Cc khi nim :

Ch s sinh hc (Biotic indices): Ch s sinh hc: cc ch s dng quan trc cht lng mi trng da trn tnh mn cm ca sinh vt vi s bin i ca mi trng 1964, Woodiwiss tnh ton 1 ch th sinh hc bng cch cn trng lng cc sinh vt c s mn cm vi s nhim cht hu c . S lng nhm sinh vt hin din hoc vng mt ca mt s ch th loi dng tnh ton ch s Ch s sinh hc c dng nh gi mc nhim cht hu c theo thang 0-15 (0: b nhim nng; 15: khng b nhim) Ch s a dng (Diversity indices): Ch s a dng biu th phong ph loi trong mi trng chn dng gi tr n loi. Chng c s dng nh gi 3 kha cnh ca cu trc qun x: - S lng loi hoc phong ph (species abundance pattern) - Tng lng sinh vt ca mi loi c mt hoc phong ph - Tnh ng nht phn b cc c th gia cc loi khc nhau hoc tnh ng u Gi tr ca chng da trn gi nh rng s gia tng nhim ca mt h sinh thi (HST), s mt cc loi mn cm s gim thiu mt hoc nhiu cc yu t ny dn n vic suy gim tng th tnh a dng trong qun x: V d, thng gia tng s lng loi thc vt, ng vt trong nhng h kit dinh dng t nhin pht hin thy trn ni hoc m ly, nu chng b tc ng lm giu do nhim hu c t cht thi rn hoc lng ng vt. Ch s tng ng(Similarity indices) Ch s tng ng bao gm s so snh tr ph loi ti 2 im thu mu khc nhau v trong mt im c xem l i chng. Sinh vt ch th ( Bio-indicator): C th, qun th hay qun x c kh nng thch ng hoc rt nhy cm vi mi trng nht nh.

Sinh vt ch th l cc loi SV m s hin din v thay i s lng cc loi ch th cho s nhim hay xo trn ca mi trng. Cc loi ny thng c tnh mn cm cao vi cc iu kin sinh l, sinh ho Khi nim chung v c bn ca sinh vt ch th c mi ngi tha nhn l: Nhng i tng sinh vt c yu cu nht nh v iu kin sinh thi lin quan n nhu cu dinh dng, hm lng xy, cng nh kh nng chng chu (tolerance) mt hm lng nht nh cc yu t c hi trong mi trng sng v do , s hin din ca chng biu th mt tnh trng iu kin sinh thi ca mi trng sng nm trong gii hn nhu cu v kh nng chng chu ca i tng sinh vt Sinh vt tch t (Bioaccumulator): L nhng sinh vt ch th, khng ch c tnh cht ch th cho mi trng thch ng, m cn c kh nng tch t mt s cht nhim no trong c th chng vi hm lng cao hn nhiu so vi mi trng bn ngoi (kim loi nng). Nh bng phng php phn tch ho sinh hu c m c th chng, ngi ta c th pht hin, nh gi cc cht nhim ny d dng hn nhiu so vi phng php phn tch thu ho Quan trc sinh hc: Quan trc sinh hc, l s dng mt cch c phng php cc p ng sinh hc nh gi cc bin i mi trng (Rosenberg v Resh 1993). Vic gim st sinh hc c mc ch c trng nh xc nh s tun th nhng gii hn cc cht gy nhim trong mi trng theo cc b chun c php lut quy nh gi l quan trc sinh hc. Gim st sinh hc: Gim st sinh hc l s kim k tnh cc sinh vt, cc bin i v nhng qu trnh c tin hnh trong cng mt mi trng chn. Gim st sinh hc gm lot cc gim st ging nhau c tin hnh trong cng mt mi trng theo thi gian v n bin ng

Quan trc sinh hc v sinh vt ch th mi trng khng kh

Cc du hiu tn thng thc vt do nhim khng kh Nhiu loi kh khc nhau trong khng kh tc ng n thc vt, nng ca chng lun thay i. Nhng thc vt mn cm, trong nhng iu kin nht nh ca mi trng xung quanh v nng cc cht nhim cao th xut hin tn thng cc l. Cc cht nhim nng cao tc ng trong thi gian ngn c th gy tn thng thc vt mnh, lm cc m b cht, mu sc thay i t mu xm kim loi n mu nu. Trong qu trnh gi ho n s mt mu v chy l. S tn thng mn tnh thc vt khi b cc cht gy nhim nng thp trong thi gian di. Cc triu chng tn thng mn tnh gm l c mu ng , a vng hoc nhanh gi. Cc cht gy nhim chnh 1. Cc xit quang ho Khi vit v nhim khng kh thng cp n khi hay sng .Thut ng ny dng cho khng kh m hn hp zn chim u th, peroxyaxety nitrat v cc nit oxit (bng) C 3 cht nhim dng kh ny l nhng xit quang ho, v xy ra phn ng tc ng tng h zn v peroxyaxetylnitrat cn thit phi c nh sng mt tri. Bng 2 . Hp phn ca phc cc xit quang ho (sng m) vi nhng bin i Ozon Nit xit Peroxyaxetylnitrat Peroyaxetylnitrat Peroxybutylnitrat (O3) NOx, NO, NO2, N2O, N2O3, N2O4 v N2O5 (PAN) Peroxypropionylnitrat Peroxyisobutylnitrat

zn(O3) cht nhim th sinh dng kh hnh thnh do kt qu phn ng phc tp, gia cc nit xit vi s tham gia ca nh sng mt tri. zn xm nhp vo l thc vt qua cc kh khng m trong qu trnh trao i thng thng gia thc vt v mi trng xung quanh. Mn cm nht i vi O3 l cc l ang hnh thnh v va mi hnh thnh,

do nhng tn thng do tc ng ca O3 thng thng nhn bit r nht l nhng l gi hn. Nhng t bo nhu m b tn thng u tin, sau n tht l. Hin tng ny xy ra k c khi b tc ng mnh v khi tc ng lu di. Thng b mt l pha trn b tc ng mnh hn th nhng s tn thng cng c th xy hai mt l. Du hiu tn thng thc vt do tc ng ca zn khc nhau v ph thuc vo loi cy mt l mm, hai l mm, cy l rng, cy xanh vnh cu v nng zn, nhng nhn chung l l b lm m. Nhng m hoi sinh nh hoc cc m xut hin do cc t bo b cht. Nhng m ny c mu kim loi hoc nu v theo thi gian chng s dn thnh mu nu sng hoc sng. Cc m c th lin kt vi nhau to ra cc cm m ln lm l a vng v rng. Du hiu c trng ca tc ng O3 mnh ln thc vt l xut hin cc im nhp li vi nhau to ra cc m trn b mt l do b tn thng hoc cht mt s t bo. Nhng im ny c th c mu trng, en, , mu huyt d. Khi b tc ng nng O3 thp, nhiu l c mu nu hoc mu ng thau. Tt c nhng c im ny dn n a vng, gi ho v rng l. S a vng nhng l gi c th l du hiu duy nht ca tc ng zn mn tnh trong mt thi gian di v lm rng l sm. i vi cy l kim u l kim tr nn , sau bin sang mu nu v cui cng l mu xm. Trn cc l kim c th xut hin nhng m l t mu vng. Trong bng dn ra mt s loi thc vt v nhng triu chng in hnh khi b tn thng do zn, ph thuc vo loi thc vt, iu kin thi tit, nng v thi gian tc ng ca O3 , trng thnh ca l.
Bng: Loi thc vt thng b O3 lm tn thng v cc du hiu tn thng c trng.

