CHNG 1: C S L LUN V CN CN THNG MI V V TR CA CN CN THNG MI TRONG NN KINH T V M 1.1 Tng quan v cn cn thanh ton quc t 1.1.

1 Khi nim v cn cn thanh ton quc t Khng c ai c th ph nhn s tht rng chng ta ang sng trong giai on ton cu ha. Mi quc gia u c mi quan h v kinh t, chnh tr, x hi, qun s vi khu vc ca quc gia hoc vi cc quc gia khc. Xt v phng din ti chnh cng vy, mi quc gia u c mi quan h vi quc gia khc v tin t hay ni cch khc chnh l s vn ng ca cc lung tin i vo v i ra ca quc gia vi cc quc gia khc nhau, c th hiu nh l cc khon thu v chi ngoi t ca mt quc gia. T , ngi ta nhn thy cn phi ghi chp cc khon thu chi ny c th nm r c n. Do vy cn cn thanh ton quc t (CCTTQT) ra i nh mt thc t ct yu Theo Ph Gio S Tin S inh Trng Thnh th cn cn thanh ton quc t (CCTQT) l biu tng hp phn nh tt c cc giao dch ngoi t ca mt quc gia vi phn cn li ca th gii [16]. T nh ngha trn c th thy c rng CCTQT l mt bn ghi chp ton b cc giao dch bng ng ngoi t ca bn thn mt quc gia vi cc quc gia cn li trn th gii, nhng y nh ngha vn cha ch ra r khong thi gian xc nh. Cn theo Gio S Tin S Dng Th Bnh Minh v Tin S inh S Thnh th cho rng CCTTQT l bn cn i k ton ghi chp ton b cc giao dch di hnh thc gi tr gia mt quc gia vi cc quc gia trn th gii trong khong thi gian nht nh, thng th mt nm[17]. nh ngha ny, ta c th thy trng vn hn, CCTQT thc cht l mt bn cn i k ton ghi nhn li ton b giao dch bng gi tr ca mt quc gia vi phn cn li ca th gii, v nh ngha ny ta cng th thy c tc gi ch ra c mt khon thi gian xc nh thng l mt nm. Tuy nhin, tc gi li hon ton khng cp n cc giao dch s ghi chp bng ng tin no, ni t hay ngoi t Trc i chin th II, mi quc gia u lp CCTTQT theo cch ring ca mnh v khng nc no ging nc no. Do thc t pht sinh, m nm 1948 IMF 1

 a ra nhng hng dn c th cho cc nc thnh vin ca mnh trong vic lp CCTTQT ca mnh. c th thng nht IMF quy nh ch ghi chp vo CCTTQT ca mi quc gia cc giao dch ngoi t gia ngi c tr v ngi khng c tr ca quc gia . Quy nh ny a ra hai khai nim l ngi c tr v ngi khng c tr [16]. C th hiu rng hai i tng trn l cc c nhn, cng ty, h gia nh, c quan i din cho quc gia, t chc kinh tv cn c phn bit gia hai i tng ny ch yu da vo quy nh v thi gian sinh sng v lm vic lin tc cn thit ti quc gia , c th l 6 thng nh mt s nc quy nh, nhng thng l mt nm. Nhng c mt s im cn lu y cc cng dn ca mt quc gia i hc tp hoc du lch, cc c quan chnh ph v nhng ngi lm vic cho c quan ny (i s qun, lnh s qun) v cc t chc nh IMF, WB, WTObt k thi gian di hay ngn u l ngi khng c tr [16]. Cc cng a quc gia c nhiu chi nhnh, th ch c chi nhanh s ti mi c gi l ngi c tr [16]. Tt c cc khon thu chi cn phi tnh theo mt ng tin nht nh c th l ng ni t hoc ngoi t nhng thng s l mt ng tin mnh T nhng khi nim trn, th CCTTQT c th hiu nh mt bn cn i k ton ghi chp ton b nhng giao dch kinh t di hnh thc gi tr bng ng tin mnh ca mt quc gia vi phn cn li ca th gii trong mt thi gian nht nh, thng th mt nm. Cc giao dich ny c th c thc hin bi cc c nhn, h gia nh, cng ty c tr trong nc hay chnh ph ca quc gia . i tng giao dch bao gm cc loi hng ha, dch v, thu nhp cc ti sn khc v cc khon n ti chnh, cc khon chuyn giao mt chiu. Nh vy, CCTTQT c th xem l mt ti khon i ngoi trong h thng cc ti khon quc gia. Tnh trng ca n s nh hng n ton b n hot ng ngoi thng ni ring, v nn kinh t ca nc ni chung 1.1.2 Kt cu ca cn cn thanh ton quc t Ni dung cn cn thanh ton quc t bao gm nhng hng mc chnh yu sau:

Cn cn vng lai hay cn gi l ti khon vng lai (Currently Account) l ton b ghi chp v nhng giao dch hng ha, dch v xut nhp khu v bao gm nhng khon thu chi khc c mi quan h vi nc ngoi ca mt quc gia. Trong chia ra: Cn cn thng mi hng ha: phn nh ton b giao dch xut nhp khu hng ha. Gi tr xut khu c tnh bng gi FOB (gi khng bao gm chi ph vn chuyn v bo him) v gi tr nhp khu c tnh bng gi CIF. S d ca cn cn thng mi hng ha phn nh kh nng cnh tranh ca hng ha quc gia trn th trng th gii, hiu qu mng li thng mi Cn cn thng mi dch v: Phn nh gi tr dch v m quc gia cung cp hoc nhn t phn cn li ca th gii, c th v d tiu biu nh: dch v v du lch, vn ti, bu chnh vin thng, ti chnh, ngn hng, bo, bo him, gio dc, y t, chuyn giao cng ngh, xut khu lao ng, thu chi v hot ng v cc ngoi giao, chnh tr Cn cn thu nhp: phn nh thu nhp rng ca ngi lao ng hoc thu nhp rng t u t. Thu nhp ca ngi lao ng bao gm tt c cc khon tin lng, tin thng v cc thu nhp khc bng tin, hin vy m ngi khng c tr tr cho ngi c tr v ngc li. Thu nhp v u t bao gm thu t li nhun u t trc tip, v cc thu nhp thu c li nhun t c phiu, tri phiu, cc khon li t vic cho vay m ngi khng c tr tr cho ngi c tr hoc ngc li Cc khon chuyn giao mt chiu bao gm vin tr khng hon li, chuyn tin kiu hi, cc khon biu tng, cc khon chuyn li nhun, cc khon thu nhp lin quan n vn lao ng Cn cn vn v ti chnh (Capital account CA): phn nh ton b ngun vn u t k c trc tip v gin tip ra vo quc gia . Nu cn c vo thi gian th s c chia ra: Cn cn vn di hn: thi gian lun chuyn trn 1 nm bao gm u t trc tip nc ngoi, u t gian tip nc ngoi di hn (c phiu, tri 3

phiu), u t di hn khc (cho vay thng mi di hn, cho vay u i di hn) Cn cn vn ngn hn: thi gian lun chuyn di 1 nm bao gm nhiu hng mc a dng phong ph nh ch yu l tn dng thng mi ngn hn, hot ng tin gi, cc khon vay tin dng ngn hng ngn hn, kinh doanh ngoi hi Cn cn chuyn giao 1 chiu v vn: phn nh cc khon vin tr khng hon li i km vi cc khon vay u i Cn cn tng th (Overall Balance OB): phn nh ton b giao dch bng tin t gia ngi c tr v ngi khng c tr trong k bao gm c hng ha, dch v, ngun vn ti chnh. Do vy, c th thy rng v mt l thuyt OB = CA + KA [17] Li v sai st: l mt mc ln v lun hin din trong CCTTQT, do cc yu t ch quan v khch quan m cng tc thng k ti chnh quc t rt phc tp, v kh khn do vy li xy ra l iu kh trnh khi. Bn cnh , c rt nhiu khon khng c chnh ph k khai chnh thc, in hnh nh vin tr b mt, chi cc khon cho quc phng, tnh bo Bi l , m thc t OB = CA + KA + Li v sai st [17] Cn cn b p chnh thc (Official Financing Balance OFB) l mt dng cn i ti khon k ton bn c v bn n ca CCTTQT bng nhau v c s d l 0. Do vy s d ca OFB s bng vi OB nhng ngc chiu OB = -OFB [17] Cn cn b p chnh thc s bao gm cc hng mc nh: D tr ngoi hi ca mt quc gia: do vy khi OB thng d s lm tng d tr ca mt quc gia, v ngc li khi OB thm ht s lm gim d tr ca quc gia Vay n ca IMF: l quyn rt vn c bit ca IMF, khi m OB thm ht IMF s cho quc gia vay SRD thanh ton, khi OB thng d s cho IMF vay li

 Vay n nc ngoi: khi OB thm ht c th vay t ngun d tr ca NHTW ca cc nc khc, khi OB thng d th NHTW c th cho cc nc thm ht vay Dn xp cch b p c bit: khi OB thm ht c th p dng thu xp gin n, thu xp xa n Khi OB thng d th ngc li Sau y l mu CCTTQT theo IMF CN CN THANH TON QUC T Ca:. Thi gian bin lp:.. n v tnh: Triu USD Cc hng mc I. Cn cn vng lai 1. Cn cn thng mi hng ha 2. Cn cn thng mi dch v 3. Cn cn thu nhp 4. Cc chuyn giao mt chiu II. Cn cn vn ti chnh 1. Cn cn vn di hn 2. Cn cn vn ngn hn 3. Chuyn giao mt chiu III. Cn cn tng th (I + II) IV. Li v sai st V. Cn cn b p chnh thc 1. D tr ngoi hi 2. Vay n nc ngoi 3. Vay IMF 4. Dn xp khc S tin N C

(Ngun: [17]) 5

1.1.3 ngha cn cn thanh ton quc t CCTTQT phn nh mt cch tng hp tnh hnh hot ng i ngoi ca mt quc gia, hoc mt phn no phn nh tnh hnh kinh t - x hi ti quc gia bng cch thng qua cn cn thng mi hng ha, cn cn dch v, cn cn vn, v d tr ngoi t. Chnh iu ny lm cho CCTTQT tr thnh mt trong nhng yu t a vo xem xt hoch nh chnh sch quc t cho quc gia.[17] Ngoi ra, CCTTQT cn l thc o mc hi nhp ca nn kinh t quc gia vi nn kinh t th gii. Tht vy, chng ta ang sng trong thi k ton cu ha, vn i ngoi lun c t ln hng u trong chnh sch pht trin kinh t ca cc nc, nht l i vi cc nc ang pht trin in hnh nh nc ta. V th, biu hin ca CCTTQT khng ch l khng nh v tr ca quc gia trn trng quc t m cn li v th ti chnh trong nn ti chnh quc t. CCTTQT cn phn nh cung cu ngoi t ca mt quc gia, t cho bit kh nng nh hng ca n n t gia hi oi, chnh sch tin t, v ngay c chnh sch t gi. T y, chnh ph s a ra nhng i sch thch hp nhm n nh ng tin, kim hm lm pht, hoc nu trong thi k thnh vng c th a ra cc chnh sch nhm kch thch s pht trin kinh t ca quc gia mnh. 1.2 Cn cn thng mi v v tr ca cn cn thng mi trong cn cn thanh ton quc t 1.2.1 Khi nim, bn cht cn cn thng mi CCTM (hay cn cn trao i) l bng mc i chiu gia tng gi tr xut khu hng ha (thng tnh theo gi FOB) vi tng gi tr nhp khu hng ha (thng tnh theo CIF) ca mt nc vi phn cn li ca th gii trong mt thi k xc nh, thng l mt nm. CCTM l mt bt phn ca CCTTQT, theo di cc hot ng XK (X) hay NK (M) hng ha thng phm (hu hnh) v dch v (v hnh). Do vy, CCTM gm 2 b phn l cn cn thng mi hng ha v cn cn thng mi dch v. CCTM hng ha v dch v (X-M) cng vi cc yu t nh chi cho tiu dng (C), chi tiu u t (I), chi tiu chnh ph (G) cu thnh nn tng thu nhp quc dn ca mt quc gia (GDP). Chnh l , CCTM l mt b phn quan trng cu thnh 6

nn tng thu nhp quc dn, do vy thm ht hoc thng d CCTM nh hng trc tip n tng trng kinh t. GDP = C + I + G + (X-M) [22] T cng thc trn, r rng CCTM c mi quan h cht ch v mt thit vi cc ch s v m c bn, trng thi ca n th hin ng thi ca nn kinh t quc gia ti cc thi im khc nhau. Do vy, bin ng CCTM trong ngn hn hoc di hn s l c s, yu t ti cn thit cc chnh ph c th iu chnh chin lc v m hnh pht trin kinh t, chnh sch kinh t, chnh sch tin t Xt v mt c bn, CCTM n thun ch l chnh lch gia XK v NK ca mt quc gia. Do vy, khi mt quc gia c thng d CCTM iu ny chng t doanh thu t hng ha, dch v bn ra nc ngoi ln hn phn dng mua hng ha v dch v t nc ngoi, tc l s c ngi nc ngoi tr. Chnh v vy, thng d CCTM s lm cho mt quc gia c th tch ly c ca ci v lm cho nc giu ln. Ngc li, CCTM thm ht (tc l tin thu c t XK t hn tin tr cho NK) din ra trong nhiu nm, iu ny s lm gim tng trng kinh t, bt n kinh t v m, v gia tng tnh trng tht nghip nc . Tuy nhin, trng thi thm ht hay thng d CCTM trong ngn hn cha ni ln c ton b trng thi thc ca nn kinh t, chng ta khng th nh gi nn kinh t mt quc gia l ang suy thoi, khi CCTM ch thm ht trong vi thng, hoc thm ch mt nm. Vic ny phi c nh gi trong di hn, chng hn nh gi cho CCTM trng thi cn bng hay thng d m chnh ph p t cc bin php hn ch NK th vic hn ch ny c th lm gim tng trng ca quc gia trong di hn, c bit l trong bi cnh t do ha thng mi. Mt im ng quan tm y c th c nhc n l trng thi cn bng CCTM ch l tm thi. Trng thi cn bng CCTM cng ging nh cc trng thi cn bng khc ca nn kinh t, v d nh trang thi cn bng cung cu, cn bng gi c, cn bng tin tThc t, CCTM lun bin ng xung quan trng thi cn bng ny, chnh ng thi ny gip cho cc quc gia c th nhn thy c trng thi ca nn kinh t t iu chnh cc chnh sch v m cho thch hp. 7

1.2.2 Mi quan h v nh hng ca cn cn thng mi i vi cc bin s v m u tin, c th thy c rng CCTM cung cp nhng thng tin lin quan n cung cu tin t ca mt quc gia, m c th chnh l t gi hi oi gia ng ni t v ng ngoi t. Nu mt quc gia c gi tr NK nhiu hn gi tr XK iu ny c ngha l cung ca ng tin quc gia c khuynh hng vt cu trn th trng hi oi nu nh cc yu t khc khng thay i. T vic ny, ng tin quc gia s b sc p gim gi do cung vt cu theo ng bn cht kinh t. Ngc li, nu mt quc gia XK nhiu hn NK th ng tin quc gia c xu hng tng gi Khi cung tin trong nc tng do thng d CCTM, iu ny cha hn l tt, v n s xut hin mt nguy c tm n, l ngi ta s c gng mua nhiu hng ha hn. Cu tng m cung hng khng thay i s lm cho gi hng ha trong nc tng v cui cng gy ra thua l XK do hng sn xut trong nc qu t khi bn ra nc ngoi. m bo lung tin t nc ngoi vo em li li ch cho quc gia, th ton b s tin ny phi c em i ti u t, iu ny s gip cho to c nhiu hng ha hn cho XK trong tng lai, y cng c xem nh mt hnh thc tch ly t bn sn xut Khi ng tin ca mt quc gia gim gi, s lm tng gi NK tnh bng ng tin nc ny, ko theo khi lng nhp khu s gim, song gi tr nhp khu c th tng. Sau khi ng tin gim gi, c th chi tiu cho hng NK bng ni t s tng, nhng do gi XK tnh bng ngoi t gim kch tch tng khi lng XK, do vy vic gim gi ng tin khng hn lm xu i CCTM. Tuy vy vic iu chnh ny cng cn phi c thi gian, v ng cung, ng cu khng co gin trong ngn hn, dn n khong cch gia cung v cu cng khng co gin, m ng cu NK li xut pht t ng cung v ng cu, do cng s khng co gin. V vy, sau khi ng tin gim gi, ngi tiu dng vn tip tc mua hng NK do ngi tiu dng vn cha iu chnh c thi quen tiu dng ca mnh (ng cu NK khng co gin) v v cc c s sn xut trong nc cn thi gian sn xut hng ha thay th hng NK (ng cung khng co gin). Chnh l , m ch khi sau khi cc nh sn xut trong nc c th sn xut c hng ha thay th NK v ngi tiu dng 8

iu chnh c thi quen mua hng ca mnh thi lc ny cu v NK mi gim, iu ny cng tng t vi vic m rng xut khu, n ch xy ra khi cc nh sn xut sn xut c nhiu hng ha hn XK v ngi tiu dng nc ngoi chuyn hng u tin tiu dng ca mnh [22] Th hai, CCTM phn nh kh nng cnh tranh ca mt quc gia trn th trng quc t, nu nh mt quc gia b thm ht thng mi trong nhiu nm lin, iu ny bo hiu cc ngnh sn xut trong nc thiu kh nng cnh tranh quc t, iu ny cng c ngha l tng trng XK khng b p c khon NK. V ngc li, thng d CCTM, c ngha l XK ln hn NK, ng ngha vi hng ha XK ca quc gia c kh nng cnh tranh cao trn th trng quc t. Tuy nhin, cng xt n trng hp l nu mt nc hn ch NK bo h nn sn xut trong nc trong thi k u ca giai on m ca, XK c th tng mnh nh khai thc c li th v sn phm th v lao ng r, v vy m c th xy ra trng hp thng d thng mi, nhng vic hn ch NK qu mc s lm cho kh nng cnh tranh ca hng sn xut trong nc km sc cnh tranh trong di hn. Vn th ba, c th c nhc n y l tnh trng CCTM phn nh tnh trng ca cn cn ti khon vng lai v n nc ngoi, do n cng nh hng n n nh kinh t v m. C th ni y l nh hng quan trng nht ca CCTM, v da vo n cc chnh ph c th iu chnh CCTM nhm n nh kinh t v m. c bit l CCTM hng ha, c xem l mt b phn chim t trng ln trong cn cn thanh ton vng lai. i vi cc nc ang pht trin, th n cng chim mt v tr rt quan trng v nhng nc ny c th nn XK dch v ca h cha pht trin v chim t trng nh b trong tng kim ngch XK. nh gi kh nng chu ng ca cn cn ti khon vng lai ngi ta c th da vo cc ch s nh t l gi tr XK vi thu nhp quc dn, ch s n trn XK, t l tng trng ca NK trn tng trng XK, t l mc li sut tr n trn mc tng XK. C th v d l, nu ch s n trn XK ca mt quc gia gim theo thi gian th iu ny chng t cn cn vng lai (CCVL) c ci thin, v ngc li nu ch s n trn XK tng th CCVL ang xu i. Nu mt quc gia c ch s n ln hn 275% th theo World Bank (WB) nc ang trong tnh trng khng hong n, hoc nu mc tng XK 9

ca mt quc gia ln hn li sut tr n, th quc gia c kh nng thanh ton m khng nh hng n pht trin kinh t Th t, c th c xem xt l CCTM th hin mc tit kim, u t v thu nhp thc t ca mt quc gia. Nu CCTM b thm ht (X-M<0), th quc gia chi nhiu hn thu nhp ca mnh, v ngc li nu (X-M>0) th quc gia chi tiu t hn thu nhp ca mnh. CCTM cn biu th cho tit kim rng ca mt quc gia, tc l chnh lch gia tit kim v u t ca quc gia , mi quan h gia CCTM, u t tit kim ca mt quc gia c th c biu th bng biu thc X-M = (S-I) + (T-G) [22] Trong , S l tit kim, I l u t, T l thu nhp t thu, G l chi tiu ca chnh ph. V vy, nu CCTM thm ht th chng t rng quc gia tit kim t hn u t v ngc li, nu CCTM thng d th quc gia tit kim nhiu hn u t. Nh vy, c th thy rng, CCTM c mi quan h cht ch vi cc bin s v m, do vic iu chnh CCTM ca s nh hng n cc yu t ny v ngc li. Tm li, CCTM th hin tnh trng ca nn kinh t, cc chnh sch kinh t v m. C th, nu CCTM thng d s gp phn thc y tng trng kinh t, to cng n vic lm cng nh tng tich ly t bn, d tr ngoi hi cho quc gia , to iu kin ng c tn nhim tr thnh ng tin t do chuyn i, ngc li nu CCTM thm ht trong di hn s l mi e da cho s n nh kinh t v m nh tng n nc ngoi, cnh tranh yu km, chnh sch u t v chnh sch tin t km hiu quChnh v vy, trang thi CCTM m thc cht hot ng XNK, lun c cc chnh ph quan tm phn tch, tm ra nhng nguyn nhn tc ng lm cho CCTM thng d hay thm ht, t a ra gii php a CCTM v trng thi c li cho nn kinh t. 1.2.3 V tr ca cn cn thng mi trong cn cn thanh ton quc t T nhng kha cnh khc nhau ca CCTM c phn tch cc mc trn, chng ta c th thy rng CCTM ng mt vi tr quyt nh v l yu t quan trng c xem xt khi mt quc gia a ra chin lc pht trin kinh t ca mnh,

