You are on page 1of 57

TRNG I HC NG THP KHOA HA HC ...

TI RNG MA NHIT I

GVHD: ThS Trn c Tng Nhm thc hin: Nhm 7 H KHMT09 1. L Trung Hi 2. Hunh M Tin 3. L B Phc 4. on Dim Phng 5. Nguyn Th Lm Hng 6. Nguyn Tn c 7. Hunh Tn V

Cao Lnh, thng 4 - 2012

MC LC
M U............................................................................................................................3 PHN NI DUNG.............................................................................................................4 Chng 1: Khi qut chung...............................................................................................4 1.1 Rng ma nhit i l g? ....................................................................................4 1.2 Rng ma nhit i hnh thnh v pht trin nh th no?................................4 1.3. Tm quan trng ca rng ma nhit i................................................................5 1.4 c im...................................................................................................................6 1.5 iu kin t nhin ...................................................................................................7 1.5.1 V tr a l ........................................................................................................7 1.5.2 Kh hu.............................................................................................................8 1.6 S phn b v cu trc...........................................................................................11 1.6.1 Din tch v phn b rng ma nhit i......................................................11 1.6.2 Tui v tnh n nh ca rng ma nhit i.................................................13 1.7 Phn loi rng ma nhit i.................................................................................14 1.7.1. Rng ma t thp.........................................................................................14 1.7.2 Rng trn t c bit....................................................................................14 1.7.3 Rng ma ngp nc ngt............................................................................14 1.7.4 Rng trn than bn........................................................................................14 1.8 Chu trnh dinh dng ca rng nhit i..............................................................15 Chng 2: S a dng ca sinh vt trong rng ma nhit i.......................................17 2.1 Thc vt..................................................................................................................19 2.1.1 Cu trc ca rng ma nhit i....................................................................19 2.1.2 Dng sng .......................................................................................................30 2.1.3 Ngoi mo ca cc loi cy trong rng ma nhit i .................................31 2.1.4 a dng sinh hc ca thc vt rng ma ......................................................35 2.2 ng vt ................................................................................................................37 2.2.1 Thnh phn ng vt.......................................................................................37 2.2.2 Mt s hnh nh v ng vt rng ma nhit i..........................................38 CHNG 3: Gi tr ca rng ma nhit i, cc tc ng nh hng n rng ma nhit i, cc bin php ti sinh v phc hi...................................................................41 3.1 Gi tr......................................................................................................................41 3.2. Cc tc ng nh hng n rng ma nhit i................................................42 3.2.1. Con ngi.......................................................................................................42 3.2.2 Mt a dng sinh hc......................................................................................45 3.2.3 Mt ti nguyn thin nhin..............................................................................47 3.2.4. nh hng ca ph rng n kh hu a phng, vng v ton cu..........47 3.3. Cc vn ti sinh v phc hi rng ma nhit i............................................51 3.3.1. Khuyn khch mi ngi sng bng nhng li sng khng c hi cho mi trng.......................................................................................................................51 3.3.2. To ra nhng cng vin t nhin bo v rng ma nhit i v ng vt hoang d....................................................................................................................51 3.3.3. ng h cc cng ty khng lm hi n mi trng .....................................52 3.3.4. Du lch sinh thi.............................................................................................52 3.3.5. Cu ly rng ma nhit i thng qua gio dc...........................................52 3.4 Mt s hnh thc bo tn rng ma nhit i Vit Nam...................................53 KT LUN V KIN NGH..........................................................................................55 TI LIU THAM KHO................................................................................................56

M U Nh chng ta u bit rng l mt trong nhng ngun ti nguyn rt phong ph v a dng. Hn th na rng cn mang li rt nhiu li ch cho con ngi, n cung cp nguyn liu, nhin liu cho sn xut, Trong rng ma nhit i l mt phn quan trng ca h sinh thi rng. Rng ma nhit i c vai tr quan trng i vi h sinh thi tri t, qun x, cung cp g, ci, nhiu loi lm sn c gen qu him, c gi tr sinh hc cao, c tc dng ln vo vic iu ha lng nc trn mt t, c vai tr quan trng trong vic hnh thnh v bo v t, rng l nhn t ch yu tham gia vo vic cn bng nng O2 v CO2 ca bu kh quyn nn c gi l l phi xanh ca tri t. Tuy nhin rng ma nhit i ang b khai thc qu mc v b suy gim nhanh chng. Ngi ta d on vi tc mt rng ma nhit i vo khong 17 triu ha/nm nh hin nay nu khng c bin php khc phc hiu qu th n nm 2050 lng CO2 thi ra bu kh quyn s tng gp i, nhit khng kh s tng 20C, gy ra nhiu thm ha va thin tai trn tri t nn chng ta cn hiu r nguyn nhn v tm bin php tt nht bo v rng ni chung v rng ma nhit i ni ring. l nguyn nhn m nhm chng ti tm hiu v rng ma nhit i vit bi ny. Mi cc bn v thy cng tm hiu.

PHN NI DUNG Chng 1: Khi qut chung 1.1 Rng ma nhit i l g? Rng ma nhit i hay rng nhit i l nhng qun h ph ca rng ma phn b vng ch tuyn nng m, l khu vc rng c din tch ln nht hin nay v c tc dng ln nht trong duy tr mi trng sinh tn ca loi ngi. 1.2 Rng ma nhit i hnh thnh v pht trin nh th no? Cng ging c th sinh vt, rng cng c s bin i theo thi gian. Nesterop (1949) chia qu trnh pht trin ca rng thnh cc giai on: -Rng non: Mi quan h gia cc cy g l mi quan h h tr. Ch xut hin mi quan h cnh tranh gi cy g v cy bi thm ti. -Rng so: Rng bt u khp tn, xut hin quan h cnh tranh gay gt v nh sng v chiu cao gia cc c th cy g. Giai on ny cy g pht trin mnh v chiu cao. -Rng trung nin: Rng khp tn hon ton, s pht trin v chiu cao chm li, c s pht trin v ng knh. Rng thnh thc v ti sinh. -Rng gn gi: Giai on ny c s phn chia khng r vi 2 giai on lin trc v lin sau ca n. Trong giai on ny cy rng vn c s ra hoa kt qu v tng trng v ng knh. -Rng gi: Tr lng cy g t ti a. C mt vi cy g gi, cht. Tn cy tha dn, cy rng vn ra hoa kt qu nhng cht lng khng tt. -Rng qu gi: Cy tng cao ngng tr sinh trng, ra hoa qu t, chng bnh tt km, c hin tng rng rut v d dng gy .

Ring rng ma nhit i cn c cc c im l: trn nhng lp nn tr hn, c bit l nn t hnh thnh t ni la, t nhit i c th l kh mu m. Tnh trng m ln ton cu ph sch nhng khu rng nhit i cch y khong 300 triu nm. S kin trn din ra trong K Carbon, khi chu u v Bc M vn cn nm trn ng xch o v c bao ph bi nhng khu rng rm nhit i m thp.

Hnh 1: Rng nhit i Mulu Malaysia 1.3. Tm quan trng ca rng ma nhit i - L mi nh chung ca hn na tng s loi sinh vt trn hnh tinh. L ni pht sinh loi ngi, cng l ni cung cp lng ln nhu cu cuc sng ca con ngi: Dng kh, lung thc, thc phm, dc liu, vt liu,... - L ni sinh sng ca nhiu loi hn tt c qun x sinh vt khc cng li. Khong 80% a dng sinh hc c bit n c th c tm thy rng ma nhit i. Phn tn l rm nh ca nhng cy cao - rng t 50 n 80 m pha trn tng y rng. Vt cht ha c ri xung tng y nhanh chng phn hy v ngun dinh dng c ti s dng, to thnh chu trnh. - L thm thc vt ca nhng cy thn g trn b mt Tri t, gi vai tr to ln i vi con ngi nh: cung cp ngun g, ci, iu ha kh hu, to ra oxy, iu ha nc, ni c tr ng thc vt v tng tr cc ngun gen qu him. - Rng bo v v ngn chn gi bo.

- Bo v t, chng xi mn. - Rng l ngun gen v tn ca con ngi, l ni c tr ca cc loi ng thc vt qu him. - T l t c rng che ph ca mt quc gia l mt ch tiu an ninh mi trng quan trng. 1.4 c im Mi khu rng nhit i u rt c trng nhng chng cng c nhng im chung. - Tng vm c th cao n 30 mt t mt t. - Rng nhit i c a dng sinh hc rt cao. - Mi quan h cng sinh gia cc loi: cc loi vt trong rng nhit i thng ph thuc vo nhau. Cng sinh l mi quan h gia hai loi khc nhau hng li t vic gip nhau. V d nh mt s loi cy to ni tr n v ng cho kin. Ngc li, kin bo v nhng loi cy ny khi nhng loi su b n l. - C lng ma rt ln. - C s cn bng ng, c tnh n nh, t iu ha v t phc hi chng li nhng bin i ca hon cnh v nhng bin i v s lng sinh vt, nhng kh nng ny c hnh thnh do kt qu ca s tin ha lu di v kt qu ca s chn lc t nhin ca tt c cc thnh phn rng. - C kh nng t phc hi v trao i cao.

1.5 iu kin t nhin 1.5.1 V tr a l

Rng ma nhit i to thnh mt vnh ai bao quanh tri t v phn no b ng xch o ct thnh 2 phn khng u nhau, bc bn cu nhiu hn nam bn cu. Ranh gii pha bt v pha nam khng hon ton n khp vi bt k mt ranh gii no c phn nh theo v . Din tch rng ma rng ln gp chu M trong vng lng cho sng Amazn di 1300m hoc 1800m. Din tch m rng v pha ty n tn cc sn ng dy Angd v v pha ng n Guyana. Pha nam ca rng ny l min Grantraco v v pha bt rng chy dc theo sn ng ca trung M n tn min nam Mexico cho n qun o Angtin. cc Ty Bt (Equato, Colombia) c mt dy rng ma trn sn ty ca ni ng v b sng Brazin c mt ai hp khc ko di t 60 v nam xung gn ch tuyn mt cht. Ti chu Phi, din tch rng ma ln nht Trung Phi. Din tch m rng v pha ty dn Gabng, Camrun. i xa hn na v pha ty c mt gii hp song song vi b bin Ghin. V pha ng rng ny chati H Ln v v pha nam ti Rdia. Ti chu , rng ma ln nht ti Srilanca v min ty n n Thi Lan, Vit Nam v Philippin, xuyn qua qun o M Lai n Niu Ghin. Rng ma lin khu Xumatra Boocn M Lai, n cn Thi Lan, Min in, rng ma ch c tng vng. Chng thng nm cao di 700 1000m
7

Ti chu c c mt gii hp pha ng bc. Rng ma cn m rng n cc o Xlmn, tn Hbri, Figi, Xamoa Tng din tch rng trn th gii chim ti 60 triu km2. Nm 1973, din tch thu hp cn 38,37 triu km2. Hin nay, din tch rng khp kn ch cn 29 triu km2 - Rng nhit i m xut hin ti nhng khu vc nhit i. Ti khu vc ny, mt tri chiu nng chi chang v thng chiu trong mt khong thi gian khng thay i hng ngy sut c nm khin cho kh hu ca khu vc m p v nnh. - Rt nhiu quc gia c rng nhit i m. Nhng quc gia vi nhiu rng nhit i nht l: Brazil, Cng ha dn ch Congo, Peru, Indonesia, Colombia, Papua New Guinea,Venezuela,Bolivia, Mexico, Suriname 1.5.2 Kh hu Lng ma: rng nhit i n nhn t nht 2000mm/nm. Bng 1. S phn b rng trn cc lc a nm 1973 (Ti liu Vit Nam, 1994) Din Cc lc a rng (triu tch % tng din% din tch tch rng khu vc

T l theo u ngi (ha) 0.3 3.8 4.2 5.2 3.9 0.4 6.7 1.6 (trung bnh)

km2) u chu tr cc 1.36 nc SNG Cc nc SNG 7.43 Bc M 6.56 Trung v Nam M 8.9 Phi Chu 8.01 Chu 5.25 Thi Bnh Dng 0.86 Tng Cng 38.37

3.5 19.4 17.1 23.2 20.9 13.7 2.2 100.0

28.3 33.9 32.3 44.0 27.0 19.8 10.0 29.1 (trung bnh)

Cc quc gia c nhiu rng nhit i nht l:

1. Brazil 2. Cng ha dn ch Congo 3. Peru 4. Indonesia 5. Colombia 6. Papua New Guinea 7. Venezuala 8. Bolivia 9. Mexico 10. Suriname Ti Vit Nam:

Kh hu
-

Nhit khng kh trung bnh hng nm 20 250C, nhit khng kh trung bnh thng lnh nht t 15 200C.

