Chng 4: Tng quan v tai bin t nhin

Mc ch:

Nghin cu cc qu trnh tai bin l mt trong s cc hot ng chnh ca a cht mi trng.

Mc ch chng ny gm: Bit nhng iu kin to ra mt s qu trnh a cht t nhin c hi cho con ngi. Hiu cc qu trnh t nhin pht sinh tai bin cng c th c ch cho con ngi.

 Lm quen vi cc qu trnh t nhin khc nhau to nn cc tai bin cho con ngi v ti san. Hiu nhng yu cu d bo tai bin t nhin. Bit cc thnh phn c ban nh gi ri ro i vi cc tai bin t nhin. Lm quen vi nhn thc iu chnh tai bin t nhin.

 Thao lun v tc ng v s phc hi t tham ha t nhin. Hiu v sao s gia tng dn s, nht l trong cc nc pht trin, gia tng e da v sinh mng v ti san.

Gii thiu Trn ng t kinh hong 1/1995 tn ph Kobe (Nht Ban), gy thit hi hn 100 t USD v hn 5000 ngi thit mng. Thnh ph b tn thng bi tai bin t nhin ngoi mc tng tng. Nht Ban tin rng h chun b ng ph vi ng t, v c v nh h bt cn. 10 ting ng h sau trn ng t, vic cu tr khn cp mi trin khai, nhng ta nh v cc cng trnh kin trc khc c cho l an ton b ph hy.

 Nm 1998 bo Mitch-vi sc gi vt trn 270 km/h- tn cng Trung M, tn ph c s vt cht, nh nh ca, trng hc, ng x, cu cng. Hn 11000 ngi Nicaragua v Honduras cht, vi t nht chng y s ngi mt tch. 1/3 dn s ca Honduras tr thnh v gia c. S tn ph ca bo Mitch l rt ln bi v nhiu canh quan b bin i bi s dng t ca con ngi, v d nh vic ph rng th ha.

 Khi dn s tip tc tng trong sut th k XXI, nhng tc ng ca nhng qu trnh t nhin nh bo nhit i, l lt, l t, ng t v phn xut ni la, s gy thit hi hn i vi x hi loi ngi; n gian v s ri ro cao hn.

4.1 Cc tai bin l cc qu trnh t nhin Trong sut hai thp k qua, tham ha t nhin, nh ng t, l lt, gi lc, v bo nhit i, git cht vi triu ngi trn hnh tinh ny, trung bnh hng nm khoang 150000 ngi. Thit hi v ti san trn 20 t USD cha k n nhng mt mt v mt x hi, nh l tht nghip, ni au tinh thn, v lm giam nng sut san xut.

Nm 1991 mt cn lc xoy tn cng Bangladesh, cp 145000 sinh mang

Trn ng t 1/1995 Kobe

 Tai bin t nhin l cc qu trnh t nhin. Chng tr thnh cc tai bin khi con ngi sng v lm vic trong cc vng ni cc qu trnh ny xut hin. Cng vic ca cc nh CMT l nhn dng cc qu trnh tai bin tim nng v to ra cc thng tin c gi tr cho cc nh qui hoch v cc nh ra quyt nh h xy dng cng thc la chn khc nhau nhm trnh hoc giam thiu s e da i vi sinh mng con ngi v ti san.

 Tc ng ca s kin tham ha phn l hm s ca cng (lng nng lng thot ra) v tn xut (khoang lp li), nhng n li b anh hng bi nhiu nhn t khc bao gm kh hu, a cht, thc vt, dn s v s dng t. Nhn chung, tn xut ca cc s kin nh th c quan h nghch vi cng : V d, cc trn ng t nh xut hin thng xuyn hn cc trn ng t ln

 Nhng nm 1990 c Lin hp quc chn l Thp k Quc t v giam thiu thin tai. Mc tiu ca chng trnh ny giam thiu mt mt sinh mng v thit hi ti san do cc tai bin t nhin. t c mc tiu ny i hi cc phng php giam nh ca cc tai bin vt l v cc tai bin sinh vt hc thng i km vi chng. V d, ng t v l lt, nc c th b nhim bi vi khun, gia tng s lan trn bnh tt.

