Ca dao t c ng v i Ha h c

Ca dao t c ng v i Ha h c

Dnh t ng nh ng ng i yu Ha h c

Copyright V Ng c Bnh, http://ngocbinh.dayhoahoc.net

Ca dao t c ng v i Ha h c Gi i thch cu ca dao:

Anh

ng b c b c lm cao

n cng Phn chua em nh n c no cng trong

Gi i thch: Phn chua l mu i sunfat kp c a nhm v kali. d ng tinh th ng m 24 phn t H2O nn c cng th c ho h c l K2SO4.Al2(SO4)3.24H2O. Phn chua cn c g i l phn nhm, ng i ta bi t phn nhm cn tr c c kim lo i nhm. Phn nhm c i u ch t cc nguyn li u l Al2O3), axit sunfuric v K2SO4. Phn chua khng c, c v cht chua, t tan trong n c l nh nhng tan r t nhi u t trong n c nng nn r t d tinh ch b ng k t tinh l i trong n c. Cng do t o ra k t t a Al(OH)3 khi khu y phn vo n c dnh k t cc h t nh l l ng trong n c c thnh h t Anh t to hn, n ng v chm xu ng lm trong n c. ng b c b c lm cao c cc vng l c n c trong t st (c thnh ph n chnh l

Phn chua em nh n c no cng trong Phn chua r t c n cho vi c x l n c dng cho t m, gi t. V c c phn chua trong v sng cho nn ng y cn g i l minh phn (minh l trong sng, phn l phn). Theo y h c c truy n th: Phn chua, chua cht, l nh lng Gi i c, to th p, st trng ngoi da D dy, vim ru t, th p t Dng li u th t t, thu c r t hay Phn chua lm h t ng a, st trng v v y sau khi c o m t xong, th c t tc th ng l y m t mi ng phn chua to xoa vo da m t cho khch. Phn chua dng bo ch ra cc thu c ch a au rng, au m t, c m mu, ho ra mu (cc lo i xu t huy t).

Ca dao t c ng v i Ha h c Theo ng y, hn the c v ng t m n, tnh mt dng h s t, tiu vim, ch a b nh vim h ng, vim h nh nhn h ch, sng lot rng l i. Nn c cu cao dao sau: Hn the ng t, m n, mt thay Tiu vim, h s t, l i hay au Vim h ng, vim l i lu Vim h ch, vim m t thu c u snh b ng. V y hn the l ch t g ? Gi i thch: Hn the l ch t natri tetraborat (cn g i l borac) ng y g i l bng sa ho c nguy t th ch, d ng tinh th ng m 10 phn t H2O (Na2B4O7.10H2O). Tinh th trong su t, tan nhi u trong n c nng, khng tan trong c n 900. Tr c y ng i ta th ng dng hn the lm ch t ph gia cho vo gi l a, bnh ph , bnh cu n ph m v n cho nh ng th ny khi n s c m th y dai v gin. Ngay t nm 1985 t ch c th gi i c m dng hn the lm ch t ph gia cho th c c, c th gy s c, tr y tim, co gi t v hn m. Natri tetraborat t o thnh h p ch t mu v i nhi u oxit kim lo i khi nng ch y, g i l ng c borac. Trong t nhin, borac c d ng khong v t tinkan, cn kenit ch a Na2B4O7.4H2O. Borac dng s n xu t men mu cho g m s , thu tinh mu v bo ch d c ph m. u

thu tinh quang h c, ch t lm s ch kim lo i khi hn, ch t st trng v ch t b o qu n, ch t t y tr ng v i s i. Hn the cn c dng Theo ng y, hn the c v ng t m n, tnh mt dng h s t, tiu vim, ch a b nh vim h ng, vim h nh nhn h ch, sng lot rng l i. Hn the ng t, m n, mt thay Tiu vim, h s t, l i hay au Vim h ng, vim l i lu Vim h ch, vim m t thu c u snh b ng. u

Ca dao t c ng v i Ha h c Ty y dng dung d ch axit boric long lm n c r a m t, dng natri tetraborat ch thu c ch a au rng, l i.

