PHẦN ĐẠI CƯƠNG

Th nhng hc - PHN I CNG PHN I CNG
NguynT - Mi trng 50A
TH NHNG HC
Cu hi n tp: 1. Nu cc qua trnh phong ho v khong vt? Lin h thc tin VN? 2. Nu cc yu t hnh thnh t? Lin h thc tin VN? 3. Nu nhng qu trnh khong ho cht hu c trong t (k/nim, sn phm, cc yu t ph thuc).Lin h thc tin VN? 4. Trnh by qu trnh mn ho ? Lin h thc tin VN? 5. Ngun gc, thnh phn chht hu c trong t? Vai tr ca mn v cht hu c trong t? Cc bin php nng cao hm lng mn? 6. Keo t l g? Cc c tnh c bn ca keo t? 7. Cc dng hp ph trong t? ngha? Lin h thc tin? 8. Hp ph trao i cation? Quy lut ca phn ng hp ph cation? 9. CEC? Yu t ph thuc? Bin php nng cao CEC? 10. no Baz? ngha? Lin h thc tin t VN? 11. Trnh by cu to keo? Phn loi keo? 12. Trnh by c tnh nhm keo st chnh? 13. Dung dch t l g? Ngun gc? Thnh phn? ngha dd t vi t v cy? 14. Nu nhng nguyn nhn fy chua cho t? Bin php iu tit p chua? 15. Tc dng ca vi i vi t chhua? Cch tnh trngj lng vi bn? 16. Trnh by p m? Cch iu tit p m? 17. Trnh by p oxi ho-kh? Cch iu tit p -K? 18. Nu thnh phn v cc dng tn ti N trong t? Vai tr ca N i vi t v cy trng? 19. Nu thnh phn v cc dng tn ti Ln trong t? Vai tr ca Ln i vi t v cy trng? 20. Nu thnh phn v cc dng tn ti K trong t? Vai tr ca K i vi t v cy trng? 21. Nu thnh phn v cc dng tn ti Ca v Mg trong t? Vai tr ca Ca v Mg i vi t v cy trng? 22. Khi nim: TPCG t, ht Cgv cc cp ht CG. Cc phng php iu tit TPCG? 23. Nu thnh phn v tnh cht cc cp ht c gii? Cch phn chia? 24. Nu tnh cht cc loi t c TPCG khc nhau? Cch iu tit? 25. Nu cc tnh cht vt l t: D, d, P. Ccch iu tit? 26. Vai tr ca nc i vi t v Cy trng? Cc dng nc, ngha? 27. Cn bng nc? Bin php iu tit nc? 28. Xi mn v cc bin php iu tit? 29. Vit phng trnh mt t ph dng? ngha? 30. Nu bn cht v cc phng php phn loi t theo pht sinh? 31. Nu bn cht v cc phng php phn loi t theo FAO-UNESCO? 32. Phn loi t VN? Lch s pht trin? 33. Cc loi t Vit Nam? (trnh by trong phn chuyn khoa).
Page 1 of 67
Th nhng hc - PHN I CNG
1. Nu cc qua trnh phong ho v khong vt? Lin h thc tin VN?

Di s tc ng ca nc, cc cht kh nh O2, CO2... v ngun nng lng bc x mt tri, cc khong vt v l ra pha ngoi cng ca v Tri t b ph hu. Qu trnh ph hu khong vt v c gi l qu trnh phong ho. C 3 loi phong ho v khong vt l phong ho vt l, phong ho ho hc v phong ho sinh hc. S phn chia cc loi phong ho ch l tng i v trong thc t cc yu t ngoi cnh ng thi tc ng ln v khong vt, do vy 3 loi phong ho ng thi cng din ra. Cc qu trnh phong ho lin quan mt thit v h tr cho nhau, tu iu kin c th m mt trong 3 qu trnh xy ra mnh hn. a. Phong ho vt l Phong ho vt l l s v vn ca cc loi thnh cc ht c gii c kch thc khc nhau nhng cha c s thay i v thnh phn khong vt, thnh phn ho hc ca cc ban u. Nguyn nhn gy nn vic ph v khong vt v l do s thay i ca nhit , p sut v s tc ng ca cc hot ng a cht ngoi lc nh nc chy, gi thi xy ra trn b mt v Tri t. S thay i nhit lm cho cc khong vt c trong b gin n khng u dn n kt qu b v ra. Cc khong vt khc nhau c h s gin n rt khc nhau. Mt loi c cu to bi nhiu khong vt khc nhau, do nhit thay i cc khong vt co gin khng ging nhau lm b v vn. Nh vy thnh phn khong vt ca cng nhiu th cng d b v vn. Nhng cu to bi mt loi khong vt ( n khong) cng b v do h s n di theo cc phng khc nhau. S chnh lch nhit gia ngy v m, gia cc ma trong nm cng ln th phong ho vt l din ra cng mnh. V d, vng sa mc thng c s chnh lch nhit gia ngy v m ln nn vo ban m c th nghe c ting n v ca trong vng. Trong thng c cc l hng v cc vt nt nguyn sinh cha y kh hay nc. Khi nhit xung thp di OoC, nc th lng chuyn thnh th rn (nc ng bng) lm tng th tch to p sut ln c khi ti hng ngn atmtphe ln thnh khe nt lm cho b v ra. Cc mnh vn sinh ra c th di chuyn i ni khc theo dng nc chy hoc gi thi s ph hu cc trn ng di chuyn ca chng. Phong ho vt l c tnh cht tin phong, to iu kin thun li cho phong ho ho hc v sinh hc. b. Phong ho ho hc Do s tc ng ca H2O, O2, CO2... cc khong vt v b ph hu, thay i v hnh dng, kch thc, thnh phn v tnh cht ho hc. C th ni, phong ho ho hc chnh l cc phn ng ho hc din ra do s tc ng ca H2O, O2, CO2 ln v khong vt. Phong ho ho hc c chia thnh 4 qu trnh chnh l: xy ho, hyrat ho, ho tan v st ho. + Qu trnh xy ho: Qu trnh ny ph thuc cht ch vo s xm nhp ca O2 t do trong khng kh v O2 ho tan trong nc. Qu trnh xy ho lm cho khong vt v b bin i, b thay i v thnh phn ho hc. V d: Khong vt pyrt b xy ho v bin i nh sau: FeS2 + 7O2 + 2 H2O = 2 FeSO4 + 2 H2SO4 12 FeSO4 + 3O2 + 6 H2O = 4 Fe2(SO4)3 + 4 Fe(OH)3 Qu trnh xy ho din ra rt mnh vi hu ht cc nguyn t ho hc c trong khong vt v , c bit l cc nguyn t ho tr cao, v d Mangan. + Qu trnh hyrt ho: Page 2 of 67
L qu trnh nc tham gia vo mng li tinh th ca khong vt, thc cht y l qu trnh nc kt hp vi khong vt lm thay i thnh phn ho hc ca khong vt. V d: CaSO4 Anhyrit Fe2O3 Hmatt
+ 2 H2O + n H2O
CaSO4.2H2O Thch cao Fe2O3.nH2O Limonit
+ Qu trnh ho tan: L qu trnh cc khong vt v b ho tan trong nc. Hu nh tt c cc khong vt v b ho tan trong nc, nhng mnh nht l cc khong vt ca lp ccbnt v lp mui m. V d: CaCO3 ( vi) b ho tan nh sau: CaCO3 + H2O + CO2 Ca(HCO3)2 Cc khong vt v b ho tan to thnh cc dung dch tht. + Qu trnh st ho: Cc khong vt silicat, nhm silicat do tc ng ca H2O, CO2 s b bin i to thnh cc khong st (keo st). Cc cht kim v kim th trong khong vt b H+ chim ch trong mng li tinh th c tch ra di dng ho tan. Nh vy thc cht ca qu trnh st ho l cc qu trnh ho tan, hyrt ho chuyn cc khong vt silict, nhm silicat thnh cc khong vt th sinh, cc mui v oxt. V d: K2Al2Si6O16 + H2O + CO2 H2Al2Si2O8.2H2O + K2CO3+ SiO2.nH2O Fenspatkali (orthoclaz) Kaolinit pan c. Phong ho sinh hc Hot ng ca sinh vt bc thp, bc cao cng tham gia ph hu cc khong vt v . R cy xuyn vo cc khe nt ht nc v cc cht khong, theo thi gian, r to dn ph v . Mt khc r cy tit H2O v CO2 to H2CO3 ho tan v khong vt. Khi cht xc sinh vt b phn hu sinh ra cc axit hu c gp phn ho tan cc khong vt v . Do vy, bn cht ca phong ho sinh hc l phong ho vt l v ho hc do s tc ng ca sinh vt ln khong vt v . Cng trong qu trnh ny mu cht c tch lu cht hu c do xc sinh vt li sau khi cht, lm cho mu cht xut hin nhng thuc tnh mi c gi chung l ph v mu cht bin i thnh t. Nh khoa hc ni ting ngi Nga Vecnatxki cho rng: "Hot ng ho hc ca v Tri t, gn 99% c lin quan ti qu trnh sinh ho hc".
Cu 2: Yu t hnh thnh t
Nm 1883, nh bc hc ngi Nga V.V.Docuchaev cho rng t c hnh thnh do s tc ng tng hp ca 5 yu t: m v mu cht, sinh vt, kh hu, a hnh v thi gian. S tc ng ca cc yu t trn quyt nh v chi phi cc qu trnh hnh thnh v bin i din ra trong t hnh thnh nn cc loi t khc nhau. Nhng quan im ca V.V. Docuchaev c coi l hc thuyt v pht sinh t. Sau V.V. Docuchaev, cc nh th nhng hc b sung thm mt yu t na l s tc ng ca con ngi trong s hnh thnh t. m v mu cht Cc l ra pha ngoi cng ca v Tri t b phong ho lin tc cho ra cc sn phm phong ho v to thnh mu cht. c s tc ng ca sinh vt, mu cht bin di Page 3 of 67
dn dn to thnh t. Thnh phn khong vt, thnh phn ho hc ca quuyt nh thnh phn mu cht v t. b ph hu to thnh t c gi l m. m l c s vt cht ban u v cng l c s vt cht ch yu trong s hnh thnh t. Cc loi m khc nhau c thnh phn khong vt v ho hc khc nhau, do vy trn cc loi m khc nhau hnh thnh nn cc loi t khc nhau. V d: - t hnh thnh trn m l grant c dy tng t t mng n trung bnh, thnh phn c gii nh v ngho cc cht dinh dng. - t hnh thnh trn m l bazan c tng t t rt dy, thnh phn c gii nng v cha nhiu cc cht dinh dng. Trong vic nghin cu, phn loi t vng i ni Vit Nam chng ta thng da vo c s u tin l m. V mu cht, cn phn bit r 2 loi: mu cht ti ch v mu cht ph sa. Mu cht ti ch hnh thnh ngay trn m, c thnh phn v tnh cht ging m. Mu cht ph sa c lng ng t vt liu ph sa ca h thng sng ngi nn c thnh phn rt phc tp. Ngoi ra vng i ni cn gp mu cht dc t. S phn bit gia mu cht v t c tnh cht tng i, nhiu trng hp rt kh phn bit. Mu cht ph sa Vit Nam thc cht l nhm t ph sa c nhiu tnh cht tt ca nc ta. Khi cha c s sng xut hin trn Tri t, qu trnh ph hu m din ra theo chu trnh: ph hu bin i mu cht t Chu trnh ny c tn l i tun hon a cht v c coi l c s to thnh t. Sinh vt S sng xut hin cch y 500-550 triu nm (k Cambri ca nguyn i c sinh) sinh vt, trong ch yu l thc vt tc ng ln mu cht, to thnh cht hu c trong mu cht, lm thay i mu cht v chuyn mu cht thnh t. Tham gia vo qu trnh hnh thnh t c nhiu loi sinh vt khc nhau nm trong 3 ngnh chnh l thc vt mu xanh, ng vt v vi sinh vt. + Vai tr ca thc vt: Thc vt l ngun cung cp cht hu c ch yu cho mu cht v t. Khong 4/5 cht hu c trong t c ngun gc t thc vt. Trong hot ng sng ca mnh, cc loi thc vt ht nc v cc cht khong trong mu cht v t, ng thi nh qu trnh quang hp to thnh cc cht hu c trong c th. Sau khi cht, xc ca chng ri vo mu cht v t b phn gii tr li cc cht ly t t v b sung thm ccbon, nit... to thnh cht hu c trong mu cht. S tch lu cht hu c lm cho mu cht xut hin ph v chuyn thnh t. Chu k t - cy - t din ra lin tc trong t nhin lm cho ph t tng dn. Thc vt gm cc loi cy trong t nhin v h thng cy trng trong sn xut nng lm nghip. Di cc kiu rng khc nhau gp cc loi t c ph rt khc nhau. V d: t di rng tre, na hoc trng c c ph thp hn t di rng cy l rng. Mt s loi thc vt c dng lm cy ch th cho mt s tnh cht t. V d: cy sim, cy mua l cy ch th cho t chua, cy s vt ch th ca t mn..v.v. + Vai tr ca ng vt: Cc loi ng vt c th chia thnh 2 nhm: ng vt sng trn mt t v ng vt sng trong t. ng vt sng trn mt t gm nhiu loi khc nhau, cc cht thi trong cuc sng ri vo t cung cp mt s cht dinh dng. Sau khi cht xc chng ri vo t b phn gii b sung cht dinh dng v cht hu c cho t.
Page 4 of 67
ng vt sng trong t c nhiu loi nh: giun, kin, mi... Giun t c vai tr rt ln trong s to ph t. Theo Russell, mt hecta t tt c th c ti 2.500.000 c th cc loi giun. Giun n t, phn giun l cc ht kt vin bn vng lm cho t ti xp. Khi cht xc chng c phn gii cung cp nhiu nit v cc cht khong cho t. ng vt gp phn b sung cht hu c v lm tng ph t. + Vai tr ca vi sinh vt Tp on vi sinh vt trong t rt phong ph vi nhiu chng loi khc nhau. V s lng c th c ti hng trm triu con trong mt gam t. Cc kt qu nghin cu cho thy rt nhiu qu trnh din ra trong t c s tham gia trc tip hay gin tip ca tp on vi sinh vt t. Qu trnh phn gii xc hu c, qu trnh hnh thnh mn, qu trnh chuyn ho m trong t, qu trnh c nh m t kh tri... tri qua nhiu phn ng, nhiu giai on, mi phn ng u c s tham gia ca mt loi sinh vt c th. Hu ht cc loi vi sinh vt u sinh sn theo cch t phn nn lng sinh khi to ra trong t ln, sau khi cht xc cc loi vi sinh vt b phn gii gp phn cung cp cht hu c v to ph t. Nh vy, sau khi s sng xut hin, gii sinh vt c nhng tc ng su sc v nhiu mt ti mu cht chuyn mu cht thnh t, sinh vt tip tc tc ng vi t t ngy cng pht trin. Ni cch khc nu khng c sinh vt th cha c t, v vy cc nh khoa hc cho rng sinh vt l yu t quyt nh trong s hnh thnh t. Kh hu Cc c trng ca kh hu nh nhit , m khng kh, lng ma... nh hng rt ln ti s hnh thnh t. + nh hng trc tip: kh hu nh hng trc tip n phong ho , s thay i nhit to s ph hu vt l, lng ma v ch ma nh hng ti phong ho vt l v ho hc... Nhiu qu trnh din ra trong t nh khong ho, mn ho, ra tri, xi mn... chu s tc ng r rt ca kh hu. Nhng vng c lng ma > bc hi, lng nc tha s di chuyn trn mt t v thm su xung t to nn cc qu trnh xi mn v ra tri. Cc nguyn t kim, kim t rt d b ra tri, do vy lng ma cng ln t b ho chua cng mnh. + nh hng gin tip: nh hng gin tip ca kh hu thng qua yu t sinh vt, kh hu gp phn iu chnh li yu t sinh vt. Mi i kh hu trn Tri t c cc loi thc vt c trng. V d: thc vt c trng ca kh hu nhit i l cy l rng, thc vt c trng ca kh hu n i l cc cy l kim... V.V.Docuchaev pht hin mi i kh hu c nhng loi t c th ring. a hnh a hnh cng nh hng trc tip v gin tip n s hnh thnh t. + nh hng trc tip: Cc c trng ca a hnh nh dng t, cao, dc... nh hng trc tip n nhiu qu trnh din ra trong t. Vng i ni, vng cao ng bng qu trnh ra tri xi mn din ra mnh. Ngc li trong cc thung lng vng i ni hoc vng trng ng bng din ra qu trnh tch lu cc cht. Lng nc trong t cng ph thuc a hnh; vng cao thng thiu nc, qu trnh xy ho din ra mnh; Vng trng thng d m, qu trnh kh chim u th... kt qu cc a hnh khc nhau hnh thnh nn cc loi t khc nhau. + nh hng gin tip: a hnh nh hng gin tip n s hnh thnh t thng qua yu t kh hu v sinh vt. Cng ln cao nhit cng gim dn theo quy lut cao tng 100 m, nhit gim 0,5oC, ng thi m tng ln. S thay i kh hu ko theo s thay i ca sinh vt. cc cao khc nhau c cc c trng kh hu v sinh vt khc nhau. Cc nh th nhng pht hin c quy lut pht sinh t theo cao. Thi gian Thi gian l tui ca t, gm tui tuyt i v tui tng i. Page 5 of 67
Tui tuyt i c tnh t khi mu cht c tch lu cht hu c (cacbon hu c) n ngy nay, ni cch khc tui tuyt i chnh l tui cacbon hu c trong t hay l tui mn ca t. xc nh tui ca mn, dng phng php phng x cacbon. C12 c 2 ng v phng x l C13 v C14, trong c th sng ca thc vt t l C13 v C14 l mt hng s v ging trong kh quyn. Sau khi cht C14 khng bn v b phn hu gim dn, t lng C14 cn li trong mn da vo chu k bn phn r ca C14, tnh c tui ca mn trong t. Bng phng php trn, Devries (1958) xc nh tui ca t vng (hong th) c t 32-42 ngn nm. Tui tng i ca t c dng nh gi s pht trin v bin i din ra trong t nn khng tnh c bng thi gian c th. Da vo hnh thi t c cc nhn xt v hnh thnh v pht trin ca t. V d: S phn tng cha r ca phu din thng gp nhng loi t mi c hnh thnh. S hnh thnh kt von hoc ong trong mt s loi t vng chng t t pht trin ti mc cao (gi hn) so vi t cng loi cha c kt von. Con ngi Con ngi c nhng tc ng rt su sc i vi cc vng t c s dng vo sn xut nng nghip, lm nghip. S tc ng v nhiu mt trong qu trnh s dng t lm bin i nhiu vng theo cc hng khc nhau, hnh thnh nn mt s loi t c trng. V d: t ph sa, t xm bc mu, t mn, t phn... sau mt thi gian s dng gieo trng la nc s hnh thnh nn t la nc. Nhng tc ng tt ca con ngi nh: B tr cy trng ph hp vi tnh cht t; xy dng cc cng trnh thu li; p ngn l v nc mn; b sung cht dinh dng trong t bng cc loi phn bn; bo v t; ci to tnh cht xu ca t... lm cho t bin i theo chiu hng tt dn ln. Ngc li, nhng tc ng xu nh: B tr cy trng khng ph hp; bn phn khng y ; cht ph rng lm nng ry; khng thc hin tt cc bin php chng thoi ho t... s lm cho t bin i theo chiu hng xu. S tc ng tng hp ca cc yu t hnh thnh t s quyt nh cc qu trnh hnh thnh v bin i din ra trong t. Nhng qu trnh hnh thnh ph bin trong t nhin: - Qu trnh hnh thnh t s sinh. - Qu trnh tch lu cht hu c v mn trong t. - Qu trnh tch lu st, nhm trong t. - Qu trnh ra tri, xi mn t. - Qu trnh gly. - Qu trnh ho chua, phn, nhim mn. - Qu trnh lng ng vt liu ph sa.
Cu 3: Qu trnh khong ho xc hu c
* Khi nim khong ho cht hu c l g? Khong ho l qu trnh phn hu cc hp cht hu c to thnh cc hp cht khong n gin, sn phm cui cng l nhng hp cht tan v kh. * c im ca qu trnh khong ho xc hu c: Theo L.N. Alexandrova qu trnh khong ho xc hu c trong t xy ra theo 3 giai on: + Cc hp cht ho hc phc tp l thnh phn c bn ca xc hu c: protit, gluxit, lipit, lignin, tanin, nha do tc ng ca cc men do vi sinh vt t tit ra b thu phn hnh thnh cc sn phm c cu to n gin hn: ng hexoza, pentoza, saccaroza, cenluloa, axit amin mch vng v mch thng, amin, cc gc purin v pirimidin, axit uronic, axit bo, glixerin, polyphenol... + Do tc dng ca cc phn ng oxi ho kh, kh amin, kh cacboxyl... cc sn phm ca giai on 1 tip tc b bin i thnh cc axit hu c mch vng v mch thng, axit v c, axit bo, axit hu c dng bay hi, axit khng no, andehit, ru, cc sn phm oxi ho kh dng phenol, quinol. Page 6 of 67
+ Giai on khong ho hon ton - Trong iu kin ho kh cc sn phm trung gian trn b bin i hon ton thnh cc sn phm: R3PO4, R2SO4, RNO2, RNO3, NH3, H2O, CO2 (R l Ca2+, Mg2+, K+, Na+, NH4+). - Trong iu kin ym kh sn phm cui cng to thnh t cc sn phm trung gian bao gm: NH3, H2O, CO2, CH4, H2, N2, H2S, PH3. * Cc yu t nh hng n qu trnh khong ho + Thnh phn xc hu c: qu trnh khong ho cc hp cht hu c khc nhau khng ging nhau. Khong ho mnh nht l cc loi ng, tinh bt, sau n protit, hemicenlulo v cenlulo, bn vng hn c l lignin, sp, nha, cho nn i vi nhng tn tch sinh vt khc nhau, c thnh phn ho hc khc nhau th tc cc qu trnh khong ho khng th ging nhau. + c im ca t v kh hu: tc khong ho cng ph thuc vo pH, thnh phn c gii t, m, nhit ... Khong ho cn iu kin thong kh, nc, nhng nu m cao qu gy ra ym kh, vi sinh vt kh hot ng. Kt qu hin nay cho thy cc iu kin m 70%, nh sng, pH 6,5 - 7,5, nhit 25 - 30C l thch hp cho s hot ng ca vi sinh vt, v do khong ho xy ra mnh m. Nhng iu kin ny thch hp vi t c nhit , m nh Vit Nam, cho nn ta cc qu trnh khong ho rt mnh, phn gii ra nhiu cht dinh dng cho cy trng, nhng ng thi cht hu c v mn trong t b ph hu nhanh chng lm cho t khng nhiu mn v t m, v vy i vi t nh, cn c bin php gim tc khong ho.
Cu 4. Qu trnh mn ha xc hu c
* Khi nim Mn ho l qu trnh tng hp nhng sn phm phn gii xc hu c dn n s hnh thnh nhng hp cht mn. Mn l nhng hp cht hu c cao phn t phc tp m phn t bao gm nhiu n v cu to khc nhau, chng c ni vi nhau bng cc cu ni. Mi n v cu to bao gm nhn vng, mch nhnh, chng cha nhiu nhm nh chc khc nhau v mang tnh axit. * Quan im v s hnh thnh mn Ngy nay, ngi ta thng nht rng mn c cu to t protit, lignin, tanin v nhng thnh phn khc nhau ca xc sinh vt, nhng bn cht ca cc qu trnh mn ho cn c nhng kin khc nhau, ni bt l 2 quan im ho hc v quan im sinh ho hc v s hnh thnh mn. + Nhng ngi theo quan im ho hc cho rng s hnh thnh mn ch tri qua mt lot nhng phn ng ho hc n thun, m khng c s tham gia ca vi sinh vt. i din cho quan im ny l Vacsman, F. Scheffer... V d, Vacsman (M) cho rng ht nhn mn c hnh thnh do lignin kt hp vi cc cht khong kim trong t, sau y cc phn ng oxy ho kt gn thm cc axit hu c khc v hnh thnh mn. Hoc theo Scheffer axit humic c th c hnh thnh theo con ng sinh ho m cng c th bng con ng ho hc n thun. Bng con ng ho hc, axit humic c to thnh t cc phenol, quinol v aminoaxit qua cc phn ng oxi ho v trng hp. Quan im ho hc ngy cng t c cc nh nghin cu v mn ng h. + Quan im sinh ho ca vic hnh thnh mn khng nh rng: mn c hnh thnh nht thit phi l sn phm phn gii xc hu c v tng hp nhng hp cht c phn gii ca vi sinh vt t, nhng phn ng xy ra trong qu trnh to mn l nhng phn ng sinh ho, c tc ng bi cc men do vi sinh vt tit ra. Quan im ny c nhiu nh nghin cu t ni ting trnh by mt cch h thng: Traxop, Docuchaev, Viliam, Tiurin, Kononova, Alexandrova v cc hc gi phng ty khc: Posong, Bestremio, Sephe, Laatso, Baso, Focsaito, Piusk, Alison... Quan im ny ng l quan im thng soi ngy nay v ngy cng c nhiu ngi ng h. Page 7 of 67
* Qu trnh hnh thnh mn theo quan im hin i (sinh ho) + Theo Docuchaev, Viliam v Tiurin, Kononova, Alexandrova c im c bn ca s mn ho l nhng phn ng sinh ho oxy ho dn dn nhng hp cht cao phn t c mch vng khc nhau, trong protit, lignin, tanin ng vai tr quan trng. Nhng phn ng oxy ha ny xy ra khi phn gii cc tn tch sinh vt di nh hng ca oxy khng kh, men oxydaza v cc xc tc v c khc. Nhng hp cht cao phn t k trn lin kt li vi nhau di tc dng ca phn ng trng hp dn ti vic hnh thnh nhng hp cht mn cao phn t v bn vng. + Tham gia vo qu trnh mn ho ngoi protit, lignin, tanin cn c nhng sn phn khc ca qu trnh phn gii xc hu c t. Trong qu trnh sng ca mnh, vi sinh vt t s dng nhng sn phm phn gii hu c, nhng sn phm trao i cht v tng hp ca vi sinh vt nh axit, ng, amin, hp cht thm... cng tham gia cu to nn phn t mn. + Qu trnh hnh thnh mn xy ra theo ba bc: Bc 1: t protit, gluxit, lignin, tanin... (trong xc hu c, hoc l sn phm tng hp ca vi sinh vt) phn gii thnh cc sn phm trung gian. Bc 2: tc ng gia cc hp cht trung gian to thnh nhng lin kt hp cht, l nhng hp cht phc tp. Bc 3: trng hp cc lin kt trn to thnh cc phn t mn * Cu to ca hp cht mn: phn t mn hnh thnh c xem nh mt chui xch, gm nhiu mt xch khc nhau, chng c ni vi nhau qua cc cu ni. Mi mt xch l mt lin kt hp cht, trong mi lin kt ny, khng nht thit phi c s tham gia ca tt c bn hp cht chnh (protit, gluxit, lipit, lignin - tanin) nhng nht thit phi c nhn vng, mch nhnh, trong bao gm c cc nhm nh chc khc nhau. + Nhn vng (nhn thm): y l vn phc tp nht trong vic hnh thnh nn phn t mn, Theo quan nim hin nay nhn vng c ngun gc phenol hay quinol nh cc loi: benzen, furan, pirol, piridin, naftalin, antraxen, indol, quinolin. Hin nay a s hc gi cho rng mt trong nhng ngun gc nhn thm ca axit mn l lignin, vai tr ca chng kh ln. Lignin l mt cht trng hp, trong cha nhn thm l dn xut ca fenylpropan. Ngun gc ca nhn thm trong cc hp cht mn cng c th l cacbuahidro v cc hp cht khc dng khng no. Cc hp cht ny nh vi sinh vt phn gii, tng hp thnh polifenola th sinh. Ngy nay nhiu cng trnh nghin cu bng cacbon ng v C14 chng minh iu ny. + Mch nhnh: c th l cacbuahidro, c th l hp cht cha nit, chng l sn phm ca qu trnh phn gii xc hu c v cng c th l sn phm tng hp ca vi sinh vt t t nhng sn phm khong ho. + Nhm nh chc: gm c nhng nhm sau: COOH (cacboxyl), OH (hydroxyl), OCH3 (metoxyl) v CO (cacbonyl). Nhng nhm ny hoc gn trc tip vi nhn vng hoc gn vi mch nhnh. Cc lin kt hp cht c gn vi nhau bng cc cu ni. Cu ni c th l 1 nguyn t (- O -, - N -,...) hoc 1 nhm nguyn t (- NH -, - CH2 -,...). * Nhng nhn t nh hng n c im v tc qu trnh hnh thnh mn t Nhng nhn t chnh nh hng n s mn ho l: ch nhit, khng kh v nc ca t, thnh phn c gii v cc tnh cht l ho hc ca t, thnh phn v cng hot ng ca vi sinh vt, thnh phn xc hu c t. + Ch nc, khng kh nh hng n iu kin ho kh hoc ym kh. Trong iu kin kh hanh quanh nm, tc mn ho chm, nhng nu thng xuyn ngp nc, mn ho thc hin di tc ng ca vi sinh vt ym kh s sinh ra nhng axit hu c v cc cht kh (CH4, H2S...), nhng cht ny km hm s hot ng ca vi sinh vt lm cho tc mn ho chm hn v xc hu c bin thnh than bn. Nhit thch hp cho qu trnh mn ho l 25 - 30C. Ngi ta nhn thy trong iu kin c ma m v ma kh xen k, th mn c tch lu nhiu nht. ma m nng, ho kh, khong ho chim u th, khi kh v Page 8 of 67
lnh cc hp cht hu c hnh thnh khi phn gii ma m c vi sinh vt chuyn ho, trng hp li, to thnh mn. + Thnh phn vi sinh vt v s hot ng ca chng ng vai tr rt quan trng trong vic phn gii cht hu c v tch lu mn. Ngi ta nhn thy, i t cc bc n xch o, s lng vi sinh vt trong t v s loi cng nh cng hot ng tng dn. Nhiu nghin cu chng t hot ng sinh hc t qu mnh hoc qu yu u khng lm tch lu nhiu mn. Mn c tch lu nhiu nht nhng t c s lng vi sinh vt trung bnh (s lng ny gi l ch tiu sinh hc t tnh bng s vi sinh vt/1 gam mn t) nh i vi cc loi t en (chernozem). + V thnh phn c gii v l ho tnh t, ta thy t st v st pha, qu trnh phn gii xc hu c c chm hn t ct v ct pha, song mn li c tch lu nhiu hn v khong ho trong t st, st pha yu hn nhiu, cc phn t nh ca t cng lin kt v gi mn tt hn. t cha nhiu Ca, Mg va gy phn ng trung tnh va c nhiu dinh dng to iu kin cho vi sinh vt hot ng, va lin kt tt vi mn to nhng hp cht bn vng gi mn trong t. Nhm keo khong gi mn tt hn c l montmorilonit v vermiculit. + Mt iu kin nh hng rt ln n qu trnh mn ho l thnh phn xc hu c. Xc hu c cha nhiu protit, gluxit v cc nguyn t tro nht l Ca, t l C/N thp, to thnh mn nhuyn. Vi cy thn g ngho protit, cc nguyn t tro, giu lignin, sp, nha, t l C/N cao cho ta nhiu mn th.
Cu 5: Cht hu c v mn trong t Vit Nam

