Một số thuật ngữ thống kê thông dụng - Tu - chuan - in - sach

Tng cc thng k
H Ni - 2004

1

Li gii thiu
hiu thng nht v khi nim, ni dung, phng php tnh ch tiu
thng k kinh t - x hi ch yu, Tng cc Thng k tin hnh nghin cu
bin son cun: Mt s thut ng thng k thng dng.
Cun sch c bin son trn c s k tha c chn lc cun T in
Thng k do Tng cc Thng k bin son v xut bn nm 1977, p dng
kt qu nghin cu ti khoa hc cp Tng cc Nghin cu xy dng h
thng t chun thng k Vit Nam v tham kho mt s t in kinh t, t
in chuyn ngnh trong n- c v quc t.
Vi mc ch phc v kp thi cc i t- ng s dng thng tin thng
k, Tng cc Thng k la chn 164 thut ng thng k thng dng nht
- a vo cun sch ny. Cun sch gm ba phn: phn mt gm 33 thut ng
v l thuyt thng k v cc ch tiu tng hp; phn hai gm 90 thut ng v
thng k kinh t v phn ba gm 41 thut ng v thng k x hi.
Do nhiu l do khc nhau, chc chn cun sch s khng trnh khi
thiu st, Tng cc Thng k hoan nghnh mi kin gp ca cc c quan
ng, Nh n- c v ng o ng- i s dng tip tuch hon thin khi bin
son li cun T in Thng k.

Tng cc tr-ng
Tng cc thng k

L Mnh Hng

2
Phn Mt
L thuyt thng k v ch tiu tng hp

A. L thuyt thng k
1. Hot ng thng k nh n- c (Official Statistical Operation) l iu
tra, bo co, tng hp, phn tch v cng b cc thng tin phn nh bn cht
v tnh quy lut ca cc hin t- ng kinh t - x hi trong iu kin thi gian
v khng gian c th do t chc thng k nh n- c tin hnh.
2. Ch tiu thng k (Statistical indicator) l tiu ch m biu hin bng s
ca n phn nh quy m, tc pht trin, c cu, quan h t l ca hin
t- ng kinh t - x hi trong iu kin khng gian v thi gian c th.
Mi ch tiu thng k u gn vi mt n v o l- ng v phng php
tnh c th. V d: tng sn phm trong n- c (GDP) theo gi thc t nm
2002 l 535762 t ng; sn l- ng l- ng thc c ht c n- c nm 2002 l
36,9 triu tn,...
- Theo ni dung phn nh, c ch tiu khi l- ng v ch tiu cht l- ng:
Ch tiu khi lng phn nh quy m, khi lng ca hin tng
nghin cu;
Ch tiu cht lng phn nh cc c im v mt cht ca hin tng
nghin cu.
Tuy nhin, s phn bit gia hai loi ch tiu trn y ch c ngha
t- ng i.
- Theo hnh thc biu hin, c ch tiu hin vt v ch tiu gi tr:
Ch tiu hin vt biu hin bng n v t nhin. V d: s lng my
mc tnh bng ci, sn l- ng l- ng thc tnh bng tn,... hoc n v o l- ng
quy - c nh- : vi tnh bng mt, n- c mm tnh bng lt,v.v...
Ch tiu gi tr biu hin bng n v tin t ng Vit Nam, ngoi
ra cn - c tnh bng ngoi t nh- la M, Euro,... V d: gi tr sn
xut cng nghip, doanh thu tiu th sn phm - c tnh bng ng Vit
Nam (nghn ng, triu ng,...); kim ngch xut, nhp khu - c tnh
bng la M.
3
- Theo c im v thi gian, c ch tiu thi im v ch tiu thi k:
Ch tiu thi im phn nh quy m ca hin t- ng nghin cu ti
mt thi im. V vy, quy m ca hin t- ng nghin cu khng ph thuc
vo di thi gian nghin cu.
Ch tiu thi k phn nh quy m ca hin tng nghin cu trong
mt thi k nht nh. V vy, quy m ca hin t- ng nghin cu ph thuc
vo di thi gian nghin cu.
3. H thng ch tiu thng k (System of statistical indicators) l tp hp
nhng ch tiu thng k nhm phn nh bn cht ca lnh vc nghin cu. H
thng ch tiu thng k do c quan nh n- c c thm quyn ban hnh.
Trong thng k kinh t - x hi c nhiu loi h thng ch tiu thng
k: h thng ch tiu thng k ca tng ngnh, tng lnh vc v h thng ch
tiu thng k quc gia hoc chung cho nhiu lnh vc, v.v... H thng ch tiu
thng k quc gia chung cho nhiu lnh vc l h thng ch tiu c phm vi
rng, phn nh tnh hnh kinh t - x hi ch yu ca t n- c hoc v cc
mt sn xut vt cht, dch v, i sng vn ha, x hi.
4. Bo co thng k (Statistical report) l hnh thc thu thp thng tin
thng k theo ch bo co thng k do c quan nh n- c c thm quyn
ban hnh. Bo co thng k bao gm:
Cc quy nh v thm quyn lp v ban hnh biu mu bo co;
Cc quy nh v biu mu v gii thch biu mu bo co, bao gm:
mc ch, ngha, khi nim, ni dung, phm vi, phng php tnh cc ch
tiu bo co, danh mc cc loi ch tiu ghi trong bo co;
Cc quy nh v vic thc hin ch bo co, n v bo co, thi
hn bo co, n v nhn bo co,...
Theo cp thc hin, bo co thng k - c chia thnh bo co
thng k c s v bo co thng k tng hp:
Bo co thng k c s l loi bo co do cc n v c s (doanh
nghip nh n- c c hch ton c lp, c quan hnh chnh, n v s nghip,
cc t chc chnh tr, x hi, ngh nghip c s dng ngn sch nh n- c, cc
doanh nghip c vn u t- n- c ngoi,...) lp t s liu ghi chp ban u
theo h thng biu mu thng nht v bo co cho c quan qun l nh n- c
cp trn, c quan thng k nh n- c (quy nh trong ch bo co);
4
Bo co thng k tng hp l loi bo co do cc n v thng k cc
cp (Phng thng k qun, huyn, th x, thnh ph trc thuc tnh; Cc
thng k tnh, thnh ph trc thuc trung - ng; thng k cc B, ngnh v
thng k cc S, ban ngnh ca tnh, thnh ph) lp t s liu - c tng
hp qua ch bo co thng k c s, t kt qu cc cuc iu tra thng k
hoc t cc ngun thng tin khc theo h thng biu tng hp thng nht
phc v cho yu cu qun l tng cp v tng hp s liu thng k cp cao
hn (quy nh trong ch bo co).
5. iu tra thng k (Statistical survey) l hnh thc thu thp thng tin
thng k theo phng n iu tra.
iu tra thng k c th tin hnh trong phm vi c n- c hoc trong
phm vi tng a phng, c th l iu tra ton b hoc iu tra khng
ton b.
iu tra ton b tin hnh thu thp thng tin tt c cc n v ca
tng th iu tra. iu tra khng ton b ch tin hnh thu thp s liu mt
s n v trong tng th iu tra.
Ni dung ca iu tra thng k cp n mt hoc nhiu ch .
Cch tip cn ti liu ban u trong iu tra c th l ng k trc tip, phng
vn hoc da vo cc ti liu - c ghi chp sn.
6. Tng iu tra (Census) l loi iu tra ton b c quy m ln, tin hnh
trn phm vi c n- c v lin quan n nhiu ngnh, nhiu lnh vc nh-
tng iu tra dn s v nh , tng iu tra nng thn, nng nghip v thy
sn, tng iu tra cc c s kinh t, hnh chnh, s nghip. Ni dung tng
iu tra bao gm cc ch tiu thng k quan trng nht mang tnh cht
chin l- c phc v cho vic hoch nh cc chnh sch pht trin kinh t x
hi tm v m.
7. iu tra chn mu (Sample survey) l loi iu tra khng ton b, trong
ch chn ra mt s n v (gi l n v mu) theo nhng nguyn tc nht
nh, m bo tnh i din cho tng th chung iu tra. Thng tin thu
- c t iu tra chn mu dng tnh v suy rng cho tng th chung.
iu tra chn mu c nhng - u im c bn sau:
Tin hnh nhanh gn, bo m tnh kp thi ca s liu thng k;
Tit kim nhn lc v kinh ph trong qu trnh iu tra;
5
C iu kin m rng ni dung iu tra, kt qu iu tra phn nh
- c nhiu kha cnh kinh t - x hi, to thun li cho nghin cu chuyn
su i t- ng iu tra;
Gim sai s phi chn mu (sai s do cn, ong, o, m, khai bo, ghi
chp, v.v...).
iu tra chn mu - c vn dng trong cc trng hp sau y:
Thay th cho iu tra ton b trong nhng trng hp quy m iu tra
ton b qu ln, cn thu thp nhiu ch tiu, khng kinh ph v nhn lc
tin hnh iu tra ton b;
Qu trnh iu tra gn lin vi vic ph hy sn phm nhiu tra
nh gi cht l- ng tht hp, c hp,...;
Thu thp nhng thng tin tin nghim trong nhng trng hp cn
thit nhm phc v cho yu cu ca iu tra ton b. V d, thm d mc
tn nhim ca cc ng c vin vo mt chc v no ;
Thu thp s liu kim tra, nh gi tin cy ca kt qu iu tra
ton b.
8. Ph- ng n iu tra thng k (Statistical survey design) l mt loi vn
bn - c xy dng trong b- c chun b iu tra, quy nh r v nhng vn
cn gii quyt hoc cn hiu thng nht tr- c, trong v sau khi tin hnh iu
tra. Ni dung ca phng n iu tra bao gm cc ni dung c bn sau:
Mc ch, yu cu iu tra;
Phm vi, i tng v n v iu tra;
Ni dung iu tra;
Thi im, thi k thu thp s liu;
Phng php iu tra, lc iu tra, lc chn mu (nu l iu
tra chn mu);
Phiu iu tra v bn gii thch cch ghi chp;
K hoch thi gian tin hnh cuc iu tra;
Ph- ng thc t chc ch o, phng php tng hp, phn tch v
cng b kt qu iu tra,v.v...
6
9. Bng h thng ngnh kinh t quc dn (Standard industrial
classification of all economic activities) l bng phn loi v m ho cc
hot ng kinh t theo bn cht ca chng - c c trng bi nguyn liu
u vo, quy trnh cng ngh sn xut v sn phm u ra do c quan nh
n- c c thm quyn ban hnh s dng thng nht.
10. Bng danh mc sn phm (Product classification) l bng phn loi v
m ho ton b hng ho, dch v theo cng dng, c tnh, quy trnh cng
ngh, nguyn vt liu chnh to ra sn phm do c quan nh n- c c thm
quyn ban hnh s dng thng nht.
11. Bng danh mc ngh nghip (Classification of occupation) l bng
phn loi v m ho cc ngh nghip ca lc l- ng lao ng theo loi cng
vic v tay ngh do c quan nh n- c c thm quyn ban hnh s dng
thng nht.
Loi cng vic l tp hp cc nhim v v trch nhim gn lin vi
phng tin thc hin.
Tay ngh l kh nng thc hin cc nhim v v trch nhim m mt
ngh i hi. Tay ngh - c th hin trn hai mt: trnh tay ngh v c
tnh chuyn mn ho.
Bng danh mc ngh nghip ch p dng cho phn loi lao ng
theo ngh nghip ang lm ca h.
12. Bng danh mc gio dc, o to (Education and training
classification) l bng phn loi v m ha chng trnh gio dc v o to
theo trnh v lnh vc gio dc, o to do c quan nh n- c c thm
quyn ban hnh s dng thng nht. Ch- ng trnh gio dc v o to do
Lut Gio dc quy nh.
13. Bng danh mc n v hnh chnh (Classification of administrative
division) l bng phn loi v m ho cc n v hnh chnh theo cc cp:
tnh/thnh ph; huyn/ qun/th x; x/phng/th trn, do c quan nh n- c
c thm quyn ban hnh s dng thng nht.
14. Bng danh mc dn tc Vit Nam (Classification of the Vietnamese
nations) l bng phn loi v m ho cc dn tc c- tr trn lnh th Vit
Nam do c quan nh n- c c thm quyn ban hnh s dng thng nht.
7
15. S tuyt i trong thng k (Absolute figure) l ch tiu biu hin quy
m, khi l- ng ca hin t- ng hoc qu trnh kinh t - x hi, trong iu kin
thi gian v khng gian c th. S tuyt i bao gm cc con s ni ln s
n v ca tng th (s doanh nghip, s cng nhn,...) hoc tng th cc tr
s v biu hin ca mt tiu thc no (tin l- ng cng nhn, gi tr sn
xut cng nghip,...).
Cc s tuyt i bao gi cng c n v tnh c th, gm n v tnh
hin vt nh- ci, con, chic, v.v... ; n v hin vt quy - c tc l n v quy
i theo mt tiu chun no nh- n- c mm quy theo m; than quy
theo nhit l- ng; n v tin t (ng, nhn dn t, la, v.v...), n v thi
gian (gi, ngy, thng,..),...
C hai loi s tuyt i: s tuyt i thi k phn nh quy m, khi
l- ng ca hin t- ng trong mt thi k nht nh v s tuyt i thi im
phn nh quy m, khi l- ng ca hin t- ng mt thi im nht nh nh- :
dn s mt a phng no c n 0 gi ngy 1/4.
16. S t- ng i (Relative figure) l ch tiu biu hin quan h so snh gia
hai ch tiu thng k cng loi nhng cc thi gian hoc khng gian khc
nhau; hoc gia hai ch tiu khc loi nhng c quan h vi nhau; hoc so
snh tng b phn vi tng th chung trong cng mt ch tiu. Trong hai i
l- ng em ra so snh ca s t- ng i, mt i l- ng - c chn lm gc.
S t- ng i c th - c biu hin bng s ln, s phn trm hoc phn
nghn (k hiu l % hoc ), hay bng cc n v kp (ng- i/km
2
, bc
s/1000 ng- i dn,...). V d: so vi nm 2001, tng sn phm trong n- c ca
Vit Nam nm 2002 bng 107,08%; t l dn s thnh th ca c n- c nm
2002 l 25,1%; mt dn s ca Vit Nam nm 2002 l 239 ng- i/km
2
,...
Trong thng k, s t- ng i - c s dng rng ri phn nh nhng
c im v kt cu, quan h t l, trnh pht trin, mc hon thnh k
hoch, mc ph bin ca hin t- ng kinh t - x hi nghin cu trong iu
kin khng gian v thi gian.
Cn c vo ni dung do s t- ng i phn nh, c th phn bit: s
t- ng i ng thi (so snh 2 ch tiu cng loi gia 2 thi gian khc nhau);
s t- ng i k hoch (so snh mt ch tiu thc hin vi mt ch tiu k
hoch); s t- ng i kt cu (so snh mt b phn vi tng th gm nhiu b
phn); s t- ng i c- ng (so snh gia 2 ch tiu khc nhau nhng c lin
8
quan); v s t- ng i khng gian (so snh 2 ch tiu cng loi nhng c
khng gian khc nhau).
17. S bnh qun (Average figure) l ch tiu biu hin mc in hnh
ca mt tng th gm nhiu n v cng loi - c xc nh theo mt tiu
thc no . S bnh qun m t c im chung nht, ph bin nht ca hin
t- ng kinh t - x hi trong cc iu kin khng gian v thi gian c th. V
d: tin l- ng bnh qun ca cng nhn trong doanh nghip l mc l- ng ph
bin nht, i din cho cc mc l- ng khc nhau ca tng cng nhn trong
doanh nghip. Ngoi ra, s bnh qun cn dng so snh c im ca
nhng hin t- ng khng c cng quy m hay lm cn c nh gi trnh
ng u ca cc n v tng th.
s bnh qun c ngha thc t, iu kin ch yu l ch tiu ny
phi - c tnh cho nhng n v c cng chung mt tnh cht (thng gi l
tng th ng cht). Mun vy phi da trn c s phn t thng k mt cch
khoa hc v chnh xc.
C nhiu loi s bnh qun. Trong thng k kinh t - x hi thng
dng cc loi: s bnh qun s hc, s bnh qun iu ho, s bnh qun hnh
hc (s bnh qun nhn), mt v trung v.
Xt theo vai tr ng gp khc nhau ca cc thnh phn tham gia bnh
qun ho, s bnh qun chung - c chia thnh s bnh qun gin n v s
bnh qun gia quyn.
S bnh qun gin n: - c tnh trn c s cc thnh phn tham gia
bnh qun ho c vai tr v qui m (tn s) ng gp nh- nhau.
S bnh qun gia quyn: - c tnh trn c s cc thnh phn tham gia
bnh qun ho c vai tr v qui m ng gp khc nhau.
18. Dy s bin ng theo thi gian (Time series data) l dy cc tr s ca
mt ch tiu thng k - c sp xp theo th t thi gian, dng phn nh
qu trnh pht trin ca hin t- ng. V d sn l- ng in sn xut ra ca Vit
Nam (t kw/h) ca cc nm t 1995 n 2002 nh- sau: 14,7; 17,0; 19,3; 21,7;
23,6; 26,6; 30,7; 35,6.
Trong dy s bin ng theo thi gian c hai yu t: thi gian v ch
tiu phn nh hin t- ng nghin cu. Thi gian trong dy s c th l ngy,
9
thng, nm,... ty theo mc ch nghin cu; ch tiu phn nh hin t- ng
nghin cu c th biu hin bng s tuyt i, s t- ng i hay s bnh qun.
Cn c vo tnh cht ca thi gian trong dy s, c th phn bit hai loi:
Dy s bin ng theo thi k (gi tt l dy s thi k) l dy s
trong cc ch tiu biu hin mt l- ng ca hin t- ng trong mt khong
thi gian nht nh. V d: dy s v sn l- ng in sn xut ra hng nm;
tng sn phm trong n- c tnh theo gi so snh thi k 1990 - 2002,...;
Dy s bin ng theo thi im (gi tt l dy s thi im) l dy
s trong cc ch tiu biu hin mt l- ng ca hin t- ng ti nhng thi
im nht nh. V d: dy s v s hc sinh ph thng nhp hc c n ngy
khai ging hng nm. S ng- i c trnh tin s v tin s khoa hc c n
1/4/1999, v.v.
Cc tr s ca ch tiu trong dy s phi thng nht v ni dung,
phng php v n v tnh, thng nht v di thi gian v phm vi hin
t- ng nghin cu bo m tnh so snh - c vi nhau.
19. L- ng tng tuyt i (Absolute increasement of indicator) l hiu s
gia hai mc ca ch tiu trong dy s thi gian, phn nh s thay i mc
ca hin t- ng qua hai thi gian khc nhau. Nu h- ng pht trin ca hin
t- ng tng th l- ng tng tuyt i mang du d- ng v ng- c li. Tu theo
mc ch nghin cu, c th tnh cc l- ng tng tuyt i sau:
L- ng tng tuyt i lin hon (hay l- ng tng tuyt i tng k) l
hiu s gia mc ca k nghin cu vi mc ca k lin k tr- c n
trong dy s. Cng thc tnh nh- sau:
1
=
i i i
y y o
Trong :
i
o - l- ng tng tuyt i lin hon;
y
i
- mc k nghin cu;
. y
i-1
- mc k lin k tr- c mc ca k nghin cu;
i - th t cc k (i = 1,2,3,4,..., n)
L- ng tng tuyt i nh gc l hiu s gia mc ca k nghin
cu vi mc ca k - c chn lm gc khng thay i (thng l mc
u tin trong dy s). Cng thc tnh:
10
1
y y
i i
= A
Trong :
i
A - l- ng tng tuyt i nh gc;
. y
i
- mc k nghin cu;
. y
1
- mc k - c chn lm gc so snh.
L- ng tng tuyt i bnh qun l s bnh qun ca cc l- ng tng
tuyt i tng k. Cng thc tnh:
1 1 1
1 2
A
=
=

=
n
y y
n n
n n
n
i
i
o
o
Trong : o - l- ng tng tuyt i bnh qun;
n - s k nghin cu.
20. Tc pht trin (Development index), cn gi l ch s pht trin, l
ch tiu t- ng i dng phn nh nhp iu bin ng ca hin t- ng
nghin cu qua hai thi k/ thi im khc nhau v - c biu hin bng s
ln hay s phn trm. Tc pht trin - c tnh bng cch so snh gia hai
mc ca ch tiu trong dy s bin ng theo thi gian, trong mt mc
- c chn lm gc so snh. Ty theo mc ch nghin cu, c th tnh cc
loi tc pht trin sau:
Tc pht trin lin hon (hay tc pht trin tng k) dng
phn nh s pht trin ca hin t- ng qua tng thi gian ngn lin nhau, - c
tnh bng cch so snh mt mc no trong dy s k nghin cu vi
mc lin tr- c . Cng thc tnh:
1
=
i
i
i
y
y
t
Trong : t
i
- tc pht trin lin hon;
y
i
- mc ch tiu k nghin cu;
y
i-1
- mc ch tiu k lin k tr- c k nghin cu.
Tc pht trin nh gc dng phn nh s pht trin ca hin
t- ng qua mt thi gian di, - c tnh bng cch so snh mc k nghin
cu trong dy s vi mc k - c chn lm gc khng thay i (thng
l mc k u tin trong dy s). Cng thc tnh:
11
1
y
y
T
i
i
=
Trong : T
i
- tc pht trin nh gc;
y
i
- mc ca ch tiu k nghin cu;
y
1
- mc ca ch tiu k - c chn lm gc so snh;
Gia tc pht trin nh gc v tc pht trin lin hon c mi
quan h vi nhau: tc pht trin nh gc bng tch s cc tc pht trin
lin hon, - c th hin bng cng thc nh- sau:
[
=
= =
n
i
i n n
t t t t T
2
3 2
.....
Tc pht trin bnh qun dng phn nh nhp pht trin in
hnh ca hin t- ng nghin cu trong mt thi gian di, - c tnh bng s
bnh qun nhn ca cc tc pht trin lin hon. Ch tiu tc pht trin
bnh qun ch c ngha i vi nhng hin t- ng pht trin t- ng i u
n theo mt chiu h- ng nht nh. Cng thc tnh nh- sau:
1
1
2
1
3 2
.....