Lng ma trung bnh 2000 2500 mm, nhiu vng c lng ma rt cao 3000 4000 mm .

Hng nm khng c thng hng, thng kit, ch c 3 thng kh. m khng kh tng i trung bnh trn 85%, lng bc hi thng thp.

t m: nai, phin thch mica, phin sa thch, vi hoa cng, lu vn, hoa cng, huyn v, t a i ca vnh ai nhit i m vng thp. t vng Feralit hon ton thnh thc, su, dy, khng c tng ong. t hung nhit i phong ha trn vi v trn t bi t trong thung lng di chn cc ni vi. Theo Friedland y l loi t en macgalit. Bng 2. Din tch ca cc loi rng vng nhit i Loi rng Rng kn + Rng ma m nhit i Rng thng xanh nhit i Rng rng l m nhit i + Rng rng l v na rng l Rng tha Rng th sinh 7,4 3,6 1,0 7,34 Tng din tch (km2) 12,0 11,0

10

Rng trng + Rng trng cy cng nghip + Rng trng cy g khc Tng 0,07 0,04

4,1

23,55

1.6 S phn b v cu trc 1.6.1 Din tch v phn b rng ma nhit i Rng ma nhit i phn b hnh thnh mt vnh ai xanh khng lin tc xung quanh qu t trong phm vi 23,50 v Bc (Cancer) v 23.5o v Nam (Capricorn); ch yu l gia v Bc v Nam chung quanh ng xch do. Nhng vng c din tch rng ma nhit i ln l chu M La tinh, vng Kch o pha Ty chu Phi v ng Nam . Ngoi ra rng ma nhit i cn phn b Trung M, Bc nc c, Nam Trung Quc. Ring lu vc sng Amazon v Orinoca chim ti 56% tng s rng ma trn th gii. Trong c 3,31 triu km2 (khong 48 % rng ma nhit i trn th gii) tp trung Brasil; phn cn li phn b Pru; ecuador, Colombia, Venezuela, French Guiana.... Rng ma nhit i cn phn b ri rc 16 nc thuc Ty v Trung Phi (18%), ng Nam chu bao gm c Ty v Ty Nam n (16%), chu c - Thi Bnh Dng (10%). Theo thng k ca Vin Ti nguyn Th gii (World Resource Institute, 1988) th din tch rng nhit i phn b cc chu lc nh c trnh by bng 3. Ti Vit Nam:
-

H sinh thi ny rt phong ph v a dng, phn b cc tnh: Qung

Ninh, Cao Bng, Lng Sn, Ph Th, Yn Bi, Tuyn Quan, Lo Cai, Hi Phng (Ct B), Ninh Bnh (Cc Phng), Thanh Ha, Ngh An, H Tnh, Qung Bnh (Phong Nha), Qung Tr, Tha Thin Hu, Qung Nam, Ty Nguyn, ng Nai (Ct Tin).. Phn b theo cao mc nc bin:
11

+ min Bc di 700 m + min Nam di 1000 m. Bng 3: Phn b rng vng nhit i Din tch khng k rng trng (Triu t2 km ) Chu Phi Chu -Thi Binh Dng Chu M La Tinh. Cng 9,45 3,06 0,31 0,73 1,71 4,10 4,10 10,87 23,46 16,80 6,79 2,17 48,15 12,02 7,34 Rng Rng Rng tha 4.86 th 1,66 cng rng 8,69 kn 2 1,90 2,17

c trng quan trng nht ca kh hu i vi s phn b rng ma nhit i l nhit v m cao quanh nm. Cc rng ma nhit i pht trin trong phm vi nhit dao ng kh hp trong khong 17-35oc (trung bnh 20-28oC), nhng lng ma li c bin dao ng kh rng t 500 mm n trn 2000 mm/nm (Hnh 2). Ghi ch: oc = 5/9 (oF-32).

Hnh 2: Quan h gia yu t kh hu vi lp ph thc vt (theo Chris C, Lark,1995)


12

S dao ng ma trong nm rng ma nhit i l khng r rt nh vng n i. Trong nm hu nh ch c mt c trng khi hu quan trng l nhit cao v m ln. S phn bit ma h v ma ng l khng r rt m ch l ma ma v ma kh vi iu kin nng m kh thun nht quanh nm. Tuy nhin mt s vng s xut hin ca kh hu gi ma hnh thnh cc rng nhit i gi ma v lm a dng hn cc loi rng ma.

Hinh 3: S phn b rng ma nhit i trn Tri t 1.6.2 Tui v tnh n nh ca rng ma nhit i Trong cc h sinh thi trn cn. tng ma nhit i c coi l c tui gi nht v tnh n nh nht. iu ny c xc nhn khng chi bng cc h sinh thi rng hin ti m cn qua cc du hiu ha thch. Mt s nh nghin cu cho rng rng ma nhit i c cch dy khong 150 triu nm, rng Amazon xut hin v tn ti tng i n nh t 100 triu nm. Tuy nhin a s cc nh nghin cu bng rng ma nhit . c hnh thnh n nh t cch y khong 70 triu nm, v n pht trin mnh vi s phn b rng.ri trn th gii vo khong 45 triu nm li y. Trong giai on u mi c hnh thnh rng nhit i c tnh n nh cha cao v d b ph hu. Tt c nhng thay i ca cc iu kin t nhin tc ng vo rng lm chng thch ng v pht trin thnh h sinh thi rng phc tp, a dng, c tnh n nh cao trng thi nh cc. Do c thi gian n nh lu di cho php cc loi thc vt v ng vt thch nghi, ng thi cng to iu kin cho s xut hin v pht trin thm nhiu loi mi. iu ny cung gp phn gii thch s a dng phong ph ca th gii sinh vt

13

rng ma nhit i. 1.7 Phn loi rng ma nhit i 1.7.1. Rng ma t thp Rng ma trn t thp thong nc tt, c tn rng dy c ngn cn nh nng chiu xung mt t v ng thi gi m cho t Rng trn t kh ro Trong rng c lng ma cao v phn b quanh nm th rng t thp l thng xanh. 1.7.2 Rng trn t c bit mt vi din tch nh do s c mt ca t c bit hoc ngm m to ra nhng loi rng c th cho cc kiu t . Nhng kiu rng t thp khc pht trin trn rt kim:rng bi bin ,rng trn t phn ,rng cy leo v rng Tre na.Tt c chng u c nhng tnh cht ring. 1.7.3 Rng ma ngp nc ngt Ton b cc mt sng rng nhit di c th nng ln hay h xung ,do mt din tch ln ngp nc ca rng t thp phi chu sc p ca nc cho h thng r.. 1.7.4 Rng trn than bn Cy mc trn than bn thng tp trung tng nhm,vng trung tm l nhng cy rt yu t vi thn mnh ,trong khi vng xung quanh u th bi nhng cy g ln c th t ti 50m. Rng ngp mn rng S vt(Mangrove ): Thm thc vt S vt pht trin vng nhit i trn cc b bin phng ,t chu tc ng ca sng nc,ca gi v chu nh hng ca thy triu.y l mt kiu ph th nhng ca thm thc vt vng nhit i. Rng ma vng xch o: Rng ma c nhng c im c trng cho ton qu t nh c r bnh,dy leo g,cy b sinh phong ph,hoa mc trn thn

14

nhng v mt thnh phn ,chng hon ton khc nhau t lc a ny so vi lc a khc. Rng ma ngoi vng xch o: Rng ma ph bin l loi rng nhit i ma ma,mi nm c 3 hay trn 3 thng kh v thm thc vt xut hin cc loi cy rng l. 1.8 Chu trnh dinh dng ca rng nhit i Trong vng n i lnh, phn ln cht hu c v cht khong cha trong t. - vng nng m nhit i, phn ln cc cht ny nm trong sinh khi v tun hon trong gii hn phn hu c ca h sinh thi (bng 4).

Bng 4 S phn b m trong rng n i v nhit i (Theo Odum, 1975)

Tng s a phng Rng n i (Anh ) Rng nhit i (Thi Lan) 2 (g/m ) 821 211

Phn ra: cy (%) t (%) 6 58 94 42

V sao rng nhit i vn sinh trng tt ngay trn t ngho ? 1. Nh h r pht trin dy c gn mt t (H r rng Amazon chim 60% tng sinh khi ca rng). 2. Chu trnh khong trc tip xy ra t vt rng n h r thng qua r nm. 3. Cht khong c gia li trong cy bi chu trnh sinh ha mt cch rt hiu qu. Ngoi ra, nhiu loi cy cn cha nhng c cht (cc phitnxt)

15

chng li sinh vt d dng. 4. Nhiu loi cy c kh nng sng bnh thng trong iu kin t chua. S thch nghi ca thc vt nhit i vi loi t ngho ny biu hin ch h l rt nhiu, l dy v thng xanh, chu trnh sinh ha din ra rt hiu qu. 5. Rng c cu trc nhiu lp tn, c nhiu thc vt ph sinh, nhiu loi vi sinh vt sng cng sinh vi cy g. 6. Rng c nhiu vt rng. Cc vt rng ny b phn gii rt nhanh, sau c h thc vt c nh cng rt nhanh. Nhng iu cn lu - Nng sut rng ma nhit i cao l do s quay vng nhanh ca cc cht khong. - - S khong ha nhanh li dn n t b ra tri. - Khai thc trng v ph hy lp ph thc vt rng nhit i s dn n t ngho. - Nguyn nhn: ma ln v nhit cao.

16

Chng 2: S a dng ca sinh vt trong rng ma nhit i Nhng s liu thng k cho thy rng ma nhit i rtphong ph v giu c v ngun ti nguyn sinh vt t nht c n 1/2 cc loi ng vt v thc vt c bit n trn th gii ch c rng ma nhit i mc d n ch chim 8% din tch t t nhin. C trn 60% cc loi thc vt bit (l55.000 trong tng s 250.000 loi), 40% cc loi chim, 80% cc loi cn trng v trn 90% cc loi kh c tm thy rng ma nhit i Ring cn trng c tnh c khong 30 triu loi sng trong cc tng cy ca rng ma nhit i. Rng ma nhit i vng ng Nam c xem l c mt cc loi sinh vt nht cn chu Phi l ngho nht. Nu xt v tng th th rng Amazon Nam M l giu c nht v a dng loi, c tnh c 1,5 n 2 triu loi thc vt v ng vt. Nhiu nghin cu cho thy c khong 50-200 loi cy g khc nhau trn mt ha rng ma nhit i, nhiu ni c th ln ti 230 loi. Trong khi trn 1 ha rng n i ch c khong 7-10 loi, cn rng rng l Bc M l 10-30 loi cy v rng thng Bc Canada ch c 1 - 5 loi cy g. Thng thng rng ma nhit i c s loi cy nhiu gp 5 - 20 ln rng n i (Chris Lark, 1995).

