dituria islame

NUMER 255 | VITI 25 | TETOR 2011 | DhUl-KaDE 1432 | REVIST MUJORE, FETaRE, ShKENCORE E KUlTURORE | MIMI 1

Feja dhe parlamentart

mr. Qemajl morina davor marko

Fenomeni i islamoFobis

Grat kundr t drejtave t Grave islami n Gjermani dje, sot dhe nesr

rexhep lushta

intervist me dr. murad hofmann-in

www.dituriaislame.net

Nga Ebu hamza Enes ibn Maliku, r.a. transmetohet se Resulull-llahu a.s. ka thn:

Nuk do t jet besimtar (mumin) askush nga ju, deri sa nuk i dshiron vllaut t tij at ka i dshiron vetes.
(Buhariu dhe Muslimi)

Nga Ebu hurejre r.a. transmetohet se Resulull-llahu a.s. ka thn:

Mos ia keni xhelozin njri-tjetrit, mos e mashtroni njri-tjetrin, mos u urreni, mos ia ktheni njri-tjetrit shpinn, mos garoni njri me tjetrin n shitblerje dhe bhuni robt e Zotit, vllezr. Muslimani sht vlla i muslimanit, nuk i bn dhun atij, nuk e l (n balt), nuk e gnjen, nuk e nnmon. Takvallku sht ktu, dhe tregoi n krahrorin e tij tri her. Pr nj njeri sht e keqe e mjeftueshme q ta nnmoj vllaun musliman. do musliman kundruall do muslimani e ka haram: gjakun e tij, pasurin e tij dhe nderin e tij.
(Muslimi)

dituria islame

Prmbajtja 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

Komentimi i kaptins El-Mulk 9 f5 SaBri Bajgora Mesatarja Islame f7 fatoS grvalla Umejme Binti Rukajka f13 MuStafa eriS aspiratat e t devotshmve dhe shprblimi i tyre f15 SeDat iSlaMi Trmetet n dritn e Islamit dhe shkencs f17 BleriM paci Fazat e Zhvillimit Ekonomik sipas Ibn haldunit f19 Dr. iSlaM haSani JORDaNIa f22 Mr. SaMir B. ahMeti Turp pr profesort e shkolls Sami Frashri f27 fejSal Spahiu Grat kundr t drejtave t grave rexhep luShta

Fenomeni i islamofobis Davor Marko Konstitucionalizmi institucional i qeverisjes islame f38 arta tahiri athua kaq shpejt duhet harruar e kaluara?! f40 xhelaDin fazliu
Xhamia e Gallabit (Orllanit) Xhamia sht djegur trsisht. sht dmtuar t nj mas t madhe edhe minarja.

arkitektura Islame e Kosovs e zhvilluar gjat periudhs osmane f42 agiM ali Objektet e banimit si trashgimi kulturore f44 ilir Sopjani Divan f46 MehMet akif erSoj Zhvillimi shkencor teknik e teknologjik dhe shprthimi i kohs s lir si proces botror f47 arDita BoShnjaku nuShi

Feja dhe parlamentart f25 Mr. QeMajl Morina

Elita politike e Kosovs, me kto sjellje ndaj komunitetit fetar m t madh n Kosov, po krijon hapsir pr mostoleranc dhe mosdurim. Kjo padrejtsi nga rryma ekstreme mund t shfrytzohet pr t shprehur mllefin e tyre, si ishim dshmitar n javt dhe ditt e kaluara.

Idriz Beqir Idrizi f50 ruShit iDrizi Islami n Gjermani dje, sot dhe nesr f51 interviSt Me Dr. MuraD hofMann-in

dituria islame / revist mujore, fetare, shkencore e kulturore / Boton: kryesia e Bashksis islame t kosovs, Prishtin. Kryeredaktor: Mr. Rexhep Suma / Redaksia: Driton Arifi, Mr.Ejup Haziri, Fitim Flugaj, Mr.Imer Hajdini, Dr. Islam Hasani, Kasim Grguri, Muhamet Mavraj dhe Sedat Islami. Gazetar n redaksi: Ramadan Shkodra / Lektor: Isa Bajinca / Korrektor: Skender Rashiti / Redaktor artistik, teknik dhe operator kompjuterik: Edib Ali Agagjyshi. Adresa: Dituria Islame, rr. Bajram Kelmendi nr. 84, 10000 Prishtin / Tel&Fax: 038 224 024 / email: dituriaislame@hotmail.com / dituriaislame@yahoo.com www. dituriaislame.net /Parapagimi: Evrop 25 / Amerik 40 USA$ / Shtypi: Shtypshkronja Iliri, Prishtin / Dorshkrimet dhe fotot nuk kthehen!

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 Editoriali

Deputett lan edukatn fetare jasht shkollave

erbert Hobohm intelektual gjerman, ka thn:Kam jetuar nn sisteme t ndryshme t jets dhe kam pasur mundsin t studioj ideologji t ndryshme, por kam ardhur n prfundimin se, asnj nuk sht aq perfekt, sa Islami. Asnj nga sistemet, nuk ka nj kod t plot t nj jete fisnike; vetm Islami e ka at, dhe kjo sht arsyeja pse njerzit e mir e pranojn at. Islami nuk sht (vetm) teorik, por sht (edhe) praktik. Ai do t thot `prulje e plot, prpara Vullnetit t Zotit. Kso vlersimesh dhe shum t tilla nga mendjendritur t rangut botror nuk bjn aspak ti friksojn t friksuarit tan nga aplikimi i lnds fetare dhe lejimi i bartjes s shamis n shkolla publike t Kosovs. Votimi nga ana e deputetve t Kosovs prkitazi mbi ndalimin e aplikimit t lnds fetare dhe bartjes s shamis si obligim islam, n shkolla publike t Kosovs n natn e Bajramit, mbetet shtja m debatuese q ka mundur ti ndodh institucionit m t lart legjislativ t Republiks s Kosovs. Gishtat q votuan kundr bartjes s shamis dhe lnds fetare, vrtet do t mbeten n histori. Nj manipulim, para s gjithash, me ndjenjat e besimtarve mysliman t Kosovs, madje n natn e Bajramit- kur myslimant me devotshmri prfunduan agjrimin e muajit t Ramazanit dhe prisnin ditn e nesrme pr t festuar Fiter-Bajramin, me t afrm, miq e n shoqri. Vetm 18 vota pro futjes s lnds fetare n institucionet shkollore publike, kjo ka hapur dilema t mdha para opinionit t gjer t vendit. Krkesa e Bashksis Islame t Republiks s Kosovs (BIK), e ngritur para m shum se nj dekade, nuk u mor parasysh fare nga t zgjedhurit me vota nga dora e myslimanve t Kosovs. Vrtet t votosh kundr msimeve q nxnsit tan duhet t msojn mbi ekzistimin e Zotit, vlerat morale, familjare e etike n prgjithsi, kjo vrtet sht tepr absurde.. sht vrtet absurde sa koh q n mjedisin ton dhe duke mos prfillur edhe traditat e baballarve dhe gjyshrve e strgjyshrve tan, po ky Kuvend pa hezitim ka votuar ligjin pr mbrojtjen e homoseksualve dhe pr martesn njshtatshe (t homoseksualve). Nj veprim ky i urryer nga tradita jon e begatshme kombtare fetare. Lidhur me kt ligj nuk pati debate dhe as polemika e opinione kundr n parlament (prve reagimeve nga ana e krerve fetar). Ky ligj kaloi n heshtje duke fyer ndjenjat, familjen, historin ton kombtare dhe duke goditur institucionin m t shenjt, familjen. Vendimet e ktilla politike po manipulojn dhe diskriminojn popullatn shumic myslimane t Kosovs. Edhe kjo i sht dashur vendit ton. E, nga ana tjetr, miratimi i ktij ligji do ta bnte Kosovn shtetin e par n bot me shumic myslimane q lejon martesa brenda gjinis s njjt. Intelektualt, kombtart tan u frustruan nga krkesa pr tu aprovuar ligji mbi futjen e lnds fetare n shkolla publike dhe lejimin e shamis n institucione publike. Urgjentisht u mprehn lapsa, u prgatitn njerz, q qllim kryesor gjat ditve q lam pas, patn fryrjen e temave fetare dhe publikisht shfryn dufin dhe frustrimin e tyre pr shtje fetare. Kjo dshmon se klasa intelektuale sht n nj kriz t thell identiteti. Jan shndrruar n truproja t laicizmit, sa koh q ska askund n bot q deputett t votojn kundr fes s vet. Shqetsimi i tyre pr Islamin ndr shqiptart sht kryekput artificial. Aplikimi i lnds fetare dhe bartja e shamis n shkolla, nj dit, me emr t Zotit, do t ndodhin patjetr dhe ska fuqi, as ligjore e as intelektuale, q mund t ndaloj kt. I Lartsuari n librin e Tij fisnik thot: Thuaj: Nuk sht e njjt e keqja dhe e mira, po edhe nse t mahnit ty shumimi i s keqes, pra kini frik Allahun (e mos e pranoni t keqen), o ju t zott e mendjes, kshtu q t shptoni. (El-Maide,100). Si shoqri mtojm t jemi pjes e familjes s madhe evropiane dhe integrimin n paktin euroatlantik, e pra t integrohemi me kt pasuri fetare q kemi dhe t jemi krenar pr kt identitet. T ktill na shohin t tjert dhe na e urojn festn e Fiter-Bajramit, si sht rasti i Presidentit amerikan Barack Obama, i cili uroi pr Fiter-Bajram Presidenten ton Atifete Jahjaga, po edhe popullin mysliman t Kosovs. Bota e prparuar sht liruar nga kto komplekse. ShBA, si kampione e t drejtave dhe lirive fetare e njerzore, respekton shamin dhe fen n publik. Tek ata vlersohen eksperienca, dija , gatishmria e vullneti pr t kontribuar pr vendin dhe jo fakti se far vesh. Veshja sht e rregulluar me ligj dhe askush asknd nuk guxon ta ofendoj n baza racore, fetare e kombtare. M n fund, populli sht ai q do t vendos nse sht pr aplikimin e lnds fetare dhe bartjen e shamis n shkolla publike, dhe kjo, sipas opinionistve, do t vendoset n zgjedhjet e ardhshme, q nuk jan edhe aq larg. Mr. Rexhep Suma

PJESa FETaRE 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

Komentimi i kaptins El-Mulk 9

Sabri Bajgora E ata po thon: Kur do t jetsohet ky premtim, po qe se jeni t vrtet? Thuaj: At e di vetm Allahu, e un jam vetm nj qortues q ju bj me dije! Kur ta shohin at (Xhehenemin) se po u afrohet, fytyrat e atyre q nuk besuan u shmtohen dhe u thuhet: Ky sht ai q ju e krkonit sa m shpejt! (El-Mulk, 25-27) Koment: 25. E ata po thon: Kur do t jetsohet ky premtim, po qe se jeni t vrtet? Inati dhe arroganca e idhujtarve mekas, shprehet m s miri n kt ajet, n t cilin Allahu xh.sh. paraqet ironin e tyre ndaj t Drguarit t Zotit, t cilt e pyesnin me sarkazm se kur do t vjen momenti i ringjalljes pr t cilin ti po flet. Ja kjo sht fytyra e vrtet e kufrit. Kjo sht mendjemadhsia e tyre e paskrupullt dhe provokative, e cila do tua shkatrronte jett e tyre n Ahiret. Mbase, edhe kjo sht arsyeja kryesore q pothuajse n t gjtha suret mekase, allahu i lartmadhrishm v n spikam tri shtje thelbsore: Njshmrin, vrtetsin e pejgamberis s Muhamedit a.s. dhe ringjalljen. Edhe ajeti n fjal, n nj form dshiron ti vetdijesoj idhujtart se ndonse jeni duke pyetur me ironi pr ringjalljen dhe Ditn e Gjykimit, ai moment gjithsesi do t vij, dhe ju do t merreni n Llogari para Krijuesit tuaj. Momenti i Fundit i ksaj bote sht vetm n Dijen e Allahut, ndrkoh q askush prej krijesave nuk mund t pretendoj se di dika rreth tij. Madje as melekt e afrt e as Pejgambert e Allahut nuk kan njohuri rreth tij. Kta t fundit vetm se kan prcjell nga Allahu tek njerzit lajmin se ky moment gjithsesi do t vij, duke paralajmruar pr shenjat q do ti paraprijn ktij momenti t vshtir pr do njeri. 26. Thuaj: At e di vetm Allahu, e un jam vetm nj qortues q ju bj me dije! Kureshtja pr ta ditur momentin e mbram e prcolli njerzimin brez pas brezi qysh nga prapjet e para t tij n kt bot. Shum prej popujve t mparshm nuk besuan se mund t ket fare dit t mbram e as ringjallje, por kjo bindje e tyre e mbrapsht qe shkak q t pasoj intervenimi hyjnor pr ndshkimin e tyre edhe n kt bot. Kt fat e prjetuan popujt e Nuhit, Salihut, Hudit, Lutit a.s. e shum t tjer, t cilt mohuan Allahun xh.sh. dhe Ditn e Gjykimit. N shum ajete kuranore sht folur rreth ksaj shtje, pr t na br me dije se ky ekskluzivitet i njohuris s astit t Kiametit sht vetm n kompetencn dhe Dijen e Allahut xh.sh.. Megjithat, kur tallja dhe ironia e idhujtarve ishte br e padurueshme, Allahu i Madhrishm e urdhron Pejgamberin e Tij q tu thoshte tro ktyre skeptikve t pabindur se momenti i ksaj ndodhie sht vetm n dijen absolute t Allahut xh.sh.. Asnj prej krijesave, as engjjt e as pejgambert, prfshir ktu edhe m madhshtorin prej tyre Muhamedin a.s., nuk kan dijeni pr momentin e sakt t Kiametit, sepse detyr e t drguarve ishte vetm trheqja e vrejtjes pr ardhjen e pashmangshme t ktij asti t tmerrshm pr pabesimtart. N kt ajet kuranor Allahu xh.sh. Ia kujton kufijt e misionit t tij, Muhamedit a.s. duke e porositur q tua prcillte idhujtarve se dijen pr ndodhin e sakt t ktij momenti e ka vetm Krijuesi Absolut i ksaj ekzistence dhe askush tjetr, ashtu si sht sqaruar n shum ajete kuranore t cilt do ti cekim n vazhdim: t pyesin ty pr kiametin: kur do t ndodh ai?!. Po n far gjendjeje je ti tua kujtosh at? Kur vetm tek Zoti yt sht dijenia pr t. Kurse ti je vetm prkujtues (kshillues) i atyre q i

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 Tefsir

friksohen atij (asti t Kiametit). (En-Naziat, 42-45) T pyesin ty (Muhamed) pr astin (katastrofn e prgjithshme) se kur do t ndodh ai. Thuaj: At e di vetm Zoti im, kohn e tij nuk mund ta zbuloj kush pos Tij (e sjell kiametin pa e hetuar asnj nga krijesat). shtja e tij (se kur do t ndodh) sht preokupim i rnd (pr krijesat) n qiej e n tok. Ai (Kiameti) nuk ju vjen ndryshe, vetm befas. T pyesin ty sikur ti di pr t. Thuaj: Pr t di vetm Allahu, por shumica e njerzve nuk din (pse sht e fsheht) (El-Araf, 187) Momentin e mbram t ksaj bote, ashtu si e cekm m par nuk e din as melekt e afrt, e madje as edhe meleku m i madh-Xhibrili a.s., transmetuesi i t gjitha Shpalljeve hyjnore. N nj hadith t cilin e transmeton Omer ibnul Hattabi, kur Xhibrili i erdhi Pejgamberit a.s. n form t njeriut dhe pasi q ia kishte shtruar disa pyetje rreth Imanit, Islamit dhe Ihsanit, n fund i kishte br edhe pyetjen rreth momentit t Kiametit n ka Pejgamberi a.s. ishte prgjigjur: As i pyeturi nuk di gj m tepr pr kt shtje sesa pyetsi. 27. Kur ta shohin at (Xhehenemin) se po u afrohet, fytyrat e atyre q nuk besuan u shmtohen dhe u thuhet: Ky sht ai q ju e krkonit sa m shpejt! Pas Ringjalljes, pabesimtart do t shtangen nga pamjet trishtuese t Xhehenemit, i cili shum shpejt do ti prpij e gllabroj n flakt e tij prclluese. Vetm n kto momente, pabesimtarve do tu bhet plotsisht e qart se prfundim t tmerrshm do t ken. Atyre tash do tu thuhet, ashtu si na e prshkruan edhe ky ajet q jemi duke e komentuar: Ky sht ai q ju e krkonit sa m shpejt!. N Kuran, po ashtu n shum ajete t tjera prshkruhen fjalt q do tu thuhen qafirave n kto momente si: Ky sht ai zjarr, q ju e keni prgnjeshtruar (Et-Tur, 14) Ky sht xhehennemi q juve u premtohej. Hyni tash n t, pr shkak se mohuat do t vrtet! (Jasin 63-64) e ata q nuk e respektuan allahun, skut e tyre sht zjarri. Sa her q t tentojn t dalin nga ai, kthehen n t dhe atyre u thuhet: Shijoni dnimin e zjarrit q ju e konsideronit rren. ( Es-Sexhd, 20) Ky pra sht fundi i do mkatari i cili nuk iu bind urdhrave t Allahut dhe kshillave plot ngrohtsi t pejgamberve, t cilt Allahu xh.sh. i drgoi pr ti prudhur njerzit n rrugn e drejt. Kta njerz me zemra e mendje t errsuara nuk deshn t pranonin dritn e allahut dhe t shptonin, por u talln me udhzimin e drejt, ironizuan e madje edhe e luftuan n do koh, duke mos zgjedhur mnyra

e as metoda pr t shkatrruar farn e besimit t drejt. Ata prve vuajtjeve q u shkaktuan besimtarve n kt bot, nuk arritn di tjetr, sepse ky besim i drejt ishte m i fort s ata, m i pathyeshm se reprezaljet e tyre. Drita dhe feja e Allahut nuk mund t fiket e as t shkatrrohet sepse at e karakterizon qndrueshmria dhe prjetsia. Kjo fe dhe ky besim i drejt ishte marr prsipr n mbrojtje nga Pronari i Arshit Madhshtor- Allahu xh.sh., i Cili ishte betuar se do ta plotsoj Dritn dhe Fen e Tij, edhe nse kt e urrejn pabesimtart. astet kur femohuesit do t hidhen n skterrat e Xhehenemit, do t jet nj satisfaksion dhe qetsim shpirtror pr t gjith ata besimtar t prvuajtur npr shekuj e mote nga duart e ktyre gjakatarve, sepse do t shohin n vepr Drejtsin e Allahut e njkohsisht edhe Mshirn e Dashurin e Tij ndaj atyre q i qndruan besnik udhzimit t drejt, prkundr vuajtjeve e mundimeve q i prjetuan n kt bot. Porosit e ktyre ajeteve: - Prqeshja, tallja dhe ironia e pabesimtarve i ka prcjell t gjitha revelatat hyjnore. Sidomos n spikam ishte tallja e tyre me ardhjen e momentit t Dits s Kiametit apo fundin e ksaj bote dhe ringjalljen. - Momenti i Dits s Gjykimit sht i pashmangshm, por at nuk e di askush prej krijesave, prve Allahut t Madhrishm, i Cili kt moment e ka ln t fsheht nga Urtsia e Tij si shenj mshire ndaj krijesave - N kto ajete konfirmohet edhe njher se pejgambert e Allahut, e n kt rast edhe Muhamedi a.s., megjithat jan njerz dhe ata nuk i din t fshehtat e Allahut, por jan vetm prcjells e transmetues t Shpalljeve. - Dita kur pabesimtart do t ballafaqohen me Gjykimin e madh dhe me Xhehenemin do t jet dit e zez pr ata. do iluzion i tyre do t zhdavaritet n momentin kur do ta shohin Xhehenemin n t cilin do t shijojn dnimet e dhimbshme e t tmerrshme, pr shkak t ligsive dhe paudhsive t tyre. - vijon -

ahlak 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

Mesatarja Islame
Fatos Grvalla Qasja ndaj mesatares sfid bashkkohore islame

esatarja sht platform koherente me t ciln jan drguar t gjith t Drguarit e Allahut t Lartsuar, dhe sht rrug e qndrueshme pr trajtim objektiv t problemeve si dhe preventiv nga kurthet e ekstremizmit dhe teprimit; ajo prfaqson gjithashtu nj nga veorit kryesore t Islamit. Mesatarja nuk sht e kushtzuar vetm n nj segment dhe as vetm n ndonj shtyll t fes islame, vese sht program superior dhe universal, nuk ndahet si pjes nga trsia. I gjith botkuptimi islam sht sistem mesatar, dhe pr kt arsye edhe ky Ymet sht ymet mesatar: Dhe kshtu Ne ju bm ju nj popull mesatar (t drejt) (El-Bekare,143) Mesatarja e shprehur n Kuranin famlart Kurani fisnik, programin e mesatares e vendos n akide (besim), ibadete (adhurime), gjykime, legjislatur, pra si fush shumdimensionale; pastaj n urdhrimin pr t mir dhe n ndalimin nga e keqja, si dhe n t gjitha shtjet dhe sferat e jets. Lexuesi i Librit t Allahut xh.sh. do t has n nj numr t konsiderueshm versetesh kuranore q ngrthejn n vete kt domethnie a realitet. Pr kt arse, ata q prvetsuan kuptimin e mesatares vetm nga ato versete kuranore n t cilat sht cituar fjala Mesatare dhe n ato q kan prejardhje alegorike prej saj, ata ngushtuan dhe kufizuan kuptimin dhe dimensionin e saj t gjer. Shikuar nga prizmi tjetr m i thell, disa ajete n t cilat fjala mesatare nuk sht prmendur, kuptimi i saj alegorik sht shum m i fuqishm dhe m transparent.

Pr ta sqaruar kt kontest, do t marrim si shembuj disa nga ajetet kuranore, ku Allahu i Lartsuar thot:Dhe kshtu Ne ju bm ju popull mesatar (stabil) pr t qen ju dshmitar ndaj njerzve, dhe pr t qen i drguari dshmitar ndaj jush (El-Bekare, 143);Udhzona n rrugn e drejt) (ElFatiha,5.);Dhe se kjo sht rruga Ime e drejt, (stabile) pra prmbajuni ksaj e mos ndiqni rrug t tjera e tju ndajn nga rruga e Tij. (Enam, 153). Rruga e drejt prfaqson drejtsin, stabilitetin e mirsin, dhe realizon kuptimin e saj; ajo sht n mes t ekstremizmit dhe neglizhencs (injorimit), apo mosteprimit dhe mangsimit.Ti (Muhamed) prqendrohu vendosmrisht ashtu si je i urdhruar, e bashk me ty edhe ata q u penduan, e mos tejkaloni (kufijt e caktuar)... (Hud, 112);E pr kt shkak thirr dhe prqendrohu (stabilizohu) ashtu si t sht urdhruar dhe mos shko pas dshirave t tyre (Esh-Shuara, 15).N kto dy ajete vrehet esenca e thirrjes pr studimin dhe analizimin e domethnies s mesatares dhe faktort e argumentimit t saj.N ajetin e par u tha:e mos tejkaloni (Hud, 112), pasi urdhroi pr prqendrim (stabilitet), po tejkalimi ktu ka t bj me kaprcimin e kufirit t asaj pr se jemi t urdhruar, dhe e kundrta e saj bie ndesh me programin e mesatares dhe sht lajthitje nga rruga e drejt. Pjesa e ajetit t 15 t sures Es-Shuara: dhe mos shko pas dshirave t tyre ka kuptimin: Pasimi i dshirave dhe imagjinats verbale sht shmangie nga prqendrimi dhe devijim i rrugs mesatare.

Rruga e drejt prfaqson drejtsin, stabilitetin e mirsin, dhe realizon kuptimin e saj; ajo sht n mes t ekstremizmit dhe neglizhencs (injorimit), apo mosteprimit dhe mangsimit

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 ahlak

Mesatarja e shprehur n Traditn autentike Profetike Transmeton Xhabiri, Allahu qoft i knaqur me t: Ishim me Pejgamberin a.s. n nj udhtim, kur ai bri nj vij t drejt n tok. Nga e djathta e saj bri dy vija dhe nga e majta dy t tjera. Pastaj dorn e tij e vendosi mbi vijn e mesme e tha: Kjo sht rruga e Allahut, pastaj e lexoi ajetin:Dhe se kjo sht rruga Ime e drejt, pra prmbajuni ksaj, e mos ndiqni rrug t tjera e tju ndajn nga rruga e Tij. (Enam, 153) Nj njeri erdhi tek Pejgamberi a.s. dhe i tha: Un n namazin e sabahut vonohem pr shkak se filani na e zgjat namazin. Ibi Mesud elEnsariu (transmetuesi i tekstit profetik n fjal) thot: Nuk e kam par Pejgamberin a.s. gjat kshillimeve asnjher m t hidhruar sesa n at rast, kur tha: O ju njerz, vrtet disa nga ju jan egoist. Ai q u prin njerzve n namaz, le t jet i shkurtr, vrtet pas tij gjenden i moshuari, i dobti dhe nevojtari. Tregimi i tre personave q pyetn pr adhurimin e t Drguarit a.s. dhe, kur u informuan nga nna e besimtarve Aisheja r.a., pr adhurimin e Pejgamberit a.s., ata e pan veten t dobt n adhurimin e tyre, prandaj njri prej tyre tha: Un do t agjroj do dit pa ndalur. Tjetri tha: Do t falem tr natn, kurse i treti tha: un nuk do t martohem kurr. Pejgamberi a.s., pasi dgjoi pr kt, i takoi personat n fjal, t cilve u tha: A jeni ju ata q keni thn kshtu e kshtu?! Pr Allahun, un jam m i devotshmi n mesin tuaj dhe i kam frikn Allahut m tepr sesa ju, megjithat agjroj dhe ushqehem, falem dhe fle, e po ashtu martohem. Ai q largohet nga tradita ime, nuk sht me mua. (Transmetojn Buhariu dhe Muslimi). Bazuar n ajetet kuranore, n hadithet e Pejgamberit a.s. si dhe n thniet e dijetarve n lidhje me mesataren, mund t themi se mesatarja sht: Dhurat pr shoqrin Islame: Drejtsi, mirsi, shembull pr popujt e tjer dhe argument para tyre. AnTIPoDET E MESATArES Ekstremizmi dhe teprimi Kjo do t thot: tejkalimi i kufirit nga normat legjislative, duke shtuar n to apo duke e tepruar deri n pikn q i nxjerr ato nga qllimi q ka pasur allahu i lartsuar. Pr kt krkohet njohja e rregullave n vazhdim. E para: Llojet e ekstremizmit: a) ekstremizmi lidhur me tekstet e legjislaturs islame (sheriatike) b) ekstremizmi lidhur me rregullat-dispozitat c) ekstremizmi lidhur me gjykimin e t tjerve; E dyta: Ekstremizmi n realitetin e tij sht lvizje n drejtim t zbatimit t rregullave sheriatike dhe urdhrave hyjnor, mirpo lvizja

e tij tejkalon gjatsin e fushs q ka caktuar Ligjvnsi, dhe ai sht teprim i prkushtimit n fe, megjithse nuk sht dalje nga esenca. Ai (ekstremizmi) ka lindur nga dshira e prkushtimit n fe dhe euforia n prvetsimin akut t normave dhe elementeve prbrse t saj; E treta: Ekstremizmi nuk sht vetm kryerje e veprs, po ndodh t jet edhe lnie, mangsim i vlerave t saj, si sht lnia e s lejuars, p.sh: braktisja e gjumit, ushqimit dhe gjrave t ngjashme. Edhe kjo hyn n ekstremizm, qoft edhe t bhet n emr t adhurimit dhe afrimit tek Allahu i Lartmadhruar; E katrta: Nuk sht ekstremizm krkimi i shkalls m t lart t adhurimit, por ekstremizm sht tejkalimi i tij, q shpie n mundim, iritim dhe mbingarkes; E pesta: Gjykimi se nj vepr e caktuar sht ekstreme, ose se filan njeriu sht ekstrem, - sht nj gj me kompetenc dhe e rrezikshme, pr t nuk mund t gjykojn vese dijetart, t cilt i njohin mir kufijt e ksaj vepre, si dhe bazat e esencs s besimit dhe degt e tij, pr shkak se gjykimi pr dika mund t jet larg nga ajo q e mendon ti, dhe anasjelltas, mund t jet normal,

ahlak 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

neglizhenca me kt kemi pr qllim t kundrtn e ekstremizmit, q do t thot moszbatim i asaj q sht krkuar. Lnia e faljes s namazit, e dhnies s zekatit, e vizits s Shtpis s Shenjt n koh t caktuar etj.. Ku ShT vEnDI I MESATArES DhE SI TA DAllojM nGA T KunDrTAT E SAj veorit e prgjithshme t mesatares Dobia pr posedimin e saj. Ju jeni populli m i dobishm, i ardhur pr t mirn e njerzve.(Ali Imran, 110); M i miri shekull sht shekulli im. (hadith) Shenjat kryesore t posedimit jan: Besimi i plot n Allahun Urdhrimi n t mir dhe ndalimi nga e keqja Prqendrimi-Stabiliteti Prqendrimi n mesataren sht e kundrta e tejkalimit - teprimit. Ai q bn thirrje pr mesataren duke qndruar vet larg nga prqendrimi tek ajo, kjo nuk sht mesatare legjistative, por mesatare larg asaj pr t ciln jemi duke biseduar. Nga thniet e shokve t Muhamedit a.s. pr prqendrimin-stabilitetin n mesataren, sht edhe fjala e Omerit r.a.: Prqendrohuni me besim n Allahun dhe respektimin e Urdhrave t Tij, e mos lvizni me lvizje t gjarprinjve. Othmani r.a. thot: Prqendrohuni, bhuni t sinqert n zbatimin e Urdhrave t Allahut. lehtsimi dhe largimi i pengesave Lehtsimi nnkupton: At q njeriu mund ta prballoj n gjendje normale, jo n gjendje t vshtir dhe t rnd. Prandaj kaprcimi dhe largimi i vshtirsive si dhe lejimi i lehtsive brenda suazave normale, sht kthim n drejtsi dhe mesatare, pra as teprim dhe as mangsim. Ndrkaq, ekstremizmi dhe mundimi jan kundr esencs s fes me t ciln ka ardhur Muhamedi a.s.Allahu dshiron lehtsim pr ju, e nuk dshiron vshtirsim pr ju. (El-Bekare, 185). Pejgamberi a.s. thot: Feja m e dashur tek Allahu sht (praktikimi i saj nga) mesatarja e pastr. (transmeton Ahmedi) Mesi si model-simbol Shprehja mes do t thot ekzistimi i nj drejtze n mes dy segmenteve. Kjo mund t jet konkrete dhe abstrakte. Mesatare apo baraspesh n mes dy anve t kundrta, q jan t largta pr njra-tjetrn, por njra an nuk merr t drejtn e ans tjetr. Drejtsia si model-simbol Vet Pejgamberi a.s. e ka komentuar mesataren se sht drejtsi: Mesatare dhe Drejtsi. (tefsiri i Taberiut )

po ti e cilson si ekstremizm (njeriu sht armik i asaj q se njeh). Lidhur me kt, Muhamedi, a.s., thot: Paragykimi sht gnjeshtr. Kriteri i prgjithshm i mesatares, dallimi n mes kompaktsis dhe divergjencave Imam Shafiu thot: Pr do shtje pr t ciln Allahu ka vn argument n Librin e Tij apo n thniet e Pejgamberit t Tij, e si argument sht i qart, nuk lejohet mospajtimi dhe diskutimi rreth saj pr t gjith ata q e din at. (Err-rrisale li Imam Eshafii). Imam Gazaliu thot: N at pr se kan rn n ujdi gjeneratat e Islamit, me argumente t prera, kundrshtari i tyre dnohet, dhe aty nuk ka vend pr t krkuar argument (prpjekje personale). Ibni Tejmije sht pyetur pr pasimin e dijetarve, e ai sht prgjigjur duke thn: Ai q vepron sipas thnieve t dijetarve n (krkimin e argumentit), nuk urrehet, gjithashtu nuk prgnjeshtrohet ai q vepron me njrin mendim t tyre. Ibn Kudame el Makdesi thot: Nuk lejohet pr asknd q t urrej at q vepron sipas njrs prej shkollave juridike islame, pr arsye se nuk ka urrejtje n krkim t argumentit.

