I HC THI NGUYN TRNG I HC KINH T & QUN TR KINH DOANH Ch bin: TS.

on Quang Thiu

GIO TRNH NGUYN L K TON

NH XUT BN TI CHNH

MC LC
Trang Chng I I TNG, NHIM V V PHNG PHP K TON I. KHI NIM K TON V S PHT TRIN CA K TON ................................................................................................... 7 1. Khi nim k ton ............................................................................. 7 2. Vi nt v s pht trin ca k ton.................................................. 9 II MT S KHI NIM V NGUYN TC K TON C THA NHN.................................................................................... 10 1. Mt s khi nim v gi nh ......................................................... 11 2. Mt s nguyn tc k ton .............................................................. 13 III. I TNG CA K TON .................................................. 17 1. S hnh thnh ti sn ca doanh nghip ......................................... 18 2. S vn ng ca ti sn trong hot ng kinh doanh ..................... 22 IV. NHIM V, YU CU V C IM CA CNG TC K TON .......................................................................................... 25 1. c im ca k ton...................................................................... 25 2. Nhim v ca k ton ..................................................................... 26 3. Yu cu i vi cng tc k ton.................................................... 26 V. CC PHNG PHP CA K TON ...................................... 28 1. Phng php chng t k ton ....................................................... 29 2. Phng php tnh gi ...................................................................... 30 3. Phng php i ng ti khon ...................................................... 30 4. Phng php tng hp v cn i k ton...................................... 30 Chng II CHNG T K TON V KIM K I. CHNG T K TON ............................................................... 32 1. Khi nim v chng t k ton ....................................................... 32 2. Mt s quy nh chung v chng t k ton................................... 33 3. Phn loi chng t k ton ............................................................. 34 4. Kim tra v x l chng t k ton ................................................ 37 1

5. Danh mc chng t k ton doanh nghip ..................................... 40 II. KIM K TI SN .................................................................... 43 1. Ni dung cng tc kim k ............................................................. 43 2. Tc dng ca kim k ..................................................................... 44 3. Phn loi kim k............................................................................ 45 4. Th tc v phng php tin hnh kim k.................................... 45 Chng III TNH GI I TNG K TON I. PHNG PHP TNH GI ....................................................... 48 1. Khi nim v ngha ca phng php tnh gi ............................ 48 2. Yu cu v nguyn tc tnh gi ....................................................... 49 II. TNH GI MT S I TNG K TON CH YU .... 51 1. Tnh gi ti sn c nh................................................................... 51 2. Tnh gi vt t, hng ho mua vo.................................................. 53 3. Tnh gi thnh sn phm hon thnh .............................................. 56 4. Tnh gi thc t vt t, sn phm, hng ho xut kho .................... 58 Chng IV TNG HP V CN I K TON I. PHNG PHP TNG HP V CN I K TON ........ 64 1. Khi nim phng php tng hp v cn i k ton .................... 64 2. ngha ca phng php tng hp v cn i k ton.................. 64 II. MT S BO CO K TON TNG HP V CN I . 65 1. Bng cn i k ton....................................................................... 66 2. Bo co kt qu hot ng kinh doanh ........................................... 78 3. Bo co lu chuyn tin t.............................................................. 85 Chng V TI KHON V GHI S KP I. TI KHON.................................................................................. 91 1. Khi nim, ni dung v kt cu ca ti khon ................................ 91 2

2. Phn loi ti khon.......................................................................... 94 II. H THNG TI KHON K TON DOANH NGHIP HIN HNH ................................................................................... 101 1. H thng ti khon k ton ........................................................... 101 2. Kt cu chung ca cc loi ti khon trong h thng ti khon ... 113 3. Ti khon tng hp v ti khon phn tch................................... 117 4. Mi quan h gia ti khon tng hp v ti khon phn tch ....... 118 III. GHI S KP ............................................................................ 120 1. Khi nim...................................................................................... 120 2. nh khon k ton ....................................................................... 123 3. Tc dng ca phng php ghi s kp ......................................... 127 Chng VI K TON CC QU TRNH KINH DOANH CH YU I. K TON QU TRNH CUNG CP ...................................... 130 1. Khi nim...................................................................................... 130 2. Nhim v k ton qu trnh cung cp ........................................... 130 3. Mt s ti khon ch yu s dng hch ton trong qu trnh cung cp ..................................................................................................... 130 4. nh khon mt s nghip v kinh t pht sinh ch yu .............. 131 5. S k ton ................................................................................ 133 II. K TON QU TRNH SN XUT...................................... 137 1. Khi nim...................................................................................... 137 2. Nhim v k ton qu trnh sn xut ............................................ 137 3. Mt s ti khon s dng ch yu trong hch ton qu trnh sn xut ................................................................................................... 138 4. nh khon cc nghip v kinh t pht sinh ................................. 139 5. S k ton ................................................................................ 141 III. K TON QU TRNH TIU TH SN PHM V XC NH KT QU KINH DOANH ................................................. 146 1. Khi nim...................................................................................... 146 2. Cc phng php tiu th sn phm............................................. 146 3. Nhim v ca k ton qu trnh tiu th v xc nh kt qu kinh doanh................................................................................................. 147 3

4. Mt s ti khon s dng ch yu trong qu trnh tiu th .......... 147 5. nh khon cc nghip v kinh t pht sinh:................................ 148 6. S k ton ................................................................................ 152 IV K TON MUA BN HNG HA V XC NH KT QU KINH DOANH ...................................................................... 158 1. Khi nim...................................................................................... 158 2. Nhim v ca k ton ................................................................... 158 3. Ti khon s dng hch ton ................................................... 159 4. nh khon cc nghip v kinh t pht sinh ................................. 159 5. S k ton ................................................................................ 164 Chng VII CC PHNG PHP KIM TRA S LIU K TON I. BNG CN I S PHT SINH (BNG CN I TI KHON) .......................................................................................... 171 1. Ni dung v kt cu ca bng cn i s pht sinh ...................... 171 2. Phng php lp bng .................................................................. 172 3. Tc dng ca bng cn i s pht sinh ....................................... 173 II. BNG I CHIU S PHT SINH V S D KIU BN C .................................................................................................... 173 1. Ni dung v kt cu ...................................................................... 173 2. Phng php lp bng .................................................................. 174 III. BNG TNG HP S LIU CHI TIT (BNG CHI TIT S D V S PHT SINH)......................................................... 175 1. Ni dung v kt cu ca bng tng hp s liu chi tit ................ 175 2. Mt s bng tng hp s liu chi tit p dng ph bin ............... 176 Chng VIII S K TON, K THUT GHI S V HNH THC K TON I. S K TON V K THUT GHI S K TON............... 185 1. Nhng vn chung v s k ton ............................................... 185 2. Cc loi s k ton ........................................................................ 185 4

3. K thut ghi s v cha s k ton ............................................... 189 II. CC HNH THC K TON................................................. 198 1. Hnh thc Nht k S ci.............................................................. 199 2. Hnh thc k ton nht k chung .................................................. 203 3. Hnh thc k ton Chng t ghi s ............................................... 207 4. Hnh thc k ton nht k chng t.............................................. 214 5. Hnh thc k ton trn my vi tnh ............................................... 219 Chng IX T CHC B MY K TON N V KINH T C S I. NHNG VN CHUNG V T CHC B MY K TON ............................................................................................... 221 1. Nguyn tc t chc v nhim v ca b my k ton .................. 221 2. C cu t chc phng k ton....................................................... 222 3. Quan h gia phng k ton vi cc phng chc nng khc........ 229 II. CC HNH THC T CHC B MY K TON............ 230 1. Hnh thc t chc b my k ton tp trung................................. 230 2. Hnh thc t chc k ton phn tn .............................................. 231 3. Hnh thc t chc k ton va tp trung va phn tn ................. 233 III. K TON TRNG V KIM TRA K TON ............... 233 1. K ton trng .............................................................................. 233 2. Kim tra k ton............................................................................ 236 TI LIU THAM KHO .............................................................. 239

LI NI U
Nguyn l k ton l mn hc trang b cho sinh vin cc kin thc v khi nim c bn v k ton lm c s hc tp v nghin cu cc mn hc trong cc chuyn ngnh k ton, kinh t. Nhn thc r vai tr quan trng ca mn hc ny, Khoa K ton Trng i hc Kinh t v Qun tr kinh doanh i hc Thi nguyn t chc bin son Gio trnh Nguyn l k ton. Gio trnh Nguyn l k ton c bin son trn tinh thn k tha v pht huy nhng u im ca mt s gio trnh nguyn l k ton, ph hp vi c im ngi hc, c bit l cc sinh vin vng trung du min ni. Cch trnh by ca gio trnh d hiu, t n gin n phc tp, t ng thng dng. ngi hc d hc tp, nghin cu v trnh trng lp vi cc mn k ton chuyn su, gio trnh cha cp n phn thu GTGT. Tham gia bin son gio trnh gm cc ging vin: TS. on Quang Thiu - Ch bin, ng thi bin son cc chng I, II, III, V, VI, VII. - ThS m Phng Lan - Trng b mn K ton tng hp, bin son chng VIII. - ThS Nguyn Th Tun - Ph trng b mn K ton doanh nghip, bin son chng IV. - Ths ng Th Du - Ph trng b mn K ton tng hp, bin son chng IX. Mc d c nhiu c gng, nhng do hn ch v mt thi gian v l ln xut bn u tin nn cun gio trnh khng trnh khi thiu st. Cc tc gi mong nhn c cc kin c gi tr ln xut bn sau cun gio trnh c hon thin hn. Xin trn trng cm n! TM. Tp th tc gi TS. on Quang Thiu 6

Chng I I TNG, NHIM V V PHNG PHP K TON I. KHI NIM K TON V S PHT TRIN CA K TON 1. Khi nim k ton
ng v phng din kinh t, ai lm vic g cng u nhn c mt khon th lao v s s dng s tin ny mua nhng vt dng cn thit cho i sng hng ngy. D khng m s sch theo di nhng s thu, chi ny chng ta vn cn bit thu vo bao nhiu, chi ra bao nhiu v cn li bao nhiu. Nu s chi ln hn s thu chng ta phi ngh cch tng thu hay gim chi. Ngc li nu s thu ln hn s chi, chng ta s phi ngh cch s dng s thng d sao cho c hiu qu nht. Chnh v th m chng ta cn phi c thng tin ti chnh lm cn c cho cc quyt nh. Tng t nh trn, cc nh qun l ca mt doanh nghip hay ca mt c quan nh nc cng c n c nhng thng tin v tnh hnh ti chnh ca doanh nghip hay c quan ca h. Nu s thu ln hn s chi h mun bit s thng d c dng lm g. Cn nu s chi ln hn, h mun bit ti sao li c s thiu ht v tm cch khc phc. Vy cc d kin ti chnh ny u m c? Cu tr li l cc s sch k ton do doanh nghip hay c quan nh nc ghi chp lu gi. V th chng ta c th ni mc ch cn bn ca k ton l cung cp cc thng tin v tnh hnh ti chnh ca mt t chc cho nhng ngi phi ra cc quyt nh iu hnh hot ng ca t chc . 7

Mun cung cp c cc d kin ti chnh ny, k ton phi thc hin mt s cng vic: phi ghi nhn cc s vic xy ra cho t chc nh l vic bn hng cho khch hng; mua hng t mt nh cung cp; tr lng cho nhn vin... Nhng s vic ny trong k ton gi l nghip v kinh t. Sau khi c ghi nhn tp trung, cc nghip v kinh t pht sinh s c phn loi v h thng ha theo tng loi nghip v, tc l chng ta s tp trung tt c cc nghip v nh bn hng vo vi nhau; Tr lng cho nhn vin vo vi nhau... theo trnh t thi gian pht sinh. Sau khi tt c cc nghip v ca mt k hot ng c ghi nhn v phn loi k ton s tng hp nhng nghip v ny li. Tc l tnh ra tng s hng bn, tng s hng mua, tng s lng tr cho nhn vin... v cui cng l tnh ton kt qu ca nhng nghip v kinh t din ra trong mt k hot ng bng cch lp cc bo co ti chnh Ban Gim c thy c kt qu hot ng ca t chc v tnh hnh ti chnh ca t chc ny. a ra khi nim v k ton c nhiu quan im by t cc gic khc nhau. Theo Lut K ton: K ton l vic thu thp, x l, kim tra, phn tch v cung cp thng tin kinh t, ti chnh di hnh thc gi tr, hin vt v thi gian lao ng. Cng theo Lut K ton th k ton c chia ra 2 loi l k ton ti chnh v k ton qun tr, trong : K ton ti chnh l vic thu thp, x l, kim tra, phn tch v cung cp thng tin kinh t, ti chnh bng bo co ti chnh cho i tng c nhu cu s dng thng tin ca n v k ton. K ton qun tr l vic thu thp, x l, kim tra, phn tch v cung cp thng tin kinh t, ti chnh theo yu cu qun tr v quyt nh kinh t, ti chnh trong ni b n v k ton. nh ngha v k ton trn nhn mnh n cng vic ca nhng ngi lm cng tc k 8

ton. Trn mt phng din khc mt s tc gi mun nhn mnh n bn cht v chc nng ca k ton th pht biu: K ton l khoa hc v ngh thut v ghi chp, phn loi, tng hp s liu v tnh ton kt qu ca cc hot ng kinh t ti chnh ca mt t chc nhm cung cp thng tin gip Ban Gim c c th cn c vo m ra cc quyt nh qun l, ng thi cung cp thng tin cho nhng ngi c li ch v trch nhim lin quan. Ngoi ra cn nhiu khi nim ni ln nhiu kha cnh khc nhau v k ton. Tuy vy ngi ta c nhng quan im chung v bn cht ca k ton l: khoa hc v ngh thut v ghi chp, tnh ton, phn loi, tng hp s liu, cn chc nng ca k ton l cung cp thng tin trong thng tin k ton phc v cho nh qun l (nh Ch doanh nghip, Hi ng qun tr, Ban gim c...), ngi c li ch trc tip (nh cc Nh u t, cc ch cho vay), ngi c li ch gin tip (nh c quan thu, c quan thng k v cc c quan chc nng).

2. Vi nt v s pht trin ca k ton

S hnh thnh v pht trin ca k ton gn lin vi s hnh thnh v pht trin ca i sng kinh t, x hi loi ngi t thp ln cao. Mt s ti liu nghin cu cho thy lch s ca k ton c t thi thng c, xut hin t 5,6 ngn nm trc cng nguyn. Lch s k ton bt ngun trong lch s kinh t, theo pht trin ca nhng tin b kinh t - x hi. Thi k Phc hng cho php khm ph ra mt k nguyn mi, ngi ta thy xut hin vn chng k ton. Mt trong nhng ngi sng ch u tin ra cc phng php k ton phn kp l mt nh tu dng Franciscain tn l Luca Pacioli, ng sinh ra ti mt th trn nh Borgo san Sepolchro trn sng Tibre vo nm 1445, l mt gio s v 9

ton v son tho ra mt tc phm v i ta nh mt cun t in vo nm 1494 v s hc, i s hc, ton hc thng mi, hnh hc v k ton. Ring v phn k ton, ng dnh 36 chng v k ton kp m theo cc ti liu k ton nh phiu ghi tm, s nht k, s ci v mt s ln cc ti khon c phn chia r rt nh ti khon vn, ti khon kho hng, ti khon kt qu sn xut... Ngi ta coi ng nh l ngi cha ca ngnh k ton v l ngi cui cng c cng ng gp ln trong ngnh ton hc th k 15. Do gp phn vo vic truyn b k thut k ton, nn ng c xem l tc gi u tin vit v k ton v t k ton c bc pht trin khng ngng cho n ngy nay. Tuy nhin s ghi chp vo s nht k nhng nghip v kinh t pht sinh thi by gi cha c gn v r rt, ch s dng bng i chiu n gin kim tra v cha c hnh thc bng tng kt ti sn. Ngy nay k ton l mt cng c qun l quan trng trong tt c cc lnh vc ca i sng kinh t x hi, ngi ta s dng cc phng php hin i trong k ton nh phng trnh k ton, m hnh ton trong k ton, k ton trn my vi tnh...

II MT S KHI NIM V NGUYN TC K TON C THA NHN

Mt s khi nim v nhng nguyn tc c bn ca k ton c chp nhn chung trong cng tc k ton nh: nh gi cc loi ti sn, ghi chp s sch, phng php son tho cc bo co ti chnh... Nhm bo m s d hiu, ng tin cy v c th so snh ca cc thng tin k ton. Nhng khi nim v nguyn tc ny c rt ra t kinh nghim thc tin ca nhng ngi thc hin cng tc k ton kt hp vi qu trnh nghin cu ca cc c quan chc nng nh B Ti chnh, Tng cc Thng k, cc chuyn gia kinh t Sau c mi ngi tha 10

nhn nh l mt quy lut v tr thnh mt trong nhng vn c tnh php lnh ca cng tc k ton thng k v c trin khai p dng thng nht tt c cc n v kinh t trong phm vi quc gia. Sau y l mt s khi nim v nhng nguyn tc c bn:

1. Mt s khi nim v gi nh
1.1 Khi nim n v k ton Khi nim ny tng ng vi khi nim n v kinh doanh. Theo khi nim ny, thng tin ti chnh c phn nh cho mt n v k ton c th. Mi n v kinh t ring bit phi c phn bit l mt n v k ton c lp, c b bo co ti chnh ca ring mnh. Khi nim n v k ton i hi cc bo co ti chnh c lp ch phn nh cc thng tin v tnh hnh ti chnh ca n v k ton m khng bao hm thng tin ti chnh v cc ch th kinh t khc nh ti sn ring ca ch s hu hay cc thng tin ti chnh ca cc n v kinh t c lp khc. Ni cch khc khi nim n v k ton quy nh gii hn v thng tin ti chnh m h thng k ton cn phi thu thp v bo co. 1.2. n v thc o tin t Thng tin do k ton cung cp phi c th hin bng thc o tin t. K ton la chn v s dng mt n v tin t lm thc o. Thng thng thc o tin t c la chn l n v tin t chnh thc ca quc gia m n v k ton ng k hot ng. Mi nghip v kinh t pht sinh u c tnh ton v ghi chp bng thc o tin t ny. Khi ghi chp cc nghip v kinh t, k ton ch ch n gi thc t ti thi im pht sinh m khng ch n s thay i sc mua ca ng tin. i vi cc n v kinh t Vit Nam, thng thng k ton phi dng ng Vit Nam trong qu trnh tnh ton v ghi chp cc nghip 11

v kinh t pht sinh v phi t gi thit l sc mua ca ng tin c gi tr bn vng hoc s thay i v tnh gi tr ca tin t theo gi c nh hng khng ng k n tnh trng ti chnh ca n v kinh t. Tuy nhin khi c s bin ng ln v gi c trn th trng th k ton phi da vo nhng quy nh, hng dn ca nh nc t chc nh gi li cc ti sn c lin quan t gi tr ghi s thnh gi tr ng thi lm tng ngh~ ca bo co ti chnh k ton. 1.3. Gi nh hot ng lin tc K ton phi t gi thit l doanh nghip s hot ng lin tc trong mt thi gian v hn nh hay s hot ng cho n khi no cc ti sn c nh hon ton b h hng v tt c trch nhim cung cp sn phm, hng ha hay dch v ca n v c hon tt hoc t nht l khng b gii th trong tng lai gn. Gi nh ny c vn dng trong vic nh gi cc loi ti sn ang s dng trong doanh nghip. Doanh nghip ang s dng cho nn cha bn hoc khng th bn c do gi tr ca nhng ti sn ny s c tnh ton v phn nh trn c s gi gc v s hao mn do s dng. Tc l gi tr ti sn hin cn l tnh theo s tin m thc s doanh nghip phi tr khi mua sm hay xy dng tr i gi tr hao mn ch khng phi l gi mua bn ra trn th trng. Mt khc gi thit v s hot ng lu di ca doanh nghip cn l c s cho cc phng php tnh khu hao phn chia gi ph ca cc loi ti sn c nh vo chi ph hot ng ca doanh nghip theo thi gian s dng ca n. 1.4. Khi nim k k ton Hot ng ca doanh nghip l lu di v lin tc, nu ch cho tt c cc hot ng sn xut kinh doanh ngng li v mi ti sn u c bn xong k ton mi lp bo co ti chnh th s khng c tc 12

dng g trong vic iu hnh hot ng ca Ban Gim c. kp thi cung cp cc thng tin cn thit cho vic qun l doanh nghip, k ton phi chia hot ng lu di ca n v thnh nhiu k c di v thi gian bng nhau, t d dng so snh, nh gi v kim sot doanh thu, chi ph v li (l) ca tng k. Gi nh ny da trn gi thit hot ng ca n v s ngng li vo mt thi im no k ton c th lp cc bo co c tnh cht tng kt tnh hnh hot ng trong thi gian qua v cung cp cc thng tin v kt qu t c lc cui k. Thng thng, k k ton chnh c tnh theo nm dng lch t ngy 01 thng 01 n ht ngy 31 thng 12 ca nm. Trong tng nm c th phn thnh cc k tm thi nh thng, qu. Thi gian tnh k tm thi l ngy u tin ca thng, qu n ht ngy cui cng ca thng, qu . Trong ch k ton doanh nghip ngoi k k ton tnh theo nm dng lch, trong nhng trng hp c bit, doanh nghip c th tnh theo 12 thng trn sau khi thng bo cho c quan thu v c php thay i ngy kt thc k k ton nm. Vic thay i ny c th dn n vic lp bo co ti chnh cho k k ton nm u tin hay nm cui cng ngn hn hoc di hn.12 thng, nhng khng c vt qu 15 thng.

2. Mt s nguyn tc k ton
2.1. Nguyn tc thc t khch quan Khi ghi chp phn nh cc nghip v kinh t pht sinh vo nhng giy t hay s sch cn thit, k ton phi ghi chp mt cch khch quan ngha l phi phn nh theo ng nhng s vic thc t din ra v c th d dng kim chng li c, khng c ghi chp theo ch quan no m lm ngi c hiu khng ng bn cht ca vn . 13

2.2. Nguyn tc gi ph Ni dung ca nguyn tc gi ph l khi ghi nhn cc nghip v kinh t lin quan n ti sn, k ton phi da vo chi ph pht sinh hnh thnh nn ti sn ch khng phi cn c vo gi hin hnh trn th trng. Nh vy, gi tr ca ti sn c ghi nhn vo bng cn i k ton l chi ph m doanh nghip phi b ra c ti sn , ch khng phi gi th trng thi im bo co. Nguyn tc ny cn c gi l nguyn tc gi gc th hin rng k ton ghi nhn gi tr ti sn v cc khon chi ph pht sinh theo gi gc l s tin m doanh nghip chi ra ti thi im pht sinh nghip v. 2.3. Nguyn tc ghi nhn doanh thu Doanh thu ch c ghi nhn khi n v hon thnh trch nhim cung cp sn phm, hng ha hay dch v cho khch hng v c khch hng tr tin hoc chp nhn thanh ton. Vic ghi nhn doanh thu c hng thi im bn hng nh trn s cho mt s o lng thc t nht v: - Khi giao hng cho khch hng th doanh nghip thc hin hu ht nhng cng vic cn thit trong vic bn hng hoc cung cp dch v, nhng vn cn li l khng ng k. - Vo bui im bn hng, gi c thanh ton c ngi bn v ngi mua tha thun l mt s o lng khch quan doanh thu c hng v khi bn bn nhn c mt s tin hoc mt khon phi thu. 2.4. Nguyn tc ph hp gia doanh thu v chi ph Mi khon doanh thu c to ra, u xut pht t nhng khon chi ph, v vy khi xc nh doanh thu k no, th cng phi xc nh nhng chi ph to doanh thu k y. Tt c cc chi ph chi ra trong qu trnh hot ng ca doanh 14

nghip u c mc ch cui cng l to ra doanh thu v li nhun. Tuy nhin trong tng k k ton (thng, qu, nm) doanh thu c th pht sinh k ny, nhng nhng chi ph phi chi ra t doanh thu k trc, v vy nguyn tc ny yu cu khi tnh chi ph c coi l chi ph hot ng trong k, phi trn c s nhng chi ph no to nn doanh thu c hng trong k. Nh vy c th c nhng chi ph pht sinh trong k, nhng khng c coi l chi ph hot ng trong k v n c lin quan n doanh thu c hng k sau nh: chi ph mua nguyn vt liu sn xut trong k sau... Ngc li, c nhng trng hp thu tin nhng din ra trc khi giao hng hay cung cp dch v th cng cha c ghi nhn l doanh thu. Trong trng hp ny k ton phi coi nh mt mn n phi tr cho n khi no vic giao hng hay cung cp dch v c thc hin. 2.5. Nguyn tc nht qun Trong k ton c th mt s trng hp c php c nhiu phng php tnh ton, mi phng php li cho mt kt qu khc nhau. Theo nguyn tc ny, khi chn phng php no th k ton phi p dng nht qun trong cc k k ton. Trng hp cn thit s thay i v phng php chn cho hp l th trong phn thuyt minh bo co ti chnh phi gii trnh l do ti sao phi thay i phng php v s thay i nh hng nh th no n kt qu tnh ton so vi phng php c. V d: C nhiu phng php tnh khu hao ti sn c nh; tnh gi tr hng tn khi cui k... Mi phng php s mang li mt con s khc nhau v chi ph v li nhun. p dng phng php no l ty thuc vo iu kin c th ca tng doanh nghip v tt c cc phng php u c cng nhn, nhng theo nguyn tc ny, k ton la chn p dng phng php no th phi p dng nht qun trong cc k k ton. 15

2.6. Nguyn tc thn trng V mi mt s liu ca k ton u lin quan n quyn li v ngha v ca nhiu pha khc nhau, m trong lnh vc kinh t th c nhiu trng hp khng th lng trc ht c t i hi k ton phi thn trng, phi c nhng phng n d phng nhng kh nng xu c th xy ra trong tng lai, nht l i vi cc hot ng ko di hay c tnh lp i lp li nh cc khon u t chng khon, hng tn kho... Nguyn tc thn trng i hi: - Phi lp cc khon d phng khi c bng chng v cc khon u t, hng tn kho... trn thc t b gim gi. - Khng nh gi cao hn gi tr ca cc ti sn v cc khon thu nhp. - Khng nh gi thp hn gi tr ca cc khon n phi tr v chi ph. - Doanh thu v thu nhp ch c ghi nhn khi c bng chng chc chn v kh nng thu c li ch kinh t. Cn chi ph phi c ghi nhn khi c bng chng c th v kh nng pht sinh. 2.7. Nguyn tc trng yu K ton c th b qua nhng yu t khng nh hng, hoc nh hng khng ng k n tnh hnh ti chnh, nhng phi c bit quan tm n nhng yu t nh hng ln n tnh hnh ti chnh. Cc nghip v kinh t pht sinh trong qu trnh hot ng ca doanh nghip bao gm nhiu loi vi nhng gi tr ln nh khc nhau v c nh hng ng k hoc khng ng k n doanh thu hay chi ph hay hot ng ca doanh nghip trong tng thi k k ton. Theo nguyn tc ny, k ton c th linh ng gii quyt mt s 16

nghip v kinh t pht sinh theo hng thit thc n gin, d lm m khng bt buc phi bo m yu cu ca nhng nguyn tc trn, nu nh hng ca cc nghip v kinh t pht sinh n cc ch tiu doanh thu, chi ph v li nhun ca doanh nghip l khng ng k. 2.8. Nguyn tc cng khai Nguyn tc ny i hi tt c cc hot ng kinh t din ra trong k ca n v u phi c phn nh y trong h thng bo co ti chnh, phi gii trnh r rng cc s liu quan trng ngi c bo co hiu ng tnh hnh ti chnh v phi cng b cng khai theo quy nh ca nh nc.

III. I TNG CA K TON

i tng chung ca cc mn khoa hc kinh t l qu trnh ti sn xut x hi trong mi mn khoa hc nghin cu mt gc ring. V vy cn phn nh r ranh gii v i tng nghin cu ca hch ton k ton nh mt mn khoa hc c lp vi cc mn khoa hc kinh t khc. Khc vi cc mn khoa hc kinh t khc, k ton cn l cng c phc v yu cu qun l hot ng sn xut kinh doanh cc n v kinh t c s, thng qua vic cung cp cc thng tin cn thit cho Ban Gim c hay Hi ng qun tr. V vy i tng nghin cu ca k ton l S hnh thnh v tnh hnh s dng cc loi ti sn vo hot ng sn xut kinh doanh trong mt n v kinh t c th nhm qun l khai thc mt cch tt nht cc yu t sn xut trong qu trnh ti sn xut x hi. hiu r hn i tng nghin cu ca hch ton k ton chng ta cn i su nghin cu v vn, trn 2 mt biu hin ca n l ti sn v ngun hnh thnh ti sn v sau na l qu trnh tun hon ca vn. nghin cu c ton din mt biu hin ny, trc ht s nghin 17

cu vn trong cc t chc sn xut v cc t chc ny c kt cu vn v cc giai on vn ng ca vn mt cch tng i hon chnh. Trn c s chng ta c th d dng xem xt cc mt biu hin nu trn trong cc n v kinh t khc.

1. S hnh thnh ti sn ca doanh nghip

Bt k mt doanh nghip, mt t chc hay thm ch mt c nhn no mun tin hnh kinh doanh cng i hi phi c mt lng vn nht nh, lng vn biu hin di dng vt cht hay phi vt cht v c o bng tin gi l ti sn. Hay ni cclh khc ti sn ca doanh nghip l ngun lc do doanh nghip kim sot v c th thu c li ch kinh t trong tng lai nh: - c s dng mt cch n l hoc kt hp vi cc ti sn khc trong sn xut sn phm bn hay cung cp dch v cho khch hng. - bn hoc trao i ly ti sn khc. - thanh ton cc khon n phi tr. - phn phi cho cc ch s hu doanh nghip. Mt khc vn (ti sn) ca doanh nghip li c hnh thnh t nhiu ngun khc nhau gi l ngun vn hay ni khc ngun gc hnh thnh ca ti sn gi l ngun vn. Nh vy ti sn v ngun vn ch l 2 mt khc nhau ca vn. Mt ti sn c th c ti tr t mt hay nhiu ngun vn khc nhau, ngc li mt ngun vn c th tham gia hnh thnh nn mt hay nhiu ti sn. Khng c mt ti sn no m khng c ngun gc hnh thnh cho nn v mt tng s ta c: Tng ti sn = Tng ngun vn (1) Ti sn ca bt k doanh nghip no cng u c hnh thnh t 2 ngun vn: ngun vn ca ch s hu v cc mn n phi tr. T ta c ng thc: 18

Tng ti sn = N phi tr + Ngun vn ch s hu (2) a) Tng ti sn l gi tr ca tt c cc loi ti sn hin c ca doanh nghip k c cc loi ti sn c tnh cht hu hnh nh nh xng, my mc, thit b, vt t, sn phm, hng ha... v cc loi ti sn c tnh cht v hnh nh phn mm my tnh, bng pht minh sng ch, li th thng mi, bn quyn,... Ti sn doanh nghip thng chia lm 2 loi: Ti sn lu ng v ti sn c nh. + Ti sn lu ng l nhng ti sn thuc quyn s hu ca doanh nghip nhng c gi tr nh (theo quy nh hin nay l < 10 triu ng) hoc thi gian s dng, thu hi, lun chuyn vn nh hn 1 nm hoc 1 chu k kinh doanh. Ti sn lu ng gm 3 loi: - TSL sn xut: Nh nguyn vt liu, cng c, dng c ang d tr trong kho chun b cho qu trnh sn xut hoc ang trong qu trnh sn xut d dang. - TSL lu thng: Nh thnh phm, hng ho d tr, hng ho gi bn. - TSL ti chnh: Nh vn bng tin, cc khon phi thu, u t ngn hn... + Ti sn c nh l nhng ti sn c gi tr ln (theo quy nh hin nay l > 10 triu ng) v c thi gian s dng, lun chuyn ln hn mt nm hoc mt chu k kinh doanh nh ti sn c nh hu hnh, v hnh, ti sn c nh thu ngoi di hn, cc khon u t ti chnh di hn, cc khon u t xy dng c bn... c im ca loi ti sn ny l khng th thu hi trong mt nm hoc mt chu k kinh doanh. - TSC hu hnh: L nhng ti sn c nh c hnh thi vt cht c th do doanh nghip nm gi s dng cho hot ng sn xut, kinh doanh nh: my mc, nh ca, thit b cng tc, phng tin vn 19

ti, phng tin truyn dn... - TSC v hnh: L nhng TSC khng c hnh thi vt cht c th, nhng phn nh mt lng gi tr ln m doanh nghip thc s b ra u t nh: chi ph nghin cu, pht trin, pht minh sng ch, li th thng mi... - TSC ti chnh: L gi tr ca cc khon u t ti chnh di hn vi mc ch kim li, c thi gian thu hi vn > 1 nm hay 1 chu k sn xut kinh doanh nh: u t lin doanh di hn, cho thu TSC, u t chng khon di hn. b) N phi tr l gi tr ca cc loi vt t, hng ha hay dch v nhn ca ngi bn hay ngi cung cp m doanh nghip cha tr tin hoc l cc khon tin m n v vay mn ngn hng hay cc t chc kinh t khc v cc khon phi tr khc nh phi tr cng nhn vin, phi np cho c quan thu... Hay ni cch khc n phi tr l ngha v hin ti ca doanh nghip pht sinh t cc giao dch v s kin qua m doanh nghip phi thanh ton t cc ngun lc ca mnh. Nhn chung doanh nghip no cng c nhiu mn n phi tr v mua chu thng tin li hn l mua tr tin ngay v vic vay ngn hng hay cc t chc ti chnh khc tng vn hot ng ca doanh nghip l hin tng ph bin v c li cho nn kinh t. ng v phng din qun l ngi ta thng phn chia cc khon n phi tr ca doanh nghip thnh n ngn hn v n di hn. + N ngn hn: l cc khon n m doanh nghip c trch nhim phi tr trong 1 nm hoc trong mt chu k hot ng kinh doanh nh: vay ngn hn ngn hng, thng phiu ngn hn, lng ph cp phi tr cho cng nhn vin... + N di hn: L cc khon n c thi hn phi thanh ton phi chi tr ln hn mt nm hoc ln hn mt chu k hot ng kinh 20

doanh nh: Vay di hn cho u t pht trin, thng phiu di hn, tri phiu pht hnh di hn phi tr... c) Vn ch s hu l gi tr vn ca doanh nghip c tnh bng s chnh lch gia gi tr ti sn ca doanh nghip tr (-) n phi tr. Ngun vn thuc quyn s dng ca n v, n v c quyn s dng lu di trong sut thi gian hot ng ca n v hay ni cch khc vn ch s hu l gi tr ca cc loi ti sn nh nh ca my mc thit b, vn bng tin... m cc ch th sn xut kinh doanh u t c th tin hnh cc hot ng kinh t xc nh. Mt doanh nghip c th c mt hoc nhiu ch s hu. i vi doanh nghip Nh nc do Nh nc cp vn v chu s gim st ca nh nc th ch s hu l Nh nc. i vi cc x nghip lin doanh hay cng ty lin doanh th ch s hu l cc thnh vin tham gia gp vn. i vi cc cng ty c phn hay cng ty trch nhim hu hn th ch s hu l cc c ng. i vi cc doanh nghip t nhn th ch s hu l ngi b vn ra thnh lp v iu hnh hot ng n v. Vn ca ch s hu bao gm: + Vn ca cc nh u t. + S vn c b sung t kt qu hot ng sn xut kinh doanh ca doanh nghip. + Li nhun cha phn phi. + Cc qu + C phiu qu. + Li nhun gi li. + Chnh lch t gi v chnh !ch nh gi li ti sn. Cn lu s liu vn ch s hu l mt con s c th, nhng khi doanh nghip b suy thoi th ch s hu ch c coi l s hu phn 21

ti sn cn li ca n v sau khi thanh ton ht cc khon n phi tr. Mt khc, quyn i n ca cc ch n c hiu lc trn tt c cc loi ti sn ca doanh nghip ch khng phi ch c hiu lc trn mt loi ti sn ring l no. V th ta c: Ngun vn ch s hu = Tng ti sn - N phi tr (3)

2. S vn ng ca ti sn trong hot ng kinh doanh

Trong qu trnh hot ng sn xut kinh doanh ti sn ca cc doanh nghip s khng ngng vn ng, n bin i c v hnh thi v lng gi tr. Nghin cu s vn ng ca t bn sn xut, C. Mc nu cng thc chung v tun hon ca t bn sn xut qua 3 giai on: T-H...SX...H-T. S bin i v hnh thi tn ti ca cc loi ti sn ch yu ph thuc vo chc nng c bn ca tng doanh nghip. - i vi doanh nghip sn xut: Chc nng c bn l sn xut v tiu th sn phm lm ra th ti sn ca n v s thay i hnh thi qua 3 giai on sn xut kinh doanh ch yu: cung cp, sn xut v tiu th. Xt trong mt qu trnh lin tc, tng ng vi 3 giai on trn ti sn s thay i hnh thi t tin mt hay tin gi ngn hng thnh nguyn vt liu, dng c, trang thit b... chun b thc hin k hoch sn xut. Sau ti sn s bin i t nguyn vt liu chnh, vt liu ph hao mn ti sn c nh... thnh 1 sn phm d dang, bn thnh phm hay thnh phm v t thnh phm bin i thnh khon thu hay tin mt hay tin gi ngn hng khi bn sn phm cho ngi mua. S tin ny c dng mua nguyn vt liu... nhm thc hin cho qu trnh sn xut tip theo. S vn ng bin i ca ti sn theo cc giai on sn xut kinh doanh ch yu nh trn gi l s tun hon ca ti sn. 22

- i vi n v kinh doanh thng mi: chc nng c bn l mua v bn hng ha. Tng ng vi 2 qu trnh ny, ti sn ca doanh nghip s bin i t tin thnh hng ha khi mua hng v nhp kho v t hng ha thnh khon phi thu hay bng tin khi bn hng cho ngi mua. S tin ny li c dng mua hng... S bin i ny cng mang tnh tun hon. Nu tnh t mt hnh thi tn ti c th nht nh ca ti sn th sau mt qu trnh vn ng, ti sn tr li hnh thi ban u gi l mt vng tun hon ca ti sn, mt vng chu chuyn hay mt chu k hot ng. C th m t vng tun hon mt s loi ti sn ca mt s loi hnh doanh nghip theo cc s sau y: i vi doanh nghip sn xut

23

Trong qu trnh tun hon, ti sn khng ch bin i v hnh thi 24 2

m quan trng hn l ti sn cn bin i v lng gi tr (tr trng hp huy ng thm vn), gi tr tng ln ca ti sn t kt qu hot ng sn xut kinh doanh l mc tiu ca cc doanh nghip nhm tng vn ca ch s hu sau khi thc hin y trch nhim php l ca mnh nh np thu thu nhp... tc l ly thu b chi v cn c li. Nhng thng tin v s bin i gi tr rt cn thit cho vic tm phng hng v bin php thng xuyn nng cao hiu qu ca qu trnh ti sn xut, qu trnh vn ng v ln ln ca ti sn. Tm li i tng ca k ton l vn kinh doanh ca n v hch ton c xem xt trong quan h gia 2 mt biu hin l ti sn v ngun hnh thnh ti sn (ngun vn) v qu trnh tun hon ca vn kinh doanh qua cc giai on nht nh ca qu trnh ti sn xut, cng cc mi quan h kinh t pht sinh trong qu trnh hot ng ca n v.

