You are on page 1of 117

1.

2 Nhn thc mi trng v vn ha


Nhn thc mi trng gm ton b li sng m chng ta truyn t th h ny sang th h khc. khm ph cn nguyn ca iu kin hin ti, chng ta phi nhn v qu kh xem nhng th ch vn ho v x hi -chnh tr, kinh t, o c, tn gio v thm m-nh hng n cch m con ngi nhn thc v phn hi ti mi trng vt l nh th no.

gii quyt cc vn mi trng nh dn s qu ng, b cht thi c hi, nng ln ton cu, v cn kit ti nguyn chng ta phi nhn v tng lai.

Nhng quan tm mi trng ton cu hin ti l cc vn chnh tr h trng, i hi nhng c gng hp tc t c cc nc cng nghip v pht trin. V d, chng ta khng th mong i cc Quc gia Nam M qun l rng ma nhit i tt hn nu nc M v cc nc cng nghip khc p t sc p kinh t nng n ti cc nc Nam M xut khu khi lng ln ti nguyn.

Lm sao chng ta c th mong i cc nc ngho, nc pht trin tn trng mi trng khi cc nc cng nghip giu c khng mun lm iu ny? Tuy vy, s quan tm ca mi ngi v mi trng ang gia tng; nu ng vy chng ta s quan st s tin trin thc t trong vic tm kim cc gii php chnh tr cho cc vn mi trng.

1.3 o c mi trng
Nm 1963 Stewart Udal cng b The Quiet Crisis, hu ht mi ngi khng nhn thy rng s cn kit ti nguyn v suy thoi mi trng l cc vn . Ngy nay chng ta nhn thc su sc iu m Udal gi l khng hong s tn ti. thc mi trng ang lm thay i cc cch sng, th ch v o c chng ta

o c mi trng (gm o c sinh thi v t) bao gm phm vi t do hot ng ca x hi cng nh c nhn u tranh tn ti trong mi trng y sc p.

o c t ai cho rng chng ta c trch nhim khng ch i vi x hi v cc c nhn khc m cn i vi ton th mi trng, l qun hp ln hn bao gm ng vt, thc vt, t, kh quyn... Theo o c ny, chng ta l nhng cng dn v nhng ngi bo v t ai, m khng l nhng ngi chim c n. S thay i vai tr ny i hi chng ta tn trng v yu t ai ca chng ta hn l cho php nn kinh t nh ot mi s dng t.

Nhn thc mi trng ang gia tng nhanh chng v chng ta hiu cc vn mi trng hn bao gi ht qui m a phng, vng, v ton cu. Hin nay o c mi trng thnh ch quan tm ni bt. Cc ch quan trng trong lnh vc ny bao gm cc l do o c cho vic ra quyt nh, s mu thun chng tc v mi trng (E racism) v cng l x hi, gi tr cnh quan, quyn ca cc vt v tri v gic, v bn phn ca chng ta i vi cc th h tng lai.

Nu s phn hi cc vn mi trng

ca chng ta c da vo c kin thc khoa hc v cc nhn thc mi v mi quan h h hng vi Tri t, chng ta c th pht trin cc chnh sch c nhng hiu qu li ch su sc cho chnh chng ta v phn cn li ca th gii t nhin.

1.4 Khng hong mi trng


S gim thiu ti nguyn do dn s gia tng, cng vi lng thi ca con ngi lin tc gia tng, to ra khng hong mi trng. Cuc khng hong l kt qu ca dn s qu mc, th ha, v cng nghip ha, kt hp vi s quan tm o c rt t v t ai v nhng th ch khng thch hp i ph vi sc p mi trng.

Ngy nay cuc tn cng vo ti nguyn tip tc qui m ton cu: 1) Hoang mc ha v xi mn t i km, nhim nc v khng kh xut hin trn nhiu lc a. 2) Khai thc ti nguyn nh kim loi, than, du m bt k ni no m chng xut hin gy ra cc vn mi trng khc nhau. 3) S khai thc nc ngm v nc mt a n s mt mt v ph hy mi trng qui m ton cu.

Chng ta hc c nhiu t khng hong mi trng. Chng ta bit nhiu mi quan h ca suy thoi mi trng ti vic s dng ti nguyn,

Bin Aral cht nh th no Bin Aral nm trn cao nguyn Trung , gia cc quc gia Kazakhstan v Uzbekistan ngy trc thuc Lin X. y l mt h nc cc k quan trng i vi mi trng sinh thi cng nh hot ng kinh t ca con ngi ti khu vc. Ngy trc, Aral l h nc mn ln th t th gii, vi din tch trc nm 1960 vo khong 68.000 km2. V ln nh vy nn ngi dn a phng v hu ht ti liu khoa hc, tc phm vn chng u gi Aral l bin, tng t nh bin Caspia cch y khng xa.