Thc vt Cy tn b (Franxinus griffithii) Cy u (Glicin max) Da chut (Cucumis sativus) Cy nho (Vitis vinifera) Ipomoea Hnh (Allium cepa)

Du hiu in hnh Cc im mu sang, mu ng thau huyt d Mu ng thau, a vng Cc im mu trng Nhng im t mu nu n en Nhng m mu nu, a vng Nhng m mu trng, u l khng mu

Thng

ui

nga

(Pinus u cc l kim mu nu vng, l kim lm m Mu xm, cc m c nh kim loi Cc m mu trng xm Cc m mu trng xm Cc m mu xm, c nh kim loi

massoniana) Khoai ty (Solanum tuberosum) Rau bina (Spinacia) Thuc l (Nicotiana) Da hu (Citrullus lanatus)

Kh zon nng cao v tc dng lu di th sinh trng thc vt b gim st, gim nng sut (bng) Bng Tc ng gy hi ca O3 ln thc vt TT 1 2 3 Loi cy Ci c (Raphanus sativus) Thuc l (Nicotiana tobacum) u tng (Vigna radiata) Nng O3 (ppm) 0,05 0,10 0,05 Thi gian tc ng 20 ngy 8 gi/ngy 5,5 gi 5,5 gi Biu hin gy hi 50% l chuyn sang mu vng Gim 50% pht trin phn hoa Gim sinh trng t 14,4 4 Yn mch 0,075 19 gi n 17% Lm hp gim

cng quang

2/ Peroxyaxetylnitrat: L thnh phn trong sng m quang ha, mt cht c hi v l ch th nhim mi trng khng kh. Peroxyaxetylnitrat (PAN) c to thnh nh mt sn phm th sinh do phn ng phc tp gia hydrat cacbon vi s tham gia ca nh sng mt tri. Thc vt giai on non v ang sinh trng mnh PAN xm nhp qua cc kh khng ca chnh nhng l non. S tn thng thc vt xy ra trc ht l nhng l non tn

l trn cng v bn l gi vn cn mn cm vi tc ng ca l. PAN c cng nng cao th tc ng xy ra mnh hn so vi nhit thp. Du hiu tn thng do PAN gy nn nhng thc vt khc nhau th khc nhau v cng ging vi nhng du hiu tn thng gy nn do cc cht nhim khc, v nhng hp cht ca chng. Nhng thc vt c bn l rng, biu hin tc ng ca PAN ln pha trong ca l c th l s xut hin cc m bng nc c mu bc trng hoc mu ng thau. Cc du hiu ny thng thy rau x lch, u . nhng cy l hp (c, cy ha tho) xut hin cc di a vng hoc bc trng trn l. Cc du hiu tn thng do PAN thng gp ven bin mim Ty nc M, cn pha ng li t gp. 3/ Nit xit: Trong khng kh nhim c cha cc nit xit, chng tham gia vo nhng phn ng to thnh O3. Hai trong s cc nit xit c coi l nhng cht nhim thc vt tim nng ca khng kh. l NO v NO2. gy tn thng thc vt, ging nh hot ng ca cc cht kh khc nh O3 v SO2 th nng NOx phi tng i ln. Trong a s cc trng hp, nng NOx trong mi trng xung quanh rt nh kh c th gy tn thng ng k cho thc vt. Tc ng mnh ca NO2 ln thc vt biu hin qua cc du hiu ging vi tc ng mnh SO2, NO2 nng thp kch thch sinh trng thc vt v l ca chng tr nn c mu ti hn. Tuy nhin mt s cy mn cm c th xut hin s a vng khng c trng v rng l. Cy c chua cn non s sinh trng v tch ly cht kh km. Anderson v Mansfield (1979) gn y cho bit, NO l cht c bn gy nhim khng kh trong nh knh nc Anh, ni ngun nhit hoc CO2 c s dng l hydrat cacbon. Nhng ging cy c chua khc nhau phn ng khc nhau n tc ng ca NO. Nu nng NO bng 0,40 ppm rt thun li cho pht trin ca ging c chua Sonato c bit i vi nhng t ngho dinh dng. Nng NO t 0,4- 0,80 ppm th ngc li, km hm sinh trng.

4. Sunfua ixit(SO2) SO2 l cht gy nhim khng kh ph bin v rng khp, tnh c thc vt ca n l c nghin c nhiu nm. SO2 do cc nh my nhit in v nhiu ngnh cng nghip khc x thi vo khng kh. Nng ca n trong khng kh tng i cao gn bng ni c ngun pht thi, th nhng cng xa ngun thi, n s pht tn v gim dn nng . Trong nhng iu kin t nhin c th xy ra c hai trng hp: Tc ng mnh tc thi v tc ng mn tnh ca SO2. Hin nay c rt nhiu ti liu cp n s tn thng ca l cy do tc ng ca SO2, n xm nhp vo thc vt qua cc kh khng, b xy ha n cc hp cht c tnh c hi cao sunfit (SO3 2-), sau bin i dn sang sunfat (SO4 2-)Hp cht c tnh c cao - sunfit( SO3 2-) , v sau bin i dn thnh sunfat (SO4 2-) l hp cht t c hn nhiu. SO2 nng thp trong khng kh th thc t SO3 hon ton b xyha n sunfat v khng xy ra tn thng thc vt. Trong trng hp nng SO2 cao v tc ng lu di th s chuyn ha SO2 sang SO3 xy ra nhanh hn s chuyn ha SO3 sang SO4 v kt qu xy ra s tn thng thc vt. Nng SO4 trong thc vt c th t ti ngng c i vi thc vt khi thi gian phi ra sng di. Cn c vo nng lu hunh trong l c th xc nh mc tch lu lu hunh trong m thc vt. Kt qu tc ng mnh ca SO2 ln thc vt l rng lm cho l hoc ra l ca chng s sng mu gia cc gn l (nu hoc trng) . mt s l xut hin hiu ng (cy n en ) . S nht mu din ra 2 giai on v bt u bng s xut hin nhng ch cha nc mu ti trn cc l non ang sinh trng. S a vng hoc nht mu l v thay i n mu nu l mt du hiu tc ng mn tnh hoc lm tn thng bi SO4. S tn thng ng k cho thc vt xy ra nng SO2 t 0,05- 0,50 ppm vi thi gian tc ng l 8 gi hoc hn a ra dn liu v mt s thc vt mn cm vi tc dng ca SO2 v phn ng phn hi ln tc ng trong nhng iu kin t nhin. Bng: Thc vt mn cm vi tc ng ca SO2 v phn ng phn hi ca chng trong nhng iu kin t nhin Thc vt Phn ng

Cy l rng Qa nhiu hch Trng ht gia gn l vi sc mu nu Cy mm xi (Rubus fruticosus) Cy m hng( rubus spp) Dng x Thng bnh thng(pteridium spp) Cc vt cht hoi mu hng ra l Dng x (dennstaedtia spp) Cy g lu nm Bch dng (Betula lentaL) Trng nht gia vin l v gn l Tn b M ( Fraxinus americana L) Trng nht gia gn l rng Cy thng xanh Thng ui nga (Pinus massoniana) Thng en bc cc (Pinus nigra Amold) Cc gii hoi t trn l Thng ui nga thng thng (Pinus u cc l kim co mu nu sylvestris L) Thng ui nga Veismut (Pinus Strobus L) Thng N en Thng N en c gai (Picea pungens Engdm) Thng N en Chu u (Piecea abies L) 6. Flor Trong kh quyn, Flo gp dng kh, hn hp rn hoc dng flo kh c hp th trn cc hn hp rn khc. Hydrflorua (HF) dng kh c hn florua dng rn. Do cc ti liu ch yu cp n hot ng ca HF hn l cc dng khc. HF cha trong cc cht thi c ngun nhim c nh. Cc nh my luyn kim v cc x nghip cng nghip khc thng s dng nhm (Al). Thm thc vt gn ngun thi b tc ng rt mnh. Tc ng mn tnh do HF gy nn l bnh a vng thc vt dc theo cc gn l, khi b HF tc ng mnh s din ra hoi sinh vin l, bt u t nh l v sau lan ra bn l, kt qu lm cho l c th bin dng. Cc du hiu c hi do HF gy ra c nhiu nghin cu. cc cy l rng, hoi t bt u t nh l v lan rng ti ranh gii ca b mt l. Trong s thc vt mt Mu nu c l

L mu nu hn v rng

l mm dng lm ch th sinh hc mi trng thng dng cy lay n (Gladiolus). Ph thuc vo ging loi thc vt, mu l b hoi t thay i t trng n mu nu sng v nu t nh n bn l, nhng sc hay di mu nu ti rt r v c th phn bit m cht vi m sng. Nhng du hiu tn thng tng t c nghin cu cy hoa tunyp (Tulipa), cy r qut (Iris) v cy loa kn (LiIium) cc thc vt l kim xut hin nhng l kim vi cc nh l hoc vin l chy sm hoc l hon ton b chy sm. c im ca tc ng HF l kh nng ca n tch ly trong l, c bit vin v nh l. nh gi nhng h hi do HF gy nn thng phi tin hnh phn tch m l Chn on tn thng thc vt gy nn bi nhng cht nhim khng kh. Nhng thng tin v cc cht gy nhim khng kh v tc ng ca chng n thc vt l rt hu ch, nhng cha xc nh c phi chnh nhng tn thng ny l kt qu tc ng ca mt cht nht nh no . iu ny cn cc chuyn gia nhiu kinh nghim ngoi thc a. bng dn ra mt s yu t c th gy nn cc du hiu tn thng thc vt v nhng cht nhim. T cho thy, cn thit phi c nhng chuyn gia gii trong lnh vc trng trt c th tr thnh nhng ngi gii on tt trong lnh vc nh gi nhim kh quyn. Bng : Cc yu t tc ng n thc vt ging vi tc ng ca cc cht nhim khng kh (ngun : Lacasse N.L.1976) Cc nhn t sinh hc Cc nhn t l hc Vi khun nh sng Nm Tn thng, c hc Cn trng, ve, b cht Cc cht dinh dng, pH Nhng c th c vi sinh cht ging nhau Thuc bo v thc vt, mui Giun Nhit Virus Nc D dng di truyn Gi xc nh tc ng d bo n thm thc vt t nhin v cy trng ngoi ng rung, cn thit phi thu thp thng tin chung nh bng (bng 6)

Bng 6. Thng tin cn thit xc nh tc ng cht gy nhim khng kh ngoi ng rung.