G ng v mu i c nhi u cng d ng nn c cu dao: "Chua, cay, m n, ng t t ng. G ng cay, mu i m n xin ng qun nhau" G ng v mu i c nh ng cng d ng g ? T i sao g ng l i cay? Gi i thch: Mu i m n - g ng cay thnh thnh bi u t ng i vo ca dao, t c ng Vi t Nam. ngha bi u hi n cay v m n l c n thi t v kh qun th h n ph i ni vi l i. Khng ph i ng u nhin m cc t c y u t cay b t n, khng lnh (cay c, cay c c, cay ng, cay u c chung nt ngha c, cay nghi t, chua cay, su ng thu c dng; c tnh c a g ng v mu i, hai mi v i v i con ng i. C n thi t th ai cng bi t, cn kh qun

cay), cn cc t c y u t m n th l i th hi n s thn thi t, g n k t (m n m, m n mi, m n n ng). Trong cc v thng th ng, th cay, cu ng ch t m n, ng t, chua thu c m. Cay gy ra b t r t, nng n y, cay nh h t, c n t v n cn cay, qu l kh qun. M n h u nh khng c tc i cha n m n, i con d ng ngay, m m theo th i gian n m n, kht n c ( khng ph i d qun. Chng ta hy tm hi u ngha v m t ha h c c a cu ca dao trn. T i sao g ng l i cay? G ng v mu i c cng d ng k di u g trong i s ng?

kht n c) ho c ph i rt kinh nghi m m n m t ngon, gi n m t khn, cng

Tm hi u v g ng
Thnh ph n ho h c:. G ng ch a 2-3% tinh d u v i thnh ph n ch y u l cc h p ch t hydrocarbon sesquiterpenic: -zingiberen (35%), ar-curcumenen (17%), -farnesen (10%) v m t l ng nh cc h p ch t alcol monoterpenic nh geraniol, linalol, borneol.

Ca dao t c ng v i Ha h c Nh a d u ch a 20-25% tinh d u v 20-30% cc ch t cay. Thnh ph n ch y u c a nhm ch t cay l zingeron, shogaol v zingerol, trong gingerol chi m t l cao nh t. Ngoi ra, trong tinh d u G ng cn ch a -camphen, -phelandren, eucalyptol v cc gingerol. Cng d ng ch a b nh k di u c a g ng Ngoi l m t gia v thm ngon, g ng cn c bi t n nh l m t lo i thu c

khng sinh t nhin t t cho s c kh e m khng c b t c tc d ng ph no! 1. G ng t lu c coi l m t gia v c a m i gia nh V sao chng l i c cc ch em n i tr a chu ng gip s n xu t Amylase v Protease. cc axit amin nh hn. Ngoi ra, g ng c cng d ng ngn ng a cc v t lot. N cng l li u thu c gip x l tnh tr ng to bn v tiu ch y trong khi cng lm gi m tri u ch ng bu n nn. ng th i chng cn c ch vi khu n c h i, thc y s ho t ng c a cc vi khu n thn thi n c l i cho ng tiu ha c a con ng i. 2. G ng c thnh ph n gingerol m t ch t ch ng oxy ha m nh Ch t gingerol c trong g ng gip gi m bu n nn b ng cch ch n cc th th serotonin trong d dy (cc th th gy bu n nn). Nh ng nghin c u g n y cn ang ch ng minh ch t chi t xu t t b t g ng gip ch tuy t v i cho b nh nhn ung th ang ha tr li u. c bi t cc k t qu c a chng ch ng minh g ng lm gi m ng k tri u ch ng bu n nn. 3. G ng c thnh ph n h u ch nh Tecpen v Oleoresin y l 2 thnh ph n c tnh st trng, ch ng vim, gin n m ch mu, lu thng v gi m to bn. Cc thnh ph n trn c a g ng c cc th y thu c coi l m t lo i thu c khng sinh t nhin m khng c tc d ng ph . N gip c ch enzyme trong mu v d dy m t cch t nhin. 5 n th ? C m t s l do khi n g ng tr thnh m t gia v ph bi n trong cc b a n. Ch ng h n nh g ng y l 2 enzyme tiu ha c c k h u ch cho c th . Chng gip ph v tinh b t, sau cn gip ph v cc protein t o thnh

Ca dao t c ng v i Ha h c i v i b nh nhn c v n tim m ch, m t l ng th ng dng hng ngy c a

g ng s lm gin cc m ch, gi m au v ch ng vim. 4. G ng gip s n xu t s l ng l n ch t ch ng oxy ha Cc ch t ch ng oxy ha c trong g ng gip tng c ng c tim, gi m cholesterol trong mu. 5. G ng c tc d ng ch ng vim cao B nh nhn b vim kh p v long xng c th dng g ng cho cc b nh nhn ti u ng. M t bi n php khc cng c bi t l nh v gi m ho, t n l n c th h tr i u tr cc ch ng c m ch a tr b nh vim h ng hi u qu . gip gi m au v kh ch u. N cng c coi l li u thu c gip i u ti t l ng ng trong mu