10

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 ahlak

DISA nGA SFErAT E MESATArES n ShTjET M KryESorE T AKTIvITETIT BAShKKohor ISlAM S pari: Mesatarja n ligjin e urdhrimit pr t mir dhe ndalimit nga e keqja 1. Nuk ka urrejtje n krkim t argumentit Ibni Tejmije sht pyetur rreth natyrs s pasimit t dijetarve - a sht kjo gj e urrejtur? E ai sht prgjigjur: Nuk sht i urrejtur veprimi sipas mendimit t disa dijetarve n shtjet e krkimit t argumentit. Nuk urrehet e as nuk urdhrohet (obligohet) t veproj me t, nse njeriu e qartson se cili mendim sht m i sakt, vepron me t, dhe n jetn e tij t prditshme pason njrin nga dijetart, n t cilin mbshtetet. 2. Koordinimi n mes mundsis dhe mbizotrimit t interesit t prgjithshm Gradualiteti n ndryshimin e realitetit pr t mir, sipas porosis s Muhamedit, paqja dhe mshira e Zotit qofshin pr t, konsiston n ndryshimin me dor, pastaj me gjuh, pa mundsi pr t ndryshuar me dy t parat, pason urrejtja me zemr. Nga kuptimi i thnies s ndryshimit s pari me dor t gjendjes vjen argumenti pr prdorimin me vigjilenc t fuqis n kt obligim, q sht e kundrt me t tretn (ndryshimit me zemr), q nuk hiqet asnjher obligueshmria e saj, edhe n pamundsi pr t prmirsuar ndonj t keqe. Thot El-Xhasasi:Lajmrimi i Pejgamberit pr largimin e s keqes n tri mnyra, sht sipas mundsis. Kurtubiu thot: T gjith myslimant pajtohen se ndryshimi i s keqes me dor sht obligim pr t gjith ata q kan mundsi, e nse nuk ka mundsi pr ndryshimin e realitetit me dor, ather duhet me gjuh, e nse as kjo nuk mund t realizohet, ather bhet me zemr dhe kshtu kryhet ajo q sht n kompetenc nse nuk ka mundsi tjetr. Hadithet q vrtetojn urdhrimin pr t mir dhe ndalimin nga e keqja, jan t shumta, mirpo ato jan t kushtzuara nga mundsit. (Kurtubiu). Ndrkaq, pr sa i prket lidhshmris s ktij obligimi me interesin e prgjithshm, n esenc zbatimi i ktij ligji konsiston n faktin q veprimi ndaj s keqes t mos eskaloj deri n nj t keqe m t madhe, e cila e tejkalon sasin e s keqes, zhdukja e s cils sht krkuar. Thot Ibni Kajimi: Vrtet Pejgamberi a.s. e ligjsoi luftimin e s keqes vetm pr t arritur tek ajo q e do Allahu dhe i Drguari i Tij. Ndrsa ndalimi i s keqes q shkakton dika edhe m t keqe dhe m t urrejtur pr Allahun dhe t Drguarin e Tij, sesa ajo q luftohet, kjo nuk kuptohet si luftimi i s keqes, edhe nse All-llahu e urren at dhe sht e papranueshme pr besimtart e Tij. Derisa ka thn Ai i cili mediton lidhur me at q i ka ndodhur popullit

mysliman nga sfidat e mdha e t vogla, e vren dhe kupton se ajo ishte vetm nga humbja e ksaj baze t gradualitetit n veprim dhe mosdurimit n ndryshimin e s keqes dhe nga kmbngulja pr zhdukjen e saj pa kompromis, duke eskaluar kshtu n situata shum m t kqija se sa vet ato Pejgamberi a.s. n Mek ka jetuar n mesin e t kqijave m t mdha dhe nuk ka mundur ti ndryshoj, bile as q kishte provuar ti ndryshonte ato pa u bindur pr zvendsimin e tyre me dika m t mir sesa ato. Shohim se kur ishte liruar Meka dhe ishte ngritur shteti islam, muhamedi a.s. kishte menduar ta rivendoste ndrtesn e Qabes n themelet e vna nga Ibrahimi a.s., por ishte ndaluar t bnte nj veprim t till, edhe pse kishte fuqi dhe mundsi, nga frika se mos do t ndodhte dika m e madhe sesa kjo. Duke i ruajtur edhe ndjenjat e njerzve, ai kishte parasysh se kurejshitt nuk kishin mundsi t prballonin nj vendim t till, sepse ata ishin t rinj n botkuptimin dhe bindjen ndaj Islamit, i ndante pak koh nga periudha e mosbesimit. Nuk lejohet q e keqja t ndryshohet me t keqe m t madhe se ajo Thirrsit n rrugn e Allahut duhet ta ken t qart kt rregull n urdhrimin pr t mir dhe ndalimin nga e keqja, dhe kjo nuk sht shtje joserioze q merret me mendjelehtsi, po duhet t merret me vigjilenc, me informim t drejt dhe njohuri t thell, pr arsye se shumkush bie n mospajtime dhe dyshime rreth saj (modaliteteve t thirrjes). 3. Nuk lejohet zbulimi (pa arsye t plot) i mkatarit dhe zbulimi i t metave t tij Disa nga djemt e rinj, t cilt nga entuziazmi i tyre i teprt nuk jan t durueshm ndaj mkatarit, shpejtojn me sulme kundr tij, pr t prhapur dhe hiperbolizuar t metat e tij. 4.Vrtetimi i rasteve dhe mosnxitimi n to Nga thirrsi i denj pr n rrugn e Allahut krkohet q ti vrtetoj t gjitha dyshimet e t mos nxitoj dhe t ket kujdes pr butsi dhe dashuri ndaj njerzve; kjo sht nga mirsia q nuk ka fund dhe nuk e arrijn kt vese t durueshmit dhe ata q kan mendim t shndosh pr misionin e tyre.transmetohet nga Usame ibn Zejdi r.a., i cili thot: I Drguari i Allahut s.a.v.s.. na ka drguar n nj betej dhe un jam takuar n at betej me nj njeri n dyluftim. Pasi e zum, ai tha: La ilahe ilallah (Nuk ka zot tjetr prve All-llahut t Lartsuar), por un e godita me shigjet dhe e mbyta. Pastaj vazhdoi: Kur kemi ardhur tek i Drguari a.s., ai m sht drejtuar: O Usame, a e mbyte pasi tha : La ilahe il Allah? I thash: Ka qen i friksuar. Ai prap tha: A pasi tha: La ilahe ila-Allah?... Thot

ahlak 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

11

Usame kt fjal e ka prsritur aq shum, saq kisha dshiruar q ajo dit t ishte dita e par e Islamit tim. S dyti: Mesatarja n shtjet e krkimit t argumentit dhe pasimit t tij 1. Nuk sht i pagabueshm askush pas Pejgamberit a.s. Nuk sht i mbrojtur nga gabimet as dijetari kompetent, por sht m pak i rrezikuar nga ato. 2. Krkimi i argumentit konsiderohet ajo q nxirret nga mesi i dijetarve kompetent n fusha t caktuara. Nuk konsiderohet krkim i argumentit ajo q del nga masa e gjer dhe as nga krkuesit e dituris (nxnsit dhe njerzit me dituri mesatare) e po ashtu as nga ai q nuk sht zotrues i njohur i dituris dhe urtsis s ndritur. 3.Lejueshmria e studimit t legjislaturs islame nga shkollat legjislative dhe legjitime Thot dijetari i njohur Nasrudin Albani: Njerzit nuk kan prvese dy rrug: ose t mbesin pa msimin e fikhut dhe fen e tyre ta marrin sipas thashethemeve, ose fen e tyre ta msojn n njrin nga katr medhhebet (shkollat juridike islame). Ska dyshim se kjo rrug sht m e but se rruga e par, dhe pr kt un ju kshilloj dhe ju bj thirrje pr kt. (N librin Bidaa Teasub) S treti: Mesatarja n nxjerrjen e rregullave legjislative 1. Akuzimi i t tjerve pr mosbesim sht e drejt vetm e Allahut t Lartsuar. Nuk sht kjo e drejt ekskluzive e ndonj personi, institucioni, organizate apo lvizjeje, e po ashtu nuk gjykohet se dikush sht pabesimtar n baz t asaj se si sht sjell ai me njerzit n rrathana t prkohshme a t caktuara, apo se i ka akuzuar, shantazhuar ose tiranizuar ata n nj form a n nj tjetr. Pra, t konsiderohet dikush si pabesimtar sht e drejt vetm e Allahut dhe e Pejgamberit a.s.. Pejgamberi a.s. ka thn: Kur dikush akuzon tjetrin pr mosbesim, njri prej tyre bie n shkalln e tij (pabesimtarit). Ibni Tejmije thot: Dijetart nuk e akuzonin pr mosbesim at q i kundrshtonte ata, edhe nse ai kundrshtim ishte pr veprat q drgojn n mosbesim. Pra, akuzimi pr mosbesim sht kategori e Ligjit Islam, kshtu q njeriu nuk ka t drejt ta gjykoj dik n kt aspekt. Realisht myslimani llogaritet i drejt n Islamin e tij dhe llogaritet si i till derisa t vrtetohet e kundrta me t gjitha ato q i krkon Ligji Islam, dhe n asnj myr nuk lejohet q ta lehtsojm akuzimin pr mosbesim, pikrisht

duke u friksuar nga dy arsye: a) shpifja dhe gnjeshtra pr Allahun, dhe b) rnia n at pr se na e kan trhequr vrejtjen Allahu dhe i Drguari i Tij, se akuzimi pr mosbesim, pa t drejt, pason me rrezikun e rnies n hendekun e tij. 2. Myslimani nuk akuzohet pr mosbesim prve kur ndaj tij ka argument dhe at akuz e prcakton institucioni fetar legjislativ kompetent i shtetit t caktuar. Thot i Lartsuari: E ne nuk dnuam asknd para se ti drgojm t drguarin Ton. (Isra, 15) 3. Akuzimi pr mosbesim krkon ndarje t s prgjithshmes nga e veanta. Kjo d.m.th. se fjala n vetvete mund t prmbaj mosbesim, por nuk lejohet q ne ti akuzojm njerzit pr mosbesim prderisa t mos vrtetohen kushtet dhe t merren n konsiderat faktet q tregojn t kundrten.Thot Ibni Haxheri: Fjala n vetvete mund t jet mosbesim, mirpo vepruesi i saj mund t jet mosbesimtar vetm nse i plotson kushtet, dhe t ket dobi nga ndalesat e saj?. Shembull pr sqarimin e ksaj:Ai q betohet pr dika prve Zotit, I ka br shoqrim-rivalitet, mirpo neve nuk na takon q ta akuzojm personin e till pr mosbesim, prderisa t mos e vrtetojm se ai kt e ka br me qllim, duke qen i vetdijshm pr t gjitha ato q i bashkngjiten ksaj vepre, pra kjo vepr konsiderohet vepr mosbesimi, por nuk e diagnostifikon a priori personin si mosbesimtar. Ibni Tejmije thot: Akuzimi pr mosbesim prmes shembujve t veant apo t prgjithshm, t cilt ofrohen q t gjykohet se vrtet personi sht mosbesimtar, nuk lejohet vese pasi ti jet qartsuar argumenti. 4. Njerzit q drejtohen nga Kibleja, nuk lejohet t akuzohen pr mosbesim duke i gjykuar pr mkatet e tyre, vese nse kmbngulin, krenohen dhe i lejojn ato. Dijetart jan n pajtueshmri se mkatari me gjra t injorancs (padijes) nuk akuzohet pr mosbesim prvese nse i lejon ato. imam ahmedi thot: kush vdes duke qen nga ata q Kiblen e konsiderojn drejtim t tyre, i falet namazi pas vdekjes dhe krkohet falje pr t, dhe nuk i lihet namazi pr ndonj mkat t vogl a t madh, ndrsa shtja e tij sht tek Allahu i Lartsuar. Ibn Tejmije thot: Atij, Islami i t cilit dshmohet me argument, nuk i mohohet me dyshim. S katrti: Mesatarja n sfern e thirrjes 1.Baraspesha n mes mundsive dhe obligimeve myslimant n periudhn mekase i kishin mundsit t kufizuara, prandaj edhe All-llahu

12

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 ahlak

i Lartsuar dhe i Drguari i Tij nuk i obliguan m shum me dispozita dhe direktiva pr thirrje. Kshtu veprimet m serioze, m t rnda dhe m me pesh u obliguan vetm pas emigrimit, ather kur pema e imanit lshoi rrnj n zemrat e tyre, pra etap pas etape, duke preferuar gradualitetin n obligim e pranim, zbatim e veprim si: Obligimi i lufts n rast t mbrojtjes s dinjitetit dhe cenimit t liris. Pajtimi dhe negociatat me jehudinjt si pal konfliktuoze n Medin. Marrveshja e Hudejbis dhe amendamentet e saj. Ndalimi me preventiv graduale i alkoolit etj.. 2. Baraspesha n mes urrejtjes dhe tolerancs Njerzit jan tre llojesh: 1. Ata q i ka mundur e keqja n jetn e tyre dhe jetojn me t, si ishin benu-Israilt, q nuk e ndalonin tjetrin nga e keqja q vepronte. 2. Ata q friksohen nga punt e liga dhe qndrojn larg nga mkatart, nuk i ftojn pr t mira dhe as i qortojn pr veprat e tyre t kqija. 3. Lloji i tret: qndrojn n baraspesh n mes obligimeve dhe misionit t tyre, jetojn si thirrs n mesin e shoqris dhe i shrojn t ligat e tyre ashtu si e mjekon smundjen mjeku, kshtu ata vet jan t shndosh dhe i mjekojn t tjert. 3.Baraspesha n mes elasticitetit t programit dhe fryms bashkkohore Shembuj: Prmbledhja e Kuranit n nj mushaf n kohn e Ebu Bekrit, edhe pse Pejgamberi a.s. nuk kishte kshilluar nj gj t till. Themelimi i burgut n kohn e Omerit r.a. si preventiv dhe edukim i kushtzuar.

Mjetet teknologjike bashkkohore q jan shfaqur sot, krkojn trajtim adekuat konform trendit bashkkohor pa tejkaluar suazat e tradits islame, etj 4.Baraspesha n mes prgzimit dhe qortimit Butsia dhe prgzimi jan veori esenciale t Islamit dhe njhersh prej qllimeve m t larta t tij, kshtu q ai qndron n mes t ekstremizmit dhe neglizhencs. Kur Pejgamberi a.s. i drgoi Aliun r.a. dhe muadhin r.a. n jemen, u tha: lehtsoni e mos vshtirsoni, prgzoni e mos krcnoni. Pra, krkohet t kemi parasysh dallimin n mes lehtsimit dhe prgzimit n nj an, dhe n mes neglizhencs dhe krcnimit, n ann tjetr. Shembuj: Pr njeriun q ishte shprehur: Nuk do t shtoj e as nuk do t mungoj asgj nga ajo pr se m ka obliguar mua Allahu , Pejgamberi a.s. u kishte thn sahabve: Kush dshiron t shoh nj njri nga banort e Xhenetit, le ta shikoj at njeri. Lehtsimi i Pejgamberit a.s. n Haxh: Vepro e ska problem ? Refuzimi i Pejgamberit a.s. pr ata q than: T besatojm pr Islamin por jo edhe pr obligim ndaj lufts dhe lmoshs, e Pejgamberi a.s. u tha: Islami pa obligimin pr luft (n raste t nevojshme) dhe pa lmosh?!! Ather me se do t hyni n Xhenet? Pra, mesatarja sht veori esenciale e Islamit, dhe ne mesataren e konsiderojm bazament t fort t ndrtess Islame, t ciln nuk duhet ta ngurtsojm, po as ta tjetrsojm, pa t ciln shoqria nuk mund t vetdijsohet, t rizgjohet dhe t ngrihet n piedestal t lart.

Sahabe 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

13

umejme Binti rukajka

Mustafa Eris Pr do gj n besim , besnikrin e tregoi me pasuri dhe me shpirt. Pr ta fituar dashurin e babait t vet, e kshillonte duke iu prgjigjur kshtu:Baba, ti mos u mrzit! Shum mir e di at q bj. mejme Binti Rukajka r.a. ka qen nj zonj e lumtur, e cila ka transmetuar hadithe nga Resulullahu s.a.v.s. n lidhje me shtjen e besatimit t grave. Ishte nj zonj trimresh, pr hir t besimit, edhe pse u gjend nn ndikimin e shum mundimeve e vuajtjeve, ajo nuk iu shmang besimit. Ishte vajza e motrs s nns son, Hz. Hatixhes r.a.. Ishte prej t liruarve kur e bleu Hz.Ebu Bekri r.a.. N errsirn e horizontit t Meks, ku Islami filloi t ndrionte n vitet e para, ajo pranoi Islamin prmes tezs Hz. Hatixhe r.a.. Babai i saj ishte Abdullah ibni Bixhad, e nna e saj Rukajka binti Huvejlid. Umejme binti Rukajka, pr hir t besimit, ashtu sikur ashabt tjer, mbeti nn ndikimin e idhujtarve, por asnjher nuk iu shmang besimit. N vitet e para t Islamit, idhujtart myslimant e ngrat (e dobt) t vetmuar dhe pa prkrahje, i merrnin e i nxirrnin nga qyteti dhe i torturonin. Hz.Ebu Bekri r.a. i blinte me t holla dhe i shptonte. Njher disa gra ashabe i bleu dhe i shprblente ato me liri. Sa e kuptoj babai i tij kt Ebu Kuhafe, ende pa u br mysliman, birit t vet Ebu Bekrit i tha duke e turpruar:O biri im, prse iu lidhe ktij njeriu (Hz.Pejgamberit). E braktise popullin tnd. Si dhe ke bler tre-pes gra t ngrata. Hz.Ebu Bekri r.a. ishte nj njeri i but dhe i dobishm. Kishte nj zemr t mshirshme, ishte njeri besnik dhe ishte i vetdijshm pr at q vepronte , si nj trim i besimit. Sakrifikonte do gj vetm e vetm pr ta arritur plqimin e Zotit. Sakrifikonte e nuk mbetej mbrapa nga ajo q duhej t bnte nj vlla besimtar.

Pr ta fituar dashurin e babait t vet, e kshillonte duke iu prgjigjur kshtu: Baba, ti mos u mrzit! Shum mir e di at q bj. Umejme r.a. ishte nj personalitet q mund t rezistonte me durim ndaj problemeve dhe fatkeqsive. Besonte se do gj ndodh me caktimin e Zotit dhe me t vepronte. Besimi dhe qndrueshmria Nj dit i kishte hyr dika n sy. Idhujtart e gjetn kt rast e, duke e munduar,i than: T vrboi Lati dhe Uzai pr shkak se u bre myslimane. Umejme r.a. ishte nj besimtare q e kishte ngulitur besimin n zemr me qndrueshmri. Nuk u kushtoi vmendje atyre fjalve. Nga zemra e saj nuk kishte kurrfar prkuljeje ndaj idhujve. Tregonte se kjo nuk kishte t bnte me idhujt . Nga besimi q kishte thell n zemr, u brtiste idhujtarve duke u thn: Jo !...Kurr!... Vallahi nuk sht ashtu!... Kjo sht nj gj prej Zotit. Kjo nuk sht prej idhujve tuaj, sht caktimi i Zotit. Umejmen r.a. duke treguar qndrueshmri n besimin e saj, pa kaluar koh nga fjalt q i foli, Allahu e shroi. Menjher filloi t shihte. Syt q nuk pan, filluan t shihnin. Allahu sht i Plotfuqishm pr do gj. Kur pr nj gj dshiron t bhet, vetm thot Bhu, dhe ajo bhet menjher. do gj sht n Dijen e Tij. Dija e Tij prfshin do gj, ka n Tok e qiell.Gjith gjallesat lvizin me fuqin e Tij. Ai sht pronar i pushtetit.Gjithsia sht e Tij. Si doher, idhujtart nuk i besonin Zotit dhe as fuqis s Tij dhe thoshin: Edhe kjo sht nj prej magjive t Muhamedit.

14

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 Sahabe

Prsri mbetn pa fat. mirsi e prsosur sht besimi!...nder i madh sht t jetosh me besim!. O Zot !... Na ndero edhe ne n Ditn e Gjykimit. Umejme binti Rukajka r.a. ishte martuar me Hubejb ibni Kab r.a. dhe patn nj fmij me emrin Nehdije. Umejme r.a. jetoi edhe pas vdekjes s t Drguarit ton a.s.. Nga burimet shkencore sht transmetuar se ajo ka transmetuar dy hadithe. Njri ka t bj me betimin e grave. Transmetohet kshtu: Umejme binti Rukajka (r.a.) tregonte: Nj grup grash nga Ensart erdhn tek Resulullahu a.s. e than:Nuk do tI bjm shok Atij, nuk do t vjedhim, nuk do t bjm kurvri,nuk do ti mbysim fmijt tan dhe asnjher nuk do t prgojojm e nuk do t kundrshtojm urdhrat tua, pr kt ty t betohemi. Resulullahu urdhroi e tha: Sa t keni mundsi dhe forc n disa shtje . Ne pas ksaj fjale dhembshurie e t mshirshme, tham: I Drguari i Zotit sht m i mshirshm ndaj nesh, ejani t betohemi. Grat betimin deshn ta bnin duke u prshndetur me dor me t Drguarin a.s., mirpo i Drguari i Zotit a.s. urdhroi e tha: Un nuk i prshndes grat me dor! Nj fjal q ua kam thn un njqind grave ,vlen sikur tu kem thn ve e ve secils grua. (Muvvata, Beyat, 2; Tirmizi, Siyer, 37) Dielli i dy botve, i Drguari a.s. me kt rast ndoshta pr her t par na msoi nj prej

adabeve t fes islame.Tregoi se nuk e kan t lejuar takimin e duarve me ata, me t cilt nuk kan nikah, si pr mashkullin ashtu pr femrn q jan pr martes. Edhe n nj transmetim tjetr: I Drguari i Allahut (s.a.v.s.) prderisa t mos kishte n dor nj leck (cop teshe), gjat besatimit me gra nuk prshndetej me dor. Gjithashtu te Buhariu transmeton Hz. Aisheja e thot: Resulullahu besatohej me gra sipas ktij ajeti kuranor: O Pejgamber ,kur t vijn besimtaret t ta japin besn se: nuk do ti shoqrojn asnj send Allahut; se nuk do t vjedhin; se nuk do t bjn kurvri; se nuk do ti mbysin fmijt e tyre; se nuk do t gnjejn me ndonj shpifje pr (fmijn e huaj q kan marr) se sht i tyre; dhe se nuk do t t kundrshtojn pr at q i urdhron, ather prano zotimin e tyre dhe lute Allahun ti fal ato, se Allahu sht mkatefals dhe mshirues. (Mumtehine, 60/12).Tregohet se dora e tij nuk ka prekur dorn e asnj gruaje nse nuk ka qen pjestare e familjes s tij. Shkurtimisht, t gjitha transmetimet , t gjitha s bashku e shprehnin se Resulullahu a.s., gjat besatimit t grave nuk u ka prekur duart lakuriq grave.N burimet shkencore nuk kemi njohuri t shumta pr Umejme binti Rukajkan, se ku dhe kur ka vdekur. Allahu qoft i knaqur nga ajo. Allahu na e mundsoft neve q ta fitojm faljen e Tij! amin.
Perktheu nga turqishtja: Esma Morina. Marr nga revista ALTINOLUKNr:267,maj2008

hutbe 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

15

Aspiratat e t devotshmve dhe shprblimi i tyre

Sedat Islami Edhe ata q thon: Zoti yn, na bj t jemi t gzuar me (punn) e grave tona dhe pasardhsve tan, e ne na bj shembull pr t devotshmit.(75). Pr shkak se duruan, t tillt shprblehen me nj shkall t lart (Xhennet) dhe aty priten me prshndetje t selamit. (76). Aty jan prgjithmon, e sa vendqndrim dhe vendbanim i mir sht ai. (El-Furkan, 74-76) largpamsi pr xhelozi utja e tyre pr t pasur bashkshorte t ndershme dhe fmij t edukuar nuk sht e rastsishme, sikurse nuk sht e rastsishme asgj n jetn e tyre. Nj meditim sado i thjesht i tyre, do t bindte pr madhshtin dhe rndsin q kan ato dhe pr faktin se m s paku synohet dfrimi formal me to. Robrit e sinqert t Allahut t Madhruar kan menduar q t mbjellat e tyre n dynja t mos thahen kurr. Kan dashur q dynjaja tu bj dobie edhe pas vdekjes dhe mu pr kt arsye kan zgjedhur q pr gra ti ken ato me moralin m t mir, mu ashtu si na ka porositur i Drguari i Allahut, Muhamedi, a.s.: Femra martohet pr katr gjra: Pr pasurin e saj, pr prejardhjen e saj, pr bukurin e saj dhe pr fen e saj, martohu me at q sht fetare, t jesh i lumtur.1 Kshtu sht siguruar hapi i par ose sht vn themeli i fort i familjes, me se synohet krijimi i familjes n mnyrn si do Allahu. M qart, ata duan q t ken pasardhs q jan si drita e syrit pr ta, q jan knaqsi n kt bot dhe q jan t dobishm n Botn tjetr pr prindrit e tyre, me lutjet q bjn pr ta. Pejgamberi, a.s., ka thn: Kur t vdes njeriu, ndrpritet puna e tij (nuk i arrijn shprblimet) prve n tri raste: (n rast se ka ln pas vets) sadaka t vazhdueshme, dituri q sjell dobi dhe fmij t mir q lutet pr t.2 Pra, t devotshmit duan thjesht q t ken fmij t edukuar n frymn fetare, n mnyr q ky mund i tyre n kt bot t jap fryte n Botn tjetr. Kta i jan prmbajtur me

fanatizm metodologjis fetare n edukim, ngase: 1. Allahun e Madhruar e kan lutur me etikn dhe edukatn prkatse. jan prulur para madhris s Tij dhe kan parashtruar krkesa pr gjra q i aprovon feja. Madje kta n fakt E kan lutur Allahun e Madhruar q dhurata e tyre prej Tij t jet -figurativisht- me kt sfond: edukat dhe moral, sepse sa prej njerzve t sinqert familjet e tyre i kan pasur t shkatrruara. Nuhi dhe Luti, ishin t Drguar t Zotit, por familjet i kishin t devijuara. Kta shprehn varfrin dhe dobsin e tyre para allahut, se pa vullnet, dshir dhe ndihm prej Tij, nuk mund t bhet asgj. Pra, na dhuro fmij dhe pasardhs t hajrit, q puna e tyre t na gzoj ne. Shprehja: heb lena na dhuro n Kuran, kur prdoret n kontekst familjar, nnkupton vetm familjen dhe pasardhsit e edukuar dhe fetar. A nuk tha Allahu i Madhruar pr Ibrahimin, kur deshi ta qetsonte n kt bot pas sfidave me popullin e vet: Ne atij (Ibrahimit) i falm Ishakun dhe Jakubin dhe secilin prej tyre e udhzuam. (El-Enam, 84, 3) 2. Kan reflektuar imazhin e vrtet t devotshmris, q nuk konsiston n abstenimin nga martesa, por pikrisht krijimin e familjes . Pejgamberi, a.s., si shnon Muslimi n Sahihun e tij, ka mohuar qasjet e atyre tre vetave q kishin ardhur n shtpin e tij dhe njri prej t cilve, gjoja pr t qen m afr Allahut, krkoi q t hiqte dor nga jeta martesore.

16

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 hutbe

Martesa sht njerzore dhe feja nuk krkon devotshmri murgjish, po devotshmri njerzore. Mund t jesh shum i devotshm nse ke grua t sinqert dhe familje t edukuar. Vet Muhamedi, a.s. ka thn: Dynjaja sht plak (dfrim) dhe dfrimi m i mir n t sht gruaja e ndershme! (Muslimi). 3. Kan filluar me familjen s pari, sepse fillimi duhet t jet pikrisht n familje. Pejgamberi, a.s., ka thn: M i miri prej jush sht ai q sht m i miri pr familjen e tij, e un jam m i miri prej jush, sepse jam m i miri pr familjen time.4 Robrit e sinqert t Allahut t Madhruar, me gjith prqendrimin e tyre n familje, nuk i fshehin ambiciet edhe pr m gjer. Ata duan t jen shembull dhe model pr t mir pr njerzit, madje pr nj gj t till E lusin Allahun. Kurtubiu, n komentin e pjess e neve na bn shembull pr t devotshmit ka thn: Na bj shembull q t pasohemi.... Pra, na mundso t jemi prej atyre q bjn pun t mira, prfillin parimet fetare, i thrrasin njerzit n fen e Allahut; na mundso q me veprat dhe sjelljet tona, t jemi model pr t tjert pr t na pasuar, e kshtu t vjelim mirsi dhe shprblime nga kjo vepr rrjedhse, ngase, sa her q dikush i pason ata, shprblimi u shkon atyre edhe pas vdekjes, mu ashtu si na msoi hadithi i siprprmendur. E se kta vrtet kan nj largpamsi, tregon edhe fakti se kt e kan llogaritur pasuri q t bn dobi n Ahiret, sepse, si thot Ibrahim Nahiu, ktyre nuk u ka interesuar pozita materiale, ata nuk e kan lutur Zotin q t marrin pozita qeverisse, por pozita shpirtrore. Ksisoj ishte edhe gjendja e t Drguarve t Allahut, atyre q m s miri E njohn At dhe rrugn e Tij. Ibrahimi, babai i pejgamberve, E kishte lutur Allahun: M bj prkujtim t mir ndr ata q vijn pas. (Esh-Shuara, 84) Ibni Kethiri, komentues i njohur i Kuranit, ka thn: (Ibrahimi, E luti Zotin) Bj q njerzit t m prmendin pr t mir pas vdekjes sime dhe t m pasojn mua...! Shprblimi i robrve t sinqert Shprblimi q Zoti Bujar ka prgatitur pr kta besimtar t sinqert q sakrifikuan pr T dhe treguan sinqeritetin e prkushtimin m t madh, sht Xhenneti, aty do t prjetojn knaqsit e vrteta. Aty do t dfrehen duke prjetuar paqen, mirsin dhe qetsin e vrtet. Se far shprblimi kan, na mson Allahu i Madhruar dhe i Drguari i Tij. N Kuran, n kaptinn Ez-Zumer, 73, thot: E ata q ishin t devotshm ndaj Zotit t tyre, sillen n grupe te Xhenneti, e kur arrijn aty, dyert e tij i gjejn t hapura dhe roja e tij u thot: Selamun alejkum - qofshi t shptuar, ishit t pastr, prandaj hyni n t, aty do t jeni prgjithmon. N kaptinn

Kaf, 3-35, thot: Ndrsa besimtarve t ruajtur Xheneti u afrohet krejt afr. (32). Kjo sht ajo q u premtohej pr secilin q pendohet dhe q e ruan besn e dhn. (33). Pr secilin q i sht friksuar Zotit pa e par dhe ka qen i kthyer tek Ai me zemr t sinqert. (34). (U thuhet): Hyni n t t shptuar, se kjo sht dita e prjetshme. (35). Ata aty kan t dshirojn, e tek Ne ka edhe m shum. Ndrsa, nse duam ta dim se far shprblimi kan vrtet, ather do t kishte qen mir sikur t shikonim shprblimin e njerzve m t thjesht n Xhenet, pr ta krahasuar m pastaj at me shprblimin e robrve t sinqert. i Drguari i Allahut, muhamedi, a.s., ka thn: vrtet, musai, e luti Zotin e tij: O Zoti im! Cili sht njeriu nga banort e Xhenetit q e ka pozitn m t ult? Allahu i tha: Ai sht njeriu q vjen pasi t ken hyr n Xhenet t gjith, dhe i thuhet: Hyr n Xhennet! O Zot! E si t hyj kur njerzit kan zn vendet e tyre dhe kan marr dhuratat e tyre?! Ktij i thuhet: A pajtohesh t kesh pasuri aq sa ka pasur nj mbret i dynjas? Po, pajtohem prgjigjet. Ather ti do t kesh sa ai e edhe trefishin e saj q ka pasur ai mbret i thuhet. O Zot! Pajtohem! thot njeriu. Ti do t kesh at (q kishte ai mbret) dhe dhjetfish m shum! O Zot! Pranoj! Ti, krahas ksaj, do t kesh tr at q t doj shpirti yt dhe t knaqet syri yt! i thot Allahu.5 T nderuar vllezr! Rrugtimi yn me robrit e sinqert t Allahut, ktu shnon fundin, por, para se t ndahemi, dua t zbuloj para jush sekretin e ktyre personaliteteve: far sht ajo q i bn ata aq madhshtor dhe far mundson nj shprblim kaq t madh? N fakt ktu nuk ka sekret, sepse nj gj t till Allahu e ka prmendur shum qart n Kuran, pikrisht n vet ajetet me t cilat po e prmbyllim kt seri hutbesh. ...Pr shkak se duruan, t tillt shprblehen me nj shkall t lart (xhennet)... (El-Furkan, 75.) Pra, durimi sht elsi i ktyre sukseseve. dahhaku ka thn: Pr shkak se duruan duke respektuar Urdhrat e Allahut dhe t Drguarit t Tij (ata u shprblyen)...dhe pr shkak se duruan ndaj epsheve (nuk u mashtruan)... Pra, pr t prvetsuar tiparet dhe karakterin e robrve t sinqert t Allahut, duhet t durojm, prandaj duroni, duroni, duroni ngase: ... ndrsa t durueshmve u jepet shprblimi i tyre pa mas! (Ez-Zumer, 10.)
(1) Buhariu dhe Muslimi. (2) Tirmidhiu n Sunenin e tij ndrsa Albani e ka vlersuar pr autentik. (3) Ngjashm shih edhe: Ibrahim, 39; Merjem, 19; Sad, 30; Sad, 43; Merjem, 5, etj. (4) Tirmidhiu dhe Ibni Maxheh ndrsa Albani e ka cilsuar autentik. (5) Tirmidhiu ndrsa Albani e ka klasifikuar autentik.

PJESa ShKENCORE 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

17

Trmetet n dritn e Islamit dhe shkencs

Blerim Paci Nuk drguam shenjat vese pr tju friksuar (q t ktheheni). (Isra, 59)

atkeqsit e fundit natyrore npr bot, n veanti n Japoni, sigurisht do t duhej t na shtynin t mendojm gjat rreth tyre. Shum viktima, pa llogaritur ktu edhe dmet materiale q jan shkaktuar, nuk kan si t komentohen ndryshe vetm si paralajmrime krcnime prej Allahut t Madhruar pr lajthitjen, degjenerimin dhe degradimin e vlerave njerzore. Kjo i ngjan siuats sikur kur nj fmij sht n rrezik t madh, edhe vrejtja (zri) nga prindi duhet t jet me nj ton m t lart, edhe nse shqetsimi sht i madh. (Allahut I takon shembulli m i lart).Kt nuk do ta anashkalojm pr asnj ast, e t tjert le ta marrin kt si t duan!Shpjegimi q i bn Islami ksaj dukurie, nuk bie ndesh n asnj mnyr me shpjegimet shkencore prvese shkenca tregon si bhen trmetet, e Islami tregon se nga kush bhen. Mshira e Allahut t Madhruar sht para ndshkimit t Tij. Allahu begaton e nuk shkatrron. Duke pasur parasysh pozitn e Toks n raport me njerzit, Allahu e prforcoi at me kodra vetm e vetm q jeta e tyre t jet e lumtur, e qet dhe stabile. Thot Allahu: Allahu sht Ai Q ua bri Tokn vendbanim... . (Gafir,64).Ai sht Q juve Tokn jua bri t prshtatshme, andaj ecni npr pjes t saj dhe shfrytzoni begatit e Tij, meq vetm tek Ai sht e ardhmja. (Mulk, 15) Kjo gjendje mbetet e till aq sa mbesin afr parimeve hyjnore njerzit. Devijimi nga feja dhe normat e saj, shkakton avari, rregullim dhe kaos, jo vetm ndrmjet njerzve, por nj gj e till reflekton edhe n ligjet natyrore.