10

vy CCTM c vai tr nh th no trong CCTTQT v CCVL, v tr ca n c quan trng hay khng trong CCTTQT v CCVL. Tt c nhng im trn s c lm r trong phn ny C th khng nh rng CCTM chim mt v tr quan trnng CCVL, CCTTQT nht l i vi cc nc ang pht trin, v cc nc ny ti thi im hin ti cc khon nh cn cn thu nhp, cc khon chiu giao mt chiu chim mt t trng khng ln so vi CCTM. Sau y l s liu CCTM, CCVL v CCTTQT trong giai on 2008 2010 ca Vit Nam, giai on sau khi Vit Nam chnh thc gia nhp t chc quc t th gii (WTO) Bng 1.1 Quan h gia CCTM, CCVL v CCTTQT n v tnh: triu USD Nm 2008 2009 2010 CCTM -18028,7 -12852,5 -12609,3 CCVL -10823 -6608 -4287 CCTTQT 473 -8800 -3070 (Ngun:[1], [39], [40]) T s liu a ra trn ta c th thy c rng, trong ba nm lin tip CCVL u b thm ht trm trng, c th l nm 2008 thm ht gn 10823 triu USD, 2009 l 6608 triu USD, v 2010 l 4287 triu USD, iu ny xy ra cng l do CCTM thm ht qu nng, cng vi vic cn cn thu nhp v cc khon chuyn giao mt chiu chim t trng khng ng k trong CCVL, do vy khng b p li c. Nh vy, c th ni rng CCTM l nhn t quan trng trong CCVL Tng t vi CCTQT, nguyn nhn dn n thm ht CCTTQT lin tip trong nm 2009 v 2010, cng l do CCTM thm ht qu trm trng, mc d so vi nm 2008 th CCTM nm 2009, 2010 c phn gim hn. Nm 2008 ngun vn FDI vo Vit Nam kh cao khong 23,6 t USD, nhng nm 2009 ngun vn ny suy gim mnh ch bng 30% so vi nm 2008, v nm 2010 chi bng 82,2% so vi

11

cng k nm 2009, do vy cn cn vn ti chnh khng b p cho CCTM, dn n tnh trng thm ht nh trn. Tm li, c th kt lun rng CCTM khng ch nh hng n cc bin s v m m n cn nh hng khng nh n CCVL ni ring, v CCTTQT ni chung. V th cc quc gia, c bit l cc quc gia ang pht trin lun ch trng n CCTM c th iu chnh thm ht ti mc thp nht to thng d trong cn cn thanh ton tng th. 1.3 Cc nhn t tc ng n cn cn thng mi 1.3.1 Chnh sch thng mi Chnh sch thng mi l mt nhn t nh hng tr tip n CCTM, v vic iu chnh CCTM cc chnh ph thng thc hin cc bin php khuyn khch XK, hn ch NK, c th c th ni r y l m rng quyn kinh doanh XNK (chnh sch nhng quyn), chnh sch thu quan v phi thu quan, hoc tham gia cc hip nh song phng, khu vc v ton cu, y u l nhng ci cch quan trng trong chnh sch thng mi Theo cc l thuyt v thng mi quc t chng ta u bit c rng, cc nc bun bn vi nhau v h khc bit nhau v ngun lc v cng ngh hoc li th kinh t v quy m hay tt c cc l do trn. Trong bt k mi trng no, cnh tranh hon ho hay khng hon ho, thng mi quc t lun mang li li ch cho cc bn, nhng li ch ny lun nm dng tim n. Vic tin hnh thng mi s tc ng ln phn phi thu nhp gia cc nhm dn c trong cng mt quc gia hay gia cc quc gia vi nhau theo hng s c li cho mt nhm ngi hoc mt nhm quc gia, trong khi nhm khc hoc nhm quc gia khc s b thit hi t chnh hot ng ny. y cng chnh l nn tng cc chnh ph iu tit hot ng thng mi bng vic a ra cc chnh sch iu tit V mt c bn nht, chnh sch thng mi l chnh sch quc gia dng phn bit i x vi cc nh sn xut nc ngoi, n bao gm mt h thng kh hon chnh cc quy nh, lut l, tp qun lin quan n thng mi ca nc . Cc cng c quan trng ca chnh sch thng mi c th k n l thu quan NK,

12

hn ngch NK, tr cp XK, hn ch XK t nguyn, yu cu hm lng, cht lng ni a. Bn cnh , cc chnh ph cn s dng cc cng c tc ng n hot ng ngoi thng ca mnh nh tr cp tn dng XK, tiu chun k thut, th tc hnh chnh Chng c phn chia lm hai loi l thu quan v phi thu quan, nhn chung mc tiu ca cc cng c ny l cc chnh ph c th phn bit i x gia nh sn xut trong v ngoi nc C th khng nh rng iu tit chnh sch thng mi nh hng trc tip n CCTM, v d nh chnh sch thng mi khuyn khch XK mt hng th, s ch hay XK cc sn phm ch to lin quan n tnh trng CCTM trong ngn hn v di hn, hay vic khuyn khch NK hoc hn ch NK cng nh hng n CCTM. Khuyn khch NK hng tiu dng s lm xu i CCTM, nhng ngc li NK t liu sn xut s dng pht trin XK s ci thin CCTM trong di hn Tm li, vic iu chnh chnh sch thng mi c th nh hng trc tip hoc gin tip n CCTM, iu tit ny c th k n l khuyn khch XK v hn ch NK nht l trong tnh trng thm ht CCTM. Tuy nhin, c th thy rng hn ch NK khng phi l bin php ti u iu chnh CCTM, n ch gip c trong ngn hn, cn v di hn th chnh sch NK cnh tranh s em li hiu qu ti u hn [22] 1.3.2 Chnh sch u t Cc chnh sch v bin php lin quan n u t thng nh hng trc tip hoc gin tip n CCTM, v thng c mi quan h cht ch vi nhau, iu ny c th dn chng l cc nc ang pht trin h khng t c th sn xut ht tt c cc nguyn liu u vo, cng nh my mc thit b phc v cho sn xut. Tuy nhin, mi quan h ny cht ch ti mc no th cn ph thuc vo chnh sch bo h ca quc gia cng nh chin lc u t trong tng giai on Thng thng, khi hi nhp kinh t quc t s c nh hng mnh m n quan h kinh t ni chung v XNK ni ring. Khi cc ro cn v thng mi c d b, hot ng theo chiu su c tng cng, th s bin ng ca u t, di lc chi phi ca th trng, s gy tc ng nht nh n NK, m c th l quan h gia u t v NK s c s thay i 13

u t c lin qua n NK, cn hiu qu u t lin quan n kh nng cnh tranh ca hng thay th NK v hng XK, ngoi ra cc ngun vn trc tip hoc gin tip t nc ngoi hay kiu hi cng mt phn nh hng n CCTM. Nhng yu t ny c th nh hng tch cc hoc tiu cc n CCTM, c th ci thin hoc gy ra thm ht CCTM. V phi k n u tin l vn u t trc tip nc ngoi (FDI), mt b phn quan trng ca cn cn vn ti chnh. Vic tng FDI s c tc dng b p thm ht cn cn vng lai. i vi cc nc ang pht trin th FDI li cng quan trng hn, v khi XK dch v cn hn ch v cc khon chuyn giao cha ng k, thi FDI c tc dng lm lnh mnh ha CCTM. C th, l bng vic tng FDI vo cc ngnh thay th NK v khuyn khch XK gp phn lm tng XK v hn ch NK trong di hn, t ci thin CCTM. Tuy nhin, khi u t nc ngoi tng ng ngha vi vic ko theo NK cng tng, nu chnh sch bo h thin lch i vi XK s lm cho CCTM thm ht. Hn th na khi lun FDI vo (di dng ngoi t) tng ln s lm thay i cung cu ngoi t, nu chnh ph khng hn ch s gy ra tnh trng ng ni t ln gi, dn n hn ch XK v khuyn khch NK, gy ra hu qu thm ht CCTM. Ngoi ra cng phi k n l cc khon chuyn giao vin tr t nc ngoi, thu nhp rng t cc d n u t nc ngoi cng c tc dng b p CCTM, nhng cn phi ch n c th gin tip m rng NK nhiu hn so vi d kin. Ngun vn vay (vay u t v vay thng mi) cng phi c nhc n, nu cc ngun vn vay ny s dng khng hiu qu khi u t vo cc ngnh thay th NK, cc cng trnh mang hiu qu kinh t thp, mua sm chnh ph, tiu dng s cng lm trm trng cn cn ti khon vng lai v n nc ngoi v n gin rng ch s n trn XK s tng t s gia li sut tr cc khon n so vi mc tng XK cng s tng. Cui cng, chnh sch u t trong nc cng nh hng n CCTM, c th l u t trong nc theo nh hng XK hay thay th NK c nh hng n CCTM. Hiu qu s dng vn u t v c cu vn u t cng phn no nh hng ng k n CCTM, v du xem vic u t vo cc ngnh cng nghip ph tr lm tng NK nguyn liu, ph liu do lm tng gi XK, hn ch cnh tranh v thu ht vn u t nc ngoi. Hiu qu thp ca cc d n u t cng lm gim i kh nng cnh tranh ca hng XK v hng thay th NK 14

do mc chi ph cao hn. Chnh iu ny, lm cho CCTM tr nn kh khn c bit l trong di hn 1.3.3 Chnh sch t gi Chnh sch t gi c nh hng rt ln n CCTM ca quc gia, cc t chc ti chnh th gii nh WB v IMF u khuyn co rng nn ph gi ng ni t khi cc nc gp kh khn v CCTTQT vi lp lun cho rng ph gi ng ni t s lm tng gi trong nc ca hng NK, ng thi gim gi hng XK khi xut ra nc ngoi. C hai tc ng ny u lm ci thin sc mnh cnh tranh quc t ca hng ha trong nc, tt c cc ngun lc s c tp trung vo cc ngnh sn xut thay th nhp khu cng nh cc ngnh xut khu m gi y c th cnh tranh hiu qu hn trn cc th trng quc t. Theo , XK s tng ln v NK s gim i, c hai iu ny lm cho CCTM ca nc ph gi ng ni t c ci thin, tuy nhin n cng c mt s mt cn phi ch n C th k n u tin l s chm tr trong phn ng ca ngi tiu dng, iu ny l xc ng, v chng ta u bit rng cn c thi gian ngi tiu dng nc ph gi ng tin v ngi tiu dng nc ngoi thay i hnh vi mua hng ca mnh trc mi trng cnh tranh b thay i. Chuyn t s dng hng NK sang hng sn xut trong nc nht nh phi cn thi gian, v ngi tiu dng khi mua hng h khng ch ch n vn v gi, m cn cc vn khc lin quan n thng hiu, mc ni ting; trong khi ngi tiu dng nc ngoi li khng thch chuyn t tiu dng cc loi hng vn d quen thuc sang hng ha t nc ph gi ng tin. Tip theo, l s chm tr trong phn ng ca ngi sn xut. Ngay c khi ph gi ci thin kh nng cnh tranh ca hng XK, thi ngi sn xut trong nc ch t cng cn c thi gian m rng kinh doanh, hay chuyn t ngnh ny sang ngnh khc, hn th na cc hp ng k trc vi nh sn xut do khng th no hy ngang trong ngn hn c Phi k n tip theo l s cnh tranh khng hon ho, l yu t phi c xem xt, do chng ta u bit rng s xm nhp v gy nh hng trn th trng th gii l mt cng vic kh khn v mt rt nhiu thi gian. Cc nh XK 15

nc ngoi c th khng chu chia s th trng v c th phn ng li bng cach gim gi hng XK sang nc ph gi ng tin. Tng t nh vy cc nh sn xut ca nc m hng XK ca nc ph gi xut qua, c th phn ng li kh nng suy gim cnh tranh ca mnh bng vic gim gi hng trong nc ca h v do hn ch khi lng NK t nc ph gi. Ngoi ra, thi vic gim gi ng ni t khng th ci thin CCTM trong thi gian ngn, v trong khong thi gian ngn nh vy, thu nhp t XK chi cao hn mt cht, v nu lng hng NK gim i khng nhiu lm, nhng gi tr ca chng li tng do ng ni t mt gi, th chnh iu nay v hnh chung lm CCTM b thm ht Trong thi gian di hn, khi ngi tiu dng v ngi san xut iu chnh c hnh vi ca mnh, lng XK cao hn v lng NK thp hn chc chn s ci thng CCTM. Nh vy, vic ph gi ng tin lc u c th lm CCTM tr nn xu i, nhng sau s c ci thin. Cn phi ni n y na l theo iu kin Marshall Lerner, th vic ph gi ng ni t s ci thin c CCTM ch khi no m tng h s co gin theo t gi ca cu v mt hng XK v hng NK ln hn 1, v chnh sch t gi ch nh hng ln nu nh hng NK v hng XK c co gin ln v gi, nhng quc gia XK hng th v NK hng th t chu nh hng hn cc nc khc, v vy vic gim gi ng ni t s khng thc y XK v hn ch NK nu nh cu v hng XK v hng NK t hoc khng co gin theo gi. T iu ny dn n lp lun rng ph gia thng c hiu qu hn i vi cc nc pht trin, v c th d nhn thy rng cc nc ang pht trin ph thuc rt nhiu vo NK do m h s co gin ca cu NK theo gi hu nh rt thp. Trong khi , cc nc pht trin phi i ph vi vic cnh tranh gay gt trn th trng XK l m h s co gin ca cu v XK theo gi c th rt cao. Chnh iu ny, c th kt lun rng vic gim gi ng ni t c th ch ci thin c CCTM ca mt s nc ch khng phi tt c Ngoi ra, mt s nh nghin cu cn cho rng vic ph gi ng tin s gy ra hiu ng i vi tng cu, l thay th chi tiu v mt s ngi tiu dng chuyn t mua hng ngoi sang hng ca nc ph gi, iu ny li din ra trn c th trng trong v ngoi nc, v mt hiu ng na l gim chi tiu. Xt v gc 16

cc nc ang pht trin th hiu ng gim chi tiu c phn quan trng hn v cc nc ang pht trin b thm ht CCTM trc khi ph gi, v vic ph gia ch lm cho CCTM tnh bng ngoi t c ci thin trong khi CCTM tnh bng ni t lm tr nn xu i, trong trng hp ny ph gi s c nh hng thu hp. Bn cnh , cc nc ang pht trin u c cc khon n nc ngoi rt ln, vic ph gi s lm tng chi ph tr n tnh bng ng ni t, v nu gi c trong nc khng tng kp tc ph gi th khon n ny thc t s tng. Do , nh hng thu hp tng cu Ngoi ra, ph gi cn c th nh hng n tng cung, v khi hng NK ng mt vai tr quan trng trong ngnh sn xut, ph gi s y chi ph v gi c ln cao, iu ny lm cc nh sn xut s sn xut hng ha t hn, iu ny ch c b p mt phn nu trong nc c th sn xut sn phm thay th. Bn cnh , s tng gi trong nc do ph gi s lm gim cung tin thc t v do s lm li sut tng cao, iu ny cng ng ngha vi vic tng chi ph sn xut [25] Tm li, chnh sch t gi nh hng n CCTM, nhng khi thay i t gi , ph gi ng ni t ci thin CCTM cn phi ht sc cn trng c bit l i vi cc nc XK hng th v NK cc mt hng nguyn liu. Ngoi ra, ph gi ng tin cn nh hng n kh nng tr n nc ngoi v lm pht, l nguyn nhn lm xu i mi trng kinh t v m. 1.4 Cc phng php iu chnh cn cn thng mi 1.4.1 Khuyn khch xut khu y mnh XK l gii php c bn v in hnh nht ci thin CCTM, v c th xem y l mt trong nhng cch c th a CCTM tr v cn bng. Kinh nghim ca mt s nc cho thy rng nh hng hng v XK l gii php di hn ci thin CCTM, giai on u cc bin php XK thng c tp trung ti a vo vic khai thc cc li th so snh tnh, tc l cc li th v lao ng, hay t nhin c th XK cc sn phm c sn nh nng sn, khong sn, hay cc sn phm s ch hoc ch bin m s dng nhiu lao ng. giai on tip theo, s da vo cc ngnh cng nghip ch to v dch v, trn c s pht huy li th cnh

17

tranh ng v vn v cng ngh, thu ht u t nc ngoi l bin pht c tnh quyt nh trong giai on ny. Nhn chung, cc nc thc hin nh hng khuyn khch xut khu u phi tri qua hai gia on trn, km theo l nhng bin php thng c s dng l m rng quyn kinh doanh XK, min thu v gim thu XK, h tr XK, y mnh xc tin thng mi v m phn quc t. 1.4.2 Qun l nhp khu y cng c xem l mt bin php ci thin CCTM song hnh vi bin php khuyn khch XK, thng thng th cc chnh ph s p dng bin php ny bng vic hn ch NK hng tiu dng, nhng li khuyn khch NK hng t liu sn xut, my mc thit b, cng c sn xut lin quan n vic i mi cng ngh phc v cho vic sn xut theo nh hng y mnh XK v thay th hng NK. Khi CCTM tr nn xu i, c th l b thm ht, cc bin php thng c s dng l khuyn khch pht trin cc ngnh thay th NK, bng cc bin php bo h kch thch cc ngnh cng nghip ni a thay th cho hng NK trc ti th trng trong nc, hoc c th hn ch NK bng cc bin php thu quan nh hn ngnh NK, hay cm NK nhng hng tiu dng m trong nc c th t sn xut c, cng nh p dng cc bin php phi thu quan nhu hng rao tiu chun k thut, cht lng Cc bin php bo h ngnh sn xut quc gia vi hng ro thu quan cao c cc nc p dng rng ri thi k u khi tham gia thng mi quc t, tuy nhin trong bi cnh hi nhp su rng nh hin nay, cc bin php bo h ny khng cn ph hp na. Cc quc gia by gi p dng m hnh khai thc cnh tranh ng tc l y mnh NK hng ha cnh tranh pht trin cc ngnh thay th NK v cc ngnh ch tao theo hng y mnh XK. V theo nh mt s nh kinh t, cng nh kinh nghim t cc nc, vic hn ch NK, chm m ca trong nc lm cho cc ngnh cng nghip v sn xut trong nc chm thch ng vi mi trng cnh tranh vn khc lit khi tham gia thng mi quc t, khng khai thc c ti nguyn v lao ng, t nhin, ti nguyn, sc p i mi v ci cch cc doanh nghip trong nc 18

1.4.3 iu chnh t gi hi oi Nh nhc n cc tiu mc trn, t gi hi oi c vai tr ti thit yu trong vic ci thin CCTM, mt t gi lm cho gi tr ca ng ni t thp hn ng ngoi t c tc dng khuyn XK v hn ch NK. Ngc li, mt t gi m ng ni t vt gi tr ng ngoi t s c tc dng khuyn khch NK v hn ch NK, do vy vic banh hnh chnh sch t gi hi oi c th ci thin hoc lm trm trng hn CCTM ca mt nc Trong trng hp cn cn thng mi b thm ht, la chn u tin ca cc nc l s ph gi ng ni t khuyn khch XK v hn ch NK, tuy nhin nh nhc n cc tiu mc trn, vic ph gi cn cn trng v c th gia tng lm pht, lm cho chi ph sn xut ca cc mt hng c u vo phi NK tng, gia tng n nc ngoi kh c kh nng tr n. Vic ph gi ch thch hp vi cc nc pht trin, i vi cc nc ang pht trin vi mt hng XNK t co gin v gi th vic ph gi ng tin khng ci thin c kh nng cnh tranh XK cng nh hn ch NK V c th nhc n u tin nh l m hnh xut hin sm nht xc nh t gi hi oi l thuyt ngang gi sc mua (PPP), v c bn thuyt PPP ni ln rng mt ng tin phi c sc mua nh nhau tt c cc quc gia. Thuyt ny do nh kinh t hc ngi Thy in Gustav Cassel nu ra ln u tien nm 1918, c s dng lm c s thit lp t gi hi oi, k t cc NHTW s dng n nh kim ch nam cho vic thit lp ngang gi mi. Di gc qun tr, th PPP cn dng xc nh t gi hoi oi tng lai, thuyt ny phn ra thnh hai loi l PPP tuyt i v PPP tng i. PPP tuyt i khng nh gi trao i phi nh nhau trn ton th gii khi th hin mt ng tin, hay ni cch khc l s dng lut mt gi i vi cc mc gi ca quc gia, v d mt sn phm M c b vi gi 2 USD, v Anh n c bn vi gi 1,3 th t gi hi oi s l 1,3/2USD = 0,65/USD. Tuy nhin, PPP tuyt i li b qua cc tc ng ln mu dch t do nh chi ph vn chuyn, thu quan hn ngch, s khc bit ha sn phm Do vy, PPP tng i c s dng tng i rng ri hn, PPP tng i nu ln rng t gi hi oi gia tin t ng ni t v ng ngoi t s c iu chnh phn nh ng 19

nhng thay i v mc gi ca hai nc, tc l t gi hi oi s c iu chnh theo chnh lch lm pht gia trong nc v nc ngoi, v d nh c t l lm pht l 4%, cn Nht t l ny l 2%, th gi tr ca ng yn Nht tnh theo dollar c phi c nng ln 2%. Tm li, thuyt PPP nu ln rng gi tr ca ng tin cc nc c lm pht cao c gi tr thp hn gi tr ng tin cc nc c lm pht thp hn [38] K n, c th nhc l hiu ng Fisher quc t, y c xem nh nhn t quan trng xc nh mi quan h gia li sut danh ngha gia cc quc gia vi t gi hi oi ca cc quc gia , nhn chung hiu ng Fisher nu ra rng s thay khc bit trong li sut danh ngha gia cc nc s phn nh s thay i trong t gi hi oi gia cc nc.