IV. NHIM V, YU CU V C IM CA CNG TC K TON 1. c im ca k ton

K ton c nhng c im sau: - C s ghi s l nhng chng t gc hp l, bo m thng tin chnh xc v c c s php l. - S dng c 3 loi thc o l: gi tr, hin vt v thi gian, nhng ch yu v bt buc l gi tr. - Thng tin s liu: Ch yu trnh by bng h thng biu mu bo co theo quy nh ca nh nc (i vi thng tin cho bn ngoi) hay theo nhng bo co do gim c x nghip quy nh (i vi ni b). - Phm vi s dng thng tin: Trong ni b n v kinh t c s v cc c quan chc nng ca nh nc v nhng i tng trn quan 25

nh cc nh u t, ngn hng, ngi cung cp.

2. Nhim v ca k ton
Vi chc nng phn nh v kim tra, cung cp thng tin ton b cc hot ng kinh t ca doanh nghip, k ton c nhng nhim v c bn nh sau: - Thu nhp x l thng tin, s liu k ton theo i tng v ni dung cng vic k ton, theo chun mc v ch k ton. - Ghi chp, tnh ton, phn nh s hin c, tnh hnh lun chuyn v s dng ti sn, vt t, tin vn; qu trnh v kt qu hot ng sn xut kinh doanh (SXKD) v tnh hnh s dng kinh ph (nu c) ca n v. - Kim tra tnh hnh thc hin k hoch SXKD, k hoch thu chi ti chnh, kim tra, gim st cc khon thu, chi ph ti chnh, cc ngha v thu, np, thanh ton n; kim tra vic qun l, s dng ti sn v ngun hnh thnh ti sn; pht hin v ngn nga cc hnh vi vi phm pht lut v ti chnh, k ton. - Cung cp cc s liu, ti liu cho vic iu hnh hot ng SXKD, kim tra v phn tch hot ng kinh t, ti chnh phc v cng tc lp v theo di thc hin k hoch phc v cng tc thng k v thng tin kinh t.

3. Yu cu i vi cng tc k ton
pht huy y chc nng, vai tr v thc hin y cc nhim v ni trn, cng tc k ton phi m bo cc yu cu sau y: - K ton phi chnh xc, trung thc, khch quan, th hin cc mt: 26

+ Chng t phi chnh xc: chng t l khu khi im ca k ton, ni dung v s liu ghi trn chng t ng vi thc t ca cc hot ng kinh t. Ton b cng tc k ton c chnh xc hay khng phn ln ph thuc vo khu lp chng t ghi chp ban u. + Vo s phi chnh xc: phi ghi chp, kim tra, tnh ton m bo s chnh xc s liu, sau xp t, lu tr chng t y , gn gng ngn np. + Bo co phi chnh xc: lp bo co phi cn thn, kim tra s liu tht chnh xc trc khi np cho cc ni nhn theo quy nh v theo yu cu qun l. Ni chung cc thng tin v s liu k ton phi c ghi chp v bo co trn c s cc bng chng y , khch quan ng vi thc t v hin trng, bn cht ni dung v gi tr ca nghip v kinh t pht sinh. Cc thng tin v s liu k ton phi c ghi chp v bo co ng vi thc t, khng b xuyn tc, khng b bp mo. - K ton phi kp thi: K ton chnh xc nhng phi kp thi mi c tc dng thit thc n cng tc iu hnh hot ng sn xut kinh doanh thng qua vic cung cp kp thi cc thng tin phc v yu cu qun l. Mun kp thi th nghip v kinh t pht sinh lc no, ngy no phi c tnh ton ghi chp phn nh vo s k ton lc y, ngy y. Vic kha s, lp bo co quy nh vo thi gian no phi lm ng khng chm tr. - K ton phi y : phi phn nh y cc nghip v kinh t pht sinh trn c s cc chng t gc hp l, hp php khng thm bt, khng b st v phi phn nh tt c cc hot ng kinh t ti chnh, thuc cc loi ti sn ca doanh nghip. Thc hin y cc nguyn tc, th tc quy nh m y cc loi s sch cn thit v lp y cc bo co k ton theo quy nh. 27

- K ton phi r rng d hiu, d so snh, i chiu: Cc cng vic ca k ton t khu ghi chp nghip v kinh t pht sinh trn cc chng t gc n vic phn loi v h thng ha cc nghip v kinh t trn cc s sch k ton v tng hp li thnh cc ch tiu kinh t trn cc bo co k ton u phi c trnh by mt cch r rng d hiu. Nhng thng tin v nhng vn phc tp trong bo co ti chnh phi c gii trnh trong phn thuyt minh. Cc ch tiu kinh t do k ton bo co phi ph hp c v ni dung v phng php tnh vi cc ch tiu k hoch ngi c bo co d dng so snh nh gi tnh hnh thc hin k hoch sn xut kinh doanh ca n v. Cc thng tin v s liu gia cc k k ton trong mt doanh nghip v gia cc doanh nghip ch c th so snh c khi tnh ton v trnh by nht qun. Trng hp khng nht qun th phi gii trnh trong phn thuyt minh ngi s dng bo co ti chnh c th so snh thng tin gia cc k k ton, gia cc doanh nghip hoc gia thng tin thc hin vi thng tin d ton, k hoch. - T chc k ton trong n v phi theo nguyn tc tit kim, hiu qu: Cng tc k ton cng nh cng vic khc trong n v khi tin hnh u phi thc hin tit kim chi ph v t hiu qu cao gp phn nng cao hiu qu hot ng ton n v. Nhng yu cu trn i vi k ton u phi c thc hin y . Tuy nhin trong tng giai on pht trin v mc ch s dng thng tin k ton m yu cu ny hay yu cu khc c c ch trng hn.

V. CC PHNG PHP CA K TON

K ton c nhng phng php ring thch hp vi c im ca i tng nghin cu l ti sn, ngun hnh thnh ti sn v s tun 28

hon ca ti sn trong cc giai on sn xut kinh doanh. - Xt trong quan h gia ti sn v ngun hnh thnh ti sn. i tng ca k ton lun c tnh 2 mt, c lp nhau nhng lun cn bng vi nhau v lng gi tr. - Xt trong qu trnh tun hon ti sn, i tng ca k ton lun vn ng qua cc giai on khc nhau nhng theo mt trt t xc nh v khp kn trong 1 chu k nht nh. - Lun c tnh a dng trong mi ni dung c th. - Mi i tng c th ca k ton u gn lin vi li ch kinh t, quyn li v trch nhim ca nhiu pha. Trn c s phng php lun v nhng c im c bn ca i tng k ton ngi ta xy dng cc phng php ca k ton bao gm cc phng php chnh l:

1. Phng php chng t k ton

Chng t k ton l phng php thng tin v kim tra s hnh thnh cc nghip v kinh t. phn nh v c th kim chng c cc nghip v kinh t, k ton c mt phng php l: mi nghip v kinh t pht sinh u phi lp cc chng t l giy t hoc vt cha ng thng tin (vt mang tin), lm bng chng xc nhn s pht sinh v hon thnh ca cc nghip v kinh t. Phng php chng t k ton nhm sao chp nguyn tnh trng v s vn ng ca cc i k ton, c s dng phn nh cc nghip v kinh t ti chnh pht sinh v thc s hon thnh theo thi gian, a im pht sinh vo cc bn chng t k ton. H thng chng t k ton l cn c php l cho vic bo v ti sn v xc minh tnh hp php trong vic gii quyt cc mi quan h 29

kinh t php l thuc i tng hch ton k ton, kim tra hot ng sn xut kinh doanh.

2. Phng php tnh gi

Tnh gi l phng php thng tin v kim tra v chi ph trc tip v gin tip cho tng loi hot ng, tng loi ti sn nh: ti sn c nh, hng ho, vt t, sn phm v lao v Phng php tnh gi s dng thc o tin t tnh ton, xc nh gi tr ca tng loi ti sn ca n v thng qua vic mua vo, nhn gp vn, c cp, c ti tr hoc sn xut ra theo nhng nguyn tc nht nh.

3. Phng php i ng ti khon

i ng ti khon l phng php thng tin v kim tra qu trnh vn ng ca mi loi ti sn, ngun vn v qu trnh kinh doanh theo mi quan h bin chng c phn nh vo trong mi nghip v kinh t pht sinh. Phng php i ng ti khon c hnh thnh bi cp phng php ti khon v ghi s kp. Trong : - Phng php ti khon: L phng php phn loi v h thng ha cc nghip v kinh t pht sinh theo tng ni dung kinh t, nhm theo di tnh hnh bin ng ca tng loi ti sn, ngun vn, tng ni dung thu, chi... trong qu trnh sn xut kinh doanh ca n v. - Phng php ghi s kp: L phng php phn nh s bin ng ca cc i tng k ton, theo tng nghip v kinh t pht sinh, trong mi lin h khch quan gia chng, bng cch ghi s tin kp (mt s tin ghi 2 ln) vo cc ti khon k ton lin quan.

4. Phng php tng hp v cn i k ton

Tng hp v cn i k ton l phng php khi qut tnh hnh ti sn, ngun vn v kt qu hot ng sn xut kinh doanh ca n 30

v hch ton qua tng thi k nht nh bng cch lp cc bo co c tnh tng hp v cn i nh: bng cn i k ton; bo co kt qu hot ng kinh doanh; bo co lu chuyn tin t... Mi phng php c v tr, chc nng nht nh nhng gia chng li c mi quan h cht ch vi nhau to thnh mt h thng phng php k ton. Mun c nhng thng tin tng hp v tnh trng ti chnh ca n v th phi lp bng cn i ti sn tc l s dng phng php tng hp v cn i k ton. Nhng ch c th tng hp v cn i cc loi ti sn ca doanh nghip trn c s theo di cht ch s hnh thnh v vn ng bin i ca cc loi ti sn qua cc giai on sn xut kinh doanh. Vic ghi chp vo cc ti khon k ton bt buc phi dng n v o lng l tin t do cn phi tnh gi cc yu t u vo v u ra ca qu trnh sn xut kinh doanh. Mun tnh gi v ghi chp vo cc ti khon c lin quan mt cch chnh xc th phi c nhng thng tin chnh xc v tng hot ng kinh t c th ca n v tc l phi c nhng chng t hp l phn nh nguyn vn nghip v kinh t pht sinh v c y c s php l lm cn c ghi s k ton. Nhng nu ch da vo chng t th khng th phn nh ht s bin i ca ti sn. Trong thc t c nhng hin tng khng thng nht gia hin vt vi chng t, s sch do iu kin khch quan gy ra nh: ng di tha do m t, xng du b hao ht do bc hi... khc phc tnh trng trn k ton phi tin hnh kim k kim tra s lng v tnh hnh c th ca hin vt, i chiu gia s sch vi thc t trong tng thi im c khp ng vi nhau hay khng. Nu khng khp ng th lp bin bn v cn c vo bin bn (cng l chng t) m iu chnh li s sch k ton cho khp vi thc t. Bo m cho cc s liu ca k ton phn nh chnh xc v trung thc v cc loi ti sn ca doanh nghip. 31

Chng II CHNG T K TON V KIM K I. CHNG T K TON 1. Khi nim v chng t k ton
Trong mt n v kinh t, hng ngy din ra cc hot ng c th lm tng, gim ti sn, ngun vn ca n v gi l nhng nghip v kinh t. V c rt nhiu nghip v kinh t pht sinh, nn c th phn nh, xc nhn nghip v kinh t pht sinh v hon thnh lm cn c php l v c th kim tra li c tng nghip v kinh t pht sinh, k ton c phng php p ng yu cu gi l phng php chng t. Vy c th chng t l g? v ni dung chng t phi c nhng yu t no? Lut K ton ch r: Chng t k ton l nhng giy t v vt mang tin phn nh nghip v kinh t ti chnh pht sinh v hon thnh, lm cn c ghi s k ton . Chng t k ton c nhiu loi v c tp hp thnh h thng chng t. Trong c 2 h thng chng t k ton l: H thng chng t k ton thng nht bt buc v h thng chng t k ton hng dn. H thng chng t k ton thng nht bt buc l h thng nhng chng t phn nh cc quan h kinh t gia cc php nhn hoc c yu cu qun l cht ch mang tnh cht ph bin rng ri. i vi loi chng t ny Nh nc tiu chun ha v quy cch biu mu, ch tiu phn nh, phng php lp v p dng thng nht cho tt c cc doanh nghip, cc thnh phn kinh t. 32

H thng chng t k ton hng dn ch yu l nhng chng t s dng trong ni b n v. Nh nc hng dn cc ch tiu c trng cc ngnh, cc thnh phn kinh t trn c s vn dng vo tng trng hp c th thch hp. Cc ngnh, cc lnh vc c th thm bt mt s ch tiu c th, thch hp vi yu cu v ni dung phn nh nhng phi bo m nhng yu t c bn ca chng t v c s tha thun bng vn bn ca B Ti chnh. D l chng t bt buc hay chng t hng dn, ni dung ca chng t k ton phi c y cc yu t sau y: - Tn gi chng t (ha n, phiu thu, phiu chi...). - S hiu ca chng t. - Ngy, thng, nm lp chng t. - Tn, a ch ca n v hoc c nhn lp chng t. - Tn, a ch ca n v hoc c nhn nhn chng t. - Ni dung nghip v kinh t, ti chnh pht sinh. - Cc ch tiu v s lng, n gi v gi tr. - Ch k, h v tn ca ngi lp v nhng ngi chu trch nhim lin quan n chng t. Nhng chng t phn nh quan h kinh t gia cc php nhn th phi c ch k ca ngi kim tra (k ton trng) v ngi ph duyt (th trng n v), ng du n v. i vi nhng chng t lin quan n vic bn hng, cung cp dch v th ngoi nhng yu t quy nh nu trn cn phi c ch tiu: thu sut v s thu phi np. Nhng chng t dng lm cn c trc tip ghi s k ton phi c thm ch tiu nh khon k ton.

2. Mt s quy nh chung v chng t k ton

- Chng t k ton phi c lp y s lin theo quy nh. 33

Ghi chp chng t phi r rng, trung thc, y cc yu t gch b phn trng. Khng c ty xa, sa cha trn chng t. Trng hp vit sai cn hy b, khng x ri ra khi cun. - Th trng v k ton trng n v tuyt i khng c k trn chng t trng, mu in sn khi cha ghi y ni dung, yu t pht sinh. - Chng t k ton c ngha rt ln trong cng tc lnh o kinh t cng nh trong cng tc kim tra, phn tch hot ng kinh t v bo v ti sn ca n v. Ngoi vic m bo tnh php l cho cc s liu trong s k ton, chng t k ton cn l c s xc nh ngi chu trch nhim vt cht, nhm ngn nga nhng hin tng vi phm cc chnh sch, ch , th l kinh t ti chnh do Nh nc ban hnh; phc v cho vic thng tin kinh t, truyn t v kim tra vic thc hin cc mnh lnh ch th ca cp trn v c c s gii quyt mi s tranh chp, khiu t nu c.

3. Phn loi chng t k ton

thun tin trong vic phn bit v s dng tng loi chng t k ton, ngi ta tin hnh phn loi chng t theo cc c trng ch yu khc nhau nh: cng dng ca chng t; a im lp chng t; ni dung nghip v kinh t, tnh cp bch ca thng tin trong chng t... 3.1. Phn loi theo cng dng ca chng t Theo cch phn loi ny ta c cc loi chng t: chng t mnh lnh; chng t chp hnh; chng t th tc k ton v chng t lin hp. - Chng t mnh lnh: L loi chng t dng truyn t nhng mnh lnh hay ch th ca ngi lnh o cho cc b phn cp di thi hnh nh: Lnh chi tin mt; lnh xut kho vt t. Loi chng t ny 34

ch mi chng minh nghip v kinh t pht sinh nhng cha ni ti mc hon thnh ca nghip v, do cha iu kin ghi chp thanh ton vo s sch k ton. - Chng t chp hnh: L nhng chng t chng minh cho mt nghip v kinh t no thc s hon thnh nh: phiu thu tin mt, phiu chi tin mt, phiu xut kho... Chng t chp hnh cng vi chng t mnh lnh c iu kin c dng lm cn c ghi s k ton. - Chng t th tc: L nhng chng t tng hp, phn loi cc nghip v kinh t c lin quan theo nhng i tng c th nht nh ca k ton, thun li trong vic ghi s v i chiu cc loi ti liu. y ch l chng t trung gian, phi km theo chng t ban u mi y c s php l chng minh tnh hp php ca nghip v. - Chng t lin hp: L loi chng t mang c im ca 2 hoc 3 loi chng t ni trn nh: Ha n kim phiu xut kho phiu xut vt t theo hn mc... 3.2. Phn loi theo trnh t lp chng t Theo cch phn loi ny, chng t k ton c phn ra cc loi: chng t ban u v chng t tng hp. - Chng t ban u (cn gi l chng t gc): L nhng chng t c lp trc tip khi nghip v kinh t pht sinh hay va hon thnh. Chng t ban u gm tt c cc loi ha n, phiu xut nhp vt t, lnh thu chi tin mt... - Chng t tng hp: L loi chng t dng tng hp s liu ca cc nghip v kinh t cng loi nhm gim nh cng tc k ton v n gin trong vic ghi s nh: Bng tng hp chng t gc hay bng k phn loi chng t gc. Chng t tng hp ch c cc gi tr php l khi c chng t ban 35

u km theo. 3.3. Phn loi theo phng thc lp chng t Theo cch phn loi ny, ta c cc loi chng t: chng t mt ln v chng t nhiu ln. - Chng t mt ln: L loi chng t m vic ghi chp nghip v kinh t pht sinh ch tin hnh mt ln, sau c chuyn vo ghi s k ton. - Chng t nhiu ln: L loi chng t ghi mt loi nghip v kinh t tip din nhiu ln. Sau mi ln ghi cc con s c cng dn ti mt gii hn c xc nh trc c chuyn vo ghi vo s k ton. 3.4. Phn loi theo a im lp chng t Theo cch phn loi ny, ta c cc loi chng t: chng t bn trong v chng t bn ngoi. - Chng t bn trong cn gi l chng t ni b l nhng chng t c lp ra trong ni b n v k ton v ch lin quan n cc nghip v kinh t gii quyt nhng quan h trong ni b n v nh: Bng tnh khu hao ti sn c nh, bin bn kim k ni b. - Chng t bn ngoi : L nhng chng t v cc nghip v c lin quan n n v k ton nhng c lp ra t cc n v khc nh: Ha n bn hng, ha n : ca cc n v cung cp dch v... 3.5. Phn loi theo ni dung cc nghip v kinh t phn nh trong chng t Theo cch phn loi ny ta c cc loi chng t lin quan n cc ni dung hay cn gi l ch tiu sau y: - Ch tiu lao ng v tin lng - Ch tiu hng tn kho 36

- Ch tiu bn hng - Ch tiu tin t - Ch tiu ti sn c nh 3.6. Phn loi theo tnh cp bch ca thng tin trong chng t Theo cch phn loi ny ta c cc loi chng t: Chng t bnh thng v chng t bo ng: - Chng t bnh thng: L nhng chng t m thng tin trong mang tnh cht bnh thng, c quy nh chung i vi cc nghip v kinh t ph hp vi hot ng ca n v. - Chng t bo ng: L nhng chng t cha ng nhng thng tin th hin mc din bin khng bnh thng ca cc nghip v kinh t nh: s dng vt t vt nh mc, nhng chng t v mt trm, mt cp... 3.7. Phn loi theo dng th hin d liu v lu tr thng tin ca chng t Theo cch phn loi ny ta c cc loi chng t: Chng t thng thng v chng t in t: - Chng t thng thng: l chng t c th hin di dng giy t chng minh nghip v kinh t pht sinh v thc s hon thnh m khng phi th hin qua dng d liu in t. - Chng t in t. l chng t c th hin di dng d liu in t, c m ho m khng b thay i trong qu trnh truyn qua mng my tnh hoc trn vt mang tin nh: bng t, a t, cc loi th thanh ton...

4. Kim tra v x l chng t k ton

4.1. Kim tra chng t Tt c cc chng t k ton do n v lp ra hoc t bn ngoi 37

vo, u phi tp trung vo b phn k ton ca n v kim tra v xc minh l ng th mi c dng ghi s. Ni dung ca vic kim tra chng t k ton bao gm: - Kim tra tnh chnh xc ca s liu thng tin trn chng t - Kim tra tnh hp php, hp l ca nghip v kinh t pht sinh - Kim tra tnh y , r rng, trung thc cc ch tiu phn nh trn chng t. - Kim tra vic chp hnh quy ch qun l ni b, kim tra xt duyt i vi tng loi nghip v kinh t ti chnh. Khi kim tra chng t k ton nu pht hin c hnh vi vi phm ch , qun l kinh t ti chnh ca Nh nc th phi t chi thc hin, ng thi phi bo ngay cho th trng v k ton trng n v bit x l kp thi theo ng quy nh php lut hin hnh. i vi nhng chng t k ton lp khng ng th tc, ni dung v con s khng r rng th ngi chu trch nhim kim tra phi tr li hoc bo cho ni lp chng t bit lm li hay lm thm th tc v iu chnh sau mi dng lm cn c ghi s k ton. 4.2. Chnh l chng t Chnh l chng t l cng vic chun b hon thin y cc yu t trn chng t, phn loi tng hp chng t trc khi ghi s k ton. Chnh l chng t gm: ghi n gi, s tin trn chng t (i vi loi chng t c yu cu ny), ghi cc yu t cn thit khc, nh khon k ton v phn loi chng t, tng hp s liu cc chng t cng loi (lp chng t tng hp). 4.3. T chc lun chuyn chng t v ghi s k ton Lun chuyn chng t l giao chuyn chng t ln lt ti cc b phn c lin quan, nhng b phn ny nm c tnh hnh, kim 38

tra, ph duyt, ly s liu ghi vo s k ton. Ty theo tng loi chng t m c trnh t lun chuyn ph hp, theo nguyn tc t chc lun chuyn chng t phi t c nhanh chng, kp thi khng gy tr ngi cho cng tc k ton. s lun chuyn chng t, ghi s k ton c hp l nn np, cn xy dng s lun chuyn chng t k ton cho tng loi chng t, trong quy nh ng i ca chng t, thi gian cho mi bc lun chuyn, nhim v ca ngi nhn c chng t. Chng t l mt khu quan trng trong qu trnh k ton. C th ni cht lng cng tc k ton ph thuc trc ht vo cht lng ca chng t k ton. V vy lp v lun chuyn chng t k ton l cng vic cn ht sc ci trng m bo tnh hp php ca chng t: Tun theo ng nguyn tc lp v phn nh ng s tht nghip v kinh t. Hn na cn cn quan tm n vic ci tin cng tc k ton ni chung theo cc hng sau: Gim s lng chng t cho nhu cu, trnh tha hoc trng lp. Hn ch s dng chng t lin hp, chng t nhiu ln. Xc nh ng nhng b phn cn lu chng t gim s lin ca chng t ti mc hp l. n gin ha ni dung chng t: Chng t ch bao gm nhng ni dung tht cn thit. n gin ha tin ti thng nht, tiu chun ha chng t. Hp l ha th tc, k, xt duyt chng t. Quy ch ha cc bc x l tng loi chng t. Xy dng s lun chuyn chng t khoa hc. 4.4. Bo qun v lu tr chng t V chng t k ton l ti liu gc, c gi tr php l nn sau khi dng lm cn c vo s, chng t k ton phi c sp xp theo trnh 39

t, ng gi cn thn v phi c bo qun lu tr khi cn c c s i chiu, kim tra. Trc khi a vo lu tr, chng t c sp xp phn loi thun tin cho vic tm kim v bo m khng b hng, mt. Thi gian lu tr phng k ton khng qu mt nm, sau a vo ni lu tr di hn, thi gian lu tr ni lu tr di hn c quy nh chi tit trong Lut k ton. iu 31 ca Lut K ton ghi r: i vi nhng chng t s dng trc tip ghi s k ton v lp bo co ti chnh thi gian lu tr ti thiu l 10 nm.

5. Danh mc chng t k ton doanh nghip

Mt trong nhng ni dung c bn ca Ch k ton doanh nghip ban hnh km theo Quyt nh s 15/2006/Q-BTC ngy 20 thng 03 nm 2006 ca b trng B Ti chnh l h thng chng t k ton. H thng chng t k ton bao gm danh mc chng t, cc mu biu chng t v cch ghi chp tng chng t. Danh mc chng t k ton bao gm 37 mu biu c chia thnh 5 loi: Loi 1 - Lao ng tin lng gm 12 chng t Loi 2 - Hng tn kho gm 7 chng t Loi 3 - Bn hng gm 2 chng t Loi 4 - Tin t gm 10 chng t Loi 5 - Ti sn c nh gm 6 chng t Ngoi ra B Ti chnh cng hng dn s dng mt s chng t ban hnh km theo cc vn bn khc. Danh mc chng t k ton doanh nghip c th hin qua bng sau y:

40

Bng 2.1. Danh mc chng t k ton

TT Tn chng t S hiu Tnh cht BB(*) HD (*)

I 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 II 1 2 3 4 5 6

Lao ng tin lng Bng chm cng 01A-LTL Bng chm cng lm thm gi 01B-LTL Bng thanh ton tin lng 02-LTL Bng thanh ton tin thng 03-LTL Giy i ng 04-LTL Phiu xc nhn sn phm hoc cng 05-LTL vic hon thnh Bng thanh ton tin lm thm gi 06-LTL Bng thanh ton tin thu ngoi 07-LTL Hp ng giao khon 08-LTL Bin bn thanh l (nghim thu) hp 09-LTL ng giao khon Bng k trch np cc khon theo 10-LTL lng Bng phn b tin lng v bo him 11 -LTL x hi Hng tn kho Phiu nhp kho 01-VT Phiu xut kho 02-VT Bin bn kim nghim vt t, cng 03-VT c, sn phm, hng ho Phiu bo vt t cn li cui k 04-VT Bin bn kim k vt t, cng c, sn 05-VT lg, hng ho Bng k mua hng 06-VT

x x x x x x x x x x x x

x x x x x x 41

TT

Tn chng t

S hiu

Tnh cht BB(*) HD (*)

7 Bng phn b nguyn liu, vt liu, cng c, dng c III Bn hng 1 Bng thanh ton hng i l, k gi 2 Th quy hng IV Tin t 1 Phiu thu 2 Phiu chi 3 Giy ngh tm ng 4 Giy thanh ton tin tm ng 5 Giy ngh thanh ton 6 Bin lai thu tin 7 Bn k vng, bc, kim kh qu, qu 8 Bng kim k qu (dng cho VND) 9 Bng kim k qu (dng cho ngoi t, vng bc...) 10 Bng k chi tin V Ti sn c nh 1 Bin bn giao nhn TSC 2 Bin bn thanh l TSC 3 Bin bn bn giao TSC sa cha ln hon thnh 4 Bin bn nh gi li TSC 5 Bin bn kim k TSC 6 Bng tnh v phn b khu hao TSC

07-VT

01-BH 02-BH 01-TT 02-TT 03-TT 04-TT 05-TT 06-TT 07-TT 08a-TT 08b-TT 09-TT 01-TSC 02-TSC 03-TSC 04-TSC 05-TSC 06-TSC x x

x x

x x x x x x x x x x x x x x

42

TT

Tn chng t

S hiu

Tnh cht BB(*) HD (*)

CHNG T BAN HNH THEO CC VN BN PHP LUT KHC

1 Giy chng nhn ngh m hng BHXH 2 Danh sch ngi ngh hng tr cp m au, thai sn 3 Ho n Gi tr gia tng 4 Ho n bn hng thng thng 5 Phiu xut kho kim vn chuyn ni b 6 Phiu xut kho hng gn i l 7 Ho n dch v cho thu ti chnh 8 Bng k thu mua hng ho mua vo khng c ho n 9 .

x x
01GTKT-3LL 02GTGT-3LL 03 PXK-3LL 04HDL-3LL 05 TTC-LL 04/GTGT

x x x x x x

Ghi ch: (*) BB: Mu bt buc; (*) HD: Mu hng dn Mu biu v phng php ghi chp tng chng t k ton trong danh mc chng t k ton nu trn c th tham kho cc sch ch k ton hoc cc ti liu v hng dn thc hnh ch k ton doanh nghip.

II. KIM K TI SN 1. Ni dung cng tc kim k

Kim k l vic kim tra ti ch cc loi ti sn hin c nhm xc nh chnh thc s thc c ti sn trong thc t, pht hin cc khon chnh lnh gia s thc t so vi s liu trn s sch k ton. S liu trn s sch k ton l s liu trn c s cp nht cc 43

chng t, tc l s liu c tnh cht hp php tin cy. Nhng gia s liu trn s sch k ton vi thc t vn c th pht sinh chnh lnh do mt s nguyn nhn sau y: - Ti sn (vt liu, sn phm, hng ha...) b tc ng ca mi trng t nhin lm cho h hao, xung cp. - Th kho, th qu c th nhm ln v mt chng loi, thiu chnh xc v mt s lng khi nhp, xut, thu, chi... - K ton tnh ton, ghi chp trn s sch c sai st. - Cc hnh vi tham , gian ln, trm cp. Yu cu quan trng nht i vi k ton l ghi chp tnh ton chnh xc, ngi bo qun ti sn phi qun l tt khng ti sn h hng, mt mt. V mt ti sn, yu cu c ngha l s liu v ti sn hin cn trn s sch phi ph hp vi s ti sn thc c thi im tng ng. Trong cng tc qun l phi nh k kim tra s liu k ton, ng thi phi s dng phng php kim k kim tra tnh hnh ti sn thc t i chiu vi s liu trn s k ton, nu pht hin c chnh lch phi tm nguyn nhn, x l v kp thi iu chnh s liu trn s cho ph hp vi tnh hnh thc t.

2. Tc dng ca kim k
- Ngn nga cc hin tng tham , lng ph lm tht thot ti sn, cc hin tng vi phm k lut ti chnh, nng cao trch nhim ca ngi qun l ti sn. - Gip cho vic ghi chp, bo co s liu ng tnh hnh thc t. - Gip cho lnh o nm chnh xc s lng, cht lng cc loi ti sn hin c, pht hin ti sn ng c bin php gii quyt thch hp nhm nng cao hin qu s dng vn.

44

3. Phn loi kim k

3.1. Phn theo phm vi kim k Phn loi theo phm vi th kim k c chia thnh 2 loi l: kim k ton din v kim k tng phn - Kim k ton din: L kim k ton b cc ti sn ca n v (bao gm: ti sn c nh, vt t, thnh phm, vn bng tin, cng n...). Loi kim k ny, mi nm tin hnh t nht mt ln trc khi lp bng cn i k ton cui nm. - Kim k tng phn: L kim k tng loi ti sn nht nh phc v yu cu qun l. VD nh: khi c nghip v bn giao ti sn, khi mun xc nh chnh xc mt loi ti sn no , khi thy c hin tng mt trm cp mt kho no . 3.2. Phn loi theo thi gian tin hnh Theo cch phn loi ny th kim k c chia thnh 2 loi l kim k nh k v kim k bt thng: - Kim k nh k l kim k theo k hn quy nh trc nh: kim k hng ngy i vi tin mt, hng tun i vi tin gi ngn hng, hng thng i vi sn phm, hng ho, hng qu i vi ti sn c nh v cui mi nm kim k ton b cc loi ti sn ca n v. - Kim k bt thng l kim k t xut, ngoi k hn quy nh, v d: khi thay i ngi qun l ti sn, khi c cc s c (chy, mt trm) cha xc nh c thit hi, khi c quan ch qun, ti chnh thanh tra, kim tra.

4. Th tc v phng php tin hnh kim k

Kim k l cng tc lin quan n nhiu ngi, nhiu b phn (kho, qu, phn xng, ca hng, phng ban...), khi lng cng vic ln, i hi hon thnh khn trng, do phi c t chc cht 45

ch. Th trng n v lnh o, k ton trng gip trong vic ch o, hng dn nghip v cho nhng ngi tham gia kim k, xc nh phm vi kim k, vch k hoch cng tc kim k. Cng vic kim k c tin hnh theo trnh t nh sau: - Trc khi tin hnh kim k: Th trng n v phi thnh lp ban kim k, k ton phi hon thnh vic ghi s tt c mi nghip v kinh t pht sinh, tin hnh kha s ng thi im kim k. Nhn vin qun l ti sn cn sp xp li ti sn theo tng loi, c trt t ngn np kim k c thun tin nhanh chng. - Tin hnh kim k: Ty theo i tng m cn c phng php tin hnh kim k ph hp. + Kim k hin vt (hng ha, vt t, thnh phm, ti sn c nh), tin mt v cc chng khon, n ch c gi tr nh tin: nhn vin kim k tin hnh cn, o, ong, m ti ch c s chng kin ca ngi chu trch nhim qun l s hin vt, tin mt chng khon . Ring i vi kim k hin vt, cn tin hnh theo mt trnh t nh trc trnh kim k trng lp hoc thiu st. Ngoi vic cn, o, ong, m s lng cn cn quan tm nh gi cht lng hin vt, pht hin nhng trng hp ti sn, vt t h hng, km cht lng, mt phm cht. + Kim k tin gi ngn hng, ti sn trong thanh ton: nhn vin kim k i chiu s liu ca n v mnh vi s liu ca ngn hng v ca cc n v, c quan h thanh ton. i chiu trc ht l s d (s cn li thi im kim k) s sch hai bn. Nu pht sinh chnh lch th phi i chiu tng khon tm nguyn nhn v iu chnh sa sai cho khp ng s liu hai bn. - Sau khi kim k: 46

+ Kt qu kim k c phn nh trn cc bin bn, c ch k ca nhn vin kim k v nhn vin qun l ti sn ng mu phiu kim k quy nh. + Cc bin bn, bo co trn c gi cho phng k ton i chiu kt qu kim k vi s liu trn s sch k ton. Ton b kt qu kim k, kt qu i chiu, tc l cc khon chnh lch gia kt qu kim k v s liu trn s sch nu c, c bo co vi th trng n v. Cc cp lnh o s quyt nh cch x l tng trng hp c th. + Cc bin bn xc nhn s chnh lch gia s liu kim k thc t so vi s liu trn s sch v cc quyt nh x l y th tc theo quy nh l nhng chng t k ton hp l k ton cn c vo phn nh vo s sch. Kim k l cng vic c tnh cht s v: cn, o, ong, m... nhng li l cng vic ht sc quan trng, c bit l i vi vn bo v ti sn ca n v kinh t. V vy nu ch tun th nghim ngt cc quy nh v lp chng t, kim tra chng t, ghi s k ton m khng tin hnh kim k th mi ch l cht ch trn phng din giy t, s sch, m khng c g m bo ti sn ca n v khng b xm phm. Do phi tin hnh kim k nh k v bt thng khi cn thit v coi trng ng mc cng tc ny.

47

Chng III TNH GI I TNG K TON I. PHNG PHP TNH GI 1. Khi nim v ngha ca phng php tnh gi
Trong qu trnh hot ng, ti sn ca n v khng ngng vn ng, bin i c v hnh thi vt cht v lng gi tr. ghi nhn gi tr ca ti sn vo chng t, s sch v bo co k ton cn s dng phng php tnh gi. Tnh gi l mt phng php k ton quy i hnh thc biu hin ca cc i tng k ton t cc thc o khc nhau v mt thc o chung l s dng thc o tin t xc nh gi tr ghi s ca cc i tng cn tnh gi theo nhng nguyn tc nht nh. Phng php tnh gi c th hin qua hai hnh thc c th l: cc th, s, bng hoc phiu tnh gi v trnh t tnh gi. Cc th, s, bng hoc phiu tnh gi c s dng tng hp chi ph cu thnh gi ca tng loi ti sn cn tnh gi. Trnh t tnh gi l nhng bc cng vic c sp xp theo trnh t nht nh tin hnh tnh gi. Phng php tnh gi c ngha quan trng trong hch ton v trong cng tc qun l, c th: - Phng php tnh gi gip k ton xc nh c gi tr thc t ca ti sn hnh thnh trong n v, gip phn nh cc nghip v kinh t ti chnh pht sinh vo chng t, s sch v tng hp ln bo co k ton. - Phng php tnh gi gip k ton tnh ton c hao ph v kt qu ca qu trnh hot ng sn xut kinh doanh trong k v tng hp 48

c gi tr ca ton b ti sn trong n v gip cng tc qun l v s dng ti sn ca doanh nghip c hiu qu.