Ven b c nhiu thnh ph cng kh sm ut nh Moynaq ca Uzbekistan v Aral ca Kazakhstan. Theo cc s liu thng k m bo New York Times c c, ngnh nh bt c Aral tng chim khong 1/6 tng sn lng c ton Lin X trc y vi hn 40.000 nhn cng tham gia trong lnh vc ny. l cha k cc hot ng vn ti, kho bi, ng tu

Bin Aral khng cht, n b bc t

Tai ha manh nha vo u th k 20, khi gii lnh o Lin X mun xy cc p nc ln trn hai con sng ng vai tr ngun cung cp nc chnh cho bin Aral l Amu Darya v Syr Darya. K hoch ny nhm phc v ti tiu cho vng hoang mc kh cn xung quanh trng la, m v c bit l bng (Kazakhstan v Uzbekistan). Hi , chnh quyn Lin X coi bng vi l vng trng v mun bin mt hng ny thnh ngnh xut khu ch lc

Vi quyt tm khng g lay chuyn ca gii lnh o Lin X, vo thp nin 40, hng lot p nc c xy dng. Kt qu ca chng trnh dn thy nhp in ny l mi nm c t 20 - 60 km3 nc c dn vo ng, thay v vo bin Aral. c khch l bi nhng cnh ng bng ti tt, gii lnh o li y mnh vic xy dng cc cng trnh thy li m khng h mng ti s phn ca bin Aral

Aleksandr Asarin mt cn b ca Vin Hydroproject chuyn nghin cu v p nc v knh o, vo nm 1964 gii thch: y l mt phn trong k hoch 5 nm ca B Chnh tr v Hi ng B trng. Khng cp di no dm phn bin, d l li u tranh cho tng lai ca bin Aral.

V th, bin Aral cht, mt ci cht khng m i nh li ng th trng tng ni. l mt ci cht tc ti, tc ti nh chnh nhng ngi dn bao i nh c trn bin dn tr thnh nhng c dn sa mc. Thi u th, ti thng ra khi nh c cng cha v cc anh, gi th con trai ti ln ln m khng thy bin, mt c dn tn Jalkasbai vng Dzhambul ni vi hng tin BBC vo nm 2007.

Nu nh trc nm 1960, bin Aral c din tch khong 68.000 km2 vi khong 1.500 hn o c din tch mi hn trn 1 hc-ta, th hin n b teo li, bin thnh nhiu h nc nh. Din tch bin vo nm 2007 ch bng 10% din tch ban u. C dn ti cc thnh ph bin ngy trc nh Aral, Moynaq phi vt qua hng chc kilomet sa mc mi ti c mp nc ca cc h cn st li.

Bin Aral vo nm 1989 (tri) khi co li kh nhiu so vi trc nm 1960, v gn nh bin mt vo nm 2008 (phi) - nh: NASA

Cc vng o nh ngy xa gi tr thnh i cao, kh cn vi nhng tng mui trng, khng cy c. cc vng bin cn li, do nc bc hi nhiu nn mn tr nn m c, khng loi sinh vt no sng ni.

Tr gi
y mnh k hoch sn xut bng xut khu, gii lnh o Lin X hi b qua cc h qu nghim trng m ngi dn sng quanh bin Aral phi gnh chu cng nhng hu qu khc i vi mi trng.

l ngnh nh c t hng ngn nm qua bin mt. l hng lot loi sinh vt b tuyt dit. Nhng nn vn ha c xa gn lin vi bin h cng bc hi theo ln hi nc bin Aral. Ngy trc, nhn vt Yedigei ch cn ra khi nh l thy bin. Cn cc th h sau Aral th phi bng qua sa mc mi ti c nhng vng nc t i cn st li ca bin Aral. Trn sa mc, hng lot ngha a tu xut hin theo sau s co li ca bin.

Lng bin ngy xa gi l sa mc nh: Staecker

Gii lnh o Lin X ngy trc, mt chng mc no , thnh cng vi cc k hoch 5 nm nhm y mnh sn xut bng trong khu vc quanh bin Aral Kt qu l Uzbekistan ngy nay nm trong s nhng nc xut khu bng ln nht th gii.