1) Nhng li ch ca tai bin t nhin

Cng mt s kin t nhin ly i sinh mng con ngi v ph hy ti san li cho chng ta nhng ti san quan trng khc. L cung cp cht dinh dng cho ng bng ngp lt nh trng hp ca sng Mississippi v sng Nile trc khi xy p Aswan. L gy xi mn trn cc sn ni, phn phi trm tch xung cc bi bin t cc con sng v di cc cht nhim t ca sng vo mi trng ven b.

 Trt t c li cho con ngi khi manh vn trt t hnh thnh cc p, to thnh cc h khu vc min ni. Cc h ny cung cp kho nc c gi tr ln v l ti nguyn m quan quan trng.

 Cc phn xut ni la, trong khi c tim nng to ra cc tham ha thc s, li cung cp cho chng ta nhiu li ch. Thnh thoang chng to ra t mi: V d, cc ao Hawaii hon ton c ngun gc ni la giu dinh dng c th to trn cc t c trc v nhanh chng kt hp vi chng. ng t l nguyn nhn trc tip cho s hnh thnh nhiu ti nguyn canh quan.

2) Cht v tn tht do tai bin t nhin

Khi so snh cc anh hng ca cc tai bin khc nhau, chng ta thy rng nhng tai bin gy ra s mt mt sinh mng khng nht thit ging tai bin gy ra nhng tn tht ti san nhiu nht.

Bang 4.1 Tc ng ca nhng tai bin nc M

Tai bin L lt ng t Trt l t S ngi cht mi Do s dung t ca Tim nng tham ha nm con ngi 86 50+? 25 C C C Cao Cao Trung bnh

Phun tro ni la Xi mn ven bin

Sa mac ha* Bo nhit i Vi rng v cung phong Sm st Han hn Sng gi v rt

<1 0
0 55 218 120 0 0

Khng C
Khng C th C th C th C th C

Cao Thp
Thp Cao Cao Thp Trung bnh Thp

 Bang 4.1 tm tt cc thng tin la chn v nhng anh hng ca cc tai bin t nhin nc M. S ngi cht nhiu nht mi nm lin quan n lc xoy v bo, mc du st, l, v bo nhit i cng gy thit hi nng. Cht ngi do ng t c th bin ng ng k theo tng nm, mt trn ng t ln ring l c th git rt nhiu ngi.

 Ngi ta c lng rng phn dn c ng c ca California c th phai chu 100 t la thit hi trong khi ch vi ngn ngi cht. Nm 1994 ng t Northridge Los Angeles git cht khoang 60 ngi v tn tht khoang 20 n 30 t la ti san. L lt, trt t , t trng n v ng gi, mi loi s kin cng gy ra tn tht TB M khoang 1.5 t la. t trng n cng l mt trong nhng tai bin gy thit hi nht, mi nm trn 3 t la.

 Mt kha cnh quan trng ca cc tai bin t nhin l tim nng to ra tham ha, c nh ngha l mi hon canh m trong nhng tn tht v ngi v ti san, hoc x hi ni chung i hi s phc hi lu di.

(Bang 4.1 trnh by tim nng tham hacao, trung bnh hoc thp-cho cc tai bin lit k)

 Nhng s kin c kha nng to ra tham ha nhiu nht l l, bo nhit i, lc xoy, ng t v phn xut ni la. Trt t, nhn chung ch xay ra trn din tch nh nn ch c tim nng tham ha va phai. Tim nng tham ha ca hn hn cng va phai: mc du hn hn c th xut hin trn din tch rng, thng c nhiu thi gian canh bo trc khi nhng anh hng ti t nht din ra. Cc tai bin vi tim nng tham ha thp bao gm xm thc b bin, ng gi, st v t trng n.