Trong n u ng g ng c nhi u cng d ng nh: - Ch ng l nh cho th c n c tnh l nh nh b u b, cc lo i c i, cc mn thu s n ( c, cua, c), gia c m ( mi n Nam, v t lu c ph i ch m n c m m g ng), gia sc nh th t c s n. tru, th t b c h p g ng l mn

- Lm d y mi thm bnh m t, ch, r u, bia - Ch ng nhi m vi sinh v t (da, kim chi) Do g ng c nhi u cng d ng nn c cu dao: "Chua, cay, m n, ng t t ng. G ng cay, mu i m n xin ng qun nhau"

Ca dao t c ng v i Ha h c Tm hi u v mu i n cc n c thu c Lin X (tr c y), ng i dn bnh m v mu i. Cn n gia nh. a phng n khch qu b ng Vi t Nam, mu i l gia v khng th thi u trong m i b a

Cc thi u n Ukraina m c trang ph c truy n th ng t ng bnh m v mu i

Mu i n c cng th c ha h c l NaCl. C nhi u trong n c bi n, ngoi ra cn c trong: n c m t, mu, n c ti u,... Mu i n r t c n thi t cho c th chng ta. M i ngy, c th chng ta c n t 10 gam 15 gam mu i. Trong c th , mu i chi m n ng th . H ng c u ch t n t i n ng 0,9% so v i n c c a c mu i ny. Th p hn th h ng c u b v , cao

hn th b n b teo. Do , nh h ng nghim tr ng t i tnh m ng con ng i. Ng i b b nh cao huy t p c n n nh t mu i. Ng i m c b nh th n n mu i s b ph,... Trong i s ng, qu n o v i mu n u ngm trong n c mu i tr c khi gi t s h n ha tan c a thu c ch s phai mu c a qu n o. l do mu i n lm gi m b t

nhu m trong n c. Ngoi ra, mu i phn ly ra ion dng v ion m c th lm tng s k t h p c a thu c nhu m v i v i s i v i do lm cho thu c nhu m v i kh b tri v v i t b phai khi gi t.

Ca dao t c ng v i Ha h c Mu i dng p c trnh b n, h do trong t bo vi sinh v t, vi khu n r t cao lm cho

ch a m t l ng mu i r t nh . Khi p c trong mu i c n ng ho t ng.

n c trong t bo vi sinh v t, vi khu n b th m th u ra ngoi gy c ch vi khu n V th m c cu ni C khng n mu i c n, * Th m th u l s v n chuy n c a n c ngang qua m t mng bn th m t pha c n ng n c cao hn n pha c n ng n c th p h n.

Mi ng tr u mang r t nhi u ngha: Mi ng tr u dng trong giao ti p, mi ng tr u l u cu chuy n:

"Ti n y n m t mi ng tr u H i r ng qu qun Mi ng tr u dng trao duyn: "Tr u ny tr u qu , tr u hoa Tr u Loan, tr u Ph ng, tr u ta, tr u mnh" Mi ng tr u dng trch ng i b n trai ch m chn: "Ba ng m t m tr u cay u chng l "

Sao anh khng h i nh ng ngy cn khng By gi em c ch ng Nh l c ch u, chim l ng bi t sao " Mi ng tr u dng khuyn nh l a i "C ph i duyn nhau th th m l i ng xanh nh l, b c nh vi" Mi ng tr u dng ni khi gip vi c c i xin:

"Gip cho quan tm ti n cheo Quan nm ti n c i l i o bu ng cau"

Ca dao t c ng v i Ha h c Mi ng tr u dng trang i m: "Tr u ny tr u tnh, tr u tnh n vo thm Mi ng tr u dng o th i gian: "Lng gi ng n u mi mnh, mi ta"

