 98
Lucld, J8
Lulcr, b, 10J
Icrmat, 44
Icrrar, b
Ior, 4
Calos, b
Causs, 44, 88
ha m da u, 1b
hoa n v} ba c n, 11
hoa n v} cha n, 14
hoa n v} lc , 14
hinh du ng duo c ba ng compa va
thuo c kc , J8
Lagrangc, b, 101
Lcbnz, b
Louvllc, b
mo ro ng ca n, 90
mo ro ng chua n ta c, bb, b7
mo ro ng Calos, 71, 74
mo ro ng hu u ha n, 2b
mo ro ng hu u ha n snh, 27
mo ro ng ta ch duo c, b4
mo ro ng da so , J0, J2, b4
ngh}ch thc , 14
nho m Calos, 4b
nho m Calos cu a da thu c, 9b,
97
10b
nho m ga duo c, 21, 9b
nho m hoa n v} ba c n, 11
nho m Klcn, 21
nho m do xu ng ba c n, 11
nho m don, 17
Nccolo Iontana, 4
pha n tu nguyc n thu y, 10J
pha n tu sc u vc t, b0
pha n tu da so , 28
Pythagora, 44
qui da o, 12
Rulln, b
Scpo dcl Icrro, 4
so nguyc n to Icrmat, 44
Sylow, b, 88
su ga duo c ba ng ca n thu c, 90,
91
su kha ca n, 91
1artagla, 4
thua n tuy kho ng ta ch duo c, b4
1c u chua n truo ng con, 101
truo ng con co d}nh, 47
truo ng con trung gan, 47
truo ng Calos, 99
truo ng pha n ra , b2
truo ng do ng da so , 89
1schrnhaus, b
tu da ng ca u Irobcnus, 104
I}nh ly ca n ba n cu a thuyc t Ca-
los, 77
I}nh ly ca n ba n cu a Ia so , 87
I}nh ly Rollc, 98
I}nh ly vc ba c, 2b
I}nh ly vc ga tr} trung gan,
88
da thu c ba c ba, 79
da thu c ba c bo n, 81
da thu c ba c ha, 79
da thu c kho ng ta ch duo c, b9
da thu c pha n ra , b2
da thu c ta ch duo c, b9, bJ
da thu c to tc u, 28
dc m du ng duo c, J8
107
108

You might also like