Trong , et v e0 l t gi hi oi thi k d kin thi k t v t gi hi oi ban u, rh v rf l li sut ni a v nc ngoi. V d nh li sut mt nm vi ng Euro l 4% v USD l 10%, t gi hi oi hin hnh l 1 = 1,32$ th t gi hi oi d kin trong mt nm na s l 1,32x1,1/1,04 = 1,39$. Vy lc ny 1 = 1,39$$. Nhn chung, hiu ng Fisher nu ln rng ng tin c li sut thp hn s c gi tr hn ng tin c li sut cao hn [38] Tm li, vic iu chnh t gi hi oi l rt quan trng, v n c th ci thin hoc lm xu i cn CCTM ca chnh quc gia , do phi ht sc cn trng khi a ra chnh sch t gi. Theo nh ni trn th iu chnh t gi theo thuyt ngang gi sc mua v theo hiu ng Fisher quc t, nhng mi phng php u c nhng hn ch ring, v iu kin ring c th thc hin c. Do vy, cn phi xem k cc yu t trc khi s dng cc phng php ny 1.4.4 iu chnh chnh sch u t Ngoi vic vic iu chnh chnh sch thng mi, tc l khuyn khch XK v hn ch NK, iu chnh chnh sch u t cng l yu t quan trng ci thin CCTM. Thng thng, ci thin CCTM, cc chnh ph thng c 2 hng u t l thay th NK hay nh hng XK. Kinh nghim thng mi quc t cho thy

20

rng, u t theo hng XK v t do ha NK em li s ci thin di hn cho CCTM, bn cnh cc nc i theo hng thay th NK v pht trin XK da vo li th so snh tnh thng c CCTM khng n nh, nguy c thm ht cao v kh iu chnh. Bi v, nu u t pht trin XK theo hng t do ha NK s lm tng XK mt cch bn vng trong di hn, thch ng c vi s chuyn dich kinh t th gii, v ngay c nhng nc c cho l thnh cng khi i theo hng thay th NK nh Nht Bn v Hn Quc cng gp khng t thch thc khi thc hin chnh sch ca mnh Mt s nc cho rng trong thi k thm ht CCTM v khng hong n, cc nc ra sc thu ht u t nc ngoi v vay hoc xin vin tr t cc chnh ph nc ngoi. Tuy nhin, c th nhn thy rng u t nc ngoi hay vin tr khng bao gi c xem l s cho khng biu khng, hay l qu tng, vic mt nc nhn tr cp v vn vay th iu c ngha rng nc phi chp nhn hy sinh mt s li ch ca mnh v mt thng mi quc t, hay ni cach khc l mn n cn phi thanh khon c gc v li trong tng lai. Ngay c u t ca c nhn nc ngoi vo sn xut, th phn li nhun s c em v nc tr li, v mi trng ni c cc nh u t nc ngoi xy dng t nhiu cng b nh hng, nhng vic ny s em li li ch cho vic chuyn giao cng ngh, my mc v thit b. Ni chung, s tn ng ca n nc ngoi ca cc nc trong giai on u pht trin l mt hin tng ph bin kh trnh khi, nht l khi ngun d tr v tit kin cn cha ng k 1.5 Kinh nghim iu tit cn cn thng mi ca mt s nc Nh ni cc tiu mc trn, vic iu chnh CCTM c th thng qua cc bin php nh khuyn khch XK, qun l NK, chnh sch t gi hi oi, chnh sch qun l u t, chnh sch qun l n nc ngoi Tuy nhin, ty vo hon cnh c th ca tng nc m c th vn dng linh hot cc chnh sch trn, do vy tiu mc ny s i su phn tch kinh nghim ca tng nc p dng thnh cng cc bin php trn, cc nc c la chn l Trung Quc, Thi Lan, v Nht Bn

21

1.5.1 Trung Quc Tht khng c g l qu li khi ni rng thnh cng vt bc ca Trung Quc trong vic ci thin CCTM l kinh nghim qu bu cho nc ta, bng chng l CCTM lin tc thng d trong nhiu nm gn y, v vic vng ln chim v tr th hai trn th gii v mt kinh t, a Trung Quc t mt nc ngho tr thnh mt cng quc hng mnh trong khon 20 nm tr li y. Theo mt s chuyn gia kinh t nhn nh, Vit Nam v Trung Quc c nhng nt tng ng u l nc kinh t ang pht trin chuyn i t nn kinh t k hoch ha sang nn kinh t th trng c s qun l ca nh nc theo nh hng x hi ch ngha, d rng thi gian chuyn i v mc chuyn i c th khc nhau. Do vy m kinh nghim ca Trung Quc trong vic hoch nh chnh sch nhm ci thin CCTM l mt bi hc m Vit Nam ta ng phi hc tp Phi k n u tin l s thnh cng vt bc ca Trung Quc trong vic p dng thnh cng m hnh nh hng XK, thi k u tp trung khai thc li th c sn ca cc mt hng XK nng sn, nhiu lao ng nh dt may, da giy tch ly vn. Thi k tip theo y mnh thu ht u t nc ngoi vo cc ngnh ch bin cng ngh trung bnh s dng nhiu lao ng ri tng bc chuyn sang pht trin dch v v cng ngh cao, c th nm 1995 Trung Quc c chnh sch khuyn khch cc ngnh cng ngh cao, sau gn 10 nm thc hin chnh sch ny pht huy hiu qu ca chng, nm 2004 ngnh cng ngh cao chim t trng 27% GDP v chim 49% gi tr XK, v mt nt mi trong pht trin ca Trung Quc l tn dng ti a ngun vn FDI a doanh nghip Trung Quc thm nhp vo th trng quc t. Bn cnh v do l mt nc c nn kinh t chuyn i nn chnh sch ca chnh ph Trung Quc rt khn ngoan khi hn ch s can thip ca chnh quyn vo cng vic kinh doanh, ci cch th ch ngoi thng, m rng quyn hn cho cc ch th kinh doanh XK, c th v d c th nh cc bin php u i tn dng, thng XK, gim thu u vo XK, xa b thu XK, xc tin thng mi v pht trin th trng, y mnh hi nhp kinh t thng mi, nng cao sc cnh tranh hng ha [36]

22

Bn cnh nhng thnh cng t c khi thc hin thnh cng m hnh nh hng XK, Trung Quc cng rt thnh cng khi thc hin chnh sch t gi hi oi ca mnh nhm ci thin CCTM, iu nay gip Trung Quc thoi khi cuc khng hong kinh t. Trc nm 1979, Trung Quc vn p dng chnh sch t gi c nh v a t gi, chnh c ch ny hn ch quyn ch ng trong kinh doanh ca cc doanh nghip XK, tng tnh li vo nh nc, chnh iu ny y Trung Quc ri vo khng hong kinh t su sc. Nhn ra c yu km ca mnh, nm 1979 Trung Quc thc hin ci cch kinh t, chuyn i kinh t, v Trung Quc mnh dng khi gim gi ng nhn dn t (NDT) dn dn phn nh ng sc mua ca mnh, c th l nm 1980 t gi ng NDT so vi USD l 1,53 NDT/USD th n nm 1990 l 5,22 NDT/USD, iu ny phn no ci thin c CCTM ca Trung Quc, tuy nhin thi im ny, do vic gim gi ng tin m tnh hnh lm pht ca Trung Quc kh cao, do vy theo thuyt PPP th NDT c nh gi qu cao. Do vy nm 1994 Trung Quc cng b chnh sch iu chnh t gi mnh ng NDT t 5,8 NDT/USD xung cn 8,7 NDT/USD (ph gi n 50%), ng thi chnh sch t gi c n nh Trung Quc ra quyt nh thc hin tht cht qun l ngoi hi bng vic ban hnh chnh sch kt hi ngoi t, tc l cc ngun thu ngoi t ca cc doanh nghip, t chc phi c bn ht cho cc ngn hng c y quyn, khi no cn s dng th cc doanh nghip t chc c mua t cc ngn hng ny. Chnh vic ny l lm cho ngun d tr ngoi t ca Trung Quc tng ln ng k, v nm 2007 khi d tr ngoi t ca Trung Quc t 1528,248 t USD th Trung Quc mi ban hnh chnh sch cho cc doanh nghip d li ngoi t ty thuc vo nhu cu s dng ca mnh. Tm li, cuc ci t v iu chnh t gi hi oi trong nhng nm qua thu li nhiu kt qu tt p, do vy nhng kinh nghim thnh cng cng nh nhng kh khn khi thc hin ci cch kinh t l bi hc ng gi cho cc nc chuyn i nn kinh t nh Vit Nam nghin cu v vn dng [19] 1.5.2 Thi Lan Cng nh Trung Quc, Thi Lan la chon chnh sch theo nh hng XK v t do ha NK, chnh iu ny lm cho CCTM giai on u khi thc hin 23

chnh sch b thm ht ng k, c th l trong sut giai on 1981 1995, CCTM ca Thi Lan lun trong tnh trng thm ht, thm ch trong nm 1985 t l nhp siu ca Thi Lan t mc k lc 13,8%, nhng nm t 1999 n nay, nn kinh t Thi Lan phc hi v CCTM thng d. Bng vic tp trung khai thc li th c sn ca cc mt hng nng sn, v s dng nhiu lao ng nh da giy, dt may, sau y mnh thu ht u t nc ngoi vo cc ngnh ch bin trung bnh ri chuyn dn sang cc ngnh cng ngh cao v dch vic, chnh nhng iu ny lm cho Thi Lan thnh cng trong vic ci thin CCTM. Ngoi ra, bng vic thc y cc ngnh cng nghip ph tr bng cch tng cng chnh sch xc tin u t c ngun vn FDI nhng chia thnh nhng ngnh u tin u t v ngnh khuyn khch u t, nhng ngnh khuyn khch u t c min gim thu mn bi trong thi gian nht nh, min gim thu NK my mc v cho php cng mt phn tin l vo cc chi ph u t, cng vi vic c chnh sch c cu hp l tn dng c hi ca t do ha pht trin XK. Chnh nhng iu lm nn thnh cng cho Thi Lan nh hin nay [22] T nm 1985 1995, kinh t Thai Lan tng trng nng vi bnh qun hng nm 9%, iu ny lm cho cc chuyn gia kinh t lo ngi v vic Thi Lan tng trng qua nng v bong bng kinh t khng gi c lu. Bn cnh , gn 100 t USD vo Thi Lan, trong , vn vay ngn hn chim t trong cao do cc t chc ti chnh trong nc vay u t di hn vo bt ng sn, cng vi vic t gi c gi gn nh mc c nh 25 Baht/USD v thm ht ko di khin p lc gim gi ng Baht ngy cng tng. ng di nhng p lc , Thi Lan buc phi ph gi ng tin v chu nhng tn thng nghim trng i vi nn kinh t. Ch sau 1 ngy ph gi, ng Baht trt 20% gi tr v lin tc gim, v t gi t tng t 25,61 Baht/USD ln 47,25 Baht/USD. T gi mi ny gip Thi Lan tng kh nng cnh tranh XK, cng nh hn ch NK. Chnh iu ny, lm cho Thi Lan gim nhp siu t 9,5 t USD nm 1991 xung cn 4,624 nm 1997 v n thi im hin ti thng d CCTM. Tm li, kinh nghim t Thi Lan cho ta thy rng, khng nn gi c nh mt t gi c nh v nh gi ng ni t cao qu

24

lu, ng thi s l thuc qu mc vo ng USD chnh l nhng iu m Vit Nam phi cn nhc 1.5.3 Nht Bn So vi Thi Lan hay Trung Quc, th Nht Bn li i theo hng hon ton khc, Nht Bn chn cho mnh con ng thay th hng NK, thay v con ng theo nh hng XK. Nhng nhn chung th d i theo con ng no th cc nc u phi tri qua thi k thm ht trong giai on u, m c th l Nht Bn thm ht trong mt khon thi gian do phi nhp nguyn liu, my mc thit b t cc nc tin tin khc. Ngoi ra, kt hp vi vic qun l NK m Nht Bn c th duy tr CCTM lun trong trang thi lnh mnh, Nht Bn thc hin chnh sch qun l NK theo hng hn ch NK hng tiu dng, khuyn khch NK t liu sn xut, c bit l thit b my mc, chnh yu t ny l yu t quan trng quyt nh nng sut t hp v tng trng XK. Bn cnh , Nht Bn cng khng ngng duy tr mt t l tit kim v u t cao trong sut giai on u chnh iu ny, cng gp phn ci thin cho chnh CCTM Nh chng ta bit, ng yn mt phn ln gi tr ca n sau chin tranh th gii th II, v nm 1949, ng yn c nh gi c nh 360 yn i ly 1 USD, nhm n inh gi c ca nn kinh t Nht Bn. Chnh t gi ny cng gip Nht Bn rt nhiu, khi gip cho xut khu ca Nht Bn, nhu cu tiu dng tng mnh, gi du la hy cn r, ngun ti chnh cho u t n nh nh chnh sch ca chnh ph gi cho cc ngn hng khi b ph sn, chnh sch kinh t v m (ch yu l chnh sch ti chnh) v chnh sch cng nghip c s dng tch cc. Trong k nguyn tng trng nhanh, Nht Bn tip tc hon thnh giai on thay th nhp khu t liu sn xut trong khi vn y mnh xut khu hng tiu dng lu bn v chuyn sang xut khu my mc nh t, thit b in t cao cp nh my tnh. Nm 1970, 72,4% kim ngch xut khu ca Nht Bn l nh cc sn phm cng nghip nng v ha cht. T tin vo nng lc cnh tranh ca mnh, t nm 1960, Nht Bn bt u t do ha thng mi. n nm 1973 th Nht Bn chnh thc th ni ng yn [34], [37]

25

S KT CHNG 1: CTTM c th c xem nh mt trong nhng yu t nh gi chnh sch v m ca mt nc, t thc t cho thy, vic mt nc c tnh trng CCTM lnh mnh hay khng nh hng rt nhiu n ci bin s v m. Do , vic lm lnh mnh ha CCTM c xem nh mt yu t cp thit hin nay. Theo cc chuyn gia kinh t nhn nh rng, lm lnh mnh ha CCTM ca mt nc, th phi theo nh hng XK hay thay th NK, vic la chn phng hng no th ty thuc vo iu kin c th ca tng nc. Ngoi ra, vic pht trin khu vc t nhn y mnh thu ht u t nc ngoi vo ngnh XK, hay duy tr t gi hi oi mc cnh tranh, pht trin cc ngnh cng nghip ph tr XK cng gp phn lm lnh mnh ha CCTM. Bn cnh , cc quc gia c th s dng l thuyt v ti chnh nh thuyt ngang gi sc mua (PPP) dng iu chnh t gi hi oi theo ng sc mua ca ng tin, hay hc thuyt Fisher Quc T iu chnh t gi hi oi cng nh li sut ca mt quc gia. Vit Nam ta ang trn pht trin, cng nh bc vo thi k t do ha thng mi, vic duy tr mc thm ht CCTM hon ton khng c li cho nc ta trong tin trnh cnh tranh, khng nh mnh vi bn b quc t Tm li, chng 1 ca bn kha lun ny nu ra nhng l thuyt chung nht, c th nht v CCTM cng nh cc bin php iu chnh, cc nhn t nh hng n CCTM, kinh nghim t cc bn b quc t nh chnh sch thng mi ca Trung Quc, chnh sch pht trin XK ca Thi Lan, hay chnh sch sn xut hng thay th NK ca Nht Bn. Chnh iu ny s to tin cho Chng 2: Tnh hnh xut nhp khu v cn cn thng mi ca Vit Nam giai on 1992 2011 s c phn tch sau y trong bn kha lun ny

26

CHNG 2: TNH HNH XUT NHP KHU V CN CN THNG MI CA VIT NAM GIAI ON 1992 2011 2.1 Tnh hnh xut khu ca Vit Nam giai on 1992 2011 2.1.1 Kt qu xut khu ca Vit Nam Bng 2.1: Kim ngach XK ca Vit Nam giai on 1992 2011 n v tnh: Triu USD, % Nm 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 S b 2011 Kim ngch XK 2580,7 2985,2 4054,3 5448,9 7255,8 9185,0 9360,3 11541,4 14482,7 15029,2 16706,1 20149,3 26485,0 32447,1 39826,2 48561,4 62685,1 57096,3 72191,9 96910 Tc tng trng XK (%) 23,7 15,7 35,8 34,4 33,2 26,6 1,9 23,3 25,5 3,8 11,2 20,8 28,9 22,5 22,7 21,9 29,1 -8,9 26,4 32,4 Tc Tng kim tng ngch Tng GDP trng XK/GDP GDP (%) (%) 16970 8,6 15,2 18340 8,1 16,3 19960 8,8 20,3 21850 9,5 24,9 23880 9,3 30,4 25840 8,2 35,5 27340 5,8 34,2 28650 4,8 40,3 30570 6,8 47,4 32685 6,9 46 35224 7,1 47,4 39623 7,3 50,9 45373 7,8 58,37 52918 8,4 61,3 60914 8,2 65,4 71016 8,5 68,4 91094 6,3 68,8 97181 5,3 58,7 106427 6,8 67,8 112695 5,9 86,0 (Ngun: [1], [41], tc gi t tng hp)

C th ni qua hn 20 nm m ca, nn kinh t Vit Nam ni chung, v XK ni ring t c nhng thnh tu ng kinh ngc, vi tc tng trng trung bnh hng nm t 20% thi k 1990 1999, v thi k 2000 2011 tc trung bnh tng trng hng nm t 16,1%, c xp vo nhng quc gia cao nht khu vc, y cng xem nh mt n lc ng tuyn dng ca ng v nh nc ta. Ngoi ra, t ch chim t trng nh trong GDP m c th nm 1992 chim 15,2%, 27

kim ngach XK dn khng nh c v th ca mnh v n nay chim 75,8% GDP, tng 60,6%. Nu nh nm 1992 tng kim ngch XK ca Vit Nam ch t 2,5 t USD th nm 2011 s liu s b cho thy con s ny t 95,9 t tng 37,6 ln. Trong gn 20 nm qua (1992 2011), XK khng ch tr thnh tr ct ca nn kinh t m cn chnh l ng lc ch yu nc ta pht trin, bng chng l tc tng trng lin tc tng qua cc nm, phn no khng nh c y l mt yu t gip cho nc ta y cao v th ca mnh trn th gii. Khng ch th mc tng trng XK bnh qun hng nm (1992 2011) gp 2,6 ln mc tng trng bnh qun cng k (20,41% so vi 7,81%). Vi tc tng trng nh hin nay, chng ta hon ton c th nng t trng ca mnh ln trong tng kim ngch XK sn phm phi du m ca th gii, v trong tng XK sn phm phi du m ca cc nc pht trin. V xem nh bc u thnh cng trong vic n nh v m 2.1.2 Chuyn dch c cu hng ha xut khu ca Vit Nam T nhng s liu c dn t tng cc thng k, b cng thng chng ta c th thy c rng c cu xu khu ca chng ta trong 20 nm tr li y ang thay i mt cch tch cc v hiu qu. T trng XK ca ngnh nng lm thy sn gim ng k t chim t trng kh cao 49,5% vo nm 1992 th vo nm 2011 th con s ny c tnh s b ch khong 21,9%. T trng ngnh cng nghip nng v khong sn giao ng t khong 25,3% cho n 39,2%, tuy nhin trong nhng nm gn y, t l ny tng i n nh, c th l nm 2009 30,2%, 2010 27,8% v nm 2011 l 35,2%. T trng nhm hng cng nghip nh v tiu th cng nghip (TTCN) c xu hng tng mnh, t 13,5% nm 1992 tng ln gp 3 ln vo nm 2011 (40,6%), t trng ca ngnh cng nghip nh v TTCN cng tng i n nh ch giao ng t 40,6% n 44,8% trong giai on 2009 2011. Mt im mi cn phi cp n na l ngnh hng vng phi tin t cng ang dn c nh hnh ti Vit Nam, v ang c xu hng tng, c th l nm 2008 l 0,6%, nm 2009 l 1,4%, nm 2010 l 3,8%, tuy nm 2011 c st gim khon 1,5% khon cn 2,3% nhng vn gp 6 ln so vi nm 2008 (vng phi tin t l vng c mua gia cng, ch tc lm trang sc, c xem nh hng ha)

28

Bng 2.2: C cu XNK Vit Nam giai on 1992 2011 n v tnh: % C cu theo hng ha xut khu Nm Cng nghip nng v khon sn 37 34,9 29,7 25,3 28,7 28 27,9 31,3 35,6 34,9 32,3 29,4 39,6 36,1 36,2 34,4 37 30,9 27,8 35,2 Cng nghip nh v TTCN 13,5 17,6 21,4 28,4 29,0 36,7 36,6 36,3 34,3 35,7 37,6 43,0 39,7 41,0 41,2 42,6 39,8 44,8 45,1 40,6 Nng, Lm, Thy sn Vng phi tin t

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 S b 2011

49,5 0 47,5 0 48,9 0 46,3 0 42,3 0 36,6 0 35,5 0 32,4 0 30,1 0 29,4 0 30,1 0 27,6 0 20,7 0 22,9 0 22,6 0 23 0 22,6 0,6 22,9 1,4 23,3 3,8 21,9 2,3 (Ngun: [1], [11], [12])