Nc ta nm trong vng kh hu nhit i m, thc vt phong ph v ti tt quanh nm, lng cht hu c c to ra trn mt v din tch hng nm rt ln, tn tch sinh vt li cho t rt khc nhau gia cc t hoang, t trng trt v t rng. Qu trnh mn ho thc hin vi tc nhanh, song qu trnh khong ho cng rt mnh m dn n cht hu c ni chung, mn ni ring b phn gii nhanh chng. Thm vo , cc qu trnh feralit, qu trnh xi mn, ra tri v vic s dng t khng hp l mt s ni nh hng rt ln ti s lng cng nh cht lng hu c v mn trong t. * V s lng Hm lng hu c v mn bin ng rt ln gia cc loi t, nhn chung cc loi t nng nghip c hm lng hu c v mn khng cao. Theo Thi Phin (2000), a s t i ni ca nc ta c hm lng cht hu c t 1 - 2%, c khong 20% din tch t c hm lng cht hu c < 1%. t c hm lng cht hu c v mn cao nht l cc t trn ni cao, quanh nm my m che ph, hoc t ly tht quanh nm ngp nc, cc t ny c hm lng OM 6%. t ngho cht hu c nht l cc t ct hoc t bc mu, cc t ny c OM 1%. * V cht lng + Nhiu nghin cu u thng nht l t mn trn ni, t ly tht c lng hu c tng s cao nhng li cha nhiu mn th. Trong thnh phn ca hp cht mn th t l nhm humin cao hn nhiu so vi t l axit humic v axit fulvic. + T l gia cacbon ca axit humic v cacbon ca axit fulvic trong hu ht cc loi t u < 1, ngha l lng axit fulvic cao hn hn lng axit humic. Nguyn nhn ca c im ny c th do trong iu kin nhit , m cao, hm lng baz thp hn ch vic to thnh axit humic. iu ny cng gii thch t feralit C.a.h vng i ni thp l ni c t l thp nht, cn cc t min ni cao do kh hu n C.a. f ho nn t s ny c nng ln. t la ph sa do canh tc bn phn nhiu nn axit humic c iu kin hnh thnh nhiu hn. c bit t macgalit-feralit c axit humic li nhiu hn axit fulvic v hm lng baz y cao. Page 9 of 67
+ Nhiu nghin cu cng thy rng cc axit humic ca t Vit Nam hu ht thuc nhm axit humic di ng v rt gn vi axit fulvic v nhn thm ca chng th hin km, cng l c im chung ca t nhit i (Zonn, L Khnh Qu, Nhiu Ch Vin, Tiurin, Fritland). Theo chiu su phu din t, cng xung su, t cng cha t baz hn, nn axit humic hnh thnh cng t. + T s C/N ca mn trong t Vit Nam dao ng t 7,5 - 23,0. T l ny cng cao mn t cng th.
Cu 6. Keo t?
Khi nim t l mt h thng a phn tn phc tp bao gm cc ht c kch thc khc nhau. Keo t l nhng ht rt t tan trong nc, c ng knh rt nh. V kch thc ca ht keo gia mt s tc gi khng thng nht. ng knh ht keo dao ng t 0,01 - 10 m (1 m = 10-6 m) (Garrison Sposito), hoc nh hn 1 m (Nyle C. Brady, Ray R. Well, Hinrich L. Bohn, Brian L. McNeal, George A. O'connor), hoc nh hn 0,2 m (A.E. Vozbutskaia) hoc bn knh nh hn 1 m (Van Olphen),... Do kch thc ca keo nh nh th nn chng thng l lng trong dung dch, c th chui qua giy lc ph thng v ch quan st c cu to ca chng bng knh hin vi in t. S lng keo trong t rt khc nhau tu theo loi t, t 1 - 2% (t ct) n 40 - 50% khi lng t (t st nng). Ngay c khi c hm lng rt nh trong t, keo t vn l i din ch yu cho kh nng hp ph ca t Trong t c keo v c, keo hu c v keo phc tp hu c- v c. Nhng keo v c c to thnh do tc dng phong ho hoc do s ngng t cc phn t trong dung dch, keo hu c to thnh do qu trnh bin ho xc hu c trong t. Keo v c kt hp vi keo hu c thnh keo hu c - v c. Cu to chung ca keo t (hnh 5.1) nh sau: phn trong cng ca ht keo (mixen keo) l nhn keo, l mt hp cht phc tp c cu to v nh hnh hoc tinh th. Thng thng keo v c c nhn l axit silisic, nhm silicat, oxyt st, oxyt nhm... Keo v c bn, n ch b ph hu sau mt thi gian di. Keo hu c c nhn l axit humic, axit fulvic, prtit hoc cenlulo. Keo hu c km bn, n c th b ph hu ri li to thnh ngay t cc sn phm phn gii xc ng vt, thc vt. Theo Gorbunov keo t c cu to nh sau: trong cng l nhn keo, trn mt nhn keo c lp in kp, lp nm st ht nhn gi l lp ion quyt nh th, lp ion ngoi mang in tri du gi l lp ion b. a s ion ca lp ion b nm st lp ion quyt nh th gi l tng ion khng di chuyn, nhng ion cn li nm xa cch tng ion quyt nh th lm thnh tng ion khuch tn. a s keo t c lp ion quyt nh th mang in m. iu cn lu l trong t nhng ion trn lp in b c th trao i vi nhng ion trong dung dch tip xc vi n nn gi l "tng ion trao i". Tng s cation trn tng ion trao i tnh bng s ly ng lng gam (meq) trong 100 gam t kh gi l dung tch hp ph ca t. Keo t gi vai tr rt quan trng v chng quyt nh nhiu tnh cht c bn ca t v mt l hc, ho hoc, c bit l c tnh hp ph ca t. Bi vy nhng l lun v keo c vn dng rng ri trong lnh vc phn loi t, ci to t v bn phn cho t. c tnh c bn ca keo t Khi nghin cu keo t ngi ta thy c 4 c tnh quyt nh nhiu tnh cht c bn ca t, l: a. Keo t c t din ln T din l tng s din tch b mt ca mt n khi lng (g) hoc mt n v th tch (cm3). Din tch b mt ca cc ht c kch thc khc nhau c th hin bng 5.1. Keo t c kch thc rt b nn t din ca n rt ln. Theo s liu bng 5.1, s lng keo t ch bng 4% khi lng pha rn ca t, nhng c din tch b mt bng 80% tng Page 10 of 67
din tch b mt ca t. Nh vy t st c t din ln nht ri n t tht v b nht l t ct. b. Keo t c nng lng b mt Cc phn t trong ht keo chu nhng lc tc ng xung quanh nh nhau nn khng c g c bit. Phn t trn b mt ht keo chu cc lc tc ng xung quanh khc nhau v n tip xc vi th lng hoc th kh bn ngoi. Do cc lc ny khng th cn bng ln nhau c, t sinh ra nng lng t do, sinh ra nng lng b mt ch tip xc gia cc ht keo vi mi trng xung quanh. Thnh phn c gii t cng nng th t din cng ln v do nng lng b mt cng ln, kh nng hp ph vt cht cng cao. c. Keo t c mang in y l mt c tnh rt quan trng ca keo t m cc ht t c kch thc ln khng c. Do ht keo c kch thc rt nh nn ht nhn ca keo c th hp ph ln trn b mt cc ion khc nhau. S hp ph ny ph thuc vo bn cht ca keo. Tu thuc vo cu trc ca ht keo m keo t c th mang in m hoc in dng. Trong t c keo m, keo dng v keo lng tnh. Phn ln keo t mang in m d. Keo t c tc dng ngng t Keo t c th tn ti hai trng thi khc nhau: trng thi keo tn (sol) v trng thi keo t (gel). Khi nhng ht keo phn b trong mt th tch nc th chng nm xa cch nhau, l trng thi sol (hay hydrosol). Trong trng hp ny mi trng phn tn l nc, tng phn tn l cc ht keo. Nh th sol ch keo trng thi l lng trong cht lng. Hin tng ny do cc nguyn nhn: do th in ng (in th zeta) lm cho cc ht keo y nhau khng tin li gn nhau c, hoc do mng nc bao bc ngoi keo ngn cn khng cho chng dnh lin nhau. Song trong thin nhin li c c qu trnh ngng t, ngha l qu trnh bin sol thnh gel. Qu trnh ny ch xy ra khi keo b trung ho in hoc sc ht gia chng ln hn sc y. S ngng t keo c th do nhng nguyn nhn chnh sau: + Keo ngng t do tc dng ca cht in gii: y l nguyn nhn ch yu. Ion cht in gii tip xc vi ht keo, in ca keo s b trung ho bi ion mang in tri du. Ta bit, a s keo t mang in m nn ni chung chng b ngng t do c cation trong dung dch t. Do cht in gii l mt mui, cc ion ca mui ny hydrat ho ly nc ca ht keo, lm gim b dy mng nc gip cho chng c th gn nhau; mt khc ion mui ngn cn kh nng in phn ca cc cation trao i lm gim in th zeta. C 2 nguyn nhn dn ti hin tng keo t lin kt vi nhau m ngng t. Ho tr ca cation cng cao th sc ngng t keo cng mnh. Nghin cu s ngng t keo st Gedroiz thy rng sc ngng t ca cation ho tr 2 ln gp 25 ln cation ho tr 1, cation ho tr 3 gp 10 ln cation ho tr 2 (bng 5.2). Cc cation ho tr 1 nh Na+, K+, H+ c tc dng ngng t nhng khng bn, khi cht in gii trong dung dch b ra tri th xy ra hin tng tn keo. + Keo ngng t do hin tng mt nc: tu kh nng gi nc ngi ta chia keo thnh keo a nc v keo ght nc. Keo a nc trn b mt c nhng phn t nc hoc cht lng nh dung dch t. Nhng keo a nc nh gelatin, axit silicic, nha cy, mt vi cht hu c trong t, mt s keo st... Keo ght nc nh hydroxt st, kaolinit... Chng khng c mng nc xung quanh nn d ngng t, ch cn dng dung dch mui nng thp. Tri li cc keo a nc ch ngng t trong trng hp cht in gii nng cao. Nhng lc thi tit hanh kh hoc hn hn ko di lm cho t kh th keo a nc cng c th ngng t do mng nc quanh n b mt. + Keo ngng t do s lin kt hai ht keo mang in tri du Nh trn ni, a s keo t mang in m. Tuy nhin vn gp mt s keo mang in dng nh keo Fe(OH)3, Al(OH)3, khi keo m v keo dng kt hp vi nhau, sau lc trung ho in to thnh gel hn hp. Nu s lng keo m nhiu gp bi keo dng th cc keo m bao bc keo dng to thnh mng bo v mang in m, kt qu li to thnh sol. Page 11 of 67
Cu 7: Cc dng hp ph trong t? ngha? Thc tin?

Khi nim chung Hp ph l c tnh ca cc ht t c th ht c cht rn, cht lng, cht kh hoc lm tng nng cc cht trn b mt. Bemmelen (H Lan) ln u tin ch ra rng keo t l c s ca tc dng hp ph, tc dng ny ph thuc cht mn, hydroxyt st v oxit silicic trong t. Nm 1908, Gedroiz (Lin x c) tm ra quy lut hp ph, khng nh khi nim hp ph mt cch chnh xc. Gedroiz cho rng, tnh hp ph ca t lin quan n phc h hp ph, phc h y khng tan trong nc, thnh phn khong ca n l nhm silicat, thnh phn hu c ca n ch yu l mn, l cc loi keo t. Gedroiz chia kh nng hp ph ca t thnh 5 dng: hp ph sinh hc, hp ph c hc, hp ph l hc, hp ph ho hc v hp ph l ho hc. Cc dng hp ph ca t a. Hp ph sinh hc Hp ph sinh hc l kh nng sinh vt (thc vt v vi sinh vt) ht c cation v anion trong t. Nhng ion d di chuyn trong t c r cy v vi sinh vt ht bin thnh nhng cht hu c khng b nc cun tri. R cy, thn cy sau lc cht i s tch lu xc hu c trong t. Vi sinh vt phn gii xc hu c ny, do c qu trnh hp ph sinh hc. Vi sinh vt c nh m cng l mt hnh thc hp ph sinh vt. S trao i cation gia t v r cy c nghin cu nhiu trong nhng nm gn y. Nhiu th nghim khng nh rng, ngoi hin tng cy ht thc n di dng ion t dung dch t, cation v anion c th i t t vo cy theo qu trnh trao i ion. Do r cy h hp thi ra CO2. CO2 kt hp vi H2O trong t to thnh H2CO3. Axit ny phn li: H2CO3 = H+ + HCO3-. H+ khuch tn n keo t v ti n trao i vi Ca2+, Mg2+, K+ v cation khc hp ph keo t, Cn cc anion HCO3- trao i vi NO3-, SO42-, v PO43-. H2CO3 cn c tc dng ho tan cc mui khong khc (phosphat, sulfat...) c trong t gip cho cy c th ht c cc ion ny. b. Hp ph c hc Hp ph c hc l c tnh ca t c th gi li nhng vt cht nh trong khe h ca t, v d: nhng ht st, xc hu c, vi sinh vt... y l dng hp ph ph bin trong t. Hin tng ny thy r nht khi ma, nc ma c do ln ct, st... nhng khi thm su xung cc tng t di, nc mch chy vo ging, nc tr nn trong, v khi thm qua cc tng t, cc cht l lng trong nc b hp ph c hc. Nguyn nhn ca hp ph c hc do kch thc khe h trong t b hn kch thc cc vt cht hoc b khe h g gh lm cn tr s di chuyn cc ht hoc cc vt cht mang in tri du vi b khe h nn b ht gi li. C trng hp hp ph c hc khng li cho qu trnh hnh thnh t nh lm xut hin trong t nhng lp qu nhiu keo st, t tr ln cht do l tnh xu. Nhng mt khc, nh tnh hp ph ny m cc phn t t khng b ra tri xung su. c. Hp ph l hc (hp ph phn t) Hp ph l hc l s thay i nng ca cc phn t cht tan trn b mt cc ht t. Nguyn nhn ca hin tng hp ph l hc do tc dng ca nng lng b mt pht sinh ch tip xc gia cc ht t vi dung dch t (hoc khng kh). Nng lng b mt ph thuc sc cng b mt v din tch b mt. Vt cht no lm gim sc cng mt ngoi ca dung dch t s tp trung trn mt ht keo, y l s hp ph dng. V d axit axetic c tc dng lm gim sc cng mt ngoi ca dung dch t s c tp trung trn mt ht t. Vt cht no lm tng sc cng mt ngoi ca dung dch t th b y ra khi keo t i vo dung dch, s hp ph ny gi l hp ph m. V d phn t ng lm tng sc cng mt ngoi ca dung dch t s b y ra khi keo t i vo dung dch t. Page 12 of 67
Tm li, bt k mt s chnh lch no v nng ch tip xc gia ht keo vi mi trng xung quanh cng sinh ra tc dng hp ph l hc. Ngoi phn t cc cht ho tan, t cn hp ph cht kh. t kh hp ph khng kh rt cht. Kh nng hp ph cc cht kh t mnh n yu th t nh sau: hi nc, NH3, CO2, O2, N2. t cng nhiu mn cng hp ph nhiu NH3, CO2, v nc. Kh nng ht kh v hi nc ca t ph thuc thnh phn cht rn trong t (bng 5.3). V vy t c kh hp ph kh NH3 sinh ra trong qu trnh phn gii cht hu c cha m. y ta cng thy r li ch ca vic trn t bt kh vi phn chung khi phn. t bt ht NH3 c to ra trong qu trnh phn, lm gim s mt m. d. Hp ph ho hc Hp ph ho hc l s to thnh trong t nhng mui khng tan t nhng mui d tan. V d: Na2SO4 + CaCl2 CaSO4 + 2NaCl, Na2SO4 + Ca(HCO3)2 CaSO4 + 2NaHCO3, hoc NH4H2PO4 + 3Ca(HCO3)2 Ca3(PO4)2 + 2NH3 + 6CO2 + 6H2O Fe3+ + PO43- FePO4 Al3+ + PO43- AlPO4 S hp ph ho hc l nguyn nhn tch lu P v S trong t, lm cho 2 nguyn t ny b "gi cht" trong t. e. Hp ph l ho hc (hp ph trao i) Hp ph l ho hc l c tnh ca t c th trao i ion trong phc h hp ph vi ion ca dung dch t tip xc. Trong dung dch t, cc axit v c v mui ca chng phn ly thnh cation v anion. Khi dung dch t tc ng vi keo t, keo t khng nhng ch hp ph cc phn t (hp ph l hc) m cn hp ph c ion na. Nu ly mt t t (chua) tc ng vi dung dch NH4Cl ri lc ta s pht hin trong dch lc cha nhiu H+ cn NH4+ th gim. Qu trnh trao i ion ny c th biu th bng phn ng sau: [ K]H+ + NH4Cl [K]NH4+ + HCl T ta thy thc cht ca hp ph l ho hc l s trao i ion trn keo t vi ion trong dung dch quanh keo. Hin tng ny xy ra khi thay i m, khi bn phn, khi nc ngm dng ln, khi ti nc cho t, ngha l khi c s chnh lch nng ca phn ng thun nghch. Trong t c keo m v keo dng nn t c kh nng hp ph c cation v anion nhng hp ph cation l ch yu v phn ln keo t l keo m. Hp ph trao i ion c nh hng rt ln ti ph nhiu t, cc tnh cht vt l, ho hc t cng nh dinh dng cy trng. V vy cn nghin cu su hn dng hp ph ny phn tip theo.
Cu 8: Hp ph trao i cation? Quy lu phn ng hp ph cation?

a. Hp ph trao i cation * Hp ph cation xy ra nhng keo m v tng ion trao i ca keo cha cation nn c th trao i vi nhng cation trong dung dch tip xc vi n. Keo m chim a s trong t nn tc dng hp ph cation l ch yu. V d khi bn m sunphat th NH4+ c hp ph theo phn ng sau: [K]Ca2+ + (NH4)2SO4 [K]2NH4+ + CaSO4 Mt phn nh cation hp ph nh K+, NH4+, Ca2+, Mg2+ c th khng trao i c, ngha l khng b cation ca dung dch mui y ra ngoi. Nguyn nhn ca hin tng ny c th khc nhau. Nhiu th nghim cho thy K+ mt kh nng trao i do keo t qu gi v phn no kt tinh. K+ tham gia cu to li tinh th do khng trao i c na, hoc c th do cation i vo khe h gia cc lp tinh th khong vt nh montmorilonit, baydelit, sau t kh i hay b bao bc xung quanh bi cc ht keo khc nhau nh Fe(OH)3, Al(OH)3 hoc cc cht hu c nn cation mt kh nng trao i. Nguyn nhn r nht v ph bin nht l do cc cation lin kt ho hc to thnh cc hp cht khng Page 13 of 67
tan. S hp th cation do vi sinh vt cng l nguyn nhn lm cho cation mt kh nng trao i. * S hp ph cation tun theo nhng qui lut nht nh: + S hp ph cation tun theo quan h ng lng: 1 ng lng gam cation ny trao i vi mt ng lng gam cation khc. V d trong phn ng: [K]Ca2+ + 2 NaCl [K]2Na+ + CaCl2 th 1 ng lng gam Ca (20 g) trao i vi 1 ng lng gam Na (23 g). Do trao i 3.1000 bng ng lng (me) cho nn nu c 3% Ca th phi tnh = 150 me, mun trao i 20 150.23 Na cng cn c = 3,45% Na mi trao i vi 3% Ca c. 1000 + Trao i cation c th tin hnh theo chiu thun v nghch ph thuc nng v c tnh cation trong dung dch t. + Trao i xy ra rt nhanh: cc phn ng trao i cation trong t tin hnh rt nhanh, c khi ch sau 5 pht thc hin xong. im ny c ngha thc tin khi bn phn cha cation v bn vi kh chua. Cn ch l phi to iu kin cho tip xc u gia cation vi t bng cch ba k, sc bn trn u, hoc bn phn kt hp vi vun gc cho cy. + Trao i cation ph thuc ho tr, ln v mc thu ho ca cation: Ho tr ca cation cng cao, kh nng trao i cng mnh, ngha l kh nng trao i ca cation ho tr III > cation ho tr II > cation ho tr I. Nu cng ho tr th cation no c bn knh ln (tc bn knh thu ho b) th trao i mnh hn. Tr H+ do c mng thu ho rt mng nn kh nng trao i ca H+ khng nhng vt cc cation ho tr I m cn vt c cation ho tr II . + Kh nng trao i ph thuc nng ion trong dung dch. Ni chung, nng ion trong dung dch t cng cao th phn ng trao i cng mnh.
Cu 9. Dung tch trao i cation ca t (CEC)

Dung tch trao i cation ca t (dung tch hp ph) l tng s cation hp ph (k c cation kim v khng kim) trong 100 gam t, tnh bng ly ng lng gam, k hiu bng ch CEC (cation exchange capacity). Dung tch trao i cation c xc nh bng cch phn tch trc tip hoc tnh theo cng thc: CEC = S + H. Trong S l tng s cation kim, kim th hp ph (ch yu l Ca2+, Mg2+, K+ v Na+), H l tng s ion H+ v Al3+ hp ph ( chua thu phn). Tt c u tnh bng n v ll/100 g t. Dung tch trao i cation ca t ph thuc thnh phn keo, thnh phn c gii t, t l SiO2/R2O3 v pH. - Thnh phn keo khc nhau th CEC ca t khc nhau: Dung tch hp ph ca mt s loi keo t Loi keo CEC (ll/100 g) Fe(OH)3 v Al(OH)3 Rt b Kaolinit 5 - 15 Montmorilonit 80 - 150 Illit 20 - 40 Axit humic 350 Nh vy, t cng nhiu mn v nhiu montmorilonit th CEC cng ln. Cc cp ht khc nhau v CEC ca t Cp ht (mm) CEC (ll/100 g t) 0,25 - 0,005 0,3 Page 14 of 67
Th nhng hc - PHN I CNG 0,005 - 0,001 0,001 - 0,0025 < 0,0025 15,0 37,2 69,9
- T l SiO2/R2O3 cng ln th CEC cng ln: Quan h gia t l SiO2/R2O3 v CEC ca t T l SiO2/R2O3 CEC (ll/100 g t) 3,18 70,0 2,68 42,6 1,98 21,5 1,40 7,7 0,42 2,1 - pH t tng ln th CEC tng ln: nh hng ca pH n CEC ca mt s keo st Keo Kaolinit Montmorilonit pH 2,5 - 6,0 7,0 2,5 - 6,0 7,0 CEC (ll/100 g t) 4 10 95 100 CEC ca mt s loi t Vit Nam Loi t CEC (ll/100 g t) t nu pht trin trn bazan 8 - 10 t vng pht trin trn phin st 7-8 t pht trin trn vi 6-8 t vng pht trin trn liparit (riolit) 4-6 t macgalit - feralit 30 - 40 t phn 10 - 12 t bc mu 4-6 t ph sa sng Hng 10 - 15
10. no baz - BS ( bo ho baz) ca t

Ni chung CEC c gi tr cng cao th t cng tt v cha nhiu keo. Tuy nhin dung tch trao i cation ch ni ln kh nng trao i cation m cha ni ln thnh phn cation hp ph. Thc t mt s t tuy c CEC ln nhng do nhiu H+ nn t chua. V th, cn c CEC ln nhng t l cation baz (bao gm c cc cation kim v kim th) cng ln t mi tt. Bi vy ngi ta cn dng ch tiu " no baz" nh gi ph nhiu t. no baz ca t l t l phn trm cc cation kim, kim th chim trong tng s cation hp ph, k hiu l BS (Base saturation), n v % v c tnh theo cng thc: BS (%) = (S x 100)/CEC = (S x 100)/(S + H) trong , S: tng s cation baz trao i, H: chua thu phn, CEC: dung tch trao i cation ca t, c ba i lng ny u tnh bng ll/100g t. BS c gi tr cng ln th t cng bo ho baz. Ngi ta nh gi nh sau: BS < 50% : BS = 50 - 75%: BS > 75% : t i baz t c no baz trung bnh t no baz
nc ta, phn ln t i ni v mt s t ph sa chua do b ra tri cc cht kim, kim th mnh nn thng c BS < 50%. V vy vic bn vi kt hp vi bn phn cho nhng t ny l cn thit. Page 15 of 67
11. Trnh by cu to keo? Phn loi keo?

