Cng ty C phn u t Cng ngh gio Dc IDJ

Phan Bi Chu vi khuynh hng dn ch t sn Phan Bi Chu (1867 - 1940), hiu l So Nam, mt nh Nho danh ting ca x Ngh, thuc th h cui cng ca cc s phu Cn Vng, c gic ng t tng mi v tr thnh ngi cm u mt phong tro yu nc v cch mng, i u trong phong tro dn tc sut 20 nm u th k. Nm 1886, khi cha y 20 tui, So Nam tp hp s t ng h cc th lnh Cn Vng nh Phan nh Phng, Nguyn Xun n. Tuy vy, cng phi ch n nm 1900, khi c danh vng t, yn vic gia nh, ng mi thc s i vo con ng tranh u. Hu t nm 1897, c Nguyn Thng Hin gii thiu Tn th ca Khang Lng, c bit nm 1902 nhn cc chuyn ra Bc vo Nam, Phan Bi Chu c s chuyn bin mnh v t tng. Vi uy tn c nhn sn c, ng ni ln nh mt gng mt chnh tr sng gi nht. T , phong tro cch mng ca ng tnh n cui Chin tranh th gii th nht c th chia ra 2 thi k sau: Thi k Duy Tn hi v phong tro ng Du ( 1904 - 1908) Vit Nam, "Phan Bi Chu l ngi u tin thnh lp mt ng chnh tr theo ngha hin i ca t ny"(2). Thng 5 - 1904, ti Qung Nam, Phan Bi Chu cng vi Tng Bt H, Nguyn Thnh (tc m Hm), ng Thi Thn, ng T Knh, Tuyn . .. tuyn b thnh lp Duy Tn hi, "ct sao khi phc Vit Nam c lp, ngoi ra cha c ch ngha g khc"(3). Thc ra, t tng chnh tr ca Hi cng kh r vi vic tn cng lm Hi ch. tng v mt ch qun ch lp hin l ra. Duy Tn hi ra 3 nhim v: Pht trin hi vin, ti chnh, chun b cho bo
1

ng v trang v xut dng cu vin (sau gi l phong tro ng Du, hng sang Nht Bn).
Bin tp vin : Hong Th Hng

http://www.hoc360.vn

Cng ty C phn u t Cng ngh gio Dc IDJ

y l nhng nm thng Phan So Nam t cho l "c nht". T sau chuyn i Nht u tin nm 1905 cng ng T Knh, c s gip ca Lng Khi Siu, Khuyn Dng Nghi, i i Trng Tn -nhng nhn vt ni ting ca Trung Hoa v Nht Bn, Phan Bi Chu cng Duy Tn hi dy ln phong tro ng Du, tuyn chn ngt 200 du hc sinh Vit Nam, b mt xut dng qua Nht Bn hc khoa hc k thut v qun s. trong nc Phan Bi Chu ln Phn Xng (Yn Th), bn doanh ca thm, bn vic phi hp vi cc hot ng v trang, thc hin k sch trong nh ra, ngoi nh vo khi c c hi. y cng l lc, trng ng Kinh ngha thc bt u xut bn nhiu tc phm ca Phan vit Nht Bn, nh hi ngoi huyt th, Vit Nam vong quc s ... Nm 1908, din hot ng ca phong tro ng Du lan rng khp nc, cng nhng hot ng quyn gp v kinh t cng khai. iu khng trnh khi s pht hin ca mt thm Php. Thng 9-1908, thc dn Php thng lng vi chnh ph Nht ra lnh gii tn nhng t chc chng Php trn t Nht, trc xut s du hc sinh Vit Nam. Thi K Vit Nam Quang phc hi (VNQPH) v nhng hot ng v trang si ng trc v trong chin Tranh th gii th nht. Cch mng Tn Hi 1911 thnh cng m ra mt trang mi cho cuc i hot ng cch mng ca Phan Bi Chu. M hnh Trung Hoa dn quc v ng cch mng li cun ng v ng hon ton vt b nhng g cn li ca t tng phong kin, thc s tr thnh ngi cng ha. Nm 1912, ng hi h v Qung ng, tp hp lc lng cch mng v thng 2 nm , ti nh Lu Vnh Phc, ng tuyn b
2

thnh lp Vit Nam Quang phc hi.

Bin tp vin : Hong Th Hng

http://www.hoc360.vn

Cng ty C phn u t Cng ngh gio Dc IDJ

y thc s l mt ng chnh tr kiu hin i, vi tn ch, chng Php ginh c lp, lp ra nc Cng ha dn quc Vit Nam. VNQPH ra c b my Vit Nam qun chnh ph gm B Tng v, B Bnh ngh, B Chp hnh v lp ra Quang phc qun, do nhng thanh nin tr tt nghip cc trng qun s Nht Bn, Trung Hoa nh Hong Trng Mu, ng Xung Hng, Lng Lp Nham... ph trch. Phan Bi Chu cng cc ch s Trung Hoa lp ra Chn Hoa hng , to thm uy tn quc t. VNQPH cn thng qua quc k tng lai, pht hnh quan dng phiu ... Phan Bi Chu c bit coi trng vic xy dng chin lc bin gii", phong tro 100 tay sng, ni cc c s VNQPH t Vn Nam v nc, ng thi pht trin mnh c s trong nc. Trc v trong Chin tranh th gii th nht, mc d c mt thi gian Phan Bi Chu, Mai Lo Bang b bn qun phit Trung Hoa bt giam, nhng nhng hot ng v trang vn lin tc, mnh m, gy cho thc dn Php nhiu tn tht. Nam 1913, sau v nm bom Thi Bnh dit Tng ph Nguyn Duy Hn, H Ni dit 2 s quan Php, VNQPH t chc cc trn nh dc tuyn bin gii pha bc nh tn cng n T Lng, Bnh Liu. Nhng quan trng hn c l VNQPH lnh o nhiu cuc khi ngha ln cc a bn trng yu. l Cuc khi ngha ca vua Duy Tn thng 5-1916 c coi l c gng ln nht ca VNQPH trong nhng k hoch v trang lc , thu ht c nhiu nhn vt ni ting Trung K nh Thi Phin, Trn Cao Vn, L Nhung, L nh Dng ..., c bit c s tham gia ca vua Duy Tn. Trong k hoch khi ngha, VNQPH cn li dng s qun c Xim c thm v kh chng Php. VNQPH d nh da vo 2500 lnh tp Hu, 1500 lnh tp Nng tin hnh khi ngha kinh thnh Hu v
3