= = =
[
n
n
n
n
i
i
n
n
T t t t t t
Trong : t - tc pht trin bnh qun;
t
i
(i=2,3,...n) - cc tc pht trin lin hon tnh - c t mt dy
s bin ng theo thi gian gm n-1 mc .
V d: t s liu v sn l- ng in ca Vit Nam thi k 1995 - 2002,
k hiu i bng 1 i vi nm 1995 v i bng 8 i vi nm 2002, tnh - c
tc pht trin bnh qun nh- sau:
- Tc pht trin nh gc (2002 so vi 1995)
482 , 2
7 , 17
6 , 35
1 / 8
= = T hoc 248,2%
- Tc pht trin bnh qun thi k 1995 2002
1 8
482 , 2
= t =1,139 hoc 113,9%

21. Tc tng (Growth rate) l ch tiu t- ng i phn nh nhp iu tng
/ gim ca hin t- ng qua thi gian v biu hin bng s ln hoc s phn
trm. Tc tng - c tnh bng cch so snh l- ng tng tuyt i gia hai
12
thi k vi mc ca thi k - c chn lm gc so snh. Ty theo mc
ch nghin cu c th tnh cc loi tc tng sau:
Tc tng lin hon
1 1
1

=
i
i
i
i i
i
y y
y y
i
o

Trong : i
i
- tc tng lin hon;
o
i
- l- ng tng tuyt i lin hon;
y
i
- mc ch tiu ca k nghin cu;
y
i-1
- mc ch tiu ca k tr- c k nghin cu.
Tc tng nh gc
1 1
1
y y
y y
I
i i
i
A
=

Trong :
i
I
- tc tng nh gc
A
i
- l- ng tng tuyt i nh gc
Mi lin h gia tc pht trin v tc tng nh- sau:
Nu tnh bng s ln: tc tng = tc pht trin - 1
Nu tnh bng phn trm: tc tng = tc pht trin - 100
Tc tng bnh qun phn nh nhp tng in hnh ca hin
t- ng nghin cu trong thi gian di. Cng thc tnh:
Tc tng bnh qun ( i
) = tc pht trin bnh qun (t ) - 1 (hay 100)

T kt qu tnh tc pht trin bnh qun nm v sn l- ng in sn
xut ra: t =1,139 hoc 113,9%, tnh - c tc tng bnh qun ( i
) thi k
1995-2002:
i
= 1,139 - 1 = 0,139
hoc i
= 113,9 - 100 = 13,9%

22. Gi tr tuyt i ca 1% tng ln (Absolute value of one percent of
increase) l s tuyt i ni ln mc thc t ca 1% tc tng, - c tnh
bng cch chia l- ng tng tuyt i tng k cho tc tng tng k. Cng
thc tnh:
13
Gi tr tuyt i ca 1%
tng ln
=
L- ng tng tuyt i tng k
Tc tng tng k (%)
hoc:
Gi tr tuyt i ca
1% tng ln
=
Mc k gc (lin hon)
100

V d: sn l- ng in ca Vit Nam nm 2001 (i=7) l 30,7 t
kwh, nm 2002 (i=8) l 35,6 t kwh. Nh- vy nm 2002 so vi nm
2001 tnh - c:
- L- ng tng tuyt i:
o
8/7
= 35,6-30,7 = 4,9 (t kwh)
- Tc tng:
7 , 30
9 , 4
7 / 8
= i = 0,1596 hoc 15,96%
- Gi tr tuyt i ca 1% sn l- ng in tng ln:
96 , 15
9 , 4
7 / 8
= a =0,307 (t kwh)
23. D bo thng k (Statistical forecast) l vic - c l- ng cc mc ,
mi quan h v xu th pht trin ca qu trnh tip theo ca hin t- ng kinh t
- x hi trong mt khong thi gian nht nh, ni tip vi hin ti trn c s
s dng nhng thng tin thng k, phn tch cc mi quan h t- ng tc v p
dng cc phng php thch hp.
Thng tin s dng trong d bo thng k thng l dy s thi gian,
tc l da vo s bin ng ca hin t- ng v cc yu t tc ng thi
gian qua.
D bo thng k c th tin hnh bng cc phng php n gin nh- :
l- ng tng tuyt i bnh qun, tc pht trin bnh qun, phng php hi
quy, v.v..
24. Ph- ng php ch s (Index method): phng php phn tch thng k
nghin cu s bin ng ca nhng hin t- ng kinh t x hi gm nhiu phn
t m cc i l- ng biu hin khng th trc tip cng - c vi nhau.
14
c im ca phng php ch s l biu hin v l- ng ca cc phn t
trong hin t- ng phc tp (c n v tnh khc nhau) - c chuyn v dng
chung c th trc tip cng - c vi nhau, da trn c s mi quan h gia
nhn t nghin cu vi cc nhn t khc. V d: khi l- ng sn phm cc loi
khng th cng trc tip - c vi nhau, khi - c chuyn sang dng gi tr,
bng cch nhn vi yu t gi c c th trc tip cng vi nhau. Mt khc,
khi nghin cu bin ng ca mt nhn t, bng cch gi nh cc nhn t
khc ca hin t- ng phc tp khng thay i, phng php ch s cho php
loi tr nh h- ng bin ng ca cc nhn t ny kho st s bin ng
ring bit ca cc nhn t cn nghin cu.
Ph- ng php ch s trong thng k - c dng nghin cu s bin
ng ca hin t- ng kinh t x hi theo thi gian v khng gian, xc nh vai
tr v nh h- ng bin ng ca cc nhn t i vi s bin ng ca hin
t- ng phc tp. Ph- ng php ch s cn - c vn dng phn tch s bin
ng ca ch tiu bnh qun.
25. H thng ch s (Index system) l dy cc ch s c lin h vi nhau,
hp thnh mt ng thc nht nh. C nhiu loi h thng ch s. Trong
thng k thng gp hai loi h thng ch s sau y:
H thng cc ch s lin hon v ch s nh gc (gi chung l h
thng ch s lin h theo thi gian). Ch s nh gc bng tch cc ch s lin
hon. Nu dng ch s tng hp, cc ch s lin hon phi ly quyn s c
nh th gia cc ch s mi lin kt - c thnh h thng.
V d: ch tiu tng sn phm trong n- c ca thi k 1999 - 2002 tnh
theo gi nm 1994 (gi nm 1994 l quyn s c nh) ln l- t l 256272 t
ng; 273666 t ng; 292535 t ng v 313247 t ng, t c ch s
nh gc v ch s lin hon ca ch tiu tng sn phm trong n- c nh- sau:
- Ch s nh gc nm 2002 so vi nm 1999:
2223 , 1
256272
313247
99 / 02
= =
q
I
- Cc ch s lin hon:
0679 , 1
256272
273666
99 / 00
= =
q
I
0689 , 1
273666
292535
00 / 01
= =
q
I
15
0708 , 1
292535
313247
01 / 02
= =
q
I
- H thng ch s lin h theo thi gian

01 / 02 00 / 01 99 / 00 99 / 02 q q q q
I I I I =
Tc l 1,2223 = 1,0679 x 1,0689 x 1,0708
H thng ch s phn nh mi lin h gia cc ch tiu hoc cc nhn
t vi nhau (gi chung l h thng ch s lin h theo cc ch tiu). Trong h
thng ch s ny, mt v l ch s chung phn nh bin ng ca tt c cc
ch tiu hoc nhn t, v cn li l cc ch s nhn t, trong mi ch s
phn nh bin ng ring bit ca tng ch tiu hoc tng nhn t.
V d, c h thng ch s nghin cu mi lin h v s bin ng
chung ca gi tr sn xut cng nghip (bin ng c hai yu t gi v khi
l- ng) v bin ng ring bit ca tng yu t gi v khi l- ng sn phm
nh- sau:
Ch s chung v gi
tr sn xut cng
nghip (I
pq
)
=
Ch s gi sn xut
sn phm cng
nghip (I
p
)
x
Ch s khi l- ng sn
phm cng nghip
(I
q
)

Khi nghin cu bin ng v gi, thng c nh khi l- ng sn phm
thi k bo co v khi nghin cu bin ng v khi l- ng sn phm,
thng c nh gi thi k gc.
Nu k hiu: p
0
, p
1
- gi ca tng loi sn phm k gc v k bo co;
q
0
, q
1
- khi l- ng tng loi sn phm sn xut k gc v k bo co.
H thng ch s nghin cu mi lin h bin ng chung gi tr sn
xut vi bin ng gi c v khi l- ng sn phm sn xut nh- sau:
a. H thng s t- ng i:
0 0
1 0
1 0
1 1
0 0
1 1
q p
q p
q p
q p
q p
q p
E
E
E
E
=
E
E

hoc I
pq
= I
p
x I
q

b. H thng s tuyt i:
) ( ) ( ) (
0 0 1 0 1 0 1 1 0 0 1 1
q p q p q p q p q p q p E E + E E = E E
16
H thng ch s lin h dng phn tch nh h- ng v xc nh vai
tr ng gp ca tng ch tiu ring bit hoc ca tng yu t n s bin
ng chung ca cc ch tiu hoc cc yu t trong tng th phc tp.
H thng ch s cn cho php tnh ton nhanh chng mt trong nhng
ch s ch- a bit khi bit cc ch s khc.
V d: khi bit ch s chung v gi tr sn xut cng nghip nm
2002 so vi nm 2001: I
pq
= 1,1633 v ch s gi sn xut I
p
= 1,0149, c th
tnh - c ch s khi l- ng sn phm cng nghip nm 2002 so vi nm
2001; I
q
= 1,1633 : 1,0149 = 1,1462.
26. Bng cn i (Account/Balance) l hnh thc trnh by kt cu ca mt
tng th (hin t- ng hoc qu trnh kinh t x hi) phn nh mi quan h
cn i gia cc b phn trong tng th hoc so snh, kim tra s liu
thu thp - c t nhiu ngun khc nhau. Trong thng k, thng s dng hai
loi bng cn i: bng cn i n v bng cn i kp.
Bng cn i n. Tng th gm hai phn t- ng ng vi hai mt
i lp, trong mi phn - c phn t theo cc tiu thc khc nhau. Cc
loi bng cn i n thng gp nh- cn i xut nhp khu hng ho, cn
i gia sn xut v tiu dng, cn i gia ngun v s dng lao ng, v.v...
Cu trc ca bng cn i n - c trnh by theo dng hoc theo ct. V d
bng cn i lao ng x hi c dng sau:
Bng cn i lao ng x hi
n v tnh: ng- i
Phn A. Ngun lao ng
K
hiu
Phn B. S dng lao ng
K
hiu
1. Lao ng trong tui lao
ng
A
1

1. Lao ng lm vic trong
cc ngnh kinh t
B
1

2. Lao ng ngoi tui lao
ng
A
2
2. Lao ng d tr B
2

Cng
=
2
1 i
i
A
Cng
2
j
j
B

Ph- ng trnh kinh t ca loi bng cn i ny c dng:

=
m
j
j
n
i
i
B A
Trong :
17
A
i
v
=
n
i
i
A
1
- b phn th i v tng n cc b phn ca phn A(i ch
th t cc b phn vi i=1,2,....n)
B
i
v
m
j
j
B - b phn th j v tng m cc b phn ca phn B (j ch
th t cc b phn vi j=1,2,....m)
Bng cn i kp (cn gi l cn i bn c). Tng th gm hai
phn t- ng ng vi hai mt i lp, mi b phn trong phn th nht - c
phn t theo kt cu ca phn th hai v ng- c li mi b phn trong phn
th hai cng - c phn t theo kt cu ca phn th nht. Cu trc ca bng
cn i kp - c trnh by d- i dng cn i bn c kt hp gia dng v ct.
V d: bng cn i ngun v s dng vn cho hot ng y t quc gia.
Bng cn i ny c hai phn: ngun vn - trnh by theo ct v s dng vn
theo cc loi hnh hot ng y t - trnh by theo dng, - c thit k nh- sau:
Bng cn i ngun v s dng vn cho hot ng y t quc gia
n v tnh: triu ng
Ngun vn

S dng vn
Ngn
sch nh
n- c
Bo him x
hi v Bo
him y t
...
Ngun vn
khc
Tng ngun
vn
Phng bnh, phng
dch
11
a

12
a

...
m
a
1

=
m
j
j
a
1
1

Khm cha bnh
21
a

22
a

...
m
a
2

=
m
j
j
a
1
2

................ .... ... ... ... ...
Hot ng y t
khc
1 v
a

2 n
a

...
nm
a

=
m
j
nj
a
1

Tng s dng vn
=
n
i
i
a
1
1

=
n
i
i
a
1
2

...
=
n
i
im
a
1

= =
m
j
n
i
ij
a
1 1

Ph- ng trnh kinh t ca bng cn i kp c dng:
= =
n
i
m
j
ij
a
1 1
=
= =
m
j
n
i
ij
a
1 1

Trong :
=
m
j
ij
a
1
- tng hot ng i theo tng cc ngun ca j
18

=
n
i
ij
a
1
- tng ngun j theo tt c cc hot ng i
27. Ph- ng php th (Diagrammatic method). Ph- ng php trnh by v
phn tch cc s liu thng k bng biu , th v bn thng k trn c
s s dng kt hp gia s liu vi hnh v, - ng nt, mu sc v m thut,
thu ht s ch ca ng- i c, gip cho ng- i c nhn thc - c nhng nt
khi qut v c im c bn ca hin t- ng mt cch d dng, nhanh chng.
th thng k c th biu th, kt cu v thay i kt cu ca hin t- ng, s
pht trin ca hin t- ng theo thi gian, tnh hnh thc hin k hoch, mi
lin h gia cc hin t- ng, so snh gia cc mc ca hin t- ng.
Cn c theo ni dung phn nh, c th chia th thng k thnh cc
loi sau: th kt cu, th pht trin, th hon thnh k hoch hoc
nh mc, th lin h, th so snh v th phn phi.
Cn c vo hnh thc biu hin, c th chia th thng k thnh cc
loi vi cc loi hnh v t- ng ng nh- sau:
Biu hnh ct
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
1998 1999 2000 2001 2002 2003
X
Y

Biu t-ng hnh
0
5
10
15
20
25
30
35
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
X
Y

Biu din tch
(vung, ch nht, trn).
25%
20%
12%
30%
13%

th -ng gp khc
0
5
10
15
20
25
30
35
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
X
Y

19
Khi xy dng mt th thng k phi m bo cc yu cu sau:
Xc nh quy m th ph hp. Quy m ca th - c quyt nh
bi chiu di, chiu cao, quan h t l gia hai chiu v mc ch s dng.
Quan h gia di ca trc honh v trc tung trong th thng theo t l
1 : 1,33 n 1: 1,5.
La chn loi th ph hp. Mi loi th c kh nng din t
nhiu kha cnh. V d, th hnh ct c th biu hin kt cu v thay i
kt cu, s pht trin theo thi gian; th hnh trn biu hin kt cu v thay
i kt cu ca hin t- ng. Th- ng dng loi hnh trn (c chia thnh hnh
qut) biu hin kt cu v loi ny biu hin r nht kt cu v bin ng
kt cu ca hin t- ng. Tr- ng hp phn tch mi lin h gia cc ch tiu
thng dng - ng gp khc:
Xc nh chnh xc cc thang o t l v rng ca th. Thang o
t l xch gip cho vic tnh chuyn cc i l- ng ln th theo cc khong
cch thch hp. Ng- i ta thng dng cc thang o - ng thng phn b theo
cc trc ta , cng c khi dng thang o - ng cong, v d thang trn (
th hnh trn) - c chia thnh 360
o
.
rng ca th cng phi - c chn cho ph hp. Khi v th
hnh ct, rng ca cc ct phi t l vi cc khong cch t v cao ca
n phi t l vi s n v ri vo tng t. Nu cc t c khong cch bng
nhau, khi cc ct trong th cng phi c rng bng nhau.
B. Ch tiu tng hp
28. H s ICOR (Incremental capital output ratio). Ch tiu kinh t tng
hp cho bit tng thm 1 ng tng sn phm trong n- c (GDP) i hi
phi tng thm bao nhiu ng vn u t- thc hin. V vy, h s ny phn
nh hiu qu ca vic s dng vn u t- dn ti tng trng kinh t. Vn u
t- thc hin trong h s ICOR bao gm cc khon chi tiu lm tng ti sn
c nh, ti sn l- u ng v cc khon hnh thnh nn gi tr tng thm ca
cc ngnh kinh t. H s ICOR thay i ty theo thc trng kinh t x hi
trong tng thi k khc nhau, ph thuc vo c cu u t- v hiu qu s
dng cc sn phm vt cht v dch v trong nn kinh t.
H s ICOR thp chng t u t- c hiu qu cao, h s ICOR thp
hn c ngha l duy tr cng mt tc tng trng kinh t cn mt t l
20
vn u t- so vi tng sn phm trong n- c thp hn. Tuy nhin, theo quy
lut v li tc bin gim dn khi nn kinh t cng pht trin (GDP bnh qun
u ng- i tng ln) th h s ICOR s tng ln, tc l duy tr cng mt
tc tng trng cn mt t l vn u t- so vi tng sn phm trong n- c
cao hn.
C hai phng php tnh h s ICOR
Ph- ng php th nht - c tnh theo cng thc:
0 1
1
G G
V
ICOR
=
Trong :
V
1
: tng vn u t- ca nm bo co;
G
1
: tng sn phm trong n- c ca nm bo co;
G
0
: tng sn phm trong n- c ca nm tr- c nm bo co.
Cc ch tiu v vn u t- v tng sn phm trong n- c tnh h s
ICOR theo phng php ny phi - c tnh theo cng mt loi gi: gi thc
t hoc gi so snh. Ph- ng php tnh th hin: tng thm 1 ng tng sn
phm trong n- c i hi phi tng thm bao nhiu ng vn u t- thc hin.
Ph- ng php th hai - c tnh theo cng thc:
(%)
(%)
G
V
I
I
ICOR=
Trong :
I
V
: t l vn u t- so vi tng sn phm trong n- c;
I
G
: tc tng tng sn phm trong n- c;
H s ICOR tnh theo phng php ny th hin: tng thm 1 phn
trm tng sn phm trong n- c i hi phi tng t l vn u t- so vi GDP
l bao nhiu phn trm.
Hai phng php tnh h s ICOR nu trn cho kt qu khng ging
nhau. Trong thc t ng- i ta thng s dng phng php th nht tnh theo
gi so snh v phng php ny hn ch - c sai s thng k v loi tr nh
h- ng ca yu t gi mt cch tt nht.
21
29. - ng cong Loren (Loren curve) l mt loi th dng biu th
mc bt bnh ng trong phn phi. V d khi nghin cu phn phi thu
nhp ca h gia nh, - ng cong Loren biu th quan h gia t l phn trm
s h gia nh v t l phn trm thu nhp ca cc h . Trn th, trc
honh biu th t l phn trm cng dn ca s h gia nh t 0% n 100%
- c sp xp theo th t h c thu nhp tng dn v trc tung biu th t l
phn trm cng dn thu nhp ca cc h gia nh t 0% n 100%.
V cc h gia nh thng - c sp xp theo th t t h c thu nhp
thp nht n h c thu nhp cao nht nn t l phn trm cng dn s h gia
nh lun lun ln hn phn trm cng dn thu nhp t- ng ng ca h, do
vy - ng cong Loren lun nm d- i - ng nghing 45
0
v c mt lm
h- ng ln trn (xem hnh v). - ng cong Loren cng lm, s bt bnh ng
trong thu nhp cng cao. Nu tt c cc h gia nh c mc thu nhp ging
nhau, khi - ng cong Loren trng vi - ng thng 45
0
v - c gi l
- ng bnh ng tuyt i.