S dng sinh vt ch th quan trc hay gim st nhim khng kh : Nhng phng php sinh hc quan trc nhim khng kh xung quang da trn cc nguyn l kin t h sinh vt (biota) nh nhng th tng hp (integrator) l s iu s dng khu Thc vt Thng s v a cho nng sut nghin cu cy a hnh khu vc S dng thuc tip xc mi trng. Cc Bao trong khu h ng v thc vt c s dng lm ch th loi nhiu ging BVTV b tn thng sinh dng cc thay i mi trng datrng v Hngcm ca chng. Loi ch th S hc nhng cht Ging cy vo kh nng mn gi dinh dng tn gi mn cm nht l a y (Lichens) bi v b mt ton thn ca chng u hp th cc cht Nhng tc nhn B phn thc vt b Ngun gy nhim c khong.thch cc loikhng ng Ni no a y tc pht trin c th p th phng php trng li a y dng kch bnh hin c qun x thc vt mc hoang d cng c th l nhng ch th nhim khng kh. Cc loi Thi tit bt Phn b thc vt b thng mn cm dn b dit vong tn thng so vi v ch cc thc vt chng chu mi tn ti. Trong nhng vng ngun nhim b nhim do pht thi, cng nh nhng vng xung quanh ca nh my ha cht ch c Nhng phng php lm t nhng loi thc vt chng chu cao nht mi tn ti. S thoi ha dn cc rng rng l s dng cng l nhng ch th nhim. Lin quan n khu h ng vt, nhng cn trng c th xem l nhng ch th sinh hc mn cm nhim khng kh v nc. Mu g cu Daphinia magna sng trong nc ng lin k vi nhng ni nung chy nikel (Ni) thy

s gia tng tch ly kim loi (Fe, Ni, Cr). iu ny c khng nh bng phng php phn tch tia X (Foltinova, 1988). Ngc vi nhng kt qu ca ch th sinh hc cung cp thng tin v nhng thay i trong cht lng ca mi trng, phng php quan trc sinh hc li hiu nhiu hn v phng din s lng (MesijtriK v Pospisil, 1988), Nhng u th ca n l i hi thng tin v ln tch ly cc cht nhim, s phn b li trong c th v s phn b a l ca nhim c pht hin. S dng khu h sinh vt nh nhng i tng kim chng, mc tip cn ca c th c kim nghim bng phng php phn tch. Thm vo , s phn hi theo nng gia cc cht nhim v tc ng do nhim gy ra c th c nh gi bng nhiu phng php khc nhau. Thc vt l vt ch th v quan trc sinh hc mi trng khng kh Thc vt ch th l thc vt m nhng du hiu tn thng ca chng xut hin khi b tc ng bi nng nht nh ca mt hay hn hp cc cht gy nhim. Thc vt ch th l vt cm nhn (sensor) ha hc c th nhn dng khi c cht gy nhim trong khng kh. quan trc thng da vo c trng v s lng m khng phi l cht lng. Do , thc vt dng quan trc khng ch l vt ch th m cn gip thu nhn cc nh gi v mt s lng. S tn thng thm thc vt do nhng cht nhim trong khng kh gy nn c nhiu nghin cu v thng th hin bng cc nh mu trong cc atlas chuyn dng. Thc vt c xem l ch th khi chng tch ly trong m nhng cht gy nhim hoc nhng sn phm trao i cht sn sinh do kt qu tc ng tng h thc vt vi cht gy nhim. Cc cht gy nhim l nhng kim loi nng (KLN) nh ch (Pb). Cadimi (Cd) v nhng cht kh hydroflorua (HF), hoc sunfat (SO4) l kt qu bin i ca SO2. Kt qu ca s tc ng, thc vt c th thay i tc sinh trng, thi gian chn, ra hoa v s thnh to qu, ht km, thay i qu trnh sinh sn (trong chu trnh khng sinh li) v cui cng l gim sc sn xut v nng sut. Mt hoc tt c cc thng s nu trn c th s dng xc nh s xut hin cc cht gy nhim trong khng kh xung quanh v tin hnh th nghim nhn dng v lm r s thay i ca

thc vt vi mt cht hoc hn hp cc cht gy nhim. Nhiu nghin cu khng nh, cy thuc l ging Bel W3 rt mm cm vi tc ng ca O2 (Heck v Dunninh, 1966). Cy thuc l ny xut hin nhng du hiu tn thng rt c trng khi tc ng nhng nng O3 nht nh. Nhiu nghin cu cng cho bit, ging c chua Tiny Tim b tc ng mn tnh ngay c nng O3 rt thp. cy u n ht khi b tc ng bi nng nht nh kh SO2 s xut hin nhng du hiu tn thng lm thay i tc sinh trng v nng sut. Rt nhiu loi thc vt khc cng l nhng ch th cho cc cht nhim khng kh. Mt s thc vt nh a y (Lichens, Peltigesa, Xanthoria) v ru (Bryophyta) nh r l nhng vt tch ly cc cht gy nhim khng kh, ch yu l cc KLN chng c th tch ly ti nng ln hn nhiu nng ca chng trong khng kh xung quanh. S xut hin thc vt nhng du hiu tn thng c trng hoc nhng thay i v s lng cc sn phm trao i cht, hoc hm lng cc KLN trong chng khi b tc ng bi mt hay hn hp cc cht nhim khng kh. Do , mt cu hi t ra l : Bng phng php no c th x l cc kt qu theo di ny chuyn i sinh vt ch th bng sinh vt gim st ? tr li cu hi ny l mt vn phc tp, nhng nhng nghin cu gn y ca nhiu tc gi trong v ngoi nc cho php xem xt vn ny mt cch h thng. Nu s lng cc cht nhim c th o chnh xc nh nhng dng c v thit b hin i c chnh xc cao th ti sao khng tin hnh o trc tip vi nhng thc vt sng c kh nng bin i, nhng hn ch cho vn ny l rt tn km v thi gian v tin ca. V d, dng c o O3 c gi trn 5.000 USD v nhiu thao tc phc tp khc. Dng c gim st hm lng SO2 c gi cn c hn. Mt hn ch khc ca nhng thit b ny ch l cn nhiu nhng nhn t tc ng khc khng c kim sot mi trng xung quanh, tc ng ng thi n chc nng cc thit b v khc phc chng li rt tn km. Cui cng, khi hon thnh vic o c v s liu thu c

nh cc thit b c th li khng hu ch v phng din t chc thc hin tng ng vi vic thit lp cc ch tiu v tiu chun. Vy thc vt xanh c th cho bit u g ? Trc ht n khng t, d ti to li , sinh sn nhanh v phn ng khc nhau n tc ng nhim. Bng cch ny c th chn mt hoc mt s phn ng thch hp nht nghin cu trng hp c th. Cng c th la chn hoc nhng thc vt ngn ngy (thm c) c th trng li theo tng ma v hoc mt vi ln trong ma sinh trng , hoc nhng cy thn g (cy g v cy bi) m c th trng trong nhng khu vc cn thit, chng pht trin v l cy ch th cho mt thi gian di m khng cn phi chm sc nhiu. Th nhng chng ta mun cy ch th thnh cy quan trc hay gim st, ngha l c th cung cp vic nh gi tnh trng ca khng kh v cht lng v s lng. Vi mc ch ny chng ta cn xc nh v s dng mt s quan h ph thuc gia phn ng ca thc vt n nhim v nng ca cht ny trong mi trng xung quang. thc hin c 3 phng php chnh . 1. So snh mc gy tn thng do cht nhim vi nng bit ca cht gy nhim trong mi trng xung quanh. 2. S dng thc vt nh l b thu nhn hay l tp hp sng 3. o s lng cht gy nhim hoc sn phm trao i cht lin kt vi chng xut hin trong cc m thc vt sau tc ng ca cht ny v i chiu, so snh gi tr thu dc vi nng cht gy nhim khng kh bao quanh. Nhng cy mc t nhin hoc gieo trng b tc ng ca ton b ph cc cht gy nhim hin c trong khng kh. Theo mc sinh trng ca thc vt xy ra s tch hp tt c cc trng thi ng xut. Kt qu s cho bit hoc thc vt pht trin bnh thng hoc chm pht trin, suy gim s hoa, khng c ht, m l hoc bc mu cy l kim hoc sinh trng ngng tr hon ton. Do nhng bin d di truyn hin c i vi thc vt m cc ging, loi thc vt phn ng khc nhau n tc ng ca cc cht gy nhim. mt s loi th vt tc ng n 2 hoc nhiu cht nhim, mt s loi khc nhn chung khng c phn ng hoc phn