17

Bn cnh s a dng v cc loi cy g, rng ma nhit i cng rt phong ph v cc loi cy ha tho, dng x, nm v cn trng. Mi loi cy g rng ma nhit i c th l ni c m cho khong 400 loi cn trng. Chnh do s a dng cao ca chng trong rng lm cho s cnh tranh gia chng rt gay gt, kt qu l khng mt loi no chim u th tuyt i. Cc loi sinh vt thng phn b ri rc khp trong rng. ng vt v chim trong rng l bin ng mnh hn nhiu so vi thc vt. Mt s loi ng vt c th tni'kim thc n nhng tng tn rng khc nhau. C rt t loi chuyn t tng mt t ln cc tng tn rng kim n. Hu ht chng thch ng sng v kim mi nhng phn nht nh ca rng. S xut hin v phn b ca cc loi ng vt trong rng tuy c s dao ng ln nhng nhn chung v cu trc v s bin ng cachng cc khu rng khc nhau ca cng mt kiu rng l theo nhng quy lut tng t nhau. Hu ht ng vt rng ma c kch thc thch hp chng c th di chuyn d dng qua cc tng tn rng v trnh s pht hin ca k th. Do iu kin thiu nh sng v thc n nn khng thu ht cc loi ng vt ln n c vo sinh sng trong rng ma. Ngc li, trong rng ma nhit i li rt phong ph v cc loi cn trng v cc vi sinh vt. Chng c vai tr quan trng trong vng tun hon vt cht ca h sinh thi rng. Tt c cc dng c th sng trong rng ma u c s ph thuc cht ch vo nhau. Do vy, mt s thay i v ch hoc s lng ca m loi no s gy tc ng mnh dn cc chui thc n v kt qu l s gy tc ng n ton b h sinh thi. Trn thc t cc chui thc n trong rng ma nhit i l a dng, phc tp v rt kh nghin cu. Cc sinh vt sn xut s cp (Primary proucers) l cc thc vt bc cao c vai tr ch o trong h-sinh thi rng. y l ngun cung cp thc n v ni ch yu cho cc ng vt rng. Cc loi n thc vt c th phn b tt c cc tng tn rng. Cc sinh vt tiu th khc trong rng hot ng mnh nht tng u th sinh thi, nh cc loi chim. di v cc ng vt khc an li

18

qu v n cn trng. Khi cc sinh vt trong rng cht ri xung mt t s nhanh chng b phn hy gii phng cc cht dinh dng cung cp tr li cho cy rng. 2.1 Thc vt 2.1.1 Cu trc ca rng ma nhit i 2.1.1.1 Trn th gii Rng ma nhit i c khu h thc vt rt a dng vi thnh phn loi phc tp. Cy rng ma nhit i bao gm nhiu loi cy a sng nn thng vn cao tip nhn nh. cao trung bnh ca cy g vo khong 50 m nhng cy cao 90- 100 l m cng rt ph bin nhiu rng ma tng tn rng thng cao 10-25 m, c ni n 30-85 m nhn t bn ngoi cy rng kh ging nhau nhng thc t chng bao gm rt nhiu loi vi kch thc v tui khc nhau. V c bn cy rng c nhng c im thch ng kin kh hu nng m nh l cy thp thng c lp lng mng ta c ngn nhn chc xung nt, hng v tp trung nc ri xung t hn l bay hi trn lan. Nhiu l c lp sp trn mt nc trt d dng. Thn cy thng mc thng, t cnh nhnh thp. Mt cy tng i ln (trn 1 ha c ti 400 - 600 cy c ng knh > 10 cm). Tng tn rng thng dy rm c hnh thnh bi loi cy u th sinh thi. Tuy nhin trong nhiu trng hp khng mt loi cy no chim u th tuyt i nn tng tn rng s l tp hp ca nhiu loi cy g khc nhau. Rng ma nhit i khc rng n i l n rt giu dy leo, ru, dng x v phong lan. Nhiu loi y leo thn g c chiu di 200 m hoc hn. Cc dy leo lin kt cc cy g ring r to thnh lp ph dy c. Cc loi ru, dng x, a y sng bm trn cc cy g, chng ht nc v cc cht dinh dng t khng kh v bi. Chng khng phi l cy k sinh v khng trc tip gy hi cho cy ch. H r km hn so vi phn sinh khi trn mt t. N thng pht trin nng thch ng vi tng t mng. Do vy phn sinh khi ln ca thn l

19

c ng vng mt phn nh s lin kt gia cc cy qua h thng dy leo chng cht. Nhiu loi cy ng nhit i c r mc trn mt t (r ph) hoc hnh 'hnh banh r (buttreses) phn gc cy (Hnh 12). Chc nng ca banh r thc ra cn cha c nghin cu y . Nhiu nh nghin cu cho rng n c tc dng lm tng kh nng chng gi bo v gip cy huy ng thc n v nc t nhng vng rng hn. S phn b nh sng trong rng ma nhit i l rt khc nhau. Nhn chung rng c cng chiu sng cc tng trn, s cnh tranh v nh sng lm cho cy thng xuyn mc vn cao v c tn l rng tng kh nng nh sng. Ch c khong 10%, thm ch l% nh sng lt qua tng tn rng ti mt t. Do vy mt t thng chiu nh sng v tng di tn rng ch rm rp v dy c trong giai on u ca s phc hi rng sau khi mt vng no b cht ph hoc cy b gy. Mt c trng quan trng khc ca rng ma nhit i l c s sinh trng v pht trin quanh nm. Qu trnh rng l, ny mm, ra hoa, kt qu v cht din ra lin tc trong nm. Vi s a dng phong ph ca cc loi sinh vt v s lng c th rt ln to nn mi quan h phc tp gia cc sinh vt, v lm cho s cnh tranh gia cc sinh vt xy ra mnh m trong h sinh thi rng. Cui cng nhng loi c kh nng thch ng cao s pht trin mnh v chim u th trong rng. Rng ma nhit i c cu trc phc tp c v Chiu ngang v chiu thng ng. Theo Collnson (1977) cu trc ca mt rng ma nhit i in hnh c 5 tng cy khc nhau; theo th t t trn cao xung mt t gm, (5) Tng cy trn, (4) Tng cy gia, (3) tng cy thp, (2) tng cy bi v (l) tng c (Hnh12).

20

Hnh 3: Mt s c trng ca rng ma nhit i (5) Tng cy trn (tng vt tn, Tng A1) l tng cy cao nht trong rng, thng c cao trn 35 m. Cc cy tng ny c tn l rng hnh chp (nh ci ) c phi ton b ra ngoi nh sng v to thnh tng tn cy ring r. C nhng cy mc ring r vt cao n trn 70 m ng vt tng ny ch yu l cc loi chim v cn trng. (4) Tng cy gia (tng u th sinh thi Tng A2) l tng tn lin tc dy c c hnh thnh t cc loi cy u th sinh thi, thng c cao 10 25 m. Tng ny c kh nng hp th 70- 80% lng nh sng mt tri chiu ti. tng ny thng c cc loi cy sng bm nh dng x, ru, dy leo. y cng l ni c tr chinh ca nhiu loi ng vt c i sng trn cy t khi i chuyn xung mt t. Tng cy gia c vai tr quan trng nht quyt nh c trng ca h sinh thi rng. (3) Tng cy thp (tng di tn rng, Tng A3) thng cao 5-10 m. Cy mc d c ch yu l cc cy non, thng c tn l ko di v thu hp. C nhiu loi cy ra hoa v qu trc tip trn cnh v trn thn cy. ng vt bao gm cc loi c i sng lin quan nhiu n t trong i sng thng xuyn phi xung mi t trong nhng thi gian ngn. (2) Tng cy bi (Tng B) gm cc cy non v cy bi. Trong iu kin thiu nh sng v khng gian nn cy mc yu t, thn nh.
21

Cc cy dng x v c cao mc nhng ko.ng trng gia cc cy g ln. ng vt tng ny ngho bn v khng c c trng r rt. (l) Tng c quyt (Tng C) gm cc loi c, ru, dng x mc trn mt t. Thc vt thng ngho nn v kh nng tng trng chm do thiu nh sng. ng vt ch yu l cc loi cn trng v cc loi c i sng kim n trc tip trn mt t. Thng thng c th gp 3 tng A1,A2 v A3 lm 1tng gi chung l tng tn rng. Nhng cy c ng knh cao 1,3m l 10-15 cm th tn thng nm tng A3 s c tnh vo tr lng rng. Nhng cy ca tng rng c D 1,3 di 10 cm ch yu nm tng B v C c xp vo cy ti sinh cy tng lai ca rng. mi tng tn l rng t nhiu u c s khc nhau v nhit , m v nh sng. V vy mi tng s c nhng tnh cht ring v c s phn b khc nhau v thc vt, ng vt v cn trng. C nhng loi cy ch tp trung nhng tng nht nh, nhng cng c nhiu loi cy c mt nhiu tng tn l khc nhau nh cc loi dy leo. 2.1.1.2 Ti Vit Nam: a) Cu trc tng th Nhng h sinh thi rng thuc kiu thm thc vt ny c nhiu tng, cao t 25 - 30 m, tn kn rm bi nhng loi cy g ln l rng thng xanh. Cu trc tng th c 5 tng : - Tng vt tn A1: hnh thnh bi nhng loi cy g cao n 40 - 50 m, phn ln thuc h Du (Dipterocarpaceae), h Du tm (Moraceae), h u (Leguminosae) v.v Phn ln l loi cy thng xanh nhng cng c loi cy rng l trong ma kh rt. Tng ny thng khng lin tc, tn cy xo rng hnh , hnh tn. - Tng u th sinh thi A2: y cn gi l tng lp qun bao gm cy g cao trung bnh t 20 - 30 m, thn thng, tn l trn v hp, tng tn lin tc, phn ln l nhng loi cy thng xanh thuc cc h D (Fagaceae), h Re (Lauraceae), h Vang (Caesalpiniaceae), h Trinh n (Mimosaceae), h Cnh bm Papilionaceae), h B hn (Sapindaceae), h Xoan (Meliaceae), h Mc
22

lan, (Magnoliaceae), h Trm (Burseraceae) v.v... - Tng di tn A3: cao t 8 - 15 m, mc ri rc di tn rng, tn hnh nn hoc hnh thp ngc. T thnh loi cy thuc cc h Ba (Clusiaceae), h Du (Ulmaceae), h Mu ch (Myristicaceae), h Na (Annonaceae), h Mng qun (Flacourtiaceae) v.v... Ngoi ra cn c cy con, cy nh ca cc loi cy tng A1 v tng A2 c kh nng chu bng. - Tng cy bi B: cao t 2 - 8 m. T thnh loi cy thuc cc h C ph (Rubiaceae), h Trc o (Apocynaceae), h Cam qut (Rutaceae), h Na (Annonaceae), h Mua (Melastomaceae), h Nhn sm (Araliaceae), h Thu du (Euphorbiaceae) v.vNgoi ra cn c nhng " cy g gi " thuc h Da (Palmae), h ph Tre na (Bambusoideae), h S (Scitaminaceae) v.vTrong tng ny cn c nhng loi quyt thn g, chu c bng rp. Tham gia tng ny cn c nhng cy con, cy nh ca nhng loi cy g ln tng A1 , A2 , A3. - Tng c quyt C: cao khng qu 2 m. T thnh loi cy thuc cc h r (Acanthaceae), h Gai (Urticaceae), h Mn ry (Araceae), h Gng (Zingiberaceae), h Hnh ti (Liliaceae) v nhng loi dng x v.vTham gia tng ny cn c nhng cy ti sinh ca nhng loi cy g ln tng A1 , A2 , A3. Ngoi 5 tng trn, cn c nhiu thc vt ngoi tng, chng tham gia vo tt c cc tng trong h sinh thi rng nh dy leo, thc vt ph sinh, thc vt k sinh. Thc vt ngoi tng a dng phong ph l mt c im in hnh ca rng ma nhit i. Dy leo c th l thn g hoc thn c thuc cc h u (Leguminosae), h Na (Annonaceae), h Trc o (Apocynaceae), h Gm (Gnetaceae) v.v... Ngoi ra cn c nhng loi dy leo in hnh ca rng nhit i thuc h C da di hng trm mt thuc cc chi Calamus, Daemonorops c hu ca vng ng Nam . Thc vt ph sinh (loi thc vt sng nh vo nhng loi cy khc) gm nhng loi cy thuc h Phong lan (Orchidaceae), h Mn ry (Araceae),

23

nhng loi quyt thuc cc chi Asplenium, Drynaria, Platycerium, c bit l nhng loi cy sng nh cy k ch nh loi a (Ficus), chn chim (Schefflera) v mt loi Fragraea obovata trong h Loganiaceae. Thc vt k sinh bao gm nhng loi cy thuc chi Loranthus trong h Tm gi (Loranthaceae), chi Balanophora trong h Cu ch (Balanophoraceae) sng bm trn cnh l v r cy. b) Cu trc t thnh loi thc vt, cc kiu ph v u hp Cc kiu ph min v u hp: Kiu ph min thc vt thn thuc vi khu h thc vt Malaixia Innxia , u hp h Du (Dipterocarpaceae) Phn b: Kiu ph min ny phn b rt rng. min bc Vit Nam, chng phn b di cao so vi mt bin t 600 - 700 m, nam Trung B di cao 800 - 900 m v Nam B di cao 1.000 m. Ngoi ra, cn c th tm thy kiu ph ny cc thung lng gia cc ni vi v vng thp ven cc sng ln. Cu trc t thnh loi cy g ln: c trng c bn d nhn bit ca kiu ph ny l u th ca cc loi cy h Du (Dipterocarpaceae) cc tng trn, nht l tng vt tn v tng tn rng. Phn ln cc loi cy rng u thng xanh nh Sao en (Hopea odorata), Kin kin (Hopea pierrei), Sng o (Hopea ferrea ), Tu mt qu (Hopea mollissima), Tu l nh (Vatica tonkinensis), Tu mui (Vatica fleuryana), Ch en (Parashorea stallata) v.v... min Nam, c bit l Ty Nguyn, loi cy tiu biu cho h Du l cy Du ri (Dipterocarpus alatus), Du ng (Dipterocarpus turberculatus). Ngoi cy h Du (Dipterocarpaceae), cn c nhng loi cy bn a thng xanh thuc cc chi : - Sindora, Ormosia, Cassia v.v thuc h u (Leguminosae) - Lithocarpus, Castanopsis, Quercus v.vthuc h D (Fagaceae) - Syzygium, Eugenia thuc h Sim (Myrtaceae) - Camellia, Terstoemia, Schima thuc h Ch (Theaceae) - Garcinia, Mesua, Calophyllum thuc h Ba (Clusiaceae )