4.2 nh gi tai bin: D bo tham ha v nh gi ri ro

Bit cch d bo tai bin nn chng ta c th giam thiu mt mt sinh mng v thit hi ti san. Vi mi mt tai bin c th phai c mt lng thng tin nht nh- trong mt s trng hp d bo cc s kin.

 Khi khng c thng tin c nhng d bo chnh xc, tt nht m chng ta c th lm l khoanh nh nhng khu vc ni m nhng s kin tai bin xut hin v suy lun ni m cc s kin tng lai tng t c th xay ra.

 Nu chng ta bit iu c th xay ra v nhng hu qua c th ca mt s kin xut hin mt v tr c th, chng ta c th nh gi tnh cht s kin i vi con ngi v ti san, ngay cc khi chng ta khng th d bo chnh xc khi n s xay ra.

1) D bo v canh bo tham ha
Nhng anh hng ca tham ha ring bit c th c giam thiu nu chng ta c th d bo s kin ny v a ra canh bo. C gng thc hin vic ny bao gm hu ht hoc tt ca cc yu t sau y: 1) nhn dng v tr ca tai bin, 2) xc nh xc xut m s kin vi cng nht nh s xut hin, 3) quan st nhng s kin bo trc, d bo s kin v a ra canh bo.

V tr:
Phn nhiu, chng ta bit ni m loi s kin c th c kha nng xa ra. qui m ton cu nhng i ng t v phn xut ni la c phc thao bng vic lp ban cc chn tm ng t v cc ni la, cc ni la tr. qui m khu vc, chng ta bit t nhng phn xut qu kh m cc khu vc ln cn ca nhng ni la no c th b e da bi cc dng bn ln hoc tro trong s kin ca phn xut tng lai.

 qui m a phng, nhng m ta chi tit v t, v thy vn c th nhn dng cc sn dc c kha nng trt l (trt t) hoc ni m t trng n tn ti. Chng ta c th d bo ni m l chc chn xut hin t v tr ca ng bng ngp lt v nhng chng c nh th t nhng trn lt mi nh vt liu l v nhng du vt ngp cao.

Xc sut xut hin:

xc nh xc sut mt hin tng s xut hin ti mt v tr trong trong mt thi gian ring bit l mt phn cn thit ca d bo tai bin. i vi nhiu con sng, chng ta c nhng d liu di y v dng chay pht trin m hnh xc sut m c th d bo hp l s lng trung bnh cc trn lt vi cng no s xay ra trong mi nm.

Nhng s kin bo trc

Rt nhiu s kin tai bin c bo trc bi nhng du hiu xay ra trc. V d, mt t c th trn (di chuyn chm chp) trong thi k di trc khi trt t thc s. Thng tc trn tng ln ti s st l v trt t cui cng. i khi ni la cng phng ln trc khi phn xut, v thng s gia tng ng k xut hin trong hot ng a chn cc b khu vc xung quanh ni la. Nhng chn ng bo trc v s nng d thng c th xay ra trc ng t.

 Nhng s kin bo trc gip d on thi gian v v tr m s kin c th xay ra. Trn trt t hoc s phng ln ca

ni la c th dn n canh bo c a ra v mi ngi s tn khi khu vc tai bin.

D bo
Vi mt s qu trnh t nhin c th d bo mt cch chnh xc khi s kin n. V d: L ca sng Mississippi xut hin trong ma xun trong s phan ng tan tuyt hoc cc h thng bo khu vc ln hon ton c th d bo c, v chng ta c th d bo khi no thi gian sng s t giai on l c th.

 Khi cc cn bo nhit i c pht hin rt xa ngoi bin v hng vo b bin, chng ta c th d bo thi gian v v tr m chng c th nh vo t lin. Tsunamis, v sng bin a chn, pht sinh bi s nhiu lon nc i dng do ng t hoc ni la di bin cng c th c bo trc, v trong mt s trng hp thi gian sng n c d bo chnh xc.

Canh bo

Sau khi s kin tai bin c d on hoc d bo, cng chng phai c canh bo. Dng thng tin dn n canh bo thin tai c th xay ra nh trn ng t ln hoc lt nn vn ng tng t nh hnh 4.4.