Rreziku i mkateve nuk bn t minimizohet pr asnj ast. Ato jan si shenja aluduese. Nse me rastin e ndonj udhtimi hasim n ndonj tabel paralajmruese se nj vend nuk sht i lejuar pr kmbsor, pa treguar detajet se far mund t t ndodh n t, q m prpara e dim se mund t pritet do gj, madje po hym, fajtor do t jemi ne vet. Kshtu, nse anashkalon shenjat e Allahut t Madhruar, ather:Dije se Allahu i Madhruar nuk t ka br padrejtsi, por i ke br vetes sate. Thot Allahu: Meq lan pas dore at me ka u kshilluan (ti drejtohen Zotit), Ne ua hapm dyert e do gjje (begatie) derisa, kur u gzuan pr at q u kishte dhn, i kapm befas, e ata mbetn t zhgnjyer. (El en-Aam, 44) Trmetet dhe vdekja e njerzve Trmetet nuk mbysin njerz, por sht caktimi Allahut pr vdekjen e tyre. Kjo, sepse shum gra, fmij e pleq ka ndodhur t nxirren nga grmadhat t gjall, edhe pse jan m t dobt , kurse shum t rinj t fuqishm kan mbetur t vdekur nn grmadha .Kjo na kujton rastin e Musait, alejhis selam, nnn e t cilit e urdhroi allahu i madhruar q ta hidhte musain si foshnj n det, e po ai det e fundosi faraonin. Ja nj ngjarje me nj voglushe 4-muajshe n japoni Nj fmij 4-muajshe n Japoni sht nxjerr nga rrnojat e trmetit dhe sht ribashkuar me familjen e saj katr dit pas fatkeqsis natyrore q preku vendin aziatik.Voglushja, e cila u gjet nga ushtart n detin e balts q kishte mbuluar Ishinomakin, sht shndrruar n nj

18

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 ...

simbol t shpress pr Japonin e shkatrruar nga trmeti 8.9 ballsh dhe cunami q pasoi. Pas tri dit krkimesh, familja kishte humbur do shpres se mund t shihte srish fmijn, por nj ushtar e gjeti voglushen t lagur, t ftoht dhe duke qar n mesin e shum njerzve t tjer, t cilt nuk kishin mbijetuar dot. Mbetet nj mister mbijetesa e nj fmije aq t vogl, por gjetja e saj na ka dhn m shum forc pr t vazhduar me krkimet, - qe shprehur nj zdhns i ushtris japoneze. Kto jan vetm parashenja t dnimeve t Allahut, sepse prndryshe, dnimet jan shum m t mdha. Ndonse jan shum tragjike, si pr njerzit, ashtu edhe pr ndrtesat e pasurin, megjithat trmetet nuk synojn fundin e dnimeve t Allahut t Madhruar. Ato n fakt jan vetm paralajmrime pr dnime q do t jen edhe m tmerruese, prandaj ndodhin her pas her, q njerzit ti kthejn n rrug t drejt. Kjo pr faktin se njeriu i di disa gjra, por - qoft nga epshi qoft nga harresa - i anashkalon. thot allahu i madhruar:...e mrekullit (ose fenomenet q ndodhin n natyr), Ne nuk i drgojm pr tjetr vetm pr friksim (jo friksim dnimi por friksim kthimi) .(Isra 59). ktu kemi paraqitur t dhnat e disa trmeteve q kan ndodhur n vitet 2000- 2011 ( pa ato pr trmetin e fundit n Japoni, sepse shifrat e sakta nuk dihen ende). mendo se mund t ishim edhe ne n mesin e ktyre numrave t fundit. kuptojm nga trmetet? Besimtari duhet t jet prher n frik nga fatkeqsit pr shkak t mkateve. Magnituda 8.0 deri 9.9 7.0 deri 7.9 6.0 deri 6.9 5.0 to 5.9 4.0 deri 4.9 3.0 deri 3.9 2.0 deri 2.9 1.0 deri 1.9 0.1 deri 0.9 Total Vdekje e vlersuar 2000 1 14 146 1344 8008 4827 3765 1026 5 22256 231 2001 1 15 121 1224 7991 6266 4164 944 1 2807 23534 21357 2002 0 13 127 1201 8541 7068 6419 1137 10 2938 27454 1685 2003 1 14 140 1203 8462 7624 7727 2506 134 3608 31419 33819 2004 2 14 141 1515 10888 7932 6316 1344 103 2939 31194 2005 1 10 140 1693 13917 9191 4636 26 0 864 30478

Dituria se mkatet t sjellin vetm t liga, shpirtin e besimtarit duhet ta mbaj prher vigjilent dhe t mbushur frik nga rreziku i ndonj dnimi gjithprfshirs prej Allahut t madhruar. imam muslimi transmeton nga Aisheja, Allahu qoft i knaqur me t, se Pejgamberi, alejhis selam, kishte br tradit q, kur frynin erra t fuqishme, t lutej:O Zoti im! Un T lus pr t mirn e saj, t mirn q sht n t dhe t mirn me t ciln sht drguar, dhe T krkoj mbrojtje nga sherri i saj, sherri q sht n t dhe sherri me t cilin sht drguar. Si ta trajtoj myslimani nj vend q ka goditur fatkeqsia Pavarsisht nse vendi sht mysliman apo jomysliman, ne duhet t bashkndiejm n at fatkeqsi. Po t ket mundsi pr t ndihmuar, duhet tu dalim n ndihm t prekurve. Botkuptimi i gabuar Natyra n besimin mysliman nuk sht gj tjetr vese nj ligj prej ligjeve t Allahut t Madhruar, i cili vepron ashtu si sht caktuar. Ajo nuk ka forc a fuqi pr t br kt apo at. Veprimi i saj sht trsisht i varur nga Allahu i Madhruar, gj q mund ta vrejm edhe n kt ajet kuranor: Dhe kur toka t shtrihet n gjersin e saj. E t nxjerr ka brenda e t lirohet, dhe tI bindet Zotit t saj, ashtu i takoi. (Inshikak, 3,4,5) N fund, t themi se n shpjegimin e ktyre dukurive islami nuk has n kundrshti me shkencn, sepse shkenca shpjegon mnyrn e formimit t trmeteve, kurse Islami tregon me lejen e kujt bhen kto lvizje. 2006 2 9 142 1712 12838 9990 4027 18 2 828 29568 6605 2007 4 14 178 2074 12078 9889 3597 42 2 1807 29685 712 2008 0 12 168 1768 12291 11735 3860 21 0 1922 31777 88011 2009 1 16 144 1895 6801 2903 3015 26 1 18 14820 1790 2010 1 21 151 1944 10402 4312 4580 37 0 25 21473 2011 1 7 80 754 2399 366 528 2 0 7 4144

Ska magnituda 3120

228802 88003

226729 10527

Burimi: www.earthquake.usgs.gov

Ekonomi Islame 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

19

Fazat e Zhvillimit Ekonomik sipas Ibn haldunit

Dr. Islam hasani

bn Halduni ka qen nj dijetar i cili ka diskutuar zhvillimin ekonomik nga dimensione t ndryshme, po rndsi t madhe i ka dhn drejtsis n vendimmarrje. Pr zhvillimin ekonomik ka prdorur gjuh dhe shembuj shum t thjesht, n mnyr q t ishte m i kuptueshm shpjegimi i tij. Pr shum mendime, ai bazohej n vshtrimin e tij q u bnte popullats dhe udhheqsve t kohs kur jetoi dhe n shpjegime ekonomike t dijetarve para tij. Fazat e zhvillimit ekonomik Dallimi n mes t njerzve bhet kryesisht nga dallimi n mes profesioneve; n kt dallim buron nevoja pr bashkimin e tyre, n mnyr q t ket bashkpunim pr sigurimin e nj jetese. Dhe, s pari, para konforit dhe luksit, vijn profesione q merren me nevojat minimale t jetess. Prandaj, disa njerz i prkushtohen bujqsis dhe mbjelljes, disa kan tendenc pr kafsht - si delet, lopt, dhit, pr blett, etj., me qllim q t prdorin prodhimet e tyre. dhe ata q u prkushtohen bujqsis dhe blegtoris, detyrohen t dalin n vende t hapura, ku ka hapsir, e kjo mungon n qytete, pra hapsira pr fusha, kullota dhe plantacione. Njerz t till, pra, patjetr duhet t ndjekin nj jet nomade dhe pr kt arsye ata do t bashkohen, t bashkpunojn n shtje ekonomike dhe t ken ushqim, vendbanim dhe strehim vetm n at mas, sa tu prgjigjen nevojave t jets, pa asnj bollk. Megjithat standardi i tyre jetsor duhet t rritet, n mnyr q ata t fillojn t gzojn m

shum se nevojat minimale t jets, dhe efekti do ti ngjall ata: nj dshir pr mbshtetje dhe qetsi. Ata, pra, do t bashkpunojn pr t siguruar tepricn, ushqimi dhe veshmbathja e tyre do t rritet n sasi dhe nga prpunimi, e ata do t zgjerojn shtpit e tyre dhe do t planifikojn mbrojtjen vendbanimeve t tyre. Prmirsimet e mtejshme t kushteve t tyre, do t ojn n zakonet e luksit, q rezulton me prmirsime n gatimin dhe prgatitjen e ushqimit, n zgjedhjen e veshjeve nga mndafshi m i mir, n ngritjen e pallateve t larta e t kshtjellave dhe n mobilimin e tyre luksoz, e kshtu me radh. N kt faz zanatet zhvillohen dhe arrijn kulmin e tyre. Kshtjella dhe pallate t larta jan ndrtuar dhe dekoruar me prkushtim, uji sht sjell n to dhe nj larmi e madhe ndodh n mnyrn e veshjes, mobilieve, enve dhe pajisjeve shtpiake. T till jan edhe njerzit e qytetit ose qytetart, t cilt fitojn pr jetn e tyre n industri ose tregti. Fitimet e tyre jan m t mdha se t atyre q punojn n bujqsi a blegtori, dhe standardi i tyre jetsor sht m i lart, n prputhje me pasurin e tyre. Q t dyja fazat, edhe ajo nomade edhe ajo urbane, jan t natyrshme dhe t domosdoshme. Marrdhniet ekonomike midis qytetit dhe fshatit Jeta fshatare sht e mhershme (m e vjetr) se jeta e qytetit; fshati ka qen origjin e jets s qytetit t civilizuar dhe nj burim i vazhdueshm i furnizimit t njerzve n qytete. Pr njerzit q krkojn nevojat elementare,

20

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 Ekonomi Islame

dhe vetm m von, kur nevojat parsore prmbushen, ather vijn pajisjet dhe luksi. Prandaj, vrazhdsia e jets s fshatit duhet ti paraprij prmirsimit t jets s qytetit. Pr kt arsye, shohim bashkatdhetar q marrin jetn urbane si objektiv t tyre, dhe prpiqen pr tu stabilizuar n qytete sa m shpejt q t ken arritur nj standard t caktuar t jetess dhe duke adaptuar disa zakone t tyre. Kjo kishte ndodhur pr nj koh n t gjitha fiset nomade. Qytetart, nga ana tjetr, nuk brengosen shum pr fshatra, prve rasteve kur t jen t detyruar t veprojn kshtu n rrethana t veanta, ose n qoft se nuk jan n gjendje pr t fituar nj jetes m t mir n qytet. Kundrshtimi yn q jeta e fshatit i paraprin jets qytetare dhe sht origjina e saj, sht konfirmuar nga fakti se hetimet pr prejardhjen e banorve t do qyteti zbulojn q shumica e tyre origjinn e kan nga fshatra fqinje e q n qytet paraardhsit e tyre erdhn kur e kishin prmirsuar gjendjen ekonomike. Ne kemi deklaruar se gjendja e civilizimit n fshat sht m e ult se n qytet, sepse jo t gjitha krkesat mund t gjenden n fshat. N veanti, fshati nuk u siguron fermerve mjete dhe orendi bujqsore, t cilat ata i krkojn pr kultivim, ndrsa veprimtari artizanale, si rrobaqepsi, zdrukthtari dhe prodhime t hekurit n fshat mungojn plotsisht. N t njjtn mnyr vendasve u mungon monedha prej ari dhe argjendi. Megjithat, ata kan prodhime nga toka dhe kafsht, si p.sh. qumsht, lesh, lkur, etj., t cilat mund ti kmbejn me monedha. Duhet vn re se fshati sht pr prmbushjen nevojave t qytetit, kurse qyteti pr fshatin siguron krkesat pr gjrat luksoze. Mjeshtrit a zejet kryesore Mjeshtrit e njeriut jan shum pr shkak t numrit t madh t aktiviteteve shoqrore, prandaj nuk mund t numrohen t gjitha. Disa prej tyre jan t nevojshme pr shoqrin ose t ndershme pr nga natyra e tyre, dhe ne do t merremi vetm me kto. Zanatet e nevojshme jan bujqsia, ndrtimi, rrobaqepsia dhe zdrukthtaria. Ndrkaq, profesionet e ndershme prfshijn profesionin e mamive, shkrimin, prodhimin e letrs, kndimin dhe mjeksin. Profesioni i mamive sht i nevojshm pr shoqrin dhe ka rndsi t gjer, sepse prej tij varet jeta e t porsalindurit, e cila n prgjithsi sht e ruajtur, shtja kryesore sht prkujdesja pr t porsalindurit dhe nnat e tyre. Mjeksia synon ruajtjen e shndetit t njeriut, dhe jasht smundjes sht nj deg e studimit t natyrs; lnd kryesore sht trupi i njeriut. Shkrimi dhe artizanati i tij, prodhimi i letrs, ruajn nevojat e njerzve nga harresa, t komunikojn t fshehtat e shpirtit t tyre tek ata q u mungojn dhe jan larg, pr ti br t

pavdekshme mendimet dhe njohurit e njeriut si dhe vnien e tyre n letr. kto tri veprimteri artizanale i ojn praktikuesit e tyre n pranin e mbretrve t mdhenj, n dhomat e tyre private apo n dhomat e tyre festive, dhe kshtu ata gzojn nj prestigj q nuk u jepet profesioneve t tjera. Profesione t tjera jan t rangut t dyt dhe kryesisht t prbuzura. Qndrimi dhe perceptimi i njerzve ndaj tyre mund t ndryshojn statusin q gzojn n shoqri dhe vendosin se cilat do t jen t muara dhe t respektuara nga shoqria. Pasojat ekonomike t shtypjes Vendimet prvetsuese nga qeveria me rritjen e taksave mbi fitime dhe prona t njerzve, rezulton n humbjen e stimulimit pr t fituar, kur njerzit e kuptojn se ajo q ata kan grumbulluar, do t merret prej tyre. Humbja e stimulimit do t oj n nj ngadalsim dhe zvoglim n ndrmarrje; ky ngadalsim bhet n proporcion me shtrirjen e shkalls s konfiskimit. Kshtu, nse konfiskimi sht mjaft i prhapur, q mbulon t gjitha format e aktivitetit ekonomik, do t ket nj ngadalsim t prgjithshm, pr shkak t ndjenjs se nuk ka deg q ofron m asnj fije shprese pr t fituar. Nse konfiskimi sht i but, do t ket relativisht vetm rnie t vogl n aktivitetin ekonomik. Tani gjendja e shoqris dhe prosperiteti i biznesit varet nga intensiteti i prpjekjeve t njeriut dhe krkimi pr t fituar; nse njerzit i zvoglojn veprimtarit ekonomike, tregjet do t bien dhe gjendja e shoqris prkeqsohet. Njerzit do ta braktisin at vend dhe t emigrojn diku tjetr, n krkim t fitimit e rezultati do t jet zvoglimi i popullsis dhe braktisja e qyteteve. Dhe ky prkeqsim n shoqri do t pasohet nga nj dobsim i shtetit, i cili shfaqet edhe n shoqri. Shtypja ose brutaliteti e shkatrron shoqrin, ndrsa rrnimi i shoqris on n dobsimin dhe shkatrrimin e shtetit. kshtu, nse vendi sht i madh, i populluar mir dhe i begat, shtypja dhe konfiskimi do t ojn vetm n nj prkeqsim t vogl. Kto gjra vijn vetm gradualisht, dhe ky prkeqsim do t maskohet nga aktivitetet e biznesit t prgjithshm dhe do t shfaqen vetm pas disa kohsh. Pr m tepr, shteti shtyps mund t zhduket para se vendi t jet shkatrruar dhe t zvendsohet me t tjera, t cilat do t riparojn dmet e fshehta t shkaktuar nga paraardhsi i tij, kshtu q dmi i shkaktuar nuk vrehet leht, po kjo, megjithat, ndodh shum rrall. Prandaj shkatrrimi i shkaktuar n shoqri nga shtypja dhe konfiskimi, sht nj fenomen dhe pasojat e dmshme t tij jan ndjer nga shtetet. n mesin e masave m shtypse, dhe atyre q dmtojn shoqrin m s shumti, sht detyrimi

Ekonomi Islame 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

21

nga subjekti pr t kryer pun t obliguar padrejtsisht. Puna sht nj kapital, shumica e njerzve nuk kan asnj burim t t ardhurave prve puns s tyre. Prandaj, n qoft se ata detyrohen t bjn pun t tjera prve asaj q ata mund ta bjn, apo i detyrojn me forc pr t punuar n profesionin e vet, ata do t humbasin frytet e puns s tyre dhe do t jen t privuar nga pjesa m e madhe, jo n trsi, nga t ardhurat e tyre. Ata q i kombinojn t dyja, pasurin dhe prestigjin, bhen t pasur, pa marr parasysh profesionin e tyre. Kjo sht pr shkak se nj njeri q gzon prestigj, knaqet me punn dhe shrbimet e t tjerve q krkojn favorin apo mbrojtjen e tij. Ai pra mund t nxjerr nga puna e t tjerve pr t arritur dshirat e tij, qoft t nevojave apo t luksit, dhe vlera e asaj pune, pr pasoj, hyn n t dhe kshtu shtohen t ardhurat e tij, duke shfrytzuar shrbimet e t tjerve, pa u paguar atyre ndonj kompensim. T ardhurat e atyre q u mungon krejtsisht prestigji, do t prcaktohet vetm nga shuma e kapitalit t tyre dhe prpjekjet q kan br. Kjo sht pozita e shumics s tregtarve, dhe kjo sht arsyeja pse ata tregtar q gzojn prestigj, jan m t pasur se t tjert. E njjta gj mund t vrehet tek shum jurist dhe teolog. Pasi t prhapet fama e tyre, masa fillon t besoj se, duke i ndihmuar ata, ky sht nj akt i kndshm pr Perndin, sepse ata u ndihmojn atyre n punt dhe interesat e ksaj bote, kshtu q kta teolog shum shpejt bhen t pasur, pa fituar pasuri prve vlers nga shrbimet q bhen pr ta nga prcjellsit e tyre. Ne kemi par shum t till, n qytete, apo fshatra, t cilt rrin ulur n shtpit e tyre dhe akumulojn pasuri t madhe, sa koh q t tjert punojn pr ta. Popullsia m e madhe krijon pasuri N fazat e hershme t shtetit, taksat jan t lehta n numra por vjelin t ardhura t mdha; n fazat e mvonshme prqindja e taksave rritet, por mesatarja e t hyrave nga taksat ulet. Kjo ndodh pr arsye se, sikur shteti t bazohet n baza fetare, do t ngarkonte vetm obligimet q jan t parapara me ligjin islam, si jan kontributet pr mirsi dhe ato t detyrueshmet, t parapara me obligueshmrin e zekatit.

Kudo q taksat dhe obligimet e tjera jan t ulta, individt privat jan t inkurajuar pr t ndrmarr aktivitete biznesore, ndrmarrjet zhvillohen, sepse biznesment mendojn se ia vlen t japin nj prqindje t vogl t fitimit si taks pr shtetin. Me rritjen e bizneseve numri i taksave rritet dhe t hyrat nga taksat n total rriten pr shkak t numrit t madh t bizneseve dhe jo pr shkak t rritjes s prqindjes s taksave. Me rritjen e prqindjes s taksave me qllim t mbulimit t shpenzimeve t qeveris, kjo barr fillon t ndihet te prodhuesit dhe biznesment dhe fitimi i tyre fillon t shkoj pr pages t ktyre taksave. Efekti i rritjes s tyre i dekurajon biznesment duke br krahasim me prqindjen e fitimit dhe t taksava, kshtu q prodhimi fillon t bjer dhe, s bashku me t, bien edhe t hyrat nga taksat. Udhheqsit mund t prpiqen gabimisht q t mbulojn pjesn e pambuluar t shpenzimeve me an t rritjes s taksave deri n at shkall, saq shuma e pagess s taksave dhe shpenzimet e prodhimit nuk ln asnj fitim pr biznesment. Ky proces shkon deri n at shkall, sa prodhimi t bjer n shkall t madhe, gj q shkurajon e afekton biznesment dhe n shkall t madhe popullatn. dmi m i madh i ktij procesi kthehet te shteti. Nga kjo duhet t kuptojm se faktori kryesor pr t br q bizneset t ken prosperitet, sht lehtsimi i taksave n biznese sa m shum q t jet e mundur, pr t inkurajuar ndrmarrjet dhe pr tu mundsuar atyre q t ken profit m t madh. Shprndarja e taksave duhet t bhet tek t gjith taksapaguesit n mnyr sa m t barabart dhe t drejt n mnyr t prgjithshme, pa prjashtuar asknd. Dhe duhet pasur kujdes q t mos ngarkohet askush me ndonj pages, e cila sht jasht kapacitetit t tij pr ta paguar. dallimi n t ardhura dhe n prosperitetin e tregut n mes t fshatrave dhe qyteteve jan pr shkak t dallimit n popullsi. Kjo sht pr shkak se, ashtu si sht e ditur, nj person sht n gjendje pr t punuar pr nevojat e veta, po ai duhet t bashkpunoj me antart e tjer t shoqris. Produkti i nj bashkpunimi t till do ti tejkaloj nevojat e grupit. Prandaj, pr prodhimin e grurit nuk shohim q secili individ t prodhoj pr nevojat e veta, por shohim q nj grup bashkpunojn n kt pun, dikush me lvrimin e toks, tjetri me mbjellje e tjetri me korrje, secili i specializuar pr nj veprimtari t veant. E njjta gj ndodh edhe me farktarin apo zdrukthtarin n prgatitjen e mjeteve dhe punve t veanta pr prodhim. Rezultati i nj pune t till sht pr t prodhuar nj sasi q sht e mjaftueshme shum her m shum se nevojat e atyre q jan angazhuar n kt veprimtari.

22

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 Bota Islame

jorDAnIA
Mr. Samir B. Ahmeti
PoZITA GjEoGrAFIKE Mbretria e Jordanis llogaritet si nj shtet i vogl pr nga siprfaqja, ka rreth 89,297 km2 duke prfshir ktu edhe Detin e Vdekur. Jordania bie n perndim t kontinentit t Azis, konkretisht n qendr t shteteve t Lindjes s Mesme dhe midis shteteve t Lindjes Arabe dhe Gadishullit Arabik, si dhe prmes qytetit El Akabe, q bie n pjesn veriore t gjirit El Akabe, vendi ka dalje n Detin e Kuq. Siprfaqja e trsishme e vendit arrin deri afrsisht 92.300 km2, prej saj 91.971 km2 i takojn zons toksore dhe 329 km2 i takojn zons ujore. Gjatsia e prgjithshme e kufijve toksor t vendit arrin 1635 km. Mbretria e Jordanis kufizohet me pes shtete fqinje: nga veriu kufizohet me Republikn Arabe Siriane, n nj gjatsi prej 375 km2; nga juglindja me Mbretrin e Arabis Saudite n gjatsi prej 744 km2; nga lindja me Republikn e Irakut n nj gjatsi deri n 181 km; nga perndimi me Palestinn Bregun Perndimor t okupuar n gjatsi deri n 97 km dhe po ashtu nga perndimi me Izraelin, n nj gjatsi prej 238 km. Pavarsisht nga siprfaqja e vogl q ka, me llojllojshmrin e terrenit dhe t topografis s vet, Jordania pasqyron shumllojshmrin e klims, q sht nj specifik e ktij vendi, q mund ta ken vetm vendet me siprfaqe shum m t madhe se jordania2. Pika m e ult n Mbretrin e Jordanis i takon territorit t nivelit t detit, gjegjsisht ndodhet n brigjet e Detit t Vdekur, q arrin deri 408 metra nn nivelin e detit, kurse ajo m e larta sht n majat e malit Ram, q arrin lartsin 1734 metra mbi nivelin e detit3

T dhna statistikore1: Emri ndrkombtar n anglisht: Jordan. Emri zyrtar: Mbretria Hashimite e Jordanis. Sistemi i qeverisjes: Mbretri (monarki trashguese). Siprfaqja: 89,287 km. Numri i banorve: 6.508.271 (korrik, 2011). Dendsia: 65.9 (banor n 1 km). Feja: Mysliman 97%, t krishter 3%2. Kryeqyteti: Amani; llogaritet qyteti m i madh n vend. Qytete t tjera: Irbid, Zerka, Akabe, Xheresh, Kerek, Madaba, Mafrak, Axhlun, El Belka, Mean dhe Tafile. Grupet etnike: arab 98% (afrsisht 50% prej tyre jordanez dhe 50% palestinez), erkez, een, turq, kurd dhe ermen 2%. Gjuht kryesore: arabishtja (gjuh zyrtare) dhe anglishtja si gjuh e dyt. Njsia monetare: Dinari Jordanez (1.00 JOD = 0.9789 EUR). Data e pavarsis: 25 maj 1946 (nga Britania). Fest kombtare: 25 maj 1946 (dita e Pavarsis s Mbretris). Bazuar n t dhnat e vitit 2007, Mbretria e Jordanis ka gjithsej 17 aeroporte, 15 prej tyre t asfaltuara, kurse 2 t paasfaltuara. Pr shkak se Jordania ka dalje vetm n Detin e Kuq, aty ka edhe portin e vetm n qytetin Akabe, q ka t njjtin emr. Ky port, pr shkak q ka pozit strategjike, sht shum i njohur n vend dhe n rajon.4 Mbretria e Jordanis ka nj numr jashtzakonisht t madh institucionesh t larta arsimore. Sipas t dhnave t vitit 2008, n vend ka mbi 27 universitete shtetrore dhe private, si dhe fakultete e institute apo kolegje t tjera shtetrore dhe private. Prej universiteteve m t njohura n vend jan: Universiteti i Jordanis, Universiteti i Xhereshit, Universiteti i Jermukut, Universiteti i Mutes, universiteti Alul Bejt, Universiteti i Zerkas, universiteti El Isra, etj5. AMANI sht kryeqyteti i Mbretris hashimite t jordanis dhe qyteti m i madh e m i rndsishm n vend. Rezultatet e statistikave rreth numrit t banorve t ktij qyteti prcaktojn afrsisht 2.100.000 banor, me 80 km2 siprfaqe prfshir edhe zonat periferike t kryeqytetit. Besohet se Amani i sotm sht i ndrtuar mbi grmadhat e nj qyteti t vjetr, q quhej Mbretresha Ammon ose Filadelfia. Amani konsiderohet nj nga qytetet m t vjetra, i banuar qysh nga historia e lasht. Amani sot sht i ndar n dy pjes kryesore: Amani i vjetr q quhet ndryshe Amani lindor dhe Amani modern q quhet ndryshe amani perndimor. ky qytet konsiderohet zemra e Jordanis, si qendr

Bota Islame 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

23

ekonomike dhe arsimore dhe n kohn e fundit, pr shkak t pozits strategjike dhe arkitekturs moderne q ka, Amani u b pik trheqse pr shum nga komunitetet arabe, si pr studime, tregti, pushime, ashtu edhe pr aktivitete t tjera t ndryshme. Amani sht trheqs gjithashtu pr shum turist, q vijn aty do vit; kryesisht nga Evropa Perndimore, Amerika Veriore, Japonia, Australia dhe nga vendet arabe fqinje. Kt qytet e vizitojn edhe familje t shumta nga vendet e Gjirit Arab, si dhe vizitohet shum edhe pr trajtime mjeksore6. historia e jordanis N shekullin XIII p.e.s. n lindje t Jordanis s sotme u themeluan shtetet m t vjetra t njohura jordaneze, q ishin: Gedeon, Amon, Mob dhe Edom. Pastaj, n shekullin IV p.e.s. zonn jugore t Jordanis s sotme e uzurpuan nebtt nj fis i vjetr arab t cilt e flisnin gjuhen arabe. Mirpo, n vitin 64 p.e.s. kto vende i okupuan romakt, dhe kshtu u bn pjes t shtetit t Siujdhess Arabe dhe q ishin nn sundimin e Perandoris romake. Pastaj, n vitin 634 m / 13 h ushtria islame, nn komandn e Halid ibn Velidit, mposhti forcat e bizantinve n betejn e Jermukut, n veri t Jordanis s sotme. Pas ksaj beteje, njerzit e ktyre zonave filluan t prqafonin fen Islame. N periudhn mes viteve 1099 deri m 1187, zonat n fjal hyn nn pushtimin e Principats Latine, t ciln e ngritn kryqtart n Jerusalem. Mirpo, ato zona u kthyen nn sundimin islam, kur sulltani i Egjiptit t athershm, Salahud-din Ej-jubi (1138 1193) i liroi prej

kryqtarve, duke i dbuar ata nga tokat islame. M pastaj, n fillim t shekullit XVI pjesa lindore e jordanis s sotme hyri nn sundimin e Perandoris Osmane, me administrim nga Damasku. Ndrkaq, n Luftn e Par Botrore, Britania mori nga osmanlinjt pjesn lindore t Jordanis, t ciln s bashku me Palestinn (duke prfshir ktu edhe Bregun Perndimor) Britania me vendimin e Lidhjes s Kombeve, e futi n mandatin e vet (nn administrimin britanez). Pastaj, n vitin 1920 pjesa lindore e Jordanis u shkput nga administrata palestineze dhe n vitin 1921 kjo pjes hyri nn sundimin e emirit Abdullah ibn Husejn, q m pas ishte i njohur si mbreti Abdullah. Kurse n vitin 1923 Britania shpalli njohjen e pavarsis s pjess lindore t Jordanis nn hijen e mandatit britanez. Mandej n vitin 1946 Britania anuloi mandatin e vet ndaj Jordanis dhe, meq Pjesa Lindore e Jordanis realizoi pavarsin e vet nga Britania, ndryshoi emrin dhe u quajt Jordani, me emirin e saj Abdullahun pr mbret t vendit. N vitin 1951 mbreti Abdullah u vra n Jerusalem. Mbretin Abdullah e trashgoi i biri i tij Talali. N vitin 1952 vendi miratoi kushtetutn gjysmdemokratike, mirpo mbreti Talal, pr shkak t nj smundjeje mendore, u largua nga froni dhe po at vit (1952) mori pushtetin biri i tij Husejni. Kt, pas vdekjes, n prill t vitit 1999 do ta trashgonte biri m madh i tij, Abdullahu II, i cili sht ende edhe sot mbret i Jordanis.7 historia e prhapjes s Islamit n jordani Pas themelimit t shtetit t par islam n Gadishullin Arabik nga Pejgamberi yn i fundit,

24

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 Bota Islame

Klima Klima e Jordanis sht nj kombinim mes dy klimave, klims mesdhetare dhe klims s shkrettirs s that. klima mesdhetare n vend mbizotron kryesisht n zonat veriore dhe perndimore, ndrkoh q klima e that e shkrettirs mbizotron n shumicn e zonave t vendit. N prgjithsi, klima n vend gjat vers sht e nxeht dhe e that, ndrsa gjat dimrit sht e but dhe me lagshti. Temperaturat mesatare vjetore n vend lvizin rreth 12 25 grad Celsius, kurse gjat vers n zonat e shkrettirs temperaturat arrijn mbi 40 grad Celsius. N zonat kodrinore veriore dhe n ato qendrore e jugore t vendit bie shi, i cili ndonjher shoqrohet edhe me bor n intervale kohore, por ndonjher bor mund t bjer m shum dhe t akumulohet qndroj10. Gjendja ekonomike Ekonomia e Jordanis karakterizohet si nj ekonomi e zhvilluar, e ngritur mbi bazn e siprmarrjeve dhe projekteve t lira, si dhe bazohet n shrbime, q marrin pjes n rreth dy t tretat e vlers s prodhimit ekonomik. Ekonomia e vendit bazohet kryesisht n prodhimin e brendshm, mbshtetur nga ndihmat e huaja dhe e ndihmuar nga parat e drguara nga emigrantt jordanez q punojn jasht vendit. Sektori i bujqsis prbn burimin kryesor t t ardhurave pr rreth 20% t popullsis s vendit. Edhe pse rezervat e nafts s paprpunuar n Jordani nuk jan komerciale, Jordania llogaritet si nj nga vendet m t pasura n bot me rezervat e nafts shale, ndrkoh q ka sasi shum t mdha n zonat qendrore dhe veriperndimore t vendit, t cilat mund t shfrytzohen n aspektin komercial. Zbulimi i gazit n Jordani u b n vitin 1987. Prodhimet kryesore ushqimore t vendit jan: domatet, trangujt, ullinjt, luleshtrydhet dhe prodhimet e qumshtit. Prodhime t tjera jan: veshmbathja, minierat e fosfatit, plehrat artificiale, prodhimet farmaceutike, rafinimi i nafts, prodhimi i imentos, kripa, kimikale inorganike dhe industria e leht. N vend rriten delet dhe pulat. Gjithashtu n Jordani sht shum i zhvilluar turizmi, dhe ky luan nj rol t rndsishm n ekonomin e vendit.
(1) Vladimir Zoto; Enciklopedi gjeografike e bots, f. 104. Dasara, 2007, Tiran. Amir B. Ahmeti; Atlas i Bots Islame, f. 50. Logos-a, 2009, (2) http://jordan1.5u.com http://www. moqatel.com (3) www.moqatel.com (4) www.moqatel.com (5) ar.wikipedia.org (6) http://www.marefa.org (7) Muhamed Atris; Muxhem Buldan El Alem, f. 43, 44. Mektebetul Adab, 2007 Kajro.. (8) www.arab.sh2elh.com (9) Mr. Meshhur Hasen Hamud, Dr. Hasen Jusuf Ebu Semur dhe Umer Muhammed El-Armuti, Mevsuatu-l-Alemi-l-Islami, f. 56. Boton: Vekaletu-n-Neiimi Li-l-ilani ve-t-Tibaati, Jordani, 1994 (10) www.khayma.com