Phn loi keo t Nhng keo t ph bin l axit humic, axit silicic, hydroxyt st, nhm v keo st. Ni chung hm lng keo ph thuc t l st v mn trong t, t cng nhiu st v mn th cng cha nhiu keo. Da vo tnh mang in, thnh phn ho hc ngi ta phn loi keo t nh sau: a. Da vo tnh mang in Theo tnh mang in ca keo, c th chia keo t thnh cc loi: keo m, keo dng v keo lng tnh, + Keo m (asidoit) Trn mt nhn keo mang in m hay ni cch khc l lp ion quyt nh th l nhng anion. Cc ion trn lp in b l H+ hoc cc cation khc. K hiu keo m l X-H. Trong t, keo m chim a s. Thng gp l axit silicic, axit humic, keo st...V d cu to keo axit silicic nh hnh 5.2. Phn t axit silicic trn b mt ht nhn phn ly thnh cc ion: H2SiO3 = 2H+ + SiO32Anion SiO32- c hp ph ngay trn b mt ht nhn lm thnh tng ion quyt nh th. H + l ion b phn phi tng ion khng di chuyn v khuch tn
khu t ch n khng di chu y on I n t q. hh i n u Io Nh SiO 2n
I on
3
+ + + + +
H+ H+
SiO2 yH2O SiO32SiO3 SiO322-
H+
H+
+
+ H+
H+ H+
H+
Hnh 5.2. S cu to keo m (theo Gorbunov) + Keo dng (Basidoit) Trn lp ion quyt nh th hiu l cc cation, cn lp in b l ion OH- v cc anion khc. K hiu keo dng l X-OH. Cc keo dng thng gp trong t l Fe(OH)3, Al(OH)3 (trong mi trng axit). Cng c th l kaolinit do qu trnh ion ho to thnh keo dng: ...O3SiO2(OH)Al2(OH)3 [...O3SiO2(OH)Al2(OH)2]+ + OHV d cu to keo Fe(OH)3 (hnh 5.3)
Page 16 of 67
Hnh 5.3. S cu to keo dng (theo Gorbunov)
khu t ch n khng di chu y on I n t q. hh i n u Io Nh n + FeO+

Ion
+ + + +
ClClCl-
Fe(OH)3
FeO+
FeO+ FeO+ FeO+ Cl-
Keo ny to thnh do s thu phn FeCl3 FeCl3 + 3H2O Fe(OH)3 + 3HCl Ht nhn keo to nn do nhiu phn t Fe(OH)3. Nhng phn t Fe(OH)3 trn b mt ht nhn phn ng vi HCl to thnh FeOCl: Fe(OH)3 + HCl D FeOCl + H2O FeOCl l cht in gii nn ion ho: FeOCl D FeO+ + ClCation FeO+ c hp ph ngay trn b mt ht nhn lm thnh lp ion quyt nh th. Cc anion Cl- c phn b tng ion trao i. + Keo lng tnh (Ampholitoit) Keo ny mang in m hay dng ph thuc vo phn ng ca mi trng xung quanh. Cc ion trao i c th l H+, OH- hoc cc ion khc. K hiu keo ny l X-O-H. Cc keo lng tnh trong t thng gp l Fe(OH) 3, Al(OH)3,... V d: i vi keo Fe(OH)3, khi pH< 7,1 biu hin keo dng, nhng khi pH > 7,1 biu hin keo m (keo ny c im ng in ti pH=7,1): Fe(OH)3 + HCl Fe(OH)2+ + Cl- +H2O (keo dng) Fe(OH)3 + NaOH Fe(OH)2O- + Na+ + H2O (keo m) i vi keo Al(OH)3 khi pH < 8,1 biu hin keo dng, khi pH >8,1 l keo m (im ng in ca keo ti pH=8,1): Al(OH)3 + HCl Al(OH)2+ + Cl- + H2O (keo dng) Al(OH)3 + NaOH Al(OH)2O- + Na+ + H2O (keo m) Page 17 of 67
Cl-
b. Da vo thnh phn ho hc Da vo thnh phn ho hc c th chia keo t thnh cc loi: keo hu c, keo v c v keo hu c-v c + Keo hu c Keo hu c to thnh do s bin ho xc sinh vt trong t. Ni chung lp t mt cha nhiu keo hu c hn cc lp di. Cc keo hu c thng gp l axit humic, axit fulvic, lignin, protit, xellulo, nha v cc hp cht hu c phc tp khc. Nhng nguyn t ch yu cu to nn keo hu c l C, H, O, N, S, P v mt lng nh Na, K, Ca, Mg, Fe, Al, Si... V d cu to keo axit humic (hnh 5.4)
khu t ch n khng di chu y on I n t q.hh i n u Io Nh n COOIon
+ + + +
H+ COO R(COOH)n COO H+ OH CO OH - O H+

O CO
-
H+
+
+ H
+
H+ H+
S cu to keo axit humic (theo Gorbunov) + Keo v c (keo khong) Ch yu l keo nhm silicat c hnh thnh do kt qu ph hu v khong vt to thnh. Thnh phn ho hc ca keo ny gm: SiO2 = 40% - 60% Al2O3 = 10% - 25% Fe2O3 = 5% - 10% v mt t Ca, Mg, Ti, Mn, K, Na, P, S cng cc nguyn t vi lng nh B, Zn, Mo, Cu... T l cc nguyn t y ph thuc m, iu kin hnh thnh, kh hu, thi gian, thc b, vi sinh vt... V d cu to keo nhm silicat (hnh 5.5) + Keo hu c-v c Cc keo hu c t trng thi t do m thng lin kt cht vi cc cht khong hoc cc keo v c to thnh keo hu c-v c phc tp. Theo L.N. Alexandrova cc hp cht hu c v c trong t c chia thnh 3 nhm: cc mui d cc, cc mui phc d cc v cc phc cht hp ph.
Page 18 of 67

Ion
+ +
= = =
khu t ch n khng di chu y Ion n t q.hh i n u Io 2- Ca2+ Nh n SiO 3

)m l O3 (A 2
(Si O
SiO3 22 )n
Ca2+
+ + +
SiO
2-
2 3 -
H+ H+
+
+
Hnh 5.5. S cu to keo nhm silicat (theo Gorbunov) - Mui d cc (mui n gin): khi cc axit mn phn ng vi phn v c ca t to thnh cc mui d cc hay cc humat hoc fulvat. Cc mui ny c cng thc cu to chung nh sau: (COO)nMem
R (O)pMeq
trong : Me l Na+, K+, NH4+, Ca2+, Mg2+.... Cc mui d cc cng c th c hnh thnh do s tng tc gia cc axit mn vi cc khong vt st qua cu ni canxi c cu to nh sau: Si O Ca OOC R Si O Ca OOC COO Ca O Si COO Ca O Si
Cc humat canxi khng tan c th kt ta v hnh thnh cc mng trn b mt cc ht keo. - Mui phc d cc c hnh thnh do phn ng gia cc ion st, nhm vi axit mn hnh thnh mui phc, trong mui ny kim loi tham gia vo phn anion ca phn t. Hp cht phc ny vn cn cc nhm cacboxyl v nhm hydroxyl phenol t do, cc nhm ny c th tip tc phn ng vi phn v c ca t to thnh cc mui d cc n gin. L.N. Alexandrova gi nhng hp cht c bn cht kp nh vy l mui phc d cc. Mui ny c cu to nh sau:
H2O OH OOC Me H2O OH HO R (OH)m-1 (COOH)n-1
trong Me l Fe3+, Al3+. Cc nhm cacboxyl v nhm hydroxyl phenol t do c th phn ng vi cc cation kim v kim th trong t. - Phc cht hp ph l cc sn phm ca s tng tc gia cc cht mn vi cc khong vt dng tinh th hoc v nh hnh ca t hoc cc sn phm hu c v c hp ph cc cht mn bng phn v c. Cc phc h st mn cng l phc cht hp ph. i din Page 19 of 67
O3 Si 2Si O 3
Mg2+ H+
H+
cho cc phc hp ph trong t l phc mn vi nhm v st (a), phc mn silic (b) v phc h st mn (c)
(COOH)n (OH)m COO H2O ...[RMe] OH Me1+
OH Me(OH)3 Me OH
OOC R OH
(COOH)n-1
SiO2.nH2O
H2O ...R
(OH)m-1
(a) Phc mn nhm, st

O- ...R Si (COOH)n (OH)m
(b) Phc mn silic
COO OH ...[RMe] O OOC (COOH)n-1 R O OH ...R (COOH)n (OH)m (OH)m-1 Me
Al
Al
Si O- ...[RMe] COO Me O
(c) Phc h st mn
Cu 12: c tnh cc loi keo st trong t

Cc keo st thuc loi keo v c, l cc khong vt th sinh alumin silicat, c hnh thnh do s bin i t cc khong vt nguyn sinh trong qu trnh phong ho hnh thnh t, phn b rng ri trong cc loi t. Cc khong vt ny l thnh phn ch yu ca cp ht st v vy chng c gi l cc khong vt st. chng c phn bit vi nhau bi mc phn tn cao, khng tan trong nc Trong t c nhiu loi keo st, nhng trong chng c vai tr quan trng nht l cc keo st nhm kaolinit, montmorilonit v hydromica a. c im chung ca keo st c im chung ca cc keo st l chng c cu to lp ging nh mica v s thay th ng hnh. + Cu to lp ca keo st c to thnh do s lin kt ca phin khi t din (bn mt) oxit silic v phin khi bt din (tm mt) gipxit. - Phin oxit silic c to thnh do s gn lin cc khi t din oxit silic vi nhau. Mi khi t din chnh gia l mt nguyn t silic, bn nh l bn nguyn t oxi. Nh th th khi ghp thnh phin hai bn l hai lp oxi, gia l lp silic,
Page 20 of 67
- Phin gipxit: phin ny c to thnh do s gn lin cc khi bt din vi nhau. Mi khi bt din chnh gia c mt nguyn t Al, xung quanh c 6 oxi hay 6 OH- hoc va oxi va OH- (hnh 5.6). + Hin tng thay th ng hnh - mt s khong vt, trong c cc khong vt st (keo st) c hin tng mt s nguyn t trong mng li tinh th ca chng c th b cc nguyn t khc bn ngoi vo thay th. S thay th ny khng lm thay i hnh dng ca khong vt m ch thay i tnh cht. V th gi l hin tng thay th ng hnh.
oxi Si
oxi
Si
oxi
Al
S cu to khi t din oxit silic, phin oxit silic v khi bt din, phin gipxit - iu kin quan trng ca s thay th l: 2 ion mun thay th nhau phi c bn knh tng ng, V d Al3+ trong tinh th c bn knh R = 0,57 c th b Fe3+ c R = 0,67 thay th ch khng th b Li+ c R = 1,22 thay th. S thay th ny xy ra ph bin mt s keo st, v d trong khi t din oxit silic: Si 4+ thng b Al3+ th, c trng hp Mn3+ hoc P5+ thay th Si4+ song rt t; trong khi bt din Al3+ b Mg2+ hoc Fe2+ th. - c im ca s thay th l: nu ho tr ca 2 ion thay th tng ng nhau th khng nhng khng thy im g khc trn tinh th m cn lm cho khong vt trung ho in. Nu ha tr ca chng chnh lch nhau th khong vt mang in m hoc dng. V d Al3+ th cho Si4+ th khong vt mang in m, P5+ th cho Si4+ khong vt mang in dng. Hin tng thay th ng hnh thng gp keo st l Al3+ th Si4+ hoc Mg2+ th Al3+ v vy keo st mang in m c th hp ph cation. b. c im ca cc nhm keo st chnh + Nhm kaolinit: - Nhm ny gm keo kaolinit v haluzit, metahaluazit, dikkit v nakrit. - Cu trc tinh th loi hnh 1:1, mi lp tinh th (tinh tng) gm mt phin oxit silic v mt phin gipxit. Nhng lp tinh th nh vy chng xp ln nhau, gia chng c cc khe h lm cho kaolinit c cu trc lp (hnh 5.7). - Theo hnh v cu trc ca kaolinit, nhn c bn ca mng li tinh th keo trung ho v in v c cng thc tng ng l Al2Si2O5(OH)4, nhng b mt sn l trn khi ph Page 21 of 67
hu c ho tr khng bo ho gy ra s hp ph cc ion t mi trng xung quanh. Haluazit khc vi kaolinit bi s tn ti ca nc trong mng li tinh th, cu trc ca n ph hp vi cng thc Al2Si2O5(OH)4.2H2O. Haluazit khi b hydrat ho s bin thnh metahaluazit Al2Si2O5(OH)4.4H2O. Dikkit v nakrit khc vi kaolinit bi cc gc lch ca tng paket.T l Si:Al = 1:1 - Khong cch gia cc paket khng i v bng 7,2 . - Rt t hoc khng c hin tng thay th ng hnh xy ra trong mng li tinh th. - Lc lin kt gia cc lp tinh th tng trong kaolinit rt cht nn khng th co gin m rng khe h ht nc v khng c kh nng trng. - Do cc c im trn m kh nng hp ph ca kaolinit thng thp (CEC = 5 - 15 ll/100g keo). Bi vy, t no cha nhiu keo nhm kaolinit th tnh gi phn v gi nc km.
7,2A
0,2A
Phi n gipxit Phi n oxit silic
6(OH) 4Al 4O + 2(OH) 4Si 6O
S cu trc kaolinit + Nhm montmorilonit - Nhm ny gm keo montmorilonit, baydenlit v nontronit. - Cu trc tinh th loi hnh 2:1, ngha l mi lp tinh th gm 2 phin oxit silic nm 2 bn v mt phin gipxit gia (hnh 5.8). - Cu trc ca montmorilonit ph hp vi cng thc Al2Si4O10(OH)2.nH2O. Baydelit khc vi montmorilonit ch, 1 trong 4 ion Si 4+ ca lp khi t din oxit silic b thay th bng Al3+, in tch m d tha c b bng cch thay th 1 trong cc ion oxi bng nhm hidroxyl. Baydelit c cng thc l: Al3Si3O9(OH)3.nH2O. Cn nontronit, trong cc khi bt din ca n, ion Al3+ hon ton c thay th bng ion Fe3+. Nontronit c cng thc: (Al,Fe)2Si4O10(OH)2.nH2O. T l Si: Al (hoc Fe) = 2: 1. - Khc vi kaolinit, khong cch gia cc paket ca montmorilonit thay i rt mnh t 9,6 n 28,4 , ph thuc vo lng nc c ht vo khe h gia cc paket. Khi ht nc keo st montmorilonit trng ra. - Hin tng thay th ng hnh xy ra ph bin: Al3+ thay th Si4+ trong khi t din ca phin oxyt silic, Mg2+ hoc Fe2+ th Al3+ trong khi bt din ca phin gipxit. Kt qu l keo mang in m c th hp ph cation. - Lc lin kt gia cc lp tinh th ca montmorilonit km cht nn c th gin n khi ht thm nc v cation. - Do nhng c im trn m kh nng hp ph cation ca nhm keo ny rt cao (CEC = 80 - 150 ll/100 g keo). Bi vy, t no cha nhiu keo t nhm montmorilonit th tnh gi phn v nc kh cao. Page 22 of 67
9,6-21,4 A
4A
Phi n oxit silic Phi n gipxit Phi n oxit silic
6O 4Si 4O + 2(OH) 4Al 4O + 2(OH) 4Si 6O
Hnh 5.8. S cu trc montmorilonit + Nhm hydromica - Chim mt lng ln trong s cc keo st ca t, bao gm cc loi sau: hydro mica trng (hydromuscovit hoc illit), hydro mica en (hydrobiotit)v cc dng khc ca mica b hydrat ho - Hydromica c cu trc loi hnh 2:1 tng t montmorilonit (hnh 5.9) - Cng thc ca hydromuscovit KAl2(Al.Si3O10)(OH)2.
10 A
yK 6O (4-y)Si.yAl 2OH + 4O Al4.Fe4.Mg4Mg6 2OH + 4O (4-y)Si - yAl yK
Hnh 5.9. S cu trc ca hydromica - Khong cch gia cc paket khng i v bng 10 . - C hin tng thay th ng hnh xy ra trong mng li tinh th, ch yu l s thay th ca Si4+ trong phin khi t din bng ion Al3+, kt qu lm cho n mang in m c th hp ph cation c bit l K+ phn b khe h gia cc paket. - Do lc lin kt gia cc lp tinh th kh bn vng v vy keo thng c tnh trng thp v kh nng hp ph khng cao. - Kh nng hp ph ca hydromica khong 20 - 40 ll/100 g keo. + Trong t cng thng gp vermiculit gn ging hydromica, gia cc paket ca mng li tinh th ca keo ny tn ti lp kp cc phn t nc bao quanh cc kim loi, thng l Mg. Vermiculit l magiealuminsilicat, Mg c trong cc khi bt din. Trong cc khi bt din Mg2+ c th c thay th bng Fe2+, cn trong cc khi t din Si4+ c thay th bng Al3+. Cng thc tng qut ca vermiculit nh sau:
Page 23 of 67
(Mg2+,Fe2+)3(Si,Al)4O10(OH)2.4(H2O). Vermiculit c dung tch hp ph kh cao, CEC ca n dao ng t 60 - 150ll/100 g keo. Trong t cn gp cc keo dng lp hn hp. Trong mng li tinh th ca chng xen k cc lp khi bt din ca cc khong vt khc nhau: montmorilonit vi illit, kaolinit vi muscovit, vermiculit vi clorit... c. Keo st trong t Vit Nam Qua cc kt qu nghin cu thnh phn keo st trong t Vit Nam ca cc tc gi: Phm Gia Tu, Nguyn Vi v Trn Khi, Cao Lim, o Chu Thu, Nguyn Hu Thnh... bng phng php ho hc, phng php quang ph, phng php nhit, phng php quang tuyn X v phng php hin vi in t c th khi qut v s phn b ca chng nh sau: + i vi t vng i ni: keo st ch yu trong cc loi t ca vng ny l keo kaolinit, gtit v gipxit, ngoi ra tu theo loi t c th gp cc loi keo st: hydromica (t vng trn granit, t feralit mn trn ni trn philit, t en trn vi...), montmorilonit (t en trn vi, t en trn bt), vermiculit (t en trn vi, t en trn bt, t feralit mn trn philit). + i vi t ng bng: keo st ch yu ca cc loi t vng ng bng l kaolinit v hydromica. Vermiculit gp cc t ph sa trung tnh t chua, t mn trung tnh, t phn, t ct bin. Ngoi ra c th gp gipxit (t ph sa chua, t bc mu, t ct bin) v gtt (t bc mu).
Cu 13: Khi nim v dung dch t? Ngun gc? Thnh phn? ngha?
Cc khi nim chung Nc ma trc khi nhp vo t cha mt lng nh cc cht ho tan v cc kh nh O2, CO2, N2, NH3. Nh vy nc ma khng tinh khit, thc ra n l mt dung dch. Khi thm vo t, nc ma tip tc ho tan thm mt s cht na trong th rn ca t v to thnh dung dch t. Dung dch t c vai tr quan trng trong qu trnh hnh thnh t v ph nhiu ca t. Dung dch t l b phn linh hot nht. N tham gia trc tip vo qu trnh hnh thnh t, vo cc phn ng l, ho, sinh hc, vo s trao i cht dinh dng ca cy. V th dung dch t s quyt nh cc phn ng xy ra trong t nh: phn ng chua, phn ng kim, phn ng m, phn ng xy ho kh ca t. Phn ng ca t cn gi l phn ng ca dung dch t. Phn ng ca dung dch t chnh l cc qu trnh ho hc hay l - ho hc din ra trong t. Trong th nhng hc phn ng ca t gm c: phn ng chua, phn ng kim, phn ng m v phn ng oxy ho kh. Cc phn ng ny nh hng rt ln n thnh phn, tnh cht v ph nhiu ca t. Nghin cu v dung dch t v phn ng ca n lun l ni dung khng th thiu ca th nhng hc. ngha ca dung dch t: - Cc cht ho tan trong dung dch t chnh l ngun cung cp dinh dng d tiu cho cy. - Nng ca dung dch t nh hng n kh nng ht nc ca cy. Nu t b mn hay do bn nhiu phn ho hc th p sut thm thu ca dung dch t tng ln, cn tr s ht nc ca cy d trong t cn mt lng nc tng i cao. y cn gi l hin tng ho sinh l. - Phn ng ca dung dch t nh hng n s hot ng ca h vi sinh vt t, n tnh cht l - ho hc ca t v thc n nui cy. V d nh s ho tan ca ln ph thuc vo pH. - Trong dung dch t c mt s mui v cc cht ho tan khc. Anion v cation trong dung dch t lm cho t c tnh m, c th gi cho pH ca t t thay i Page 24 of 67
Dung dch t c cha mt s cht ho tan c th lm tng cng qu trnh phong ho hnh thnh t. Th d: NH3, NO2, CO2 t kh quyn khi tan trong nc lm s ph hu vi theo con ng ho tan c tng cng. ho tan ca vi trong nc bo ho CO2 ln hn trong nc tinh khit 70 ln. Qu trnh ph hu vi vi s tham gia ca CO2 ho tan trong nc xy ra theo phng trnh sau: CaCO3 + CO2 + H2O Ca(HCO3)2 Thnh phn v nng ca dung dch t Thnh phn v nng ca dung dch t rt phc tp v lun thay i. Nng ca dung dch t khng ln v thng khng vt qu vi gam cc cht trong 1 lt dung dch. Ring trng hp t mn v t phn hm lng cc cht ho tan trong dung dch t c th t ti hng chc thm ch hng trm gam trong 1 lt. V thnh phn, dung dch t cha cc cht v c, hu c, hu c - v c. Nhng cht ny tn ti trong dung dch t dng phn t ho tan hay dng keo ( trng thi sol). + Cc cht v c trong dung dch c: - Cc cation: Ca2+, Mg2+, NH4+, Na+, K+, H+. Trong t chua cn c c Al3+ v Fe3+. Trong t ly c Fe2+ - Cc anion: HCO3-, CO32-, NO3-, NO2-, SO42-, Cl-, H2PO4-, HPO42-..., + Nhng cht hu c: cc sn phm ca qu trnh phn gii cht hu c, cc sn phm ca hot ng sng ca sinh vt (axit hu c, axit amin, ng, ru, men, cht cht...) v c cc cht mn. + Nhng cht hu c - v c trong dung dch ch yu gm nhng hp cht phc tp ca cc cht hu c c tnh axit (cc axit mn, poliphenol, axit hu c phn t thp) vi cation ca st v nhm. + Cc cht kh ho tan nh CO2, O2, N2, NH3 v.v. + Trong dung dch ngoi cc cht ho tan cn c cc cht khng ho tan thng l nhng phn t keo hu c, hu c - v c, keo st, keo silic, hirxit st v nhm. Theo K.K. Gedroi hm lng keo trong dung dch t chim t 1/4 n 1/10 hoc t hn tng lng keo ca t Thnh phn v s lng cc cht ho tan trong dung dch t khng c nh nhng cng c th dng phn bit loi t ny vi loi t khc mc nht nh. Thnh phn v s lng cc cht ho tan trong dung dch t lun c b sung t cc ngun sau: Do ta bn phn hu c v v c vo t Do nc ma hoc nc ngm mang ti Do qu trnh trao i ion gia keo t v dung dch t Do cc sn phm ca qu trnh phong ho v qu trnh phn gii cc cht hu c. Thnh phn v nng dung dch t ph thuc vo thi tit, kh hu, hm lng nc trong t, s hot ng ca sinh vt, phn ng ca t, thnh phn m, nc ngm v ch canh tc.
Cu 14: Nguyn nhn gy chua cho t