Ch em n gi p b tr u em sang i ta cng Ho c l: "Ng i chi m i gi p b tr u Mong anh nn l i, i cu gii by" ng cha ta dng mi ng tr u Th Nguy n Bnh: "Nh em c m t gin gi u Nh ti c m t hng cau lin phng Thn oi ng i nh thn ng Cau thn oi nh gi u khng () thn no ? " V: "Ci ngy em i l y ch ng Gi u khng dy ch ng bu n leo vo gin" Dn ca quan h B c Ninh" "Cau non snh v i tr u vng Con non k t b n, tr u vng k t duyn" Hay: "Tng t mi d s u di n t cc cung b c c a tnh c m. Cy cau, gin gi u (tr u) i vo vn th ca. m t lng

Cng i m t ng v i vng chi anh"

Cha n m th y say mi ng tr u"

Gi u khng l tn cy cho l

n tr u (n gi u)

Ca dao t c ng v i Ha h c V: "Say nhau quan h cng say Nng niu m t mi ng tr u ny m i nhau thng n t n v n cau

yu xin g i mi ng tr u lm tin" V lc gi b n: "Mi ng tr u cnh ph ng h ng mi D t do cu ht ng i i ng v " Vn ho tr u cau c ngha ho h c v nhn vn nh th no ?

Gi i thch:

nay. Ngy nay cn r t t ng i n tr u nhng mi ng tr u i vo i s ng vn ho, tnh c m c o v phong t c c a dn t c ta hng m y ngn nm vn hi n. Vn ho "Tr u cau" mang tnh c i n c a ng i Vi t Nam. Tch truy n "Tr u cau' nh Vi t Nam d ng thnh phim truy n h p d n, cn ca khc v tch "tr u cau" c t tr c cch m ng thng 8 (1945) ngha ho h c : Tr c y ng i ta th ng m i nhau n mi ng tr u cho vui, cho m ng i, cho thm mi ng... c ng n tr u s lm cho vui, m v s ch mi ng hay khng ? L tr u c ch a t 1,8 - 2,4% tinh d u, ch y u l chavibetol v chavicol cng m t s phenolic khc. N c p l tr u c tc d ng tng p, gi m m ch ngo i vi v tnh khng sinh r t m nh. ch a v t thng. 10 ng y dng tr u nh gi, ch a c m cm, b ng,

ruy n thuy t dn gian "tr u cau" c lu truy n t i Vn Lang n

Ca dao t c ng v i Ha h c Trong h t cau (y h c c truy n g i l - inh lang) c kho ng 18% tanin, 14% ch t d u, 2% mu i khong v cc h p ch t ancaloit, ng t m t, kch thch th n kinh ph giao c m. Tr u cau khng th thi u vi, khng c vi mi ng tr u khng th chuy n sang mu . Vi l ch t ki m, khi tc d ng v i arecolin, ch t ny c tnh c m c tc d ng gy hng ph n. c v chuy n thnh arecaidin khng c bi t l arecolin (C6H13NO2) chi m 0,5%. Chnh arecolin c tc d ng lm ti t n c b t, lm co

Ng i ta th ng thm vo mi ng tr u m t lt v r cy chay. V c tc d ng tng thm tanin cho mi ng tr u. Nhai mi ng tr u kho ng 15 - 20 pht, b t u "gi p b tr u", nhi t c th 370C, cc ph n ng ho h c, ph n ng sinh mu gi a cc phenolic, arecolin, arecaidin, tanin v cc ch t khc trong mi tr ng ki m x y ra. Chnh cc ph n ng ny t o cho ng i n tr u c m gic say, hng ph n, m p lm cho da m t h ng ho, mi th m, ch ng c m cm, di t khu n, lm s ch mi ng, lm ch t chn rng. n tr u chnh l m t cch trang i m c a ng i ph n tr c y. Mi ng tr u lm cho i m thm h ng, i mi thm th m, cho lng thm say. ngha nhn vn: L tr u, qu cau l hai th khng th thi u trong cc hoa, tr u, ru, b c l l nghi th c). Mi ng tr u c m t trong m i l nghi, c i h i, gi ch p, tang gia... tr thnh phong t c, truy n th ng c a ng i Vi t Nam. Ngy nay tuy khng n tr u nhng trong cc l nghi ng i ta v n gi phong t c truy n th ng ngha l v n c tr u, cau. L d m h i cn g i l l "b ci tr u". t l , th cng th n thnh, t tin. Ng i ta th ng ni "hng, hoa, ph, t u, b c l chi nghi" (hng,