Nh vy, c th thy c rng c cu hng ha xut khu nc ta ang chuyn bin tch cc, ang chuyn hng tng mnh sang cc ngnh cng nghip nh va TTCN. Tuy nhin, c th d dng nhn thy rng tuy c nhng chuyn bin tt , nh t trong ca cc mt hng XK l khon sn v nng lm thy sn vn tng i chim t trng ln, y c th xem l hn ch ln nht trong c cu XK hin nay. Nu nh chng ta khng ngng y mnh XK cc mt hng ch bin, th xt v lu di vic trng trng XK s rt kh khn, iu ny khng ch nh hng xu n nn kinh t ni chung, m phn no cng nh hng n CCTM v kinh t v m ni ring

29

Xt theo tiu chun ngoi thng (SITC), t trng XK hng ch bin nc ta tuy cn thp trong khu vc, song cng cho thy c nc ta ang c gng tinh gim hng th v mi s ch cng nh y mnh thay i theo hng tng hng ch bin, qua iu ny cho ta thy, ng v nh nc c nhng hng i ng n cho nn XK ni chung v kinh t ni ring Bng 2.3: Tr gi hng ha XK nm 1992 2011 theo tiu chun SITC n v tnh: % Nm 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 S b 2011 Phn loi hng ha theo SITC Hng th, s ch 58 67,7 63,6 67,2 62,5 52,1 53,4 51,9 55,8 53,2 49,6 46,6 47,4 49,6 48,2 44,5 44,2 39 38,9 38,7 Hng ch bin Hng ha khc 42 0 32,3 0 36,4 0 32,8 0 37,4 0,1 47,8 0,1 46,5 0,1 48 0,1 44,1 0,1 46,7 0,1 50,3 0,1 53,3 0,1 52,5 0,1 50,3 0,1 50,7 0,1 55,4 0,1 55,2 0,6 59,61 1,4 59,7 1,4 59,8 1,5 (Ngun: [2], [11], tc gi t tng hp)

Tuy nhin, qua s liu thng k c th thy rng chuyn dch c cu hng XK theo mc ch bin vn cha tht s r nt theo hng gim t trong hng th, s ch tng t trng hng ch bin cng cha tht s n nh, giai on nm 1992 1999 t trng hng ch bin giao ng trong khon 32,2% n 48%, c th l nm 1994 t trng ny tng 36,4% nhng nm 2005 gim xung gn 4%, giai

30

on gn y t trng hng ch bin cng tng nh cha thc s r rt, iu ny cho thy rng chuyn dch c cu ca nc ta cha tht s bn vng v cn cha nhiu ri ro tim n Cng theo mt s nghin cu gn y cho thy rng, trong ngnh cng nghip ch bin c s thay i v c cu khi c xu hng chuyn dch t ngnh ch bin da vo ngun vn ti nguyn sang ngnh ch to cng ngh thp s dng nhiu lao ng, sn xut cc c cu kin cng ngh trung bnh v cng ngh cao s dng nhiu vn, tuy rng ngnh cng ngh cao s dng nhiu vn th s chuyn dch l khng ng k. Mt im na cn lu l trong iu kin li th v cc yu t t nhin v lao ng r ngnh cng suy yu v mc cnh tranh ngy cng gay gt th s chm thay i c cu hng XK theo hng nng dn t trng hng cng nghip cao s dng nhiu vn l mt hn ch ln i vi tng trng XK nc ta 2.1.3 C cu xut khu phn theo thnh phn kinh t tham gia ca Vit Nam Bng 2.4: C cu XK nm 2001 2011 phn theo thnh phn tham gia XK n v tnh: triu USD, %
2001 Tng kim ngch DN 100% vn trong nc DN vn u t nc ngoi Tng trng (%)
15029,2

2002
16706,1

2003
20149,3

2004
26485,0

2005
32447,1

2006
39826,2

2007
48561,4

2008
62685,1

2009
57096,3

2010
72191,9

2011
96910,0

8230,9

8834,3

9988,1

11997,3

13893,4

16764,9

20786,8

28162,3

26724,0

33105,4

49404,0

6798,3

7871,8

10161,2

14487,7

18553,7

23061,3

27774,6

34522,8

30372,3

39086,5

47870,0

3,8

11,2

20,6

31,4

22,5

22,7

21,9

29,1

-8,9

26,4

34,2

(Ngun: [3], [11], tc gi t tng hp) Qua s liu c lit k bng trn ta c th thy c rng mc tng trng XK theo thnh phn kinh t c nhng chuyn bin tt qua 11 nm tr li y, c th l nm 2001 kim ngch theo thnh phn kinh t ch chim 15029,2 triu USD th nm 2011 con s ny l 96910,0 triu USD gp 6,5 ln so vi nm

31

2001. Mc tng trng bnh qun qua 11 nm l 34,7%, duy ch c nm 2009 do nh hng ca cuc khng hon kinh t ton cu, m mc tng trng ny st gim so vi nm 2008 l 8,9%. Bng 2.5: T trng XK nm 2000 2011 phn theo thnh phn tham gia XK n v tnh: % DN 100% vn trong nc T trng 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 S b 2011 53,0 54,8 52,9 49,5 45,3 42,8 42,1 42,8 44,9 46,8 45,9 51 Tng trng 7,3 7,3 13,1 20,1 15,8 20,7 24,0 35,5 -5,1 23,9 49,2 DN c vn TNN T trng 47,0 46,2 47,1 50,5 54,7 57,2 57,9 57,2 55,1 53,2 54,1 49 Tng trng -0,2 15,8 29,1 42,6 28,1 24,3 20,4 24,3 -12,0 28,7 22,5

(Ngun: [3], [11], tc gi t tng hp) C th thy rng, t trng ng gp ca doanh nghip c vn u t nc ngoi ngy cng gia tng trong tng kim ngch XK trong 11 nm tr li y, vi s tng lin tc t nm 2001 2010, duy ch nm 2009 do nh hng ca khng hong ton cu m st gim, nh cao l nm 2006, vi t trng 57,9%. S st gim tng i t trng XK ca cc doanh nghip trong nc phn no phn nh tnh trng km hiu qu ca khu vc kinh t nh nuc, s tri dy ca xu hng thay th NK. iu ny cng nh mt li cnh tnh mnh m i vi Vit Nam rng nu khng c nhng ci cch thch ng rng ln hn quyt lit hn (nht l i vi doanh nghip Nh nc) th tng trng XK ca chng ta s rt kh khn, c bit trong bi cnh

32

m cc nc trong khu vc ang tch cc ci cch thu ht vn nc ngoi. Tuy nhin, c mt tn hiu ng mng l nm 2011 t trng XK ca doanh nghip trong nc qua mt DN c vn TNN, mc d chnh lch ny khng cao ch 2% 2.1.4 C cu th trng xut khu ca Vit Nam Cho n hin ti, th trng XK ca nc ta c m rng hn 220 quc gia v vng lnh th, y c xem l tn ng mng cho Vit Nam chng ta ni chung, v cho ngnh XNK ni ring. T ch phi l thuc hon ton vo th trng ng u giai on u ca thi k m ca, th t n nay chng ta khng nh c v tr ca mnh bng vic khu vc th trng ngy cng c m rng t ASEAN n Chu , sang Chu u (EU), v c nhng th trng tim nay nh M, Nht, Australia, Trung Quc Nu t nm 2000 tr v trc Chng ta ph thuc kh nhiu vo th trng Chu , th n nay a dng ha, v cc th trng tim nng nh M v EU ang dn chim t trng quan trng trong nn XK nc ta Bng 2.6: Gi tr XK nm 2005 2011 phn theo th trng XK n v tnh: Triu USD ASEAN 2005 2006 2007 2008 2009 2010 S b 2011 5743,5 6632,6 8110,3 10337,7 8761,3 10350,9 13583,3 EU 5517,0 7094,0 9096,4 10895,8 9402,3 11385,5 16545,3 M 5924,0 7845,1 10104,5 11886,8 11407,2 14238,1 16927,8 Nht Bn 4340,3 5240,1 6090,0 8467,8 6335,6 7727,7 10781,1 Trung Quc 3228,1 3242,8 3646,1 4850,1 5403,0 7308,8 11125,1 (Ngun: [4], [13]) Trong s cc mt hng XK chnh th xp hng cng thay i rt ng k, c th ly v d c th trong nm 2011 th c ph th trng chnh l M, c v B, cao su th trng chnh l Malayxia, Trung Quc; cc th trng chnh cho du th l Nht Bn, c, v Trung Quc; th trng cho mt hng go phi k n

33

Indonesia, Philipine v Malaysia; th trng chnh cho hng da giy l M v EU; th trng cho hng dt may l M, EU v Nht Bn; mt hng rau qu th th trng l Trung Quc Cho n nay, hng Vit Nam thm nhp hu ht cc th trng ln, nhng cn tr v thng mi hu nh b bi b, v vic Vit Nam gia nhp WTO th lm cho c hi m rng th trng ngy cng ln. iu ny cho thy rng, vic tng trng XK nc ta ch yu ph thuc vo ngun cung, v nh vy, c ngha l ph thuc ch yu vo mc ci cch trong nc 2.1.5 Xut khu dch v ca Vit Nam Xut khu dch Vit Nam trong nhng nm gn y c s tng trng ng k, cc ngnh XK ny ch yu da vo mt s lnh vc truyn thng c li th t nhin v do c quyn cao nh vn t, du lch, XK lao ng v gn y l bu chnh vin thng. So vi cc nc trong kh vc nh Singapore, Thi Lan, Malaysia, Philipine hay Indonesia th XK dch v ca Vit Nam trong tng kim ngch XK tng i thp Bng 2.7: XK dch v Vit Nam giai on 2005 2011 n v tnh: triu USD 2005 Tng kim ngch DV vn ti DV bu chnh vin thng DV du lch DV ti chnh DV bo him DV Chnh Ph DV khc 4265 1167 100 2300 220 45 33 400 2006 5100 1540 120 2850 270 50 40 230 2007 6460 1879 110 3750 332 65 45 279 2008 7006 2356 80 3930 230 60 50 300 2009 5766 2062 124 3050 175 65 100 190 2010 7460 2306 137 4450 192 70 105 200 2011 8879 2505 145 5620 207 74 113 215

(Ngun: [10], [11])

34

T s liu trn c th thy c nhng ngnh c kim ngch XK cao l dch v vn ti, v dch v du lch gn nh chim 80% t trng ca XK dch v trong giai on 2005 2011. Bn cnh , kt qu mc d c tng nh n cng cho thy s yu km ca lnh vc dch v ti Vit Nam cng nh mc yu km ca lnh vc dch v Vit Nam trong thi ki hi nhp m ca so vi cc nc trong khu vc nh Thi Lan, Singapore, Malaysia, Indonesia, Philipine. iu nay v hnh chung lm mt ro cn ln cng nh l hn ch cn c khc phc i vi nn kinh t nc ta. Trong iu kin tng kim ngch XK hng ha ca ta gp nhiu kh khn do cc yu t ch quan hoc khch quan th vic y mnh XK dch v s nh mt n tr lc ng thi lm gim p lc i vi tng trng XK ni ring cng nh thm ht ti khon vng lai ni chung 2.2 Tnh hnh nhp khu ca Vit Nam giai on 1992 2011 2.2.1 Kt qu nhp khu ca Vit Nam Tc tng trng NK bnh qun thi k 1992 2000 l 17,5% , cn trong giai on 2001 2004 l 19,8%, v nu nh NK nm 1992 ch mc khong 2,5 t USD th nm 2011 con s ny l 105,8 t USD gp 42 ln ch trong gn 20 nm. Tng trng NK nc ta khng n inh qua cc thi k, c th l thi im tng cao nht l nm 1993, 1994 vi mc tng trng 54,4% v 48,8% nhng sau nm 1997, 1998 th st gim con 4% v -0,8% do cuc khng hong ti chnh Chu . Vic khng n nh nh vy ph thuc vo tnh hnh kinh t th gii v kh nng thu ht vn u t ca nc ta khng n nh qua cc thi k Trong giai on 1991 1999 tc tng trng NK thp hn tc tng trng XK, c th l tc la tng trng XK t 18,1% so vi 17,8% ca NK, nhng giai on t nm 2000 2011 th tc tng trng bnh qun qua cc nm ca NK l 21% cn ca XK ch l 18,7%. iu ny cng d hiu v Vit Nam ang thi k u ca giai on y mnh hi nhp, v vy trong ngn hn th XK cha th no tng bng NK, tuy nhin chng ta c th thy rng mc tng trng ca XK so vi NK t nm 2000 2011 chch lch khng cao, y c xem l du hiu ng mng trong n lc ci thin CCTM ang mc thm ht cao. Tuy nhin, trong 2 nm tr li y th tc tng trng ca NK lun cao hn XK, iu ny nh mt 35

hi chung cnh tnh cho Vit Nam, nhm iu chnh cc chnh sch nh chnh sch thng mi, chnh sch u t, chnh sch t gi hi oi, chnh sch thu quan v phi thu quan nhm y mnh XK, v nh hng NK cnh tranh (hn ch NK hng tiu dng, tng cng NK my mc thit b cng ngh phc v cho sn xut thay th hng NK). iu ny s to nn tng v m tt gip chng ta lnh mnh ha CCTM trong hon cnh m CCTM nhiu nm lin b thm ht nghim trng Bng 2.8: Kim ngch XNK giai on 1990 2011 n v tnh: Triu USD, % Nm 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 S b 2011 Kim ngch NK 2752,4 2338,1 2540,8 3923,9 5825,8 8155,4 11143,6 11592,3 11499,6 11742,1 15636,5 16217,9 19745,6 25255,8 31968,8 36761,1 44891,1 62764,7 80713,8 69948,8 84801,2 106750 Tc tng Tc tng trng NK Kim ngch XK trng XK (%) (%) 2404,0 -15,1 2087,1 -13,2 8,7 2580,7 23,7 54,4 2985,2 15,7 48,5 4054,3 35,8 40,0 5448,9 34,4 36,6 7255,8 33,2 4,0 9185,0 26,6 -0,8 9360,3 1,9 2,1 11541,4 23,3 33,2 14482,7 25,5 3,7 15029,2 3,8 21,8 16706,1 11,2 27,9 20149,3 20,8 26,6 26485,0 28,9 15,0 32447,1 22,5 22,1 39826,2 22,7 39,8 48561,4 21,9 28,6 62685,1 29,1 -13,3 57096,3 -8,9 21,2 72191,9 26,4 25,8 96910 34,2 (Ngun: [1], [12], tc gi t tng hp)

36

2.2.2 C cu mt hng nhp khu ca Vit Nam Bng 2.9: C cu NK phn theo nhm hng n v tnh: %
Phn theo nhm hng a. T liu sn xut My mc thit b Nguyn, nhin vt liu b. Vt phm tiu dng Thc phm Hng y t Hng tiu dng c. Vng phi tin t Tng s 1990 85,1 27,3 57,8 14,9 2,5 1,5 10,9 1995 84,8 25,7 59,1 15,2 3,5 0,9 10,8 2000 93,8 30,6 63,2 6,2 1,9 2,2 2,1 2005 89,6 25,3 64,4 8,2 3,0 1,4 3,7 2,2 2007 90,5 28,6 61,9 7,4 2,5 1,2 3.7 2,1 2008 88,8 28,0 60,8 7,8 2,7 1,1 4,0 3,4 2009 90,2 29,3 60,9 9,3 3,5 1.4 4,4 0,5 2010 90,0 29,2 60,8 8,8 2,8 1,5 4,5 1,2 2011 90,4 29,4 61,0 8,5 2,7 1,4 4,4 1,1

100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

(Ngun: [5], [7], [15]) (Giai on 1990 2004 mc c tnh vo mc nguyn nhin vt liu) Xt theo c cu mt hng NK, th Vit Nam c cu NK c s bin ng gia hai nhm hng t liu sn xut v vt liu tiu dng (cn sn phm vng phi tin t khng ng k chim di 2% t trng). C th l giai on 1990 1995 hng tiu dng chim t l khong 15%, th trong giai on t nm 2000 n nay th t l ny lun gi mc 6% 9%. Nu xt trong c giai on 1990 2011 th t trng hng tiu dng NK qua cc nm lun gi mc 9,4%. iu ny phn nh ng ng li m nc chng ta ang theo ui, l NK cnh tranh bng vic gim t trng NK hng tiu dng tng t trng NK my mc thit b, nguyn vt liu cho sn xut, ngoi ra cn gp phn pht trin sn xut theo hng thay th NK hng tiu dng, bo h nn sn xut trong nc im tip theo l t trng cua nhm hng NK l t liu sn xut t nm 2000 n nay tng i n nh mc 89% - 94%, c cu trong nhm hng ny cng thay i khng nhiu cc nm khng chnh lch nhau qu 4%. Tuy nhin im

37

ng ni y l nhm nguyn, nhin vt liu chim t trng kh cao trong c cu cc mt hng NK (trn 60,8% t nm 2000 2011). Nguyn nhn ca tnh trng trn cng khng l g kh hiu khi nc chng ta ang y mnh xut khu, th c xem nh l kt qu tt yu, nhng t trng ca nhm nguyn, nhin vt liu chim nhiu nh vy phn no phn nh c rng s ph thuc ca hng XK vo nguyn liu NK cn kh ln. C th ly v d c th l nguyn liu NK trong ngnh may mc chim n 70%, da giy chim 80%, ngnh g chim 50%, ngnh nha chim 85%, ngnh in t chim 90% So vi cc nc ang pht trin trong khu vc th t trng NK my mc thit b ca cc nc lun gi mc 40% tng kim ngach NK, th nc ta ch khong ti a cha n 30%, nh vy l cn qu thp. V vy, cc din ng kinh t th gii xp nc ta vo hng ci quc gia i mi cng ngh thp la iu d hiu, tuy rng trong nm 2011 va qua t chc s hu tr tu th gii WIPO cng b ch s i mi cng ngh ton cu th nc ta tng 20 hng (t 71 ln 51) nhng vn cn c xem l kh thp T trng NK my mc thit b chim t trng thp (khong 30%) m trong khi t trng NK nguyn ph liu li chim t trng kh cao (khong 60%) v khng c ci thin trong thi gian di (1990 2011) cho thy mt s tht rt r rng rng XK nc ta ph thuc rt nhiu vo cc nguyn ph liu nc ngoi v cng ni ln rng cng ngh nc ta i mi rt chm. Chnh iu ny nh mt thc t dn n s yu km ca ngnh cng nghip ph tr cng nh sn xut thay th NK, cng nh s yu km v kh nng cnh tranh trong ca nn kinh t, do vy nu khng nhanh chng thay i c cu nhp khu (tng NK my mc thit b) i mi cng ngh, h tr cc ngnh cng nghip ph tr, th vic NK cc sn phm trung gian s v hnh chung lm tng gi tr ca hng XK gy ra s yu km trong cnh tranh, iu ny v lu v di s hn ch ci thin CCTM trong di hn 2.2.3 C cu th trng nhp khu ca Vit Nam Th trng NK ca Vit Nam c th ni ang dn c m rng, tnh n ht nm 2011 th con s ny ln n trn 170 quc gia v vng lnh th. C th k n cc th trng ln nh Chu chim hn 70% th phn NK, v k n l Chu u 38

vi khong 15%, v cc th trng tim nng nh Bc M Khu vc Chu c th k n nh cc nc Trung Quc, Hn Quc, Hng Kng, i Loan v c bit l Nht Bn (chim t trng rt cao trong 3 nm tr li y). Cc nc ny c li th v mt gi c, ng thi y cng l khu vc chim t trng cao c ngun vn u t vo Vit Nam, v th m khu vc ny cung cp ch yu nguyn liu,ph liu my mc ph tng v hng tiu dng cho nc ta Biu 2.1: C cu NK phn theo th trng NK n v tnh: %
2.02% 4.88% Chu 9.87% EU Bc M M Latin Chu i Dng Lin Bang Nga 79.81% Chu Phi 1.8% 1.21% 0.42%

(Ngun: Tc gi t tng hp) T nhng s liu c trong 3 nm 2009 2011 th ta c th thy c Chu l th trng NK hng u ca Vit Nam vi mc tng trng nm 2010 l 22,7% cn nm 2011 l 25,6% trung bnh tng mi nm tng 24,1% t 2009 2011, trong phi k n Trung Quc, vi tng trng khng ngng trong nhng nm gn y. Khu vc EU cng tng trng u vi mc tng trng trung bnh trong ba nm gn y l 18,9%, khu vc tim nng Bc M mc tng trng trong 3 nm gn y l 17,6%. Cc th trng nh Lin Bang Nga, Chu i Dng, M Latin lin tc tng qua cc nm gn y, duy ch c Chu Phi gim Trong nhng nm gn y nhp siu lun gia tng th trng ASEAN, Hn Quc, Trung Quc, i Loan, Nht Bn. Ring nm 2011 tng kim ngch nhp khu t cc th trng ny l 77635 triu USD, trong ASEAN l 20910 triu

39

USD, Hn Quc l 13176 triu USD, Trung Quc l 24593 triu USD, i Loan l 8556 triu USD, Nht Bn l 10400 triu USD. Bng 2.10: Tr gi NK phn theo th trng NK n v tnh: triu USD 2009 Chu EU Bc M Lin Bang Nga M Latin Chu Phi Chu i Dng 46789,95 7016,51 3454,18 1412,87 1181,19 1049,49 254,52 2010 57431,27 8183,88 4205,37 1730,06 1443,96 999,10 354,88 2011 72120,57 9917,93 4768,48 2219,14 2081,83 667,30 463,92