ng phn hi ca chng ln cng mt cht li rt yu. Phn ng ca mt s ging loi thc vt do tc ng cc chy gy nhim hoc hn hp ca chng rt khc nhau. Do , cn thit phi la chn cc ging hoc loi m chng cho phn ng xc nh n tc ng ca cht gy nhim cho. S khc bit phn ng ca ru, dng x thc vt ht trn v ht kn n tc ng ca cc cht gy nhim, cho php la chn nhng ging loi thc vt xc nh s dng chng lm ch th sinh hc hoc gim st sinh hc. Vic s dng nhng qun th kt hp vi vng vic tuyn chn c nhng thc vt bn vng v mn cm i vi tc ng ca cc cht nhim thch hp gim st khng kh nhim. L nhng i tng quan trc trong h thng gim st sinh hc c th s dng nhng du hiu tn thng thc vt, nhng thay i v sinh trng v sinh sn, s gim nng sut hoc sc sn xut, cng nh nhng thay i v phn b cc loi. Th nhng tt c nhng phn ng phn hi phn ln li ph thuc vo tui thc vt, vo cc yu t ca mi trng xung quanh v phng php lm t, hm lng cht dinh dng trong t, m tng i, nhng iu kin a hnh v thi tit tt c cc yu t ny u nh hng n kiu phn ng phn hi ca thc vt nht nh n tc ng ca nng nht nh hoc liu lng ca cht nhim bt k no hoc hn hp chng. Lin quan n bin d (tnh thay i), thm ch trong nhng gii hn qun th thc vt c chn cc tri gim st, s cn thit s dng s lng ln thc vt c tnh n hng gi em theo cc cht nhim, lm nh vy thc vt c th chu nh hng ti a ca hot ng gi. Nhng ging chng chu v mn cm ca cng mt loi thc vt c th c gieo trng trn khu vc chn thu nhn cc phn ng phn hi n tc ng ca bt k cht nhim no. C th s dng ton b ci vn trng mt s loi thc vt m mi mt loi trong chng u mn cm vi tc ng ca cc cht gy nhim khc nhau hoc hn hp cc cht nhim. Thc vt c th gieo trng trong cc chu hoc trng trc tip vo t khu vc chun b. Oshima (1974) s dng thit b ti t ng cho h thng ch th sinh hc gim st khng kh v nh vy thc vt c th

trong vng 1 tun l khng cn chm sc kh hu kh hn bang Carnifornia. gim thiu sai s s dng cng mt hn hp t hoc loi t cho tt c thc vt trong mng li gim st. Thc vt trng trc tip vo t cn phi trng vo ci h cha y hn hp t nht nh. MI LIN QUAN GIA NHNG PHN NG PHN HI THC VT V NNG CC CHT GY NHIM. Trc khi tin hnh th nghim iu kin ng rung cn hnh dung v hiu r phn ng phn hi thc vt n tc ng ca cht gy nhim xc nh hoc hn hp cc cht. iu ny i hi phi kim sot cht ch vic tuyn chn thc vt thit lp s ph thuc liu lng phn ng phn hi. Nu phn ng phn hi thc vt n tc ng l s tn thng l thay i tc sinh trng, nng sut hoc tch ly sinh hc, nn cn c nghin cu t m hiu thc vt phn ng nh th no n cc liu lng khc nhau ca cng mt cht gy nhim hoc hn hp ca nhng cht ny. S tn thng ca cc l c th phn tch nh cc loi nh chp khi cy b cc cht nhim tc ng vi cc l i chng khng b tc ng hoc phn tch trong phng th nghim. Trong trng hp khi khu vc th nghim m s lng thc vt c ngha thng k, ngi ta chia thnh cc vung, cc s liu v s tn thng l c th biu th ra s lng, mc tn thng, s cc l b tn thng trn mt n v b mt v nh th ph thuc s tn thng cc l theo thi gian v liu lng cht gy nhim. th ny c th so snh vi th liu lng phn ng phn hi, nhng s liu thu c trong phng th nghim. Sau cht lng kh c xc nh lin quan n hm lng hn hp xc nh cc cht gy nhim dng xy dng th i chng. Nh vy, nh thc vt c th xc nh cht lng khng kh xung quanh trong nhng iu kin c th cho thi gian xc nh th thy c tt, trung bnh hoc xu v xc lp dng cht gy nhim hoc thnh phn hn hp ca cc cht ny. Khi

nim tt, xu hay trung bnh c th xp vo ng cong liu lng phn ng phn hi, c thit lp trc i vi tc ng tng h thc vt v cht gy nhim trong phng th nghim, ng thi kim tra trong qu trnh thc nghim nng cc cht gy nhim. TUYN CHN VT LIU THC VT quan trc hay gim st sinh hc khng kh b nhim cn c tiu chun la chn vt liu thc vt. Vic la chon thc vt s dng gim st sinh hc cn p ng nhng yu cu nht nh. Thc vt cn c phn ng r nt n tc ng ca chy gy nhim, ngha l n phi c nhng du hiu tn thng c th nhn din bng mt thng, s thay i tc sinh trng hoc thay i hnh thi, ri lon ra hoa, kt qu v to ht hoc thay i sc sn xut v sn lng. Kh nng ti to phn ng ny c th thc hin bng vic s dng lng ln cng loi ht d kim hoc nhng mm thc vt. la chn nhng thc vt m d trng cy v khng kh khn chm sc, thng s dng thc tin canh tc thng thng. Thc vt b bnh hoc tc ng ca su hi khng th s dng lm vt gim st sinh hc. m bo cho kt qu nghin cu ng nht, cc nh nghin cu thng s dng cc ht, cc mm c cng ngun gc v th nghim cc vng a k khc nhau. Khi tin hnh nhng nghin cu ny rt quan trng phi hiu bit cu trc di truyn ca vt liu thc vt em s dng. Du chun di truyn (gen nh du) gip cc nh nghin cu nhn bit vt liu thc vt. Khi nghin cu cy hng nm cn gieo trng chng mt s ln trong ma vi vic s dng cng mt hn hp t thun tin kim tra. NH GI PHN NG PHN HI CA THC VT Vic s dng phng php ny nh gi s lng cc s liu thu c ph thuc vo thc vt, cht gy nhim v cc thng s cn o. Mc tn thng cc l ca cy c, v d nh u hoc thuc l thng quan st bng mt vi vic xc nh din tch

(tnh ra %) b mt l b tn thng (mu ng thau) tnh kt ht, bnh m hoc cc dng tn thng khc. Cy u (phaseolus vulgaris) c th s dng n khi xut hin cc l ba thy cy thuc l n giai on ra hoa v thm ch sau . Cy hoa lay-n (Gladiolus) ch trong mt v, trong khi cy thng ging Beismutova v cy nho c th s dng trong sut thi k sinh trng. H thng in hnh nh gi u c minh ha bng 7. Kt qu theo di c th gp li thnh cc nhm sau: 1. Din tch b mt l b tn thng (%) 2. Din tch nhng tn thng mi ca mi thc vt bt k thi gian no, hoc 3. B mt l. Trong trng hp thc vt l kim b tn thng, s liu cn bao gm: 1. Chiu di cy 2. Mu ca l kim 3. Dng l kim 4. Tui l kim 5. s lng cc l kim b tn thng trn mt cnh (tnh ra %) Nu phn ng phn hi c xc nh theo cc ch tiu sinh trng v sc sn xut th cn thit phi tin hnh o: - Tc tng trng - S l hoc din tch b mt l - Ngy hnh thnh mm cy - Ngy bt u ra hoa - T l gia s lng mm v hoa - T l gia s lng hoa v qu - S lng ht trong 1 qu - T l gia mm v r

- Tng u ra (khi hoc sinh khi) i vi thc vt thn g cn bit nhng thng s sau: - S lng cnh - Chiu di cnh - ng knh cnh - ng knh thn im cho bn trn mt t - Tc tng trng thn - Kch thc l hoc l kim b mt - S lng qu hoc nn (thng) - S lng ht

Bng 7: H thng nh gi phn ng phn hi ca cy u (phaseolus vulgaris. L.) n tc ng bi ozone: (Ngun: Feder, 1979) nh gi tn thng Ch s mc tn S lng l b tn thng (%) thng Khng Va Trung bnh Trunh bnh mnh Mnh Hon ton 0 1 2 3 4 5 0 1 25 26 50 51 75 76 -99 100

