I HC THI NGUYN

Nguyn Vn H - Nguyn ng Bnh

PHNG PHP LUN NGHIN CU KHOA HC

(Ti liu dng cho cc lp cao hc thc s)

THI NGUYN - 2004

Bi m u I TNG V NGHA CA PHNG PHP LUN NGHIN CU KHOA HC

I. i tng v ni dung nghin cu ca phng php lun nghin cu khoa hc: Trc y, hu nh ch c trit hc mi dnh mi quan tm nghin cu v khoa hc nh mt phm tr trit hc nhm gii thch ngun gc ca khoa hc, cc tuy lut ni ti ca khoa hc, quan h gia khoa hc vi khch th m khoa hc nghin cu, quan h gia khoa hc vi cc hnh thi x hi. c mt thi trit hc lc coi l khoa hc ca cc khoa hc. Ngy nay, vi s pht trin nh v bo ca khoa hc cng ngh, khoa hc tr thnh b my khng l ang nghin cu, khm ph tt c cc gc cnh ca th gii. Kt qu nghin cu to ra mt h thng tri thc s v m ra k nguyn bng n thng tin. Nhng khm ph mi ca khoa hc lm thay i nhiu quan nim truyn thng trong sn xut vt cht v trong i sng tinh thn ca x hi. V mt ny, khoa hc khng ch c xem xt trong quan h vi khch th m khoa hc nghin cu, m cn c xem xt trong quan h qua li vi h thng chnh tr, kinh t v x hi. Trc s pht trin nhanh chng y ca khoa hc v cng ngh, n phn mnh, bn thn khoa hc cng cn c nghin cu mt cch khoa hc. Mt mt, phi tng kt thc tin hot ng nghin cu khoa hc, phn loi v h thng ho ton b nhng tri thc nhn thc c. Mt khc, phi khi qut nhng l thuyt v c ch v phng php sng to khoa hc, cng nh tm ti cc bin php t chc, qun l tt qu trnh nghin cu khoa hc. Nh vy l, chnh khoa hc tr thnh i tng nghin cu. Theo hng , trong hn hai nghn b mn khoa hc hin i, c mt s b mn cp kh su sc ti nhiu kha cnh khc nhau ca khoa hc v hot ng nghin cu khoa hc nh: Lch s khoa hc, tm l hc sng to, x hi hc khoa hc, kinh t hc khoa hc, t chc v qun l khoa hc .v.v... Chng ta c th k n cc b mn quan trng sau y: B mn th nht l Trit hc. Trit hc nghin cu tng kt tt c cc thnh tu ca khoa hc, da trn khi qut cc qui lut nhn thc chung ca loi ngi. H thng quan im duy vt bin chng v duy vt lch s tr thnh th gii quan, l c s phng php lun chung cho mi qu trnh nhn thc,

hng dn cc nh khai hc trn con ng tm ti sng to. B mn th hai l Lch s pht trin khoa hc t nhin v k thut tng kt thc tin nghin cu khoa hc T nhin v K thut trong lch s th gii, cho chng ta bc tranh chung v qu trnh pht trin khoa hc, nh m ta c th pht hin ra cc qui lut, cc xu hng pht trin khoa hc hin i. B mn th ba l Khoa hc lun (Epistomology): Khoa hc lun l b mn khoa hc "Nghin cu tng hp v tng kt v mt l lun, kinh nghim hot ng ca cc h khoa hc, phm d bo chnh sch khoa hc - k thut, cng c tim lc khoa hc v nng hiu sut ca qu trnh khoa hc, thng qua cc bin php tc ng v mt t chc v x hi". brv G.M. Khoa hc v khoa hc. NXB Khoa hc v K thut, H Ni 1976.Tr.31). i tng ca Khoa hc lun l bn thn khoa hc c xem nh mt h thng nht th. Phng php nghin cu ca Khoa hc lun l phn tch v tng hp l lun v thc tin hot ng ca cc h khoa hc. Khoa hc hc lun l b mn khoa hc c ngha to ln i vi cng tc t chc, qun l v iu hnh cc hot ng nghin cu khoa hc. B mn th t c bit quan trng l Phng php lun nghin cu khoa hc. Phng php l mt h thng nhng nguyn tc c rt ra t nhng tri thc v cc quy lut khch quan dng iu chnh hot ng nhn thc v hot ng thc tin nhm thc hin mc tiu xc nh. Cc phng php nhn thc khoa hc hin i rt a dng v cch phn loi chng cng rt khc nhau. Cch thng gp hn c l da vo phm vi tc ng ca cc quy lut khch quan c nhn thc v c khi qut di hnh thc l lun, t hnh thnh h thng cc nguyn tc iu chnh hot ng ca ch th. Theo cch phn loi ny, cc phng php c chia ra thnh phng php ring, phng php chung v phng php ph bin. Phng php ring ch thch hp cho tng b mn khoa hc (phng php sinh vt hc, phng php ho hc, phng php x hi hc). Phng php chung c s dng cho nhiu ngnh khoa hc khc nhau (cc phng php quan st, th nghim, phng php m hnh ho, phng php ti u ho, phng php quy hoch ho thc nghim). Phng php ph bin thch hp cho mi ngnh khoa hc khc nhau cng nh i vi mi lnh vc trong hot ng thc tin. Phng php bin chng chnh l phng php ph bin v p ng y cc yu cu ca khoa hc hin i.

Phng php lun (Methodology) l hc thuyt hay l lun v phng php. l h thng nhng quan im (nguyn l) ch o, xy dng cc nguyn tc hp thnh phng php, xc nh phm vi, kh nng p dng chng c hiu qu. Trong quan trng nht l cc nguyn ly c quan h trc tip vi th gii quan, c tc dng nh hng vic xc nh phng hng nghin cu, tm ti, la chn v vn dng phng php. Phng php v phng php lun l khc nhau. Phng php l phm tr rt rng, cho lin phm vi bao qut ca phng php lun rt ln. Phng php lun nghin cu khoa hc t ra cho mnh hng lot nhng nhim v quan trng sau y: + Nghin cu lm sng t bn cht ca khoa hc v hot ng nghin cu khoa hc, tng kt cc quy lut pht trin ca khoa hc hin i. + Nghin cu lm sng t c ch t duy sng to trong nhn thc ca nh khoa hc v cc k nng thc hnh sng to ca h. + Nghin cu nhng quan im tng qut, nhng cch tip cn i tng nhn thc, ng thi xy dng h thng l thuyt v phng php nghin cu khoa hc, vi t cch l con ng, cch thc v k thut nghin cu c th, y l vn trung tm ca phng php lun. + Phng php lun khng nh phng php nghin cu khoa hc khng nhng nm trong lgc nhn thc m cn nm trong cu trc ni dung mt cng trnh khoa hc. Cho nn Phng php lun nghin cu khoa hc mt mt xc nh cc bc i trong tin trnh nghin cu mt ti, mt khc cn tm ra cu trc lgic ni dung ca cc cng trnh khoa hc . + Phng php lun nghin cu khoa hc cng ch n phng php t chc, qun l nghin cu hot ng nghin cu khoa hc v cng ngh, coi l mt khu ng dng chnh cc thnh tu khoa hc, nhm nng cao tim lc khoa hc v t chc qu trnh nghin cu khoa hc t hiu qu cao. Tm li Phng php lun nghin cu khoa hc l h thng l thuyt v phng php nhn thc khoa hc bao gm c cc l thuyt v c ch sng to, nhng quan im tip cn i tng khoa hc, cng vi h thng l thuyt v phng php k thut v lgc tin hnh nghin cu mt cng trnh khoa hc cng nh phng php t chc , qun l qa trnh y. II. ngha ca vic nghin cu hon thin v nm vng phng php lun nghin cu khoa hc: 1. Khoa hc hin i c kt cu bi nhiu thnh phn, trong c ba b

phn ch yu v quan trng sau y: + H thng nhng khi nim phm tr, nhng quy lut, cc l thuyt, hc thuyt khoa hc. + H thng tr thc ng dng a cc thnh tu khoa hc vo sn xut v qun l x hi, nhm ci to thc tin. + H thng l thuyt v phng php nghin cu, v cc con ng tm ti, sng to khoa hc. Nh vy, phng php lun l mt trong ba b phn quan trng ca khoa hc. 2- Nghin cu khoa hc lun l sng to v cch mng, trong mi giai on pht trin ca khoa hc hin i i hi phi c cch tip cn mi i vi khoa hc, phi tm ra cc phng php nghin cu mi, phi pht hin ra cc con ng mi ng dng khoa hc vo thc tin. C th ni: Hon thin v phng php lun l s i hi thng xuyn ca s pht trin khoa hc hin i. 3- Phng php lun nghin cu khoa hc l kt qu ca qu trnh khi qut l thuyt v thc tin nghin cu khoa hc v n tr thnh cng c sc bn ch dn tt c cc nh khoa hc v cc nh qun l trong cng tc t chc, qun l v thc hnh sng to khoa hc. 4- Ngy nay trong th gii hin i, hon thnh c cht lng bt c mt loi cng vic no, nh chuyn mn cng phi l ngi sng to, c thc tm ti cc con ng, cc phng php to ng mi. Thiu tinh thn sng to khng c ch ng trong cuc sng y si ng. Ci tin chuyn mn thng qua con ng hot ng thc tin ca mnh gp phn lm pht trin khoa hc v cng ngh. Nh vy, nm vng phng php lun nghin cu khoa hc khng ch c ngha i vi cc nh nghin cu khoa hc chuyn nghip, m cn i vi cc nh chuyn mn trong cc lnh vc hot ng thc tin. Tm li, phng php lun nghin cu khoa hc l mt b phn quan trng ca khoa hc. Hon thin phng php lun nghin cu khoa hc l s t thc v s pht trin ca bn thn khoa hc. Nh vy, nm vng phng php lun nghin cu khoa hc khng ch c ngha i vi cc nh nghin cu khoa hc chuyn nghip, m cn i vi cc nh chuyn mn trong cc lnh vc hot ng thc tin.

CHNG I KHOA HC, K THUT V CNG NGH c c s bn v nghin cu khoa hc, trc ht cn xem xt cc kha cnh rt a rng v phong ph trong khi nim hin i v khoa hc. T khi bt u lch s khoa hc, cc nh nghin cu trong c nhng trit gia ln, cc nh khoa hc ln nh Aristote, R. Descarte, F. Bacon. F. Hegel. Marx, Engels, v.v... dnh nhiu quan tm n vic nhn dng bn cht v cu trc ca khoa hc; c im ca hot ng khoa hc; chc nng x hi ca khoa hc cng nh chnh sch ca chnh ph i vi nghin cu khoa hc. Khoa hc, do vy, tr thnh i tng nghin cu ca nhiu b mn khoa hc khc nhau

A- KHOA HC I. Khoa hc l g? Trong cc t in cng nh trong cc ti liu chuyn mn khc nhau, khoa hc c gii thch theo nhiu cch khc nhau. Mt s ti liu chuyn kho v phng php lun nghin cu khoa hc ch hng mi quan tm t gic phng php lun nghin cu v ch gii hn trong phm vi nhng g cn thit cho cng vic ca ngi lm nghin cu khoa hc. Trn hng tip cn ny, cht lc nhng tng ct li trong khi nim khoa hc m cc tc gi khc nhau cp, khoa hc c th c xem xt theo mt s gic sau: 1. Xt theo kt qu ca qu trnh tch lu tr thc ca nhn loi th KHOA HC L MT H THNG TRI THC V TH GII KHCH QUAN: Ngay t khi xut hin, tn ti con ngi phi lao ng, cng vi lao ng con ngi nhn thc th gii xung quanh. Nhn thc trc ht thch ng, tn ti cng vi mi trng, sau vn dng nhng iu bit vo cuc sng lm cho cuc sng ngy cng tt hn. Hot ng nhn thc pht trin theo dng lch s v kt qu nhn thc ngy mt phong ph, tr thnh mt h thng tri thc v mi lnh vc ca i sng x hi. Qu trnh nhn thc ca con ngi c thc hin vi nhiu trnh , bng

cc phng thc khc nhau v to ra hai h thng tri thc v th gii. a. Tri thc thng thng: Trong cuc sng i thng, con ngi tip xc vi thin nhin vi x hi, phi gii quyt nhng cng vic thc t hng ngy, bng cc gic quan, con ngi tri gic, cm nhn v bn thn, v th gii x hi xung quanh, t m c nhng kinh nghim sng. nhng hiu bit v mi mt. chnh l tri thc thng thng. Tri thc thng thng c to ra t php quy np n gin, khng c m hnh l thuyt, do vy n cha ch ra c bn cht bn trong, cha pht hin c cc quy lut ca nhng s vt, hin tng v cha thnh mt h thng vng chc. Tri thc thng thng c con ngi s dng, trao i vi nhau, truyn t cho nhau, mi ngy chng c b xung, c hon thin, tnh x hi c xc lp v tr thnh tri thc dn gian. Tri thc thng thng c ngha thc tin to ln, gip nhiu ch li cho cuc sng hng ngy ca con ngi. b. Tri thc khoa hc: S pht trin ca lao ng sn xut v hot ng x hi l nguyn nhn khin con ngi phi i su nghin cu y hn v th gii v tm hiu kh nng nhn thc ca chnh mnh. to ra cng c sn xut, con ngi phi tm ti, nghin cu cc loi vt liu khc nhau. thun dng ng vt, con ngi phi bit v cu to c th v c im sinh hot ca chng. trng trt con ngi phi nghin cu t ai, cy trng v thi tit... Nhng hiu bit lc u cn t i, v sau tng dn tr thnh mt h thng tri thc vng chc. Cng vi qu trnh phn cng lao ng x hi, xut hin nhng ngi thng thi c kh nng tr tu c bit, bit ch to v s dng nhng cng c, nhng phng php c o tm hiu th gii v kt qu l to ra mt h thng hiu bit c gi tr c bit, chnh l tri thc khoa hc. Cng t y c hot ng nghin cu khoa hc chuyn nghip. Nh vy tri thc khoa hc l kt qu ca qu trnh nhn thc c mc ch, c k hoch, c phng php tin c bit, do i ng cc nh khoa hc thc hin. Tri thc khoa hc l h thng tri thc khi qut v cc s vt, hin tng ca th gii v v cc qui lut vn ng ca chng. y l h thng tri thc c xc lp trn cc cn c xc ng, c th kim tra c v c tnh ng dng. Mi kt lun khoa hc u c da trn cc ti liu thc tin hay l

thuyt, nh c php suy lun v cc thao tc khi qut ho, tu tng ho con ngi gt b nhng ci ngu nhin, i vo nhng mi quan h su xa bn trong ca cc s vt, hin tng, t m pht hin ra nhng quy lut khch quan v th gii. Nh vy tri thc khoa hc l sn phm cao cp ca tr tu con ngi. Tri thc khoa hc v tri thc thng thng tuy khc nhau nhng c mi quan h mt thit vi nhau. Tri thc khoa hc c th xut pht t tri thc thng thng, theo gi ca nhng hiu bit thng thng tip hnh khng nghin cu mt cch su sc. Tuy nhin tri thc khoa hc khng phi l tri thc thng thng c h thng ho li hay nhng tri thc thng thng c hon thin. Tri thc khoa hc l kt qu ca hot ng nghin cu khoa hc c bit. T nhng phn tch trn chng ta c th ng tnh vi nh ngha sau y: khoa hc l h thng tri thc v t nhin, v x hi v t duy. v nhng qui lut pht trin khch quan ca t nhin, x hi v t duy, h thng tri thc ly c hnh thnh trong lch s v khng ngng pht trin trn c s thc tin x hi". (i bch khoa ton th Lin X. Quyn XIX, tr.24 1 , bn ting Nga). Phn tch ton din khi nim khoa hc ta thy: i tng ca khoa hc l nhng hnh thc tn ti khc nhau ca vt cht ang vn ng v c nhng hnh thc phn nh chng vo thc ca con ngi. Ni cch khc i tng ca khoa hc l th gii khch quan v c nhng Phng php nhn thc th gii. Ni dung ca khoa hc bao gm: + Nhng ti liu v th gii do quan st, iu tra, th nghim m c. + Nhng nguyn l c rt ra da trn nhng s kin c thc nghim chng minh. + Nhng qui lut, nhng hc thuyt c khi qut bng t duy l lun. + Nhng Phng php nhn thc sng to khoa hc. + Nhng qui trnh vn dng l thuyt khoa hc vo sn xut v i sng x hi. Chc nng ca khoa hc l: + Khm ph bn cht cc hin tng ca th gii khch quan: Gii thch ngun gc pht sinh, pht hin ra cc qui lut vn ng v pht trin ca cc hin tng y. + H thng ho cc tri thc khm ph c to thnh cc l thuyt, hc

thuyt khoa hc. + Nghin cu ng dng nhng thnh qu sng to khoa hc ci to thc tin. ng lc ca s pht trin khoa hc l nhu cu thc tin ca cuc sng con ngi. Nhu cu thc tin gi cho mi ti v ng thi l mc tiu phi gii quyt ca mi ti khoa hc. Thc tin va l ngun gc nhn thc va l tiu chun xc minh tnh chn thc, va l mc tiu gii quyt ca mi l thuyt khoa hc. 2- Xt trn gic x hi th: a) KHOA HC L MT HNH THI THC X HI. Theo quan im trit hc cc c trinh by trong T in Trit hc ca Rozental, khoa hc tn ti nh mt hnh thi x hi. Ton b cuc sng ca x hi loi ngi bao gm hai lnh vc: lnh vc vt cht (tn ti x hi) v lnh vc tinh thn ( thc x hi). Tn ti x hi l tt c nhng g ang din bin xung quanh chng ta. thc x hi l kt qua s phn nh tn ti x hi vo b no con ngi. S phn nh ny c thc hin vi nhiu mc khc nhau nh: thc sinh hot i thng, tm l, thc x hi, trong c h t tng. thc i thng l s phn nh nhng ci c th trc tip, gn gi ca cuc sng hng ngy ca con ngi. thc x hi l s phn nh nhng ci su sc ton din v h thng v th gii. thc x hi c phn nh bng nhiu hnh thi khc nhau nh: Tn gio, o c Ngh thut, Chnh tr, Khoa hc... S khc nhau gia cc hnh thi thc x hi c qui nh bi mc ch, tnh cht v phng thc phn nh. Th gii l i tng duy nht ca s nhn thc v cng l ngun gc duy nht em li ni dung cho s nhn thc. Cc hnh thi thc x hi l nhng hnh thc khc nhau ca s phn nh v mt th gii thng nht v chng c chc nng x hi ring. + Tn gio l mt hnh thi thc phn nh lng tin khng c cn c ca con ngi trc lc lng siu t nhin, m bn thn con ngi khng hiu ni, khng gii thch c n v t thn thnh ho cc sc mnh siu t nhin . Tn gio xut hin rt sm trong lch s loi ngi, trong iu kin trnh nhn thc v thc tin x hi cn thp km. Tn gio lm cho con ngi l thuc vo thin nhin, tr thnh nh b trc sc mnh ca thin nhin

+ o c l mt hnh thi thc x hi phn nh cc quan nim v ci thin, ci c trong cc mi quan h x hi, v quyn li v ngha v ca mi ngi trong cuc sng cng ng v c biu hin bng nhng qui tc, chun mc c th. Tiu chun o c khng c ghi thnh vn bn, nhng c gi tr to ln trong cuc sng nhn loi. o c nh hng gi tr cho cuc sng c nhn v iu chnh cc mi quan h x hi. o c a x hi loi ngi ti cuc sng vn minh. + Ngh thut l mt hnh thi thc x hi phn nh cc hnh tng thm m ca th gii hin thc thng qua nhng rung cm thm m c nhn. Hnh tng ngh thut l hnh nh ch quan v th gii khch quan, n mang thu n c o ca ch th sng to. tng ngh thut xut lut trong mt hon cnh c th trong iu kin sng ca c nhn, trong cng ng dn tc v thi i. Ngh thut l qu trnh ch th ho i tng thm m v khch th ho tnh cm thm m. Ngh thut c chc nng nhn thc, chc nng gio dc v chc nng gii tr v c vai tr to ln trong i sng nhn loi. + Chnh tr l hnh thi thc x hi phn nh cc mi quan h kinh t - x hi, v tr v quyn li ca cc giai cp, ca cc quc gia xung quanh vm li ch, trc ht l li ch kinh t. Chnh l th hin trong cuc u tranh gia cc gi cp thit lp trt t x hi v cuc u tranh gia cc quc gia xc lp ch quyn dn tc, trong qun l v bo v t nc. Chnh tr c duy tr bng cc cng c chuyn chnh. Mi hnh thi thc x hi u b chi phi bi thc chnh tr, phc tng ng li chnh tr ca giai cp cm quyn. + Khoa hc l mt hnh thi thc x hi phn nh hin thc khch quan, to ra h thng chn l v th gii. H thng chn l ny c din t bng cc khi nim, phm tr tru tng, nhng nguyn l khi qut, nhng gi thuyt, hc thuyt... Khoa hc phn nh th gii bng cc phng thc v cng c c bit. Khoa hc khng nhng hng vo gii thch th gii m cn nhm ti ci to th gii. Khoa hc lm cho con ngi mnh m trc thin nhin, bt thin nhin phc v cho cuc sng ca mnh. Khoa hc c v tr c lp tng di trc cc hnh thi thc x hi khc nhng ng thi li c mi lin h bin chng vi chng. Tt c cc hnh thi thc x hi u l i tng nghin cu ca khoa hc. Khoa hc c kh nng vch r ngun gc, bn cht, xc nh tnh chnh xc ca s phn nh hin thc v ngha x hi ca tt c cc hnh thi thc x hi khc. b) KHOA HC L MT HOT NG X HI C BIT ng gc hot ng, khoa hc c th c hiu l mt lnh vc hot

ng c bit ca loi ngi, ging linh hot ng vn ho, ngh thut, khoa hc, cng ngh... Mi lot hnh hot ng c mc ch v phng thc ring. Khoa hc l mt loi hnh hot ng c mc ch khm ph bn cht v cc qui lut vn ng ca th gii ng dng chng vo sn xut v i sng x hi. V thc cht, gc ny, khoa hc c hiu l hot ng nghin cu khoa hc, l qu trnh pht minh sng to ra tri thc mi cho nhn loi. Ta s nghin cu phng din ny trong chng sau. II. S PHT TRIN CA KHOA HC 1. Qu trnh pht trin ca khoa hc S pht trin ca khoa hc gn lin vi lch s pht trin x hi loi ngi. Khoa hc ra i khi x hi t ti trnh pht trin nht nh v gn lin vi s xut hin nhng nhn vt c nhng nng lc tr tu c bit. + thi c i khi mi hnh thnh, khoa hc l mt th thng nht cha b phn chia, mi lnh vc tri thc u tp trung trong Trit hc. Ngi t nn mng cho khoa hc c i chnh l Aristt (384-270 trc CN), mi tri thc khoa hc v trit hc thi u tm thy trong tc phm ca ng. Trit hc pht trin cng vi cuc m tranh ca hai tro lu duy vt v duy tm. Khoa hc dn dn pht trin cng vi thi gian v trnh nhn thc ca x hi loi ngi. Trit hc c phn thnh Thin vn hc, Hnh hc, C hc, Tnh hc... Nhng b mn ny t ti trnh ly tri t lm trung tm trong h thng tri thc thin vn ca Ptlmm, hnh hc ca clit, tnh hc ca Acsimet. + Thi Trung c ko di hng nghn nm, ch ngha duy tm thng tr x hi. Gio hi bp nght mi t tng khoa hc, lm cho khoa hc tin ln ht sc chm chp. Tuy nhin do nhu cu ca thc tin x hi thc y, tri thc khoa hc vn c b sung, khoa hc vn tip tc pht trin d l rt chm. + Th k XV-XVIII- thi k phc Hng: Trong khun kh ch Phong kin xut hin nhiu mm mng ca ch T bn, bt u xut hin qu trnh th ho, cng nghip ho, pht trin thng nghip, hng hi... dn m ra cho khoa hc nhng trin vng mi. F.Anghen cho rng y l thi k u ca s pht trin khoa hc hin i. Trong thi k ny mt lot cc nh khoa hc ra i c nh hng ln n s pht trin ca khoa hc v sau nh N.Cpcnch, G.Galil.I.Niutn... Thuyt mt tri l trung tm ca Cpcnch nh thuyt ca Ptlm, ging mt n ch mng vo Gio hi: Khoa hc bt u c phn chia thnh cc lnh vc