30. H s GINI (GINI coefficient) l mt h s - c tnh t - ng cong
Loren, ch ra mc bt bnh ng ca phn phi (thng l phn phi thu
nhp) H s GINI (G) - c tnh theo cng thc:
| |
n
bq
ny y y y
y n n
G + + + + + = ....... 3 2
2 1
1
3 2 1
2

Trong : y
1
, y
2
,.... y
n
- thu nhp ca tng nhm h theo th t gim dn;
. y
bq
- thu nhp bnh qun ca h;
.n - tng s nhm h.
%

T
h
u

n
h
p

c
n
g

d
n

% S h cng dn
B
A
n
g

b
n
h

n
g

t
u
y
i

(
n
g

4
5
0 )

n
g

c
o
n
g

L
o
r
e
n

22
Biu th bng hnh hc qua - ng cong Loren, h s GINI tnh nh- sau:
G =
Din tch phn nm gia - ng cong Loren v - ng thng 45
0
(A)
Tng din tch nm d- i - ng thng 45
0
(A+B)

Khi - ng cong Loren trng vi - ng thng 45
0
(- ng bnh ng
tuyt i) th h s GINI bng 0 (v A=0), x hi c s phn phi bnh ng
tuyt i. Nu - ng cong Loren trng vi trc honh, h s GINI bng 1 (v
B = 0), x hi c s phn phi bt bnh ng tuyt i. Nh- vy 0 s G s 1
31. Ch s pht trin con ng- i (Human development index - HDI) l
th- c o tng hp phn nh s pht trin ca con ng- i trn cc phng din
thu nhp (th hin qua tng sn phm trong n- c bnh qun u ng- i), tri
thc (th hin qua ch s hc vn) v sc kho (th hin qua tui th bnh
qun tnh t lc sinh). Ch s pht trin con ng- i - c tnh theo cng thc:
) (
3
1
3 2 1
HDI HDI HDI HDI + + =
Trong :
HDI
1
- ch s GDP bnh qun u ng- i (GDP tnh theo phng php
sc mua tng ng PPP c n v tnh l la M);
HDI
2
- ch s hc vn - c tnh bng cch bnh qun ha gia ch s t
l bit ch (dn c- bit c, bit vit) vi quyn s l 2/3 v ch s t l ng- i
ln (24 tui tr ln) i hc vi quyn s l 1/3;
HDI
3
- ch s tui th bnh qun tnh t lc sinh (k vng sng tnh t
lc sinh).
HDI nhn gi tr t 0 n 1. HDI cng gn 1 c ngha l trnh pht
trin con ng- i cng cao, tri li cng gn 0 ngha l trnh pht trin con
ng- i cng thp.
Cng thc tnh cc ch s thnh phn (HDI
1
, HDI
2
, HDI
3
) nh- sau:
min) lg(GDP - max) lg(GDP
min) lg(GDP - t) thc lg(GDP
HDI
1
=

Tng ch s v t l bit ch v t l ng- i ln i hc - c tnh ton
ring bit nhng u theo cng thc khi qut sau y:
23
min L - Lmax
min L - t thc L
DI
2
= H
y: L - t l ng- i ln i hc hoc t l bit ch ca dn c- .
min T - Tmax
min T - t thc T
=
3
HDI
y: T- tui th bnh qun tnh t lc sinh
Cc gi tr ti a (max) v ti thiu (min) ca cc ch tiu lin quan
tnh HDI - c quy nh nh- sau:
Ch tiu
n v
tnh
Gi tr ti
a (max)
Gi tr ti
thiu (min)
GDP thc t bnh qun u ng- i
(PPP)
USD 40000 100
T l dn c- bit ch % 100 0
T l ng- i ln i hc % 100 0
Tui th b/q tnh t lc sinh Nm 85 25

V d: nm 1997 cc ch tiu ch yu ca Vit Nam nh- sau:
- GDP thc t bnh qun u ng- i (PPP): 1630 USD
- T l dn c- bit ch : 91,9%
- T l ng- i ln i hc : 62,0%
- Tui th b/q tnh t lc sinh : 67,4 nm
p dng cng thc tnh HDI nu trn ln l- t tnh cc ch s thnh
phn qua s liu cho nh- sau:
Ch s GDP bnh qun u ng- i: HDI
1
=
) 100 lg( ) 40000 lg(
) 100 lg( ) 1630 lg(
= 0,466
Ch s hc vn (HDI
2
):
0 100
0 9 , 91
) ( 2
=
b
HDI =0,919 (ch s t l bit ch)
0 100
0 62
) ( 2
=
d
HDI =0,62 (ch s t l i hc)
819 , 0 ) 919 , 0 2 62 , 0 (
3
1
2
= + = HDI hoc 81,9%
24
Ch s tui th:
HDI
3
=
25 85
25 4 , 67
= 0,707
Ch s pht trin con ngi ca Vit Nam vo nm 1997:
3
707 , 0 819 , 0 466 , 0 + +
= HDI =0,664
32. Ch s pht trin gii (Gender development index GDI) l th- c o
phn nh s bt bnh ng gia nam v n trn c s nh gi s pht trin
chung ca con ng- i theo cc yu t thu nhp, tri thc v tui th. Ch s pht
trin gii - c tnh theo cng thc:
) (
3
1
3 2 1
GDI GDI GDI GDI + + =
Trong :
GDI
1
ch s phn b cng bng thnh phn theo yu t thu nhp;
GDI
2
ch s phn b cng bng thnh phn theo yu t tri thc;
GDI
3
ch s phn b cng bng thnh phn theo yu t tui th.
- Ch s phn b cng bng thnh phn theo cc yu t thu nhp (1), tri
thc (2) v tui th (3) vit chung l GDI
1(2,3)
- c tnh theo cng thc:
| | | | { }
c
c c

+ =
1
1
1
) 3 , 2 ( 1
1
) 3 , 2 ( 1 ) 3 , 2 ( 1
) ( ) (
m m f f
HDI K HDI K GDI
Trong :
f - k hiu cho n v m - k hiu cho nam;
K
f
t l dn s n ;
K
m
t l dn s nam.
f
HDI
) 3 , 2 ( 1
v
m
HDI
) 3 , 2 ( 1
- cc ch s thnh phn v tng yu t thu nhp (1),
tr thc (2) v tui th (3) theo HDI ca ring nam v n.
c - h s phn nh mc thit hi v phng din pht trin con ng- i
m x hi gnh chu do s bt bnh ng v gii. Trong ch s pht trin gii
h s c=2 nn phng trnh trn bin i thnh:
| | | | { }
1
1
) 3 , 2 ( 1
1
) 3 , 2 ( 1 ) 3 , 2 ( 1
) ( ) (

+ =
m m f f
HDI K HDI K GDI (*)
25
Tnh ch s pht trin gii - c thc hin qua 3 b- c:
B- c 1: tnh cc ch s HDI thnh phn ring cho tng gii n v nam
B- c 2: tnh cc ch s cng bng thnh phn theo tng yu t thu nhp
(GDI
1
), tri thc (GDI
2
) v tui th (GDI
3
) theo cng thc trn (*)
B- c 3: tnh ch s pht trin gii bng cch bnh qun s hc gin n
gia 3 ch s phn b cng bng thnh phn v thu nhp (GDI
1
), tri thc
(GDI
2
) v tui th (GDI
3
).
Gi tr ti a (max) v ti thiu (min) ca cc ch tiu lin quan tnh
GDI cho ring tng gii quy nh nh- sau:
Ch tiu
n v
tnh
Gi tr ti
a (max)
Gi tr ti
thiu (min)
GDP thc t bnh qun u ng- i (PPP) USD 40000 100
T l dn c- bit ch % 100 0
T l ng- i ln i hc % 100 0
Tui th bnh qun tnh t lc sinh:
- N nm 87,2 27,5
- Nam nm 82,5 22,5

V d minh ha cho qu trnh tnh ch s pht trin gii vi mt s ch
tiu qua s liu gi nh nh- sau:

n v
tnh
N Nam
- GDP thc t bnh qun u ng- i USD 1278 1982
- T l dn c- bit ch % 90,5 92,5
- T l ng- i ln i hc % 61,5 62,5
- Tui th bnh qun tnh t lc sinh Nm 71,2 63,8
- T l dn s theo gii % 50,9 49,1

T s liu cho, ln l- t tnh ton:
B- c 1: tnh cc ch s thnh phn theo HDI ca ring tng gii
a. Ch s thu nhp:
585 , 0
000 , 2 602 , 4
000 , 2 106 , 3
) 100 lg( ) 40000 lg(
) 100 lg( ) 1278 lg(
1
=
=
f
HDI
26
638 , 0
000 , 2 602 , 4
000 , 2 297 , 3
) 100 lg( ) 40000 lg(
) 100 lg( ) 1982 lg(
1
=
=
m
HDI
b. Ch s tri thc:
Ch s bit ch
905 , 0
0 100
0 5 , 90
) ( 2
=
=
f
b
HDI ; 925 , 0
0 100
0 5 , 92
) ( 2
=
=
m
b
HDI
Ch s i hc
615 , 0
0 100
0 5 , 61
) ( 2
=
=
f
d
HDI ; 625 , 0
0 100
0 5 , 62
) ( 2
=
=
m
d
HDI
Ch s tri thc
808 , 0 615 , 0 .
3
1
905 , 0 .
3
2
2
= + =
f
HDI ; 825 , 0 625 , 0 .
3
1
925 , 0 .
3
2
2
= + =
m
HDI
c. Ch s tui th:
732 , 0
5 , 27 2 , 87
5 , 27 2 , 71
3
=
=
f
HDI ; 688 , 0
5 , 22 5 , 82
5 , 22 8 , 63
3
=
=
m
HDI
B- c 2: tnh cc ch s phn b cng bng thnh phn
a. V thu nhp:
| | | | { } 610 , 0 ) 638 , 0 ( 491 , 0 ) 585 , 0 ( 509 , 0
1
1 1
1
= + =

GDI
b. V tri thc:
| | | | { } 816 , 0 ) 825 , 0 ( 491 , 0 ) 808 , 0 ( 509 , 0
1
1 1
2
= + =

GDI
c. V tui th:
| | | | { } 709 , 0 ) 688 , 0 ( 491 , 0 ) 732 , 0 ( 509 , 0
1
1 1
3
= + =

GDI
B- c 3: tnh ch s pht trin gii
711 , 0
3
709 , 0 816 , 0 610 , 0
=
+ +
= GDI
So vi ch s pht trin con ng- i, ni dung v quy trnh tnh ch s
pht trin gii khng phc tp hn my. Song, thc t p dng kh khn hn,
v tt c cc ch tiu cn tnh u phi tnh ring theo tng gii. Hin nay,
thng k Vit Nam ch- a tch y cc ch s phn b theo gii, c bit ch
s phn b thnh phn theo yu t thu nhp.
27
33. Ch s bnh ng v gii (Gender Empowerment Measure GEM) l
th- c o phn nh s bt bnh ng gia nam v n trong cc lnh vc hot
ng chnh tr, lnh o qun l, k thut, chuyn gia v thu nhp. Ch s
bnh ng v gii - c tnh theo cng thc sau:
) (
3
1
3 2 1
EDEP EDEP EDEP GEM + + =
Trong :
EDEP
1
ch s phn b cng bng thnh phn theo s i biu nam,
n trong Quc hi;
EDEP
2
ch s phn b cng bng thnh phn theo v tr lnh o,
qun l, k thut, chuyn gia v kinh t;
EDEP
3
ch s phn b cng bng thnh phn theo thu nhp.
- Ch s phn b cng bng thnh phn theo s i biu nam, n trong
quc hi (EDEP
1
) - c tnh nh- sau:
| | | | { }
50
) ( ) (
1
1 1
1

+
=
m m f f
I k I k
EDEP (*)
Trong :
f - k hiu cho n tnh bng s ln;
m - k hiu cho nam tnh bng s ln;
k
f
v k
m
- t l dn s n v nam
I
f
v I
m
- t l n v t l nam l i biu trong quc hi (khc vi k
f

v k
m
, trong cng thc (*) I
f
v I
m
- c tnh bng phn trm).
- Ch s phn b cng bng thnh phn theo v tr lnh o, qun l, k
thut v chuyn gia (EDEP
2
) - c tnh bng cch bnh qun s hc gin n
gia 2 ch s EDEP tnh ring cho t l n, nam theo lnh o, qun l v t
l n, nam theo v tr k thut v chuyn gia. Tng ch s EDEP ring bit ny
- c tnh nh- cng thc tnh EDEP
1
nu trn (*).
- Ch s phn b cng bng thnh phn theo thu nhp (EDEP
3
) - c
tnh theo cng thc:
| | | | { }
1
1 1
3
) ( ) (

+ =
m m f f
H k H k EDEP (**)
Vi H
f
, H
m
l cc ch s thu nhp ca n v nam, trong cng thc (**)
H
f
v H
m
- c tnh bng s ln nh- k
f
v k
m
.
28
V nguyn tc, ch s thu nhp trong GEM tnh ton t- ng t nh-
ch s thu nhp trong ch s pht trin gii. Song, im khc bit l da
trn gi tr khng iu chnh v khng ly logarit. Cng thc tnh ch s
thu nhp nh- sau:
min GDP - max GDP
min GDP - t thc GDP
= H
Mc thu nhp bnh qun u ng- i c gi tr ti a (max) l 40000
USD v gi tr ti thiu (min) l 100 USD.
Quy trnh tnh ch s bnh ng theo gii - c thc hin theo ba b- c:
B- c 1: xc nh cc t l v gii theo i biu trong Quc hi, theo v
tr lnh o, qun l v theo v tr k thut v chuyn gia ca n (I
f
), nam (I
m
)
v cc ch s thu nhp ca n (H
f
), nam (H
m
),... tnh cc ch s cng bng
thnh phn;
B- c 2: tnh cc ch s phn b cng bng thnh phn EDEP
1
, EDEP
2

v EDEP
3
;
B- c 3: tnh ch s GEM bng cch tnh bnh qun s hc gin n
gia ba ch s phn b cng bng thnh phn v i din trong Quc hi
(EDEP
1
), theo lnh o qun l, k thut v chuyn gia (EDEP
2
) v theo thu
nhp (EDEP
3
).
V d minh ha cho qu trnh tnh ch s GEM vi mt s ch tiu qua
s liu gi nh nh- sau:
Ch tiu N Nam
1. T l i biu trong Quc hi (%) 9,7 90,3
2. T l v tr lnh o v qun l (%) 24,3 75,7
3. T l v tr k thut v chuyn gia (%) 42,4 57,6
4. GDP bnh qun u ng- i (USD) 2556 3964
5. T l dn s theo gii (%) 50,9 49,1

T s liu cho ln l- t tnh ton:
B- c 1: ch s thu nhp
100 40000
100 2556
=
f
H =0,0616 ;
100 40000
100 3964
=
m
H =0,0968
29
B- c 2: tnh cc ch s cng bng thnh phn
a. Ch s cng bng thnh phn theo i biu trong Quc hi (EDEP
1
)
| | | | { }
50
) 3 , 90 ( 491 , 0 ) 7 , 9 ( 509 , 0
1
1 1
1

+
= EDEP = 0,3454
b. Ch s cng bng thnh phn theo lnh o, qun l, k thut v
chuyn gia (EDEP
2
)
- Theo v tr lnh o v qun l (
1
2
EDEP )
| | | | { }
50
) 7 , 75 ( 491 , 0 ) 43 , 2 ( 509 , 0
1
1 1
1
2

+
= EDEP = 0,7291
- Theo v tr k thut v chuyn gia (
2
2
EDEP )
| | | | { }
50
) 6 , 57 ( 491 , 0 ) 4 , 42 ( 509 , 0
1
1 1
2
2

+
= EDEP = 0,9742
- Theo lnh o, qun l, k thut v chuyn gia ni chung
| | 9742 , 0 7291 , 0
2
1
2
+ = EDEP =0,85165
c. Ch s phn b cng bng thnh phn theo thu nhp (EDEP
3
)
| | | | { }
1
1 1
1
) 0968 , 0 ( 491 , 0 ) 06155 , 0 ( 509 , 0

+ = EDEP =0,07497
B- c 3: tnh ch s bnh ng theo gii:
GEM =
3
1
(0,3454 + 0,85165 + 0,07497)= 0,424
Ging nh- tnh ch s pht trin gii, kh khn ln nht tnh ch s
bnh ng v gii Vit Nam l vic tch ch tiu tng sn phm trong n- c
bnh qun u ng- i theo gii. Ngoi ra, ngun s liu tnh cc t l tham
gia lnh o, qun l, chuyn gia, k thut v nghip v ca n v nam cng
ch- a tht y .
30
Phn Hai
thng k kinh t
A. thng k Ti khon quc gia, ti chnh, ngn hng
34. n v th ch (Institutional unit) l mt thc th kinh t c quyn s
hu tch sn, pht sinh tiu sn v thc hin cc hot ng, cc giao dch kinh
t vi cc thc th kinh t khc. n v th ch c cc thuc tnh sau:
C quyn s hu hng ho v ti sn, c th trao i quyn s hu
ny thng qua cc hot ng giao dch vi cc n v th ch khc;
C quyn tham gia vo cc hot ng kinh t, - a ra cc quyt nh
kinh t v phi chu trch nhim trc tip tr- c php lut v cc hot ng
kinh t ca mnh.
C kh nng pht sinh tiu sn, thc hin cc ngha v, cc cam kt
v c t- cch php nhn tham gia vo cc hp ng kinh t.
C cc ti khon k ton, bao gm cc bng cn i tch sn, tiu sn
trn c phng din kinh t v php lut hoc c iu kin v kh nng lp
cc ti khon k ton nu cc c quan nh n- c yu cu.
35. Khu vc th ch (Institutional sector) l tp hp cc n v th ch c
cng ni dung, chc nng v mc ch hot ng. Nguyn tc c bn phn
loi n v th ch vo tng khu vc th ch l:
Mt n v th ch ch c xp vo mt khu vc th ch nht nh;
Nhng n v th ch c cng chc nng hot ng th - c xp vo
cng mt khu vc th ch;
Nhng n v th ch c cng tnh cht v ngun ti chnh s dng
cho hot ng kinh t th - c xp vo cng mt khu vc th ch.
Nu mt n v th ch c nhiu chc nng hot ng khc nhau th
cn c vo chc nng hot ng chnh xp vo khu vc th ch t- ng ng.
Nn kinh t quc dn - c chia theo 6 khu vc th ch: khu vc phi ti
chnh, khu vc ti chnh, khu vc nh n- c, khu vc khng v li phc v h
gia nh, khu vc h gia nh v khu vc n- c ngoi.
36. n v thng tr (Resident unit) l mt n v th ch c trung tm li
ch kinh t trong lnh th kinh t ca mt quc gia. n v th ch - c gi l
31
c trung tm li ch kinh t trong lnh th quc gia nu n v c tr s, c
a im sn xut hoc nh ca trong lnh th kinh t ca quc gia, tin hnh
cc hot ng sn xut v giao dch kinh t vi thi gian lu di (thng l trn
mt nm).
Lnh th kinh t ca mt quc gia bao gm lnh th a l chu s
qun l ca Nh n- c, c- dn, hng ha, ti sn v vn - c t do l- u
thng. Nhng quc gia c bin, lnh th kinh t cn bao gm cc hn o
thuc quc gia v chu s iu chnh ca nhng chnh sch ti kha v tin
t nh- t lin. C th, lnh th kinh t ca mt quc gia bao gm:
Vng t, vng tri, thm lc a nm trong lnh hi quc t m quc
gia c quyn bt kh xm phm trong khai thc cc ti nguyn;
Lnh th quc gia nc ngoi s dng cho mc ch ngoi giao (i
s qun, lnh s qun), mc ch qun s (cn c qun s), nghin cu khoa
hc (trm nghin cu khoa hc),...
T khi nim trn, quy nh n v thng tr ca Vit Nam gm:
Cc n v th ch thuc tt c cc ngnh, thnh phn kinh t, loi
hnh kinh t ca Vit Nam ang hot ng trn lnh th kinh t Vit Nam.
Thnh vin ca h gia nh thng tr ri khi lnh th kinh t ca
quc gia d- i mt nm. Chng hn thnh vin ca mt gia nh thng tr
ca Vit Nam ra n- c ngoi cng tc, i du lch, cha bnh,... d- i mt nm
vn l c- dn thng tr ca Vit Nam. Ring trng hp sinh vin v cc
bnh nhn n- c ngoi trn mt nm vn coi l thng tr ca quc gia m
gia nh h l thng tr.
Cc i s qun, lnh s qun, cn c qun s ca Vit Nam ng
lnh th n- c ngoi.
Ngi Vit Nam lm vic cho cc i s qun nc ngoi v cc t
chc quc t ti Vit Nam l c- dn thng tr ca Vit Nam.
37. Gi thc t (Current price) l gi ca sn phm hng ho v dch v
hnh thnh ngay trong qu trnh giao dch ti mt thi k nht nh. Gi thc
t phn nh gi tr trn th trng ca sn phm hng ho, dch v chu chuyn
t qu trnh sn xut kinh doanh, l- u thng phn phi ti s dng cui cng
ng thi vi s vn ng tin t ti chnh, thanh ton.
32
38. Gi so snh (Constant price) l gi thc t ca sn phm hng ho v
dch v ca mt nm no - c chn lm gc so snh. Gi so snh dng
loi tr nh h- ng ca yu t gi trong mi nm, nhm nghin cu s thay
i n thun v khi l- ng sn phm hng ha v dch v.
39. H thng ti khon quc gia (System of national accounts SNA) bao
gm mt dy cc ti khon, cc bng thng k c mi quan h cht ch mang
tnh h thng dng m t v phn tch cc hin t- ng kinh t c bn ca
mt thi k nht nh t sn xut, to thu nhp, phn phi ln u v phn
phi li thu nhp, n s dng thu nhp cho tiu dng, dnh. H thng ti
khon quc gia cn phn nh tch ly ti sn v gi tr ca ci ca nn kinh t,
phn nh mi quan h ca kinh t trong n- c vi th gii bn ngoi.
Ti khon quc gia l tp hp y , ph hp v linh hot cc ti
khon, ch tiu kinh t v m xy dng trn nhng khi nim, nh ngha,
nguyn tc hch ton - c tha nhn trn phm vi quc t.
40. Ti khon sn xut (Production account). Mt trong s nhng ti
khon ca h thng ti khon quc gia. Ti khon sn xut nhn mnh n
ch tiu gi tr tng thm ca nn kinh t - c hnh thnh nh- th no. Gi tr
tng thm biu th gi tr hng ho v dch v mi sng to ra ca nn kinh t
trong mt khong thi gian nht nh.
Ti khon sn xut gm hai phn: ngun v s dng. Phn ngun gm
mt ch tiu gi tr sn xut; phn s dng gm cc ch tiu chi ph trung gian
v gi tr tng thm gp. Chi ph trung gian biu th gi tr hng ho v dch v
s dng ht trong qu trnh sn xut to ra sn phm; gi tr tng thm gp
bng gi tr sn xut tr i chi ph trung gian. Khu hao ti sn c nh khng
thuc chi ph trung gian - c biu th bng mt dng ring phn bit gi tr
tng thm gp v gi tr tng thm thun. Ti khon sn xut - c lp cho ton
nn kinh t quc dn, theo tng khu vc th ch vi s khi qut sau:
Ti khon sn xut
S dng Gi tr Ngun