(Ngun: [8], [14]) Vic NK qu nhiu t th trng Chu ch yu l nguyn vt liu cho XK, my mc thit b cng ngh thp v trung bnh m Vit Nam li xut siu sang cc th trng nh EU, M, Austrialia, chnh iu ny cng l phn l do gy ra tnh trng thm ht CCTM Nh nu trn , th CCTM Vit Nam v Trung Quc lin tc thm ht, do chng ta XK ch yu vo Trung Quc ch yu l nhm hng thin, nguyn liu v nng sn. iu ng ni y l Trung Quc thng d thng mi vi Vit Nam, nh li thm ht CCTM vi mt s nc trong khu vc, chnh iu ny phn no chng t nng lc cnh tranh yu km ca hng XK Vit Nam sang th trng Trung Quc so vi nhng nc ny. Do vy, chnh iu ny dn n thc t rng Vit Nam phi c chin lc quc gia di hn, c hiu qu, nhm nng cao nng lc cnh tranh ca hng ha XK nhm ci thin CCTM vi th trng tim nng ny. Tuy nhin, c mt iu ng quan tm l Trung Quc vng ln tr thnh i tc cung cp my mc thit b ln nht cho Vit Nam

40

Bng 2.11: Cn i XNK Vit Nam v mt s th trng chnh nm 2005 - 2011 n v tnh: triu USD
2005 ASEAN Trung Quc Hn Quc i Loan Nht Bn EU Hoa K Australia Khu vc khc -3582,8 -2671,6 -2930,5 -3369,2 266,2 2935,8 5061,1 2224,3 -2247,3 2006 -5914,0 -4148,5 -3065,5 -3856,2 538,0 3964,8 6858,1 2645,0 -2086,6 2007 -7797,9 -9063,9 -4097,0 -5807,3 -98,9 3954,0 8404,0 2742,8 -2439,1 2008 -9230,0 -11123,5 -5461,7 -6961,2 227,5 5314,3 9240,2 2993,7 -3028,0 2009 -7700,0 -10008,3 -4929,8 -4992,3 -500,8 4059,0 8696,7 1340,2 882,8 2010 -6056,6 -12710,0 -6669,1 -5534,1 -1288,4 5023,8 10471,2 1260,4 2893,5 2011 -7326,9 -13468,7 -8460,4 -6713,4 3808,2 8798,2 12398,5 395,8 728,7

(Ngun:[3], [8], [13], tc gi t tng hp) 2.2.4 Nhp khu theo thnh phn kinh t Bng 2.12: C cu NK phn theo thnh phn kinh t nm 2002 2011 n v tnh: %, triu USD
2002 Tng kim ngch (triu USD) Tng trng (%) DN trong nc (triu USD) T trng (%) Tng trng (%) DN c vn TNN (triu USD) T trng (%) Tng trng (%) 19746 21,8 13042 66,1 16,1 6704 33,9 34,5 2003 25256 27,9 16441 65,1 26,1 8815 34,9 31,5 2004 31969 26,6 20882 65,3 27,0 11086 34,7 25,8 2005 36761 15,0 23121 62,9 10,7 13640 37,1 23,0 2006 44891 22,1 28401 63,3 22,8 16498 36,7 21,0 2007 62764 39,8 41052 65,4 44,5 21712 34,6 31,6 2008 80713 28,6 52832 65,5 28,7 27882 34,5 28,4 2009 69949 -13,3 43882 62,7 -16,9 26066 37,3 -6,5 2010 84801 21,2 47833 56,4 9,0 36968 43,6 41,8 2011 106750 25,8 58000 54,3 21,3 48750 45,7 31,9

(Ngun: [7], [12]) T nhng s liu c th nhn thy mt iu kh r rng rng trong 10 nm tr li y, thnh phn NK theo thnh phn kinh t c s dch chuyn kh r rt trong t trng cc thnh phn kinh t tham gia nhp khu t doanh nghip trong

41

nc sang doanh nghip c vn TNN. C th l nm 2002 t trng NK theo thnh phn kinh t ca doanh nghip trong nc v doanh nghip c vn TNN ln lt l 66,1% v 33,9% th nm 2011 l 54,3% v 45,7%, tc l doanh nghip c vn TNN NK tng 42046 triu USD, tc tng trng trung bnh qua 10 nm l 37,3%. iu ny cho thy vic thu ht vn u t nc ngoi vo cc ngnh phc v sn xut thc s pht huy hiu qu. Ngoi ra, tc tng trng ca NK cao hn so vi tc tng trng ca XK (21% so vi 18,7% giai on 2000 2011) do vy m vic nhp siu khng ngng gia tng trong cc nm gn y, c bit l khi Vit Nam gia nhp WTO, phi ni lng chnh sch thng mi, d b ra cn t do ha thng mi. Du bit rng vic thc hin hn ch s l rt kh, v nc ta c th ni l ang giai on u ca thi k pht trin do vy cn phi u t my mc thit b phc v cho sn xut, cng nh hc hi cng ngh hin i nhm tng lc sn xut cng nh khin hng ha cnh tranh hn, tuy nhin nu xt v lu v di, vic nhp siu lin tc nh vy ko di s hon ton bt n cho CCTM ni ring, cng nh ci yu t v m ni chung. Do vy y cng xem nh mt li cnh tnh chng ta c th iu chnh chnh sch cho ph hp 2.3 Tnh hnh cn cn thng mi ca Vit Nam giai on 1992 2011 Thc t cho thy rng CCTM nc ta t nm 1992 n nay lun trong tnh trng thm ht, duy ch c nm 1992 l thng d, tuy nhin mc thm ht cng nh nh hng ca n i vi nn kinh t v m nc ta mi giai on l khc nhau. V vy phn tch mt cch k lng hn c th chia ra lm hai giai on l trc khi nc ta gia nhp WTO, v sau 5 nm gia nhp WTO 2.3.1 Cn cn thng mi ca Vit Nam trc khi gia nhp WTO C th ni rng t khi Vit Nam m ca nm 1986 n nay, thng mi nc ta t c nhiu thnh tu to ln, nhng bn cnh cng c nhng thch thc m chng ta phi gp phi, giai on 1992 1999 c xem nh v d in hnh cho vic c nhiu thay i vi c trng l thm ht ln. Nu trc nm 1992, thm ht CCTM nc ta lun mt mc va phi, trung bnh khon 50 triu USD mt nm, th sau nm 1992 thng d 39,9 triu USD th CCTM Vit Nam lun thm ht mc cao, c th l nm 1993 thm ht 938,7 triu USD v lin tc 42

thm ht cho n nh im trong giai on ny l nm 1996 vi mc thm ht 3887,8 triu USD. Nm 1997 n nm 1999 tnh trng thm ht c ci thin r rt vi t l nhp siu trn XK gim t 26,2% nm 1997 xung di mc thp nht 0,7% nm 1999. Nguyn nhn ca vic ny l trong nhng nm ny chnh ph s dng mnh m cc bin php phi thu quan mt cch mnh m gim tc tng trng NK, ng thi cng vi vic khng hong ti chnh Chu trong nhng nm ny lm hn ch lung u t t cc th trng m Vit Nam hay nhp siu Biu 2.2: Tnh hnh CCTM ca Vit Nam giai on 1992 1999 n v tnh: triu USD
14000.0 12000.0 10000.0 8000.0 6000.0 3923.9 4000.0 2000.0 0.0 -2000.0 -4000.0 -6000.0 1992 39.9 1993 -938.7 1994 -1771.5 -2706.5 -3887.8 1995 1996 1997 -2407.3 1998 -2139.3 1999 2540.8 4054.3 2580.7 2985.2 -200.7 5448.9 5825.8 8155.4 7255.8 9185.0 9360.3 XK NK CCTM 11592.3 11143.6 11499.6 11541.4 11742.1

(Ngun: [1], tc gi t thng k) Giai on 2000 2006 tnh trng thm ht ca nc ta li c chuyn bin tng dn, NK qua cc nm lin tc tng, c th nm 2000 tc tng trng NK l 33,2%,nm 2001 l 3,7% nm 2002 l 21,8%, 2003 l 27,9%, 2004 l 26,6% vi mc thm ht c th ln lt l 1153,8 triu USD, -1188,7 triu USD, 3039,5 triu USD, -5106,5 triu USD, 5438,8 triu USD. Tuy rng nm 2005, tnh trng thm ht c gim so vi nm 2004 1169,8 triu USD, nhng nm 2006 li tip tc thm ht 5064,9 triu USD. S thm ht lin tc v kh ln trong cc nm ny c th gii thch c, v trong giai on ny Vit Nam ang thc hin li ha ca mnh ni

43

lng bin php kim sot NK i vi Hoa K, AFTA, v to iu kin gia nhp WTO, bn cnh kinh t th gii c phc hi v pht trin sau cuc khng hong ti chnh nm 1997 dn n u t nc ngoi c phc hi Biu 2.3: Tnh hnh CCTM ca Vit Nam giai on 2000 2006 n v tnh: triu USD
50000.0 44891.1 36761.1 39826.2 31968.8 30000.0 19745.6 20000.0 15636.5 14482.7 16217.9 20149.3 15029.2 16706.1 25255.8 26485.0 32447.1 XK NK CCTM

40000.0

10000.0

0.0

-1153.8 2000

-1188.7 2001

-3039.5 2002

-5106.5 2003

-5483.8 2004

-4314.0 2005

-5064.9 2006

-10000.0

(Ngun: [1], tc gi t thng k) 2.3.2 Cn cn thng mi ca Vit Nam sau khi gia nhp WTO Sau khi chnh thc gia nhp vo WTO vo ngy 11/1/2007 nc ta pht trin trn nhiu lnh vc, cng nh tng tnh hi nhp hn so vi quc t, c th l tc tng trng XK khng ngng tng qua cc nm, vic thu ht vn u t ngy cng thun li, hay vic p dng nhiu my mc trang thit b hin i vo sn xut, chuyn giao cng ngh hin i, ngoi nhng thnh qu to ln t c, th bn cnh nn kinh t nc ta phi cng phi i mt vi nhng th thch kh khn m in hnh l tnh trng thm ht thng mi ln v lin tc trong nhng nm sau khi gia nhp WTO Tht vy, tnh trng thm ht din ra lin tip vi nhng con s khng l m c th l nm 2007 thm ht thng mi l 14203,3 triu USD gp 2,8 ln so vi nm 2006, tip tc mt nm sau , nm 2008 con s ny nn ln con s cao

44

nht t lc Vit Nam m ca vo nm 1986 vi mc thm ht k lc 18028,7 triu USD gn bng 20% GDP ca nc ta lc by gi Biu 2.4: Tnh hnh CCTM ca Vit Nam giai on 2007 2011 n v tnh: triu USD
120000.0 100000.0 80713.8 80000.0 62764.7 60000.0 62685.1 40000.0 20000.0 0.0 2007 -20000.0 -40000.0 -14203.3 2008 -18028.7 2009 -12852.5 2010 -12609.3 2011 -9840 48561.4 57096.3 69948.8 72191.9 NK XK CCTM 84801.2 106750 96910

(Ngun: [1], [11], [12] tc gi t thng k) Biu 2.5: T trng thm ht CCTM ca Vit Nam trn GDP n v tnh: %
25 20.0 20 19.8

15

13.2 11.8 T trng thm ht CCTM/GDP

10

8.7

0 2007 2008 2009 2010 2011

(Ngun:[1], [11], [12], [41], tc gi t thng k)

45

Nhn thy c s nghim trng ca vic thm ht CCTM i cc yu t v m cng nh nn kinh t Vit Nam, trong nhng nm gn y, chnh ph nc ta thc hin nhng chnh sch nhm ci thin CCTM, cng vi vic cuc khng hong kinh t m nm 2009 thm ht CCTM gim xung ch thm ht 12852,5 triu USD, gim 5176,2 triu USD so vi nm 2008, v ch chim khong 13,2% GDP. Lin tc trong nm 2010, v 2011 thm ht lin tc gim c th l nm 2010 gim thm ht xung cn 12609,3 triu USD nm 2011 l 9840 triu USD, ch chim 11,8% v 8,7% ca GDP trong ln lt nm 2010 v 2011. iu ny chng t nc ta ang i ng khi ang c gng lm lnh mnh ha CCTM, mc d kinh nghim ca cc nc trn th gii th vic thm ht ban u thi k u pht trin l hon ton hp l (do phi nhp my mc thit b cng ngh, nguyn vt liu XK), nhng xt v lu di th vic thm ht lin tc nh vy s nh hng khng tt i vi nn kinh t v m ca mt quc gia 2.4 Phn tch cc nhn t nh hng n CCTM Vit Nam giai on nm 1992 2011 Nh cp chng 1 ca bn kha lun ny th ci thin CCTM chng ta thng dng cc bin php nh ph gi ng ni t, hn ch NK, khuyn khch XK, chnh sch u t, chuyn dch c cu vay n nc ngoiV vy trong tiu mc ny s cp r hn cng nh phn tch cc yu t lin quan ca cc bin php nu trn m nc ta thc hin trong thi gian qua nhm ci thin CCTM, tp trung vo cc chnh sch ln nh thng mi, u t, chnh sch t gi hi oi 2.4.1 Cc nhn t lin quan n chnh sch thng mi ca Vit Nam Cc chnh sch thng mi nh ni trn c nh hng mnh m trc tip n CCTM, m mnh m nht chnh l chnh sch thc y XK, v qun l NK, trong thi gian qua Vit Nam ca chng ta ch yu tp trung vo cc lnh vc nh chnh sch thng quyn (m rng quyn kinh doanh XNK), chnh sch thu quan v phi thu quan (gim hng ro thu quan, hi quan 1 ca), p dng cc bin php khuyn khch XK v qun l NK, k kt thc hin cc hip nh thng mi khu vc v ton cu, gia nhp WTO, chnh nhng iu ny to thnh cng

46

khng nh cho thnh cng ca lnh vc XK ni ring, v nn kinh t nc ta ni chung Ci cch quyn kinh doanh XNK c xem l bc t phi trong chnh sch thng mi ca nc ta, t nm 1980 tr v trc, lnh vc ngoi thng hu nh b nh nc c quyn ch mt vi cng ty ln ca B Ngoi Thng c thc hin kinh doanh, ri nm 1986 sau khi m ca hi nhp th quyn kinh doanh XNK tng bc c m rng, tuy nhin vn cn nhng rng buc v loi giy php bt buc, nhn chung cc doanh nghip lc ny ch ch yu h tr cc doanh nghip ngoi thng nh nc v hn ch NK hng tiu dng. T cui nm 1997, sau khi nh nc ban hnh Lut Thng Mi, Ngh nh 57/1998/NCP v sau l quyt nh s 46/2001/Q TTg vo nm 2001, a lnh vc kinh doanh XNK sang mt trang mi bng vic bi b cc loi giy php, ng thi cho php thng nhn XK hng ha khng ph thuc vo ngnh ngh, ngnh hng ng k. i vi cc doanh nghip c vn TNN th cng gp rt nhiu kh khn trong giai on ny, nm 2005 nc ta chnh thc sa i Lut Thng Mi, to tin gia nhp WTO, khi thm hai hnh thc DN lin doanh v DN c vn TNN, cng chnh iu ny m rng quyn kinh doanh XNK nc ta t ch ch c mt vi cng ty ln ca nh nc, nay c a dng cc thnh phn. c bit, chnh s tham gia ca cc doanh nghip t nhn trong nc, DN lin doanh, DN c vn TNN ng gp cho tng kim ngch XK ca nc ta ngy cng ln, t ci thin CCTM [22] Mt vn khng th b qua chnh l chnh sch thu quan v phi thu quan, c th ni rng vic ct gim thu quan XNK nh hng t nhiu n XNK trong thi gian qua. Bng vic sa i biu thu XNK ca 1741 loi hng ha c hiu lc vo ngy 1/1/2008, hay gn y nht l s thay i ca 40 dng thu XK, v hn 1000 dng thu NK nhm thc hin cam kt vi WTO gp phn lm gim chi ph u vo cho sn xut thay th NK v XK, nng cao kh nng cnh tranh ca hng Vit. Bn cnh , kt hp vi cc chnh sch nh min gim th XK, hon thu XK, gim thu nguyn liu XK l bin php hiu qu khuyn khch XK mc cao trong nhng nm gn y. Nhn chung th biu thu cho 47

thy quan im ca nh nc ta khi t liu sn xut, nguyn liu th c mc thu sut NK thp hn so vi hng tiu dng. Hng ro phi thu quan c thc hin di hnh thc danh mc cc mt hng cm XNK, danh mc mt hng b hn ch nh lng, qun ly chuyn ngnh hay cc hng ro phi thu quan khc nh tiu chun k thut, bin php kim dch ng vt, quy nh ngoi hi nhng nhn chung trong thi gian gn y Vit Nam thc hin d b dn cc ro cn phi thu quan t do ha thng mi v thc hin cam kt ca mnh vi WTO. Tm li, ci cch chnh sch thng mi Vit Nam trong nhng nm qua gp phn lm lnh mnh ha CCTM, bng chng l XK tng trng tt, NK c kim sot mt cch tng i hp l ph hp vi cam kt hi nhp ca nc ta. Tuy nhin, s hot ng km ci ca cc doanh nghip nh nc, cng nh s bo h ca chnh i vi khu vc ny s chnh l ro cn hn ch pht trin v vic ci thin CCTM s gp kh khn hn 2.4.2 Cc nhn t lin quan n chnh sch u t ca Vit Nam Nh nhc n cc tiu mc trn, th chnh sch v bin php lin quan n u t c nh hng trc tip hoc gin tip i vi CCTM. Phi k n u tin l u t lin quan ti NK, u t tng mnh l mt trong nhng nhn t chnh dn n NK tng cao trong thi gian gn y. Nm 2005, sau khi ban sa i lut u t nc ngoi thnh lut u t 2005 vi nhng thay i nhm to iu kin ln hn thu ht u t, c th nhn thy u t lin tc tng trong cc nm gn y, u t tng dn n tng nhu cu nhp khu. Xt v mi quan h hi quy tuyn tnh c lng mi quan h gia u t v NK (hm y=ax) th cho thy rng, t l ny giai on 2007 2011 l 1 : 1,94, ngha l c 1 USD b ra u t, th NK li tng ln thm 1,94 USD [22] Nh vy, Vit Nam trong nhng nm gn y, u t v NK c mi quan h kh cht, v u t cng chnh l nguyn nhn chnh thc y nhp siu tng cao, nu nh XK khng tng trng kp thi th nhp siu gia tng l iu tt yu, cng chnh iu ny lm xu i CCTM ca nc ta. Tc ng ca u t lm tng nhu cu NK c th hin r nt mc tng khi lng cc mt hng phc v cho

48

nhu cu u t, c th l hng dng cho nhu cu u t m rng nng lc sn xut v tng XK chim trn 2/3 tng gi tr NK Bng 2.13: Mi quan h gia u t v NK n v tnh: triu USD, t ng Tng vn u t x hi (t ng) (1) 532093 661753 708826 832078 877900 Tng vn u t x hi (triu USD) (2) 30761 35654,3 40987,2 47999,5 50752,6 Kim ngch NK (triu USD) (3) 48561,4 62685,1 57096,3 72191,9 96910

Nm

T l gia (3) v (2)

2007 2008 2009 2010 2011

1.58 1.76 1.39 1.50 1.91

(T gi trung bnh giai on 2007 2011 l 17297,65 VND = 1USD) (Ngun: [32], [33], tc gi tc tng hp) Mt im ang ni y na l chnh sch u t ca nc ta vo khi vc kinh t nh nc chim t trng kh cao, chim trung bnh khong 48,8 % trong giai on 1995 2011, tuy chim t trng cao nh vy nhng ch tp trung vo nhng ngnh cnh tranh km, khng c hiu qu kinh t, cng vi vic thua l ca cc cng ty nh nc, iu ny phn no lm xu i CCTM, v hnh chung nh hng n nng lc cnh tranh ca hng XK v hng thay th NK. Trong khi , cc khu vc phi nh nc li to ra ngy cng nhiu vic lm n nh ca nh thu c nhiu sn lng hn trn mt ng u t, nu nh cho khu vc ny c c vai tr ln hn th nc ta s gia tng c cnh tranh ca hng XK, ng thi gim n, t ci thin CCTM. Ngoi ra cn phi ni thm rng, s tng trng kinh t ca nc ta vn ch yu da theo chiu rng trn c s khai thc c ngun lc t nhin nh ti nguyn khong sn v sc lao ng, cng vi hiu qu u t thp km, lng vn b ra ln nhng mc pht huy tc dng cn ht sc hn ch v s tht thot ca vn trong qu trnh qun l u t, chnh iu ny dn ti

49

nghch l rng, u t t bn nc ta khng ngng gia tng nhng mc ng gp vo tng trng chung li gim st Bng 2.14: Vn u t pht trin theo thnh phn kinh t n v tnh: t ng, %
Nm 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Tng s (t ng) 72447 87394 108370 117134 131171 151183 170496 200145 239246 290927 343135 404712 532093 616735 708826 830278 877900 KV kinh t nh nc Vn (t ng) 30447 42894 53570 65034 76958 89417 101973 114738 126558 139831 161635 185102 197989 209031 287534 316285 341600 T trng (%) 42.0 49.1 49.4 55.5 58.7 59.1 59.8 57.3 52.9 48.1 47.1 45.7 37.2 33.9 40.5 38.1 38,9 KV ngoi nh nc Vn (t ng) 20000 21800 24500 27800 31542 34594 38512 50612 74388 109754 130398 154006 204705 217034 240109 299487 309400 T trng (%) 27.6 24.9 22.6 23.7 24.0 22.9 22.6 25.3 31.1 37.7 38.0 38.1 38.5 35.2 33.9 36.1 35,2 KV c vn TNN Vn (t ng) 22000 22700 30300 24300 22671 27172 30011 34795 38300 41342 51102 65604 129399 190670 181183 214506 226900 T trng (%) 30.4 26.0 28.0 20.8 17.3 18.0 17.6 17.4 16.0 14.2 14.9 16.2 24.3 30.9 25.6 25.8 25,9