Khi nghin cu cc nguyn nhn lm cho t tr nn chua ngi ta thy c rt nhiu yu t chi phi. Sau y ta s xem xt nhng nguyn nhn ch yu tc ng vo qu trnh ho chua ca t. a. Yu t kh hu: Cc c trng ca kh hu nh nhit , m , c bit l lng ma nh hng rt ln n qu trnh phong ho , s chuyn ho v di chuyn vt cht, ng thi cn nh hng n thc b v hot ng ca sinh vt trong t. Tt c cc qu trnh ny u c quan h cht ch vi s hnh thnh v bin i chua ca t. Ni chung nhit cng cao v lng ma cng ln th cng c li cho tc dng ph hu v ra tri vt cht. Trong iu kin lng ma ln hn lng bc hi, mt phn nc ma s di chuyn t trn mt t Page 25 of 67
xung di su do tc dng ca trng lc. S di chuyn ny ko theo mt lot cc cht d tan c trong t, c bit l cc ion kim loi kim v kim th nh Na+, K+, Mg2+, Ca2+ lm cho t ho chua. Do nguyn nhn ny m phn ln t vng i ni Vit Nam cng nh cc nc khc thuc vng nhit i nng m u b chua cc mc khc nhau. b. Yu t sinh vt Trong qu trnh hot ng, vi sinh vt, r cy cng nh cc loi sinh vt khc trong t khng ngng gii phng ra CO2, kh ny ho tan trong nc to thnh axit H2CO3. Tuy phn ly ca axit ny khng cao nhng n l cng l mt trong nhng ngun sinh H+ ch yu trong t. Trong qu trnh vi sinh vt phn gii cht hu c (c bit trong iu kin ym kh) s sinh ra nhiu axit hu c lm t b ho chua. Bi vy t quanh nm ngp nc, t ly tht v phn ln t than bn u b chua. c bit nu tn tch sinh vt cha nhiu lu hunh (S) nh xc cc cy s, vt c khi b phn hu trong iu kin ym kh, tri qua mt qu trnh bin i phc tp s sinh ra H2S. Khi c iu kin oxy ho th H2S chuyn thnh H2SO4 lm t rt chua: 2H2S + O2 2S + 2H2O 2S + 3O2 + 2H2O 2H2SO4 + 251 kCal Cc loi thc b khc nhau cng c nh hng khc nhau n tnh chua ca t (ch yu nh qu trnh tch lu sinh hc cc kim loi kim v kim th). Trong thnh phn tro ca cy l kim cha t cht kim nn t pht trin di rng cy l kim thng chua hn t hnh thnh di rng cy l rng. Trong t rng rm nu c nhiu nm hot ng s to thnh nhiu axit fulvic lm cho t chua thm. c. nh hng ca con ngi ti qu trnh ho chua ca t Trong qu trnh sinh trng v pht trin, thc vt mu xanh ht mt lng ln cc cht kim trong t nh Na+, K+, Ca2+, Mg2+ v.v. hnh thnh c th. i vi thc vt t nhin th lng cc cht kim ny s c tr li cho t trong cc dng xc thc vt. Nhng vi t canh tc th mt lng ln cc cht kim b ly i khng hon li cho t di dng cc sn phm nng nghip. y l mt nguyn nhn lm gim cc cht kim trong t canh tc v lm t dn b ho chua. Theo V Cao Thi, vi ging la IR62, nng sut 9,8 tn thc/ha v 8,3 tn rm r t b ly i 265 kg K2O, 58 kg MgO v 71kg CaO/ha. Theo s liu ca Xmirnp v Muravin (1989) hnh thnh nn 1 tn ht cy ng ly i t t 30-35 kg N, 8-12kg P 2O5 v 2535 kg K2O. Do thnh phn ho hc, mt s phn bn khi bn vo t s dn dn lm cho t ho chua. Khi bn nhng loi phn nh (NH4)2SO4, NH4Cl, KCl vo t cc cation NH4+, K+ s c keo t v cy trng hp th li gc SO42- v Cl-. Cc gc axit ny s to HCl v H2SO4 lm cho t b chua. Nhng phn c th lm t b ho chua bng c ch ny c gi chung l cc phn chua sinh l. Mt s loi phn nh supe ln trong thnh phn thng cha mt lng nht nh axit d nn khi bn nhiu vo t cng c th lm cho t chua thm. Tuy vy nguyn nhn t phn bn cha ng lo ngi lm v trong thc t lng phn ho hc m ta bn vo t cha nhiu. i vi nhng vng t c thnh phn c gii nh th vn ti nc d tha cng l mt trong nhng nguyn nhn lm t b ra tri cc kim loi kim v kim th v dn dn ho chua. Tm li c rt nhiu nguyn nhn lm cho trong t b ho chua. iu cn quan tm l din tch t chua nc ta rt ln, l cc loi t vng vng i ni, mt phn t ph sa h thng sng Hng, ph sa sng M, sng Chu, sng Lam, sng Cu Long v ph sa sng khc; cc vng t bc mu Bc Giang, Vnh Phc, Bc Cn, Thi Nguyn, Ty Ninh; cc vng t phn Hi Phng, Thi Bnh, ng Thp...; cc vng t trng Nam nh, H Nam v cc ni khc. Page 26 of 67
Cc loi chua ca t Tt c cc nguyn nhn trn lm tng hm lng ion H+ trong t. Phn ng chua ca t c biu th bng cc loi chua. Nhng ion H+ trong t c th tn ti trong dung dch hoc b hp thu trn b mt ht keo. Trng hp th nht sinh ra " chua hot tnh" c nh hng trc tip ti cy v vi sinh vt. Trng hp th hai gy nn " chua tim tng" ca t v H+ (v Al3+) ch lm tng chua dung dch v nh hng n sinh vt khi b y vo dung dch t bi cc cation khc. Hai loi chua ny hp thnh tng s chua ca t. a. chua hot tnh chua hot tnh do cc ion H+ c trong dung dch t to nn, nng ion H+ cng cao th t cng chua. xc nh chua ny ta chit rt cc ion H+ bng nc ct ri xc nh nng ion + H bng pH meter. chua hot tnh c biu th bng pHH2O. pH l tr s m ca logarit nng ion H+ trong dung dch: pH = - lg[H+] Trong ho hc ngi ta quy nh rng nc tinh khit hay bt c dung dch no c + [H ] = [OH-] = 10-7 g ion/l ngha l pH = -lg10-7 = 7 th l mi trng trung tnh. Nu [H+] <10-7 g ion/l ngha l pH > 7 l mi trng kim. Nu [H+] > 10-7 g ion/l ngha l pH < 7 l mi trng chua. Thng thng pHH2O ca t bin thin t 3-9 v c nh gi nh sau: pHH2O Mc nh gi < 4,5 t rt chua 4,5-5,5 t chua 5,6-6,5 t chua t 6,6-7,5 t trung tnh 7,6-8,0 t kim t 8,1-8,5 t kim va >8,5 t kim nhiu chua hot tnh ca mt s loi t Vit nam Loi t (tng 0-15cm) pHH2O t phn (An Hi - Hi Phng) 4,2 t nu trn vi (ng Giao, Ninh Bnh) 4,6 t nu trn bazan (Ph Qu, Ngh An) 4,5 t vng trn phin thch mica (Ph H, Ph Th) 4,5 t nu vng trn ph sa c (Vnh Phc) 5,0 t ph sa trong sng Thi Bnh (Hi Dng) 4,8 t ph sa ngoi sng Hng (Phc X, H Ni) 7,7 t xm bc mu (Bc Giang) 5,0 t mn (Rng ng, Nam nh) 8,0 chua hot tnh c s dng trong vic b tr c cu cy trng ph hp trn vng t canh tc hoc xc nh s cn thit phi bn vi ci to chua ca t cho ph hp vi c tnh sinh hc ca loi cy nh trng. a s cy trng a mi trng trung tnh nhng c bit c nhng cy cn t chua nh ch, c ph, da, khoai ty... Khong pH t ti thch cho mt s cy trng Cy trng pH Cy trng pH La 6,2-7,3 C chua 5,0-8,0 Ng 6,0-7,0 Da chut 6,4-7,4 Khoai ty 4,5-6,3 Bng 6,5-8,0 u tng 6,5-7,5 Ch 4,0-5,5 Hnh 6,4-7,5 C ph 5,0-6,0 Page 27 of 67
Th nhng hc - PHN I CNG Bp ci 6,7-7,4 Da
NguynT - Mi trng 50A 5,0-6,0
S liu trong bng 6.2 ch khong pH ti thch, trong thc t phm vi pH cho php cy sng c rng hn th nhiu. V d cy la c th sng t c pH dao ng t 4,0 n 9,0, sng bnh thng vi pH t 5-8 nhng tt nht l trong khong 6,2-7,3. Da vo chua hot tnh v c cu cy trng ta c th xc nh xem cn ci to chua cho t hay cha. i vi a s cy trng nng nghip ngn ngy nu pHH2O <4,5 th cp thit phi bn vi, nu pHH2O = 4,6-5,5 cn va nu pHH2O >5,5 th cha cn thit phi bn vi. Khi t chua nhiu (pHH2O < 4,0) c th nghi trong t cha axit v c (v d nh H2SO4 trong t phn). Nu t kim nhiu (pHH2O > 8,5) th trong t thng cha nhiu Na2CO3 hay NaHCO3. chua hot tnh chu nh hng ca cc yu t sau: + Mc phn ly thnh ion ca cht in gii. Cng nng ng lng nhng axit v c phn ly thnh ion nhiu hn axit hu c nn pHH2O ca dung dch thp hn. Tng t nh vy vi cc baz. + Hin tng trao i ion H+ v Al3+ trong keo t vi cc ion khc khi bn phn v c nh KCl, (NH4)2SO4... cng lm tng chua hot tnh. b. chua tim tng Nh trn ni trong t chua cn c cc ion H+ v Al3+ c ht bm trn b mt keo t. Khi tc ng ln t mt dung dch mui th H+ v Al3+ b y vo dung dch t. Nng ca cc ion ny trong dung dch tng ln gy nh hng khng tt n thc vt v vi sinh vt. chua thu c trong trng hp ny gi l chua tim tng. Cc ion H+ v Al3+ c ht bm trn keo vi cc lc khc nhau. Tu thuc vo lc ht bm ca cc ion ny trn keo m ngi ta chia chua tim tng thnh 2 loi: chua trao i v chua thu phn. * chua trao i: L mt loi chua ca t c xc nh khi cho t tc dng vi mt dung dch mui trung tnh, thng dng mui KCl, NaCl, BaCl2. Nh vy ngoi nhng ion H+ c sn trong dung dch t cn c nhng ion H+ v Al3+ c y ra t keo t theo phn ng:
[K ] H+ Al
3+
+ 4KCl [K]4K+ + HCl + AlCl3
Mui Al thu phn to ra axit theo phng trnh: AlCl3 + 3H2O Al(OH)3 + 3HCl Nu cho t tc ng vi dung dch KCl 1M trong 60 pht, lc ly dch trong dng dung dch NaOH 0.01N chun dch lc s xc nh c chua trao i, n v l ll/ 100g (t kh). Nu ta em dung dch lc o pH ta c pHKCl. Cng mt mu t pHKCl thng c tr s pH thp hn pHH2O t 0.5 n 1.0 n v. Ch : nhng vng t trung tnh hay kim yu ch xc nh c pHKCl ch khng xc nh chua trao i bng chun v dung dch t s c mu hng ngay sau khi va cho ch th mu phenolphtalein vo dch chit t. Trng hp c bit, mt s loi t c pHKCl > pHH2O. iu ny thng gp nhng t c lng keo dng ln (mt s nh: t feralit, t potzon). Khi c th do s trao i anion Cl- ca dung dch mui trung tnh vi cc ion OH- trn keo t nn lng ion OHb chuyn vo dung dch t s trung ho bt cc ion H+ lm tr s pH tng ln. Thng thng chua trao ca t nh hn 1 ll/100g t. Khi chua ny ln (trn 2 ll/100g t) chng t cc cation kim hp ph trn keo t b ra tri nhiu, cn phi bn vi ci to chua cho t trc khi bn phn khong vo t. Nu khng c vi bn th nn chia phn khong bn thnh nhiu t, trnh bn tp trung. Page 28 of 67
* chua thu phn Dng mui trung tnh KCl tc ng vi t nhiu khi vn cha y dc ht cc ion + H v Al3+ ra khi keo t. Cc nh ho hc t a ra phng php khc: dng dung dch chit l mui to bi mt axit yu v mt baz mnh nh CH3COONa hoc Ca(CH3COO)2 th hu ht cc ion H+ v Al3+ s b y ra khi keo vo dung dch. chua c xc nh bng phng php ny ln hn chua trao i nhiu v c gi l chua thu phn. chua thu phn c k hiu l H, n v l ll H+ v Al3+ trong 100g t kh. Trong dung dch NaCH3COO b thu phn: NaCH3COO + H2O CH3COOH + NaOH CH3COOH l axit yu t phn ly, NaOH th phn ly hon ton thnh Na + v OH- v vy dung dch c phn ng kim yu (pH = 8,2-8,5). y l iu kin Na + y ht H+ v Al3+ trn keo t vo dung dch theo s sau: H+ + 3+ + 4NaCH3COO [K]4Na + CH3COOH + Al(CH3COO)3 (1) Al
[K ]
Al(CH3COO)3 + 3H2O Al(OH)3 + 3CH3COOH (2) + 3+ T phn ng (1) v (2) ta thy H v Al trong t khi y vo keo t to nn CH3COOH trong dch lc. Dng dung dch NaOH 0,1N tiu chun chun lng CH3COOH trong dch lc th ta xc nh c chua thu phn ca t. Nh vy chua thu phn l chua ln nht v n bao gm c ion H+ ( chua hot tnh), ion H+ v Al3+ bm h ( chua trao i) v nhng ion H+ v Al3+ ht bm cht trn b mt keo t. chua trao i v chua thu phn ca mt s loi t Vit Nam chua trao i chua thu phn Loi t (0-15cm) pHKCl ll/100g t t nu trn bazan (Ph Qu) 4,4 0,51 6,3 t nu trn vi (Ninh Bnh) 4,2 2,61 10,4 t ph sa sng Thi Bnh (Hi Dng) 4,4 3,50 8,0 t phn Hi Phng 3,8 0,65 4,3 t trng Nam nh 4,6 0,30 4,8 Theo nguyn l th chua thu phn thng ln hn chua trao i nhng cng c nhng trng hp c bit chua thu phn bng hoc nh hn chua trao i. Nhng trng hp ny c th gii thch nh sau: + Mt s loi t nh t nhit i hoc t potzon khi tc dng vi dung dch NaCH3COO th anion CH3COO- c th trao i vi anion OH- trn keo kaolinit to nn NaOH trong dung dch. Lng NaOH ny trung ho bt axit CH3COOH trong dung dch lm chua thu phn gim. + Saritvili (1948) cho rng mt s t c kh nng hp ph phn t axit axtic sinh ra trong tc dung thu phn ni trn v chnh v vy khi chun ta thy chua thu phn b hn chua trao i. Ngi ta dng chua thu phn tnh dung tch hp ph cation (CEC) ca t: CEC = S + H Trong S l tng cc cation kim trao i v H l chua thu phn Hoc tnh no kim ca t theo cng thc: S 100 V (%) = S +H
Page 29 of 67
chua thu phn c s dng tnh lng vi bn khi ci to t chua (c 1ll ion H+ cn dng 28mg vi bt CaO hoc 50 mg bt vi CaCO3 trung ho). Cng thc tnh c th s c trnh by cui chng ny (phn bn vi ci to t chua).
Cu 15. Tc dng vi i vi t chua?

chua nh hng n c tnh l ho sinh hc ca t: + Dng tn ti v hu hiu ca cc nguyn t Ca, Mg, P, cng nh cc nguyn t vi lng nh Fe, Mn, Cu, Mo, B... c quan h cht ch vi pH ca t. + Phn ng ca t cng c nh hng trc tip n h vi sinh vt v s hot ng ca chng. Chnh v vy cc phn ng ca t c lin quan cht ch ti s phn gii cht hu c v s chuyn ho cc cht dinh dng nh m v lu hunh trong t. Cc vi khun v x khun c ch thch nghi nht mi trng trung tnh. V d nh vi khun c nh m thch nghi pH 6,8; Vi khun nitrat ho pH 6-8. Trong mi trng chua pH <5 nm pht trin. Nhng sn phm do nm sinh ra u c tnh chua mnh, trong iu kin c nc c th b ra tri khng c li cho s tch lu ph. + Trong t chua s di ng ca nhm tng. Tr mt s t cy nh ch c Al3+ kch thch pht trin cn hu ht cc cy trng khng chu c hm lng nhm di ng cao. + pH t nh hng n s ho tan ln v hiu lc phn ln. Trong mi trng ho hc n thun th ln v c ho tan nhiu khi pH gim, ln hu c ho tan nhiu khi pH tng. Song trong t chua cn c hin tng hp ph ho hc do tc dng ca st v nhm vi ln nn ni chung trong mi trng trung tnh ln ho tan nhiu nht. + pH nh hng n cy trng: tr mt s t cy a mi trng chua cn li u thch hp mi trng trung tnh. (xem mc 5.2) + pH t nh hng n ho tan ca cc nguyn t vi lng trong t. Khi pH gim phn ln cc nguyn t vi lng tr nn di ng hn, d hp thu hn vi cy (Mn, Cu, B, Zn...) nhng s di ng ca molipden li gim i r rt. Bin php ci to chua nhanh nht v c hiu qu nht l bin php bn vi. Tc dng ca bn vi th hin : + Kh chua nhanh chng, kt ta Al di ng nn mt c + Tng cng hot ng ca vi sinh vt trong t + Huy ng thc n cho cy (trao i cation trn keo t ra dung dch t) tng cng dinh dng nui cy + Tng hiu lc mt s loi phn bn nh supe ln, m sunphat... + Lm ngng t mn to kt cu t tt lm cho t ti xp hn + iu chnh pH ph hp vi yu cu ca cy trng. Nh vy ta thy bn vi cho t chua l vic cn thit, song mun bn vi hp l cho t cn xt 4 yu t theo th t sau: + Cn xem pH ca t ph hp vi cy trng cha. Thng l khi pH t <5,5 th bt u cn phi bn vi nhng c nhng cy trng pht trin tt trn t chua nh ch, da th khi pH xung n 4,0-4,5 vn cha cn phi bn vi + Da vo pH v no baz (BS %): Nu pH < 4,5 cp thit bn vi pH 4,6-5,5 cn va pH > 5,5 cha cn bn vi Xt theo no kim: BS (%) <50% cp thit bn vi 50-70% cn va Page 30 of 67
>70% cha cn + Sau khi xt hai tiu chun trn nu thy cn phi bn vi th da vo chua thu phn tnh lng vi cn bn theo l thuyt: C nhiu cng thc bn vi, cc cng thc tuy khc nhau v cch th hin nhng u da trn mt nguyn tc chung l "c 1ll ion H+ trong t cn dng 1 ll gam bt vi (tc 50 mg CaCO3) hoc 1ll vi bt (28mg CaO) trung ho". Trong thc t chng ta thng tnh lng vi bn quy ra CaO. Lng CaO c tnh theo cng thc sau: Q (kg/S) = 0,28.S.h.D.H S - Din tch cn bn (m2) h - B dy tng canh tc (m) D - Dung trng t (g/cm3) H - chua thu phn (ll/100g t) + Sau khi tnh c lng vi bn theo l thuyt th xt tnh m ca t (thnh phn c gii hoc hm lng mn trong t) iu chnh li lng vi tnh cho ph hp vi thc t. V d: t c thnh phn c gii nh v ngho mn ch cn bn 1/2 hay 2/3 lng vi tnh. Ngc li t c thnh phn c gii nng v nhiu mn nh t phn th lng vi bn tng 1,5 hoc 2 ln lng tnh. (ta thng ni bn 1,5 hoc 2 chua thu phn).
Cu 16. Trnh by phn ng m? Cch iu tit?

Khi nim Khi ta cho mt lng nh axit hoc baz vo nc ct ri xc nh pH ta thy pH nc thay i nhiu nhng khi ta cho mt lng nh vy axit hoc baz vo t ri xc nh pH ca t th pH ca t vn n nh hoc thay i khng ng k. iu ny chng t t c kh nng chngli s thay i pH. Vy: "tnh m ca t l kh nng ca t c th chng li s thay i pH khi c mt lng axit hay baz nht nh tc ng vo t" Nguyn nhn to nn tnh m ca t C nhiu nguyn nhn khc nhau: + Trong t c cha mt s cht nh mui cacbonat, mui phosphat Fe, Al, Ca, cc hydroxyt Fe, Al, Mn... c kh nng trung ho axit lm cho pH t n nh (m mt chiu) V d: CaCO3 + 2HNO3 Ca(NO3)2 + H2O + Do trong t c cc cc axit hu c (axit mn v cc axit amin). Cc axit ny c c gc axit v baz (- OH, - COOH, - NH2) nn c th m uc c axit v baz (m hai chiu) - m do axit humic: R CH - COOH + HCl R - CH COOH + H2O OH Cl R CH - COOH + NaOH R -CH COONa + H2O OH OH - m do axit amin: R CH - COOH + HCl R -CH COOH NH2 NH3Cl R CH - COOH + NaOH R - CH COONa + H2O Page 31 of 67
NH2 NH2 t cha nhiu mn v cc cht hu c c kh nng m cao + Do hot ng trao i cation trong t Trn b mt keo t, c bit l keo m thng hp ph cc cation kim v khng kim. Cc cation ny c th trao i vi H+ hoc Na+ lm cho pH dung dch t khng i. V d: [K]Ca2+ + HCl [K]2H+ + CaCl2 [K]H+ + NaOH [K]Na+ + H2O Nh vy, s lng keo m trong t cng nhiu th tc dng trao i cation cng mnh, hay ni cch khc: hm lng mn cng cao v thnh phn c gii cng nng th tnh m ca t cng ln. + Tc dng ca Al3+ di ng trong t: Theo R. K. Schofield lc pH <5,5, cation Al3+ trng thi xung quanh c 6 phn t H2O bao bc [Al(H2O)6]3+. Nu c kim xm nhp th mt s phn t nc ca ion [Al(H2O)6]3+ phn ly to H+ v OH-, H+ s trung ho cht kim cn OH- c gi trn b mt cation Al3+ lm cho pH ca t n nh. Al3+ di ng ch c kh nng m khi pH<5,5 v ch m mt chiu vi cht kim. 2[Al(H2O)6]3+ + 2OH- [Al(OH)2(H2O)8]4+ + 4H2O
H2O H2O H2O H2O
4+
AlH2O
OHOHH2O H2O
AlH2O
Nu cht kim tip tc xm nhp vo t th cc phn t nc trn li tip tc phn ly ra ion H+ trung ho lm ion nhm kp tr nn phc tp hn. 6+
H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O
Al
H2O
OHOHH2O H2O
Al
OHOHH2O H2O
Al
OHOHH2O H2O
AlH2O
Lc pH >5,5 th ion nhm kt ta di dng Al(OH)3 v mt kh nng m. Nh vy nhm ch c kh nng m khi pH ca t di 5,5 v ch m vi baz (m mt chiu.). Qua cc nguyn nhn ni trn ta c th rt ra mt nhn xt rng: Tnh m ca t ph thuc ch yu vo hm lng mn v thnh phn c gii t t giu mn > t st > t tht > t ct Th nghim n gin sau y c th khng nh thm kt lun trn: Vi 3 loi t (t ct, t st v t giu mn); mi loi t ta dng 6 ng nghim, trong mi ng nghim cha 5 g t bt. ln lt vo cc ng nghim lng vi bt CaO tng ng 5, 10, 15, 20, 25, 30mg, thm 25ml nc ct, lc u trong 10 pht ri xc nh pH v biu din kt Page 32 of 67
qu trn th. Qua th ta thy mun a pH t 5 ln 7 cho 1 ha th phi dng 9.000 kg vi i vi t en giu mn, 4.500kg vi i vi t st v ch 1.500kg i vi t ct. Tnh m c ngha quan trng trong thc tin. Nh c tnh m m pH ca t kh n nh, to iu kin tt cho cy trng v vi sinh vt pht trin. Ngoi ra khi tnh lng vi bn cho t phi tnh ti kh nng m ca t c mc bn ph hp. i vi t c thnh phn c gii nh, ngho mn ta c th gim bt lng vi bn, i vi t giu mn, c thnh phn c gii nng phi tng lng vi bn ln 1,2-1,5 ln theo con s tnh l thuyt.
Cu 17. Phn ng xi ho - Kh
Phn ng oxy ho kh ca t Khi nimv phn ng oxy ho kh Oxy ho kh l qu trnh din ra ph bin trong t, c bit l t la nc. Qu trnh ny gi mt vai tr quan trng i vi ph nhiu t. Oxy ho l kt hp vi oxy hay mt hydro. Tri li kh oxy l mt oxy hay kt hp vi hyro. Qu trnh oxy ho kh cng lin quan n s chuyn dch in t (electron) Cc cht oxy ho (k hiu l ox) l nhng cht nhn in t. Qu trnh cht oxy ho nhn in t gi l qu trnh kh. Cc cht kh (k hiu l Red) l nhng cht cho in t, qu trnh cht kh cho in t l qu trnh oxy ho. C h thng oxy ho kh k hiu l Redox. Trong mt phn ng c th cht oxy ho v cht kh to thnh cp oxy ho kh v c gi l mt h thng oxy ho - kh trong t. V d: Fe3+ + e Fe2+ hoc Fe2+ - e Fe3+ Trong t c cc cht oxy ho l O2, NO3-, Fe3+, Mn4+, Mn3+, Cu2+ v vi sinh vt hiu kh. Nhng cht kh l H2, Fe2+, Mn2+, Cu+ vi sinh vt ym kh v cc sn phm phn gii xc hu c trong iu kin ym kh. Tt c cc phn ng oxy ho kh u c s tham gia ca vi sinh vt. D trong iu kin oxy ho hay iu kin kh oxy, cht hu c vn c phn hu ch khc nhau v tc phn ng v sn phm phn gii: nh hng ca trng thi oxy ho kh n cc dng sn phm phn gii xc hu c Thnh phn cht hu c Sn phm oxy ho (ox) Sn phm kh (Red) C CO2 CH4, CO N NO2-, NO3NH3, N2 2S SO4 H2S 3P PO4 PH3 3+ Fe Fe Fe2+ Mn Mn3+, Mn4+ Mn2+ Cu Cu2+ Cu+ Cng oxy ho kh c xc nh bng in th oxy ho kh, k hiu Eh, n v l milivon (mV), tnh theo cng thc: Eh (mV) = Eo + 59/ n.lg (ox)/ (red) Trong Eo l in th tiu chun, ngha l in th pht sinh cc in cc nm trong dung dch c cht oxy ho v cht kh oxy nng 1N v l hng s vi mi h oxy ho kh. V d: Page 33 of 67
Eo = 770 mV Fe3+ + e -_ Fe2+ 4+ 2+ Eo = 344 mV Mn + 2e Mn Eo = 1510 mV Mn3+ + e - Mn2+ Eo = 1640 mV MnO4- + 4H+ + 3e - MnO2 + 2H2O Cn [ox] l nng ng lng ca cht oxy ho [Red] l nng ng lng ca cht kh V d: trong t c th no c [Fe2+] = 0,1 N v [Fe3+] = 0,001 N th Eh = 770 + 59 lg0,001/ 0,1 = 625 mV Hin nay xc nh Eh t ngi ta thng dng cc my o (Eh meter) cho kt qu nhanh v chnh xc hn vic xc nh nng cc cht oxy ho, kh. Yu t nh hng n qu trnh oxy ho kh + Trong t c th cha nhiu h thng oxy ho kh c nng khc nhau nhng Eh ca t s tng ng vi tr s Eh ca h thng oxy ho kh c nng cht kh v cht oxy ho cao nht. + Trong t thong kh qu trnh oxy ho kh trong t c quyt nh bi nng O2 t do trong khng kh t v O2 ho tan trong dung dch t. Nng oxy trong khng kh t v trong dung dch t cng cao th Eh cng cao. + m t: t kh c qu trnh oxy ho mnh nn Eh cao, t m hoc d m th qu trnh kh mnh nn Eh ca t thp. + Cy trng: Eh t ph thuc v loi cy trng, mt cy. Eh xung quanh r cy cng khc nhau. V d: gn r cy la m Eh gim v r cy la m tit ra cht kh, gn r cy la nc Eh tng do r la tit ra oxy. + Eh ca t c s lin quan cht ch vi pH. Nu trong dung dch t c nhiu ion H+ s din ra qu trnh: 2 H+ + 2e - = H2 Khi thay i 1 n v pH th Eh thay i t 57-59mV. Klak ngh biu th in th oxy ho kh trong t l rH2 theo cng thc: rH2 (mV) = Eh/ 30 + 2 pH + Cc bin php canh tc: Lun canh cy trng cn vi cy trng nc lm cho Eh thay i rt mnh. iu tit m t lm cho Eh t thay i. Cy su kt hp vi bn nhiu phn hu c lm cho Eh gim, xi xo t lm tng tnh thng kh th Eh tng. Phi i t la lm cho Eh tng. Mt cy trng: r la nc tit ra oxy lm Eh ca t vng xung quanh r tng. V vy la nc cy cng dy th mt r cng cao, Eh cng tng v hm lng cc cht kh cng gim. ngha thc tin ca phn ng oxy ho kh + in th oxy ho kh l ch tiu nh gi tnh thng kh v tnh hnh cung cp dinh dng trong t. Cc cht dinh dng nh NH4+, NO3-, PO43-, SO42-... c hnh thnh do tc ng ca h vi sinh vt t trong nhng iu kin c th v pH, hoc Eh no y. V d: khi pH = 7, Eh khong 400mV th NO3- b kh mnh thnh NO2 cy khng dng c.
Page 34 of 67
+ Cc loi t khc nhau c Eh khc nhau, trong mt phu din Eh ca cc tng khc nhau v thng gim theo chiu su. Eh ph hp vi sn xut nng nghip bin ng trong phm vi 200-700 mV (t la nc t 200-300mV). Eh qu cao chng t qu trnh oxy ho trong t xy ra mnh. Mn tiu hao nhanh v mt s cht dinh dng c th b c nh li. Ngc li nu Eh qu thp ngha l qu trnh kh din ra mnh, sinh ra mt s cht c nh H2S, CH4.... + Khi thay i Eh s dn ti s thay i mt lot trng thi dinh dng trong t. Th d: khi i, t chuyn t trng thi oxy ho sang trng thi kh, Eh gim mnh. Lc Fe3+ trong cc hp cht b kh thnh Fe2+ (nh Fe(OH)2 v FeHPO4) lm t gim tnh chua trong thi gian khong 1 thng, hm lng ln d tiu tng ln, hm lng NH4+ cng tng (do cht hu c phn gii trong iu kin ym kh to ra NH4+)... y l mt qu trnh c li v cung cp nhiu dinh dng cho cy. iu tit phn ng oxy ho - kh Eh ca t qu cao hay qu thp u khng tt, iu chnh Eh c nhiu bin php khc nhau: + iu chnh m t, khng t kh hn hoc d m trong thi gian di, lm cho qu trnh oxy ho v kh din ra hi ho: Lun canh cy trng cn - nc theo cng thc 2 la mt mu (v ng) Rt nc phi rung, lm c sc bn: Sau khi tri ma hoc ti nc cn rt nc xi ph vng t t c thong kh. Khi lm c phi sc bn oxy ho nhng cht kh c tnh c, chuyn chng ra dng khng c v to bc nhy vt Eh sau Eh gim xung s c tc dng gii phng cht dinh dng nh, tng NH4+, tng ln d tiu, gim chua... V th nhn dn ta c cu "Cng cy l cng b, cng lm c l cng n". Cy i sau v ma i vi t chuyn trng la. Trong qu trnh phi i s kh cc cht c nh H2S, CH4, tng cng phn gii cht hu c tng nhit t, tng cng hot ng ca cc vi sinh vt ho kh, tng Eh. Khi i (cho nc vo) Eh t t cao s gim xung gii phng NH4+, P2O5 d tiu, gim chua do trong t sinh ra Fe(OH)2 v NH4OH... v nh vy ng l "mt hn t n bng mt gi phn". Mt khc nu t c phi i trit th lc i ba rt d nn cht lng lm t s rt tt. Ngoi ra phi i l qu trnh oxy ho ht nhit nn lc i s to nhit lm cho n t tm thi tng ln cng c tc dng nht nh trong qu trnh sinh trng ca la mi cy trong thi tit lnh ca v ng xun. + Bn phn hu c v bn vi lm tng kt cu t, tng ti xp ca t, t thng kh tt thch hp vi cy trng cn. Bn vi thay i pH t chua v pH nh hng n Eh nh ni trn. + Bn phn hu c lm gim Eh, nu lm c xi t tip theo th Eh khng gim t ngt.
Cu 18. Thnh phn, cc dng tn ti ca Nit trong t? Vai tr N i vi t v cy trng?