Muhamedi a.s., dhe pas prhapjes s Fes Islame aty, ushtrit islame u drejtuan jasht Gadishullit Arabik pr t prhapur Fen Islame, sidomos drejt vendeve t Shamit, ndr t cilat ishte edhe Jordania e sotme. Halifi, Ebu Bekri r.a., nisi pes ushtri n drejtim t Shamit, t cilat ia bashkoi komandantit t njohur Halid ibn Velidit r.a., i cili deri n at koh ishte duke luftuar n Irak. T gjitha kto ushtri islame u bashkuan nn komandn supreme ushtarake t Halid ibn Velidit r.a. n luftn e Jermukut, e cila ndodhi n vitin 634 m / 13 h, dhe aty myslimant doln fitues. Njri prej komandatve t ushtris s madhe islame, Sherhabil ibn Husne, arriti ti lironte t gjitha vendet e Jordanis s sotme. Pra, q nga ajo koh e kndej, banort e ktyre zonave kishin filluar ta prqafonin Fen Islame, si dhe t merrnin prsipr prhapjen e Islamit edhe npr rajone t tjera8.mirpo, islami n Jordani pr her t par ishte shfaqur nga Ferve ibn Amer El Xhudhamit, i cili ka qen prfaqsues i sundimit t romako-bizantinve n Mean qytet n Jordanin e sotme dhe i vendeve rreth tij. N lidhje me kt, historiani i njohur Makrizi, thot: Ferve ibn Amer El Xhudhami kishte drguar nj delegacion tek Pejgamberi a.s. q ta lajmronte pr prqafimin e Islamit nga ana e tij dhe ia kishte drguar nj mushk t bardh pr dhurat. Mirpo, kur romako-bizantint kishin dgjuar pr kt, e kishin thirrur Ferven dhe m pastaj e kishin burgosur. Nga torturat q i bn romakobizantint, Ferve kishte gjetur vdekjen si mysliman.9

PJESa KUlTURORE 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

25

Feja dhe parlamentart

Mr. Qemajl Morina
Elita politike e Kosovs, me kto sjellje ndaj komunitetit fetar m t madh n Kosov, po krijon hapsir pr mostoleranc dhe mosdurim. Kjo padrejtsi nga rryma ekstreme mund t shfrytzohet pr t shprehur mllefin e tyre, si ishim dshmitar n javt dhe ditt e kaluara.

shte kjo hera e dyt, brenda nj harku kohor t shkurtr, q inkorporimi i edukats fetare po hidhej n votim n Parlamentin e kosovs. hera e par kishte ndodhur pak jav m par, kur pro ktij ligji votuan vetm 4 deputet (3 antar t Partis t Drejtsis dhe 1 nga minoriteti boshnjak). Kjo ishte nj fiasko pr partnert e koalicionit t PDK-s, Partin e Drejtsis si dhe AKR-n, t cilt kishin siguruar elektoratin se ardhja e tyre n pushtet do t jet nj garanci e sigurt pr implementimin e Edukats fetare n shkollat publike. Ather krkesa ishte paraqitur n form amendamenti, me shpresn se do t kalonte, meqense ishte krkes e kahershme e nj numri t konsiderueshm t besimtarve t kosovs, si dhe Pd i kishte koordinuar punt me partnert e koalicionit - AKR-n dhe PDKn. Votimit i parapriu nj debat i nxeht n mes deputetve t partive t ndryshme, ku her-her prshkohej edhe nga tone ofenduese. M t zshmit ishin deputett e AAK-s. Pas debatit, dy amendamentet u hodhn n votim dhe rezultati ishte 18 pr e 64 kundr. Mosaprovimi i amendamenteve 7 e 8, t cilat kishin t bnin me lejimin e bartjes s shamis dhe inkorporimin e Edukats fetare n shkollat publike t Kosovs, nga ana e Parlamentit t Kosovs m 29 gusht, natn e Fiter- Bajramit, pr shumicn drrmuese t besimtarve mysliman ishte nj zhgnjim i madh ndaj prfaqsuesve t tyre. Aq m tepr kur t merret parasysh fakti se debati i zhvilluar n salln e Parlamentit nuk ofronte argumente bindse pr shkaqet e refuzimit t dy amendamenteve n fjal. Nga debati i zhvilluar,

u pa se te shumica e deputetve mbretronte mentaliteti i ideologjis s kaluar komuniste, se t zgjedhurit e popullit vuajn nga ndjenja e kompleksit dhe inferioritetit ndaj Islamit, si dhe inatet partiake. Askush nuk arsyetonte refuzimin e tij duke u mbshtetur n ndonj fakt binds, por pr shkak t shablloneve tashm t njohura kundr Islamit, t prgatitura n kuzhinat perndimore. Pr kt arsye, sikur vitet e tjera edhe ksaj radhe, departamenti i shtetit amerikan, n raportin e tij vjetor lidhur me lirit fetare n Kosov, kur sht fjala pr ndalimin e mbuless pr vajzat si dhe msueset, q e aplikon MAShT-i n shkollat e kosovs, sht thn se nuk ka mbshtetje ligjore, q do t thot se sht cenim i t drejtave elementare. Kur ksaj i shtohet edhe zvarritja prej m shum se dhjet vjetsh e shtjes s caktimit t truallit pr ndrtimin e xhamis s madhe, nga ana e Komuns s Prishtins, n qendr t Prishtins, q m n fund u caktua n nj vend jo t prshtatshm, - ather duket se dika nuk sht n rregull me elitn politike t Kosovs, kur bhet fjal pr krkesat e komunitetit mysliman t Kosovs. Kjo bri q festa e FiterBajramit e ktij viti, t ishte n nj atmosfere paksa t tensionuar. Pr hir t s vrtets, sepse sht potencuar n parlament q ende nuk jan br prgatitjet e duhura pr futjen e Edukats fetare n shkollat publike t Kosovs, duhet theksuar se ka nj periudh tejet t gjat kohore q Bashksia Islame e Kosovs ka diskutuar kt shtje dhe ka br prgatitjet pr futjen e Edukats fetare n

26

254 DITURIa ISlaME ShTaTOR 201 Opinione

plan-programet e shkollave publike t Kosovs. Kjo shtje ka filluar q n fillim t viteve nntdhjet t shekullit q lam pas, n kohn kur filluan shenjat e para t dshtimit t sistemit komunist n ish-Jugosllavin. N at koh qe themeluar komisioni i ekspertve n nivel t Kryesis s BIK-s pr hartimin e plan-programit t Edukats fetare n sistemin e shkollave publike t Kosovs. Plan-programi ishte prgatitur dhe, po ashtu, qen prgatitura edhe shumica e teksteve shkollore si dhe literatura prkatse. vlen t theksohet se shkaku pse u shty pr m von aplikimi i ktij plan-programi, ishte gjendja e vshtir politike q po kalonte Kosova gjat atyre viteve, n nj an, si dhe arsimi vet n ann tjetr. Prandaj do krkes t Bashksis Islame t Kosovs n kt drejtim, nga ana e organeve kompetente arsyetohej se shtyhej pr nj koh, kur t vijn dit m t mira pr kosovn dhe shkolln shqipe. Vlen t theksohet se gjat ktyre viteve, kjo lnd ka br nj prvoj disavjeare, atje ku aplikohet - n shum vende evropiane, po edhe t Ballkanit, me prjashtim t Shqipris dhe Kosovs. Prandaj zhgnjimi qe i madh tek t gjith dashamirt e arsimit kur dgjonin llojlloj arsyetimesh bajate pr mosinkorporimin e Edukats fetare n shkollat publike t Kosovs, sikur kjo nuk kishte t bnte me nj interes tonin me rndsi, ku flitej pr edukimin e fmijve tan n kt koh t vshtir q po kalon kosova.

Vendimi q ishte pritur m s paku t merrej nga t zgjedhurit e popullit, do t ishte t aprovohej amendamenti dhe t krkohej prej MAShT-it formimi i komisionit prkats pr procedimin e mtutjeshm t tij. Asnj njeri q rezonon si duhet, nuk mund ta kuptoj kt rezistenc t vazhdueshme ndaj vlerave fetare. Nse dikush prej popujve duhet t ket msuar nga mohimi i vlerave fetare, duhet t jemi ne shqiptart, t cilt ende i kemi t freskta pasojat e shpalljes s Shqipris shteti i vetm ateist n bot n vitin 1967, madje at q kishte Shkodra, nuk e kishte bota, - muzeun ateist! Pr fat t keq, elita jon intelektuale, n vend q ti kundrvihej nj degjenerimi t till q bhej asokohe ndaj popullit ton, ajo i thurte lvdata Enver Hoxhs me shok, duke u mburrur me ato q bnte diktatori komunist, i cili kishte izoluar popullin e vet, vetm e vetm pr t ruajtur pushtetin. T njjtn metod po e prdorin t zgjedhurit tan sot, pa marr parasysh rrethanat e reja q kan krijuar normat demokratike dhe liria e t shprehurit. Prej 21-24 tetor, Fakulteti i Studimeve Islame i Prishtins do t jet nikoqir i seminarit treditor, organizuar nga Universitet i Vjens, katedra e Pedagogjis Islame, ku tem bosht do t jet Trajnimi i imamve dhe msuesve t edukats fetare n shkollat publike. Nj seminar i till organizohet nga nj universitet me renome dhe me nj prvoj t gjat akademike, ku Islami, edhe pse njihet si fe zyrtare q nga viti 1912, nuk konsiderohet fe e shumics s popullats, por e njerzve q emigruan n Austri n periudha t ndryshme kohe. Megjithat, Islami msohet n shkolla fillore dhe t mesme t Austris. Arsimtart e fes jan teolog t Islamit, t cilt u nnshtrohen disa trajnimeve pedagogjike pr msimdhnie. Pagesn e bn Ministria e Arsimit e Austris, sepse ata sikur t gjith qytetart e tjer i paguajn tatime shtetit, pa marr parasysh numrin e arsimtarve. Ndrkoh q ishte pr do keqardhje paraqitja e ministrit t MAShT-it, Ram Buja, para parlamentarve m 29 gusht, kur pa kurrfar llogaritjeje paraprake pohoi se, n rast se aprovohet Edukata fetare si lnd e re, duhet nj buxhet pr 1.000 arsimtar t rinj. Me kt sikur donte ti friksonte antart e parlamentit, duke mos llogaritur se buxheti i shtetit krijohet nga qytetart e Kosovs dhe nuk ka kurrfar t keqe nse ai dedikohet pr edukimin dhe arsimimin e fmijve t tyre. Pa dashur t polemizoj m tepr, dua ta prmbyll kt shkrim me vrejtjen se elita politike e Kosovs, me kto sjellje ndaj komunitetit fetar m t madh n Kosov, po krijon hapsir pr mostoleranc dhe mosdurim. Kjo padrejtsi nga rryma ekstreme mund t shfrytzohet pr t shprehur mllefin e tyre, si ishim dshmitar n javt dhe ditt e kaluara.

Opinione 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

27

Turp pr profesort e shkolls Sami Frashri*

Fejsal Spahiu Ishin t shumt njerzit me allma n koka q n luftn e fundit pr lirim, hoqn allmat e i lan familjet e tyre, dhe rrokn armt n mbrojtjen e atdheut ton t shtrenjt, prandaj nuk sht e logjikshme t thuhet se kta njerz mohojn identitetin shqiptar

shtja e futjes s Edukats fetare n shkollat publike sht shndrruar n nj debat t ashpr si tek ne , ashtu edhe n vendet e tjera evropiane dhe botrore. Nj prej synimeve parsore t arsimimit sht q fmijve tu jepen njohuri rreth gjrave t ndryshme, por n t njjtn koh t rrit interesimin e tyre q nprmjet dituris dhe msimit, t kuptojn m mir gjrat q ata besojn, ose i veprojn t rriturit. Nisur nga ky fakt, fmijt kan t drejt dhe kan nevoj q tu jepen njohuri t nevojshme pr t kuptuar rolin e fes si nj pjes e kulturs n vendin ku ata jetojn, por n t njjtn koh ata duhet t mbrohen edhe nga indoktrinimi q mund t vij nga msuesit e tyre ose zyrtart e ndryshm shkollor. Disa dit m par n mjetet e informacionit lexova nj komunikat t lshuar nga kshilli i arsimtarve t shkolls Sami Frashri t Prishtins, komunikat kjo e cila pr mua, si nj besimtar musliman dhe shqiptar, ishte shum fyese dhe prmuse. N kt komunikat t lshuar nga arsimtart e ksaj shkolle, ndr t tjera, thuhet : MASHT-i ka shtruar para vetes detyrn q arsimi yn t barazohet me arsimin e vendeve m t prparuara t Evrops dhe bots, duke synuar Sistemin e Bolonjs. N kt sistem nuk mund t hyhet me allm e shami, por me cilsi t lart n msim. Ky konstatim i ktyre t ashtuquajturve arsimtar jo vetm q sht fyerje pr besimtart islam duke i prshkruar ata si njerz t allms e t paditur, por n t njjtn koh tregon se larg kan mbetur kta arsimtar nga arsimimi i mirfillt evropian dhe botror.

T nderuar arsimtar, sa pr tju informuar ju, nse nuk e keni ditur, nnshkrues t sistemit t Bolonjs jan disa shtete, si : Gjermania, Norvegjia, Franca etj.. Kto vende q aplikojn sistemin e Bolonjs dhe punojn sipas parimeve t tij, n t njjtn koh n arsimimin e tyre parauniversitar, e kan t inkorporuar edhe lndn e Edukats fetare dhe kjo nuk u ka shkaktuar aspak probleme. Shtetet t cilave po u referoheni ju, si Gjermania, Austria, Zvicra, Belgjika, Norvegjia, Finlanda, Danimarka, Suedia, Greqia, Polonia, Mbretria e Bashkuar e shum e shum shtete t tjera t prparuara, lejojn dhe praktikojn lndn e Edukats fetare n shkollat publike prej nj kohe t gjat, prandaj, thn thjesht, ky argument juaji, se me futjen e Edukats fetare do t mbeteshim edhe m tepr mbrapa shteteve t prparuara, nuk qndron dhe sht argument i vjetruar, t cilit i ka dal ngjyra q prej kohs s komunizmit. Pr m tepr, futja e ksaj lnde vetm sa do ta prafronte sistemin ton arsimor me at prndimor. Feja rrit besimin e ndrsjell Ktu do t prmendja edhe nj udhzues t lshuar dhe t miratuar nga OSBE-ja n vitin 2007, me emrtimin TOLEDO,, q ka t bj me msimdhnien e fes n shkollat publike (dokumenti ISBN 83-60190-48-8), i prgatitur nga nj panel ekspertsh t OSBE-s pr lirin e fes dhe besimit. Ky Udhzues jep disa rekomandime. Prfundimet dhe Rekomandimet e ktij udhzuesi jan:

* Gjimnazi n Prishtin

28

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 Opinione

1. Njohurit rreth feve dhe besimeve mund t forcojn vlersimin dhe rndsin e respektit pr t drejtn e gjithkujt pr lirin e fes a besimit, ato arrjn pr t nxitur t kuptuarit e diversitetit shoqror dhe, n t njjtn koh, rritjen e kohezionit social. 2. Njohurit rreth feve dhe besimeve kan potenciale t vlefshme pr t zvogluar konfliktet q bazohen mbi mungesn e kuptimit pr bindjet e t tjerve, dhe pr inkurajimin e respektit pr t drejtat e tyre. 3. Njohuria rreth feve dhe besimeve sht nj pjes thelbsore e nj arsimimi cilsor. sht e nevojshme pr t kuptuarit m t mir t historis, letrsis dhe artit t kombeve, dhe mund t jet e dobishme pr zgjerimin e horizonteve kulturore dhe thellimin e pr nj deprtim n kompleksitetet e s kaluars dhe t s tashmes. Kjo sa i prket lnds fetare, ndrsa, sa pr shamit dhe allmat, kundr t cilave jeni ju kaq shum, krahas Deklarats s Prgjithshme t t Drejtave t Njeriut t OKB-s (miratuar n vitin 1948) dhe Konvents Evropiane pr t Drejtat e Njeriut dhe Lirit Fondamentale (1950), ekzistojn edhe dy dokumente t tjera t rndsishme, Konventa e OKB-s mbi t Drejtat e Fmijve (1989) dhe Deklarata e KB mbi eliminimin e t gjitha formave t intolerancs dhe diskriminimit, t bazuara n baz t fes ose besimit (1981). T gjitha kto marrveshje t rndsishme ndrkombtare t t drejtave t njeriut afirmojn dhe garantojn t drejtn e liris s mendimit, ndrgjegjes, besimit dhe fes, duke prfshir ktu edhe t drejtn e personave pr t manifestuar fen e tyre ( me fjal t tjera t drejtn pr nj fe dhe pr ta shprehur at n mnyra t ndryshme, prfshir edhe at prmes msimit) si dhe t drejtn pr t ndryshuar fen, kurse shteti ka nj prgjegjsi pr t siguruar q kto t drejta t respektohen dhe t mbrohen (UDHR, nenet 18e 19, ECHRFF, nenet 9 e 10). n komunikat po ashtu thuhet:Bik dhe disa grupe ekstreme, po tentojn q ta fusin n shkollat publike shqipe lndn e fes islame t kamufluar si lnd t Edukats Fetare.... Me aq sa jam n dijeni un, arsimtar t nderuar, BIK spo krkon e as q ka krkuar ta fus n shkollat publike vetm lndn e fes islame, por ka krkuar futjen e Edukats fetare, ku prfshihen t gjitha fet -Katolike, Ortodokse dhe Myslimane, prandaj nuk e kuptoj pse thoni vetm fen islame. dhe, pr m tepr, mos kini frik nga kjo lnd, se nuk do ti bj t gjith me allm e shami, por synon q nxnsit t marrin njohurit elementare rreth feve q ata besojn, dhe ndoshta pikrisht kjo lnd do t na ndihmoj ne si shoqri q t largojm dhunn, drogn, alkoolin dhe duhanin nga shkollat tona publike, dukuri kto t shmtuara, q duket se

ju keni dshtuar plotsisht pr luftimin e ktyre dukurive dhe eliminimin nga shkolla shqipe. Dhe, sa pr ta br edhe m fyese dhe ironizuese kt komunikat, n t thuhet : komuniteti islamik po e mohon identitetin shqiptar, gj t ciln na e kan mohuar n t kaluarn pushtetet despotike t sulltanve t Turqis dhe krajlve t Serbis. Prandaj ata q e mohojn identitetin ton kombtar, nuk mundn as nuk din ta edukojn drejt brezin e ri.... E dini n far m ngjajn kto fjal? Kto fjal m kthejn mbrapa n vitet 50-80 dhe m prkujtojn propagandat e proletariatit t PPSHs me diktatorin enver hoxha n krye. Zotrinj t nderuar, jam i vetdijshm dhe moj lart kontributin dhe sakrificat tuaja pr mbrojtjen dhe kultivimin e shkolls shqipe, posarisht gjat viteve 90 dhe besoj thell se kto prpjekje vshtir q mund t krahasohen, por kini kujdes, kam nj porosi pr ju, edhe pse ndoshta kjo porosi sht dgjuar shum deri sot: Ju lutem, Mos shkelni gjakun e dshmorve! Sepse ishin t shumt njerzit me allma n koka q n luftn e fundit pr lirim, hoqn allmat e i lan familjet e tyre, dhe rrokn armt

Opinione 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

29

n mbrojtjen e atdheut ton t shtrenjt, prandaj nuk sht e logjikshme t thuhet se kta njerz mohojn identitetin shqiptar. Po ashtu, t nderuar, jua kujtoj se kta njerz me allma n kokat e tyre, i lshuan objektet e tyre pr tu prdorur si universitete, spitale, konvikte, salla kuvendesh etj., sikur veproi medreseja e mesme Alauddin e Prishtins. Pr m tepr, edhe vet shkolla juaj mban emrin e nj rilindasi t shquar, pjestar i ktij besimi q ju e fyeni me allm e shami. Ju lutem, m gjeni nj Hoxh (imam) me allm n kok q ka mohuar identitetin e tij t shqiptarit dhe, mos harroni se ne jemi dhe do t mbetemi krenar pr faktin q jemi shqiptar dhe kt t drejt nuk do ta lejojm q t na e mohoj askush. Un prsonalisht e konsideroj veten si shqiptar q i prkas besimit islam, q e do vendin e tij, dhe jam n gjendje ta mbroj at nga dokush q e sulmon at dhe popullatn e tij, pa dallim religjioni. Un personalisht skam asgj t keqe me ata q thon se jan kundr futjes s lnds fetare n shkollat publike, madje madje mund edhe ti mirkuptoj dhe

mendimin e tyre ta marr si bindje personale t nj grupi t vogl individsh, por n letrn e ktij kshilli fyhet rnd komuniteti musliman n kosov dhe pr t thuhen t pavrteta, dhe kjo n mnyr shum t paprgjegjshme. N t njjtn koh, edhe si prind, shfaq frikn time personale dhe nuk do t dshiroja q nesr dikush t fyente n t njjtn mnyr fmijn tim n shkoll, vetm e vetm pr shkak t besimit t tij. Kjo praktik duhet hequr nga fjalori yn sa m par q sht e mundur, sepse rrezikon thell t rrnoj at pr se ky popull dallohet si shembull pr popujt e tjer dhe q e ka trashguar n shekuj - pr tolerancn dhe mirkuptimin fetar. Prandaj, nprmjet ktij reagimi, krkoj nga ky kshill arsimtarsh q t prmbahen nga deklaratat e ktilla ekstremiste, johumane dhe aspak tolerante, madje dhe fyese, dhe q n t njjtn koh ti krkojn falje komunitetit mysliman n Kosov dhe BIK-s pr fyerjet q u adresojn dhe n kt mnyr edhe kta arsimtar t kontribuojn n ruajtjen e tolerancs ndrfetare q e ka mbrojtur dhe trashguar ky popull deri m sot, brez pas brezi.

30

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 aktualitet

Grat kundr t drejtave t grave

rexhep lushta Prmes religjionit njohim rndsin e jets, realitetin, vleftn dhe bukurin e saj. (Masarik). oht e fundit jemi dshmitar t nj sulmi t turpshm ndaj femrs muslimane dhe t shkeljes flagrante t t drejtave t tyre. Fatkeqsia m e madhe sht se kjo shkelje e t drejtave t tyre vjen pikrisht nga ata/ato q bjn thirrje dhe trumbetojn n emr t mbrojtjes s t drejtave t njeriut n prgjithsi dhe t femrs n veanti. M tronditi shum nj shkrim n t prditshmen kosovare Zri, me titullin Grat intelektuale kundr fes n shkolla. Po e shtroj nj pyetje: A thua far intelektualizmi tregojn ato gra, n fakt cili sht niveli intelektual i tyre, dhe far nnkuptojn ato me termin intelektual? Kam pasur fatin q nj numr t tyre ti njoh edhe nga afr, nga angazhimet q kam pasur n shoqrin civile. E moj dhe vlersoj angazhimin dhe punn e tyre n shoqri, por kjo kurrsesi nuk u jep t drejt q t shkelin mbi t drejtn elementare t grave myslimane. Edhe pse me Kushtetut, Kosova prcaktohet si nj shtet laik, mbajtja e shamis dhe futja e msimbesimit nuk e nxjerr Kosovn nga laiciteti i saj, ashtu sikurse nuk i ka nxjerr as shtetet prreth, n t cilat Edukata fetare ka koh q aplikohet npr shkollat publike. Nse grat n Angli n fillim t shekullit 20 jan ngritur dhe kan br revolucion pr ti mbrojtur t drejat e tyre t cilat i shkelnin shtetet n bashkpunim me kishn, sot n botn e modernizuar, n kohn kur t gjith s bashku duhet t ngrihemi dhe t luftojm dukurin e trafikimit me qenie njerzore, me femrn n veanti, sot dalin pseudo-intelektualet dhe,

n emr t mbrojtjes s kombit dhe vlerave t shtetit, kundrshtojn realizimin e s drejts elementare t femres myslimane. N kt rast ato, n vend q t dalin e t mbrojn dhe t prkrahin t drejtn e tyre, ato grave u mohojn dy prej t drejtave elementare. 1. Praktimi i lirshm i fes (i garantuar me ligj dhe kushtetut si dhe me konventa ndrkombtare) neni 38 (liria e Besimit, e ndrgjegjes dhe e Fes) 1. Liria e besimit, e ndrgjegjes dhe e fes, sht e garantuar. 2. Liria e besimit, e ndrgjegjes dhe e fes ngrthen t drejtn pr t pranuar dhe pr t manifestuar fen, t drejtn pr t shfaqur bindjet personale dhe t drejtn pr t pranuar ose refuzuar pr t qen antar i nj bashksie ose grupi fetar. 3. Askush nuk mund t detyrohet ose t ndalohet, n kundrshtim me ndrgjegjen e vet, q t marr pjes n praktikimin e fes si dhe t bj publike bindjet ose besimin e tij/saj. (Kushtetuta e Kosovs) neni 9 - liria e mendimit, e ndrgjegjes dhe e fes dokush ka t drejtn e liris s mendimit, t ndrgjegjes e t fes. dokush mund t praktikoj besimin fetar publikisht ose privatisht, dhe ta ndryshoj at, nse dshiron. (Konventa Ndrkombtare pr t Drejtat e Njeriut, miratuar n Rom n vitin 1950)

aktualitet 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

31

2. E drejta pr arsimin (e drejt kjo po ashtu e garantuar me ligj dhe me konventa ndrkombtare) Askujt nuk mund ti mohohet e drejta e arsimit. Shteti, n ushtrimin e funksioneve q merr prsipr n fushn e edukimit dhe t arsimit, respekton t drejtn e prindrve pr t siguruar kt edukim dhe arsim n prputhje me bindjet e tyre fetare dhe filozofike. (Konventa Europiane pr Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut dhe t lirive themelore dhe Protokollet, Protokolli Nr. 1) kush po i shkel kushtetutn e kosovs dhe Konventat Ndrkombtare mbi t Drejtat e Njeriut?! Po i referohen mbrojtjes s vlerave kombtare! Cili sht degradimi i ktyre vlerave nse nj femr mban shami n kok ? Nse kthehemi n histori dhe i parashtrojm vetes pyetjen: A thua nnat dhe motrat tona, t cilat kishin shami n kok, nuk paskan qen shqiptare, nuk paskan ditur se far jan vlerat kombtare? Fatkeqsi! Na sht br nj refren monoton, t cilin e degjojm shpesh: Kosova ka 3 fe. Jo - Kosova ka 2 fe, Islame me mbi 93% dhe Krishtere, e ndar n dy fraksione (ortodoks dhe katolik ). Ktu kam nj pyetje: A thua kush kontribuon pr tolerancn ndrfetare n nj vend ku konfesionet jan t prziera?

Muslimant shkaktar t tolerancs fetare Natyrisht q shumica ndikon doher n ruajtjen dhe kultivimin e tolerancs, dhe fatmirsisht, n Kosov shumica myslimane kemi ndikuar n ruajtjen dhe kultivimin e tolerancs fetare, jo vetm pr faktin q, si thon, shqiptart i kan dhn kombit prparsi para fes, por edhe q feja ka ndikuar n kultivimin e patriotizmit kombtar. Ja disa shembuj praktik, t cilt edhe intelektualet tona i din, por q po bhen se nuk i din. Shqiptart t cilt u deportuan me dhun nga komunistt n Shqipri dhe ish Jugosllavi, u larguan n Turqi dhe n vendet arabe, - ndjenjn e patriotizmit e kultivuan me fanatizmin m t madh, dhe mu pr kt arsye ende sot e ksaj dite n vendet arabe (Siri, Liban, Jordani, etj.) shqiptart e quajn vetn ARNAUT ose ALBAN. Po ashtu edhe n Turqi ka vendbanime t shumta, ku shqiptart mysliman kan ruajtur gjuhn dhe kulturn e tyre. N ann tjetr, kemi rastin e shqiptarve t maqedonis, t cilt me pranimin e fes s krishter, u asimiluan n sllav, si dhe rastet m t freskta i kemi n vitet 90, kur nj numr i konsiderueshm i familjeve shqiptare me prkatsi fetare katolike, emigruan n Kroaci dhe u regjistruan si kroat e harruan kombin dhe gjuhn e tyreKy sht realiteti. Kam bindjen se, sikur struktura e popullats te ishte e kundrt, do t kishim vertet jotoleranc

32

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 aktualitet

fetare dhe ndoshta do t vinte puna q t ndodhte sikur n irlandn veriore... Kto intelektualet tona po i pengon shamia n kokn e nj femre muslimane, e nuk po i pengon fakti se n do cep t Kosovs, po dhe n zyrat e Qeveris se saj ndodhen fotot dhe bustet e Gonxhe Bojaxhiut, me kokn t mbuluar me shami! far absurdi!!!, A thua kjo nuk qenka degradim i vlerave kombtare dhe shtetrore? A nuk prbn kjo thyerje t laicizmit?! Po ashtu nuk i penguaka lakuriqsia q ka marr prmasa t mdha, ndonse nuk ka t bj asgj me kulturn dhe traditn shqiptare. n kt aspekt ua kemi kaluar edhe vendeve perndimore, po askush nuk e ngre zrin kundr ksaj dukurie, e cila sht e prhapur jasht mase n shkollat tona, dhe, sht edhe m keq, n televizionet tona shfaqen pr do dit moderatore t ndryshme gjysmlakuriqe, q udhheqin emisione; ato kan veshje t tilla, saq edhe mysafirt e ftuar n studio, turprohen shpesh...ky sht realiteti yn dhe askush nuk e ngre zrin kundr ksaj dukurie t shmtuar, fatkeqsisht!... E po i pengua kaq edukimi fetar n shkolla, pse?! jo frik nga arsimimi fetar Nj shprehje arabe thot: Njeriu sht armik i asaj q nuk e njeh. Intelektualet tona, duke qen injorante pr vlerat dhe mirsit e fes, ngrihen e bjn thirrje pr t penguar msimbesimin n shkolla, me etiketime t ndryshme, jo- se ndahen femijt n shkolla, jo - se ne jemi shqiptar, i kemi 3 fe, jo kjo e jo ajo. Pse po i friksohen edukimit fetar? Realisht, frika prej Islamit nuk daton sot. Ajo sht e hershme sa edhe vet Islami. Q prej shfaqjes n skenn njerzore, Islami u trajtua armiqsisht nga nj pjes e njerzve. Shkaku ishte se Islami kishte sjell nj sistem t ri vlerash, q prbnin nj ndryshim rrnjsor n sistemin shoqror, e q nnkuptonte se shum njerzve q kishin keqprdorur situatn dhe pozitn, po u vinte fundi. Ksisoj, ata nuk qndruan duarkryq, po n klubet e tyre t athershme u mblodhn dhe diskutuan pr format e rezistencs ndaj Islamit. Ishte ide e prgjithshme se Islami po mohonte t kaluarn e baballarve. Nj gj e till po ndodh edhe ktu, dhe kjo sht arsyeja pse i friksohen fes. Islami sht nj fe komplete, e cila shoqris njerzore i ofron modelet me t prsosura t zhvillimit t jets, dhe kjo n t gjitha aspektet. Kt mbase e dshmon fuqishm historia dhe realiteti, se sikur Islami nuk ka arritur asnj fe ti mbijetoj kohs. Madje Islami edhe sot e ksaj dite mahnit mendjet e ndritura, kshtu q n kohn kur luftohet nga nj an, n ann tjetr shohim njerz q prqafojn at nga t gjitha ant e bots.

Feja nuk sht ajo q ato dhe bashkmendimtaret e tyre mendojn, dika q i l njerzit t prapambetur, por sht ajo q burimin e ka nga Krijuesi i Gjithdijshm, i Cili, kur e krijoi njeriun, ia msoi emrat e do sendi, dhe n Kuran Urdhrin e par e dha pr msim, studim, edukim. Si mund t jet kjo nj fe e cila promovon vlerat e dijes dhe kulturs - e prapambetur? Ne sot jemi dshmitar se nxnsit ton n shkolla msojn, por edukata e tyre sht nn do nivel. Kjo nga fakti se edukats morale nuk i kushtohet aspak rndsi dhe mu pr kt jemi dshmitar t asaj se nepr shkollat tona ndodhin do dit eksese nga m t ndryshmet - rrahje, therje, prdorim droge, prostitucion, duhani sht br dukuri e rndomt, prdorimi i alkoolit npr mbrmje t maturs etj. A ktyre u thon kultur dhe vler kombtare?! Sot jemi n shekullin e shkencs dhe dijes, e jo n kohn e komunizmit dhe injorancs, jo n kohn e urrejtjes, prandaj deri kur do t vazhdojn kto ofendime dhe shkelje t t drejtave t popullats shumic, a do t bhemi sikur vitet 50 t shekullit q shkoi, kur jugosllavt vran dhe masakruan shqiptar mysliman vetm e vetm se u munduan t mbronin nderin dhe fen e tyre... Sa e sa femra shqiptare u torturua dhe u munduan nga serbosllavt vetm e vetm sepse ishin myslimane dhe sepse n kok mbanin shamin... Mos po i harrojn intelektualet tona ato q n emr t t drejtave t njeriut bjn thirrje pr shkeljen e t drejtave t tyre, - nj gj t till? Ata q klithin kundr fes, n emr t interesave kombtare, jan dy shekuj prapa (Nexhmedin Spahiu) Duke mos dasht t vazhdoj t merrem me budallallqet e pseudo-intelektualeve, E lus Zotin e gjithsis q t na vetdijsoj dhe t na bj t drejt n gjykimet tona dhe veprimet tona, ndrsa nga udhheqsit tan krkoj ta respektojn amanetin q ua kan ln myslimant, dhe t mos harrojn se prkatsin fetare t nj vendi e prcakton shumica e popullsis, prandaj, simbas ksaj, edhe Kosova n baz t prqindjes s popullats s saj, n mnyr t natyrshme sht vend islam. Dhe, n fund, ku ishin kto intelektuale q nuk e ngritn zrin e tyre kur u rrzua nj nga shkollat m t vjetra t kryeqytetit, pr tu ngritur aty katedralja, krejtsisht politike. Pse askush nuk tha asnj fjal, pse askush nuk e ngriti zrin q n do cep t Kosovs u ngrit nga nj bust i Gonxhe Bojaxhiut, e cila simbolizon fen e krishter n Kosovn ton laike... Si duket, tr kjo pr to qenka kultur, kurse Islami na qenka prapambeturi.. Turp !!! Po e prmbyll me nj thnie shum domethnse: Prmes religjionit njohim rndsin e jets, realitetin, vleftn dhe bukurin e saj. (Masarik).