24

- Dracotomelum, Bouea v.v... thuc h Xoi (Anacardiaceae) - Aglaia, Aphanamixis, Dysoxylon, hisocheton T thnh loi cy bi thng bao gm nhng loi cy thuc cc chi : - Psychotria, Prismatomeris, Pagetta, Ixora, Lasianthus v.v thuc h C ph (Rubiaceae) - Ervatamia, Tabermontana, Rauwolfia v.vthuc h Trc o (Apocynaceae) - Ardisia, Maesa v.v thuc h n nem (Myrsinaceae) - Polyalthia v.vthuc h Na (Annonaceae) - Diospyros v.vthuc h Th (Ebenaceae) Ngoi ra cn c nhiu i din thuc h Da (Palmae), T thnh tng c quyt c nhiu dng x . c trng cu trc c bn nht ca kiu h sinh thi rng ny l c t thnh loi cy hn giao phc tp nhiu tng, hnh thnh nn nhiu phc hp trong c c u hp, thm ch c nhng qun th rng t nhin gn nh thun loi. Di y ch gii thiu nhng u hp thc vt rng ca nhng loi cy c hu c gi tr kinh t. Cc u hp: - u hp Sao en (Hopea odorata) Theo Maurand (1943), rng sao nguyn sinh c L Lt ( Nha Trang ). Thi Vn Trng (1952) cng pht hin rng sao t nhin gn nh thun loi dc Bt gia Hu v Nng, cao so vi mc nc bin khong 500 - 600 m. Trn v 16 o Bc bn cu, cha pht hin thy sao mc t nhin. Sao l loi cy a sng, i hi t phi tt, su, m. Sao trng ti ph L c (H Ni) lm cy xanh bng mt, sinh trng thn thng p nhng ra hoa kt qu km. iu ny chng t H Ni v min Bc ni chung khng cn l vng phn b t nhin ca loi cy Sao en. Sao l loi cy rng nhit i c gi tr, g tt dng trong xy dng, ng tu thuyn, cn c nghin cu bo tn, xc tin ti sinh t nhin v gy trng pht trin. - u hp Kin kin (Hopea pierrei)

25

Kin kin l loi cy c hu xut hin vng trung gian gia hai khu h thc vt Bc v Nam. Schmid pht hin kin kin trong qun th rng thng xanh ma m nhit i vng thng du Nam B v nam Trng Sn. min Bc, Kin kin phn b n Qu Hp, Ngha n (Ngh An) v Nh Xun (Thanh Ho). C th xc nh gii hn pha bc ca loi cy kin kin n v tuyn 20o C bc bn cu v di cao 350 m so vi mc nc bin. V iu kin t, u hp ny pht trin ch yu trn t vng Feralit v cng c th pht trin trn t do vi phong ho. Kin kin c th tham gia vo qun th vi t cch l loi cy u th, c khi chim n 70% c th tng vt tn. Chiu cao c th t n 23 25 m v ng knh trn 40 cm. min Nam, chng mc hn giao vi mt s loi cy h Du (Dipterocarpaceae) v Ngh An mc hn giao vi cc loi cy Ch ch (Parashorea chinensis), Lim xanh ( Erythrophleum fordii Olive) v.v... Kin kin ti sinh mnh nhng qun th rng c tn che khong 0,6 - 0,7 vi i din nhiu kch thc khc nhau. Kin kin l loi cy rng bn a c hu c gi tr g tt, p dng trong xy dng, ng tu thuyn, trang tr ni tht v.v Cn nghin cu bo tn, xc tin ti sinh t nhin loi cy ny t v tuyn 20o tr vo. - u hp Ch ch ( Parashorea chinensis) Ch ch l loi cy rng c hu vng qu trung gian gia hai khu h thc vt Nam v Bc. Tuy nhin, phn b t nhin loi ch ch c th n cc thung lng, lu vc cc sng Lo Cai, Yn Bi, Tuyn Quang, Bc Kn, Thi Nguyn, Lng Sn, Ninh Bnh, Thanh Ho, Ngh An v.vPhn b t nhin theo cao ca loi cy Kin kin ti Ngha n (Ngh An) t n cao 300 m so vi mc nc bin. Cha c ti liu no pht hin ch ch khu h thc vt Vn Nam - Qung Ty (Trung Quc), v vy c th khng nh y l loi cy c hu ca khu h thc vt Vit Nam. Ch ch tham gia vo thnh phn ca qun th rng thng xanh, phn o b t v 16o - 22 B trn cc loi t vng Feralit, yu cu m t

26

ln nn thng xut hin trong cc thung lng gia cc trin ni vi, ven khe sui , sng ngi. Ch ch l loi cy thng xanh nhng trong nhng nm kh rt ko di cng rng l ng lot. Thn thng trn, cao n 40 - 50 m chim v tr tng vt tn A1. Ch ch c th mc hn giao vi Lim xanh (Erythrophoeum fordii Olive) v cc loi cy rng khc to thnh mt qun th kn rm c tn che n 0,7 - 0,8. Ti sinh cy m ch ch di tn rng c nhiu nhng cy con, cy nh c rt t. iu chng t cy m ch ch c kh nng chu bng, nhng khi ln ln nhu cu nh sng ngy cng nhiu nn khng th tn ti c di tn rng. Ch ch l loi cy c hu c gi tr cao, g cng bn, t b mi mt dng ng thuyn, lm ct bum v cc cng trnh xy dng. Cn nghin cu bo tn, xc tin ti sinh v gy trng pht trin loi cy ny. - u hp Ch nu (Dipterocarpus tonkinensis) u hp Ch nu phn b Ph Th, Yn Bi, Tuyn Quang, Thi Nguyn, Thanh Ho v.vy l vng thp c kh hu m t. Ch nu cao n 35 - 40 m thng chim v tr tng vt tn trong qun th. Cy ra hoa kt qu hng nm, sai qu, ht d ny mm, c kh nng pht tn ht ging i xa nh qu c cnh. G Ch nu khng cng nh Ch ch nhng nu bo qun tt th c th s dng ng thuyn. Mt s a phng Ph Th trng Ch nu hn giao vi M ( Manglietia conifera) trn t rng cn tt m. - u hp Du ri (Dipterocarpus alatus) u hp ny phn b ch yu min Nam, t Qung Nam n min ng Nam B, c bit c nhiu Ty Nguyn. V c Minh (1963) pht hin u hp Du ri B Trch (Qung Bnh) Trong kiu thm thc vt rng kn thng xanh, Du ri v Vn vn (Anisoptera costata) thng chim v tr tng A1. Nhng u hp cy h Du (Dipterocarpaceae) s c trnh by mc 8.3.5. H sinh thi rng tha cy h Du (cn gi l rng khp) - Cc u hp tu (Vatica sp) u hp Tu mt qu (Hopea mollissima) u hp ny c nhiu Hng Sn (H Tnh). Tu mt qu chim u th trong qun th rng kn tn vi tn che 0,7 - 0,8, chiu cao t ti 30 27

35 m, mang c trng in hnh ca cy rng nhit i l c bnh v cao n 5 - 6 m. Tu mt qu mc hn giao vi su (Dracontomelum duperreanum) v mt s loi cy khc thuc cc chi Lindera, Litsea, Phoebe, Cinnamomum chim v tr tng A1 . Tng A2 gm mt s loi cy nh Nang trng (Horsfieldia amygdalina), Mu ch (Knema conferta), Trm (Syzygium sp.). Tng A3 c Ba (Garcinia oblongifolia), Ngt (Gironniera subaequalis ), Trm trng (Canarium album), re (Cinnamomum sp.). Tng cy bi cao t 5 - 7 m, tha tht gm loi cy Nh ni (Diospyros filipendula), Chn (Microdesmis caeserfolia) v.v, mt s loi cy trong h Na (Annonaceae), mt s loi trong chi Litsea thuc h Re (Lauraceae). Tng c quyt rm rp gm cc loi dng x thuc cc chi Asplenium, Diplazium, Tectaria v.vThc vt ph sinh c nhiu, c bit c loi a (Ficus) mc trn cc cy tu, c, su. G Tu mt qu cng bn c s dng trong xy dng v ng thuyn. Cn xc tin ti sinh t nhin, c th trng trn t rng mi khai thc nhng phi trng hn loi vi nhng loi cy mc ch khc hoc cy ph tr. u hp Tu mui (Vatica fleuryana) u hp ny phn b cao t 300 - 800 m nhng phn b tp trung cao t 600 - 700 m (theo Vin iu tra Quy hoch rng) trn t Feralit vng c tng t kh dy. u hp ny c nhiu Hng Sn (H Tnh). T thnh loi cy ca u hp ny phc tp nhng Tu mui vn chim u th, tn che ca rng 0,7 - 0,8, tng tn lin tc. Ngoi tu mui cn c Tu mt qu, Lim xanh (Erythrophloeum fordii Olive), mt s loi cy trong h D (Fagaceae), h Re (Lauraceae) v.v tng di tn, Tu mui khng chim u th r rt. Tng cy bi thm ti tha tht, Ti sinh tt nhng phn ln l cy m, chng t tn che cao ch thch hp cho nhng loi cy m c kh nng chu bng. Cy con v cy nh ti sinh thiu nh sng khng tn ti c. G Tu mui khng bn, d b mc nn cn c bo qun trc khi s dng. u hp Tu mt l nh + Tu mui (Vatica tonkinensis + Vatica fleuryana) V c Minh gp u hp ny ti K Ln (Tuyn Quang) cao 480 m so vi mc nc bin. Tu mt l nh v tu mui chim u th trong t thnh tng cy g , cy cao n 30m, hn giao vi Trm trng (Canarium
28

album),

Mu

ch

(Knema

conferta),

Lng

mang (Pterospermum

lancaefolium) v.v Tng cy bi thp gm c cc loi Gordonia sp, Ardisia sp, Alchornea rugosa, Psychotria montana, Chloranthus sp, Antidesma, Strobilanthes v.v Tng c quyt gm c cc loi Panicum sp, Tectaria, Abacopteris, Scleria v.v V c Minh cn gp u hp ny ti V L ( Thi Nguyn ). y, Tu mt l nh mc hn giao vi Sn mt (Madhuca pasquieri), Trm en (Canarium nigrum), Rng rng mt (Ormosia balansae), re (Cinnamomun sp.), kho (Phoebe sp.), Ngt (Gironniera subacqualis), Lng bng (Dillennia heterosealpa), Ba (Garcinia oblongifolia) v.v Tng cy bi gm c cc loi Ardisia conjugate, Psychotria montana, Phyllostachys sp, Melastoma sp, Annona sp v.v Tng c quyt c Tectaria Diplajium sp, Scleria herbacarpa v.v C hai u hp ny u c Tu mt l nh ti sinh, cy cao n 1 2m, cy m nhiu nhng cy con v cy nh t . Loi cy ny cng ch chu bng trong giai on cn nh. G Tu mt l nh cng bn c s dng trong cc cng trnh xy dng v ng thuyn. u hp Vn vn u hp ny xut hin trong kiu rng l rng thng xanh ma m nhit i vng thp. Vit Nam c hai loi vn vn (Anisoptera costata v Anisoptera glabra) u thuc h Du. Chng mc hn giao vi Du ri (Dipterocarpus alatus). Trong kiu rng kn l rng thng xanh ma m nhit i cn c nhiu u hp cy h Du thuc kiu ph min thc vt Malaixia - Indonesia nhng cha pht hin c ht, cn nghin cu b sung. Kiu ph min thc vt thn thuc khu h thc vt Bc Vit Nam - Nam Trung Hoa. Kiu ph min ny thng vng thp, min Bc di cao 700 m so vi mc nc bin v trn ng ng nhit thng lnh nht 20o C; min
29

quintaphylla, Selaginella rependa,

Nam vng thp m, di cao 1.000 m so vi mc nc bin thuc dy Trng Sn. Kiu ny bao gm nhiu u hp h nh : - u hp h Re (Lauraceae) - u hp h D (Fagaceae) - u hp h Xoan (Meliaceae) - u hp h Du tm (Moraceae) - u hp h Mc lan (Magnoliaceae) - u hp h u (Leguminosae) - u hp h Xoi (Anacardiaceae) - u hp h Trm (Burseraceae) - u hp h B hn (Sapindaceae) - u hp h Hng xim (Sapotaceae) - v.v T thnh loi cy phn ln l thng xanh c xen ln mt s loi cy rng l, khng c tng vt tn r rt, cy c bnh v ln. Tng cy bi thp nhiu cy thuc h C da (Palmaceae), h ph Tre na (Bambusoidae). Dy leo thn g v thc vt ph sinh (phong lan), mn ry v.vc nhiu. Trn Ng Phng v V c Minh (1970) cng pht hin hai loi hnh thc vt kh hu ai thp di 300 m so vi mc nc bin l u hp Lim xanh (Erythrophoeum fordii Olive) t o Ngang tr ra v u hp g + hunh (Sindora cochinchinensis + Tarrietia javanica) t o Ngang tr vo. vnh ai cao 300 - 700 m c u hp Sn + Tu (Madhuca pasquieri + Hopea mollissima). Vnh ai nhit i vng ni c u hp D (Castanopsis). Nhng u hp h trong kiu ph min ny cn c nhiu nhng cha pht hin ht. 2.1.2 Dng sng Dng sng l mt n v phn loi sinh thi, n bao gm nhiu loi thc vt c th khc nhau rt xa trong h thng phn loi t nhin nhng cng ging nhau v bin php v con ng thch nghi vi cng mt hon cnh sinh thi.