a. Hm lng m trong t y l nguyn t m cy cn nhiu nhng t li cha t. Trong t Vit Nam N% cha khong 0,1-0,2%, c loi di 0,1% nh t bc mu. Hm lng N trong t ph thuc ch yu vo hm lng hu c. Ni chung hm lng mn cng nhiu th m cng nhiu (N chim 5-10% khi lng ca mn). b. Cc dng m trong t m trong t c chia thnh hai dng ln: m v c v hu c Page 35 of 67
* m v c: lng m v c trong t mt rt t, ch chim 1-2% ca N tng s. tng di N v c c th chim ti 30% ca N tng s. N v c trong t tn ti di dng NH4+, NO3-, NO2- trong ch yu l NO3- v + NH4 . Cc dng N v c u d tan, d c cy ht nn hm lng ca chng trong t thay i rt nhiu khng nhng theo ma m cn thay i gia ngy v m, gia ngy ma v ngy nng. NH4+ c sinh ra do tc dng amn ho ca vi sinh vt i vi cht hu c cha nit. Trong iu kin ho kh NH4+ d b chuyn ho thnh NO3- nn ch trong t la nc NH4+ mi n nh v c tch lu. Trong t ion NH4+ d b t hp ph v mt phn chuyn sang trng thi khng trao i (nm trong tinh th khong st). Ion NO3- khng b t hp ph tn ti ch yu trong dung dch t nn rt d b ra tri. * m hu c: y l dng N ch yu trong t c th chim ti 95% N tng s. Da vo ho tan v kh nng thu phn ngi ta chia lm 3 loi: + N hu c tan trong nc: Gm cc axit amin tng i n gin, cc hp cht dng mui amon (chim <5% N tng s). + N hu c thu phn: protein, nucleoprotein, azazon (chim >50% N tng s). Khi trong mi trng kim, axit hoc khi ln men chng c th thu phn to cc cht tng i n gin hn v d tan trong nc. + N hu c khng thu phn: Chim 30-50% ca N hu c tng s, khng ho tan trong nc v cng khng th dng kim hay axit thu phn. c. Ngun gc ca N trong t + T tn tch sinh vt + Do bn phn: Phn m v c, phn hu c (Phn chung, phn bc, phn rc, phn xanh) + Tc dng c nh m ca VSV. Da vo kh nng c nh N2 ca cc vi sinh vt c nh: Azotobacte, Rhizobium, Clostridium. Ngoi vi khun ra cn c to lam cng c kh nng c nh N2 t nhin. + Tc dng ca sm st c th oxy ho N trong kh quyn thnh dng NO v NO2 sau cc dng N ny ho tan vi nc ma v ri xung t + Do nc ti a vo Vic m bo v nit cho cy ph thuc vo tc phn gii cc hp cht hu c. Tuy vy, mun c sn lng cy trng cao khng th trng ch vo lng nit d tr trong t cho d t c tr lng mn ln m cn phi bn thm phn hu c hoc v c cha nit vo t v nhu cu v nit ca thc vt rt ln.
Cu 19: Phospho (ln) trong t

Ln l nguyn t dinh dng a lng i vi cy trng. Ln ng vai tr quan trng trong qu trnh trao i cht, ht dinh dng v vn chuyn cc cht trong cy. Cy thiu ln s sinh trng chm, cho nng sut thp phm cht nng sn km. Hm lng ln tng s trong t Vit Nam khong 0,03-0,2%. Giu P nht l nu trn bazan v ngho P nht l t bc mu v t ct Di y gi tr ca P trong vi t Loi t P2O5 % t bazan 0,15-0,3 nu trn vi 0,12-0,15 Ph sa sng Hng 0,08-0,01 t bc mu 0,03-0,04
Page 36 of 67
Hm lng ln tng s ca t ph thuc ch yu vo thnh phn khong vt ca m, thnh phn c gii t, ch canh tc v phn bn. Trong t phospho c trong cc hp cht hu c v v c. Phospho c trong thnh phn ca nhiu hp cht hu c ca tn tch sinh vt. Cc hp cht hu c cha phospho gm c: Phitin, axit nucleic, nucleoproteit, phosphatit, sacarophosphat... v cc vi sinh vt t. Nguyn t ny c tch lu trong t tng mt nh s tch lu sinh hc, v vy trong tng t mt thng cha nhiu ln hu c hn cc tng di su. T l ln hu c ph thuc ch yu vo hm lng mn trong t v dao ng trong khong t 10-50% ca ln tng s. Hp cht v c cha phospho ch yu l nhng mui ca axit octophosphoric vi Ca, Mg, Fe v Al. Trong t phospho cn c trong thnh phn ca apatit, phosphoric v vivianit, cng nh trong trng thi hp ph ca anion phosphat. Apatit l ngun gc u tin ca tt c cc hp cht phospho trong t. N chim ti 95% hp cht phospho trong v tri t. Cc dng phospho v c trong t phn ln c tnh di ng km. Trong t chua (c cc dng hot ng ho hc ca st v nhm) phospho phn ln gp dng phosphat st v phosphat nhm (FePO4, AlPO4, Fe2(OH)2PO4, Al(OH)2PO4...) hoc lin kt vi oxyt st, nhm di dng hp cht b hp ph. Cc loi t chua ca Vit Nam u c hm lng phosphat st cao. V d: t nu trn bazan c lng phosphat st (FeP) chim trn 80% tng s ln v c; t vng trn phin st c Fe-P trn 70% tng s ln v c; t ph sa chua v t phn c Fe-P tng ng l 48-56% tng s ln v c. Trong t la nc v t m ly c th gp vivianit - Fe 3(PO4)2.8H2O - mu xanh l. Trong t la nc phosphat st 3 c th b kh thnh phosphat st 2 ho tan trong nc nn cy trng c th hp th c. Trong t chua t, trung tnh v kim yu phospho ch yu tn ti di cc dng lin kt vi canxi. Cc phosphat canxi thng c ho tan thp. Theo ho tan tng dn ca cc phosphat canxi trong t chng ta c dy sau: Ca5(PO4)3Cl <Ca3(PO4)2 < Ca8H2(PO4)6.5H2O < CaHPO4 < CaHPO4.2H2O < Ca(H2PO4)2 (apatit clo) T l Ca/P trong cc phosphat canxi tng ln th ho tan gim. Phn ng mi trng thun li cho s hp thu phospho l phn ng chua t (pH 5,0-6,5).
Cu 20. Kali (thnh phn, dng tn ti). Vai tr K i vi t v cy trng?

Kali trong t Kali l nguyn t a lng vi cy trng. N tham gia vo nhiu qu trnh sinh l sinh ho quan trng ca cy. Trong cy, kali thng c tch lu nhiu trong thn l. T l kali trong cy bin ng trong khong 0,5-6% cht kh. * Hm lng kali trong t: Hm lng kali tng s trong t rt khc nhau ph thuc ch yu vo thnh phn khong vt ca m, iu kin phong ho v hnh thnh t, thnh phn c gii t, ch canh tc, phn bn. t mn, t phn, t vng pht trin trn phin mica giu Kali (K2O tng s t 2 n 3%). t ngho kali l cc t xm bc mu v mt s loi t vng vng i ni (<0,5%). t Feralit trn granit cha nhiu K hn Feralit trn bazan. t Feralit trn granit tnh H Giang cha 5,67% K2O, t Feralit trn bazan tnh Ngh An cha 1,15% K2O (Nguyn Vy, 1974). * Cc dng kali trong t + Kali ho tan: c trong dung dch t hm lng rt nh + Kali trao i: l cc ion kali c hp ph trn b mt keo t, n c th i vo dung dch t nh phn ng trao i cation Page 37 of 67
+ Kali chm tiu (kali b gi cht): l cc ion kali nm trong mng li khong st, t c kh nng trao i do cy kh s dng c + Kali trong khong nguyn sinh: L dng kali nm trong li tinh th ca cc khong nguyn sinh nh fenspat kali (cha 7,5-12,5% K2O), mica trng (cha 6,5-9% K2O), mica en (5-7% K2O). Cc khong nguyn sinh ny khi b phong ho s gii phng kali di dng mui tan, cy trng s dng c.
Cu 21. Thnh phn v cc dng tn ti ca Ca, Mg? Vai tr ca chng i vi t v cy trng?

Ca v Mg c trong cc khong nh canxit, lmit, ogit, amphibon... Khi cc khong vt trn b phong ho th Ca v Mg c chuyn sang dng cc mui ccbonat v bicacbonat. Cc mui ny kt hp vi cc cht khc trong t to thnh mui clorua, nitrat, sunfat, phosphat. Trong t Ca v Mg phn ln gp dng cc mui n gin, b hp ph trn keo t v ho tan trong dung dch t. Trong s cc cation trao i th Ca chim v tr hng u, Mg - th hai. C hai nguyn t ny u l nguyn t dinh dng trung lng vi cy v ng nhng vai tr sinh l hc quan trng m bo cho s pht trin bnh thng ca cy. Thng th lng canxi v manh trong t khng thiu i vi thc vt nhng nhng t qu chua cy c th b thiu Ca v Mg.
Cu 22. Nu khi nim: TPCG, ht CG, cp HCG? Phng php iu tit TPCG t?
Thnh phn c gii t Khi nim v cp ht c gii v thnh phn c gii t Kt qu ca qu trnh hnh thnh t to ra c cc ht n t c kch thc v hnh dng khc nhau. Nhng ht n t c gi l "phn t c gii t" hay cn gi l ht c gii t. Nh vy cc phn t c gii t c th c ngun gc v c, hu c hay v c- hu c. Nhng trong t phn ln cc ht t c ngun gc v c tr cc loi t c gi l t hu c (c t 16 % cacbon hu c tr ln). Nhng phn t c gii nm trong mt phm vi kch thc nht nh th c c tnh v thnh phn ho hc khc vi nhng ht trong phm vi kch thc khc. Ngi ta gi nhng ht c phm vi cng kch thc l cp ht c gii. Ta c 3 cp ht c gii c bn, l: cp ht ct, cp ht bi cn gi l Limon v cp ht st. Hm lng cc cp ht c biu th bng t l phn trm khi lng. T l tng i gia cc cp ht c gii gi l thnh phn c gii t hay cn gi l thnh phn cp ht. Da trn t l ca cc cp ht tn t c gi l t ct,t tht hoc t st...Nhiu khi ngi ta cng gi l t nh, t trung bnh hoc t nng. Cng cn lu rng, cc phn t c gii ca t l nhng ht c lp ring r. Trong trng hp cc ht c gii lin kt li vi nhau th l mt i tng nghin cu khc c gi l kt cu t hay cu trc t (structure). V vy trong qu trnh xc nh cc cp ht nghin cu thnh phn c gii t cn tch trit cc ht n t ra bng vic kt hp cc phng php ph hp nh tn, lc, khuy, un si, cc ho cht phn tn. Phn chia cp ht c gii Tiu chun phn chia cp ht c gii ca cc nc trn th gii c khc nhau nhng vn c mt "mc" chung. Ti mc ny s thay i v kch thc cc ht t s dn ti s thay i t ngt v tnh cht c bit l tnh cht vt l ca t. V d, tnh mao dn xut hin mc 1,0- 2,0 mm hay mc 0,1- 0,2 mm l mc bt u c tnh dnh, tnh do v t kh thm nc. Ta c th so snh s khc nhau trong vic phn chia cp ht ca cc nc trn th gii qua bng Page 38 of 67
Cp ht c gii ca Lin X (c), B Nnghip M (USDA), FAO- UNESCO (mm) Lin X (c) USDA FAO- UNESCO cc >250 vn >3 Cui 250-64 Cui 3-1 Cui >2 Si 64- 4 Si 2-1 Sn 4-2 Ct th 1- 0,5 Ct th 1- 0,5 Ct rt th 1-2 Ct trung bnh 0, 5- 0,25 Ct trung bnh 0, 5- 0,25 Ct th 1-0,5 Ct mn 0,25- 0.05 Ct mn 0,25- 0.02 Ct trung bnh 0,5- 0,25 Ct rt mn 0,2- 0,05 Ct mn 0,25- 0,1 Ct rt mn 0,1- 0,05 Bi th 0,05- 0,01 Bi 0,05-,005 Bi 0,05- 0,002 Bi trung bnh 0,01- 0,005 St th 0,005- 0,0005 St < 0,005 st < 0,002 St mn 0,0005- 0,0001 Keo < 0,0001 ** Ct vt l > 0,01 St vt l < 0,01 ** Ct vt l l nhng ht ln hn 0,01 mm. Khi nhng ht c kch thc nh th s th hin r nt nhng tnh cht vt l ca cc ht ct nh lng r, tnh d thot nc, tnh mao dn rt b, khng c tnh trng (gin n) v tnh co, tnh dnh, tnh do... St vt l l nhng ht c kch thc < 0,01 mm. Nhng ht ny th hin r tnh vt l ca ht st nh tnh do, tnh trng, tnh co, tnh thm nc km, tnh mao dn ln, lc t th do qunh, lc kh th rn chc... Cng nn lu rng s phn chia nh trn c thc hin trong qu trnh phn tch cp ht, cn trong thc tin p dng vo phn loi t theo thnh phn c gii th ngi ta ch xt theo 3 cp ht ch yu l ct, bi v st. Cc cp ht chi tit ch c ng dng khi nghin cu t cc cp phn v thp nht nh cp chng ca Lin X (c), cp series ca M, cp phases ca FAO- UNESCO. Cho n nay Vit Nam vn p dng bng phn chia cp ht ca Lin X (c) v mt s trng hp dng bng ca Lin Hip Quc (LHQ) hay ca B Nng nghip M. Tuy nhin bng ca FAO- UNESCO (1970) c p dng ph bin v hai l do: th nht, trong thc t phn tch cp ht ngi ta c php n gin ho s cp ht cn li 3 cp c bn; th hai, phng php phn loi t theo FAO- UNESCO ang ngy cng c p dng rng ri. So vi bng ca LHQ nm 1927, bng ca FAO- UNESCO c mt t thay i, t 7 cp tng ln 11 cp ch yu cc cp ln hn 2 mm. Thnh phn v c tnh ca cc cp ht c gii Cc ti liu nghin cu cho thy thnh phn ho hc ca cc cp ht khc nhau rt khc nhau, c bit l t l 3 nguyn t silic, nhm v st. iu ny rt ph hp vi thnh phn khong vt trong t. Ta c th thy r qua s liu ca N.A. Kachinxki (1970) bng 8.2 Thnh phn ho hc ca cc cp ht c gii trong t rng xm sng Cp ht (mm) 0,05- 0,01 0,01- 0,005 0,005- 0.0001 < 0,0001 T l cc cht (%) SiO2 Al2O3 87,57 5,72 82,01 7,83 68,89 17,49 53,76 26,36 Fe2O3 3,43 4,85 6,35 11,38 CaO 0,46 0,11 0,93 0,96 MgO 0,53 0,18 2,28 4,13 K2O 1,43 1,45 1,46 2,15 P2O5 Vt Vt 0,26 0,26
Page 39 of 67
Nhn chung cp ht cng mn, t l cc nguyn t (tr silic) trong c c nguyn t dinh dng cng cao. Tuy nhin cc nguyn t dinh dng N v P th khng phi lc no cng tun theo quy lut ny v bn thn cc ht st khng cha cc nguyn t . Do vy nhng loi t st ta khng bn phn nng sut cy trng rt thp. Ta cng thy s khc nhau r nt ca cc cp ht t qua mt s tnh cht vt l ca chng c V.V. Okhotin v V. G. Trasuc trnh by trong bng 8.3. Ta d dng nhn thy cc cp ht t to n nh nh sau: m phn t cc i tng dn ln Kh nng thm nc gim dn Ct nc trong mao dn tng cao dn T 0,25 mm th bt u c tnh trng (gin n) v tng nhanh Tnh co biu hin rt chm v ch xut hin nhng cp ht b nht T 0,25 mm xut hin tnh do v tng dn Sc chng nn v sc dnh ch xut hin cc cp ht mn hn 0,01 mm v tng nhanh. Bng 8.3 ln na chng minh v mc xut hin cc tnh cht vt l mt cch t ngt l mc 1,0 mm v mc 0,01 mm v cng nhng mc nh vy cc tnh cht ho l ca t c s thay i nht nh. Tnh cht vt l ca cc cp ht c gii m phn ht t cc i (%) 0,2 0,7 0,8 0,9 1,0 1,1 2,2 3,1 15,9 31,0 thm nc (cm/s) 0,5 0,2 0,12 0,072 0,056 0,039 0,005 0,004 Ct nc mao dn (cm) 0 1,53,0 4,5 8,7 20-27 50 91 200 Gin n theo th tch (%) 0 5 6 16 105 160 405 Co theo th tch (%) 4,0 8,2 m (%) theo Gii Gii hn hn nn chy c Sc chng Sc dnh nn tm cc i thi (G/cm2) (G/cm2) 0 1,75 31,25 125,0 4,2 60 456 -
Cp (mm) 3,0- 2,0 2,0-1,5
1,5-1,0 1,0- 0,5 0,5-0,25 0,25- 0,1 0,1- 0,05 0,05- 0,01 0,01- 0,005 0,005- 0,001 < 0,001
khng do 40 48 87
khng do 28 30 34
Cu 24: Tnh Cht t c TPCG khc nhau? Cch iu tit?

Do thnh phn ho hc cng nh tnh cht ca cc cp ht khc nhau nn cc loi t c thnh phn c gii khc nhau c ph nhiu khc nhau. T vic s dng cng nh bin php ci to chng oc p dng khc nhau cho ph hp v hiu qu. Sau y ta so snh 3 loi t c thnh phn c gii khc nhau: t ct, t st v t tht. + t ct L loi t trong t l cp ht ct ln, c th t ti 100 %. t ct c nhng u nhc im sau: Do cc ht c kch thc ln nn tng th tch khe h, ln nht l khe h phi mao qun, t nc d thm xung su v ng thi cng d bc hi nn dn ti t d b kh hn. Page 40 of 67
Trong t ct iu kin xy ho tt nn cht hu c b khong ho mnh dn n t ngho mn. t ct d b t nng vo ma h v cng d mt nhit tr nn ngui lnh vo ma ng, bt li cho cy trng v vi sinh vt pht trin. t ct ri rc, d cy ba gim cng lm t, nhng nu ma to hay ti ngp, t thng b lng r, b cht. t ct cha t keo nn kh nng hp ph thp, kh nng gi nc gi phn (cht dinh dng) km. V vy nu bn nhiu phn tp trung vo mt lc cy khng s dng ht, mt phn ln b ra tri do gy lng ph. Trn t ct khi bn phn hu c nht thit phi vi su gim s "t chy". t ct thch hp vi nhiu loi cy trng c c nh khoai lang, khoai ty, lc...Trong t ct r v c d dng vn xa v n su m khng b chn p. Cc cy h u c kh nng cng sinh vi vi khun nn cng c th thch ng trn t ct. Mt s vng t ct ngi ta cn trng cc loi: da hu, da l hay vng, k; thm ch cy c chng nh thuc l cng c trng trn t ct. Thc t sn xut trn t ct, do c s vt cht khng cho php chng ta ci to thnh phn c gii bng a st vo. Mun t nng sut cao nht ch c th b tr nhng loi cy trng ph hp vi t ct ng thi p dng nhng k thut canh tc hp l. Tuy vy mt s vng t ct trong phu din di tng ct c tng su(subsoil horizon) vi t l st cao, ta c th cy su lt st ln tng mt. Lc nht thit phi tng cng phn bn nht l phn hu c ci thin c ph v cho nng sut cao. + t st. t st l loi t trong cp ht st chim t l cao, ngc li t l ct thp hoc khng c. Khi xt v t st ta cn lu n trng thi kt cu ca t. Nu t st khng c kt cu hay kt cu km th c nhng u nhc im di y: Ht st b nn khe h gia chng nh dn n thot nc km d b ng gy tc hi cho cy trng cn. thong kh thp nn d gy ra gly ho, xc hu c phn gii chm, lng cht hu c tch lu nhiu hn. t cha nhiu st hn nn sc cn ln, tnh dnh cao gy kh khn hn cho vic lm t. Do nhiu st nn t c kh nng hp ph ln, cc cht t b ra tri, tnh m cao hn. Ngoi ra m cy ho cao hn nhiu lm gim lng nc hu hiu so vi t ct. Tuy nhin, nu t st cha nhiu cht hu c tr nn c kt cu tt th li l mt loi t l tng nh kh nng cung cp cht dinh dng, nc, khng kh c ci thin tho mn cho cy trng. + t tht. t tht l loi t c t l ca cc cp ht cng nh cc c tnh l ho hc nm trung gian gia 2 loi t ct v t st. Thng t tht c mt y c 3 cp ht ct, limon v st. Nu l t tht nh th t l cp ht ct ln, ngc li t tht nng t l cp ht ct gim m t l cp ht st tng. Ni chung t tht trung bnh l tt v va c nhng c tnh l, ho hc v sinh hc ph hp cho nhiu loi cy trng va d lm t v chm bn li c nng sut cao.
Cu 25: Tnh cht vt l ca t: D, d, P. Cch iu tit?
Page 41 of 67
T trng ca t nh ngha: T trng ca t l t s khi lng ca mt n v th tch t trng thi rn, kh kit vi cc ht t xp st vo nhau so vi khi lng nc cng th tch iu kin nhit 4oC. tnh t trng ngi ta p dng cng thc: d= P / P1 d- T trng ca t. P- Khi lng cc ht t (kh kit, xp xt vo nhau v khng c khong hng khng kh) trong mt th tch xc nh (thng c o bng g/cm3). P1- Khi lng nc c cha trong cng th tch iu kin T0: 4oC (g/cm3). T trng ca cc loi khong vt khc nhau c s giao ng kh ln song nhn chung bin ng trong phm vi t 2,40 - 2,80 (bng 11.1) T trng ca mt s khong vt c trong t Khong vt T trng Thch anh tinh khit 2,65 Canxt 2,60 - 2,80 Canxt tinh khit 2,72 Fenspat K- Na 2,60 - 2,80 Dolomit 2,80- 2,90 Gypxt 2,32 Mica 2,80- 3,10 Khong st 2,60 - 2,90 Bcxt (Nhm xit) 2,09 livin, pyrxen, amphibole (c cha st) 2,90 - 3,50 Hmatt 5,30 Qung ch 7,60 T trng ca t c quyt nh ch yu bi cc loi khong nguyn sinh, th sinh v hm lng cht hu c c trong t. Nhn chung do t l cht hu c trong t thng khng ln nn t trng t s ph thuc ch yu vo thnh phn khong vt ca t. Cc loi t c thnh phn c gii khc nhau c t trng khc nhau: Loi t T trng t ct 2,65 0,01 t ct pha 2,70 0,017 t tht 2,70 0,02 t st 2,74 0,027 Da vo t trng t, Katrinski a ra mc nh gi chung khi xc nh t trng ca t trng nh sau: T trng Loi t <2,50 t c lng mn cao 2,50 - 2,66 t c lng mn trung bnh >2,70 t giu st Fe2O3 ngha thc tin: T trng t c s dng trong cc cng thc tnh ton xp, cng thc tnh tc , thi gian sa lng ca cc cp ht t trong phn tch thnh phn c gii. Thng qua t trng t ngi ta cng c th a ra c nhng nhn xt s b v hm lng cht hu c, hm lng st hay t l st, nhm ca mt loi t c th no . Trong :
Page 42 of 67
Dung trng ca t nh ngha: Dung trng ca t l khi lng (g) ca mt n v th tch t (cm 3) trng thi t nhin (c khe h) sau khi c sy kh kit. Dung trng ca t c ngi ta xc nh bng cch ng ng kim loi hnh tr c th tch bn trong 100 cm3 thng gc vi b mt t trng thi hon ton t nhin, sau em sy kh kit ri tnh theo cng thc sau: D=P/V Trong : D - Dung trng ca t (g/cm3); P - Khi lng t t nhin trong ng tr ng sau khi c sy kh kit (c tnh theo g). V - Th tch ca ng ng (c tnh theo cm3). Nh vy dung trng ca t thng nh hn so vi t trng v th tch t kh kit c xc nh y bao gm c cc ht t rn v cc khe h t nhin trong t. Quan h gia dung trng t vi thnh phn c gii v thnh phn vt liu cu to mt s loi t TPCG t Dung trng Thnh phn vt liu cu to t Ct 1,55 Tro ni la Tht pha ct 1,40 Vt liu hu c Ct mn 1,30 To ct t tht 1,20 Can xt mm, xp t tht mn 1,15 Than bn t tht pha st 1,10 St 1,05* St vn cc 1,00 * Khi sy kh b mt nhiu nc dn n st c t trng b. Dung trng 0,85 0,50- 0,60 0,60- 0,90 1,60 0,50
Nh vy dung trng ca t ph thuc vo cp ht c gii, cht v kt cu ca t. Cc loi t ti xp, giu cht hu c v mn thng c dung trng nh v ngc li nhng loi t cht b km ti xp v ngho cht hu c thng c dung trng ln (bng 11.2). Trong phu din t ca phn ln cc loi t, dung trng c chiu hng tng dn khi xung tng t di su, v cng xung su hm lng mn ca t cng gim, mt khc do qu trnh tch t st v cc vt liu mn b ra tri t trn xung lp y cc khe h v b nn lm cho t b cht g hn cc tng trn. Katrinski a ra nh gi dung trng ca mt s loi t c thnh phn c gii t tht v st nh sau: Dung trng (g/cm3) nh gi <1 1,0 - 1,1 1,2 1,3 - 1,4 1,4 - 1,6 1,6 - 1,8 t giu cht hu c t trng trt in hnh t b nn t t b nn cht Nhng tng t b nn cht di tng canh tc Tng tch t b nn mnh
ngha: Dung trng ca t c s dng trong vic tnh xp ca t, tnh khi lng t canh tc trn 1 ha xc nh tr lng cc cht dinh dng, lng vi cn bn cho t hay tr lng nc c trong t... Da vo c tnh nn ca t dung trng cn c dng kim tra cht lng cc cng trnh thy li, , b mng mng... m bo vng ca cc cng trnh trn i hi dung trng cn t c ti thiu phi ln hn 1,5 g/cm3. Page 43 of 67
xp ca t nh ngha: xp ca t l t l % cc khe h chim trong t so vi th tch chung ca t (k hiu P). Cng thc tnh xp ca t: Do cc khe h trong t c cc hnh dng phc tp v kch thc rt khc nhau nn vic tnh ton trc tip th tch ca cc khe h trong t l rt kh, do xc nh c xp ca t ngi ta phi tnh mt cch gin tip t t trng v dung trng ca t theo cng thc sau: P(%) = (1 - D/ d) x 100 Trong : P - xp ca t (%); D - Dung trng t; d - T trng t. xp ca t c th bin ng t 30-70% ty thuc vo t ri rc khng c kt cu nh t ct, t bc mu cho n nhng loi t c kt cu vin nh t vng i ni. Nh vy xp ph thuc vo kt cu, t trng v dung trng ca t. xp ca t thng c phn cp nh sau: P (%) Mc 60 - 70 t rt xp 50 - 60 t kh xp 40 - 50 t xp trung bnh 30 - 40 t t xp <20 t cht b (do hin tng gly) ngha thc tin: xp ca t rt c ngha i vi sn xut nng nghip v cc loi cy trng v nc v khng kh di chuyn c trong t nh vo nhng khong trng hay xp ca t. Cc cht dinh dng ca t c th huy ng c cho cy trng, cc hot ng ca vi sinh vt t ch yu cng din ra y, chnh bi vy m ngi ta ni ph t ph thuc ng k vo xp ca t. Ngoi ngha trn chng ta cng d dng nhn thy nu t ti xp th lm t cng d dng, r cy pht trin tt, kh nng thm, thot nc v trao i khng kh din ra cng ht sc thun li v nhanh chng. Vng i ni nu t c xp cao th phn ln nc ma c thm xung su, hn ch hin tng nc chy trn trn mt t v do hn ch c xi mn trn b mt. Bng 11.3 biu din quan h gia dung trng, t trng v xp ca mt s loi t. Dung trng, t trng v xp ca mt s loi t vit nam Loi t xp Dung trng T trng 3 (g/cm ) (theo pht sinh) (%) t ct bin 1,48 - 1,55 2,62 - 2,65 41 - 44 t mn 0,97 - 1,22 2,43 - 2,65 54 - 61 t phn 0,64 - 1,07 2,30 - 2,40 55 - 73 t ly v than bn 0,12 - 0,74 1,66 - 2,63 72 - 92 t ph sa 0,79 - 1,40 2,41 - 2,75 40 - 69 t bc mu 1,20 - 1,31 2,52 - 2,66 51 - 53 t en nhit i 0,80 - 1,18 2,45 - 2,54 53 - 68 t vng Feralit 0,76 - 1,30 2,50 - 2,90 51 - 74 t mn trn ni cao 0,62 - 0,79 1,34 - 1,75 66 - 90
Cu 26: Vai tr ca nc i vi t v cy trng? Cc dng nc.