V d cc l u tin:

S ngy tnh t lc gieo ht 7 11 15 20 0 1 2 4 0 15 40 (+25) 80 (+40)

Ch thch: s tn thng c quan st bng mt bng xch xc nh din tch (%) b mt l c bn m hoc b mt hoi t. Vic tnh ton tng s c th tin hnh qua 3 5 ngy n khi l rng. Thc vt ch c th s dng n khi xut hin cc l 3 thy tng th ba, bi v sau khi chng xut hin rt kh theo di b mt l. Nu mc nhim c xc nh theo kh nng hp ph cht nhim th tin hnh o hoc s lng cht nhim,hoc s lng sn phm chuyn ha (metabolit) ca cht nhim. Hm lng sunfat trong cc m tng quan vi nng SO2 trong mi trng xung quanh, Flo- vi nng HF. Cng c th thit lp phng trnh tng quan mc cc cht nhim trong cc m v trong mi trng xung quanh. so snh kt qu ca cc nh nghin cu khc nhau, cn thit phi c vic chun ha chi tit phng php tuyn chn v x l vt liu thc vt v dng c s dng. Thc vt l nhng vt thu nhn sng, c th s dng mt cch thnh cng gim st kim loi nng (KLN). Loi ru Hypnum cupressiforme c kh nng hp th cc KLN nh Zn, Pb, Cd, Ni, Cu v Mn. Cc KLN khng ch c tch ly trong cc l ca a y (Lichenes m cn c thn n hp th v tch ly trong cc m. Bng cch tuyn chn thc vt, sy kh, cn v phn tch ha hc cc m sy kh, c th tnh c s lng kim loi hp th. Tin hnh o khong thi gian gia vic tuyn chn, c th so snh hm lng kim loi trong m vi nng kim loi hoc kim loi trong khng kh xung quanh.

a y c th s dng kim sot hm lng SO2 trong mi trng xung quanh. Chng c kh nng tch ly SO2 ty theo ging. S phi hp cc phng php gim st bng thit b vi nhng nghin cu v s sng st v bin th ca a y cho php xc lp c s ph thuc gia sinh trng hoc kh nng sng st ca a y v nng SO2 trong mi trng xung quanh. a y c th thu thp t nhng ngun khng nhim trng trong nhng iu kin c kim sot, nhng phn c kch thc c xc nh ca chng c th a vo khu vc th nghim cng to iu kin nghin cu chi tit s sinh trng ca chng. iu ny cho php thnh lp mng li kim sot quy m rng v cc ngun hot ng ca SO2 nh a y. Tc sinh trng v mu ca a y cho bit s hin din hay khng hin din SO2 v nng tng i ca n trong khi khng kh i qua khu th nghim. Khi xut hin lng d tr a y phi ra sng c th thit lp h thng gim st n gin v tin cy. Phng php ny c s dng trong gim st SO2 nc Anh, Canada, Php, Thy S, Bc Ai re len v M. Trn c s nhng dn liu ni trn c th thy rng nhng thc vt nh ru, a y, thc vt ht trn v ht kn c th s dng lm vt gim st sinh hc nghin cu v nh gi s lng cc cht gy nhim trong khng kh xung quanh. c tng tin hnh lm r s khc bit gia gim st sinh hc v ch th sinh hc, a ra mt s v d minh ha kh nng s dng thc vt kim sot nhng cht gy nhim dng kh v dng rn. GIM ST SINH HC CC CHT OXY HA QUANG HA Ozone peroxyanyl nitrat v nito oxyt (NOx) l hp phn chnh ca sng m quang ha hin r 4 loi peroxyaxetylnitrat (PAN) Peroxyaxetyl-nitrat Peroxybutiryl nitrat Peroxyisobutiry-nitrat

Cht c nghin cu nhiu trong nhm ny l PAN n ng thi cng l hp phn duy nht trong thnh phn ca sng m quang ha cc nng gy tn thng thc vt. Do , y ch tp trung cp n PAN Trong NOx c nito m n oxit (NO), nito i oxit (NO2) v nito oxit ha tr 5 (N2O5), trong s cc oxit ny th NO v NO2 c coi l c hi thc vt. Th nhng so vi O3 v PAN th chng gy c hi thc vt t hn. Nng nn ca O3 khong 0,02 0,04ppm, PAN < 0,01ppm. Nng Ox thay i bin rng v ph thuc nhiu vo cng giao thng vn ti trong cc thnh ph nng giao ng t 0,1 0,3 ppm.

Tt c cc cht oxy ha quang ha l nhng cht cht nhim dng kh v s thnh to chng, nng v pht tn trong khng kh ph thuc vo iu kin thi tit. S ngng ng khng kh dn n tch lu cc cht xy ho quang ho. Kt qu chuyn ng khi khng kh nhim, mt s cht xy ho quang ho hoc cc cht tin sinh ca chng c mang i khong cch xa trn lc a v trn i dng. Hin nay r nhng nng cc cht xy ho quang ho c th t ti cc gi tr cc i vo ban ngy v gim rt chm vo ban m. Nng O3 ln hn 0,15 ppm ghi nhn c vo sau na m mt s a phng nc M, nI thng xuyn theo di nng O3. S tn thng thm thc vt bi zn xy ra nhiu ni cc nc cng nghip pht trin. Nng zn i khi t ti 0,22 ppm trong vng 3 gi. 1. Cc h thng gim st sinh hc cc cht xy ho quang ho

 thit lp mng li gim st O3 v cc cht xy ho quang ho khc nhau, cn thit phi xem xt hng lot cc phn ng tng h gia thc vt- c quan nhy cm cht gy nhim trong mI trng khng kh bao quanh thc vt. Trong s cc yu t nh hng n phn ng phn hi thc vt n tc ng ca cc cht xy ho quang ho c: a. Ngng tn thng quy c v phng din di truyn hoc cc phn ng sinh l. (Tc sinh trng, ra hoa, kt qu v thnh to ht, mc nng sut...) b. Tui thc vt hoc mc trng thnh thc vt hoc cc phn ca n. c. iu kin gieo trng, k c d tr cc cht dinh dng, m ca t, chiu sng, nhit v m tng i ca khng kh, loi t... d. Nng cht gy nhim v di tc ng, ngha l nhng nng cao cc cht tc ng trong thi gian ngn (tc ng mnh, su sc), nng cc cht nh tc ng trong thi gian di hoc nhng tc ng nh lp li thng xuyn (tc ng mn tnh) e. Cc yu t thi tit: Tc v hng gi thnh hnh, lng ging thu v my. Tt c cc yu t ny c thc vt hp nht li bng phng thc c trng phn ng ln tc ng ca cht gy nhim xc nh. Th nhng mt khi thc vt tr thnh vt phn nh tng th tt c cc yu t th s thay i mt trong cc yu t c th ko theo s thay i phn ng phn hi n tc ng ca cht gy nhim. Cc h thng x l gim st sinh hc vi mc ch thay i nng cc cht xy ho l mt i hi nu khng tnh n s hiu bit v tt c cc yu t nu trn. Mt s yu t c th r, mt s khc phi o v kim tra, tin hnh nghin cu c th c lp lun v khng nh l thc vt biu hin nh th no trong nhng iu kin bit, v cng vi mc ch nghin cu tip v nh gi sm v mt s lng cc yu t cha r.