Gi tr
1. Chi ph trung gian Gi tr sn xut
2. Gi tr tng thm gp/GDP
3. Khu hao ti sn c nh
4. Gi tr tng thm thun/GDP thun
33
41. Bng cn i lin ngnh (Input - Output table - I/O table). Mt trong
s nhng bng trung tm ca h thng ti khon quc gia, phn nh qu trnh
sn xut, s dng sn phm cho nhu cu sn xut, s dng cui cng v qu
trnh to ra thu nhp t sn xut. Bng cn i lin ngnh hi t trong n cc
m hnh kinh t v m, v vy y l cng c rt hu hiu dng phn tch
mi quan h cn i gia nhu cu s dng cui cng vi sn l- ng hng ha
v dch v sn xut ra ca cc ngnh kinh t. Cc nh qun l v lp chnh
sch kinh t v m thng dng bng cn i lin ngnh d bo v xy
dng chnh sch kinh t trung v di hn.
S tng qut ca bng cn i lin ngnh

Nhu cu trung gian
T
n
g

s
n
g

t
r
u
n
g

g
i
a
n

Nhu cu cui cng
N
n
g

n
g
h
i
p

K
h
a
i

k
h
o
n
g

C
h

b
i
n

X
y

d
n
g

D
c
h

v

C
h
i

t
i
u

d
n
g

c
u
i

c
n
g

c
a

h

g
i
a

n
h

C
h
i

t
i
u

c
u
i

c
n
g

c
a

C
h
n
h

p
h
c
h

l
u
i

s
n

c
n
h

T
c
h

l
u
i

s
n

l
-
u

n
g

T
c
h

l
u
i

s
n

q
u

h
i
m

X
u
t

k
h
u

h
n
g

h
o
c
h

v
n
g

n
h
u

c
u

c
u
i

c
n
g

T
n
g

c
u
n
g

(
t
n
g

c
n
g
)

0101- 1101- 2101- 4101- 4501-

Q1 Q2 Q3 Q4 Q5 Q6
0400 1500 3701 4102 9601
C
h
i

p
h

t
r
u
n
g

g
i
a
n

Nng nghip
0101-
0400
I
Chi ph trung gian
F

II
Y

Khai khong
1101-
1500
Ch bin
2101-
3701
Xy dng
4101-
4102
Dch v
4501-
9601

Chi ph trung gian

G
i

t
r
n
g

t
h
m

(
P
h
n

p
h
i

l
u

)

Thu nhp ca
ng- i lao ng
P1
III
VA
Phn phi ln u cho sn xut

IV
Phn phi ln u cho nhu cu
cui cng

Thng d- gp v
thu nhp hn hp
gp
P2
Thu sn phm
P3
Thu sn xut
khc
P4
Gi tr tng thm

Tng u vo
(tng cng)

I: phn nh chi ph trung gian ca cc ngnh sn xut ra sn phm
vt cht v dch v. Phn t f
ij
ca ma trn F th hin ngnh th j s dng sn
phm th i lm chi ph trung gian trong qu trnh sn xut ra sn phm th j;
34
II: phn nh tng loi sn phm vt cht v dch v s dng cho nhu
cu s dng cui cng: tiu dng cui cng, tch lu ti sn, xut v nhp
khu hng ha v dch v;
III: phn nh cc yu t ca gi tr tng thm: thu nhp ca ng- i lao
ng t sn xut, thu sn xut, khu hao ti sn c nh dng trong sn xut
v thng d- sn xut.
Bng cn i lin ngnh c quan h hm s c bn sau: AX + Y = X
Trong :
A - ma trn h s chi ph trung gian trc tip, trong phn t a
ij
ca
ma trn th hin sn xut ra mt n v sn phm j ca ngnh j cn
s dng chi ph trung gian l sn phm i mt l- ng l a
ij
vi a
ij
nh hn
1 v khng m, tng cc phn t theo ct phi nh hn hoc bng 1;
X - vct gi tr sn xut;
Y- vc t s dng cui cng.
42. Gi tr sn xut (Gross output). Ch tiu kinh t tng hp phn nh ton
b gi tr ca sn phm vt cht (thnh phm, bn thnh phm, sn phm d
dang) v dch v sn xut ra trong mt thi k nht nh. Gi tr sn xut
- c tnh theo gi thc t v gi so snh.
Gi tr sn xut bao gm:
- Gi tr hng ho v dch v s dng ht trong qu trnh sn xut;
- Gi tr mi tng thm trong qu trnh sn xut: thu nhp ca ng- i lao
ng t sn xut, thu sn xut, khu hao ti sn c nh dng trong sn xut,
v thng d- sn xut.
Gi tr sn xut c s tnh trng gi tr hng ha v dch v gia cc
n v sn xut, mc tnh trng ph thuc vo mc chuyn mn ha
ca t chc sn xut.
Gi tr sn xut - c tnh cho cc ngnh kinh t, ni dung gi tr sn
xut ca cc ngnh nh- sau:
a. Gi tr sn xut ngnh nng nghip bao gm gi tr sn phm (k c
sn phm d dang) trng trt, chn nui, gi tr dch v phc v trng trt v
chn nui, gi tr cc hot ng sn bt, thun d- ng th v nhng dch v c
lin quan n hot ng ny.
35
b. Gi tr sn xut ngnh lm nghip bao gm gi tr trng mi, nui
d- ng, chm sc, tu b, khoanh nui, ci to rng, gi tr lm sn khai thc,
gi tr cy v ht ging, gi tr cc hot ng bo v rng v cc hot ng
dch v lm nghip khc thc hin trong k, gi tr nhng sn phm d dang
trong nui trng rng.
c. Gi tr sn xut ngnh thu sn bao gm gi tr hi sn khai thc, gi
tr thu sn khai thc t nhin trn sng, sui, h, m, rung n- c, gi tr sn
phm thy sn nui trng, gi tr s ch thy sn, gi tr - m nhn ging thy
sn, gi tr nhng sn phm thy sn d dang.
d. Gi tr sn xut ngnh cng nghip bao gm gi tr sn xut ca
cc ngnh: cng nghip khai thc m, cng nghip ch bin, sn xut v phn
phi in, kh t v n- c - c tnh theo phng php cng x- ng, tng hp
t gi tr sn xut ca cc c s sn xut cng nghip, bao gm:
- Doanh thu cng nghip (doanh thu bn sn phm, dch v cng
nghip, bn ph liu ph phm v doanh thu cho thu my mc, thit b c
km theo ng- i iu khin);
- Chnh lch cui k, u k thnh phm tn kho, hng gi bn, sn
phm d dang.
e. Gi tr sn xut ngnh xy dng bao gm gi tr hot ng sn xut
do chun b mt bng, xy dng cng trnh hoc hng mc cng trnh, gi tr
lp t my mc, thit b cho cc cng trnh, gi tr hon thin cng trnh,
doanh thu cho thu my mc, thit b c ng- i iu khin, doanh thu bn ph
liu...
f. Gi tr sn xut ngnh th-ng nghip, sa cha xe c ng c, m
t, xe my, dng c nhn v gia nh bao gm kt qu hot ng sn xut
kinh doanh ca ngnh thng nghip, sa cha xe c ng c, m t, xe my,
dng c nhn v gia nh trong mt thi k nht nh, bao gm gi tr ca
cc hot ng: bn bun, bn l, i l, mi gii, u gi, bo d- ng v sa
cha hng ha dng cho sn xut v tiu dng.
i vi hot ng thng nghip bn bun, bn l hng ha, gi tr sn
xut bng chnh lch gia doanh thu v bn hng vi tr gi vn hng bn ra.
36
i vi hot ng sa cha xe c ng c, m t, xe my, dng c
nhn v gia nh, gi tr sn xut bng doanh thu cung cp dch v sa cha,
bo d- ng xe c ng c, m t, xe my, dng c nhn v gia nh.
g. Gi tr sn xut ngnh khch sn v nh hng l chnh lch gia
doanh thu phc v v tr gi vn hng chuyn bn ca cc hot ng: khch
sn, im cm tri, cc dch v khc cho ngh tr ngn ngy, nh hng, bar v
cng tin.
h. Gi tr sn xut ngnh vn ti l doanh thu ca hot ng vn ti
hnh khch, hng ha bng cc phng tin - ng st, - ng b, - ng thy,
- ng ng, - ng hng khng v.v..v bao gm c kt qu hot ng qun l
cc sn bay, bn cng, hoa tiu dn dt tu thuyn, qun l cc bn tu xe,
bc d hng ha, hot ng kho bi v doanh thu cho thu phng tin c
ng- i iu khin.
h. Gi tr sn xut ngnh du lch l doanh thu ca hot ng cung cp
thng tin du lch, cho mi, lp k hoch, sp xp cc chuyn du lch, ni n
ch v phng tin i li cho du khch theo tour, cung cp v v kt qu ca
hot ng h- ng dn du lch.
i. Gi tr sn xut ngnh b-u chnh, vin thng l doanh thu ca hot
ng b- u chnh: thu nhn, vn chuyn v phn pht th- , b- u kin trong n- c
hoc quc t, bn tem b- u chnh, phn loi th- , cho thu hm th- , thu nhn
th- t cc hm th- cng cng hoc b- u kin t cc c quan b- u in phn
loi v phn pht chng v hot ng vin thng: truyn m thanh, truyn
hnh nh, s liu hoc cc thng tin khc qua dy cp, pht sng, tip m
hoc v tinh, k c in thoi, in bo v thng tin telex, bo d- ng mng
l- i thng tin.
k. Gi tr sn xut ngnh ti chnh, tn dng bao gm gi tr sn xut
kinh doanh ca cc hot ng: qun l nh n- c v lnh vc ngn hng; hot
ng trung gian ti chnh v cc hot ng h tr cho hot ng ti chnh tin
t, hot ng bo him v tr cp h- u tr, hot ng qun l qu h- u tr, v
hot ng x s.
l. Gi tr sn xut hot ng khoa hc v cng ngh l doanh thu ca
cc hot ng nghin cu c bn, hot ng nghin cu ng dng v hot
ng trin khai thc nghim.
37
m. Gi tr sn xut cc hot ng lin quan n kinh doanh ti sn
v dch v t-vn l doanh thu ca cc hot ng lin quan n bt ng sn:
kinh doanh bt ng sn v nh t c t , hot ng cho thu my mc
thit b khng km ng- i iu khin, cho thu dng c nhn v gia nh,
cc hot ng lin quan n my tnh v cc hot ng kinh doanh dch v t-
vn khc.
n. Gi tr sn xut ngnh qun l nh n-c v an ninh quc phng,
bo m x hi bt buc l tng chi thng xuyn v khu hao ti sn c
nh (nu c) cho cc hot ng qun l nh n- c v qun l cc chnh sch
kinh t x hi, hot ng phc v chung cho ton b t n- c, hot ng bo
m x hi bt buc, hot ng quc phng, bo m an ninh, an ton x hi.
Tng chi thng xuyn khng bao gm cc khon chi sa cha ln ti
sn c nh, cc cng trnh c s h tng v cc khon chi chuyn nhng
thng xuyn.
o. Gi tr sn xut ngnh gio dc v o to l doanh thu cung cp
dch v ca cc hot ng thuc nh tr v gio dc mm non, gio dc tiu
hc, gio dc trung hc, gio dc v o to cao ng, i hc v sau i hc
v b tc vn ha, gio dc v o to khc.
p. Gi tr sn xut ngnh y t v hot ng cu tr x hi l doanh
thu cung cp dch v ca cc hot ng y t, hot ng th y, v hot ng
cu tr x hi.
q. Gi tr sn xut ca hot ng vn ha th thao l doanh thu hoc
chi thng xuyn ca cc hot ng: in nh, pht thanh, truyn hnh, hot
ng ngh thut sn khu, m nhc v cc ngh thut khc; hot ng thng
tn; hot ng th- vin, l- u tr, bo tng, bo tn t nhin v cc hot ng
vn ha khc v hot ng th thao, gii tr khc.
r. Gi tr sn xut ca hot ng on th v hip hi l tng chi
thng xuyn v khu hao ti sn c nh (nu c) cho hot ng ca cc hip
hi kinh doanh v ngh nghip ca cc t chc tn gio v ca cc t chc
hip hi khc. Gi tr sn xut ch tnh cho cc t chc on th v hip hi
- c Nh n- c cho php thnh lp hoc cng nhn.
Tng chi thng xuyn khng bao gm cc khon chi sa cha ln ti
sn c nh phc v chuyn mn, cc cng trnh c s h tng v cc khon
chi chuyn nhng thng xuyn.
38
s. Gi tr sn xut ca hot ng phc v c nhn v cng ng l
doanh thu hoc chi ph thng xuyn ca cc hot ng: kin thit th chnh,
thu dn vt thi, ci thin iu kin v sinh cng cng v cc hot ng t- ng
t v hot ng dch v khc nh- : git, l, lm u, v.v.
t. Gi tr sn xut ca hot ng lm thu cng vic gia nh trong
cc h t-nhn l chi ph ca h gia nh thu ng- i gip vic trong cc
hot ng ni tr, qun gia, lm v- n, gc cng, gia s- , th- k v.v.. trong cc
h gia nh.
u. Gi tr sn xut ca hot ng ca cc t chc v on th quc t
l tng chi thng xuyn cho hot ng ca cc c quan chuyn trch, t
chc khu vc ca Lin Hp Quc ti Vit Nam v hot ng ca cc c quan
v i din vng ca cc t chc quc t khc ti Vit Nam nh- : Ngn hng
th gii, Qu tin t Quc t, Cng ng chung Chu u v.v.
43. Chi ph trung gian (Intermediate consumption - IC). Ch tiu kinh t
phn nh gi tr hng ha v dch v s dng ht trong qu trnh sn xut
to ra sn phm mi trong mt thi k nht nh, gm c chi ph sa cha nh
v duy tu ti sn c nh dng trong sn xut. Chi ph trung gian tnh theo
ngnh kinh t v ton b nn kinh t, theo gi thc t v gi so snh. Chi ph
trung gian chia theo hai nhm ch yu:
Nhm chi ph vt cht gm: nguyn vt liu chnh, vt liu ph, nhin
liu, in, n- c, kh t, chi ph cng c sn xut nh, vt r tin mau hng
v chi ph sn phm vt cht khc.
Nhm chi ph dch v gm: vn ti; b- u in; bo him; dch v ngn
hng; dch v php l, dch v qung co v cc dch v khc.
44. Gi tr tng thm (Value added - VA). Ch tiu kinh t tng hp phn
nh gi tr hng ha v dch v mi sng to ra ca cc ngnh kinh t trong
mt thi k nht nh. Gi tr tng thm l mt b phn ca gi tr sn xut,
bng chnh lch gia gi tr sn xut v chi ph trung gian, bao gm: thu nhp
ca ng- i lao ng t sn xut, thu sn xut, khu hao ti sn c nh dng
trong sn xut v thng d- sn xut. Gi tr tng thm - c tnh theo gi thc
t v gi so snh.
45. Tng sn phm trong n- c (Gross domestic product - GDP). Ch tiu
kinh t tng hp phn nh gi tr mi ca hng ha v dch v - c to ra ca
39
ton b nn kinh t trong mt khong thi gian nht nh. Tng sn phm
trong n- c - c tnh theo gi thc t v gi so snh. C 3 phng php tnh:
Ph-ng php sn xut: tng sn phm trong n- c bng tng gi tr
tng thm ca tt c cc ngnh kinh t cng vi thu nhp khu hng ha v
dch v.
Ph-ng php thu nhp: tng sn phm trong n- c bng thu nhp to
nn t cc yu t tham gia vo qu trnh sn xut nh- lao ng, vn, t ai,
my mc. Theo phng php ny, tng sn phm trong n- c gm 4 yu t:
thu nhp ca ng- i lao ng t sn xut (bng tin v hin vt), thu sn xut,
khu hao ti sn c nh dng trong sn xut v thng d- sn xut.
Ph-ng php s dng: tng sn phm trong n- c bng tng ca 3
yu t: tiu dng cui cng ca h gia nh v nh n- c; tch ly ti sn
(c nh, l- u ng v qu him) v chnh lch xut, nhp khu hng ha
v dch v.
Tng sn phm trong n- c theo gi thc t dng nghin cu c cu
kinh t, mi quan h t l gia cc ngnh trong sn xut, mi quan h gia
kt qu sn xut vi phn huy ng vo ngn sch.
Tng sn phm trong n- c theo gi so snh loi tr bin ng ca
yu t gi c qua cc nm, dng tnh tc tng trng ca nn kinh t,
nghin cu s thay i v khi l- ng hng ha v dch v sn xut.
46. Tng sn phm trong n- c bnh qun u ng- i (Gross domestic
product per capita). Ch tiu kinh t phn nh mt cch tng quan mc sng
dn c- v - c tnh bng t l gia tng sn phm trong n- c vi tng dn s
trung bnh trong nm. Tng sn phm trong n- c bnh qun u ng- i c th
tnh theo gi thc t, gi so snh, tnh theo ni t hoc theo ngoi t.
47. Tng sn phm trong n- c tnh theo ngoi t (Gross domestic
product at foreign currency). Ch tiu phn nh tng sn phm trong n- c
theo ni t - c tnh chuyn sang ngoi t. Vic tnh chuyn ny - c s
dng cho cc mc ch khc nhau, trong c vic so snh tng sn phm
trong n- c ca cc quc gia vi nhau. C hai phng php tnh chuyn:
Ph- ng php t gi hi oi thc t: ly tng sn phm trong n- c
theo ni t chia cho t gi hi oi chnh thc bnh qun nm gia ni t v
ngoi t;
40
Ph- ng php sc mua t- ng - ng: ly tng sn phm trong n- c
theo ni t chia cho t gi theo sc mua t- ng - ng.
48. Tng thu nhp quc gia (Gross national income - GNI). Ch tiu kinh
t tng hp phn nh tng thu nhp ln u - c to ra t cc yu t thuc s
hu ca quc gia tham gia vo hot ng sn xut trn lnh th quc gia hay
n- c ngoi trong mt thi k nht nh, thng l mt nm.
Tng thu nhp quc gia phn nh thu nhp - c to ra t cc yu t
tham gia vo qu trnh sn xut thuc s hu ca quc gia, tng thu nhp
quc gia bng tng sn phm trong n- c cng chnh lch gia thu nhp ca
ng- i lao ng Vit Nam n- c ngoi gi v v thu nhp ca ng- i n- c
ngoi Vit Nam gi ra n- c ngoi cng vi chnh lch gia thu nhp s hu
nhn - c t n- c ngoi vi thu nhp s hu tr n- c ngoi.
49. Thu nhp quc gia thun (Net national income - NNI). Ch tiu kinh t
tng hp phn nh phn cn li ca tng thu nhp quc gia sau khi tr i
khu hao ti sn c nh dng trong sn xut ca ton b nn kinh t trong
mt thi k nht nh. D- i dng cng thc, thu nhp quc gia thun - c
tnh nh- sau:
NNI = GNI - Khu hao ti sn c nh dng trong sn xut.
50. Thu nhp quc gia kh dng (National disposable income - NDI). Ch
tiu kinh t tng hp phn nh tng thu nhp ca quc gia t sn xut, t thu
nhp s hu v t chuyn nhng hin hnh. Thu nhp quc gia kh dng
dng cho tiu dng cui cng v dnh. Mi lin h gia thu nhp quc gia
kh dng v thu nhp quc gia nh- sau :
Thu nhp quc gia kh
dng (NDI)
= GNI +
Chuyn nhng hin
hnh thun t n- c ngoi

51. dnh (Saving - Sn) l phn thu nhp cn li ca thu nhp quc gia
kh dng sau khi tr i phn thu nhp s dng cho tiu dng cui cng.
dnh l ngun ti chnh trong n- c quan trng cho u t- . Cng thc tnh
dnh nh- sau:
dnh
(Sn)
=
Thu nhp quc gia kh
dng (NDI)
-
Tiu dng cui
cng