2. Yu cu v nguyn tc tnh gi
2.1. Yu cu tnh gi Tnh gi phi m bo hai yu cu c bn l chnh xc v nht qun. Thng tin v gi tr ti sn phi c xc nh mt cch chnh xc. ch s dng thc o tin t nn phng php tnh gi c th m bo c yu cu ny. Thc o tin t phn nh kt hp c 2 c mt cht lng v mt s lng, ca ti sn trong kh cc thc o khc (thc o hin vt v thi gian lao ng) ch phn nh c mt mt ca ti sn. - Tnh nht qun i hi vic s dng phng php tnh gi phi thng nht nhm m bo kh nng so snh c ca thng tin v gi tr ti sn, cho php so snh i chiu s liu gia cc n v trong mt doanh nghip, trong mt ngnh v gia cc k tnh gi trong mt n v vi nhau. 2.2. Nguyn tc tnh gi Nguyn tc gi ph l nguyn tc chung v xuyn sut trong tnh gi ti sn. Theo nguyn tc ny, gi tr ca ti sn c phn nh theo gi gc, tc l ton b chi ph m doanh nghip chi ra c c ti sn . Bn cnh khi tnh gi cn phi tun th cc nguyn tc c th nh sau: Mt l xc nh i tng tnh gi ph hp. i tng tnh gi c th l tng th vt liu cng c dng c, hng ho hay tng l hng, l vt t mua vo; tng lot sn phm sn xut ra, hay mt hot ng, 49

cng trnh, d n hon thnh hoc mt l vt t, thnh phm, hng ho xut kho.. Hai l, phn loi chi ph hp l. Chi ph tham gia cu thnh nn gi ca i tng cn tnh gi c nhiu loi nn phi c phn loi trc khi tnh gi. C nhiu cch phn loi chi ph. Theo lnh vc pht sinh chi ph, chi ph sn xut kinh doanh ca doanh nghip c th chia thnh: - Chi ph hng mua bao gm nhng chi ph lin quan n hng mua v nh gi mua, chi ph vn chuyn, bc d, chi ph lu kho bi,... - Chi ph sn xut gm nhng chi ph lin quan n vic sn xut ch to sn phm nh chi ph nguyn vt liu trc tip chi ph nhn cng trc tip, chi ph sn xut chung. - Chi ph bn hng gm nhng chi ph pht sinh lin quan n hot ng tiu th sn phm, hng ho, dch v. - Chi ph qun l doanh nghip gm nhng chi ph pht sinh lin quan n hot ng qun l, iu hnh chung ton doanh nghip. Ba l, la chn tiu thc phn b chi ph cho i tng tnh gi thch hp. i vi nhng chi ph pht sinh lin quan n nhiu i tng cn tnh gi khng th tp hp ring ngay t u cho tng i tng c th c tp hp chung sau phn b cho cc i tng lin quan theo tiu thc thch hp. V d: Chi ph bn hng lin quan n nhiu mt hng cng tiu th trong k; chi ph vn chuyn nhiu mt hng khi mua v, chi ph sn xut chung phn xng sn xut nhiu sn phm... Tiu thc phn b phi m bo sao cho chi ph phn b tnh c st vi tiu hao thc t nht. Tiu thc c th l chi ph nh mc, chi ph k hoch, gi my chy, s lng sn phm hon thnh, 50

lng cng nhn trc tip sn xut, sn lng sn phm tiu th, gi vn hng bn,... Cng thc phn b chi ph: Mc phn phn b cho i tng cn tnh gi i S n v theo tiu thc phn b ca i tng tnh gi i Tng s n v theo tiu thc cc i phn b tng lin quan Tng chi ph cn phn b

II. TNH GI MT S I TNG K TON CH YU 1. Tnh gi ti sn c nh

1.1. Ti sn c nh hu hnh - Trng hp ti sn c nh hu hnh hnh thnh do mua sm Nguyn gi TSC Gi mua = thc t trn ho n Chi ph + trc khi s dng Cc khon gim - gi, chit khu thng mi

Chi ph trc i s dng thng bao gm: + Li tin vay u t ti sn c nh khi cha a ti sn c nh vo s dng. + Cc chi ph vn chuyn, bc d, sa cha, tn trang, chnh l, chy th, thu v l ph trc b nu c... - Ti sn c nh hu hnh do doanh nghip t xy dng, ch to: Nguyn gi TSC = Gi thnh thc t cng trnh + Chi ph ra trc khi a ti sn c nh vo s dng

Ti sn c nh hnh thnh c ngun gc t vic nhn gp vn hay nhn li vn gp lin doanh, c biu tng: 51

Nguyn gi TSC

Gi tr thc t = nh gi ca hi ng giao nhn

Chi ph bn nhn chi ra + trc khi a TSC vo s dng

Ti sn c nh hu hnh c cp trn cp, iu chuyn n: Nguyn gi TSC Gi tr cn li trn s sch k Chi ph bn nhn

= ton ca n v cp hay tnh theo + chi ra trc khi s s nh gi ca H giao nhn dng (nu c)

1.2. Ti sn c nh v hnh L nhng ti sn c nh khng c hnh thi vt cht, thng bao gm: - Quyn s dng t: Nguyn gi ca TSC l quyn s dng t l ton b cc khon m n v chi c quyn s dng t hp php, bao gm c cc khon chi c lin quan n vic n b, gii phng mt bng, san lp mt bng, l ph trc b,... - Quyn pht hnh, bn quyn, bng sng ch. Nguyn gi l ton b cc khon m n v chi c quyn pht hnh, bn quyn, bng sng ch. - Nhn hiu hng ho: Nguyn gi l ton b cc khon m n v chi thc t c nhn hiu hng ho. - Phn mm my vi tnh: Nguyn gi l ton b cc khon m n v chi c phn mm my tnh. - Ti sn c nh v hnh khc. Mt cch chung nht, nguyn gi ti sn c nh v hnh l ton b cc khon chi thc t m doanh nghip phi chi ra c c ti sn c nh y. 52

2. Tnh gi vt t, hng ho mua vo

Ti sn mua vo ca doanh nghip gm nhiu loi v s dng cho nhng mc ch khc nhau theo vic tnh gi cng c s khc bit nhng u phi tun th nguyn tc chung l phn nh c ton b cc chi ph chi ra c c ti sn (nguyn tc gi ph). C th khi qut trnh t tnh gi ti sn mua vo theo 3 bc sau: Bc 1 : Xc nh gi mua ca ti sn: Gi mua ca ti sn = Gi mua trn ho n - Cc khon gim gi, chit khu thng mi c hng khi mua + Thu nhp khu (nu c). Trong gi mua c th bao gm c cc khon thu khng c khu tr nh thu TTB, Thu GTGT theo phng php trc tip. - Bc 2: Tp hp v phn b chi ph lin quan n ti sn mua vo gm nhng chi ph pht sinh trong khu thu mua nh chi ph vn chuyn, bc d, chi ph lu kho bi, chi ph giao dch, chi ph mi gii, hao ht trong nh mc... Cc chi ph ny c th c thu GTGT hoc cha c thu GTGT tu thuc vo phng php tnh thu GTGT ca n v v ti sn mua vo c chu thu GTGT khng, dng vo hot ng g... Trng hp cc chi ph ny c lin quan n nhiu i tng tnh gi th phi phn b cho cc i tng c lin quan theo tiu thc thch hp. Bc 3: Tng hp chi ph v tnh gi thc t cho tng ti sn cn tnh gi: Gi thc t Chi ph lin quan Gi thc t mua = + ti sn i ca ti sn i phn b cho ti sn i thun li cho cng vic tnh gi k ton thng s dng bng (th) tnh gi ti sn phn nh kt qu ca qu trnh tnh gi. 53

V d 1: Doanh nghip HY mua vt liu phc v cho sn xut sn phm thuc din chu thu GTGT theo phng php khu tr: + Vt liu A: 1.000 tn, n gi mua cha VAT l 200.000/tn, VAT: 10%. + Vt liu B: 500 tn, n gi mua cha VAT l 100.000/tn, VAT: 10%. Chi ph vn chuyn s vt liu trn (gi cha thu 1 000/tn) l 1.500.000 cha k 5 % VAT. Yu cu: Tnh ton v lp bng tnh gi thc t vt liu mua vo cho hai loi vt liu A v B. Bit chi ph vn chuyn phn b cho hai loi vt liu theo tiu thc s lng Gii. - Gi mua vt liu l gi khng c thu GTGT: + Vt liu A: 1.000 x 200.000 = 200.000.000 + Vt liu B: 500 x 100.000 = 50.000.000 - Chi ph vn chuyn cng khng gm thu GTGT v c Phn b cho hai loi vt liu theo tiu thc s lng nh sau: + Vt liu A : 1.000/ (1.000+500) x 1.500.000 = 1.000.000 + Vt liu B : 1.500.000 - 1.000.000 = 500.000 Tng hp v tnh gi thc t mua ca hai loi vt liu: + Vt liu A : 200.000.000 + 1.000.000 = 201.000.000 + Vt liu B : 50.000.000 + 500.000 = 50.500.000 Kt qu tnh ton trn c th hin trn Bng 3.1 Tnh gi thc t vt liu mua vo nh sau: 54

Bng 3.1: Tnh gi thc t vt liu mua vo (Vt liu A v vt liu B) VT: 1.000 Chi ph 1. Gi mua 2. Chi ph mua 3. Gi thc t mua vo V d 2: Vt liu A Vt liu B SL G TT SL G TT 250.000 1.000 200 200.000 500 100 50.000 1.500 1.000 1 1.000 500 1 500 Tng 251.500 1.000 201 201.000 500 101 50.500

Doanh nghip mua mt thit b sn xut vi gi mua cha c thu GTGT l 100.000.000, thu sut thu GTGT l 10%. Chi ph thu vn chuyn thit b v doanh nghip l 2.000.000. Chi ph thu cu thit b ln v xung t l 1.000.000. Ch ph thu chuyn gia hng dn vn hnh l 5.000.000. Chi ph vn hnh th thit b ht 13.500.000, qu trnh chy th thit b thu c mt s sn phm gi bn c tnh l 8.500.000. Sn phm thuc din chu thu GTGT. Yu cu: Tnh gi thc t thit b sn xut trn khi mua v (nguyn gi). a) Trng hp doanh nghip tnh thu GTGT theo phng php khu tr tr gi thc t ca thit b mua v l gi cha c thu GTGT: 100.000.000 + 2.000.000 + 1.000.000 + 5.000.000 + (13.500.000 - 8.500.000) = 113.000.000. b) Trng hp doanh nghip tnh thu GTGT theo phng php trc tip tr gi thc t ca thit b mua v l gi bao gm c thu GTGT: (100.000 v + 10% x 100.000.000) + 2.000.000 + 100.000 + 55

5.000.000 + (13.500.000 - 8.500.000) = 123.000.000.

3. Tnh gi thnh sn phm hon thnh

Qu trnh sn xut l qu trnh kt hp 3 yu t sn xut c bn: TL, TLL v SL to ra cc sn phm dch v .Vy thc cht vic tnh gi thnh cc sn phm dch v l vic xc nh lng hao ph cc yu t sn xut to ra sn phm dch v theo thc o gi tr. Trnh t nh sau: - Bc 1 : Tp hp chi ph sn xut pht sinh trong k theo tng khon mc: + Chi ph nguyn liu, vt liu trc tip: l nhng chi ph v vic s dng nguyn liu, vt liu cho trc tip sn xut sn phm. + Chi ph nhn cng trc tip: l nhng chi ph v vic s dng ngi lao ng cho trc tip sn xut sn phm: + Chi ph sn xut chung: l nhng chi ph lin quan n hot ng qun l sn xut hoc phc v sn xut phn xng (t, i,...) nh chi ph nhn vin phn xng, chi ph vt liu phc v sn xut, chi ph dng c lao ng, chi ph thu hao TSC phn xng, chi ph dch v mua ngoi v cc chi ph khc bng tin ng cho sn xut phn xng. - Bc 2: Phn b nhng chi ph sn xut chung cho cc i tng c lin quan: Chi ph sn xut chung lin quan n nhiu i tng tnh c cho tng i tng theo tiu thc thch hp. Chi ph thng n phi phn b l chi ph sn xut chung. Khi , tiu thc hn b c th la chn l: chi ph nhan cng trc tip, chi ph tc tip, chi ph sn xut chung d ton, s gi my chy,... 56

- Bc 3: Xc nh gi tr sn phm d dang cui k: Xc nh gi tr sn phm d dang cui k theo mt trong lc phng php: + Xc nh gi tr sn phm d dang theo chi ph nguyn ru vt liu trc tip (hoc chi ph nguyn liu, vt liu hnh trc tip). + Xc nh gi tr sn phm d dang theo sn lng hon hnh tng ng. + Xc nh gi tr sn phm d dang theo chi ph nh mc hoc k hoch. - Bc 4: Tnh ra tng gi thnh v gi thnh n v sn phm, dch v hon thnh. Gi thnh n v = Tng gi thnh sn phm Tng gi thnh S lng sn phm, dch v

Chi ph Chi ph sn Chi ph = sn xut + xut pht sinh - sn xut trong k DDK DDCK

Kt qu tnh ton c th c th hin trn bng tnh gi thnh sn phm, dch v hon thnh nh v d sau: V d 3: Mt doanh nghip sn xut trong thng tin c ti liu v tnh hnh sn xut sn phm M nh sau (n v tnh: 1.000). 1 u thng, chi ph sn xut sn phm M d dang l: 200.000. Trong : - Ch ph nguyn vt liu trc tip: - Chi ph nhn cng trc tip: 130.000 50.000 57

- Chi ph sn xut chung :

20.000

2. Trong thng, chi ph sn xut sn phm M pht sinh tp hp c l: 2.800.000. Trong : - Chi ph nguyn vt liu trc tip: - Chi ph nhn cng trc tip: - Chi ph sn xut chung : 2.000.000 500.000 300.000

3. Cui thng, hon thnh nhp kho 1000 kg sn phm M, cn d dang mt s sn phm M vi chi ph sn xut sn phm M d dang l: 550.000. Trong : - Chi ph nguyn vt liu trc tip: - Chi ph nhn cng trc tip: - Chi ph sn xut chung : 380.000 100.000 70.000

Yu cu: Lp Bng tnh gi thnh thc t sn phm M sn xut hon thnh trong thng. Gii: Bng 3.2: Tnh gi thnh sn phm Sn phm: M
Khon mc

Sn lng: 1.000 kg VT: 1.000ng

Sn phm CPSX Sn phm Gi Tng d dng pht sinh d dang thnh GTSP u k trong k cui k n v sp 1. CPNVLTT 130.000 2.000.000 380.000 1.750.000 1.750 2. CPNCTT 50.000 500.000 100.000 450.000 450 3. CPSX chung 20.000 300.000 70.000 250.000 250 Tng 200.000 2.800.000 550.000 2.450.000 2.450

4. Tnh gi thc t vt t, sn phm, hng ho xut kho

58

Vic xut vt xut kho vt t, sn phm, hng ho c nhiu trng hp khc nhau nhng tr gi thc t xut kho c th c xc nh theo mt trong cc phng php sau: 4.1. Phng php bnh qun c k d tr Theo phng php ny n gi xut kho c xc nh vo thi im cui k theo cng thc: n gi xut kho Tr gi thc t Tng tr gi thc + t nhp trong k tn u k S lng tn u k + S lng nhp trong k

T tnh tr gi thc t xut kho c xc nh l: Tr gi thc = t xut kho V d 4: C ti liu v tnh hnh nhp xut tn kho vt liu A trong thng ti mt doanh nghip nh sau: - Ngy 1/3: Tn kho 100kg, n gi: 200.000/kg - Ngy 6/3: Nhp kho 350 kg, n gi: 200.000/kg - Ngy 14/3: Xut kho 80 kg - Ngy 20/3: Nhp kho 400 kg, n gi: 220.000/kg - Ngy 26/3: Xut kho 250 kg - Ngy 28/3: Nhp kho 150 kg, n gi: 240.000/kg Yu cu: Tnh tr gi thc t vt liu A xut kho trong thng? Gii: - Xc nh n gi xut kho: n gi = 200.000 x 1000 + 200.000 x 350 + 59 S lng xut kho x n gi bnh qun

xut kho = Ngy 14/3: Ngy 26/3:

220.000 x 400 + 240.000 x 150 100 + 350 + 400 + 150 21.4.000.00011000 = 214.000/kg = 8.560.000 = 60.250.000 68.810.000.

- Tnh tr gi xut kho: 214.000 x 80 214.000 x 250

Tng tr gi xut kho trong thng 3:

Phng php ny tnh ton n gin nhng khi lng cng vic dn vo cui thng v ch n cui thng khi c thng tin v tng tr gi nhp kho trong k mi xc nh c n gi xut kho nn tnh kp thi ca thng tin b hn ch. 4.2. Phng php bnh qun trn hon: Theo phng php ny n gi xut kho c xc nh theo tng thi im sau mi ln nhp (cn gi l phng php bnh qun sau mi ln nhp). Cng thc xc nh n gi xut kho: n gi xut kho sau ln nhp n Tr gi thc t nhp Tr gi thc t tn + kho t ln nhp (n-1) kho sau ln (n-1) n ln nhp n S lng nhp kho t S lng tn kho + ln nhp (n-1) n ln sau ln nhp (n-1) nhp n S lng xut kho n gi bnh qun

T xc nh tr gi thc t xut kho theo tng ln nh sau: Tr gi thc = t xut kho x

60

V d 5: Ti liu v d 4. Tnh tr gi xut kho vt liu A theo phng php bnh qun lin hon nh sau: - Ngy 14/3: n gi xut kho sau ln nhp ngy 6/3 - Ngy 26/3: = = 200.000 x 1000 + 200.000 x 350 100 + 350 90.000.000/450 = 200.000/kg

n gi xut kho sau ln = nhp ngy 20/3 =

(90.000.000 - 1 6.000.000) + 400 x 220.000 (450 - 80) + 400 162.000.000 770 = 210.389,6 /kg

Tr gi xut kho ngy 26/3: 210.389,6 x 250 = 52.597.400 Tng tr gi xut kho thng 3: 16.000.000 + 52.597.400 = 68.597.400. Nh vy phng php ny khc phc c nhc im ca phng php bnh qun c k d tr, cho php xc nh c tr gi thc t xut kho ngay ti thi im xut kho nhng khi lng tnh toan nhiu v phc tp hn do phi xc nh n gi theo tng ln nhp. 61

4.3. Phng php nhp trc xut trc Phng php ny gi nh rng l hng no nhp kho trc tin th s xut kho trc tin, xut ht s nhp trc mi xut n s nhp lin sau cho n khi s lng cn xut Theo , tr gi thc t xut kho c xc nh bng s lng xut kho v n gi ca nhng ln nhp c nht. Trong l hng tn kho u k c coi l l c nht. V d 6: Ti liu v d 4. Tnh tr gi xut kho vt liu A theo phng php nhp trc xut trc nh sau: - Tr gi xut kho ngy 14/3: 200.000 x 80 =16.000.000 - Tr gi xut kho ngy 26/3: - Tng tr gi xut kho thng 3: 200.000 x 20 + 200.000 x 230 = 50.000.000 16.000.000 + 50.000.000 = 66.000.000 4.4. Phng php nhp sau xut trc Phng php ny gi nh rng l hng no nhp kho sau cng th s xut kho trc tin, xut ht s nhp sau mi xut n s nhp lin trc cho n khi s lng cn xut. Theo , tr gi thc t xut kho c xc nh bng s lng xut kho v n gi ca nhng ln nhp mi nht ti thi im xut. V d 7: Ti liu v d 4. Tnh tr gi xut kho vt liu A theo phng php nhp sau xut trc nh sau: - Tr gi xut kho ngy 14/3: 200.000 x 80 = 16.000.000 - Tr gi xut kho ngy 26/3: 220.000 x 250 = 55.000.000 - Tng tr gi xut kho thng 3: 62 16.000.000 + 55.000.000

= 71.000.000 4.5. Phng php gi thc t ch danh (phng php trc tip) Theo phng php ny, khi nhp kho, th kho phi ring tng l hng ca tng t nhp, c nim yt tng t nhp ring. Khi xut kho c ghi r xut ca t nhp no, t k ton tnh tr gi thc t xut kho theo n gi ca chnh l hng c theo di ring t khi nhp n khi xut. V d 8: C ti liu v tnh hnh nhp xut tn kho vt. liu A trong thng ti mt doanh nghip nh sau: - Ngy 1/3: Tn kho l.000kg, n gi: 200.000/kg (xp v tr X trong kho). - Ngy 6/3: Nhp kho 350 kg, n gi: 210.000/kg (xp v tr Y trong kho). - Ngy 20/3: Nhp kho 400 kg, n gi: 220.000/kg (xp v tr Z trong kho). - Ngy 26/3: Xut kho 600 kg trong (xut 400kg ca t nhp ngy 20/3 v 200 kg trong s tn kho). Yu cu: Tnh tr gi thc t vt liu A? Gii: Tr gi xut kho vt liu A: 400 kg x 220.000/kg 200 kg x 200.000/kg Cng = = = 8.800.000 4.000.000 12.800.000

63

Chng IV TNG HP V CN I K TON I. PHNG PHP TNG HP V CN I K TON 1. Khi nim phng php tng hp v cn i k ton
Phng php tng hp v cn i k ton l phng php khi qut tnh hnh ti sn, ngun vn, kt qu kinh doanh v cc mi quan h kinh t khc thuc i tng hch ton trn nhng mt bn cht v cc mi quan h cn i vn c ca i tng k ton. Phng php tng hp v cn i l s sng lc, la chn, lin kt nhng thng tin ring l t cc nghip v kinh t pht sinh trong s k ton, theo cc quan h cn i mang tnh tt yu vn c ca cc i tng k ton, hnh thnh nn nhng thng tin tng qut nht v tnh hnh vn, kt qu kinh doanh ca n v, th hin di dng cc bo co tng hp v cn i nh: bng cn i k ton, bo co kt qu kinh doanh... Tng hp v cn i k ton c ng dng rng ri trong cng tc k ton, c th ng dng trn tng b phn ti sn v ngun vn, tng qu trnh kinh doanh hoc cn i ton b ti sn, ngun vn hay tng hp kt qu kinh doanh chung cho ton b qu trnh knh doanh ca n v trong mt thi k nht nh.

2. ngha ca phng php tng hp v cn i k ton

64

Phng php tng hp v cn i k ton cung cp nhng thng tin khi qut, tng hp nht v vn, ngun vn, qu trnh kinh doanh m cc phng php chng t, i ng ti khon, tnh gi thnh phm, hng ho... khng th cung cp c nhng thng tin c x l la chn trn cc bo co k ton do phng php tng hp, cn i to ra, c ngha to ln cho nhng quyt nh qun l c tnh chin lc trong nhiu mi quan h qua li ca cc yu t, cc qu trnh, kim tra tnh hnh clhp hnh k hoch, pht hin v ngn nga tnh trng mt cn i v da vo kt qu thc hin iu chnh, c th ho cc k hoch kinh t, qun l mt cch tt hn vic thc hin k hoch ca doanh nghip trong cc lnh vc ti chnh v qu trnh kinh doanh.

II. MT S BO CO K TON TNG HP V CN I

Trong cng tc k ton, hu ht cc bo co ti chnh c ng dng phng php tng hp v cn i, v vy cc bo co va cung cp c nhng thng tin cn thit theo yu cu qun l, nhng va c th t kim tra c tnh chnh xc ca s liu. Trong cng tc k ton cc bo co l khu cui cng nhm tng kt mt k hot ng sn xut kinh doanh. Nhng tip cn cng tc k ton c th tm hiu mt cch trnh t theo cng vic k ton, tc l t khu chng t ri n ti khon sau l s sch v cui cng l bo co k ton. Theo phng php ny v cha hnh dung ra mc tiu cui cng lp c bo co ti chnh nn ngi hc nhiu khi b th ng kh hiu. Nn d thun li trong vic hc tp, tm hiu cng tc k ton c hiu qu ngi ta thng s dng phng php tip cn l: tm hiu cc bo co ti chnh, qua d dng hnh dung qu trnh thu thp s liu cung cp cc thng tin c trnh by v cch thc 65

son tho cc bo co c tnh tng hp v cn i. Sau y l mt s bo co ti chnh trong doanh nghip.

1. Bng cn i k ton
1.1. Khi nim, ni dung v kt cu ca Bng cn i k ton - Khi nim: Bng cn i k ton l mt bo co ti chnh tng hp, dng phn nh tng qut tnh hnh ti sn v ngun vn ca doanh nghip ti mt thi im nht nh (thi im lp bo co). Ti sn ca mt n v ang hot ng lun lun vn ng bin i v s lng, v c cu v ngun hnh thnh... do cc nghip v kinh t pht sinh gy ra. V vy s liu trn bng cn i k ton ch phn nh tnh trng ti chnh ca doanh nghip ti thi im lp bng. Bng cn i k ton ging nh my chp ngng cc hot ng sn xut kinh doanh trong 1 thi im chp li tnh trng vn v ngun vn ca mt n v mt thi im . Trong thc t thi im lp bng i k ton c th l cui thng, cui qu, cui nm hoc cui chu k sn xut kinh doanh, ty theo quy nh v c im ca tng ngnh v tng loi n v c th v nh vy s liu ca bng c tnh cht tng kt sau mt qu trnh sn xut kinh doanh cho nn trc y bng cn i k ton ngi ta cn gi l bng tng kt ti sn hay bng cn i ti sn v ngun vn - Tc dng ca Bng cn i k ton: Bng cn i k ton c tc dng quan trng trong cng tc qun l, cn c vo s liu trnh by trn bng ta c th bit c ton b ti sn v c cu ca ti sn hin c ca doanh nghip, tnh hnh ngun vn v c cu ca ngun vn. Thng qua ta c th nh gi khi qut tnh hnh ti chnh ca doanh nghip, tnh hnh v kt qu hot ng sn xut kinh doanh, trnh s dng vn, trin vng kinh t ti chnh, s tng gim ca ngun vn ch s hu ca doanh nghip. 66

- Ni dung v kt cu ca Bng cn i k ton + Ni dung: Bng cn i k ton phn nh mi quan h cn i tng th gia ti sn v ngun vn ca n v theo cc ng thc: Tng ti sn (vn) = Ngn vn Cc khon n + phi tr CSH (1) (2)

Tng tr sn = Tng ngun vn

+ Kt cu: Bng cn i k ton c chia lm 2 phn, phn ti sn v phn ngun vn. * Phn ti sn: Phn nh ton b gi tr ti sn hin c ca doanh nghip ti thi im lp bo co. Ti sn c phn chia thnh 2 loi: A: Ti sn lu ng v u t ngn hn B: Ti sn c nh v u t di hn. * Phn ngun vn: Phn nh ngun hnh thnh gi tr ti sn hin c ca doanh nghip ti thi im lp bo co v cng c phn chia thnh 2 loi: A: N phi tr B: Ngun vn ch s hu S liu tng cng ca 2 phn bao gi cng bng nhau theo ng thc: Tng ti sn = Tng ngun vn Xt v mt kinh t: S liu phn ti sn th hin vn v kt cu cc loi vn ca doanh nghip hin c thi k lp bo co Do c th nh gi tng qut nng lc sn xut kinh doanh v trnh s dng vn ca n v. S liu phn ngun vn th hin cc ngun vn t c v vn vay m n v ang s dng trong k kinh doanh, chi tit kt cu ca tng ngun, t phn nh tnh hnh ti chnh ca doanh nghip. 67

Ban u bng cn i k ton c dng nh sau:

BNG CN I K TON
Ti ngy...... thng..... nm..... n v tnh:......
TI SN S M u s k S cui k NGUN VN S M u s k S cui k

Tng ti sn

Tng ngun vn

Vi cch thit k 2 phn ti sn v ngun vn ca bng cn i k ton c th hin 2 bn, ngi ta d dng so snh v kim tra s liu cn i gia ti sn v ngun vn, nhng nhc im l nhiu ct trn mt trang nn ct ghi s tin hp, khng ph hp i vi cc n v c gi tr ti sn v ngun vn ln. Hin nay bng cn i k ton c thit theo chiu dc, trnh by ht phn ti sn sau n phn ngun vn. Kt cu Bng cn i k ton ban hnh theo Quyt nh s 15/2006/Q-BTC ngy 20 thng 03 nm 2006 ca B trng B Ti chnh c trnh by bng mu biu nh sau:

68

BNG CN I K TON
Ti ngy... thng... nm... n v tnh..............
TI SN S S M Thuyt cui u s minh nm nm

1 A - TI SN NGN HN (100 = 110 + 120 + 130 + 140 + 150) I. Tin v cc khon tng ng tin 1. Tin 2. Cc khon tng ng tin II. Cc khon u t ti chnh ngn hn 1.u t ngn hn 2. D phng gim gi u t ngn hn (*) (2) III Cc khon phi thu ngn hn 1.Phi thu khch hng 2. Tr trc cho ngi bn 3. Phi thu ni b ngn hn 4. Phi thu theo tin KH hp ng XD 5. Cc khon phi thu khc 6. D phng phi thu ngn hn kh i (*) IV. Hng tn kho 1. Hng tn kho 2. D phng gim gi hng tn kho (*) V. Ti sn ngn hn khc 1. Chi ph tr trc ngn hn 2. Thu GTGT c khu tr 3. Thu v cc khon khc phi thu NN

2 100 110 111 112 120 121 129 130 131 132 133 134 135 139 140 141 149 150 151 152 154

V.01 V.02

V.03

V.04

V.05 69

1 4. Ti sn ngn hn khc B - TI SN DI HN (200 - 210 + 220 + 240 + 250 + 260) I. Cc khon phi thu di hn 1. Phi thu di hn ca khch hng 2. Vn knh doanh n v trc thuc 3. Phi thu di hn ni b 4. Phi thu di hn khc 5. D phng phi thu di hn kh i (*) II. Ti sn c nh 1. Ti sn c nh hu hnh - Nguyn gi - Gi tr hao mn lu k (*) 2. Ti sn c nh thu ti chnh - Nguyn gi - Gi tr hao mn lu k (*) 3. Ti sn c nh v hnh. - Nguyn gi - Gi tr hao mn lu k (*). 4. Chi ph xy dng c bn d dang III Bt ng sn u t - Nguyn gi - Gi tr hao mn lu k (*) IV. Cc khon u t ti chnh di hn 1. u t vo cng ty con 2. u t vo cng ty lin kt, lin doanh 3. u t di hn khc 70

2 158 200 210 211 212 213 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 240 241 242 250 251 252 258

V.06 V.07

V.08

V.09

V.10

V.11 V.12

V.13

1 4. D phng gim gi u t ti chnh di hn (*) V. Ti sn di hn khc 1. Chi ph tr trc di hn 2. Ti sn thu thu nhp hon li 3. Ti sn di hn khc TNG CNG TI SN (270 = 100 + 200) NGUN VN A - N PHI TR (300 = 310 + 330) I. N ngn hn 1.Vay v n ngn hn 2. Phi tr ngi bn 3. Ngi mua tr tin trc 4. Thu v cc khon phi np Nh nc 5. Phi tr ngi lao ng 6. Chi ph phi tr 7. Phi tr ni b 8. Phi tr theo tin KH hp ng XD 9. Cc khon phi tr. phi np ngn hn khc 10. D phng phi tr ngn hn II. N di hn 1 Phi tr di hn ngi bn 2. Phi tr di hn ni b 3. Phi tr di hn khc 4. Vay v n di hn 5. Thu thu nhp hon li phi tr 6. D phng tr cp mt vic lm 7. D phng phi tr di hn

2 3 4 259 260 261 V.14 262 V.21 268 270 300 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 330 331 332 333 334 335 336 337

V.15

V.16 V.17

V.18

V.19 V.20 V.21

71

1 B - VN CH S HU (400 - 410 + 430) I. Vn ch s hu 1. Vn u t ca ch s hu 2. Thng d vn c phn 3. Vn khc ca ch s hu 4. C phiu qu (*) 5. Chnh lch nh gi li ti sn 6. Chnh lch t gi hi oi 7. Qu u t pht trin 8. Qu d phng ti chnh 9. Qu khc thuc vn ch s hu 10. Li nhun sau thu cha phn phi 11. Ngun vn u t XDCB II Ngun kinh ph v qu khc 1.Qu khen thng, phc li 2. Ngun kinh ph 3. Ngun kinh ph hnh thnh TSC Tng cng ngun vn (440 = 300 + 400) Ngi lp biu (K, h tn)

2 3 4 400 V.22

410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 430 431 432 V.23 433 440 Lp, ngy ... thng... nm.... Gim c (K, h tn)

K ton trng (K, h tn)

1.2. Tnh cn i ca Bng cn i k ton Tnh cht quan trng nht ca bng cn i k ton l tnh cn i: Tng s tin phn ti sn v tng s tin phn ngun vn bt c thi im no bao gi cng lun bng nhau. Trong qu trnh hot 72

ng ca n v, cc nghip v kinh t ti chnh din ra thng xuyn lin tc, a dng v phong ph gy nn s bin ng, s thay i v gi tr ca cc loi ti sn, n phi tr v ngun vn ch s hu c trnh by trn bng cn i k ton, nhng vn khng lm mt i tnh cn i ca bng cn i k ton, s cn bng gia ti sn v ngun vn bao gi cng c tn trng. Phn tch s thay i ca tng i tng c th trong bng cn i k ton cho ta thy, d c nhiu nghip v kinh t pht sinh n u cng lun lun lm cho cc i tng k ton c tnh hai mt l tng ln hoc gim xung v ch din ra trong cc trng hp sau y: * Xt trong mi quan h theo ng thc (1) Tng ti sn = Tng ngun vn S thay i ca bng cn i k ton c th din ra theo 4 trng hp sau: (1) Ti sn tng - Ti sn gim (2) Ngun vn tng - Ngun vn gim (3) Ti sn tng - Ngun vn tng (4) Ti sn gim - Ngun vn gim ng thi s tng v s gim cng 1 phn hoc cng tng hay cng gim 2 phn ca bng cn i k ton bao gi cng bng nhau. * Xt trong mi quan h theo ng thc (2) Tng ti sn = N phi tr + Ngun vn ch s hu S thay i ca bng cn i k ton c th din ra theo 9 trng hp sau: (1) Ti sn tng - Ti sn gim (2) Ngun vn tng - Ngun vn gim 73

(3) N tng - N gim (4) Ngun vn tng - N gim (5) Ngun vn gim - N tng (6) Ti sn tng - Ngun vn tng (7) Ti sn tng - N tng (8) Ti sn gim - Ngun vn gim (9) Ti sn gim - N gim Cng nh cc trng hp nu trn d c nhiu nghip v kinh t pht sinh n u, th s tng v s gim cng 1 phn hoc cng tng hay cng gim 2 phn ca bng cn i k ton bao gi cng bng nhau. lm r bn cht cc trng hp thay i ca bng cn i k ton ta cng c th suy ra t vic phn tch ni dung ca cc nghip v kinh t pht sinh xc nh nh hng m n gy ra cho cc i tng nm 1 phn ti sn, 1 phn ngun vn hay nh hng ng thi n c 2 phn ca bng cn i k ton. Ni cch khc, 9 trng hp k trn c th phn thnh 3 nhm. - Nhm th nht: L trng hp 1. Bao gm cc nghip v kinh t pht sinh ch nh hng n 1 phn ti sn ca bng cn i k ton t lm thay i c cu cc loi ti sn ch khng lm thay i s tng cng ca ti sn v nh vy tng ti sn vn bng vi tng ngun vn. - Nhm th 2: Bao gm cc trng hp 2, 3, 4, 5 tc l cc nghip v kinh t pht sinh ch lm nh hng n 1 phn ngun vn ca bng cn i k ton lm thay i c cu ngun vn ca doanh nghip m khng lm thay i s tng cng ca ngun vn v nh vy tng ti sn vn bng vi tng ngun vn. - Nhm 3: Bao gm cc trng hp 6, 7, 8, 9 tc l cc nghip v 74

kinh t pht sinh nh hng ng thi c 2 phn ti sn v ngun vn ca bng cn i k ton lm cho mi phn cng tng hay cng gim mt lng gi tr bng nhau t s tng cng ca bng cn i s b thay i nhng 2 phn ti sn v ngun vn vn bng nhau. Tm li, d cho hot ng sn xut kinh doanh ca n v c bao nhiu nghip v kinh t pht sinh vi nhng ni dung phc tp nh th no i na th tng ti sn vn bng vi n phi tr cng vi ngun vn ch s hu. y l tnh cht c bn ca cn i k ton. Nghin cu s thay i ca bng cn i k ton theo 9 trng hp vi nhng nghip v kinh t pht sinh ln lt c th sau y: Trng hp 1: Ti sn ny tng - Ti sn khc gim V d: Rt tin gi ngn hng v qu tin mt 50.000.000. Nhn xt: Nghip v kinh t ny nh hng n 2 khon mc phn ti sn ca bng cn i l TGNH v TM. N lm cho tin mt tng ln 50.000.000 v TGNH giam xung 50.000.000. T s tng cng ca ti sn gi nguyn v vn bng vi s tng cng ca ngun vn. Trng hp 2: Ngun vn ny tng - Ngun vn khc gim V d: n v chuyn qu u t pht trin sang ngun vn u t xy dng c bn 100.000.000. Nhn xt: Nghip v kinh t ny nh hng n 2 khon mc phn ngun vn ca bng cn i l qu u t pht trin v ngun vn u t xy dng c bn. N lm cho ngun vn u t xy dng c bn tng ln 100.000.000 v qu u t pht trin gim 100.000.000. T s tng cng ca ngun vn vn gi nguyn v vn bng vi s tng cng ca ti sn. Trng hp 3: Mn n ny tng - mn n khc gim 75

V d: Vay di hn ngn hng tr khon n di hn n hn tr 5.000.000. Nhn xt: Nghip v kinh t ny nh hng n 2 khon mc phn ngun vn ca bng cn i k ton l vay di hn v n di hn n hn tr. N lm cho khon vay di hn tng ln 5.000.000 v khon n di hn n hn tr gim xung 5.000.000. T s tng cng ca ngun vn vn gi nguyn v vn bng vi s tng cng ca ti sn. Trng hp 4: Ngun vn tng - Mn n gim V d: Gi s khon vay di hn 165.000.000 trn bng cn i k ton l khon vay bng ngoi t: 10.000 USD. T gi thc t c dng quy i ra ng Vit Nam ghi s vo thi l 16.500/USD. n cui nm t gi thc t l 15.500/USD. Th k ton phi nh gi li khon mc ny theo t gi mi. T pht sinh khon chnh lch t gi gia t gi phn nh trn s sch ln hn t gi thc t l 10.000.000 (10.000 USD x 1000/USD). Nhn xt: Nghip v iu chnh t gi ny s nh hng n 2 khon mc phn ngun vn ca bng cn i k ton l chnh lch t gi v vay di hn. N lm cho khon mc chnh lch t gi tng ln, ng thi lm cho khon mc vay di hn gim xung u l 10.000.000. T s tng cng ngun vn vn gi nguyn v vn bng vi tng cng ca ti sn. Trng hp 5: Ngun vn gim - Mn n tng V d: Tnh ra s thu thu nhp doanh nghip phi np cho nh nc l 15.000.000. Nhn xt: Nghip v kinh t pht sinh ny nh hng n 2 khon mc phn ngun vn ca bng cn i k ton l li nhun cha phn phi v thu phi np cho Nh nc. N lm cho li nhun sau 76

thu cha phn phi gim xung 15.000.000 v khon phi np cho nh nc tng ln 15.000.000. T s tng cng ca ngun vn vn gi nguyn v vn bng vi s tng cng ti sn. Trng hp 6: Ti sn tng - Ngun vn tng V d: Nhn gp vn lin doanh l 1 TSC hu hnh tr gi 20.000.000. Nhn xt: Nghip v kinh t pht sinh ny nh hng n 2 khon mc c 2 phn ca bng cn i k ton. Khon mc TSC phn ti sn v khon mc ngun vn kinh doanh phn ngun vn ch s hu. N lm cho 2 khon mc ny u tng ln mt lng bng nhau l 20.000.000. T s tng cng ti sn v ngun vn ca bng cn i k ton c thay i, nhng hai bn u tng ln mt lng ng bng nhau nn tng ti sn vn lun bng tng ngun vn. Trng hp 7. Ti sn tng - N tng V d: Mua nguyn vt liu nhp kho tr gi 100.000.000 cha tr tin cho ngi bn. Nhn xt: Nghip v kinh t pht sinh ny nh hng n 2 khon mc 2 phn ca bng cn i k ton, khon mc hng tn kho phn ti sn v khon mc phi tr ngi bn mc n phi tr (thuc phn ngun vn). N lm cho 2 khon ny u tng ln cng mt lng gi tr l 100.000.000. T s tng cng ca bng cn i k ton tng ln, nhng tng cng ti sn vn bng tng cng ngun vn. Trng hp 8: Ti sn gim - Ngun vn gim V d: Chi tin mt ng h vng b l lt bng qu phc li s tin l 4.000.000. Nhn xt: Nghip v kinh t pht sinh ny nh hng n 2 khon mc c 2 phn ca bng cn i k ton: Tin mt phn ti sn v khon mc qu khen thng phc li phn ngun vn ch s hu. 77

N lm cho 2 khon ny u gim xung cng mt lng gi tr l 4.000.000. T s tng cng c hai phn ti sn v ngun vn ca bng cn i k ton u gim, nhng lng gim ng bng nhau nn tng ti sn vn bng tng ngun vn. Trng hp 9: Ti sn gim - N gim V d: Dng TGNH tr n ngi bn s tin l 50.000.000. Nhn xt: Nghip v kinh t pht sinh ny nh hng n 2 khon mc c 2 phn ca bng cn i k ton. TGNH phn ti sn; phi tr ngi bn phn n phi tr (thuc phn ngun vn). N lm cho 2 khon mc ny u gim xung cng mt lng gi tr l 50.000.000. T s tng cng ca c hai phn ca bng cn i k ton u gim, nhng tng ti sn vn bng tng ngun vn.