theo i tng nghin cu Ho hc, Thc vt hc, Sinh l hc, a cht hc... tr thnh khoa hc c lp. Chnh s phn chia ny li dn ti vic nghin cu cc lnh vc khoa hc tch ri nhau v truyn b t tng siu hnh v th gii. Trong thi k ny khoa hc x hi cha pht trin hon chnh. Ch ngha duy tm v phng php siu hnh l c s Trit hc gii thch cc hin tng x hi. + Th k XVIII-XIX l thi k pht trin T bn cng nghip. Phong tro th ho, cng nghip ho pht trin quy m ln, ny sinh nhng nhu cu ln v lng thc, thc phm,dn ti s pht trin Nng hc, Thc vt hc. S cn thit sn xut phn bn, thuc nhum... t ra hng lot vn cho Ho hc. Phng php phn tch nh lng v tng hp hu c dn n pht trin ngnh Ho hc cng nghip. Cch mng cng nghip v vic s dng my hi nc t cho Vt l nhng nhim v nghin cu mi. S xut hin in bo, in t, in thp sng dn n s pht trin khoa hc v in. l mt biu hin sinh ng ca mi quan h bin chng gia khoa hc v sn xut. Theo Anghen thi k ny c ba pht minh v i l: nh lut bo ton v bin ho nng lng ca R.Maye v ].Dul Thuyt t bo ca P-Grianinp v F.Purkin, Thuyt tin ho ca S.acuyn, c nh hng rt ln n s pht trin khoa hc. Cng thi k ny, cng vi khoa hc t nhin, khoa hc x hi cng pht trin. Cuc u tranh thng li gia ch ngha duy vt trc ch ngha duy tm. Quan im lch s v php bin chng duy vt c pht hin l nhng cng hin ht sc to ln lao cho nhn loi. Ch ngha Mc ra i l mt tt yu khch quan, ph hp vi quy lut pht trin ca c khoa hc x hi v khoa hc t nhin, nh mt .c im ni bt nht ca thi k ny. Ch ngha Mc l s thng nht gia duy vt bin chng v duy vt lch s. + Cui th k XIX u th k XX l thi k mi trong lch s pht trin ca khoa hc. Php duy vt bin chng thm nhp vo mi lnh vc nghin cu khoa hc. Khoa hc t nhin bt u c nghin cu bng phng php thc nghim vi nhng th on k thut tinh vi. Khoa hc phn ho mnh thnh cc ngnh, cc lnh vc, cc b mn ring,

chng nghin cu rt su v rt a dng, ng thi cc ngnh khoa hc li thm nhp vo nhau to thnh cc khoa hc trung gian, lin ngnh. Khoa hc tr thnh b my ln thnh c nh hng ln n mi mt ca i sng x hi. Thnh tu ca khoa hc c ng dng rng ri vo sn xut lm cho cng nghip pht trin. Cng nghip ho bt u din ra trn qui m ton th gii. + th k XX khoa hc pht trin nh v bo, lng thng tin tng nhanh, vi tc ln, phm vi rng. y l thi k pht trin nhanh nht ca khoa hc trong lch s nhn loi. Khoa hc tr thnh lc lng sn xut trc tip, tc ng vo mi mt ca i sng x hi. Khoa hc lm cho nn sn xun hin i pht trin nhanh c hm lng tr tu cao, sn phm phong ph, chu lng tt tho mn nhu cu cuc sng ca con ngi. khoa hc v cng ngh l c trng ca thi i, l mt biu hin rc r nht ca nn vn minh trong ton b lch s con ngi. 2. Quy lut pht trin ca khoa hc Nghin cu lch s pht trin ca khoa hc qua cc thi k, dn ta n nhng khi qut v cc qui lut pht trin ca khoa hc hin i nh sau: a)- Qui lut pht trin c gia tc ca tt c cc lnh vc khoa hc im ni bt nht ca s pht trin khoa hc hin i l nhp pht trin ngy cng gia tng trong tt c lnh vc, trn tt c cc phng din. Ta d dng nhn thy trong cc lnh vc sau y: + Lng thng tin khoa hc c khm ph ngy cng nhiu dn n k nguyn bng n thng tin. Theo tnh ton ca cc nh thng tin th lng thng tin khoa hc c t 5 n 7 nm li tng gp hai ln. Ring th k XX khm ph mt s lng thng tin bng 90% lng thng tin khm ph c trong lch s nhn loi. Ngi ta v s pht trin ca khoa hc nh thi gian, khng th bt thi gian dng li c, nhng khc vi thi gian l khoa hc tip ln vi tc ngy mt cao. + S lng cc nh khoa hc cng tng ln ht sc nhanh chng, 90% cc nh khoa hc tng c mt trn tri t sng th k XX. + Vic gia tng thng tin khoa hc lm rt ngn mt chu k pht trin l thuyt khoa hc. Ngy nay ngi ta ni n s lo ho ca tri thc. Thi gian xem xt li mt l thuyt khoa hc ngy mt rt ngn; th d: Thuyt hp dn

ca Aristt tn ti 2000 nm, thuyt ca Niutn 200 nm, thuyt ca Dalton mt th k, thuyt cu trc nguyn t ca B ch cn 10 nm. Qu trnh thay i cc quan nim khoa hc khng phi bng phng php gt b n gin theo li c hc m l i tm ci mi, bng cc con ng mi, vi cch chng minh mi, khch quan v chn thc hn. Cha kho gii thch qui lut gia tng nhp pht trin ca khoa hc l s pht trin k tha bin chng trong nhn thc khoa hc v mt th gii thng nht. S pht trin nhanh chng ca khoa hc l mt biu hin sinh ng ca chnh lch s loi ngi. b) Quy lut pht trin nhn ho ca khoa hc Tri thc khoa hc l mt th thng nht, l ton b t hiu bit ca con ngi, l kt qu nghin cu v mt th gii thng nht. Tuy nhin, khch th v cng phc tp, trong qu trnh nghin cu ca mnh khng c mt khoa hc no c th bao qut c ton b khch th phc tp . Mt quy lut hin nhin l khoa hc phi phn chia nghin cu tng mt, tng b phn khc nhau ca chng. y l xu hng hin thc ca s pht trin khoa hc hin i, n ang din ra ht sc mnh m. Ni dung ca qu trnh ny l s tch mt b mn khoa hc mi ra khi mt b mn khoa hc ang tn ti. Bn cht qu trnh phn ho cc khoa hc hnh thnh mt b mn khoa hc c i tng nghin cu hp hn. Phn ho l s biu hin ca pht trin khoa hc v chnh phn ho li l con ng khoa hc pht trin mnh m hn. Khoa hc phn ho thnh cc ngnh, cc lnh vc khc nhau. Mi lnh vc chn cho mnh mt i tng, mt phn trong khch th rng ln. S phn ho ny c ko di mi to ra h thng cc b mn khoa hc chng nghin cu cc i tng rt p. Do vy tri thc khoa hc tr nn ht sc ton din v cng ht sc su sc Lch s khoa hc chng minh cho quy lut ny. Trong thi k c i, nh mi ngi u bit, trit hc l khoa hc duy nht cha ng v tch hp nhng tri thc khoa hc u tin v t nhin v v x hi, cho nn ch c mt loi hnh quan h phc tng ca mi ngnh tri thc trc trit hc. Trit hc bin thnh mt "khoa hc ca cc khoa hc". "khoa hc bn trn cc khoa hc". T thi Phc hng, quan nim ny ca trit hc b lung lay bi s pht trin ca chnh bn thn khoa hc t nhin: cc khoa hc t nhin bt u tch khi trit hc t trc n nay vn c coi l khoa hc duy nht. Sau ny, n lt khoa hc x hi (kinh t hc, chnh tr hc, c s, .v:v...) cng tip tc phn

lp tr nn nhng b mn khoa hc c lp. V d: Trit hc Trit hc; Lgic hc; Thin vn hc; Ton hc; .v.v... Ton hc S hc; i s hc; Hnh hc; Lng gic; v.v... Hnh hc Hnh hc; Hnh hc gii tch; Hnh hc vi phn; v.v... Vt l Vt l l thuyt; Vt l thng k; C hc; Nhit hc; .v.v... Ngy nay khoa hc phn ra thnh trn 2000 b mn khc nhau. Khoa hc ang nghin cu cc kha cnh ca th gii. C nhng lnh vc khoa hc nghin cu cc thnh phn nh b nht ca vt cht linh: ht nhn nguyn t, t bo, gieo... C nhng lnh vc khoa hc nghin cu c khng gian v tr bao la. c) Quy lut tch hp ca cc lnh vc khoa hc Mt iu d nhn thy l khoa hc cng phn nhanh i vo nghin cu theo chiu su, th mt b mn khoa hc hp li khng th bao qut ni cc i tng phc tp c tnh h thng cao. Do vy, khi cn nhn thc nhng i tng phc tp li i hi mt s phi hp gia cc ngnh v cc b lun khoa hc khc nhau to thnh nhng lin ngnh cng nghin cu. Nh vy l do nhu cu bc thit khm ph v gii quyt nhng vn phc tp ca thc tin, cn lin kt cc khoa hc khc nhau cng nghin cu. chnh l ngun gc to ra nhng mn khoa hc mi, nhng lnh vc nghin cu mi v cng chnh l s biu hin ca quy lut tch hp ca s pht trin khoa hc, tut xu hng pht trin ca khoa hc hin i to thnh mt b mn khoa hc mi, v d: Ho hc + Vt l hc Ho l. Ho hc + Sinh hc ho sinh. Ton hc + Vt l hc Ton l. Ton hc + Kinh t hc Ton kinh t. Kinh t hc + Chnh tr hc Kinh t chnh tr hc. X hi hc + Chnh tr hc X hi hc chnh tr. Kinh t hc + X hi hc Kinh t hc x hi. Vt l hc Thin vn hc Vt l thin vn. S phn nhnh cng sau, nhnh pht trin cng nhiu, th trong qu trnh to ra s giao thoa, gp g gia cc khoa hc li cng thng xuyn hn.

Ngy nay c nhng sn phm khoa hc khng phai l ca mt tc gi, mt ngnh, m l kt qu nghin cu phi hp ca nhiu ngnh, nhiu tp th khoa hc. Th d, nghin cu v tr l cng trnh phi hp gia cc nh khoa hc Thin vn, Vt l, K thut, Sinh hc, Y hc, Tm l hc... Xu hng ny ni ln s pht trin khoa hc theo c ch tc ng lin ngnh v mi quan h thng nht hm c ca cc lnh vc khoa hc. Phn ho v tch hp khoa hc l hai xu hng ngc chiu nhau, tng chng chng mu thun vi nhau, nhng trong thc t pht trin khoa hc hin i chng li song song tn ti, ph thuc vo nhau, b sung cho nhau, cng thc y s tin b nhanh chng ca khoa hc. Khoa hc phn ho pht trin v tch hp to nn mt cht lng mi, cht lng tng hp. C hai x hng cng tc ng trc tip n nhp gia tng ca tri thc khoa hc v ti s hon thin ca cc phng php nhn thc v s kin ton t chc qu trnh nghin cu khoa hc. d) Quy lut ng dung nhanh chng cc thnh tu khoa hc Khoa hc v i sng l hai phm tr thot nhn c v tch ri nhau, nhng thc t chng li gn b mt thit vi nhau. Mc ch ca khoa hc chnh l cuc sng, nghin cu khoa hc chnh l lm tng cht lng cuc sng. Nhu cu cuc sng l ng lc thc y qu trnh nghin cu v trnh pht trin ca cuc sng l iu kin cho s pht trin ca khoa hc. Lch s pht trin khoa hc v cng ngh cho thy nhp ng dng cc thnh tu khoa hc mi ngy mt nhanh hn, iu em li hiu qu rt ln lm pht trin nhanh c khoa hc v cht lng cuc sng. Khoa hc c ng dng vo sn xut to ra cng ngh mi, ng dng vo cuc sng x hi to ra quy nh qun l mi lm nng cao mc sng vt cht v tinh thn ca nhn dn. chng minh cho quy lut ny ta c th dn ra nhng con s thng k sau y; v thi gian ngy mt rt ngn k t lc pht minh l thuyt n khi p dng thnh cng vo qu trnh sn xut to ra sn phm.

Tn pht minh sng ch Nm pht hnh Nm sn xut Thi gian My hi nc My chiu bng Phim nh Radio t izen My bay V tuyn in Tranzitor Pin mt tri Laze 1680 1756 1832 1867 1868 1878 1897 1922 1948 1953 1954 1780 1844 1895 1902 1895 1897 1911 1934 1953 1955 1954 100 nm 88 nm 63 nm 35 nm 27 nm 19 nm 14 nm 12 nm 5 nm 2 nm 6 thng

Do quy lut ng dng nhanh cc thnh tu ca khoa hc vo sn xut lm thay i hng lot nhng tiu ch trong sn xut. 1- Rt ngn thi gian i mi cng ngh sn xut. Nu trc y mt th h my tn ti t 10 n 12 nm th nay cn 2 n 3 nm, thm ch cn ngn hn na. 2- Sn phm hng ho thng xuyn ci tin mu m v cht lng ngy cng c nng cao. Cc th h sn phm mi lun xut hin trn th trng, th d hng in t, tin hc, t, xe my th h mi... 3- C cu ho thnh sn phm hng ho thay i, nu trc y gi thnh ch yu do nguyn, vt liu v sc lao ng gin n to ra, th ngy nay c nhng mt hng t trng cht xm chim t 60 n 70% v cn cao hn na. 4- Sn xut hng ho rt ch trng ti ngi tiu dng c bit l phc v cho nhu cu thm m c nhn. III. TRNG PHI KHOA HC V B MN KHOA HC. 1. Trng phi khoa hc. Khoa hc lun a ra nhng pht hin mi v quy lut pht trin ca t nhin x hi v chnh con ngi cc hin tng mi c th a ra nhiu cch gii thch khc nhau v cng mt s vt hoc vng mt hin tng. V d. cc hin tng kinh t c xem xt trn gic chnh tr (Kinh t hc chnh tr hoc c xem xt trn gic x hi (kinh t hc x hi). Thng khi cch

gii thch sau c tc dng b khuyt cho cc pht hin trc, i khi. thm ch ch nh cc pht hin trc. Cc khuynh hng khc nhau c gi l trng phi khoa hc. Nh vy c th xem trng phi khoa hc l mt hng tip cn nghin cu theo mt gc nhn xc nh v bi mt h phng php lu xc nh. Trng phi khoa hc xut hin l so s pht trin ngy cng su rng ca khoa hc, do s xut hin cc g nhn khc nhau i vi i tng nghin cu, hoc so s vn dng cc c s phng php lun khc nhau xem xt i tng nghin cu. Trng phi khoa hc khng ch dng li ngha hc thut v thng khi chuyn sang mt phm tr c gi l x hi hc ca khoa hc. S hnh thnh cc trng phi khoa hc mi thng c th dn n nhng phn ng tm l trong bn thn cng ng khoa hc v trong x hi. thm ch lm n ra nhng cuc tranh lun hoc ng quan im gia trng phi khoa hc mi vi trng phi khoa h truyn thng x hi vi tn gio, thm ch gia cc trng phi khoa hc vi nhau, gia m b mn Khoa hc mi xut hin vi cc b mn khoa hc khc c bit l vi trit hc Lch s khoa hc chng kin nhng cuc u tranh quyt lit gia trit hc vi x hi hc, gia trit hc vi l thuyt h thng v iu khin hc, gia trit hc vi di truyn hc, vv nh cuc u tranh gia trng phi nht tm ( xem mt tri l trung tm v tr) v trng phi a tm ( xem tri t l trung tam ca v tr trong thin vn hc; gia trng phi duy vt vi duy tm trong trit hc; gia trng phi Euclide vi trng phi phi - Euclide trong hnh hc; gia bn cht sng ca nh snh vi bn cht ht ca nh sng trong quang hc, vv Cuc u tranh gia cc trng phi trong khoa hc bao gi cng din ra ht sc gay gt v dai dng, thm ch ko ko di hng trm nm. V d. Ton hc h nh phn (h m 2) b ton hc h thp phn ch ci v ph nh gn 150 nm, t khi xut hin mn i s Boole cho n khi con ngi ch to c chic my tnh in t u tin. Lc , ngi ta mi v l ra rng ton hc h m 2 l c s xy dng cc nguyn l hot ng ca my tnh in t. Hn na, ngy nay, ngi ta khng th tng tng ni nu khng c ngnh ton hc h m 2 th lm sao c c nn vn minh tin hc hin i nh by gi. V ngi ta cng cha hnh dung ht trin vng ca n. Cuc u tranh gia cc trng phi trong khoa hc x hi cn dai dng v gay gt hn nhiu. Trng phi l mt tn ti khch quan. Thi ngi nghin cu i vi

ttrng phi trc ht phi l mt thi thc s khoa hc xem xt trng phi. Ngi lm nghin cu khoa hc khng c chp nhn s k th trng phi, m phi bit em mi quan h gia cc trng phi hiu su sc thm cc thuc tnh, cc kha cnh khc nhau ca s vt v hin tng, ng thi phi bit xy dng lun c khoa hc vng chc cui cng, phi i n s tha nhn hoc khng tha nhn mt trng phi. 1- B mn khoa hc S xut hin mt b mn khoa hc thng dn ti s tha nhn hoc khng tha nhn. c th i ti tha nhn hoc khng tha nhn, khng ch da trn c s tranh ci cm tnh, m phi da trn c s nhng tiu ch. Da trn c s ca nhng tin ch V mt b mn khoa hc, ngi nghin cu s t kim tra mt trng phi hoc mt m mn khoa hc m mnh xng, hoc xem xt phn tch nhng trng phi hoc b mn khoa hc do cc ng nghip xng. Trn i th, tiu ch xem xt mt b lun khoa hc c th bao gm nh sau: + C mt i tng nghin cu. iu kin tin quyt tr thnh mt b mn khoa hc l phi c mt i tng nghin cu. i tng nghin cu l bn thn s vt hoc hin tng c t trong phm vi quan tm ca b mn khoa hc. ng nhin, mt s vt hoc hin tng c th l i tng nghin cu ca nhng b mn khoa hc khc nhau, nht l thng vn nm v tr gip ranh gia cc b mn khoa hc. + C mt h thng l thuyt. Ch khi hnh thnh c mt h thng l thuyt, mt b mn khoa hc mi khng nh c v tr trong h thng khoa hc. H thng l thuyt ca mt b mn khoa hc bao gm cc phm tr, khi nim, tiu , qui lut, nh lut, nh l,vv Trong h thng l thuyt chia mt b nn khoa hc bao gi cng c hai b phn mt b phn l c s l thuyt ring c trng cho b mn khoa hc c xem xt; cn mt b phn l nhng c s l thuyt c thm nhp t cc b mn khoa hc khc. + C mt h thng phng php lun: Tu thuc i tng nghin cu, mt b mn khoa hc c c trng bi mt h thng phng php lun nghin cu. Phng php lun nghin cu ca mt b mn khoa hc cng bao gm hai b phn: Mt b phn phng php

lun ring v mt b phn phng php lut c thm nhp t cc b mn khoa hc khc. y l im ng lu trong nn khoa hc hin i. + C mc ch ng dng. Mi b mn khoa hc c nhng mc ch ng dng xc nh. Tr trng hp nhng nghin cu c bn cha bit trc mc ch ng dng, thm ch c th ni c nhng trng hp nh nghin cu khng th bit c hoc khng cn bit n mc ch. ng dng ca vn mnh nghin cu. iu ny rt c th c mt s ngi khng ng , nhng i vi khoa hc th li l mt hin tng ph hp vi quy lut ca khoa hc. Th du trng hp i s Boole, ngay George Boole cng khng gii thch c cho nhng ngi ng thi v mc ch ng dng ca mn i s m ng xng. Ch n ngy nay ngi ta mi bit c ng dng to ln nh th no ca ton hc h m 2. Mc d nh vy, ngi nghin cu cng cn phi c lun c bc b s ng nhn tnh phi mc ch ca mt s lnh vc nghin cu. IV- PHN LOI KHOA HC: T nhng th h khoa hc thi C i qua Trung i cho n th h khoa hc ng i, cc trit gia, cc nh nghin cu c mi quan tm su sc n phn loi khoa hc. Lch s khoa hc bit n rt nhiu bng phn loi khoa hc, t cng trnh ca nhng trit gia h hc gi m nhng ngi bnh thng nht trong gii nghin cu cng bit n tn tui, nh: Aristote, Descarte, Epicure, v.v... cho n nhng nh nghin cu, ng thi l nhng nh ci cch x hi c tm vc vt khi thi i, nh Saint Simon, Karl Marx v Friedric Engels. Ch n C.Mc ( 1818- 1883) ) v F.Anghen (l820- 1895) mi l nhng ngi u tin em li c s khoa hc thc s cho vn phn loi. Cc ng cho rng mi khoa hc phn nh mt hnh thc vn ng ca vt cht. S Phn loi khoa hc chnh l s phn chia cc hnh thc vn ng ca khch th ph hp vi tnh nht qun, bn cht bn trong ca chng. Mi lin h, chuyn ho gia cc khoa hc l phn nh s chuyn ho, pht trin cc hnh thc vn ng ca th gii. Phn loi khoa hc phi c da trn hai nguyn tc c bn sau y: 1. Nguyn tc khcn quan: Th gii vn ng bng nhiu hnh thc, mi hnh thc ph thuc vo tnh cht c hu bn trong ca vt cht, tng ng vi n l thit lp cc lnh vc khoa hc c th. Mi lnh vc khoa hc phn nh mt hnh thc vn ng ca vt cht v tt

c khoa hc phn nh ton b cc hnh thc vn ng ca th gii trong mi quan h bin chng ca chng v trn theo mt trt t nht nh. Phn loi khoa hc phi da trn cc hnh thc vn ng ca khch th, da trn cc tnh cht nht qun bn trong ca khch th. Ni mt cch c th hn phn loi khoa hc phi da vo i tng m n nghin cu. Nguyn tc phn loi ny c gi l i nguyn tc kch quan Cc khoa hc c phn loi v sp xp lin tip theo mt bc thang ph hp vi trt t pht trin ca th gii vi cht v ph hp vi nhn thc ca loi ngi. Tri thc c sau xut pht t tri thc c trc v bao hm tri thc c trc nh mt yu t tt yu. Nguyn tc phn loi nh vy c gi l nguyn tc phi thuc. S phn loi cc khoa hc theo nguyn tc phi thuc va l ch ti quy lut pht trin ca vt cht, va l ch ti tnh k tha bin chng ca s pht trin ca khoa hc, iu va c ngha l lun va c ngha thc tin. Cch phn loi UNESCO: Cc chuyn gia ca UNESCO phn khoa hc thnh 5 lnh vc: 1) Khoa hc t nhin v khoa hc chnh xc. 2) Khoa hc k thut. 3) Khoa hc nng nghip. 4) Khoa hc v sc kho. 5) Khoa hc x hi v nhn vn. Mi cch phn loi c c im ring v chng c s dng tu theo mc ch t chc nghin cu, ng dng hay qun l khoa hc.