Nhng hu qu khn lng i vi mi trng, m ngi dn l nn nhn u tin, th h khng lng c. Mt ngnh mi nhn l xut khu bng ra i, nhng ch xt n thun v li ch kinh t th khng th b p c s bin mt ca ngh c, ngnh ng tu, cc hot ng cng bin vn tng s dng khong 60.000 lao ng. Cn tn tht v vn ha, mi trng th chng th no ong m c.

Trc kh nng bin Aral m thc ra by gi ch l nhng h nc nh s bin mt trong khong 50 nm na, gii lnh o cc nc trong khu vc v cc t chc quc t nhiu ln ngi li tm cch gii cu. Nhiu d n xy p v knh dn nc vo Aral c a ra, nhng hu ht u v cng tn km m cc nc trong khu vc nh Kazakhstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Tajikistan v Kyrgyzstan khng kham ni

Chng hn, theo mt nghin cu khoa hc c cng b trn website Ecoworld.com, gii php dn nc t cc sng Volga, Ob v Irtysh phi mt khong 30 nm vi kinh ph chng 50 t USD th mi c th a bin Aral tr v din tch ban u.

Nm 2005, vi ngun vn t Ngn hng Th gii, Kazakhstan c gii php ca ring mnh cu c chng no hay chng y. H xy mt p nc ngn phn bin pha bc, gi l bin Bc Aral, vi cc phn cn li. T n nay, vng bin bc c s hi sinh ng k. Nu nh trc nm 2005, ngi dn ti thnh ph Aral phi i 100 km mi ti bin th hin h ch cn i 12 km l ti. Trong vi nm na, bin s nhch li gn hn, nhng iu khng c ngha bin Aral hi sinh. Bi phn bin bc ny, nu c phc hi li ti a, cng ch chim cha y 10% din tch bin Aral nguyn thy.

Bc t nhng dng sng, nhng cnh

rng, nhng ngn i v bin c l vn ca vi chc nm, thm ch ch vi nm. Cn lm hi sinh chng l bi ton ca c th h, thm ch khng bao gi c th. cng l bi hc m cc quc gia ang mun khai thc ti mc cn kit ti nguyn, chng hn nh cc k hoch xy p thy in t trn sng Mekong gn y, khng th xem nh.

Nhiu k hoch c tnh i mi v ang c pht trin tt gim bt hoc loi b cc vn mi trng; v chng ta cn to ra cc tin trnh thc s, nht l trong cc nc pht trin, trong vic gim nhiu vn mi trng nh nhim nc, v qun l cht thi c hi

1.6 Cc khi nim c bn ca khoa hc MT


Khi nim 1: Gia tng dn s

Vn mi trng s 1 l s gia tng dn s.


Nh sinh thi hc nhn vn ni ting Garrett Hardin pht biu rng tc ng mi trng tng th ca dn s bng tch mi ngi tc ng nhn vi dn s.

Bi vy khi dn s gia tng th tc ng tng th cng phi gia tng. Khi dn s gia tng cn nhiu ti nguyn hn v, cn c vo cc cng ngh hin c ca chng ta, kt qu ph hy mi trng ln hn.

V s dn s th gii gia tng theo lut s m nn nhiu nh khoa hc nhn nh rng s khng c kh nng cung cp ti nguyn v mi trng cht lng cao cho nhiu t ngi vo th k 21.

Dn s gia tng qui m a phng, khu vc v ton cu lm hu ht cc vn mi trng a cht ti t thm, bao gm nhim nc ngm v nc mt, sn xut v qun l cht thi c hi; t con ngi v cc cu trc nhn sinh vo cc qu trnh t nhin (tai bin) nh l lt, trt t, phn xut ni la, v ng t

Mt s nghin cu cho rng dn s hin ti cng qu sc mang cho hnh tinh ny.

Vai tr ca gio dc l ti cao trong vn dn s. Khi mi ngi (nht l ph n) c gio dc nhiu hn, tc tng dn s c xu hng gim. Khi t l bit ch gia tng, s gia tng dn s c gim xung. Da vo s khc nhau ca cc nn vn ha, cc gi tr, v cc qui tc trong th gii ngy nay, hy vng ln nht ca chng ta kim sot dn s l thc t thng qua gio dc

Khi nim 2: Tnh bn vng

Tnh bn vng l mc tiu ca mi trng.


Khng nghi ng g na rng chng ta ang dng ti nguyn mi trng sng nh rng, c, v s sng hoang d nhanh hn ti nguyn c b sung mt cch t nhin. Chng ta khai thc khong sn, du m v nc ngm m khng quan tm y v nhng gii hn ca chng hoc v kh nng phc hi ca chng. Kt qu l c nhng thiu ht mt s ti nguyn.