Trnh t pht ra mt d on hoc cnh bo v mt him ha t nhin

 V d: xem xt d bo phn xut ni la khu vc H Mammoth ca California. Cc d liu a chn gi cho cc nh khoa hc rng nng chay ang di chuyn ln b mt. Xt thy xc sut cao rng ni la s phn xut v kha nng mt sinh mng nu iu xay ra, s l v trch nhim cho cc nh KH khng a ra t vn.

 Mc du phn xut khng xay ra, canh bo dn n s pht trin cc l trnh s tn v cn nhc s sng sng cho tai bin. K hoch ny c th t ra rt hu ch, v chc chn rng phn xut ni la s xut hin khu vc H Mammoth trong tng lai. kt qua ca d bo ny, cng ng c s am hiu tt hn trc v nh th c kha nng x l tt hn nu n xay ra.

nh gi ri ro
Trc khi con ngi c l tr c th thao lun v xem xt iu chnh tai bin, h phai c tng hay v ri ro m h i mt di nhng kch ban khc nhau. Lnh vc nh gi ri ro l lnh vc pht trin nhanh trong vic phn tch cc tai bin, v vic s dng v p dng n c th c m rng.

 Ri ro (risk) ca mt s kin c th c nh ngha l tch xc sut ca s kin nhn vi hu qua khi s kin xay ra. Thc ra cn phai hiu risk l s lng gi thit hi ca tai bin thng qua xc sut xay ra s c. Phn tch ri ro cho c s so snh mc gy hi ca tai bin nhm la chn u tin.

S a Cht Hoa K tnh ri ro bng phng trnh ri ro :

R = f(Pc * Cv)

R : Ri ro tnh bng tin. Pc : Xc sut xay ra s kin trong thi gian 1 nm. Cv : Thit hi do s kin gy ra.

 Cc hu qua (thit hi v ngi, ti san, hot ng kinh t, dch v cng cng ...) c th c biu l cc qui m khc nhau. V d, nu chng ta ang xem xt ri ro t thit hi ng t ti l phan ng ht nhn, chng ta c th nh gi nhng hu qua di dng phng x r r m c th lin quan ti nhng thit hi v ngi hoc nhng sinh vt sng khc.

 Trong bt k mt nh gi nh th, iu quan trng l tnh ton cc ri ro cho cc s kin khc nhau-trong v d ny, cho cc trn ng t c cng khc nhau. S kin ln c xc xut xay ra thp hn

s kin nh, nhng nhng hu qua ca n th chc chn ln hn.

 Xc nh ri ro c th chp nhn c th phc tp hn, i vi ri ro m x hi hoc cc c th sn sng chp nhn hon canh. V d: Li xe l kh ri ro, nhng hu ht chng ta chp nhn rng ri ro l mt phn ca cuc sng trong th gii hin i.

 Mt khc, ri ro c th chp nhn c t nh my nng lng ht nhn th rt thp v chng ta coi hu ht mi ri ro ca cht c phng x khng th chp nhn c. Cc nh my nng lng ht nhn c th gy ra tranh lun v nhiu ngi nhn thc chng l nhng phng tin ri ro cao.

 Xc sut ri ro do tai bin a cht nh ng t c th hon ton thp, nhng hu qua c th cao, dn n ri ro kh cao. Vn tn xut ca phn tch ri ro l thiu nhng d liu ng tin tng phn tch xc xut hoc nhng hu qua ca mt s kin. Rt kh xc nh xc xut cho nhng s kin a cht nh ng t v phn xut ni la, v nin i cc s kin qu kh bit c thng khng tha ng.

 Tng t, c th rt kh xc nh nhng hu qua ca mt s kin hoc lot s kin. V d, nu chng ta quan tm n cc hu qua phng x r r vo mi trng. Chng ta cn nhiu thng tin v sinh vt, a cht, thy vn v kh hu a phng, mi thng tin ny c th phc tp v kh phn tch.