B- CNG NGH I. Khi nim v cng ngh: Do quy lut t nhin ca s pht trin khoa hc v s gn b mt thit gia khoa hc v sn xut x hi, Khoa hc pht trin ko theo s pht trin nhanh chng v k thut v cng ngh sn xut. Khoa hc lm cho sc sn xut tng gp bi v t c nhng thnh tu rc r cha tng c trong lch s loi ngi. Trong nhng ngy u cng nghip ho, ngi ta s dng rt ph bin

thut ng k thut (Technique) vi ngha l cc gii php thc hin mt loi cng vic hay cng c c s dng trong sn xut lm tng hiu qu sn xut. Th d: k thut bi trn chng n mn kim loi trong cc chi tit my. Khi xut hin thut ng cng ngh sn xut, lc u n c hiu l quy trnh k thut dng trong dy chuyn sn xut, v sau khi nim cng ngh sn xut c hiu theo ngha rng hn v dn dn n nh nh ngy nay. Theo nh ngha m Trung tm chuyn giao cng ngh Chu v Thi Bnh Dng xng, th cng ngh sn xut l tt c nhng g lin quan n vic bin i ti nguyn u vo thnh hng ho u ra ca qu trnh sn xut. H thng cng ngh sn xut bao gm: + H thng my mc, thit b ng b ca cc dy chuyn sn xut (phn k thut). + Thng tin v quy tinh sn xu hay cc b quyt k thut cho mt h sn xut (Pht thng tin). + Trnh tay ngh k nng ca ngi lao ng trc tip sn xut (phn con ngi). + Trnh t chc qun l, iu hnh sn xut ca ban qun l x nghip, cng ty (phn t chc). Cng ngh (Technology) l thut ng gi tt ca cng ngh sn xut bao gm hai phn: phn k thut v phn thng tin. Phn k thut ca cng ngh gi l phn cng (Hardware). Phn thng tin gi l phn mm (Sofrware). Nh vy, cng ngh l h thng thit b k thut v thng tin v quy trnh sn xut c p dng trong qu trnh ch bin ti nguyn thnh sn phm hng ho v dch v. V bn cht, cng ngh l kt qu ca qu trnh p dng cc thnh tu ca khoa hc vo sn xut. Cng ngh l sn phm ca lao ng tr tu sng to ca con ngi trong lnh vc sn xut. Cng ngh l t hp nhiu cng on ca quy trnh ng dng kin thc khoa hc vo sn xut, v phng tin ch bin ti nguyn vt cht thnh sn phm hng ho. Tuy nhin cng ngh lun gn cht vi cng nghip, Cng nghip v cng ngh l hai mt ca mt thc th thng nht. Cng ngh l nn tng ca cng nghip, cn cng nghip l phng thc chuyn ti cng ngh vo cuc sng. Hin i ho gn cht vi cng nghip ho nn sn xut, v nng ct ca hin i ho l cng nghip ho. Cng nghip ho phi da v cng ngh tin tin

trnh cao. Cng nghip hin i vi cng ngh cao m h trung tm l my tnh in t to kh nng t ng ho hon ton trong cc dy chuyn sn xut v em li nng xut v hiu qu sn xut rt ln. Trong nn cng nghip hin i mt phn lao ng sc lc v tr tu giao cho my mc m nhim. Rbt thng minh thay v tr con ngi trong nhng lao ng chnh xc nng nhc v c hi. Nhng dy chuyn c in t (Mechatronic) iu khin bng my tnh, ngn lon t ng t nhn tnh ton, thit k n khu nhp vt liu gia cng, lp rp, kim tra thnh phm v nhp kho. Con ngi ng bn cnh dy chuyn lm nhim v ch huy, iu chnh v kim tra chung, t xut hin thut ng cng ngh cao. Cng ngh cao l mt khi nim ni v mt nn sn xut trnh tinh xo nht vi nhng c im sau y: + H thng thit b c thit k t ng hon ton, my mc c kt cu phc tp nhng vn hnh n gi? + B quyt ca quy trnh k thut sn xut ht sc tinh vi. + My mc, thit b sn xut tiu th rt t nng lng, nguyn vt liu sn xut c s dng rt tit kim v nguyn liu ti to c s dng nhiu nht. + Nng xut lao ng rt cao, sn phm hng ho c cht lng tt. + Nh my c thit k khp kn, ph thi c tinh lc, khng gy nhim mi trng. Nn sn xut vi cng ngh hin i c hm lng tr tu rt cao. Nu trc y hiu qu kinh t da ch yu vo vn u t v sc lao ng n gin, nng nhc chim ti 60 t 70% c cu gi thnh, th ngy nay trong sn phm cng ngh cao cht xm chim 70% n 75% c cu y. C nhng mt hng nh: in t, tin hc, dc phm... Nguyn liu chim 1-3% gi thnh, sc lao ng 12%, cn li dnh cho u t kin thc mua b quyt cng ngh, thc hnh th nghim, sn xut th. II. Chuyn giao cng ngh Cch mng khoa hc v k thut hin i lm thay i b mt th gii. Thang gi tr x hi c o bng tr tu. Tr tu tr thnh sn phm cao cp c gi tr v gi tr s dng. Sn phm tr tu c mi giao lu trn th trng hin i v bn thn n cng to ra th trng c sc cnh tranh mnh m. Cc nh tng lai hc khng nh: Tng lai s thuc v dn tc no c tim lc tr tu cao, ch khng thuc v nhng nc giu c ti nguyn, bi v tr tu con

ngi l c s tht s cho mt s pht trin khoa hc v kinh t - x hi. Vic ng dng cc thnh tu khoa hc lm rt ngn thi gian i mi cng ngh. Kh nng thay i cng ngh c d tnh trc. My mc c tnh mm do, linh hot, ph kin d thy th, m bo khng b lc hu so vi cng ngh mi. Vic i mi cng ngh din ra nhanh chng k c s lng v tc trn phm vi ton th gii t to nn qu trnh chuyn giao cng ngh. Chuyn giao cng ngh l ni gp g gia khoa hc v th trng. V bn cht, chuyn giao cng ngh l chuyn giao quyn s hu tr tu, thng qua dch v thng mi c t chc. Chuyn giao cng ngh theo khi nim ca UNESCO bao hm. Chuyn giao thit b k thut, chuyn giao kin thc v quy trnh sn xut, chuyn giao kinh nghim t chc qun l v hot ng t vn trong lnh vc sn xut. Tuy nhin chuyn giao cng ngh ch trng hai phn mt cch ng b: phn k thut v phn thng tin. Phn k thut c chuyn giao bng dch v thng mi thng thng, phn thng tin c chuyn giao bng nhng tho thun ca hai bn chuyn giao v tip nhn. Chuyn giao cng ngh c thc hin bi hai ngun: + Ngun th nht, chuyn giao ti ni pht minh n cc x nghip ng dng sn xut gi l chuyn giao dc. Ni dung l cng ngh theo con ng chuyn giao dc hon ton mi, ln u tin c a vo sn xut. y l con ng ngn nht ca chu trnh nghin cu - ng dng. Tuy nhin con ng ny cha nhng yu t mo him v cng ngh mi cha c th thch. + Ngun th hai, chuyn giao t c s sn xut c trnh cng ngh cao n c s sn xut cn yu km, gi l chuyn giao ngang. Ngun chuyn giao ny t mo him hn v cng ngh c thc tin th thch, nhng bn mua cng ngh thng b thua thit, bi v trong th trng cnh tranh khng mt x nghip no li bn b quyt cng ngh mi nht cho i th cnh tranh. Cho nn trong qu trnh chuyn giao cng ngh nc ta, c bit l qu trnh nhp ngoi cng ngh phi thn trng v thc hin ng cc quy nh ca nh nc, th hin trong cc nguyn tc y: 1- Cng ngh nhp ngoi phi l cng ngh tin tin, nu t ti trnh tin tin nht th l iu l tng. 2- Cng ngh nhp ngoi phi gip ta tn dng ht cc ngun lc sn xut

trong nc. 3- Cng ngh nhp ngoi phi thc y s pht trin cng ngh quc gia. 4- Cng ngh nhp ngoi phi ph hp vi trnh sn xut ca cng nhn Vit Nam v em li hiu qu cao: 5- Cng ngh nhp ngoi khng gy nhim mi trng. Chuyn giao cng ngh c thc hin c trong nc v Quc t. Chuyn giao cng ngh c ngha thc tin to ln i vi tng quc gia v vi c th gii. Vi ngha vn ho- khoa hc, chuyn giao cng ngh va kch thch qu trnh lao ng sng to ca cc nh khoa hc, n va thc y qu trnh sn xut bng vic ng dng nhanh chng cc thnh tu khoa hc. Chuyn giao cng ngh m bo tnh php l ca cc ch th sng to v quyn s dng hp php cc thnh qu khoa hc cc c s sn xut. Vi ngha kinh t - thng mi, n gip m rng s hp tc giao lu kinh t khoa hc, k thut gia cc khu vc trong nc v quc t, t lm rt ngn khong cch s khc bit trnh pht trin kinh t, vn ho, khoa hc, k thut gia cc khu vc v to iu kin cc quc gia cng pht trin. thc hin mc tiu cng nghip ho, hin i ho t nc mt trong nhng con ng quan trng ca chng ta l phi nhp ngoi cng ngh tin tin, vi chin lc chung l: Bc u thch nghi vi cng ngh nc ngoi p dng c kt qu vo sn xut, dn dn,ci tim cng ngh nhp ngoi c sn phm tt hn, khi nng lc khoa hc v cng ngh mnh th vn ln sng to cng ngh Vit Nam c sc cnh tranh vi cng ngh th gii. Chuyn giao cng ngh l hot ng phc tp c cc mc , chiu su khc nhau l: Trao kin thc, trao phng tin k thut, trao cha kho sau khi xy dng nh my, trao cha kho sau khi sn xut ra sn phm, trao th trng truyn thng tiu th sn phm, mc su nht l u t t bn. Chng ta ang tranh th ti a mi kh nng ca chuyn giao cng ngh nhanh chng pht trin kinh t tip kp trnh cc nc trong khu vc.

C- K THUT - K thut l bt k kin thc kinh nghim hoc k nng c tnh cht h thng hoc thc tin c s dng cho vic ch to sn phm hoc p dng vo cc qu trnh sn xut (k thut theo ngha hp). - K thut l bt k kin thc kinh nghim hoc k nng c tnh chin h

thng hoc thc tin c s dng cho vic sn xut cc sn phm hoc p dng vo mc ch qun l, thng mai, cng nghip hoc trong cc lnh vc i sng x hi. K thut l nhng thao tc c th, cch thc tc ng vo s vt hoc hin tng nhm bin i trng thi ca chng.

D- PHN BIT GIA KHOA HC, CNG NGH V K THUT Trong qu trnh s dng cc thut ng "khoa hc", "cng ngh", "k thut", i khi chng ta khng ch y n phn bit v ngha chnh xc ca chng, cng nh s thiu tch bch gia cc khi nim pht minh? v sng ch. Tuy vy vic phn bit mt cch r rng cc khi nim ny cn cha c thng nht trong cc nh khoa hc v gii nghin cu. V s phn bit k thut v cng ngh, c nhiu quan im khc nhau. Theo Charles Edquist, cng ngh c mt ngha tng hp v thng bao hm mt s nhng hin tng mang c trng x hi, nh tr thc, t chc, phn cng lao ng x hi, mt phm tr phi vt cht. V theo ng th thut ng k thut mang mt ngha hp hn. N ch nhng yu t vt cht v vt th, chng hn, my mc, thit b v s tc nghip, vn nhnh ca con ngi. Theo ng Jacquyes Perrin, cng ngh l s t duy v k thut; n bao gm vic m t, phn tch lch s, trit l v k thut, nh hnh cc khi nin, o to, truyn b v hon thin cc hot ng k thut v ng xem cng ngh l nhng tri thc c t chc, c nh hnh trn cc k thut. Tuy nhin, khng phi s phn bit trn y c hiu thng nht trong gii nghin cu. V d. C mt s tc gi li a ra mt cc hiu ngc li. Cc tc gi ny a ra khi nim "k thut cng nghip" v cho rng khi nim k thut cng nghip rng hn khi nim cng ngh v "bao hm tt c cc hot ng (c h thng hoc ch t c t thc tin) nhm p dng nhng quy lut khoa hc vo sn xut cng nghip. Mt iu cn quan tm l cc thut ng cng ngh v k thut trong cc nc s dng cng cha thng nht. Trong nghin cu khoa hc cng nh trong nhng hot ng kinh doanh lin quan n chuyn giao cng ngh v bo h cc quyn s hu cng nghip, nhng phm tr ny cn c phn bit mt cch chun xc. Mt vi kha cnh so snh v mt ngha gia khoa hc v cng ngh c ch ra trong bng tsau: Bng so snh cc c im khoa hc l cng ngh

TT 1 2 3 4 5 6 7 8

Khoa hc Qu trnh nghin cu khoa hc mang tnh xc xut Hot ng khoa hc mang tnh hng mi, khng lp li Sn phm kh c nh hnh trc Sn phm mang c trng thng tin Mt khoa hc c th ra i ngu nhin Lao ng vi linh hot v sng to cao C th mang mc ch t nhn pht minh khoa hc tn ti mi vi thi gian

Cng ngh Qu trnh iu hnh cng gh mang tnh xc nh Hot ng cng ngh c tp li theo chu k Sn phm c nh hnh theo thit k c trng sn phm tu theo u vo Cng ngh ra i tu thuc thnh tu khoa hc v sc p ca pht trin Lao ng b nh khun theo quy nh mang tnh thit ch ca cng ngh Khng mang mc ch t thn Sng ch cng ngh tn ti tiu vong theo lch s tin b k thut

S so snh ch trong bng ch l gi cho ngi nghin cu, ngi lm chnh sch v qun l nghin cu nhng c s phng php lun ph hp vi c im ca mi loi hnh lao ng. Trong s so snh ny; cn lu rng khi nim v cng ngh vi nhng thuc tnh ch trong bng l nhng cng ngh c xc nhn qua qu trnh pht trin ca khoa hc v cng ngh, c kim chng l khng cn ri ro trong th nghim, ngha l vt qu phm tr nghin cu bc vo giai on vn hnh n nh, iu kin bn giao cho ngi s dng.

Chng II NGHIN CU KHOA HC

I. KHI NIM Nghin cu khoa hc l s tm hiu khm ph nhng thuc tnh bn cht ca s vt hoc hin tng, pht hin c quy lut vn ng ca chng, ng thi vn dng nhng quy lut y sng to cc gii php ci to th gii khch quan. Nghin cu khoa hc, suy cho cng, mang hai ni dung c bn sau: + Pht hin quy lut vn ng ca th gii khch quan (t nhin, x hi, con ngi). + Sng to cc gii php nhm bin i trng thi ca s vt hoc hin tng, ci to th gii, tc t nhin, x hi v chnh bn thn con ngi. Bn cht nghin cu khoa hc l cc hot ng sng to ca cc nh khoa hc nhm nhn thc th gii, to ra h thng tri thc c gi tr s dng vo ci to th gii. Ch th ca nghin cu khoa hc l cc nh khoa hc vi nhng phm cht tr tu v ti nng c bit, c o to chu o. Qu trnh nghin cu c thc hin trong mt c quan nghin cu vi mt tp th c tim lc mnh, c t chc cht ch, c chng trnh chin lc hot ng. S sng to khoa hc bao gi cng c bt u t mt tng ca c nhn v sau c s h tr, hp tc nghin cu ca mt tp th, theo tng nh hng nghin cu ca ngi xut. V vy, c th ni: ch th nghin cu khoa hc va l c nhn, va l tp th. Mc ch ca nghin cu khoa hc l tm ti, khm ph bn cht v cc quy lut vn ng ca th gii, to ra thng tin mi, nhm ng dng chng vo sn xut vt cht hay to ra nhng gi tr tinh thn, tha mn nhu cu cuc sng ca con ngi. Nhiu nghin cu khoa hc khng ch l nhn thc th gii m cn ci to th gii, khoa hc ch thc lun v cuc sng con ngi. Phng php nghin cu khoa hc l phng php nhn thc th gii bao gm nhng quan im tip cn, nhng quy trnh, cc thao tc c th tc ng vo i tng lm bc l bn cht ca i tng. Nghin cu khoa hc cn phi s dng nhng cng c c bit, c tiu chun k thut kht khe trong nh

tnh v nh lng th nghim, thc nghim o lng v kim nh sn phm sng to. Sn phm ca nghin cu khoa hc l h thng thng tin mi v th gii v nhng gii php ci to th gii. Cho nn c th ni khoa hc lun hng ti ci mi. Nhiu tng khoa hc c o i trc thi i v c gi tr dn dt s pht trin ca thc tin. Sn phm khoa hc lun c k tha, han thin, b sung theo tin b ca x hi lai ngi v ngy mt tim cn ti chn l khch quan. Mi l thuyt khoa hc c hnh thnh, pht trin hng thnh, ri lc hu nhng ch cho ci mi, ci tin b, ci c trin vng hn. Gi tr ca nghin cu khoa hc c quyt nh bi tnh thng tin, tnh ng dng v s p ng nhu cu ca cuc sng. Thng tin khoa hc phi c tnh khch quan, c tin cy, c th kim tra c bng cc phng php khc nhau. Qu trnh nghin cu khoa hc: qu trnh nghin cu khoa hc din ra phc tp, lun cha ng nhng mu thun, lin tc xut hin nhng xu hng, cc trng phi l thuyt, cc gi thuyt, cc d bo khc nhau, thm ch tri ngc nhau v kt cc ci no ph hp vi hin thc, em li li ch cho con ngi l ci chin thng. Khoa hc l cch mng vi ngha . Nghin cu khoa hc c cha ng nhng yu t mo him, bi v nghin cu khoa hc khng phi lc no cng thnh cng. S thnh cng s to ra gi tr mi cho nhn loi v c c nhng tht bi ri ro, l s phi tr gi ca nghin cu khoa hc, nhng chnh s tht bi cng l mt thng tin c ch ng nghip khng lp li sai lm tng t. II. CHC NNG V CC LOI HNH NGHIN CU KHOA HC 1. Chc nng ca nghin cu khoa hc Nghin cu khoa hc l hot ng phc tp. Cng vi lch s pht trin ca loi ngi, trnh nhn thc khoa hc ngy mt nng cao. Tng kt lch s pht trin khoa hc ngi ta thy loi ngi tri qua my trnh nhn thc sau y: Trnh m t: M t khoa hc l trnh by li nhng kt qu nghin cu mt hin tng hay mt s kin khoa hc lm sao cho i tng c th hin n mc nguyn bn ti a.

Tri thc m t l nhng tri thc thu nhn c qua quan st, iu tra v c trnh by h thng k hiu c tnh trc quan, ng thi l nhng khi nim c lin quan n h thng k hiu ny. M t l bin php quan trng chun b t liu cho vic gii thch khoa hc. Trong m t thng ngi ta phn bit m t nh tnh v m t nh lng. M t nh tnh l ch r cc c trng v vt cht ca s vt, hin tng. V d, Tri t v sao kinh tinh quay xung quanh mt tri theo mt qu o bu dc, Quy theo mt qu o bu dc l mt c trng v cht ca c hai hnh tinh Tri t v Kim tinh. Tuy nhin, nu ch dng li m t da trn nhng tiu ch nh tnh trn y, th ngi ta cha th phn bit c Tri t v Kim tinh khc nhau nh th no. V vy, s m t nh tnh phi c b sung bng cc m t nh lng. M t nh lng l tiu ch ch r cc c trng v lng ca s vt hoc hin tng. Trong v d trn, ngi ta bit c mt trong nhng c trng v lng l chu k quay ca Tri t xung quanh mt tri l 365,24 ngy m; cn chu k ca Kim tinh xung quanh Mt tri l 224,7 ngy m. l cc m t nh lng. M t khoa hc tuy c gng cho ta hnh nh y v i tng nghin cu hin thc, nhng m t cha t ti trnh thit lp c cc mi lin h c tnh quy lut, bn cht bn trong ca i tng, v th n vn cn dng mc nhn thc thc tin v kinh nghim. Trnh gii thch: Gii thch khoa hc l trnh by mt cch tng minh bn cht ca i tng nghin cu, bng cch ch r rng i tng y tun th mt phn hay ton b cc quy lut chung ca s pht trin hin thc. C s cn thit cho mi s gii thch khoa hc l cc ti liu v i tng phi y , chnh xc, ngn ng r rng, lp lun cht ch, ph hp vi cc lgc ca suy lun, t tng hc thut phi ph hp vi cc l thuyt khoa hc c chng minh. Gii thch khoa hc c gng phn nh trung thc cc s kin ca hin thc, ch ra ngun gc pht sinh, pht trin, mi quan h ca s kin vi cc s kin khc, vi mi trng xung quanh, nhng iu kin, nguyn nhn, nhng h qu c hay c th xy ra.

Trnh gii thch khoa hc nh vy c gng i su vo bn cht ca s kin, bt u tham gia vo qu trnh tm kim quy lut vn ng ca i tng nhn thc. Tuy nhin t ti trnh chnh xc n u, cn ph thuc vo kh nng ca ngi nghin cu v mc t bc l ca i tng Trnh pht hin: Trnh pht hin l trnh nghin cu hng ti bn cht ca cc s kin, hin tng khch quan mt cch ch ng nhm khm ph cc quy lut vn ng v pht trin ca chng. Pht hin ng ngha vi pht minh, vi qu trnh sng to ra chn l mi lm phong ph thm kho tng tri thc ca nhn loi. Trnh pht trin khoa hc l trnh nhn thc sng to cao nht ca con ngi, c thc hin bng nhng phng thc c bit, vi nhng cng c, phng tin tinh so v vi nhng quy trnh k thut kht khe lm cho i tng bc l nguyn hnh vi nhng du hiu bn cht, vi cc quy lut vn ng v pht trin khch quan. Tri thc pht hin to nn cc khi nim, phm tr, cc quy lut cc l thuyt, hc thuyt mi, nhng phng php nghin cu mi, nhng quy trnh cng ngh mi, l nhng tri thc c gi tr i vi l lun v thc tin. 2. Loi hnh nghin cu khoa hc Vic la chn loi hnh nghin cu khoa hc c quyt nh bi mc tiu nghin cu v chng loi sn phm thu c sau qu trnh nghin cu. Mc tiu nghin cu: Mc tiu nghin cu khoa hc c th rt khc nhau: hoc l pht hin quy lut, m t, gii thch nguyn nhn vn ng ca s vt hoc hin tng; hoc l sng to nguyn l nhng gii php phc v cho cc hot ng x hi khc nhau ca con ngi. Chng loi sn phm s thu nhn c sau nghin cu: c th l cc pht hin, pht kin, pht minh, vv cng c th l cc gii php, b quyt, sng ch, v.v Ty thuc mc tiu nghin cu v sn phm thu nhn sau nghin cu,ngi ta chia ra nhng loi hnh nghin cu khc nhau: nghin cu c bn, nghin cu dng dng hoc trin khai. a) Nghin cu c bn Nghin cu c bn l loi hnh nghin cu c mc tiu l tm ti, sng to ra nhng tri thc mi, nhng gi tr mi cho nhn loi. Nghin cu c bn i su

khm ph bn cht v quy lut vn ng v pht trin ca th gii c hai pha vi m v v m. Tri thc sng to t nghin cu c bn l tri thc nn tng cho mi qu trnh nghin cu v ng dng tip theo. Kt qu ca nghin cu c bn lun l nhng phn tch l lun, nhng kt lun v quy lut, nhng nh lut, nh l Cui cng, trn c s nhng nghin cu ny, ngi nghin cu a ra nhng pht hin, pht kin, pht minh, xy dng nn nhng c s l thuyt c mt gi tr tng qut cho nhiu lnh vc hot ng. Nghin cu c bn l loi hnh nghin cu phc tp nht do i ng cc nh khoa hc c trnh nng lc sng to c bit tin hnh. Vi nhng yu cu cao v trang thit b, vi nhng chng trnh nghin cu lu di, mt ngun ti chnh ln, tn km v mo him. Ch c cc nc c tim lc khoa hc mnh mi c kh nng t chc loi hnh nghin cu c bn mt cch rng ri. Nghin cu c bn c phn thnh hai loi: Nghin cu c bn thun ty v nghin cu c bn nh hng. Nghin cu c bn thun ty: Nghin cu c bn thun ty cn c gi l nghin cu t do hoc nghin cu c bn khng nh hng. Nghin cu c bn thun ty c mc tiu l pht hin, sng to ra gi tr mi, nhng quy lut, nhng l thuyt khoa hc mi d cha c a ch ng dng. Sn phm ca nghin cu c bn thun ty c th l cc pht hin, pht minh, pht kin, cc cng thc v thng dn n vic hnh thnh h thng l thuyt c nh hng n mt hoc nhiu lnh vc khc nhau. Trong lch s khoa hc, chng ta gp rt nhiu nhng pht hin ca nghin cu c bn thun ty trong mi lnh vc khoa hc t nhin v x hi, chng hn, Newtn pht hin nh lut hp dn v tr, Galileo pht hin cc v tinh ca Sao Mc, Marie Curie pht hin nguyn t phng x uranium, Adam Smith pht hin by tay v hnh ca kinh t th trng, Karl Marx pht hin ra quy lut v thng d. u l sn phm ca nhng nghin cu c bn thun ty. Tc gi cc pht hin ny khng th d kin ht c, thm ch khng h d kin c nhng pht hin ca mnh s c nhm vo mc ch p dng no v dn n nhng kt qu, nhng nh hng ln lao nh th no trong i sng x hi. Nghin cu c bn nh hng: Nghin cu c bn nh hng c mc tiu tm ra nhng kin thc mi, gii php mi theo yu cu ca thc tin x hi hay sn xut, c sn a ch ng dng. Hay ni cch khc y l nhng

nghin cu c bn d kin trc mc ch ng dng. Nghin cu c bn nh hng cn c gi l nghin cu thm d v i khi c hiu l mt loi hnh nghin cu xc nh phng hng nghin cu. Th d, hot ng thm d a cht m cng xem l nghin cu c bn nh hng, bi v n nhm khm phsa quy lut (nh tnh v nh lng) phn b khong sn trong lng t. Hot ng nghin cu ny hng vo mc ch phc v nhu cu khai thc khong sn. Nghin cu nn tng: nghin cu nn tng l nhng nghin cu da trn cc quan st, o c thu thp s liu v d kin nhm mc ch tm hiu v khm ph quy lut ca t nhin. Thuc loi hnh nghin cu nn tng c th lit k mt s dng nh nghin cu dch t hc trong y; iu tra c bn ti nguyn v cc iu kin thin nhin nh iu tra a cht, nghin cu i dng, kh quyn, kh tng; tng hp cc ha cht, nghin cu bn cht vt l, ha hc, sinh hc. Nghin cu chuyn : Nghin cu chuyn l nghin cu c h thng mt hin tng c bit ca t nhin, v d trng thi plasma ca vt cht, ca bc x v tr, gien di truyn. Nhng loi hnh nghin cu c bn nh hng thuc dng ny khng ch a n nhng c s l thuyt quan trng, m cn c th dn n nhng ng dng c ngha ln lao trong kinh t v trong cc lnh vc khc nhau ca i sng x hi. Chng ta khng nn hiu ng nht gia hai khi nim nghin cu c bn v khoa hc c bn b) Nghin cu ng dng Nghin cu ng dng l loi hnh nghin cu c mc tiu l tm cch vn ng nhng tri thc c bn to ra nhng quy trnh cng ngh mi trong sn xut, nhng nguyn l mi trong qun l kinh t x hi. Sn phm ca nghin cu ng dng c th l mt gii php v cng ngh c tnh mi v nguyn l, vt liu mi, sn phm mi, gii php hu ch, sng ch. iu quan trng nht phn bit nghin cu c bn vi nghin cu ng dng l ch, nghin cu c bn th a ra nhng tri thc mi v bn cht, quy lut vn ng v hin tng, cn nghin cu ng dng a ra nhng nguyn l mi v gii php tc ng vo s vt hoc hin tng.