30

Trong h sinh thi rng ma,dng sng tri hn c l dng sng ca cc loi cy g ln.Nhng loi cy g h sinh thi rng ma thng cao to,nhiu loi c kh nng m chi d dng Tp tnh ra hoa ca cy rng nhit i rt khc nhau.Hin tng ra hoa bn thn l tp tnh in hnh c trng ch c h sinh thi rng ma Trong h sinh thi rng ma, thc vt c chi cao bn trn mt t chim u th.Nguyn nhn l do iu kin hon cnh nhng vng m h sinh thi rng ma phn b ni chung l thun li,khng nhng cy g ln m c cy bi,cy tht nght,dy leo thn g - Cy leo: l dng sng phn bit kh r trong h sinh thi rng ma.Cy leo i hi nh sng mnh v vy chng c xu hng pht trin vn ln tn rng,thng hay xut hin cc l trng trong h sinh thi rng ma.Tc hi ch yu ca cy leo l ch n cnh tranh nh sng,cht dinh dng khong,bp nght cc cy g nh v cy g nh v cy non,nh hng n sinh trng v phm cht g sau ny - Cy tht nght: l nhng cy g bt u i sng nh l cy ph sinh,ht ca chng ny mm trong tn l cc cy g ang ssng hoc cc chc cnh,l ni m v cc tn d ca thc vt tch li to thnh nhn t mi trng cho ht ny mm.Cc cy tht nght ban u sinh trng chm chp v am r t trn xung t.Khi r tip xc vi t th sinh trng nhanh,r phn nhnh tip hp to thnh mng li bao quanh cy ch v c th bao kn ton thn. 2.1.3 Ngoi mo ca cc loi cy trong rng ma nhit i Mc d tt c cc cy g ln rng ma u c nhiu c tnh v hnh thi chung vi nhau,nhng mi tng trong rng li c nt c trng v ngoi mo Hin tng cy c bnh gc - Hin tng ny kh ph bin,l nt c trng ca rng nhit i - y l hin tng k l v mt hnh thi,pht sinh do s lch trng tm,mt thng bng ca cnh v thn - Mt s loi cy c bnh gc ln thuc cc h khc nhau nh :Su (Dracontomelum dupereanum),Sui (Antiais toxicaria), C l (Caryodaphnopsis tonkinensis Lauraceae)
31

Hin tng hoa qu mc trn thn - y l hin tng ng ch i vi rng ma nhit i - a s cc loi cy g n i,hoa thng ch sinh ra trn cc cnh cy nm trc v thng l nhng nhnh nhch khng thy c trn nhng cnh ln hay trn thn cy. nhng cy g trong rng ma nhit i hoa mc trc tip trn cnh gi hoc trn thn - Hoa trn thn c th hnh thnh theo hai cch: + Cch ph bin l cc chi nch trn cnh nh s sn sinh ra hoa v c tip tc nh vycho ti khi cc cnh tr thnh mt cnh ln hoc thm ch thnh thn ln.Nh vy,cy g c th mang hoa bt k ch no t tn l xung ti gc + Cch th hai do chi hoa sinh sn nch l nn trn cc nhnh nh s tn ti trng thi ng mt thi gian di.Chng ch pht trin sau khi cnh mang chi t ti mt ng knh to ln,lc chi hoa phi thc v cy mc ra ngoi Thc vt thm xanh mt t - tng ny ngoi nhng cy thn tho v quyt l nhng i din chnh thc,cn rt nhiu cy g ln,cy bi,dy leo g thuc tng trn - Ti rng ma,ti vng t bng c th bt gp lp thc vt thn c thc s, phn ln a sng sinh trng xum xu trn nhng din th nh cht cy,bn cnh li i,bn b sui v ch ni quang trng ni c nhiu nh sng chiu xung.Bn trong rng ch yu gp nhng cy thn c mc ri rc - Nghin cu cc tng cy c quyt ny v mt sinh thi ta thy cc thc vt thc vt thn c rng ma c hai nhm sinh thi,coa th coi nh hai tng phin cch bit. l loi chu bng v loi a bng + Nhm th nht thng l nhng cy tho h Gai(Urticacae) ,h r (Acanthaceae)di iu kin nh sng kh mnh s pht trin n mc cao nht + Nhm th hai hu nh khng chu c nh sng mnh nh cc loi Vn nin thanh (Aglaonema siamense),Thin nin kin (Homalonema),L khi (Ardisia)

32

+ Nhng loi a bng thng biu hin khuynh hng sinh trng quy qun vi nhau v mc ln thnh tng m.Cn nhng loi chu bng thng ng ring l cch bit nhau - Ngoi thc vt mt v hai l mm,tng phin thc vt thn c mt t bao gm nhiu loi quyt v cc loi quyn b (Selaginella).a s loi quyt y u thuc nhm a bng v s lng tng ln rt nhiu ni m t nhiu bng rp - L cy ca nhng thc vt thn c rng ma rt a dng v i lp r rt vi tnh cht ng u, thun nht trong cc cy g ln v cy bi. - V mt kt cu, l ca phn ln thc vt thn c u mm, t kiu l ln, nhn bng, cng. - Mt c im ca l thn c rng ma thng hay gp l c im m nhiu mu sc. trn mt l c nhng chm hoc vch mu trng hay mu lc nht nh: loi thuc h Thu hi ng ( Begoniaceae) v cc thuc h Thi li ( comelinoceoe). Tnh cht ny cng l mt thch ng nng cao tc thot hi nc. - Hoa ca cc loi thc vt thn c thng mc ngang tm hay ngang trn mt t nh hoa ca cc loi Sa nhn ( Amonum ) hoc mc trn cc cun khng l nh loi h ri ( araceae ) Cc dy leo - Rng ma nhit i lun lun c rt nhiu loi dy leo thn g c kch thc s, c hng dng l lng v k qui lm cho rng ma c mt hnh thi khc thng. - Tuy giai on non hu ht dy leo l cy chu bng nhng bn cht a sng r rt, nn khi c thm nh sng th s lng dy leo bao gi cng tng ln rt nhiu. - Cn c vo phng tin bm tr c th chia thc vt ny thnh cy c thn b, cy c thn cun, cy leo bm bng r v cy leo c tua cun. - Dy leo c chia lm hai nhm: + Nhm th nht gm c nhng dy leo to ln, lun c thn g va khi thnh thc thng leo n tng B.

33

+ Nhm th hai gm nhng thng khng dy leo nh, ch yu l thn c, t khi leo ln khi bng rm ca lp cy quyt. - Mi nhm i din cho mt tng phin. - Mt s h tiu biu nh: h Trc o (Melodinus), h nho (vitis), h u (derris) Thc vt tht nght - Thc vt tht nght cng l mt trong nhng hin tng t trng ca rng nhit i. - Vi danh t thc vt tht nght hay Ficus bp c ngi ta mun ni ni n mt dng cy khi mi bt u di sng la cy ph sinh, nhng sau c r mc xung t v tr thnh mt cy c lp. Thc vt ph sinh - L nhm thc vt bm trn thn v cnh cc cy g ln, cy bi v dy leo trong rng ma, mt s thm ch cn mc trn hoc c l ti. - Thc vt ph sinh thng l nhng cy nh b nhng li c nhu cu nh sng tng i cao, nn phi nh vo cy ch nng v mt c gii. - Thc vt ph sinh l mt tng phin lun lun c mt trong rng nhit i. s lng cng bin i rt ln. - Mt t im quan trng ca thc vt ph sinh l chng sng hong cnh rt thiu thn v t nn chng phi da vo khi lng nh cc vt vn nt trong nhng k nt n v l hng trn thn g. - i vi nhu cu nh sng v kh nng chu hn, thc vt ph sinh c nhng phn ng khc nhau nn c chia lm ba nhm: + Thc vt ph sinh m tnh ( a bng ) thng tng C v tng cy bi + Thc vt ph sinh dng tnh ( a sng ) thng tng A v B. + Thc vt ph sinh cc k chu hn nhng cnh trn tng cy g ln b phi ra sng. Thc vt k sinh ngoi nm v vi khun trong rng ma cn c hai tng phin thc vt k sinh: + Thc vt l sinh r sinh trng trn mt t. + Thc vt bn k sinh sng di hnh thc ph sinh trn cc cy g.

34

Thc vt hoi sinh trong rng ma nhit i, i a s thc vt hoi sinh l nhng thc vt bc thp: vi khun, nm nhy v nm. tng phin thc vt hoi sinh, tuy s lng v c th khng. Nhiu lm nhng c mt vai tr quan trng v n c vai tr phn hy cc cht hu c trong rng, lm nhanh qu trnh mn ha ca t. Tuy nhin nhiu loi nm hoi sinh l mi e da cho cc cy g, l nhng nm mc trn nhng cy g sng, nm pha hoi dn dn cc cy g ny lm phm cht g cng km i. 2.1.4 a dng sinh hc ca thc vt rng ma a) a dng v thnh phn y l ni tr ng ca cc cy l rng nn rt giu loi. Trong rng ma nhit i ,tnh a dng l nguyn sinh do s phong ph ln v cc loi ng vt ,nht l cn trng .i vi tt c cc nhm c th ,a dng loi cng thng ln khi cng hng v vng nhit i. Nhn chung c s tng quan trong phn b tnh giu loi trong cc nhm c th khc nhau.Tuy nhin,mi nhm c th t ti s giu loi nht nhng phn khc nhau do iu kin lch s v s n nh ca ni vi nhu cu ca chnh nhm . Trong cc qun x mt t ,s gu loi c xu hng gim khi cao tng dn cng vi bc x mt tri gim v lng ma gim. Vng nhit i l ni tp trung nhiu loi,l do nh sau: - Tui a cht ca vng nhit i ln hn ,kh hu n nh hn vng n i. - Do cc qun x nhit i c hn n i,c nhiu thi gian cho chng tin ha,nn trnh d chuyn ha v thch nghi tt hn. - Nhit v m cao vng nhit i to iu kin thun li cho nhiu loi c th sng st hn l vng n i. vng nhit i c th c sc p ln hn do Su b,k sinh trng ,bnh tt cn tr v khng c ma ng lnh lm gim qun th ca nhng loi ny.