Page 44 of 67
ngha?
Trc ht nc tham gia vo s phong ho cc loi v khong vt giai on u tin ca qu trnh hnh thnh t. Cc tng t trong phu din c to ra ngoi kt qu ca cc qu trnh ho hc, l hc, sinh ho hc; qu trnh vn chuyn vt cht do nc cng gi mt vai tr quyt nh. Nc cn l nhn t iu ho nhit v khng kh trong t. Cc tnh cht c l t nh tnh lin kt, cht, tnh dnh, tnh do, tnh trng v co... u do nc chi phi. Nc cng lin quan cht ch ti s hnh thnh cht mi sinh nh kt von, ong, vt mui.... S di chuyn ca nc c th gy nh hng xu n ph nhiu t, v n lm cc cht dinh dng b ra tri, ph v kt cu v gy xi mn vng t dc. Nh c nc ho tan cc cht dinh dng, cy trng v cc sinh vt khc mi ht c. Cy trng nng nghip mun to ra 1 gram cht kh cn phi ht t 250 n 1062 gram nc, tu theo tng loi v tng min kh hu. Tm li, nc rt quan trng i vi cc qu trnh ho hc, l hc, sinh ho hc xy ra trong t. Cc dng nc: Do c im cu to, nc c th lin kt vi cc ht t hay c lp trong cc khe h. Khi xm nhp vo t n chu tc ng ca nhiu lc khc nhau nh lc hp ph, lc thm thu, lc mao dn v trng lc. Bi vy nc c gi li bng cc lc khc nhau, to nn nhiu dng nc trong t. Nc lin kt ho hc Nc lin kt ho hc gm nc cu to v nc kt tinh. Nc cu to l dng nc tham gia vo thnh phn cu to ca khong vt di dng nhm OH-. Nc ny ch mt i khi nung nng khong vt nhit cao t 5000C tr ln, khi khong vt b ph hu hon ton. Nc kt tinh l dng nc tham gia vo s hnh thnh tinh th khong vt di dng phn t nc lin kt vi khong vt (v d thch cao - CaSO4; limonit - Fe2O3.3H2O). C ti liu cho rng, nc kt tinh b mt khi nung khong vt t 105 0C n 2000C. Di tc dng ca nhit , cc phn t nc nc kt tinh khng mt i ngay cng mt lc m mt dn theo tng bc nhy, mi phn t nc mt nhit thch hp. V d, khi nung thch cao th phn t nc th nht b mt 1070C, cn phn t th 2 mt nhit 1700C. Khi nc kt tinh b mt khong vt khng b ph hu nhng mt s tnh cht vt l thay i. Nc lin kt ho hc khng di chuyn. Thc vt khng th s dng c dng nc ny. Nc th rn Khi nhit di 00C nc trong cc khe h chuyn sang th rn, khng di chuyn c v cy trng cng khng s dng c. Nc th kh (hi nc) Bnh thng nc lun tn ti th hi trong khng kh kh quyn v trong khng kh trong t. Gia th rn, lng v kh tn ti trng thi cn bng tc thi. Trng thi ny ph thuc v m ca t, nng dung dch t, nhit v hm lng st. Trong t hi nc nm trong khng kh, mt phn b cc ht t gi li trn b mt bng lc hp ph. Hi nc trong t rt linh ng v c th di chuyn c do 2 nguyn nhn: Do chnh lch p sut nn hi nc di chuyn t ni c p sut cao n ni c p sut thp hn, do cng di chuyn t ni m sang ni kh hn. Khi nhit ca t h xung, hi nc di chuyn n ni nhit thp hn. Chnh nh kh nng di chuyn nn c s trao i t l hi nc gia khng kh trong t v khng kh kh quyn st mt t. Page 45 of 67
Hi nc di chuyn th ng do gi thi. Thc vt ch s dng c khi hi nc chuyn sang th lng. Thc ra hm lng nc th hi trong t khng nhiu, nht l t bo ho nc, v lc phn ln khe h b nc chim. Nc hp ph L dng nc c cc ht t ht v gi li trn b mt ca chng nh lc hp ph. Lc hp ph bao gm: Phn t nc v nguyn t oxy trn b mt ht t (c bit l ht keo) hnh thnh lin kt Hydro. Lc hp ph ny kh ln, c th t hng ngn atmotphe, nhng phm vi tc ng ca chng ch c ly ngn. Do b mt ht keo mang in m nn vnh ngoi ca chng ht cc ion tri du v pht sinh ra in trng tnh. Phn t nc lng cc nn c ht trong in trng , v gia cc phn t nc cng ht ln nhau qua lin kt hydro. Lc hp ph ny c khong cch tc ng hu hiu ln hn nn lc ht b hn, thm ch ch t vi atmotphe vnh ngoi cng. Nc hp ph st b mt ht t c c im l: t trng ln hn nc bnh thng (c th t 1,4- 1,5), nhit dung b (0,5- 0,8 Calo/cm3), khng c kh nng ho tan vt cht (nh: ng, axit, baz...), tnh dn in rt km gn nh bng 0, im ng bng rt thp (780C) v khng di chuyn. Dng nc hp ph ny mt hn tnh vn ng nhit, v vy trong qu trnh hp ph gii phng nhit lng c gi l "nhit m t". Nc hp ph cc lp ngoi chu lc ht nh hn, c tnh cht gn ging vi nc bnh thng nhng nht ca n vn ln hn, im ng bng vn thp hn, di chuyn rt chm, cc ion lp khuch tn ca keo t c th c phn b trong . Lc hp ph nc trong t c quyt nh bi t din ho tan ca t, loi keo, lng keo v ion hp ph cng vi lng cht ho tan (v nh hng ti trng thi t keo hay tn keo). Thnh phn c gii cng nng, keo hu c v keo st loi hnh 2:1 cng nhiu, keo cng phn tn th lc hp ph cng ln, lng nc c gi li cng nhiu. Nc hp ph chia lm 2 loi: nc hp ph cht v nc hp ph h. Nc hp ph cht: L nc c gi cht bi lc hp ph xut hin b mt ht t. Cc phn t nc bm quanh ht t to thnh cc lp mng, c chiu dy bng 2- 3 ng knh phn t nc v ch di chuyn khi bin sang dng hi. Khi lp n phn t nc cn t on, cha vy kn ht t th gi l "nc hp ph b" v c k hiu l Hy. Trng hp ny xy ra khi t kh trng thi bnh thng. Nu xc nh m lc ny ta c m t kh khng kh. Khi t kh trong khng kh bo ho hi nc (khng kh cha 94,2 % hi nc), cc phn t nc b hp ph s vy kn xung quanh ht t to thnh mt lp n t nc, c gi l "nc hp ph ti a", c k hiu l Hymax. i vi mt loi t, Hymax l mt hng s. Ngi ta thy rng cy ch c th ht c nc khi lng nc trong t gp 1,5 ln gi tr ca Hymax tr ln. T ngi ta c th tnh m cy ho bng cng thc sau: Wc.h (%) = 1,5 Hymax Nc hp ph b mt khi ta sy t nhit 105- 1100C. Nc hp ph h (nc mng) Nc mng l nc c t gi li bn ngoi lp nc hp ph cht bng lc phn t nh hng v do sc ht ca cc ion trn b mt ht t (lc thu ho). Lp nc ny c b dy gp hng chc ln ng knh phn t nc bao gm nhiu lp n phn t nc. Lc gi nc trong trng hp ny yu hn nhiu so vi lc gi nc hp ph cht. Dng nc ny c th di chuyn c t ht t c mng dy sang ht t c mng mng hn ng Page 46 of 67
cnh bn cho n khi dy ca hai mng cn bng nhau. Tuy nhin s di chuyn ny l rt chm chp, khong 2,4 mm/gi. Thc t cy trng khng s dng c dng nc ny. Nc t do L dng nc khng lin kt vi t, khng b gi cht bng lc lin kt ho hc hay lc hp ph. Nc ny di chuyn c do tc dng ca lc mao qun hay trng lc, t c chia ra 2 dng: nc mao qun v nc trng lc. Nc mao qun: Nc mao qun di chuyn trong cc ng mao qun c ng knh b, theo cc hng khc nhau, v cy trng d dng ht c nc ny. Tnh cht vt l v ho hc ca dng nc mao qun hon ton ging nc t do, n b gi li bi lc b, ch khong mi lm atmotphe n mt vi phn trm atmotphe. Nc mao qun di chuyn d dng nht trong cc mao qun ng knh khong 0,002- 0,850 mm ( = 0,2- 8,5 m) Nu ng mao qun b hn 0,002 mm th cha y nc hp ph, lm cho s di chuyn ca nc trong mao qun gp kh khn. Nc mao qun c th ni lin vi nc ngm v thng xuyn c nc ngm cung cp gi l "nc mao qun leo". Khi mch nc ngm qu su hoc hn hn lu ngy nc ngm khng tn ti, nc trong mao qun khng c nc ngm cung cp ta gi l "nc mao qun treo". Nc mao qun l ngun nc ch yu cung cp cho cy trng, v th cn bo v v nng cao hm lng nc ny trong t bng cc bin php ph hp nh bn phn hu c to kt cu, tng cng xi xo, che ph chng bc hi nc... Nc trng lc L nc ngm su khi ma, khi ti hay t ngun nc khc, di tc ng ca trng lc v di chuyn nhanh trong cc khe h ln v ng li trn mt tng t khng thm nc l nc ngm. Nc ngm c chia ra thnh 2 loi: nc ngm tm thi v nc ngm vnh cu. - Nc ngm tm thi l nc c ng li su nht nh (khng ln lm), tng t ny c gi l tng cha nc. Ngoi a hnh, n cn ph thuc kh cht ch vo thi tit. Nu ma nhiu th mch nc ngm dng ln cao, ngc li hn hn lu ngy th mch nc ngm h xung su thm ch khng tn ti. - Nc ngm vnh cu l nc nm gia 2 tng t khng thm nc. Dng nc ny khng ph thuc vo thi tit m ph thuc vo a hnh, a mo v m... Mun khai thc nc ngm vnh cu ta phi khoan su hng chc hoc hng trm mt. Nhn chung cy trng t s dng c nc trng lc v n di chuyn i xung qu nhanh. Tuy nhin nu nc ngm tm thi nm khng qu su th n tr thnh ngun cung cp nc di dng nc mao qun leo. Khi nc ngm tm thi nm nng, chim y cc khe h trong t lu ngy th gy ra hin tng ym kh, c hi cho cy trng v cc sinh vt hu ch khc.
Cu 27: Cn bng nc trong t? Bin php iu tit nc?

Cn bng nc trong t l ch s "thu, chi" nc trong mt th tch t nht nh (thng tnh tng t hu hiu- tng t r cy vn ti). Theo nh lut bo ton vt cht th hm lng nc trong mt th tch nht nh s khng tng thm nu khng c ngun b sung thm t ngoi vo (nh nc xm nhp, nc ngm dng ln trong mao qun). ng thi, nu khng c nc b hao ht do bc hi, pht tn vo khng kh hoc thm xung tng su th lng nc trong t cng khng b gim. Trn ng rung, cn bng nc c lin quan mt thit vi cn bng nng lng v s "thu, chi" nc cn c nng lng, c bit l hin tng bc hi nc l qu trnh tiu hao nng lng rt ln. V vy qu trnh bc hi l do s cung cp ng thi nc v nng lng quyt nh. Page 47 of 67
S cn bng nc trong t cho mt thi gian nghin cu* c th biu th nh sau: N1 + N2 + N3 + N4 + N5 + N6 = N7 + N8 + N9 + N10 + N11 +N12 Trong v tri cng thc l cc ngun nc thu vo, bao gm: N1 l nc c trong t lc bt u nghin cu, N2 l nc ma trong thi gian nghin cu, N3 l nc ngm trong thi gian nghin cu, N4 l nc ngng t t kh quyn trong thi gian nghin cu, N5 l nc xm nhp t mt t trong thi gian nghin cu, N6 l nc xm nhp t mch ngang trong thi gian nghin cu, V tri cng thc l cc ngun nc thu vo, bao gm: N7 l nc bc hi trong thi gian nghin cu, N8 l pht tn trong thi gian nghin cu, N9 l nc thm su xung tng di trong thi gian nghin cu, N10 l nc chy trn b mt trong thi gian nghin cu, N11 l nc mt i theo mch ngang trong thi gian nghin cu, N12 l nc cn li sau thi gian nghin cu. * Thi gian nghin cu thng l mt nm trn. Nu trong hon cnh kh hu t bin ng, qua mt chu k nghin cu, lng nc lc kt thc bng lng nc lc bt u nghin cu (N11 = N1). Trong thc t nng nghip truyn thng, nc i vo trong t ch yu l nc ma (phn thm vo t m thi) v nc ti. Do : Nc thu = Nc ma + Nc ti Khi tnh ton cn bng nc trong t thng dng n v l m3/ha hay mm ct nc. Nguyn l cn bng nc trong t c ng dng rng ri trong nghin cu t v nc. Hai th d n gin sau y: Th d 1. Lng nc trong t tng hu hiu l 50 mm, trong nc v hiu l 30 mm (cy ho). Lng ma thi k ny thp, bnh qun 0,6 mm/ ngy; lng nc do cy trng tiu hao l 1,6 mm/ ngy. Nu khng c nc ngm cung cp v xem lng nc hu hiu cy s ht ht, ta c th tnh sau bao nhiu ngy na phi ti m bo cho cy trng nc theo cch sau:
50 30 = 20 ngy 16 0,6 ,
Th d 2. Tnh lng nc hao ht hng ngy trong mt tng t: hm lng nc trong t ti ln trc vo ngy 10/ 3 l 89,6 mm, sau ti thm 45 mm, n ngy 18/ 3 xc nh hm lng nc trong t l 100 mm. Trong thi gian t 10/ 3 n 18/ 3 tri khng ma, vy lng nc hao ht trung bnh hng ngy l:
89,6 + 45 100 = 4,3 ngy 18 10
Cu 28: Xi mn v cc bin php iu tit?