Chng ta phi hc cch duy tr ti nguyn mi trng chng tip tc cung cp cc li ch cho mi ngi v nhng c th sng khc trn hnh tinh ny.
Vy tnh bn vng l g?

Mt s ngi nh ngha: l s m bo cho cc th h tng lai c c hi cng bng i vi cc ti nguyn m hnh tinh chng ta cung cp. Nhng ngi khc cho rng tnh bn vng m ch cc kiu pht trin c th thc hin v mt kinh t v x hi m khng lm tn hi mi trng.

Tnh bn vng gn lin vi kinh t ton cu bn vng vi cc thuc tnh sau: 1) Con ngi v cc c th sng khc hi ha vi cc h thng tr gip t nhin nh khng kh, nc v t (bao gm cc h sinh thi). 2) Chnh sch nng lng khng lm nhim kh quyn, gy ra nhng trng thi lo lng v kh hu nh nng ln ton cu hoc nhng ri ro khng th chp nhn c hin nay (cc quyt nh chnh tr hoc x hi)

3) K hoch s dng cc ti nguyn c th phc hi nh nc, rng, ng c, t nng nghip v ng trng khng lm cn kit cc ti nguyn hoc ph hy cc h sinh thi. 4) K hoch s dng cc ti nguyn khng th phc hi khng gy tn hi mi trng ton cu v cung cp y cho mt phn ti nguyn khng ti to ca chng ta sn c cho cc th h tng lai. 5) H thng x hi, lut php v chnh tr dnh cho kinh t ton cu bn vng v mt x hi to ra nn kinh t nh th.

t c nn kinh t ton cu bn vng cn thit: 1) Pht trin chin lc kim sot dn s hiu qu. iu ny i hi gio dc ng k con ngi trong cc nc pht trin, v bit ch v gia tng dn s c quan h nghch.

2) Ti cu trc y cc chng trnh nng lng. C kin cho rng nn kinh t ton cu bn vng l khng th nu n da trn vic s dng nng lng ha thch. K hoch nng lng mi phi cn nhc khi nim chnh sch nng lng da nhiu hn vo ngun nng lng ti to (mt tri, gi).

3) xy dng k hoch kinh t, bao gm: - Pht trin cu trc thu - Khuyn khch kim sot dn s v s dng thng minh ti nguyn. - Tr gip ti chnh cho cc nc pht trin cng cn thit. Xy dng nhng thay i x hi, lut php, chnh tr, v gio dc vi mc ch duy tr mi trng a phng, vng v ton cu cht lng.

Khi nim 3: Cc h thng


Hiu cc h thng ca T v nhng thay

i ca chng l then cht gii quyt cc vn MT. Tri t l mt h thng m v nng lng, nhng v c bn l mt h thng ng v vt liu.

H thng l mi phn xc nh ca v tr

m chng ta la chn nghin cu. Cc v d v h thng: hnh tinh, ni la, bn i dng, hoc sng sui . Hu ht cc h thng cha nhng b phn cu thnh iu chnh ln nhau, cho nn nhng thay i trong mt b phn s gy ra nhng thay i trong b phn khc.

Tri t l mt h thng. Tri t c th c xem l mt h thng gm 4 b phn: kh quyn (khng kh); thy quyn (nc); sinh quyn (s sng) v thch quyn (, t). S tng tc ln nhau ca cc b phn ny l nguyn nhn gy ra nhng nt c trng b mt ca Tri t ngy nay. Mi s thay i v cng hoc tn s ca cc qu trnh trong mi b phn s gy ra nhng thay i trong cc b phn khc.

Tri t khng phi l h thng tnh; n l h thng ng lc, tin ha trong vt liu v nng lng thay i lin tc. - ng lc tha nhn rng Tri t l h thng m, l mt h thng trao i nng lng vi mi trng xung quanh. (iu ny thc s ng i vi nng lng, v Tri t nhn nng lng t mt tri v bc x nng lng tr li khng gian).

Khi chng ta xem xt cc chu k t nhin nh chu k nc v chng ta c th hiu su hn Tri t nh l h thng ng hoc, chnh xc hn, mt s lin kt ca nhiu h thng ng.

Trn ma hm nay cui cng cng tr li kh quyn, v trm tch lng ng ngy hm qua s bin thnh cng.

Feedback: L s phn ng h thng ni m ngun ra (mt iu g xy ra) ca h thng l ngun vo (quay tr li h thng) gy ra s bin i. C hai kiu phn hi trong h thng, gi l phn hi m v phn hi dng.