35

- Trong cc loi cy vng nhit i t l lai cho (ngc vi t lai ging ) th hin cao hn trong vng n i .T l lai cho c th dn ti mc bin i di truyn,thch nghi c phng v hnh thnh loi cao hn. - Vng nhit di nhn nhiu nng lng mt tri trong sut nm hn vng n i. b) a dng v cu trc Do rng ma nhiu c nhiu loi nh vy nn rt c bit. V cu trc cy g rng nhit i thng 4-5 tng trong khi rng n i ch 1-2 tng . Hnh dng tn cy cng khc nhau trong cc tng khc nhau.Tn tng I thng tha,hnh bn cu.Tn tng II dy v trn hn,thng c dng thp. Cc cy g y thng xanh,dai cng ,mp nguyn hay gn nh nguyn ,mu lc thm.Nu l l kp th c xu hng thin v kch thc, cn l n thin v hnh th ,bng v t c lng. V thn t pht trin,nhn bng ,t nt n ,t l b ni r. Hin tng n hoa quanh nm,hoa mc trn thn cng l nhng c im ca cy g rng ma ,gip cho cy mang c nhng qu to nh Mt. Cy bi rt phong ph ,ch yu l cc loi thuc Hai l mm .Mt l mm Thm c:ngho v thnh phn loi cng nnh s c th. Dy leo rt pht trin ,c nhiu loi thuc h khc nhau. i a s dy leo l cy a sng nn c xu hng vn ln tng cao,da vo cc cy khc vn ln. Thc vt b sinh cng rt phong ph v l mt c trng ca rng ma. Hin tng bp c (tht nght)cng rt ph bin trong rng ma. S ngho hoa cng l mt c im ca rng ma bi v cy rng nhit i l t th phn hoc th phn nh gi. Hin tng hoa mc trn thn cng rt c oi vi rng ma. c tnh sinh hc: Cy rng ma c p sut t bo b hn cy rng n i v ngay trong mt vng cy trong rng nguyn sinh p sut cng thp hn so vi ni trng (do m ca khng kh v t trong rng nguyn sinh cao hn so vi ni trng.

36

2.2 ng vt 2.2.1 Thnh phn ng vt ng vt c v: Rng ma nhit i l ni sng ca rt nhiu loi ng vt c v, t nhng loi nh nh chut co n voi rng chu Phi. Trong khi cc loi ng vt h mo (h, bo, beo, v mo rng) v cc loi linh trng (nh kh v vn) c bit n nhiu nht, hu ht cc loi ng vt c v u nh, hot ng v m, v kn o. Di v cc loi g m nhm l nhng loi c mt nhiu nht hu ht cc khu rng nhit i. Chim: Rng ma nhit i l ni tr n ca rt nhiu loi chim, bao gm vt, hng hong, chim tu cng, v cc loi sn mi nh i bng, chim ng, v kn kn. Mt s loi chim di c sng trong rng nhit i vo ma ng v tr li nhng vng mt hn vo ma xun v ma h. V d nh mt s loi chim ht sng Hoa K vo ma h v tr li Trung M cho n tn Amazon vo ma ng. B st, lng c: Rng ma nhit i l ni c tr ca rt nhiu loi b st (rn, thn ln, ra, ra cn, v c su) v lng c (ch, cc, k nhng, sa ging, v giun t). Nhng ng vt ny c mt ti tt c cc mi trng sng trong rng ma nhit i, t nhng tng vm cao cho n sui v h. ng tic l rt nhiu loi b st v lng c ang b e da bi v mi trng sng b mt, bun bn ng vt, v thay i v mi trng. Lng c c bit b e da bi s lan truyn ca cc bnh lm t vong trn ton cu. Mt bnh dch tiu dit t nht 170 loi ch v cc trong vng 30 nm tr li y. Cc nh khoa hc hin ti vn cha ch ra iu g to ra bnh dch ny v lm th no kim sot n. Cc bin php khn cp ang c thi hnh cho mt s loi qu him. Chng c thu nht v em vo gi s th, b c, hoc vn sinh hc cho n khi cch cha tr c tm ra. C: Nc rng ma nhit i bao gm sng, lch, h, v m ly l ngi nh ca hu ht cc loi c nc ngt. Vng trng Amazon ni ring c hn 3000 loi c bit n v c th bng s lng nh vy nhng loi cha c phn loi. Rt nhiu loi c nhit i trong b c nc ngt c ngun gc rng nhit i. C nh c thn tin, c hng ng, c a, v cc loi c n to

37

sng cc khu rng nhit i Nam M, trong khi c thim in, c gourami, c tri Thi, v c Betta sng chu . Cc loi su b: Hu ht cc loi ng vt c thy trong rng ma nhit i l cc loi su b. Khong mt phn t cc loi ng vt c t tn v miu t bi cc nh khoa hc l b cnh cng. khong 500,000 cc loi b cnh cng c bit l chng tn ti. Con ngi: Rng ma nhit i l n i sng ca nhiu b lc th dn ph thuc vo thin nhin cho thc n, ch tr n, v thuc. Ngy ny rt t nhng ngi sng trong rng cn c th duy tr li sng truyn thng ca h; hu ht phi di chuyn bi nhng ngi nh c t bn ngoi hoc b bt phi t b li sng ca h bi chnh ph. Vi nhng ngi trong rng cn li, rng Amazon cha nhiu ngi nht, mc d h cng b nh hng bi th gii hin i. Trong khi h vn dng khu rng sn bt theo kiu truyn thng v t tp, hu ht t h dn Da , nh h thng c gi, trng trt (nh chui, sn, v go), s dng dng ca phng Ty (nh ni kim loi, cho, v tha da), v thng i vo cc th trn v thnh ph em n v cc sn phm ti th trng. Tuy nhin nhng ngi sng trong rng ny vn c th cho chng ta bit rt nhiu iu v rng nhit i. S hiu bit ca h v cc loi cy thuc cha bnh l v ch v h c s hiu bit thm thy v h sinh thi ca rng nhit i Amazon. Ti chu Phi, nhng b tc th d n di c c nhiu lc gi l ngi Pygmy. Nhng ngi cao nht ca ngi Pygmy l chng ngi Mbuti. H hu ht khng vt qu 1m50. S nh b ca h gip h dichuyn hiu qu hn trong rng rm so vi nhng ngi cao hn h. 2.2.2 Mt s hnh nh v ng vt rng ma nhit i Rng ma nhit i l ni sinh sng ca mt s lng cc loi sinh vt nhiu hn tt c cc qun x sinh vt khc cng li. Khong 80% a dng sinh hc c bit n c th c tm thy rng ma nhit i.

38

Bo m M l loi c kch thc c th ln th 3 trong h nh mo, sau cp v s t. Loi vt sn mi ny thng ch c tm thy cc khu rng v m ly Argentina v pha bc Mexico.

Mt s nghin cu c lng rng cc loi kin to ra khong 30% sinh khi ca ton b cc rng ma nhit i trn Tri t, vt xa sinh khi ca cc loi ng vt c v. Trong hnh l 2 ch kin ct l ang ca mt chic l rng quc gia Man Peru

Con vt ny b bt qu tang ang nhp nhp ba l ti rng ma nhit i Brazil. Loi vt ny ni ting vi ting cc tc oang oang, bn chn c 4 ngn v b lng sc s.

Hai con kh m mt trng ang chi a trong rng ma nhit i Costa Rica. Ngoi tr nhng gng mt quen thuc ca loi ny, hu ht cc loi trong rng ma nhit i cha c t tn v nghin cu.

ch mt sng trn cy. Thc n ch yu ca chng l cn trng. May mn cho chng, cc loi cn trng chim a s dn s ca rng ma nhit i.
39

Trn Nam M l loi to nht trong h nh trn. Chng ch sng cc rng rm Nam M. Chng c th t chiu di ti 9m, v trng lng 230kg, ng knh c th ti 30cm. Con trn trn hnh c tm thy gn mt b sng Venezuala.

Heo vi c tr Trung, Nam M v ng Nam chu . Con heo vi ny ang kim n mt mnh rng tha Cng vin Quc gia Corcovado Costa Rica. Con gu trc potot (Kinkajou) ny ang nhm nhp nhng ngm mt hoa ca cy balsa cng vin quc gia Soberania Panama. Loi gu ny ch c tr nhng rng ma nhit i Trung v Nam M. Ngay c loi gm nhm to xc nht hnh tinh cng c nhng pht giy du dng nh th ny. Trong hnh l mt con capybara (loi gm nhm Nam M) ang hn cm m n. Trng lng trung bnh ca loi ny l 50kg, chng c th sng c trn cn v di nc, n cc loi thc vt mc di nc. Loi bm Blue Morpho ny sng trong cc cnh rng rm Trung v Nam M. Kch thc
40

b ngang ca chng c th t 15cm, v mt ngi c th nhn ra mu xanh ng nh rc r ca bm c cch xa 1km. Trong hnh l mt con bm ci ang tung tng trong mt cnh rng Cost Rica.

CHNG 3: Gi tr ca rng ma nhit i, cc tc ng nh hng n rng ma nhit i, cc bin php ti sinh v phc hi. 3.1 Gi tr H sinh thi rng ny phn b rng trn cc tnh trung du v min ni Vit Nam. Tr lng g rng nguyn sinh c th t n 400 - 500 m3/ ha, trong c nhiu loi g qu nhit i v l loi bn a c hu ca Vit Nam c gi tr s dng cao nh inh, lim, sn, tu v.vv c bit l c nhiu loi lm sn ngoi g c gi tr nh dc liu qu, nhiu loi cy cho nha v tinh du v.vy l i tng rng khai thc trong nhiu nm qua v cung cp mt khi lng ln g xy dng, nguyn liu cng nghip ch bin lm sn v.v cho nn kinh t quc dn. Tuy nhin, do khai thc chy theo k hoch trong thi kinh t bao cp, khai thc khng ng k thut, khng bo m ti sinh rng nn din tch v tr lng rng b suy gim. T l rng th sinh ngho kit tng ln. Trong nhng nm gn y, ngnh lm nghip c ch trng hn ch lng khai thc g rng t nhin, tin ti "ng ca" rng t nhin. Ngoi ra, nhiu khu rng nguyn thu nhit i nh Cc Phng (Ninh Bnh), Phong Nha - K Bng (Qung Bnh), Bch M (Tha Thin - Hu), Ct Tin (ng Nai) v.v , ang v s mang li ngun thu nhp ln t du lch sinh thi. H sinh thi rng ny phn b hu ht cc vng u ngun ca cc con sng ln Vit Nam. y l kiu h sinh thi rng nhit i in hnh c c trng bi rng l rng thng xanh hn giao phc tp nhiu tng tn. C th coi nhng c trng ny l m hnh chun p ng ti u cho yu cu phng h u ngun min ni v trung du. Trn thc t, kiu h sinh thi rng ny v ang gi vai tr cc k quan trng cho vic nui dng ngun nc, bo v t, chng xi mn, hn ch l lt cho c vng

41

ng bng, th v ven bin Vit Nam. H sinh thi rng nhit i ny c tnh a dng sinh hc cao c v a dng ngun gen, a dng loi v a dng h sinh thi. Trong h sinh thi ny c nhiu loi thc vt ng vt rng qu him, c loi ang b e do dit chng cn c bo tn nghim ngt v pht trin. y l i tng nghin cu khoa hc ca cc vn quc gia, khu bo tn thin nhin v nhiu c quan nghin cu trong v ngoi ngnh lm nghip. Di tm mn xanh ca nhng h sinh thi rng nhit i ny vn cn cha ng bit bao iu b n m cc nh lm sinh hc Vit Nam cha pht hin c. 3.2. Cc tc ng nh hng n rng ma nhit i

3.2.1. Con ngi Con ngi l l do chnh ti sao rng ma nhit i li b tn ph. Con ngi ang n b rng ma nhit i v nhiu l do, bao gm: + Ly g hoc ly ci t; + Nng nghip lp nhng t trng ln v nh; + t cho nhng nng dn ngho, nhng ngi khng cn ni khc sng; + t chn nui gia sc; v
42

+ lm ng Ly g hoc ly ci t Mt trong nhng l do ln nht ti sao rng nhit i b tn ph chnh l vic khai thc ly g. Rt nhiu loi g c s dng cho ni tht, sn, v xy dng c ly t nhng khu rng nhit i ti chu Phi, chu , v Nam M. Bng vic mua mt s sn phm nht nh bng g, ngi dn nhng quc gia nh l nc M ang trc tip lm trm trng thm vic tn ph rng nhit i. Trong khi vic khai thc g c th c tin hnh theo nhng phng thc lm gim nh hng n mi tr ng, hu ht vic khai thc g trong rng u rt c hi. Nhng cy to b ct v ko qua rng, trong khi ng vo rng c m ra nhng ngi nng dn ngho c th tin vo tht su. Ti chu Phi, cng nhn khai thc g thng n tht rng c m. H sn bt ng vt hoang d nh kh t, hu, v vn lm thc n. Nghin cu cho thy rng s lng cc loi ng vt c tm thy rng nhit i c khai thc thp hn rt nhiu so vi s lng cc loi rng nhit i cha ai s ti. Nhng ngi dn a phng thng da vo vic ly g trong rng nhit i kim ci t v vt liu xy nh. Trc y nhng vic lm nh vy khng qu nh hng n h sinh thi. Tuy nhin, hin ti nhng khu vc vi dn s ln, s lng ngi ly c i v g nhng rng nhit lm cho nh hng ca vic ph rngtr nn nghim trng. V d nh nhng khu rng bao quanh cc tri t nn Trung Phi (Rwanda v Congo) b ph tri hon ton rt nhiu ni.