2. Bo co kt qu hot ng kinh doanh

2.1. Khi nim v tc dng ca bo co kt qu hot ng kinh doanh - Khi nim: Bo co kt qu hot ng kinh doanh l bo co ti chnh tng hp, phn nh tng qut tnh hnh v kt qu kinh doanh trong mt k hot ng ca doanh nghip v chi tit cho cc hot ng kinh doanh chnh. Ni cch khc bo co kt qu hot ng kinh doanh l phng tin trnh by kh nng sinh li v thc trng hot ng kinh doanh ca doanh nghip. - Tnh cn i: Bo co kt qu hot ng kinh doanh c lp da trn tnh cn i gia doanh thu, chi ph v kt qu kinh doanh. C th khi qut chung tnh cn i ca bo co kt qu kinh doanh qua cng thc sau: Tng DT thun = Tng chi ph + Tng li nhun

78

Trong : Doanh thu thun = Doanh thu tiu th Cc khon gim tr

Cc khon gim tr thng bao gm 04 khon sau: Cc khon Chit khu Gim gi Hng bn Thu TTB, gim tr = thng mi + hng bn + b tr li + thu XK V cn i thu, chi v kt qu kinh doanh, ngi ta c th m t trn bng cn i kt qu kinh doanh theo chiu ngang nh sau: Bng 4.1. Bng cn t kt qu kinh doanh
TT Mc Thu kinh doanh S Mc tin Chi ph kinh doanh S tin

I II Gi vn hng bn III CP bn hng CP qun l doanh nghip IV CP hot ng ti chnh V CP hot ng khc Kt qu hot ng Tng cng xxx Tng cng xxx - Tc dng: Cc doanh nghip t chc sn xut kinh doanh vi mc ch chnh l thu c li nhun vn ca h tng ln. V li nhun l mc ch quan trng nht ca doanh nghip, cng nh nhng ngi c quyn li lin quan cho nn vic cung cp cc thng tin v tnh hnh kinh doanh ca tng hot ng, s li, l ca doanh nghip c tc dng quan trng trong vic ra cc quyt nh qun tr, cng nh quyt nh u t cho vay ca nhng ngi lin quan. Bo co kt qu hot ng kinh doanh gip cho vic quyt nh xy dng cc k hoch cho tng lai ph hp. 2.2. Ni dung v kt cu ca bo co kt qu hot ng kinh 79

I II Doanh thu bn hng thun III Doanh thu thun hot ng ti chnh Thu nhp thun hot ng khc

doanh Ni dung v kt cu ca bo co kt qu hot ng kinh doanh ban hnh theo quyt nh s 15/2006/Q-BTC ngy 20 thng 03 nm 2006 ca B trng B Ti chnh c trnh di dng bng s liu nh sau:

BO CO KT QU HOT NG KINH DOANH

Nm............... n v tnh:..........
CH TIU M Thuyt Nm Nm s minh nay trc

1 1. Doanh thu bn hng v cung cp dch v 2. Cc khon gim tr doanh thu 3. Doanh thu thun v bn hng v cung cp dch v (10 = 01 - 02) 4. Gi vn hng bn 5. Li nhun gp v bn hng v cung cp dch v (20 = 10 - 11) 6. Doanh thu hot ng ti chnh 7. Chi ph ti chnh - Trong : Chi ph li vay 8. Chi ph bn hng 9. Chi ph qun l doanh nghip 10. Li nhun thun t hot ng KD (30 = 20 + (21 - 22) - (24 + 25)) 11. Thu nhp khc 12. Chi ph khc 13. Li nhun khc (40 = 31 - 32) 14. Tng li nhun k ton trc thu (50 = 30 + 40) 15. Chi ph thu TNDN hin hnh 80

2 01 02 10 11 20 21 22 23 24 25 30 31 32 40 50 51 52

3 VI.25

VI.27

VI.26 VI.28

VI.30 VI.30

16. Chi ph thu TNDN hon li 17. Li nhun sau thu TNDN (60 = 50 - 5 1 - 52) 18. Li c bn trn c phiu (*) Ngi lp biu (K, h tn) K ton trng (K, h tn)

60 70 Lp, ngy ... thng... nm.... Gim c (K, h tn)

Bo co kt qu hot ng kinh doanh gm c 5 ct: - Ct s 1 : Cc ch tiu bo co. - Ct s 2: M s ca cc ch tiu tng ng. - Ct s 3: S hiu tng ng vi cc ch tiu ca bo co ny c th hin ch tiu trn Bn thuyt minh bo co ti chnh. - Ct s 4: Tng s pht sinh trong k bo co nm. - Ct s 5: S liu ca nm trc ( so snh). Ni dung cc ch tiu trong Bo co kt qu hot ng kinh doanh nh sau: (1) Doanh thu bn hng v cung cp dch v (M s 01) : Ch tiu ny phn nh tng doanh thu bn hng ho, thnh phm, bt ng sn u t v cung cp dch v trong nm bo co ca doanh nghip. (2) Cc khon gim tr doanh thu (M s 02): Ch tiu ny phn nh tng hp cc khon c ghi gim tr vo tng doanh thu trong nm, bao gm: cc khon chit khu thng mi, gim gi hng bn, hng bn b tr li v thu tiu th c bit, thu xut khu... (3) Doanh thu thun v bn hng v cung cp dch v (M s 10): Ch tiu ny phn nh s doanh thu bn hng ho, thnh phm, BS u t v cung cp dch v tr cc khon tr. M s 10 = M s 01 - M s 02. 81

(4) Gi vn hng bn (M s 11): Ch tiu ny phn nh tng gi vn ca hng ho, BS u t, gi thnh sn xut ca thnh phm bn, chi ph trc tip ca khi lng dch v hon thnh cung cp, chi ph khc c tnh vo gi vn hoc ghi gim gi vn hng bn trong k bo co. (5) Li nhun gp v bn hng v cung cp dch v (M s 20): Ch tiu ny phn nh s chnh lch gia doanh thu thun v bn hng ho, thnh phm, BS u t v cung cp dch v vi gi vn hng bn pht sinh trong k bo co. M s 20 = M s 10 - M s 11. (6) Doanh thu hot ng ti chnh (M s 21): Ch tiu ny phn nh doanh thu hot ng ti chnh thun (Tng doanh thu tr (-) Thu GTGT theo phng php trc tip (nu c) lin quan n hot ng khc) pht sinh trong k bo co ca doanh nghip. (7) Chi ph ti chnh (M s 22): Ch tiu ny phn nh tng chi ph ti chnh, gm tin li vay phi tr, chi ph bn quyn, chi ph hot ng lin doanh,... pht sinh trong k bo co ca doanh nghip. Chi ph li vay (M s 23): Ch tiu ny phn nh chi ph li vay phi tr c tnh vo chi ph ti chnh trong k bo co. S liu ghi vo ch tiu ny c cn c vo S k ton chi tit Ti khon 635. (8) Chi ph bn hng (M s 24): Ch tiu ny phn nh tng chi ph bn hng ho, thnh phm bn, dch v cung cp pht sinh trong k bo co. (9) Chi ph qun l doanh nghip (M s 25): Ch tiu ny phn nh tng chi ph qun l doanh nghip pht sinh trong k bo co. (10) Li nhun thun t hot ng kinh doanh (M s 30): Ch tiu ny phn nh kt qu hot ng kinh doanh ca doanh nghip trong k bo co. 82

(11) Thu nhp khc (M s 31) : Ch tiu ny phn nh cc khon thu nhp khc (Sau khi tr thu GTGT phi np tnh theo phng php trc tip), pht sinh trong k bo co. (12) Chi ph khc (M s 32): Ch tiu ny phn nh tng cc khon chi ph khc pht sinh trong k bo co. (13) Li nhun khc (M s 40): Ch tiu ny phn nh s chnh lch gia thu nhp khc (sau kh tr thu GTGT phi np tnh theo phng php trc : tip) vi chi ph khc pht sinh trong k bo co. M s 40 = M s 31 - M s 32. (14) Tng li nhun k ton trc thu (M s 50) : Ch tiu ny phn nh tng s li nhun k ton thc hin trong nm bo co ca doanh nghip trc khi tr chi ph thu thu nhp doanh nghip t hot ng kinh doanh, hot ng khc pht sinh trong k bo co. M s 50 - M s 30 + M s 40. (15) Chi ph thu thu nhp doanh nghip hin hnh (M s 51): Ch tiu ny phn nh chi ph thu thu nhp doanh nghip hin hnh pht sinh trong nm bo co. (16) Chi ph thu thu nhp doanh nghip hon li (M s 52): Ch tiu ny phn nh chi ph thu thu nhp doanh nghip hon li hoc thu nhp hon li pht sinh trong nm bo co. (17) Li nhun sau thu thu nhp doanh nghip (M s 60): Ch tiu ny phn nh tng s li nhun thun (hoc l) sau thu t cc hot ng ca doanh nghip (sau khi tr chi ph thu thu nhp doanh nghip) pht sinh trong nm bo co. M s 60 = M s 50 - (M s 51 + M s 52). (18) Li c bn trn c phiu (M s 70): Ch tiu c hng dn cch tnh ton theo thng t hng dn Chun mc k ton s 30 Li trn c phiu. 83

V d: Doanh nghip X c s liu v tnh hnh sn xut kinh doanh nm 200N c tng hp nh sau: - Tng doanh thu bn hng: 100.000.000 trong cc khon gim tr doanh thu bn hng l 5.000.000 - Gi vn hng bn: - Chi ph bn hng: - Chi ph qun l doanh nghip: - Chi ph hot ng ti chnh: - Thu nhp khc: - Chi ph khc: 50.000.000 5.000.000 10.000.000 20.000.000 10.000.000 5.000.000

- Doanh thu hot ng ti chnh: 30.000.000

- Chi ph thu TNDN hin hnh: 10.000.000 Hy lp bo co kt qu hot ng kinh doanh ca DN X nm 200N. n v: Doanh nghip X Bng 4.1: Kt qu hot ng kinh doanh Nm 200N VT: 1.000
CH TIU M Thuyt s minh Nm nay Nm trc

1 1. Doanh thu bn hng v cung cp dch v 2. Cc khon gim tr doanh thu 3. Doanh thu thun v bn hng v cung cp dch v (10 = 01 - 02) 4. Gi vn hng bn 5. Li nhun gp v bn hng v cung cp dch v (20 = 10 - 11) 84

2 01 02 10 11 20

5 4 100.000 5.000 95.000 50.000 45.000

6. Doanh thu hot ng ti chnh 7. Chi ph ti chnh - Trong : Chi ph li vay 8. Chi ph bn hng 9. Chi ph qun l doanh nghip 10. Li nhun thun t hot ng KD (30 = 20 + (21 - 22) - (24 + 25)) 11. Thu nhp khc 12. Chi ph khc 13. Li nhun khc (40 = 31 - 32) 14. Tng li nhun k ton trc thu (50 = 30 + 40) 15. Chi ph thu TNDN hin hnh 16. Chi ph thu TNDN hon li 17. Li nhun sau thu TNDN (60 = 50 - 5 1 - 52) 18. Li c bn trn c phiu (*)

21 22 23 24 25 30 31 32 40 50 51 52 60 70

30.000 20.000 5.000 10.000 40.000 10.000 5.000 5.000 45.000 10.000 35.000 -

3. Bo co lu chuyn tin t
3.1. Ni dung v kt cu ca Bo co lu chuyn tin t Bo co lu chuyn tin t l mt b phn hp thnh ca bo co ti chnh, n cung cp thng tin gip ngi s dng nh gi cc thay i trong ti sn thun, c cu ti chnh, kh nng chuyn i ca ti sn thnh tin, kh nng thanh ton v kh nng ca doanh nghip trong vic to ra cc lung tin trong qu trnh hot ng. Bo co lu chuyn tin t lm tng kh nng nh gi khch quan tnh hnh hot ng kinh doanh ca doanh nghip v kh nng so snh gia cc doanh nghip v n loi tr c cc nh hng ca vic s dng cc phng php k ton khc nhau cho cng giao dch v hin tng. Bo co lu chuyn tin t xut pht t cn i sau: 85

Tin c u k

Tin thu Tin chi Tin tn = + trong k trong k cui k

Tin ca doanh nghip u k

Hot ng chc nng Hot ng u t Hot ng ti chnh

Tin ca doanh nghip cui k

Bo co lu chuyn tin t dng xem xt v d on kh nng v s lng, thi gian v tin cy ca cc lung tin trong tng lai; dng kim tra li cc nh gi, d on trc y v cc lung tin; kim tra mi quan h gia kh nng sinh li vi lng lu chuyn tin thun v nhng tc ng ca thay i gi. Ni dung v kt cu ca bo co lu chuyn tin t ban hnh theo Quyt nh s 15/2006/Q-BTC ngy 20 thng 03 nm 2006 ca B trng B Ti chnh c trnh by di dng bng s liu nh sau:

BO CO LU CHUYN TIN T
(Theo phng php trc tip) (*) Nm............. n v tnh:............
Ti sn M Thuyt Nm Nm s minh nay trc

1 2 I. Lu chuyn tin t hot ng kinh doanh 1. Tin thu t bn hng, cung gp dch v v 01 doanh thu khc 2. Tin chi tr cho ngi cung cp hng ho v 02 86

dch v 3. Tin chi tr cho ngi lao ng 4. Tin chi tr li vay 5. Tin chi np thu thu nhp doanh nghip 6. Tin thu khc t hot ng kinh doanh 7. Tin chi khc cho hot ng kinh doanh Lu chuyn tin thun t hot ng kinh doanh

03 04 05 06 07 20

1 2 II. Lu chuyn tin t hot ng u t 1. Tin chi mua sm, xy dng TSC v 21 cc TS di hn khc 2. Tn thu t thanh l, nhng bn TSC v 22 cc TS di hn khc 3. Tin chi cho vay, mua cc cng c tr ca 23 n v khc 4. Tin thu h cho vay, bn li cc cng c n 24 ca n v khc 5. Tin chi u t gp vn vo n v khc 25 6. Tin thu hi u t gp vn vo n v khc 26 7. Tin thu li cho vay, c tc v li nhun 27 c chia Lu truyn tin thun t hot ng u t 30 III. Lu chuyn tin t hot ng ti chnh 1. Tin thu t pht hnh c phiu, nhn vn 31 gp ca ch s hu 2. Tin chi tr vn gp cho cc ch s hu, 32 mua li c phiu ca doanh nghip pht hnh

87

3. Tin vay ngn hn, di hn nhn c 4. Tin chi tr n gc vay 5. Tin chi tr n thu ti chnh 6. C tc, li nhun tr cho ch s hu Lu chuyn tin thun t hot ng ti chnh Lu chuyn tin thun trong k (50 = 20 + 30 + 40) Tin v tng ng tin u k.

33 34 35 36 40 50 60

1 2 3 4 5 nh hng ca thay i t gi hi oi quy 61 i ngoi t Tin v tng ng tin cui k (70 = 50 + 70 VII.34 60 + 61) Lp, ngy ... thng... nm.... Ngi lp biu (K, h tn) K ton trng (K, h tn) Gim c (K, h tn)

3.2. Phng php tp Bo co lu chuyn tin t Ni dung cc ch tiu trong bo co lu chuyn tin t theo phng php trc tip nh sau: (1) Tin thu t bn hng, cung cp dch v v doanh thu khc (M s 01): Ch tiu ny c lp cn c vo tng s tin thu (tng gi thanh ton) trong k do bn hng ho, thnh phm, cung cp dch v, tin bn quyn, ph, hoa hng v cc khon doanh thu khc (bn chng khon v mc ch thng mi) (nu c), tr cc khon doanh thu c xc nh l lung tin t hot ng u t, k c cc khon tin thu t cc khon n phi thu lin quan n cc giao dch bn 88

hng ho, cung cp dch v v doanh thu khc pht sinh t cc k trc nhng k ny mi thu c tin v s tin ng trc ca ngi mua hng ho, dch v. (2) Tin chi tr cho ngi cung cp hng ho, dch v m s 02): Ch tiu ny c lp cn c vo tng s tin tr (tng gi thanh ton) trong k cho ngi cung cp hng ho, dch v, chi mua chng khon v mc ch thng mi (nu c) k c s tin tr cho cc khon n phi tr lin quan n giao dch mua hng ho, dch v pht sinh t cc k trc nhng k ny mi tr tin v s tin chi ng trc cho ngi cung cp hng ho, dch v. (3) Tin chi tr cho ngi lao ng (M s 03): Ch tiu ny c lp cn c vo tng s tin tr cho ngi lao ng trong k bo co v tin lng, tin cng, ph cp, tin thng... do doanh nghip thanh ton hoc tm ng. (4) Tin chi tr li vay (M s 04): Ch tiu ny c lp cn c vo tng s tin li vay tr trong k bo co, bao gm tin li vay pht sinh trong k v tr ngay k ny, tin li vay phi tr pht sinh t cc k trc v tr trong k ny, li tin vay tr trc trong k ny. (5) Tin chi np thu TNDN (M s 05): Ch tiu ny c lp cn c vo tng s tin np thu TNDN cho Nh nc trong k bo co, bao gm s thu TNDN np ca k ny, s thu TNDN cn n t cc k trc np trong k ny v s thu TNDN np trc (nu c). (6) Tin thu khc t hot ng kinh doanh (M s 06): Ch tiu ny c lp cn c vo tng s tin thu t cc khon khc t hot ng kinh doanh, ngoi khon tin thu c phn nh M s 01, nh. Tin thu t khon thu nhp khc (tin thu v c bi thng, c pht, tin thng v cc khon tin thu khc...); Tin thu do 89

c hon thu;Tin thu c do nhn k qu, k cc; Tin thu hi cc khon a i k cc, k qu; Tin thu t ngun kinh ph s nghip, d n (nu c); Tin c cc t chc, c nhn bn ngoi thng, h tr ghi tng cc qu ca doanh nghip; Tin nhn c ghi tng cc qu do cp trn cp hoc cp di np... (7) Tin chi khc cho hot ng kinh doanh (M s 07): Ch tiu ny c lp cn c vo tng s tin chi v cc khon khc, ngoi cc khon tin chi lin quan n hot ng sn xut, kinh doanh trong k bo co c phn nh M s 02, 03, 04, 05, nh: Tin chi bi thng, b pht v cc khon chi ph khc; Tin np cc loi thu (khng bao gm thu TNDN); Tin np cc loi ph, l ph, tin thu t; tin chi a i k cc, k qu; Tin tr li cc khon nhn k cc k qu, tin chi trc tip t qu. d phng tr cp mt vic lm; Tin chi trc tip bng ngun d phng phi tr; Tin chi trc tip t qu khen thng, phc li; Tin chi trc tip t cc qu khc thuc vn ch s hu; Tin chi trc tip t ngun kinh ph s nghip, kinh ph d n... Lu chuyn tin thun t hot ng kinh doanh (M s 20): Ch tiu Lu chuyn tin thun t hot ng kinh doanh phn nh chnh lch gia tng s tin thu vo tng s tin chi ra t hot ng kinh doanh trong k bo co. M s 20 = M s 01 + M s 03 + M s 04 + M s 05 + M s 06 + M s 07 Phng php lp i vi cc hot ng u t, hot ng ti chnh trong bo co lu chuyn tin t cng tng t nh phng php lp i vi hot ng kinh doanh nu trn.

90

Chng V TI KHON V GHI S KP I. TI KHON 1. Khi nim, ni dung v kt cu ca ti khon

1.1. Khi nim v ti khon Theo quy trnh cng tc k ton, hng ngy khi pht sinh cc nghip v kinh t c th k ton phi ghi nhn, phn tch nh hng ca tng nghip v n tnh hnh bin ng ca tng loi ti sn, n phi tr ngun vn ch s hu sau phn loi, theo tng i tng mt cch ton din, lin tc s thay i ca cc i tng ca k ton trong qu trnh hot ng ca doanh nghip n cui k lit k gi tr ca tng loi ti sn tng mn n v ngun vn ch s hu trn bng cn i k ton, tnh ton kt qu li l trn bo co kt qu hot ng kinh doanh. Cch tt nht ghi chp, theo di nhng s tng gim ca nhng ch tiu trn l dnh mt trang ring ca s k ton cho mi loi ti sn, n phi tr v ngun vn ch s hu. Tc l k ton s c 1 trang s ring ghi chp s tng gim cho tin mt, cho nguyn liu, hng ho, phi tr ngi cung cp... Mi trang s dnh cho mt i tng ring ca k ton nh vy gi l ti khon. Tp hp tt c cc i tng cn theo di k ton s c c mt h thng cc ti khon c xy dng trn c s ph hp vi cc ch tiu kinh t ti chnh cn thit cho cc nh qun tr. Ti khon thng c trnh by tng ng vi cc khon mc ch yu ca bng cn i k ton v bo co kt qu hot ng kinh doanh. Nh vy: Ti khon l phng php phn loi, h thng ho cc nghip v kinh t pht sinh ring bit theo tng i tng ghi ca 91

hch ton kt ton (ti sn, ngun vn v cc qu trnh kinh doanh) nhm phc v Yu cu qun l ca cc ch th qun l khc nhau. 1.2. Kt cu chung ca ti khon Ti khon l mt trang s k ton c chia lm 2 phn, phn bn tri gi l bn N, phn bn phi gi l bn C. Hai bn N, C phn nh hai hng vn ng bin i khc nhau ca cng mt i tng k ton, thng l tng ln hay gim xung. Trong kt cu ti khon: N, C ch l thut ng mang tnh cht quy c chung ca k ton, ch khng phi n ci g hay c ci g. Cc cn c ghi chp vo ti khon trong cc s sch k ton phi l cc chng t hp l, hp php c quy nh theo tng loi nghip v kinh l pht sinh cho nn mi bn ca ti khon. Kt cu c th dng ban u ca ti khon nh sau: Ti khon: xxx Bn N
Chng t S hiu Ngy Din gii S tin Chng t S hiu Ngy Din gii

Bn C
S tin

Cng N

Cng C

Ngy nay ngi ta thng s dng dng ti khon c phn dnh cho ct din gii rng hn c th ghi ngha ca cc nghip v kinh t pht sinh theo mu sau y: 92

Ti khon: xxx
Chng t S hiu Ngy Din gii Ti khon i ng S tin N c

S d u k

Cng s pht sinh S d cui k

Tuy dng ti khon ph bin nh trn, mi ti khon l mt trang ring, nhng trong thc t c nhng trng hp ngi ta cn thit k chung ct s hiu chng t v ct din gii, ng thi ko di chiu ngang ra nhiu ct kp mi ct kp l mt ti khon, theo dng sau y:
Chng t S hiu Ngy Din gii TK TK Ti S khon tin N C N C N C i ng

S d u k

Cng s pht sinh S d cui k

thun tin trong qu trnh hc k ton hay lm nhp k ton, ngi ta thng s dng ti khon tt dng ch T v dng cc mi tn ch chiu bin thin ca ni dung kinh t. V d: Ti khon Tin mt c s d bn N, s pht sinh tng bn 93

N, s pht sinh gim bn C, ngi ta k hiu:

2. Phn loi ti khon

Cn c vo mi quan h gia cc ni dung c theo di trn cc ti khon vi nhng ch tiu c trnh by trong cc bo co ti chnh k ton c th chia h thng ti khon thnh 2 loi sau y: - Ti khon thuc bng cn i k ton - Ti khon thuc bo co kt qu hot ng kinh doanh 2.1. Ti khon thuc bng cn i k ton Nhng ti khon ny li c chia ra lm 2 loi theo hai phn c bn ca bng cn i k ton l: ti khon ti sn v ti khon ngun vn. Trong , kt cu ca ti khon ti sn v ti khon ngun vn nh sau:

94

- Ti khon ti sn: + S d u k phn nh thc c v cc loi ti sn lc u k c phn nh ct u k ca bng cn i k ton s c chuyn thnh s d u k ca cc ti khon ti sn bn N. + S tng ln ca ti sn do cc nghip v kinh t pht sinh to ra lm tng gi tr ti sn nn c ghi cng bn vi s d u k tc l bn N. + S gim xung ca ti sn do cc nghip v kinh t pht sinh to ra lm gim gi tr ti sn nn c ghi khc bn vi s d tc l bn C. 95

+ S d cui k l s ti sn hin c vo thi im cui k nn c lit k trn bng cn i k ton ct s cui k v s tr thnh s d u k ca ti khon k tip theo. - Ti khon ngun vn: + S d u k phn nh s thc c v cc loi ngun vn lc u k c phn nh ct u k ca bng cn i k ton s c chuyn thnh s d u k ca cc ti khon ngun vn ghi bn C. + S tng ln ca ngun vn do nghip v kinh t pht sinh to ra lm tng gi tr ngun vn nn c ghi cng bn vi s d l bn C. + S gim xung ca ngun vn do nghip v kinh t pht sinh to ra lm gim gi tr ngun vn c ghi khc bn vi s d tc l bn N. + S d cui k l ngun vn hin c vo thi im cui k nn s c phn nh trn bng cn i k ton ct s cui k v s tr thnh s d u k ca ti khon k sau. Nh vy: Cc ti khon ti sn c s d bn N. Cc ti khon ngun vn c s d bn C. V tng ti sn lun bng tng ngun vn do tng s d N ca tt c cc ti khon v tng s d C ca tt c cc ti khon lun lun bng nhau. Tng s d N = Tng s d C Trong k ton mi thng c ci nh mt k tm thi. Cui thng k ton phi kho s tnh tng s pht sinh tng, tng s pht sinh gim trong thng v tnh ra s cn li vo thi im cui thng ca tng i tng ti sn hay ngun vn gi l s d cui k. S d cui k ca k ny cng chnh l s d u k ca k sau. Cng thc chung tnh s d cui k ca cc ti khon k ton 96

nh sau: S d = S d + Tng s pht sinh - Tng s pht sinh cui k u k tng ln trong k gim i trong k V d 1: S d u k ca ti khon tin mt: 50.000.000 Trong k c cc nghip v kinh t pht sinh: 1. Thu tin bn hng bng tin mt: 100.000.000 2. Chi tin mt tr lng cho cn b cng nhn vin: 50.000.000 3. Rt tin gi ngn hng nhp qu tin mt: 40.000.000 4. c khch hng tr n bng tin mt: 10.000.000 5. Chi tin mt mua hng ha nhp kho: 80.000.000 Yu cu: Phn nh tnh hnh trn vo ti khon "Tin mt". V d 2: S d u k ca ti khon phi tr ngi bn: 150.000.000 Trong k c cc nghip v kinh t pht sinh: 1. Vay ngn hn ngn hng tr n cho ngi bn: 40.000.000. 2. Mua chu hng ha v nhp kho tr gi: 100.000.000 3. Tr n cho ngi bn bng tin mt 10.000.000 4. Nhn ha n tin in phi tr 5.000.000 tnh cho b phn bn hng: 2.000.000 v b phn qun l doanh nghip: 3.000.000 5. Thanh ton tin in phi tr bng chuyn khon qua ngn hng. Yu cu: Phn nh tnh hnh trn vo ti khon "Phi tr ngi bn". Bi gii: (n v tnh: 1.000.000) 97

VD1 TK: TM SD K: 50 (1) (3) (4) 100 40 10 150 130 SDCK: 70 50 80 (2) (5)

VD2 TK: PTNB SD K: 150 (1) 40 100 (2) (3) 10 (5) 5 55 105 S SDCK: 200 5 (4)

2.2. Ti khon thuc bo co kt qu hot ng kinh doanh Cn c vo ni dung cc ch tiu c trnh by trn bo co kt qu hot ng kinh doanh ta c 3 loi ti khon l: ti khon doanh thu; ti khon chi ph v ti khon xc nh kt qu kinh doanh. y l nhng ti khon phn nh qu trnh v kt qu ca hot ng kinh doanh li (l) trong k k ton. Cch thc ghi chp vo cc ti khon ny nh sau: - i vi ti khon doanh thu: Vo thi im ghi chp doanh thu c hng, doanh nghip nhn c mt khon s phi thu hay mt ti sn nh tin mt, tin gi ngn hng lm tng tng ti sn ca doanh nghip. V n phi tr khng b nh hng bi nghip v ny nn ngun vn ch s hu s gia tng mt khon tin bng vi doanh thu. Hay ni cch khc doanh thu lm tng ngun vn ch s hu. Nh vy khi ghi nhn doanh thu ta s ghi vo bn C ca ti khon doanh thu thay v ghi vo bn C ca ti khon ngun vn ch s hu. Trong qu trnh ghi chp hng ngy, ti khon doanh thu lun c kt s bn C l yu t dng to ra li nhun. n cui k ton 98

b doanh thu c hng trong k s c chuyn sang ti khon: xc nh kt qu tnh li (l) do ti khon doanh thu s khng c s d lc cui k. Kt cu ca ti khon doanh thu nh sau:

- i vi ti khon chi ph. Qu trnh hot ng sn xut kinh doanh ca doanh nghip cng chnh l qu trnh pht sinh cc chi ph cn thit c lin quan n vic tm kim doanh thu c hng nh chi ph sn xut sn phm, gi vn hng bn, chi ph bn hng, chi ph qun l doanh nghip. Khi pht sinh nhng chi ph ny th ti sn ca doanh nghip s b gim xung. N phi tr khng b nh hng bi nhng nghip v ny cho nn ngun vn ch s hu s gim xung mt khon bng vi chi ph chi ra. Hay ni cch khc chi ph hot ng lm gim ngun vn ch s hu. Cho nn cc chi ph pht sinh s c ghi vo bn N ca ti khon chi ph thay v ghi vo bn N ca ti khon ngun vn ch s hu. Trong qu trnh ghi chp hng ngy, ti khon chi ph lun c kt s bn N, l yu t c tr ra khi doanh thu tnh li l). n cui k, cc chi ph v gi vn hng bn, chi ph bn hng, chi ph qun l doanh nghip c s c kt chuyn sang bn N ca ti khon xc nh kt qu tnh li (l) do cc ti khon chi ph cng khng c 99

s d lc cui k. i vi cc chi ph sn xut sn phm pht sinh trong k th cui k s c kt chuyn sang ti khon chi ph sn xut kinh doanh tnh gi thnh thc t sn phm hon thnh trong k, do nhng ti khon chi ph ny cng kt ton lc cui k v nh vy s khng c s d. Kt cu chung ca ti khon chi ph nh sau:

- i vi ti khon xc nh kt qu kinh doanh: Doanh thu v chi ph kinh doanh c mi quan h mt thit vi nhau v thng c bo co theo tng k k ton, s liu ca cc ti khon doanh thu v chi ph s c kt chuyn sang ti khon xc nh kt qu vo lc cui k tnh li, l. Nu doanh thu ln hn chi ph th c kt qu li, ngc li nu chi ph ln hn doanh thu th c kt qu l. Kt qu li hay l trong k s c chuyn sang ti khon li nhun cha phn phi lm tng hay gim ngun vn ch s hu. Do ti khon xc nh kt qu cng khng c s d lc cui k. Khi kt chuyn doanh thu sang ti khon xc nh kt qu th phi ghi bn C cc ti khon xc nh kt qu, tc l cng bn vi doanh thu c hng trong k. 100

Khi kt chuyn cc chi ph kinh doanh sang ti khon xc nh kt qu th phi ghi bn N ca ti khon xc nh kt qu tc l cng bn vi chi ph pht sinh trong k. Tng t nh vy khi chuyn kt qu li hoc l t c trong k sang ti khon li nhun cha phn phi cng phi bo m nguyn tc mt ti khon ghi N, mt ti khon ghi C. Kt cu ca ti khon "Xc nh kt qu kinh doanh" nh sau: TK: Xc nh KQKD - Kt chuyn chi ph - Kt chuyn li - Kt chuyn doanh thu - Kt chuyn l

Cng PS N Cng PS C D = 0

II. H THNG TI KHON K TON DOANH NGHIP HIN HNH 1. H thng ti khon k ton
C nhiu h thng ti khon k ton, nhng trong chng trnh mn nguyn l k ton, chng ta i nghin cu h thng ti khon k ton doanh nghip v n phn nh tng i y v chi tit cc ti khon. H thng ti khon k ton doanh nghip c p dng thng nht hin hnh l h thng ti khon k ton ban hnh theo Quyt nh s 15/2006/Q-BTC ca B trng B Ti chnh ngy 20/03/2006. Danh mc c th cc ti khon c trnh by trong h thng ti khon k ton nh sau: 101

DANH MC H THNG TI KHON K TON DOANH NGHIP

S S HIU TK TT Cp 1 Cp 2

TN TI KHON

GHI CH

3 LOI TK1

4 TI SN NGN HN

01 111

Tin mt 1111 Tin Vit Nam 1112 Ngoi t 1113 Vng, bc, kim kh qu, qu

02 112

Tin gi Ngn hng 1121 Tin Vit Nam 1122 Ngoi t 1123 Vng, bc, kim kh qu, qu

Chi tit theo tng ngn hng

03 113

Tin ang chuyn 1131 Tin Vit Nam 1132 Ngoi t

04 121

u t chng khon ngn hn 1211 C phiu 1212 Tri phiu, tn phiu, k phiu

05 128

u t ngn bn khc 1281 Tin gi c k hn 1288 u t ngn hn khc

102

4 D phng gim gi u t ngn hn Phi thu ca khch hng Thu GTGT c khu tr

5 Chi tit theo i tng

06 129 07 131 08 133

1331 Thu GTGT c khu tr ca hng ha, dch v 1332 Thu GTGT c khu tr ca TSC 09 136 Phi thu ni b 1361 Vn kinh doanh cc n v trc thuc 1368 Phi thu ni b khc 10 138 Phi thu khc 1381 Ti sn thiu ch x l 1385 Phi thu v c phn ho 1388 Phi thu khc. 11 139 12 141 13 142 14 144 15 151 16 152 D phng phi thu kh i Tm ng Chi ph tr trc ngn hn Cm c, k qu, k cc ngn hn Hng mua ang i ng Nguyn liu, vt liu Chi tit theo yu cu qun l 103 Chi tit theo i tng

17 153

Cng c, dng c

4 Chi ph sn xut, kinh doanh d dang Thnh phm Hng ha

18 154 19 155 20 156

1561 Gi mua hng ha 1562 Chi ph thu mua hng ha 1567 Hng ha bt ng sn 21 157 Hng gi i bn Hng ho kho bo thu n v c XNK c lp kho bo thu

22 158 23 159

D phng gim gi hng tn kho Chi s nghip 1612 Chi s nghip nm nay LOI TK 2 TI SN DI HN

24 161 1611 Chi s nghip nm trc

25 211

Ti sn c nh hu hnh 2111 Nh ca, vt kin trc 2112 My mc, thit b 2113 Phng tin vn ti, truyn dn 2114 Thit b, dng c qun l 2115 Cy lu nm, sc vt lm vic v cho sn phm

104

3 2118 TSC khc

4 Ti sn c nh thu ti chnh Ti sn c nh v hnh

26 212 27 213

2131 Quyn s dng t 2132 Quyn phi hnh 2133 Bn quyn, bng sng ch 2134 Nhn hiu hng ho 2135 Phn mm my vi tnh 2136 Giy php v giy php nhng quyn 2138 TSC v hnh khc 28 214 Hao mn ti sn c nh 2141 Hao mn TSC hu hnh 2142 Hao mn TSC thu ti chnh 2143 Hao mn TSC v hnh 2147 Hao mn bt ng sn u t 29 217 30 221 31 222 32 223 33 228 Bt ng sn u t u t vo cng ty con Vn gp lin doanh u t vo cng ty lin kt u t di hn khc 2281 C phiu 2282 Tri phiu 2288 u t di hn khc 34 229 Do phng gim gi au t di hn 105

4 Xy dng c bn d ang

35 241

2411 Mua sm TSC Xy 2412 dng c bn Sa 2413 cha ln TSC 36 242 37 243 38 244 Chi ph tr trc di hn Ti sn thu thu nhp hon li K qu, k cc di hn LOI TK 3 N PHI TR 39 311 40 315 41 331 Vay ngn hn N di hn n hn tr Phi tr cho ngi bn Chi tit theo i tng

42 333 3331 Thu v cc khon phi np Nh nc 33311 Thu gi tr gia tng phi np 33312 Thu GTGT u ra 3332 Thu GTGT hng nhp khu 3333 Thu tiu th c bit 3334 Thu xut, nhp khu 3335 Thu thu nhp doanh nghip 3336 Thu thu nhp c nhn 3337 Thu ti nguyn 1 2 106 3 4 5

3338 Thu nh t, tin thu t 3339 Cc loi thu khc Ph, l ph v cc khon phi np khc 43 334 Phi tr ngi lao ng 3341 Phi tr cng nhn vin 3348 Phi tr ngi lao ng khc 44 335 45 336 46 337 Chi ph phi tr Phi tr ni b Thanh ton theo tin k hoch DN xy lp c thanh ton hp ng xy dng theo tin k hoch Phi tr, phi np khc 3381 Ti sn tha ch gii quyt 3382 Kinh ph cng on 3383 Bo him x hi 3384 Bo him y t 3385 Phi tr v c phn ho 3386 Nhn k qu, k cc ngn hn 3387 Doanh thu cha thc hin 3388 Phi tr, phi np khc 48 341 49 342 50 343 1 2 3 Vay di hn Ngoi hn Tri phiu pht hnh 3431 Mnh gi tri phiu 4 5 107

47 338

3432 Chit khu tri phiu 3433 Ph tri tri phiu 51 344 52 347 53 351 54 352 Nhn k qu, k cc di hn Thu thu nhp hon li phi tr Qu d phng tr cp mt vic lm D phng phi tr LOI TK 4 VN CH S HU 55 411 Ngun vn kinh doanh 4111 Vn u t ca ch s hu 4112 Thng d vn c phn 4118 Vn khc 56 412 57 413 Chnh lch nh gi li ti sn Chnh lch t gi hi oi 4131 Chnh lch t gi hi oi nh gi li cui nm ti chnh 4132 Chnh lch t gi hi oi trong giai on u t XDCB Qu 58 414 59 415 60 418 61 419 62 421 1 108 2 3 u t pht trin Qu d phng ti chnh Cc qu khc thuc vn ch s hu C phiu qu Li nhun cha phn phi 4211 Li nhun cha phn phi nm trc 4 5 C.ty c phn C.ty c phn

4212 Li nhun cha phn phi nm nay 63 431 Qu khen thng, phc li 4311 Qu khen thng 4312 Qu phc li 4313 Qu phc li hnh thnh TSC 64 441 65 461 Ngun vn u t xy dng c bn Ngun kinh ph s nghip 4611 Ngun kinh ph s nghip nm trc 4612 Ngun kinh ph s nghip nm nay 66 466 Ngun kinh ph hnh thnh TSC LOI TK 5 DOANH THU 67 511 Doanh thu bn hng v cung cp dch v 5111 Doanh thu bn hng ha 5112 Doanh th bn cc thnh phm 5113 Doanh thu cung cp dch v 5114 Doanh thu tr cp, tr gi 5117 Doanh thu kinh doanh bt ng sn u t 68 512 Doanh thu bn hng ni b 5121 Doanh thu bn hng ha 5122 Doanh thu bn cc thnh phm 5123 Doanh thu cung cp dch v 1 2 3 4
5 Chi tit theo yu cu qun l AD cho DNNN

Dng cho Cc Cty, TCty C ngun KP

AD khi c bn hng ni b

109

69 532 70 515 71 521 72 531

Doanh thu hot ng ti chnh Chit khu thng mi Hng bn b tr li Gim gi hng bn LOI TK 6
CHI PH SN XUT, KINH DOANH

73 611

Mua hng 6111 Mua nguyn liu, vt liu 6112 Mua hng ha

p dng PPKKK

74 621 75 622 76 623

Chi ph nguyn liu, vt liu trc tip Chi ph nhn cng trc tip Chi ph s dng my thi cng 6231 Chi ph nhn cng 6232 Chi ph vt liu 6233 Chi ph dng c sn xut 6234 Chi ph khu hao my thi cng 6237 Chi ph dch v mua ngoi 6238 Chi ph bng tin khc AD cho n v xy lp

77 627

Chi ph sn xut chung 6271 Chi ph nhn vin phn xng 6272 Chi ph vt liu 6273 Chi ph dng c sn xut 6274 Chi ph khu hao TSC

1 2 110

6277 Chi ph dch v mua ngoi 6278 Chi ph bng tin khc 78 631 79 632 80 635 81 641 Gi thnh sn xut Gi vn hng bn Chi ph ti chnh Chi ph bn hng 6411 Chi ph nhn vin 6412 Chi ph vt liu, bao b 6413 Chi ph dng c, dng 6414 Chi ph khu hao TSC 6415 Chi phi bo hnh 6417 Chi ph dch v mua ngoi 6418 Chi ph bng tin khc 82 642 Chi ph qun l doanh nghip 6421 Chi ph nhn vin qun l 6422 Chi ph vt liu qun l 6423 Chi ph dng vn phng 6424 Chi ph khu hao TSC 6425 Thu, ph v l ph 6426 Chi ph d phng 6427 Chi ph dch v mua ngoi 6428 Chi ph bng tin khc LOI TK 7 THU NHP KHC 111 PPKKK

3 Thu Php khc LOI TK 8 CHI PH KHC Chi ph khc

5 Chi tit theo hot ng

83 711 84 811 85 821

Chi tit theo hot ng

Chi ph thu thu nhp doanh nghip 8211 Chi ph thu TNDN hin hnh 8212 Chi ph thu TNDN hon li LOI TK 9
XC NH KT QU KINH DOANH

86 911

Xc nh kt qu kinh doanh LOI TK 10 TI KHON NGOI BNG

1 001 2 002 3 003 4 004 5 007 6 008

Ti sn thu ngoi Vt t hng ha nhn gia h, nhn gia cng Hng ha nhn bn h, nhm k gn Chi tit theo yu k cc cu qun l N kh i x l Ngoi t cc loi D ton chi s nghip, d n

112

H thng ti khon doanh nghip nu trn, bao gm 92 ti khon tng hp c chia ra thnh 10 loi, trong c 86 ti khon t loi 1 n loi 9 (gi l ti khon trong bng) v 6 ti khon loi 0 (c gi l ti khon ngoi bng). S hiu ti khon c m ho theo mt nguyn tc thng nht, ch s u tin l loi ti khon, ch s th 2. l nhm ti khon, ch s th 3 l ti khon cp 1, ch s th 4 l ti khon cp 2, ch s th 5 l ti khon cp 3.