Ngoi ra, ngi nghin cu cn bit phn ng ca thc vt n cc loi bnh v cn trng c th phn bit cc triu chng ca c th sng vi cc du hiu tn thng hoc nhng hu qu khc do cht nhim khng kh gy nn. V iu ny thng xuyn khng xy ra, nn v c bn cn s dng vt liu thc vt khng b tn thng v c gi l cc triu chng m phng 2. Tuyn chn vt liu thc vt Thc vt dng gim st sinh hc phi l mt phn ca cng qun th v mt di truyn, chng phi c phn ng c trng n tc ng ca cc cht nhim, c biu hin r rng. Kh nng tI to ca phn ng ny cn c m bo bi s hin din ca s lng ln vt liu c cng ngun gc (ht hoc mm). Do cn chn thc vt khng tht thch hp vi nhng iu kin cn thit trong chm sc vi vic s dng thc tin canh tc thng thng, khng i hi nhiu cng sc trong phng chng cn trng v bnh tt. Cn thit s dng mu thc vt hoc ht c cng ngun gc m bo tnh ng nht ca cc phn ng thc vt. Cu trc v di truyn ca vt liu thc vt cn phi nghin cu k. m bo tnh tng ng ca vt liu cn s dng tnh trng nh du di truyn. Trong cc gii hn ca cng mt loi thy bin ln ca phn ng phn hi n tc ng ca cht gy nhim nht nh. 3. Gim st sinh hc zn (O3) Trong s ln thc vt t nhin v gieo trng ngn ngy hoc di ngy, ngi ta bit mt s loi mn cm i vi tc ng ca O3 v chng c s dng gim st sinh hc O3 trong khng kh xung quanh.
3.1. Cy thuc l

Bnh m thi tit ca cy thuc l (Nicotina tabacum L.)_ l loi bnh do O3 gy nn v l phn ng c trng n tc ng ca O3. Ging Bel_ W3 cc k mn cm vi nng O3 thp. Mc tn thng cc l c th tng quan vi nng

O3 trong khng kh. Ging Bel_B bn vng vi tc ng ca O3 v c th s dng nghin cu so snh cng vi ging Bel_W3. Heck W.W (1966) xc nh rng, mc d c phn ng thun gia mc tn thng l vi nng O3 trong khng kh, nhng s ph thuc ny khng tuyn tnh. Nhng trong nghin cu ca Feder W.A (1978,1979) li a ra kh nng thit lp s ph thuc tuyn tnh trong iu kin tng s lng thc vt khu th nghim, v m rng mng li khu th nghim. hnh 20 (trang 60-61) dn ra v d s ph thuc tuyn tnh ca liu lng-phn ng phn hi trn c s nghin cu trong nhng iu kin t nhin vi s lng ln cc thng s. Sau khi gieo trng thc vt ca hai ging, tin hnh cc nghin cu v chng v ghi chp mc tn thng thc vt ca mi ging Bel_W3 c th i chiu vi nng O3 o bng my v thit lp s ph thuc ton hc gia mc tn thng thc vt v nng O3 trong khng kh bao quanh. S khc bit gia cc mc tn thng ging Bel_W3 mn cm vi tc ng ca O3 v ging Bel_B bn vng vi tc ng ca O3 s l o cht lng khng kh lin quan n O3. 3.2. Gieo trng thc vt Ht cy thuc l ging Bel_W3 v Bel_B ly t cng mt ngun, trng trc tip vo t v ti cn thn bng dung dch Choland (mt na nng ). Cc ht ny mm v sinh trng thc vt xy ra iu kin chiu sng lin tc v nhit khong 24oC trong mt bung vi b lc than g ( loi b cc cht xyt xy ho v SO2). Cc cy non c trng li vo trong ti giy nh cha hn hp t gm than bn v trn chu (peclit) t l 1:1 v vi, thch cao (Bng 8)

Bng Phng php chun b hn hp t trng cy thuc l s dng lm thc vt gim st sinh hc

A. Phng php chun b hn hp than bn peclit trng cy 1. Trong my trn b tng trn hai x y (khong 10l/ 1 x) than bn vi 2 x y (10l/1 x ) peclit. Thm vo mi x cha peclit 2l nc ct hoc nc kh ion sao cho thp t ton b peclit. Cn 4 lit cho ton b hn hp. 2. Sauk hi khuy trn cn thn than bn v peclit trong vng 5 pht thm 72 g vi v 48 g CaSO4 hoc X a bng tay mt cch t t, nu khng hn hp s dnh vo my trn. 3. Trn u trong 20 30 pht, 2 hoc 3 ln dng my trn p v cc cc t ln 4. hn hp trong 2 tun l v kim tra pH, hn hp cn c pH 5,5- 7.0. Nu pH < 5,2 thm tieps 72 g vi v khuy trn u nng pH ln 5,5
B. Phng php chun b hn hp than bn- Peclut -t trng cy ngoi ng rung 1. Ly than bn - peclit v t kh trng bng hi t l 3:1 2. S dng loi t c ph nhiu tt 3. Khuy trn trong my trn b tng nh hng dn trn. Khng thm nc hoc mui khong pH 5,5 -6,5

Gim st sinh hc (biomoningtoring) Dioxit lu hunh Dioxit lu hunh (SO2) l cht nhim c bit n v c nghin cu rt nhiu, n xm nhp vo khng kh do cc cht thi ca cc nh my nhit in, cc

nh my v x nghip x l cng nghip, thi ra trong khi ch bin v luyn kim. Nhiu th nghim ng rung chng minh c rng, SO2 c tc ng cp tnh ln thm thc vt ti cc im gn ngun v c tc ng mn tnh ti cc a im xa ngun. Da theo cc kt qu nghin cu v thc vt ti cc im gn ngun SO2 c th lp bn v nhng tn thng ca thc vt. Nhng ranh gii ti cc im c thc vt b tn thng trn bn phn nh ng ranh gii cc vng b nh hng bi ngun SO2, cng nh vai tr ca cc loi gi chnh v a hnh ln s phn tn SO2. Nu ngun SO2 ch c mt, th trn bn vng ny c th l dng elip v chim mt khng gian khong vi kilomet vung. Cn nu c nhiu ngung khc nhau, th vng ny c th chim khng gian vi trm km2. Nhiu thc vt sinh trng trong iu kin t nhin thng c s dng xc nh s c mt ca SO2 trong khng kh. Phn ng ca mt s loi thc vt ni chung nh thc vt thn g, thc vt dng bi v thn c phn hi li s tc ng ca SO2 cng bit n. Nhiu thc vt bc thp nh a y, ru v nm cng rt mn cm i vi tc ng ca SO2, m mt s trong chng c th lm sinh vt ch th hoc sinh vt gim st SO2 kh quyn rt tt. Trong chng ny chng ta xem xt cc thc vt bc cao c mch v cc thc vt bc thp khng c mch lm sinh vt gim st SO2 kh quyn. I. Xc nh nhng tn thng thc vt bc cao do SO2 gy nn c thng tin rng ri v tc ng ca So2 ln thc vt thu c t t nhin v t phng th nghim. Rt nhiu bi bo v s liu c xut bn chng minh c rng, thc vt b tn thng c lin quan n tnh mn cm tng i ca chng i vi tc ng ca SO2. Cc du hiu tn thng ca thc vt do tc ng cp tnh v mn tnh ca SO2 c cp n trong nhiu nghin cu. xc nh s tn thng ca thc vt do SO2 gy nn, cn phi bit chnh xc loi v ging thc vt no b tn thng do SO2 gy nn v giai on no ca thi k sinh trng chng mn cm nht i vi tc ng ca SO2 trong iu kin t nhin. Trong bng 11 gii thiu mt s loi thc vt gim st ph bin nht c s dng trong cc th nghim ng rung. Tc ng cp tnh ca SO2 ln mt s thc vt c th rt in hnh, cn nhng hu qu ca n c d bo trc. Tc ng ca SO2, c bit l tc ng mn tnh, ln nhiu thc vt khc c th khng c r rng lm Bng 11. Nhng thc vt mn cm lm ch th cho tc ng ca SO2 kh quyn lin quan n thi gian sinh trng, khi chng c kh nng mn cm nht v nh vy l mc bnh nhiu nht

( Ngun: Barrett va Benediet, 1970) Ma xun v u ma h Cy poa mt nm (Poa annua L,) Cy bch gii (cy ci u) (Brassica spp,) Loi cy hoa tm (Viola spp,) Cy cc (Zinnia elegans Jacq,) Cy dng x (Pteridium spp,) Cy ngy (Rubus spp,) Cy nho (Vitis vulpine L,) Cy to di v cy to (Malus spp,) Cy dng chu u (Populus tremuloides Michx.) Cy Fraxinus Americana L, Cy bulo treo (Betula pendula Roth,) Ma h Cy inh lng (Medicago sativa L,) Cy i mch (Hordeum vulgare L,) Cy kiu mch (Fagopurum esculentum Moench,) Cy x lch dip xon (Cichorium endiva L,) Cy b ng (Cucurbita pepo L,) Cy bu b (Cucurbita spp,) Sau ma h Cy thng trng (Pinus strobes L,) Cy thng Bancsa (Pinus banksiana Lamb) Cy vn sam chu u (Pica sbies L)