Islami n koh 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

33

Fenomeni i islamofobis
Davor Marko Islamofobia. Profesori i universitetit t Amsterdamit Marcel Maussen konsideron se ky term unifikon format e ndryshme t diskriminimit, duke sugjeruar q t gjith ata kan amzn e prbashkt ideologjike, kurse ky sht fryma irracionale (fobia) nga Islami. diskursin modern dhe shekullar antiislam, islamofobia n mas t madhe sht shtrir pas 11 shtatorit 2001, sidomos n vendet e Evrops Perndimore, t cilat i konsiderojm brtham t Bashksis s tanishme Evropiane. Me islamofobin nga kjo periudh jan me bollk retorika dhe argumentimi n mbrojtje t legjislativit t ri, i cili ishte jashtzakonisht diskriminues ndaj myslimanve evropian. Aty, para s gjithash, mendohet n setin e ligjeve antiterroriste, ligje t cilat kan t bjn me ndalimin e paraqitje publikisht t simboleve religjioze, protestat dhe reaksionet e pamatura kundr ndrtimit t xhamive. Duke prshkruar kt nocion, relativisht, t ri, Kate Zebiri, ligjruese n Studimet Arabe dhe Islame n Shkolln e Studimeve Orientale dhe Afrikane n Londr, pr islamofobin shkruan se ky sht emrtim pr at q na duket se sht fenomen me shum fytyra, sht m i dukshmi kur sht fjala pr prezantimin e Islamit n mediet perndimore, po fenomen i cili ka historin e tij dhe ajo shkon madje q nga periudha e Kryqzatave dhe Inkuizicionit dhe deri te imperializmi dhe sionizmi. Ajo gjithashtu u shrben synimeve ideologjike n Evrop, duke marr parasysh se komentohet edhe si koncept i fuqishm politik , i cili realitetin ia nnshtron friks dhe, do t thoshin disa, bazohet n konceptin e prhapur t ndarjes n ne dhe ata. Disa autor m me dshir flasin pr disponimin antimysliman dhe pr format e ndryshme t diskriminimit e t dhuns kundr myslimanve dhe institucioneve apo simboleve islame, sesa q prdorin shprehjen

islamofobia. Debati pr legjitimitetin e prdorimit t ktij termi sht mjaft i shtrir dhe shpesh, n kuadr t tij, shtrohet pyetja si t dallohet islamofobia nga termat e tjer, t cilt gjithashtu nnkuptojn format e diskriminimit, si jan antiislamizmi, ksenofobia etj.. Profesori i Universitetit t Amsterdamit Marcel Maussen konsideron se ky term unifikon format e ndryshme t diskriminimit, duke sugjeruar q t gjith ata kan amzn e prbashkt ideologjike, kurse ky sht fryma irracionale (fobia) nga Islami. Islamofobia merr forma t ndryshme dhe interpretohet ndryshe n varsi nga konteksti n t cilin shfaqet dhe prkufizohet. Faktort potencial t ndikimit n prkufizimin e forms s saj, pak-a-shum edhe t prmbajtjes, jan mjedisi apo konteksti n t cilin ajo shfaqet (karakteri i shoqris/ shtetit, para s gjithash), konteksti ndrkombtar, pozita shoqrore e bashksis myslimane, statusi i religjionit n sfern publike, diskriminimi n baz t religjionit, politikat emigruese dhe zhvillimi i politikave q prkrahin t kuptuarit multikultural dhe realitetin e till jetsor. Evropa djepi i jotolerancs Si kan treguar rezultatet e studimit Islamofobia n Evropn Perndimore, pasqyra e myslimanve evropian formohet nprmjet katr aspekteve kye: 1. Shumica e myslimanve n Evrop jan emigrant, duke mos marr parasysh nse jan brezi i par, i dyt apo i tret i emigrantve; 2. Ata u prkasin etnive dhe kulturave t ndryshme;

34

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 Islami n koh

3. N shumicn e vendeve t zhvilluara t Evrops pjestart e bashksis muslimane jan, duke shikuar n mnyr t prgjithsuar, t margjinalizuar n mnyr socio-ekonomike dhe prfundimisht: 4. Integrimi i tyre n shoqrin evropiane shikohet nprmjet pasqyrs dominuese negative, e cila i referohet prapambetjes s fes s tyre, luftrave dhe terrorizmit. Kto jan shkaqet pr shkak t t cilave islamofobia pajtohet me format e tjera t diskriminimit si jan ksenofobia, politikat antimigruese, shprfillja e dallimeve t kulturave dhe masave t padrejta dhe absurde antiterroriste, t cilat shum vende i kan futur pas sulmit t 11 Shtatorit. n forumin Botror ekonomik n davos, n fillim t vitit 2008, sht paraqitur studimi i hollsishm pr marrdhniet e islamit dhe Perndimit, m i vllimshmi deri tash. Gjetja kryesore, sipas Klaus Schwabit, themeluesit dhe kryetarit t forumit Botror ekonomik, sht shqetsuese, sepse tregon se si jazi ndrmjet vendeve islame dhe perndimore sht gjithnj e m i thell. Koordinatori i ktij studimi ishte John DeGioi, kryetari i universitetit Georgetown t Uashingtonit, kurse ndr autort kan qen edhe princesha Lolowah, e bija e ish-mbretit saudit Fejsal, ministrja e punve t jashtme izraelite Tzipi Livni dhe princi norvegjez Haakan. Pjesn anketuese t hulumtimit n 21 vende e bri Gallupi, kurse analizn e prmbajtjes mediale me qllim q ta verifikonin se si njoftojn mediet pr kulturat e t tjerve, e ka br ekipi i analistve nga instituti zviceran Media Tenor. Autort e studimit konsiderojn se friksimet nga kontakti me kulturat rrjedhin dhe jan intensifikuar pr shkak t rrezikimit t identitetit kulturor evropian pr arsye t shprnguljes s forcuar t njerzve nga vendet islame. Nga ana tjetr, shumica e t anketuarve n Palestin (84%) dhe Egjipt (80 %) konsiderojn se Perndimi nuk e respekton Botn Myslimane, kurse 82% t amerikanve, shumica n Evrop dhe 73% t izraelitve konsiderohen t parespektuar nga ana e myslimanve. Analiz interesante ka br edhe Qendra pr Studime Politike Evropiane (CEPS - Center for European Policy Studies), t ciln e ka promovuar n fillim t vitit 2008 n Bruksel me titull Islami politik dhe politika e jashtme evropiane perspektivat e demokracive myslimane n Mediteran. Ky studim nuk merret vetm me demokracit myslimane, por edhe me konsideratn e BE-s n kto vende, q sht rrnuar mjaft, sidomos pr shkak t raportit t BE-s ndaj pranimit t Turqis si antare dhe ndrprerjes s ndihms pr qeverin e Hamasit n Palestin. Megjithat, nami i BE-s sht mjaft m i favorshm nga ai q gzon ShBA n vendet myslimane. Krahas qllimit q t prezantohen rezultatet e studimit, Konferenca n Bruksel qe

e parashikuar edhe pr nj debat m t gjer pr pozitn dhe diskriminimin e myslimanve n BE. Si e tha Emine Bozkurt, delegate socialiste n Parlamentin Evropian nga Holanda, n BE vrehet nj indiferenc shqetsuese ndaj njerzve t fes islame. Sipas fjalve t saj, n disa vende myslimant mbajn vend m t dobt n tregjet e puns, kurse n shkolla jan m pak t suksesshm dhe m vshtir hyjn n institucionet e shoqris. N Holand, theksoi Bozkurt si shembull, ka dyfish m shum t papun t huaj me prejardhje myslimane, e shkaqet pr kt jan diskriminimi dhe islamofobia. Nj hulumtim pak m i hershm, i aplikuar n Gjermani, tregoi se qndrimet ndaj pjestarve t bashksis myslimane nga viti n vit po bhen jashtzakonisht negative. Rezultatet kan treguar se islamofobia ekziston n form latente, dhe kt e ilustrojn t dhnat se n vitin 2004, 70% t t anketuarve patn konsideruar se kultura myslimane nuk pajtohet me shoqrin perndimore; 58% nuk i dshironin myslimant si fqinj; dhe 39% n mnyr t prgjithshme patn shprehur mosbesimin e tyre ndaj bashksis myslimane. Pas shtatorit t vitit 2001, masat emigruese jan ashprsuar n legjislativin e shum vendeve, m s shumti pr t dekurajuar mbetjen e pakics myslimane n ato vende. N Franc politika e re emigruese ka hequr mundsin e krkimit t azilit, ka dobsuar politikn e trheqjes s familjeve, dhe ka br q emigrantt e padshiruar mund t dbohen leht nga vendi. Ligji i ri pr emigrimin n Gjermani, i cili hyri n fuqi m 1 janar 2005, kishte pr qllim rritjen e emigrantve me kualifikime t larta, rregullimin e krkess s azilit, deprtimin e lehtsuar, heqjen e lejeve pr qndrim dhe verifikimin e detyrueshm t prejardhjes.

Islami n koh 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

35

Edhe pse pushteti n Gjermani ka theksuar se bartja e shamis nuk sht e ndaluar n shkollat publike, n raportin e Komisionit Evropian kundr racizmit dhe jotolerancs (European Commision against Racism and Intolerance ECRI) qndron se imponimi i rregullave rigoroze t mirsjelljes, t cilat jan kundr bartjes s shamis n shkolla, ka ndikuar q vajzat myslimane t jen penguar pr tu shkolluar n institucione t caktuara, q sht diskriminim. N mnyr dika m t prgjithsuar, pr kt kan raportuar organizatat myslimane, duke cekur se t gjitha prpjekjet e myslimanve q t integrohen n shoqrin gjermane, jan pritur me rezerva, sidomos nga autoritetet dhe mediet shtetrore. n rekomandimet e veta ECRI i ka sugjeruar pushtetit n Gjermani q t ndrmarrin masa efektive se si ta prballojn racizmin ekzistues dhe diskriminimin e pjestarve t bashksis myslimane aty. N lidhje me kt, pushtetit gjerman i sht trhequr vrejtja pr rekomandimet q jan dhn n Rekomandimet e prgjithshme pr politik: nr. 5, q rekomandojn nj numr t gjer masash legjislative dhe politike, t cilat do t duhet ti ndrmarr qeveria. N Franc, sipas Raportit t ECRI-s pr vitin 2004, myslimant qen nishan i dhuns s forcuar dhe deklaratave diskriminuese. Sipas Komitetit Nacional Kshillues pr t drejtat e njeriut, aktet antisemitike kan prbr shumicn me 72% t pjesmarrjes n t gjitha veprat e krimit dhe dhuns raciste t evidentuara n vitin 2003. Disa raporte kan treguar se shtja ka ecur prpara nga ndjenjat antimigruese dhe aktet e racizmit t drejtuara nga ardhacakt nga Afrika Veriore drejt atyre, prapavija e t cilve sht myslimane. Si pasoj e ksaj, xhamit dhe varrezat myslimane jan br shpesh shnjestra sulmesh; prijsit fetar mysliman jan sulmuar edhe fizikisht, kurse krcnimet dhe qndrime t pakndshme ndaj myslimanve jan br t prditshme. Nganjher n opinion jan paraqitur paralele t pabazuara dhe identifikimi i pjestarve mysliman qytetar t Francs me terrorizimin, ekstremizmin dhe bashksin myslimane n prgjithsi. Ka pasur situata kur kjo kishte si rezultat diskriminimin direkt, sidomos n fushn e punsimit, ku pjestart e bashksis myslimane jan refuzuar pr pun pr shkak t dyshimeve t pabazuara se jan krcnues dhe terrorist potencial. Raporti i EVRI-s ka vn n dukje pjesrisht retorikn e orientuar nga kjo pr t dshmuar dhe treguar se si sht e pamundur q myslimant t integrohen n shoqrin franceze pr shkak t dallimeve evidente kulturore q i kufizon n mas t madhe religjioni i tyre, Islami. n kt raport ecri rekomandon inter alia nnshkrimin dhe ratifikimin e Protokollit nr. 12 t Konvents Evropiane pr t Drejtat e Njeriut,

me t ciln mundsohet mbrojtja e prgjithshme ligjore nga diskriminimi. Nga derrat deri te fitneja Vitin 2007 e kan shnuar peticionet n Londr, protestat n Kln, procesi gjyqsor n Marsej dhe konfliktet n Berlin, ku myslimant evropian kan hasur n rezistenc t rrept ndaj dshirs (dhe t drejts ligjore) pr t ndrtuar xhami. n arsyetimin e qndrimeve t tilla, kundrshtart e ndrtimit t xhamive kan cekur se xhamin e refuzojn si shenj t islamizimit. T tjert pohonin se minaret do t prishnin kompozicionin arkitektonik t qyteteve, q ishte nj nga argumentet n Lubjan, ku ndrtimi i xhamis sht prolonguar pr m shum se njzet vjet. Ultra t djathtt austriak, me Joerg Haiderin n krye (vdiq para do kohe), guvernator i korushks, patn marr vendimin q n kt zon austriake, t ndrrohej Ligji pr kultivimin e pamjes s vendit, me t cilin pengohet trthorazi ndrtimi i xhamive. sht interesant se fjala xhami n tekst t Ligjit nuk prmendet askund, por prmendet shprehja objekte me dimensione t veanta. Edhe pse n Korushk nuk ka krkesa pr ndrtimin e xhamis, kt ligj hajderistt e shpjeguan si mas parandalimi. Se djathtistt kan vendosur ta shptojn Botn Perndimore nga Islami, kt e tregon edhe nj nism nga austria. Si paralajmroi n fillim t vitit 2008 HeinzChristian Strache, kryetar i Partis s Liris Austriake (Freiheitlichen Partei sterreichs) shum parti t djathta nga vendet antare t Bes jan t gatshme t unifikohen n nj parti, t ciln do ta quanin Partia Liridashse Evropiane dhe synimi i saj do t ishte shptimi i Bots Perndimore nga Islami dhe krcnimet e tjera t parashikueshme. Projektin e themelimit t ksaj partie n at ast e prkrahn Fronti nacional nga Franca me Jean-Mari Le Penin n krye, Vlaams Belang flaman nga Belgjika, t ciln e udhheq Frank Vanhecke, sikur edhe Ataka nga Bullgaria, t ciln e udhheq Volen Siderov. M ekstremistt konsiderojn se faltoret myslimane jan krcnim pr siguri dhe kto i lidhin me terrorizmin. Ekstremist t till do t mund t quheshin edhe pjestart e opsioneve ultradjathtiste n Itali, para s gjithash t Ligs veriore n itali. antari i tyre, n at koh edhe senator italian, nga mesi i vitit 2007, paralajmroi organizimin e Dits s derrave, n shenj proteste kundr ndrtimit t xhamis n Bolonj. Roberto Calderoni nga Liga Veriore e orientuar antiemigracioniste, ka thn se sht i gatshm ta sjell derrin e tij, n mnyr q ta nderoj (blasfemoj) lokacionin e xhamis s ardhshme. Un dhe derri im do t jemi n dispozicion pr shtitje npr vendin ku dshirojn t ndrtojn xhami, tha Calderoni, i cili sht nnkryetar i senatit italian.

36

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 Islami n koh

Calderoni e mbajti fjaln, kurse ish-ministrja n qeverin e Italis, gjithashtu antare e Ligs Veriore, Mariella Mazzeto, nxiti nj val kritikash pr shkak t protests s saj pa vend kundr ndrtimit t xhamis n Padov. si kan transmetuar mediet, ajo dhe disa pasues i kan shtitur derrat npr vendin e caktuar pr xhami, kurse aktin e vet e ka shpjeguar si mbrojtje t identitetit krishter. Si e shpjegoi pr mediet ather Riem Spielhaus, profesoresh e Studimeve islame n universitetin Humboldt t Berlinit, tendosja u zgjua, sepse objektet fetare kan vler t madhe simbolike n Evrop, ku katedralet dhe kishat jan m s shpeshti n qendr t qytetit. Ndrtimi i xhamive, sipas saj, simbolikisht paraqet ndryshim n shoqri. Ajo hapi debatin pr shtjen se a jan ndryshimet t mira, se a duhet t jetojn myslimant ktu, madje edhe se a sht Islami fe e mir. Opinionin gjat vitit 2008 e ka lkundur edhe nj kontrovers shfaqja e filmit dhjetminutsh Fitneja, n t cilin me ton islamofobik frymojn mesazhet e urrejtjes s politikanit holandez Geert Wilders, kryetarit t Partis djathtiste t Liris. Wildersi ka theksuar, duke paralajmruar filmin, se synimi i tij nuk sht t provokoj, por t qortoj krcnimin q paraqet Islami pr Perndimin. Shprehja Fitne paraqitet n Kuran dhe prkthehet si jaz apo si prarje / Pavarsisht nga ndalesa e shfaqjes eventuale t ktij filmi nga ana e Qeveris Holandeze nga frika se shfaqja e tij do ti zemronte myslimant n Holand, ku prbjn 6% t popullsis, po n tr botn klipi sht shpallur n faqet e www.liveleak.com dhe n www.youtube.com. Qeveria e Holands u distancua, duke konsideruar q filmi nuk ka kurrfar qllimi tjetr prve ofendimit. Filmi fillon me qortimin se skenat q pasojn jan shqetsuese, kurse mbaron me prfundimin se nacizmi sht thyer m 1945, komunizmi ka rn m 1989 dhe tash sht koha q t psoj humbje ideologjia islame. Skenat e sulmeve terroriste islame jan prer me pjes nga Kurani dhe me fjalimet e prijsve radikal islam, kurse krahas incizimeve t sulmeve terroriste n Nju-Jork (2001), Madrid (2004) dhe Londr (2005), me skena autentike eksplodimesh t tmerrshme dhe trupat e viktimave, sht treguar videoincizimi nga Kosova, n t cilin shihet se si shqiptart prdhosin kishn e Shn Spasit n Prizren. N nj pjes t filmit jan treguar edhe karikaturat e Pejgamberit Muhammed me turbanin-bomb, t cilat dy vjet m par, pas publikimit n Danimark, patn nxitur reaksione gjithandej Bashksis Myslimane. Nj analiz m e vmendshme e filmit na zbulon edhe manipulimin gjat zgjedhjes s shkputjeve, ku dominojn ato radikale dhe ekstreme, t przgjedhura n mnyr t vetdijshme, si ajo e muslimanve t rinj, t cilt n demonstrata bartin

mbishkrime Zoti e bekoft Hitlerin, Liri, shko n ferr. Pastaj incizimi i myslimanes trevjeare, e cila flet me ofendim pr hebrenjt, skena e ndshkrimit me gur (rrexhmit) t femrave etj.. Qysh ditn e par filmin e patn shikuar mbi katr milion njerz. N anketn q ka br televizioni RTL, 54 % e holandezve kan deklaruar se filmi duhet t shfaqet, 76% nga ky numr konsiderojn se kjo do t mund ti rriste tensionet ndrmjet myslimanve dhe jomyslimanve, kurse 74 % se kjo do ti rrezikonte raportet me vendet arabe. Pasuan reaksione t ashpra. n Pakistan doln n rrug n protesta me qindra njerz, kurse ambasadorit holandez n Islamabad iu dorzua nota protestuese. Alaeddin Boroujerdi, kreu i Komisionit pr politik t jashtme n Iran, paralajmroi protesta t mdha edhe n Teheran, po edhe rivshtrimin e raporteve t iranit me holandn. Paknaqsin e vet e shprehn edhe Ban Ki-mun, Sekretari i Prgjithshm i OKB-s, sikur edhe Kshilli i Evrops, i cili ka vlersuar se fjala sht pr nj manipulim q sht bazuar n eksploatimin e friks. Mbulesa: Praktika religjioze si objekt i diskriminimit Besohet se debati pr kufizimin e bartjes s shamis sht njri prej m t prhapurve kur sht pr sa i prket qndrimit, jo rrall armiqsor, ndaj myslimanve n Evrop. Pushtetet n disa shtete (Franc, Turqi, si edhe n disa Lande gjermane), mbulesn e konsiderojn nj akt t dukshm t praktiks religjioze te myslimanet, krcnim pr demokracin, shekullarizmin, duke e ndaluar kt praktik pa arsyetimin prkats. Ligjvnsit e ligjeve dhe dispozitave t tilla restriktive, thuajse jan t verbr pr shkaqet e vrteta t mbulimit. Madje sot sht br edhe trend n opinion q me praktikn e sinqert dhe t parrezikshme religjioze, si sht mbulesa, t lidhen sulmet e tmerrshme me bomba dhe terroriste, vrasjet fetarisht t motivuara. Femrn e mbuluar n fotografi, karikatur apo ilustrim, sot n mnyr automatike do ta identifikojm me Islamin, por mendimi i par pr Islamin e till, me t cilin po identifikohemi, do t jet refuzues, sepse Islami i till sht i prapambetur dhe konservativ, diskriminues dhe i vjetruar. Bartja e shamis n publik, sidomos n institucionet publike dhe shtetrore, konsiderohet rrezik dhe krcnim pr sistemin demokratik t bazuar n parimet shekullariste. Femrat e fes islame, t cilat jetojn n Evropn Perndimore, bartjen e shamis e konsiderojn pjes t identitetit t vet. Por, ka edhe raste kur mbulesa u sht imponuar nga ana rigoroze patriarkale e familjes. Kur bhet fjal pr mbulesn, diskriminimi mund t shfaqet n dy nivele. Nga nj an, akti i mbulimit mund t konsiderohet simbol i shkeljes s qart t t drejtave t femrs, po dhe diskriminim i femrave n prgjithsi. Argumentet e ktilla jo

Islami n koh 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

37

rrall shprfillin faktin se ka shum myslimane q mbulohen me vullnetin e tyre duke e konsideruar kt, pjes t identitetit t tyre. Nga ana tjetr, ndalimi i bartjes s shamis diskriminon edhe ato femra t cilat, krahas lidhjes identifikuese, n mbules shohin edhe praktikn e tyre t prditshme fetare. Duke iu referuar javores gjermane Der Spiegel, nga shtatori i vitit 2003, raporti periodik pr islamofobin thekson se si n Gjermani 53% t t anketuarve jan deklaruar kundr mbulimit t arsimtareve n shkollat shtetrore. Gjithashtu, anketa nga viti 2000 n Qendrn pr Studime n Turqi (Centre for Studies on Turkey), e kryer ndr 2000 qytetar e qytetare me prejardhje turke n Gjermani, tregon se 27.2% t turqve t intervistuar besojn se myslimanet do t duhej t mbulohen kur paraqiten n publik. Po kjo anket tregon se debati pr mbulesn n Gjermani, shpesh i prmbushur edhe me emocione, ka prodhuar gjendjen q sht rritur numri i atyre q jan prkrahs t mbulimit. N fillim t vitit 2008 Turqia u gjend, si njoftonin mediet, para vendimit historik, q e kishte paralajmruar Kryeministri Tayyib Erdogan, duke thn se ishte arritur ujdia n Parlament pr heqjen e ndalimit t bartjes s shamis n institucionet publike. Q partia e Erdoganit t hiqte amendamentet n nenet 10 e 42 t Kushtetuts, i nevojitej prkrahja e Partis s Aksionit Kombtar (MHP) n Parlament, sepse vet Partia e Drejtsis dhe Zhvillimit (AKP), me gjith prkrahjen t 60% t zgjedhsve, nuk i arrin dy t tretat n Parlament, t nevojshme pr ndryshimin e Kushtetuts s Ataturkut, e cila sht n fuqi pr m shum se 80 vjet. Analistt n Stamboll kan konsideruar se marrveshja e AKPs n qeverisje dhe MHP nacionaliste opozitare, do t mund t nxiste konfrontime politike me shekullaristt dhe ushtrin, t cilt i mbrojn t arriturat e revolucionit t Ataturkut. Tu kthehemi vendeve t BE-s, ku pr bartjen e shamis shikohet nga nj kndi disi tjetr. Diskriminimi n lidhje me ndalimin e mbuless sht i pranishm edhe n sistemin arsimor dhe n institucionet e tij. Pr shkak t identifikimit t shtrir t Islamit me fondamentalizmin n pjesn m t madhe t shoqris, nevojat e myslimanve n fushn e arsimimit nj koh t gjat kan qen t injoruara, paralajmron Raporti periodik mbi islamofobin n Evropn Perndimore. N raport qndron se si emigrantt me prejardhje turke n Gjermani jan kryesisht shnjestr e ndjenjave n rritje t ksenofobis. Edhe pse n shkollat dhe universitetet gjermane ligji u mundson myslimaneve q ti bartin shamit lirisht, disa drejtori t shkollave kt e konsiderojn simbol t prapambetjes, presionit dhe diskriminimit ndaj femrave, si dhe simbol t getoizimit dhe izolimit nga shoqria gjermane, dhe po prdorin mekanizma t ndryshm pr ta ndaluar mbulesn. Me gjith vendimin q ka

marr Gjykata Supreme e Gjermanis n korrik t vitit 2003, sipas t cilit bartja e shamis nuk mund t jet shkak pr akuza apo humbje t puns, disa raporte tregojn se femrat myslimane q mbulohen, kan qen viktima t diskriminimit n opinion dhe n tregun e puns. Rasti Fereshte Ludin n Gjermani ishte n qendr t debatit kontravers pr shkak t bartjes s shamis, nga ana e arsimtarve n shkolla. rasti ka ndodhur n landin gjerman Baden-Wrttemberg, ku Fereshte Ludin, arsimtarja e re me prejardhje afganistaneze, i sht kundrvu vlersimit zyrtar t bartjes s shamis si dika e prapambetur dhe fondamentaliste, duke theksuar se si do ti mbroj gjithnj dy parime: i pari, se si bartja e shamis sht vendim i saj dhe mnyr se si ajo e koncepton Islamin, dhe, i dyti, se refuzon do lloj imponimi dhe presioni mbi myslimanet e reja, t cilat nuk dshirojn t mbulohen. Rasti fereshte ludin nxiti diskutime t shumta edhe n landet e tjera gjermane, t cilat rezultuan me propozime pr nxjerrjen e ligjit kundr shamis, i cili simboleve t krishtera do tu jepte pozit privilegjuese. Shtat nga 16 parlamente t landeve n Gjermani kan prgatitur ligjet kundr simboleve specifike religjioze, t cilat do t mund ta rregullonin qetsin politike dhe religjioze n shkolla. Duke marr parasysh zgjidhjet ekzistuese ligjore n landet gjermane, sht e qart se ato nuk jan t drejta n raport me t gjitha religjionet dhe se kan pr qllim t ndalojn vetm bartjen e vellos (hixhabit) te myslimanet. N shkollat e Baden-Wrttembergut dhe t Bavaris, ligjet e mbrojn qetsin religjioze duke ndaluar vnien n spikam t simboleve specifike religjioze, me prjashtim t atyre t krishtera. N shkollat e North RhineWestphalis gjithashtu konsiderohet se simbolet e krishtera nuk e shqetsojn qetsin politike dhe religjioze n shkolla. N Bremen, sipas ligjeve t vitit 2005, ndalohet bartja e t gjitha atyre simboleve religjioze dhe politike n mnyr provokative. shkalla e respektimit dhe konsiderats pr tjetrin dhe pr at ndryshe, imponohet si dika e domosdoshme n botn demokratike dhe qytetruese. Pr fat t keq, jemi dshmitar se n ern e globalizimit lindin shfaqje reaksionare, nj prej t cilave sht kthimi n rrnj, n fondamente, nga t cilat lindin lvizjet fondamentaliste dhe dominimi i kolektiveve dhe identiteteve grupore, ku t tjert, sidomos nse jan pakic, m s shpeshti psojn dhe bhen t diskriminuar. si qndron n artikullin kultura e tyre, kultura jon, viktima t politiks s ktill nuk jan vetm ata q i godasin kto ligje drejtprdrejt, por kto ligje jan n kundrshtim pr tr njerzin.
Burimi: Davor Marko, Zar na zapadu postoji neki drugi bog?, Sarajev, 2009, Prktheu nga gjuha boshnjake: N. Ibrahimi

38

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 ahlak

Konstitucionalizmi institucional i qeverisjes islame

Arta Tahiri Pr nj mysliman, konceptet e fes dhe shtetit jan t pandashme. sht nj mnyr e gabuar e t konceptuarit nga shum vende perndimore dhe nga studiues t tyre, q e shohin Islamin vetm si fe dhe sikur ka t bj vetm me disa pjes t rezervuara t individit dhe pr shtje t caktuara, duke e ndar at kshtu nga pjes t tjera t jets. Kjo nuk sht pikpamja reale islame. Ajo kurr nuk ka qen, as n t kaluarn dhe as sht tani, nj sistem kaq i ngurt e kompleks dhe prpjekjet moderne pr ta br at t ktill, mund t shihen si nj shmangie. Islami nj mnyr e plot e jets Islami sht nj mnyr e plot e jets. Ai ka dhn udhzime n do sfer t jets - nga pastrtia individuale, rregullat e tregtis, t strukturs dhe t politiks e shoqris. islami kurr nuk mund t ndahet nga jeta shoqrore, politike apo ekonomike, sepse feja jep udhzime morale pr do veprim q bn nj person. Akti kryesor i besimit sht t prpiqesh pr t zbatuar vullnetin e Zotit n t dy jett n at private dhe n at publike. Myslimant e shohin se ata vet, si dhe bota rreth tyre, duhet t jen t nnshtruar plotsisht ndaj Zotit dhe Vullnetit t Tij. Pr m tepr, ata e din se ky koncept i sundimit t Tij duhet t jet i vendosur n tok, n mnyr q t krijoj nj shoqri t drejt. Ashtu si hebrenjt dhe t krishtert para tyre, myslimant ishin thirrur pr nj marrdhnie beslidhjeje me Zotin, duke u br ata nj bashksi e besimtarve, q t shrbej si shembull pr kombet e tjera, duke krijuar nj rend moral shoqror. Gjat gjith jets s tij,

njeriu , duke qen nj mysliman, e ka pr qllim jo vetm q ti prkas atij besimi n praktikat e tij, por edhe q t jetoj nn ligjin islam. Pr ligjin islam besohet q sht nj zgjatje e sovranitetit absolut t Zotit. Zoti sht sovran absolut n Islam, dhe prandaj sht Zoti i vetm i qiellit dhe i Toks. Zoti sht Ligjvnsi pr do fush t jets njerzore. Kshtu, Zoti sht Ligjvnsi i Lart , Gjykatsi Absolut dhe Ligjvnsi q e dallon t drejtn nga e gabuara. Me fjal t tjera, vetm Zoti e ka autoritetin pr t br ligje, pr t prcaktuar aktet e adhurimit, pr t vendosur moralin dhe pr t vendosur standardet e ndrveprimit dhe t sjelljes s njerzve. Kjo sht pr shkak se:I Tij sht krijimi dhe sundimi. (Kuran 07:54) ndarja e fes dhe institucioneve t shtetit Si u prmend, n Islam Zoti sht i njohur si Sovrani i vetm i punve t njerzve, kshtu q nuk ka pasur kurr nj dallim midis autoritetit fetar dhe shtetit. N Krishterim, dallimi midis dy autoriteteve sht e thn t bazohet n t dhnat n Dhiatn e Re - duke i krkuar q t marr pasuesit e tij - Cezari at q ishte e tij dhe Perndia at q sht e Tij. Prandaj gjat gjith historis s krishter deri n ditt e sotme, gjithmon ka pasur dy autoritete: Zoti dhe Cezarit, ose kisha nga shteti. Secili ka ligjet dhe jurisdiksionet e veta, secili strukturn e vet dhe hierarkin e vet. n Botn perndimore paraislamike nuk ka pasur dy fuqi, dhe shtja e ndarjes nuk u ngrit. Dallimi aq thell i rrnjosur n krishterim n mes kishs dhe shtetit, nuk ka ekzistuar n Islam.

ahlak 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

39

vizioni i nj shteti Islam Vizioni i nj shteti Islam dhe qllimi i autoritetit t tij politik sht pr zbatimin e ligjit hyjnor. Kshtu, shteti Islam sht nj komunitet ideal, i cili rregullohet nga Ligjet e Zotit. Kjo nuk do t thot se nj sistem i till sjell domosdoshmrisht nj shtet teokratik nn sundimin e drejtprdrejt t njerzve, dijetarve t fes, Islamit, e as nuk sht nj autokraci q ka pushtetin absolut t sundimtarit. Funksioni i shtetit Islam sht q t ofroj siguri dhe rend, n mnyr q myslimant t mund t kryejn t dy detyrat e tyre fetare t ksaj bote. Kalifi sht kujdestar i besimit dhe i komunitetit. Roli i tij nuk sht aq shum i kontrolluar nga dijetart fetar, por rritet prej tyre, sepse ata jan pr t siguruar njohurit dhe dijet fetare. Kalifi sht gjithashtu ai q i i emron gjyqtart pr t zgjidhur mosmarrveshjet n pajtim me ligjin islam. Ka nj nivel t caktuar t fleksibilitetit n lidhje me sistemin e qeverisjes dhe themelimin e tij n Islam dhe, mbi t gjitha, feja duhet t zbatohet plotsisht n shtet dhe n shoqri. Islami dhe Demokracia Pr t diskutuar n mnyr produktive n temn e demokracis, s pari duhet t kuptojm origjinn dhe kuptimet e vet konceptit. Sa koh q shumica e myslimanve dshirojn nj pjesmarrje m t madhe politike, sundimin e ligjit, prgjegjshmrin

e qeveris, lirit dhe t drejtat e njeriut, - ka shum mnyra t ndryshme pr ti arritur kto qllime. Pr disa, Islami ka mekanizmat e vet, t cilt i prjashtojn institucionet demokratike. Ka mendime t tjera, q pretendojn se Islami sht plotsisht i aft pr akomodimin dhe prkrahjen e institucioneve demokratike. Ata angazhohen n nj proces t reforms, ata argumentojn pajtueshmrin midis Islamit dhe llojeve t caktuara t demokracis, duke prdorur konceptet tradicionale islame, si konsultimin (Shura), konsensusin e komunitetit (ixhma), interesin publik (maslaha) dhe mendimet e shkrimeve t shenjta n baz (ixhtihad). Kta mekanizma mund t prdoren pr t mbshtetur format e qeverisjes me sisteme t kontrolleve dhe balancave n mes degve ekzekutive, legjislative dhe gjyqsorit. Nga kjo,mund t shohim se Islami sht nj fe q rregullon jetn private fetare jo vetm t nj individi, po rregullon edhe mandatet dhe t gjitha aspektet e jets publike. Sepse nocioni i adhurimit n Islam nuk sht i kufizuar thjesht n rituale, por, duke prfshir t gjitha veprat e bindjes dhe t mirsis, ksodore edhe koncepti i fes t shtrihet n t gjitha rrugt e jets n Tok. Pr nj mysliman, konceptet e fes dhe shtetit jan t pandashme. N mbajtjen e ktij parimi n mendje, pavarsisht nga forma e qeverisjes q nj shoqri myslimane zgjedh pr t zbatuar, t gjith prbrsit e saj duhet t jen n prputhje t drejtprdrejt me parimet e fes.