(Ngun: [32]) 2.4.3 Chnh sch t gi hi oi Nh nhc n trong chng 1, chnh sch t gi hi oi c tc ng trc tip i vi hot ng XNK v do nh khng nh n CCTM, chnh v th vic s dng chnh sch t gi hi oi iu chnh CCTM l mt bin php hon ton hp l, c bit l cc nc ang pht trin cn hi nhp KTQT. Trong hot ng KTN, tht s mc tiu chnh ca chnh sch t gi chnh l khuyn khch NK v

50

hn ch XK, tao ra mi trng kinh t n nh, lnh mnh, ng thi tng ngun d tr ngoi t Chnh sch t gi hi oi ca nc ta cng thay i qua cc thi k, nu trc nm 1989, trong c ch tp trung bao cp, nc ta ch p dng mt c ch t gi c nh, p t ch quan khng theo tn hiu ca th trng quc t v nhu cu trao i thng mi gia cc nc, v t gi ch c s dng nh mt cng c qun l v m, cng nh ghi chp tnh hnh XNK, ch yu l vi Lin X, chnh ch nh vy km hm ng lc ca cc doanh nghip hot ng XNK. Giai on nm 1989 1922 ch t gi c linh lot hn, khi iu chnh thch nghi hn vi xu hng vn ng ca nn kinh t th gii, bng vic iu chnh t gi chnh thc theo t gi trn th trng t do sao cho mc chnh lch nh hn 20%. Tuy nhin hu qu ca chnh sch ny lm cho VND lin tc mt gi so vi USD, gi USD tng vt, cng vi vic XK cha khng nh c v th trn th trng quc t, s gim gi ca VND lm tng gi u vo NK, ng thi gia tng lm pht (lm pht nm 1989 l 34,7% ln 67,5% trong hai nm 90, 91). Tuy cn giai on 1989 1992 ch t gi cn nhiu bt cp nhng n l nc khi u cho s hnh thnh t gi theo gi th trng, c xem nh bc t ph trong chnh sch t gi nc ta. T gi c iu chnh gn hn vi quan h cung cu ngoi t v XNK, gi tr ca VND iu chnh gn vi gi tr thc ca n [25] Giai on 1993 1996 Ngn hng nh nc gia tng mc can thip vo th trng ngoi hi n nh t gi v tng sc mua ca VND, trn c s t gi chnh thc, giao dch ca cc ngn hng thng mi v khch hng c xc nh trong bin +0,5%, s can thip tch cc ny gp phn lm n nh gi VND/USD trc bin ng ca gi la M, t gi giai on ny ch giao ng mc 11000VND/USD. Tuy nhin, vic gi nguyn mt t gi c nh trong sut mt thi gian cng gy ra nhng bt cp ca n, qua 4 nm (1993 1996) dn n mt thc t rng mc gi c ca hng ni a thc t tng ln so vi hng ngoi, hay chnh l hng ni mt i kh nng cnh tranh ca mnh trn c th trng trong nc v quc t, ngoi ra trong giai on ny, chnh t gi lm cho NK tng ng k, v lm cho thm ht CCTM din ra lin tc trong cc nm, v 51

dn n nh im l nm 1996 vi mc thm ht k lc trong giai on 1992 1999 vi 3881,7 triu USD. Nh vy, trong giai on ny chnh sch t gi nhm cng c duy tr sc mua ca ng Vit Nam to mi trng kinh t n nh, tuy nhin chnh iu ny lm cho ng VND tng gi so vi USD, chnh iu ny lm nh hng xu n XK v sn xut thay th NK Giai on nm 1997 n nay, chnh sch t gi c iu chnh cho ph hp hn lm cho nn kinh t thch nghi dn vi bi cnh hi nhp kinh t, c th giai on 1997 -1998 tng cng qun l ngoi hi v iu chnh t gi linh hot nm 1999 gp phn n nh cung cu ngoi t, tp trung ngoi t cho XNK, cng nh gp phn ngn chn nh hng ca cuc khng hong khu vc i vi nn kinh t Vit Nam. C ch iu hnh t gi da trn quy nh t gi chnh thc v bin giao dch cho cc ngn hng thng mi to iu kin cho Ngn hng nh nc d dng kim sot, iu tit c th trng ngoi hi, v cng nh p dng bin gii hn m nc ta tranh c nhng t bin ng v t gi, bin lc ny l 0,1%, gn y nht l iu chnh tng mnh t gi, v gim bin t +/3% xng cn +/- 1% vo ngy 11/2/2011. Nhn chung, chnh sch t gi ca nc ta hin nay ch yu neo theo mt ng tin mnh c th cn nhc nh USD, JYP, hay EUR ri iu chnh ph hp vi hon cnh ca nc ta. Vic iu chnh t gi gp phn gii quyt tnh trng ngng tr ca th trng lin ngn hng, gim bt sc p i vi ngun d tr, tc ng n chnh sch ngoi hi, x b c tnh trng mt cn i cung cu ngoi t th trng. Nh vy, trong thi gian quan chnh sch t gi ca Vit Nam l tng i hp l gp phn n nh kinh t v m v ci thin CCTM 2.5 nh gi v tnh hnh cn cn thng mi nc ta trong giai on 1992 2011 Mc du CCTM nc ta thm ht trong nhiu nm lin, tuy nhin nhp siu vn cn mc cho php, ch s n/XK vn ang mc chu ng c do cc khon chuyn giao kiu hi, XK lao ng, cc khon vin tr thm ht CCTM hng ha l yu t c bn gy nn tnh trng thm ht cn cn vng lai, t nh hng n CCTTQT, hoc tng vay n nc ngoi. Song, iu ny khng 52

xy ra Vit Nam trong thi gian qua. T l nhp siu ca nc ta trong thi gian gn y kh cao, tuy nhin NK ch yu l my mc thit b, nguyn vt liu phc v u vo sn xut, do vy cng cha nh hng nhiu n nn kinh t v m, nhn gc u t th y c th xem l tn hiu ang mng, nhng c th thy rng t trng nguyn liu th v bn thnh phm chim t trng rt cao, iu ny v lu di s khng c li cho CCTM. ng quan tm hn chnh l sn phm xut khu ca Vit Nam ch yu l hng th, nng sn, khong sn, hng ch bin ca nc ta cha khng nh c mnh trn th trng so vi cc nc trn khu vc, chnh vic ny lm cho tng trng XK nc ta ch tng v lng, cn gi tr gia tng th khng nhiu. Tm li, CCTM cha th hin r nt xu hng pht trin ca nc ta C th ni rng nguyn nhn ca vic thm ht CCTM trong giai on 1992 2011 u tin l nc ta m ca hi nhp, ni lng ro cn thng mi c th gia nhp WTO, cng nh thc hin cam kt vi WTO, chnh iu ny lm gia tng NK, m NK th thng tng nhanh hn XK trong ngn hn, tip n l yu cu y mnh pht trin t nc, do phi nhp nhiu my mc thit b, cng ngh chuyn giao, do theo nh hng ni trn nn ko theo tnh trng thm ht CCTM, cng phi ni thm l nc ta ang i theo nh hng pht trin kinh t theo hng XK, hn ch NK. Mt mt cn NK pht trin XK, mt khc cn phi NK bo m nn sn xut trong nc thay th NK, nhng vic ph thuc qu nhiu vo nguyn liu ca cc ngnh trn v hnh chung lm xu i CCTM, chng t ngnh cng nghip ph tr yu km ca nc ta. Nhn chung, y l nhng nguyn nhn khch quan m nc ta gp phi. Ngoi ra, cn v cc nguyn nhn ch quan nh chm chuyn dch c cu hng XK theo hng gia tng t trng hng XK ch bin, cha c nhng mt hng c gi tr cao, XK ca khu vc trong nc chim t trng ngy cng gim trong khi u t ngy cng tng, m quan trong l sc mnh cnh tranh ca cc sn phm sn xut trong nc cn thp km, trc ht l ngnh cng nghip ph tr, ngoi ra cn hiu qu u t thp vo cc ngnh vo cc ngnh thay th NK. Chnh nhng iu ny lm gim kh nng cnh tranh ca hng XK, v mt hng trong nc c gi cao hn so vi th gii, v vy v hnh chung lm thm ht CCTM trong thi gian va qua 53

S KT CHNG 2: Vit Nam hu nh cng ging vi cc nc ang pht trin khc ang tng bc vo nn kinh t th gii cnh tranh y khc lit v tng bc chuyn i c cu kinh t ph hp vi nh hng m tng nc theo ui. Khi mun nng cao cnh tranh nh vy ng ngha phi nng cao u t, tc l gia tng hm lng NK, chnh iu iu ny v tnh lm xu i CCTM, ngoi ra trnh pht trin kinh t thp, ph thuc nhiu vo th trng th gii cng l mt nguyn nhn lm cho CCTM nc ta thm ht trong nhiu nm. Hay s chm dch trong c cu hng XK theo hng gia tng t trng hng ch bin, cng vi vic hiu qu u t thp ca khu vc kinh t cng phn no lm nc ta kh khn trong vic thc hin iu chnh CCTM. Bn cnh , thm ht ca nc ta ch yu t cc th trng nh ASEAN, Hn Quc, Trung Quc, Nht Bn trong khi chng ta li xut siu sang cc th trng Bc M, v EU iu ny cho thy mt mt mc m ca ca nc ta kh cao i vi khu vc Chu , nhng mt khc ph thuc qu ln vo th trng ny vi ngun nguyn liu, nhin liu, my mc thit b, hng tiu dng vi cht lng trung bnh, ng thi phn nh trnh sn xut v kh nng cnh tranh km ca Vit Nam sao vi cc nc trong khu vc Trong ngn hn, thm ht CCTM c th chp nhn c nhng nu trong trung v di hn s xut hin rt nhiu nguy c, v n nh hng trc tip n cc bin v m khc. Trong gn 20 nm tr li y, nh nc ta c nhng thay i tch cc trong chnh sch thng mi, chnh sch u t, v chnh sch t gi hi oi nhng nhn chung cc chnh sch ny vn cha th hin c r nt vai tr ca mnh trong vic ci thin cn cn thng mi. Vi nhng l do , Chng 3: Cc gii php iu chnh cn cn thng mi ca Vit Nam bn kha lun ny s cp n mt s gii php nhm ci thin CCTM, cng nh mt s kin nghi vi cc ban ngnh chc nng c th lm lnh mnh ha CCTM trong thi gian ti

54

CHNG 3: CC GII PHP IU CHNH CN CN THNG MI CA VIT NAM 3.1 Quan im v nh hng iu chnh cn cn thng mi ca Vit Nam 3.1.1 Quan im iu chnh cn cn thng mi ca Vit Nam Quan im iu chnh CCTM ca Vit Nam c th nhc n u tin l iu chnh CCTM theo hng n nh v m. Nh chng ta bit rng, trong ngn hn, CCTM nc ta khng th cn bng c, XK vn s tng so vi NK trong nhng nm ti, do vy chng ta cn phi c bin php iu chnh lm th no b p c thm ht thng mi, khng lm nh hng n cn cn thanh ton v n quc t, m bo n nh h thng tin t, cng nh kh nng tr n v kim ch lm pht. C th hn l iu chnh cc ch s nh tng s n trn GDP (<50%) trong gii hn cho php; ch s n trn XK gim dn; tng s n trn XK (<275%), v ch s tng trng NK v XK cho hp l Th hai l chng ta phi iu chnh CCTM theo hng y mnh cng nghip ha, hin i ha t nc, bng vic thu ht vn cng ngh bn ngoi v n nh sn xut tiu dng trong nc. ci thin CCTM chng ta nn theo nh hng XK da vo li th cnh tranh. l pht trin XK cc ngnh cng nghip ch to, ch bin t do ha NK, m c th hn l NK cnh tranh hn ch NK hng tiu dng tng NK my mc thit b cng ngh phc v cho XK v thay th NK. Nu nc ta ch da vo li th c sn v t nhin, khong sn v lao ng r th vic ny v hnh chung s lm cho vic iu chnh CCTM trong di hn s rt kh khn v khng ph hp vi xu hng pht trin hi nhp Th 3 l nc ta mun iu chnh CCTM mt cch lnh mnh th phi cn c nhng gii php mang tnh tng th v ng b, s phi hp ca nhiu ngnh lin quan nh thng mi, u t, ti chnh, ngn hng, dch vC th nhn thy rng mc d vic thm ht CCTM lin quan trc tip n cc chnh sch XNK, c th l chnh sch khuyn khch XK v qun l NK, nh c th ni rng gc r ca tnh trng thm ht ny khng ch nm , m bt ngun t s yu km v sn xut, c cu u t, s chuyn dch c cu kinh t, chnh sch tin t, chnh sch t gi, mc tiu tng trngDo vy, chng ta khng nn iu chnh theo hng tip 55

cn trc tip l x l th trng XNK, v cc bin php thng mi, m nn phi hp mt cch ng b cc gii php v tt c cc lnh vc ni trn Th 4 vic iu chnh CCTM phi m bo qu trnh t do ha thng mi, v thc hin cc cam kt vi WTO, v cc i tc. Nh nhc n trn, trong ngn hn, vic ni lng ro cn thng mi, cng nh tng khuyn khch u t, chnh l l do chnh khin NK c th tng nhanh do vy m cha th ci thin mt cch c bn tnh trng thm ht CCTM. Tuy nhin, khng v th m chng ta tht cht ro cn thng mi, c th nh tng p dng cho nm 1995, 1996 thng qua cc bin php nh cm NK, hn ch nh lng, yu cu kt hi ngoi t, th tc hi quan c bit iu ny s lm mt hnh nh t do ha thng mi ca nc ta vi bn b quc t. Thay v thc hin nhng chnh sch nh trn, chng ta nn tn dng giai on ny NK cnh tranh nhm nng cao kh nng cnh tranh ca hng ha XK v hng ha thay th NK trong di hn Th 5 l mc tiu ca chng ta khng nn sai lch l ch iu chnh theo hng a CCTM v cn bng, m phi l gi n nh c kinh t v m tao tng trng v pht trin kinh t, tng trng XK, nng cao sc mnh cnh tranh ca hng XK cng nh hng thay th NK. Do vy, quan im iu chnh CCTM l to iu kin khai thc li th cnh tranh do qu trnh m ca hi nhp mang li, c th l thu ht vn cng ngh tin tin, kinh nghim qun l, k nng lao ng t to nn tng v sc bt cho sc cnh tranh ca hng ha 3.1.2 Phng hng iu chnh cn cn thng mi ca Vit Nam C th ni rng phng hng iu chnh CCTM ca Vit Nam hin nay c xem l hu hiu nht l pht trin XK, c bit l ch trng pht trin cc ngnh cng nghip ch bin, ch to, c hm lng k thut nhm nng cao sc cnh tranh ca hng ha XK. y c th xem l hng ch o lm lnh mnh ha CCTM, ng thi y mnh qu trnh chuyn dch kinh t theo hng cng nghip ha v hin i ha t nc. Cng phi ni thm rng, trong giai on hin nay chng ta cng cn tranh th vn, cng ngh, kinh nghim qun l ca cc nc tin tin xy dng nn tng cng nh sc bt cho pht trin kinh t di hn, ng

56

thi hn ch NK hng tiu dng, gia tng NK my mc thit b nhm to t liu sn xut cho thi k pht trin Tuy nhin, nn NK nhng my mc thit b t cc nc c cng ngh hin i nh EU v khu vc Bc M, hoc cc th trng Vit Nam c thng d thng mi, t d nhanh chong i mi cng ngh, tng nng sut sn xut, tng sc cnh tranh cho hng ha XK v hng ha thay th NK. ng thi vic nhp my mc ny cn gip pht trin cc ngnh cng nghip ph tr, gip chng ta khng phi ph thuc qua nhiu vo nguyn liu NK nc ngoi, t lm lnh mnh ha CCTM ca Vit Nam trong tng lai Nh ni trn th Vit Nam nn a dng ha th trng NK ca mnh hn, trnh ph thuc qu nhiu vo th trng Chu , iu ny xt ra th hon ton khng c li cho CCTM ca Vit Nam trong thi im hin ti, chng ta nn chuyn hng sang cc th trng m ta sut siu nh EU, Hoa K, nhm cn bng ha CCTM ca nc ta trong giai on ti Mt vn ng quan tm hn na, chnh l trong thi gian gn y, doanh nghip nh nc, tng cng ty nh nc lin tc lm n thua l, in hnh l s vic thua l hng hng chc ngn t ng, nh hng khng nh n nn kinh t ca nc ta. Do vy, vic cp thit hin nay l phi tin hnh ci cch doanh nghip Nh nc, ng thi pht trin kinh t t nhn, thu ht u t nc ngoi. Bn cnh , cng nn a khu vc kinh t nh nc vo mi trng kinh doanh quc t, hn ch c quyn, bo h khu vc ny v tip thm sc cho khu vc t nhn bng vic bo m mi trng kinh doanh bnh ng, khng phn i x, cng nh c nhng chnh sch nhm y mnh hot ng sn xut kinh doanh ca khu vc ny. Cn i vi khu vc c vn u t nc ngoi nh nc cn c nhng chnh sch nhm ci thin mi trng u t. Chnh nhng iu s gp phn lm lnh mnh ha CCTM trong giai on tip theo Tm li, phng hng iu chnh CCTM Vit Nam hin nay l phi iu chnh CCTM theo hng n nh v m, v n nh cng nh gim bt n nc ngoi, nhm lnh mnh ha CCVL, t trnh nng ln CCTQT ca Vit Nam trong giai on ti 57

3.2 Cc gii php nhm ci thin cn cn thng mi ca Vit Nam 3.2.1 Nhm gii php t Nh nc 3.2.1.1Nhm gii php nhm nng cao nng lc cnh tranh ca hng xut khu ca Vit Nam Nh ni cc tiu mc trc, vic lnh mnh ha cng nh ci thin CCTM trong ngn hn l rt kh khn, v n c th nh hng n tng trng kinh t, cng nh tin trnh t do ha thng mi v thc hin cc cam kt vi WTO v cc i tc. Do gii php quyt nh cng nh ch cht trong vic ci thin CCTM ca nc ta hin nay l tng trng XK Trong chng 2 ca bn kha lun ny c cp n rng nguyn nhn ch yu ca vic thm ht CCTM chnh l cc nguyn nhn lm hn ch tc v cht lng tng trng XK. Thc t rng, t trng ca XK nc ta so vi th gii cn qu nh b, chnh iu ny a ra cho chng ta mt vn l lm sao tng ngun cung cho XK, nhng vn t ra y l chng ta s tng cung XK cho loi mt hng no l thch hp. C th thy rng, vic tng XK cho cc mt hng ch tao, ch bin c xem l la chn hp l, bi v cc mt hng ny c gi tr XK cao hn so vi cc mt hng c ngun gc t nhin v gia cng, ng thi vic XK cc mt hng c ngun gc t nhin v gia cng gp kh khn trong vic tng trng, nht l khi trong giai on hin nay Tnh n thi im ny, th trng XK nc ta c m rng ra rt nhiu quc gia v vng lnh th, do vy mun tng trng XK th trc ht chung ta phi ch trng khu sn xut, ci cch trong nc, c bit l doanh nghip nh nc v khu kinh t cng, v khu vc ny trong thi gian gn y lun nhp siu v t trng XK ang gim dn, cng vi vic lm n thua l ca cc cng ty nh nc cng l mt l do. Ngoi ra, ht vn u t nuc ngoi vo cc ngnh nh hng XK cng l nhng hng ch o tng XK, tuy rng trong ngn hn s gia tng NK, nhng xt v di hn th y c xem l cch hiu qu. T nhng nh hng nh vy, th gii php tng xut khu c th xut nh sau: u tin l chuyn dch c cu hng ha XK theo hng gia tng t trng hng cng nghip ch bin da vo li th lao ng v cng ngh ngun vn. iu 58