2. Kt cu chung ca cc loi ti khon trong h thng ti khon

- i vi ti khon loi 1, loi 2: l ti khon ti sn Nhng ti khon ny c s dng phn nh gi tr ca ton b ti sn hin c doanh nghip bao gm ti sn lu ng v ti sn c nh. Kt cu chung ca n ging nh kt cu ti khon ti sn:

- i vi ti khon loi 3, loi 4: l ti khon ngun vn Nhng ti khon ny u c i tng phn nh l ngun gc hnh thnh cc loi ti sn ca n v nn kt cu chung ca n ging nh kt cu ca ti khon ngun vn.

113

- i vi ti khon loi 5, loi 7. L ti khon doanh thu Nhng ti khon ny phn nh ton b cc khon doanh thu, thu nhp cng nh cc khon lm gim doanh thu, thu nhp ca cc hot ng kinh doanh nn kt cu chung ca n ging nh kt cu ca ti khon doanh thu.

- i vi ti khon loi 6, loi 8: L ti khon chi ph. Nhng ti khon ny u c i tng phn nh chi ph ca cc hot ng kinh t din ra trong k nn kt cu chung ca n ging nh kt cu ca ti khon chi ph.

114

- i vi ti khon loi 9: Xc nh kt qu kinh doanh N - Kt chuyn li TK 911: Xc nh KQKD - Kt chuyn l Khng c S d Kt chuyn l vic chuyn kt s ca mt ti khon ny sang ti khon khc lm cho n c s d bng khng. Nghip v ny thng din ra vo thi im cui k nhm tng hp chi ph sn xut tnh gi thnh sn phm hay xc nh kt qu hot ng kinh doanh. Khi thc hin nghip v kt chuyn cng phi tun th nguyn tc ghi s kp. - i vi ti khon loi 0: Ti khon ngoi bng C - Kt chuyn chi ph - Kt chuyn doanh thu thun

Cng PS N Cng PS C

115

Nhng ti khon ngoi bng c kt cu: s pht sinh tng bn N, pht sinh gim bn C, s d bn N. Phng php ghi s ti khon loi 0 l ghi s n, khng c quan h i ng ti khon. Lu . - Trong 86 ti khon thuc t loi 1 cho n loi 9 v 7 ti khon loi 0 c mt s ti khon m kt cu ca n khng thuc nhng loi kt cu va nu trn, l cc ti khon c tnh cht iu chnh s liu cho mt ti khon no . Ty theo ni dung c th m tc ng iu chnh c th iu chnh tng hoc iu chnh gim. - Trng hp iu chnh tng th kt cu ca ti khon iu chnh s thng nht vi kt cu ca ti khon c iu chnh. Tc l phi c kt s cng bn khi ln bo co th c cng li lm tng. Trong h thng ti khon k ton doanh nghip hin nay khng c ti khon mang tnh cht iu chnh tng. - Trng hp iu chnh gim th kt cu ca ti khon iu chnh s ngc li vi kt cu ca ti khon c iu chnh tc l phi c kt s khc bn khi ln bo co tng hp li th khu tr ln nhau lm gim s cn iu chnh. Trong h thng ti khon c cc ti khon iu chnh gim l: TK 129 - D phng gim gi u t ngn hn 116

TK 139 - D phng phi thu kh i TK 159 - D phng gim gi hng tn kho TK 229 - D phng gim gi u t di hn TK 214 - Hao mn TSC Nhng ti khon ny c kt cu ngc vi kt cu chung, kt cu ca chng nh sau:

Nhng ti khon iu chnh trn y khi ghi s liu vo bng cn i k ton phi ghi bng s m gim tr cc khon cn iu chnh. khi nhm ln ngi ta nh du (*) vo cc ch tiu phi ghi s m.

3. Ti khon tng hp v ti khon phn tch

y l cch phn loi ti khon theo tnh khi qut ca ni dung phn nh trn cc ti khon cn thit. - Ti khon tng hp: L nhng ti khon phn nh mt cch tng qut gi t cc loi ti sn, ngun vn hay qu trnh kinh doanh ca doanh nghip. Trong h thng ti khon, ti khon tng hp l ti khon cp I, nhng ti khon ny c 3 ch s (h thng hin hnh c 92 ti khon k c ti khon ngoi bng). - Ti khon phn tch: L nhng ti khon phn nh mt cch chi 117

tit hn, c th hn nhng ni dung kinh t c phn nh trn ti khon tng hp phc v cho nhng yu cu qun l khc nhau. Ty theo mc chi tit m cc ti khon phn tch c th l ti khon cp 2, cp 3 hay cc s hoc th k ton chi tit. Ti khon cp 2 cn gi l tiu khon, l mt hnh thc chi tit s tin c phn nh trn ti khon cp I, n c nh nc quy nh thng nht v s lng, tn gi v s hiu cho tng ngnh cng nh ton b nn kinh t, nguyn tc ca tng ti khon cp 2 ging nh cp I. Ti khon cp 2 c 4 ch s. S k ton chi tit: L mt hnh thc phn nh mt cch chi tit hn s liu c phn nh trn cc ti khon cp I, cp II. Ngoi ch tiu gi tr, s k ton chi tit cn kt hp phn nh mt s ch tiu khc nh hin vt, thi gian lao ng v cc ch tiu cn thit khc. V d: Ti khon 211 - TSC hu hnh, theo quy nh c 6 ti khon cp 2 nh sau: 2111 - Nh ca, vt kin trc 2112 - My mc, thit b 2113 - Phng tin vn ti, truyn dn 2114 - Thit b, dng c qun l 2115 - Cy lu nm, sc vt lm vic v cho sn phm 2118 - TSC khc. Mi ti khon cp 2 nh trn li c th chi tit thnh nhiu nhm. Mi nhm li bao gm nhiu th khc nhau. Tnh hnh s dng ca tng i tng ti sn c nh khc nhau phi c theo di ring trn mt trang s khc nhau gi l th ti sn c nh.

4. Mi quan h gia ti khon tng hp v ti khon phn tch

118

Ti khon tng hp tp hp nhiu loi ti sn hoc qu trnh kinh t c phm vi s dng hoc ni dung ging nhau. Ti khon phn tch, ngc li, phn chia i tng hch ton k ton thnh nhiu b phn nh phn nh. Ti khon tng hp v ti khon phn tch c mi quan h mt thit khng nhng v ni dung phn nh m c v kt cu ghi chp. Th hin nguyn tc: - Tng s d u k, cui k ca tt c cc ti khon phn tch phi ng bng s d u k, cui k ca ti khon tng hp. - Tng s pht sinh bn N, s pht sinh bn C ca tt c cc ti khon phn tch phi ng bng s pht sinh bn N, s pht sinh bn C ca ti khon tng hp. - m bo nguyn tc ny th khi phn nh vo ti khon tng hp nhng ni dung c lin quan n ti khon phn tch no th k ton phi ng thi ghi chp vo ti khon phn tch . - Vic phn nh cc nghip v kinh t pht sinh vo cc ti khon tng hp gi l k ton tng hp. - Vic phn nh cc nghip v kinh t pht sinh vo cc ti khon phn tch gi l k ton chi tit. K ton tng hp v k ton chi tit phi tin hnh ng thi vi nhau to c s cho vic i chiu kim tra s liu. Trong k ton tng hp cung cp nhng ch tiu tng qut v ti sn, ngun vn, kt qu sn xut kinh doanh. K ton chi tit cung cp s liu chi tit c ngha ln trong vic bo v ti sn cng nh trong vic iu hnh hot ng sn xut kinh doanh, gii quyt nhng vn pht sinh mt cch nhanh chng, nhy bn.

119

III. GHI S KP 1. Khi nim

Khi nghin cu nhng phn trn chng ta thy rng: C mi mt nghip v kinh t pht sinh u c lin quan n s vn ng bin i t nht 2 i tng k ton. ng thi khi nghin cu bng cn i k ton chng ta cng xc nh. S thay i ca bng do cc nghip v kinh t pht sinh to ba ch c 4 trng hp tng qut. Trong mi trng hp c th u lin quan n s tng gim ca t nht 2 i tng k ton. T nhm m bo phn nh mt cch ton din, lin tc chnh xc tnh hnh hot ng sn xut kinh doanh ca n v th khi mt nghip v kinh t pht sinh, k ton phi phn nh vo t nht 2 ti khon c lin quan, nu ghi N cho ti khon ny th phi ghi C cho ti khon khc theo nguyn tc s tin ghi N v ghi C bng nhau, do tng s d N v tng s d C ca cc ti khon lun bng nhau. Vic ghi chp phn nh nghip v kinh t pht sinh vo cc ti khon k ton phi ghi s tin 2 ln nh trn gi l: ghi s kp. Nh vy, ghi s kp l phng php phn nh cc nghip v pht sinh ln ti khon k ton theo quan h i ng vn c bng cch: ghi 2 ln cng mt lng tin pht sinh ln t nht 2 ti khon k ton c quan h i ng vi nhau. V d l: X nghip chuyn tin gi ngn hng mua 500.000 cng c dng c nhp kho. Nghip v ny lm cho cng c, dng c trong kho tng ln 500.000 v lm gim tin gi ngn hng 500.000. Cc ti khon c lin quan trong nghip v ny l ti khon cng c dng c v ti khon tin gi ngn hng. C 2 ti khon ny u thuc ti khon ti sn. Cn c vo kt cu ca ti khon ti sn gii thiu phn trn k ton s ghi. 120

N TK 153: 500.000 C TK 112: 500.000

V d 2: Xut vt liu cho SXKD 3.000.000, trong cho ch to sn phm l 2.700.000 v cho qun l doanh nghip l 300.000. Nghip v ny lm cho vt liu trong kho gim xung 3.000.000 ng thi lm tng chi ph qun l doanh nghip ln 300.000 v tng chi ph NVL trc tip l 2.700.000. Cc ti khon c lin quan trong nghip v ny l ti khon: nguyn vt liu, chi ph nguyn liu, vt liu trc tip, chi ph qun l doanh nghip. Cn c vo kt cu ca cc ti khon gii thiu phn trn k ton s ghi. N TK 621: 2.700.000 N TK 642: 300.000 C TK 152: 3.000.000

V d 3: X nghip vay ngn hn ngn hng mua TSC hu 121

hnh tr gi 40.000.000 Nghip v kinh t ny lm cho TSC tng ln 40.000.000 v khon vay ngn hn cng tng ln 40.000.000. Cc ti khon c lin quan trong nghip v ny l ti khon TSC hu hnh v ti khon vay ngn hn. K ton s ghi: N TK 211: 40.000.000 C TK 311: 40.000.000

V d 4: X nghip dng tin gi ngn hng tr n ngi bn 100.000.000 Nghip v kinh t ny lm cho khon phi tr ngi bn gim xung 100.000.000 v lm cho tin gi ngn hng cng gim xung 100.000.000. Cc ti khon c lin quan trong nghip v ny l ti khon phi tr ngi bn v ti khon tin gi ngn hng. Ti khon phi tr ngi bn l ti khon ngun vn, ti khon tin gi ngn hng l ti khon ti sn. Do k ton s ghi: N TK 331: 100.000.000 C TK 112: 100.000.000

122

2. nh khon k ton
Mun phn nh mt nghip v kinh t pht sinh no vo ti khon k ton, ta cn phi bit nghip v kinh t c lin quan n nhng ti khon no? Kt cu ca nhng ti khon ra sao? T xc nh ti khon no ghi N, ti khon no ghi C, vi s tin ghi vo tng ti khon l bao nhiu? Cng vic c gi l nh khon k ton. Nh vy nh khon k ton l hnh thc hng dn cch ghi chp s liu ca nghip v kinh t pht sinh vo cc ti khon k ton mt cch chnh xc tu theo ni dung kinh t c th. nh on k ton l c th ho ca vic ghi s kp. nh khon k ton c 2 loi l: nh khon gin n v nh khon phc tp. - nh khon gin n: L nhng nh khon ch lin quan n 2 ti khon. Trong mt ti khon ghi N v mt ti khon ghi C vi s tin bng nhau. - nh khon phc tp: L nhng nh khon lin quan n t nht t 3 ti khon tr ln. Trong mt ti khon ghi N v nhiu ti khon ghi C; hoc mt ti khon ghi C v nhiu ti khon ghi N; hoc nhiu ti khon ghi N v nhiu ti khon ghi C, nhng tng s tin ghi N v ghi C bao gi cng bng nhau. V d l: X nghip X tnh ra tin bo him x hi phi tr cho cng nhn sn xut trc tip l 4.500.000, nhn vin phn xng l 500.000, nhn vin qun l doanh nghip l 4.000.000. 123

Nghip v kinh t ny lm cho gi tr ti khon chi ph nhn cng trc tip tng 4.500.000, chi ph sn xut chung tng 500.000, chi ph qun l doanh nghip tng 4.000.000, phi tr phi np khc tng 9.000.000. Cc ti khon c lin quan trong nghip v ny gm: Ti khon 622 - Chi ph nhn cng trc tip Ti khon 627 - Chi ph sn xut chung Ti khon 642 - Chi ph qun l doanh nghip Ti khon 338 - Phi tr phi np khc 4 ti khon ny thuc loi ti khon ngun vn v ti khon chi ph, do k ton s ghi: N TK 622: 4.500.000 N TK 627: 500.000 N TK 642: 4.000.000 C TK 338: 9.000.000

124

V d 2: X nghip X trch trc lng php theo k hoch ca cng nhn trc tip sn xut l 9.000.000. Nghip v kinh t ny lm cho chi ph phi tr tng ln 9.000.000 ng thi lm tng chi ph nhn cng trc tip l 9.000.000. Cc ti khon c lin quan trong nghip v ny gm: Ti khon 622 - Chi ph nhn cng trc tip Ti khon 335 - Chi ph phi tr Trong ti khon chi ph nhn cng trc tip l ti khon chi ph c kt cu chung l tng bn N, gim bn C; ti khon chi ph phi tr l ti khon ti sn c kt cu chung l tng bn C, gim bn N. Do k ton s ghi: N TK 622: 9.000.000 C TK 335: 9.000.000 125

V d 3: nh khon cc nghip v kinh t pht sinh sau y: 1. Rt TGNH mua mt s cng c, dng c nhp kho 1.000.000 2. X nghip vay ngn hn ngn hng tr n ngi bn 50.000.000 3. XN dng tin mt tr n khon vay ngn hn 25.000.000 4. XN rt TGNH nhp qu TM: 20.000.000 nh khon: (VT: 1.000) (1) N TK 153: 1.000 C TK 112: 1.000 (2) N TK 331: 50.000 C TK 311: 50.000 (3) N TK 311: 25.000 C TK 111: 25.000 (4) N TK 111: 20.000 C TK 112: 20.000 Phn nh vo ti khon nh sau:

126

Khng phn bit nh khon gin n hay nh khon phc tp mi nh khon phi c thc hin bng mt ln ghi v gi l bt ton. Mi quan h kinh t gia cc ti khon c lin quan vi nhau trong tng bt ton gi l quan h i ng ti khon. Mi quan h ny lun lun l quan h N - C. Quan h i ng ti khon c tc dng kim tra vic ghi chp c chnh xc hay khng v c th thy c ni dung kinh t ca tng nghip c c ghi chp trn ti khon.

3. Tc dng ca phng php ghi s kp

- Thng qua quan h i ng gia cc ti khon, c th thy c 127

nguyn nhn tng, gim ca cc i tng k ton. T c th phn tch c hot ng kinh t ca x nghip. - Kim tra c vic phn nh cc nghip v kinh t vo cc ti khon c chnh xc hay khng. Tnh cht cn i v s tin 2 bn N, c trong tng bt ton lm c s cho vic kim tra tng s pht sinh ca cc ti khon trong tng k nht nh, theo nguyn tc: Tng s pht sinh bn N ca tt c cc ti khon bao gi cng bng vi tng s pht sinh bn C ca tt c cc ti khon.

128

Chng VI K TON CC QU TRNH KINH DOANH CH YU

Hot ng sn xut kinh doanh ca mt n v kinh t thng bao gm nhiu giai on khc nhau ty theo c im tng ngnh ngh v phm vi hot ng. - i vi n v thuc loi hnh sn xut th cc qu trnh kinh doanh ch yu l: Cung cp, sn xut, tiu th sn phm. - i vi n v thuc loi hnh lu thng phn phi th cc qu trnh kinh doanh ch yu l: mua hng, bn hng. i vi n v thc hin ng thi hai chc nng. sn xut v mua bn hng ha th qu trnh kinh doanh ch yu s bao gm cc qu trnh ca n v sn xut v n v lu thng. - i vi loi hnh kinh doanh dch v th qu trnh cung cp dch v cng l qu trnh tiu th. K ton c nhim v theo di, phn nh mt cch ton din, lin tc v c h thng cc hot ng kinh t ca n v. Tc l theo di, phn nh mt cch c th cc qu trnh kinh doanh ch yu. C vy mi nm c kt qu v mt s lng, cht lng v hiu qu s dng vn tng khu, tng v vic trong ton b hot ng chung ca n v. Mi qu trnh kinh doanh ch yu c cu thnh bi v s nghip v kinh t pht sinh. Theo nguyn tc ca k ton, nghip v pht sinh s c phn nh vo cc loi giy t cn thit theo ng th tc quy nh v chng t ghi chp ban u ly lm cn c ghi vo s sch di hnh thc ti khon theo phng php ghi s kp. 129

Mt khc, chng t gc cng c s dng ghi vo s, th chi tit phc v yu cu hch ton chi tit. Qu trnh vo s cng ng thi l qu trnh tp hp s liu, rt ra cc ch tiu phc v yu cu qun l hot ng sn xut kinh doanh ca x nghip thng qua cc phng php nh gi v tnh ton c th. Nghin cu cc qu trnh kinh doanh ch yu s thy r hn mi quan h gia cc phng php k ton v tc dng ca tng phng php trong vn kim tra, gim st trc, trong v sau khi thc hin cc hot ng kinh t cng nh quy trnh cng tc k ton.

I. K TON QU TRNH CUNG CP 1. Khi nim

Qu trnh cung cp (mua hng, d tr sn xut) l qu trnh thu mua v d tr cc loi nguyn liu, cng c v chun b cc ti sn c nh m bn cho qu trnh sn xut c bnh thng v lin tc.

2. Nhim v k ton qu trnh cung cp

- Phn nh chnh xc, y , kp thi tnh hnh thu mua nguyn liu, cng c, dng c, chun b TSC ca n v c v mt s lng v cht lng... - Tnh ton y , chnh xc, kp thi gi thc t ca tng i tng mua vo. ng thi gim st v mt gi c, chi ph, thi gian cung cp v tin bn giao, thanh ton tin hng. - Cung cp cc thng tin v lp bo co theo yu cu qun l.

3. Mt s ti khon ch yu s dng hch ton trong qu trnh cung cp

Ti khon 111 - Tin mt Ti khon 112 - Tin gi ngn hng 130

Ti khon 151 - Hng mua ang i trn ng Ti khon 152 - Nguyn liu, vt liu Ti khon 153 - Cng c, dng c Ti khon 141 - Tm ng Ti khon 142 - Chi ph tr trc Ti khon 211 - Ti sn c nh hu hnh Ti khon 242 - Chi ph tr trc di hn Ti khon 213 - Ti sn c nh v hnh Ti khon 331 - Phi tr ngi bn Ti khon 411 - Ngun vn kinh doanh

4. nh khon mt s nghip v kinh t pht sinh ch yu

- Khi c cp vn hoc nhn vn gp lin doanh bng tin mt, ghi: N TK 111 - Tin mt C TK 411 - Ngun vn kinh doanh. - Khi c cp hoc nhn vn gp lin doanh hay c ng bng TSC, vt liu, cng c dng c, ghi: N TK 211 - TSC hu hnh N TK 213 - TSC v hnh N TK 152 - Nguyn liu, vt liu N TK 153 - Cng c, dng c C TK 411 - Ngun vn kinh doanh. - Khi rt TGNH v nhp qu tin mt, ghi: N TK 111 - Tin mt 131

C TK 112 - Tin gi ngn hng. - Khi mua vt liu, cng c, dng c, TSC tin hng cha thanh ton, ghi: N TK 152 - Nguyn liu, vt liu N TK 153 - Cng c, dng c N TK 211 - TSC hu hnh N TK 213 - TSC v hnh C TK 331 - Phi tr ngi bn. - Khi dng tin mt mua vt liu, cng c, dng c, TSC, ghi: N TK 152 - Nguyn liu, vt liu N TK 153 - Cng c, dng c N TK 211 - TSC hu hnh N TK 213 - TSC v hnh C TK 111 - Tin mt. - Khi pht sinh cc chi ph thu mua nh vn chuyn, bc d trong qu trnh thu mua vt liu, cng c dng c, TSC, ghi: N TK 152 - Nguyn liu, vt liu N TK 153 - Cng c, dng c N TK 211 - TSC hu hnh N TK 213 - TSC v hnh C TK 111 - Tin mt C TK 112 - Tin gi ngn hng C TK 331 - Phi tr ngi bn. - Khi dng tin mt hoc tin gi ngn hng tr n cho ngi bn, ghi: 132

N TK 331 - Phi tr ngi bn C TK 111 - Tin mt C TK 112 - Tin gi ngn hng. - Trng hp hng mua chp nhn thanh ton, nhng cui thng hng ang cn i trn ng, ghi: N TK 151 - Hng mua ang i ng C TK 331 - Phi tr ngi bn. - Sang thng sau, hng ang i ng v nhp kho ghi: N TK 152 - Nguyn liu, vt liu N TK 153 - Cng c, dng c C TK 151 - Hng mua ang i ng. - Khi chi tin mt tm ng cho cn b cng nhn vin i mua hng, i cng tc, i ngh php, ghi: N TK 141 - Tm ng C TK 111 - Tin mt. - Khi thanh ton tm ng bng VL, CC, DC nhp kho ghi: N TK 152 - Nguyn liu, vt liu N TK 1 5 3 - Cng c, dng c C TK 141 - Tm ng. - Khi pht sinh chi ph tr trc cho nhiu k nh chi ph thu nh xng, nh kho, vn phng, mua cc loi bo him. N TK 142 - Chi ph tr trc C TK 111 - Tin mt.

5. S k ton
C th m t cc ti khon i ng lin quan trong k ton qu trnh cung cp trn s 6.1. 133

S 6.l: Hch ton qu trnh cung cp

Ch thch: (1) c cp hoc nhn gp vn ca c ng hay lin doanh bng tin mt. (2) c cp hoc nhn gp vn ca c ng hay lin doanh bng 134

ti sn c nh hay nguyn vt liu, cng c dng c. (3) Rt tin gi ngn hng v nhp qu tin mt. (4) Mua ti sn c nh hay vt liu, cng c dng c cha tr tin cho ngi cung cp. (5) Dng tin mt mua ti sn c nh hay nguyn vt liu, cng c dng c. (6) Dng tin mt tr n cho ngi bn. (7) Hng mua ang i ng lc cui thng (8) Hng mua ang i trn ng v nhp kho. (9) Chi tin mt tm ng cho cn b i mua hng. (10) Thanh ton tm ng bng nguyn vt liu, cng c nhp kho. (11) Chi ph tr trc bng tin mt. V d 1: Khi c cp vn bng chuyn khon qua ngn hng lo.000.000 N TK 112: 10.000.000 C TK 411: 10.000.000 V d 2: Mua TSC hu hnh bng tin mt tr gi 20.000.000 N TK 21 l: 20.000.000 C TK 111: 20.000.000 V d 3: Tnh hnh thu mua v nhp kho vt liu, cng c ti mt doanh nghip trong thng 9 nh sau (n v 1000): 1. Mua mt t vt liu chnh, cha thanh ton tin cho ngi bn, tr gi thanh ton 110.000. Hng kim nhn, nhp kho. 2. Chi ph vn chuyn, bc d s vt liu trn chi tr bng tin mt: 2.000 3. Thu mua vt liu ph v cng c lao ng nh theo tng gi 135

thanh ton l 66.000 (vt liu ph: 22.000, cng lao ng nh l: 44.000), thanh ton cho ngi bn bng tin gi ngn hng. Cui thang, s hng ny vn cha v n n v. 4. Dng tin mt mua mt t vt liu ph theo gi thanh ton l 16.500. Hng kim nhn, nhp kho. Yu cu: nh khon v phn nh tnh hnh trn vo cc ti khon c lin quan. Bi gii: (n v tnh: 1.000). nh khon: (1) N TK 152: 110.000 C TK 331: 110.000 (2) N TK 152: 2.000 C TK 111: 2.000 (3) N TK 151: 66.000 C TK 112: 66.000 (4) N TK 152: 16.500 C TK 111: 16.500 Phn nh vo cc TK c lin quan:

136

II. K TON QU TRNH SN XUT 1. Khi nim

Qu trnh sn xut l qu trnh kt hp gia sc lao ng, t liu lao ng v i tng lao ng to ra sn phm. Trong qu trnh ny pht sinh cc nghip v kinh t v chi ph v nguyn vt liu, chi ph v hao mn ti sn c nh, chi ph v tin lng cng nhn sn xut v cc chi ph khc v t chc qun l sn xut to ra sn phm theo k hoch. K ton qu trnh sn xut tp hp nhng chi ph pht sinh trong qu trnh sn xut ca x nghip tho tnh cht kinh t, theo cng dng v ni s dng chi ph tng hp mt cch trc tip hoc gin tip vo ti khon chi ph sn xut tnh ra gi thnh thc t ca sn phm hon thnh. Theo quy nh hin nay th gi thnh sn phm, dch v c xc nh trn c s 3 loi chi ph chnh: - Chi ph nguyn vt liu trc tip. - Chi ph nhn cng trc tip. - Chi ph sn xut chung ( phn xng sn xut).

2. Nhim v k ton qu trnh sn xut

137

- Tp hp v phn b chnh xc, kp thi cc loi chi ph sn xut theo tng i tng hch ton chi ph v i tng tnh gi thnh. Trn c s , kim tra tnh hnh thc hin cc nh mc v d ton chi ph sn xut. - Tnh ton chnh xc gi thnh sn xut (gi thnh cng xng) ca sn phm dch v hon thnh. ng thi, phn nh lng sn phm, dch v hon thnh, nhp kho hay tiu th (chi tit tng hot ng, tng mt hng). - Cung cp cc ti liu cn thit cho cc b phn c lin quan

3. Mt s ti khon s dng ch yu trong hch ton qu trnh sn xut

Ti khon 111 - Tin mt Ti khon 112 - Tin gi ngn hng Ti khon 142 - Chi ph tr trc Ti khon 152 - Nguyn liu, vt liu Ti khon 153 - Cng c, dng c Ti khon 154 - Chi ph sn xut kinh doanh d dang Ti khon 155 - Thnh phm Ti khon 214 - Hao mn TSC Ti khon 334 - Phi tr cng nhn vin Ti khon 335 - Chi ph phi tr Ti khon 338 - Phi tr, phi np khc Ti khon 621 - Chi ph nguyn vt liu trc tip Ti khon 622 - Chi ph nhn cng trc tip Ti khon 627 - Chi ph sn xut chung. 138

4. nh khon cc nghip v kinh t pht sinh

- Khi xut nguyn vt liu chnh, vt liu ph, nhin liu cho phn xng sn xut sn xut sn phm, ghi: N TK 621 - Chi ph NVL trc tip C TK 152 - Nguyn liu, vt liu. - Khi xut vt liu dng chung cho phn xng sn xut hay phc v cho cng tc qun l phn xng, ghi: N TK 627 - Chi ph sn xut chung C TK 152 - Nguyn liu, vt liu. - Khi tnh ra tin lng phi tr cho cng nhn trc tip sn xut, cng nhn phc v v nhn vin qun l phn xng, ghi: N TK 622 - Chi ph nhn cng trc tip N TK 627 - Chi ph sn xut chung C TK 334 - Phi tr CNV. - Khi trch bo him x hi, bo him y t, kinh ph cng on c tnh vo chi ph sn xut kinh doanh, ghi: N TK 622 - Chi ph nhn cng trc tip N TK 627 - Chi ph sn xut chung C TK 338 - Phi tr phi np khc. - Khi trch ho him x hi, bo him y t phn c tr vo tin lng phi tr ca cn b cng nhn vin, ghi: N TK 334 - Phi tr CNV C TK 338 - Phi tr phi np khc. - Khi xut cng c, dng c cho phn xng sn xut, ghi: N TK 627 - Chi ph sn xut chung 139

C TK 153 - Cng c, dng c. - Trng hp gi tr cng c dng c xut dng c gi tr ln cn phi tnh vo chi ph sn xut kinh doanh ca nhiu k khc nhau, ghi: (1) N TK 142 - Chi ph tr trc C TK 153 - Cng c, dng c (100% gi tr). (2) N TK 627 - Chi ph sn xut chung C TK 142 - Chi ph tr trc (theo mc phn b cho tng k). - Khu hao TSC ang dng phn xng sn xut, ghi: N TK 627 - Chi ph sn xut chung C TK 214 - Hao mn TSC. - i vi cc chi ph khc c lin quan gin tip n hot ng ca phn xng sn xut nh chi ph sa cha thng xuyn ti sn c nh, chi ph in nc, tip khch, ghi: N TK 627 - Chi ph sn xut chung C TK 111, 112, 331. - Khi trch trc tin lng ngh php ca cng nhn sn xut trc tip nhn vin qun l phn xng trong k k ton, ghi: N TK 622 - Chi ph NC trc tip N TK 627 - Chi ph SX chung C TK 335 - Chi ph phi tr. - Khi trch trc chi ph sa cha ln ti sn c nh ang dng phn xng sn xut, ghi: N TK 627 - Chi ph sn xut chung C TK 335 - Chi ph phi tr. - Cui k, kt chuyn cc chi ph nguyn vt liu trc tip chi ph 140

nhn cng trc tip, chi ph sn xut chung sang ti khon Chi ph SXKD d dang tng hp chi ph sn xut v tnh gi thnh sn phm, ghi. N TK 154 - Chi ph SXKD d dang C TK 621 - Chi ph NVL trc tip C TK 622 - Chi ph NC trc tip C TK 627 - Chi ph sn xut chung. - Nu c ph liu thu hi nhp kho, ghi: N TK 152 - Nguyn liu, vt liu C TK 154 - Chi ph SXKD d dang. - Gi thnh sn xut thc t ca nhng sn phm hon thnh nhp kho trong k, ghi: N TK 155 - Thnh phm C TK 154 - Chi ph SXKD d dang. - Trng hp sn phm hon thnh.khng nhp kho, m c giao ngay cho khch hng ti phn xng, ghi: N TK 632 - Gi vn hng bn C TK 154 - Chi ph SXKD d dang.

5. S k ton
C th m t cc ti khon i ng lin quan trong k ton qu trnh sn xut trn s 6.2. S 6.2: Hch ton qu trnh sn xut

141

Ch thch: (1) Chi ph v nguyn vt liu chnh, vt liu ph, nhin liu ng lc dng trc tip sn xut sn phm hay qun l phn xng. (2) Tin lng phi tr cho cng nhn sn xut, nhn vin qun l phn xng v cc khon chi ph tnh theo tin lng. (3) Chi ph v cng c, dng c phn xng. (4) Phn b chi ph tr trc cho k ny. (5) Khu hao ti sn c nh phn xng sn xut. 142

(6) Chi ph khc phn xng tr bng tin hay cha thanh ton. (7) Chi ph phi tr c nhn trong k (8) Kt chuyn chi ph nguyn vt liu trc tip. (9) Kt chuyn chi ph nhn cng trc tip (10) Kt chuyn chi ph sn xut chung. (11) Gi tr ph liu thu hi nhp kho. (12) Gi thnh sn xut thc t ca nhng sn phm hon thnh nhp kho trong k. (13) Gi vn sn phm sn xut xong chuyn thng bn cho khch hng V d: Ti mt nh my c mt phn xng chuyn sn xut sn phm loi A ti thi im 1/9 c s liu d dang u k nh sau (n v: 1.000). Ti khon 152: 40.000 Ti khon 154: 17.000 Trong k c cc nghip v kinh t pht sinh nh sau: 1. Mua NVLC tr gi thanh ton 110.000, tr bng tin gi ngn hng. Nguyn liu nhp kho. 2. Xut kho vt liu ch to sn phm, tr gi 90.000. 3. Tnh ra tin lng phi tr cho cng nhn trc tip sn xut: 30.000, nhn vin qun l phn xng: 5.000. 4. Trch bo him x hi, bo him y t, kinh ph cng on tnh vo chi ph theo t l quy nh (19%). 5. Cc chi ph sn xut chung khc thc t pht sinh: Chi ph nhin liu: 5.000 - Chi ph tr trc phn b k ny: 6.000 143

- Chi ph khu hao TSC: 10.000 - Chi ph dch v khc mua ngoi tr bng tin mt: 3.990 6. Kt chuyn chi ph v tnh gi thnh sn phm hon thnh nhp kho trong k. Bit rng cui k cn mt s sn phm d dang tr gi 10.000. Yu cu: nh khon v phn nh tnh hnh trn vo ti khon c lin quan. nh khon: (1) N TK 152: 110.000 C TK 112: 110.000 (2) N TK 62 1: 90.000 C TK 152: 90.000 (3) N TK 622: 30.000 N TK 627: 5.000 C TK 334: 35.000 (4) N TK 622: 5.700 N TK 627: 950 C TK 338: 6.650 (5) N TK 627: 24.990 C TK 152: 5.000 C TK 142: 6.000 C TK 214: 10.000 C TK 111: 3.990 (6a) N TK 154: 90.000 C TK 621: 90.000 144

(6b) N TK 154: 35.700 C TK 622: 35.700 (6c) N TK 154: 30.940 C TK 627: 30.940 (6d) N TK 155: 163.640 C TK 154: 163.640 Phn nh vo cc ti khon c lin quan: VT: (1000)
TK 154
17.000 (6a)90.000 (6b)35.700163.640(6d) (6c)30.940 156.640163.640 10.000 100.00095.000 45.000

TK 152
40.00090.000(2) (1)110.0005.000 (5)

TK 621
90.000(2) 90.000(6a) 90.00090.000

TK 627
(3)5.000 (4) 950 (5)24.99030.940(6c) 30.94030.940

TK 112
xxx 110.000(1) 110.000

TK 142
xxx 6.000(5) 6.000

TK 334
xxx 35.000 (3) 35.000

TK 338
xxx 6.650(4) 6.650

TK 214
xxx 10.000(5)

TK 155
xxx (6d)163.640

TK 622
(3)30.000 (4) 5.70035.700(6b) 35.70035.700

TK 111
xxx 3.990(5)

10.000

163.640

3.990

145

III. K TON QU TRNH TIU TH SN PHM V XC NH KT QU KINH DOANH 1. Khi nim

Tiu th l giai on cui cng ca qu trnh sn xut kinh doanh, tiu th sn phm l qu trnh a cc loi sn phm sn xut ra vo lu thng bng cc hnh thc bn hng. Trong qu trnh tiu th sn phm pht sinh cc quan h v chuyn giao sn phm hng ho v thanh ton gia n v kinh t vi khch hng, trong qu trnh pht sinh cc nghip v kinh t v chi ph bn hng nh qung co, vn chuyn bc d, cc nghip v v thanh ton. Qu trnh tiu th c coi l hon thnh khi hng ho thc s tiu th tc l khi quyn s hu v hng ho chuyn t ngi bn sang ngi mua. Mt khc sau khi tiu th sn phm n v phi thc hin ngha v vi Nh nc v cc khon thu trn c s tiu th tng mt hng theo quy nh. Trong giai on tiu th, b phn gi tr mi sng to ra trong khu sn xut s c thc hin v biu hin di hnh thc li nhun. Cui mi k k ton doanh nghip xc nh c doanh thu, cc khon gim tr doanh thu, t tnh c doanh thu thun. Sau khi xc nh gi vn hng bn, chi ph bn hng, chi ph qun l doanh nghip, cc khon thu khc, chi ph khc, doanh nghip s xc nh c kt qu kinh doanh trong k hch ton.