Khi nim v xi mn v ngha ca vic nghin cu xi mn t S tn ti ca cuc sng con ngi ph thuc rt nhiu vo lp t trng trt sn xut ra lng thc, thc phm v cc nguyn liu sn xut cng nghip phc v cho i sng ca con ngui. Tuy nhin s tn ti ca lp t c kh nng canh tc ny li lun chu nhng tc ng mnh m ca cc iu kin t nhin v cc hot ng canh tc do con ngi c th lm cho chng b thoi ha v dn mt i kh nng sn xut, trong mt trong nhng nguyn nhn lm cho t b thoi ha mnh nht l do xi mn. Hin tng mt t Page 48 of 67
do xi mn mnh hn rt nhiu so vi s to thnh t trong qu trnh t nhin, mt vi cm t c th b mt i ch trong mt vi trn ma ging hoc gi lc trong khi c c vi cm t cn phi c thi gian hng trm nm, thm ch hng ngn nm mi to ra c. Trn th gii hu nh khng c quc gia no l khng chu nh hng ca xi mn, nht l nh hng ca xi mn do nc v do gi. Cc nc thuc min nhit i m do c lng ma, bo hng nm ln tp trung theo ma, phn ln t ai canh tc nm nhng a hnh dc nn xi mn do nc ma l nguy c chnh to ra hin tng xi mn y. Trong khi hin tng xi mn do gi li xy ra ch yu nhng vng kh hn v bn kh hn, ni c lng ma thp khng duy tr c lp thm thc vt thng xuyn trn b mt t. Xi mn mnh c th lm mt ti 1400 tn t/ ha/nm, tng ng vi ton b tng canh tc dy 10cm c dung trng 1,4 g/cm3 (Benntt 1939). Cn nhng ni chu nh hng ca xi mn do gi gy ra th lng t mt cng thng cao hn 11,2 tn/ ha/ nm tng ng vi lp t dy 0,8cm. Bn cnh nhng tc ng trc tip n kh nng sn xut do xi mn gy ra i vi t canh tc, vn mi trng cng s dn xut hin khi nhng vng t b xi mn tr thnh nhng vng t trng, i trc tr si hay thm ch mt i hn lp t ch cn li cc gc. Cc ht t mn khi b cun i theo dng nc cn gy ra hin tng lng ng bn di vng h lu cc lng sng, h v p thy in lm nh hng n lu lng dng chy v c th gy ra l lt. C th nhn thy i vi thc tin sn xut nng nghip khng c s thoi ha t no mnh v him ha hn xi mn t bi n lin quan ng thi ti cc qu trnh mt t, mt cht dinh dng v nc cho cy trng ng thi cn gy ra cc tc ng xu n mi trng. Do vic nghin cu xi mn l v cng cn thit cho mi quc gia, c bit i vi nc ta l mt nc nm trong vnh ai nhit i vi 3/4 din tch t t nhin l i ni, thng xuyn phi hng chu cc hu qu do xi mn gy ra th vic khng ch hin tng xi mn t cng tr nn cc k quan trng bo v ph nhiu ca t v bo v mi trng sinh thi. Cc kiu xi mn t chnh Xi mn t l qu trnh lm mt lp t trn mt v ph hu cc tng t bn di do tc ng ca nc ma, bng tuyt tan hoc do gi. i vi t sn xut nng nghip th nc v gi l hai tc nhn quan trng nht gy ra xi mn v cc tc nhn ny c mc nh hng tng gim khc nhau theo cc hot ng ca con ngi i vi t ai. Kiu xi mn do nc Kiu xi mn do nc gy ra do tc ng ca nc chy trn trn b mt (nc ma, bng tuyt tan hay ti trn). Hin tng xi mn do nc gy ra i vi t sn xut nng nghip thng mnh nht cc b mt t trng, sau khi lm t chun b gieo trng. xy ra xi mn, nc cn c nng lng tch cc ht t, ri sau vn chuyn chng i. Ma v nc c th tch c cc ht t song vic vn chuyn c chng i bao xa phi ph thuc vo dng chy. Tc ng ca ma gy ra xi mn i vi t gm cc tc ng va p ph v, lm tch ri cc ht t v sau vn chuyn cc ht t b ph hy theo cc dng chy trn trn mt t. Dng chy ca nc c th to ra cc rnh xi, khe xi hoc b bc theo tng lp, ngi ta chia kiu xi mn do nc gy ra thnh cc dng: - Xi mn thng l s xi l t, m theo nhng dng chy tp trung, n su to ra cc rnh xi v mng xi. - Xi mn phng l s ra tri t mt cch tng i ng u trn b mt do nc chy dn u, t b cun i theo tng lp, phin. Khi lp t trn b mt b xi mn th rt kh khi phc v nhng thit hi ca xi mn c th nh hng nghim trng ti sc sn xut ca t. V d mt php tnh n gin nu t b xi mn 1cm t th trn 1 ha t mt i 100m3 t, tng ng 150 tn, trong c 6 tn mn v 1,5 tn m. Trong khi , vng nhit i c nhng ni xi mn lm Page 49 of 67
mt 3 cm t mt hng nm. Ring vng i ni hng nm bnh qun mt i khong 2 cm iu ny lm cho t y b thoi ha nhanh chng. Trn nhng vng t cao, dc, ma ln cn to nn nhng dng chy cc i trn sn dc v ngoi vic bo mn lp t mt chng cn c kh nng to ra nhng dng xi hoc rnh xi. C rnh su 5- 6m ti tn lp m v lm mt i hon ton kh nng sn xut ca t ai. Kiu xi mn do gi Kiu xi mn do gi l hin tng xi mn gy ra bi sc gi. y l hin tng xi mn c th xy ra bt k ni no khi c nhng iu kin thun li sau y - t kh, ti v b tch nh n mc gi c th cun i - Mt t phng, c t thc vt che ph thun li cho vic di chuyn ca gi - Din tch t rng v tc gi mnh mang c cc ht t i Thng thng t ct l loi t rt d b xi mn do gi v s lin kt gia cc ht ct l rt nh, t li b kh nhanh. nh hng ca xi mn do gi gy ra kh phc tp, t b chuyn dch i c th di cc hnh thc nhy cc, trn trn b mt hoc bay l lng. Xi mn do nc v cc yu t nh hng Hin tng xi mn do nc xy ra khp mi ni trn b mt tri t, song tp trung mnh nht nhng vng kh hu nhit i m ni thng c tng lng ma hng nm ln, tp trung theo ma vi cng cao kt hp vi t c a hnh cao v dc to ra nhng dng chy trn ln trn b mt t. Trong nhiu vng t dc hin tng nc chy trn trn mt khng ch lm mt i mt lng nc ln trong ma ma (khong 50 - 60% lng ma hng nm) m km theo l hin tng t b mt do xi mn mnh v y mi chnh l thit hi nghim trng i vi t canh tc hn c v chng lm cho lp t mt b bo mn dn n hu qu l t b mt dn v thm ch khng cn kh nng sn xut. Khi xi mn xy ra, thng thng nhng thnh phn ht t nh, mn trn cng lp t mt b y i trc tin v lp t ny thng tp trung ph nhiu cao nht do vy hm lng cc cht dinh dng b mt i trong t do xi mn cng rt ln, Tuy nhin lng dinh dng mt i cn ph thuc vo h thng cy trng trn , th nghim ca Batie (1983) v xi mn vng Missouri (M) cho thy lng dinh dng bnh qun hng nm b mt i cc rung c phng thc canh tc khc nhau. Cc dng xi mn do nc a. Xi mn theo lp: tc ng ca xi mn lm t b mt i theo lp khng ng u nhau trn nhng v tr khc nhau ca b mt ca dc. Tuy nhin, dng xi mn ny i khi cng km theo nhng rnh xi nh c bit r nhng i trc trng cy hoc b b ha. b.Xi mn theo cc khe, rnh: L hin tng trn b mt t to thnh nhng dng xi theo cc khe, rnh trn sn dc ni m dng chy c tp trung, s hnh thnh cc khe ln hay nh ty thuc mc xi v ng ct ca nc chy xung di. c. Mng xi: Thng th hin nhng ni c mc xi mn nghim trng, t b xi mn ng thi c dng lp v dng khe, rnh mc mnh do khi lng nc ln tp trung theo cc khe thot xung chn dc vi tc ln, lm t b o khot theo chiu su i khi n tn gc. Nh vy nguyn nhn ca hin tng xi mn do nc xy ra cc nc vng nhit i m ch yu l do ma nhiu v t dc. Ngoi tc ng va p ca ma v dng chy i vi t th kh nng xi mn cn b chi phi bi cc yu t dc, chiu di dc ca b mt t; cu trc t v cc bin php canh tc p dng i vi t. Nhng tc ng tng hp trn c th hin qua phng trnh mt t ph dng ca xi mn do nc c Weischmaier v Smith xy dng. Xi mn do gi v cc yu t nh hng Xi mn do gi xy ra ch yu cc vng kh hn, i khi cng xy ra vng kh hu m v ma kh. Gi v nhng trn cung phong c th mang nhng ht t mn ln cao v a i xa hng trm km. Nhng nh hng ca xi mn do gi thng rt nghim trng, Page 50 of 67
n khng ch bo mn, bc i lp t mt ph nhiu nht m cn c th bc ht t mt lm tr b r ca cy trng v cui cng lm cy trng khng th sng c. nh hng ca xi mn do gi i khi khng ch xy ra nhng vng kh hn m c nhng vng t ma hoc c ma kh ko di v khc lit nh vng ven bin hoc Ty Nguyn nc ta, gi c th di chuyn cc n ct hay bo mn lp t mt v ma kh. Tc ng c hc ca gi Tng t nh i vi xi mn do nc, hin tng xi mn lm mt t do gi gy ra cng c lin quan ti hai qu trnh l cc qu trnh tch ri cc ht t v vn chuyn chng i theo gi. u tin bng cc hot ng va p gi lm tch ri nhng phn t nh t cc ht hoc cc t, sau chng li cun cc ht ny theo gi v s to ra sc va p mi mn ln hn, ri sau ty thuc vo iu kin sc gi, chng li cun cc ht t b tch ri i ra khi v tr ban u ca chng, nhng ht ln th ch b li cun i mt khong cch nht nh, cn nhng ht nh mn (bi) c th b gi cun i rt xa. Vic vn chuyn cc ht sau khi chng b tch ri din ra theo nhiu cch, cch u tin v quan trng nht l cch vn chuyn theo kiu nhy cc trng hp ny cc ht t c th di chuyn lin tc theo hng gi nhng khong cch ngn v t khi c a cao qu 30cm, khi lng vn chuyn cc ht t theo kiu ny chim ti 50- 75% lng t chuyn di. S di chuyn ca xi mn theo gi cng c th xy ra theo kiu ln trn trn b mt i vi nhng ht c kch thc ln hn (c ng knh khong 0,84 mm) khi lng t vn chuyn theo kiu ny chim khong 5- 25%. Qu trnh vn chuyn ng ch nht ca xi mn do gi l s di chuyn ca cc ht bi nh th huyn ph chng bao gm cc ht ct mn v nhng ht c kch thc nh hn chng c th c gi a ln cao ri mang i xa hng trm dm. T l vn chuyn dng ny thng chim ti trn 15% v i khi chim ti 40%. Nhng yu t nh hng n xi mn do gi S nhy cm ca xi mn do gi c lin quan r n m ca t, t m thng khng b gi cun. Nhng vng kh hn v c gi nng ko di s lm cho t t n gii hn m cy ho hoc thp hn y cng chnh l thi im trc khi hin tng xi mn do gi xy ra. Tc ca cc dng gi xoy v ging bo c tc ng gy ra xi mn t mnh hn rt nhiu so vi tc gi thng thng. Nhng th nghim ch ra cho thy khi t kh tc gi t khong 20km/h c th bt u li cun c cc ht t v lng t b mang i theo gi s tng ln rt nhanh theo cp ly tha khi tc gi t ti mc t 30 km/h tr ln. Xi mn do gi chu nh hng ca cc yu t: Tc gi v sc cun ca gi iu kin b mt t c tnh ca t Tnh trng thc vt che ph trn b mt t S n nh v cc c tnh c l ca t nh dung trng, t trng v kch thc ca cc ht c kh nng b bo mn do t. Xi mn do gi thng khng nghim trng nhng ni c m, b mt t c g gh c to ra bi nhng bin php lm t thch hp nh: cy ba to ra nhng cc t c kch thc ln, ln nhng mt lung cao to ra g gh, gi li cc gc rm r, thm thc vt v cy trng... y cng chnh l nhng bin php tc ng c hiu qu gim thiu tc hi ca xi mn do gi. Lng t mt do xi mn ca gi c xc nh l hm ca nhiu yu t. E = f (ICKLV) Trong : E- kh nng lng t b xi mn do gi, f- phng trnh t b xi mn, I- yu t kh hu xi mn do gi a phng, C- mc g gh ca b mt t, K- rng ca cnh ng, L- cht lng che ph ca thm thc vt, V- nh hng ca cc bin php canh tc. Page 51 of 67
Cc bin php k thut chng xi mn, ra tri t C nhiu bin php k thut chng xi mn bo v t. Song mi bin php ch c kh nng thch ng ti u vi tng khu vc v trong tng iu kin c th. Mt s bin php c p dng ph bin l: Mt s bin php cng trnh nhm hn ch xi mn Trong cc vng nhit i, bin php cng trnh (thit k i rung, xy dng rung bc thang nn dng chy...) l rt cn thit trong vic canh tc v bo v t dc. Chc nng ch yu ca cng trnh l dn dng, ngn dng lm cho chy chm li, lu cha tm thi hay b tr dng chy an ton xi mn l thp nht. Cc bin php cng trnh bao gm thit k l tha, xy dng h thng rung bc thang. Nhng bin php ny c tc dng bo v t tt nht (t hiu qu bo v 80- 90%) nhng cng i hi vic u t vn ln sau y l mt s bin php chnh thng c p dng vng i ni nc ta: a. Thm bc thang Thm bc thang l mt dy cc di t nm ngang hay gn nm ngang chy ct ngang sn dc vi cc khong cch xc nh theo chiu ng. Cc di t nm ngang c dng canh tc, chng c gi bng cc b dc hay mi dc c xy dng bng t hoc . Rung bc thang c mt rung bng phng c b rung, xy dng thnh tng tng theo cc ng ng mc trn t dc. Rung bc thang l bin php chng xi mn tch cc nht c p dng nhiu vng t dc trn th gii bi chng c kh nng canh tc lu di trn t dc, to iu kin thm canh cho cy trng, nng sut, sn lng cao v n nh. nc ta ng bo dn tc bit xy dng rung bc thang trng la t lu i, c nhng khu rung Sapa c xy dng cch y hng trm nm vn cho nng sut rt n nh. - xy dng rung bc thang t ai phi c cc iu kin sau y: + t phi c tng dy ti thiu t 60 cm tr ln, t cng dy lm rung bc thang cng thun li, b rng ca mt rung cng rng. + dc c th xy dng rung bc thang tt nht t 5- 25 0, nhng ni c dc ln hn 250 vn c th lm c rung bc thang nh vng Sapa, tuy nhin i hi nhiu cng sc, thi gian v rt tn t. + Nhng ni lm rung bc thang trng la nc i hi phi c ngun nc hoc c kh nng gii quyt c nc ti. - Nguyn tc thit k rung bc thang: + Rung bc thang phi thit k theo ng ng mc + Rung bc thang nht thit phi c b. Mt rung rng hay hp ph thuc vo dc v tng dy t. + t b san lm tng khng vt qu 2/3 dy tng t ban u, phi m bo tr li c lp t mu trn mt, t l s dng t phi t 65- 70% so vi din tch ban u. b. Cc cng trnh v thm n gin C th t c mc ch chng xi mn vi chi ph thp bng cc bin php xy dng cc cng trnh n gin kt hp vi cc bin php h tr nng nghip. Trn cc mi dc khc nhau c th p dng cc loi thm hay cng trnh n gin di y (Hnh 12.2): Thm cy n qu: l mt dng thm canh tc khng lin tc ca dng thm bc thang hp, dc nghch. Thm cy n qu c th lm trn sn dc > 30o (58%). Khong cch gia hai hng cy n qu c bo v bng nhng bng lp ph thc vt t nhin lu nm hay cc cy c, cy h u v cc cy bo v t khc. Cy trng chnh c trng theo cc bn ring. Thm s dng linh hot: l cc dng thm nm cch nhau kh xa, xen k l cc di sn i cha c x l dng canh tc hn hp. Thm trng cy lng thc l ch yu, trong khi phn sn dc cha x l gia th trng cy di ngy hay cy ly g. Page 52 of 67
Thm t nhin: thm t nhin c hnh thnh sau khi to ra cc b thp (di chn) bng t hay c th thu lm ti ch, hay cc di c dy theo ng ng mc trn cc sn dc thoi. Chng c thit k v thi cng sao cho nh ca chn pha di cao ngang tm im gia on sn dc ti k tip pha trn. Sau vi nm canh tc thm s c hnh thnh do s bi p t nhin. Loi ny thng ch p dng cho sn dc 7-12o. Bin php nng nghip Bin php bo v bng nng nghip thc cht l cc k thut c p dng qua vic qun l, s dng t trng, chng lin quan cht ch vi cc quy trnh canh tc bnh thng, nhng c thit k hay la chn mt cch c bit nhm em li li ch cho cng tc bo v t trng, chi ph i hi khng ln v c th p dng tng i d dng. Vic gii thiu cc bin php bo v bng nng nghip cn phi c cn nhc tnh thch hp ca chng vi phng php canh tc c v h cy trng c th cng vi hiu qu chng xi mn. Cc bin php thng c p dng trong nng nghip nh: canh tc theo ng ng mc, cy ba ngang dc, b tr a canh, trng cy thnh di, bin php ph bi, trng cy bo v t, lm t ti thiu, trng cc di cy chn... y l nhng bin php c hiu qu c tc dng tng nng sut cy trng v d dng thc hin hn so vi cc bin php cng trnh ni trn; mc chi ph ca bin php nng nghip cng khng tn km. iu ny rt ph hp vi iu kin kinh t ca nhng nc ang pht trin nh nc ta. Tuy nhin, nhng bin php ny ch c th p dng c trn nhng sn i ni khng dc lm (di 12o), nhng ni c dc cao hn th cn phi kt hp gia bin php nng nghip vi cc bin php cng trnh n gin nh trnh by phn bin php cng trnh. Bin php lm nghip: trn cc nh i, ni, sn dc ng v nhng v tr hp thy khng c iu kin xy dng i rung phi c trng rng hoc bo v rng ti sinh. Cc din tch rng bo v ny c tc dng chng xi mn, ngn chn dng chy v gi m cho t ng thi cn hn ch c xi mn gy ra do gi. Bin php ha hc: mt s nc tin tin trn th gii ngi ta nghin cu cc cht kt dnh ha hc (ph phm ca ngnh ch bin g) a vo t to cho t c th lin kt chng xi mn. Ngoi ra ngi ta cn dng mt s cht c kh nng gi t khc nh thch cao, si, thy tinh to thnh mng bo v trn mt t. Bin php canh tc khng ch xi mn do gi hn ch nhng tc hi xi mn ca gi ngi ta thng thc hin cc bin php sau: Lun duy tr m cho t, trnh hin tng t b kh kit. C th thc hin bng cc bin php xy dng h cha nc, h thng thy li phc v ti tiu, cc ging khoan. Thng xuyn che ph cho t bng cc ai rng chn gi, thm thc vt t nhin (rng ng c...) v cc h thng cy trng thch hp cho khu vc thng qua vic s dng cc m hnh nng - lm kt hp cc cng thc lun canh v xen canh. - Trong hot ng qun l canh tc cc vng xi mn do gi phi ht sc ch ti cc ai rng bo v, khng cy ba hoc ln lung theo hng gi thi thng xuyn m phi ct vung gc vi hng gi, to cho mt t c g gh bng cch ln lung cao, khng nn lm t qu k lm cc ht t b v nh hnh thnh nhiu cc ht mn d b gi cun i.
Cu 29: Phng trnh mt t ph dng? Gii thch?

Phng trnh mt t ph dng do xi mn ca nc Sau rt nhiu nm nghin cu kt hp vi kinh nghim thc tin, cc nh khoa hc Weischmaier v Smith xc nh c phng trnh d tnh lng t xi mn do nc gy ra, thng c gi l phng trnh mt t ph dng c cng thc sau: A = R.K.L.S.C.P Page 53 of 67
Trong : A - Lng t mt bnh qun trong nm (tn/ha/ nm); R - Yu t ma v dng chy; K - H s bo mn ca t (tn/ha/ n v ch s xi mn); L - Yu t chiu di ca sn dc; S - Yu t dc; C - Yu t che ph v qun l t; P - Yu t hot ng iu tit chng xi mn; Vic hiu r cc yu t ny s gip cho xc nh hng khng ch xi mn i vi t. a. Yu t ma v dng chy (R) y l thc o sc mnh xi mn ca ma v sc chy trn trn mt. Yu t c th hin qua tng lng ma v cng ma. Vi tng s lng ma hng nm ln song nu c chia ra nhiu trn mc nh th c th mc xi mn cng s t i so vi tng lng ma hng nm tuy khng cao song ma tp trung vi cng cao c th gy kt qu xi mn nghim trng, iu ny thng xy ra i vi xi mn nhng vng bn kh hn. S phn b ca ma ma cng l yu t chi phi v quyt nh n lng t mt do xi mn. Nhng trn ma ln nu xy ra nhng thi im t trng tri nh giai on lm t trc gieo trng hoc sau khi thu hoch cng l nguyn nhn lm cho lng t b mt nhiu hn. H s R cn c gi l ch s xi mn do ma v trong tnh n nhng nh hng ca bo. Tng ng nng ca mi trn bo (lin quan n cng ma v tng lng ma) vi cng ln nht din ra trong 30 pht c ngi ta cn nhc cng vi lng ma bnh qun. Tng ca cc ch s cho tt c nhng trn bo xy ra trong nm cung cp cho ch s hng nm v bnh qun ca cc ch s ny trong nhiu nm c s dng trong cng thc mt t ph dng. Vic xc nh h s R c tnh theo cng thc (Mutchler v Murphree, 1985): R= EI30/ 100. Trong : E (ng nng ma) = 451 + 331 log10I (tn/ha). I: cng ma (mm/gi) v I30: cng ma ln nht trong 30 pht (mm/h) Ch s R ti Vit Nam bin ng t 523 n > 1200. Ch s ln nht (R>1200) thu c ti cc vng Bc Quang, Hong Lin Sn, Ty Bc, Lai Chu v Tam o. Cn phn ln din tch Bc B c ch s R= 700 - 1200. * Theo B nng nghip M (1980) gii hn b xi mn trn 11Mg/ha (tng ng 5tn/100 m2) l gii hn vic duy tr sc sn xut n nh l rt kh.
iu ng ch l lng ma v cng ma lun khc nhau gia cc vng do vy nh hng ca xi mn cng rt khc nhau ty theo ni.
b. H s xi mn t (K) H s xi mn K th hin mc b bo mn vn c ca t, lng t mt t nhin c tnh qua thc nghim trong th nghim c chiu di 22m, dc 9% (tng ng khong 160) iu kin b ha lin tc. C hai c tnh nh hng v lin quan cht ch ti h s xi mn l kh nng thm v s n nh v mt cu trc ca t. Kh nng thm ca t chu nh hng ch yu bng s n nh ca cu trc, c bit l cc tng t trn mt v thm vo l thnh phn c gii, hm lng hu c c trong t. S n nh kh nng chng chu ca cc ht kt t vng nhit i c to thnh t cc hydrxit st, nhm c th lm tng kh nng chng chu ca cc loi t ny i vi tc ng ca ma ln. Page 54 of 67
H s bo mn K c gi tr t gn gi tr 0 cho ti 0,6. H s ny c gi tr thp i vi nhng loi t c cu trc ti xp, thm nc nhanh v tiu nc tt hay cc loi t trong vng nhit i c cha nhiu khong st st, nhm hoc kaolinit. Nhng loi t c kh nng thm trung bnh v tnh n nh trung bnh v mt cu trc thng c h s K t 0,20,3. Trong khi nhng loi t d b xi mn v c kh nng thm thp s c h s K ln hn 0,3. Theo Nguyn Trng H v cc cng s, t Vit Nam c h s K dao ng t 0,090,35. V d c th trn mt s loi t nh sau: t en c tng kt von dy K= 0,11; t xm feralit K= 0,22; t nu K= 0,23... c. Yu t a hnh (L,S) Phn nh chiu di dc v mc dc. Trong cng cc iu kin nh nhau t c dc cng ln kh nng xi mn cng ln bi v chng lm tc ca dng chy v lng nc chy trn tng ln. V mt l thuyt, khi tng tc dng chy ln gp i th mc vn chuyn i vi cc ht c th ln hn 64 ln, n cho php mang cc vt liu huyn ph (ha tan trong nc) ln hn gp 30 ln v kt qu lm tng sc mnh ca xi mn gp 4 ln. Chiu di dc cng gp phn quan trng i vi kh nng xi mn t bi v chng m rng din tch nghing ca dc, do tp trung nhiu lng nc chy trn mt. Mt v d v nghin cu xi mn vng ty nam Lowa ch ra cho thy khi ta tng gp i chiu di dc dc 9% lng nc chy s tng ln 1,8 ln v lm tng lng t mt ln 2,6 ln. Chnh bi l do ny nn khi ngi ta thit k nhng knh, mng khng ch ct ngang sn dc s lm gim ng k lng t mt. d. Yu t che ph v qun l (C) Yu t ny ch ra mc tc ng ca cc h thng cy trng v nhng khc bit trong qun l s dng t i vi lng t b mt do xi mn. Cc rng v ng c l nhng h thng bo v t t nhin tt nht nh tng c bit ti, tip l cc loi cy trng c kh nng che ph cao thng c trng mt dy nh cc cy ng cc, cc cy h u... c kh nng bo v t kh tt. Tuy nhin, mt s loi cy nh ng, u tng, khoai ty, trng theo lung thng c kh nng che ph thp giai on u khi mi trng c th lm tng kh nng xi mn ln rt nhiu. Quan h gia dc v lng t b xi mn trn t canh tc khng c bo v (Theo Lai, 1976) dc ca t (%) 1 5 10 15 Lng t b mt (tn/ ha/ nm) 3,5 37 49 115
S kt hp gia cc loi cy trng v kh nng duy tr lp ph b mt t (bao gm c s che ph ca cc lp c gia cc bng cy trng) theo thi gian trong nm thng qua cc h thng lun canh hp l lm gim xi mn rt nhiu. V vy chng c gi l "H thng canh tc bo v t". Nu h thng ny li cc tn th thc vt sau thu hoch cng s lm gim kh nhiu him ha ca xi mn. Chng ta c th thy r nhng tn tht do ra tri khi canh tc theo phng php c truyn trn cc sn dc trung bnh mt s vng nhit i: Lng t b xi mn trn mt s h thng canh tc vng nhit i (Theo Sheng, 1982) Nc lnh th hoc Cy trng v cch lm t Page 55 of 67 Cu t to dc Lng t mt hng
NguynT - Mi trng 50A () 17 nm (t/ha) 133
Khoai lang trng theo lung Ct - Mn 12 172 - Trng lin tc trong 2 nm cao Mn 18 208 lng, khoai lang, u tng v ng. - Tt c u lm sch Gi tr (C) cho nhng vng ring bit ph thuc vo nhiu nhn t gm: cy trng hin ti, cc giai on pht trin ca cy trng, h thng lm t v cc yu t qun l khc. Tr s C s cao (gn n 1,0) vi nhng loi t c che ph thp, nh nhng vng t canh tc va mi lm t sch v mi gieo ht hoc mi trng cy con tn cy cha pht trin, ngc li tr s ny s t gi tr thp (<0,1) trn nhng din tch t rng c tn che ph dy hay nhng din tch t canh tc c li khi lng tn d thc vt cao. Gi tr C thng c tnh ton bi nhng nh khoa hc c kinh nghim, hiu bit v nh hng ca che ph v qun l trong mi vng xc nh. che ph ca cy trng c ngha trong vic gim tc va p ca ht ma vo t v hn ch tc dng chy trn mt. H s C ph thuc vo cy trng v iu kin canh tc ca mi vng. V d, theo Nguyn Trng H v cc cng s vng Xun Mai, Ha Bnh C dao ng t 0,05- 0,07; C vng t trng: 1; C t la nng: 0,5... . Yu t hot ng tr gip ca con ngi (P) Yu t ny phn nh hiu qu tc ng ca con ngi trong canh tc i vi qu trnh xi mn t c th nh vic trng cy theo ng ng mc, trng cy theo bng di v cc hot ng tr gip khc, t l t mt c xc nh i vi tng bin php xc nh khi chng c p dng trn t dc. Trong s dng t dc bin php chnh bo v t c lin quan n kh nng che ph b mt v qun l cy trng lun cn phi c s tr gip ca cc hot ng khc, cc hot ng tr gip (hay yu t P) bao gm vic lm t theo ng ng mc, trng cc bng di cy trng theo ng ng mc, cc h thng rung bc thang v cc h thng ng dn thot nc... Cc tc ng qun l c th hin trn c hai mt tch cc v tiu cc. Vic khai thc rng mt cch ba bi, t rng lm nng ry, sau cy xi l tc ng c tnh ph hoi i vi t trn sn dc, c bit cch lm ny thng c tin hnh vo trc ma ma lm t d b ra tri ngay nhng trn ma u tin, hoc cc bin php canh tc khng hp l i vi t dc nh canh tc theo ng dc, khng trng cc di bo v hoc di cy che ph ngn dng chy u to iu kin cho xi mn xy ra mnh m. Gi tr P i vi mi hot ng tr gip c xc nh theo t l t mt din ra t p dng cc bin php tr gip chng xi mn so vi t khng s dng bin php chng xi mn. V d: P= 1 khi canh tc khng p dng bin php chng xi mn cn cc gi tr P cho vic canh tc theo ng ng mc hoc trng cy theo bng cp dc khc nhau c trnh by bng : Gi tr P cho rung bc thang canh tc theo ng ng mc v dc Page 56 of 67
Jamaica, vng Smith field Lng ma 3300 mm/nm Elxanvado, vng Metapa Lng ma 1900 mm/nm i Loan Lng ma 2500 mm/nm Vng Trung du Vng Hsing Wa
- Khoai m trng trn cc m t - Trng chui lm sch t
St - Mn
Ng trng thnh hng nhp nh, t Mn - St c lm sch
17
127
Da trng nhp nh
St - Mn
11
62
Th nhng hc - PHN I CNG dc (%)
Canh tc theo Canh tc theo bng cy trng ng ng mc 1- 2 0,60 0,30 3- 8 0,50 0,25 9- 12 0,60 0,30 13- 16 0,70 0,35 17- 20 0,80 0,40 21- 25 0,90 0,45 Ngun: t Wischmaier v Smith (1978) Canh tc theo cc ng ng mc, trng cy thnh di, kt hp cc di bo v trn cc ng ng mc, tng mt trng, to cc h thng thm t bo v l nhng bin php tr gip tch cc hn ch tc ng ca dng chy v kt qu hn ch c qu trnh xi mn t (bng 12.6).
Page 57 of 67
nh hng ca vic qun l t ai n dng chy trn v xi mn trn vng t dc 8% Statevill, bang Carolin bc (Lowdermilk, 1953) Qun l t ai B ha, lm t sch, khng gieo trng Trng bng lin tc, lm t sch Lun canh cy trng Ph c Rng t hng nm Rng khng t Dng chy trn trung bnh (%) 29 10 9 >1 3,5 <0,3 t mt trung bnh hng nm (tn/ha/nm) 143 49 0,1 -
Cu 30: Bn cht ca phng php phn loi t theo pht sinh?

Phn loi t theo pht sinh cn c gi l trng phi phn loi pht sinh. C s khoa hc ca phng php l hc thuyt pht sinh t. Hc thuyt do nh bc hc Nga V.V. Docuchaev (1846-1903) a ra nm 1883 trong cng trnh "t chernozem Nga". Trong Nh bc hc cho rng, "t l mt vt th c lch s t nhin hon ton c lp; n l sn phm hot ng tng hp ca: (1) mu cht v m, (2) kh hu, (3) thc vt v ng vt, (4) a hnh v (5) tui khu vc. Hc thuyt hnh thnh t ca Docuchaev c cc nh khoa hc Nga v th gii tip thu v hon thin ng thi b sung thm mt yu t (6) l tc ng ca con ngi trong qu trnh hnh thnh t trng trt. S tc ng tng hp ca nhng yu t s quyt nh qu trnh hnh thnh t chnh. Cc vng a l t nhin khc nhau, yu t hnh thnh t khng ging nhau s din ra cc qu trnh hnh thnh t khc nhau. Kt qu hot ng ca cc qu trnh hnh thnh t c biu hin r trong cu to phu din t. Mi tng t trong phu din l sn phm c trng ca mt hay nhiu qu trnh pht sinh no y nn c gi l "tng pht sinh". V.V. Docuchaev cng l ngi u tin a ra nguyn tc phn chia phu din t thnh cc tng v ngh dng cc ch ci vit hoa A, B, C, D k hiu cho cc tng. Ni dung phng php a. Nghin cu cc yu t hnh thnh t Ni dung ny bao gm thu thp v nghin cu cc t liu c lin quan ti cc yu t t nhin nh hc thuyt hnh thnh t nu. b. Nghin cu xc nh cc qu trnh hnh thnh t. T nhng kt qu nghin cu cc yu t hnh thnh t kt hp vi nghin cu phu din t ngoi thc a, vi kt qu phn tch t trong phng th nghim s bit c qu trnh hnh thnh t. Cn lu , cc quy trnh nghin cu ngoi thc a cng nh trong phng th nghim phi c tun th nghim ngt, nu khng s cho ta kt qu khng chnh xc dn n phn loi sai. Cng nn bit rng mt s ch tiu khng c nh lng cht ch nn phng php ny c xem l phng php bn nh lng. c. Nghin cu xy dng bng phn loi t t trong lnh th nghin cu cn phi c chia ra cc loi theo mt h thng phn cp t cao xung thp nht. H thng phn cp nh vy trong Th nhng hc c gi l h thng phn v. H thng phn v Lin x (c) p dng gm 8 cp nh sau: Lp (Clas) Lp ph (Podclas) Loi (Tip) Loi ph (Podtip) Thuc (Rod) Chng (Vid) Bin chng (Raznvid) Bc (Razriad).
Page 58 of 67
Theo V.A. Kovda (1973), nc Nga v Lin x (c) tn ti 3 hng phn loi. Th nht "a l - pht sinh" hay "yu t - pht sinh" m i din l V.V. Docuchaev v N.M. Sybisev (trn c s yu t hnh thnh t tng hp v a l cnh quan) p dng cho cp phn v cao nht (lp v lp ph). Hng phn loi k tip l "Phu din- pht sinh" ng u l P.S. Kosovitz (1914), K.G. Glinka (1925), K. K. Gedroiz (1925)...; trn c s cc qu trnh hnh thnh t, 10 loi (Tip) t c phn chia v hng th 3 "Pht sinhtin ho" ("Pht sinh- lch s") do V.R. Volobujev (1964) v M.A. Glazovxka (1960)... xng; cc nh khoa hc ny i su nghin cu trong phm vi ca 2 hng trc . V d, nghin cu phn ng t hay nghin cu a ho phc v phn chia t cc cp khc nhau. Tuy nhin, mt trong nhng mc ch ca cc hng khc nhau l tm ra mt cp phn v c bn nht vi nhng tiu chun (criterions) r rng. Cui cng cc nh khoa hc thng nht ly "loi" lm cp c s. Loi (Tip): Cc t c tch ra t mt lp ph, bao gm mt nhm cc loi ph t c hnh thnh v tin ho trong cng iu kin sinh vt, kh hu, thu vn v c trng bng nhng biu hin ca qu trnh hnh thnh t r rng. Nhng c im chung ca cc t trong mt loi t l: - Cng phng thc thu nhn cht hu c v nhit, cng c im phn gii cht hu c. - Cng qu trnh phong ho , khong vt nguyn sinh, cng kiu hnh thnh khong vt th sinh v phc cht hu c- v c. - Cng ch nc trong t. - Cng mt cch di chuyn vt cht trong t. - Cng hng s dng, cng p dng nhng bin php duy tr v nng cao mu m ca t. Thut ng "loi" y cng quan trng v tng ng vi thut ng "loi" trong phn loi thc vt. Loi ph (podtip): Cc t c phn ra trong phm vi loi t. Cc loi ph t khc nhau bi mc pht trin ca qu trnh hnh thnh t. Loi ph ch giai on pht trin khc nhau v cht lng t. Thuc (hay H)- (Rod): Cc t c tch ra trong mt loi ph trn c s chng khc nhau v m hay mu cht. Chng (Vid): Cc t c phn ra trong mt thuc, chng khc nhau do thnh phn c gii khng ging nhau. Bin chng (Raznvid): Cc t c tch ra trong phm vi mt chng Bc (Razriad): Cc t c tch ra trong phm vi mt bin chng d. Cch t tn t Phn loi t theo pht sinh gii thch s hnh thnh, chiu hng bin i v pht trin, tnh cht ca cc loi t. Vic t tn t gn lin vi yu t v qu trnh hnh thnh t nn tng i d dng, d tip thu v c bit, t gp kh khn trong vic xut cc phng hng ci to t. Tuy nhin, tn ti ln nht ca phn loi theo pht sinh l cha th hin y cc tnh cht hin ti ca t. Nhiu vng t rng ln di tc ng ca con ngi nh b tr h thng cy trng nng lm nghip, bn phn cho cy trng, xy dng h thng thu li, ph rng ly t canh tc... Cc tnh cht t khng cn ph thuc cht ch vo cc yu t t nhin ban u m ph thuc yu t ni ti, yu t a phng do tc ng su sc ca con ngi. Page 59 of 67
Cu 31: Bn cht phng php phn loi t theo FAO-UNESCO?