41
52. Tiu dng cui cng (Final consumption - FC). Ch tiu kinh t tng
hp phn nh ton b chi tiu cho mua sm hng ha v dch v tiu dng ca
h gia nh thng tr, ca cc t chc khng v li phc v h gia nh
thng tr v ca Nh n- c trong mt thi k nht nh. Tiu dng cui cng
l mt b phn ca thu nhp quc gia kh dng v cng l mt b phn ca
tng sn phm trong n- c.
Tiu dng cui cng - c chia theo nhm hng ha v dch v tiu
dng, - c tnh theo gi thc t v gi so snh v thng tch thnh hai
thnh phn: tiu dng cui cng ca h gia nh v tiu dng cui cng ca
nh n- c.
53. Tch ly ti sn (Gross capital formation). Ch tiu kinh t tng hp
phn nh chi tiu cho u t- ti sn c nh, u t- ti sn l- u ng v ti sn
qu him trong mt thi k nht nh.
Tch ly ti sn - c chia theo loi ti sn, tnh theo gi thc t v gi
so snh.
Tch ly ti sn c nh tnh bng gi tr ti sn c nh nhn v tr i
ti sn c nh thanh l trong k ca cc n v th ch, khng bao gm phn
h gia nh tiu dng.
Tch ly ti sn lu ng gm ti sn l nguyn vt liu dng cho sn
xut, thnh phm tn kho, sn phm d dang; - c tnh bng chnh lch gia
ti sn l- u ng nhn - c v ti sn l- u ng s dng trong k ca cc n
v th ch, khng bao gm phn h gia nh tiu dng.
Ti sn qu him do cc n v th ch gm c h gia nh tiu dng
nm gi vi mc ch bo ton gi tr ca ci. Ti sn qu him khng b hao mn
v gim gi tr theo thi gian, - c tnh bng chnh lch gia ti sn qu him
nhn - c trong k v nhng bn ti sn qu him nhn - c trong k .
54 Vn u t- (Investment). Ch tiu phn nh ton b chi tiu lm tng
hoc duy tr ti sn vt cht trong mt thi k nht nh. Vn u t- thng
thc hin qua cc d n u t- v mt s chng trnh mc tiu quc gia vi
mc ch b sung ti sn c nh, ti sn l- u ng.
Tu theo mc ch nghin cu, vn u t- c th - c phn t theo cc
tiu thc khc nhau:
42
Theo ngun vn, vn u t- - c chia thnh: vn ngn sch Nh
n- c, vn tn dng, vn t c v vn khc;
Theo khu vc s hu v thnh phn kinh t, vn u t- chia thnh:
vn u t- ca khu vc Nh n- c, vn u t- ca khu vc ngoi quc doanh
v vn u t- ca khu vc c vn u t- trc tip ca n- c ngoi;
Theo ngnh kinh t, vn u t- - c chia thnh: vn u t- vo
ngnh cng nghip, nng nghip, thy sn, thng nghip, khch sn, nh
hng...;
Theo vng v a ph-ng, vn u t- - c chia thnh cc vng, tnh
v thnh ph trc thuc trung - ng hoc huyn, qun, th x v thnh ph
thuc tnh;
Theo khon mc u t-, vn u t- - c chia thnh: vn u t- xy
dng c bn, vn sa cha ln ti sn c nh, vn l- u ng b sung, vn u
t- khc, trong vn u t- xy dng c bn l b phn chim t trng ln
nht.
55. Vn u t- xy dng c bn (Investment for construction). Ch tiu
phn nh ton b nhng chi ph - c biu hin thnh tin dng cho vic xy
dng mi, m rng, xy dng li v khi phc ti sn c nh trong mt thi
k nht nh, bao gm: chi ph kho st, quy hoch; chi ph chun b u t- v
thit k; chi ph xy dng; chi ph mua sm, lp t thit b v cc khon chi
ph khc ghi trong tng d ton.
Ty theo mc ch nghin cu, vn u t- xy dng c bn c th - c
phn t theo cc tiu thc khc nhau. Cng vi nhng phn t theo ngun
vn, theo khu vc s hu v thnh phn kinh t, theo ngnh kinh t, theo a
phng th vn u t- xy dng c bn cn - c phn theo yu t cu thnh
vi 3 nhm chnh:
Vn u t- xy dng v lp t thit b (vn xy lp). Phn vn u t-
xy dng c bn chi cho vic xy dng v lp t my mc, thit b ca cng
trnh: chi ph xy dng cng trnh; chi ph lp t my mc, thit b vo v tr
cng trnh; chi ph hon thin cng trnh.
Vn u t- mua sm my mc, thit b (vn thit b). Phn vn u t-
xy dng c bn chi cho vic mua sm my mc, thit b v cc dng c, kh
c, gia sc tiu chun l ti sn c nh theo quy nh hin hnh, bao gm:
43
gi tr thit b, my mc, dng c, kh c, gia sc - c coi l ti sn c nh;
chi ph vn chuyn, bo qun, gia cng, kim tra my mc, thit b v cc
dng c, kh c tr- c khi - a vo lp t. Vn thit b bao gm c gi tr mua
sm thit b my mc cn lp t v thit b my mc khng cn lp t.
Vn u t- xy dng c bn khc. Phn vn u t- xy dng c bn
khng thuc vn xy lp v vn thit b, bao gm: chi t- vn, u t- kho st,
thit k, chi qun l, chi gii phng mt bng, chi o to lao ng tip nhn
v vn hnh cng trnh, cc khon chi khc.
56. Thu ngn sch nh n- c (State budget revenue). Ton b cc ngun
thu vo ngn sch nh n- c t cc n v sn xut, kinh doanh, dch v, t
dn c- trong n- c v cc ngun thu t ngoi n- c, bao gm cc khon: thu t
thu, ph, l ph, thu t hot ng kinh t ca nh n- c, cc khon ng gp
ca cc t chc v c nhn; thu vin tr ca n- c ngoi, cc khon thu khc.
57. Chi ngn sch nh n- c (State budget expenditure). Ton b cc
khon chi t ngn sch nh n- c cho cc doanh nghip, c quan, n v, t
chc, dn c- trong n- c v ngoi n- c, bao gm cc khon: chi u t- pht
trin kinh t - x hi, bo m quc phng, an ninh, bo m hot ng ca
b my nh n- c, chi tr n ca nh n- c, chi vin tr n- c ngoi, cc khon
chi khc.
58. Bi chi ngn sch nh n- c ( Excess of state budget expenditure). Ch
tiu phn nh chnh lch thiu gia tng s chi v tng s thu ca ngn sch
trung - ng ca nm ngn sch. Ngn sch a phng - c cn i vi tng
s chi tng chi khng v- t qu tng thu theo quy nh ca Lut Ngn sch
Nh n- c.
59. T l bi chi ngn sch nh n- c ( Excess of state budget expenditure
rate). Ch tiu phn nh t l phn trm gia bi chi ngn sch nh n- c so
vi tng sn phm trong n- c tnh theo gi thc t.
60. Cn cn thanh ton quc t (Balance of payment-BOP). Bng bo co
thng k tng hp m t mi hot ng giao dch kinh t gia cc n v
thng tr ca mt quc gia vi cc n v thng tr ca cc quc gia bn
ngoi trong khong thi gian nht nh. Thng thng, bn cn cn thanh
ton quc t gm hai phn chnh:
44
Cn cn vng lai l tng cn i ca thng mi hu hnh v thng
mi v hnh. Cn i thng mi hu hnh biu th s khc bit gia gi tr
xut khu v gi tr nhp khu hng ha. Cn i thng mi v hnh biu th
chnh lch gia gi tr xut khu v gi tr nhp khu dch v nh- : dch v
vn ti, du lch, bo him, ngn hng v.v... Cn i thng mi v hnh cn
bao gm chnh lch nhn v t bn ngoi v chi tr ra bn ngoi cc khon
nh- : tr li tin vay, c tc, gi tin ca ng- i lao ng n- c ngoi v n- c
hoc ng- c li.v.v. Cn cn vng lai m t lung chu chuyn thu nhp gia
quc gia vi cc quc gia bn ngoi
Cn cn vn m t chu chuyn vn ti chnh vo v ra ca mt quc
gia, lin quan ti thay i v tch sn v tiu sn ti chnh. Vn ti chnh chy
vo trong n- c qua hnh thc: i vay, bn ti sn ti chnh trong n- c ra n- c
ngoi, u t- ca n- c ngoi vo trong n- c, v.v. Vn ti chnh chy vo
trong n- c lm gim quyn nm gi ca mt n- c i vi ti sn ti chnh
ca n- c ngoi (gim ti sn c) hay lm tng ti sn n. Vn ti chnh chy
ra n- c ngoi qua hnh thc: cho vay; mua ti sn ti chnh n- c ngoi hay
mua ti sn ti chnh trong n- c do n v khng thng tr s hu v.v. Vn
ti chnh chy ra n- c ngoi lm tng quyn nm gi ca mt n- c i vi ti
sn ti chnh ca n- c ngoi (tng ti sn c) hay lm gim ti sn n.
Hch ton dng trong bng cn cn thanh ton quc t da trn
nguyn tc hch ton kp, ngha l mi hot ng giao dch gia n v
thng tr trong n- c vi n v thng tr ca n- c ngoi u hch ton
vo bn thu v bn chi v vy theo ngha hch ton, bn cn cn thanh ton
quc t lun cn i.
S tng qut ca bng cn cn thanh ton quc t
n v tnh: triu USD
Cn cn vng lai
1 Xut khu hng ha + 200
2 Nhp khu hng ha - 150
3 Cn cn thng mi + 50 Dng (1) + (2)
4 Xut khu dch v + 120
5 Nhp khu dch v - 160
6 Thu v tin li, li nhun v c tc + 15
7 Chi tr tin li, li nhun v c tc - 10
45
8 Thu t chuyn nhng hin hnh + 30
9 Chi chuyn nhng hin hnh - 20
10 Cn i cn cn vng lai + 25 Cng t dng (3) n (9)
Cn cn vn
11 u t- ra n- c ngoi - 35 Tng tch sn n- c ngoi,
gim tiu sn i vi ng- i
n- c ngoi
12 Cho vay ngn hn - 60
13 Cho vay trung v di hn - 90
14 u t- ca n- c ngoi + 70 Gim tch sn n- c ngoi,
tng tiu sn i vi ng- i
n- c ngoi
15 i vay ngn hn + 40
16 i vay trung v di hn + 30
17 Cn i cn cn vn - 45
18 Sai s thng k + 5
19 Tng chu chuyn tin t - 15
20 Thay i d tr: tng (- ); gim (+) + 10
21 Vay t IMF (+), tr n IMF (-) + 5

61. T gi hi oi (Currency exchange rate) l gi ca mt loi tin o
bng loi tin khc. C hai phng php biu th t gi hi oi:
S n v tin trong nc trn mt n v ngoi t. Chng hn ngy 22
thng 10 nm 2004 cn 15.721 ng Vit Nam mua 1 la M;
S n v ngoi t trn mt n v tin trong nc. Chng hn ngy 22
thng 10 nm 2004 mt la M mua - c 15.721,0 ng Vit Nam.
62. T gi theo sc mua t- ng - ng (Purchasing power parity rate
PPP rate). Ch tiu phn nh t l gia gi ca mt r hng biu th bng tin
trong n- c vi gi ca r hng t- ng t n- c ngoi biu th bng ngoi t.
D- i dng cng thc, t gi theo sc mua t- ng - ng - c vit nh- sau:
* P
P
S =
S - T gi nh ngha theo s n v tin trong n- c trn mt n v
ngoi t;
P - Gi ca mt r hng biu th bng tin trong n- c;
P* - Gi ca r hng t- ng t n- c ngoi biu th bng ngoi t.
Khi t- ng quan ca mc gi trong n- c so vi mc gi n- c ngoi
46
tng s lm gim gi tr ca tin trong n- c so vi ngoi t. Sc mua t- ng
- ng thng s dng so snh mc sng ca dn c- gia cc quc gia.
T gi hi oi thng chu nh h- ng ca l- u l- ng vn trn th trng tin
t, dng t gi hi oi tnh cc ch tiu GDP hoc GNI bnh qun u
ng- i s dn n sai lch.
63. Chng khon (Securities other than shares) l chng ch hoc bt
ton ghi s xc nhn cc quyn hp php ca ng- i s hu chng t vi
ng- i pht hnh, bao gm tri phiu, tn phiu, chng ch tin gi, cc giy
t thng mi; giy n; cc cng c ti chnh kinh doanh ngoi bng c
kh nng thng mi. Nhng loi ti sn ti chnh nu trn gm c ngn
hn v di hn.
Cc cng c ti chnh kinh doanh ngoi bng c kh nng thng mi
- c thit lp trnh cho cc bn c lin quan trong giao dch phi tr gi
qu cao trong t- ng lai khi gi c bin ng ln. Nhng cng c kinh doanh
ngoi bng gm: hp ng mua bn tr- c (Option); giao dch c k hn
(Forward); giao dch hon i (Swap).
Hp ng mua bn tr- c cho php mt bn - c mua hoc bn hng
ha hay chng khon trong mt thi hn nht nh vi mc gi tha thun
tr- c. y l biu hin ca hnh thc u c v nu gi c c th tng hoc
gim mt cch ng k th ng- i mua vn - c mua vi mc gi tho thun
tr- c.
Giao dch c k hn thng lin quan ti th trng ngoi hi, cc
ng tin - c mua v bn theo nhng t gi hi oi ti thi im giao dch
v giao vo mt thi im nht nh trong t- ng lai. Mt ng- i giao dch
mun c mt loi tin hoc phi thanh ton bng loi tin ny vo mt thi
im trong t- ng lai c th mua hoc bn ng tin ny tr- c.
Giao dch hon i l phng php hon i cc ng tin. Ngn hng
trung - ng ca hai n- c ghi c cho nhau vi mt khon tin ca nhau c gi
tr t- ng - ng mi chnh ph u c th s dng d tr ngoi hi ny nu
cn thit. Giao dch hon i thng thc hin cho mt giai on c th sau
hot ng ny - c lm ng- c li vi t gi hi oi ban u.
47
64. Th trng chng khon (Stock market). Mt th ch, qua cc
chng khon - c mua v bn. Chng khon - c nim yt gi trn S giao
dch lm tng kh nng bun bn ca chng v y l ngha kinh t quan
trng ca th trng chng khon. Qua th trng chng khon, cc nh u
t- nhanh chng nhn bit - c gi tr chng khon h ang nm gi v iu
ny ng ngha vi vic cc cng ty c th huy ng vn c phn hay vn vay
t cng chng mt cch d dng hn v r hn v cc nh u t- s sn sng
mua chng khon khi c sn mt th trng vi t l li yu cu thp hn
so vi trng hp khng c th trng chng khon. Do vy, dnh v u
t- s tng ln.
Th trng chng khon l mt b phn ca th trng ti chnh gm
hai b phn th trng c t chc khc nhau:
Th trng s cp: ni din ra cc hot ng mua bn nhng chng
khon mi pht hnh. Th trng s cp thc hin chc nng quan trng nht
ca th trng chng khon l qu trnh mang tin nhn ri n cho ng- i
s dng, trc tip - a ngun tit kim vo u t- . iu ny to ra hng
ha giao dch cho th trng v lm tng vn u t- cho nn kinh t;
Th trng th cp: ni din ra cc hot ng mua bn nhng chng
khon - c pht hnh mt ln thng qua th trng s cp. Nhng chng
khon ny c th - c mua i bn li rt nhiu ln trn th trng th cp vi
cc mc gi khc nhau.
65. Ch s th trng chng khon Vit Nam (Vietnam Stock market
index VN.Index). Ch tiu phn nh mc gi ca chng khon trn th
trng chng khon trong mt ngy c th so vi mc gi ti thi im gc.
Ch s ny - c cu thnh bi hai yu t: loi chng khon trng s v gi
ca tng chng khon cu thnh.
66. Bng cn i tin t (Money survey) l bng tng kt ti sn, phn nh
ti sn c v ti sn n ca cc t chc tn dng, Ngn hng Nh n- c v ca
ton ngnh ngn hng ti mt thi im (thng l cui nm ti kha).
67. D tr ngoi hi (External reserve). Ch tiu phn nh mc nm gi cc
phng tin thanh ton ca mt n- c - c quc t chp nhn vi mc ch
48
trang tri thm ht ngn v trung hn ca Cn cn thanh ton quc t, ng
thi nhm mc ch kim sot s thay i t gi hi oi ca n- c ny. D
tr ngoi hi ch yu - c gi d- i dng vng hoc mt hay mt vi ng
tin chnh - c s dng rng ri trong ngoi thng v thanh ton quc t. C
th, d tr ngoi hi bao gm:
- Vng;
- Ngoi t tin mt, s d- ngoi t trn ti khon gi n- c ngoi;
- Hi phiu v cc giy n ca n- c ngoi bng ngoi t;
- Cc chng khon n do chnh ph, ngn hng n- c ngoi, t chc
tin t hoc ngn hng quc t pht hnh, bo lnh;
- Cc loi ngoi hi khc ca Nh n- c.
68. Li sut (Interest rate). T l ca tng s tin phi tr so vi tng s tin
vay trong mt khong thi gian nht nh. Li sut l gi m ng- i vay phi
tr - c s dng tin khng thuc s hu ca h v l li tc ng- i cho
vay c - c i vi vic tr hon chi tiu.
C nhiu loi li sut nh- : li sut tin vay; li sut tin gi; li sut ti
cp vn; li sut lin ngn hng, v.v.
John Maynard Keynes (1883-1946) lp lun rng li sut l mt hin
t- ng tin t phn nh mi quan h gia Cung v Cu v tin. Cung tin - c
xc nh mt cch ngoi sinh, cu tin phn nh cc nhu cu u c, phng
nga v giao dch v tin.
Tri vi Keynes, cc nh kinh t hc c in tr- c coi li sut l
mt hin t- ng thc t, - c xc nh bi p lc ca nng sut - cu v vn
cho mc ch u t- - v tit kim.
69. Lm pht (Inflation). Ch tiu phn nh t l phn trm tng lin tc mt
bng gi chung ca nn kinh t theo thi gian (thng l thng, qu, nm).
C hai nt c trng cn nhn mnh trong khi nim lm pht:
- Lm pht l qu trnh tng gi trn c s lin tip, khng phi tng
gi mt ln;
- Tng mt bng gi chung ca nn kinh t, khng phi tng gi ca
mt s loi hay mt nhm hng ha v dch v c th no.
49
Cc nh kinh t thng dng hai ch tiu nh gi lm pht ca
nn kinh t: ch s gi tiu dng (CPI) v ch s gim pht tng sn phm
trong n- c.
- Ch s gi tiu dng biu th bin ng v mc gi chung ca mt r
hng ha v dch v c nh dng cho tiu dng cui cng ca h gia nh
(Xem cng thc tnh CPI trong phn ch s gi tiu dng).
- Ch s gim pht tng sn phm trong n- c biu th s bin ng v
mt bng gi chung ca ton b hng ha v dch v sn xut ra trong lnh
th kinh t ca quc gia. Ch s gim pht tng sn phm trong n- c ca nm
t - c tnh theo cng thc sau:
Ch s gim
pht GDP ca
nm t
=
GDP
t
theo gi thc t
x 100 =
=
n
i
t
i
t
i
Q P
1

x100
GDP
t
theo gi so snh
=
n
i
t
i i
Q P
1
0

Trong : GDP
t
: l tng sn phm trong n- c ca nm t;
P
i
o
: l gi k gc ca mt hng i;
P
i
t
: l gi k bo co ca mt hng i;
Q
i
t
: l l- ng mt hng i ca nm t.
Bin ng ca ch s gi tiu dng v ch s gim pht tng sn phm
trong n- c khng ging nhau v phn nh thng tin khc nhau v mt bng gi
chung ca nn kinh t. C ba im khc nhau c bn gia hai loi ch s ny:
- Ch s gim pht tng sn phm trong n- c phn nh bin ng gi
c ca tt c cc loi hng ha v dch v - c to ra trong nn kinh t. Ch
s gi tiu dng ch phn nh mc thay i gi ca hng ha v dch v do
ng- i tiu dng mua. Thay i gi ca hng ha v dch v do Chnh ph v
khi doanh nghip mua khng biu hin trong ch s gi tiu dng;
- Ch s gim pht tng sn phm trong n- c ch bao gm hng ha v
dch v sn xut trong n- c, khng bao gm vt phm tiu dng nhp khu.
Thay i gi ca vt phm tiu dng nhp khu khng nh h- ng trc tip
n ch s gim pht tng sn phm trong n- c nhng li nh h- ng n ch
s gi tiu dng nu chng thuc r hng tnh ch s gi tiu dng;
50
- Ch s gi tiu dng - c tnh trn r hng ha v dch v c quyn
s c nh (dng cng thc Laspeyres), hng ha v dch v ca ch s gim
pht tng sn phm trong n- c thay i theo thi gian.
Do bn cht v k thut tnh khc nhau nn ch s gi tiu dng v ch
s gim pht tng sn phm trong n- c khng bao gi bng nhau. S khc
bit gia hai loi ch s khng ln nu lm pht thp v n nh, nhng c th
rt ln nu c thay i gi ca nhng nhm hng ha v dch v chim quyn
s ln trong tnh ton v c bin ng ln v gi hng nhp khu so vi gi
hng ha v dch v sn xut trong n- c.
70. Lm pht c bn (Core inflation). Lm pht - c tnh theo ch s gi
tiu dng trn c s loi tr yu t ma v, cc c sc ngu nhin dn ti tng
mc gi chung ca nn kinh t.
Lm pht tnh theo ch s gi tiu dng hoc ch s gim pht tng sn
phm trong n- c biu hin c trng ca bin ng gi trong ngn hn.
Ng- c li, lm pht c bn dng biu th xu h-ng lm pht di hn ca
nn kinh t do nh h- ng trc tip ca cc chnh sch kinh t, c bit l
chnh sch tin t. Lm pht c bn cung cp thng tin hu ch v xu h- ng
bin ng gi tiu dng trong di hn v - c dng nh- ch tiu lm pht ca
t- ng lai.
C mt s phng php tnh lm pht c bn. Cc nh kinh t ch
trng s dng phng php thng k loi tr nhng nh h- ng thay i
gi cao nht v thp nht t t l lm pht chung. D- i y cp ti mt s
phng php thng s dng:
Ph- ng php loi tr: phng php ny loi tr gi ca hai nhm hng
ha hay bin ng bi nhng c sc bn cung trong r hng c nh dng
tnh ch s gi tiu dng: (i) l- ng thc thc phm; (ii) nhin liu, nng l- ng
v in nng. Sau khi loi hai nhm nu trn, tnh li quyn s v bnh qun gia
quyn. Vic xc nh mt hng loi tr kh my mc, khng c kim nh.
Tuy nhin, phng php ny hin nay vn - c p dng nhiu n- c.
51
Ph- ng php trung v gia quyn v trung bnh l- c b: phng php ny
loi tr nh h- ng bin ng gi t bin tng hoc gim qu cao ca cc mt
hng khi t l lm pht chung. Nhng mt hng phi loi tr thay i theo
tng thng, ph thuc vo s bin ng t bin v gi ca chng trong thng
. C phng php trung v gia quyn v trung bnh l- c b u sp xp bin
ng v gi ca cc nhm hng ha v dch v theo th t t cao xung thp
theo thng. Sau , phng php trung bnh l- c b tnh lm pht c bn bng
cch ly t l lm pht bnh qun sau khi loi tr nhng t l phn trm thay
i gi mang tnh c th; phng php trung v gia quyn tnh lm pht c
bn bng cch ly t l lm pht trung v ng vi cng dn quyn s ch s gi
tiu dng ca 50% t nhm cao nht xung nhm thp nht.
Ph- ng php kinh t l- ng: phng php dng k thut kinh t l- ng
tnh lm pht c bn bng cch tnh ton mi lin h thng k gia lm
pht v cc bin s kinh t ph hp khc. Sau khi xy dng - c m hnh
hi quy, s dng m hnh ny v s liu thc t ca cc bin s trong m hnh
tnh lm pht c bn hng thng.
71. Nng sut lao ng (Labour productivity). Ch tiu phn nh tng sn
phm trong n- c bnh qun mt lao ng. Nng sut lao ng l ng lc
ci thin i sng v tng thu nhp. Cng thc tnh nng sut lao ng nh- sau:
Nng sut lao ng =
Tng sn phm trong n- c
Tng s ng- i lm vic bnh qun

Nng sut lao ng d- i dng ch s khng ch phn nh ng gp ca
yu t lao ng lm thay i s sn phm do mt lao ng to ra, m cn
biu th s nh h- ng ca my mc thit b v cc yu t khc ti sn xut.
72. H s i mi ti sn c nh (Coefficient of Newly changed fixed
asset) l t s ti sn c nh tng mi trong k so vi tng s ti sn c nh
hin c. Ti sn c nh hin c c th tnh theo s thi im cui k hoc s
bnh qun trong k.