2. Cc phng php tiu th sn phm

C 2 phng php tiu th sn phm: Tiu th trc tip v tiu th gi bn: - Tiu th trc tip: L phng thc tiu th sn phm m ngi 146

mua s nhn hng ti x nghip (ti quy hng, ti kho, ti cc b phn sn xut) khi thanh ton tin hng hoc chp nhn thanh ton. Trong trng hp ny sn phm giao cho khch hng c xc nh tiu th ngay. - Tiu th gi bn: L phng thc tiu th sn phm m nh sn xut khng trc tip giao hng cho ngi mua m giao cho cc nh phn phi, cc nh phn phi c trch nhim bn hng theo hp ng k, k c trng hp gi hng cho cc i l bn. Trong trng hp ny sn phm gi i bn cha c xc nh l tiu th, ch khi no khch hng thanh ton tin hng hoc chp nhn thanh ton tin hng, lc sn phm gi i bn mi c coi l tiu th.

3. Nhim v ca k ton qu trnh tiu th v xc nh kt qu kinh doanh

- Hch ton y , chnh xc tnh hnh tiu ~ th cc loi sn phm, hng ho, dch v theo 2 ch tiu: hin vt, gi tr v tnh hnh thanh ton vi khch hng; cng vi cc chi ph pht sinh trong qu trnh tiu th. - Xc nh kp thi kt qu tiu th ca tng mt hng, tng loi sn phm, dch v v tiu th sn phm, hng ho, dch v. - Xc nh chnh xc, y , kp thi cc loi doanh thu, chi ph v kt qu kinh doanh ca tng hot ng v ca ton doanh nghip trong k hch ton. - Cung cp thng tin v lp bo co theo yu cu qun l.

4. Mt s ti khon s dng ch yu trong qu trnh tiu th

Ti khon 111 - Tin mt Ti khon 112 - Tin gi ngn hng 147

Ti khon 131 - Phi thu ca khch hng Ti khon 138 - Phi thu khc Ti khon 155 - Thnh phm Ti khon 157 - Hng gn i bn Ti khon 214 - Hao mn TSC Ti khon 334 - Phi tr cng nhn vin Ti khon 338 - Phi tr, phi np khc Ti khon 421 - Li nhun cha phn phi Ti khon 511 - Doanh thu bn hng v cung cp dch v Ti khon 515 - Doanh thu hot ng ti chnh Ti khon 521 - Chit khu thng mi Ti khon 531 - hng bn b tr li Ti khon 532 - Gim gi hng bn Ti khon 632 - Gi vn bn hng Ti khon 641 - Chi ph bn hng Ti khon 642 - Chi ph qun l doanh nghip Ti khon 911 - Xc nh kt qu sn xut kinh doanh.

5. nh khon cc nghip v kinh t pht sinh:

- Khi tnh ra tin lng phi tr cho cn b, nhn vin b phn bn hng v b phn qun l doanh nghip, ghi: N TK 641 - Chi ph bn hng N TK 642 - Chi ph qun l doanh nghip C TK 334 - Phi tr cng nhn vin. - Khi trch bo him x hi, bo him y t, kinh ph cng on phn c tnh vo chi ph theo tin lng ca nhng i tng trn, 148

ghi: N TK 64 1 - Chi ph bn hng N TK 642 - Chi ph qun l doanh nghip C TK 338 - Phi tr, phi np khc. - Khu hao ti sn c nh ang dng b phn bn hng, b phn qun l doanh nghip, ghi: N TK 641 - Chi ph bn hng N TK 642 - Chi ph qun l doanh nghip C TK 214 - Hao mn ti sn c nh. - Khi pht sinh cc chi ph khc b phn bn hng, b phn qun l doanh nghip nh chi ph sa cha(thng xuyn ti sn c nh, chi ph tip khch..., ghi: N TK 64 1 - Chi ph bn hng, N TK 642 - Chi ph qun l doanh nghip C TK 111, 112, 331, 152... - Khi gi sn phm i bn, ghi: N TK 157 - Hng gi i bn C TK 154 - Chi ph sn xut kinh doanh d dang C TK 155 - Thnh phm. - Khi sn phm gn i bn c xc nh tiu th, ghi: (1) N TK 111 - Tin mt N TK 112 - Tin gi ngn hng N TK 131 - Phi tr khch hng C TK 511 - Doanh thu bn hng v cung cp dch v. (2) N TK 632 - Gi vn hng bn 149

C TK 157 - Hng gi i bn. - Khi xut kho bn sn phm theo phng php giao trc tip, ghi (1) N TK 111 - Tin mt N TK 112 - Tin gi ngn hng N TK 131 - Phi thu ca khch hng C TK 511 - Doanh thu bn hng v cung cp dch v. (2) N TK 632 - Gi vn hng bn C TK 155 - Thnh phm. - Khi xut vt liu, phc v cho b phn bn hng hay b phn qun l doanh nghip, ghi: N TK 641 - Chi ph bn hng N TK 642 - Chi ph qun l doanh nghip C TK 152 - Nguyn liu, vt liu. - Khi xut cng c dng c c gi tr nh cho b phn bn hng hay b phn qun l doanh nghip, ghi: N TK 64 1 - Chi ph bn hng N TK 642 - Chi ph qun l doanh nghip C TK 153 - Cng c, dng c. - Khi phn b chi ph tr trc cho b phn bn hng, b phn qun l doanh nghip, ghi: N TK 64 1 - Chi ph bn hng N TK 642 - Chi ph qun l doanh nghip C TK 142 - Chi ph tr trc. - i vi cc khon thu phi np c tnh vo chi ph qun l doanh nghip nh thu mn bi, thu nh t th khi xc nh s phi np cho tng k k ton, ghi: 150

N TK 642 - Chi ph qun l doanh nghip C TK 333 - Thu v cc khon phi np cho nh nc. - Chi ph in, nc, in thoi... phi tr pht sinh trong k b phn bn hng, b phn qun l doanh nghip, ghi: N TK 64 1 - Chi ph bn hng N TK 642 - Chi ph qun l doanh nghip C TK 331 - Phi tr ngi bn. - Khi trch trc chi ph sa cha ln ti sn c nh b phn bn hng, b phn qun l doanh nghip, ghi: N TK 641 - Chi ph bn hng N TK 642 - Chi ph qun l doanh nghip C TK 335 - Chi ph phi tr. - Khi xc nh s thu phi np cho nh nc tnh trn doanh thu bn hng pht sinh trong k, ghi: N TK 511 - Doanh thu bn hng v cung cp dch v C TK 333 - Thu v cc khon phi np cho Nh nc. - Khi gim gi hng bn cho khch hng (hng bn), ghi: N TK 532 - Gim gi hng bn C TK 111, 112, 131. - Khi hng bn b tr li, ghi. (1) N TK 531 - Hng bn b tr li C TK 111, 112, 131 (2) N TK 155 - Thnh phm C TK 632 - Gi vn hng bn. - Cui k, kt chuyn gim tr doanh thu, ghi: 151

N TK 511 - Doanh thu bn hng v cung cp dch v C TK 531 - Hng bn b tr li C TK 532 - Gim gi hng bn. - Cui k, kt chuyn doanh thu thun, ghi: N TK 511 - Doanh thu bn hng v cung cp dch v C TK 911 - Xc nh KQKD. - Kt chuyn gi vn ca hng bn trong k, ghi: N TK 911 - Xc nh KQKD C TK 632 - Gi vn hng bn. - Kt chuyn chi ph bn hng, chi ph qun l doanh nghip pht sinh trong k, ghi: N TK 911 - Xc nh KQKD C TK 641 - Chi ph bn hng C TK 642 - Chi ph qun l doanh nghip. - Nu doanh thu thun ln hn cc ch ph c tr th kt chuyn li sang ti khon li nhun cha phn phi, ghi: N TK 911 - Xc nh KQKD C TK 421 - Li nhun cha phn phi. - Ngc li nu doanh thu thun nh hn cc chi ph c tr th kt chuyn l, ghi. N TK 421 - Li nhun cha phn phi C TK 911 - Xc nh KQKD.

6. S k ton
C th m t cc ti khon i ng lin quan trong k ton qu trnh tiu th v xc nh kt qu kinh doanh trn s 6.3. 152

S 6.3: Hch ton qu trnh tiu th v xc nh kt qu kinh doanh

Ch thch: (1) Tin lng phi tr cho nhn vin bn hng hay cn b qun l 1 153

doanh nghip v cc khon chi ph tnh theo tin lng. (2) Khuhaotisncnhbphnbnhngvbphnqun l doanh nghip. (3) Chi ph khc lin quan n bn hng hay qun l doanh nghip. (4) Xut NVL, CC, DC phc v cho b phn bn hng hay b phn qun l doanh nghip. (5) Phn b chi ph tr trc cho b phn bn hng hay b phn QLDN. (6) Cc khon chi ph v hot ng ti chnh; cc khon l ca hot ng ti chnh. (7a) Xut kho thnh phm gi bn (7b) Xut kho bn sn phm trc tip cho khch hng. (8a) Bn hng thu tin ngay. (8b) Bn hng cha th tin ngay. (9) Khch hng tr n bng TM hoc tin gi NH. (10a) Doanh thu hot ng ti chnh cha thanh ton. (10b) Doanh thu hot ng ti chnh tr bng TM. (11) Khch hng tr n bng TM hoc tin gi NH. (12) Gi vn hng bn. (13) Cc khon gim tr doanh thu. (14) Kt chuyn doanh thu bn hng thun. (15) Kt chuyn doanh thu hot ng ti chnh. (16) Kt chuyn gi vn hng bn. (17) Kt chuyn chi ph bn hng. (18) Kt chuyn chi ph qun l doanh nghip. 154

(19) Kt chuyn chi ph hot ng ti chnh. (20) Kt chuyn li. (21) Kt chuyn l. V d: C s liu ca Cng ty L nh sau: S d u k trn mt s ti khon (VT: 1000): Ti khon 155: 80.000 Ti khon 157: 45.000 Trong k c cc nghip v kinh t pht sinh nh sau: 1. Xut bn thnh phm gi vn 30.000, gi bn 77.000, trong thu bng tin mt 20.000; TGNH 40.000; khch hng cn n 17.000 2. Ngi mua khiu ni v cht lng sn phm tiu th trong k nn c cng ty gim gi 2% (tr vo s cn n). 3. Chi ph bn hng pht sinh: 15.000, trong lng phi tr cho nhn vin bn hng 8.000; vt liu bao b phc v bn hng 2.000; chi khc bng tin mt 5.000 4. Chi ph qun l doanh nghip pht sinh: 20.000, trong lng phi tr cho cn b qun l DN l: 8.000; Khu hao TSC l: 2.000; chi khc bng tin mt l: 10.000 5. Cc bt ton kt chuyn cn thit lc cui k. Yu cu: nh khon v phn nh cc nghip v kinh t n vo s ti khon. Bi gii: nh khon: (1a) N TK 632: 30.000 155

C TK 155: 30.000 (1b) N TK 111.20.000 N TK 112: 40.000 N TK 131: 17.000 C TK 511: 77.000 (2) N TK 532: 1.540 C TK 131: 1.540 (3) N TK 641: 15.000 C TK 334: 8.000 C TK 152: 2.000 C TK 111: 5.000 (4) N TK 642: 20.000 C TK 334: 8.000 C TK 214: 2.000 C TK 111: 10.000 (5a) K/c doanh thu thun: N TK 511: 77.000 C TK 911: 77.000 (5b) Kt chuyn gi vn hng bn: N TK 911: 30.000 C TK 632: 30.000 (5c) Kt chuyn chi ph bn hng: N TK 911: 15.000 C TK 641: 15.000 (5d) Kt chuyn chi ph qun l doanh nghip: 156 1

N TK 911: 20.000 C TK 642: 20.000 (5e) Kt chuyn li: N TK 911: 12.000 C TK 421: 12.000 Phn nh vo ti khon c lin quan:
TK 511
77.000 (1) 77.000(5a)

TK 111
xxx 20.000(1)5.000 (3) 10.000(4)

TK 131
xxx 17.000(1)1.540(2)

TK 334
xxx 8.000(3) 8.000(4)

77.00077.000

20.00015.000

17.0001.540

16.000

TK 112
xxx77.000 (1) (1)40.000

TK 532
(2)1.5402.000 (3)

TK 214
xxx 2.000(4)

TK 152
xxx 2.000(3)

40.000

1.5402.000

2.000

2.000

TK 911
(5b)30.000 77.000(5a) (5c)15.000 (5d)20.000 (5e)12.000 77.00077.000 7

TK 421
xxx 12.000(5e)

TK 641
(3)15.000 15.000(5c)

TK 642
(4)20.000 20.000(5d)

12.000

15.00015.000

20.00020.000

157

TK 155
80.000 30.000(1a)

TK 632
(1a)30.00030.000(5b)

30.000 50.000

30.00030.000

IV K TON MUA BN HNG HA V XC NH KT QU KINH DOANH 1. Khi nim

Mua bn hng ha l hot ng ch yu cc n v c chc nng lu thng phn phi hay cn gi l cc n v kinh doanh thng mi. Nhng n v ny s mua hng ha ca cc nh cung cp ri bn li cho khch hng kim li. Qu trnh mua hng ha c th m t theo trnh t sau:

2. Nhim v ca k ton
- Phn nh chnh xc, y , kp thi cc nghip v kinh t pht sinh trong qu trnh mua bn hng ha v tnh gi vn hng mua, gi vn hng tn kho, gi vn hng bn v doanh s bn ra mt cch ng n phc v cho vic ch o kinh doanh. Lm tt cng tc kim k, bo m an ton hng ha trong kho. - Xc nh chnh xc, y , kp thi cc loi doanh thu, chi ph v kt qu kinh doanh ca tng hot ng v ca ton doanh nghip 158

trong k hch ton. - Cung cp thng tin v lp bo co theo yu cu qun l.

3. Ti khon s dng hch ton

Ti khon 111 - Tin mt Ti khon 112 - Tin gi ngn hng Ti khon 131 - Phi thu ca khch hng Ti khon 151 - Hng mua ang i ng Ti khon 156 - Hng ha Ti khon 157 - Hng gi i bn Ti khon 331 - Phi tr khch hng Ti khon 333 - Thu v cc khon phi np nh nc Ti khon 521 - Chit khu thng mi Ti khon 511 - Doanh thu bn hng v cung cp dch v Ti khon 515 - Doanh thu hot ng ti chnh Ti khon 531 - Hng bn b tr li Ti khon 532 - Gim gi hng bn Ti khon 421 - Li cha phn phi Ti khon 632 - Gi vn hng bn Ti khon 641 - Chi ph bn hng Ti khon 642 - Chi ph qun l doanh nghip Ti khon 911 - Xc nh kt qu sn xut kinh doanh Ti khon 142, 214, 334, 338...

4. nh khon cc nghip v kinh t pht sinh

- Khi mua vt liu, cng c, dng c, hng ha v nhp kho tin hng cha thanh ton, ghi: 159

N TK 152 - Nguyn liu, vt liu N TK 153 - Cng c, dng c N TK 156 - Hng ho C TK 331 - Phi tr ngi bn. - Trng hp c pht sinh chi ph thu mua tr bng tin mt, tin gi ngn hng hoc ngi nhn tm ng c lin quan n cc i tng trn, ghi: N TK 152 - Nguyn liu, vt liu N TK 153 - Cng c, dng c N TK 156 - Hng ho C TK 111, 112, 141. - Khi mua vt liu, cng c dng c, hng ha, ti sn c nh bng tin mt hay tin gi ngn hng, ghi: N TK 152 - Nguyn liu, vt liu N TK 153 - Cng c, dng c N TK 156 - Hng ho N TK 211 - TSC hu hnh C TK 111, 112. - Chi ph bn hng pht sinh trong k. ghi: N TK 64 1 - Chi ph bn hng C TK 334 - Phi tr cng nhn vin C TK 338 - Phi tr phi np khc C TK 152 - Nguyn liu vt liu C TK 153 - Cng c dng c C TK 142 - Chi ph tr trc 160

C TK 214 - Hao mn TSC C TK 331 - Phi tr ngi bn C TK 111 - Tin mt C TK 112 - Tin gn ngn hng C TK 335 - Chi ph phi tr. - Chi ph qun l doanh nghip pht sinh trong k, ghi: N TK 642 - Chi ph qun l doanh nghip C TK 334 - Phi tr cng nhn vin C TK 338 - Phi tr phi np khc C TK 152 - Nguyn liu vt liu C TK 153 - Cng c dng c C TK 142 - Chi ph tr trc C TK 214 - Hao mn TSC C TK 331 - Phi tr ngi bn C TK 111 - Tin mt C TK 112 - Tin gn ngn hng C TK 335 - Chi ph phi tr. - Khi xut kho hng ha gi i bn theo phng thc gi bn, ghi: N TK 157 - Hng gi i bn C TK 156 - Hng ho. - Khi hng gi i bn bn c, ghi: (1) N TK 111 - Tin mt N TK 112 - Tin gi ngn hng N TK 131 - Phi thu ca khch hng 161

C TK 511 - Doanh thu bn hng. (2) N TK 632 - Gi vn hng bn C TK 157 - Hng gi i bn. - Khi xut bn hng ha theo phng thc bn hng trc tip ghi: (1) N TK 111 - Tin mt N TK 112 - Tin gi ngn hng N TK 131 - Phi thu ca khch hng C TK 51 1 - Doanh thu bn hng. (2) N TK 632 - Gi vn hng bn C TK 156 - Hng ho. - Khi chp nhn khon chit khu thanh ton do khch hng thanh ton tin hng ng hn c hng chit khu, ghi: N TK 111 - Tin mt N TK 112 - Tin gi ngn hng C TK 131 - Phi thu ca khch hng. - Trng hp buc phi gim gi hng bn cho khch hng v hng km phm cht, sai quy cch..., ghi: N TK 532 - Gim gi hng bn. C TK 131 - Phi thu ca khch hng. - Khi nhp ko hng bn trc y nhng b tr li v mt l do no , ghi: (1) N TK 531 - Hng bn b tr li C TK 131 - Phi thu ca khch hng. (2) N TK 156 - Hng ho C TK 632 - Gi vn hng bn. 162

- Cui k, tnh ton phn b chi ph thu mua hng ha cho hng ha bn trong k, ghi: N TK 632 - Gi vn hng bn C TK 156 - Hng ha - phn chi ph thu mua: - Kt chuyn cc khon chit khu bn hng, gim gi hng bn pht sinh trong k, ghi: N TK 511 - Doanh thu bn hng C TK 52 1 - Chit khu bn hng C TK 532 - Gim gi hng bn C TK 531 - Hng bn b tr li. - Kt chuyn doanh thu thun tnh li (l), ghi: N TK 511 - Doanh thu bn hng C TK 911 - Xc nh kt qu kinh doanh. - Kt chuyn gi vn hng bn pht sinh trong k, ghi: N TK 911 - Xc nh kt qu kinh doanh C TK 632 - Gi vn hng bn. - Kt chuyn chi ph bn, chi ph qun l doanh nghip pht sinh trong k, ghi: N TK 911 - Xc nh kt qu kinh doanh C TK 641 - Chi ph bn hng C TK 642 - Chi ph qun l doanh nghip. - Nu doanh thu thun ln hn cc chi ph c tr th kt chuyn li, ghi: N TK 911 - Xc nh kt qu kinh doanh C TK 421 - Li nhun cha phn phi. 163

- Ngc li, kt chuyn l, ghi: N TK 421 - Li nhun cha phn phi C TK 911 - Xc nh kt qu kinh doanh

5. S k ton
C th m t cc ti khon i ng lin quan trong k ton qu trnh mua, bn hng ho v xc nh kt qu kinh doanh trn s 6.4.

164

Ch thch: (1) Chi ph bn hng hay chi ph QLDN tr bng TM, TGNH hay dch v mua ngoi. 1 165

(2) Mua hng ha nhp kho hay chi ph thu mua. (3) Chi ph vt liu, cng c dng c, khu hao TSC, tin lng, BHXH b phn bn hng hay QLDN. (4) Xut kho gi hng i bn. (5) Bn hng thu tin ngay. (6) Bn hng cha thu tin. (7) Gi vn hng bn. (8) Kt chuyn tr gi mua ca hng gn i bn c. (9) Khch hng tr n bng tin mt hay tin gi ngn hng. (10) Khch hng thanh ton tin hng c chit khu hoc gim gi hay hng bn b tr li. (11) Kt chuyn cc khon chit khu bn hng, gim gi hay hng b tr li. (12) Khon thu tnh trn doanh thu phi np (nu c). (13) Kt chuyn doanh thu thun. (14) Kt chuyn gi vn hng bn (15) Kt chuyn chi ph bn hng. (16) Kt chuyn chi ph QLDN. (17) Kt chuyn li. (18) Kt chuyn l. V d: Cng ty X c tnh hnh nh sau: * S d u k cc ti khon: TK 111: 20.000.000 TK 112: 150.000.000 166 TK 211: TK 331: VT. VN 150.000.000 50.000.000

TK 156: TK 153: TK 334:

35.000.000 5.000.000 5.000.000

TK 311: TK 411: TK 421:

25.000.000 260.000.000 20.000.000

* Trong k c cc nghip v kinh t pht sinh: 1) Rt tin gi NH nhp qu tin mt: 90.000.000 2) Vay ngn hn NH tr n cho ngi bn 25.000.000 3) Xut bn mt s hng ho c gi vn 25.000.000, gi bn l 30.000.000 tin hng cha thanh ton. 4) Xut cng c, dng c cho b phn bn hng l 500.000 v tr b phn qun l doanh nghip l 500.000 5) Tnh ra tin lng phi tr cho nhn vin bn hng l 1 000 000 v cn b qun l doanh nghip 2.000.000 6) Dng tin mt mua hng ho nhp kho 60.000.000 7) Xut bn mt s hng ho c gi vn 60.000.000, gi bn 70.000.000 thanh ton bng tin gi ngn hng. 8) Ch tin mt lng cho cn b cng nhn vin 3.000.000 9) Kt chuyn doanh thu, chi ph v li (l) lc cui k. Yu cu: - nh khon cc nghip v kinh t pht sinh. - Phn nh cc nghip v k ton pht sinh trn cc ti khon lin quan v xc nh kt qu li, l. Bi gii: nh khon cc nghip v kinh t pht sinh (VT: 1 000) (1) N TK 111: 90.000 C TK 112: 90.000 (2) N TK 331: 25.000 167

C TK 311: 25.000 (3a) N TK 632: 25.000 C TK 156: 25.000 (3b) N TK 131: 30.000 C TK 511: 30.000 (4) N TK 641: 500 N TK 642: 500 C TK 153: 1.000 (5) N TK 641: 1.000 N TK 642: 2.000 C TK 334: 3.000 (6) N TK 156: 60.000 C TK 111: 60.000 (7a) N TK 632: 60.000 C TK 156: 60.000 (7b) N TK 112: 70.000 C TK 511: 70.000 (8) N TK 334: 3.000 C TK 111: 3.000 (9a) K/c doanh thu thun, N TK 511: 100.000 C TK 911: 100.000 (9b) Kt chuyn gi vn hng bn N TK 911: 85.000 C TK 632: 85.000 168

(9c) Kt chuyn chi ph bn hng N TK 911: 1.500 C TK 641: 1.500 (9d) Kt chuyn chi ph qun l doanh nghip N TK 911: 2.500 C TK 642: 2.500 (9e) Kt chuyn li N TK 911: 11.000 C 42 1: 11.000 - Phn nh cc nghip v kinh t pht sinh vo cc ti khon lin quan (VT: 1.000).
TK 111
20.000 (1)90.000 60.000 (6) 3.000 (8) 90.00063.000 47.000 70.00090.000 130.000 60.00085.000 10.000 1.000 4.000

TK 112
150.000 90.000(1) (7b)70.000

TK 156
35.000 25.000(3a) 60.000(7a) (6)60.000

TK 153
5.000 500(4a) 500(4b)

TK 131
000 (3b)30.000

TK 311
25.000

TK 632

TK 511

25.000(2) (3a)25.000 (7a)60.000 85.000(10c) 85.00085.000

(9a)100.000 30.000(3b) 70.000(7b) 100.000100.000

30.000 30.000

25.000 50.000

TK 641

TK 642

TK 334

TK 411

169

(4a)500

(4b)500 (8)3.000 (5)2.00025.000(10b) 2.5002.500

5.000

260.000

(5)1.0001.500(10b) 1.500

3.000(5) 3.0003.000 5.000 260.000

TK 211
150.000

TK 331
50.000 (2)25.000

TK 421
20.000

TK 911
(9a)1.500 (9b)2.500100.000(9a) (9c)85.000 (9d)11.000

25.000 150.000 25.000

11.000 31.000

100.000100.000

170

Chng VII CC PHNG PHP KIM TRA S LIU K TON

Kim tra s liu l yu cu tt yu khch quan ca k ton. Trong qu trnh ghi chp hng ngy k ton phi kim tra, i chiu gia s liu chi tit vi s tng cng, gia chng t vi s sch nhm bo m cho vic ghi chp phn nh cc nghip v kinh t pht sinh mt cch chnh xc. Tuy nhin s sai st trong qu trnh tnh ton, x l s liu v ghi chp s sch l iu vn c th xy ra v khi lng ghi chp, tnh ton ca k ton rt ln. Do vo lc cui k trc khi lp bo co ti chnh, k ton cn phi kim tra li ton b s liu ghi chp, tnh ton trong k nhm bo m s ng tin cy ca cc ch tiu kinh t s c trnh by trn bng cn i k ton v bo co kt qu hot ng kinh doanh lc cui k. Phng php kim tra thng dng l lp bng cn i s pht sinh, bng i chiu s pht sinh, bng tng hp s liu chi tit.

I. BNG CN I S PHT SINH (BNG CN I TI KHON) 1. Ni dung v kt cu ca bng cn i s pht sinh

Bng cn i s pht sinh l phng php k thut dng kim tra mt cch tng qut s liu k ton ghi trn cc ti khon tng hp. Bng cn i s pht sinh c xy dng trn 2 c s: - Tng s d bn N ca tt c cc ti khon tng hp phi bng 171

tng s d bn C ca tt c cc ti khon tng hp. - Tng s pht sinh bn N ca tt c cc ti khon tng hp phi bng tng s pht sinh bn C ca tt c cc ti khon tng hp. Kt cu ca bng cn i s pht sinh c th hin qua bng sau: n v: .

BNG CN I S PHT SINH

Qu. nm......... n v tnh:...........
S Ti khon S d u k S pht sinh trong k S d cui k

N 1 2 3

C 4

N 5

C 6

N 7

C 8

Tng cng

2. Phng php lp bng

- Ct s th t: Dng nh s theo tun t cho cc ti khon s dng trong k t ti khon th nht cho n ht. - Ct tn ti khon: Dng ghi s hiu v tn ca ti khon ca tt c cc ti khon tng hp t loi 1 n loi 9. Mi ti khon ghi trn mt dng, ghi t ti khon c s hiu nh n s hiu ln khng phn bit ti khon c cn s d cui k hay khng hoc trong k c s pht sinh hay khng. 172

- Ct s d u k: Ghi s d u k ca cc ti khon tng ng. Nu s d bn N ghi vo ct N, s d bn C ghi vo ct C. - Ct s pht sinh trong k: Ghi tng s pht sinh trong k ca ti khon tng ng, tng s pht sinh bn N ghi vo ct N, tng s pht sinh bn C ghi vo ct C. - Ct s d cui k: Ghi s d cui k ca cc ti khon tng ng. Nu s d bn N ghi vo ct N, s d bn C ghi vo ct C. - Cui cng, tnh ra. tng s ca tt c cc ct xem gia bn N v bn C ca tng ct: S d u k, s pht sinh trong k v s d cui k c bng nhau tng cp mt hay khng.

3. Tc dng ca bng cn i s pht sinh

- Bng c tc dng trong vic kim tra cng vic ghi chp, tnh ton. Th hin nhng im: + Xt theo ng tng cng th: Tng s bn N v bn C ca tng ct s d u k, s pht sinh, s d cui k nht thit phi bng nhau (3 = 4, 5 = 6, 7 = 8). + Xt theo tng ti khon trn tng dng th: S d cui k phi bng s d u k cng pht sinh tng tr pht sinh gim. Nu khng xy ra nh trn th trong ghi chp, tnh ton chc chn c sai st. - Nhn vo bng c th nh gi tng qut v tnh hnh ti sn, ngun vn v qu trnh kinh doanh ca n v. - Cung cp ti liu lp bng cn i k ton. - Cung cp ti liu cho vic phn tch hot ng knh t.

II. BNG I CHIU S PHT SINH V S D KIU BN C 1. Ni dung v kt cu

173

Bng ny cng c tc dng nh bng cn i s pht sinh nhng cch trnh by ch trng n mi quan h i ng gia cc ti khon k ton, c th nh sau:
TK ghi C D u k bn TK TK TK . N TK ghi N Cng D pht cui k TK sinh bn C N

D u k bn C TK... TK... TK... Cng pht sinh C D cui k bn N

X1

"

X2

2. Phng php lp bng

- Ly s d u k ca tt c cc ti khon a ln bng nu s d bn N, ghi vo ct "D u k bn N", nu s d bn C, ghi vo dng "D u k bn C". Tng d N u k = Tng d C u k, ghi X1. - Ly s pht sinh cng mt bn ca tt c cc ti khon, V d bn C, lit k ln bng thnh tng ct. Nhng v bng cu to theo kiu bn c nn khi lit k phi ng thi phn loi s liu theo tng ti khon ghi N v hnh thnh tng ct s liu theo tng ti khon ghi N v nh vy hnh thnh tng ct s liu ch r: c mt ti khon n cc ti khon i ng hoc ngc li. - S pht sinh N ca tng ti khon trn tng dng ca bng s c em i chiu vi s pht sinh N ca tng ti khon tng ng 174

 c phn nh trn s ci ti khon. Nu xut hin chnh lch chng t vic ghi chp c thiu st, phi tm sai st do khon no sa sai. - Rt s d cui k ca tng ti khon. Nu s d bn N, ghi vo dng "D cui k bn N". Nu s d cui k bn C, ghi vo ct "D cui k bn C". S d ny c i chiu vi s d ca ti khon trn s. Tng d N cui k = Tng d C cui k, ghi X2. Phng php ny c u im l kim tra c tnh cht hp l ca cc quan h i ng ti khon. Tuy nhin cng khng pht hin c nhng trng hp b st hay ghi trng bt ton. Mt khc nu n v s dng nhiu ti khon, pht sinh qu nhiu nghip v th vic lp bng s mt nhiu thi gian. Do bng ny t ng trong thc t.

III. BNG TNG HP S LIU CHI TIT (BNG CHI TIT S D V S PHT SINH) 1. Ni dung v kt cu ca bng tng hp s liu chi tit
Bng ny c xy dng trn c s mi quan h gia ti khon tng hp vi ti khon phn tch nhm i chiu s liu gia k ton chi tit vi k ton tng hp. Bng tng hp s liu chi tit l mt trang s lit k ton b s d u k, tng s pht sinh N, tng s pht sinh C, s d cui k ca ti khon phn tch l cc s, th chi tit ca mt ti khon tng hp. S liu tng cng ca tng s, th chi tit c ghi 1 dng vo bng. S liu tng cng ca bng ny phi khp trng vi s liu chung trn ti khon tng hp. Nu c chnh lch tc l qu trnh ghi chp ca k ton c sai st, phi kim tra v sa cha li. Nh vy phng php ny dng kim tra s liu ca ring tng 175

ti khon m mi ti khon, ty theo ni dung phn nh, c nhng c im ring, yu cu qun l ring nn mu s chi tit, mu bng s liu chi tit c th khng ging nhau, m c xy dng thit k mu biu tu theo tng nhm ti khon v yu cu qun l. Trong thc t ngi ta thng s dng kt hp hai phng php: Bng cn i s pht sinh v bng tng hp s liu chi tit va kim tra s liu tng qut ca cc ti khon k ton va kim tra s liu chi tit ca tng ti khon k ton, cng vi nhng quan h i chiu khc (th kho, th qu, ngi mua, ngi bn..)