C s ca phng php Ging nh phng php phn loi t Soil Taxonomy, cc tc gi ca h thng phn loi FAO- UNESCO cng da vo tnh cht hin ti ca t c lin quan ti ngun gc, iu kin v qu trnh hnh thnh tin hnh phn loi. Nh vy c th cho rng phng php ca FAO- UNESCO cng l phng php nh lng (nh lng tng chn on v tnh cht chn on). Ch c tnh cht hin ti c nh lung ho mi nh gi c mc p ng yu cu ca cy trng. Nhng c in v yu t, qu trnh hnh thnh tc ng n c tnh t c th xc nh c mi a vo s dng trong phn loi. Ni dung ca phng php a. Nghin cu cc yu t hnh thnh t Ni dung ny bao gm thu thp v nghin cu cc t liu c lin quan ti cc yu t t nhin trong hc thuyt hnh thnh t, gm: sinh vt, kh hu, m, a hnh, thi gian v tc ng ca con ngi. Vic nh gi cc iu kin t nhin theo mt h thng ch dn cht ch ca phng php c th x l trn my in ton. b. Xc nh tng chn on v tnh cht chn on Tng t l lp t nm song song vi mt t c cc c tnh sinh ra do cc qu trnh hnh thnh t, c phn bit vi tng nm k cn bi c tnh c th o m hay quan st khi nghin cu ngoi thc a kt hp vi phn tch mu t trong phng th nghim. Tng chn on (diagnostic horizons) l tng t m cc tnh cht c nh lng ho, dng xc nh tn n v t (name of units). c tnh chn on (diagnostic properties): mt s tnh cht c s dng phn chia cc n v phn loi t tr nhm chnh (major group) khng th coi l tng t. Cc tnh cht chn on nht thit phi c nh lng ho. Tng t nh trong Soil Taxonomy, cc tng chn on cng phn thnh 2 nhm tng: tng chn on b mt (Surface horizons) v tng chn on pha di (Subsurface horizons). Bng di trnh by mt s tng chn on v tnh cht ca chng c dng t tn t. Cc tng chn on v nhng tnh cht ca chng Tng chn on Ngun gc danh php/ Tnh cht chnh Cc tng chn on b mt= eppedon Mollic (A) Latin mollic, mm/ Dy, mu ti, BS % cao, cu trc bn Umbric (A) Latin umbra, bng ti,/ Ging mollic, tr BS thp Ochric (A) Hylp ochros, nht nht/ Mu rt sng, t hu c; c th cng v chc khi kh Melanic (A) Hylp melas, en; melan/ Dy, mu en, nhiu hu c(> 6% OC), thng gp trong t tro ni la Histic (H) Hylp histos, t bo/ Rt giu hu c, t trong mt thi gian ca nm Anthropic (A) c anthropos, con ngi/ Gn ging mollic do tc ng ca con ngi, giu P d tiu Fimic (A) Latin fimum, phn, bn st/ tng do bn phn lin tc Cc tng chn on pha di Argilic (Bt) Latin argila, st/ St tch lu t tng trn xung Natric (Btn) Latin sodium, natri/ Tng st giu natri, cu trc ct hay lng tr Spodic (Bh, Bs) Hylp spodos, tro g/ Tng tch lu cht hu c, st v nhm oxit Page 60 of 67
Th nhng hc - PHN I CNG Ferralic (Bws) Agic (A hay B) Oxic (Bo) Cambic (Bw, Bg) Albic (E) Calcic (Bk) Gipsic (By) Salic (B) Sulfuric (Cj)
Latin ferum, alumen, st, nhm/ Hm lng secquioxit cao, bo ho thp, t nht 8 % st, dy t nht trn 30 cm Latin agre, canh tc/ Tch lu st v cht hu c ngay di lp canh tc do trng trt Php oxide, xit/ Phong ho mnh hn hp st v nhm xit v st silict loi hnh 1:1 Latin cambixre, thay i/ Thay i hay bin i do vn chuyn vt l hoc do phn ng ho hc, ni chung khng c tch t Latin albus, trng / mu sng, st v st, nhm xit ra tri mnh Latin calx, vi/ Tch lu CaCO3 hoc CaCO3. MgCO3 Latin gypsum, thach cao/ Tch lu thch cao Latin sal, mui/ Tch lu cc mui Php sulfur, lu hunh/ Rt chua do m jarosite Mt s tnh cht chn on thng gp
Tn tnh cht Mt vi tiu chun (c im ch yu) ca tnh cht Thay i c gii t Cha lng st ln t nht hn 2 ln tng trn ngt St v nhm di ng 2 %, dung trng < 0,9 g/ cm3... Tnh Andic Cha 2 % Canxi cacbonat, hay si bt vi HCl 10 % Tch vi ECEC< 24 (meq/ 100 g sthay < 4 (meq/ 100 g t) Ferralic m r hay kt von mm, mu m r >7,5 YR Ferric Vt liu ph sa lng ng u n, OC gim khng theo qui lut Fluvic v 0,2 % ti 125 cm. rH thp ( 19), phn ng vi 'dipyridyn, bo ho nc Gleyic v Stagnic ngm hay nc mt (Stagnic),... Hn hp giu st ngho mn ca st vi thch anh, xut hin Plinthic m v bn nhng khng qu rn dao ct c Dung dch chit bo ho c dn in 15 mmho/cm hoc 4 Salic mmho/cm tng t 0- 30 cm nu pH > 8,5 15 % Na+ trao i hoc Mg+ + Na+ trao i 50 % ca CEC Sodic Nt n trong mt thi k b kh do giu st Vertic Mi tng chn on cn t c mt s tiu chun nh lng r rng th mi t c tn. V d, tng A.mollic cn c 6 tiu chun, tng B argic cn c 7 tiu chun. Tng t cc c tnh chn on cng cn t nhiu tiu chun. S khc bit y l gi tn c tnh chn on khng nht thit phi s dng tt c cc tiu chun t c m nhiu trng hp ch cn dng mt s trong . V d, c tnh Andic ch cn 1, 2 hay c 3 tiu chun; c tnh Fluvic ch cn 1 trong 2 tiu chun t c. c. Vt liu chn on (diagnostic materials) Vt liu chn on c phn nh mu cht nguyn thu khng cn biu hin qu trnh pht sinh t li du hiu ng k. Sau y l mt s trong nhiu vt liu t: cc vt liu do hot ng ca con ngi nh phn bn, cht thi,... cacbonat (Calcaric), hu c (organic), lu hunh (sulfudic), ph sa (fluvic), vt liu ni la (tephric).
Page 61 of 67
Th nhng hc - PHN I CNG d. Nghin cu danh php v h thng phn v
Danh php c s dng Khc vi Soil Taxonomy, ngoi cc danh php c ngun gc Latin, Hylp, c ra th mt s danh php c ngun gc cc th ting khc vn c s dng ch nhng t c th ca i kh hu ng thi mang tnh ho hp cao nh: t Podzols, t Solonetz, t Chernozem, t Kastanozem theo ting Nga; t Renzin theo ting Balan; t Andosols theo ting Nht... Tuy nhin, vic s dng danh php rng ri th hin thiu tnh thng nht v cht ch trong h thng phn loi mc d cc t c din tch ng k v c nghin cu kh k cc nc ny. H thng phn v So vi Soil Taxonomy, h thng phn v ca FAO-UNESCO n gin hn nhiu, bao gm 4 cp, l: nhm chnh (major groups) n v (units) n v ph (sub units) pha (phase). Cc nhm chnh v cc n v t c phn chia trn c s iu kin a l v bi cnh tin ho. Trong ti liu nm 1988 FAO-UNESCO cng b c 28 nhm t chia ra 8 ct (bng 15.6) bao gm 153 n v t Trong h thng phn loi WRB (C s tham chiu ti nguyn t th gii) b sung thm 3 nhm t mi: t bng gi (Cryosols), t cng rn (Duripans) v t nu sm nhn tc (Umbrisols) ng thi loi b nhm t xm tho nguyn (Greyzem) nhp vo nhm t nu thm Phaeozem (Phaeozems) v i tn nhm t potzon nu (Podzols) thnh tn nu en tng mt bc trng (Albeluvisols). Bn cnh WRB tu vo trng hp c th v v tr, mc , tnh cht ca tng, ca c tnh, hay ca vt liu m thm cc tip u ng phn cc cc cp thp hn nh: Bathi: Rt su Hypo: Nh (t) Cumuli: Chng xp Orthi: Hot ng Endo: Su Para: tng t Epi: Nng Proto: Tim tng Hyper: Nhiu Thapto: Chn vi Nh vy h thng ny c 30 nhm t v s n v t tng ln ng k. Cc ct nhm t v c s phn chia cc nhm Tn nhm t Tn FAOTing Vit tng ng UNESCO Ct I Fluvisols Gleysols Regosols Leptosols Ct II Arenosols Andosols Vertisols Ct III Cambisols S n v trong C s phn chia tng nhm 7 8 6 7 7 6 4 9 Gm cc t khng theo i kh hu
- FL - GL - RG - LP - AR - AN - VR - CM
t ph sa t gly t xng xu (ti b) t tng mng t ct t bt t nt n t mi bin i
Cc t khc nhau do m t c s bin i v mu sc, cu trc hoc cht so vi c trng ban u ban u
Page 62 of 67
Th nhng hc - PHN I CNG Tn nhm t Tn FAOUNESCO Ct IV Calcisols - CL Gyptisol - GY Solonetz - SN Solonchaks - SCo Ct V Kastanozem - KS Chernozem - CH Phaeozem - PH Greyzem - GR Ct VI Luvisols - LX Planosols - PL Podzoluvisols- PD Podzols -PZ Ct VII Lixisols - LX Acrisols - AR Alisols - AL Nitisols - NT Ferralsols - FR Plinthosols - PT Ct VIII Histosols -HS Anthosols - AT
NguynT - Mi trng 50A S n v trong C s phn chia tng nhm 3 4 6 7 4 5 5 2 8 5 5 6 6 5 6 3 6 4 5 4 t vng kh hu kh hn hoc bn kh hn
Ting Vit tng ng t tch vi t tch thch cao t mn kim t mn trung tnh t mu ht d t en n i t nu thm phaeozem t xm tho nguyn t nu en t potzon gi t potzon nu t potzon t nu xm vng bn kh hn t xm t tch nhm t nu tm t nu t loang l t hu c t nhn tc
Cc t giu hu c, bo ho cao thng gp trn tho nguyn hay di rng n i Cc t c tch lu secquioxyt v cht hu c di tng mt
Cc t vng nhit i v nhit i phong ho mnh
Cc t giu hu c v t canh tc
n v t l n v phn loi mc th 2 c xc nh bi mt biu hin r rng ca qu trnh hnh thnh, bin ho ca t v tn gi theo danh php c ngun gc Latin, Hylp hay nhng th ting khc. Cc danh php ny l nhng thnh t gi tn t. Ta c rt nhiu thnh t. Sau y nu mt s rt t trong cc thnh t lm v d *: Albic: Lat. albus, trng, ch t b ra tri mnh. Cambic: Lat. cambiare, bin i, ch t c bin i: mu, cu trc hay cht. Haplic: Hyl. haplos, n gin, in hnh, ch t c tng in hnh. Thionic: Hyl. theion, sulfua, hm s c mt ca vt liu sulfua. Rhodic: Hyl. rhodon, , ch t c mu . Lithic: Hyl. lithos, , ch t rt mng. Eutric: Hyl. eu, tt, ph nhiu, ch t c bo ho cao. ....... * Nhiu danh php chng ta c lm quen trong phng php Soil Taxonomy.
Page 63 of 67
n v ph t l cp phn v th 3 trong h thng phn loi. Cp ny khng th th hin c trn bn th gii t l 1/5.000.000, v th c p dng cho tng quc gia. Tuy nhin mt s nguyn tc chung cn km theo m bo tnh thng nht ca cc n v t. Nh vy ta c cc dng phng thc thm tip u ng khc nhau nh sau: 1) n v ph c lp trung gian gia cc nhm chnh mc th nht, v d: Gleyi-Dystric Fluvisols (FLdg) l Dystric Fluvisols c biu hin c tnh gleyic trong phm vi 100 cm. Andi-Humic Ferralsols (FRha) l Humic Ferralsols c hn hp vt liu tro ni la (andic). 2) n v ph t c lp trung gian gia cc n v t mc th 2, v d: Stagni- Gleyic Luvisols (LVgj) l Gleyic Luvisols th hin tnh kh (stagnic) do ng nc b mt. Calci- Mollic Solonetz (SNmk) l Mollic Solonetz c tng calcic trong phm vi 125 cm. 3) n v ph t m tng hoc tnh cht c a vo n v t (mc th 2) nh l mt pha t (phase), v d: Anthraqui- Stagnic Solonetz l Stagnic Solonetz c lin quan ti ng nc do ti (Anthraqui). Rudi- Calcaric Regosols (RGcr) l Calcaric Regosols c si, hoc cui trong lp t mt hoc trn mt t. 4) n v ph c lp bng cch thm c tnh c s dng trong mc th nht v th 2, v d: Grumi- Eutric Vertisols (VReg) l Eutric Vertisols khi kh c kt cu ht ln trong phn trn 18 cm. Alumi- Humic acrisols l Humic Acrisols bo ho nhm 50 % hay hn t nht mt phn ca tng B argic trong phm vi 125 cm. 5) n v ph c to bi nhiu chi tit ca cc c tnh s dng khi xc nh n v t mc 2, v d: Hyper-Calcaric Cambisols (CMch) l Calcaric Cambisols c cha vt liu cacbonat t 40% tr ln. Umbri - Humic Alisols (ALuu) l Humic Alisols c tng A umbric Pha t (phase) gii hn nhng yu t c lin quan n b mt t hoc tnh cht di t mt (subsurface features). Chng khng nht thit lin quan ti s hnh thnh t v nhn chung giao nhau gii hn ca cc n v t khc nhau. Nhng tnh cht c th c hnh thnh do s dng t. y c mt s pha nh: anthraquic (t do ti nc ng b mt), duripan (lp cng rn do ct xi mng ho), fragipan (lp t tht pha di gn li rt chc c t trng ln), gilgai (t st c tiu a hnh c trng, thng l t c h s gin n cao), lithic (c dng khi trong phm vi < 50 cm xut hin ti), placic (ch s c mt lp st mng, mu t en n b xi mng ho bi st v mangan hay hn hp st- hu c), salic, rudic (ch din tch c si, , cui hay l thin trong lp t mt), skeletic (lp t vt liu th vi dy b nht l 25 cm v xut hin trong phm vi 50 cm). gi tn t mt cch d dng ta s dng b kho phn loi (keys to soil classification) bng cch: trc ht xy dng h thng danh php gi tn nhm t, tip theo xy dng h thng danh php gi tn n v t ri la chn phng thc t tn n v ph t, cui cng tu theo trng hp c th m gn thm pha t. Page 64 of 67
Nh vy cu to tn mt t nh sau: tn pha- tn n v ph- tn n v- tn nhm. V d: Sali- Endo- Proto Thionic Fluvisols Sali - Pha t Endo - n v ph Proto - n v t Thionic Fluvisols - Nhm t
Cu 32: Phn loi t VN? Lch s pht trin?

Tnh hnh cng tc nghin cu phn loi Vit Nam C th ni c 3 thi k nghin cu phn loi t trn th gii u c nh hng n Vit Nam, tuy c chm hn. Nh bit, ng cha ta t xa bit phn loi t s dng, ci to, qun l v nht l p dng cng tc nh thu nng nghip. Trong cc tc phm ca mnh (Vn i loi ng, Ph bin tp lc), L Qu n cho bit: Triu Nguyn c nhng nghin cu kh su sc v t, trong phn loi t kh r rng. Trong thi k cui th k XIX u th k XX nc ta nhng cuc iu tra nghin cu t theo tng vng thu c kt qu to ln phc v nng nghip v khai thc t mi. Nhng thnh tu c s ng gp ca nhiu nh khoa hc Vit Nam nh: L Qu n, Nguyn Cng Tr, Phm Gia Tu, H c V, ca cc nh khoa hc nc ngoi nh: Lm Vn Vng (Trung Quc), E.M. Castagnol, Y. Henry (Php)... Thi k 1956- 1975. y l thi k pht trin y gian kh nhng khoa hc t li c pht trin mnh m nht l lnh vc nghin cu phn loi v xy dng bn . Min Bc va xy dng CNXH va chi vin cho cuc u tranh gii phng dn tc min Nam. Trong hon cnh kh khn , nghin cu phn loi t c cc nh khoa hc t ln hng u. Nm 1959 s th nhng min Bc Vit Nam theo phn loi pht sinh ra i (V. M. Fridland, V Ngc Tuyn, Tn Tht Chiu, nh, L Thnh B, Nguyn Vn Dng, Trn Vn Nam, Phm Tm, Nguyn nh Toi...). Tip l giai on nghin cu hon chnh h thng phn loi v xy dng bn t t l trung bnh v ln cho cho cc tnh, cc huyn v nhng nghin cu khc phc v pht trin kinh t x hi. i ng cc nh nghin cu lc ny ln mnh hn rt nhiu c v s lng c v trnh chuyn su (xin php khng k tn v qu nhiu). Bn t ton quc t l 1/1.000.000 c xut bn nm 1976 nhng thc cht c xy dng trong giai on ny. min Nam, nm 1959 cng tin hnh nghin cu phn loi t v s t min Nam theo phn loi ca Soil Taxonomy do F.R. Moorman ch tr ra i nm 1960. Tuy khng c nh gi cao do nhiu nguyn nhn, song y l ln u tin h thng phn loi ca Soil Taxonomy c p dng Vit Nam. Bn cnh cc nghin cu phn loi xy dng bn t t l ln cng c tin hnh mt s vng khai thc s dng. V d, cc cng trnh ca Thi Cng Tng, Trng nh Ph,... Thi k sau 1975 n nay Sau khi nc nh thng nht, cng tc iu tra phn loi xy dng bn tp trung phc v quy hoch pht trin chung v khai thc vng t mi. Cc bn ch yu c xy dng vi t l trung bnh v ln c bit dnh cho cc tnh thuc pha Nam. Nhng thng tin mi v phn loi t ca FAO- UNESCO k c ca Soil Taxonomy vo nhng nm 80 ca th k trc c cc nh khoa hc n nhn. Hoc trc tip hoc di s gip ca chuyn gia Quc t, phng php phn loi ca FAO- UNESCO c nghin cu v s dng kh rng ri. Bn t ton quc t l 1/1.000.000 c Hi Khoa hc t Vit Nam xut bn nm 1996. Nhiu khu vc, nhiu tnh c bn t theo phn loi FAO- UNESCO (Ty Nguyn, ng bng sng Cu Long, Qung Ngi..., Page 65 of 67
cc a phng ng bng Bc B nh Nam nh, Ninh Bnh... Phng php phn loi ca Soil Taxonomy tuy gp nhng kh khn khch quan nht nh nhng cng c cc nh khoa hc quan tm nghin cu tin ti p dng rng ri trong tng lai. C s phn loi t Vit Nam a. Tm tt hon cnh hnh thnh t Nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam nm trn trong vnh ai nhit i Bc bn cu thuc vng ng Nam . Pha Bc gip Trung Quc, pha Ty gip Lo v Campuchia, pha ng v Nam gip Thi Bnh Dng. Nc Vit Nam c hnh ch S ko di hn 15 v t 8033-23023 VB v 102010 -109026 K. C hn 3200 km ng b bin. nh ni cao nht Vit Nam l Fanxipan: 3 143m, nh ni cao nht pha Nam l Ngc Linh: 2598m. Ngoi b phn t lin, lnh th Vit Nam cn c thm lc a rng vi nhiu o v qun o trn bin ng. a cht v a hnh C th chia lnh th Vit Nam thnh 2 vng ln: ng bng v trung du min ni. Vng ni c a hnh rt phc tp, nhiu dy ni cao, nhiu t gy su, cc cao nguyn... to nn cc iu kin t nhin ht sc phong ph. Trong vng ni ta gp cc loi m khc nhau: granit, riolit, diolit, bazan, anderit, phin mica, gnai, ct kt cc loi, vi, hoa, quczit... Vng ng bng: hai ng bng ln Vit Nam l ng bng sng Hng v ng bng sng Cu Long, a hnh trng v thp, c b mt tng i bng phng. Cu to a cht gm cc trm tch tam di, trm tch t pha trn. Vng ra ng bng tip gip vi bin thng chu cc tc ng ln ca bin. Vng ng bng min Trung b chia ct bi nhng dy ni m ra bin, cc vt liu tch ng y ch yu l ct cc loi vng ven bin. Kh hu Vit Nam c kh hu nhit i gi ma vi 3 kiu kh hu ph bin: - Kiu kh hu nhit i gi ma, ma h nng ma nhiu, ma ng lnh ma t Bc B. - Kiu kh hu nhit i gi ma, ma nhiu na cui ma h v na u ma ng Trung B (tr Ninh Thun v Ty Nguyn). - Kiu kh hu nhit i gi ma, quanh nm nng, ma nhiu vo ma h, kh hn v ma ng Nam B, Ty Nguyn v Ninh Thun. Cc min kh hu c chia ra cc khu vc kh hu gn vi 9 vng sinh thi l: Ty Bc, Vit Bc, ng Bc, ng bng sng Hng, duyn hi Bc v Trung Trung B, duyn hi Nam Trung B, Ty Nguyn, ng Nam B v ng bng sng Cu Long. Thm thc vt rng Vit Nam Thm thc vt rng Vit Nam cng rt phong ph, ngoi nhng yu t thc vt c hu ca Vit Nam nh cy lim, sng l, da, phong lan,... Vit Nam cn l ni hi t t nhiu ngun sinh vt di c t pha Bc xung, pha Ty (n ) sang... Theo Thi Vn Trng (1971), thm thc vt rng Vit Nam c chia thnh 14 kiu qun h. S tc ng ca con ngi Nhiu vng t rng ln Vit Nam nh ng bng Bc B, Nam B, Trung B v nhiu vng min ni v trung du c s dng vo sn xut nng lm nghip. Nhng vng t ny chu s tc ng su sc ca con ngi theo c 2 hng tch cc v tiu cc. b. Nhng qu trnh hnh thnh v bin i chnh din ra trong t - Qu trnh tch lu mn v than bn. - Qu trnh tch lu tng i v tuyt i Fe, Al trong t. - Qu trnh gly. Page 66 of 67
Th nhng hc - PHN I CNG - Qu trnh ho mn. - Qu trnh ho chua, qu trnh ho phn. - Qu trnh ra tri - xi mn t. - Qu trnh bi p ph sa.
HC! HC NA! HC MI!
Page 67 of 67

PHẦN ĐẠI CƯƠNG

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PHẦN ĐẠI CƯƠNG

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Th nhng hc - PHN I CNG PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

1. Nu cc qua trnh phong ho v khong vt? Lin h thc tin VN?

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

CaSO4.2H2O Thch cao Fe2O3.nH2O Limonit

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

Cu 5: Cht hu c v mn trong t Vit Nam

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

Cu 7: Cc dng hp ph trong t? ngha? Thc tin?

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

Cu 8: Hp ph trao i cation? Quy lu phn ng hp ph cation?

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

Cu 9. Dung tch trao i cation ca t (CEC)

NguynT - Mi trng 50A

10. no baz - BS ( bo ho baz) ca t

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

11. Trnh by cu to keo? Phn loi keo?

SiO2 yH2O SiO32SiO3 SiO322-

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

Hnh 5.3. S cu to keo dng (theo Gorbunov)

khu t ch n khng di chu y on I n t q. hh i n u Io Nh n + FeO+

FeO+ FeO+ FeO+ Cl-

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

H+ COO R(COOH)n COO H+ OH CO OH - O H+

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

khu t ch n khng di chu y Ion n t q.hh i n u Io 2- Ca2+ Nh n SiO 3

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

(a) Phc mn nhm, st

(b) Phc mn silic

COO OH ...[RMe] O OOC (COOH)n-1 R O OH ...R (COOH)n (OH)m (OH)m-1 Me

Cu 12: c tnh cc loi keo st trong t

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

Th nhng hc - PHN I CNG

NguynT - Mi trng 50A

Phi n gipxit Phi n oxit silic

6(OH) 4Al 4O + 2(OH) 4Si 6O

Th nhng hc - PHN I CNG