1. Cc du hiu tn thng S xut hin nhng du vt c trng trn cc l ca thc vt (mn cm vi tc ng ca SO2) phn nh c s c mt ca SO2 trong kh quyn. Nhng khi kim chng vn ny cn phi bit tr li cc cu hi sau: 1. Cc ngun SO2 c phn b u? 2. Nhng loi thc vt no b tn thng, chng c mn cm vi tc ng ca SO2 hay khng? 3. Nhng du hiu tn thng no c nhn thy, chng c c trng cho tc ng ca SO2 hay khng? 4. Cc du hiu gn ngun c biu hin r nt hn hay khng v chng c gim dn theo khong cch t ngun x ra xa khng? 5. C hay khng s ph thuc gia s lng cc ca tn thng, mc tn thng ca thc vt v hng thnh hnh ca nhng loi gi chnh? Trn cc trm quan trc (monitoring) xc nh nng SO2 trong khng kh v s ph thuc mc tn thng ca thc vt vi nng ca SO2 phi cn n cc thit b my mc, i khi cn s dng cc tiu ch nh s lng cc ca tn thng ca thc vt mn cm i vi tc ng ca SO2. Linzon (1971) thnh cng trong vic pht hin s ph thuc gia hm lng SO2 trong khng kh (cc kt qu nhn c trn cc trm ly mu khng kh t ng) v mc tn thng ca cc cy thng trng (Pinus Strobus L) do tc ng ca SO2 gy nn ti vng Sadberi (tnh Ontario, Canada). Da vo mc tn thng ca thc vt thn g v cc kt qu thu c theo s la chn mu khng kh, tc gi xc nh c ba vng nghin cu chnh: vng bn trong (ni vng), vng trung chuyn (vng m) v ngoi vng (vng sch), ph thuc vo khong cch t u ngun thi SO2 ti Sadberi. 2. Phn tch ho hc S khc nhau c bn ca lu hunh so vi phn ln cc cht gy nhim khng kh khc l lu hunh cn thit cho hot ng sng ca cc thc vt bc cao. Phn ln lu hunh c thc vt hp th t t. Nhng, nhiu cy thn c v thn g c kh nng tch lu lu hunh t khng kh theo con ng hp thu SO2 t kh quyn thng qua cc l cy. Cng ca qu trnh ny ph thuc vo tc gi, vo cng chiu sng v chiu cao ca thc vt hoc l tn l cy. Bi v lu hunh c tch lu

trong cc m thc vt, nn da vo php phn tch ho hc chun c th xc nh c hm lng lu hunh tng s (hoc sunfat) trong cc m thc vt. Van Raay xc nh c hm lng lu hunh trong cc thc vt thn c sinh trng trn cc vng c gim st sinh hc ti H Lan v biu th n bng % ca tng khi lng cht kh. Lihnell v bn s phn b SO2 ti Thu in da trn cc s liu v hm lng lu hunh trong cc l cy Bch dng thu c nh vic o t trng sunfat bng my o c, bng cch to kt ta bari t cc mu l cy. Linzon v nnk (1979) khuyn co mt s hn ch khi s dng cc kt qu v nng lu hunh trong cc l thc vt lm ch tiu cho s tn thng thc vt do tc ng ca SO2 gy nn v mc tn thng ca thc vt cn c vo nhng vn sau: 1. V lu hunh c trong thnh phn t nhin ca thc vt, nn cn phi bit nng nn ca n, v chng s khc nhau trong cc vng khc nhau v c s bin i theo ma tu theo cc loi thc vt, cc yu t a phng v cc giai on sinh trng ca thc vt 2. Nng lu hunh thng thy cc vng ny 3.Vic nh v ngun SO2 4. Cc kt qu gim st SO2 kh quyn. Tt nht l s thng tin v cc du hiu tn thng ca thc vt mn cm cn phi phi hp vi cc kt qu phn tch ho hc lu hunh (hoc sunfat) trong cc c quan thc vt khc nhau, sau xc nh s ph thuc ca kt qu ny vi vic gim st (monitoring) SO2 kh quyn. C nh vy mi cho php chng ta phn tch mt cch chnh xc s tn thng ca thc vt do SO2 gy nn v nh gi nh lng tc ng ca SO2 ln thc vt trong vng cho.

III. GIM ST SINH HC CHO SO2 NH THC VT BC CAO Cy thng trng (Pinus strobes L ) Trong vn m v trong cc iu kin t nhin trn cc cy mm (cy con) thng trng c pht trin mt loi bnh gi l hi chng cn ci a vng. Bnh ny c c

im l cc l kim non c mu xanh sng, sau chng bin thnh cc m bn mu vng, sau cc u nhn ca l kim b qun li. Cc l kim gi b rng sm hn so vi vic xut hin cc l non. Cy b km hm sinh trng mnh v thng th b cht. Hi chng cn ci a vng l do tc ng ng thi ca SO2 v O3. Nu ch c tc ng ca SO2 ring l th s lm thay i mu u cui cc l kim tr thnh mu , sau thnh mu nu xm. Trn cc l kim cng c th xut hin nhiu vt m mu vng - s pha trn mu l kim. Dochinger v nnk (1970) cho rng, trong hai loi kh gy nn hi chng cn ci a vng th SO2 c tc ng mnh hn. Rober (1976) so snh cc dng v tnh mn cm v chng chu i vi hi chng cn ci a vng cy thng trng trong iu kin t nhin ti cc vng c lng SO2 cao v thp khc nhau. Nh my k it xc nh hm lng lu hunh trong cc m ca l v r cy. Tc gi chng minh c rng, hm lng lu hunh trong cc m thn cy g chng chu ti cc vng c lng SO2 cao th hm lng lu hunh trong cy cao hn cc vng c lng SO2 thp. Cn cc cy thn g mn cm th hm lng lu hunh tng s trong cc m ti cc vng c SO2 cao hoc l thp u nh nhau hoc chnh lch khng ng k. S hu hoi sinh trng lu di Linzon (1971) cho rng, cy thng trng l cy mn cm nht trong s cc cy h tng bch (cy l kim) i vi cc tc ng ca SO2. Tc ng nhiu ln ca SO2 lm cho cy yu i v lm cho chng b cht . S dng cc kt qu v mc tn thng ca chng thng ny do tc ng ca SO2 gy nn cng vi cc kt qu phn tch hm lng SO2 trong khng kh, Linzon xc nh c ba vng nghin cu di hn xung quanh Sadberi (tnh Ontario, Canada): Vng bn trong (ni vng) gn cc ngun SO2 (khong 1800 km2), vng m v ngoi vng (bn ngoi hay l vng khng kh sch). Trong mi mt vng tc gi nghin cu s sinh trng, sc sn xut (nng sut ma mng) v s sng st ca cy thng trng, cc mu thc vt c ly chn lc trong khong thi k t nm 1953 1963. o cao v ng knh thn cy (ngang tm ngc) vo nm 1953 v c lp li vo nm 1963. Sau khi tnh ton cc cy g b mt theo nhng nguyn nhn khng ph thuc vo tc ng ca SO2, xc nh tn tht kinh t ma mng theo thi gian, gim mc bi thu i vi mi vng b nh hng ca SO2 Cy thng bnh thng Cy thng bnh thng (Pinus Sylvestris L,) c xem l cy mn cm bnh thng i vi tc ng ca SO2. Farrar v nnk (1977) nghin cu s phn b ca cy thng

thng ti khu cng nghip Pennin (Anh quc). Da vo bn c th thy rng, cy thng khng c trng cho khu ny, thm ch c trong cc iu kin thun li ca n. Bi v khu ny c lin quan vi nhiu vng c nng SO2 trong khng kh cao, Farrar a ra kt lun l SO2 c th hn ch s pht tn rng ca cy thng bnh thng. Cy dng lai Trong cc iu kin t nhin cy dng lai chu u (Populus tremuloides Michx) l ch th sinh hc rt mn cm khi c SO2 trong khng kh xung quanh. Trong cc nghin cu dn ra rt nhiu th nghim da theo s lai ging cc chng loi cy dng khc nhau, nhm mc ch sao cho nhn c cc bin chng lai c phn ng nht nh no phn hi li tc ng ca SO2 nng cao v thp khc nhau. chn ra c cc dng v tnh ca cy dng lai (Popunus deltoids Bartr. Cv. Angulata xP. Trichocarpa torr. V Grey) v xc nh c cc dng v tnh chng chu v mn cm i vi tc ng ca SO2. Dng v tnh 211 rt mn cm i vi tc ng ca So2, trong khi dng v tnh 207 chng chu tt khi nng SO2 trong khng kh cao, cng nh thp. Vic s dng cc ging di truyn xc nh ny trong cc iu kin t nhin, lin quan dn cc dng v tnh ca cy dng lai, c th tng thm tnh hiu qu ca vic gim st sinh hc SO2 trong khng kh mi trng xung quanh cng vi s h tr ca cc ging thc vt thn g l kim. Phn tch thm thc vt gn cc ngun pht thi Phn tch hm lng sunfat trong cc l cy Linell (1969) lp bn v s pht tn kh SO2 xung quanh ccs x nghip khai thc du trong vng Cvarntorp, Thu in, da theo cc kt qu nhn c v hm lng sunfat trong cc l cy Bch dng v cy to, cng nh trong l kim ca cy vn sam c sinh trng trn cc khong cch khc nhau t du ngun pht thi. Lu hunh cha trong cc l cy c kt ta bari v o c ca dung dch huyn ph sunfat trong cc l cy Bch dng, em so snh chng vi cc th v s suy gim sinh trng ca mt s ging cy l kim khc. Linell tm thy hai dy th ny tng t nhau. Nh vy, c th a ra kt lun v tin cy ca phng php ny xc nh hm lng SO2 trong khng kh vng Cvarntorp. chua ca v cy Cc mu v cy c ly t cy on (Tilia cordata Mill), cy Fraxinus excelsior L, cy si (Quercus robur L), cy trn (Carpinus belulus L., Alnus incana L v Coryllus avellanaL,) ti cc cng vin quc gia min nam Ba Lan trong cc thi im khc nhau