2. Mt s bng tng hp s liu chi tit p dng ph bin

2.1. Bng tng hp s liu chi tit nguyn liu, vt liu Bng tng hp s liu chi tit nguyn liu, vt liu l bng tng hp s liu ca cc loi nguyn liu vt liu tn kho u k; nhp, xut trong k v tn kho cui k dng kim tra cc s liu cc s chi tit v nguyn liu, vt liu. S liu tng hp c khp ng vi ti khon 152 - Nguyn liu, vt liu hay khng, theo nguyn tc ph hp gia ti khon tng hp v ti khon phn tch. * Kt cu ca bng: Kt cu ca bng tng hp s liu chi tit nguyn liu c th hin qua mu bng sau:

176

BNG TNG HP S LIU, CHI TIT Ti khon 152 - Nguyn liu, vt liu Thng.......... nm..........
Tn nguyn VL n Gi v n tnh v S d u k S S tin lng Pht sinh trong k Nhn (N) Xut (C) S S S S lng tin lng tin S d cui k S S lng tin

Tng cng

x * Phng php lp bng:

Bng c lp trn c s s liu ca cc s chi tit v nguyn liu, vt liu. Cui mi k k ton, mi trang s ch tit nguyn liu vt liu c cng s nhp, s xut v tnh ra s tn cui k, k c v s lng v s tin. Cn c vo tng s ca mi trang (mi trang ghi chp mt loi nguyn liu), k ton ghi vo bng tng hp s liu chi tit nguyn liu mt dng. Nh vy c bao nhiu loi nguyn liu th c by nhiu trang s chi tit v cui k lp bng tng hp s liu chi tit nguyn liu th c by nhiu dng. Sau khi nhp xong d liu vo bng tng hp s liu chi tit nguyn liu, s cng s liu ca cc ct "s tin" ri i chiu vi s tng hp ti khon 152 - Nguyn liu, vt liu. Cc ct "s lng" khng cng c v cc n v o lng khc nhau, ngi ta nh du X vo dng tng cng biu th cc ct khng th cng c. hiu r cch ghi chp chng ta c th xem xt mu s s chi tit nguyn liu vt liu sau y: 177

S CHI TIT VT LIU Tn vt liu......................................... Nhn hiu quy cch............................ n v tnh.......................................... Kho.....................................................
Chng t Din gii S Ngy liu n Ghi S S S S S S gi ch lng tin lng tin lng tin Nhp kho Xut kho Tn kho

Tng cng

2.2. Bng tng hp s liu chi tit phi tr ngi bn Bng tng hp s liu chi tit phi tr ngi bn l bng tng hp s liu ca cc khon n i vi tng ngi bn v s d u k; s pht sinh tng, gim trong k v s d cui k, bng dng kim tra cc s liu cc s chi tit ti khon: 331 - Phi tr ngi bn. S liu tng hp c khp ng theo nguyn tc ph hp gia ti khon tng hp v ti khon phn tch hay khng ?. * Kt cu ca bng: Kt cu ca bng tng hp s liu chi tit phi tr ngi bn c th hin qua mu bng sau:

178

BNG TNG HP S LIU CHI TIT Ti khon: 331 - Phi tr ngi bn Thng.......... nm..........
Tn ngi bn S d u k S pht sinh trong k S d cui k N C N C N C

Tng cng Bng c lp trn c s s liu ca cc s chi tit v khon thanh ton vi ngi bn. Cui mi k k ton, cn c vo tng s ca tng trang s chi tit ca tng ngi bn (mi ngi bn m 1 trang ring), k ton ghi vo bng tng hp s liu chi tit phi tr ngi bn. Mi trang s, ly s tng cng ghi trn mt dng. Nh vy c bao nhiu loi ngi bn th c by nhiu trang s chi tit v c by nhiu dng trn bng tng hp chi tit phi tr ngi bn. Sau khi nhp xong d liu vo bng tng hp s liu chi tit k ton s cng s liu ca cc ct ri i chiu vi s tng hp ti khon 331 - Phi tr ngi bn. hiu r cch ghi chp chng ta c th xem xt trang mu s s chi tit thanh ton vi ngi bn sau y:

179

S CHI TIT TI KHON THANH TON VI NGI BN Thng.......... nm........... Ngi bn...........................................
Chng t S hiu Ngy Trch yu S d u thng .............................. Pht sinh trong thng: . . . Tng cng s pht sinh S d cui thng N C tr Phi tr

V d: - S d u k ti khon 111: - S d u k ti khon 112: - S d u k ti khon 41l: - S d u k ti khon 152: 200.000 200.000 600.000 200.000

Trong vt liu A: 100 kg gi: 1.00/kg thnh tin l 100. vt liu B: 50m gi: 2.000/m thnh tin l 10.000 - S d u k ti khon 331: Trong : Ngi bn A: Ngi bn B: 150.000 100.000 50.000

- Trong k c cc nghip v k ton pht sinh: 180

(1) Ngy 5/4 mua vt liu A 60 kg gi 1.000/kg tr bng tin mt. (2) Ngy 10/4 mua vt liu A 50 kg gi 1.000/kg, vt liu B lum, gi 2.000/m cha tr tin ngi bn. (3) Ngy 12/4 mua vt liu B 60m gi 2.0001m tr bng TGNH. (4) Ngy 15/4 xut kho NVL sn xut sn phm: Vt liu A: 100 kg; Vt liu B: 60m. Yu cu: Vo s chi tit cho tng loi NVL A, B lp bng tng hp chi tit nguyn vt liu; lp s chi tit phi tr ngi bn, bng tng hp s liu chi tit phi tr ngi bn sau i chiu vi s liu phn nh trn ti khon 152 - Nguyn liu, vt liu v ti khon 331 Phi tr ngi bn. Bi gii: S CHI TIT VT LIU Tn vt liu: VL A Nhn hiu quy cch: XXX n v tnh: kg Kho s 1
Chng t SHNgy Din gii n gi Nhp kho SL Xut kho Tn kho ST ST ST SL SL (1.000) (1.000) (1.000)

S d u k 5/4 Mua vt liu tr bng tin mt 10/4 Mua NVL cha tr ngi bn 15/4 Xut kho sn xut SP Tng cng

1.000 1.000 60 1.000 50 1.000

60 50 100 100

100 160 210 110

100 160 210 110

110 110

100 100

110 110

181

S CHI TIT VT LIU Tn VL: VLB Nhn hiu quy cch: YYY n v tnh: m Kho s 2
Chng t SHNgy Din gii n gi Nhp kho SL Xut kho Tn kho

ST ST ST SL SL (1.000) (1.000) (1.000)

S d u k

2.000 200 120 60 160 320 60 120 120

50 150 210 150 150

100 300 420 300 300

10/4 Mua NVL cha tr 2.000 100 tin NV L 12/4 Mua TGNH SP 15/4 Xut cho SX Tng cng bng 2.000 60

BNG TNG HP S LIU CHI TIT Ti khon: 152 - Nguyn liu, vt liu
Tn NVL Pht sinh trong k S d DK S d cui k n n Nhp Xut v gi ST ST ST ST tnh SL SL SL SL (1.000) (1.000) (1.000) (1.000)

VLA VLB Tng cng

kg 1.000 100 m 2.000 50 x

100 100 200

100 160 x

110 320 430

100 60 x

100 120 220

110 150 x

110 300 410

182

S CHI TIT PHI TR NGI BN A

Chng t SH Ngy Din gii N tr c Phi tr

S d u k (2) 10/4 Mua vt liu A cha tr tin Cng s pht sinh S d cui k S CHI TIT PHI TR NGI BN B
Chng t SH Ngy Din gii N tr

100.000 50.000 50.000 150.000

c Phi tr

S d u k (2) 10/4 Mua vt liu B cha tr tin Cng s pht sinh S d cui k BNG TNG HP S LIU CHI TIT Ti khon: 331 - Phi tr ngi bn
Tn ngi bn NBA NBB Tng cng S d u k N C 100.000 50.000 150.000 S pht sinh trong k N C 50.000 200.000 250.000

50.000 200.000 200.000 250.000

S d cui k N C 150.000 250.000 400.000

(*) nh khon kim tra lp bng chi tit xem c ng khng: 183

TK 152
200.000

TK 621

TK 111
xxx 60.000(1)

TK 331
150.000 250.000(2)

TK 112
xxx

60.000(1)220.000(4) 220.000(4) 250.000(2) 120.000(3) 430.000 210.000 220.000 220.000

60.000

250.000 400.000

184

Chng VIII S K TON, K THUT GHI S V HNH THC K TON I. S K TON V K THUT GHI S K TON 1. Nhng vn chung v s k ton
S k ton l khu trung tm ca ton b cng tc k ton. Tt c cc nghip v kinh t pht sinh phn nh vo cc chng t k ton mt cch ri rc, n ch c tng hp thnh cc ch tiu kinh t c th biu hin ton b qu trnh sn xut kinh doanh, khi c ghi chp mt cch h thng, lin tc vo s k ton. Tu theo phng thc khc nhau i vi tng i tng ca k ton hay tng loi hot ng kinh t c th m s k ton ghi chp lin tc cc nghip v kinh t pht sinh theo mt phng thc nht nh. Cc thng tin cn thit cho qun l ca n v kinh t c th c cung cp nh chng t, s k ton v bo co k ton. Trong s k ton khu trung tm, rt quan trng v n khng nhng l cng c c kt v tp trung nhng ti liu cn thit m cn l cu ni lin h gia chng t v bo co ti chnh ca n v.

2. Cc loi s k ton
thun tin trong vic s dng s k ton, ngi ta thng phn loi theo cc c trng ch yu nh: Ni dung kinh t; hnh thc cu trc; hnh thc bn ngoi; cng dng ca s; tnh khi qut ca ni dung phn nh. 2.1. Cn c vo ni dung bn trong ca s 185

Cn c vo ni dung bn trong ca s, k ton c th chia s k ton thnh cc loi nh sau: - S ti sn c nh. - S vt tu dng c, hng ho; sn phm. - S chi ph sn xut kinh doanh. - S bn hng. - S thanh ton. - S vn bng tin. 2.2. Cn c vo cu trc ca s. Cn c vo hnh thc cu trc c th chia s k ton thnh cc loi: S 2 bn, s mt bn, s nhiu ct v s bn c. - Dng s 2 bn:

Ti khon: XXX
Bn N
Chng t S hiu Ngy Din gii S Chng t tin S hiu Ngy

Bn C
Din gii S tin

Cng N

Cng C

S ny c s dng rng ri phn nh cc xu hng bin ng ca cc i tng k ton v tin cho vic i chiu. Tuy nhin s khng ph hp nu mt ti khon no khi pht sinh tp trung 186

mt bn cn bn kia th t s pht sinh, trong trng hp ny s dng s mt bn s hp l hn. - Dng s 1 bn:

Ti khon: XXX
Chng t S hiu Ngy Din gii Ti khon i ng S lin N C

S d u k

Cng s pht sinh S d cui k - Dng s nhiu ct:

Ti khon: XXX
Chng t S hiu Ngy Din gii Ni dung ghi N Khon Khon mc 1 mc 2 . Khon Ghi c mc n

Tng cng S ny c s dng khi cn chia mi bn N, c ca ti khon 187

thnh mt s ch tiu vi cc ct tng ng. Nh vy mi ct s s ghi s pht sinh cng loi cha ng ni dung kinh t nh nhau, tin cho vic tng hp v phn tch s liu. - Dng ca s bn c:
TK ghi C TK ghi N TK... TK... . TK... Cng N

TK... TK... TK... Cng C S ny c xy dng theo nguyn tc: mi con s ghi trn s phn nh ng thi hai tiu thc ti khon ghi N v ti khon ghi C, hoc khon mc gi thnh v a im pht sinh, loi s ny c s dng ph bin trong k ton chi tit chi ph sn xut kinh doanh v thun tin trong vic kim tra s liu k ton. 2.3. Cn c vo hnh thc bn ngoi: Cn c vo hnh thc bn ngoi th s k ton c chia lm 2 loi: - S ng thnh tp: L loi s c ng thnh tp vi s trang xc nh c nh s th t trang lin tc. - S t ri l loi s bao gm nhiu t ri ring l, kp trong cc ba cng theo trnh t nht nh tin vic ghi chp, bo qun v s dng. 2.4. Cn c vo cng dng: 188

S k ton c chia lm 2 loi: s nht k v s phn loi. - S nht k: l loi s h thng cc nghip v kinh t theo trnh t thi gian nh s nht k chung hay s ng k chng t ghi s. - S phn loi: l loi s h thng cc nghip v theo cc i tng ca k ton hay cc qu trnh kinh doanh. Loi s ny c s dng ph bin trong k ton chi tit v tng hp cc i tng ti sn, n phi tr v qu trnh kinh doanh nh: S ci s kho s qu s ti sn c nh... Trong thc t ngi ta cn s dng hnh thc s kt hp gia vic ghi chp theo thi gian v phn loi theo ni dung kinh t nh s Nht k - S ci. 2.5. Cn c vo tnh khi qut ca ni dung phn nh: Cn c vo tnh khi qut s k ton c chia lm 2 loi: s k ton tng hp v s k ton chi tit. - S k ton tng hp: phn nh tng qut cc loi ti sn, ngun vn v qu trnh kinh doanh. Trong s ny, mi nghip v kinh t c ghi tng qut v thng ch dng ch tiu gi tr. S tng hp cung cp cc ch tiu tng qut lp bng cn i s pht sinh v cc bo co tng hp khc nh s nht k chung, s ci... - S k ton chi tit: l loi s phn nh mt cch chi tit, phn tch cc loi ti sn hoc ngun vn theo yu cu qun l khc nhau. Loi s ny c ng dng rng ri trong k ton chi tit vt t, sn phm, hng ho, ti sn c nh, chi ph sn xut kinh doanh, phi thu ca khch hng, phi tr ngi bn... Nghip v kinh t pht sinh phn nh vo s chi tit va c ghi theo ch tiu gi tr va ghi theo cc ch tiu chi tit khc nh: s lng, hin vt, n gi, thi hn thanh ton...

3. K thut ghi s v cha s k ton

189

3.1. K thut ghi s k ton Theo quy nh vic lp chng t v ghi chp vo s k ton phi m bo phn nh mt cch ton din, lin tc, chnh xc c h thng tnh hnh ti sn, ngun vn, tnh hnh v kt qu sn xut kinh doanh ca n v di hnh thc tin t hin vt v thi gian lao ng v phi m bo cung cp ng n v kp thi nhng ti liu cn thit cho vic lp bo co k ton. Vic ghi chp vo s k ton phi m bo thun tin cho vic gim c cc hot ng ti chnh, ng thi phi r rng d hiu trnh trng lp v phc tp. S k ton phi ghi trn giy k sn v phi nh s trang v phi tun th quy trnh ghi s nh sau: * Trc khi dng s. S k ton phi c th trng, k ton trng kim tra, k duyt s trang v xc nh tn ngi gi s. S giao cho cn b no th cn b chu trch nhim v nhng iu ghi trong s v vic gi s trong thi gian dng s. S k ton c th l s ng thnh quyn hay s t ri. i vi s ca phn k ton tng hp, nu dng t ri lm s nht k (nht k chng t) th s ci phi l s ng thnh quyn. - i vi s ng quyn trc khi ghi s: + Phi c ghi r tn n v k ton, tn s, s hiu v tn ti khon tng hp, tn ti khon chi tit (nu l s chi tit), nin k ton v thi k ghi s. + Trang u s phi ghi h tn cn b ghi s, ngy bt u vo s v ngy chuyn giao cho cn b khc thay (nu c). + nh s trang theo trnh t t 1 n ht, gia 2 trang ng du 190

gip lai. + Trang cui s phi ghi s lng trang s. Th trng n v k ton trng phi k xc nhn trang u v trang cui s. - i vi s t ri trc khi ghi s: u mi t phi ghi: Tn n v k ton, tn s, s th t ca t ri, s hiu, tn ti khon, thng nm dng, h tn cn b ghi s, gi s. Cc t ri trc khi dng phi c th trng n v k nhn hoc ng du ca n v k ton v ghi vo s ng k trong ghi r: s th t, k hiu, cc ti khon, ngy xut dng. Cc s t ri phi sp xp theo th t ti khon trong cc t hoc cc hp c kho v thit b cn thit nh ngn hng ch dn, trnh mt mt, ln ln. * Tin hnh ghi s. S k ton phi ghi kp thi, y , chnh xc v nht thit phi cn c vo chng t hp l c nhng ngi c trch nhim kim tra ph duyt. n v k ton phi lp ni quy ghi s, nh k ghi s cho tng loi s sch m bo cho bo co k ton c kp thi chnh xc. S k ton phi c gi gn sch s, ngn np, ch v con s phi ghi r rng, ngay thng khng ty xa, khng vit xen k, khng dn , phi tn trng dng k trong s sch, khng c ghi cch dng, khng chn thm, mc thm trn nhng khong giy trng u trang, cui mi trang s, mi dng k khi cng s cng phi nm trn dng k ca s. Cui mi trang phi cng trang, s cng dng cui trang s ghi chuyn sang u ca trang tip theo; u trang tip theo s ghi s cng 191

trang trc chuyn sang. Sau khi nghip v kinh t vo s th trn chng t cn ghi k hiu d phn bit (thng ghi tt ch V nhm trnh vic ghi 2 ln hoc b st. K ton phi kho s tng thng vo ngy cui thng. Cc nghip v kinh t ti chnh pht sinh trong thng u phi ghi vo s trong thng trc khi kho s. Cm kho s trc thi hn lm bo co trc khi ht thng v cm lm bo co trc khi kho s. Kho s c quy c l gch mt ng k ngang, tnh tng s tin pht sinh bn N, bn C v tnh ra s d ca cc ti khon trong s k ton trong mt thi gian nht nh. n v phi lp v thc hin ch kim tra i chiu s liu trn cc s k ton. - i chiu s qu v tin mt qu hng ngy. - i chiu gia s tin gi ngn hng vi ngn hng mi tun mt ln. - i chiu gia cc s phn tch vi s tng hp t nht mi thng mt ln. - i chiu gia s k ton vi s sch ca kho t nht mi thng mt ln. - i chiu s d chi tit ca cc ti khon thanh ton vi tng ch n, tng khch hng t nht 3 thng mt ln. Cui nm phi lp bng danh sch tt c cc s k ton dng cho nm sau thnh 2 bn. Mt bn gi cho n v k ton cp trn thay cho bo co, mt bn lu b phn k ton. Trong nm nu cn m thm s k ton, b phn k ton phi in thm vo bng danh sch lu n v ng thi phi bo co cho cp trn bit. Khi kho s vo thi im cui nm, nhng dng k cn li trong 192

trang s sau khi kho phi gch cho hu b. Sang nm mi phi m s k ton mi, s k ton nm mi phi th hin s tip tc cng vic k ton ca nm trc, phi chuyn s d tt c cc ti khon cn s d n ngy 31 thng 12 nm c sang s sch nm mi. Bng cn i k ton cui nm l chng t tng hp v cc s d ca tt c cc ti khon v nm c. Hng thng khi cng vic vo s xong, s sch c i chiu kim tra v kho s th tt c cc chng t k ton ca thng (chng t gc; chng t tng hp; chng t ghi s) phi sp xp theo loi, trong tng loi phi sp xp theo th t thi gian, ng thnh quyn hoc gi buc cn thn, trn mt ngoi ghi r: - Tn n v k ton. - Nin , thng. - S hiu chng t ghi s: S u v s cui k. S sch k ton, bo co k ton v cc ti liu khc c lin quan cui nm cng sp xp v bo qun nh trn. Cc ti liu k ton c lu gi b phn k ton nhiu nht l mt nm sau nin k ton. Sau phi chuyn cho b phn lu tr ca n v. 3.2. Cc phng php sa cha sai st trong k ton Trong qu trnh ghi s, khi i chiu, nu pht hin c sai st nhm ln trong ghi chp, tnh ton th phi tin hnh sa sai m bo yu cu chnh xc. Tu theo tnh cht, thi gian pht hin sai lm v phng php ghi chp bng tay hay bng my vi tnh m k ton sa sai nh sau: a) i vi s k ton ghi bng tay: Khi pht hin c sai st th khng c ty xo lm mt du vt thng tin, s liu ghi sai m phi sa cha theo mt trong ba phng php sau: 193

- Phng php ci chnh, cn gi l phng php gch xo hay nh chnh. Phng php ny c p dng trong cc trng hp: + Sai st trong din gii khng lin quan n h i ng ti khon. + Sai st pht hin ra sm nn khng nh hng n s tng cng bng ch. Phng php sa sai bng cch gch mt ng thng vo ch sai v ghi s hoc ch ng pha trn v phi c ch k ca k ton trng bn cnh. Nu sai ch mt ch s th cng phi gch ton b con s sai v vit li con s ng. - Phng php ghi b sung: Phng php ny c p dng trong cc trng hp ghi ng v quan h i ng ti khon nhng sai v s tin, vi s tin ghi sai t hn s tin ng. Phng php sa sai bng cch lp chng t ghi s b sung v ghi thm mt bt ton ging nh bt ton ghi vi s tin bng chnh lch gia s tin ng vi s tin sai ghi. V d: Rt tin gi ngn hng nhp qu tin mt l 800.000 nhng khi nh khon ch ghi c 80.000 N TK 111: 80.000 C TK 112: 80.000 Nh vy nh khon i ng ti khon ng nhng s tin ghi sai nh hn s ng l 720.000. Ta iu chnh bng cch ghi b sung thm mt bt ton. N TK 111: 720.000 C TK 112: 720.000 194

- Phng php ghi s m (cn gi l phng php ghi ): Phng php ny c p dng trong cc trng hp: + nh khon ng v i ng ti khon nhng s tin ghi sai ln hn s ng trn chng t v thi gian pht hin li chm tr. + nh khon ng nhng ghi trng 2 ln mt nghip v kinh t: + Ghi sai quan h i ng ti khon v cc trng hp khc. - Phng php sa sai: + i vi trng hp th nht phng php sa sai l ghi mt bt ton v i ng ti khon ging nh bt ton ghi vi s tin bng chnh lch gia s sai vi s ng, nhng s tin ghi bng s m v phi c ch k ca k ton trng bn cnh. + i vi trng hp th hai ghi trng lp phng php sa sai l: ghi thm mt bt ton ging y nh bt ton ghi trng, nhng s tin ghi bng s m hu b bt ton ghi trng lp v phi c ch k ca k ton trng bn cnh, sau ghi li bt ton ng: + i vi trng hp th 3 th phng php sa sai l: ghi li mt bt ton ging nh bt ton ghi sai, nhng s tin ghi bng s m hu b bt ton ghi sai v phi c ch k ca k ton trng bn cnh. V d 1: Rt tin gi ngn hng nhp qu tin mt 800.000 nhng khi nh khon th ghi sai 8.000.000. N TK 111: 8.000.000 195

C TK 112: 8.000.000 K ton s sa sai bng cch ghi thm mt bt ton: N TK 111: (7.200.000) C TK 112: (7.200.000)

V d 2: Rt tin gi ngn hng nhp qu tin mt 800.000 nhng khi nh khon th ghi sai nh sau: N TK 112: 800.000 C TK 111: 800.000 ng ra l phi ghi N TK 111, C TK 112. K ton sa sai nh sau: - Hu b bt ton ghi sai bng bt ton m. N TK 112: (800.000) C TK 111: (800.000) - Dng mc thng ghi li nh khon ng. N TK 111: 800.000 C TK 112: 800.000

196 1

b) Sa cha s klton trong trng hp ghi s bng my vi tnh: - Trng hp pht hin sai st trc khi bo co ti chnh nm c np cho c quan nh nc c thm quyn th phi sa cha trc tip vo s k ton ca nm trn my vi tnh. - Trng hp pht hin sai st sau khi bo co ti chnh nm np cho c quan nh nc c thm quyn th phi sa cha trc tip vo s k ton ca nm pht hin sai st trn my vi tnh v ghi ch vo dng cui ca s k ton nm c sai st. - Sa cha s k ton trong trng hp ghi s bng my vi tnh c thc hin theo phng php ghi b sung hoc ghi s m ging nh trong phn k ton ghi bng tay. c) Mt s lu khi sa cha sai st trong s k ton: - Trng hp pht hin s k ton c ghi sai st trc khi bo co ti chnh nm c np cho c quan nh nc c thm quyn th phi sa cha trn s k ton ca nm . - Trng hp pht hin s k ton c sai st sau khi bo co ti chnh nm np cho c quan nh nc c thm quyn th phi sa cha trn s k ton ca nm pht hin sai st v ghi ch vo dng cui ca s k ton nm c sai st. - Khi sa sai bng phng php b sung hay phng php ghi s m u phi c chng t nh chnh dn chng s liu v ngy thng ca chng t ghi s sai, cn phi iu chnh v phi c k ton 197

trng duyt. - Trong k ton s m c th c biu hin vit bng bng mc thng trong ngoc n hoc ghi bng mc .

II. CC HNH THC K TON

Cng tc k ton cc n v bao gi cng xut pht t chng t gc v kt thc bng h thng bo co k ton thng qua qu trnh ghi chp, theo di, tnh ton v x l s liu trong h thng s k ton. Vic quy nh phi m nhng loi s k ton no phn nh cc i tng ca k ton, kt cu ca tng loi s, trnh t; phng php ghi s v mi lin h gia cc loi s nhm m bo vai tr, chc nng v nhim v ca k ton c gi l hnh thc k ton. Theo ch k ton hin hnh, c 5 hnh thc k ton m cc n v kinh t c th chn p dng. Cc hnh thc k ton hin hnh bao gm: - Hnh thc Nht k - S ci - Hnh thc Nht k chung - Hnh thc Chng t ghi s - Hnh thc Nht k - chng t - Hnh thc k ton trn my vi tnh. Vic p dng hnh thc k ton ny hay hnh thc k ton khc l tu thuc vo quy m, c im sn xut kinh doanh v trnh qun l ca cc doanh nghip v quy nh v i tng m n v k ton la chn cho ph hp. Nhng cn lu l khi chn hnh thc k ton no p dng trong n v th nht thit phi tun theo cc nguyn tc c bn ca hnh thc k ton , khng c p dng chp v tu tin gia hnh thc n vi hnh thc kia theo kiu ring ca mnh. 198

1. Hnh thc Nht k S ci

1.1. Cc loi s k ton Cc loi s k ton ca hnh thc Nht k - S ci bao gm cc loi s sch ch yu sau y: - Nht k - S ci: Nht k - S ci l mt quyn s k ton tng hp duy nht, c s kt hp cht ch gia phn Nht k ghi chp cc nghip v kinh t ti chnh pht sinh theo trnh t thi gian, vi phn S ci phn loi cc nghip v kinh t theo cc ti khon k ton. Nht k - S ci gm nhiu trang, mi trang c 2 phn: mt phn dng lm s nht k gm cc ct: ngy thng, s hiu ca chng t, trch yu ni dung nghip v kinh t v s tin. Phn dng lm s ci c chia ra nhiu ct, mi ct ghi mt ti khon, trong mi ct ln (ghi mt ti khon) li chia 2 ct nh ghi bn N v bn C ca ti khon . S lng ct trn s nhiu hay t ph thuc vo s lng cc ti khon phi s dng (xem mu Nht k - S ci). - Cc s v th k ton chi tit: S v th k ton chi tit trong hnh thc Nht k - S ci gm: + S th k ton chi tit ti sn c nh, khu hao ti sn c nh v vn kinh doanh. + S hoc th k ton chi tit nguyn vt liu, cng c dng c, thnh phm hng ho. + S k ton chi tit cc loi vn bng tin (nh: s qu tin mt, tin gn ngn hng v vn bng tin khc). + S chi tit tin vay (vay ngn hn ngn hng, vay di hn ngn hng). + S hoc th k ton chi tit cc nghip v thanh ton, thanh ton 199

vi ngi bn, ngi nhn thu, ngi mua, ngi t hng, s chi tit cc khon phi thu, phi tr v cc khon thanh ton trong ni b, thanh ton vi nh nc v cc nghip v thanh ton khc i hi phi theo di chi tit. + S hoc th k ton chi tit chi ph sn xut v ph tn lu thng. + S hoc th k ton chi tit chi ph vn u t c bn v cp pht u t c bn. + S hoc th k ton chi tit cc khon khc tu theo yu cu qun l. Ni dung v kt cu ca cc s v th k ton chi tit ph thuc vo tnh cht ca cc i tng hch ton v yu cu thu nhn cc ch tiu phc ph cng tc qun l v lp bo co. Danh mc cc loi s, mu biu v phng php ghi chp tng loi s c nu r v chi tit cc sch hng dn thc hin ch k ton. 1.2. Trnh t ghi s Trnh t ghi chp k ton trong hnh thc k ton Nht k - S ci nh sau: hng ngy, khi nhn c chng t gc phn nh cc nghip v kinh t ti chnh pht sinh, nhn vin gi s Nht k - S ci phi kim tra chng t v mi mt, cn c vo ni dung nghip v trn chng t xc nh ti khon ghi N, ti khon ghi C v ghi cc ni dung cn thit ca chng t vo Nht k - S ci. Mi chng t gc c ghi vo s Nht k - S ci trn mt dng ng thi c hai phn: trc ht ghi vo ct ngy thng, s hiu ca chng t, din gii ni dung v s tin ca nghip v trong phn nht k, sau ghi s tin ca nghip v vo ct ghi N v ct ghi C ca cc ti khon c lin quan trong phn s ci. Cui thng, sau khi phn nh ton b cc 200

nghip v kinh t ti chnh pht sinh trong thng vo Nht k - S ci, nhn vin gi s tin hnh kho s, tm ra tng s tin phn nht k, tng s pht sinh N, pht sinh C v s d ca tng ti khon phn s ci ng thi tin hnh kim tra i chiu s liu Nht k - S ci bng cch ly tng s pht sinh N v tng pht sinh C ca tt c cc ti khon phn s ci i chiu vi tng s tin phn nht k v ly tng s d N ca tt c cc ti khon i chiu vi tng s d C ca tt c cc ti khon trn s ci. Nu cc tng s ni trn khp bng nhau th vic tnh ton s pht sinh v s d ca cc ti khon trn Nht k S ci c coi l chnh xc. Ngoi ra m bo tnh chnh xc ca cc s liu hch ton trn tng ti khon tng hp, trc khi lp bo biu k ton, nhn vin gi Nht k - S ci phi tin hnh i chiu s pht sinh N, pht sinh C v s d ca tng ti khon trn s ci vi s liu ca cc bng tng hp s liu k ton chi tit ca cc ti khon tng ng. Chng t gc sau khi ghi Nht k - S ci c chuyn ngay n cc b phn k ton chi tit c lin quan ghi vo s hoc th k ton ca tng ti khon. Cui thng nhn vin cc phn hnh k ton chi tit cng cc s hoc th k ton chi tit v cn c vo s liu ca cc s hoc th k ton chi tit lp bng tng hp chi tit ca tng ti khon tng hp i chiu vi s liu trn ti khon tng hp trong Nht k - S ci Mi sai st trong qu trnh kim tra i chiu s liu phi c sa cha kp thi ng cc phng php sa cha sai st quy nh trong ch v sa cha s sch k ton. Nht k - S ci v cc bng tng hp chi tit sau khi kim tra, i chiu v chnh l s liu khp ng c s dng lp bng cn i k ton v cc bo co k ton khc. 201

C th m t trnh t ghi s theo hnh thc Nht k - S ci theo s sau y: S 8.1: Trnh t hch ton theo hnh thc k ton Nht k S ci

Ch thch: Ghi hng ngy hoc nh k Ghi cui thng Quan h i chiu

1 202

MU S NHT K S CI
S Chng t dng S hiu Ngy 1 2 3 Ti khon... Ti khon... v.v.. N C N C 6 7 8 9

Din gii 4

S tin () 5

Cng

2. Hnh thc k ton nht k chung

2.1. Cc loi s k ton Hnh thc k ton nht k chung gm c cc loi s k ton ch yu sau: - S nht k chung: S nht k chung (cn gi l nht k tng qut) l s k ton tng hp cn bn dng ghi chp cc nghip v kinh t pht sinh theo trnh t thi gian v quan h i ng ti khon ca nghip v , lm cn c ghi vo s ci. S nht k chung l loi s ng thnh tp ghi tt c cc nghip v kinh t pht sinh ch yu trong n v. - S ci: S ci l s k ton tng hp, dng tp hp v h thng ho cc nghip v pht sinh theo tng ti khon. S liu ca s ci cui thng, sau khi cng s pht sinh v rt s d ca tng ti khon c dng lp bng cn i s pht sinh, bng cn i k ton v cc bo 203

biu k ton khc. - S nht k c bit: S nht k c bit c dng trong trng hp nghip v kinh t pht sinh nhiu nu tp trung ghi tt c vo s nht k chung th s c tr ngi v nhiu mt, cho nn m cc s nht k c bit ghi chp ring cho mt s loi nghip v kinh t pht sinh nhiu v lp i lp li. Khi dng s nht k c bit th nhng chng t gc cng loi pht sinh nhiu trc ht c ghi vo s nht k c bit (s nht k c bit thng l loi s nhiu ct) sau , hng ngy, nh k hoc cui thng tng hp s liu ca s nht k c bit ghi vo s ci - Cc s th k ton chi tit: Ngoi cc s k ton tng hp nu trn, trong hnh thc nht k chung cc loi s k ton chi tit cng ging nh hnh thc k ton Nht k - s ci, tu theo yu cu qun l i vi tng loi ti sn hoc tng loi nghip v nh: ti sn c nh, vt liu, hng ho, thnh phm, chi ph sn xut... Ngi ta phi m cc s hoc th k ton chi tit. y l loi s k ton dng ghi chi tit cc s vic ghi trn s k ton tng hp nhm phc v yu cu ca cng tc qun l, kim tra v phn tch. Khi m cc s k ton chi tit th chng t gc c ghi vo s k ton chi tit, cui thng cn c vo cc s chi tit lp cc bng tng hp chi tit i chiu vi s liu ca ti khon trong s ci hay trong bng cn i s pht sinh. 2.2. Trnh t ghi s Trnh t ghi chp trong hnh thc k ton nht k chung nh sau: hng ngy cn c vo cc chng t gc, ghi nghip v pht sinh vo s nht k chung theo trnh t thi gian. Hng ngy hoc nh k ly s liu trn nht k chung ghi vo s ci. Trng hp dng s nht k c bit th i vi cc chng t gc c nghip v kinh t pht sinh 204

cng loi, c tp hp ghi vo cc s nht k c bit, nh k tng hp s liu trn s nht k c bit ghi vo s ci. Cui thng cng s pht sinh v rt s d ca tng ti khon trn s ci v lp bng cn i s pht sinh. i vi cc ti khon c m s hoc th k ton chi tit th, chng t gc sau khi ghi vo s nht k chung hoc s nht k c bit, c chuyn n k ton chi tit ghi vo cc s hoc th k ton chi tit lin quan, cui thng cng s hoc th k ton chi tit lp cc bng tng hp chi tit ca tng ti khon. Sau khi kim tra i chiu khp ng cc s liu gia cc bng tng hp chi tit vi cc ti khon tng hp trn s ci hoc bng cn i s pht sinh th: Bng cn i s pht sinh, cc bng tng hp chi tit c dng lm cn c lp bng cn i k ton v cc bo biu k ton. C th m t trnh t ghi s theo hnh thc k ton nht k chung trn s sau y: S 8.2: Trnh t hch ton theo hnh thc k ton nht k chung

205

Ch thch: Ghi hng ngy hoc nh k Ghi cui thng Quan h i chiu, kim tra Sau y l mt s mu s tng hp chnh ca hnh thc k ton nht k chung:

206

MU S NHT K CHUNG Thng..... nm....

Ngy Chng t ghi s Ngy S Din gii ghi S hiu S pht sinh s ci ti khon N C

Cng chuyn trang sau

MU S CI Tn ti khon:.... S hiu........
Ngy Chng t thng ghi s S Ngy 1 2 3 Din gii 4 Trang s Ti S pht sinh khon NK chung i ng C N 5 6 7 8

S trang trc chuyn sang

Cng chuyn sang trang sau

3. Hnh thc k ton Chng t ghi s

3.1. Cc loi s k ton Hnh thc chung t ghi s k ton gm c cc s k ton ch yu sau y: 207

- S ci: S ci l s k ton tng hp dng tp hp v h thng ho cc nghip v kinh t ti chnh pht sinh theo cc khon tng hp. S ci thng l s ng thnh quyn, m cho tng nm: trong mi ti khon c dnh ring mt trang hoc mt s trang tu theo s lng nghip v ghi chp t hay nhiu. Trng hp mt ti khon phi dng mt s trang th cui mi trang phi cng tng s theo tng ct v chuyn sang u trang sau. Cui mi k k ton phi kho s, cng s pht sinh N v s pht sinh C, rt s d ca tng ti khon lm cn c lp bng cn i s pht sinh v cc bo co k ton. - S ng k chng t ghi s. S ng k chng t ghi s l s k ton tng hp dng ng k tng s tin ca tt c cc chng t ghi s theo trnh t thi gian (nht k). Ni dung ch yu ca s ny c cc ct: S hiu, ngy thng ca chng t ghi s. Ngoi mc ch ng k cc chng t ghi s pht sinh theo trnh t thi gian, s ng k chng t ghi s cn dng qun l cc chng t ghi s v kim tra i chiu vi tng s tin ghi trn cc ti khon k ton. S ng k chng t ghi s m cho c nm, cui mi k phi cng s pht sinh trong c k lm cn c i chiu vi bng cn i s pht sinh. - Cc s hoc th k ton chi tit: S v th k ton chi tit trong hnh thc chng t ghi s cng ging nh hnh thc Nht k - S ci v hnh thc nht k chung. Ba hnh thc nu trn hu ht cc s th chi tit dng chung nhau. Tu theo yu cu qun l i vi tng ni dung kinh t m k ton m cc s ph hp nh: s chi tit ti sn c nh, nguyn vt liu, hng ho, thnh phm, doanh thu, chi ph; s theo di tng loi vn bng tin, s chi tit tin vay, cc khon phi thu, phi tr... 208

Ngi ta phi m cc s hoc th k ton chi tit i vi tng ti khon bo m p ng yu cu qun l. Trong hnh thc k ton chng t ghi s, cn c ghi cc nghip v kinh t pht sinh vo cc s k ton tng hp l cc chng t ghi s. Chng t ghi s l loi chng t dng tp hp s liu ca chng t gc theo tng loi s vic v ghi r ni dung vo s cho tng s vic y (ghi N ti khon no, i ng vi bn C ca nhng ti khon no, hoc ngc li - xem mu chng t ghi s). Chng t ghi s c th lp cho tng chng gc, hoc c th lp cho nhiu chng t gc c ni dung kinh t ging nhau v pht sinh thng xuyn trong thng. Trong trng hp lp nhiu chng t gc k ton phi lp bng tng hp chng t gc thun li cho vic lp chng t ghi s. Bng tng hp chng t gc lp cho tng loi nghip v v c th nh k 5 - 10 ngy lp mt ln, hoc lp mt bng lu k cho c thng, trong cc nghip v kinh t pht sinh va ghi chp theo trnh t thi gian, va c phn loi theo cc ti khon i ng. Cui thng (hoc nh k) cn c vo bng tng hp chng t gc lp cc chng t ghi s. 3.2. Trnh t ghi s Trnh t ghi chp s k ton trong hnh thc chng t ghi s nh sau: Hng ngy nhn vin k ton ph trch tng phn hnh cn c vo cc chng t gc kim tra lp cc chng t ghi s. i vi cc nghip v kinh t pht sinh nhiu v thng xuyn, chng gc sau khi kim tra c ghi vo bng tng hp chng t gc, cui thng hoc nh k cn c vo bng tng hp chng t gc, lp cc chng t ghi s. Chng t ghi s sau khi lp xong c chuyn n k ton trng (hoc ngi c k ton trng u quyn) k duyt ri chuyn cho b phn k ton tng hp vi y chng t gc km theo b 209

phn ny ghi vo s ng k chng t ghi s v ghi vo s ci. Cui thng kho s tnh ra tng s tin ca cc nghip v kinh t pht sinh trong thng trn s ng k chng t ghi s v tng s pht sinh N, tng s pht sinh C ca tng ti khon trn s ci, tip cn c vo s ci lp bng cn i s pht sinh. i vi nhng ti khon c m cc s hoc th k ton chi tit th chng t gc sau khi s dng lp chng t ghi s v ghi vo cc s sch k ton tng hp, c chuyn n cc b phn k ton chi tit c lin quan ghi vo cc s hoc th k ton chi tit theo yu cu qun l. Cui thng cng cc s hoc th k ton chi tit theo tng ni dung sau lp cc bng tng hp chi tit v kim tra i chiu gia cc bng tng hp chi tit vi cc ti khon trn s ci. Sau khi kim tra i chiu khp ng tng s pht sinh N v tng s pht sinh C ca tt c cc ti khon tng hp trn bng cn i s pht sinh vi tng s tin ca s ng k chng t ghi s v cc i chiu ng v hp logc, s liu trn bng cn i s pht sinh, s ci, cc bng tng hp chi tit v cc ti liu lin quan dng lm cn c lp cc bo co k ton. C th m t trnh t ghi s k ton theo hnh thc chng t ghi s qua s sau y:

210

S 8.3: Trnh t hch ton theo hnh thc k ton chng t ghi s

Ch thch: Ghi hng ngy hoc nh k Ghi cui thng Quan h i chiu, kim tra Sau y l mt s mu s theo hnh thc chng t ghi s:

2 211

B, TNG CC X NGHIP CHNG T GHI S S:... Ngy.....thng.....nm......

Trch yu 1 S hiu ti khon N c 2 3 S tin () 4 Ghi ch 5

x Km theo................. chng t gc K ton trng (K, h tn)

Tng cng

x Ngi lp (K, h tn)

S NG K CHNG T GHI S
Chng t ghi s S hiu 1 Ngy, thng 2 Chng t ghi s S hiu 1 Ngy, thng 2 S tin () 3

S tin () 3

212

Mu s ci t ct S CI Tn ti khon...... s hiu........
Ngy, Chng t ghi s thng ghi s S hiu Ngy A B C Din gii D - S d u nm - S pht sinh trong thng - Cng s pht sinh thng - S d cui thng - Cng lu k t u qu S hiu S tin Ghi TK i ch ng N C E 1 2 G

x x x

x x x

Mu s ci nhiu ct S CI Tn ti khon.......... s hiu.......