40

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 Edukat islame

Athua kaq shpejt duhet harruar e kaluara?!

Xheladin Fazliu Prej 560 xhamive, u dogjn u shkatrruan e u demoluan, 218 xhami, 3 teqe, 1 hamam, 75 dyqane pron e vakfit, 302 shtpi t imamve, etj. U dogjn e u shkatrruan nga themeli 4 medrese t vjetra ndrsa u demolua n trsi objekti i ri i Medreses Alauddin n Prishtin. Nga dora vrastare serbe u vran 16 imam, 1 puntor administrativ i BIK-ut dhe 14 nxns e ish-nxns t Medreses Alauddin Prishtin.

argu i temave q presin t shtjellohen e t prezantohen pr bisedime rrin varur, dhe sikur thrrasin imagjinatn ton, pr t thurur garniturn e ndjenjave pr kt tem. Nga ato ide dhe perceptime zgjodha kt tem, e cila sikur m obligon t ofroj qasje nga kndvshtrimi im, jo vetm pse tematika q dua t trajtoj, sht aktuale por mendoj q sht edhe emergjente, dhe nj fitim i madh pr popullin ton n prgjithsi. Mbi 12 mij t vrar e t masakruar, shumica gra,pleq e fmij,qindra e mijra gra t dhunuara, mijra njerz t zhdukur e t burgosur, 120.000 shtpi t djegura e t granatuara, ky sht bilanci tragjik i nj politike shoviniste q e udhhoqi regjimi serb,i prkrahur fatkeqsisht edhe nga popullata lokale serbe e Kosovs e cila me ket periudh sikur nuk deshi t dinte pr toleranc dhe fqinjsi e vullnet t mir. Agresioni policor, ushtarak e paramilitar serb n Kosov nuk i rrezikoi vetm jett e mbi dy milion shqiptarve, por ai shkaktoi rrnimin ,djegien dhe shkatrrimin e nj numri t madh t objekteve kulturore dhe fetare. Agresort serb duke rrnuar me vetdije dhe me plan tr at q ishte ndrtuar me shekuj n truallin e Kosovs,trashgimis kulturore t Kosovs i shkaktuan dme t pa kompensuar. Gjat ekspedits kriminale serbe nuk jan kursyer as objektet me vlera t larta t arkitekturs dhe qytetrimit islam n Kosov, si jan Xhamia e Hadumit n Gjakov,e ndrtuar para 400 vjetsh, arshia e vjetr dhe biblioteka e xhamis e themeluar m 1592/5, me qindra dorshkrime t vjetra orientale; xhamia e Llapit

e Prishtins, e ndrtuar m 1470, selia e BIK-ut Prishtin,e cila sht djegur nga forcat serbe, ditn kur n Prishtin hyn forcat e NATO-s. Aty u dogj edhe arkivi i Bashksis Islame dhe shum dorshkrime t tjera me vler t madhe. N qytetin e Pejs me rrethin pothuajse jan djegur t gjitha xhamit, si xhamia e arshis (1470), xhamia e Kurshumlis (1577), xhamia e Defterdarit (1570), hamami i Pejs si dhe arshia e vjetr. Shumica e ktyre objekteve kan qen n mbrojtjen e Institutit pr mbrojtjen e monumenteve historike. nuk ka dyshim se shkatrrimi i objekteve historike dhe i veprave t artit ka qen pjes e procesit t gjenocidit serb. Kshtu,kur nj popull bhet objekt i sulmeve brutale pr shkak t prkatsis kombtare, kulturore dhe fetare, synimi nuk sht vetm shkatrrimi i vet popullit,me vrarje ,masakra dhe me dbim nga vendbanimet e tyre, por edhe shkatrrimi i objekteve q dshmojn se ata kan jetuar n at vend. veprat e kulturs shpirtrore dhe e qytetrimit shqiptar n Kosov argumentojn historin e tyre t lasht n kosov dhe n evrop. ky vend dhe ky popull, kosova dhe shqiptart, me kulturn e tyre shpirtrore e materiale, m s miri kan treguar prkatsin e tyre autoktone fetare e kombtare n kto treva. Pr kt arsye armiku bri mos q shqiptarve tua ndrpres tr at q i lidh ata dhe dshmon pr t kaluarn e tyre. Prej 560 xhamive sa kishte gjithsej para lufte n Kosov, 218 u dogjn, u shkatrruan e u demoluan. U dogjn e u shkatrruan nga themeli

Edukat islame 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

41

Xhamia e Burimit (Istogut) (1730-1999) Xhamia sht granatuar me artileri t rnd. sht shkatrruar pjesa e eprme e minares dhe muri i pjess ballore. M pastaj xhamia sht djegur trsisht n prill 1999. N kompleksin e xhamis ka qen edhe selia e Kshillit, ku sht djegur tr materiali arkivor.

4 medrese t vjetra ndrsa u demolua n trsi objekti i ri i Medreses Alauddin n Prishtin, u dogjn 3 teqe, 1 hamam , 75 dyqane pron e vakfit, u dogjn e u shkatrruan 302 shtpi t imamve. Nga dora vrastare serbe u vran 16 imam, 1 puntor administrativ i BIK-ut dhe 14 nxns e ish-nxns t Medreses Alauddin Prishtin. U shkatrruan 86 minare, 117 mihrabe, 120 hytbe, 114 kupola, mbi 560 arabeska origjinale e autoktone t artistve shqiptar, madje disa t vjetra edhe me shekuj, mbi 12 mij dorshkrime dhe mus-haf t djegur, zhdukja e materialeve dhe lndve t vjetra arkivore q ruheshin n Arkivin e BI, numri i t cilve arrinte n mijra kjo prben nj humbje t madhe jo vetm pr t kaluarn ton kulturore, fetare e historike, po edhe pr mbar kulturn dhe qytetrimin botror. Qeveria e Beogradit, n baz t konventave ndrkombtare, sht e obliguar t paguaj dmshprblimet morale dhe materiale ndaj popullit t Kosovs, sepse ajo kishte br agresion ndaj nj vendi t pambrojtur dhe popullats civile. A nuk duhet t krkojm llogari nga Qeveria Serbe pr t gjitha t kqijat q na ka shkaktuar? Na duhet nj vizion dhe strategji e duhur, Qeverin e Beogradit, pavarsisht se kush sht n pushtet, duhet ta mbajm n shnjestr si shtet kriminal e shkaktar i gjenocidit. Kontaktet me t duhet t bhen vetm ather kur Beogradi t krkoj falje dhe dmshprblim pr krimet q ka br n llogari t popullit t Kosovs dhe thesarit t saj fetar dhe kulturor. T mos harrohet ajo ka ka ndodhur

Xhamia e Llapashtics s Eprme (1743-1999) Xhamia sht djegur n trsi. Nga granatimet e pandrprera ka psuar edhe minarja. Ky fshat sht shkatrruar pothuaj i tri ngase n t ka qen i vendosur Shtabi i prgjithshm i UCK-s pr ZOLL-in.

42

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 arkitektur

Arkitektura Islame e Kosovs e zhvilluar gjat periudhs osmane

Agim Ali Arkitektura islame sht ndr pasurit kulturore m t muara t popullit shqiptar, pr deri sa pr arkitekturn islame t Shqipris t zhvilluar gjat periudhs osmane mendon se n fazat e para t saj, kryesisht gjat shek. XIv dhe Xv sht e prur nga ushtrit osmane dhe prototipa arkitekturor t cilat jan realizuar n vendet prej ka kan ardhur ushtrit osmane, t cilat me sukses nga mjeshtr ushtarak jan realizuar edhe n vendin ton reth stilit dhe autenticitetit t arkitekturs islame t zhvilluar n hapsirn e Kosovs ekzistojn disa mendime t cilat studiuesit i kan artikuluar n mendimet dhe studimet e tyre shkencore. Kshtu disa studiues turk at e fusin n mesin e veprave osmane dhe e shikojn si pjes t pandar t kulturs materiale osmane dhe n disa raste tentojn q kryesisht zhvillimet e shek. XV dhe XVI ti karakterizojn si trashgimi turke. Kshtu profesoresha nga Universiteti Teknik i Stambollit, arkitekte restauratore, Zeynep Ahunbay, thekson se arkitektura e xhamive t Prishtins (dhe t qyteteve tjera t Kosovs) i takon stilit t hershm osman dhe atij Klasik osman.1 Studiuesit shqiptar mendojn se arkitektura islame n Kosov, gjat periudhs osmane, ka m tepr element tradicional dhe si e till sht e dallueshme nga shembujt tjer t Perandoris, dhe at q nga fillimet e saj, si e till ajo sht trashgimi shqiptare e Kosovs. Kshtu profesori Fejaz Dranolli, historian i artit nga Universiteti i Prishtins, n veprn e tij Rrnimi i Kulls Shqiptare thekson se elementet autokton t arkitekturs islame n Kosov jan dominues dhe se pavarsisht ndikimeve nga zhvillimet artistike t Perandoris osmane ata paraqesin element dominues pr t prcaktuar stilin e ksaj arkitekture. Profesori Fejaz ndrton tezen pr stilin dhe origjinalitetin e ksaj arkitekture, sipas t cils arkitektura islame e Kosovs e zhvilluar gjat periudhs osmane sht e veant, dhe si e till formon stilin e arkitekturs islamo kosovare2. Prkitazi me kt shtje nj mendim m t integruar

paraqet profesori nga Shqipria, me prvoj disa vjeare n restaurim dhe teori t restaurimit, Aleksander Meksi n librin e tij Arkitektura e xhamive t Shqipris, fillimisht ai thekson se arkitektura islame sht ndr pasurit kulturore m t muara t popullit shqiptar, pr deri sa pr arkitekturn islame t Shqipris t zhvilluar gjat periudhs osmane mendon se n fazat e para t saj, kryesisht gjat shek. XIV dhe XV sht e prur nga ushtrit osmane dhe prototipa arkitekturor t cilat jan realizuar n vendet prej ka kan ardhur ushtrit osmane, t cilat me sukses nga mjeshtr ushtarak jan realizuar edhe n vendin ton, n shqipri. kurse n shek. e XVI e kndej arkitektura e xhamive u zhvillua kryesisht nn ndikimin vendor dhe si e till sht origjinale me tipare t theksuara lokale.3 Sido q t jet arti islam i Kosovs i zhvilluar gjat periudhs osmane sht i prmasave t larta artistike, shembujt m prfaqsuese t saj, kryesisht xhamit, jan monumente sa me vlera historike dhe kulturore, po ashtu edhe me vlera artistike. N arealin e prgjithshm t zhvillimit t artit dhe arkitekturs n trevn e kosovs, ky art ka dominuar q nga shek. XV dhe sht m i prezantuar n kohn ton, nga t gjitha artet tjera monumentale. Prandaj edhe trajtimi i tij duhet t jet korrekt dhe t vlersohet objektivisht dhe pa subjektivizm qoft fetar apo kombtar. Arti islam dhe perandoria osmane Objektet e ndrtuara t artit islam t Kosovs gjat periudhs osmane jan t llojllojshme, dominues sht xhamia, por jan ndrtuar edhe tyrbet, teqe, medreset, bibliotekat, hamamet,

arkitektur 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

43

komplekset e arshive, karvan sarajet, mullinjt, qeshmet, kullat e sahatit, arkitektura e banimit e fshatit dhe e qytetit etj. Duhet cekur se ndrtimet osmane qysh n fillim t tyre i kan ndrtuar donatort shqiptar, pushtetar t islamizuar shqiptar, t cilt nn vasalitetin e sulltanit kishin arritur pozita t larta shtetrore, ndrsa n rrafshin ekonomik kishin vn pasuri t mjaftueshme pr t financuar ksi lloj ndrtimesh. Objektet e para t ndrtuara n Kosov nga donator shqiptar jan Hamami i Vushtrris dhe Xhamia e Gazi Ali Beut (1410)4. Pas ksaj periudhe, sulltan mehmeti ii dhe murati i ii ndrtojn disa objekte, t cilat edhe paraqesin monumentet e vetme islame t cilat i kan ndrtuar donatort e huaj n Kosov.5 Sido qoft fuqia m e madhe politike dhe ekonomike e vasalve shqiptar kishte arritur ather kur ishte zhvilluar m tepr edhe vet Perandoria dhe ndrtimet m madhshtore t arkitekturs islam t Kosovs gjat Periudhs osmane ndodhin n fundshekullin XV dhe gjat shekullit t XVI, por edhe gjat shek. XVII. Objektet m reprezentative t ksaj periudhe, q n fakt paraqesin edhe objektet m prfaqsuese t tr arkitekturs islame t Kosovs jan: Xhamia e arshis, Xhamia e Llapit n Prishtin, Xhamia e Mehmet Pashs, Xhamia e Saraqhans (Kuklibeut) n Prizren, Xhamia e Koxha Sinan Pashs n Kaanik, Xhamia e Hadumit n Gjakov, Xhamia e Sinan Pashs n Prizren (1615) etj. Xhamit e ksaj periudhe i karakterizon skema kompozicionale e ndrtuar nga nj sall unike, n t ciln jan t prezantuara elementet pr

falje: mihrabi dhe mimberi, salls zakonisht i paraprin hajati,n kt hajat zakonisht arrihet pas nj oborri t gjelbruar dhe me fontana pr abdes. Sistemi konstruktiv i tyre sht i karakterizuar nga masiviteti, ndrsa kupola sht dominuese, prcjellja vertikale e forcave m tutje kryhet nga pandantift dhe trompet, dy elemente mjaft t prezantuara n arkitekturn e ksaj kohe. Objektet tjera po ashtu mir t prezantuara gjat ksaj periudhe jan hamamet, t till si hamami i madh n Prishtin, hamami i haxhi Beut n Pej, Hamami i Isa beut n Vushtrri, i Gazi Ali Beut n Prizren etj. Edhe arshit si komplekse arkitektonike jan mjaft t prezantuara n hapsirat e Kosovs, ato n fakt jan ndrtuar n vendet e tregjeve paraosmane, dhe me strukturn arkitektonike dhe shtrirjen e tyre urbane paraqesin ndrtime unike, kjo ishte karakteristik e veant e qyteteve shqiptare6. Edhe objektet tjera si tyrbet, teqet, urat etj paraqesin monumente t cila si pr nevoja fetare e po ashtu edhe nevoja tjera publike dhe private jan ndrtuar n numr t madhe t tyre n qytetet ekzistuese t asaj kohe dhe n qytezat t cila filluan t lulzonin si rezultat i zhvillimit t madh ekonomik t rajonit n fundshekullin e XV dhe shek. e XVI.
(1) Pr kt shih: Restaurimi i Xhamis s Hadumit CHWB Kosovo Office, report series No. 10/2007, f. 15 25 (2) Pr kt shih Rrenimi i kulls shqiptare F. Dranqolli, f. 44- 59 (3) Pr kt shih Arkitektura e xhamive t Shqipris, A. Meksi, Uegen Tiran 2007, f. 148 156 (4) Monumentet e Kosovs IMMK, Prishtin 2004, (shkrim i I. Regjs ) f. 78 (5) Po aty... f. 77 (6) Rrenimi i kulls shqiptare F. Dranqolli, f. 53

44

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 Etnologji

objektet e banimit si trashgimi kulturore

Ilir Sopjani Komponenti i veprimtaris ekonomike me traditn e organizimit religjioz, dokesor, familjar dhe shoqror, n fund t fundit, sht realiteti faktologjik, i cili shprehet prmes ndrlidhjes kohezive: objektet e banimit dhe ato ekonomike, n raport me mnyrn e t jetuarit. alnderimet I takojn vetm Allahut, Krijuesit t do gjje q nuk na la asgj pa na e sqaruar nprmjet t drguarit t tij, Muhamedit a.s., i cili, nprmjet nj hadithi nga mijra t tjer n lidhje me temn q do ta sqarojm, ai tha:Nga lumturia e njeriut n kt bot jan: Gruaja e devotshme, mjeti i mir i udhtimit dhe shtpia e gjer.1 Nga ky hadith kuptojm qart rndsin e shtpis apo vendin e banimit n kt bot q njeriu si krijes e Allahut ka nevoj pr t. Karakteristikat e prgjithshme t kulturs materiale shqiptare Krijimtaria materiale shqiptare mund t ndiqet n mnyr vijimore qysh nga periudhat e hershme e deri n ditt e sotme. n kt kultur materiale t mjeshtrve shqiptar gjat periudhave t ndryshme historike, vrehen edhe ndikime t kulturs materiale greke, romake, bizantine, osmane etj.. Elementet kulturore dhe ndikimet nuk dobsuan n asnj mnyr karakterin dhe tiparet e kulturs shqiptare. Prkundrazi,kto elemente mjeshtrit dhe artistt shqiptar arritn ti sintetizonin me mjeshtri n veprat e veta me motive autoktone, pra gjithsesi, marrje e dhniet edhe n aspektin e trashgimis kulturore materiale jan t dukshme, ku m shum e ku m pak2. Dihet mirfilli se do kultur n bot ka karakteristikat dhe tipet e ndryshme t shtpive, t cilat shpeshher si faktor ndryshimi jan t shumt e q nuk ishin edhe t natyrs s njjt, meq edhe ndikimet e tyre ndryshuan. Kjo gj, pra ndikimi i faktorit,varet nga koha dhe treva

ku dhe kur u realizuan veprat e arkitekturs popullore. Tr faktort mund t radhiten n dy grupe: n grupin e par bjn pjes faktori i natyrs dhe faktori fiziko-gjeografik, ndrsa n t dytin faktori ekonomiko-shoqroro3, ngase, fjala bie, materiali q prdorej n t kaluarn e largt a t afrt pr ndrtimin e shtpive - n Ballkan prdoreshin guri dhe tullat e papjekura apo qerpii si njihet n popull, - i njjti material nuk mund t prdorej edhe n shkrettirat e saharas, sa pr sqarim. Prandaj n traditn popullore shqiptare gjat kohve kemi tipe t ndryshme shtpish dhe teknika t ndryshme t ndrtimit nga kultura t ndryshme , prandaj n gjith botn kemi kt diversitet kulturor material, pa anashkaluar as at shpirtror, q gjithsesi kishte nj rol t rndsishm edhe n objektet e banimit. N traditn e vjetr popullore shqiptare kuptimi i bashksis familjare identifikohej me shtpin, me oxhakun, me dern, me zjarrin, n varsi nga krahina etnografike. Kur thuhej shtpia e filanit- NN, nnkuptohej familja. Kur thuhej, bie fjala: Dera e Osmanajve, nnkuptohej familja e tyre. Kur thuhej se ky katund (fshat) ka 60 zjarre apo oxhaqe- nnkuptohej ka aq familje. Kto kuptime rrjedhimisht shprehnin edhe fazat e organizimit t jets dhe mnyrn e banimit. sht e njohur rruga evolutive e zhvillimit t mnyrs s banimit, tashm pjes e historis s arkitekturs popullore shqiptare, duke filluar nga shpella; parashpella; kasollja n dhe; kasollja mbi dhe; kasollja rrethore e punuar me thurje druri e balt; kasollja katrkndore me thurje e balt - t mbuluara me kasht apo me fier, me

Etnologji 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

45

vatr n mes, pa dritare dhe pa oxhak; pastaj shtpia e punuar nga qerpii, me dy apo tri kthina n kthinn e mesme ishte e vendosur votra, sipr s cils punohej baxha nga dilte tymi, ndrkaq kthinat ansore shrbenin pr bagti - (njra) dhe pr familjar - (tjetra). Me koh ky tip objekti shrbente vetm pr njerz. Shtpia ishte e mbuluar me kasht thekri, po edhe me rrasa guri- n varsi nga treva nga merrej lnda; pason tipi i shtpis gjysmkat karakteristik e relievit kodrinoro-malor, ku katin apo hapsirn e prdhesit, deri n gjysmn e objektit transversal, e shfrytzonin pr bagti, ndrkaq kati i siprm shfrytzohej pr familjen: si shtpi zjarri dhe kthina gjumi. Shtpia n kat (prdhesja e punuar nga muri i qerpiit i lidhur me hatulla druri, por edhe nga muri i gurit me llo t przier me kasht gruri n funksion fibresh lidhse si dhe me hatulla druri), ku kati punohej nga druri: drrasa, lnd e gojuar apo edhe thurje e lyer me llo (balt). Mbulesa ose kulmi (atia) ishte nga kashta, rrasa guri ose tjegulla lugore, e njohur n Kosov si qeremide magjupi, meq prodhues ishin romt, zakonisht. Si objekt i nj kategorije m t avancuar dhe paraprijs i Kulls na paraqitet ardaku. Ky ishte objekt banimi i shtress s kamur. Prdhesi kishte vetm nj kthin dhe shkallt pr tu ngjitur n kat, nse ato nuk ishin jasht. Kjo kthin ishte e dedikuar vetm pr bagti dhe quhej ahr. Me t njjtin emr njihet edhe kur sht n objektin e Kulls, q kishte po at funksion strehimin e bagtis. N varsi nga lnda e par, n rrethinat ku ndrtohej ardaku, ky punohej nga guri ose qerpii, dikur m von dhe nga tulla e pjekur (kati prdhes, q n popull njihet si kati i par), ndrkaq kati (i dyt) punohej zakonisht nga drrasa por edhe nga thurje t lyera me llo. Mbulesa bhej me

tjegulla lugore (qeremide magjupi) ose rrasa guri. Kati kishte odn, divanhanen, trapazanin, nevojtoren dhe, m rrall, edhe nj kthin gjumi. Karakteristikat tipologjike t formave arkitektonike t banimit n strukturn e vet shfaqnin mundsin dhe mnyrn e organizimit t jets n gjith prvijimsin e saj historike. komponenti i veprimtaris ekonomike me traditn e organizimit religjioz, dokesor, familjar dhe shoqror, n fund t fundit, sht realiteti faktologjik, i cili shprehet prmes ndrlidhjes kohezive: objektet e banimit dhe ato ekonomike, n raport me mnyrn e t jetuarit.4 Gjithsesi, nj ndryshim arkitekturor nga periudha e ardhjes s osmanlinjve ktu n trojet tona solln edhe n arkitekturn qytetare, ku, krahas shtpive t ndrtuara nga ndikime turke, duhen prmendur edhe objektet fetare, t cilat i gjejm sot e asaj dite npr tr territorin e Kosovs, ku m shum e ku m pak, si jan: xhamit, hamamet, sahat-kullat si dhe, n kuadr t arkitekturs turke, ishin edhe teqet. Arkitektura popullore, sidomos nga gjysma e dyt e shek.XX, prjetoi nj evoluim n t gjitha dimensionet: prmbajtjesore, funksionale dhe tipologjike, duke marr tipare t nj arkitekture bashkkohore, e cila dita-dits po ambientohet edhe n mjedisin e prshtatur me rrethana t jets me ngjyrime globaliste.T vrtetn e ka thn i Drguari i Allahut a.s. kur tha:Nga shenjat e Kiametit sht edhe ajo se do t garojn n ndrtime t larta njerzit e shtresave t varfra, dhe n nj vend tjetr ai tha: Prej shenjave t Kiametit jan edhe ndrtesat e larta.5
(1) Hadith i Muhamedit a.s. (2) S.Anamali,Nga ilirt tek arbrit, n Studime ilire, II, Prishtin 1978, f.35. (3) B.Koji,Seoska arhitektura i rurizam,Beograd 1973, f.3. (4) Prof Dr. Uk Xhemaj, Gjurmime albanologjike, Seria Folklor dhe Etnologji, Instituti Albanologjiki Prishtins. (5) Hadith i muhamedit a.s..

46

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 Divan

A ende t prfytemi?
Me emrin e All-llahut, Mshiruesit, Mshirbrsit! e mos u prani mes vete, e t dobsoheni e ta humbni fuqin... (Kurani, Enfal: 46) Kur individt t thon un, ti, uniteti prishet Dhe ather pr kombet kiameti fillon! Zbrit n t shkuarn dhe shtiti t gjitha koht e shkatrrimeve Dhe do t shohsh se ligji i Allahut nuk ndryshon! Historia, ajo grmadh e prgjakur q dim ne, N miliona gurt e varreve, miliona epitafe fsheh; Kuptimin e mjer t nj fati shkruar n ball bart do cop e gurve t varreve br mijra copsh mbi dh! N mundsh ti bashkosh ato cop me dorn tnde, Do t dgjosh fjalt e tyre t flasin qart: do grop, nj bashksi, kta q shtrihen, fiset; E njjta aventur i sjell n kt fund t gjitha fiset e bashksit! O vizitor i hutuar, a dgjove? T njjta qenkan t gjitha shkaqet e asgjsimit t bashksive! Por nuk e di a do t ishte e drejt ti sillja dshmitar T shkuarn, popujt e shkuar? Sa keq! do t thot ta shpenzosh kot kohn me historin E nj brezi me ditt plot ngjarje sa pr disa shekuj? Pr m tepr, t hetosh thellsit e t shkuars Pr t marr shembull, sht e kot: Bota e gjallesave dhe jogjallesave me provat e Allahut sht plot! Ata q shohin kah sekretet e dukura n to, E kuptojn se ku qndron pr bashksit fryma e pavdeksis! Se di se pas kujt jemi lidhur e kemi mbajtur shpres, Ne q para atyre provave kemi mbyllur syt! A ka ndonj kshill n bot q mbi Lindjen t ndikoj pr mir? Mijra fatkeqsi nuk vlejtn pr t marr kshill!
Poezi nga Safahat / botoi Logos-A / prktheu M. Hoxha / przgjodhi E.A.

Mehmed Akif Ersoj 1873-1936

Poeti me prejardhje shqiptare, ngjarjet e vitit 1912-1913 i prshkruan kshtu:

... Pr tju coptuar n fillim, pastaj pr tju glltitur; Ndrsa keni shembull shqiptart, sht ende Kjo politik e ngatrruar, kjo shtje pa kuptim? M duket se biri juaj nuk e njeh rrugn kah kalon... Przejeni, m n fund, hajdutin q ju udhzon! Dgjomni mua q po, jam shqiptar... Skam tjetr them... Vendi im i mjer! ...

O popull pr t ardhur keq, dielli u fundos, zgjohu! A ende zhurmat e rrebesheve, rnkimet e horizonteve Q trondisin shtetet e bott, t vijn si nina-nana Pr gjumin tnd q po vazhdon prej qindra viteve? Nj sr popujsh q bhen pothuaj nj miliard, Prpiqen me zell gjer n fund pr t gjetur jet, Ndrsa i kan t ndryshme gjuht, racat Moralin, idet, bott, klimat... Kurse pr qllimin e njsuar ku duhet arritur, Nuk ka shenj uniteti n nj grusht njerzish tek ne! T gjitha grindjet pr t rrmbyer nj post; Akoma do t prfytemi? padituri, kjo turp! E morm lirin! - than dhe ne Ksaj gjje t padukshme i besuam Dhe ajme, n kt loj prap ne u prvluam! Shoqrin tham ta ndajm n parti dhe u pram, U shembn shtyllat q e mbanin popullin t bashkuar n kmb! Sa vendeve, kshtu, u tham lamtumir, Lrini ata q ikn, tju dhimbset ju mbeti ky vatan i mjer!

PJESa FaMIlJaRE 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

47

Zhvillimi shkencor teknik e teknologjik dhe shprthimi i kohs s lir si proces botror
Ardita Boshnjaku nushi ruaju nga zvarritja, sepse ti vlen me (shfrytzimin) e dits s sotme, e jo me t dits s nesrme, hasan El Basriu

nocioni dhe historiku i kohs s lir ocioni koh e lir ka qen dhe mbetet akoma subjekt studimi i studiuesve t shkencave humane. Pr t jan dhn shum prkufizime, t cilat n njfar mnyre mund t prmblidhen si: Koha e lir sht koha jasht detyrimeve profesionale, shoqrore, politike e familjare si dhe jasht nevojave t jets, koh q e ka n dispozicion individi vet dhe q atij i shrben si nj mjet i pushimit aktiv, i argtimit t shndetshm e t gzueshm dhe i zhvillimit t personalitetit.1 Koha e lir si dukuri (lat. licere, ang. leisure) mendohet t jet shfaqur n Britanin Viktoriane nga fundit i shek. XIX, gjat revolucionit industrial. Fabrikat n fillim krkonin q puntort t bnin turne t gjata deri n 18 or n dit duke ln vetm t dieln pr pushim. Rreth vitit 1870 makinat efiiente (me m pak energji dhe m ekonomike) dhe shfaqja e sindikatave t puntorve uan n zvoglimin e orarit t puns dhe i shtyn industrialistt tu jepnin puntorve m shum pushim. Transporti i lir dhe i sigurt me hekurudh u mundsoi puntorve urban q t udhtonin gjat ditve t lira, kshtu q organizimet e para turistike pr bregdet u shfaqn n vitin 1870, nj trend ky q u prhap me shpejtsi n popullsin industriale n evrop dhe n amerikn veriore. Kur puntort filluan t shpenzonin pr aktivitete t lira, kjo bri q industria e lojrave zbavitse t zhvillohej me hov dhe kshtu ti plotsonte nevojat e tyre pr argtim gjat pushimeve t tyre. Rrjedhimisht, koncepti weekend (fundjav) origjinn e ka nga kjo periudh dhe kjo ka t bj me kohn e lir q njohim sot.