y l mt loi hnh nghin cu ph hp vi quy lut pht trin ca khoa hc hin i, n lm rt ngn thi gian t khi pht minh n khi ng dng. Chnh nghin cu ng dng lm cho khoa hc tr thnh lc lng sn xut trc tip, to ra ng lc thc y s pht trin c khoa hc ln sn xut. Nghin cu ng dng l mt trong nhng con ng quan trng nht gip cho cc nc pht trin nhanh chng, b qua giai on nghin cu c bn tn km tin kp cc nc pht trin c tim lc khoa hc mi. Nht Bn l th d in hnh. Cng nh i vi nghin cu c bn, nghin cu ng dng khng nn hiu ng ngha vi khoa hc ng dng. V iu cn lu na l, mc du loi hnh ny c tn gi l nghin cu ng dng, nhng kt qu ca n th cha ng dng c. c th a kt qu ca nghin cu ng dng vo s dng trong thc t th cn phi tin hnh mt loi hnh nghin cu khc, c tn gi l nghin cu trin khai. c) Nghin cu trin khai Nghin cu trin khai l loi hnh nghin cu c mc tiu l tm kh nng p dng i tr cc kt qu nghin cu ng dng vo thc t sn xut v i sng x hi, to ra cc m hnh ch bin thng tin khoa hc thnh ra sn phm tinh thn hay vt cht. Nghin cu trin khai l loi hnh nghin cu ni lin khoa hc v i sng, l con ng a khoa hc ti ni cn s dng, chnh n lm cho tng khoa hc tr thnh hin thc, lm pht trin nn kinh t vn ha x hi, lm tng cht lng cuc sng ca con ngi. c trng ca nghin cu trin khai l s vn dng cc quy lut (thu c t nghin cu c bn) v nguyn l (thu c t nghin cu ng dng) a ra cc hnh mu vi nhng tham s mang tnh kh thi v k thut. Sn phm ca nghin cu trin khai ch mi l nhng vt mu, hnh mu c tnh kh thi v k thut, ngha l c khng nh, khng cn xc sut ri ro v mt k thut trong p dng. iu ny cha han ton c ngha l c th p dng vo mt a ch c th no , bi v, p dng c vo mt iu kin c th xc nh cn phi tnh n kh nng v ti chnh, kinh t, mi trng, x hi, ch , chnh tr, v.v d) Nghin cu d bo Nghin cu d bo l loi hnh nghin cu c mc tiu l pht hin nhng trin vng, nhng kh nng xu hng mi ca s pht trin ca khoc hc v

thc tin. Nghin cu d bo da trn cc quy lut v tc pht trin ca khoa hc hin i, trn c s cc tim lc khoa hc quc gia v th gii. Nghin cu d bo da trn kt qu phn tch v tng hp mt s lng ln cc thng tin khch quan v cc thnh tu ca khoa hc, ng thi da vo nhu cu kh nng pht trin cuc sng ca x hi hin i. Cc d bo gm: + Nhng thnh tu ca khoa hc v thc tin c th t c trong tng lai. Nhng trin vng ca nhng pht minh, s lng v cht lng thng tin mi. + Nhng xu hng, trng phi khoa hc, nhng chng trnh khoa hc mi, nhng kh nng pht trin tim lc khoa hc quc gia v quc t. + Nhng kh nng hnh thnh cc t chc khoa hc mi v nhng trin vng ca s pht trin tim lc khoa hc quc gia v quc t. Nghin cu d bo c ba cp: - Cp 1: D bo cho 15-20 nm. - Cp 2: D bo cho 40-50 nm - Cp 3: D bo cho 1 th k Mi d bo u cha ng nhng thng tin gi nh, tuy vy n c vai tr to ln trong pht trin c thc tin v l lun khoa hc. Cuc sng hin thc, nhu cu thc t, tim nng ca khoa hc s b sung v sa i d bo. S phn ca d bo chu nh hng ca s pht trin x hi v nhng b mt ca thin nhin c pht hin. 3. ngha ca vic xc nh loi hnh nghin cu Trong nghin cu khoa hc, ngi nghin cu cn bt u t vic thit lp s kin, quan st v a ra cc gi thuyt nghin cu. Gi thuyt nghin cu chnh l ci m ngi nghin cu phi kim chng trong ton b tin trnh nghin cu. t gi thuyt nghin cu: Mi loi hnh nghin cu tng ng vi nhiu loi gi thuyt nghin cu. Bt c nghin cu trong lnh vc khoa hc no, ngi nghin cu cng cn phi a ra nhng gi thuyt nghin cu. Gi thuyt nghin cu s c chng minh hoc bc b sau khi c kim chng bi chnh ngi nghin cu. - Vi nghin cu c bn, ngi nghin cu cn a ra nhng gi thuyt v bn cht hay quy lut vn ng ca s vt hoc hin tng.

- Vi nghin cu ng dng, ngi nghin cu cn a ra nhng gi thuyt v hnh mu. Khi xc nh c loi hnh nghin cu, ngi nghin cu s nh hng c sn phm nghin cu ca mnh, a ra c nhng kt lun gi nh (gi thuyt nghin cu) theo ui. III. C IM CA NGHIN CU KHOA HC Nghin cu khoa hc trc ht l mt hot ng x hi, l mt dng nhn cng lao ng x hi. Nhng nghin cu khoa hc c nhng c im khc vi cc loi hnh lao ng khc, nht l so vi lao ng trong lnh vc sn xut vt cht. Nhng c im y lm cho lao ng nghin cu khoa hc kh nh gi. Chnh Marx cng phi ni rng: Sn phm ca lao ng khoa hc lun lun c nh gi km xa so vi gi tr thc ca n, bi v gi tr lao ng sng nhm ti to ra n khng th no so snh c vi gi tr lao ng qu kh sng to ra n ln u tin. minh ha, Marx ly v d, Bt k mt em hc sinh tiu hc no cng c th hc thuc lng mt bn cu chng. Trong khi cc nh bc hc phi mt bao nhiu nm nghin cu mi xy dng nn n. c c s nh gi gi tr v tm quan trng ca loi hnh lao ng ny, chng ta nu ln mt s c im c bn ca nghin cu khoa hc. 1. Tnh mi m Nghin cu khoa hc l mt qu trnh thm nhp vo th gii ca nhng s vt, hin tng m con ngi cha bit. V vy, qu trnh nghin cu khoa hc l qu trnh sng to lun hng ti nhng pht hin mi hoc sng to mi. Trong nghin cu khoa hc khng c s pht hin li hoc sng to li. V vy, tnh mi l thuc tnh s mt ca lao ng khoa hc. c im trn y cho thy mt c im khc, l qu trnh nghin cu khoa hc khng c s lp li mt th nghim hoc mt quan st ng nh cng vic lm trc . V d, khi lm li mt th nghim ha hc vi nhng thnh phn ha cht tham gia phn ng vn c gi nguyn nh ban u, th cc tham s v iu kin phn ng, nh nhit , p sut, v.v phi thay i. Tnh mi cn phi c hiul, cho d t c mt pht hin mi, nhng ngi nghin cu cn tip tc vn ti nhng pht hin mi hn. Tuy nhin, cn lu rng, tnh mi ca nghin cu khoa hc khng h mu thun, v do vy, khng th b hiu lm bi mt tnh cht khc v tnh tin cy ca kt qu nghin cu.

2. Tnh thng tin Sn phm ca nghin cu khoa hc c th hin di nhiu dng, c th l mt bo co khoa hc, tc phm khoa hc, song cng c th l mt mu vt liu mi, mu sn phm mi, m hnh th im v mt phng php t chc sn xut mi, vv Tuy nhin, trong tt c cc trng hp ny, sn phm khoa hc lun mang c trng thng tin v quy lut vn ng ca s vt hoc hin tng, thng tin v quy trnh cng ngh v cc tham s i km quy trnh . V d, trong trng hp kt qu nghin cu cho sn phm l mt kilogram thc ging va c th nghim thnh cng. Nhn b ngoi, n c th khng khc bao nhiu so bi mt kilogram thc khc, nhng i su vo bn trong, n cha ng nhng thng tin hon ton mi v k thut lai to, k thut canh tc, kh nng chng chu su bnh, ch chm bn, ti tiu, bo v thc vt, v.v... 3. Tnh khch quan Tnh khch quan va la c im ca nghin cu khoa hc, va l mt tiu chun ca ngi nghin cu khoa hc. Mt nhn nh vi v theo cm tnh, mt kt lun thiu cc xc nhn bng kim chng cha th xem l mt phn nh khch quan v bn cht ca s vt hoc hin tng. 4. Tnh tin cy Tnh tin cy l mt thuc tnh ca sn phm khoa hc. Mt kt qu nghin cu t c nh mt phng php no ch c th xem l tin cy khi n c kh nng kim chng li nhiu ln do nhiu ngi khc nhau thc hin trong nhng iu kin quan st hoc th nghim hon ton ging nhau v vi nhng kt qu thu c hon ton ging nhau. Mt kt qu ngu nhin d ph hp vi gi thuyt t ra trc cng cha th xem l tin cy kt lun v bn cht ca s vn ng hoc hin tng. iu ny dn n mt nguyn tc mang tnh phng php lun ca nghin cu khoa hc, l khi trnh by mt kt qu nghin cu, ngi nghin cu ch r cc iu kin, cc nhn t v phng tin thc hin (nu c). V d, khi ni nc si nhit 100 C, th ngi nghin cu phi ch ra iu kin l nc nguyn cht, un nng di p xut 1atm. Nu lp li cc iu kin ging nh th, mi ngi u c th t c kt qu ging nh nhng kt qu t c trc . 5. Tnh ri ro Tnh hng mi ca nghin cu khoa hc quy nh mt thuc tnh quan trng khc ca nghin cu khoa hc, chnh l tnh ri ro. Mt nghin cu c
0

th thnh cng, c th tht bi. S tht bi trong nghin cu khoa hc c th do nhiu nguyn nhn vi cc mc khc nhau, chng hn, do thiu nhng thng tin cn thit v tin cy; do trnh k thut ca thit b th nghim khng p ng nhu cu kim chng gi thuyt; do kh nng thc hin ca ngi nghin cu cha tm x l vn ; do gi thuyt nghin cu t ra sai; do nhng tc nhn bt kh khng,v.v Ngay c nhng nghin cu th nghim thnh cng vn chu nhng ri ro trong p dng k thut cha c lm ch, hoc ngay c khi th nghim thnh cng th vn khng th i n quyt nh p dng v mt nguyn nhn x hi no . Tuy nhin, trong nghin cu khoa hc, s tht bi cng c xem l mt kt qu. Kt qu y cng c mang ngha v mt kt lun ca nghin cu khoa hc, m ni dung l, cc gi thuyt t ra khng c xc nhn v mt khoa hc, ngha l, trong s vt hoc hin tng khng tn ti quy lut hoc gii php nh d kin. Kt qu ny cng phi c tng kt li, c lu gi nh mt ti liu khoa hc nghim tc. Mc ch ca s tng kt l trnh cho cc nh nghin cu khc khng dm trn ln li mn, lng ph cc ngun lc nghin cu. 6. Tnh k tha Ngy nay khng cn mt cng trnh nghin cu khoa hc no bt u t ch hon ton trng khng v kin trc. Mi nghin cu phi k tha cc kt qu nghin cu trong lnh vc khoa hc rt xa khc nhau. Chng hn, khi nghin cu kinh t hc, Marx k tha nhng kin thc v m hnh ton hc thit lp m hnh ton hc ca qu trnh ti sn xut x hi. Tnh k tha c mt ngha quan trng v mt phng php lun nghin cu: mt ngi nghin cu chn chnh khng bao gi ng cu c th trong nhng kho tng l lun v phng php lun ring c ca mnh m bi xch s thm nhp c v l lun v phng php lun t cc lnh vc khoa hc d l rt khc nhau. Hng lot cc phng hng nghin cu mi v cc b mn khoa hc mi xut hin chnh l kt qu k tha ln nhau gia cc b mn khoa hc. Chng hn, s xut hin b mn Kinh t chnh tr hc chnh l kt qu k tha nhng c s l lun v phng php lun ca chnh tr hc v nghin cu kinh t hc. Hin tnh k tha mang mt ngha ht sc quan trng v mt phng php lun: Trc ht, ngi nghin cu khng gi thi qu cng nhc v t

mn i vi nhng h l lun v phng php lun ca mnh n mc t chi tip nhn nhng c s l lun v phng php lun tin tin ca cc b mn khoa hc khc. Hn na, ngi nghin cu khng ng nhn v p t nhng l lun v phng php lun ca mnh cho cc lnh vc nghin cu khc. 7. Tnh c nhn D l mt cng trnh nghin cu khoa hc do mt tp th thc hin, th vai tr c nhn trong sng to cng mang tnh cht quyt nh. T duy c nhn trong nghin cu chnh l qu trnh t tm ti, iu tra, sng to c kin ring c gi tr mi m v mt khoa hc. Ngi nghin cu nn thng xuyn kim tra trong cc tc phm ca mnh v xut x ca cc sn phm tr tu, xem u l sn phm t duy ca ring mnh, u l kin cp trn, u l tip thu ca ngi khc hoc k tha t mt cng trnh nghin cu ca cc ng nghip i trc. 8. Tnh kinh ph Tnh kinh ph l mt c trng ng lu ca nghin cu khoa hc. c trng ny th hin mt s im sau: - Lao ng nghin cu khoa hc rt kh nh mc mt cch chnh xc nh trong lnh vc sn xut vt cht, thm ch c th ni, lao ng khoa hc hu nh khng th nh mc. - Nhng thit b chuyn dng cho nghin cu khoa hc hu nh khng th khu hao, nu n c t trong bal ca cc nh nghin cu. C hai l do: + Th nht, tn sut s dng khng n nh v hu nh rt thp. Mt knh hin vi in t rt t tin c th ch s dng phn tch mt vi mu th nghim trong mt tun, i khi s dng dn dp trong vi ba ngy vi tn sut 24/24 gi, v sau hng thng, thm ch hng nm khng s dng n na. + Th hai, tc hao mn v hnh lun vt trc rt xa so vi tc hao mn hu hnh, mt thit b th nghim hoc mt my vi tnh t tin cha kp hao mn hu hnh th b li thi v k thut. - Hiu qu kinh t ca nghin cu khoa hc hu nh khng th xc nh c, ngay c nhng kt qu nghin cu v k thut di dng cc sng ch v hnh mu rt c gi tr v k thut, thm ch c th gi tr mua bn rt cao trn th trng, song khng th p dng ch v mt l do thun ty x hi, v nh vy hiu qu kinh t cng khng thnh hin thc. - Li nhun trong nghin cu khoa hc khng d xc nh.

IV. TIM LC KHOA HC Tim lc khoa hc ca mt quc gia l nng lc khoa hc quc gia m bo cho mi hot ng v pht trin ca ton b h thng t chc nghin cu khoa hc v cng ngh ca t nc. Tim lc khoa hc di do, khai thc c hiu qu s to ra mi thnh cng trong hin i ha khoa hc ca quc gia. Tim lc khoa hc c biu hin bng cc thng s sau y: 1. Nhn lc khoa hc Nhn lc khoa hc l i ng nhng ngi tham gia trc tip vo qu trnh nghin cu sng to khoa hc. Nhn lc khoa hc l tim nng ca mi tim nng, l nhn t quan trng nht to ra mi thnh cng khng nhng cho khoa hc, m cn cho tt c cc lnh vc hot ng khc ca nhn loi. Nhn lc khoa hc bao gm: cc nh khoa hc, cc nhn vin k thut v dch v khoa hc, i ng ny h tr nhau trong tm ti, sng to ra mi gi tr khoa hc. Nhn lc khoa hc quan trng nht l cc nh khoa hc. Cc nh khoa hc l nhng ngi c trnh t i hc tr ln trc tip tham gia vo qu trnh nghin cu v ging dy cc Vin nghin cu v cc Trng i hc. i ng ny gm c: + Tr l nghin cu v tr l ging dy + Nghin cu vin v ging vin + Nghin cu vin chnh v ging vin chnh + Nghin cu vin cp cao, ph gio s, vin s. Vi cc hc v: C nhn khoa hc, thc s khoa hc v Tin s khoa hc. iu quan trng nht ca nhn lc khoa hc l kh nng sng to ca h. Cc nh khoa hc thng c ba mc ti nng: 1- Nhng ngi c kh nng to ra nhng l thuyt c o, nhng trng phi mi, lm pht trin mnh m khoa hc v cng ngh. Nhng ngi ny tuy rt t nhng vai tr cc k quan trng i vi s pht trin ca khoa hc. 2- Nhng ngi c kh nng nghin cu hon thin v b sung tri thc hin c, lm phong ph thm kho tng tri thc nhn loi. 3- Nhng ngi c kh nng gii quyt nhng tnh hung, nhng cng vic c th ny sinh trong sn xut v i sng x hi. Cc nh khoa hc ti nng c nhng phm cht c bit sau y:

1- C tr tu pht trin cao, linh hot, c o, lun hng vo bn cht ca mi vn , bit quan st, bit ph phn v nh gi, ng thi cng bit b sung, hon thin nhng thiu st ca mnh v ca ngi khc. 2- C tri thc ton din v su sc trong lnh vc chuyn ngnh, ng thi c hiu bit rng v cc lnh vc lin ngnh. 3- C c tng tng sng to, c kh nng trc gic, tin on chnh xc, to bo v mo him trong t duy v trong hnh ng. 4- Say m khoa hc, c kh nng tp trung cao v lu di vo mt i tng nghin cu d l rt hp. 5- C tnh mc ch cao, kin tr vi tng khoa hc, khng ngi gian kh kh khn, quyt tm t ti mc ch bng mi bin php sng to. 6- C cc phm cht c bit: Khch quan, trung thc, thng thn, khim tn, ham hc hi, c tinh thn hp tc v i khi c nhng tnh cch c o khc. Trong sut cuc i lao ng ca nh khoa hc tnh tch cc sng to pht trin khng u, to thnh ng cong sng to. Mt quy lut cn c cc nh t chc, qun l v o to quan tm thch ng. Thc tin xc minh: Tr lc v sng to ca con ngi gim theo tui tc, s cn ci tr tu ln p sc sng v tnh nng ng, tui gi vic tip thu ci mi tr nn kh khn. Cc nh khoa hc cng c tui gi, thm ch cn gi nhanh hn ngi bnh thng, bi v tui tr h lao ng qu mt mi, cng hin nhiu tr lc cho khoa hc. Theo thng k, nc ta hin nay c khong trn hai vn cn b khoa hc ang lm vic trong hn 350 Vin nghin cu v trng i hc. y l con s ln v n pht trin rt nhanh trong my thp nin va qua. H l vn qu, ang lm pht trin nhanh chng b mt ca t nc. Tuy nhin, a s nhng nh khoa hc c trnh cao vo tui trung nin. xy dng v pht huy ht tim nng ca nhn lc khoa hc, cn c quy hoch o to cn b tr, b xung thng xuyn i ng cn b tr cho cc Vin nghin cu khoa hc, cc trng i hc cn sp xp h vo cc v tr lm vic hp l v to iu kin thun li nht cho h lm vic. Cn c chnh sch c bit i vi ti nng, cn u i nhn ti, coi nhn ti v tr tu nh ti sn qu gi nht ca quc gia.

2. Ti lc khoa hc Ti lc khoa hc l ton b ngn sch u t cho khoa hc v cng ngh. Ti lc l thng s quan trng nh gi tim lc khoa hc ca mt quc gia v l iu kin thit yu m bo cho s thnh cng ca mi k hoch trin khai nghin cu khoa hc. cc nc pht trin, ngi ta dnh mt khon ngn sch ln cho trin khai nghin cu khoa hc v cng ngh. y l khon ti chnh khng l, vi hng trm t USD, dnh cho cc chng trnh khoa hc. Nh c ti lc di do h t c nhng thnh tu ht sc to ln. nc ta, theo k hoch nh nc s dnh 2% tng thu nhp quc dn ngn sch cho nghin cu khoa hc vo nm 2000. Ngoi ngn sch do nh nc u t, cn c cc ngun khc b xung nh vay vn ngn hng, ngun t to do hp ng, lin kt nghin cu sn xut, chuyn giao cng ngh v vin tr ca cc t chc chnh ph hoc phi chnh ph. Ngn sch khoa hc ang c dng chi cho xy dng c bn, mua sm thit b, chi tr lng v sau l chi cho cc chng trnh nghin cu khoa hc t cp c s ti cp nh nc 3. Thng tin khoa hc Thng tin theo ngha chung nht l cc tin tc c ch cho mt hot ng no . Thng tin ny c hai cp: thng tin s cp v thng tin th cp. + Thng tin s cp (cn gi l thng tin u ngun) c thu nhn t cc hot ng x hi hoc sn xut, t cc cuc iu tra c bn, iu tra x hi hay quan st thc tin + Thng tin th cp (cn gi l thng tin tinh) qua x l bng k thut ton hc hay my tnh, thng tin th cp c cung cp cho cc c quan nghin cu chn lc, x l v s dng theo mc ch ca cc h ti. chnh l thng tin khoa hc. Nh c b my lgc vi php suy lun c bit m thng tin tr thnh cc l thuyt khoa hc. Nh vy, thng tin khoa hc l cc ti liu l thuyt hoc s liu thc tin ( qua x l) cung cp cho hot ng nghin cu khoa hc. Nh c thng tin khoa hc m b my khoa hc mi c th vn hnh to ra nhng gi tr mi. Thng tin khoa hc l sn phm nghin cu khoa hc hoc thu nhp t hot ng thc tin, thng tin khoa hc li l nguyn liu khoa hc ti sn xut to ra thng tin mi c gi tr cao hn.

Nghin cu khoa hc theo l thuyt thng tin l qu trnh thu thp, gia cng x l thng tin to h thng cc l thuyt thng tin mi. Cc ngun cung cp thng tin thng l: + T cc n phm cng b trong nc v th gii. + T cc kho ti liu lu tr quc gia. + T cc kt qu iu tra c bn hay iu tra x hi, cc cuc phng vn, cc cuc thi tho khoa hc. + Cc s liu thc t trong hot ng kinh t, x hi ca trung ng v a phng S lng v cht lng thng tin l nhng ch tiu rt quan trng i vi hot ng nghin cu khoa hc. V mt s lng, thng tin cn phi phong ph, a dng, nhiu chiu. V mt cht lng, thng tin phi khch quan, chnh xc v cp nht. Thng tin l iu kin sng cn ca hot ng khoa hc. Thiu thng tin, nghin cu khoa hc s ri vo tnh trng ca hot ng khoa hc. Thiu thng tin, nghin cu khoa hc s ri vo tnh trng mt phng hng, lc hu, nht l trong thi i bng n thng tin hin nay. 4. Vt lc khoa hc Vt lc khoa hc l ton b c s vt cht, thit b, vt t k thut chuyn dng trong nghin cu khoa hc. Vt lc l mt trong bn ngun lc m bo cho thnh cng ca hot ng nghin cu khoa hc. C s vt cht y , thit b phong ph, hin i l iu kin thun li khoa hc pht trin nhanh v ngc li thiu vt lc khng th tin hnh bt c hot ng khoa hc no. Vt lc khoa hc bao gm: + C s h tng nh tr s lm vic, phng th nghin, nh xng ni nghin cu, sn xut thc nghim. + My mc, thit b k thut ph thng hay c chng chuyn dng cho nghin cu khoa hc. + Nguyn liu, vt t k thut s dng trong th nghim, thc nghim, sn xut th nghim V nguyn tc, trong nghin cu khoa hc phng tin, thit b phi y , tinh xo, hin i, vi tiu chun k thut cao, nguyn vt liu s dng phi tinh khit, p ng y yu cu v nh tnh v nh lng.

Ngun cung cp thit b, vt t khoa hc rt a dng, c th l t ch to hay t ra hng t nh my chuyn sn xut thit b khoa hc. i vi Vit Nam nhp t nc ngoi vn l ngun quan trng nht Tm li, nghin cu khoa hc l mt hot ng c t chc c bit, mc ch ca n nhn thc v ci to th gii, phc v cho li ch ca con ngi. nghin cu khoa hc mi quc gia phi c tim nng, trong tim nng tr tu l tim nng ca mi tim nng. Cc ngun lc khc l iu kin thit yu m bo cho nghin cu khoa hc thnh cng. Nghin cu khoa hc phi c t chc thnh h thng cht ch, vi nhng chng trnh chin lc quc gia.