 Phn tch ri ro l mt bc trong hng i ng. Khi chng ta hc thm v vic xc nh xc xut v nhng hu qua ca s kin tai bin, chng ta s c kha nng cung cp nhng phn tch tin tng hn cn thit cho vic ra quyt nh

4.3 ng ph tai bin

Cch m chng ta x l tai bin thng trc ht l phan ng. Tip theo than ha chng ta tin hnh tm kim v cu h, cha chy, cung cp thc phm, nc v ch n nu. Khng th ph nhn rng nhng hot ng ny giam s mt mt sinh mng v ti san v cn c tip tc. Tuy nhin, giam thiu tai bin cao hn yu cu nhiu n lc hn nhm lng trc nhng tham ha v tc ng ca chng.

 Qui hoch s dng t trnh nhng v tr tai bin, xy dng phng chng tai bin, v nhng giam thiu hoc kim sot tai bin l nhng iu chnh lng trc nhng s kin tham ha tng lai v c th giam thiu s tn thng ca chng ta i vi chng.

1) Tc ng v phc hi t nhng tai ha Tc ng ca mt tai ha c th l trc tip hoc gin tip. Tc ng trc tip bao gm s ngi cht, s ngi b thng, s ngi mt tch. Tc ng gin tip thng l s phan ng vi tai ha gm s au n v tinh thn, vic ti tr tin v thc phm, vic tra thu cho s phc hi. Tc ng trc tip anh hng n t ngi hn tc ng gin tip

 Nhng giai on phc hi sau mt tai ha l cp cu khn cp, phc hi h thng thng tin v dch v, v ti thit. Hnh 4.5 th hin mt m hnh phc hi.

M hnh ny c th c p dng cho nhng hot ng phc hi thc t sau nhng hin tng nh trn ng t Northridge nm 1994 khu vc Los Angeles.

M hnh tng qut ha s phc hi sau thm ha

 Vic phc hi sau ng t bt u hu nh tc khc (sa ng, phc hi nhng tin ch) i hi mt lung ti chnh t nhng chng trnh lin bang, nhng cng ty bao him v nhng ngun khc trong nhng tun v thng u sau ng t. Nhng khu vc b thit hi nhanh chng bc t giai on phc hi qua giai on ti thit I.

 Tc ng ca ng t trn nhng ng cao tc, cu, nhng ta nh v nhng cng trnh khc c nh gi mt cch cn thn ra nhng quy chun k thut cho vic xy dng nhng cng trnh mi hoc ko di tui th ca nhng cng trnh c c th c thc hin trong sut giai on ti thit II

2) Phan ng trc tai bin: trnh v iu chnh tai bin S la chn ca chng ta, c nhn hoc x hi, trnh hoc cc tiu ha tc ng ca nhng tham ha ph thuc mt phn vo nhn thc v tai bin ca chng ta.

 Mt cuc khao st c thc hin trong nhng nm gn y c gng hiu con ngi nhn thc v nhng loi tai bin t nhin nh th no. Vic ny rt quan trng bi v s thnh cng ca chng trnh giam thiu tai bin ph thuc vo thi ca nhng ngi c kha nng b tc ng bi tai bin. Mc d c th c mt nhn thc y v mt tai bin mc c quan, nhng iu ny khng th ph bin i vi ton b dn s.

 iu ny rt ng cho nhng s kin xut hin khng thng xuyn; con ngi ngy cng nhn thc v nhiu tnh hung nh l chy rng, s kin m xut hin vi nm mt. Thm ch c th c t chc ha cng nh nhng php lnh ca a phng kim sat nhng ph hy do nhng hin tng ny.

 Chng hn nh, nhng ngi nh nhiu khu vc nam California c lp bi nhng tm vn p chng chy v thm ch mt s nh cn c h thng phun chng chy , v nhiu nh thng pht quang bi rm. Nhiu phng php an ton thng c ch trng trong sut thi k ti xy dng sau v chy.