43

Bn Online v tr lng Cacbon rng ma trn ton cu T cc s liu thu c t v tinh ca NASA gm d liu LiDAR v MoDIS, v cc s liu thc a. Trn c s , tt c cc d liu v tr lng Cacbon ca cc khu rng nhit i trn Th gii c Trung tm tch hp v a ln ArcGis Online mt trong nhng trang web h tr hc tp v thc hnh ArcGis trc tuyn. Kt qu cho thy, sinh khi rng nhit i c o phn gii 500m ( phn gii cao nht trn quy m ton cu tng c bit n.) Da vo bn ta c th nhn bit c cc khu vc tp trung lng Cacbon ln nht l cc cnh rng Amazon, Borneo, lu vc Congo...Qua khng ch gip cho cc t chc, c nhn nm c tm quan trng ca vic bo tn tng khu vc trong n lc gim thiu bin i kh hu m cn to iu kin cho vic phn b cc chng trnh cng nh ngun kinh ph cho tng d n bo tn. Vi nhiu u im ni tri v chnh xc tng i cao, nhm nghin cu k vng bn tr lng Cacbon mi c th c s dng c tnh lng pht thi cc-bon t tnh trng ph rng, gip cc quc gia xc nh c ngun kinh ph m h c th thu c c thng qua Chng trnh Gim kh thi t mt rng v suy thoi rng kt hp Bo tn, Qun l bn vng, Tng d tr cc-bon (REDD+). Nng nghip trong rng ma nhit i Hng nm hng ngn dm rng nhit i b tn ph cho pht trin nng nghip. Hai nhm ngi chu trch nhim chnh trong vic chuyn t rng nhit i thnh t trng nng nghip l nng dn ngho v cc doanh nghip. Nng
44

dn ngho ti rt nhiu phn ca th g ii phi da vo vic ph rng nui sng gia nh ca h. Thiu c hi trng trt trn t nng nghip tt, nng dn ngho phi ct v t (di canh di c) ly nhng mnh t rng trong mt thi gian ngn. Thng thng, h trng trn khong t ny trong mt vi nm cho n khi t ht dinh dng v h chuyn n mt mnh t mi ca rng. Cc cng ty nng nghip ang cht ph rng nhit i hn bao gi ht, c bit ti rng Amazon ni nhng khong t rng nhit i ln ang b chuyn thnh t trng u nnh. Nhiu chuyn gia tin rng trong tng lai Nam M s c din tch t nng nghip tng ng vi din tch t nng nghip ca min Trung Ty nc M. Khong t nng nghip ny ch c th t c khi rng Amazon b tn ph. Gia sc trong rng ma nhit i Ph rng trng c cho chn nui hin nay l l do u bng ca vic mt rng ti Amazon v Brazil, nhng ni ngy cng sn xut nhiu tht b. Bn cnh vic chn nui ly thc n, nhiu ch t dng vic chn nui m rng t h s hu. Ch n gin bng vic t gia sc ti mt mnh t rng, ch t c th tuyn b quyn s hu c a mnh ti mnh t. Xy ng trong rng ma nhit i Xy ng v ng cao tc trong rng ma nhit i m ra nhng khu vc rt ln pht trin. Ti Brazil, vic xy ng cao tc lin Amazon dn n s tn ph ca mt din tch rng rt rng do nhng ngi nh c ngho, th x, v nhng ngi u c t. Ti chu Phi, ng c m ra n cy gip th sn bt hp php vo rng sn nhng loi th qu him bn tht v ly tin. 3.2.2 Mt a dng sinh hc Rng ma nhit i c xem l c a dng sinh hc cao nht trong cc h sinh thi trn cn. Tuy nhin s a dng sinh hc ca h sinh thi rng nhit i ang b suy gim dn do tc ng ca cc qu trnh khai thc v cht ph rng. S suy thoi rng c biu hin s suy gim v s lng v cht lng g ( mt ti nguyn ), s tuyt chng ca mt s loi sinh vt (mt v sinh thi), v mt cc ti nguyn rng khc cng nh mt dn tnh cht
45

dch v ca rng. Vn ln nht ca a dng sinh hc lin quan n vic ph rng l c tuyt chng ca cc loi sinh vt. y tuy khng phi l vn gii mi nhng n cng c xu hng gia tng mnh trong thi gian gn y khi rng b cht ph cng nhiu. Nhng quan st sinh hc ghi nhn c 1.590 loi chim di c t Bc M xung Trung M vo ma ng c s lng c th gim. Hng nm cc loi chim b tiu dit vi_tc 1- 4 %. Nhng nguyn nhn ca vic gim a dng sinh hc l rt nhiu v c lin quan trc ht n vic cht ph rng. Ph rng lm mt ni c ch ca cc sinh vt v nh hng n t sinh thi ca chng dn n lm tng sc cnh tranh gia cc c th loi cng nh gia cc loi vi nhau. Rng l mt h sinh thi c thit lp trng thi cn bng. Trong mi loi u c vai tr khng th thiu chng duy tr hot ng ca ton b h sinh thi. Do vy khi mt loi b suy gim hoc b bin mt s c nh hng n s tn ti ca cc loi khc, v cui cng s nh hng n hot ng ca c h sinh thi rng. Nhng d on v s lng cc loi sinh vt sng trong rng nhit i cn c nhiu khc nhau. Hu ht cho rng c t nht 1/2 trong tng s cc loi bit trn tri t (khong 5 triu loi), trong c trn 70% cc loi thc vt c rng ma nhit i. Ring rng Amazon c khong l,5 - 2 triu loi ng thc vt, trong c khong 1.600 loi chim v hng trm cc loi cy c gi tr. Hin nay, cc nh khoa hc mi ghi nhn c khong 1,5 triu loi sinh vt cn rt nhiu loi cha c bit n. Ngi ta cho rng c ti 41 % cc loi rng nhit i b gim i hoc bin mt trong hu ht l cn trng (UNEP, 1990). Trung bnh c mi mt na gi s c mt loi bin mt v mt nm s mt i l 8.740 loi. Mt s liu khc li cho rng mi ngy c t 1 n 50 loi b tiu dit, v c t 365 n 18.250 loi b tuyt chng trong 1 nm. Nhng d bo cho rng n nm 2000 s c 750.000 loi b tuyt chng v trong th k ti s c 1600.000 loi chim 1/3 ton b sinh vt trn tri t s b tiu dit. Ph rng l nguyn nhn quan trng dn n lm gim a dng sinh vt v ngun tin trn Tri t.
46

3.2.3 Mt ti nguyn thin nhin Rng nhit i c v nh l mt ci kho ca ci dnh cho loi ngi. Rng cung cp g, tre, na, cc loi lng thc, hoa qu ci g, nguyn vt liu cho cng nghip, dc phm v cc kh nng dch v khc cho con ngi. Mt rng c xc nh nh l mt tng phn cc ngun ti nguyn thin nhin. Hin nay con ngi mi ch s dng mt phn rt nh cc loi sinh vt phc v cho i sng hng ngy (khong 1% cc loi bit). Do qu trnh khai khc din tch rng ngy cng b thu hp, rng ngy cng ngho kit, ngun ti nguyn rng b suy gim ng k, kh nng cung cp nguyn liu cho cc ngnh cng ngip c bit l g gim dn. Cc ngun li v lng thc, thc phm v dc phm cung ngy cng gim. Nhiu loi cy c gi tr cao, v nhiu loi hin nay cn cha bit ht tc dng ang cn kit thm ch c nguy c b tiu dit l mi e o ln cho vic khai thc v s dng trong tng lai. Ph rng c tc ng ln n cn bng nc, lm tng cng l lt trong ma ma v hn hn trong ma kh. Cui cng li nh hng tr li ti qu trnh phc hi ca ngun ti nguyn rng. Ph rng gy nh hng nghim trng n ngun ti nguyn t v nc. Lm tng qu trnh ra tri, xi mn lm gim ph nhiu ca t dn n ph hy vng tun hon dinh dng gia t - cy. Rng b ph hy lm tng xi mn t nhiu ni xi mn l lp ong lm cho t mt kh nng sn xut. Lng t xi mn c vn chuyn i xa, bi lp cc cc dng chy, cc h nc v cc vng h lu, gy l lt v lm nhim bn cc ngun nc. 3.2.4. nh hng ca ph rng n kh hu a phng, vng v ton cu. Vic ph rng ma nhit i c nh hng rt ln n cc yu t kh hu bng nhiu cch khc nhau v nhiu phm vi khc nhau t a phng n vng v ton cu. Kh hu a phng v vng chu tc ng ch yu do thay i kh nng phn x bc x b mt (Surface albedo), v s thay i iu kin thy vn a phng. Ph rng c nh hng n chu trnh nc, lm gim qu trnh bay hi nc v lng ma dn n lm tng nhit , tng tn
47

xut v cng hn hn. S phn x bc x mt tri (albedo) l s phn trm ca bc x mt tri c phn x tr li t mt t. Khi albedo cng nh th lng bc x b t hp th cng nhiu v kh nng t nng trn mt t cng t. Kh nng phn x v hp th nhit ca mt t ph thuc vo tnh cht mt t v cy trng. t t c che ph v c mu sng nh ct, sa mc se c albedo cao (khong 40 om) trong khi b mt t sm mu hoc c b mt g gh (nh rng) s c albedo thp. Rng ma nhit i c albedo vo khong 9% nh Kenya. Khi rng b ph hy, nhit nng t mt tri ti mt t s tng ln v lm tng qu trnh t nng mt t v tng khi quyn gn mt dt. Khi nhit mt t tng ln s lm tng qu trnh ong ha v qu trnh phn gii cht hu c trong t.

Ph rng cng lm tng mc giao ng nhit trong khng kh cng nh trong t gia ngy v m. Nhit ni khng c rng s cao hn v ban ngy v thp hn v ban m so vi ni c rng. S dao ng nhit cn chu nh hng gin tip thng qua s thay i m khi rng b ph hy. Bc hi nc k c t mt t v t thc vt l c ch chnh trao i nng lng gia t v kh quyn. Thot hi nc rng nhit i l ln hn bt c thm thc vt no khc. Do lng ma ln, thot hi nc mnh hnh thnh cc m my ma trn cc khu rng nhit i. Chu trnh nc
48

thng thng xy ra trong thi gian tng i ngn xung quanh rng ma nhit i. Nhng nghin cu rng Amazon cho thy c khong 50-80% lng nc ma ri trn rng l do chnh t ngun nc bc hi t khu vc ny trong khong thi gian 5 ngy. Khi rng b ph hy, lng thot hi nc gim i ng thi cng lm lng ma b gim i. C nhiu biu hin cho thy c mt lin quan gia ph rng v lng ma gim nh d c ghi nhn n , Malaysia, Philippin v Costa Rch. Hu qu ca ph rng gy ra hng lot nguyn nhn ca hn hn nh gim lng ma, tng lng nc chy b mt, gim lng nc sch tr trong t lm cho nhiu vng ca min Nam Brasil phi chu ng kh hn ko di. Nhng kt qu tng t cng c ghi nhn mt s vng thuc chu Phi (Chris Clark, 1995.) Mc d quan h gia vic cht ph rng v gim lng ma c tha nhn, nhng nguyn nhn trc tip ca mi lin h ny l g th cn l iu cha tht r rng. Nhiu ngi cho rng do 3 nguyn nhn sau: (l) Do gim lng bc hi nc tng s lm gim vic hnh thnh my v m khng kh; (2) Tng cng lng nc chy b mt, gim nc thm vo trong t, iu ny lm cho nc tch ly trong t t v do vy lng nc bc hi nc s ngy cng gim i: (3) Do b mt t khng c che ph bi thm thc vt lm tng cng tc gi thi qua khu vc, tng cng qu trnh t nng mt t v lm gim lng nc ma. nh hng ca vic ph rng khng ch mt khu vc hp xung quanh din tch rng b ph m cn c kh nng gy nh hng n mt vng rng ln hn nhiu. Nhng nghin cu v kh tng thy vn cho thy chu trnh ma vng Bc bn cu cng chu tc ng do nn ph rng vng nhit i. Ph rng c nh hng r rt n vng tun hon kh qyn cng nh thnh phn cc cht kh, c bit l cc kh nh knh, v c nh hng n kh hu ton cu. Tuy nhin mc v s tc ng nhng vng khc nhau l khng ging nhau. Trong iu kin bnh thng, nhng m my che ph bu tri vng nhit i c hnh thnh hu ht do chnh qu trnh bc hi nc t vng rng ma nhit i. Nhng m my ny phn x bc x mt tri v ngn cn mt phn nhit ti mt t. Dng i lu khng kh tng trung lu