Trong phn hi m: kt qu iu ha hoc gim qu trnh xung, km theo h thng tip cn trng thi bn vng.

V d dng sng duy tr rng, th tch v tc nht nh ca dng chy. Knh sng v cc b sng l mt kiu ca h thng m c gi l h thng-trng thi-bn vng; l, cc dng chy qua h thng ny, nhng khng c s thay i.

Nu b rng, dung tch, tc tng ln (phn ng vi lng ma vng gia tng hoc bin i do th ha), dng chy tng ln c th xi mn cc b sng, lm cho knh sng rng ra. S m rng ny cho php dung tch nc ln hn mt ln na sng chy chm hn, nh th mt trng thi bn vng mi c thit lp.

Trong phn hi dng, thng gi l chu trnh tng lin tc (vicious cycle), u ra bin i m rng s kin ban u, n lt mnh s kin ny li m rng u vo...

V d, s dng xe c dn n chu k phn hi dng vn ng bng cch ph hy thc vt trn sn. S mt thc vt s gia tng xi mn lm cho thc vt mt thm, v thc vt mt i xi mn li gia tng. Cui cng mt khu vc c nhiu phng tin giao thng c th thc vt b bc ht v tc xi mn rt cao

Khi nim 4: Gii hn ti nguyn Khi nim 4 bao gm hai thc t c bn: 1) Trc ht Tri t l ni duy nht chng ta sng; 2) Th hai, cc ti nguyn ch c gii hn v trong c mt s ti nguyn c th phc hi, nhiu ti nguyn khng th phc hi.

Bi vy, cui cng chng ta s cn ti ch qui m ln nhiu vt liu, v phn ln cc vn thi cht thi rn v lng c th c gim bt nu cht thi ny c ti ch. Ni cch khc nhiu th m by gi c xem l cht nhim c th c xem l ti nguyn...

C hai quan im chnh v ti nguyn thin nhin. 1) Mt trng phi cho rng tm ra ti nguyn khng phi l vn ln nh vic tm cch s dng chng. Chng c h tr cho l do ny l: Trc tin, s dng c hiu qu v thng minh cc vt liu l c th t c

Th hai, chng ta bit khai thc khong sn v nhin liu nhiu hn so vi qu kh cho nn c th tn c cc ti nguyn mi nhanh hn v khai thc cc m khong sn hm lng thp hn; Th ba, s ti ch ti nguyn c th gip chng ta p ng cc nhu cu ca tng lai.

2) Trng phi th hai cho rng: v c s ti nguyn hn ch khng th h tr cho s gia tng dn s theo lut s m mi mi. Thm na chng ta ang trong cuc khng hong ti nguyn v mt s l do: u tin, nhng tin b trong y hc gp phn vo s ng dn qu, Th hai, mt ci nhn khng thc t tng sn lng quc gia (GNP) gia tng lin tc da trn s li thi v cng ngh v ph thi, (Lu khi nim GNP-Gross National Happiness)

Th 3, bn cht c hn ca cc khong sn c th s dng c ca Tri t, v Th 4, ri ro gia tng, mi trng suy thoi l kt qu ca dn s qu mc, cht thi v nhng hot ng khai thc m ngy cng ln mc d t c t l khong sn hu ch ngy mt t hn.

Khi nim 5: Thuyt ng dng

Cc qu trnh vt l sa i cnh quan

ngy nay ca chng ta vn hnh qua nhiu thi gian a cht. Tuy nhin, cng v tn sut ca cc qu trnh ny l thuc vo bin i t nhin v bin i do nhn to.

Hiu cc qu trnh t nhin ang hnh thnh v lm bin i cc cnh quan gip chng ta suy din v lch s a cht ca cnh quan.
tng the present is the key of the

past, c gi l thuyt ng dng (uniformitarialism), ln u tin c James Hutton xut vo nm 1785 v ngy nay c xem l khi nim c bn ca cc khoa hc Tri t.

Thuyt ng dng cho rng cc qu trnh m chng ta quan st ngy nay cng hot ng trong qu kh.

V d, Nu chng ta tm thy cc trm tch cui c vi tt c cc c im ca cui sng trn nh ni, thuyt ng dng tha nhn rng dng sng tng chy . Chng ta c th kt lun rng thung lng

sng b bin i bi xm thc phn d hoc nng ln thnh nh ni, hin tng c bit nh l nghch o a hnh (inversion of topography).

Hin tng ny v nhng hin tng a cht khc s kh suy lun nu thiu nguyn l ca l thuyt ng dng.