 Mt trong nhng iu chnh hp l nhng tai bin lin quan n vic quy hoch s dng t. V d: Trnh vic xy dng trn nhng ng bng ngp lt, khu vc c l t, ni xi mn bin c kha nng xay ra.

- Trong nhiu thnh ph, nhng ng lt c pht thao v c khoanh vng cho mt mc ch s dng ring bit. - Vi tai bin trt l t, quy phm php lut i hi k thut a cht cng trnh nghin cu nn mng ta nh. Vic ny c th lm giam nhng thit hi tim n mt cch ng k. - Tc hi t xi mn ven bin c th c cc tiu ha bi vic i hi nhng quy chun y ca nhng cng trnh gn b bin hoc vch ven bin.

Bao him

L s la chn khc m mi ngi c th thc hin trong x l tai bin t nhin. Bao him l l ph bin trong nhiu khu vc, bao him ng t cng c th.

S tn
L la chn quan trng hoc iu chnh tai bin bo nhit i cc bang dc Vnh Mexico hoc dc b ng ca nc M. Thng c thi gian cho mi ngi s tn, h ch n nhng d bo v canh bo. Tuy nhin nu mi ngi khng phan ng nhanh v khu vc b anh hng l mt vng th rng ln, th nhng tuyn l trnh s tn c th b nghn bi dn c ri khi trong s hoang lon pht cui cng.

S chun b trc tai bin

L s la chn m cc c th, gia nh, cc thnh ph, cc bang hoc ton b cc quc gia c th thc hin. iu quan trng y l hun luyn cc c nhn v cc c quan di chuyn mt lng ln ngi b thng v nhng ngi c gng s tn khi khu vc sau khi canh bo c a ra.

 Trnh tm l ch quan, V d cc phng php thng thng kim sat l l xy dng p v . ng tic, cc n kim sot l c xu hng cung cp cho dn c ng bng ngp lt thc sai lm v s an ton v khng c phng php no c th mong i c bao v mi ngi v ti san ca h mt cch tuyt i khi nhng trn lt cng cao.

4.4 Kh hu ton cu v nhng tai bin

S thay i kh hu vng v ton cu, c kha nng kt hp vi s m ln ton cu (xem chng 16), c th tc ng mt ng k n phm vi anh hng ca cc s kin ti bin t nhin nh bo (l lt v xi mn), trt l t, hn hn, v ha hon. Bin i kh hu anh hng n cng v tn s ca nhng tai bin nh th no? Vi s m ln ton cu, mc nc bin s dng ln khi bng tan v nhng vng nc m s m rng. Kt qua l s xi mn ven bin s gia tng.

 Nhng kiu kh hu s thay i, tc ng n nhng vng san xut lng thc, mt s vng nhn c lng ma nhiu hn v mt s vng khc th t hn hin n. Nhng vng sa mc v vng bn kh hn c kha nng m rng, v thm cc v bc thnh vng san xut. S bin i nh th c th dn n nhng bin ng dn s ton cu, c th gy ra nhng cuc chin tranh hoc nhng bin ng chnh tr-x hi to ln.

 S m ln ton cu v s m ln ca nhng i dng trn th gii s cung cp nhiu nhit hn cho kh quyn, lm gia tng cng v tn s ca nhng tai bin nh lc, bo... Trn thc t, iu ny c th ang din ra, bi v nm 1998 t mt k lc mi v tn tht kinh t do nhng tham ha lin quan n thi tit, gy ra thit hi t nht l 89 t USD.

 N vt qua k lc c (60 t USD) c thit lp nm 1996 nhng 48%! Tht s, tn tht v nhng cn bo, nhng trn l, nhng v ha hon v nhng t hn hn trong nm 1998 (nm nng nht) vt hn 55 t USD so vi nhng nm 1980 (hnh 4.7). Nm 1998 l mt nm tham khc, gn 32000 ngi thit mng v hn 300

triu ngi mt ch v tc ng ca nhng tai bin

Tn tht kinh t ton cu t nhng tai bin t nhin (lin quan n thi tit) nhng nm 1980-1998

4.5 Gia tng dn s, thay i mc ch s dng t, v nhng tai bin t nhin 1) Gia tng dn s v nhng s kin tai bin Gia tng dn s l mt vn mi trng chnh yu. Khi dn s tip tc gia tng, p lc ln t ai v nhng ngun ti nguyn tr nn ln hn, vic ln k hoch ng ph vi him ha cng gia tng. Gia tng dn s lm cho nhiu ngi hn gp ri ro v buc nhiu ngi sng trong nhng vng nguy him.