11

Ca dao t c ng v i Ha h c Ngy xa, cc c c cu: Nam v t u nh k v phong ni ln tc d ng hng ph n c a r u. R u ngm thu c g i l r u thu c dng ch a b nh v t m b c th . Ci nguy hi m l ai cng bi t u ng nhi u r u l c h i nhng hay b qu chn v d nghi n khi nghi n th r t kh t b . tnh yu. Nh th T n vi t: Say sa ngh cng h i i v i m t s ng i n nh

H th h th t, say th i (th) v n say Trong cc cu c vui chng ta nn t u b t kh p v ng n ng Nga c cu: Khi say bi n ch m t nh th l n n u g i m nghi n th Tr i ch b b ng vung. L B ch Trung Qu c, qu say khi lm th m nh y xu ng i ng

sng v t nh trng vng. Vn ho r u c ngha ho h c v nhn vn nh th no? V sao r u gi c th lm ch t ng i?

Gi i thch: R u u ng tn ho h c l etanol c cng th c C2H5OH. R u tr ng l dung d ch c a C2H5OH trong n c v i n ng nhau. khc r u l ph n trm th tch c a

r u trong dung d ch n c. R u 400 l lo i r u m 100 ml dung d ch r u ny th c 40ml r u v 60ml n c. R u c n ng cao kho ng 80 0 90 g i l c n. l khi ni m chung V ho h c, r u l d n xu t c a hidrocacbon trong m t ho c nhi u nguyn t hi ro c thay th b ng nhm hidroxyl (OH). khng dng r u, c khc chng ch l kh u v t ng vng. v r u, nhng ch c etanol m i u ng c. Trn th gi i, ch ng dn t c no

12

Ca dao t c ng v i Ha h c R u l con dao hai l i, n u dng t v h p l th c l i cn khi l m d ng d n n nghi n l i l k th nguy hi m. V m t y h c, r u c tnh gy ng v an th n, c ch th n kinh, gi m au, n u u ng t s tng ti t d ch v , tng h p th , tng nhu th nguy hi m nh ma tu v thu c l. Ngy xa, cc c c cu: Nam v t u nh k v phong ni ln tc d ng hng ph n c a r u. R u ngm thu c g i l r u thu c dng v t m b c th . Ci nguy hi m l ai cng bi t u ng nhi u r u l c h i nhng hay b qu chn v d nghi n khi nghi n th r t kh t b . tnh yu. Nh th T n vi t: Say sa ngh cng h i i v i m t s ng i n nh ch a b nh ng ru t, n ngon mi ng... V v y s l b t cng v thi u khch quan n u ch hon ton ln n r u, coi r u l k

H th h th t, say th i (th) v n say Trong cc cu c vui chng ta nn t u b t kh p v ng n ng Nga c cu: Khi say bi n ch m t nh th l n n u g i m nghi n th Tr i ch b b ng vung. L B ch Trung Qu c, qu say khi lm th m nh y xu ng i ng

sng v t nh trng vng. T ch c y t Th gi i ku g i m i ng i b r u v qu nhi u tc h i: hng nm tiu t n 50 t c trong r u). Th nhng, m t s n c nh Lin X (c), C - oet c m r u m khng thnh cng. Chng ta khng khuy n khch u ng r u, nhng r u v n t n t i trong cu c s ng hng ngy. V v y cng nn tm hi u v vn ho r u (Drrinking Culture) R u c 2 lo i: Lo i ch t hoa qu v lo i ch t ng c c. R u ch t hoa qu , tr c tin ph i k vang tr ng, vang (Georgie), vang Mn avi, vang Bungari v.v... 13 n r u nho (vang nho). C (cho ph n ) vang Bordeaux, Alsace (Php), vang Alazan la M ; 96 t mc c; 70% tai n n xe c ; t l nghi n c h i nh an hit, metanol v ch t cao (26% do ng c c p b i cc t p ch t

Ca dao t c ng v i Ha h c Lo i vang s i b t, sm banh mang vng Reims, cch th a danh Champagne (Php) c bi t

Pari (Php) 140 km. Hng Piper - Heidseik

vng ny,

thnh l p t 200 nm tr c, c h m r u di t i 16 km, th ng xuyn ch a c 15 tri u chai v m t b o tng d i lng h u h t cc vng trn Tri Cognac t. a danh cch Pari 600 km. R u c bi t do c ch n gi ng k. Qua qu trnh c s n (lo i s i Limousin ho c Troncais n 40 nm. trn 5 nm: nhn t chuyn lu gi cc lo i sm banh c a