Trong vic suy din v cc s kin a cht, chng ta phi xem xt cc nh hng ca hot ng nhn sinh i vi cc qu trnh Tri t t nhin. V d, trn lt sng b nh hng bi hot ng nhn sinh c th gia tng hoc gim xung ng k cng v tn xut ca trn lt.

Bi vy, d bo cc nh hng phm vi di ca cc qu trnh t nhin chng ta phi c kh nng xc nh cc hot ng tng lai ca chng ta s thay i cng v tc ca n ra sao. Trong trng hp ny, the present is the key to the future.

Cc nh hng ca hot ng nhn sinh c th c trong mt khu vc cc b. Mt nm xi mn ti mt v tr xy dng hoc sn dc do con ngi xy dng nh cc con c ti chic cu cao tc hoc thm ch t nng nghip c th vt nhiu nm xm thc t mt khu rng

Xm thc do s l tr ca t sau khi ph b lp thc vt. Bi vy, lm tng ln gi tr ca kin thc a cht trong qui hoch s dng t, chng ta phi s dng s hiu bit v qu trnh Tri t t nhin trong c trong lch s v d bo.

Khi nim 6: Cc qu trnh a cht Tai bin

Lun c cc qu trnh a cht tai

bin ti con ngi. Cc tai bin t nhin ny c nhn ra v ngn nga ni c th xy ra v s e da ca chng i vi cuc sng ca con ngi v ti sn c gim thiu.

Bui s khai trong lch s loi ngi, cuc u tranh ca chng ta vi cc qu trnh t nhin c th tri qua tng ngy. Tuy nhin, s ngi hoc khng tng hoc khng tp trung, cho nn nhng mt mt do tai bin khng ng k. Khi con ngi bit sn xut v duy tr u n vic cung cp thc phm, dn s gia tng v c tp trung cc b.

S tp trung dn s v ti nguyn cng gia tng tc ng ca cc trn ng t v l lt theo chu k, v cc thm ha t nhin khc. Xu hng ny tip tc, cho nn rt nhiu ngi ngy nay sng cc khu vc c th b tn thng bi cc qu trnh tai bin hoc nhy cm vi tc ng bt li ca cc qu trnh nh th cc khu vc k cn

Cc qu trnh tri t thng gy mt mt sinh mng hoc tn tht ti sn bao gm l lt, ng t, hot ng ni la, trt t v l bn. Cng v tn xut ca cc qu trnh ny ph thuc vo cc nhn t nh kh hu, a cht v thc vt khu vc.

V d, nh hng ca dng nc nh qu trnh xm thc v bi t ph thuc vo cng ma, tn xut bo, bn cht v qui m ca thc vt v a hnh. Chng ta c th nhn ra nhiu qu trnh t nhin v d bo cc nh hng ca n bng vic xem xt cc iu kin kh hu, sinh hc v a cht.

Sau khi cc nh khoa hc tri t nhn

dng c cc qu trnh tai bin tim nng, h c trch nhim to ra thng tin c gi tr cho cc nh qui hoch v nhng nh ra quyt nh, ngi c th cn nhc cc cch n trnh hoc gim thiu s e da i vi cuc sng v ti sn con ngi.

Khi nim 7: Nhng quan tm v thm m


C qui hoch s dng t v nc nn c

gng t c s cn bng gia nhng li ch kinh t v nhng bin i hu hnh t hn nh m hc.

Cnh quan hin c xem l ti nguyn thin nhin, v gi tr thm m ca v tr v cnh quan trc khi thay i c th l phn quan trng ca bo co tc ng mi trng.

Hu ht cc N/C v thm m cnh quan quan tm ti cnh quan duy nht cha b tc ng bi hot ng nhn sinh. Tuy nhin, hu ht chng ta hin nay sng trong mi trng th chng ta nn nh gi cc ti nguyn m quan ca cc khu vc ny.

Cn bng gia cn nhc kinh t vi tiu chun cnh quan l tham vng nhng rt kh khn. Vn l, hai yu t c th c so snh da trn c s no? Mt gii php logic l nh gi gia la chn kinh t vi vic nh gi m quan. Sau s cn bng v tha hip c th c xem xt.

Khi nim 8: Trch nhim ca chng ta i vi tng lai

Cc hiu qu ca s dng t c chiu

hng l ly tch, v bi vy chng ta phi c trch nhim i vi nhng ngi sinh sau chng ta.

Nhng ngi tin s ph thuc hon ton vo mi trng gn nht ca h. Tc ng ca h n mi trng c th rt ng k khi h sn th ln v h li b sn bi cc ng vt n tht.