 V d 1: Thnh ph Mexico l th ng dn nht ca th gii. Gn 23 triu ngi tp trung trong din tch khoang 2300 km2, v khoang 1/3 gia nh (vi trung bnh 5 thnh vin) sng trong mt phng n. Thnh ph hnh thnh lp h c, nhiu khu vc ca thnh ph ln xung mt vi centimeter mi nm nhng ni khai thc nc ngm. S ln xung ny khng ng nht, v vy nhng ta nh nghing v thm ch r b tn thng do ng t. Vo thng 9 nm 1985, Mexico chu ng mt trn ng t cng 7,8 v khoang 10000 ngi thit mng.

V d 2: Khi ni la Nevado del Ruiz (Colombia) phun tro vo nm 1845, mt dng bn trn xung dc ni pha ng, git cht khoang 1000 ngi. Cc trm tch ny l loi t mu m thung lng sng Lagunilla, v mt trung tm nng nghip pht trin . Th trn Armero trc 1985 c dn s khoang 22500 ngi. Vo 13/11/1985 mt dng bn khc cng vi phun tro ni la chn vi Armero lm 21000 ngi cht hoc mt tch. Trong khoang thi gian 140 nm, tc hi ca c tng hn 20 ln bi v dn s gia tng.

 Ma mai thay, nhng vng b hy dit bi nhng s kin tng t trc y th to ra nhng loi t cho nng sut cao, kch thch s pht trin v tng trng dn s. Bi kch thc sl dng bn c d on v vic di tan c th cu sng hng nghn ngi

2) Thay i mc ch s dng t v nhng hin tng tai bin Hai tham ha cht chc nht trong nm 1998 l l lt trn sng Dng T Trung Quc, khin gn 4000 ngi thit mng v bo nhit i Mitch Trung M git cht gn 11000 ngi. c nhng suy on l tn tht Trung M v Trung quc l do mc ch s dng t b thay i.

 Honduras mt gn mt na din tch rng, v mt v chy 11000 km2 xay ra trc khi cn bo n. Hu qua ca vic ph rng v ha hon l tham ph thc vt ca nhng vng i b nc cun i; nng tri, nh ca, ng x, cu giao thng cng b cun theo. Cng ging nh th, lu vc sng Dng T mt 85% din tch rnghu qua ca vic khai thc g v s chuyn i t cho nng nghip, km theo l lt trn sng Dng T xut hin thng hn trc .

 Nhng hin tng tai bin Trung M, Trung Quc nm 1998 v nhng khu vc khc trn tri t l du hiu canh bo nhng g sp xay ra. R rng l nhng hot ng ca con ngi c kha nng gia tng nhng tc ng ca nhng him ha t nhin

 Nhn nh c iu ny, Trung Quc cm vic khai thc g thng lu sng Dng T, vic s dng t trn ng lt cng b cm, v vi t USD c phn b cho vic trng rng. Bi hc c nhn ra l nu chng ta mong mun cc tiu ha thit hi do tai bin t nhin trong tng lai, chng ta cn phai cn nhc s phc hi ca t vi mc ch t c s pht trin bn vng da trn s phc hi v duy tr nhng h sinh thi khe mnh.

 Nhng tht kh bi v p lc ca s tng trng dn s nhiu ni trn th gii. iu ny nhn mnh s cn thit ca vic kim sot s tng trng dn s nu chng ta mun giai quyt nhng vn nn mi trng v vn n mc ch pht trin bn vng ca chng ta.