N fillim t shekullit XX, kultura e kohs s lir u ndikua kryesisht ngaHartimi i ligjeve q prcaktonin numrin e orve t puns, gj q oi n uljen e vazhdueshme t orarit ditor dhe javor t puns;Zhvillimi i mjeksis, theksimi i rolit pozitiv t turizmit, ajrit t pastr dhe pushimit pr trupin e njeriut;Politika sociale shtetrore, e cila e mbshteti sigurimin e kushteve higjienike t puns dhe krijimin e vendeve pr pushim e argtim;Mendimi se argtimi mund t konsiderohej si nj kur pr tmerret e Lufts s Par Botrore, pavarsisht nga bindje tradicionale t mnyrs s vjetr t jetess, t cilat i kundrshtonin idet e argtimit dhe i detyronin njerzit ti prkushtoheshin plotsisht vetm puns dhe familjes;Bumi i agjencive t udhtimit si rezultat i reklamimit t argtimit, gj q u kthye n nj biznes t suksesshm n prputhje me qndrimet e reja ndaj argtimit.2 Kjo pr sa i takon kndvshtrimit perndimor prkitazi me kohn e lir. N vazhdim le t shohim se si burimet islame trajtojn kohn n prgjithsi dhe kohn e lir, at q sht subjekt i ksaj eseje. rndsia e kohs n prgjithsi dhe kohs s lir n veanti Kurani i ka vn nj theks t madh rndsis s kohs. koha sht sekreti i mbarsive dhe i suksesit n jet, po q se dim ta administrojm si duhet.N Kuran thuhet: Pasha natn, q me errsir mbulon gjithsin! Pasha ditn, kur ajo shkreptin! (Lejl,1-2). Pasha agimin! Pasha dhjet nett! (EL-Fexhr, 1-2). Pasha paraditen! Pasha natn,

48

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 ahlak

kur shtrin errsirn! (Ed-Duha,1-2). Pasha kohn! (El-Asr,1) Po ashtu edhe muhamedi a.s., duke ditur rndsin e kohs s lir, ka nxitur pr shfrytzimin e saj: Shfrytzoji pes gjra para pes t tjerave, n mes tyre prmendi edhe: kohn e lir para se t angazhohesh. Shndeti dhe koha e lir jan dy mirsi me t cilat jan mashtruar shumica e njerzve.3 Po ashtu edhe dijetart mysliman, duke u bazuar n kto burime, kan vlersuar shum shfrytzimin e kohs s lir me vepra llojesh t ndryshme. sipas tyre, dita e myslimanit duhet t mbushet me aktivitete t ndryshme dhe t reja, sepse shpirti, nga vet natyra e tij, mrzitet dhe lodhet shpejt nga gjrat e prsritura, prandaj llojllojshmria e veprave e ndihmon shpirtin pr shfrytzimin maksimal t kohs. Gjithashtu, ata rekomandojn aktivitete t dobishme pr kohn e lir, si: krkimi i dituris, vizita e farefisit dhe prkujdesja ndaj tyre, msimi i shkencave t dobishme, etj.. Ndrkaq, si e met e shfrytzimit t kohs s lir, e cila shkatrron kohn dhe mbyt jetn, sht premtimi do ta bj nesr. N kt kontekst Hasan Basriu thoshte: Ruaju nga zvarritja, sepse ti vlen me (shfrytzimin) e dits s sotme, e jo me t dits s nesrme, si dhe: do dit q i vjen birit t Ademit, i thot: Biri i Ademit, un jam dit e re, dshmitar pr veprat e tua, nse shkoj, kurr nuk kthehem, vepro fardo t dshirosh dhe do ta gjesh at para vetes, lr pas dore fardo q dshiron, dije se kurr nuk do t kthehet.4 Islami po ashtu porosit pr argtim gjat kohs s lir. Dfrimi largon lodhjen e plogshtin, i jep gjallri trupit, forcon qndrueshmrin n pun, shton energjin dhe kreativitetin e njeriut. N lidhje me kt, Omer ibn Abdul-Azizi thot: Nuk ka ndales fetare nse myslimani argtohet, luan dhe dfrehet, mirpo me kusht q t mos e bj kt vepr t zakonshme dhe moral t vetin: t tregohet joserioz n momente serioze si dhe t loz e t argtohet n koh t puns. Aliu r.a. ka thn: Freskoni kto zemra dhe krkoni pr to urtsi, ngase ato mrziten ashtu si mrzitet trupi.5 Ksisoj, koha e lir duhet t jet aktive, e dobishme dhe jo pasive, pra duhet t jet e till far e kishte prkufizuar dijetari i shquar- Bazraxhambari: Nse puna ju shkakton lodhje, ather pasiviteti mund tju shkaktoj kalbje.6 Prandaj fakti se koha ka vler t madhe, nuk diskutohet nga njeri. T gjith, qofshin ata puntor ose prtac, jan pajtuar q koha sht jet dhe humbja e saj do t thot humbje e jets.7 Gjithsesi, dilemat mbesin lidhur me mnyrn e shfrytzimit t saj... Si duhet ta shfrytzoj kohn e lir besimtari N varsi se si shfrytzohet, koha e lir ofron mundsi pr kompletimin e personalitetit,

ndikon pozitivisht pr shndetin, pr zhvillimin psikik e fizik, pr formimin pozitiv t tipareve t karakterit, pr kreativitetin e personalitetit dhe pr t krijuar nj jet m t pasur pr nga prmbajtja. Njeriu i rritur sht rndom punonjs, qytetar, bashkshort (bashkshorte). Ai, krahas puns s dobishme shoqrore q bn gjat kohs s puns, ka nevoj edhe pr pushim aktiv, pr argtim, si dhe pr prsosje t vazhdueshme profesionale.8 koha e lir pr t rriturit sht edhe koh e msimit, respektivisht e informimit, sepse njeriu bashkkohor duhet t prsoset vazhdimisht pr pun prodhuese, qofshin ato materiale ose shpirtrore. Ksisoj, koha e lir nuk duhet t prbj far problem pr myslimanin. Devizn e njohur n Perndim: Koha sht para, myslimani duhet ta zvendsoj me: Koha sht jet. Detyrat dhe angazhimet e myslimanit n kt bot jan t shumta, aq sa t marrin nj jet t tr. Secili prej nesh sht i vetdijshm pr misionin me t cilin e ka ngarkuar Zoti i Madhrishm, po edhe me seriozitetin e prmbushjes s ktij misioni. Knaqsia e Zotit, insistimi yn m sublim n kt bot, nuk mund t arrihet leht. Rrjedhimisht, koha jon e lir duhet ta ndihmoj pjesn ton t obligimeve q kemi ndaj fes ton. Ai q kujton vazhdimisht Zotin dhe E adhuron At, e ka vshtir t gjej nge pr ta uar kot. Ai vazhdimisht sht i zn me vepra q kontribuojn pr qllimin e tij fisnik. At e gjejm:duke memorizuar Kuranin ose duke studiuar at; duke kryer vepra vullnetare (nafile);duke medituar pr krijimtarin e Allahut; duke vizituar shokt,

ahlak 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

49

dhe vet. Kur i shtojm ksaj nj program me prioritetet ditore, do t shohim se kjo n shkall t madhe mund ta lehtsoj prmbushjen e kategorive q prmendm m sipr. Koha e lir, rinia dhe interneti Rinia e ktij shekulli nuk sht rinia e brezit ton dhe atyre t mparshme. lodrat dhe aktivitetet fizike, t cilat dikur na e merrnin kohn ton t lir, i kan zvendsuar videolojrat, interneti dhe shpikjet e tjera t ktij shekulli. Ska dyshim se interneti merr kohn m t madhe pas orarit shkollor t fmijve. Aq sa jan t mirat dhe dobit e tij, po aq, n mos m shum, jan dhe pasojat dhe minuset e tij. Le t ndalemi te aspekti fizik i fmijve dhe i t rinjve. Hulumtimet e fundit t bra n Angli, tregojn se fmijt e ksaj dekade nuk mund ti kryejn ushtrimet fizike q bnin moshatart e tyre t viteve 90.9 Ekspertt theksojn se lojrat n kompjuter dhe FB kan zvendsuar futbollin dhe shum lojra t tjera q zhvillohen n ambient t hapur. Kjo bn q trupi i fmijve t jet m pak muskuloz dhe m shum i dhjamosur. Po ashtu, n aspektin moral, ndikimi i internetit tek t rinjt l shum pr t dshiruar. Prindrit dhe kujdestart e tyre duhet t jen m vigjilent ndaj ktyre shprehive bashkkohore t fmijve tan. Ata duhet t jen m aktiv n zbrazjen e energjis s tyre dhe mbushjen e kohs s tyre t lir me aktivitete t dobishme, t cilat do t forconin n mas t madhe marrdhniet familjare dhe do t ndihmonin q fmijve t tyre tu hapeshin horizonte t reja mundsish drejt s ardhmes s tyre. Tani kur pushimet verore jan afr, prindrit i pret nj obligim serioz se far ti udhzojn fmijt e tyre gjat ksaj periudhe. Nga pozita e pedagoges, e shoh t udhs t ndaj me ju nj sr aktivitetesh, t cilat, me lejen e Zotit, do t sillnin freskin shpirtrore dhe fizike tek fmijt tan. T tilla jan: Ushtrimet fizike; Msimi i Islamit prmes kurseve q organizohen nga shoqata t ndryshme; Pikniqet, dalja n natyr Zhvillimi i shkathtsive komunikuese, msimi i gjuhve t huaja, etj.; Aktivitete n natyr: peshkimi, kalrimi, bjeshkataria, kampet, etj.; Aktivitetet rreth shtpis: zgara, gatimi, kopshtaria, pastrimi i oborrit, etj.; Puntorit, zanatet, pundoret, etj.;Pjesmarrjet e prbashkta prindr-fmij n mbledhjet e komunitetit, etj..
(1) Pero Shimlesha, Pedagogjia, ETMM t Kosovs, Prishtin, 1988, f 343. (2) www-gewi.kfunigraz.ac.at, Koha e lir dhe bukuria n koht moderne, (f. 9,) (3) Buhariu. (4) www.zeriyt.com, Humbja e vlers s kohs, Sedat G. Islami. (5) www..albislam.com, Bekir Halimi,Si ta shfrytzojm kohn (6) www.albislam.com, Bekir Halimi, Pushimi dhe dfrimi n Islam, (shiko: Xhami bejanil-ilmi, f. 659) (7) Del-Karni, Mos u trishto, Kibla, Gostivar, 2005 f.360 (8) Hajrullah Koliqi, Andragogjia, ETMM t Kosovs, Prishtin. . (9) www.indeksonline.net: Interneti i bn fmijt m t pafuqishm.

t dashurit e tij dhe ata n regjim shtrati; duke iu prkushtuar bashkshortit/es, fmijve dhe antarve t tjer t familjes; duke marr pjes n organizimet vullnetare, qofshin ato bamirse, kulturore ose sportive q organizohen nga komuniteti ku jeton; duke lexuar librat q ka pr zemr, t shenjuar nga rinia, po ashtu edhe ata q flasin pr administrimin e kohs, etj.; duke dgjuar ligjrata ose duke shkruar prmbledhjet e tyre, nga t cilat mund t prfitojn t tjert prreth tij;duke u marr me aktivitete t dobishme t ksaj bote: msimi i gjuhve t huaja, gatimi, kopshtaria, etj.; duke msuar dije nga informatika, programe dhe aplikacione t dobishme t kompjuterve;duke vizituar vendet e shenjta dhe metropolet e tjera islame gjat pushimeve verore, etj. dhe duke vepruar tr ato q nuk bien n kundrshtim me parimet e tij t shenjta fetare, t cilat knaqin Zotin e tij. Dikush e ka t lejuar t pyes se si sht e mundur t arrihen t gjitha kto. Besoni se sht fare e thjesht. Fillojm me pulln e kuqe t televizionit. Statistikat tregojn se sot nj njeri kalon mesatarisht 4-5 or para ekranit t televizionit. Duke pasur parasysh se far ofrojn televizionet sot, shpenzimi i kohs para televizionit mund t prbj vrtet rrezik pr moralin e nj besimtari. Pastaj, vazhdojm me shkurtimin e orarit t gjumit, qoft pr gjysm a nj or. Me reduktimin e bisedave bjerraditse, qofshin ato n lokale ose ambiente t tjera, shumica e t cilave degjenerojn n prgojime pr t tjert. Kto dhe t tjera angazhime q marrin kohn ton, e t cilat nuk i prmendm, mund t krijojn koh t lir aq sa t uditemi

50

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 Prkujtim

Idriz Beqir Idrizi

rushit Idrizi Me shprthimin e lufts s UK-s dhe forcave serbo-sllave, hoxh Beiqi, tashma n mosh t thyer, u detyrua bashk me banort e fshatrave t linin shtpit dhe t msynin iavicn. n lagjen e muhaxherve t Krasaliqit, hoxha vndosi t kthehej n shtpin e vet n Beiq. nga ajo koh (3 prill 1999) hoxha kurr m nuk u gjet, as i gjall e as i vdekur. njerz t shkolluar. Idriz efendiu aty punoi pr dy vjet. UDB-ja jugosllave i bie n gjurm se ai kishte marr pjes n luftn e Drenics me Shaban Polluzhn n krye dhe menjher u prjashtua nga puna e u shpall si reaksionar. Gjithashtu qe prjashtuar edhe nga Lidhja socialiste si njeri i rrezikshm pr shtetin jugosllav e vllazrimbashkimin. At koh UDB-ja i mblodhi fshatart e fshatrave prreth, e edhe t fshatit Beiq, t cilt i detyroi ta prjashtonin dhe ta leisnin. Mulla Idrizit ia ndaluan q t ushtronte detyrn e hoxhs kudo qoft. Por, mulla Idrizi, i njohur n popull si hoxh Beiqi, nuk e ndrpreu po e shtoi aktivitetin fetar e kombtar duke dal haptas kundr sistemit sllavo-komunist, meq as q kishte t humbiste. Ai u ngarkua edhe me tatim tepric, nj mas e ashpr pr shum familje t padgjueshme. Aktivitetin fetar e vazhdoi n fshatin Dubovc, ku shum familje ia hapn dyert e shtpive t veta pr t dgjuar ligjratat e tij mbi fen. Ai gjat ksaj kohe u burgos disa her pr tu liruar prsri, sepse njerzit e prkrahnin dhe e donin shum. Tubimet e ndryshme - dasma a t pame - ai i shfrytzonte pr propagand kundrshtetrore. Njihej si nacionalist dhe nuk i duronte parullat e vllazrim-bashkimit dhe faktimin se Shqiptart jan jugosllav. Mulla Idrizi n nj tubim t till, ku kishte edhe njerz t UDB-s, kishte rrfyer pr historin e popullit shqiptar dhe, ndr t tjera, kishte thn: Ne Shqiptart nuk kemi asgj t prbashkt me sllavt, se ne jemi popull autokton, ndrsa sllavt jan ardhacak n trojet tona. Titoja sht gnjeshtar dhe i ndyt, ai i ka gnjyer Shqiptart. Pr kt deklarat, e pati marr n pyetje UDB-ja dhe i kishin thn: A e di ti, ore hoxh, se ne e dim se ka flet ti edhe kur je vetm, ti po e shan kryetarin, po e shan Jugosllavin.... Hoxha ia kishte kthyer: Mir, bre zotni, po kt kryetar ti mos e ke daj. Po ky sht edhe kryetar imi dhe un e kam shar hisen time, e ti tnden ruaje. Me shprthimin e lufts s UK-s dhe forcave serbo-sllave, hoxh Beiqi, tashm n mosh t thyer, u detyrua bashk me banort e fshatrave t linin shtpit dhe t msynin iavicn. N lagjen e muhaxherve t Krasaliqit, hoxha vndosi t kthehej n shtpin e vet n Beiq. Nga ajo koh (3 prill 1999) Hoxha kurr m nuk u gjet, as i gjall e as i vdekur.

driz Idrizi ka lindur m 01.01.1917 nga bab Beqiri e nn Fazilja n fshatin Beiq. Shkolln fillore e kreu n Prekaz t Eprm n gjuhn serbokroate dhe po aty mori msimet e para mbi fen Islame nga mulla Hyseni i Prekazit. Pas mbarimit t shkolls fillore, msimet i vazhdoi n Medresen e Gjakovs te Fahri efendiu, mirpo, pr shkak t ngjarjeve t kohs, kaloi n Medresen e Prizrenit te Nusret efendiu dhe Hasan ef. Nahi. Ndrkoh ai shrbeu si imam pr dy vjet rresht n fshatin Galic. Pr shkak t Lufts s Dyt Botrore, q kishte prfshir edhe vendin ton, ai u detyrua t ndrpriste shkollimin, ndonse ishte nga prfundimi.Gjat lufts Idrizi bashk me t vllan Abdullahun dhe nipin Rexhepin u rreshtuan n radht e lufttarve t Brigads s Shaban Polluzhs. Pas lufts s ksaj brigade dhe rnies s komandantit t saj (Shaban Polluzha) dhe humbjeve q psoi kjo brigad nga ushtrit jugosllave, brigada qe shpartalluar trsisht. Pjestart e ksaj brigade u mobilizuan dhe u drguan n frontin e Sremit n Banat (Vojvodin). N Srem nj pjes e madhe e ktyre t mobilizuarve u smurn dhe vdiqn nga tifoja e morrit, kurse Idrizi atje punoi si Hoxh pr nnt muaj. Pas kthimit nga Sremi Idrizit iu ofrua t punonte n Entin e sigurimit n Mitrovic, pasi lufta kishte prfunduar dhe vendit i duheshin

Intervista 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

51

Islami n Gjermani dje, sot dhe nesr

InTErvIST ME Dr. MurAD hoFMAnn-In un mendoj q Ministri yn i Punve t Brendshme e ka sinqerisht kur mendon dhe thot: ne duhet t bjm dika pr t integruar Islamin n Gjermani, myslimant dhe Islami jan ktu, bile pr t mir. Por deri para pak kohe kjo nuk ishte bindja e zyrtarve gjerman. Deri para pak kohe ata patn shpresuar q ti hiqnin qafe myslimant. dinamizmi, vrtet un mbetem pa fjal. N at koh n Gjermani kishte vetm tri xhami, n pamje dhe n konstrukt t plot si xhami: nj n Munih, nj n Achen dhe nj n Hamburg. Dhe t gjith myslimant e Gjermanis takoheshin 3 her n vit: nj her n Munih, nj her n Achen dhe nj her n Hamburg, dhe q t gjith myslimant i nxinin brenda ato tri xhami. Kurse tani, nj hamendje e till sht absurde, pr shkak se sot nuk bhet m fjal pr mijra, por pr nj numr prej miliona myslimansh. Ky sht nj dallim shum i madh. dallimi i dyt sht se n at koh islami ende nuk identifikohej me dhunn, kurse sa pr terrorizmin as q bhej fjal. Por kjo ndodhi vetm me shfaqjen e Gadafit dhe t Homeinit, dhe kjo n nj mnyr shum t rrufeshme. Si ose, thn m mir, prse i vjen kaq vshtir nj myslimani q n ditt e sotme t bhet i suksesshm dhe q jetn e tij ta ndrlidh me karriern dhe me prditshmrin? Ku qndron problemi q ka kaq pak mysliman gjerman q jan t njohur dhe t pranueshm n shoqri, t cilt n nj mnyr i kan ndoshta t gjitha pozitat dhe i plotsojn t gjitha kushtet pr t ndrlidhur, si me thn, Islamin me suksesin? Dr. Murad HOFMANN: Un para s gjithash besoj se kjo sht pr shkaqe historike. Islami erdhi n Evrop prmes Spanjs deri n Jug t Francs dhe, prmes Ballkanit, deri n Bosnj si dhe pr nj koh t shkurtr edhe deri n Vjen; dhe kshtu, shtetet t cilat n nj mnyr gjat historis kishin ardhur disi n kontakt me islamin, kan nj qndrim t ndryshm pr t. Qndrimi m racional sht ai i Spanjs, e cila tashm sht edhe krenare pr historin islame t vendit. Gjermania,

prshndesim przemrsisht mysafirin ton t nderuar, Dr. Murad Hofmann, q ka ndar kohn pr t biseduar pr Islamin n Gjermani, po edhe pr myslimant gjerman. Zotri Hofmann-i deri m tani ka publikuar 14 libra pr Islamin, t cilt jua rekomandoj ti lexoni. Ai ka qen pr 33 vjet rresht i angazhuar n shrbimin diplomatik dhe sht mysliman q prej m shum se 30 vjetsh. Pyetja ime e par do t ishte m tepr nj pyetje personale. far ka qen ndjenja juaj e brendshme si gjerman i qytetruar dhe i formuar, q ta pranonit Islamin n nj koh kur sigurisht pranimi i Islamit ka qen shum ekzotik? dr. murad hofmann: Bismilahi rrahmani Rrahim. Kjo sht nj pyetje e mir, saq njeriu sot smund ta marr me mend, se sa ka qen normale n at koh t bheshe mysliman; jo normale n kuptimin e t rnit n sy, por normale n kuptimin se nuk pati zgjuar shum kureshtje. Mua m ndihmoi shum fakti se n Ministrin e Jashtme kisha shok dhe t afrm, t cilt e njohin botn dhe, me gjas, ky sht shkaku prse jan m liberal sesa gjermani i zakonshm, i cili ka pak kontakte me pjesn tjetr t bots. Horizonti i prvojs suaj q tashm prbn nj shtrirje kohore mbi 30-vjeare; si mysliman gjerman, pas gjith ktyre viteve - sa i prket Islamit - a mund t tregoni se a sht prmirsuar apo sht keqsuar gjendja? Dr. Murad HOFMANN: Kur e vshtroj gjith kt hapsir kohore, gjykimi im n lidhje me kt del i ndryshm, n varsi nga vshtrimi im statik apo dinamik. Nse i shikoj ato pr nga

52

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 Intervista

n ann tjetr, pr her t par ka rn n kontakt me Islamin nse nj gj e till mund t quhet Islam me rastin e rrethimit t Vjens nga ana e osmanlinjve, dhe ky si takimi i par, natyrisht q ishte takimi m i keq i mundshm. Prandaj Islami sht kuptuar si rrezik dhe, nga kndvshtrimi i gjermanve, ka mbetur si rrezik gjithnj deri n ditt e sotme. ky sht ai dallimi i madh. Imazhi i myslimanve n perendim N kohn e fundit ne po prjetojm prsri, do t thosha, nj dmtim t imazhit t myslimanve n Gjermani, pr shkak t pranis s fenomenit se myslimant me gjas kan qen t angazhuar n aksione terroriste ose kan pasur plane n lidhje me to. A shihni ju ktu nj dmtim t imazhit dhe a jemi distancuar sa duhet prej ktyre myslimanve? Dr. Murad HOFMANN: N lidhje me kt, un kt m par e shoh nj simptom. Sulme terroriste ka n gjith botn. Fakti q nj burr mbyt gruan e tij, sht dika e prditshme n Gjermani. Por vetm ather kur sht fjala pr myslimant, veprimet i atribuohen besimit t tyre. Dhe asnjher nuk theksohet s paku nuk formulohet n shtyp q vrasja e bashkshortes, do t mund t kishte t bnte dika me religjionin katolik, kur bashkshortt jan ose kan qen katolik. Kshtu, un m par besoj se sht fiksuar nj qndrim strukturor kundr islamit, sesa q kto qndrime t ket pasur mundsi t vinin nga ndonj ngjarje. Her pas here shfaqen akuza se myslimant gjerman, ndoshta pr shkak t shum veorive tipike gjermane si pr shembull: saktsia n koh, t qent strikt dhe prpikria, anojn veanrisht nga format radikale t Islamit. A do ta konfirmonit Ju kt gj apo do ta vinit n pikpyetje? Dr. Murad HOFMANN: Un besoj q secili q pranon nj religjion, domethn q sht konvertuar ose reviduar n religjionin e tij t natyrshm, fillimisht anon pr t qen 100% q n fakt sht e pamundshme mysliman, katolik, hebre ose fardo qoft tjetr. Kjo nuk sht dika specifike islame. Njeriu rritet n nj religjion, pr arsye se prindrit e marrin fmijn me vete n kish dhe pr shkak se n shtpi festohen krshndellat, gj q sht dika krejt tjetr, krahas faktit kur njeriu zbulon nj religjion t ri dhe e adapton at pr vete. Pr t br kt gj, njeriu vrtet duhet t merret intensivisht dhe n trsi me religjionin, saq mund themi se i konvertuari m von arrin, me gjas, ta njoh at m mir se shum mysliman q jan rritur me religjionin e tyre. Cila do t ishte kshilla juaj drejtuar nj myslimani t ri gjerman, i cili sht konvertuar dhe i cili sht n krkim t dituris, t ciln supozojm se nuk do ta gjej vetm n internet si dhe, si mund t prforcohen n Gjermani ofertat e bartjes s dijes autentike islame? Dr. Murad HOFMANN: Atij q arrin ta gjej Islamin n Gjermani, i duhet nj port; i duhet nj

xhami me nj mjedis islam. sht pothuajse e pamundshme, bie fjala, q prjetimi i Ramazanit t bhet n atmosfer t plot, nse njeriu agjron i vetm disi. Domethn, formimi i bashksis sht shum i rndsishm. N ann tjetr, ajo ka nj efekt tjetr tani nuk dua ta shoh patjetr si disfavor q myslimani gjerman i konvertuar, seciln her e m shum ka m pak kontakt me rrethin e vet shoqror t mparshm. Kjo ndodh pikrisht pr shkak t ndaless s alkoolit. un e kam prjetuar vet kt gj. Kur njeriu ftohet n ndonj aheng, n Gjermani kremtimi do t thot alkool. kremtimi pa alkool as q mund t imagjinohet ktu. Nse pastaj dikush si ne, i prgjigjet ftess, shkon atje, ulet dhe nuk pi alkool, ather ai prshndetet nga t pranishmit pr nj koh relativisht t gjat, q pas mbarimit t ndenjjes ti drgoj t dehurit n shtpit e tyre. Mirpo, me ose pa dashje, ai perceptohet si nj trup i huaj; dhe para s gjithash njeriu q ssht i dehur, nuk mund t qesh pr shakat q i bjn t dehurit, duke qen se ata qeshin pr gjra q shpesh nuk jan fare pr t qeshur pr njeriun q nuk sht i dehur, dhe n kt mnyr fillon eliminimi. Nse njeriu n Gjermani sillet si mysliman, ather nj dit prej ditsh ai do t vr re se e ka eliminuar n mnyr parciale veten ose sht eliminuar (nga t tjert). Ju qysh prej dekadash jeni mysliman prominent. far ka mbetur gjermane n t vrtet tek ju? Dr. Murad HOFMANN: Un besoj q secili njeri ka identitete t ndryshme. Njeriu nuk sht vetm gjerman, por edhe nga Klni, edhe jurist, edhe i martuar; dhe mund t ket nj bashkshorte t huaj sikur un, dhe njeriu deprton po ashtu edhe n nj kultur tjetr. Gruaja ime e par, pr shembull, ka qen amerikane, ajo ka vdekur; gruaja ime e dyt ka qen turke, ajo sht ndar, ka krkuar t ndahet, sepse nuk ka mundur ta duroj Islamin tim si turke. Dhe tani jam i martuar me nj bullgare. Kshtu, seciln her hapet nj der krejt tjetr drejt nj kulture t re. Dhe un besoj q kjo nuk sht dika tipike pr myslimant, por nj prvoj e prditshmris njerzore. Ai q nuk i hap dyert e tij, mbetet nj proletar. Integrimet shoqrore Johan Volfgang Gte n veprat e tij flet pr qytetarin botrore, dhe ai vet ishte mahnitur shum nga Islami. Pyetja ime do t ishte: Prse myslimant mbahen kaq t shtangur n nacionalizmat e tyre? Prse pikrisht ata t cilt n fakt jan t predestinuar pr qytetarin botrore jan burgosur kaq thell n pikpamjet e kombsive t tyre? Dr. Murad HOFMANN: Un besoj q ky sht nj reagim normal i emigrantve. Emigrantt n fillim nuk e flasin ose e flasin shum dobt gjuhn e shtetit pranues. Atyre u duhet do ndihm e mbshtetje e mundshme dhe pr kt arsye

Intervista 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

53

mbyllen (n vete). Un kt gj e kam prjetuar me emigrantt gjerman n Amerik. Pr shembull, ata e kan formuar German Town in New Jork, ose Little Italy in Down Town Manhattan. Ky sht nj reagim krejtsisht i natyrshm. Por ajo q m shqetson, sht kur kjo gj vazhdon pr m shum gjenerata. Po prse nj gj e till vazhdon me turqit n Gjermani? Sepse te nj pjes e madhe e tyre sht zakon ta marrin bashkshorten nga Turqia. Kjo do t thot se integrimi fillon doher nga zeroja me nj grua turke, e cila, si t thuash, sht importuar nga Anadolli. Si duket ka prpjekje nga ana e shtetit po e prmend shkurt konferencn islame pr t integruar Islamin n Gjermani dhe pr ta br at vends; ka xhami t reja, ka shum aktivitete. Si e shihni t ardhmen e Islamit n Gjermani, a e shihni me optimizm n kuptimin e harmonis apo me pesimizm n kuptimin e konfrontimit t shumanshm? dr. murad hofmann: sa m shum q islami bhet i dukshm n Gjermani dhe sa m shum q t rritet n numr, aq m shum rriten siprfaqet frkuese. Un mendoj q Ministri yn i Punve t Brendshme e ka me sinqeritet kur mendon dhe thot: Ne duhet t bjm dika pr t integruar Islamin n Gjermani, myslimant dhe Islami jan ktu, bile pr t mir. Por deri para pak kohe kjo nuk ishte bindja e zyrtarve gjerman. Deri para pak kohe ata patn shpresuar q ti hiqnin qafe myslimant. Me kt tash vrtet q qndrojm m mir. Ka diku 128 xhami n pamje dhe konstrukt t plot si xhami, dhe po ky numr sht i xhamive n ndrtim e sipr. Kshtu tashm edhe nga ana infrastrukturore Islami sht ankoruar n at mnyr, saq lirisht mund t themi se islami sht pjes e peizazhit gjerman dhe se do t mbetet i till. Por kjo nuk do t thot se konfliktet do t zhduken, dhe me kt po kthehemi prap te fillimi i biseds son sepse qndrimi gjerman kundrejt religjioneve t huaja nuk ka qen kurr tolerant. Deri n shekullin e 18 n Gjermani kishin ndodhur vrasje midis tyre, vetm sepse njri ishte protestant e tjetri katolik; dhe arsyeja q sot ka ende katolik dhe protestant n Gjermani, nuk sht pr shkak t tolerancs s ndrsjell, por nga paaftsia e tyre pr tu zhdukur totalisht n shekullin e 17 ata midis tyre. Ky sht sfondi gjerman. Dhe nga ky prizm, Austria qndron krejtsisht ndryshe, sepse austriakt si shtet shumkombsh, prej shekujsh e kan pasur mundsin q t msojn se si t sillen me gjuht, kulturat dhe me religjionet e tjera; dhe si rezultat i ksaj, pozita e Islamit n Austri sht diametralisht ndryshe nga ajo q kemi ktu. Mirpo, tash sht e pamundshme tu japim gjermanve kt prvoj multikulturore (t austriakve). Zotri Dr. Murad Hofmann, ju falnderojm przemrsisht pr bisedn dhe po ashtu pr opinionet tuaja dhe shpresoj t takohemi srish s shpejti.

KuSh ShT Dr. MurAD WIlFrIED hoFMAnn?

Dr. Murad Wilfried Hofmann ka lindur n vitin 1931 n Aschaffenburg dhe rrjedh prej nj familjeje katolike. M 1957 kreu studimet pr drejtsi n Shkolln e drejtsis t Munihut dhe m 1960 n Haruard. Pr 33 vjet rresht ka punuar n shrbimin diplomatik t Gjermanis. Ai ka qen ambasador i Gjermanis n Algjeri dhe n Marok. Po ashtu ka qen drejtor i NATO-s pr informim. sht konvertuar n Islam n vitin 1980. Q ather ka publikuar 14 libra dhe ka mbajtur shum kumtesa me tematik islame. N vitin 1992 ai publikoi librin e tij t njohur Islami si alternativ, i cili zgjoi interesim t madh n mbar Botn Islame. Kurse n vitin 2009, pr kontributin e tij t palodhshm prej tri dekadash dedikuar Islamit, u dekorua n Dubai t Emirateve t Bashkuara Arabe me mimin Personaliteti islam i vitit . Akualisht Dr. Hofmann jeton dhe vepron n Bon.
Intervistoi Abu Bakr Rieger
(Prktheu nga gjuha gjermane, Avni Xhemajli)

54

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 aktivitete

MyFTIu TrnAvA PrITI KoMAnDAnTIn E rI T KFor-IT GjEnErAlIn ErhArD DrEWS Myftiu i Kosovs, Mr. Naim Trnava priti m 20 shtator n takim njohs komandantin e ri t KFOR-it, gjeneralin Erhard Drews, t cilit i uroi sukses n krye t misionit t KFOR-it. Myftiu i tha komandantit t KFOR-it Drews, se populli i Kosovs sht mirnjohs pr rolin e KFORit si komponent kryesore e siguris, q ofron ambient t qet pr t gjith qytetart e Kosovs pa dallim feje, etnie a gjuhe. Ndrsa, gjenerali Drews pasi falnderoi Myftiun pr pritjen, tha se mon kontributin dhe angazhimin e BIK pr paqe, toleranc e bashkjetes.Roli juaj ka qen dhe do t jet i rndsis s veant n vendosjen e paqes dhe harmonis tek t gjith qytetart e Kosovs -tha gjenerali Drews. Gjenerali Drews, n takim me myftiun u shpreh se KFOR-i sht i prkushtuar q t ofroj siguri dhe ambient t qet n tr territorin e kosovs. Bashk me gjeneralin Drews ishte edhe zvendsi i tij, gjeneral Liah, nga forcat austriake. (R.Shkodra) MyFTIu PrITI AMBASADorIn BElG Myftiu i Kosovs, Mr. Naim Trnava, m 8 shtator priti n takim t njohjes Ambasadorin e porsaemruar t Mbretris s Belgjiks n Prishtin, Pascal H.Gregoire, t cilit Myftiu i shprehu mirseardhje dhe e falnderoi pr kontributin dhe prkrahjen e Mbretris Belge pr Kosovn. Myftiu tha se me Misionin diplomatik belg n Prishtin, Bashksia Islame gjithnj ka pasur raporte korrekte. Myftiu, po ashtu, vlersoi politikn e Mbretris Belge pr akomodimin e nj numri t madh t bashkatdhetarve tan q jetojn e veprojn n kt vend, ku gzojn t gjitha t drejtat, edhe ato fetare. Me kt rast, Myftiu tha se komuniteti shqiptar atje ka themeluar dy xhami shqiptare. Ambasadori belg Pascal H.Gregoire, falnderoi