Chng III TIP CN V SNG TO KHOA HC

I. PHNG PHP LUN VI T CCH L TH GII KHCH QUAN S pht trin ca khoa hc hin i khng nhng em li cho con ngi nhng hiu bit su sc v th gii, m cn em li cho con ngi c nhng hiu bit v phng php nhn thc th gii, ngy nay cng vi bn thn khoa hc ngi ta ch ti phng php nhn thc khoa hc. Nghin cu khoa hc l hot ng tm ti khm ph bn cht v cc quy lut vn ng ca th gii, qu trnh ny c t chc ht sc cht ch, lun phi chn lc v s dng cc phng php nghin cu. Phng php gn lin vi hot ng c thc ca con ngi, l mt trong nhng yu t quyt nh s thnh cng ca hot ng nhn thc v ci to th gii. Phng php l phm tr phc tp, c phm vi bao qut rng, vi nhiu cp v rt phong ph v ni dung v chng loi. Phng php nghin cu khoa hc c ba c trng quan trng: + Mt l: Phng php lun gn vi nhng t tng c bn, c tnh nguyn tc, nh hng ch o hot ng, chnh l cc quan im tip cn i tng, l th gii quan ca nh nghin cu. + Hai l: Phng php l mt h thng cc phng thc hot ng, bao gm th php, cc thao tc hot ng c tnh k thut. l cc phng php c th. + Ba l: Phng php l h thng cc quy trnh hot ng, l trnh t cc bc i, bao gm logc tin trnh v lgc ni dung ca hot ng. Phng php c tnh quy trnh. Nh vy, phng php nghin cu khoa hc c lin quan ti ba vn quan trng. Phng php lun, phng php c th v lgc tin hnh cc cng trnh khoa hc. Trong nghin cu khoa hc phng php v phng php lun l hai khi nim gn nhau nhng khng ng nht, Phng php lun l h thng cc quan im, nguyn tc ch o ch th xc nh con ng v phm vi nghin cu. Phng php l cch thc, th on hot ng c th ca ch th. Ci th nht

thun ty l lun, ci th hai va l lun va thc tin, ci th nht ch o ci th hai, ci th hai xut pht t ci th nht trong s thng nht chung. Cc quan im phng php lun nghin cu khoa hc c tnh l lun cho nn thng mang mu sc Tit hc, tuy nhin n kkhng ng nht vi Trit hc. Phng php lun nghin cu khoa hc l s vn dng cc quan im Trit hc (nh th gii quan) tip cn v nhn thc th gii. Cc quan im phng php lun l mt h thng, tn ti vi ba cp : + C nhng quan im chung nht ch dn hot ng nhn thc i vi tt c lnh vc khoa hc, chnh l cc quan im duy vt bin chng v duy vt lch s, n l nn tng ca mi t tng hc thut. Quan im duy vt bin chng l c s xut pht cho cc quan im Phng php lun chung v Phng php lun chuyn ngnh. + C nhng quan im phng php lun chung p dng cho mt nhm ngnh hay mt s lnh vc khoa hc, th d phng php lun nghin cu khoa hc x hi, phng php lun nghin cu khoa hc T nhin hay K thut + C nhng quan im ring dng cho b mn, mt chuyn ngnh c th. Th d: Phng php lun nghin cu Ton hc, phng php lun nghin cu Kinh t, phng php lun nghin cu Tm l hc Sau y chng ta s nghin cu cc quan im phng php lun chung nht cho cc lnh vc khoa hc. II. CC QUAN IM PHNG PHP LUN CHUNG NHT TRONG NGHIN CU KHOA HC. 1- Php bin chng duy vt l c s chung ca mi nhn thc khoa hc. Php bin chng duy vt l s thng nht hu c gia php duy vt v php bin chng trong nhn nhn th gii. Php bin chng duy vt l s kt tinh ca cc thnh tu khoa hc v cc t tng Trit hc nhn loi. Php duy vt l s khng nh vt cht l ci c trc quyt nh thc, thc l s phn nh hin thc khch quan vo b no ca con ngi. Php bin chng trnh by mt cch h thng tnh bin chng ca th gii bng cc phm tr v nhng quy lut chung ca th gii t nhin v rt ra nhng quan im, nhng quy tc ch o hot ng ca con ngi. Php bin chng duy vt bao gm hai nguyn l, nhng cp phm tr v nhng quy lut c bn, chng va l c s l lun v l phng php nhn thc th gii.

+ Hai nguyn l c bn ca php duy vt bin chng l: - Nguyn l v mi lin h ph bin ca th gii ch ra cho cc nh nghin cu tnh v hn ca th gii v tnh hu hn ca cc s kin, hin tng c th v cc mi quan h phc tp ca chng. Nguyn l ny i hi s qun trit tnh h thng v ton din trong nghin cu cc hin tng ca th gii. - Nguyn l v tnh pht trin ca th gii ch ra rng mi s vt, hin tng u vn ng v bin i khng ngng v u c xu hng pht trin. Nghin cu khoa hc i hi phi xem xt cc s kin trong trng thi vn ng pht trin v bin i khng ngng ca chng. + Cc cp phm tr ni dung v hnh thc, ci chung v ci ring, tt nhin v ngu nhin, nguyn nh v kt qul c s phng php lun cho vic nghin cu tnh ton din, chnh xc, su sc v cc hin tng ca th gii. + Ba quy lut: u tranh v thng nht gia cc mt i lp, quy lut chuyn ha t nhng bin i v lng thnh nhng bin i v cht, quy lut ph nh ca ph nh ch o qu trnh nghin cu theo quan im ton din, pht trin ca lsch s tm ra ngun gc, ng lc, con ng v xu hng pht trin ca th gii. Cc nguyn l, phm tr, quy lut ca php bin chng duy vt c ngha phng php lun cc k quan trng, chng cn c vn dng vo c trong nhn thc khoa hc t nhin, khoa hc x hi v hot ng thc tin. Cc nh khoa hc ch c ng trn lp trng duy vt bin chng nghin cu th gii mi c th t ti chn l khch quan. 2 Quan im h thng cut trc trong nghin c khoa hc. Quan im h thng cu trc l mt lun im quan trng ca phng php lun nhn thc. hiu r v vn dng ng n quan im ny ta cn xem xt cc khi nim sau y: + H thng l tp hp cc thnh t to thnh mt chnh th trn vn, n nh v vn ng theo quy lut tng hp. Mt h thng bao gi cng c mt cu trc gm nhiu thnh t, mi thnh t li c nhng cu trc nh hn. Nh vy h thng nh bao gi cng nm trong mt h thng ln chnh l mi trng, gia h thng v mi trng c mi quan h tc ng hai chiu. Mi thnh t ca h thng l mt b phn c v tr c lp, c chng nng ring v lun vn ng theo quy lut ca ton h thng. Cc thnh t ca h

thng c quan h bin chng vi nhau bng quan h vt cht v quan h chc nng. Nh vy thnh t l mt b phn ca mt h thng, c tnh xc nh v cht, c chng nng ring. Cc thnh t c mi quan h, tc ng qua li vi nhau to thnh mt th thng nht. Tnh chnh th l tnh cht c bn nht ca h thng bi v mi thnh t ch tn ti trong mi quan h vi cc thnh t khc trong h thng chung. Tnh h thng l thuc tnh, quan trng ca th gii v chnh n li l mt trong s quan trng nh gi trnh pht trin ca th gii. Chnh v vy, nghin cu khoa hc c nhim v quan trng l pht hin tnh h thng ca cc i tng. Tnh h thng c kha cnh phng php lun v kha cnh ng dng. Nhn thc y v chng c ngha quan trng i vi c thc tin. Tnh h thng trc ht l cng c phng php lun, bi v vic nghin cu y cc thuc tnh v cc quy lut c tnh h thng l c s x hi quy trnh nhn thc cho mi i tng phc tp. Tnh h thng gi trn thc tin v n em li gi trn thc s, c th vn dng vo thc tin sn xut, nghin cu khoa hc, k thut v qun l x hi. Phng php h thng l con ng nghin cu cc i tng phc tp trn c s phn tch i tng thnh cc b phn nghin cu mt cch su sc, tm ra tnh h thng, tnh ton din ca i tng. Phng php h thng l cng c phng php lun, n gip ta nghin cu cc i tng phc tp v cho ta mt sn phm khoa hc c cu trc lgc cht ch. Quan im h thng cu trc l mt lun im quan trng ca phng php lun, n yu cu phi xem xt cc i tng mt cch ton din nhiu mt, nhiu mi quan h, trong trng thi vn ng v pht trin, trong nhng iu kin hon cnh c th tm ra bn cht v cc quy lut vn ng ca i tng. Quan im ny ch dn qu trnh nghin cu cc i tng phc tp bng phng php h thng tm ra cu trc, pht hin ra tnh h thng theo quy lut ca ci ton th. Bn cht ca quan im h thng, cu trc c th tp trung my im: + Nghin cu cc i tng phc tp phi xem hu c ca cc thnh t trong h thng tm ra quy lut pht trin ni ti ca h thng. + Nghin cu i tng trong mi quan h vi mi trng, thy c mi quan h chi pohois gia i tng v mi trng, thy c tnh quy nh ca

mi trng v pht trin nhng iu kin cn thit cho s pht trin thun li ca i tng. + Kt qu nghin cu phi c trnh by r rng khc trit, to thnh mt h thng cht ch, c tnh logc cao. Nh vy nghin cu khoa hc theo quan im h thng cu trc cho ta tri thc y ton din, khch quan v i tng, thy c mi quan h ca h thng vi cc hin tng khc, t m thy c ci trit , khch quan ca tri thc khoa hc. 3- Quan im lch s lgc trong nghin cu khoa hc Quan im lch s lgc trong nghin cu khoa hc l mt lun im quan trng ca phng php lun nghin cu khoa hc. Thc hin quan im ny mt mt cho php ta nhn thy ton b s pott ca i tng nghin cu; s xut hin qu trnh din bin, pht trin v kt thc s kin. Gip ta pht hin cc quy lut pht trin tt yu ca i tng, im m bt c hot ng khoa hc no cng hng ti nh mt mc ch quan trng nht. Lch s l s vn ng c thc ca cc i tng trong th gii khch quan. S din bin lch s bao gi cng phc tp, quanh co v y mu thun, trong nhng iu kin hon cnh c th nht nh. Lch s c nhng din bin thnh cng v c c nhng tht bi. S din bin lch s bao gi cng xut pht t nhng nguyn nhn, t nguyn nhn dn n h qu. iu kin lch s thun li thc y nhanh qu trnh pht trin ca cc s kin. S pht trin ca lch s l s din bin khch quan. Lgc l s phn nh qu trnh pht trin ca thc tin lch s vo thc ca con ngi. Lgc l ci tt yu, l trt t din bin, l con ng ngn nht ca s pht trin lch s. Lgc l kt qu nhn thc ca con ngi v s din bin c quy lut ca i tng. Nghin cu khoa hc v bn cht l nhng c gng nhm pht hin ra ci lgc tt yu y ca hin thc. Quan im lch s - lgic trong nghin cu khoa hc yu cu phi nghin cu i tng bng phng php lch s. Pht hin ngun gc ny sinh, qu trnh din bin ca i tng trong nhng thi gian. Pht hin ngun gc ny sinh, qu trnh din bin ca i tng trong nhng thi gian, khng gian vi nhng iu kin hon cnh c th.

Lch s v lgic tuy l hai phm tr nhng thng nht vi nhau. Ngin cu khoa hc i t ci lch s pht hin ci tt yu ca lch s, l ci lgic khch uqna ca s pht trin lch s . Bo m s thng nht gia tnh lch s v tnh lgic trong nghin cu khoa hc chnh l tn trng lch s khch quan, l hiu trit nhng iu kin c tht ca mi s din bin ca i tng nghin cu. Phi pht hin ra cc quy lut pht trin chung ca s tht lch s. iu ni ln ngha l lun v ngha thc tin ca quan im lch s v lgc. 4 Quan im thc tin trong nghin cu khoa hc Quan im thc tin l lun im quan trng ca phng php lun, n yu cu nghin cu khoa hc phi bm st s pht trin ca thc t sinh ng. Thc tin l ton b nhng hot ng vt cht c tnh cht lch s - x hi ca con ngi lm bin i t nhin v x hi. Din bin ca hin thc l din bin khch quan, vi nhng s kin a dng, phc tp, pht trin nhiu khuynh hng, c nhng thc tin tin tin, c nhng thc tin yu km v c nhng mu thun, nhng xu hng chng i nhau cn gii quyt, khc phc. Cc s kin ca thc tin l nhng gi rt quan trng cho nhng tng ca cc ti khoa hc. Nhu cu gii quyt nhng mu thun ca thc tin l ng lc thc y qu trnh trin khai mi hot ng nghin cu khoa hc. Nghin cu khoa hc thc cht l hng vo khm ph cc s kin, pht hin cc quy lut pht trin ca hin thc. Nhng tri thc ny c ngha to ln bi v n hng ti phc v trc tip cho cuc sng ca con ngi. Chnh v th m mi ti nghin cu khoa hc phi c tnh cp thit xut pht t thc tin v phi c ngha l lun v ngha thc tin. Mc ch ca nghin cu khoa hc suy cho cng v thc cht l tm ra phng php tt nht ci to thc tin phc v cho cuc sng ca con ngi. Nghin cu khoa hc lun bm st thc tin, coi thc tin l tiu chun nh gi cc sn phm khoa hc. Khoa hc l chn l ch khi no n ph hp vi thc tin v c gi tr ci to thc tin. Nh vy, thc tin va l ngun gc, va l ng lc, va l mc tiu, va l tiu chun nh gi sn phm nghin cu khoa hc. Quan im thc tin trong nghin cu khoa hc c ngha to ln, qun trit quan im thc tin va c li cho khoa hc, va c li cho thc tin. Cng cuc cng nghip ha, hin i ha t nc ang t ra cho khoa hc rt nhiu

vn nghin cu v ngc li nghin cu khoa hc phi nhm vo gii quyt nhng vn ca thc tin, phc v cho s pht trin ca nc ta. III C CH SNG TO KHOA HC (MECHANISM) Nghin cu khoa hc l hot ng sng to ca cc nh khoa hc, thng bt u t vic xut hin nhng tng v ch , tip n l nhng din bin c bit trong t duy v cui cng dn n pht minh. Mt vn quan trng c t ra l c ch sng to khoa hc ny sinh v pht trin nh th no trong hot ng t duy ca cc nh khoa hc? Phn tch qu trnh pht minh ca cc nh khoa hc c tn tui trong lch s khoa hc th gii v tng kt cc qu trnh nghin cu sng to trong thc tin hin i, ta thy c ba loi c ch sng to sau y: 1 C ch trc gic (Intuition) Trong nghin cu khoa hc, vi cc nh bc hc ti nng nhiu khi c cc tng c o xut hin ht sc t ngt, b qua tt c cc bc, cc thao tc t duy theo lgc thng thng v ngay tc khc h nhn thy r mi iu cn thit. Trong trng hp ny bn thn cc nh khoa hc khng gii thch c v sao v t u n ti. H ch bit rng thi im y tng xut hin nh mt tia chp h ri vo thi im bng sng nhn r chn l. Vic bt ng xut hin mt tng khoa hc, mt cch gii quyt vn , m cc nh khoa hc phi vt ln nhiu nm cha ra, l ci nhy vt ca t duy c gi l trc gic (hay cn gi l trc cm). Trong lch s pht minh khoa hc c rt nhiu trng hp nh th. Nh trc gic, con ngi khm ph nhiu iu k diu, vi nhng pht minh v i. Niutn pht hin ra nh lut vn vt hp dn nh quan st hin tng qu to ri. Acsimet ngay trong bn tm pht hin ra quy tc tnh lc y ca nc i vi mt vn nhn chm trong . Gaox nh ton hc ni ting t thut: Vic gii mt bi ton m toi loay hoay vi nm khng xong, bng cui cng n n nhng khng phi bng s c gng vt v cch gii quyt bt ng nh mt tia chp (xem: Khi lc v lch s v l lun pht trin khoa hc. NXB Khoa hc X hi. H Ni 1975 tr.128). Gii thch v nh gi hin tng trc gic ny c nhiu cch khc nhau. Nhng ngi theo ch ngha duy tm, tuyt i ha trc gic, h khoa hcng nh tt c cc pht minh khoa hc u nh trc gic. H cho rng trc gic l g phi l tnh, ngoi lgc, l s thnh cng ca cm hng, mt mn qu ca Thng .

Cc nh khoa hc duy vt cho rng mn qu ny chnh l kt qu lao ng khng mt mi ca bn thn con ngi, l bc nhy vt ca t duy, gii phng s km hm ca phng php c, xut hin nng lc tr tuy c bit v dn n pht minh. Trc gic l kt qu ca s dn nn tr tu v kin thc, l s bng n da trn nhiu thao tc t duy pht trin nhiu trnh khc nhau. Trc gic l sn phm ca ti nng, l kt qu ca s tch ly kin thc, ng thi l kt qu ca s say m, s kin tr lao ng sng to. Khng c mt pht minh no li ngu nhin nm ngoi tm hot ng kin tr vi mt nh hng khoa hc nghim tc. 2 C ch Algrit (Algorithm) Trong qu trnh nghin cu khoa hc, c bit l trong sng to k thut, c th t ti kt qu, khi t duy ca cc nh nghin cu tun th cc bc i vi mt nguyn tc, mt trt t to thnh chui thao tc lgc hp l. Bn ghi chnh xc trt t cc bc i gii bi ton sng to nh th c gi l mt Algrit sng to (hay cn gi l thut ton). Theo quan im ny th cc pht minh khoa hc T nhin v k thut v thc cht l pht hin ra cc algrit sng to. Khi thc c mt bn ghi chnh xc cc bc i lgc ca mt loi cng vic, th cng c ngha l s thc hin thnh cng loi cng vic . T tng c bn ca algrit sng to l: cc h k thut hnh thnh v pht trin khng phi ngu nhin, m theo nhng quy tc nht nh, ta c th nhn thc c cc quy tc y v s dng chng mt cch c thc, s trnh c nhng php th - sai mt cch v ch. C s gii quyt mt bi ton sng to ly quy lut bin chng v s pht trin ca cc h k thut. Bi ton sng to c gii bng cch phn tch mt khi lng ln, c khi hng nghn cc thng tin (Patent) v mt gii php. Algrit gii cc bi ton sng to vi h thng cc quy tc (cc thut chun) l cc c ch ch yu hon thin cc h k thut. iu quan trng l kh thng tin lun c b sung v chnh l thng xuyn. Vic gii quyt cc bi ton sng to c tin hnh khng th bng cc php th - sai m phi c tin hnh c k hoch. Ngi ta p dng cc thut ton vi nhng bin i c bit bng cc th thut chuyn mn ph v sc tm l ca li t duy truyn thng v to nn qu trnh tng tng mi c tnh sng to.

Nm vng cc quy tc pht trin ca cc h k thut cho php ta khng ch gii thch c cc bi ton c sn, m cn d on c cc khoa hc nng xut hin cc bi ton mi. Cc d on ny chnh xc hn nhiu so vi nhng d on nh cc phng php ch quan. Gii cc bi ton sng to gn lin vi s pht trin ca cc h k thut. Nh vy, cc alrit sng to c chuyn thnh l thuyt pht trin ca cc h k thut. Algrit cc cng ngh sng to, mt cng ngh quan trng nht trong cc cng ngh hin i. 3 C ch ristie (Heuristies) Thng thng nghin cu khoa hc bt u t vic pht hin ti. ti l mt vn khoa hc c hnh thnh do pht hin cc mu thun, cc mt thiu st ca l thuyt hay thc tin no . Cc mu thun ny khng th gii quyt c bng nhng iu bit, t cc nh khoa hc vo mt tnh hung phi nghin cu tm ti. Trn c s phn tch nhiu hin tng, s kin tng t vi hin tng mi pht hiu, ngi ta tm thy nhng iu ging nhau v nhng khc nhau ca chng. Bng nhng tri thc v kinh nghim c, bng php tng t (Anology) v tr tng tng m phng on bn cht hin tng, s kin va pht hin, tc l hnh thnh mt gi thuyt khoa hc (Hypothesis) T gi thuyt khoa hc, nh l mt d bo nh hng, gip ta tm cch chng minh khng nh chnh iu phng on ban u y. Vy l qu trnh nghin cu khoa hc c thc hin bng con ng xut v chng minh mt gi thuyt khoa hc v mt s kin, hin tng mi. Con ng sng to nh th c gi l sng to theo c ch ristic. Vn trung tam ca c ch sng to ristic l xut gi thuyt khoa hc. Gi thuyt khoa hc l mt gi nh, mt d on ht sc c o v bn cht i tng nghin cu. xut mt gi thuyt, nh khoa hc phi c chuyn mn vng chc, phi c kinh nghim hot ng sng to phong ph v c bit v phi c nng lc d on. IV. K NNG NGHIN CU KHOA HC Bt c hot ng no, ch th hot ng cng phi l ngi tho vic, nghin cu khoa hc l lao ng c bit li cng i hi s thnh tho mc cao hn. S thnh tho trong nghin cu khoa hc chnh l s nm vng cc k nng nghin cu.

Nghin cu khoa hc ngoi vic i hi cc nh khoa hc phi c mt nng lc c bit, mt uyn bc v kin trc, sc so v nhy cm trong t duy, cn i hi cc nh phi c mt quan im tip cn i tng, c mt chin lc nv ng n, nm vng cc quy trnh lgic khch quan v s thnh tho trong s dng cc phng tin k thut thu thp, x l thng tin v cc trnh by cc kt qu nghin cu, ngha l phi c k nng nghin cu. K nng nghin cu khoa hc l kh nng thc hin thnh cng cc cng trnh khoa hc trn c s nm vng cc quan im phng php lun, s dng thnh tho phng php v k thut nghin cu. K thut nghin cu khoa hc bao gm mt t chc cc cch thc cc con ng nghin cu, vi nhiu mc phc tp, m nh khoa hc phi thc hin thnh tho. H thng k nng ny c th phn thnh ba nhm sau y: Nhm th nht: Nhm k nng nm vng l lun khoa hc v phng php lun nghin cu. nhm ny cc k nng cc k thut nghin cu th hin bt u t pht hin ti, xy dng chin lc v chin thut nghin cu. Xc nh cc cch tip cn i tng, cc quan im gii quyt vn , lp cng, xy dng gi thuyt, tm lgic mi, to h thng mi. Nhm th hai: Nhm k thut s dng thnh tho cc phng tin nghin cu c th. Cc nh khoa hc phi nm vng cc phng php nghin cu trong phm vi chuyn mn v bit s dng chng mt cch hp l vo ti ca mnh. Phng php nghin cu khoa hc l phm tr phc tp, n gao gm nhiu thao tc, n gin nht nh tm t liu, n nhng phng php phc tp hn l tc ng vo i tng thc. Nhm th ba: Nhm k nng s dng k thut nghin cu, l vic cc nh khoa hc phi thnh tho trong vic s dng cc phng tin, cng c k thut thu thp, x l v trnh by thng tin khoa hc. Vic thu thp thng tin c th bng k thut quan st, iu tra, bng s dng cc thit b my mc hay tra cu cc ti liu lu tr X l thng tin c th bng thng k ton hc, c th bng my vi tnh trnh by thng tin phi m bo ng cc yu cu k thut, cc s , biu chnh xc Ngha l trong nghin cu khoa hc k thut cng cn phi thnh tho. Tm li: k nng nghin cu l mt h thng phc tp, nhiu thnh phn. Cc k nng l iu kin thit yu thc hin thnh cng cc cng trnh nghin cu khoa hc.