Chng t Ngy ghi s thng ghi S Ngy, s hiu thng A B C Din gii S S tin Ti khon cp 2 hiu TK TK... TK... TK... TK... i N C N C N C N C N C ng E 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

D - S d u nm - S pht sinh trong thng - Cng s pht sinh thng - S d cui thng - Cng lu k t u qu

x x x

213

4. Hnh thc k ton nht k chng t

Hnh thc k ton nht k chng t khc vi cc hnh thc k ton khc, hnh thc k ton nht k chng t tun th theo mt s nguyn tc ch yu sau y: - M s k ton theo v C ca cc ti khon kt hp vi vic phn tch cc nghip v kinh t pht sinh bn C ca mi ti khon i ng vi N cc ti khon lin quan. - Kt hp cht ch vic ghi chp cc nghip v kinh t pht sinh theo trnh t thi gian vi vic phn loi cc nghip v kinh t theo ni dung kinh t (trn ti khon k ton). - Kt hp rng ri vic hch ton tng hp vi vic hch ton chi tit ca i b phn cc ti khon trn cng mt s k ton v trong cng mt qu trnh ghi chp. - Kt hp vic ghi chp k ton hng ngy vi vic tp hp dn cc ch tiu kinh t cn thit cho cng tc qun l v lp bo co. - Dng cc mu s in sn quan h i ng tiu chun ca ti khon v cc ch tiu hch ton chi tit cc ch tiu bo biu quy nh. 4.1. Cc loi s k ton Nhng s sch k ton ch yu c s dng trong hnh thc k ton nht k chng t bao gm: - Nht k chng t. Nht k chng t l s k ton tng hp kt hp h thng cc nghip v kinh t pht sinh theo trnh t thi gian v phn loi theo ni dung kinh t. Nht k chng t c m theo v C ca ti khon, i ng vi N cc ti khon lin quan. Nht k chng t m cho tt c cc ti khon, c th m mt nht k chng t cho mt ti khon, hoc m mt nht k chng t dng chung cho mt s ti khon c 214

ni dung kinh t ging nhau, hay c quan h mt thit vi nhau. Khi m nht k chng t dng chung cho nhiu ti khon, th trn nht k chng t , s liu pht sinh ca mi ti khon c phn nh ring bit mt s dng hoc mt s ct cho mi ti khon. Nht k chng t ch tp hp s pht sinh bn C ca ti khon, phn tch theo cc ti khon i ng N. Ring i vi cc nht k chng t ghi C cc ti khon thanh ton phc v yu cu phn tch v kim tra, ngoi phn chnh dng ph nh s pht sinh bn C, cn c th b tr thm cc ct phn nh s pht sinh N. Nht k chng t m theo tng thng, ht mi thng phi kho s nht k chng t c v m nht k chng t mi cho thng tip theo. Mi ln kho s c, m s mi phi chuyn ton b s d cn thit sang s mi. Nht k chng t phi m theo cc mu biu quy nh, c 10 mu biu quy nh, t Nht k chng t s 1.. n s 10. C s d liu duy nht ghi vo s ci l nht k chng t, theo hnh thc ny mi thng ch ghi vo s ci 1 ln vo ngy cui thng, ghi ln lt t nht k chng t s 1,2,... n s 10. - Bng k: Bng k c s dng trong trng hp, khi cc ch tiu hch ton chi tit ca mt s ti khon khng th kt hp trc tip trn nht k chng t c. Khi s dng bng k th chng gc cng loi trc ht c ghi vo bng k cui thng cng s liu ca cc bng k c chuyn vo nht k chng t c lin quan. Bng k phn ln m theo v C ca ti khon. Ring i vi cc nghip v v vn bng tin, bng k c m theo v N. i vi bng k dng theo di cc nghip v thanh ton, ngoi s pht sinh C, cn phn nh s pht sinh N, s d u k v s d cui k ca tng ti khon chi tit theo tng khch n, ch n, tng khon thanh ton. 215

- S ci: S ci l s k ton tng hp m cho c nm, mi trang s dng cho mt ti khon, trong phn nh s pht sinh N, s pht sinh C v s d cui thng. S pht sinh C ca mi ti khon c ghi vo s ci ly t nht k chng t ghi C ti khon , s pht sinh N c phn nh chi tit theo tng ti khon i ng C ly t cc nht k chng t c lin quan, s ci ch ghi mt ln vo ngy cui thng sau khi kho s kim tra i chiu s liu trn cc nht k chng t. - S hoc th k ton chi tit: Trong hnh thc k ton nht k chng t, vic hch ton chi tit ca i b phn cc ti khon c thc hin kt hp ngay trn cc nht k chng t hoc bng k ca cc ti khon v vy khng phi m cc s hoc th k ton chi tit ring. i vi ti sn c nh, vt t hng ho, thnh phm v chi ph sn xut cn phi nm chc tnh hnh bin ng thng xuyn v chi tit theo tng loi, tng th, tng i tng, hch ton c v s lng ln gi tr nn khng th phn nh kt hp y trong Nht k chng t v bng k c m bt buc phi m s hoc th k ton chi tit ring. Trong trng hp ny k ton cn c vo yu cu qun l v iu kin c th m s, th cho ph hp. Khi m s hoc th k ton chi tit, cui thng cn c vo s th k ton chi tit lp bng tng hp chi tit theo tng ti khon tng hp i chiu vi s cc v vi cc nht k chng t, bng k c lin quan. Cn c ghi vo s sch k ton ch yu trong hnh thc nht k chng t l cc chng t gc. Tuy nhin, n gin v hp l cng vic ghi chp k ton hng ngy cn s dng hai loi chng t tng hp ph bin l bng phn b v t khai chi tit. Bng phn b c dng cho cc loi chi ph pht sinh nhiu ln v thng xuyn nh vt 216

liu, tin lng, hoc i hi phi tnh ton phn b nh khu hao ti sn c nh phn b vt r tin mau hng, phn b lao v sn xut ph. Khi s dng bng phn b th chng t gc trc ht c ghi vo bng phn b, cui thng s liu bng phn b c ghi vo bng k v nht k chng t c lin quan. T k chi tit cng l loi chng t dng tng hp v phn loi chng t gc. Khi s dng cc t k chi tit th s liu t chng t gc trc ht c ghi vo t k chi tit cui thng s liu ca cc t k chi tit c ghi vo cc nht k chng t v bng k lin quan. 4.2. Trnh t ghi s Trnh t ghi chp k ton trong hnh thc nht k chng t nh sau: Hng ngy cn c vo cc chng t gc c kim tra ly s liu ghi trc tip vo nht k chng t hoc bng k c lin quan. Trng hp ghi hng ngy vo bng k th cui thng phi chuyn s liu tng ca bng k vo nht k chng t. i vi cc loi chi ph sn xut hoc lu thng) pht sinh nhiu ln hoc mang tnh cht phn b, th cc chng t gc trc ht c tp hp v phn loi trong cc bng phn b, sau ly s liu ca bng phn b ghi vo bng k v nht k chng t c lin quan. cui thng kho s cc nht k chng t, kim tra i chiu s liu trn cc nht k chng t khi thy khp ng hn logc thi ly s liu ca cc nht k chng t ghi trc tip vo s ci. i vi cc ti khon phi m s hoc th k ton chi tit th chng t gc sau khi ghi vo nht k chng t, hoc bng k c chuyn sang cc b phn k ton chi tit ghi vo s hoc th k ton chi tit. Cui thng, cng cc s hoc th k ton chi tit, lp cc bng tng hp chi tit theo tng ti khon i chiu vi s ci. 217

Sau khi i chiu khp ng, s liu s ci v mt s ch tiu chi tit trong nht k chng t, bng k v cc bng tng hp chi tit l c s lp bng cn i k ton v cc bo co k ton khc. C th m t trnh t ghi s theo hnh thc k ton Nht k chng t theo s sau y: S 8.4: Trnh t hch ton theo hnh thc k ton Nht k chng t

Ch thch: Ghi hng ngy Ghi cui thng Quan h i chiu 218

5. Hnh thc k ton trn my vi tnh

5.1 c trng c bn v cc loi s k ton ca hnh thc k ton trn my vi tnh c trng c bn ca hnh thc k ton trn my vi tnh l cng vic k ton c thc hin theo mt chng trnh phn mm k ton trn my vi tnh. Phn mm k ton c thit k theo nguyn tc ca mt trong bn hnh thc k ton hoc kt hp cc hnh thc k ton quy nh trn y. Phn mm k ton khng hin th y quy trnh ghi s k ton, khng phi n c y s k ton v bo co ti chnh theo quy nh. - Cc loi s ca Hnh thc k ton trn my vi tnh: Phn mm k ton c thit k theo hnh thc k ton no s c cc loi s ca hnh thc k ton nhng khng hon ton ging mu s k ton ghi bng tay. i vi hnh thc k ton trn my vi tnh cc loi s rt a dng, phong ph, c bit cc s k ton chi tit. Tu theo yu cu qun l m k ton s dng cc loi s, in n lu tr cho ph hp. 5.2. Trnh t ghi s k ton theo Hnh thc k ton trn my vi tnh Hng ngy, k ton cn c vo chng t hoc Bng tng hp chng t k ton cng loi c kim tra, c dng lm cn c ghi s, xc nh ti khon ghi N, ti khon ghi C nhp d liu vo my vi tnh theo cc bng, biu c thit k sn trn phn mm k ton. Theo quy trnh ca phn mm k ton, cc thng tin c t ng nhp vo s k ton tng hp (S Ci hoc Nht k - S Ci ) v cc s th k ton chi tit lin quan. Cui thng (hoc bt k vo thi im cn thit no), k ton thc 219

hin cc thao tc kho s (cng s) v lp bo co ti chnh. Vic i chiu gia s liu tng hp vi s liu chi tit c thc hin t ng v lun m bo chnh xc, trung thc theo thng tin c nhp trong k. Ngi lm k ton c th kim tra, i chiu s liu gia s k ton vi bo co ti chnh sau khi in ra giy. Thc hin cc thao tc in bo co ti chnh theo quy nh. Cui thng, cui nm s k ton tng hp v s k ton chi tit dt in ra giy, ng thnh quyn v thc hin cc th tc php l theo quy nh v s k ton ghi bng tay. C th m t trnh t ghi s k ton theo hnh thc k ton trn my vi tnh theo s sau y: S 8.5: Trnh t hch ton theo hnh thc k ton trn my vi tnh

Ghi ch: Nhp s liu hng ngy In s, bo co cui thng, cui nm i chiu, kim tra.

220

Chng IX T CHC B MY K TON N V KINH T C S I. NHNG VN CHUNG V T CHC B MY K TON

T chc b my k ton l mt vn c ngha rt ln, nhm m bo vai tr, chc nng v nhim v ca cng tc k ton. Ni dung t chc b my k ton bao gm cc vn : Xc nh s lng nhn.vin k ton, nhim v ca tng nhn vin k ton, nhim v ca tng b phn k ton, mi quan h gia cc b phn k ton; quan h gia phng k ton vi cc phng ban khc trong x nghip. Thng qua s vn dng nhng quy nh chung v h thng chng t ghi chp ban u, h thng ti khon k ton v hnh thc k ton la chn ph hp vi c im hot ng v trnh qun l ca n v.

1. Nguyn tc t chc v nhim v ca b my k ton

1.1. Nguyn tc t chc b my k ton Khi t chc b my k ton n v kinh t c s phi m bo nhng nguyn tc sau: - T chc b my k ton mt cp. Tc l mi n v kinh t c s ch c mt b my k ton thng nht ng u l k ton trng. Trng hp di n v kinh t c s c cc b phn c t chc k ton th nhng n v ny l n v k ton ph thuc. 221

- Bo m s ch o ton din, thng nht v tp trung cng tc k ton, thng k v hch ton kinh t ca k ton trng v nhng vn c lin quan n k ton hay thng tin kinh t. - T chc gn, nh, hp l theo hng chuyn mn ho, ng nng lc. - T chc b my k ton phi ph hp vi t chc sn xut kinh doanh v yu cu qun l ca n v. 1.2. Nhim v ca b my k ton B my k ton n v kinh t c s thng c t chc thnh phng k ton (hay phng k ton ti v) c nhng nhim v sau: - Tin hnh cng tc k ton theo ng ch k ton hin hnh v quy nh ca Nh nc. - Lp cc bo co k ton theo quy nh v kim tra s chnh xc ca bo co do cc phng ban khc lp. - Gip gim c hng dn, ch o cc phng ban v cc b phn trc thuc thc hin vic ghi chp ban u ng ch phng php. - Gip gim c t chc cng tc thng tin kinh t, phn tch hot ng kinh doanh v quyt ton vi cp trn. - Gip gim c ph bin, hng dn, kim tra vic thc hin cc ch , th l qun l kinh t ti chnh trong phm vi n v - Lu tr, bo qun h s ti liu k ton; qun l tp trung thng nht s liu k ton thng k v cung cp s liu cho b phn lin quan trong x nghip v cho cc c quan qun l cp trn theo quy nh.

2. C cu t chc phng k ton

Phng k ton ca n v kinh t c s thng gm cc b phn 222

(t, nhm hoc c nhn chuyn trch) sau y: - B phn k ton lao ng v tin lng. - B phn k ton vt liu v ti sn c nh. - B phn k ton chi ph sn xut v gi thnh sn phm. - B phn k ton xy dng c bn. - B phn k ton tng hp. - B phn k ton thanh ton (thu, chi, cng n...). i vi cc n v c t chc phn xng hoc tng ng phn xng nh i, nghnh sn xut... th phi b tr nhn vin hch ton phn xng. Cc nhn vin ny thuc bin ch phng k ton ca x nghip c phn cng cng tc chuyn trch k ton - thng k phn xng. Tuy vy khng nht thit phi t chc y cc b phn nu trn v c th mt b phn bao gm nhiu ngi, hoc cng c th mt ngi ph trch nhiu b phn, tu theo quy m v yu cu qun l ca n v m t chc c cu b my k ton cho ph hp. Nhim v ca cc phn hnh k ton c quy nh nh sau: 2.1. B phn k ton lao ng v tin lng - T chc ghi chp, phn nh, tng hp s liu v s lng lao ng, thi gian lao ng v kt qu lao ng; tnh lng, BHXH v cc khon ph cp, tr cp; phn b tin lng v BHXH vo cc i tng s dng lao ng. - Hng dn, kim tra cc nhn vin hch ton phn xng v cc phng ban thc hin y cc chng t ghi chp ban u v tin lng, m s sch cn thit v hch ton nghip v lao ng tin lng ng ch , ng phng php. - Lp bo co v lao ng, tin lng. 223

- Phn tch tnh hnh qun l, s dng thi gian lao ng, qu tin lng, nng sut lao ng. 2.2. B phn k ton tt liu l ti sn c nh - T chc ghi chp, phn nh, tng hp s liu v tnh hnh thu mua vn chuyn, nhp xut v tn kho vt liu, tnh gi thc t ca vt liu thu mua v kim tra tnh hnh thc hin k hoch v cung ng vt liu v s lng, cht lng. - Hng dn, kim tra cc phn xng, cc kho v cc phng ban thc hin cc chng t ghi chp ban u v vt liu m s sch cn thit v hch ton vt liu ng ch phng php. - Kim tra vic chp hnh ch bo qun, nhp, xut vt liu, cc nh mc d tr v nh mc tiu hao, pht hin v xut bin php x l vt liu thiu tha, ng, km phm cht, xc nh s lng v gi tr vt liu tiu hao v phn b chnh xc chi ph ny cho cc i tng s dng. Tham gia cng lc kim k, nh gi vt liu, lp cc bo co v vt liu v tin hnh phn tch tnh hnh thu mua, bo qun, d tr v s dng vt liu. - T chc ghi chp, phn nh v tng hp s liu v s lng, hin trng v gi tr ti sn c nh hin c, tnh hnh tng gim TSC, kim tra vic bo qun, bo dng v s dng ti sn c nh. - Tnh ton v phn b khu hao TSC vo chi ph hot ng. - Tham gia lp d ton sa cha ln TSC, kim tra vic thc hin k hoch v d ton chi ph sa cha ln TSC, phn nh tnh hnh thanh l, nhng bn TSC. - Hng dn, kim tra cc phn xng, phng ban thc hin y cc chng t ghi chp ban u v TSC, m cc s sch cn thit v hch ton TSC, ng ch phng php. Tham gia kim k v nh gi li TSC theo quy nh ca Nh nc lp cc bo co v 224

TSC, tin hnh phn tch tnh hnh trang b, huy ng, bo qun v s dng nhm nng cao hiu qu kinh t ca TSC. 2.3. B phn k ton chi ph sn xut v tnh gi thnh sn phm - Xc nh i tng hch ton chi ph sn xut v i tng tnh gi thnh sn phm, vn dng cc phng php tp hp v phn b chi ph, tnh gi thnh sn phm, vn dng cc phng php tp hp v phn b chi ph, tnh gi thnh ph hp vi c im sn xut v quy trnh cng ngh ca x nghip. - T chc ghi chp, phn nh, tng hp chi ph sn xut theo tng yu cu qun l (nh theo tng giai on sn xut, tng phn xng, theo yu t chi ph, khon mc gi thnh, theo sn phm v cng vic). - Tham gia vo vic xy dng ch tiu hch ton ni b v vic giao ch tiu cho phn xng v cc b phn c lin quan. - Xc nh gi v sn phm d dang, tnh gi thnh thc t ca sn phm hon thnh, tng hp kt qu qua hch ton kinh t ca cc phn xng, t sn xut, kim tra vic thc hin d ton chi ph sn xut v k hoch gi thnh sn phm. - Hng dn kim tra cc b phn c lin quan, tnh ton, phn loi cc chi ph nhm phc v vic tp hp chi ph sn xut v tnh gi thnh c nhanh chng, khoa hc. - Lp cc bo co v chi ph sn xut v gi thnh sn phm. - Phn tch tnh hnh thc hin k hoch gi thnh, pht hin mi kh nng tim tng phn u h gi thnh sn phm. 2.4. B phn k ton xy dng c bn 225

- T chc ghi chp, phn nh tng hp s liu v tnh hnh vay, cp pht, s dng, thanh ton, quyt ton vn u t cng trnh hon thnh v a vo s dng. - Tnh ton chi ph xy dng v mua sm ti sn c nh. - Kim tra vic chp hnh d ton chi ph, k hoch gi thnh xy lp, tin v cht lng cng trnh. - Lp bo co v u t xy dng c bn. - Phn tch tnh hnh thc hin k hoch v hiu qu vn u t. - Tham gia nghim thu v thanh quyt ton cc cng trnh xy dng c bn hon thnh. 2.5. B phn k ton tng hp - T chc ghi chp phn nh tng hp s liu v nhp, xut tiu th thnh phm, v cc loi vn, cc loi qu ca x nghip, xc nh kt qu li l, cc khon thanh ton vi ngn sch nh nc vi ngn hng, vi khch hng v ni b x nghip. - Ghi chp vo s tng hp, lp bng cn i k ton v cc bo co thuc phn vic do mnh ph trch v mt s bo co chung khng thuc nhim v ca cc b phn trn k c bo co iu tra, c tnh. Kim tra li tnh chnh xc, trung thc ca cc bo co ca x nghip trc khi gim c k duyt. - T chc cng tc thng tin trong ni b x nghip v phn tch hot ng kinh t. Hng dn cc phng ban phn xng p dng cc ch ghi chp ban u. Gip k ton trng d tho cc vn bn v cng tc k ton trnh gim c ban hnh p dng trong doanh nghip nh: quy nh vic lun chuyn chng t, phn cng lp bo co, quan h cung cp s liu gia cc phng ban. - Kim tra thng xuyn v c h thng vic thc hin cc ch 226

qun l kinh t - ti chnh trong n v. Kin ngh cc bin php x l nhng trng hp vi phm. - Gip k ton trng lm bo co phn tch hot ng kinh t ca n v. - Bo qun, lu tr h s, ti liu, s liu k ton - thng k, thng tin kinh t v cung cp ti liu cho cc b phn, c quan c lin quan. 2.6. B phn k ton thanh ton - T chc ghi chp phn nh tng hp v theo di tnh hnh thu, chi, tin mt, chuyn khon, cng n.... - T chc vic thanh ton khoa hc v thu, chi, tin mt, chuyn khon, cng n.... bo m p ng kp thi, chnh xc phc v tt mi hot ng ca n v. - T chc cng tc thng tin trong ni b n v v phn tch hot ng kinh t. Hng dn cc phng ban phn xng p dng cc ch thanh ton. - Kim tra thng xuyn v c h thng vic thc hin cc ch qun l kinh t - ti chnh trong n v. Tp hp v kim sot chng t trc khi thu,chi, thanh ton. - Cung cp cc thng tin v lp bo co theo yu cu qun l. 2.7. Nhn vin hch ton phn xng Di s ch o trc tip ca k ton trng, nhn vin hch ton phn xng c nhim v: - Ghi chp, thu thp, tng hp s liu v tnh hnh s dng lao ng, vt t, thit b, my mc, s lng sn phm, cht lng sn phm trong phm vi phn xng (tu tnh hnh c th c giao tnh lng, chi ph sn xut, gi thnh ca phn xng) phc v vic ch o sn xut ca qun c phn xng, t trng sn xut v phc 227

vc h o ton din, thng nht, tp trung cng tc k ton thng k ca k ton trng. - Tham gia kim k, nh gi sn phm d dang v cc cuc iu tra c lin quan. - Cung cp cc ti liu thuc phn vic ca mnh ph trch cho qun c phn xng, cho phng k ton n v v cc phng ban c lin quan. - nh k lp bo co cho qun c phn xng v tnh hnh thc hin k hoch sn xut v kt qu hch ton kinh t ni b ca phn xng. i vi cng tc xy dng c bn, nu khi lng vn u t xy dng c bn khng ln, cng vic khng thng xuyn th khng t chc b phn k ton xy dng c bn ring m do b phn k ton tng hp kim nhim. i vi cng tc ti chnh, nu x nghip cha c iu kin t chc thnh phng ti chnh ring, th t chc mt b phn ti chnh trong phng k ton do mt ph phng hoc mt cn b ph trch. B phn ny c nhim v sau: - Lp d tho k hoch ti chnh ng thi v thng nht vi k hoch sn xut kinh doanh ca n v. - Trn c s k hoch c duyt v trong phm vi ch cho php tu theo tnh cht ca mi hot ng kinh t m huy ng ngun thch hp, s dng vn hp l v tit kim, bo m cho cc hot ng sn xut kinh doanh c thc hin vi hiu qu kinh t cao. - T chc thanh ton kp thi, y , ng ch chnh sch cc khon phi thanh ton ca n v. - Trch lp v s dng cc loi qu ng ch , ng mc ch. 228

- Thng xuyn tin hnh kim tra ti chnh i vi hot ng sn xut kinh doanh, nh k phn tch tnh hnh ti chnh ca n v. - Tham gia xy dng cc hp ng kinh t vi khch hng c bit l vic quy nh cc iu kin ti chnh ca hp ng.

3. Quan h gia phng k ton vi cc phng chc nng khc

3.1. Nhim v ca cc phng k ton i vi phng ban khc - T chc tng hp xc minh, cung cp cc s liu thc hin trong n v theo quy nh phc v cng tc k hoch ho, cng tc qun l cc phng ban. - Tham gia kin vi cc phng ban c lin quan trong vic lp k hoch v tng mt v k hoch tng hp ca n v. - Hng dn, kim tra cc phng ban lin quan thc hin y cc chng t ghi chp ban u, m s sch cn thit v hch ton nghip v - k thut (phn lin quan n cng tc k ton, thng k v thng tin kinh t). Theo ng ch , phng php quy nh ca nh nc. - Thng qua cng tc K ton - Thng k v phn tch kinh t m gip gim c kim tra vic thc hin cc ch qun l Kinh t - Ti chnh ca cc phng ban. 3.2. Cc phng ban khc c nhim v - Thu thp ghi chp tng hp s liu thuc phn vic do mnh ph trch. Lp cc bo co thng k c phn cng v gi cho phng k ton v chu trch nhim v s chnh xc, trung thc ca s liu. - Cung cp cho phng k ton cc nh mc tiu chun kinh t k thut, cc d ton chi ph, cc danh mc vt liu, sn phm. tin hnh hch ton v kim tra vic thc hin cc k hoch, nh mc, 229

tiu chun . - Cung cp cho phng k ton cc ti liu, s bu cn thit cho cng tc hch ton v kim tra, cng tc thng tin kinh t. - Thc hin y cc ch hch ton c lin quan v chu s kim tra, gim st ca k ton trng v vic chp hnh cc ch kinh t ti chnh.

II. CC HNH THC T CHC B MY K TON

C 3 hnh thc t chc b my k ton l: Hnh thc tp trung, phn tn v va tp trng va phn tn.

1. Hnh thc t chc b my k ton tp trung

Hnh thc ny thng c p dng cc n v c quy m va v nh, phm vi sn xut kinh doanh tng i tp trung trn mt a bn nht nh, c kh nng m bo vic lun chuyn chng t cc b phn sn xut kinh doanh nhanh chng, kp thi. Theo hnh thc ny ch t chc mt phng k ton trung tm, tt c cc cng vic k ton nh phn loi chng t, kim tra chng t ban u, nh khon k ton, ghi s tng hp chi tit, tnh gi thnh, lp bo co, thng tin kinh t u c thc hin tp trung phng K ton ca n v. Cc b phn trc thuc ch t chc ghi chp ban u v mt s ghi chp trung gian cn thit phc v cho s ch o ca ngi ph trch n v trc thuc v n v. Hnh thc ny c u im l bo m s tp trung, thng nht v cht ch trong vic ch o cng tc k ton gip n v kim tra, ch o sn xut kp thi, chuyn mn ho cn b, gim nh bin ch, to iu kin cho vic ng dng cc phng tin tnh ton hin i c hiu qu nhng c nhc im l khng cung cp kp thi cc s liu 230

cn thit cho cc n v trc thuc trong ni b n v nu a bn hot ng rng. C th m t hnh thc t chc b my k ton tp trung theo s sau y: S 9.l: T chc b my k ton tp trung

2. Hnh thc t chc k ton phn tn

i vi nhng n v c quy m sn xut kinh doanh ln c nhiu c s sn xut kinh doanh, a bn hot ng rng, c cc n v ph thuc xa trung tm ch huy, trong trng hp ny, nhm to iu kin thun li cho cng vic sn xut kinh doanh c s, mt khc m bo vic cp nht s sch k ton trong ton n v, s cn thit khch quan l ti cc n v ph thuc hnh thnh t chc k ton hay ni cch khc ngi lnh o n v phi phn cp vic hch ton k ton cho cc n v sn xut kinh doanh ph thuc. Tc l chng t k ton pht sinh ti c s no, c s t thanh ton v hch ton khng phi gi chng t v phng k ton trung tm nh nhng n v cha c phn cp hch ton k ton. Quan h gia phng k ton cp trn vi b phn k ton n v sn xut kinh doanh ph thuc l quan h ch o nghip v v tip 231

nhn thng tin thng qua ch bo co k ton do n v quy nh. Tu theo trnh v iu kin c th, n v c th giao vn (vn c nh, vn lu ng) cho n v ph thuc c m ti khon tin gi ngn hng v u quyn cho n v ph thuc c vay vn ngn hng phc v cho cng tc sn xut kinh doanh. Nh vy cng vic phng k ton doanh nghip ch yu l tng hp, kim tra bo co cc n v ph thuc gi ln v ch trc tip thanh ton, hch ton nhng chng t k ton ca nhng n v trc thuc khng c t chc hch ton k ton. C th m t hnh thc t chc b my k ton phn tn theo s sau: S 9.2: T chc b my k ton phn tn

Hnh thc ny c u im l to iu kin cho cc n v ph thuc nm c tnh hnh sn xut kinh doanh mt cch chnh xc, kp thi nhng c nhc im l s lng nhn vin ln, b my cng knh.

232

3. Hnh thc t chc k ton va tp trung va phn tn

y l mt hnh thc kt hp c im ca hai hnh thc trn. Theo hnh thc ny n v ch t chc mt phng k ton trung tm. Nhng nhng ngi qun l cc n v trc thuc th ngoi vic ghi chp ban u cn c giao thm mt s phn vic mang tnh cht k ton, V d: Hch ton chi ph tin lng, chi ph sn xut kinh doanh, chi ph qun l. pht sinh ti n v trc thuc. Mc phn tn ny ph thuc vo mc phn cp qun l, trnh hch ton kinh t ca n v.

III. K TON TRNG V KIM TRA K TON 1. K ton trng

K ton trng l mt chc danh ngh nghip dnh cho chuyn gia k ton c trnh chuyn mn cao, c phm chc o c tt v c nng lc t chc cng tc k ton trong phm vi m nhim. K ton trng c v tr quan trng khng ch trong ch o cng tc k ton m cn trong c lnh vc qun l kinh doanh, v th chc nng, nhim v, quyn hn v k ton trng c quy nh r trong Lut K ton. Theo Lut K ton: * K ton trng c nhim v t chc thc hin cng tc k ton trong n v bao gm: - Thu thp x l thng tin, s liu k ton theo i tng v ni dung cng vic k ton, theo chun mc v ch k ton. - Kim tra, gim st cc khon thu, chi ti chnh, cc ngha v thu, 233

np, thanh ton n, kim tra vic qun l, s dng ti sn v ngun hnh thnh ti sn, pht hin v ngn nga cc hnh vi vi phm php lut v ti chnh, k ton. - Phn tch thng tin, s liu k ton, tham mu, xut cc gii php phc v yu cu qun tr v quyt nh kinh t, ti chnh ca n v k ton. - Cung cp thng tin, s liu k ton theo quy nh ca php lut. * K ton trng ca c quan nh nc, n v s nghip, t chc c s dng kinh ph ngn sch nh nc, hoc n v s nghip, t chc khng s dng kinh ph ngn sch nh nc v doanh nghip nh nc ngoi nhim v quy nh nu trn cn c nhim v gip ngi i din theo php lut ca n v k ton gim st ti chnh ti n v k ton. * K ton trng chu s lnh o ca ngi i din theo php lut ca n v k ton, trng hp c n v k ton cp trn th ng thi chu s ch o v kim tra ca k ton trng cp trn v chuyn mn, nghip v. Trng hp n v k ton c ngi ph trch k ton thay k ton trng th ngi ph trch k ton phi c cc tiu chun: C phm cht o c ngh nghip, trung thc, lim khit, c thc chp hnh php lut; c trnh chuyn mn, nghip v v k ton v phi thc hin nhim v, trch nhim v quyn quy nh cho k ton trng. K ton trng phi c cc tiu chun sau y: - Bo m cc tiu chun quy nh i vi ngi lm k ton: C phm cht o c ngh nghip, trung thc, lim khit c thc chp hnh php lut; c trnh chuyn mn, nghip v v k ton. - C chuyn mn, nghip v v k ton t bc trung cp tr ln. 234

- Thi gian cng tc thc t v k ton t nht l hai nm i vi ngi c chuyn mn, nghip v v k ton t trnh i hc tr ln v thi gian cng tc thc t v k ton t nht l ba nm i vi ngi c chuyn mn, nghip v v k ton bc trung cp. - Ngi lm k ton trng phi c chng ch qua lp bi dng k ton trng. Trch nhim v quyn ca k ton trng: - Thc hin cc quy nh ca php lut v k ton, ti chnh trong n v k ton. - T chc iu hnh b my k ton theo quy nh. - Lp bo co ti chnh. - K ton trng c quyn c lp v chuyn mn, nghip v k ton. - K ton trng ca c quan nh nc, n v s nghip, t chc c s dng kinh ph ngn sch nh nc, n v s nghip, t chc khng s dng kinh ph ngn sch nh nc v doanh nghip nh nc, ngoi cc quyn quy nh nu trn cn c quyn: + C kin bng vn bn vi ngi i din theo php lut ca n v k ton v vic tuyn dng, thuyn chuyn, tng lng, khen thng, k lut ngi lm k ton, th kho, th qu + Yu cu cc b phn lin quan trong n v k ton cung cp y , kp thi ti liu lin quan n cng vic k ton v gim st ti chnh ca k ton trng. + Bo lu kin chuyn mn bng vn bn khi c kin khc vi kin ca ngi ra quyt nh. + Bo co bng vn bn cho ngi i din theo php lut ca n v k ton khi pht hin cc vi phm php lut v ti chnh, k 235

ton trong n v; trng hp vn phi chp hnh quyt nh th bo co ln cp trn trc tip ca ngi ra quyt nh hoc c quan nh nc c thm quyn v khng phi chu trch nhim v hu qu ca vic thi hnh quyt nh .

2. Kim tra k ton

Kim tra k ton l mt bin php m bo cho cc quy nh v k ton c chp hnh nghim chnh, s liu k ton c chnh xc, trung thc. Thng qua kim tra k ton cc c quan ch qun cp trn v cc c quan chc nng ca nh nc thc hin vic kim tra, kim sot i vi cc hot ng ca cc n v. Theo quy nh, th trng v k ton trng n v phi thng xuyn kim tra k ton trong ni b n v Cc c quan ch qun v c quan ti chnh kim tra k ton cc n v theo ch kim tra k ton. Kim tra k ton phi c thc hin thng xuyn, lin tc c h thng. Mi thi k hot ng ca n v u phi c kim tra k ton. Mi n v k ton c lp phi c c quan ch qun kim tra k ton t nht mi nm mt ln v nht thit phi c tin hnh trc khi xt duyt quyt ton nm ca n v. Cc cuc thanh tra, kim tra kinh t ti chnh phi bt u t vic kim tra k ton. Ni dung kim tra k ton l kim tra vic tnh ton, ghi chp, phn nh ca cc chng t k ton, s k ton v bo co k ton; kim tra vic chp hnh cc ch , th l k ton ti chnh, vic t chc cng tc k ton v b my k ton, vic ch o cng tc k ton v vic thc hin ngha v quyn hn ca k ton trng. Quy nh c th trong Lut K ton v cng tc kim tra k ton nh sau: n v k ton phi chu s kim tra k ton ca c quan c thm quyn v khng qu mt ln kim tra cng mt ni dung trong mt 236

nm. Vic kim tra k ton ch c thc hin khi c quyt nh ca c quan c thm quyn theo quy nh ca php lut. - Ni dung kim tra k ton gm: + Kim tra vic thc hin cc ni dung cng tc k ton. + Kim tra vic t chc b my k ton v ngi lm k ton. + Kim tra vic t chc qun l v hot ng ngh nghip k ton. + Kim tra vic chp hnh cc quy nh khc ca php lut v k ton. Ni dung kim tra k ton phi c xc nh trong quyt nh kim tra. - Quyn v trch nhim ca on kim tra k ton: + Khi kim tra k ton, on kim tra k ton phi xut trnh quyt nh kim tra k ton. on kim tra k ton c quyn yu cu n v k ton c kim tra cung cp ti liu k ton c lin quan n ni dung kim tra k ton v gii trnh khi cn thit. + Khi kt thc kim tra k ton, on kim tra k ton phi lp bin bn kim tra k ton v giao cho n v k ton c kim tra mt bn; nu pht hin c vi phm php lut v k ton th x l theo thm quyn hoc chuyn h s n c quan nh nc c thm quyn x l theo quy nh ca php lut. + Trng on kim tra k ton phi chu trch nhim v cc kt lun kim tra. + on kim tra k ton phi tun th trnh t, ni dung, phm vi v thi gian kim tra, khng c lm nh hng n hot ng bnh thng v khng c sch nhiu n v k ton c kim tra. - Trch nhim v quyn ca n v k ton: 237

+ Cung cp cho on kim tra k ton ti liu k ton c lin quan n ni dung kim tra v gii trnh cc ni dung theo yu cu ca on kim tra. + Thc hin kt lun ca on kim tra k ton. - n v k ton c kim tra k ton c quyn: + T chi kim tra nu thy vic kim tra khng ng thm quyn hoc ni dung kim tra tri vi quy nh. + Khiu ni v kt lun ca on kim tra k ton vi c quan c thm quyn quyt nh kim tra k ton; trng hp khng ng vi kt lun ca c quan c thm quyn quyt nh kim tra k ton th thc hin theo quy nh ca php lut./.

238

TI LIU THAM KHO

1. B Ti chnh, (2003), Quyt nh s 206/2003/Q- BTC ngy 12/12/2003 ca B trng B Ti chnh v vic ban hnh Ch qun l, s dng v trch khu hao TSC, NXB Ti chnh - H Ni. 2. B Ti chnh, (2005), H thng chun mc k ton Vit Nam, NXB Ti chnh - H Ni. 3. B Ti chnh, (2006), Ch k ton doanh nghip - quyn 1: H thng ti khon k ton, NXB Ti chnh - H Ni. 4. B Ti chnh, (2006), Ch k ton doanh nghip - quyn 2: Bo co ti chnh, chng t v s k ton, NXB Ti chnh - H Ni. 5. B Ti chnh, (2007), Lut K ton v cc vn bn hng dn thc hin, NXB Ti chnh - H Ni. 6. ng Xun Cnh, Trn Hi Chu, (2003) Xc nh chi ph hp l ca doanh nghip , Bn tin Hi K ton TP. HCM, thng 3 nm 2003. 7. Charles T.Horngren; Gary L.Sundem; John A.Ellion, (2003) Introduction to Financial Accounting. 8. Nguyn Vn Cng, (2007), K ton doanh nghip L thuyt - Bi tp mu v Bi gii NXB Ti chnh - H Ni. 9. Phm Gp v Phan c Dng, (2005) K ton i cng, NXB Thng k. 10. Phan c Dng, (2006), Nguyn l k ton - L thuyt v Bi tp NXB Thng k. 11. Bi Vn Dng, (2002), L thuyt k ton NXB Thng k. 239

12. Bi Vn Dng, (2004), Hp nht kinh doanh & nh hng ca n n vic hp nht bo co ti chnh Tp ch k ton - Hi K ton & Kim ton VN. S 51,Thng 12 nm 2004. 13. Nguyn Th ng, (2007), Gio trnh L thuyt hch ton k ton NXB Ti chnh - H Ni. 14. Nghim Vn Li, (2006), Gio trnh Nguyn l k ton NXB Ti chnh - H Ni. 15. Trn Qu Lin, (2006), Nguyn l k ton, NXB Ti chnh - H Ni. 16. Trn Ngc Ngha, (2006), Gio trnh L thuyt hch ton k ton NXB Ti chnh - H Ni. 17. V Vn Nh, (2007), Nguyn l k ton - Tm tt l thuyt - H thng bi tp v bi gii NXB Ti chnh - H Ni.

240

GIO TRNH NGUYN L K TON

Chu trch nhim xut bn: NGUYN VN TC Bin tp v sa bn in: Phng Bin tp Nh xut bn Ti chnh Trnh by ba: TRN HUY

In: 1.000 cun, kh 14,5 x 20,5cm, ti Cng ty in Sng Lam. S KKHXB: 67-2008/CXB/543-06/TC. QXB s: 159 Q/NXBTC ngy 5/8/2008. In xong v np lu chiu thng 8/2008 241