52
B. thng k cng nghip v xy dng
73. Sn phm cng nghip (Industrial product). Ch tiu phn nh kt qu
trc tip ca hot ng sn xut cng nghip to ra trong mt thi k nht
nh, bao gm sn phm vt cht v sn phm dch v cng nghip.
Sn phm vt cht cng nghip: l sn phm cng nghip - c to ra
do tc ng ca cng c lao ng ln i t- ng lao ng lm thay i hnh
thi ban u ca nguyn vt liu to ra sn phm c gi tr s dng mi
hoc sn phm - c khai thc t cc m. Sn phm vt cht cng nghip
bao gm:
Chnh phm l nhng sn phm vt cht cng nghip sn xut ra t
quy cch v phm cht ng tiu chun k thut quy nh.
Th phm l nhng sn phm vt cht cng nghip sn xut ra ch- a t
tiu chun k thut quy nh v quy cch v phm cht nhng vn c gi
tr s dng v - c tiu th (th trng chp nhn).
Ph phm (cn gi l sn phm song song) l nhng sn phm vt cht
- c to ra trong qu trnh sn xut cng nghip cng vi sn phm chnh.
Sn phm dch v cng nghip l mt loi sn phm cng nghip biu
hin d- i hnh thc gia cng hoc lm tng thm gi tr s dng ca sn phm
cng nghip nhng khng lm thay i hnh thi gi tr s dng ban u ca
sn phm.
74. Doanh thu sn xut cng nghip (Industrial turnover). Ch tiu phn
nh ton b s tin m ngnh cng nghip thu - c do tiu th sn phm v
cung cp cc dch v cng nghip cho bn ngoi, bn ph liu ph phm v
cho thu my mc, thit b c km theo ng- i iu khin trong mt thi k
nht nh.
75. Cng trnh u t- hon thnh (Completed construction site). Ch tiu
phn nh cc cng trnh u t- hon thnh theo ng thit k v - c
bn thi cng bn giao cho ch u t- - a vo s dng theo ng th tc
quy nh.
76. Nng lc mi tng (Newly increased capacity). Ch tiu phn nh nng
lc sn xut hoc kh nng phc v tng thm theo thit k ca nhng cng
trnh u t- hon thnh trong mt thi k nht nh.
53
C. thng k Nng, lm nghip v thu sn
77. t nng nghip (Agricultural land). Ch tiu phn nh t ang dng
vo sn xut hoc nghin cu th nghim v nng nghip.
t nng nghip bao gm t canh tc; t trng cy lu nm; ng c
t nhin dng vo chn nui, ao, h, m, sng dng vo nng nghip, din
tch trng cy hoc chn nui phc v cho nghin cu, th nghim.
78. t lm nghip (Forestry land). Ch tiu phn nh t - c dng ch
yu vo sn xut lm nghip hoc dng vo nghin cu, th nghim v lm
nghip, bao gm:
- t c rng t nhin;
- t c rng trng;
- t - m ging cy lm nghip;
79. Din tch nui trng thy sn (Area of aquaculture). Ch tiu phn nh
tng din tch - c s dng cho hot ng nui trng thu sn, tnh c
din tch b bao; i vi din tch - m, nui ging thy sn bao gm c
nhng din tch ph tr cn thit nh- ao lng lc, ao x. Ch tiu ny khng
bao gm din tch t c mt n- c chuyn dng vo vic khc nhng - c
tn dng nui trng thu sn nh- h thu li, thu in.
80. Din tch thu hoch (Harvested area). Ch tiu phn nh din tch ca
mt loi cy hoc mt nhm cy nng nghip trong nm cho sn l- ng t t
nht 10% mc thu hoch ca nm bnh thng. i vi cc loi cy hng
nm th din tch thu hoch bng din tch gieo trng tr din tch mt trng;
i vi cc loi cy lu nm th din tch thu hoch bng din tch cho sn
phm tr din tch mt trng.
81. Sn l- ng cy nng nghip (Production of agricultural crops). Ch
tiu phn nh ton b khi l- ng sn phm chnh ca mt loi cy hoc mt
nhm cy nng nghip thu - c trong mt v sn xut hoc trong mt nm
ca mt n v sn xut nng nghip hoc ca mt vng, mt khu vc a l.
82. Nng sut cy nng nghip (Yield of agricultural crops). Ch tiu phn
nh sn phm chnh ca mt loi cy hoc mt nhm cy nng nghip thc
t thu - c trong mt v sn xut hoc trong mt nm tnh bnh qun trn
mt n v din tch.
54
- i vi cy hng nm c hai loi nng sut:
Nng sut gieo trng =
Sn l- ng thu hoch
Din tch gieo trng

Nng sut thu hoch =
Sn l- ng thu hoch
Din tch thu hoch
- i vi cy lu nm c hai loi nng sut:
Nng sut cho sn phm =
Sn l- ng thu hoch trn din tch cho sn phm
Ton b din tch cho sn phm

Nng sut thu hoch =
Sn l- ng thu - c trn din tch thu hoch
Din tch thu hoch

83. Sn l- ng l- ng thc c ht (Production of cereals). Ch tiu phn nh
tng sn l- ng thc, ng v cc loi cy l- ng thc c ht khc nh- k, m
mch, cao l- ng sn xut ra trong mt thi k nht nh. Ch tiu ny khng
bao gm sn l- ng cc loi cy cht bt c c.
84. Sn l- ng cy cht bt c c (Production of root crop). Ch tiu phn
nh sn l- ng sn, khoai lang, khoai m, khoai s, khoai n- c, dong ging v
cc loi cy cht bt c c khc sn xut ra trong mt thi k nht nh. Theo
thng l quc t, cy cht bt c c khng xp vo nhm cy l- ng thc nn
sn l- ng ca cc loi cy ny khng quy i ra thc tnh chung vo sn
l- ng l- ng thc c ht nh- cch tnh ca Vit Nam tr- c nm 2000. T nm
2001 thng k nng nghip n- c ta cng tnh theo chun mc quc t v
khng s dng ch tiu sn l- ng l- ng thc quy thc nh- tr- c y.
85. Din tch rng hin c (Current area of forest). Ch tiu phn nh tng
din tch rng c ti mt thi im nht nh. Tu theo mc ch nghin cu
v cch phn t, din tch rng hin c - c chia thnh cc loi khc nhau:
- Cn c vo ngun gc hnh thnh, din tch rng hin c - c chia
thnh: rng t nhin v rng trng;
- Cn c vo trng thi, din tch rng hin c - c chia thnh: rng
nguyn sinh v rng kit;
55
- Cn c vo thi gian hnh thnh, din tch rng hin c - c chia
thnh: Rng gi v rng non;
- Cn c vo c cu cc loi cy trong rng, din tch rng hin c
- c chia thnh: rng thun loi v rng hn giao;
- Cn c vo cng dng, din tch rng hin c - c chia thnh: rng
kinh t (rng sn xut), rng phng h v rng c dng.
86. che ph rng (coverage of forest). Ch tiu phn nh quan h t l
gia din tch rng hin c vi din tch t t nhin ti mt thi im nht
nh, cng thc tnh nh- sau:
che ph
rng (%)
=
Tng din tch rng hin c
Tng din tch t t nhin
x 100

87. Din tch rng b chy (Area of fired forest). Ch tiu phn nh din
tch rng t nhin v rng trng b chy khng cn kh nng khi phc. Ch
tiu ny khng bao gm din tch rng lau lch v din tch rng khng c
gi tr kinh t b chy.
88. Din tch rng b ph (Area of destroyed forest). Ch tiu phn nh
din tch rng t nhin v rng trng b cht ph lm n- ng ry, ly lm
sn, th sn hoc chuyn i cc mc ch khc m khng - c c quan qun
l c thm quyn cho php.
89. Sn l- ng thy sn (Production of fishery). Ch tiu phn nh khi
l- ng sn phm ca mt loi hoc mt nhm cc loi thy sn thu - c trong
mt thi k nht nh, bao gm: sn l- ng thu sn khai thc, sn l- ng thu
sn nui trng, trong :
- Sn l- ng thy sn khai thc gm: sn l- ng hi sn khai thc v sn
l- ng thy sn khai thc t nhin trn cc sng, sui, h, m, rung n- c...
- Sn l- ng thu sn nui trng gm tt c sn l- ng cc loi thy sn
thu - c nh kt qu hot ng ca ngh nui trng thu sn to ra.

56
D. thng k thng mi, dch v v gi c
90. Tng mc bn l hng ha v doanh thu dch v tiu dng (Retail
turnover of goods and services). Ch tiu tng hp phn nh ton b doanh
thu hng ho bn l v dch v tiu dng bn ra th trng ca cc c s
kinh doanh, bao gm: doanh thu bn l hng ho ca cc c s kinh doanh
thng nghip, doanh thu bn l sn phm ca cc c s sn xut v nng dn
trc tip bn ra th trng, doanh thu khch sn, nh hng, doanh thu du lch
l hnh, doanh thu dch v phc v c nhn, cng ng v cc dch v khc
do cc t chc v c nhn kinh doanh, phc v trc tip cho ng- i tiu dng.
91. Doanh thu bn bun (Wholesale turnover). S tin thu do bn hng
ho cho nhu cu sn xut, kinh doanh (k c xut khu). C th, doanh thu
bn hng ha, mi gii i l cho cc i t- ng sau:
T chc, c nhn kinh doanh thng nghip tip tc chuyn bn
trn th trng trong n- c v xut khu (hng ho sau khi bn bun s tip tc
lun chuyn trn th trng, gi tr v gi tr s dng u - c bo ton).
T chc, c nhn sn xut tiu dng vo sn xut (hng ho sau
khi bn bun s i vo lnh vc sn xut, gi tr ban u ca hng ho vn
- c bo ton, gi tr s dng ca hng ha bin thnh gi tr mi).
92. Doanh thu bn l (Retail turnover of goods). S tin thu do bn hng
ho (k c cc dch v km theo) cho cc nhu cu tiu dng vo i sng c
nhn v h gia nh. Hng ho sau khi bn l i vo lnh vc tiu dng th gi
tr v gi tr s dng ca hng ha u mt i ngay hoc mt dn. Bn l hng
ho l khu cui cng ca qu trnh sn xut v l- u thng hng ho.
93. Ph l- u thng hng ha (Trade margin). Ton b cc khon chi ph
phc v cho qu trnh l- u thng hng ha, bao gm: ph vn ti, bc xp,
l- ng v ph cp l- ng ca lao ng trc tip kinh doanh, bo him x hi,
khu hao ti sn c nh, chi hoa hng, tr li tin vay, chi bo qun, chn
lc, ng gi, bao b, chi qun l hnh chnh, chi khc (qung co, bo hnh,
o to, hun luyn, v.v).
94. Hng ha xut khu (Export of goods). Hng ho c xut x trong
n- c v hng ti xut, - c - a ra n- c ngoi, - a vo kho ngoi quan
hoc - a vo khu vc mu dch t do lm gim ngun vt cht trong n- c.
Trong :
57
Hng ho c xut x trong nc l hng ha c khai thc, sn xut,
ch bin trong n- c theo qui tc xut x ca Vit Nam, k c sn phm hon
tr cho n- c ngoi sau khi gia cng trong n- c;
Hng ho ti xut l nhng hng ho nhp khu, sau li xut
khu nguyn dng hoc ch s ch, bo qun, ng gi li, khng lm thay
i tnh cht c bn ca nhng hng ho .
95. Hng ha nhp khu (Import of goods). Hng ha n- c ngoi v hng
ti nhp, - c - a t n- c ngoi, t kho ngoi quan hoc - a t khu vc t
do vo trong n- c, lm tng ngun vt cht trong n- c. Trong :
Hng ho nc ngoi l nhng hng ho c xut x nc ngoi, k c
sn phm - c hon tr sau khi gia cng n- c ngoi;
Hng ho ti nhp l nhng hng ho xut khu ra n- c ngoi, sau
- c nhp khu tr li nguyn dng hoc ch qua s ch, bo qun, ng
gi li, tnh cht c bn ca hng ho khng thay i.
96. Cn cn thng mi hng ha (Trade balance). Ch tiu phn nh mc
chnh lch gia tr gi xut khu hng ha v tr gi nhp khu hng ha ca
mt n- c vi cc n- c trong mt thi k nht nh. Thng thng, trong cn
cn thng mi hng ha, tr gi xut khu - c tnh theo gi FOB, tr gi
nhp khu - c tnh theo gi CIF.
Khi tr gi xut khu ln hn tr gi nhp khu th cn cn thng mi
mang du (+) hay cn gi l xut siu; khi tr gi nhp khu ln hn tr gi
xut khu th cn cn thng mi mang du (-) hay cn gi l nhp siu.
97. H thng m v m t hng ha iu ha (Harmonised commdity
description and coding system - HS, gi tt l H thng iu ha). Bng
danh mc phn loi hng ha theo bn cht ca chng do Hi ng hp tc
Hi quan (CCC) nay l T chc Hi quan th gii (WCO) ban hnh. Danh
mc ny gm cc nhm hng - c phn chi tit n 6 ch s v cc ch gii
phn, chng, nhm v cc nguyn tc chung p dng cho vic phn loi
hng ha. Hng ho - c sp xp th t theo mc sn xut ch bin:
nguyn liu th, sn phm ch- a gia cng ch bin, sn phm d dang v sn
phm hon chnh. H thng iu ha thng xuyn - c cp nht v sa i
cho ph hp vi thc t sn xut v kinh doanh trn th trng th gii.
58
H thng iu ha nm 1996 (HS 96) gm 21 phn, 97 chng, 1241
nhm v 5113 phn nhm. H thng iu ha nm 2002 (HS 02) gm 21
phn, 97 chng, 1251 nhm v 5244 phn nhm.
98. Danh mc hng ha xut, nhp khu Vit Nam (List of exports,
imports of Vietnam). Bng danh mc phn loi hng ha xut, nhp khu
- c xy dng trn c s bng h thng m v m t hng ha iu ha, chi
tit n cp m 8 ch s theo yu cu ca Vit Nam.
99. Danh mc hng ha thng mi quc t tiu chun (Standard
international trade classification- SITC). Bng danh mc phn loi hng
ho xut, nhp khu da trn cc cng on sn xut ca chng do U ban
Thng k Lin Hp Quc ban hnh, s dng cho mc ch thng k, phn
tch kinh t. Bn sa i ln th 3 ca danh mc ny (SITC - Rev. 3, 1986)
gm 10 phn, 67 chng, 261 nhm, 3118 phn nhm.
100. Danh mc hng ha theo ngnh kinh t rng (Broad economic
categories - BEC). Bng danh mc phn loi hng ha nhp khu theo cng
dng cui cng ca chng thnh cc nhm t- ng ng vi 3 nhm hng ho c
bn trong h thng ti khon quc gia (SNA), l: hng ho t- liu sn xut,
hng ho trung gian v hng ho tiu dng. Danh mc ny gm 19 nhm c
bn do U ban Thng k Lin Hp Quc ban hnh, s dng cho mc ch
phn tch thng k hng ha nhp khu.
101. Gi FOB (Free on board prices). Gi giao hng ti bin gii n- c xut
khu, bao gm gi ca bn thn hng ho, chi ph - a hng n a im xut
khu v chi ph bc hng ln phng tin chuyn ch.
C mt s loi gi t- ng - ng gi FOB nh- gi FCA (Free Carrier -
giao cho ng- i chuyn ch ti a im xut khu) - hoc gi DAF (Delivered
at Frontier - gi giao hng ti bin gii).
102. Gi CIF (Cost, insurance, freight prices). Gi giao hng ti bin gii
n- c nhp khu, bao gm gi ca bn thn hng ho, chi ph bo him v chi
ph vn chuyn hng ho ti a im nhp khu nhng khng bao gm chi
ph d hng t phng tin chuyn ch.
C mt s loi gi t- ng - ng gi CIF nh- gi CIP (Carriage and
insurance paid to - c- c ph vn chuyn v ph bo him tr hng ti a im
qui nh).
59
103. Gi c bn (Basic price). S tin ng- i sn xut nhn - c do bn mt
n v hng ha hay dch v sn xut ra, tr i ton b thu nh vo sn
phm, cng vi tr cp sn phm. Gi c bn khng bao gm ph vn ti
khng do ng- i sn xut tr khi bn hng.
104. Gi sn xut (Producers price). S tin ng- i sn xut nhn - c do
bn mt n v hng ha hay dch v sn xut ra, tr i thu gi tr gia tng
(VAT) hay thu - c khu tr t- ng t. Gi sn xut khng bao gm ph vn
ti khng do ng- i sn xut tr khi bn hng.
105. Gi tiu dng (Consumer price). S tin do ng- i tiu dng phi chi
tr khi mua mt n v hng ho hoc dch v phc v trc tip cho i sng
hng ngy. Gi tiu dng - c biu hin bng gi bn l hng ho trn th
trng hoc gi dch v phc v sinh hot i sng dn c- . Trong trng hp
hng ho khng c gi nim yt, ng- i mua c th mc c th gi tiu dng l
gi ng- i mua thc tr sau khi tho thun vi ng- i bn
106. Ch s gi tiu dng (Consumer price index- CPI). Ch tiu t- ng i
phn nh xu h- ng v mc bin ng gi c ca cc mt hng trong "r"
hng ho v dch v tiu dng i din, theo thi gian. Gi ca r hng ho
ca k gc - c qui nh l 100 v gi ca cc k khc - c biu hin bng
t l phn trm so vi gi k gc.
R hng ho, dch v tnh ch s gi tiu dng gm cc mt hng v
dch v ph bin, i din cho tiu dng ca dn c- , thng xuyn - c xem
xt v cp nht 5 nm mt ln cho ph hp vi tiu dng ca dn c- trong
mi thi k.
Quyn s tnh ch s gi tiu dng l c cu chi tiu cc nhm mt
hng trong tng chi tiu ca h gia nh - c tng hp t kt qu iu tra
mc sng h gia nh v dng c nh khong 5 nm. Cng thc Laspeyres
dng tnh ch s gi tiu dng c dng sau:
100 100
0
0
0 0
0
=
=
p
p
D
p q
p q
I
t t
p

Trong :
I
p
: ch s gi tiu dng;
p
0 ;
gi k gc;
q
0 ;
l- ng k gc;
60
p
t ;
gi k bo co;
0
D : quyn s c nh k gc;
t: k bo co; 0: nm gc.