phn ln cc tnh min Trung.

Bin tp vin : Hong Th Hng

http://www.hoc360.vn

Cng ty C phn u t Cng ngh gio Dc IDJ

Khi ngha ca vua Duy Tn cng nh nhiu cuc khi ngha thi by gi thng b hn ch v ngh thut ch o, khng gi c b mt k hoch khi ngha. V vy, thc dn Php kp thi cm tri, tch thu v kh ca s lnh tp, bt nhiu nhn vt ch cht c hai trung tm khi ngha l Hu v Nng. Vua Duy Tn cng b bt khi trn n cha Thin M. Ngy 17-5-1916, Thi Phin, Trn Cao Vn v nhiu ngi trong i th v ca Duy Tn b chm Hu. Sau , Phm Thnh Ti v hng chc chin s VNQPH Qung Nam b t hnh. Ring vua Duy Tn b lu y o Ruyning. Cuc khi ngha Thi Nguyn (30-8-1917 n 2-1-1918) do i Cn (Trnh Vn Cn) v Lng Ngc Quyn lnh o cng c coi l trang s v vang ca VNQPH. Lng Ngc Quyn, yu nhn ca VNQPH, vn b Php bt Hng Cng v b cm c nh giam Thi Nguyn. Chnh ng gic ng v li cun i Cn vo t chc v chun b khi ngha. L nh qun s, ng cng i Cn tn dng thi c v gi c b mt n pht cht. T tri lnh kh xanh, i qun khi ngha ca i Cn m 30-8-1917 ph nh t, chim nhiu v tr quan trng ca tnh di c Nam binh phc quc. Lc lng ngha qun ng ti ngt 400 tay sng, khng k nhn dn, th m Phn M. Qun khi ngha. chim gi thnh ph ti ngy 4-9 v tuyn b lp nc. "i Hng". Sai lm chin thut ca h l tr li trong thnh ph, khng phn tn v pht trin thm lc lng. Trong khi , sau chong vng ban u, Hi ng qun s ng Dng cng Cng s Bc K tp trung mi lc lng qun s ca cc tnh pha bc v H Ni phn kch quyt lit. Tra ngy 5-9-1917, Thi Nguyn lt vo tay gic, nhng 107 lnh Php, lnh kh
4

b tiu dit. 50 ngha qun anh dng hy sinh (trong c Lng Ngc Quyn) v gn 100 ngi b bt. Ring i Cn cng vi chc ngi cn li ph vy, di chuyn
Bin tp vin : Hong Th Hng

http://www.hoc360.vn

Cng ty C phn u t Cng ngh gio Dc IDJ

trong vng rng ni i T, chin u n ngi cui cng v hy sinh ngy 11-11918. Khi ngha ca i Cn l cuc binh bin u tin trong thi cn i, ngi Php d th no cng khng th hon ton thng li trong th on "dng ngi Vit nh ngi Vit". i vi Phan Bi Chu v VNQPH, cuc khi ngha ny c th coi l s chm dt thi k u tranh v trang ho hng. Sau chin tranh, ng li ca phong tro cch mng s phi khc i v c nhiu iu lch s vt qua tm nhn ca ng. u nhng nm 1920, Phan Bi Chu dn dn tm n vi ngun sng ca Cch mng thng Mi Nga, ca Lnin. Giao thip vi S qun nc Nga Bc Kinh, Phan Bi Chu ha gi cn b sang o to Mtxcva. ng dch sch ca ngi Cch mng thng Mi v Lin X. c bit khi Nguyn i Quc xut hin Qung Chu cui thng 12- 1924, ng lin h v ha bn bc vi nhn vt tr tui ca phong tro cch mng mi, ha hn ci t ng mnh. nh tt p cha kp thc hin th ng b mt thm Php bt Thng Hi vo thng 6-1925. T cui nm 1925, Php buc phi xa n t hnh ng, nhng ng b giam lng Hu cho n lc mt (1940). Phan Bi Chu khng ch l linh hn ca phong tro cch mng u th k XX m cn l nh vn ha ln. t ai c th vit nhiu sch th loi v nhiu gi tr nh ng thi im : Vit Nam vong quc s, T phn (tc Phan Bi Chu nin biu), X hi ch ngha, Khng hc ng, Phm Hng Thi truyn ... v nhiu tc phm v vn, th th loi, vit ch yu bng ch Hn.
(Su tm)
5

Bin tp vin : Hong Th Hng

Ti liu c ng k bn quyn! http://www.hoc360.vn ******** WWW.EDUCATIONPVA.TK