C u k hn l r u Cognac. Cogac l m t t v c lm t lo i nho ln men chng c t, trong cc thng g s i do nh n c qu n l) v i th i gian kh di t 3 N u

trong kho ng 3 - 5, r u c nhn V * S *; n u

VSOP; t 25 - 35 nm: nhn XO. Lo i ny c 4 hng s n xu t: Hennesy, Martel, Remy Martin, hay Martel c gi t vi trm 4000 USD (40 tri u ng Vi t Nam). n vi ngn la. C lo i Cognac dnh cho vua cha hay t ph - nhn XO tr gi 19000 franc Php, ho c n c ta do i u ki n kh h u, th nh ng khng c cc lo i nho ngon nn dng vang to, m, m n, du... cng theo nguyn t c ln men, chng c t ni trn v ch trong th i gian ng n. H N i c lng r u M n i ti ng, t n t i cch l r u ngon nh t H y 6, 7 trm nm Vn Th , Trng vng B ch mai - Hong Mai - Tng mai nay l x Hong nh thu c qu n Hai B Trng.

Thnh, b t m b t tri k v . Trong Tam Qu c, To Tho v Lu B anh hng. Vua T n khi u ng r u m m i khi bn lu n n r u Whissky, tiu u c v i Chung V Di m cng dng r u m. vng Scotland pha B c n c Anh. trong thng

R u ch t ng c c (tinh b t); tr c h t ph i k bi u v th ng g p l Whissky Chivas Regal

Whisky loa ny c lm t m ch nha v i 3 lo i thu n ch ng: Glenlivet, Long mann v Glen Grant do m t th chuyn nghi p pha ch . R u c g s i t nh t 12 nm. R u c s n xu t t nm 1801, do hng Chivas and Glenlivet Group thnh l p t nm 1786. V i ngt 2 th k kinh nghi m, hng

14

Ca dao t c ng v i Ha h c cho ra th tr ng m t lo i r u ngon c ti ng, kho ng 430, m i nm 3 tri u thng, m i thng 12 chai 750 ml, 150 n c trn th gi i. Sau ny c hng Seagram Spiret to hn, bao trm c Whisky Bourbon, Canda v B c M , cn c g i l ng hong Whissky (Prince of Whisky) Nga, Ba Lan, ng u c Vodka cng l r u tr ng, ngon n u t ng c c. Cu ba c r u Rhum t ma, Nh t c r u Sak t g o, Trung Qu c c r u Mao trong 6 nm t i m t a danh tn l mao i h i ch Panama u l cc lo i r u i, ch t cao lng, chng c t v do M t ch c nm 1913. Vi t Nam c La M i, r u ch t ng c c, c n ng ln nh reo, r i chai ( mi n Nam). cao t 40 - 600. mi n B c ngy xa c r u Tm,

cch B c Kinh 700 km. R u Mao i c huy chng vng

r u Ngang. R u Tm l lo i r u m khi l c m nh chai cho tm r u b c m nh ng yn, th tm l n ngay l p t c. C t 10 lt r u th ng m i c t c m t chai r u tm, v th nn m i c cu : Gip em m t thng xi v, m t con l n bo m t v r u tm. Cn r u Ngang l th r u tr ng m ng i bn ph i ng vo bong bng, th t ngang lng che m t cc nh thi hnh php lu t, v ngy xa c m n u r u l u. Ngy nay, trong cc qu y r u ta cn g p m t th g i l liqu (liqueur). Chng cng c ch t ng c c (g o, ng, khoai, s n...) r i qua chng c t cng nghi p thnh r u n ng (trn 900) sau tinh ch lo i b b t ch t metanol; thu c c n th c ph m c c (an ehit, c n th p hn, kho ng 40 - 600 . Cc

c s s n xu t r u dng lo i c n th c ph m ny pha thm ng, mu th c ph m v tinh d u chanh, cam, du, to...thnh cc lo i liqu nh , ng t m d u ng m ta v n quen g i l r u mi (r u mu). n c ta, trong phong t c truy n th ng, th cng t tin, ma chay, c i h i ph i c tr u v r u, l nh ng th khng th thi u c, nh t l khi c i h i: Cao tay nng chn r u h ng M ng em, em s p l y ch ng xun nay u