ny c ngha l tip tc y mnh pht trin sn xut da vo ngun lao ng di do v k thut trung bnh t tng li th v quy m, ng thi chuyn dch c cu sang cc ngnh pht trin sn xut XK da vo vn v k thut gia tng gi tr Th hai l phi ci cch doanh nghip, nht l doanh nghip nh nc, ng thi h tr khu vc doanh nghip t nhn. lm c ny th trc ht chng ta cn a h thng doanh nghip vo h thng kinh doanh ton cu, theo kinh nghim ca Trung Quc th a vo h thng cc cng ty a quc gia (TNC), bng cch bn li hoc st nhp, bin h thnh mt b phn ca TNC. Khi cc doanh nghip tr thnh mt b phn cu thnh ca h thng kinh doanh ton cu th h c kh nng cnh tranh vi hng ha ca cc hng kinh doanh khc th trng trong nc v cc i th khc th trng nc ngoi. V vy, nu khng hi nhp c th nng cao kh nng cnh tranh l ht sc kh khn v khng tip cn c vi ngun vn, cng ngh cng nh phng thc qun l mi hiu qu. C th thy mt thc trng rng khu vc doanh nghip nh nc gn nh tch ri vi h thng sn xut ton cu. iu ny cn c th hin cc doanh nghip FDI khi hu ht cc doanh nghip ny ang hot ng nc ta phn ln l cc doanh nghip 100% vn nc ngoi Th ba l cn c chnh sch ton din phi hp ng b to iu kin thun li cho doanh nghip pht trin. Mun lm c iu ny, trc ht chng ta cn tao iu kin thun li cho vic thnh lp doanh nghip, ni lng hn na v iu kin kinh doanh, nht l trong lnh vc XNK. Bn cnh , m rng quyn t ch kinh doanh ca doanh nghip, trc ht l trong lnh vc xc nh gi c, qung co, qun l nhn s, qun l chnh sch tin lng, ch khuyn khch, thnh lp cc chi nhnh, cng ty con, vn phng i din R sot li nhng im bt ly trong php lut i vi doanh nghip, tm cch khc phc v sa cha, ng thi tao iu kin cho cc doanh nghip d tip cn vi cc ngun lc, t ai, ngun vn, lao ng, cc dch v h tr, to bnh ng gia cc doanh nghip Th t l nn xy dng chin lc pht trin cc ngnh kinh t mi nhn da trn nhng li th v cnh tranh sn c ca nc ta trong mt thi gian nht nh 59

to ra nhng sn phm c kh nng cnh tranh cao so vi cc sn phm ca khu vc, c nh hng quc t, chim v th cao trong chui gi tr ton cu. Giai on tip theo chung ta nn tng bc xy dng nn tng pht trin nhng ngnh kinh t da vo cng ngh cao v tri thc, c bit cc ngnh dch v ch cht nh thng tin, ti chnh, du lch, gio dc, o to Th nm l c cu li nn kinh t, tp trung pht trin nhng ngnh c li th cnh tranh. Trn c s xy dng chin lc pht trin nhng ngnh c li th cnh tranh, chng ta phi ht sc cn trng trong vic la chn d n u t, tt nht l nn u t vo cc d n c t sut sinh li cao, phc v v h tr vic y mnh XK, hn ch u t vo cc d n khng hiu qu (v d tn km nhiu ngun lc v chi ph hn sn xut ra sn phm so vi chi ph NK sn phm tng t). nh gi v r sot li cc ngnh kinh t ang sn xut vi chi ph cao hn gi th gii, t t ra vn ti c cu ngnh ny, kinh doanh hiu qu, c bit l cc doanh nghip nh nc, cc tng cng ty trc thuc nh nc, trn c s ny a ra phng n: gii th, xy dng mi, u t thm, hay chuyn s hu, tin hnh c phn, st nhp Th su l gim chi ph kinh doanh, nng cao cht lng sn phm v dch v. Nn nh gi li kh nng cung cp dch v v gi dch v c hng gim bt chi ph sn xut nhm to mi trng thun li gim chi ph u vo, chi ph trung gian cho doanh nghip, trc ht l gim gi cc dch v cng tc ng lm tng chi ph sn xut hng ha v dch v nh gi in, gi nc, bu chnh vin thng, cc ph vn ti, nng lng, ph dch v bn cng, sn bay, phi dch v hnh chnh. ng thi, khuyn khch cnh tranh, kim sot c quyn v gim gnh nng v thu cho cc doanh nghip, m rng cnh tranh trong xy dng v cung cp c s h tng, m rng cng khai u thu quyn cung cp dch v. i vi cc dch v c quyn, xy dng yu cu v cht lng ca dch v c quyn, so snh vi cc doanh nghip c quyn ca cc quc gia khc trong iu kin tng t, gim tr thu i vi cc sn phm NK h tr XK nh my mc thit b, nguyn vt liu

60

Cui cng l n gin ha th tc hnh chnh, c bit l th tc hi quan v quan tm ng mc hn hot ng v hiu qu cng tc xc tin thng mi. Gn y, tuy rng nh nc c c gng nhm n gin ha th tc hnh chnh, v c bit l hi quan khi thc hin chnh sch hi quan mt ca, nhng trong thc t vic khai th tc hi quan vn con kh rm ra v cn nhiu tiu cc. Do vy, chng ta cn phi tch cc hn trong vic n gii ha th tc giy t cho cc doanh nghip khi khai hi quan, ng thi nghim tr nhng trng hp tham , gy tiu cc trong ngnh hi quan. Bn cnh , cn phi quan tm hn n cng tc xc tin thng mi, m bo c ch ti chnh thch hp cho c quan xc tin thng mi, nng cao xc tin thng mi c bit l hot ng nghin cu th trng, y mnh xc tin thng mi cp chnh ph, pht trin hn na thng mi in t, mt ngnh pht trin n r ti nc ta hin nay gim chi ph tip th 3.2.1.2Nhm gii php nhm qun l nhp khu C th nhn thy mt thc t rng, k t khi nc ta gia nhp WTO, tnh trng nhp siu lin tc gia tng qua cc nm, do vy kim sot v hn ch NK c xem l mt bin php c ngha dng lnh mnh ha v ci thin CCTM. Tuy nhin, theo mt s chuyn gia kinh t, th mc nhp siu ca chng ta vn cn kim sot c, cha nh hng qu nghim trng n cn cn ti khong vng lai v n nc ngoi, hn na mc NK theo mc tiu chin lc cn thp so vi NK cho php. Do vy, vic hn ch NK mt cch thi qu, khng cn nhc k lng s lm nh hng n tc pht trin kinh t, cng nh cc cam kt m ta phi thc hin vi WTO, v cc i tc. Chnh v vy, bin php hu hiu nht lc ny l ch yu kim sot NK, hon thin hn chnh sch NK khuyn khch NK cnh tranh nhm i mi cng ngh hin i hn, pht trin cc ngnh cng nghip ph tr cho hng ha XK v hng ha thay th NK, nng cao sc cnh tranh ca hai loi hng ny. L , mt s gii php nhm kim sot NK gp phn lm lnh mnh ha v ci thin CCTM cn thc hin l: Th 1 l chng ta nn u tin NK cng ngh tin tin, cng ngh ngun, NK bng sng ch, bng pht minh v ng dng vo sn xut ng thi tng cng hp tc quc t hc hi kinh nghim. Tht vt, Vit Nam ta ang trong giai on 61

pht trin, cng ngh c xem l yu t hng u y nhanh tin trnh cng nghip ha hin i ha t nc, vic tng hm lng NK cng ngh khng ch kin cho nc ta c th ci thin c chi ph sn u vo, m cn gp phn nng cao cht lng ca sn phm dch nc ta, a chng ln tm cao mi c th cnh tranh trong mi trng quc t y khc lit. Hin gi khi m cng ngh nc ta vn cn yu, th gii php u tin c th c xem xt l xy dng trung tm cng ngh cao thu ht vn u t nc ngoi ca cc cng ty a quc gia tng bc rt ngn khong cch v cng ngh so vi cc nc trong khu vc, m xa hn l th gii Th hai l nn y mnh thu ht u t vo cc ngnh cng nghip ph tr tng bc hn ch NK nguyn liu, ph kin t nc ngoi. Nh phn tch trong chng 2, vic Vit Nam NK qu nhiu cc nguyn liu t nc ngoi lm gim gi tr hm lng li nhun ca hng Vit Nam XK so vi cc nc trong khu vc, ng thi gy hn ch cho hng ha nc ta trong tin trnh cnh tranh quc t. Thc t rng, rt nhiu ngnh XK ch cht ca chng ta da rt nhiu vo cc nguyn liu v ph kin nc ngoi c th ly v d l dt may, da giyV th vic, xy dng mt h thng cc ngnh cng nghip ph tr s gip rt nhiu trong vic gim gi thnh u vo, t to sc bt cho hng ha XK nc ta trong tin trnh cnh tranh quc t Th ba l chng ta nn a dng ha th trng NK, hn ch ph thuc qu mc vo mt s th trng. Nh ni chng 2 th th trng m nc ta nhp siu trong nhng nm gn y chnh l th trng Chu , c bit l Trung Quc khi m tnh trng nhp siu ang tng n chng mt, do vy trc mt ta phi cn c gii php iu chnh th trng ny, v gii php c th mang li hiu qu nht lc ny l y mnh XK vo khu vc Chu , ng thi m rng NK t cc th trng xut siu tranh th vn cng nh cng ngh hin i. Bn cnh , cc ban ngnh lin quan nn tng cng kim sot NK, trc ht l ngn chn vic nhp hng lu hng t cc nc ASEAN v Trung Quc bo v nn sn xut trong nc

62

Th t l hon thin v xy dng h thng tiu chun i vi NK hn ch NK cng ngh lc hu, li thi khng cng kh nng s dng. Chng ta cn tch cc hp tc khu vc, nhm hi ha ha tiu chun, ng thi cn tng cng bo h NK hng ha, c bit l hng tiu dng theo cc tiu chun v k thut c WTO, v cc nc i tc tha nhn nhm hn ch my mc thit b c lc hu, li thi c tc ng khng h nh n hiu qu vay n nc ngoi v tnh cnh tranh ngnh v sn phm hng ha Vit Nam Cui cng l n gin ha hn na th tc cp giy php NK, tng bc n gin ha h thng thu quan, v phi thu quan theo nh cam kt vi WTO, v cc i tc. Vic n gin giy php NK bao gm c giy php qun l bi cc c quan chuyn ngnh m rng hn na trn thc t i tng cho php tham gia XNK hng ha v dch v, c bit l khu vc t nhn v c nhn kinh doanh, vic ny c tc dng lm khu vc ny NK nhiu t liu sn xut hn ph cho y mnh cht lng hng XK v hng thay th NK. 3.2.1.3Nhm gii php nhm nng cao u t pht trin cc ngnh cng nghip ph tr Trong chng 2 ca bn kha lun ny, chng ta thy c rng trong c cu NK ca Vit Nam, t l gi tr NK hng nguyn liu ph liu rt cao, v chim t trng ln trong cc nm gn y. Hin nay, cc ngnh nh dt may, da giy p ng ch mt phn nh nhu cu trong nc do phi nhp nhiu nguyn liu v ph liu nc ngoi do gi thnh kh cao khng p ng c nhu cu ca nhn dn, ngoi ra cc ngnh khc trong cng nghip nh t, xe my in t, ha chtth vn nguyn ph liu cng tr thnh mi lo ngi y bc xc. Cc doanh nghip nc ngoi trong lnh vc ny ang lo ngi v thiu cc ngnh cng nghip ph tr, kh nng cnh tranh ca h kh m ci thin c khi phn ln cc linh kin u NK t nc ngoi. Nh vy, c th thy rng chui h thng cc ngnh cng nghip ph tr nc ta cha pht trin v cha p ng c yu cu sn xut trong nc v sn xut XK. Trong xu th tng gi cc nguyn liu u vo do kinh t th gii phc hi v tng trng nng ca Trung Quc, s ph thuc qu nhiu vo nguyn nhin liu nc ngoi s lm bin ng gi c gy tnh trng lm pht, 63

gim kh nng cnh tranh ca hng trong nc v XK, gim sc ht FDI v gy tnh trng thm ht CCTM. Chnh v vy, vic xy dng v pht trin cc ngnh cng nghip ph tr hn ch NK nguyn liu v sn phm trung gian nhm nng cao sc cnh tranh ca hng ha sn xut trong nc, ng thi ph vc hiu qu cho cc ngnh sn xut XK, hn ch nhp siu l rt cp bch. V nh th mt s bin php cn thc hin nh sau Th nht l nhanh chng xy dng chin lc pht trin cc ngnh cng nghip ph tr. Trc mt chng ta cn phi tp trung vo vic p ng u vo cho cc ngnh sn xut c t trng XK cao nh dt may, da giy, in t. Ri tng bc pht trin cc ngnh cng nghip ph tr phc vc cho cc ngnh cn hm lng k thut cao, cn phi u t nhiu vn nh l cc ngnh ch tao t, xe my, cng ngh phn mm Th hai l cn iu chnh chnh sch thu khuyn khch doanh nghip trong nc u t pht trin cc ngnh cng nghip ph tr. Hin nay, mc d c chnh sch u i thu cho pht trin ngnh cng nghip h tr, nhng th sut NK ca cc mt hng nguyn ph liu ( ti xut) bng 0%, iu nay gy bt li cho cc ngnh cng nghip ph tr trong nc, cha k n cc DN s dng nguyn vt liu sn xut trong nc sn xut hng XK khng c hng u i m cn b ng thu gi tr gia tng u vo, mc d c hon tr nhng th tc li kh phc tp v rc ri Th ba l cn a ra mt k hoch r rng v thuyt phc v vic pht trin cc ngnh cng nghip ph tr khin cc nh u t yu tm. ng thi, to mi lin h chuyn giao cng ngh, k nng qun l hin i gia cc cng ty FDI vi cc doanh nghip trong nc (quc doanh v t nhn) to iu kin cho ngnh cng nghip ph tr pht trin, trc mt cn c chnh sch u i hn thu ht vn u t nc ngoi vo cc ngnh cng nghip ph tr ny v d nh min thu doanh nghip trong mt thi gian nht nh hay gim thu NK i vi cc doanh nghip ny, v vn ny Thi Lan rt thnh cng khi phat trin ngnh cng nghip ph tr ca mnh

64

Cui cng pht trin ngnh cng nghip ph tr, chnh ph cn cho quy hoch tng th pht trin tng ngnh vi l trnh v chnh sch n nh lu di. Chnh sch thu cng nh chnh sch u t cn nn hng n u i cho nhng doanh nghip sn xut hng ph tr, s dng nguyn vt liu trong nc gia cng hng XK. Quy hoch u t cn hng ti doanh sn xut chuyn mn ha nhng mt hng ph tr nng cao cht lng, tng kh nng cnh tranh v trnh u t chng cho, gy lng ph 3.2.1.4Nhm gii php nhm ci thin mi trng u t v chuyn dch c cu kinh t Cng vi y mnh XK, hn ch NK, th cc gii php nhm ci thin mi trng u t v chuyn dch c cu kinh t cng c th gp phn ci thin v lnh mnh ha CCTM ca nc ta trong nhng nm ti, nht l u t vo cc nhm ngnh y mnh XK, hay cc ngnh cng nghip ph tr nh ni n tiu mc trn. Cc gii php u t c th c cn nhc thc hin l u tin l b tr hp l vn u t, vic iu chnh u t ny phi xt theo th trng quc t, mi gn kt vi kinh t quc t, v vi tng th chin lc v kt hoch pht trin kinh t x hi, chng ta cn da trn nhng phn tch , c th xc nh c ngnh ngh kinh doanh, sn phm c kh nng cnh tranh vo thi im hin ti v tng lai, t chuyn hng u t vo cc ngnh ngh ny, nhm y mnh XK v khuyn khch pht trin. C cu u t cng phi hp l, trc ht chng ta phi xy dng da trn cc li th so snh ca t nc, ca a phng gn vi quy hoch vng, quy hoch lnh th, c bit l quy hoch pht trin kinh t x hi thng nht gia cc khu vc v cc ngnh trn a bn. V trong b tr u t, chng ta cn phi xc nh th t u tin ph hp vi tng iu kin ca tng thi k, nu ang giai on u khi nn kinh t cha thc s vng vng v km pht trin, lao ng d tha cng vi kh nng vn c hn th nn u t pht trin cng nghip, xy dng nng thn, tuy nhin phi la chn cng trnh no c hiu qu cao, ng thi phi ht sc coi trng nhng ngnh v doanh nghip s dng nhiu lao ng, c bit l doanh nghip va v nh, c trang b hin i, c cng ngh tin tin, c kh nng tao ra sn phm c cht lng cao v c th 65

cnh tranh trn trng quc t, t thu hn vn v tr n. Ngoi ra cn phi hn ch u t vo cc ngnh i hi nhiu vn hn l cn nhiu lao ng, cc ngnh m m sn phm ang trong giai on suy thoi, cc sn phm c cung vt cu, v nhng sn phm thay th hng NK khi cn cha th cnh tranh, ng thi x hi ha u t bng cch c phn ha, k gi kh nng tim lc trong dn, thc y khuyn khch chuyn giao cng ngh bng ngun vn trong nc. Trong qu trnh xy dng c cu u t hp l phi coi trng cc yu t th trng, m rng u t vo cc t chc sn xut kinh doanh theo thc tin vn ng ca th trng v theo s nh hng ca nh nc, nn tp trung hn vo khu nghin cu th trng, ngoi ra cc c quan qun l u t khng nn can thip qu su vo hot ng u t c th, m nn tp trung chuyn ha hn trong vic d bo, cung cp thng tin kinh t, nh hng kinh t, kim tra cng tc qun l c s h tng. Vn u t t ngn sch nh nc cng nn c s dng hp l, nn tp trung u t vo kt cu h tng, ring lnh vc nng nghip cn u t pht trin ging mi, NK ging c nng sut caou t vo cc ngnh ta c u th hn Trung Quc v cc nc trong khu vc ASEAN, hoc nhng ngnh cc lnh th ny khng c u th, hoc u th thp ang gim dn. Vi nhng doanh nghip nh nc lm n khng hiu qu, cn ti u t nn c phn ha nhm m rng quyn quyt nh Th hai l phi c cc chnh sch khuyn kch u t, chuyn dch c cu. Tng cng h tr to iu kin cho vic NK t liu sn xut, c bit l my mc thit b cng ngh mang tnh i mi, tng cc bin php tr cp cho u t v sn xut, n gin ha hn ch khuyn khch u t ca nc ta theo hng lm r mc tiu, cng khai v minh bch ha gim bt th tc hnh chnh rm ra gy mt thi gian, ch hn vic u t vo sn xut hng tiu dng trong nc v XK, a dng ha c cu nn kinh t theo xu hng chung ca th gii, ng thi nh nc nn mnh m u t vo c s h tng ng x, thy li, cng v cc ngnh sn xut t liu sn xut nhm khuyn khch u t t nhn, kt hp mt cch nhun nhuyn v hp l gia bin php y mnh XK v thay th NK mt s ngnh ngh kinh doanh nht nh

66

Th ba l ci thin mi trng u t thu ht vn u t nc ngoi. C th xem y l mt bin php then cht nng cao trinh cng ngh ng thi to sc p v sc bt ci thin cht lng lao ng, qun l, tay ngh nc ta. Cn m rng hn hnh thc thu ht vn u t nc ngoi hn, dn xa b cc lut nh, hn ch khng ph hp vi c cu kinh t th trng nh hn ch v hnh thc u t trong d n trong cc ngnh c t l XK cao, hay hn ch v vic gp v huy ng vn. Xy dng hnh lang php l hp l ph hp va hn ch tiu cc, va c th thu ht FDI nhiu hn, v y c xem l ngun vn v cng ngh rt tt cho cc quc gia nh chng ta ang trong thi k pht trin Th t l tng cng t chc hot ng xc tin u t v cung cp dch v u t. Nghin cu b sung hon chnh hn hnh lang php l v chnh sch i vi u t ra nc ngoi v th tc cp php, chuyn vn, nhn s, ch thu v bo coK hoch ha, iu chnh u t ca Khu vc nh nc, nhm hn ch thua l, sa i b sung cng nh quy hoch r rng, chin lc pht trin ngnh, vng, a phng Th nm cn iu chnh gim u t ngn sch nh nc vo cc ngnh ngh kinh doanh m chng ta tha nng lc sn xut, cng sut. Nh th s trnh gy lng ph, nn tp trung vo cc ngnh tim nng ln m cc nc trong khu vc khng c li th so vi ta, ng thi gim hn u t vo m sn phm ca nc ta khng c nng lc cnh tranh, khng c th trng tiu th, hoc gi th trng tiu th sn phm ang trong thi k suy thoi. Ngoi ra, phi c cc quy kim tra gim st, chng tht thot u t, tham gy hi n ngn sch nh nc, c bit l u t xy dng c bn 3.2.1.5Chnh sch t gi Nh chng ta bit, th chnh sch t gi nh hng ln n cc yu t v m i vi mt nn kinh t nh th no. cp n ch t gi Vit Nam l mt vn ht sc nhy cm, lin quan hng lot n cc cu trc kinh t v c cc vn chnh tr x hi, hin nay c hai quan im v la chn t gi hi oi, mt quan im cho rng nn gi c nh t gi hi oi, bi v nh th s to iu kin cho doanh nghip n nh c chi ph u vo, chi ph sn xut, gim i tnh bt 67

nh trong kinh t quc t, n cn c tc dng khuyn khch sn xut, thu ht u t, hn ch lm pht. Quan im cn li th cho rng nn th ni t gi, p ng theo ng cung cu ca kinh t quc t. Hai qua im ny u t ra c mt li v hi ring ca tng quan im Tuy nhin, i vi iu kin v tnh hnh nc ta by gi, vic gi mt ch t gi c nh s lm cho nc ta khng theo kp s nhy bn ca th trng dn n cc vn h ly lin quan. C th v d nh nu t l lm pht Vit Nam tng cao hn so vi th gii, nc ta s mt dn i kh nng cnh tranh trn th trng XK, gy tn tht khng ch cho CCTM m cn nh hng xu n nn sn xut trong nc, thm vo l nu s dng ch t gi c nh ny chnh ph phi khng ngng s dng cc cng c hn ch NK nh thu quan, phi thu quan v hn ch cc lung lun chuyn hn ch thm ht CCTTQT. iu ny khng ch cn tr ta trong qu trnh hi nhp pht trin, m con vi phm cc cam kt vi WTO cng nh cc nc i tc Mt khc, p dng ch th ni tuy rng ph hp vi xu hng quc t, nhng i vi nc ta, nht l ang trong giai on chuyn i, mc hi nhp cha th snh bng cc nc, cc cng c th trng cha pht trin, h thng ngn hng ch mi n r cn ang yu km, th trng ngoi hi bt n, t l d tr cn thp, cc doanh nghip XNK cn cha thch ng c hon ton vi s bin ng ca th trng quc t. Trong hon cnh nh vy, nc ta theo ui ch t gi s rt nguy him v gy ri ro ln i vi nn kinh t V vy, theo tt c cc l do trn, thit ngh rng trong thi gian ti Vit Nam nn duy tr chnh sch t gi th ni c s iu tit ca Nh nc. iu ny ng ngha l s cho tip tc th ni do th trng quyt nh nh Ngn hng trung ng vn phi can thip khi cn thit nhm hn ch nhng bin ng qu nhanh ca t gi hi oi nc ta. Gn y, nc ta tin hnh iu chnh tng 9,3% ng VND so vi USD, ng thi h bin giao ng t (+/-3%) xung cn (+/-1%). S iu chnh ny c nhng tc ng tiu cc ln tch cc, nhng xt v mt tng th th ph hp vi giai on hin ti ca nc ta