Chng IV NI DUNG CA NGHIN CU KHOA HC D nghin cu khoa hc thuc lnh vc no (khoa hc t nhin, khoa hc k thut v cng ngh, khoa hc x hi v nhn vn,v.v), th suy cho cng trong nghin cu khoa hc cng u phi thc hin mt trnh t thao tc sau: thit lp v quan st s kin, pht hin vn nghin cu, xy dng khi nim, t gi thuyt nghin cu v kim chng gi thuyt nghin cu. I. THIT LP S KIN Vai tr ca s kin trong nghin cu khoa hc rt quan trng. S kin tn ti ngay trong t nhin v trong i sng x hi. Ngi nghin cu thu thp s kin nh quan st, trong hng lot trng hp, ngi nghin cu phi ch ng l quan st. Quan st ng mt vai tr xy dng khi nim; quan st t gi thuyt, v quan st kim chng gi thuyt. II. PHT HIN VN NGHIN CU Vn nghin cu l nhng iu cha bit, hoc cha bit thu o v bn cht s vt hoc hin tng, cn c l sng r trong qu trnh nghin cu. Khi ni n nghin cu khoa hc l s tn ti nhm khm ph quy lut bn cht ca s vt hoc hin tng, hoc sng to nhng gii php mi cho mc ch ci to th goi, th cng c ngha, nghin cu khoa hc, trong mi trng hp u nhm vo nhng iu cha bit (mt quy lut cha bit c khm ph, mt gii php cha c sng to, mt hnh mu cha c kim chng). V vy, vn nghin cu l mt cu hi cn c gii p trong nghin cu. Khi pht hin c vn ngi nghin cu tt yu s ny sinh hng lot tng gii quyt. tng c gi l tng nghin cu, hoc cn gi l tng khoa hc. y chnh l c s ban u i n nhng gi thuyt nghin cu. Con ng hnh thnh tng nghin cu: Cui cng, vn c t ra v mt phng php lun l lm th no pht hin c nhng vn nghin cu n c tng nghin cu? i vi ngi nghin cu c mt b dy kinh nghim, th rt c th lun c nhng tng nv thng trc trong u. Tuy nhin, i vi nhng ngi nghin cu mi bc chn vo con ng nghin cu, th cch thc hnh thnh tng nghin cu l mt vn ng c quan tm. i th c th c nhng con con ng dau y dn n tng nghin cu:

+ Pht hin nhng k h trong khoa hc: Loi tng ny xut hin khi ngi nghin cu bt cht nhn ra ch yu hoc nhng ni dung cha c gii quyt trn vn v mt khoa hc trong cc ti liu khoa hc trong qu trnh vit nhn xt phn bin cho mt cng trnh khoa hc ca ng nghip. + Nhn dng nhng bt ng trong tranh lun khoa hc: Loi tng ny xut hin trong khi tham d nhng hi ngh khoa hc. Do s vn ng ca b no m trong u ngi nghin cu ny ra nhng suy lun lin tc trc nhng kin tranh lun, nhng nhn xt phn bin, dn n nhng tng hon ton mi l mang bn sc ring bit ca mnh. + Ngh ngc li nhng quan im thng thng: Loi tng ny xut hin tng t nh khi hnh thnh khch ngi trn xe chy vi tc nhanh c cm gic nh mi vt u chy ngc li hng xe chuyn ng. V mt logic hc, y l s tm kim mt khi nim i lp vi khi nim ang tn ti, ngha l, i tm kim mt cch phn i khi nim. D hnh thnh nyv mi s vt dn n nhng tng nghin cu thng rt c o c trong khoa hc t nhin, khoa hc k thut v trong khoa hc x hi. + S nhn dng nhng vng mc trong hot ng kinh t: Nhiu kh khn ny sinh trong hot ng sn xut, hot ng x hi, khng th s dng nhng bin pho thng thng x l. Thc t ny t trc ngi nghin cu nhng cu hi phi tr li (xut hin vn nghin cu), i hi ngi nghin cu phi xut nhng gii php mi xut pht t vic nghin cu tn gc r nhng quy lut ca s vt hin tng. + S ku ca phn nn ca ngi khng am hiu: i khi nhiu tng nghin cu c xut hin nh s bt gp nhng li phn nn ca nhng nhng ngi khng am hiu trong lnh vc m ngi nghin cu quan tm. Khi ngi nghin cu thai nghn nhng tng sng to khc nhau, s bt gp ngun ny i khi a n nhng tng nghin cu sng to bt ng. + Nhng tng khoa hc bt cht xut hin: y l nhng tng khoa hc xut hin mt cch ngu nhin trong u ngi nghin cu khng phc thuc bt c l do, thi gian hoc khng gian no. iu ny cui cng i vi ngi nghin cu l: 1) Cc tng khoa hc thng xuyn xut hin rt nhanh, i khi ch nh mt ngh thong qua trong t duy v mt vn khc. V vy, ngi nghin cu cn ghi li ngay v b nh sinh hc s xa nha i rt nhanh mi thng tin qu gi nu nh n khng c giao nhim v tip tc x l.

2) tng nghin cu nh mang mt ngha thc t i vi khoa hc. N phi c ngi nghin cu tip tc pht trin t duy nng ln n mt trnh cao hn. l gi thuyt nghin cu. III- XY DNG KHI NIM Xy dng khi nim l cng vic u tin ca ngi nghin cu, bi v khng c s thng nht khi nim th khng th c ngn ng chung trong tranh lun khoa hc. Trong bt c nghin cu no, ngi nghin cu cng cn phi chun ha nhng khi nim vn c s dng trong cc lnh vc khc, thng nht ha nhng khi nim c hiu bit khc nhau trong cc lnh vc khc nhau v phi xy dng nhng khi nim han ton mi p ng cho s i hi ca nhim v nghin cu mi. 1. Khi nim l g ? Khi nim l mt hnh thc t duy phn nh nhng thuc tnh bn cht v chng ca mt nhm s vt trong th gii quan. Khi nim l kt qu ca qu trnh tru tng ha v khi qut ha mt nhm vt trong th thi khch quan. Tru tng ha l mt phng php ca t duy, trong chng ta tch mt mt ring l ca s vt ra khi nhng mt khc, nhm nhn thc su sc tng mt ring l, trn c s t duy ca chng ta phn tch, so snh, la chn pht hin ra c mt ca bn cht s vt hin tng. Nhng t duy ca con ngi khng dng li tru tng ha. Sau khi pht hin ra c nhng thuc tnh bn cht ca s vt, t duy con ngi c xu hng nhn ra xung quanh xem cn c nhng s vt no na cng c nhng thuc tnh bn cht m ta pht hin c s vt c chung thuc tnh bn cht. l s khi qut ca qu trnh tru tng ha v khi qut ha pc ghi li di hnh thc khi nim. Nh vy, khi nim l s phn nh trong nhn thc ci chung v ci bn cht ca mt nhm s vt m ta nhn c sau khi tru tng ha v khi qut ha ti liu do thc tin cung cp. Chnh v vy, khi nim l sn phm cao nht ca b c con ngi. 2- Khi nim v t Mi khi nim c biu hin di ngn ng bng mt cm t (tn gi). Cn ch rng tn gi l ci ch quan v ngi ta quy c vi nhau. Cn ni dung ca khi nim l ci khch quan. Ni dung ca s vt khch quan quy nh. Ni dung khng ph thuc vo mun ca ch quan. l ni dung

khch quan vn c ca s vt.Chnh v vy, tn gi c th thay i, nhng khng v th m ni dung ca khi nim phi thay i theo. 3- Ni hm v ngoi din ca khi nim. Khi nim gm 2 b phn chnh l: Ni hm v ngoi din. Ni hm: Ni hm ca khi nim l nhng hiu bit v ton th thuc tnh bn cht ca s vt c phn nh trong khi nim. Ngoi din: Ngoi din ca khi nim l ton th nhng s vt c cha cc thuc tnh bn cht c phn nh trong khi nim. Gia ni hm v ngoi din c quan h t l nghch: khi m rng ngoi din ca khi nim th nhng du hiu c trng trong ni hm ca khi nim b thu hp v ngc li, khi thu hp ngoi din ca khi nim th ni hm khi nim c m rng ra. Th d, khi m rng ngoi din ca khi nim la bng hoa ta c hoa hng, hoa hu, hoa lan,v.v Nhng nu ta thu hp ngoi din ca khi nim ch l hoa hng th ta c hng nhung, hng bch, hng vng 4- Phng php nh ngha mt khi nim: Cng vic ca nghin cu khoa hc buc ngi nghin cu phi nh ngha cc kinh nghim. C nhiu hnh thc nh ngha khi nim khoa hc: 1- Lgc hnh thc c bit ch n phng php nh ngha mt khi nim bng cch quy vo mt khi nim c ngoai din rng hn. V d, trong nh ngha trit hc khoa hc v quy lut chung nht ca th gii v s nhn thc th gii ta c th thy: trit hc s vt cn nh ngha; khoa hc s vt gn b v c ngoi din rng hn; : quy lut chung nht ni hm ca s vt cn nh ngha. Tuy nhin, phng php ny l vn nng, bi v, phng php ny khng th s dng c khi ta nh ngha nhng khi nim m khng c cc khi nim khc c ngoi din rng hn. Th d khi nh ngha cc khi nim phm tr. Chng hn nh khi ta nh ngha khi nim v phm tr vt cht. Phng php nh ngha phm tr vt cht ca Lnin l mt ng gp cho khoa hc lgic. 2- nh ngha pht sinh l loi nh ngha trnh by ngun gc hnh thnh i tng. Th d: ng trn l ng cong khp kn c to nn bi im A quay quanh im O vi khong cch khng i.

3- nh ngha m t l loi hnh nh ngha lm r i tng bng cch lit k cc ngoi din ca khi nim. Th d: Ngi tha k l nhng ngi c quan h hn nhn hay huyt thng vi ch ti sn, nh cha m, v chng, con ci, anh em rut Ti s dng, phng php nh ngha khi nim trn, cn ch n cc quy tc sau y: Quy tc 1: nh ngha phi cn i. iu c ngha l ngoi dien ca khi nim c nh ngha phi cn i vi ngoi din ca khi nim dng nh ngha. Quy tc 2: Trong nh ngha khng c ni vng quanh. Quy tc 3: Trong nh ngha phi ch ra nhng thuc tnh bn cht ca i tng di hnh thc khng inhk. Th d: Nu ta nh ngha: Lgic hc l khoa hc v t duy. y l mt nh ngha khng cn i, qu rng. bi v ngoi din ca khi nim khoa hc v t duy qu rng so vi khi nim lgic hc. Nu ta nh ngha: Lgic hc l khoa hc v t duy ng n, th mt cu hi t ra l : T duy ng n l g?. Nu cu tr li l: T duy ng n l s t duy tun theo nhng quy t ca logic hc. Th y l mt nh ngha ni vng quanh, y khng lm r c ni hm ca khi nim cn c nh ngha. T GI THUYT NGHIN CU I- Khi nim v gi thuyt nghin cu Cng nh vic xy dng khi nim, t gi thuyt v kim chng gi thuyt l cng vic thit yu s mt ca nghin cu khoa hc. Thit nhng thao tsac lgic ny th khng co nghin cu khoa hc. Gi thuyt l khi im ca mi nv khoa hc, khng c khoa hc no m li khng c gi thuyt . Mt gi thuyt c th c t ra ph hp vi quy lut vn ng ca s vt hoc hin tng, song rt c kh nng l gi thuyt c t ra khng ph hp v b bc b hon ton sau mt qu trnh nghin cu, nhng i vi nghin cu khoa hc, c mt gi thuyt sai cn hn khng c mt gi thuyt no c . II- c trng khoa hc cc gi thuyt nghin cu Gi thuyt nghin cu l mt kt lun gi nh v bn cht ca s vt hin tng mang tnh cht nh hng, cn c tip tc kim chng. Gi thuyt khng phi ch l mt mnh n gin, m ng thi cn l mt chn l, mt
** *

lun im chn l c kim chng cc s kin v lun c, v nh vy, gi thuyt s phi c kim chng. Tuy nhin, mt gi thuyt nghin cu ch c th mang tnh khoa hc khi hi nhng iu kin sau: + Gi thuyt phi c xy dng trn c s cc s kin c quan st. Ni nh Claude Berarde, gi thuyt phi c im ta trong t nhin. + Gi thuyt khng c tri vi nhng l thuyt c xc nhn tnh ng n v mt khoa hc. ng nhin iu ny i khi li c th tr thnh mt bi kch cho khoa hc nu c nhng quan nim b ng nhn l c xc nhn v mt khoa hc. Khng c cch no khc phc kh khn ny tt hn l s nhn ni, tp trung mi n lc nghin cu chng minh gi thuyt mt cch y lun c khoa hc. + Gi thuyt c kim chng bng l thuyt hay bng thc nghim. Tuy nhin khng phi gi thuyt no cng c th chng minh hoc b bc b ngay trong thi i ca n. III- Quan h gi thuyt nghin cu v phn on v suy lun lgic V mt lgic hc, gi thuyt c trnh by di dng mt phn on khoa hc. V vy, c th t c gi thuyt mt cch ng n, ngi nghin cu cn nm vng nhng kin thc lgic hc phn on. Phn on l mt thao tc lgic nh ngi ta ni lin cc khi nim khng nh khi nim ny l hoc khng phi l khi nim kia. 3.1- Phn on a) Phn on n Phn on l mt hnh thc ca t duy nhm khng nh hay ph nh mt thuc tnh no ca s vt hay hin tng trong th gii khch quan. Lgic hnh thc phn chia phn on n thnh 4 loi sau: + Phn on khng nh ton th, c hnh thc lgic l: Mi S v P. + Phn on khng nh mt b phn, c hnh thc lgic l: Mt s S l P. + Phn on ph nh ton th, c hnh thc lgic l: Khng S no l P. + Phn on ph nh mt b phn, c hnh thc lgic l : Mt s D khng l P.

Ngi ta quy c ly ch ci A v I ch cc phn on khng nh ton th v khng nh b phn, ly ch ci E v O ch cc phn on ph nh ton th v ph nh b phn: A = mi S l P; I = Mt s S l P; E = Khng S no l P; O = Mt s S khng l P. Mi quan h cc phn on trn c biu din trn hnh nh sau: T s trn ta thy quan h gia A vi I (cng nh E vi O) nh sau: A I s ? s s

Tng t ta suy ra cc quan h khc gia A v E; I v O; A v O; E v I. b) Phn on phc Trong phn ny ta nghin cu vic kt hp cc phn on n thnh phn on phc. Ta k hiu cc phn on bng cc ch ci A,B,C, Mi phn on n ny c gi tr lgic hoc l ng, hoc li sai. Cc phn on phc c gi tr lgic ng hay sai ph thuc vo cc gi tr ca cc phn on thnh phn. Lgic hnh thc nghin cu cc phn on sau: a) A B (c l : A v B) c nh ngha nh hnh (hnh 1): b) A B (c l: A hoc B) c nh ngha nh sau (hnh 2): A s s B s s Hnh 1 AB s s s A s s B s s Hnh 2
AB

c) A B (c l: A hoc B) c nh ngha nh sau (Hnh 3): d) A B (c l: nu A th B) c nh ngha nh sau (Hnh 4): A B AB s s s s s s e) iu kin cn v : Chng ta nghin cu mt s nh ngha sau: A s s B s s
A B

s s

- nh ngha 1: A gi l iu kin cn ca B C nh ngha l, nu khng c A th khng c B ( A B ). - nh ngha 2: A gi l iu kin ca B, c ngha l nu c A th tt yu ca B (A B). - nh ngha 3: A gi l iu kin cn nhng khng ca B, c ngha l, nu khng c A th khng c B, nhng nu c A th cha hn c B. Th d: Khng c l lun cch mng th khng c phong tro cch mng. A s s B s s A B s B A s A B A (B A) s s

Biu thc (A B) A (B A) c k hiu l AB, cho nn ta c bng nh ngha sau: A s s B s s AB s s Ch : AB c th c l: + A l iu kin cn v ca B + B l iu kin cn v ca A + C A khi v ch khi c B + C B khi v ch khi c A

Trong thc t, iu kin cn v ca mt hin tng A no thng tp hp ca mt s iu kin : A (B1, B2, B3, Bn) Trong mi iu kin B1, B2, B3, Bn ch mi l iu kin cn nhng khng ca A. Nghin cu nh ngha trn nhm p ng t duy phn bit c trong thc t, cci no l iu kin cn v ; ci no mi ch l iu kin cn nhng cha ; hay nhng khng cn. iu gip t duy c chnh xc, cht ch, gp phn gip t duy nhn thc chn l. c) Cc quy lut lgic

 m bo tnh chnh xc ca cc suy lun ta cn phi tun th cc quy lut t duy sau y: + Lut ng nht: Trong sut qu trnh t duy khng c t thay i ni hm v ngoi din ca khi nim, ni cch khc khng c t thay i i tng t duy. Trong mt cng trnh khoa hc i tng nghin cu phi nm vng trong sut qu trnh, vi phm iu ny lm cho ti s tr thnh hn lon, phc tp khng bao gi t ti mc ch ra. + Lut mu thun: Nu c hai phn on mu thun nhau th khng th c hai iu ng. Lut ny lin quan ti hai cp phn on: A-E v O-I. + Lut bi trung: Nu hai phn on ph nh nhau th nht thit c mt trong hai phn on l ng, phn on cn li l sai, khng th c trng hp th ba no khc. Lut ny c lin quan ti hai cp phn on : O-A v E-I. + Lut l do y : rt ra kt lun khoa hc, qu trnh suy lun phi da vo cc cn c xc ng, vi s lng cn v . Ni cch khc suy lun khoa hc khng c kt lun vi vng thiu cc l do xc thc. Nghin cu khoa hc l qu trnh t duy cc quy tc v quy lut ca t suy lgic. Khng nm vng quy tc m dn n cc kt lun sai lm l ng nhn, c tnh vi phm cc quy tc suy lun s tr thnh ngy bin khoa hc. C hai u rt c hi cho khoa hc, v iu khng bao gi a khoa hc ti chn l. 3.2- Suy lun Suy lun l mt hnh thc t duy nhm rt ra mt phn on mi (gi l kt lun) t nhng phn on so (gi l nhng tin ). C th chia suy lun ra thnh nhiu loi: Suy lun din dch (gi tt l suy din) v suy lun quy np (gi tt l quy np). 1. Suy din: Ngi ta thng hiu suy din l loi suy l i t nhng tri thc v ci chung n nhng tri thc v ci ring. c trng ca suy din l ch: Trong suy din ci chng ta da vo nhng quy tc lgic, m ta gi nhng quy tc suy din. y, t suy tun theo cc quy tc suy din, v nu nh tt c cc tin u l nhng phn on chn thc th kt lun c rt ra nht inh l chn thc. Nh vy, mun cho kt lun chn thc th phi m bo hai iu kin. Th nht l cc tin phi chn thc. Th hai l phi tun theo cc quy tc suy din. Hai k l hai iu kin cn v cho kt lun ca suy din l chn thc.

63

Lgic l hnh thc nghin cu mt h thng nhng quy tc suy din, m t duy cn phi tun theo. l: + Quy tc kt lun: A B A B (1) A B
B A

(2)

ay A gi l c s; B gi l h qu. T duy ch chnh xc khi: - i t khng nh c s n khng nh h qu. - i t ph nh h qu n ph nh c s. Cc quy tc (1) v (2) trn l nhng tt yu lgic. Trong thc t, t duy thng mc phi nhng sai lm sau y: A B B A + Quy tc bn cu: A B B C A B
A B

A C + Quy tc la chn:
AVB A B AVB A B

Tng t ta c th m rng: A V B V C
A C

A B

y cn ch rng: A V B khng phi l tt yu ca lgic.

B

Nhng A V B li l mt tt yu ca lgic.
B
64

+ Mt ni dung rt quan trng ca suy din m lgic hnh thc nghin cu, l Tam on lun. Ni dung ca nguyn tc ny nh sau: Mi M l P Mi S l M Mi S l P Trong S,M,P l 3 thut ng; M l thut ng trung gian. y l mt s lgic, mt quy tc lgic c biu din nh sau: Th d: Mi kim loi u dn in. Vt ny l kim loi. Vt ny dn in. Nhng nu ta lp lun: Mi kim loi dn in. Vt ny dn in. Vt ny l kim loi. Th li khng logic v c th dn n kt lun sai lm. Bi v, ta lp lun theo s : Mi P l M S l M S l P M s ny khng phi l tt yu logic. Ta c th minh ha lp lun trn bng hnh v sau: M P S S P M S

M P

2. Quy np Quy np l lai suy l t nhng tri thc v cc hin tng n l, t nhng kinh nghim ring l, n s khi qut nhng nguyn l chung.

65

C th chia quy np thnh: Quy np khng hon ton v Quy np hon ton. a) Quy np hon ton a c t. b c t. c c t. d c t. Mi S c t y l loi quy np m trong cc tiu ngi ta nu c tri thc v tt c cc i tng ring l ca lp i tng m ngi ta ang xem xt. Tp hp S c cc phn t a,b,c,d. Ngi ta pht hin ra rng, mi phn t ca tp hp S u c thuc tnh t. T ngi ta khi qut thnh nguyn l chung. Vi phng php t duy ny, kt lun ca quy np l hon ton ng tin cy. Tuy nhin, phm vi p dng ca loi quy np ny l rt hn ch. N ch c p dng vi nhng nhm s vt hay hin tng m s lng i tng l c hn. Trong khi thc t t ra yu cu phi nhn thc, phi khi qut nhng lp hin tng m s hin tng li nhiu v k, khin ngi ta khng th p dng phng php quy np hon ton, m phi p dng phng php quy np khng hon ton. b) Quy np khng hon ton. a c t. b c t. c c t. d c t. b
*

a b
*

S d

a S

Mi S c t Trong , tp hp S c v s cc hin tng ring l a,b,c,d, Qua nghin cu chng ta thy rng, mt s i tng ca lp S c c thuc tnh t v ta cng cha thy v cha pht hin ra c mt i tng no ca lp S li khng c thuc tnh t. T ta a ra kt lun khi qut: mi S c t.
66

R rng kt lun y cha m bo chc chn. Bi v, ch cn pht hin ra mt i tng ca lp S khng mang thuc tnh t th kt lun s b bc b. Kt lun cng ng tin cy khi s i tng ca lp S c nghin cu tng. Chnh v vy, kt lun cha th c gi tr khoa hc. N ch mi gi m cho ta hng pht hin ra ci chung. Suy din v quy np l 2 phng php khc nhau, nhng li gn lin vi nhau v quy nh ln cho nhau trong qu trnh nhn thc. Th hi ci chung m suy din dng lm im xut pht, ly u ra? R rng ci chung l kt qu ca qu trnh quy np. iu c ngha l suy din phi da vo quy np. Tuy nhin, nh ta bit, quy np c trng hp khng th t chng minh c kt lun ca mnh. Chng ta khng th dng li kt lun ca quy np, m phi gii thch kt lun vch ra c tnh quy np ca kt lun . Chnh suy din tham gia vo gii thch kt lun ca quy np. 3.3. Chng minh v bc b gi thuyt: Trong thc t, gii thch mt s kin mi, ngi ta a ra khng phi ch c mt, m c th a ra nhiu gi thuyt. Nhng gi thuyt ny v sau hoc l c bc b, hoc l c xc nhn, c chng minh v tr thnh nhng tri thc mi. Gi thuyt l mt khu tt yu trong qu trnh tm ti tri thc mi. Mt gi thuyt nghin cu cn phi c kim chng bng l thuyt, quan st hoc thc nghim. Ni dung kim chng bao gi cng dn n mt trong hai trng hp sau: + Chng minh tnh chn xc, tnh ng n ca gi thuyt, hoc + bc b tnh phi chn xc ca mt gi thuyt. V mt logic hc, chng minh hoc bc b l nhng hnh thc ca suy lun. a) Bc b gi thuyt. S bc b gi thuyt c thc hin bng cch pht hin ra cc s kin mu thun vi h qu rt ra t gi thuyt. Nu thc t bc b h qu ca gi thuyt, th iu cng c ngha l gi thuyt b bc b. G h.
h G

y G l gi thuyt. H l h qu ca gi thuyt

b) Chng minh gi thuyt.

67

Vic chng minh gi thuyt thng c din ra rt phc tp. Nu nh h qu ca gi thuyt c xc nhn, c chng minh, th iu cha c ngha l gi thuyt c chng minh. Bi v, s : G h. h
G

Khng l tt yu logic

Nh vy, nu nh mi quan h gia gi thuyt G v h qu h ca n mi ch l G h; th vic h c xc nhn, cha xc nhn G. Gi thuyt G ch c xc nhn, ch c chng minh khi mi quan h gia G v h c xc lp l G h (h l iu kin cn v ca G), v h c thc t xc nhn. Bi v s : Gh h G l tt yu logic

Trong thc t, vic xc nhn G din ra rt phc tp. chng minh gi thuyt G, ngi ta thng tm cch rt ra t gi thuyt G, khng phi ch l mt h qu, m l mt s h qu, trong tp hp cc h qu ny l iu kin cn v ca gi thuyt G. G (h1,h2,h3,). V nu tt c cc h qu h1,h2,h3, c xc nhn, th iu cng c ngha l gi thuyt G c chng minh, Bi v: G (h1,h2,h3,) (h1, h2, h3,...) G l tt yu logic

Tuy vy, t vic nghin cu trn, chng ta c th rt ra my c im ni bt nht, c bn nht ca logic hnh thc trong qu trnh chng minh hay bc b mt gi thuyt l: - c im th 1: Nhng quy lut ca logic hnh thc mi ch phn nh c s vt trong tnh n nh tng i v cht, m cha phn nh c s bin i v pht trin ca s vt v hin tng. - c im th 2: Logic hnh thc mi ch quan tm n tnh chnh xc v mt hnh thc logic ca cc t tng, m cha quan tm n ni dung c th ca cc t tng.
68

Chnh v vy, chng minh hay bc b mt gi thuyt, ngoi vic vn dng l lun ca logic hnh thc ta cn phi da vo logic bin chng.

69

Ton b qu trnh nghin cu khoa hc l qu trnh thu thp v x l thng tin chng minh hoc bc b cc gi thuyt, nghin cu. Khi mt gi thuyt nghin cu c chng minh, th qu trnh nghin cu kt thc. Ngc li, khi mt gi thuyt nghin cu b bc b, th ngi nghin cu phi tip tc thu thp v x l thng tin chng minh gi thuyt, hoc phi xem xt li gi thuyt v thm ch, phi t li mt gi thuyt khc.