15

Ca dao t c ng v i Ha h c

V sao r u gi c th lm ch t ng i? U ng r u gi c th b ng c, c tr ng h p m c m t, th m ch c t vong. Nh ng ng i lm r u gi khng ph i em r u tr ng tr n thm n c v lm nh v y s bi t ngay b i n nh t. Th ng b n chng dng r u metylic thay m t ph n r u etylic. Lo i r u gi ny r t c. R u etylic v r u metylic c cng h nhng tnh ch t c a chng khc nhau. R u etylic l ch t l ng trong su t, mi thm d ch u, khng r t dng c. R u metylic c phn t kh i b hn, n chnh l ch t l ng trong su t pha u ng. c i v i c th ng i. N tc u tri u ch ng nhi m ng vo h th n kinh v c axit. u, c axit, hn m, au ng ho c a c th gy nn s nhi m c, n c nhi u ng d ng, n c th thay xng lm nhin li u nhng khng R u metylic r t

nhn c u, lm r i lo n ch c nng Sau khi u ng kho ng 8 gi b t

b t t nh, lo s , co gi t, m m t, nn m a, th l c gi m nhanh, tr ng h p n ng c th b m h n. Nghim tr ng hn l m ch cng d n n t vong. p nhanh v y u, h h p kh khn cu i

16

Ca dao t c ng v i Ha h c T c ng Vi t Nam c cu: N c ch y mn Cu ny mang hm c a khoa h c ho h c nh th no?

Gi i thch: Trong thng th ng ch y u l CaCO3nn trong n c s t n t i phng trnh i n ly: CaCO3 Ca2+ + CO32Khi n c ch y s cu n theo cc ion Ca2+, CO32-, theo nguyn l chuy n d ch cn b ng ho h c th cn b ng(*) chuy n d ch theo pha ch ng l i s gi m n ng Ca2+, CO32-, (chi u thu n) nn theo th i gian n c ch y qua s mn d n. C th gi i thch b sung thm nguyn nhn khc: V trong n c c l n kh CO2 nn s x y ra ph n ng: CaCO3 + CO2 + H2O Ca(HCO)2 Khi n c ch y s cu n Ca(HCO3)2 tri theo, qua th i gian s b mn d n.

17

Ca dao t c ng v i Ha h c Cao dao Vi t Nam c cu:

La chim l p l

ub ,

H nghe ti ng s m ph t c m ln Cu ny mang hm c a khoa h c ho h c nh th no? Gi i thch:: Do hi n t ng phng i n x y ra gi a cc m my tch i n tri d u n m c nh nhau (s m) v gi a m my tch i n dng v i vng gi to (khng kh chuy n N2 + O2 S m st 2NO + O2 2NO2 Nit ioxit ph n ng v i n c ma t o ra axit HNO3 v nit oxit 3NO2 + H2O 2HNO3 + NO Axit nitric ri xu ng m t nh ng phn t ph n ng v i cc ch t c trong t nh: vi (CaCO3), magiezit (MgCO3), lmit (MgCO3.CaCO3),t o ra mu i nitrat l
m cung c p ion NO3 lm cho cy xanh t t:

t cao tch i n am khi c t) g i l xt. Trong i u

ng m nh c xt v i m t 2NO

ki n , N2 v O2 c a khng kh tc d ng v i nhau t o ra NO v sau l NO2.

2HNO3 + CaCO3 Ca(NO3)2 + CO2 + H2O 4HNO3 + MgCO3.CaCO3 Ca(NO3)2 + Mg(NO3)2 + 2CO2 + H2O

18

Ca dao t c ng v i Ha h c Kh CO2 do cc ph n ng t o ra v do s th i r a c a xc ng th c v t m t

d i tc d ng c a vi khu n thot ra cng lm tng qu trnh di p l c ha (bi n CO2 v hi n c c a l v thn non thnh ch t h u c, nh nng l ng c a nh sng m t tr i) c a cy c i. Ngoi ra axit HNO3 t o ra cng lin k t v i cc phn t kh NH3 (sinh ra do s phn h y c a n c ti u, phn chu ng,d i tc d ng c a vi khu n) t o mu i amoni. Cc ion NH4+ cng l ngu n phn ng ha c. Nh hi n t ng ny, hng nm lm tng 67 kg N cho m i m u nay, ng i ta i u ch Ure [(NH2)2CO] t khng kh tr ng. Trong n n nng nghi p hi n ch t. Ngy ng bn cho cy m m cy c th