0 0
0 0
0
p q
p q
D
=
Ch s gi tiu dng - c tnh theo thng, cho ba gc: thng tr- c,
cng thng nm tr- c v thng 12 nm tr- c cho tng tnh, thnh ph v c
n- c (bao gm ch s ca khu vc thnh th, nng thn, ch s chung ca tng
tnh/thnh ph, cc vng kinh t v c n- c).
107. Ch s gi xut khu hng ha (Export price index). Ch tiu t- ng
i phn nh xu h- ng v mc bin ng ca gi hng ha xut khu tnh
ti bin gii Vit Nam (gi FOB) qua cc thi k.
Ch s gi xut khu - c tnh theo cng thc Laspeyres (cng thc
chung nu trong ch s gi tiu dng) vi quyn s c nh l t trng (%)
kim ngch ca cc nhm ngnh hng trong tng kim ngch xut khu ca
nm - c chn lm gc so snh. Gi k gc cng l gi ca nm - c chn
lm gc so snh.
Ch s gi xut khu - c tnh theo qu, 6 thng v nm; cho ba gc:
nm gc c bn, gc k tr- c, gc cng k nm tr- c.
108. Ch s gi nhp khu hng ha (Import price index). Ch tiu t- ng
i phn nh xu h- ng v mc bin ng ca gi c hng ha nhp khu
hng ho tnh ti bin gii n- c nhp khu (gi CIF) theo thi gian.
Ch s gi nhp khu - c tnh theo cng thc Laspeyres vi quyn s
c nh l t trng (%) kim ngch nhp khu ca cc nhm ngnh hng trong
tng kim ngch nhp khu ca nm - c chn lm gc so snh. Gi k gc
cng l gi ca nm - c chn lm gc so snh.
Ch s gi nhp khu - c tnh theo qu, 6 thng v nm; cho ba gc:
nm gc c bn, gc k tr- c v gc cng k nm tr- c.
109. Gi bn sn phm ca ng- i sn xut hng cng nghip
(Producers price of industrial product). Gi cc sn phm cng nghip,
do ng- i sn xut cng nghip trc tip bn sn phm ca mnh ra th trng
61
ti ni sn xut hoc ni khc, khng bao gm cc loi thu v cc khon ph
thu khc.
110. Ch s gi bn sn phm ca ng- i sn xut hng cng nghip
(Producers price index of industrial product). Ch tiu t- ng i phn
nh xu h- ng v mc bin ng theo thi gian ca gi c cc sn phm
cng nghip do ng- i sn xut trc tip bn ra th trng.
Ch s gi - c tnh theo cng thc Laspeyres, vi quyn s thng c
nh trong 5 nm l t trng (%) doanh thu tiu th sn phm ca cc nhm,
ngnh hng trong tng doanh thu tiu th sn phm ca ton ngnh cng
nghip ca nm - c chn lm gc so snh. Gi k gc cng l gi ca nm
- c chn lm gc so snh.
Ch s gi bn sn phm ca ng- i sn xut cng nghip - c tnh theo
qu, 6 thng v nm; cho ba gc: nm gc c bn, gc k tr- c v gc cng
k nm tr- c.
111. Gi bn sn phm ca ng- i sn xut hng nng, lm, thy sn
(Producers price of agricultural, forestry and fishery product). Gi bn
cc sn phm nng nghip, lm nghip v thu sn do ng- i sn xut nng,
lm, thu sn trc tip bn sn phm ca mnh ra th trng ti ni sn xut
hoc ni khc, khng bao gm cc loi thu v cc khon ph thu khc.
112. Ch s gi bn sn phm ca ng- i sn xut hng nng, lm, thy
sn (Producers price index of agricultural, forestry and fishery
product). Ch tiu t- ng i phn nh xu h- ng v o l- ng mc bin
ng theo thi gian ca gi c cc sn phm nng, lm, thu sn do ng- i sn
xut trc tip bn sn phm ca mnh ra th trng.
Ch s gi - c tnh theo cng thc Laspeyres, vi quyn s thng c
nh trong 5 nm l t trng (%) gi tr sn xut ca cc nhm ngnh hng
trong tng gi tr sn xut ca cc ngnh nng, lm nghip v thu sn ca
nm - c chn lm gc so snh. Gi k gc cng l gi ca nm - c chn
lm gc so snh.
Ch s gi bn sn phm ca ng- i sn xut hng nng lm thu sn
- c tnh theo qu, 6 thng v nm; cho ba gc: nm gc c bn, gc k
tr- c v gc cng k nm tr- c.
62
113. Ch s gi bn vt t- cho sn xut (Whole sale price index of raw
materials). Ch tiu t- ng i phn nh xu h- ng v mc bin ng ca
gi c cc loi vt t- - c s dng trong ngnh sn xut cng nghip, xy
dng v nng nghip.
Ch s gi - c tnh theo cng thc Laspeyres, vi quyn s c nh
trong mt s nm l t trng (%) doanh thu ca cc nhm vt t- trong
tng doanh thu bn vt t- cho sn xut ca nm gc. Gi k gc c nh
tnh ch s cng l gi bn vt t- cho sn xut bnh qun ca nm gc.
Ch s gi bn vt t- cho sn xut - c tnh theo qu, 6 thng v nm;
cho ba gc: nm gc c bn, gc k tr- c v gc cng k nm tr- c.
114. Ch s gi c- c vn ti hng ha (Price index of charges in
commodity transportation). Ch tiu t- ng i phn nh xu h- ng v mc
bin ng theo thi gian ca gi c- c vn ti hng ho - ng b, - ng
st, - ng khng, - ng sng, - ng bin theo thi gian.
Gi c- c vn ti hng ho l gi c- c do ng- i thu vn chuyn
hng ho tr cho n v vn chuyn hng ha. Gi c- c vn chuyn hng
ho - c thu thp theo cc loi c- c i din ca cc loi phng tin theo
ngnh - ng.
Ch s gi - c tnh theo cng thc Laspeyres, vi quyn s c nh
trong mt s nm l t trng (%) doanh thu vn ti ca cc nhm gi c- c
trong tng doanh thu vn ti hng ha ca nm gc. Gi k gc c nh
tnh ch s l gi c- c vn ti hng ho ca cc loi phng tin ca nm gc.
Ch s gi c- c vn ti hng ha - c tnh theo qu, 6 thng v nm;
cho ba gc: nm gc c bn, gc k tr- c v gc cng k nm tr- c.
115. Khi l- ng vn chuyn (Volume of freight). Khi l- ng hng ha
hoc hnh khch do ngnh giao thng vn ti vn chuyn - c, khng
phn bit di qung - ng vn chuyn.
Khi l- ng hng ha vn chuyn - c tnh theo trng l- ng thc t
ca hng ha vn chuyn (k c bao b). Khi l- ng hng ha vn
chuyn ch - c tnh sau khi kt thc qu trnh vn chuyn, vn chuyn
n ni giao nhn theo quy nh trong hp ng vn chuyn v lm xong
th tc giao nhn. S l- ng hnh khch vn chuyn l s hnh khch thc
t - c vn chuyn.
63
n v tnh khi l- ng hng ha vn chuyn l tn, vn ti - ng ng
l m
3
; n v tnh s l- ng hnh khch vn chuyn l ng- i.
116. Khi l- ng lun chuyn (Volume of freight measure in
tonne/passenger. kilometre). Khi l- ng hng ha hay hnh khch - c vn
chuyn tnh theo chiu di ca qung - ng vn chuyn. Ph- ng php tnh
nh- sau:
Khi l- ng hng ha lun chuyn: ly khi l- ng hng ha vn
chuyn nhn vi qung - ng vn chuyn v n v tnh l tn-kilomet
(tn.km);
Khi l- ng hnh khch lun chuyn: ly s l- ng hnh khch vn
chuyn nhn vi qung - ng vn chuyn v tnh bng ng- i - kilomet
(l- t ng- i. km).
117. Doanh thu vn ti (Turnover of transportation). S tin cc c s
kinh doanh vn ti thu t kt qu thc hin cc hot ng phc v vn ti, bc
xp trong mt thi k nht nh. Doanh thu vn ti bc xp - c chia thnh
cc loi sau:
Doanh thu vn ti hnh khch. S tin cc c s kinh doanh vn ti
thu t kt qu thc hin cc hot ng dch v phc v i li (trong n- c v
ngoi n- c) ca hnh khch, trn cc loi phng tin vn chuyn: - ng b,
- ng st, - ng thu, - ng hng khng.
Doanh thu vn ti hng ha. S tin cc c s kinh doanh vn ti thu
t kt qu thc hin cc hot ng dch v vn chuyn hng ha (trong n- c,
ngoi n- c) cho khch hng bng cc loi phng tin vn ti - ng b,
- ng st, - ng thu, - ng ng v - ng hng khng.
Doanh thu dch v h tr cho vn ti. S tin cc c s kinh doanh
thu - c do kt qu thc hin cc hot ng dch v h tr vn ti, bao gm:
- Hot ng bc xp hnh l, hng ho theo cc ngnh - ng;
- Hot ng kho bi (kho vn, kho ngoi quan);
- Cc dch v h tr vn ti khc nh- : dch v h tr vn chuyn hng
khng, dch v h tr vn chuyn - ng st, dch v h tr vn chuyn - ng
thu, dch v h tr vn chuyn - ng b, dch v i l vn ti.
64
118. Doanh thu du lch l hnh (Turnover of tourism by tour). S tin
cc c s kinh doanh du lch l hnh thu t kt qu thc hin cc hot
ng: t chc thc hin cc chng trnh du lch trn gi hoc khng trn
gi phc v khch ni a v khch quc t, cung cp thng tin du lch, t-
vn, lp k hoch du lch v h- ng dn khch du lch k c i l du lch
cho n v khc.
119. Doanh thu dch v b- u chnh (Turnover of post service). S tin thu
t kt qu hot ng dch v v nhn gi, chuyn, pht b- u phm, b- u kin
thng qua mng b- u chnh cng cng. Mng b- u chnh cng cng bao gm
cc trung tm u mi, b- u cc, im phc v, thng th- cng cng - c kt
ni vi nhau bng cc tuyn - ng th- .
Bu phm bao gm th, bu thip, gi nh, gi n phm c gi qua
mng b- u chnh cng cng.
Bu kin bao gm vt phm, hng ho - c ng gi c khi l- ng
khng qu 50 kg - c gi qua mng b- u chnh cng cng.
120. Doanh thu dch v vin thng (Turnover of tele-comunication
service). S tin thu t kt qu hot ng dch v v truyn k hiu, tn hiu,
s liu, ch vit, m thanh, hnh nh hoc cc dng khc ca thng tin gia
cc im kt u, cui ca mng vin thng.
121. S thu bao in thoi (Number of telophone subscriber). S my
in thoi - c u ni ti a ch hoc ng k theo a ch ca ng- i s
dng v ha vo mng vin thng. Mi thu bao in thoi c mt s gi
ring, ch - c tnh l mt thu bao in thoi nu lp t v kt ni vo
mng vin thng. Thu bao in thoi, bao gm thu bao in thoi c nh
v thu bao in thoi di ng.
122. S thu bao Internet (Number of internet subscriber). S ng k
- c quyn truy nhp vo Internet. Mi s thu bao Internet c mt ti khon
truy nhp ring.
123. Th- ng mi in t (Electronic commerce). Vic s dng cc phng
php in t lm thng mi, trong thng mi khng ch l bun bn
hng ha v dch v m bao gm gn nh- tt c cc dng hot ng kinh t
vi vic chp nhn v p dng thng mi in t.
65
Phn Ba
thng k x hi

124. Dn s thng tr thi im (Usually resident at the time of
census/survey). Ch tiu phn nh tng s ng- i thc t thng tr ca mt
n v lnh th tnh n mt thi im nht nh trong nm.
Trong thi k gia hai cuc tng iu tra dn s, c th tnh dn s c
n mt thi im t bt k nu bit t l gia tng dn s r trong thi k t
thi im gc n thi im cn tnh (t) theo cng thc sau:
P
t
= P
o
x e
r t

Trong : P
t
- dn s c n thi im t;
P
o
- dn s gc;
r - t l tng dn s tnh trong thi k t thi im gc ti thi
im t.
125. Dn s bnh qun (Average population). Ch tiu phn nh s l- ng
dn s thng tr ca mt n v lnh th - c tnh bnh qun cho mt thi
k nghin cu nht nh, thng l mt nm. C nhiu phng php tnh dn
s bnh qun v vic p dng phng php no l ph thuc vo ngun s
liu, m hnh gia tng dn s v yu cu v chnh xc ca - c l- ng. C
mt s phng php tnh dn s bnh qun thng dng sau y:
Nu c s liu dn s ti hai thi im ca mt thi k, vi gi thit
dn s bin i u trong thi k quan st, khi dn s bnh qun trong thi
k - c tnh theo cng thc:
2
2 1
S S
S
+
=
Trong : S - dn s bnh qun ca thi k;
S
1
- dn s u k;
S
2
- dn s cui k.
Nu c s liu dn s ti nhiu thi im cch u nhau trong k, khi
dn s bnh qun - c tnh theo cng thc:
66
1
2
.....
2
1 3 2
1
+ + + + +
=

n
S
S S S
S
S
n
n

Trong :
n - s thi im;
S
1
; S
2
; ... S
n:
- dn s c n tng thi im trong k.
Nu c s liu dn s ti nhiu thi im nhng khng cch u
nhau, khi dn s bnh qun - c tnh theo cng thc tnh s bnh qun gia
quyn:
=
=
=
+ + + +
+ + + +
=
m
i
i
m
i
i i
m
m m
a
S a
a a a a
S a S a S a S a
S
1
1
3 2 1
3 3 2 2 1 1
....
....

Trong :
i: S th t ca khong thi gian;
i
a : Khong cch thi gian c dn s bnh qun
i
S ;
i
S : Dn s bnh qun ca thi k th i.
126. Dn s thnh th (Urban population). Ch tiu phn nh dn s ca
cc n v lnh th - c nh n- c quy nh l khu vc thnh th.
127. Dn s nng thn (Rural population). Ch tiu phn nh dn s ca
cc n v lnh th - c nh n- c quy nh l khu vc nng thn.
128. T sut sinh th (Crude birth rate - CBR). S o c bn thng dng
ca mc sinh, phn nh s tr em sinh ra bnh qun trn 1000 dn trong nm
xc nh. Cng thc tnh:
CBR
()
=
Tng s tr em - c sinh ra trong nm xc nh
1000
Dn s bnh qun hay gia nm trong cng mt nm

129. Tng t sut sinh (Total fertility rate - TFR). Ch tiu tng hp v
mc sinh, phn nh bnh qun ph n trong mt i ng- i sinh bao nhiu
con nu nh- trong cuc i sinh ca mnh h c mc sinh theo tui
ca thi k nghin cu. Cng thc tnh:
67
TFR (con/ph n) =
=
49
15 x x
x
W
B
x 1000 = 5 x
=
7
1 i i
i
W
B
x 1000
Trong :

x
B - s tr sinh sng trong nm ca nhng b m x tui (x l khong
tui 1 nm);
x
W - s ph n x tui c n gia nm tnh ton (hay s ph n trung
bnh x tui);
i - khong 5 tui lin tip ( i = 1, 2,...., 7)
130. T sut cht th (Crude death rate -CDR). S ng- i cht bnh qun
trn 1000 dn trong nm xc nh. Cng thc tnh:
CDR
()
=
Tng s ng- i cht trong nm xc nh
1000
Dn s bnh qun trong cng mt nm

131. T sut cht ca tr s sinh (Infant mortality rate - IMR) (Cn - c
gi l t sut cht ca tr em d- i 1 tui). Ch tiu phn nh t l tr em cht
tui d- i 1 tui trong nm tnh trn 1000 tr em sinh ra sng trong nm
. Cng thc tnh:
IMR
()
=
S tr em d- i 1 tui cht trong nm xc nh
1000
Tng s tr em sinh ra sng trong cng 1 nm

132. T sut cht ca tr em d- i 5 tui (Under five mortality rate). Ch
tiu phn nh t l tr em cht tui d- i 5 tui (0 - 4 tui) trong nm,
tnh trn 1000 tr em sinh ra sng trong nm . Cng thc tnh:
T sut cht tr
em d- i 5 tui
=
S tr em d- i 5 tui cht trong nm xc nh
1000
Tng s tr em sinh ra sng trong cng mt nm

133. T sut tng t nhin dn s (Natural increase rate - NIR). T l
phn nghn ca mc thay i dn s t nhin biu hin bng chnh lch gia
s sinh ra v s cht i trong nm so vi dn s bnh qun ca cng nm.
Cng thc tnh nh- sau:

68
NIR () =
S tr em sinh ra trong nm S ng- i cht trong nm
1000
Dn s bnh qun trong nm
Cng thc trn bin i s c:
NIR () = CBR () - CDR ()

134. T l tng dn s (Growth rate of population). S phn trm gia dn
s tng hoc gim trong mt nm do tng t nhin v di c- thun thu, so vi
dn s bnh qun trong nm. Cng thc tnh:
t
P P
t
P
P
Ln
r
t
t
0
0
ln ln
=
|
|
.
|
\
|
=
Trong : r - t l tng dn s ca thi k nghin cu;
.t - di ca thi k nghin cu;
P
o
- dn s u k;
P
t
- dn s cui k.
- Tnh cho mt nm:
r
(%)
= ln (P
2
/P
1
)
Trong : P
2
- dn s cui nm;
P
1
- dn s u nm.
135. Bng sng (Life table). Bng biu th kh nng sng ca dn s khi
chuyn t tui ny sang tui khc v mc cht ca dn s cc
tui khc nhau.
Bng sng biu th t mt tp hp sinh ban u (cng mt on h) s
c bao nhiu ng- i sng - c n 1 tui, 2 tui.....100 tui..., trong s c
bao nhiu ng- i mi tui nht nh b cht tui khng sng
- c n tui sau, nhng ng- i t - c mt tui nht nh s c
xc sut sng v xc sut cht nh- th no, tui th bnh qun trong t- ng
lai l bao nhiu.
H s sng theo tui hoc nhm tui l mt ch tiu biu th mc
sng st qua cc tui khc nhau trong bng sng. Ch tiu ny - c tnh
69
bng cch ly s nm ng- i sng tui x +1 chia cho s nm ng- i sng
trong tui x.
136. Tui th bnh qun lc sinh (trin vng sng tnh t lc sinh - e
o
,
Life expectancy at birth). S nm trung bnh m mi tr s sinh c th sng
- c theo trt t cht cho trong bng sng. Ni mt cch khc, y l s
nm bnh qun m mt th h tr mi sinh c th tip tc sng nu nh- chng
c mc cht theo tui ging nh- mc cht theo tui ca thi k
lp bng sng.
e
o
=
0
0
l
T

Trong :
T
0
= Tng s nm - ng- i s tip tc sng k t khi mi sinh ra;
0
l = Tng s sinh ban u ca on h .
137. Di c- (Migration). Ch tiu phn nh s thay i ni c- tr t n v
lnh th ny n n v lnh th khc. Ni cch khc, di c- l s di chuyn
(i khi a bn ny n nh c- mt a bn khc hoc ng- c li) thng
gn lin vi s thay i ni thng tr. C cc ch tiu t- ng i phn nh
tnh cht v c- ng di c- :
T l xut c- (OMR): t l gia s ng- i chuyn i trong nm so vi
dn s bnh qun nm . Ch tiu ny cho bit, c 1000 ng- i th bnh qun
c bao nhiu ng- i chuyn i trong nm. Cng thc tnh:
OMR
()
=
S ng- i xut c- i khi a bn nghin cu trong nm
1000
Dn s bnh qun ca a bn nghin cu trong nm

T l nhp c- (IMR): t l gia s ng- i chuyn n trong nm so vi
dn s bnh qun nm . Ch tiu ny cho bit, c 1000 ng- i th bnh qun
c bao nhiu ng- i chuyn n trong nm. Cng thc tnh:
IMR
()
=
S ng- i nhp c- t a bn khc chuyn n
1000

70
T l di c- thun (NMR): t l gia s tng hoc gim do di c- trong
nm v dn s bnh qun trong nm . Ch tiu ny cho bit c 1000 ng- i
th bnh qun c bao nhiu ng- i tng hoc gim do di c- trong nm.
NMR
()
=
S ng- i tng/gim do di c- ca a bn nghin cu trong nm
1000
Hay:

NMR
()
=

IMR
()
-

OMR
()

138. T l gii tnh (Sex Ratio). T l gii tnh - c biu th bng s nam
trn 100 n trong tp hp dn s nghin cu.
139. T sut hn nhn (Marital Rate). Ch tiu thng k phn nh c- ng
xut hin ca cc hin t- ng hn nhn nh- : kt hn, ly hn, ly thn,... trong
cng ng dn c- . Ch tiu ny c th tnh chung hoc tnh chi tit theo cc
c trng khc nhau nh- : dn tc, tui..., ca dn c- . C nm loi t sut
hn nhn sau y:
T sut kt hn th (CMR) l t l gia tng s ln kt hn xy ra
trong mt thi k quan st (thng l mt nm) chia cho dn s trung bnh
ca thi k v nhn vi 1000:
1000
P
M
CMR =
Trong : M: s cuc kt hn xy ra trong nm;
P: dn s trung bnh trong nm .
T sut kt hn chung (GMR) l t l gia tng s cuc kt hn xy ra
trong mt thi k xc nh (thng l mt nm) chia cho tng s dn khng
c v/chng trung bnh t mt tui ti thiu no tr ln (thng ly t
15 tui tr ln) v nhn vi 1000:
1000
P
M
GMR
unm
a
a
=
+

Trong : M
a
: s cuc kt hn xy ra trong nm;
71
P
unm
a+
: s dn khng c v/chng trung bnh tnh t tui a
tr ln;
a: tui kt hn ti thiu thc t (thng l 15 tui).
T sut kt hn c trng theo gii tnh v tui (ASSMR) l s
cuc kt hn ca nhng ng- i cng gii tnh nhm tui nht nh xy ra
trong mt nm chia cho s ng- i khng c v/chng cng gii tnh v nhm
tui trung bnh ca nm :

ASSMR
m/f
a
=
S cuc kt hn xy ra trong nm ca mt tui
v gii tnh
Dn s khng c v/chng trung bnh cng
tui v gii tnh ca cng nm
x 1000

Hay: 1000
/ .
/
=
f m unm
a
a f m
a
P
M
ASSMR
T sut kt hn c trng theo s ln kt hn (OSMR) l t l gia s
cuc kt hn ca ln th i xy ra trong nm trn 1000 ngi t tui a
tr ln (a+) thuc ln kt hn th i-1 c n thi im gia nm:
1000
) 1 (
) (
) (
=

+
i
a
i
i
P
M
OSMR
Trong , M
(i)
: s cuc kt hn ln th (i) xy ra trong nm;
P
(i-1)
a+
: dn s trung bnh (hoc gia nm) tui a tr ln (a+)
khng v/chng ca ln kt hn ln th i-1 ca nm ;
i: th t kt hn;
a: tui (thng l 15 tui).
Tr-ng hp c bit: t sut kt hn ln u (FOMR) - c tnh nh- sau:
1000
15
) 1 (
=
+
unm
P
M
FOMR
Trong : M
(1)
: s cuc kt hn ln u xy ra trong nm;
P
unm.
15+
: dn s ch- a v/chng trung bnh t 15 tui tr ln.