69

CHNG V PHNG PHP NGHIN CU KHOA HC

I. Khi nim v phng php nghin cu kho 1. Khi nim v c im Phng php l phm tr trung tm ca phng php lun nghin cu khoa hc, phng php khng ch l vn l lun m cn l vn c ngha thc tin to ln, bi v chnh phng php gp phn quyt nh thnh cng ca mi qu trnh nghin cu khoa hc. Chng ta s tm hiu bn cht ca phng php v cc c im ca n. Bn cht ca phng php nghin cu khoa hc chnh l vic con ngi s dng mt cch c thc cc quy lut vn ng ca i tng nh mt phng tin khm ph chnh i tng . Phng php nghin cu l con ng dn nh khoa hc t ti mc ch sang to. Phn tch su sc c hai phng din l lun v thc tin cho ta thy nhng c im sau: a) Phng php bao gi cng l cch lm vic ca ch th nhm vo cc i tng c th, y c hai iu ch l: Ch th v i tng. + Phng php l cch lm vic ca ch th, cho nn n gn cht vi ch th v nh vy phng php c mt ch quan. Mt ch quan ca phng php chnh l nng lc nhn thc, kinh nghim hot ng sng to ca ch th, th hin trong vic thc c cc quy lut vn ng ca i tng v s dng chng khm ph chnh i tng. + Phng php l cch lm vic ca ch th v bao gi cng xut pht t c im ca i tng, phng php gn cht vi i tng v nh vy phng php c mt khch quan. Mt khch quan quy nh vic chn cch ny hay cch kia trong hot ng ca ch th. c im ca i tng ch dn cch chn phng php lm vic. Trong nghin cu khoa hc ci ch quan phi tun th ci khch quan. Cc quy lut khch quan t chng cha phi l phng php nhng nh c chng m ta pht hin ra phng php. thc v s sang to ca con ngi phi tip cn c cc quy lut khch quan ca th gii. b) Phng php c tnh mc ch v mi hot ng ca con ngi u c mc ch, mc ch nghin cu cc ti nghin cu khoa hc ch o vic tm ti v la chn phng php nghin cu v ngc li nu la chn c phng
70

php chnh xc ph hp th s lm cho mc ch nghin cu t ti nhanh hn v i khi vt qua cc yu cu m mc ch d kin ban u. c) phng php nghin cu gn cht vi ni dung ca cc vn cn nghin cu. Phng php l hnh thc vn ng ca ni dung. Ni dung cng vic quy nh phng php lm vic. Trong mi ti khoa hc c phng php c th, trong mi ngnh khoa hc c mt h phng php c trng. d) Phng php nghin cu khoa hc c mt cu trc c bit, l mt h thng cc thao tc c sp xp theo mt chng trnh ti u. S thnh cng nhanh chng hay khng ca mt hot ng nghin cu chnh l pht hin c hay khng logic ti u ca cc thao tc hot ng v s dng n mt cch c thc. Chng trnh hot ng ti u chnh l mt Algorithm gii bi ton sang to. Tm ra c Algorithm cho mt dng hot ng no chnh l t ti s hon ho v phng php trong dng hot ng . e) Phng php nghin cu khoa hc lun cn c cc cng c h tr cn c cc phng tin k thut hin i vi chnh xc cao. Phng tin v phng php l hai phm tr khc nhau nhng chng li gn b cht ch vi nhau cn c vo i tng nghin cu m ta chn phng php nghin cu, theo yu cu ca phng php m ta chn cc phng tin ph hp v nhiu khi phi to ra cc cng c c bit nghin cu mt i tng c th no . Chnh cc phng tin k thut hin i m bo cho qu trnh nghin cu t ti chnh xc cao. 2. Phn loi phng php Phng php nghin cu khoa hc l mt h thng phong ph. Chnh v s phong ph y ca phng php v cng tin s dng, ngi ta tm cch phn loi chng. Trong thc t c nhiu cch phn loi phng php: + Da vo phm vi s dng ngi ta chia phng php thnh: Nhng phng php chung nht dng cho tt c cc lnh vc khoa hc, nhng phng php chung dng cho mt s ngnh v nhng phng php c th ch dng cho mt lnh vc c th. + Da theo l thuyt thng tin v quy trnh nghin cu mt ti khoa hc v ngi ta chia phng php thnh ba nhm: nhm phng php thu thp thng tin, nhm phng php s l thng tin v nhm phng php trnh by thng tin.

71

+ Da theo tnh cht v trnh nghin cu ca i tng ngi ta chia phng php thnh: nhm phng php m t, nhm phng php gii thch v nhm phng php pht hin. + Da theo trnh nhn thc khoa hc chung ca loi ngi, ngi ta chia phng php thnh hai nhm: nhm phng php nghin cu thc tin (cn gi l phng php kinh nghim- Empirical Method) v phng php nghin cu l thuyt (Theoretical Method). + Ngy nay ton hc thm nhp vo mi khoa hc em li sc sng mi cho khoa hc, chnh v th bn cnh hai nhm phng php nhn thc thc tin v l thuyt, ngi ta c thm mt nhm phng php mi: nhm phng php Ton hc. Do vy nghin cu khoa hc c ba nhm phng php: nhm phng php nghin cu thc tin, nhm phng php nghin cu l thuyt v nhm phng php s dng Ton hc. Trong thc t ty theo mc ch v c im chuyn ngnh ngi ta s dng phi hp nhiu phng php h tr v kim tra ln nhau nhm khng nh cc kt qu nghin cu. Trong mt lnh vc khoa hc c mt scc phng php c trng. Trong mt ti ngi ta c th s dng mt h thng nhiu phng php phi hp, c gi l phng php h (Methodica). Sau y chng ta nghin cu h thng cc phng php chung nht theo trnh nhn thc khoa hc. II. H thng cc phng php nghin cu khoa hc chung nht. 1. Cc phng php nghin cu thc tin. Nhm cc phng php nghin cu thc tin l nhm cc phng php trc tip tc ng vo i tng c trong thc tin lm bc l bn cht v cc quy lut vn ng ca cc i tng y. Nhm ny c cc phng php c th sau y: a. Phng php quan st kho Quan st khoa hc l phng php tri gic i tng mt cch c h thng thu thp thng tin v i tng. y l mt hnh thc quan trng ca nhn thc kngh thng tin, nh quan st m ta c thng tin v i tng, trn c s m tin hnh cc bc tm ti v khm ph tip theo. Quan st khoa hc c tin hnh trong thi gian di hay ngn, khng gian rng hay hp, i tng nhiu hay t ty thuc vo mc ch nghin cu ca cc

72

 ti. Cc ti liu quan st qua x l c bit cho ta nhng kt lun y , chnh xc v i tng. C hai loi quan st khoa hc: quan st trc tip v quan st gin tip. - Quan st trc tip l quan st trc din i tng ang din bin trong thc t bng mt thng hay bng cc phng tin k thut nh: my quan trc, knh thin vn, knh hin vi thu thp thng tin mt cch trc tip. - Quan st gin tip l quan st din bin hiu qu ca cc tc ng tng tc gia i tng cn quan st vi cc i tng khc, m bn thn i tng khng th quan st trc tip c, th d: Nghin cu cc phng php nguyn t, ha hc lng t Cc i tng nghin cu khoa hc c th l n l, c th l s ng. Cc i tng c th ang vn ng trong mi trng t nhin hay trong mi trng nhn to. Ngi quan st c th l nh khoa hc hay cc cng tc vin. Quan st khoa hc c ba chc nng: + Chc nng thu thp thng tin thc tin, y l chc nng quan trng nht. Cc ti liu ny qua x l cho ra nhng thng tin c gi tr v i tng. + Cn kim chng cc gi thuyt hay cc l thuyt c. Trong nghin cu khoa hc khi cn xc minh tnh ng n ca cc l thuyt hay gi thuyt no , cc nh khoa hc cn phi thu thp cc ti liu t thc tin kim chng. Qua thc tin kim nghim mi khng nh c tin cy ca l thuyt. + Chc nng i chiu cc kt qu nghin cu l thuyt vi thc tin tm ra s sai lch ca chng, m tm cch b khuyt, hon thin l thuyt. Qu trnh quan st c tin hnh nh sau: + Xc nh i tng quan st trn c s mc ch ca ti ng thi xc nh c cc phng din c th ca i tng cn phi quan st. + Lp k hoch quan st: thi gian, a im, s lng i tng, ngi quan st, phng din c th ca i tng cn phi quan st. + La chn phng thc quan st: quan st trc tip, quan st gin tip, quan st bng mt thng hay bng cc phng tin k thut, quan st mt ln hay nhiu ln, s ngi quan st, a im, thi im v khoa hcng cch thi gian cho mi ln quan st + Tin hnh quan st i tng ht sc thn trng, phi theo di tng din bin d l nh nht k c nh hng ca nhng tc ng khc t bn ngoi ti i tng.
73

+ X l ti liu: Cc ti liu do cc c nhn quan st c l ti liu cm tnh, mang tnh ch quan, cha phi l ti liu khoa hc. Cc ti liu ny cn phi c x l thn trng bng cch phn loi, h thng ha, bng thng k ton hc, bng my tnh mi ng tin cy, cc ti liu qua x l cho ta thng tin c ng v khi qut v i tng. + kim tra cc kt qu quan st khch quan, ngi ta thng s dng mt loi cc bin php h tr khc nh: trao i trc tip vi nhn chng, lp li quan st nhiu ln, s dng ngi c trnh cao hn quan st li Bt c mt quan st no cng u do con ngi thc hin, cho nn phi tnh n cc c im ca qu trnh quan st. trnh nhng sai st c th xy ra cn lu mt s im sau y: - Mt l: Ch th quan st l cc nh khoa hc hay cc cng tc vin. l con ngi u b cc quy lut tm l chi phi. Mi c nhn u c tnh ch quan. Ch quan trnh kinh nghim, th gii quan, cm xc. Quan st bao gi cng thng qua lng knh ch quan, c ci ti trong sn phm. Ngay c khi s dng my quay phim v tri ngi cm my cng vn quay theo gc m h mun. Cc ch quan c th l ngun gc ca mi s sai lch, thm ch c th xuyn tc s tht. - Hai l: Phi ch ti cc quy lut ca cm gic, tri gic nh quy lut la chn, quy lut thch ng vi cc o gic - Ba l: i tng quan st l th gii phc tp. S chnh xc ca quan st mt mt do trnh ca con ngi, mt khc do s bc l ca chnh i tng. i tng nm trong mt h thng c mi quan h phc tp vi i tng phc tp khc, n li lun vn ng, pht trin v bin i. Cho nn vic xc nh ng cc ch s trng tm v i tng cn quan st l iu rt quan trng. Tm li, quan st l mt phng php nghin cu khoa hc quan trng tuy nhin chng cha t ti trnh nhn thc bn cht bn trong ca i tng, cn phi s dng phi hp quan st vi cc phng php khc t ti kt qu bn cht v khch quan. b) Phng php iu tra iu tra l phng php kho st mt nhm i tng trn mt din rng nhm pht hin cc quy lut phn b, trnh pht trin nhng c im v mt nh tnh v nh hng ca cc i tng cn nghin cu.

74

Cc ti liu iu tra c s l nhng thng tin quan trng v i tng cn cho cc qu trnh nghin cu v l cn c quan trng xut nhng gii php khoa hc hay gii php thc tin. C hai loi iu tra: iu tra c bn v iu tra x hi hc: + iu tra c bn l kho st s c mt ca cc i tng trn mt din rng, nghin cu cc quy lut phn b cng nh cc c im v mt nh tnh v nh hng. Th d: iu tra a hnh, a cht, iu tra dn s, trnh vn ha, iu tra ch s thng minh (IQ) ca tr em, iu tra kh nng tiu th hng ha + iu tra x hi l iu tra quan im, thi ca qun chng v mot s kin chnh tr, x hi hin tng vn ha, th hiu Th d: iu tra nguyn vng ngh nghip ca thanh nin, iu tra hay trng cu dn v bn hin php mi iu tra l mt phng php nghin cu khoa hc quan trng, mt hot ng c mc ch, c k hoch, c tin hnh mt cch thn trng. c) Phng php thc nghim khoa hc Thc nghim khoa hc (Experiment) l phng php c bit quan trng ca nghin cu thc tin, trong cc nh khoa hc ch ng tc ng vo i tng v qu trnh din bin s kin m i tng tham gia, hng dn s pht trin ca chng theo mc tiu d kin ca mnh. Thc nghim thnh cng s cho ta cc kt qu khch quan v nh vy l mc ch khm ph khoa hc c thc hin mt cch hon ton ch ng. Thc nghim l phng php c coi l quan trng nht, mt phng php th cng trong nghin cu khoa hc hin i. Trong lch s nhiu th k ca mnh, thc nghim t ra c sc sng. Ngay t khi xut hin, thc nghim c ngha nh l mt cuc cch mng tronog nghin cu khoa hc, lm ol n t duy khoa hc kiu c v n c s dng trit trong nhiu lnh vc khoa hc, c bit l cc khoa hc t nhin. Thc nghim lm y nhanh qu trnh nghin cu khoa hc v to kh nng vn dng nhanh chng cc kt qu nghin cu khoa hc vo thc tin sn xut. Chnh v vy, mt s b mn khoa hc t nhin c mnh danh l khoa hc thc nghim. Hiu qu ca phng php thc nghim lm tng trnh k thut thc hnh nghin cu t ti mc tinh vi v lm pht trin c kh nng t duy l thuyt. Thc nghim to ra mt hng nghin cu mi, phng php hon ton ch ng trong sng to khoa hc. Ngy nay thc nghim c s dng

75

c trong lnh vc nghin cu khoa hc x hi v em li nhng kt qu quan trng. Phng php thc nghim c nhng c im sau y: + Thc nghim c tin hnh xut pht t mt gi thuyt hay phng on v s din bin tt hn ca i tng nu ta ch n mt s bin s quan trng v b mt s bin s th yu. Ngha l thc nghim c tin hnh khng nh tnh chn thc ca phng on hay gi thuyt nu. Thc nghim thnh cng s gp phn to nn mt l thuyt mi. + Thc nghim c tin hnh c k hoch nh l thc hin mt chng trnh khoa hc cn ht sc chi tit v chnh xc. K hoch thc nghim i hi phi miu t h thng cc bin s theo mt chng trnh. C hai loi bin s: bin s c lp v bin s ph thuc. Bin s c lp l nhng nhn t thc nghim c th iu khin c v kim tra c, nh c chng m s kin s din ra khc thng. Bin s ph thuc l nhng din bin ca s kin khc vi thng thng do cc bin s c lp quy nh v chnh l kt qu sau tc ng thc nghim. + Vi mc ch kim tra gi thuyt, cc nghim th (i tng thc nghim) c chia thnh hai nhm: nhm thc nghim v nhm i chng (cn gi l nhm kim chng). Hai nhm ny c la chn ngu nhin, c s lng v trnh pht trin ngang nhau, iu c khng nh bng kim tra cht lg ban u. Nhm thc nghim b tc ng bng nhng bin s c lp (nhn t thc nghim) xem xt s din bin c ng vi gi thuyt ban u hay khng? Nhm i chng cho din bin pht trin hon ton t nhin khng lm thay i bt c iu g khc thng, l c s kim tra nhng kt qu thay i ca nhm thc nghim. Nh nhng khc bit ca hai nhm m ta c th khng nh hay ph nh gi thuyt ca thc nghim. V nhng c im trn cho nn vic t chc thc nghim c tin hnh nh sau: + Xy dng gi thuyt thc nghim trn c s phn tch k cc bin s c lp. + m bo tnh ph bin ca kt qu thc nghim, cn chn cc i tng thc nghim tiu biu cho c lp i tng nghin cu. Cc i tng ny chia thnh hai nhm: nhm thc nghim v i chng tng ng nhau v s lng v cht lng. T chc kim tra ban u khng nh tnh tng ng .
76

+ Tin hnh cc bc thc nghim thn trng i vi mc tiu m gi thuyt ra. Phi theo di st sao tt c nhng din bin mt cch khch quan ca hai nhm trong tng giai on. + Cc kt qu thc nghim c s l thn trng bng vic phn tch, phn loi, bng thng k ton hc hay bng my tnh khng nh mi lin h ca cc bin s trong nghin cu khng phi ngu nhin m l mi lin h nhn qu xt theo bn cht ca chng. + Kt qu thc nghim cho ta c s khng nh gi thuyt, t xut nhng kh nng ng dng vo thc tin. Trong nghin cu khoa hc t nhin v k thut ngi ta cn s dng phng php th nghim. Th nghim c tin hnh trong cc la b (laboratory) vi nhng th on k thut nhm pht hin c im v cc quy lut pht trin ca i tng nghin cu. Th nghim thc hin trn c s thay i dn cc d kin hay cc ch s nh tnh v nh lng ca nhng thnh phn tham gia s kin v lp li nhiu ln nhm xc nh tnh n nh ca i tng nghin cu. Th d: th nghim trong Vt l, Ha hc hay th nghim K thut Th nghim, c th l mt bc, mt b phn ca cc thc nghim khoa hc. T kt qu ca nhng th nghim c th chuyn dn thnh l thuyt thc nghim. Thc nghim v th nghim v bn cht cng l tm ti hay chng minh cho mt tng, mt gi thuyt khoa hc no . d) Phng php phn tch v tng kt kinh nghim Phng php phn tch v tng kt kinh nghim l phng php nghin cu xem xt li nhng thnh qu ca hot ng thc tin trong qu kh rt ra nhng kt lun b ch cho thc tin v cho khoa hc. Tng kt kinh nghim thng hng vo nghin cu din bin v nguyn nhn ca cc s kin v nghin cu cc gii php thc tin p dng trong sn xut hay trong hot ng x hi tm ra cc gii php hon ho nht. Tng kt kinh nghim cng cn nhm pht hin logic cc bc i gii mt bi ton sng to trn c s phn tch mt lot cc thng tin v mt gii php, th d gii php k thut. y chnh l con ng sng to theo quy ch algorithm. e) Phng php chuyn gia Phng php chuyn gia l phng php s dng tr tu ca i ng chuyn gia c trnh cao ca mt chuyn ngnh xem xt, nhn nh bn

cht mt s kin khoa hc hay thc tin phc tp, tm ra gii php ti u cho cc s kin hay phn tch, nh gi mt sn phm khoa hc. kin ca tng chuyn gia b sung cho nhau, kim tra ln nhau v cc kin ging nhau ca a s chuyn gia v mt nhn nh hay mt gii php th c coi l kt qu nghin cu. Phng php chuyn gia l phng php rt kinh t, n lm tit kim v thi gian, sc lc v ti chnh trin khai nghin cu. Tuy nhin n ch yu da trn c s trc cm hay kinh nghim ca chuyn gia, v vy ch nn s dng khi cc phng php khc khng c iu kin thc hin hay khng th thc hin c. 2. Nhm phng php nghin cu l thuyt Phng php nghin cu l thuyt l nhm cc phng php thu thp thng tin khoa hc trn c s nghin cu cc vn bn, ti liu c v bng cc thao tc t duy logic rt ra cc kt lun khoa hc cn thit. Nhm phng php l thuyt gm cc phng php c th sau y: a. Phng php phn tch v tng hp l thuyt. Phng php phn tch l thuyt l phng php nghin cu cc vn bn, ti liu l lun khc nhau v mt ch th bng cch phn tch chng thnh tng b phn, tng mt theo lch s thi gian, hiu chng mt cch y ton din. Phn tch l thuyt cn nhm pht hin ra nhng xu hng, nhng trng phi nghin cu ca tng tc gi v t chn lc nhng thng tin quan trng phc v cho ti nghin cu ca mnh. Phng php tng hp l thuyt l nhng phng php lin kt tng mt, tng b phn thng tin t cc l thuyt thu thp c c to ra mt h thng l thuyt mi y v su sc v ch nghin cu. Tng hp l thuyt c thc hin khi ta thu thp c nhiu ti liu phong ph v mt i tng. Tng hp cho chng ta ti liu ton din v khi qut hn cc ti liu c. Phn tch v tng hp l hai phng php c chiu hng i lp nhau song chng li thng nht bin chng vi nhau. Phn tch chun b cho tng hp v tng hp li gip cho phn tch cng su sc hn. Nghin cu l thuyt thng bt u t phn tch cc ti liu tm ra cu trc cc l thuyt, cc trng phi, cc xu hng pht trin ca l thuyt. T

phn tch ngi ta li tng hp chng li xy dng thnh mt h thng khi nim, phm tr, tin ti to thnh cc l thuyt khoa hc mi b. Phng php phn loi, h thng ha l thuyt. Phn loi l phng php sp xp cc ti liu khoa hc thnh mt h thng logic cht ch theo tng mt, tng n v kin thc, tng vn khoa hc c cng du hiu bn cht, cng mt hng pht trin. Phn loi lm cho khoa hc t ch c kt cu phc tp trong ni dung thnh ci d nhn thy, d s dng theo mc ch nghin cu ca cc ti. Phn loi cn gip pht hin cc quy lut pht trin ca khch th, cng nh s pht trin ca kin thc khoa hc, t m d on c cc xu hng pht trin mi ca khoa hc v thc tin. Phng php h thng ha l phng php sp xp tri thc khoa hc thnh h thng trn c s mt m hnh l thuyt lm cho s hiu bit ca ta v i tng c y v su sc. H thng ha l phng php tun theo quan im h thng- cu trc trong nghin cu khoa hc. Nhng thng tin a dng thu thp t cc ngun, cc ti liu khc nhau, nh phng php h thng ha m ta c c mt chnh th vi mt kt cu cht ch t m ta xy dng mt l thuyt mi hon chnh. Phn loi v h thng ha l hai phng php i lin vi nhau, trong phn loi c yu t h thng ha, h thng ha phi da trn c s ca phn loi v h thng ha lm cho phn loi c y v chnh xc hn. Phn loi v h thng ha l hai bc tin to ra nhng kin thc mi su sc v ton din. c. M hnh ha: M hnh ha l phng php nghin cu cc hin tng khoa hc bng xy dng gn ging vi i tng nghin cu, trn c s ti hin li nhng mi lin h c cu- chc nng, mi lin h nhn qu ca cc yu t trong i tng. c tnh quan trng ca m hnh l s tng ng ca n vi nguyn bn, m hnh thay th i tng v bn thn n li tr thnh i tng nghin cu, chnh m hnh l phng tin thu nhn thng tin mi. M hnh l s ti hin i tng nghin cu di dng trc quan. Tri thc thu c t nghin cu cc m hnh l c s chuyn sang nghin cu nguyn bn sinh ng, phong ph v phc tp hn. M hnh l thuyt c nhim v xy dng cu trc ci mi cha c trong hin thc tc l m hnh ha ci cha bit nghin cu chng. Nh vy m

hnh vn l ci gi nh, v th m n cn c gi l m hnh gi thuyt. M hnh ha c coi l mt hnh thc th nghim t duy, mt c gng tm ra bn cht ca s kin cn nghin cu. Tm li, m hnh ha l phng thc chuyn ci tru tng thnh ci c th, dng ci c th nghin cu ci tru tng, l mt phng php nhn thc quan trng. d. Phng php gi thuyt Phng php gi thuyt l phng php nghin cu i tng bng cch d on bn cht ca i tng v tm cch chng minh cc d on . Nh vy phng php gi thuyt c hai chc nng: chc nng d on v chc nng ch ng, trn c s d on m tm bn cht ca s kin. Vi hai chc nng gi thuyt ng vai tr l mt phng php nhn thc. Trong nghin cu khoa hc khi pht hin ra cc hin tng l m vi kin thc c, khng th gii thch c, ngi ta thng tin hnh bng so snh hin tng cha bit vi cc hin tng bit, tri thc c vi tr tng tng sng to m hnh dung ci cn tm. chnh l thao tc xy dng gi thuyt. Trong gi thuyt, d on c lp lun theo li gi nh- suy din, c tnh xc sut, cho nn cn phi chng minh. Chng minh gi thuyt c thc hin bng hai cch: chng minh trc tip v chng minh gin tip. Chng minh trc tip l php chng minh da vo cc lun chng chn thc v bng cc quy tc suy lun rt ra lun . Chng minh gin tip l php chng minh khng nh rng phn lun l gian di v t rt ra lun chn thc. Vi t cch l phng php bin lun, gi thuyt c s dng nh l mt th nghim ca t duy, th nghim thit k cc hnh ng l thuyt. Suy din rt ra cc kt lun chn thc t gi thuyt l thao tc logic quan trng ca qu trnh nghin cu khoa hc. e. Phng php lch s Phng php lch s l phng php nghin cu bng i tm ngun gc pht sinh, qu trnh pht trin v bin ha ca i tng, pht hin bn cht v quy lut ca i tng. Mi s vt v hin tng ca t nhin v x hi u c lch s ca mnh, tc l c ngun gc pht sinh, c vn ng pht trin v tiu vong. Quy trnh pht trin lch s biu hin ton b tnh c th ca n, vi mi s thay i, nhng bc quanh co, nhng ci ngu nhin, nhng ci tt yu, phc tp, mun hnh, mun v, trong cc hon cnh khc nhau v theo mt trt t thi gian nht
80

nh. i theo du vt ca lch s chng ta s c bc tranh trung thc v bn thn i tng nghin cu. 3. Nhm phng php ton hc trong nghin cu khoa hc. S pht trin mnh m ca khoa hc hin i dn n hai xu hng pht trin trong nghin cu khoa hc. + Mt l, khoa hc s dng cc thit b k thut hin i tin hnh cc hot ng nghin cu. Cc thit b k thut l cng c h tr c lc trong quan st, thc nghim v x l cc ti liu thu thp c. Hai l, khoa hc s dng cc l thuyt ton hc vo vic tm ra cc l thuyt chuyn ngnh. Xu hng ton hc ha m ra con ng mi gip khoa hc t ti chnh xc, su sc t khm ph bn cht v cc quy lut vn ng ca i tng nghin cu. Khoa hc hin i s dng ton hc vi hai mc ch: + Mt l: s dng Ton hc thng k nh mt cng c x l cc ti liu thu thp c t cc phng php nghin cu khc nhau nh: quan st, iu tra hay thc nghim lm cho cc kt qu nhu cu tr nn chnh xc, m bo tin cy. + Hai l: s dng cc l thuyt Ton hc v phng php logic Ton hc xy dng cc l thuyt chuyn ngnh. Nhiu cng thc ton hc c bit c dng tnh ton cc thng s c lin quan ti i tng, t tm ra c cc quy lut ca i tng. Trong nghin cu khoa hc t nhin, Ton hc tht s l mt cng c c lc. Khoa hc t nhin v Ton hc i lin nh hnh vi bng, thiu vng phng php Ton hc khng th tin hnh nghin cu khoa hc t nhin. Trong nghin cu khoa hc x hi, t s xc nh, chn mu nghin cu, Ton hc tham gia mt cch tch cc v khi x l ti liu Ton hc lm tng tnh chnh xc khch quan ca cc kt qu nghin cu v nh cc kt lun ca cc cng trnh nghin cu c tnh thuyt phc cao.