Mi quan h gia con ngi tin s v mi trng c th tn ti cho n khong cch nay 800.000 nm, khi t tin chng ta s dng la gy ra nhng tc ng mi trng mi. 1)Trc ht, la c kh nng tc ng n cc khu vc ln rng hoc ng c.

2) Th hai, n l qu trnh lp li, c kh nng ph hy cng mt khu vc trong khong thi gian thng xuyn hn. 3) Th 3, l qu trnh la chn, trong cc loi nht nh b hy dit mt cch cc b, trong khi mt s t ra khng li hoc phc hi nhanh t la c hng li.

S xut hin ca nng nghip l v d u tin ca s dng t nhn to c kh nng lm thay i mi trng t nhin. N cng t ra thi k ca v tr b chim c lin tc nhiu hoc t hoc cc nhm v tr m m u s thay i mi trng xa hn

l hnh thnh ch n nu cho khng gian sng, cc vn chn chng li d th v nhng ngi khc... Cc v tr s khai ny c th tr thnh cc khu vc u tin kinh qua nhim do cht thi hoc xi mn t, do s ph hy thc vt bn x.

Bng s gia tng cung cp thc phm, nng nghip cho php pht trin dn s, ri t ai li c dn sch cho nng nghip. Hot ng ny chc chn nh hng n cn bng sinh thi khu vc khi mt s loi c thun ha hoc c trng cy v cc loi khc b loi b.

Nhng nghin cu hot ng nhn sinh mi y v kh nng di chuyn t v kt lun rng hot ng nhn sinh (nng nghip, th ha, v.v...) di chuyn nhiu t trong mi nm t 40 n 45 Gt (1 Gt l 1 t hoc 109 ton)

Hot ng ny hn bt k qu trnh tri t no bao gm to ni (34 Gt/nm), vn chuyn trm tch sng (24Gt/nm, v bng h Pleistocen (10 Gt/nm). iu ny to ra nhng thay i trng thy i vi tri t (cc i san phng, v.v...) tha nhn hot ng nhn sinh l qu trnh ng k nht to hnh dng b mt hnh tinh ny

V d nc M, xem xt vng Ducktown, Tennessee. t ai xung quanh Ducktown trng ging hoang mc ca Arizona hn thc vt ti tt ca ni Blue Ridge ca ng nam nc M. Cu chuyn bt u vo nm 1843 vi vic x tm vng (thc ra x tm ng)

Nm 1855, khong 30 cng ty chuyn qung ng bng con la trn ni ti Copper Basin v ti Ducktown. Nhng ci l ln-nhng h m di 200 mt v su 30m c xy dng tch ng khi km, st v sulfur. Rng g cng a phng b cht t cc l ny, v cc gc cy b nh ln t thnh than.

Cui cng tt c cy ci trn mt khu vc khong 130km2 b di chuyn. Cc l to ra cc m my hi c ln dy n mc m nhng con la phi eo chung khi ng vo ngi v ng nhau.

Khi sullfur dioxide v cc ht bi to ra ma axit v bi axit ph hy thc vt cn li. Mt thc vt dn n xi mn t mnh m li mt lp cha khong cng tng t mt hoang mc. Cnh quan thnh ci so ln n ni tr thnh mt trong vi mc nhn sinh c th nhn thy t khng gian.

Khi nim 9: a cht l khoa hc mi trng c bn Hp phn ch yu tng mi trng ca

con ngi l hp phn a cht, hiu mi trng ca chng ta i hi nhn thc rng v nh gi ng cc khoa hc tri t v cc ngnh lin quan.

Ngnh a cht no cng c xem l mi trng. hiu bit mi trng phc tp i hi kin thc ng k v cc ngnh nh: 1) a mo, N/C cc dng a hnh v cc qu trnh b mt; 2) Thch hc, N/C cc v khong vt; 3) trm tch hc, N/C mi trng lng ng trm tch;

4) kin to, N/C cc qu trnh hnh thnh lc a, cc bn i dng, ni v cc yu t cu trc ln khc; 5) a cht thy vn; nghin cu nc mt v nc gn mt 6) Th nhng hc, nghin cu t;

7) a cht kinh t, ng dng a cht xc nh v nh gi nguyn liu khong; 8) a cht cng trnh, ng dng cc thng tin a cht cho cc vn cng trnh.

Ngoi cc ngnh ny, nh khoa hc tri t nn c nhng kin thc v nhng nhng lnh vc khc nh sinh hc, bo tn, khoa hc kh quyn, ha hc, lut mi trng, kin trc v k thut cng nh a l t nhin, a l kinh t, a l nhn vn v a l th.