i c n ph i dng nhi u phn bn v nhi m v

c a nghnh cng nghi p ho ch t h ng v khng kh i lng th c l cng l n. Thu c n en c ng i Trung Qu c v Vi t Nam s d ng t nhi u n thu c n . Hy n u thnh en. Gi i

th k tr c khi ng i Chu u bi t thch ngha c a cng th c kinh nghi m Nh t Gi i thch: Thu c n en l h n h p nghi n m n, tr n ng thn, bn

phn, ph n ng ha h c ch y u v tc d ng c a thu c n

ng sinh, l c

ng dim

u: dim tiu KNO3, than g C v H n h p thu c n 270 100%

lu hunh S theo t l kh i l ng; KNO3 Kh i l ng gam % Ph n ng ch y u: 2KNO3 + S + 3C K2S + N2 + 3CO2 K t qu l thu c n thu c n ban en chy t o ra m t th tch kh ln g p kho ng 2000 l n th tch u. N s chy yn l ng trong bnh h v s n tung trong bnh kn. 19 202 S 32 C 36 13,33%

74,82% 11,85%

Ca dao t c ng v i Ha h c Cng th c kinh nghi m thu c n sinh (n a ph n lu hunh), l c th c thu c n en hi n dng: en: nh t ng thn (m t ph n than), bn ng

ng dim (su ph n dim) g n ng v i cng

15% C + 10% S + 75% KNO3 Dn gian c cu: Nhai k no lu, cy su la t t V sao nhai k l i no lu? Khi n cm n u nhai k ta s th y c v ng t trong mi ng? n th c ph m b ng g o n p th no lu hn g o th ng? Gi i p: Tiu ha l qu trnh bi n i th c n t d ng ph c t p thnh d ng n gi n. Cm c thnh ph n chnh l tinh b t, th c ch t l m t polisaccarit. Khi ta n cm, u tin tinh b t s b th y phn m t ph n b i enzim trong tuy n n c b t. Sau chng l i ti p t c b th y phn khi i vo trong d dy v ru t. V v y n u ta nhai cng lu th qu trnh th y phn b i enzim s tri t lu hn. Khi n cm n u ta nhai k ta s th y c v ng t trong mi ng Ngay mi ng, nh enzim amilaza c trong n c b t, tinh b t b th y phn cht d dy m c d mi tr ng axit t thnh mantoz (v th nhai k s th y ng t). khng ho t ru t vo mu. n th c ph m lm b ng g o n p th th ng no lu hn th c ph m b ng g o thng th ng. Do tinh b t c a g o n p c m ch phn t phn nhnh, khng d c c th tiu ha. Cho nn khng nn n qu nhi u th c ph m b ng g o n p m t lc. ng trong mi tr ng axit. hn, v v y ta c m th y no

kh m nh (pH = 1,5 2,5) tinh b t b th y phn khng ng k v men amilaza ru t, nh cc enzim amilaza, mantaza c a d ch t ytinh b t b th y phn hon ton thnh glucoz r i ng m qua thnh

20

Ca dao t c ng v i Ha h c Dn gian c cu: Th t m , da hnh, cu i

Cy nu, trng pho, bnh trng xanh V sao th t m , da hnh th ng c n cng v i nhau? V sao da chua n u v i m , ninh nh m i ngon? Gi i p: M l este c a glixerol v i cc axit bo (RCOO)3C3H5. Da chua cung c p H+ lm xc tc cho vi c th y phn este do c l i cho s tiu ha m . V sao da chua n u v i m , ninh nh m i ngon? Da chua cung c p mi tr ng H+ xc tc cho ph n ng th y phn ch t bo t o ra glixerol l ch t c v ng t.
H ,t (RCOO)3C3H 5 + 3H 2O C3H 5 (OH)3 + 3RCOOH
+ 0

H ,t (RCOO)3C3 H 5 + 3H 2 O C3 H 5 (OH)3 + 3RCOOH

+

Cng trong i u kin cc ch t gluxit, protit c trong da cng b th y phn t o ra cc ch t ng v cc aminoaxit u c v ng t. Nh v y, ta c c canh da khng chua g t m chua ng t, l ng m b gi m i lm cho canh khng qu bo.

TI LI U THAM KH O
1. Nguy n Xun Tr ng , 385 Cu h i v p v Ha h c v i 2. L Th Kim Thoa, Bi t p ha h c th c ti n v d ng (S 1, 2009). 3. Google, http://google.com.vn i s ng. Nxb gio d c

m th c, T p ch ha h c v ng

21