81

CHNG VI LOGIC TIN TRNH NGHIN CU KHOA HC Nghin cu khoa hc l hot ng c t chc c bit, vi mt logic gm trnh t cc bc i nghim ngt. Logic ny c th hin hai mt: Logic tin trnh nghin cu v logic ni dung cng trnh. Logic nghin cu l mt thnh phn quan trng trong phm tr phng php. Ta s nghin cu lm r c hai mt . I.Logic tin trnh Hiu qu ca nghin cu khoa hc ph thuc rt nhiu phng din t chc hp l cc bc i ca qu trnh nghin cu, m ta gi l logic tin trnh. Logic tin hnh mt cng trnh khoa hc c thc hin bng cc bc sau y: 1. Giai on chun b nghin cu Giai on chun b nghin cu mt ti khoa hc bao gm cng vic sau y: + Xc nh ti l tm vn lm i tng nghin cu. Vn ca khoa hc v thc tin l v cng phong ph, v vy, xc nh cho mnh mt vn nghin cu khng phi l vic lm n gin. Xc nh ti l mt khu then cht, bi v pht hin c vn nghin cu nhiu khi cn kh hn gii quyt mt vn . ti nghin cu phi c tnh cp thit i vi thi im m ta nh tin hnh nghin cu. Vn ang l im nng cn phi gii quyt v gii quyt c n s em li nhng gi tr thit thc cho l lun v thc tin ng gp cho s pht trin ca khoa hc v i sng (tr c nhng nghin cu khoa hc m hng vi chc nm sau mi c cng nhn v c p dng). ti nghin cu ca c nhn, th d nh: lun vn thc s, lun n tin s, phi ph hp vi xu hng, kh nng, kinh nghim ca nghin cu sinh, ph hp vi cc iu kin vt cht k thut v ngun thng tin, t liu khoa hc hin c trong v ngoi c quan nghin cu. + Xy dng cng nghin cu. Mt vn bn trnh by cu trc ni dung ca cng trnh khoa hc tng lai, gm cc chi tit c th theo yu cu ca bn lun n khoa hc tng lai v cc chi tit c th theo yu cu ca bn thn lun

82

n khoa hc. Xy dng cng nghin cu l mt thao tc quan trng ph hp vi logic sng to khoa hc (ta s nghin cu phn sau). + Xy dng k hoch trin khai nghin cu. K hoch nghin cu l vn bn trnh by k hoch d kin trin khai ti v tt c cc phng din nh: ni dung cng vic, n nh thi gian thc hin cng vic, sn phm phi c v phn cng trch nhim cho cc thnh vin, cng tc vin. K hoch nghin cu i vi cc ti cp B v cp Nh nc cn bao gm c mc ch nghin cu, ch r c nhn v c quan ch tr, c quan phi hp, k hoch v b sung nhn lc, ngun vt lc, ti lc, ngun thng tin khoa hc v cc yu cu v hp tc, o to v nghin cu trong v ngoi nc 2. Giai on trin khai nghin cu Giai on trin khai thc hin cng trnh khoa hc l giai on nghin cu ch yu bao gm cc bc sau y: + Lp th mc cc ti liu lin quan n ti nghin cu. lp th mc c nhanh chng, ta c th tham kho danh mc ti liu tham kho ca cc cng trnh khoa hc khc gn vi ti nghin cu. Th vin s gip ta tm c cc ti liu cn c. + Nghin cu y cc ti liu, cc cng trnh khoa hc c lin quan trc tip hay gin tip ti ti lm tng quan, hay cn c gi l lch s nghin cu ca vn . Tng quan l tng thut nhng g c lin quan ti vn m tc gi nghin cu. Tng quan cho bc tranh chung lm c s cho vic pht hin ra nhng yu im ca cc cng trnh nghin cu trc hay nhng k h ca l lun hay thc tin m ti s tm cch tip tc nghin cu pht trin. + Xy dng c s l thuyt ca vn nghin cu l cng vic phc tp v kh khn nht ca bt k cng trnh khoa hc no. Xy dng c s l thuyt l tm ra ch da l thuyt ca ti. c c s l thuyt nh khoa hc phi phn tch, h thng ha, khi qut ha ti liu v bng suy lun m to ra l lun cho ti. + Pht hin thc trng pht trin ca i tng bng cc phng php nghin cu thc tin. Cc ti liu thu thp c t cc phng php quan st, iu tra, th nghim, thc nghim qua x l bng ton hc thng k cho ta nhng ti liu khch quan v i tng. + Cc ti liu l thuyt v thc t thu c t cc phng php khc nhau gip tc gi chng minh cho gi thuyt khoa hc xut ban u.

83

+ Kim tra gi thuyt bng vic lp li cc th nghim, thc nghim hay dng cc phng php khc nhau vi phng php s dng ban u. Cc phng php kim tra ln nhau ta khng nh tnh chn thc ca cc kt lun. + T chc cc hi tho khoa hc, s dng tr tu chuyn gia ng gp kin v hng i, phng php nghin cu v nh gi cc sn phm nghin cu. kin chuyn gia l c s quan trng sa cha b sung v hon thin cng trnh. + Trong tng giai on nghin cu tc gi phi cng b dn cc kt qu, bng cc bo co khoa hc trnh by cc cuc hi tho, vit cc bi bo ng trn cc + Tp ch khoa hc chuyn nghnh. y l cc bc quan trng khng nh gi tr ca cng trnh. 3- Giai on vit cng trnh Vit cng trnh l trnh by tt c cc kt qu nghin cu bng mt vn bn hay lun n. Vic vit cng trnh phi tin hnh nhiu ln. + Vit nhp cho ring mnh, trn c s tng hp cc ti liu thu nhp c. + Sa cha bn tho theo cng chi tit, trn c s gp ca cc chuyn gia v ngi hng dn. + Vit sch cng trnh a ra tho lun B mn. + Sa cha theo s gp ca B mn. + Vit sch bo v Hi ng bo v cp c s. + Sa cha ln cui sau khi tip thu kin ca Hi ng bo v cp c s. Vit hon chnh vn bn bo co.., lun n, lun vn ng thi vit tm tt cc vn bn . 4- Giai on nghim thu, bo v cng trnh. Giai on nghim thu hay bo v cng trnh l giai on cu cng xc nhn cc kt qu nghin cu. Giai on ny bao gm cc cng vic sau y: + Hon chnh ton b cng trnh, th hin bng vn bn ng vi cc yu cu v ni dung v hnh thc trnh by lun n ca B Gio dc v o to ( xem phn ph lc). + Ly nhn xt ca cc chuyn gia trong lnh vc chuyn ngnh.

84

+ a ti cc phn bin c v cho nhn xt v kt qa nghin cu, cc phng php nghin cu v hnh thc trnh by lun vn. + a ra bo v trc Hi ng nghim thu hay Hi ng chm lun n. Bo v lun n Tin s c thc hin theo hai cp: Cp c s v nh nc. II. Logic ni dung cng trnh khoa hc. Logc ni dung cng trnh khoa hc l trt t cc nhu cu ca ni dung bn lun vn. Ni dung ca cng trnh bao gm cc phn sau y. 1. Nhng vn chung. Phn ny trnh by nh trong cng nghin cu, bao gm: + L do chn ti hay tnh cp thit ca ti. + Mc ch nghin cu. + Khch th v i tng nghin cu. + Gii thuyt khoa hc. + Cc nhim v nghin cu. + Gii hnd ti. + Nhng lun im bo v. + Nhng ng gp mi cng nh ngha l lun v thc tin ca lun n. + C s phng php luan v cc phng php nghin cu m lun vn, lun n s dng. 2- Cc kt qu nghin cu. Phn ny trnh by ton b cc kt qu nghin cu l thuyt v thc tin ca ti. Lun n Tin s khoa hc c trnh by t nht gm ba chng. Th d: Ni dung lun vn Tin s t nht l ba chng ngoi phn m u, kt lun. Chng I. C s l lun ca vn nghin cu cn trnh by: + Lch s nghin cu nhng vn c lin quan ti ta (tng quan) + C s l lun ca vn nghin cu. Chng 2: Thc trng ca vn nghin cu.

85

+ Trnh by cac bc tin hnh v kt qu quan st, iu tra, th nghim. + Nhng khi qut ti liu thc tin s l bng Ton hc. Chng 3: Trnh by qu trnh thc nghim khng nh gi thuyt khoa hc. Nhng bi hc rt ra t cc kt qu nghin cu thc nghim. 3. Kt lun: Phn kt lunc ca lun n trnh by: + Ton b nhng t tng quan trng nht m lun n nghin cu, pht hin, bao gm c nhng vn l thuyt v thc tin. + Cc xut ng dng kt qu nghin cu ca lun n. + Nhng kin ngh cho vic nghin cu tip theo. 4- Phn ph lc v danh mc ti liu tham kho. + Cui lun n trnh by phn ph lc lm r thm cc kt qu nghin cu, m trong phn chnh lun n cha trnh by. + Cui cng l danh mc cc ti liu tham kho theo th t ABC h tn tc gi, tip ni l tn ti liu, nh xut bn, ni xut bn, nm xut bn v trong ti liu s dng trong lun n.

86

Chng VII TI KHOA HC

I. Khi nim v ti khoa hc. ti khoa hc ( Subject) l mt vn khoa hc (Problem) c cha mt ni dung thng tin chua bit, cn phi nghin cu lm sng t. C th ni n gin ti khoa hc l mt cu hi, mt vn ca khoa hc cn phi gii p v khi gii p c th lm cho khoa hc tin thm mt bc. Vn khoa hc v bn cht l mt s kin, hin tng mi pht hin m khoa hc cha bit, l mt s thiu ht ca l thuyt hay mt mu thun ca thc tin ang cn tr bc tin ca con ngi, vi kin thc c, kinh nghim c khng gii thch c, i hi cc nh khoa hc nghin cu lm sng t. iu d c ngha l mt vn tr thnh ti khoa hc phi c cc iu kin sau: - Mt l, l s kin hay hin tng mi cha tng ai bit, mt mu thun hay vng mc c tr bc tin c khoa hc hay thc tin. - Hai l, bng kin thc c khng th gii quyt c, i hi cc nh khoa hc phi nghin cu gii quyt. - Ba l, vn nu c gii quyt s cho mt thng tin mi c gi tr cho khoa hc hay lm khai thng cc hot ng ca thc tin. Ngc li nu mt s kin, mt mu thun ca thc t quen bit, bng kin thc v kinh nghim c c th gii quyt c th vn ny khng c gi tr thng tin khng th ly lm ti khoa hc. S xut hin ca ti l do nhu cu ca thc tin cuc sng hay nhu cu pht trin khoa hc. Gii quyt nhng yu cu i hi phi huy ng lc lng cc nh khoa hc nghin cu. Do vy ti khoa hc phi l vn c tnh cp thit i vi l lun hay i vi thc tin. ti phi c tnh mi m, gii quyt c vn s lm cho khoa hc pht trin, s b sung cho kho tng tri thc nhn loi nhng thng tin mi. ti khoa hc c din t bng tn ti. Tn ti l tn gi ca vn khoa hc m ta cn nghin cu. Tn gi l ci v bn ngoi cn vn khoa

87

hc l ni dung bn trong. Ci v cha ni dung, ci v phi ph hp vi ni dung. c ti l ta nm bt c ngay ni dung vn nghin cu ca ti. ti cn din t bng mt cu ng php trn vn, r rng, mt ngha, cha ng vn cn nghin cu. Tn ti c th t thng vo i tng nghin cu. Bt c d mi t tn c thm ngoc n gii thch ch . Khng t tn ti qu di, thiu xc nh qu xa vi ni dung, c th hiu theo nhiu cch hoc dng m t bng by. Th d. - Mt s vn v - Th tm hiu - Gp phn lm sng t. II. Cc loi ti ti khoa hc rt a dng v chng loi, phong ph v ni dung v nhiu cp qun l. Ngi ta da vo cc du hin khc nhau phn loi ti khoa hc. 1. Da theo trnh o to ta c. + Lun vn C nhn khoa hc. l mt vn bn trnh by cc kt qu tp dt nghin cu ca sinh vin trong qu trnh o to trng i hc tr thnh nh khoa hc. Kt qu nh gi lun vn l c s nh trng cng nhn tt nghip. Tuy vy, cng c nhng sinh vin ti nng, lun vn ca h c gi tr thc tin v khoa hc cao, c th ln thnh lun vn Thc s hoc lun n Tin s khoa hc. + Lun vn Thc s khoa hc l mt cng trnh nghin cu khoa hc c gi tr thc tin. Lun vn thng hng vo vic tm ti cc gii php cho mt vn no ca thc tin chuyn nghnh. Hon thnh lun vn Thc s l bc trng thnh v mt khoa hc ca nh chuyn mn tr v l bc chun b tip tc hc bc nghin cu sinh. + Lun n Tin s khoa hc l mt cng trnh nghin cu khoa hc ca nghin cu sinh. ti lun n c tnh cp thit, kt qu nghin cu c nhng ng gp mi, nhng pht hin mi v kin gii c gi tr trong lnh vc khoa hc v thc tin chuyn ngnh.

88

2- Da theo quy trnh t chc nghin cu khoa hc tao c: + ti khoa hc do cp trn giao: Loi ti ny thng l ti cp nh nc, cp B hay mt phn ca cc loai ti c phm vi rng, nghin cu cc chim lc pht trin kinh t v x hi ca quc gia hay chim lc pht trin ca cc nghnh. Cc c s tip nhn mt phn theo kh nng ca chuyn nghnh mnh nghin cu. + ti pht hin t c s thc tin. y l loi ti c ngha thit thc i vi cc hot ng thc tin c s. ti ny do cc nh khoa hc ng k vi cp trn c s pht hin c nhng vn c th trong phm vi hot ng chuyn mn ca mnh. Loi ti ny c ngha thc tin ln v kh nng ng dng rt cao. 3- Da theo cp qun l ti ta c: + Chng trnh khoa hc quc gia nghin cu cac chim lc pht trin kinh t,vn hoa, khoa hc cng ngh quc gia. Chng trnh ny chia thnh nhiu nhnh vi nhiu ti cp nh nc, giao cho cac c s, cc nh khoa hc tng chuyn ngnh thc hin. + ti cp B l ti nghin cu cc vn thuc lnh vc chuyn nghnh nhm thc y s tin b chuyn mn ca cc ngnh phc v cho s tin b chung. + ti cp c s l ti do cc c s ng k v cp trn ph duyt. ti cp c s gii quyt nhng vn trc tip trong chuyn mn ca c s hoc ca ngnh. Ba loi ti ny khng ch khc nhau v cp qun l m khc nhau v phm v nghin cu v ng dng. Trong ba loi d th chng trnh khoa hc vi cc ti cp nh nc c phm vi ng dng. Trong ba loi th chng trnh khoa hc vi cc ti cp nh nc c phm rng bao hm nhng vn quan trng tm c chim lc quc gia v ch dn cc ti cp di theo mt nh hng chung.. 4- Da theo cc loi hnh nghin cu khoa hc ta c: + ti nghin cu c bn l ti nghin cu c mc tiu pht hin ra cc s kin hin tng khoa hc mi, tm ra bn cht v cc quy lut pht trin ca chng hoc tm ra cc phng php nhn thc mi.

89

+ ti nghin cu ng dng l ti tm ra gii php p dng cc thnh tu khoa hc vo thc t sn xut hay qun l x hi nhm to ra sn phm vt cht hay tinh thn, cng nh nhm ci tin ni dung v phng php hot ng + ti nghin cu d bo l loi ti hng vo tm ti cc xu hng pht trin ca khoa hc v thc tin trong tng lai. ti khoa hc d l dng no cng xut pht t yu cu ca thc tin m mc ch tht s ca n hoc l pht hin ra cc tri thc mi, cc quy lut pht trin ca th gii hoc l cc phng php nhn thc v ci to hin thc. III. Pht trin vn khoa hc. ti khoa hc thng bt ngun t nhng tng khoa hc c a ca c nhn v sau l s ng gp chung ca tp th. ti c xy dng trn c s: + Pht hin ra mt hin tng l cha tng thy v cha c ai nghin cu, cha c ti liu no trnh by. + Pht hin nhng sai st, s khng hon thin ca l thuyt hin c. + Pht hin mu thun ca cc trng phi l thuyt. T cc mu thun ny c th tm thy mt hng nghin cu mi tt hn. + Pht hin mu thun gia l thuyt vi thc t. S khc bit gia l thuyt v thc tin to ra khong cch khng th chp nhn c. + Pht hin s b tc ca cc phng php pht hin c, bng cch lm c khng to c hiu qu cng vic, cn phi c cc phng php hnh ng mi. + Pht hin s pht trin chm chp ca thc t. Tc l cuc sng ang dm chn ti ch do nhiu nguyn nhn, cm tm ti cc nguyn nhn xut cc gii php hnh ng thch hp. Cc tng v ti ca c nhn thng xut hin trong qu trnh gii quyt cc cng vic thc t, trong khi nghin cu ti liu l thuyt hay thc tin, trong trao i, tranh lun, hi tho v cng c khi xut hin bt ng theo c ch trc gic.

90

T chc nghin cu l huy ng nhn lc, vt luc thc thi k hoch, to ra sn phm khoa hc. Nghin cu khng cn l hot ng ca mt c nhn m l mt s phi hp ca nhiu nh khoa hc, nhiu ngnh khoa hc. Nghin cu khoa hc tr thnh hot ng ca x hi. Tuy nhin hot ng nghin cu d l ca tp th vn phi l thc hin trn c s tng ca mt c nhn v chim lc tm ti ca tng . Thc hin ti c giao t cc cp b v chng trnh khoa hc nh nc mt dng phn tng nghin cu theo chim lc chung, m s pht hin ra vn nghin cu thuc v cp ch huy chim lc bn trn.

91

Chng VIII CNG NGHIN CU KHOA HC

Khi bt tay vo nghin cu mt ti khoa hc th mt thao tc rt quan trng l phi xy dng mt cng nghin cu. cng nghin cu l vn bn d kin cc bc i v ni dung ca cng trnh. i vi mt lun vn Thc s hay lun n Tin s th cng nghin cu bao gm cc mc sau y. Tn ti. (c din t bng mt cu ng php bao qut c i tng v hm cha ni dung v phm vi nghin cu). I. L do chn ti (Hay cn g l tnh cp thit ca ti). Phn ny yu cu ngi nghin cu phi trnh by r rng, tng minh nhng l do no khin tc gi chn ti nghin cu. Phi lm r nhng l do ny l cp thit i vi l lun, l mt i hi ca thc tin cuc sng. Ni chung, l do chn ti cc lun vn, lun n thng xut pht t nhng yu cu ca thc t cng tc m ngi nghin cu m nhim hay t vic pht hin cc thiu st trong nghin cu l thuyt chuyn ngnh cn phi b sung. Vic nghin cu ny s em li ch li cho hin ti v tng lai ca khoa hc v thc tin. II. Mc ch nghin cu. Mi ti ty theo phm vi nghin cu ca mnh phi xc nh r mc ch nghin cu. Mc ch s hng dn cc bc i chim lc ca cng trnh t ti ch cui cng. Mc ch ca mt lun n khoa hc thng l tm ti lm r bn cht ca mt s kin mi hay tm mt gii php nng cao cht lng mt hot ng thc t no . III. Khch th v i tng nghin cu. Th gii khch quan l i tng duy nht ca nghin cu khoa hc. Tuy nhin th gii v cng rng ln, mi lnh vc khoa hc phi chn cho mnh mt b phn, mt phn no tp trung khm ph tm ti, chnh l thao tc xc nh khch th nghin cu.

92

Trong c Khch th rng ln , mi ti c th li phi chn cho mnh mt mt, mt thuc tnh, mt mi quan h ca Khch th nghin cu. B phn chnh l i tng nghin cu ca ti. Mi ti nghin cu mt vn , cng c ngha l mi ti c mt i tng nghin cu. Nh vy, xc nh i tng nghin cu l xc nh ci trung tm cn khm ph ca ti khoa hc. Khch th v i tng nghin cu l hai khi nim c mi quan h nh loi v ging, chng c th chuyn ha cho nhau. Khch th ca ti nh c th l i tng ca ti hn v ngc li i tng ca ti ln c th l khch th ca ti nh hn. Khch th ng ngha vi mi trng ca i tng m ta ang xem xt. Xc nh i tng l xc nh ci trung tm cn xc nh khch th ngha l xc nh ci gii hn cha ng ci trung tm, ci vng m ti khng c php vt qua. Do xc nh khch th v i tng nghin cu l thao tc bn cht ca qu trnh nghin cu khoa hc IV. Gi thuyt khoa hc. Gi thuyt khoa hc (Hypothesis) l m hnh gi nh, mt d on v bn cht ca i tng nghin cu. Mt cng trnh khoa hc v thc cht l chng minh mt gi thuyt khoa hc. Do xy dng gi thuyt l thao tc quan trng ca mi cng trnh khoa hc. Gi thuyt c chc nng tin on bn cht s kin, ng thi l chc nng ch ng khm ph i tng. Gi thuyt c xy dng phi tun th cc yu cu sau y: 1- Gi thuyt phi c tnh thng tin v s kin, ngha l c kh nng gii thch c s kin cn nghin cu. 2- Gi thuyt c th kim chng c bng thc nghim. V.Nhim v nghin cu Xut pht t mc ch v gi thuyt khoa hc, mi ti phi xc nh cc nhim v nghin cu c th. Nhim v nghin cu l mc tiu c th m ti phi thc hin. Mt lun vn Thc s hay lun n Tin s khoa hc thng c ba nhim v; + Nhim v xy dng c s l thuyt.

93

+ Nhim v phn tch lm r bn cht v quy lut ca i tng nghin cu. + Nhim v xut nhng gii php ng dng ci to hin thc. VI. Gii hn ti. Gii hn ti l thao tc logc xc nh phm vi v thi gian, khng gian nhng mt, nhng ch s cn iu tra, quan st, nghin cu pht hin Hay ni cch khc gii hn ca ti l phm vi m ti phi thc hin. Gii hn ti l thao tc quan trng gip cho vic nghin cu i ng trng tm, khng lch hng. VII. Nhng lun im bo v. Lun im bo v l nhng lun im quan trng, nhng t tng ct li ca ti, nh c n m cng trnh khoa hc c th ng vng v bo v c. Lun im bo v c trnh by khi qut, cha ng thng tin quan trng v c ng nht ca lun n.VIII. Ci mi ca lun n Ci mi ca cng trnh khoa hc l nhng thng tin khoa hc m tc gi ca cng trnh l ngi u tin tm ra, chng c gi tr i vi l lun v thc tin. Ci mi ca lun n Tin s c th l pht hin mi, gp phn b sung , pht trin l thuyt hin c hoc c th l nhng gii php l thuyt vo thc tin. Mi lun n phi c ci mi, chnh l gi tr tht s ca cng trnh khoa hc, l tiu chun lun n c bo v thnh cng. VIII. C s phng php lun v phng php nghin cu + Lun n c tin hnh nghin cu phi da vo nhng quan im t tng nht nh, nh c quan im nht qun m cng trnh i ti chn l khch quan. Do lun n khoa hc phi trnh by y v r rng phng php tip cn i tng hay c s phng php lun m mnh da vo nghin cu. + tin hnh nghin cu mt cng trnh khoa hc , tc gi phi s dng phi hp cc phng php nghin cu c th. Cc phng php c s dng hp l, ph hp vi ti s m bo cho cng trnh t ti kt qu. Cho nn trong cng nghin cu, tc gi phi trnh by cc phng php d kin s dng, v k thut s dng chng.

94

c c s phng php v cc phng php nghin cu d kin s dng trong ti. Ngi ta c th nh gi nng lc ca tc gi v kh nng thnh cng ca cng trnh. La chn cc phng php v chin thut nghin cu. IX. Dn ni dung cng trnh cng nghin cu khoa hc yu cu phi trnh by mt dn ni dung d kin ca lun n. lm vic ny tc gi phi nghin cu cng phu nhiu ti liu tham kho v ng thi phi c kh nng tng tng sng to, thit k mt m hnh cho lun n tng lai. Mt lun n Tin s khoa hc phi c t nht 3 chng v dn cn c trnh by c th ti tng tiu mc. X. Ti liu tham kho Tc gi phi trnh by r cc ti liu tham kho c xy dng cng. Cc ti liu c lit k c chn lc ph hp vi phm vi ca ti nghin cu.

95