68

T nhng nhn nh trn, mt s gii php cn thc hin nng cao hiu lc qun l t gi hi oi ca nc ta trong thi gian ti l tng d tr ngoi hi ca nc ta, tng bc thc hin ch lu hnh duy nht VND trn lnh th Vit Nam to iu kin tin Vit Nam c t do chuyn i, tng bc hon thin h thng th trng hi oi, c s phi hp ng b gia chnh sch t gi hi oi vi cc chnh sch v m khc. Ngoi ra, chng ta cn mt chnh sch ti kha linh hot hn, chnh ph cn trao nhiu quyn hn hn cho Ngn hng trung ng, vic t gi nc ta neo theo mt ng tin mnh nh nhc trn cng nn thay bng neo theo mt r tin t nh USD, Euro, v JYP. ng thi, xc nh gi trung tm hng vo t gi thc t cn bng, ngha l iu chnh t gi hi oi danh ngha gn hn vi t gi thc, bng cch thc ngang gi sc mua (PPP) hay hiu ng Fisher Quc t, tuy rng xt v iu kin hin ti th kh thc hin hiu ng Fisher quc t do t gi cha th ni, hoc cc nh ch tai chnh cn km linh hot, cng vi d tr ngoi t cn kh thp. Tm li, nhng xut v iu hnh chnh sch t gi nh trn ging vi h thng t gi linh hot c qun l (managed flexible exchange rate system). Trong di hn, NHTW vn phi theo ui kin tr mt chnh sch t gi c qun l, uyn chuyn v linh hot trong tng thi k. ng nhin nhng vn v s uyn chuyn linh hot khc hon ton vi tnh khng nht qun trong iu hnh chnh sch t gi. Bi l tnh khng nht qun l mt iu ti k trong kinh doanh quc t v hi nhp v n to thm nhiu ri ro trong cc giao dch thng mi v ti chnh, lm tng thm tnh d b tn thng ca nn kinh t 3.2.2 Nhm gii php t doanh nghip Vic y mnh XK, nhm ci thin v lnh mnh ha CCTM chc chn s khng thnh cng khi thiu s hp tc t cc doanh nghip, suy cho cng, Nh nc ch h tr v mt php l, chnh sch cng nh nh hng cn v ng hng hot ng ca tng doanh nghip, ngnh hng th Nh nc cng khng th can thip qu su c. Do vy, c th thc hin y mnh sn xut, nng cao cnh tranh quc t ca mt hng, ngnh hng th doanh nghip cn c nhng chnh sch c th, v hp l t c nhng mc tiu trn gp phn vo ci thin v lnh mnh ha CCTM. Sau y l cc gii php c th c cn nhc 69

3.2.2.1Hon thin khu qun l cht lng v tng cng u t to ngun hng xut khu c tnh cnh tranh Gi thng c cc doanh nghip nc ta quan tm hng u khi a ra chin lc chim lnh th trng ca mnh l cc doanh nghip Vit Nam thng a ra gi kh u i cho cc sn phm ca mnh. Tuy nhin, c nhng th trng i hi cht lng nhiu hn l gi c in hnh nh EU hoc khu vc Bc M, vi h thng kim nh cht lng kh cao v rt k lng, v vy i hi hng nhp v cc th trng ny phi c cht lng tht s. V th, c th thnh cng trn cc th trng nh vy cc doanh nghip Vit Nam nn ln mt k hoch r rng, nghin cu th trng tht tt, a nhng phn hi chnh xc v cu, nhm nm bt c th hiu ca ngi tiu dng tng th trng, t c chin lc ph hp vi phng chm ch sn xut v bn sn phm th trng cn ch khng bn nhng sn phm chng ta ang c Mun thc hin c iu ny, vic c cn nhc u tin l cc doanh nghip phi tng bc hon thin khu qun l v tng cng u t, v y c th c xem nh l hai yu t quyt nh s i mi v nng cao cht lng sn phm, hay ni cch khc chnh l yu to quyt nh s thnh bi ca mt sn phm Vic u t cng phi theo mt s b tr hp l, khng nn u t i tr gy tn hi vn m hiu qu khng cao, u t nn ch trng tp trung vo cc ngnh hng tht s th trng ang cn v doanh nghip c li th v quy m, cng ngh v mt hng , khng ngng u t my mc thit b cng ngh hin i tng bc nng cao cht lng ca sn phm Tng cng u t v hon thin khu qun l cht lng nu c thc hin ng b s to ra hiu qu rt ln, sn phm sn xut s c cht lng hn, c ngi tiu dng tin cy hn, p ng c yu cu cht lng ca cc th trng kh tnh nh EU hay Bc M. Trong thi gian ti, cc doanh nghip nc ta nu mun y mnh XK th ngoi vic phi tng cng u t tp trung, song song cng phi p dng cc tiu chun qun l cht lng nh ISO 9000 (tiu chun v cht lng sn phm bao gm yu t thm m v an ton) ISO 14000 (tiu chun dnh cho cc doanh nghip, t chc khi sn xut nh hng n mi trng sinh 70

thi) HACCP (p dng cho cc c s sn xut, ch bin cung ng thc phm, ngn nga nguy c nhim bn v suy gim cht lng thc phm) Tm li, nu c mt chim lc r rng, v thc hin ng b khu tng cng u t v hon thin khu qun l cht lng, th cc doanh nghip s c c nhng sn phm mang tnh cnh tranh rt cao, p ng c nhu cu v th hiu ca cc th trng kh tnh. T y, to nn tng cho vic nng cao nng lc cnh tranh hng xut khu Vit Nam i vi th trng quc t 3.2.2.2o to chuyn tu v khng ngng nng cao nng lc chuyn mn ca i ng kinh doanh xut nhp khu Ngun nhn lc cht lng l mt trong nhng nhn t quan trng ng vai tr ch o trong hot ng ca mt doanh nghip cng vi marketing v ti chnh. V th vic o to chuyn tu v nng cao nng lc chuyn mn ca i ng kinh doanh c xem l vic ti cn thit phi thc hin nu nh cc doanh nghip mun nng cao cht lng sn phm cng nh nng cao s cnh tranh ca mnh i vi cc sn phm khc Tht vt, nu nh mt doanh nghip c i ng kinh doanh c nng lc chuyn mn cao, am hiu th trng th vic nm bt th hiu nhu cu trong nc v quc t s chng l g kh khn. Khng ch th, h cn phn tch, nm bt c s bin ng bt thng ca th trng, t a ra nhng chnh sch hp l a doanh nghip thot khi s nh hng ca bin ng , ng thi c th a ra chin lc pht trin di lu cho doanh nghip Tuy nhin, mun thc hin c nhng iu i ng kinh doanh phi khng ngng am hiu nghip v, chuyn tu c bit, cp nht lin tc kin thc mi, thng tin mi, phn on v phn tch tnh hnh chnh xc a ra nhng i sch hp l nht l trong giai on kinh t bt n 3.2.2.3La chn mt cch hp l cch thc ch ng thm nhp v m rng th trng Phng thc thm nhp v m rng th trng m cc doanh nghip nc ta c th cn nhc trong thi gian ti l:

71

u tin c th c em vo xem xt l cc doanh nghip va v nh, khi vn v cng ngh cn l mt vn kh ln, th vic hp tc vi kiu bo c xem l la chn tt u. Bng cch cng nhau gp vn, thc hin cc doanh nghip lin doanh t c th tn dng c vn t kiu hi, cng ngh hin i cng nh tip cn c cc knh phn phi nc ngoi mt cch d dng hn, s am hiu v nhy bn trong kinh doanh, khng ch th cn tn dng c ngun nhn cng r, nguyn liu t Vit Nam. Vic hp tc nh vy c th gip cho cc doanh nghip va v nh c th c th d dng hn trong vic nng cao tnh cnh tranh ca hng ha ca mnh, hng ha sn xut ra s p ng ng th yu ca ngi tiu dng v thm nhp th trng mt cch d dng hn Cc doanh nghip ln c tim lc kinh t mnh, th c th hp tc vi nhau, hoc gi hp tc vi cc cng ty a quc gia, c th tn dng c u th v quy m, cng ngh, s am hiu th trng v th hiu nhu cu ca khch hng ca nhau, t xy dng chin lc chim lnh th trng cho mnh, ng thi c th hc hi kinh nghim, cng ngh, phng php qun tr tin xa hn trong vic nng cao cht lng sn phm cng nh nng lc cnh tranh trn th trng. T cng c th tn dng knh phn phi, cng cng ty con ca cc cng ny khuch trng mc nhn bit sn phm ca cng ty mnh Nhng mun thc hin c cc vic ny cc doanh nghip nc ta phi tm hiu tht k v dung lng th trng, th hiu c th, ro cn t cc i th, gi c, tnh c th ca th trng, d la chn phng thc no i na. Bn cnh cn nm r cc bc thm nhp th trng nh: nm bt th hiu ca ngi tiu dng v c th ca th trng cng nh tp qun vn ha ca th trng nh thm nhp, nm bt c tnh khc bit nhm to ra s t ph trong sn phm theo xu th cung to ra cu, h gi thnh sn phm ng thi khng ngng nng cao cht lng sn phm Tm li, vic tm hiu k th trng m doanh nghip nh thm nhp v m rng l vic cn phi lm trc khi tin hnh bt k mt hnh ng no, v nu ch mt sai lm nh trong khu ny, s gy rt nhiu kh khn trong vic phc hi li danh ting, cng nh s tin cy ca ngi tiu dng th trng ny, c bit l cc 72

th trng kh tnh nh EU v Bc M. Do vy, cc doanh nghip nc ta nn tham gia cac hip hi nh hip hi c ph, hip hi ch c th c nhng thng tin chnh xc v thit thc c th xy dng cho mnh mt chin lc thm nhp v m rng th trng mt cch hon ho 3.2.2.4p dng thng mi in t rng ri trong kinh doanh xut khu Chng ta ang sng trong k nguyn ca s bng n cng ngh thng tin, do vic p dng thng mi in t s l mt bc chuyn mnh ln trong vic tng tnh hi nhp ca doanh nghip nc ta trong nn kinh t quc t, ng thi d dng hn cho chng ta tip cn c vi cc i tc nc ngoi Tin li c thy u tin khi p dng thng mi in t l doanh nghip nc ta s tit kim thi gian, cng nh chi ph khi gii thiu vi i tc v doanh nghip ca mnh qua website, v n s trn s c y thng tin cng nh cch thc lin lc vi doanh nghip. Website c th c xem nh l vn phng i din ca doanh nghip mi ni v mi lc, khi c th kt ni 24 gi trn ngy v 7 ngy trn tun Thun li th hai l hn trong chi ph tip th vi i tc nc ngoi, ng thi m rng hn th trng ca doanh nghip, bng vic tham gia cc din ang, cng thng tin ln c th l allibaba.com (website cho cc khch hng c th tm c ngi bn hp l) thc hin nhng iu ni trn, cc doanh nghip nn chun b cho mnh mt ngun lc tt v cng ngh thng tin (c th tuyn dng hoc thu ngoi) thc hin cng vic thit k website, duy tr v bo v website ca doanh nghip mnh trnh khi nhng hacker, lm r r thng tin, hoc nh cp thng tin mt, bn cnh lm cho website bt mt cun ht gy thin cm vi i tc. Khng ch th, cc doanh nghip nn chn nhng nh cung cp tn min chuyn nghip, h c th mt cch tt nht cho doanh nghip cch thc t tn mnh tranh nhm ln vi cc doanh nghip khc v cng nn chn cc nh cung cp dch v vi cc tiu chun in hnh nh: my ch tt, c th chu ng c hng ngn lt truy cp, hay ng truyn tt gip d dng cp nht thng tin mi ca doanh nghip, v c dch v h tr khc hng tt 73

3.3 Kin ngh Ni chung, xt v mt c bn th thm ht CCTM c th xem l khon vay m cc nh u t nc ngoi cho chnh ph v ngi tiu dng ca mt quc gia n, nhm chi tr cho nhng khong tiu dng qu mc ca mt nc. Nu khong n ny trong mt mc chp nhn c, v kh nh th khng c g ng ni, nhng ngc li nu nh khong n ny qua ln ngha l thm ht CCTM qu nng s nh gy ra nh hng rt ln nh nh u t mt lng tin vo chnh nhng khon n m h cho cc quc gia vay, s mt lng tin s ko theo h s bn nhanh hoc rt vn u t ra cng nhanh chng, tranh thit hi qu mc, gy ra vic mt kh nng thanh ton ca mt quc gia v nhng h ly sau . Vit Nam ca chng ta trong nhng nm gn y lun thm ht kh ln so vi cc nc trong khu vc, iu ny khng ch bt li cho ta trong vic thanh ton cc khon n, m cn bt li cho chng ta khi cc nh u t mt lng tin, do vy chnh ph cn phi c nhng bin php nhm cng c lng tin ca nh u t trong ngn hn 3.3.1 Xy dng c quan qun l kinh t cao cp Nhn chung, cc nc trong khu vc xy dng c c qun l kinh t cp cao cho mnh, c th l Thi Lan c MPC, hay Hi ng pht trin kinh t ca Singapore, cc c quan ny s chu trch nhim iu phi chnh sch v m ng thi m bo k cng trong hot ng ca khu vc kinh t nh nc. V th vic xy dng mt c quan nh th l ht sc cn thit Thnh vin ca c quan ny nn l nhng chuyn gia u ngnh, c nhiu nm kinh nghip trong lnh vc kinh t, c chuyn mn su rng. C quan phi c trao ng quyn hn, khng b bt k c quan no chi phi, hoc gy sc p chnh tr a ra kt qu trung thc nht, bn cnh c quan ny phi c v tr cao hn cc b, ban, ngnh, a phng v c bit l tng cng ty nh nc c th kim tra gim st mt cch hiu qu cc hot ng ca cc cng ty ny Trn c s , c quan ny c th theo st, d bo nhng yu t thun li bt li hoc bt ng ca cc yu t kinh t trong v ngoi nc, t gip chnh ph trong vic a ra cc chnh sch v m, n nh v pht trin kinh t

74

3.3.2 u t, h tr v php l, vn khoa cng ngh k thut cho cc ngnh cng nghip ph tr Nh nu ln cc tiu mc trn, khu yu km trong vic y mnh XK ca nc ta chnh l cha c th xy c mt h thng hon chnh cc ngnh cng nghip ph tr h tr cho XK, iu ny lm cho Vit Nam phi ph thuc rt nhiu vo gi, nguyn vt liu ph liu ca th gii nh hng khng nh n nc ta. Bn cnh , cho n thi im ny trong h thng php lut nc ta cha nh ngha n ngnh cng nghip ph tr, iu dn n vic khuyn khch v pht trin ngnh nay cha c quan tm ng mc, v vy trc mt chnh ph cn phi nu r khi nim ngnh cng ngh ph tr trong h thng php lut, ng thi c chnh sch khuyn khch ph hp Ngoi ra chnh ph cng nn lp ra c quan u mi cung cp linh kin, chi tit cho cc doanh nghip tham gia ngnh cng nghip ph tr. Thc t rng, nc lng ging Thi Lan rt thnh cng trong thi k cng nghip ha ca h khi c mt c quan chuyn bit chm lo cho cc doanh nghip va v nh thm nhp vo cc hng chnh. Trong khi nc ta li cha c mt c quan nh vy Vic tip theo na, l nc ta nn c mt k hoch r rng nhm nh hng v quy cc ngnh cng nghip ph tr mt cch hp l, tranh u t tn mn vo cc d n c hiu qu thp. Phi s dng ngun lc hn hp u t vo cc ngnh m thc s cn nhng chng ta cn ang yu km, c th ly v d nh cc ngnh thp, c, x l nhit, ch to, lc du. V vy vic u t vo cc ngnh ngh trn l tng i hp l cho nc ta trong thi gian ti Hin nay nc ta c hn 30 ngnh kinh t k thut cn s h tr ca ngnh cng nghip ph tr, trong cc ngnh ng vai tr rt quan trng trong XK nh da giy, dt may v cc ngnh quan trng nh cng ngh, in t V th chnh ph cn c nhng u t hp l vo cc ngnh c kh nng chi phi, to ra nhiu cng n vic lm cho x hi, cc doanh nghip nh nc c th lin doanh vi cc doanh nghip khc thnh lp cc doanh nghip v tinh sn xut cc sn phm ph tr cho mnh v cho cc doanh nghip khc

75

Tng cng h tr hn v mt thu, cng nh th tc hnh chnh cho cc nh u t tham gia vo ngnh cng nghip ph tr, nh min thu gi tr gia tng cho cc sn phm ph tr ph vc xut khu, nng cao hn na kh nng cp tn dng cho cc nh u t tham gia vo ngnh cng nghip ph tr, a ra nhng chnh sch h tr tn dng nh gim li sut, gia hn thi gian tr n cho cc nh u t ny, u i kt hp bo m tn dng vi b li sut i vi ngnh ny Cng khng km phn quan trng, chnh l vic u t vo cng ngh hin i, o to ngun nhn lc cn b chuyn mn cao cho ngnh cng nghip ph tr, v xt v mt tng th ngnh ny con kh mi nc ta, xy dng ngun nhn lc l vn cn lm trong hin nay ti nc ta. Ngoi ra, cn xy dng cc trung tm o to kinh doanh v cng ngh cng nh cc trung tm h tr k thut, trung tm d liu ca cc doanh nghip trong ngnh cng nghip ph tr cho cc doanh nghip nh v va 3.3.3 Pht trin gio dc hin i v ng dng khoa hc cng ngh, xy dng i ng lao ng lnh ngh p ng c nhu cu quc t C th thy rng trong cc nm gn y, sn phm c hm lng tri thc cao ang ngy cng khng nh c v th ca mnh trn trng quc t, v th vic chuyn dch c cu kinh t nc ta hng ti XK mun t kt qu th chnh ph phi c nhng u t quan tm n vic ng dng khoa hc cng ngh vo trong sn xut. L m trong giai on sp ti, nc ta nn tng cng nhp khu cng ngh tin tin, bng sng ch, xy dng cc trung tm cng ngh cao, o to i ng lnh ngh, i ng tri thc tip nhn cc cng ngh hin i ny Trong thi gian ti, Chnh ph cn tng cng u t vic ph cp gio dc c bn, nng cao dn tr, gii quyt tnh trng qu nhiu lao ng gin n thiu ht lao ng c kin thc, xy dng cc trng ngh k thut o to lao ng cc chuyn mn. ng thi quan tm ng mc n vic o to i hc v sau i hc, khuyn khch cc trng i hc vin nghin cu ng dng, trin khai i mi cc phng php ging dy hin i p ng nhu cu nhn lc quc t

76

S KT CHNG 3: Vic iu chnh CCTM c vai tr rt quan trng i vi chnh sch kinh t ca mt nc, c bit l Vit Nam khi nc ta ang trong giai on n nh nn kinh t v m, thc y tng trng kinh t th vic ny cng tr nn cp thit. CCTM nhn chung ch l mt khong vay m cc nh u t nc ngoi cho chng ta vay, do vy vic thm ht CCTM trong nhiu nm lin tip s lm cho cc nh u t mt lng tin v dn n rt vn u t, v nghim trng hn c th a nc ta vo tnh trng mt kh nng thanh ton Chng 3 a ra cc nhm gii php cho nh nc, cng nh cc doanh nghip c th cn nhc thc hin, vic phi hp ng b gia nh nc v doanh nghip s c hiu qu rt ln n vic ci thin v lnh mnh ha CCTM. Hng iu chnh ni chung l lm th no m bo tng trng kinh t, nng cao kh nng cnh tranh ca hng ha XK v thay th NK m khng lm nh hng n n nh kinh t v m v n nc ngoi, bin ng t gi v thc hin cc cam kt vi WTO v cc i tc C th hn l trong giai on, Vit Nam cn pht trin cc ngnh cng nghip ph tr, iu ny cn phi c s hp tc gia doanh nghip v nh nc, c th ng b pht trin ngnh ny t gim NK v ph thuc qu nhiu vo nguyn, ph liu nc ngoi. ng thi a dng ha th trng NK, trnh ph thuc qu nhiu vo th trng Chu , hay chuyn dch c cu theo hng tng t trng XK hng ch bin ch to, gim t trng XK nguyn liu th, s ch t to nn tng cho nc ta ci thin v lnh mnh ha CCTM trong di hn

77