49

(Troposphere) mang nhng m my t vng nhit i n vng c v cao hn. Hi nc ngng t v hnh thnh ma lm m tng i cc vng xa xch o. Bng cch ny qu trnh bc hi rng ma nhit i c vai tr ng k gi cn bng nhit trong bu kh quyn. Ph rng lm gim s thot hi nc, lm gim lng my t vng nhit i v lm gim s vn chuyn nhit m t vng xch o n hai vng cc tri t. Ph rng ma nhit i cng lm tng cc cht nhim trong kh quyn. Trn thc t rng c xem l nhng my lc cc cht nhim khng l. Trong mt nm 1 ha rng c kh nng gi li khong 36.4 tn bi t khng kh. Rng c vai tr quan trng lm cn bng lng kh O2. v CO2 trong kh quyn. Khi rng b ph c th dn n s thiu ht O2 cho s sng trn tri t. Chnh v vy m rng nhit i c v nh "l phi " ca tri t. Ph rng v qu trnh t chy sinh khi lm mt cn bng trao i nhit v kh trong h sinh thi t nhin, lm tng cc kh nh knh v thc y qu trnh t nng tri t. Kh CO2 c vai tr rt quan trng ng gp trong thnh phn cc kh nh knh. Khi rng b ph hy lng CO2 c gii phng s cng nhiu. Nguyn nhn ch yu l do cc sinh khi b t chy. Bn cnh qu trnh phn gii cc cht hu c gii phng CO2 trong t cng xy ra mnh m hn trong khi ngun hp th CO2 ch yu (cy xanh) li gim i. Trong kh quyn, lng CO2 ng gp khong 1/2 tng s hiu ng ca cc kh nh knh, v vy n c vai tr quan trng nht trong cc kh nh knh. Nhiu nghin cu cho thy ph v t rng l nguyn nhn quan trng gp phn lm tng kh CO2 trong kh quyn. Hng nm lng kh CO2 thi vo kh quyn t vic t rng c tnh l 5 - 10 t tn, trong 3- 6 t tn c ngun gc t vng nhit i. Bn cnh kh CO2, vic ph rng v t chy sinh khi cng gp phn lm tng cc kh nh knh khc nh NOX v CH4. Lng kh ny tuy c s lng t nhng hiu qu hp th nhit ca chng ln hn CO, rt nhiu ln (trong vng 100 nm qua. 1 phn t CH4 hp th mt lng nhit gp
50

24,5 ln, nit dioxyt (NO2) gp 320, v CFC gp hn 1000 ln so vi kh CO2) Nhiu nh khoa hc d on rng, lng CO2 trong kh quyn s tng ln gp i vo nm 2050 nu c tip tc vi tc pht thi nh hin nay, v lc nhit tri t s tng ln 2-3oc (Chris Clark, 1995)

3.3. Cc vn ti sinh v phc hi rng ma nhit i. 3.3.1. Khuyn khch mi ngi sng bng nhng li sng khng c hi cho mi trng Mt phn quan trng ca vic cu ly rng ma nhit i v mi trng l vic khuyn khch tt c mi ngi sng theo nhng cch t c hi hn cho th gii xung quanh h. Li xe tiu th t nng lng, tit kim nc, tt n khi khng cn nh sng, v ti ch bng mi cch l nhng cch m bn v gia nh ca bn c th gip gim bt nhng tc ng n mi trng. Ti rt nhiu cc quc gia c rng ma nhit i rt nhiu cc nh khoa hc v cc t chc ang gip nhng ngi dn bn a tm cch sng t c hi n mi trng. Mt s ngi gi tng ny l pht trin bn vng. Pht trin bn vng c mt mc tiu l ci thin iu kin sng ca con ngi cng lc bo v mi trng. Nu iu kin nhng ngi sng trong rng v xung quanh rng nhit i khng c ci thin, cng vin thin nhin v ng vt hoang d kh c th c bo v. Bo tn thin nhin phi trng vi li ch ca ngi a phng cc vn quc gia c th c bo v. 3.3.2. To ra nhng cng vin t nhin bo v rng ma nhit i v ng vt hoang d To ra nhng khu vc c c bo v nh nhng khu rng quc gia l mt cch tt gn gi rng nhit i v cc h sinh thi khc. Cc khu vc c bo v l nhng ni c gi tr v mi trng v vn ha. Cc khu vc c bo v thng c qun l bi chnh ph v c kim lm v bo v tun tra m bo lut php c thc hin cng nh nhng hot ng phi php nh sn bn hoc n cy khng xy ra. Ngy nay cc cng vin t nhin bo v rt nhiu loi ng vt b e da. ng vt nh gu trc ch c th tm c
51

nhng khu vc c bo v. Cc cng vin thnh cng khi h nhn c s gip ca ngi a phng sng trong v xung quanh khu vc c bo v. Nu ngi dn a phng yu thch cng vin h c th thnh lp cc i dn phng bo v rng khi vic khai thc g lu v sn bt ng vt hoang d. Mt cch hiu qu khc bo v rng l mi nhng ngi th dn vo vic qun l cng vin. Th dn hiu bit v rng hn bt k ai v h c li ch trong vic bo v rng v h cn rng nh l mt h sinh thi c ch, em li cho h thc n, ch , v nc sch. Nghin cu cho thy rng trong mt s trng hp, vng bo tn ngi dn tc c th bo v rng nhit i tt hn so vi vn quc gia trong khu vc Amazon Cc cng vin t nhin cng c th gip nn kinh t ti cc quc gia c rng nhit i bng cch cun ht khch du lch nc ngoi (nhng ngi s tr tin vo ca, thu hng dn vin du lch a phng, v mua cc sn phm a phng nh r, o tshirt, v vng. 3.3.3. ng h cc cng ty khng lm hi n mi trng Ngy nay rt nhiu cc cng ty quan tm n vn mi trng. Nhng cng ty ny tm cch hn ch nhng nh hng ca h n th gii xung quanh h qua vic ti ch, dng t nng lng hn, v ng h nhng n lc bo tn thin nhin ti nhng quc gia khc. Nu ngi tiu dng nh bn hoc cha m ca bn ng h nhng cng ty ny bng vic mua nhng sn phm v dch v ca h th mi trng s tr nn tt hn. 3.3.4. Du lch sinh thi Du lch sinh thi l hnh thi du lch c trch nhim hng th v nhn thc nhng gi tr t nhin v vn ha. Du lch sinh thi t c nh hng n mi trng v nn gp phn vo vic ci thin cuc sng ca ngi a phng. 3.3.5. Cu ly rng ma nhit i thng qua gio dc Gio dc l mt phn quan trng ca vic cu ly rng nhit i trn th gii. Mi ngi cn phi thy v p v hiu c tm quan trng ca nhng cnh rng ny mun bo v chng. Gio dc v mi trng cn phi c

52

thc hin nhng quc gia phng Ty v c nhng quc gia vi rng nhit i nh Bolivia v Madagascar. Ti Hoa K, mi ngi cn hiu c vai tr ca h trong vic mt rng nhit i. V d, mua mt s s n phm bng g rng gp phn vo vic n b rng nhit i ti cc quc gia khc. Nu chng ta, trong t cch ngi tiu dng, b cng ra tm hiu v mi trng th chng ta s bit chng ta ang nh mt nhng g khi rng nhit i bin mt. Chng ta cn g c th a ra quyt nh mua nhng sn phm v ng h cc cng ty v t chc gip rng nhit i. Trong rng nhit i ti nhiu quc gia, nhng ngi a phng khng hiu ti sao rng nhit i li quan trng. Qua nhng chng trnh gio dc, ngi dn a phng c th hc c rng rng cung cp nhng iu thit yu (nh nc sch) v l ni ca cc loi cy v ng vt khng ni no khc c trn th gii. C rt t tr em Madagascar bit rng vn co khng c M. Rt nhiu tr em Madagascar thy th v khi bit rng vn co ch sng Madagascar. 3.4 Mt s hnh thc bo tn rng ma nhit i Vit Nam Theo Lut a dng sinh hc nam 2008 ca Vit Nam, khu bo tn thin nhin gm c cc loi sau: - Vn quc gia (National park) - Khu d tr thin nhin (Nature Reserve) - Khu bo tn loi sinh cnh (Habitat/Species management areas) - Khu bo v cnh quan (Landscapes/Seascape Conservation Area)

Cc hnh thc bo tn khc:

53

- 6 khu d tr sinh quyn quc gia c UNIESCO cng nhn: Khu Cn Gi (Tp. H Ch Minh), khu Ct Tin (ng nai, Lm ng v Bnh Phc), khu Ct B (Tp. Hi Phng), khu ven bin ng bng song Hng ( Nam nh v Thi Bnh) v khu d tr sinh quyn Kin Giang, VQG Dt Mi, C Mau. - 2 khu di sn thin nhin th gii: khu Vnh H Long (Qung Ninh) v khu Phong Nha K Bng (Qung Bnh);

Cnh quan VQG Phong Nha K Bng - 4 khu di sn thin nhin ca ASIAN: VQG Ba B (Bc Cn), Hong Lin (Lo Cai), Ch Mom Ry (Kon Tum), v Kon Ka Kinh (Gia Lai) - 2 khu Ramsar: VQG Xun Thy (tnh Nam Dnh), VQG Ct Tin

54

KT LUN V KIN NGH H sinh thi rng ma nhit i (HSTRMN) trn th gii hin cn 933 triu ha phn b Nam M 634 triu ha, Trung phi 138 triu ha v ng Nam 161 triu ha, ang b ph hu vi mt tc kinh khng (t 1990 tr i l 17 triu ha hng nm - theo ti liu ca FAO) nhng vn cha c phng thc ti sinh, ti to c hiu qu. Nu khng c bin php tch cc ngn chn nn ph rng trn th gii th n cui th k 21, HST RMN s b xo sch trn hnh tinh tri t v khng cn l l phi xanh hp th CO2 v nh O2 vo khng kh, ci to mi trng sng ca con ngi. Do tch t CO2 trong kh quyn nn gy nn hiu ng nh knh lm nng ln kh hu ca tri t, tan cc tng bng hai cc, dng cao mc nc bin lm ngp nc cc vng thp, l ni trng la nc nui sng hng trm triu con ngi v xy dng nhiu vng dn c ng c! l thm ho sinh thi ang e do chng ta trong th k 21, nu nn ph rng khng ngn chn c! gim bt hu qu ca hiu ng nh knh, mt mt buc cc nc cng nghip pht trin phi gim vic s dng qu nhiu nhin liu ha thch (than , du kh) hn ch lng kh CO2 thi ra theo cam kt ca Ngh nh th 1997 Kyoto; mt khc, ngoi vic ngn chn c nn ph hu cc h sinh thi rng nhit i, mt mc tiu khc khng km phn quan trng l phc hi thm rng xanh trn cc t trng i trc v sau l lp li h sinh thi rng ma nhit i tn ti trc y. Lm nh vy th mi ni n lp li cn bng sinh thi trong thin nhin v gim nh cc thin tai nh l lt, lc bo, hn hn l mi e do thng xuyn cc nc vng nhit i.

55

TI LIU THAM KHO


1. Nguyn Xun C - nh Sm, Ti nguyn rng, NXB H Quc gia

H Ni.
2. Cm nang lm nghip, Qun l rng bn vng B Nng nghip v pht

trin nng thn, 2006. 3. Rhett A. Butler, Rng ma nhit i, Nguyn Ngc Khnh dch. 4. a l sinh vt Vit Nam, Chu Th Thu Thy
5. PGS TS Nguyn Vn Thm, Bi ging rng v mi trng, Bnh Dng

2008. 6. Bo co ngnh lm nghip Vit Nam, Chng 1 Tng quan v lm nghip Vit Nam.
7. http://vietbao.vn/Khoa-hoc/Rung-mua-nhiet-doi-voi-nguy-co-tuyet-

chung/10709039/188/
8. http://vi.wikipedia.org/wiki/R%E1%BB%ABng_m%C6%B0a_nhi

%E1%BB%87t_%C4%91%E1%BB%9Bi
9. world.mongabay.com/vietnamese/vietnamese_mongabay.pdf 10. http://www.khoahoc.com.vn/giaitri/thu-vien-anh/27203_Anh-dep-rung-

mua-nhiet-doi.aspx
11. http://baodatviet.vn/Home/KHCN/Trai-nghiem-rung-mua-nhiet-doi-Cuc-

Phuong/200910/63869.datviet

56

57

You might also like