Myftiun pr pritjen q kishte organizuar pr t, dhe tha se mon angazhimin e Myftiut dhe t Bashksis Islame pr kultivimin e fryms s tolerancs fetare e kulturore si dhe afirmimin q i bn paqes e bashkjetess n Kosov pr t gjitha etnit. Po ashtu, Ambasadori belg shprehu gatishmrin pr vazhdimin e bashkpunimit me BIK-n n t mir t besimtarve dhe qytetarve t kosovs. MyFTIu TrnAvA PrITI KryETArIn E GjAKovS PAl lEKA Myftiu i Kosovs, Mr. Naim Trnava m 12 shtator priti kryetarin e Gjakovs, Pal Leka i cili shoqrohej nga kryetari i KBI s Gjakovs, Fatmir ef. Ilazi. Myftiu Trnava, pasi ka prgzuar kryetarin e Gjakovs, Pal Leka pr rezultatet e arritura n Gjakov, e falnderoi at pr bashkpunimin m KBI n realizimin e krkesave t besimtarve t Gjakovs. Ju zotri Leka jeni shembulli m i mir se si mund t bashkpunojn e bashkveprojn kryetari i nj komune me bashksit fetare n t mir t komunitetit e t besimtarve, e ky bashkpunim duhet t jet shembull edhe pr kryetart e komunave tjera t Kosovs-tha ndr t tjerat myftiu Trnava. Ndrsa, kryetari i Gjakovs, Pal Leka moi lart angazhimin e kontributin e myftiut dhe t BIK n kultivimin e tolerancs e mirkuptimit ndrfetar.Toleranca e mirkuptimi ndrfetar na bn m t fort prball sfidave t jets dhe na radhit n mesin e kombeve t civilizuara- tha kryetari Pal Leka. Myftiu Trnava, po ashtu, tha se shoqria jon dhe bashksit fetare kan shum shtje pr zgjidhje, por pr to duhet maturi, durim dhe gjithnj duke pasur parasysh interesat dhe prioritetet e vendit, t shoqris dhe shtetit. (R. Shkodra)

aktivitete 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

55

FAMIljA EjuPI nDrToI XhAMIn n SEKIrA Pak para iftarit t 27, t muajit t madhruar t ramazanit t shtunn m 27 gusht, n fshatin Sekirac (Podujev) n nj manifestim solemn u prurua xhamia e re, ndrtimin e s cils e financoi familja Ejupi, respektivisht haxhi Abylrrahimi (haxhi Avdushi) Ejupi q mori prsipr ndrtimin e xhamis bashk me objektet prcjellse ndrkaq i vllai i tij Haki Ejupi fali truallin pr xhami. n prurimin e xhamis prpos nj numri t madh t besimtarve nga Kosova, Maqedonia e viset tjera shqiptare qen t pranishm edhe shum personalitete nga jeta fetare, politike kulturore si dhe afarist t njohur. N prurimin e xhamis n Sekirac qen: Myftiu i Kosovs, Mr. Naim ef.Trnava me bashkpuntor, zvendskryeministri i Qeveris s Kosovs, Behgjet Pacolli, kryetari i LDK-s, Isa Mustafa, Lideri i Lvizjes Vetvendosja, Albin Kurti, afaristi nga Maqedonia, Lazim Destani e shum t tjer. Para prurimit mysafirt vizituar objekt prcjellje t xhamis, si vendin pr pritjen e t pamave, gusullahne etj. T prcjell nga tekbiret e t pranishmve, shiritin e prurimit t xhamis bashkrisht e pren Myftiu i Kosovs, Trnava dhe haxhi Abdurrahim Ejupi, t cilt po bashkrisht bn edhe zbulimin e pllaks s xhamis.Duke iu drejtua t pranishmve myftiu Trnava fillimisht tha: M lejoni q n emr t Kryesis s BIK dhe n emrin e tuaj t prshndesim haxhi Abdurrahimin, njeriun i cili bri t pa mundurn, q kjo shtpi e Zotit t ngritet n kt fshat. Ishte dshir e kamotshme e tij dhe ja elhamdulilah prej Zoti arriti q dshirn e tij ta kurorzoj me sukses fal edhe bijve t tij t cilt u angazhuan pr ndrtimin e ksaj xhamie. ndrsa pr rndsin q ka ndrtimi i xhamis tha: Xhami ndrtojn ata besimtar q besojn Allahun, besojn edhe n ditn e fundit, q do t thot q besoi q nesr do t dalin para Krijuesit suprem pr t dhn llogarin prfundimtare. E Muhamedi a.s. ka thn: Ai i cili ndrton nj xhami n kt bot, Allahu xh.sh. do ti ndrtoj

atij nesr n ahiret nj shtpi n xhenet. N fund t fjals s tij myftiu Trnava tha Lus Allahun xh.sh. q n kt dit agjrimi, n kt muaj t madhruar q mirsia e Tij t jet mbi familjen e cila ndrtoi kt xhami, q ata ti begatoi me t mirat e tij n kt jet. Ndrtimi i xhamive sht shenj i mir se vrtet brezat e ri - fmijt tan do t ken mundsi q t edukohen n shtpit e Zotit me njohuri t prgjithshme mbi fen q i takojn. T pranishmit i prshndeti edhe haxhi Abdurrahim Ejupi i cili falnderoi pjesmarrsit pr prani t tyre. Familja Ejupi shtroi iftar pr t gjith pjesmarrsin q qen m shum se 400. Pas iftarit n xhamin e posapruruar u fal namazi i akshamit dhe ai i teravis. (R. Shkodra) TEnTohET DjEGIA E XhAMIS hAXhI yMErI n GjAKov. M 19.09.2011, n ora 01:30 pas mesnate, persona t panjohur tentuan dy her radhazi tia vn zjarrin xhamis Haxhi Ymeri n Gjakov. Pr fat t mir, tymi i zjarrit nga porta kryesore e xhamis sht diktuar me koh nga banort e lagjes dhe menjher sht informuar policia, e cila ka intervenuar pr ta shuar zjarrin. Pas gjysm ore, pr t dytn her, tentohet ti vihet zjarri ders kryesore t xhamis, por prsri policia e njoftuar nga banort e lagjes, bashk me zjarrfiksit kan arritur me koh, dhe pas intervenimit t tyre n trsi sht shuar zjarri pa pasoja n dmtim t objektit t xhamis. vlen t theksohet se ky akt vandal ishte i qllimshm, pasi q n t njjtn nat pasuan dy sulme, dhe n t dy rastet dera kryesore e xhamis sht strpikur me benzin. Esht hera e par q n qytetin e Gjakovs t sulmohet nj xhami. Deri m tani, historikisht, nuk sht shnuar ndonj rast pr tentim djegie t xhamive, prve n kohn e lufts nga okupatori serb. KBI n Gjakov krkon nga organet kompetente ligjore q rasti n fjal t zbardhet sa m par dhe autort e krimit t zbulohen e t ndshkohen. (E. Rexha)

56

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 aktivitete

u MBAjTn GArAT n njohurIT FETArE n nIvEl T BAShKSIS ISlAME T KoSovS, vEnDI I PAr Pr PrFAQSuESIT E PrEShEvS M 25 shtator, n Prishtin organizuar nga Departamenti i t Rinjve dhe Departamenti i Gruas t Kryesis s BI, e nn kujdesin e kryeimamit t BI t Kosovs, Sabri ef. Bajgora, pr t parn her u mbajtn garat pr njohuri fetare n nivel t Bashksis Islame t Kosovs, ku morn pjes 18 ekipe me vijuesit e msimbesimit n xhamit npr kshillat vendor t Bashksis islame t kosovs. Paraprakisht, garat n nivel t kshillave jan mbajtur gjat sezons s pushimeve verore an e mban Kosovs dhe Lugins s Preshevs. Duhet thekuar se kryesia e BIK-ut ka ndar certifikat dhe nga 10 euro pr t gjith pjesmarrsit n gara. Ndrsa, drejtoria e Medreses t gjith garuesve u ndau nga nj libr me poezi t autores, Bardha Kiku. N t ardhmen kjo gar do t jet tradicionale. Garat u mbajtn n amfiteatrin e medreses s mesme Alaudin, ku qe i pranishm edhe Myftiu i Kosovs, Mr. Naim Trnava me bashkpuntor, prfaqsuesit e kshillave vendor si dhe t ftuar t tjer. Myftiu, pasi prshndeti e prgzoi organizatort dhe tha se duhet kushtuar kujdes m i madh, e m meritor msim-besimit npr xhamit tona. vetm me pun e prkushtim arrihen rezultatet e dshiruara. Myftiu, gjithashtu, tha se msim-besimi mbetet nj ndr prioritetet kryesore t Bik. N fund t fjals s tij myftiu shtoi: nuk ka humbs ka vetm fitues, meq garojm n dituri garojm n njohuri fetare, n njohuri pr edukat, fisnikrim e njohje t Krijuesit, njohuri mbi fen ton. Qllimi i garave sht q t sensibilizoj punn e imamve n fushn e msim-besimit npr xhami.

Prfaqsuesit e xhamive garuan n ekipe t prbra nga 5 antar ku para juris profesionale shfaqn njohurit e tyre nga kto fusha: Kuran, fikh, akaid, histori islame dhe interpretim t lir nga fusha e artit, si monolog, ilahi, kaside, recitale etj. Pas nj gare t fort nga 18 ekipet garuese m t mirt doln: Vendin i par zun vijuesit e msimbesimit t imamit Zekerija Kurtishi, nga Presheva, me 237 pik, (nxnsit u shprblyen me nga 50 euro). Vendin i dyt, vijuesit e msim-besimit t imamit Mumin Shehu, nga xhamia e Kaanikut, me 235 pik, (nxnsit e vendit t dyt u shprblyen me nga 40 euro). Vendin i tret, vijuesit e msimbesimit t imamit Hakif Hoti, nga Prishtina, me 233 pik, (u shprblyen me nga 30 euro). Pr imamin q vijuesit e msim-besimit zun vendin e par, Kryesia e BIK si shprblim ka vendos q t jet Haxhi nderi kt vit, ndrsa imamt e vendit t dyt e t tret jan shprblyer me mjete financiare. (R. Shkodra)

TryEZ E ruMBullAKT n DITn nDrKoMBTArE T DEMoKrAcIS Me rastin e Dits Ndrkombtare t Demokracis, Kuvendi i t Rinjve t Kosovs (KRK) m 15 shtator organizoi tryez t rrumbullakt me temn Rinia dhe sfidat e demokracis, me rast sht vlersuar se situata aktuale sht larg nj standardi t dshirueshm dhe ende duhen angazhime q t ket demokraci t mirfillt, sidomos npr institucione dhe strukturat e partive politike.N kt tryez ishin t pranishm prfaqsues nga institucione t ndryshme si: Behxhet Shala (KMLDNJ), Haxhi Arifi (BRSK), Arben Gashi, deputet , dhe organizata t tjera rinore. Prfaqsuesi i Departamentit t t rinjve t BIRK Fejsal Spahiu tha se rinia dhe demokracia jan dy nga faktort kyq pr zhvillimi e nj shoqerie t mirfillt dhe t prparuar. Rinia Kosovare ka kapacitete pr t zhvilluar vendin, pikrisht rinia mund t lr mbrapa do negativitet, do padrejtsi, do rregullsi dhe t sjell ndryshimin e vrtet. Por rritja dhe zhvillimi i kapaciteteve rinore, krkon

aktivitete 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

57

nj pun t madhe, efektive dhe t pa ndalshme nga t gjit ne. Vnia n jet e disa koncepteve si sensibilizimi, ndrgjegjsimi, shoqri aktive, shoqri e ndrgjegjshme dhe demokratike, shoqri e mir qeverisur, shoqri ku jeton ligji dhe e drejta, pozitive, shoqri q punon n grup, shoqri e shanceve t barabarta pr t gjith pa dallim feje apo etnie, nj shoqri q me vlerat e msiprme drgon n zhvillimin e vendit. Ne nuk mund t integrohemi n strukturat Euroatlantike dhe n BE duke u munduar q t fshehim identitetin tone si jan Tradita, Kultura dhe Besimi. Nj ndr gjerat q ka nevoj t rinjt tan n Kosov jan edhe edukimi pr qytetarin demokratike dhe arsimimi. (R. Shkodra)

Nxnsit q bn hatme: Adem Jakupi, Adil Jakupi, Arban Mula, Isa Jakupi, Drenusha Hysaj, Rudina Hysaj dhe Redon Syla. (I.Trshani) SEMInAr Pr IMAMT Organizuar nga Kryesia e BIK-s, nga 6 - 8 shtator, n Prishtin u mbajt seminar me imam, n t cilin u trajtuan kto tema: Metodologjia e paraqitjes s drejt t Islamit;Metoda e dialogut me t tjert;Prdorimi i mjeteve bashkkohore n paraqitjen e Islamit; Respekti ndaj mendimit t kundrt. Seminari u organizua n bashkpunim me Lign Botrore Islame (Rabita), ndrsa pr temat e lartshnuara ligjruan, Dr. Jusuf Al Bahuth, profesor n universitetin Umul Kura t Meks dhe njhersh drejtor i qendrs Meka pr Paraqitjen e Islamit, q sht deg e Organizats Botrore WWAII pr njohje t Islamit n kuadr t organizats Liga e Botes Islame, si dhe njri nga myftinjt e Qabes s Bekuar; Dr. Ahmed Abdulaziz Al-Fares, ligjrues n kolegjin industrial Jubail (Jubail Industrial College) n Arabin Saudite dhe Masud Al-Murri, operator i Fabrikave Petrokimike. Seminarin e ndoqn 40 imam nga Kosova dhe Lugina e Preshevs, t cilt pr 3 dit me profesort saudit debatuan pr metodat bashkkohore t paraqitjes s Islamit, qasjen ndaj mass, mnyrat e komunikimit e dialogut, respektin dhe kulturn n debat. N hapje t seminarit Myftiu i Kosovs, Mr. Naim Trnava, tha se ky seminar sht vazhdimsi e bashkpunimit t BIK-s me institucionet ndrkombtare, n kt rast me institucionet e Arabis Saudite, q veprojn n kuadr t RABITA-s. Myftiu po ashtu tha se temat q do t trajtohen n seminar, do t jen me interes pr imamt kosovar, lidhur me trajtimin bashkkohor t shprfaqjes s Islamit. Myftiu tha se edhe n t ardhmen BIK do t bashkpunoj me institucionet ndrkombtare pr ngritjen profesionale t imamve tan. (R. Shkodra)

DuA E hATMES n ShTIME 25 Gushti ishte dit e madhe pr xhematlinjt e Xhamis qendrore t Shtimes, q kishin mbushur xhamin pr t ndjekur programin e prgatitur nga vijuesit e msimbesimit. Imami i Xhamis, Isa ef. Trshani, falnderoi Zotin q ia kishte br t mundur t punonte edhe me at gjenerat t shklqyeshme, q at dit po kurorzonin punn me Duan e Hatmes n muajin e madhrishm t Ramazanit, q sht edhe muaj i Kuranit. N kt manifestim, prve shum xhematlinjve q kishin mbushur xhamin, qen t pranishm edhe kryeimami i KBI-s t Ferizajt, Sulejman ef. Roshaj me bashkpuntort dhe shum imam nga rrethina. Ky imam duhet t jet shembull edhe pr imamt e tjer, se aty ku ka angazhim, rezultatet nuk mungojn, sepse shum varet nga angazhimi i imamit ndaj t rinjve dhe xhematit, tha kryeimami Sulejman ef. Roshaj. Pastaj u shfaq nj program i pasur me pjes nga Kurani; secili vijues kndonte pjes t caktuara dhe u knduan disa ilahi, poema e poezi t zgjedhura. Programi ishte jashtzakonisht i ngjeshur dhe cilsor, sa q shum prej t pranishmve, nga ngazllimi, u mbusheshin syt me lot.Duan e Hatmes e bri Sevdair ef. Haxhiu. N fund t ktij manifestimi kryeimami i KBI-s Sulejman ef. Roshaj, nxnsve q bn hatme, u dha nga nj dhurat modeste.

58

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 aktivitete

Merhum

DITurIA ShT ThESArI M I MuAr Kjo ishte motoja e programit q Departamenti i Gruas i Kryesis s BIK-s, n bashkpunim me shoqatn kulturore Familja Kosovare, organizoi me rastin e fillimit t vitit t ri shkollor, ku mysafire ishin t ftuara prfaqsuese t ndryshme nga shoqria civile. Programi u mbajt m 09.10.2011 n shtpin e kulturs Xhemajli Berisha n Prizren. N fillim u prezantuan temat nga ligjrueset: teologe Eglantina Mua nga Tirana, e cila foli pr rndsin dhe vlern q ka dituria; teologe Mr. Florentina Trmkolli pr vlern e kohs, tema t cilat u lidhn shum n mes tyre - Dituria dhe Koha - se si t shfrytzohet koha n mnyr t drejt e t dobishme, q t fitojm dituri dhe t gjitha ato q synojm. Pastaj u shfaq nj program i pasur kulturor me Kur`an, ilahi, poezi, monolog.... N fund nga Shoqata Kulturore Familja Kosovare u ndan disa mirnjohje, nj pr Departamentin e Gruas t BIK-s pr prkrahjen dhe bashkpunimin e deritanishm. Mirnjohja iu dha prfaqsueses s DG-s Hanife Jahiri. (H. Kastrati)

nDrroI jET hAFZ FAhrEDIn AjETI Hafz Fahredin Ajeti u lind m 17.12.1937 n fshatin Llovc (t Gjilanit). Shkolln fillore e kreu n fshatin Caravajk.Q n mosh t re filloi ti ndiqte msimet fetare te Hoxha i fshatit, Mulla Bilall Sadriu, ku nisi t msonte Kuranin prmendsh, pr ta mbaruar n moshn 14-vjeare, kur mori titullin hafz i Kuranit.Gjat rinis s tij vazhdoi t ndiqte derse te hoxhallart n fshatra t ndryshme t Anamoravs dhe Lugins s Preshevs, kshtu q arriti t prvetsonte mjaft mir profesionin e tij.Gjat jets shrbeu si imam n disa fshatra. N fillim angazhohej vetm gjat muajit t shenjt t Ramazanit,pastaj u b imam i rregullt n fshatin Myqibab, ku shrbeu pr rreth 15 vjet. Si imam shrbeu gjithashtu n Livoqin e Epr, n Gadish e n disa fshatra t tjera. Prej vitit 1997 shrbeu si muezin n xhamin Deramahall t Gjilanit ku punoi pr afro tet vjet, derisa e rndoi gjendja shndetsore.Vdiq m 8 gusht 2011 n moshn 74-vjeare dhe u varros n vendlindje. (I. Mustafa)

Botime te reja 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

59

FjAlor ArABIShT-ShQIP, I-II, (Dr. Isa Memishi, Fjalor arabisht-shqip, I-II, Shtpia botuese libri shkollor, Prishtin, 2011, f. 2090) Pr her t par u botua fjalori arabisht- shqip me autor, profesorin e gjuhs arabe n degn e orientalistiks n Fakultetin e filologjis t UP. Fjalori sht fryt e nj pune shum vjeare t autorit. Dhe si i till prpos q mbush nj zbrastsi t kamotshme ngase ka munguar nj fjalor i till, u vjen n ndihm gjith arabo folsve, si dhe t gjith t interesuarve pr prvetsimin e ksaj gjuhe. Aq m tepr kur dihet q gjuha arabe vazhdon t msohet edhe sot e ksaj dite n medreset dhe fakultetet tona islame gjithandej trojeve shqiptare, pa prmendur ktu edhe nevojn e msimit t gjuhs arabe pr nevoja tregtare, diplomatike, shkencore etj.. Autori i fjalorit, n nisjen e puns s tij, sigurisht q ka provuar peshn e nj sfide t pazakont, kjo sepse ka qen i ndodhur para vshtirsive t natyrave t ndryshme, t cilat dalin para nj hartuesi t nj fjalori n cilndo gjuh qoft. Kto mjaftojn pr ta kuptuar kt nism si nj barr dhe sfid e rnd, por e cila, sipas gjykimit ton, nga hartuesi i Fjalorit arabisht-shqip, sht prballuar me sukses, me se Dr. Isa Memishi, - pas nj pune t mundimshme, plot vshtirsi dhe stres pr afro nj dekade, - ka realizuar nj pun t arrir dhe t suksesshme. Botimi dhe vnia n qarkullim t ktij fjalori e vlersojm si nj ngjarje t shnuar n fushn e orientalistiks dhe t leksikografis n vendin ton, por edhe t shkencs e t kulturs shqiptare n trsi. Fjalori arabisht-shqip, i autorit Dr. Isa Memishi, hi disa prpjekje t mhershme, sht fjalori i par m vllimor, m i plot dhe m prmbajtsor, i botuar deri m sot. Fjalori, sikurse thot autori, prmbledh 100.000 fjal, terma dhe shprehje frazeologjike, para s gjithash t gjuhs standarde arabe, por q krahas leksikut bashkkohor t gjuhs arabe, prmban edhe mjaft fjal t vjetra, kurse renditja e fjalve n fjalor sht br sipas parimit etimologjik-semantik, pra sipas rrnjs s fjals dhe sht renditur sipas rendit alfabetik. Fjalori arabisht-shqip ka dy vllime. N vllimin e par jan prfshir shkronja e par e deri tek shkronja e 15 e alfabetit arab, prkatsisht nga shkronja Elifun deri tek shkronja Ddun, dhe ka gjithsej 1085+15 faqe, kurse n vllimin e dyt jan prfshir shkronja e 16 e deri tek shkronja e 28 dhe e fundit e alfabetit arab, prkatsisht nga shkronja un e deri n Jun dhe ka 1004 faqe (1086-2090). I tr fjalori ka 2105 faqe. Fjalori gjithashtu ka Parathnien (faqe v-vi), Udhzime pr prdorimin e fjalorit (vii-ix),

Alfabetin arab (x), Shkurtesat n pjesn e arabishtes (xi), Shenjat e prdorura n fjalor (xi), Shkurtesat n pjesn e shqipes (xii-xiii), Literaturn e prdorur (xiv-xv). Tekstet arabe jan dhn t vokalizuara po thuajse n trsin e tyre dhe kjo sigurisht q e bn m t leht dhe m sakt t prdorshm kt fjalor. Teknikisht ky fjalor vjen i realizuar mir. Gjat hartimit t Fjalorit, autori sikurse kuptohet nga Parathnie, nuk ka krijuar iluzionin se ky fjalor do t jet i kryer dhe as i prkryer. Nuk do t mund t quhet i kryer, pr shkak se problematika dhe fusha e hartimit t fjalorve, aq m par nga nj gjuh si sht arabishtja, sht shum e gjer dhe komplekse. Fjalori nuk do t mund t quhet i prkryer, sepse vet natyra e nj pune t till, si sht pra hartimi i fjalorve, - t cilt gjithnj duhet t vazhdohen, t prmirsohen e t plotsohen, t jet pa ndonj mangsi a lshim, qoft metodologjik, qoft prmbajtsor a teknik, por t cilat leht mund t mnjanohen e t prmirsohen me rastin e ndonj botimi t dyt t plotsuar. Sigurisht, pasi q pr kt kritika profesionale ta ket thn fjaln e vet. Si prfundim n kt vshtrim tonin le t na lejohet t konstatojm se me kt fjalor orientalistika dhe leksikografia jon sht pasuruar me nj vepr vrtet t rndsishme dhe me vler, e cila do tu hyj n pun dhe do tu shrbej t gjith atyre q dshirojn dhe jan t interesuar ta msojn dhe ta njohin gjuhn dhe Botn Arabe-Islame. (R. Shkodra)

60

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 Info

ndikimi i shkencave dhe teknologjis mbi udhheqjen. Udhheqja islame n shtetet q kan pakica myslimane, shtjet bashkkohore n udhheqjen islame dhe udhheqja islame drejt vendosjes s paqes dhe arritjes s - sukseseve jan temat q do t shtrohen pr diskutim dhe analiz n kt kongres. ProGrAMI KoMPjuTErIK ArSIMor I QuAjTur BEShArET I DEDIKuAr Pr MSIMIn E PrKThIMIT T KurAnIT Programi kompjuterik arsimor pr msimin e prkthimit t koncepteve t Kuranit fisnik n mnyr gojore, i quajtur Besharet 3, sht ofruar n panairin e nntmbdhjet ndrkombtar t Kuranit fisnik. Programi kompjuterik Besharet 3 ofrohet si programi kompjuterik m gjithprfshirs pr msimin e prkthimit dhe koncepteve t Kuranit fisnik, i cili sht prgatitur nga kompania Dezhkam Teknologji, aktivitetet e s cils kufizohen kryesisht n projekte elektronike pr msimin e gjuhs kuranore. Ky program kompjuterik sht prgatitur n tri gjuh, arabisht, anglisht dhe persisht, q ofrohet pr t interesuarit e ksaj fushe n panairin e nntmbdhjet ndrkombtar t Kuranit fisnik. Msimi fjal pr fjal i kuptimeve t 30 xhuzeve t Kuranit fisnik n gjuhn arabe, angleze dhe persiane; msimi i kndimit t tridhjet xhuzeve s bashku me listn e temave kuranore, pr t gjitha temat e librit Mefatihu Al-Xhenan, Sahife Sexhadie dhe Nehxhu Al-Belagha s bashku me prkthimin gojor si dhe mundsit pr hulumtim, fjalor n tri gjuht - angleze, arabe dhe persiane si dhe mundsi t tjera - ofrohen pr t interesuarit e ksaj fushe me an t programit kompjuterik Besharet 3.

MAlAjZIA nIKoQIrE E KonGrESIT nDrKoMBTAr Pr uDhhEQjEn ISlAME Me temn Udhheqja Islame n epokn e globalizimit zhvillohet n fillim t tetorit n kryeqytetin e Malajzis, Kuala-Lampur.Ky kongres organizohet dhe zhvillohet nn patronazhin e Fakultetit pr Administrim dhe Udhheqje t Universitetit t Shkencave Islamike t Malajzis (USIM), n bashkpunim me akademin e arsimit t lart t Udhheqjes (AKEPT) dhe ministrin e arsimit t lart t ktij vend. Ky kongres dyditor ka pr qllim shqyrtimin dhe analizn e shtjeve n lidhje me udhheqjen, veanrisht me udhheqjen islamike, formimin e rrjeteve komunikuese n mes prijsve, ulemave dhe npunsve t institucioneve udhheqse e qeverissve, gjetjen e alternativave dhe rrugzgjidhjeve pr prmirsimin dhe ngritjen e udhheqjes dhe prcaktimin e prirjeve dhe tendencave pr hulumtime n fushn e udhheqjes islame. Ndikimi i krizs s Lindjes Islame dhe Afriks Veriore, paraqitja e udhheqsve islam n shtetet e Azis Juglindore, udhheqsit islam n shoqrin botrore, roli i femrave n udhheqjen bashkkohore,

ShQyrTohET ISlAMIZIMI I STuDIMEvE T ShKEncAvE BAShKKohorE Konferenca ndrkombtare Islamizimi i studimeve shkencore bashkkohore; prespektiva dhe strategjit (ICIMSIS) zhvillohet n universitetin um t kryeqytetit t Malajzis, Kuala-Lumpur. Kjo konferenc ndrkombtare zhvillohet n fillim t dhjetorit dhe ka pr qllim mbledhjen e mendimeve t hulumtuesve n lidhje me alternativn se si t islamizohen hulumtimet shkencore bashkkohore. Konferenca ndrkombtare pr islamizimin e studimeve shkencore bashkkohore dhe shkencrimin e studimeve islame ka publikuar nj ftes pr t gjith hulumtuesit pr t paraqitur propozimet dhe pr t diskutuar rreth arritjeve dhe mendimeve t tyre n lidhje me alternativat e nivelit praktik pr ti vn n praktik studimet islame. N ftesn e prgatitur n lidhje me konferencn ndrkombtare, thuhet se shkenctart e shkencave natyrore, si fizikan, biolog, kimist dhe matematikan, n mnyr t vrtet mund t tregojn harmonin n mes t kuptuarit t njeriut ndaj bots dhe tekstit t shpalljes hyjnore, si alternativ pr islamizimin e shkencs moderne. PrMIrSIMI I IMAZhIT T ISlAMIT Ky kongres organizohet nn patronazhin e Unionit t Organizatave Islame t Francs dhe n t pritet t marrin pjes personalitete myslimane nga mbar bota. Gjat punimeve t ktij kongresi do t zhvillohen disa tryeza pr prezantimin e personalitetit dhe jetn e veprn e muhamedit a.s.. Tryeza zhvilloi puunimet n pranin e ulemave t dalluar t Francs dhe shteteve t tjera evropiane dhe islamike; do t bhet transmetimi i filmit me tematik islame; zhvillimin e panairit t librit islam dhe

Info 255 DITURIa ISlaME TETOR 2011

61

fmijve, veanrisht ndaj pranis s tyre n ceremonit fetare n xhami etj.. N deklaratn e OBI-s, prve t tjerash, krkohet nga organet kompetente t Republiks s Taxhikistanit q t japin shpjegime n lidhje me kt vendim t tyre. Sipas ligjit t nnshkruar nga Presidenti i shtetit t taxhikistanit, imamali rrahman, prindrit kan prgjegjsin e drejtprdrejt pr edukimin e fmijve, sidomos n lidhje me ndjekjen e rrymave t ndryshme islame n kt vend. Posa sht publikuar ky ligj, sht dnuar nga qarqe t ndryshme intelektuale mbrenda dhe jasht vendit. ekspozit t fotografive nga vendet e shenjta, zhvillimi i garave pr hifz dhe lexim t Kuranit fisnik t veanta pr adoleshent dhe t rinjt dhe zhvillimi i gars pr poezi me tem rreth personalitetit t muhamedit a.s. konsiderohen prej programeve t rndsishme q do t zhvillohen gjat ktij kongresi. Organizatort e ktij kongresi ndrkombtar kan ftuar t gjith qytetart mysliman dhe jomysliman evropian q t prezantojn n kt panair dhe n kt tubim dhe duke prezantuar n tryeza dhe fjalime - t njihen me imazhin e vrtet t Islamit dhe figurn e muhamedit a.s.. TAXhIKISTAnI nDAlon ShKuArjEn n XhAMI T FMijvE T MoShS S MITur Organizata pr Bashkpunim Islamik (OBI), me an t nj deklarate ka shprehur brengosjen e thell n lidhje me aprovimin e ligjit pr ndalimin e shkuarjes n xhami t fmijve t moshs s mitur n taxhikistan. oBi, me an t nj deklarate, ka shprehur shqetsim t thell n lidhje me hyrjen n fuqi t ligjit t Republiks s Taxhikistanit n lidhje me prgjegjsin e prindrve ndaj edukimit t hAFZI lIBIAn M I MIrI n GArAT nDrKoMBTArE T KurAnIT MIMI I DuBAIT Halid Muhamed Salih AlKanduz, hafz i gjith Kuranit fisnik nga Libia, pjesmarrs n garat ndrkombtare t Kuranit fisnik mimi i Dubait, duke fituar m s shumti pik, ka arritur t zr vendin e par t ktyre garave.Khaleej Times, njofton se ky hafz nga Libia, duke dal prpara Abdullah Hamd Abu Sheride-it nga Katari, dhe prpara Ahmed Sari Kaja nga Turqia, ka arritur t zr vendin e par n kto gara.Abdulkadir Ismi, prfaqsues i shtetit t Srilanks, Shirzad Khizin nga Kazakistani, Burhanudin Zarif Xhunzuda nga Taxhikistani, Enver Bu Salah nga Maroku, Muhamed Khatibi nga Irani, Ibrahim Hamdan nga Bahrejni, dhe Abdulvahid Masumi nga Afganistani, sipas radhs, kan zn vendet prej t katrtit deri n t dhjetin.T zgjedhurit e ktyre garave gjat nj ceremonie do t marrin shprblimet dhe mimet e caktuara t ktyre garave. Sipas ktij raporti, vendi i par n kt gar merr 250 mij drhem, vendi i dyt 200 mij drhem dhe vendi i tret 150 mij drhem.

ruAjTjA E MAnuSKrIPTS S PAr T KurAnIT n DorShKrIM n jEMEn manuskripta e par n dorshkrim e Kuranit fisnik, q sht shkruar 70 vjet pas vdekjes s Muhamedit a.s., ruhet n xhamin kryesore t Sanas. Kjo manuskript e Kuranit fisnik sht prej manuskriptave t Kuranit n dorshkrim q jan gjetur n vitin 1972 n xhamin kryesore t Sanas (xhamia e par e ndrtuar n Jemen) dhe tash kjo manuskript me vler t madhe ruhet n xhamin kryesore t Sanas. Kjo manuskript n dorshkrim ka mbetur q nga shekulli i shtat apo i tet dhe ekspertt e manuskriptave n dorshkrim konsiderojn se kjo manuskript sht shkruar 70 vjet pas vdekjes s muhamedit a.s.. n vitin 1972 n xhamin kryesore t Sanas, e cila konsiderohet t jet xhamia e par e ndrtuar n Jemen, jan gjetur rastsisht shum manuskripta, disa prej t cilave nuk jan kuranore. kto manuskripta n dorshkrim jan gjetur nga ana e disa puntorve q ishin duke meremetuar murin e xhamis. Manuskriptat jan gjetur brenda murit t vjetr, i cili ishte ndrtuar n vitin e gjasht hixhri.

62

255 DITURIa ISlaME TETOR 2011 argtuese

63

Nga Ebu Dherr el-Gafariu r.a. transmetohet se Pejgamberit a.s. i sht transmetuar nga Krijuesi i tij, i Fuqishmi dhe i Madhrishmi, i cili ka thn:

O robt e Mi! Un ia kam ndaluar dhunn Vetes dhe e kam ndaluar edhe ndr ju, prandaj mos i bni dhun njri-tjetrit. O robt e Mi! T gjith ju jeni t lajthuar, prve atij q e prudhi Un, prandaj krkoni udhzime nga Un, do tju prudh. O robt e Mi! T gjith ju jeni t uritur, prve atij q e ushqej Un, prandaj krkoni tju ushqej, do tju ushqej. O robt e Mi! T gjith ju jeni t zhveshur, prve atij q e veshi Un, prandaj krkoni veshje nga Un, do tju veshi. O robt e Mi! Vrtet ju gaboni natn dhe ditn, kurse Un i fali t gjitha mkatet, prandaj, krkoni nga Un falje, do tju fali. O robt e Mi! Ju kurr nuk mund t arrini tek ajo, me ka Mua dm do t M shkaktonit q t M dmtonit, as q ndonjher do t arrini tek ajo q Mua dobi do t M sjell, q t M kontribuonit. O robt e Mi! Sikur i pari nga ju dhe i fundit nga ju dhe njerzit nga ju dhe xhinnt nga ju t ishin t devotshm sikur zemra m e devotshme e njrit nga ju, kjo nuk do ta shtonte sundimin Tim n asgj. O robt e Mi! Sikur i pari nga ju dhe i fundit nga ju dhe njerzit nga ju dhe xhinnt nga ju t ishin t prishur si zemra m e prishur e njrit nga ju, kjo nuk do ta mungonte sundimin Tim n asgj. O robt e Mi! Sikur i pari nga ju dhe i fundit nga ju dhe njerzit nga ju dhe xhinnt nga ju t ngriteshi (qndroni) n nj vend dhe dshirat dhe lutjet Mua t mi drejtoni, dhe Un ti prgjigjesha lutjes s donjrit, kjo nuk do ta mungonte at q kam Un as aq sa q e mungon gjilpra kur ngulitet n det. O robt e Mi! do gj varet nga veprat tuaja, t cilat tek Un jan t ruajtura dhe t llogaritura, kurse pr t cilat Un juve do tju shprblej. Kush gjen mir, le ta falnderoj all-llahun, kurse kush gjen t kundrtn, mos ta fajsoj asknd prve vetveten.
(Muslimi)

dituria islame

64

HAXHI 2011
Njoftojm besimtart se Kryesia e Bashksis Islame t Republiks s Kosovs edhe kt vit si tradicionalisht organizon shkuarjen n Haxh. t interesuarit pr haxh mund t paraqiten npr kshillat vendor.

ArANzhMANI Pr KT vIT ShT 2950 EUro. (VETM ME AEROPLAN)

N aranzhman prfshihen ushqimi, kurbani, ihrami, shrbimet mjeksore, transporti vajtje-ardhje dhe vizita npr vende t shenjta.
Informata t tjera lidhur me Haxhin 2011 mund t merren do dit n shrbimin prkats t Kryesis s Bashksis Islame t Republiks s Kosovs n telefonat

038/ 224-001 / 038/ 224-022 / 038/ 224-024

ose n zyrat rajonale t kshillave vendor t Bashksis Islame t Republiks s Kosovs