72
Tng t sut kt hn (TMR) l s ln kt hn trung bnh ca mt
ng- i trong c cuc i ca mnh. Tng t sut kt hn - c tnh nh- sau:
TMR
m/f
= EASSMR
m/f
a

140. Lc l- ng lao ng (Labour force) cn gi l dn s hot ng kinh
t, bao gm tt c nhng ng- i t 15 tui tr ln c vic lm v nhng ng- i
tht nghip trong thi gian quan st.
Ng-i c vic lm l nhng ng- i lm vic trong thi gian quan
st v nhng ng- i tr- c c vic lm nhng hin ang ngh tm thi v cc
l do nh- m au, nh cng, ngh h, ngh l, trong thi gian sp xp li sn
xut, do thi tit xu, my mc b h- hng, v.v...
Tht nghip l nhng ng- i, trong thi gian quan st, tuy khng lm
vic nhng ang tm kim vic lm hoc sn sng lm vic to ra thu nhp
bng tin hay hin vt, gm c nhng ng- i ch- a bao gi lm vic. Tht
nghip cn bao gm c nhng ng- i, trong thi gian quan st, khng c hot
ng tm kim vic lm v h - c b tr mt vic lm mi sau thi gian
quan st, nhng ng- i b buc thi vic khng l- ng c hoc khng c
thi hn, hoc nhng ng- i khng tch cc tm kim vic lm v h tin rng
khng th tm - c vic lm.
141. T l tham gia lc l- ng lao ng (Labour force participation rate).
Ch tiu biu th bng t l phn trm gia tng s ng- i lm vic v tht
nghip trong tui lao ng so vi tng s dn trong tui lao ng.
142. Lao ng trong tui (Employed workers in working age). Nhng
ng- i trong tui lao ng theo quy nh ca nh n- c c ngha v v
quyn li em sc lao ng ca mnh ra lm vic.
Theo quy nh ca Lut Lao ng hin hnh, tui lao ng (tui trn)
tnh t 15 n ht 59 tui i vi nam v t 15 n ht 54 tui i vi n.
T trng dn s trong tui lao ng l t l phn trm s ng- i
trong tui lao ng so vi tng dn s.
143. Lao ng ngoi tui (Employed workers out of working age).
Nhng ng- i ch- a n hoc qu tui lao ng theo quy nh ca nh
73
n- c, bao gm nam t 60 tui tr ln; n t 55 tui tr ln v c nam n
d- i 15 tui.
144. Lao ng lm vic trong cc ngnh kinh t (Employed workers). Ch
tiu phn nh tt c nhng ng- i trong thi gian quan st ang c vic lm
trong cc c s sn xut, kinh doanh, dch v - c nhn tin l- ng, tin cng
hoc li nhun bng tin hay hin vt hoc lm cc cng vic sn xut kinh
doanh c th, h gia nh, hoc c cng vic lm nhng ang trong thi
gian tm ngh vic v s tip tc tr li lm vic sau thi gian tm ngh (tm
ngh v m au, sinh , ngh h, ngh l, i du lch,...).
145. T l tht nghip (Unemployed rate). Ch tiu phn nh t l phn
trm ca s ng- i tht nghip so vi dn s hot ng kinh t (lc l - ng
lao ng).
Trong thc t thng dng hai loi t l tht nghip: t l tht nghip
chung v t l tht nghip theo tui hay nhm tui.
T l tht nghip chung c xc nh bng cch chia s ngi tht
nghip cho dn s hot ng kinh t;
T l tht nghip theo tui hoc nhm tui - c xc nh bng
cch chia s ng- i tht nghip ca mt tui hoc nhm tui nht nh cho
ton b dn s hot ng kinh t ca tui hoc nhm tui .
146. S ng- i - c sp xp vic lm mi (Employed workers who
received a new job). Ch tiu phn nh nhng ng- i tr- c thi k quan st
thuc tnh trng tht nghip, mi vo tui lao ng (15 tui), lc l- ng v
trang v nhng ng- i mun chuyn i ngh nghip - c sp xp vic lm
mi trong k.
147. T l i hc chung bc tiu hc, trung hc c s, trung hc ph
thng (Gross enrollment rate at primary, lower secondary and upper
secondary levels). T l i hc chung bc tiu hc l ch tiu phn nh mc
i hc chung cp tiu hc, tnh bng s phn trm hc sinh hc bc tiu
hc trong tng s dn s trong tui i hc bc tiu hc (6- 10 tui).
T- ng t nh- vy i vi t l i hc chung cp trung hc c s
(THCS) hoc trung hc ph thng (THPT), trong tui i hc cp THCS
l 11- 14 tui v cp THPT l 15- 17 tui.
74
T l i hc chung c th - c tnh cho tng lp hoc tnh gp cho cc
cp hc ph thng vi tui hc sinh quy - c tnh nh- sau: ly nm khai
ging nm hc tr i nm sinh ca hc sinh - c ghi trn giy khai sinh.
148. T l i hc ng tui bc tiu hc, trung hc c s, trung hc ph
thng (Net enrollment rate at primary, lower-secondary and upper-
secondary levels). T l i hc ng tui bc tiu hc l ch tiu phn nh
mc i hc chung ng tui bc tiu hc, tnh bng s phn trm hc sinh
ang hc bc tiu hc c tui 6 - 10 so vi tng dn s trong tui bc
tiu hc (6 - 10 tui).
T- ng t nh- vy i vi t l i hc ng tui cp trung hc c s
(THCS) hoc trung hc ph thng (THPT). Trong tui i hc cp THCS
l 11- 14 tui v THPT l 15- 17 tui.
T l i hc ng tui c th - c tnh cho tng lp hoc tnh gp cho
c cp hc ph thng. ng tui phi - c xt theo lp, khng theo cp
(bc) hc. Chng hn nu 10 tui m hc lp 1, 2, 3 hay 4, khi khng tnh
l ng tui bc tiu hc.
149. T l dn s t 10 tui tr ln bit ch (Literacy rates of population
10 years and over). Ch tiu phn nh s phn trm dn s t 10 tui tr ln
bit c, bit vit v hiu - c nhng cu ting Vit (hoc ting dn tc,
ting n- c ngoi) n gin so vi dn s t 10 tui tr ln ti cng mt thi
im. Cng thc tnh:
T l dn s t
10 tui tr ln
bit ch (%)
=
Tng s ng- i t 10 tui tr ln bit ch
x 100
Tng dn s t 10 tui tr ln ti cng mt thi im

150. T l hon thnh cp tiu hc, trung hc c s, trung hc ph thng
(Completion rate at primary, lower-secondary and upper-secondary
level). T l hon thnh cp tiu hc nm hc t l ch tiu phn nh mc
hon thnh cp tiu hc nm t, tnh bng s phn trm hc sinh tt nghip bc
tiu hc nm hc t m nhng hc sinh ny hc lp 1 nm hc t - 4, so vi
tng s hc sinh lp 1 nm hc (t - 4).
Trong thc t, thun tin cho vic tnh ton vi cc s liu c sn m
khng gy sai lch ln, t l hon thnh cp tiu hc nm hc t - c tnh
75
bng s phn trm hc sinh tt nghip cp tiu hc nm hc t so vi s hc
sinh lp 1 ca nm t- 4.
T- ng t nh- vy c th xc nh v tnh ton - c t l hon thnh
cp trung hc c s hoc trung hc ph thng.
151. T l hc sinh b hc (Drop-out rate). Ch tiu phn nh mc b
hc ca hc sinh nm t, tnh bng s phn trm hc sinh b hc nm hc t
trong tng s hc sinh nhp hc nm hc t. C hai loi t l b hc: b hc
theo lp v b hc theo cp.
- T l b hc theo lp - c tnh nh- sau:
T l b hc lp
n nm hc t (%)
=
S hc sinh b hc lp n nm hc t
x 100
Tng s hc sinh nhp hc lp n nm hc t

- T l b hc theo cp - c tnh nh- sau:
T l b hc
cp m trong
nm hc t (%)
=
S hc sinh b hc cp m nm hc t
x 100
Tng s hc sinh nhp hc cp m trong cng
nm hc t

152. T l hc sinh l- u ban (Repeater rate). Ch tiu phn nh mc hc
sinh l- u ban nm hc t - c tnh bng phn trm hc sinh l- u ban nm hc t
trong tng s hc sinh nhp hc nm hc t. C hai loi t l hc sinh l- u ban:
t l hc sinh l- u ban theo lp v t l hc sinh l- u ban theo cp:
T l hc sinh lu ban theo lp c tnh nh sau:
T l hc sinh
l- u ban lp n
nm hc t (%)
=
S hc sinh l- u ban lp n nm hc t
x 100
Tng s hc sinh ca lp n nm hc t

T l lu ban theo cp c tnh nh sau:
T l l- u ban
cp m trong nm
hc t (%)
=
S hc sinh b l- u cp m nm hc t
x 100 Tng s hc sinh nhp hc cp m trong
cng nm hc t

76
153. T l tr em d- i 5 tui b suy dinh d- ng (Malnutrition rate of
children under 5 years). Ch tiu phn nh s phn trm tr em d- i 5 tui
c cn nng so vi tui nh hn - 2 lch chun (-2SD) ca qun th tham
kho NCHS . Tnh trng dinh d- ng - c phn loi theo cc mc sau:
Bnh thng: > - 2SD
Suy dinh dng (SDD):
I (nh): < - 2SD & > - 3SD
II (nng): < - 3SD & > - 4SD
III (rt nng): < - 4SD
Qun th tham kho NCHS biu th mt nhm tr c chiu cao v cn
nng pht trin bnh thng - c dng lm mu nghin cu ca Trung tm
thng k sc khe quc gia Hoa k. Cn nng v chiu cao ca nhng tr em
ny - c dng lm chun nh gi tnh trng dinh d- ng cho tr em cng
tui.
Cng thc tnh t l tr em d- i 5 tui b suy dinh d- ng nh- sau:
T l tr em
d- i 5 tui suy
dinh d- ng (%)

=
S tr em d- i 5 tui suy dinh d- ng
( I + II + III)

x 100
S tr em d- i 60 thng tui - c cn

154. T l mc 10 bnh cao nht (Morbidity rate of 10 leading deseases).
Ch tiu phn nh s trng hp mc 10 bnh cao nht (nguy him) tnh
bnh qun trn 100 nghn dn trong nm xc nh. T l mc ca tng bnh
chnh trong Bng m bnh tt ca T chc Y t th gii - c tnh theo
cng thc sau:
T l mc
bnh i ti
bnh vin

=
S l- t bnh nhn mc bnh i ti bnh vin
trong nm xc nh

x 100.000
Dn s trong cng nm

155. T l cht do 10 nguyn nhn cht cao nht (Mortality rate of 10
leading death causes). Tnh bnh qun trn 100 nghn dn trong nm xc
nh. Cng thc tnh t l cht ca tng bnh chnh trong bng m bnh tt
ca T chc Y t th gii nh- sau:
77
T l cht
bnh i ti
bnh vin
=
S cht do mc bnh i ti cc bnh vin
trong nm xc nh x 100.000
Dn s trong cng nm

156. T l dn s - c dng n- c hp v sinh (Rate of population having
access to safe water). Ch tiu phn nh s phn trm dn s s dng thng
xuyn n- c hp v sinh (trn 6 thng trong nm) cho cc nhu cu n ung,
tm git, v sinh c nhn so vi tng s dn iu tra.
N- c hp v sinh l n- c trong, khng mu, khng mi, khng v,
khng b nhim, khng gy bnh tt hoc tn hi n sc khe con ng- i.
Thng thng n- c my, n- c m- a, n- c ging c h thng lc bo m v
sinh - c coi l ngun n- c hp v sinh. Ngun n- c (tr n- c my) phi
cch xa ni nhim (chung tri gia sc, nh v sinh, ngha a...) t nht 7m.
157. - ng ngho kh (Poverty line). Mc thu nhp (hoc chi tiu) bnh
qun u ng- i - c dng lm tiu chun xc nh ng- i ngho hoc
h ngho.
Nhng ng- i hoc h c thu nhp (hoc chi tiu) bnh qun u ng- i
thp hn - ng ngho kh - c coi l ng- i ngho hoc h ngho. - ng
ngho kh cn - c gi l chun ngho hoc ng- ng ngho. Cc n- c thng
s dng hai chun ngho: chun thp v chun cao.
Chun ngho thp - c dng xc nh nhng i t- ng ngho
nht nhm tp trung cc ngun lc ca quc gia gip h thot ngho. Chun
ngho thp thng - c xc nh bng tr gi ca mt r hng l- ng thc,
thc phm thit yu m bo khu phn n duy tr vi nhit l- ng tiu dng
mt ng- i mt ngy l 2100Kcal.
Chun ngho cao dng lm mc tiu phn u trong cng cuc xo
i gim ngho, so snh quc t v - c xc nh bng chun ngho thp
cng vi mc chi ti thiu cc mt hng phi l- ng thc, thc phm, gm nh
, qun o, dng gia nh, hc tp, vn ho gii tr, y t, i li, thng tin
lin lc, v.v...
Chun ngho thp thng - c gi l chun ngho l- ng thc, thc
phm; chun ngho cao cn - c gi l chun ngho chung.
78
158. Ch s khong cch ngho (Poverty gap index). Ch tiu phn nh
phn trm thiu ht v thu nhp (hoc chi tiu) - c bnh qun ha bi dn s
bnh qun ca nhng ng- i ngho so vi - ng ngho kh. Ch s khong
cch ngho khng ch cho bit mc trm trng ca tnh trng ngho m
cn m t qu trnh bin chuyn ca mc sng dn c- qua thi gian. Ch s
khong cch ngho gip d bo ngun lc cn thit h tr cho ng- i
ngho. Ch s ny khng phn nh quy m ngho kh.
Ch s khong cch ngho tnh theo cng thc sau:
=
a
i
i
P
Z P
Q
P
1
1
1

Trong : P
1
- ch s khong cch ngho;
P - chun ngho;
Q - dn s;
Z
i
- thu nhp (hoc chi tiu) ca ng- i ngho th i.
159. T l h gia nh c s dng in (Percentage of households having
access to electricity). Ch tiu phn nh s phn trm h gia nh s dng
in trong tng s h gia nh hin c.
H gia nh s dng in l cc h dng in vo mc ch sinh hot
v sn xut t l- i in quc gia, trm pht in ca a phng, my pht
in ring, thu in gia nh. Thi gian s dng t 15 ngy tr ln trong
thng v mi ngy t nht 4 gi.
160. T l x c in (Percentage of communes having access to
electricity). Ch tiu phn nh s phn trm x c in trong tng s x. X
c in l nhng x c t 50% s h gia nh s dng in. Cng thc tnh t
l x c in nh- sau:
T l x c
in (%)
=
S x c in trong nm xc nh
x 100
Tng s x trong cng nm

161. T l x c in l- i quc gia (Percentage of communes having
access to national electricity grid). Ch tiu phn nh s phn trm x dng
ngun in l- i h th do ngnh in qun l trong tng s x. Cng thc tnh
nh- sau:
79
T l x c
in l- i (%)
=
S x c in l- i trong nm xc nh
x 100
Tng s x trong cng nm

162. T l x c - ng t (Percentage of communes with car road). Ch
tiu phn nh s phn trm x c - ng t n U ban nhn dn x trong
tng s x. Cng thc tnh nh- sau:
T l x c
- ng t (%)
=
S x c - ng t n UBND x
x 100
Tng s x
- ng t l - ng b c th s dng - c ngay c trong ma m- a
cho xe t con (t 4 n 12 ch ngi) i n - c tr s U ban nhn dn x.
163. T l chi cho khu vc x hi trong tng chi ngn sch nh n- c
(Expenditure for social sector as fraction of total state budget
expenditure). Ch tiu phn nh s phn trm chi ngn sch nh n- c cho
khu vc x hi trong tng chi ngn sch nh n- c. Chi ngn sch hng nm
cho khu vc x hi gm chi xy dng c bn v cc khon chi thng xuyn.
Khu vc x hi gm: y t, gio dc, vn ho, thng tin, th thao, bo him x
hi, cc hot ng dn s v k hoch ho gia nh, nghin cu khoa hc.
164. Chi tiu bnh qun u ng- i ca h gia nh (Household
Expenditure per capital). Ch tiu phn nh ton b s tin v gi tr hin
vt m h gia nh v cc thnh vin ca h chi cho tiu dng tnh bnh
qun cho mt ng- i ca h trong mt thi gian nht nh.
Chi tiu h gia nh l tng s tin v gi tr hin vt m h v cc
thnh vin ca h chi cho tiu dng trong mt thi gian nht nh (thng
l 1 thng hoc 1 nm) bao gm c t sn, t tiu v l- ng thc, thc phm,
phi l- ng thc, thc phm v cc khon chi tiu khc (chi biu, ng gp...).
Cc khon chi tiu ca h khng bao gm chi ph sn xut, thu sn xut, chi
gi tit kim, cho vay, tr n v cc khon chi t- ng t.
Chi tiu bnh qun mt ng- i mt thng ca h gia nh - c tnh theo
cng thc sau:
Chi tiu bnh qun 1
ng- i 1 thng ca h
gia nh k bo co
=
Tng chi tiu ca h gia nh trong thng bo co
S thnh vin ca h trong thng bo co

80
Ti liu tham kho
1. Lut Thng k
2. Ngh nh s 40/2004/N-CP ngy 13 thng 02 nm 2004 quy nh
chi tit v h- ng dn thi hnh mt s iu ca Lut thng k
3. T in Thng k - Tng cc Thng k, H ni - 1977
4. David. W. Pearce - T in kinh t hc hin i, NXB Chnh tr
Quc gia 1999.
5. Gio trnh L thuyt thng k, NXB Gio dc - 1996
6. Gio trnh Thng k Kinh t, NXB Thng k 2000.
7. Kt qu ti khoa hc cp Tng cc: Nghin cu xy dng h
thng t chun thng k Vit Nam do TSKH. L Vn Ton lm ch nhim
8. Ph- ng php bin son H thng ti khon quc gia Vit Nam,
Nh xut bn Thng k, H Ni 2003.
9. C. Ac-d-lp v S.P.Tergu-sin, T in thng k kinh t, NXB S
tht, H Ni - 1976
10. Tng cc Thng k - Nin gim thng k
11. TS. Tng Vn Khin - iu tra chn mu v ng dng trong cng
tc thng k, NXB Thng k, H Ni - 2003
12. Thng tin Khoa hc Thng k s 3/2001, 5-6/2002, 4/2001
13. The MIT Dictionary of Modern Economics.
14. System of National Accounts 1968.
15. System of National Accounts 1993.
16. Australian System of National Accounts, concepts, sources and
Methods 2000.
17. Keith Pilbeam, International Finance
18. The Penguin, Dictionary of economics, the fifth edition
19. J.H.Adam, Longman, concise dictionary of business English
20. Scott Roger, Relative prices, inflation and core inflation
21. John Downes, Jordan Elliot Goodman, Dictionary of Finance and
investment terms, the third edition
81

thnh phn Tham gia bin son
1. Ch o bin son
- TS. L Mnh Hng - Tng cc trng Tng cc Thng k
- TS. Nguyn Vn Tin - Ph Tng cc trng Tng cc Thng k
2. T bin son
- PGS.TS. Tng Vn Khin T trng
- ThS. Nguyn Bch Lm Th- k
- TS. Trn Kim ng Thnh vin
- ThS. Trng Khanh Thnh vin
- CN. Bi B C- ng Thnh vin
- CN. o Ngc Lm Thnh vin
3. Tham gia bin son:
CN. Nguyn Ho Bnh, CN. Tng Th ua, ThS. ng B H- ng, CN.
Nguyn Th Lin, TS. Trn Kim Thu, CN. Nguyn Anh Tun, CN. V Vn
Tun v nhiu cn b ca Vin Khoa hc Thng k v cc V nghip v
thuc Tng cc Thng k.

Một số thuật ngữ thống kê thông dụng - Tu - chuan - in - sach

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Một số thuật ngữ thống kê thông dụng - Tu - chuan - in - sach

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tng cc thng k

= t =1,139 hoc 113,9%

) = tc pht trin bnh qun (t ) - 1 (hay 100)

= 113,9 - 100 = 13,9%

You might also like