Nh v, a cht mi trng l lnh vc ca nh tng hp vi s quan tm lin ngnh cht ch.

Tm quan trng v tnh lin ngnh ca CMT tr thnh hin nhin khi chng ta kho st t m bn cht cc vn mi trng. Hu ht cc n u phc tp, lin quan n nhiu mt m c th c khi qut ha thnh cc nhm: vt l, sinh thi v li ch v s dng nhn sinh.

Cc nhn t vt l gm a l t nhin, cc qu trnh a cht, cc qu trnh thy vn, cc kiu v t, v kh hu hc. Cc nhn t sinh vt bao gm bn cht hot ng thc vt v ng vt, nhng thay i v iu kin v cc qu trnh sinh vt, phn tch khng gian ca thng tin sinh vt.

Nhn t li ch v s dng nhn sinh bao gm s dng t, kinh t hc, m quan, tng tc gia hot ng nhn sinh v cc lnh vc vt l v sinh vt, v lut mi trng.

Cc n nh hot ng cht thi, xy dng ng cao tc, h thng vn chuyn khi, qui hoch s dng t th, v khai thc khong sn c th c cn nhc vi tt c cc nhm.

V d, qui hoch, xy dng v vn hnh v tr h chn lp v sinh c xem xt vi cc nhn t vt l nh v tr vt l, a hnh, kiu t, v cc iu kin thy vn, cc qu trnh sinh vt v s phn hy cht thi hu c v s nhim bn ca phm vi sinh vt xung quanh; v nhng quan tm ca con ngi nh thc t cng trnh tt v s phc tng cc lut v qui ch.

TM TT
a cht mi trng l s dng thng tin a cht hiu v qun l tt hn mi trng ca chng ta. a cht mi trng l a cht ng dng. Bin s quan trng phn bit a cht vi cc khoa hc khc l s xem xt n thi gian. Cng vic ca cc nh a cht s dng nghin cu cc gi thuyt v phng php khoa hc.

Cc c s vn ha i vi suy thoi mi trng l o c, kinh t, chnh tr v cc tn gio, nhng cc vn mi trng th khng c gii hn cho mt h thng chnh tr v x hi no.

Khung o c ca chng ta xut hin m rng dn dn v cui cng c th xem mi trng ton din trong o c t ai. o c ny xc nhn quyn ca mi ti nguyn, bao gm cc thc vt, ng vt, cc vt liu Tri t, tn ti tip tc v t nht nhng khu vc no , s tn ti tip tc trong trng thi t nhin.

Cc nguyn nhn trc tip ca khng hong mi trng l dn s qu ng, th ha, cng nghip ha xut hin trong khi vic quan tm o c i vi t ai qu t v cc th ch khng thch hp i ph vi sc p mi trng. Gii quyt cc vn trn bao gm c nhng hiu bit khoa hc v thc y hnh vi x hi, kinh t v o c m cho php cc gii php c thc hin y

Chn khi nim c bn thit lp khung trit hc cho vic nghin cu a cht mi trng ca chng ta gm:

1) S gia tng dn s th gii l vn mi trng s 1. 2) S bn vng l mc tiu ca mi trng. 3) V bn cht Tri t l h thng ng i vi cc vt liu, v nhn thc s phn hi v tc bin i trong h thng nh th l cc k quan trng gii quyt cc vn mi trng.

4) Tri t l mi trng sng duy nht m chng ta c, v ti nguyn ca n ch c hn. 5) Cc qu trnh vt l ngy nay ang lm bin i cnh quan v hot ng qua nhiu thi gian a cht, cng v tn sut ca cc qu trnh ny l thuc vo bin i t nhin v ngun nhn sinh. 6) Cc qu trnh Tri t nguy him i vi con ngi lun tn ti. Cc tai bin t nhin ny phi c nhn dng v ngn nga nhng ni c th xy ra, v s e da ca chng i vi s sng v ti sn con ngi phi c gim thiu.

7) Qui hoch s dng t v nc phi c gng t c s cn bng gia li ch kinh t v nhng bin i t r rng hn nh m quan. 8) Nhng tc ng ca s dng t c xu th l ly tch (dn li) v bi vy chng ta phi c trch nhim vi cc th h mai sau. 9) Hp phn c bn ca mi mi trng nhn sinh l hp phn a cht, v hiu bit mi trng i hi s hiu bit cc khoa hc Tri t v cc khoa hc lin quan.

You might also like