ca nm. Thy rng, chua ca v cy cao nht cc mu c ly vo u ma xun, cn thp nht - cc mu ly vo ma h. Gi tr pH ca v cy cao nht cc mu c ly trong cc vng c hm lng SO2 trong khong kh thp. V cy thng thng c gi tr pH thp nht, cn v cy Franxinus excelsior L, - c pH cao nht. xc nh chua ca v cy c th s dng s n gin nh sau: 1. Ly mu phi ly v ca cc cy Franxinus excelsior L hoc l cy on (Tilia cordata Mill) bi v n c d chua thp nht v c s kin to b mt su. 2. Cc mu v cy phi ly vo u ma xun, khi chua ca v cy cao nht. 3. Ly mu phi ly phn ngoi ca v cy, chng c chua cao nht 4. Nghin vn cc mu v cy, pha thm nc ct, sau o chua bng my o pH vi cc thu tinh Trong kt qu nh gi trng thi rng v cng vin b SO2 tc ng mnh, Grodzinaska (1977) thit lp c s ph thuc gia chua cc v thn cy g v nng SO2 trong khng kh v trong nc ma. Ensen v Sossting nghin cu s thay i cc tnh cht ca cc v cy thch (Acer L,), Fraxinusexcelsior L., cy on (Tilia cordata Mill.),c ly mu ti vng Copenhagen, an mch, thy rng, khi gim dn khong cch t trung m thnh ph th ch tiu pH ca v cy s gim t 5,0 n 3,0, cn hm lng lu hunh c tng ln trung bnh t 0,25 n 0,45% S phong ph v a dng sinh hc Rozenberg v nnk. (1979) nghin cu thm thc vt gn nh my nhit in. Trong rng cy si c ln thng trng v thit sam (Tsuga), h chng minh c rng, s a dang sinh hc v s lng (cp) ca mt s loi cy thn g ph thuc ngc li vi khong cch t chng n nh my nhit in, trong s ph thuc ny biu hin r hn khi c gi thi t nh my n. S a dng sinh hc v s lng nhng cy Bch dng (Betulla lenta L) v thng trng s tng ln khi xa ngun SO2 hn. S lng si v si trng s gim xung cng vi vic gim khong cch t ngun SO2. S phong ph v a dng sinh hc tng ln ti cc im cch xa nh my hn. Rozenberg v nnk cho rng, s phong ph v a dng sinh hc l cc tiu ch tt nht nh gi tc ng ca SO2, hn l nh gi tc ng ln tng cy ring r. IV. Gim st sinh hc SO2 Nh TV bc thp Ru v a y

Ru v a y l cc thc vt bc thp ph bin rt rng ri. Chng khng c nhng m mch v r. Tt c cc cht dinh dng t dung dch nc xm nhp trc tip vo trong tn. Nhiu dng a y c th hp th lu hunh t khng kh v d tr n lng tha. Gillberg (1965) a ra vn ny khi xc nh hm lng lu hunh trong a y Parmalia saxatilis dc theo khu Newcasl apon Tail (bng 12) Bng 12. S tch lu lu hunh t kh quyn trong tn a y loi Parmalia saxatilis dc theo khu Newcasl apon Tail (Ngun: Gilberg, 1965) Khong cch t trung tm thnh ph, km 6,4 13.6 33,6 Hm lng lu hunh, 10 -3 % Trong tn 2870 695 225 Trong khng kh 0,02 0,014 -

Cc loi a y c s dng rt nhiu lm cc vt gim st sinh hc SO2. Chng l sinh vt cng sinh c to thnh t nm (micbiont), l cc loi nm c ti hoc nm m v to (phicobiont). Cc loi a y pht trin mnh nht tng v pha trn v pha di, ni c s hnh thnh cc bi nm cht, v tng chnh gia, ni c s hnh thnh cc bi nm xp v cc loi to cng sinh. a y rt phong ph v a dng theo kch thc v hnh dng. Trong bng 13 a ra cc loi a y bnh thng. Khi tng nng SO2 trong khng kh cc loi a y l v bi b trit tiu u tin. Mn cm nht i vi tc ng ca SO2 cc loi a y l phn c th ca to cng sinh (bng) Bng 13. Cc dng sng ca cc loi a y n gin Vng bt Bi Vy Tm L Bi Cc dng v nh hnh, c cu trc khng r To v b cng, c th c rt t cc bi m, tip gip rt cht vi th nn To v b cng, bn cnh nhng ch nh ln To v b cng, bn ra cc rang (mng) v to thnh cc chn bi Tn dng l c bi cht pha di v ghp vo bng cc cht n hi Cc dng si thng hoc cc dng bi

Vic s dng cc loi a y biu sinh v cc loi ru lm cc ch th sinh hc cho SO2 c mt s mt mnh v hn ch nht nh nh trong bng 14 Bng 14. Mt s u th v hn ch nht nh khi s dng cc loi a y biu sinh lm ch th sinh hc cho SO2 kh quyn Nhng u im Nhng hn ch

1. Cc loi a y pht trin rt chm v 1. Cc Loi a y kh nng ti inh rt sng rt lu thp v chng c th b cht khi c tc ng ca SO2 ln chng 2. Chm sc cc loi a y d v cy 2. Cc loi a y tch lu khng ch lu chng sang ch khc rt d hunh, m cn florua v nhiu kim loi nng 3. cc loi a y khng c h mch v 3. Phn ng ca cc loi a y phn hi chng d hp thu lu hunh t dung li tc ng ca SO2 c nng cao xy dch nc ra chm 4. Cc dng a y thay i theo tnh mn 4. Lit k v xc nh cc dng a y cm i vi SO2 t rt mn cm cho trong iu kin t nhin rt kh thc n min dch hon ton hin, tn nhiu thi gian v cng sc 5. Cc loi a y mn cm i vi nng 5. Cn phi c nhng nhiu bit chuyn SO2 thp hn cc thc vt bc cao su v cc loi a y 6. nh du c s ph thuc rt r gia s ph bin ca a y v nng SO2 trong khng kh mi trng xung quanh

Nhng nhng u th vt tri nhng hn ch, chnh v th cc loi ru v a y vn c s dng xc nh hm lng SO2 trong khng kh kh quyn. Thng chng c s dng trong s kt hp vi cc loi ru biu sinh, bi v loi ny v loi khc u nm trn cc phn gc v trn thn cc cy g. Tn ti kh nhiu phng php nh gi tnh mn cm ca cc loi ru v a y biu sinh i vi tc ng ca SO2 trong cc iu kin t nhin v phng th nghim. Mt trong s c a ra trong bng 15

Bng 15. Cc ch tiu nh gi tnh mn cm ca cc loi a y biu sinh v ru i vi tc ng ca SO2 trong cc iu kin t nhin v phng th nghim. Cc ch tiu nh gi 1. Sinh khi 2.Hm lng dip lc 3.S thay i mu Phng php nh gi Xc nh khi lng cht kh Chit rt, my quang k ph Chp nh mu

4.Mt bao ph ca nh gi bng mt thng, nh du v o din tch mi dng 5. Sc sn xut v s Kim tra t nguyn sinh ru v mng ang nh cc sinh sn loi a y 6. Tn s gp li ca mi Kim k trn cc cy thn g loi 7. S sinh trng v pht Chp nh, o din tch trin 8. S sinh trng mnh 9.S tn thng ca tn 10. Hm hunh lng nh gi bng mt thng, xc nh sinh khi nh gi bng mt thng, o din tch cc phn b tn thng v khng b bnh ca tn

lu Php phn tch ho hc Kim k trn cc thn cy g

11.Tng s cc dng

C l, khng tn ti ch tin tng hp cho vic nh gi, m trong cc iu kin t nhin thng s dng cc ch tiu sau: 1. Tng s cc dng 2. Mc bao ph ca mi dng 3. Tn s gp li ca mi dng 4. S lng cc i mi dng S minh ho bng bn

Ngoi tc ng ca lu hunh c tch lu t ioxit lu hunh, cc loi a y v ru cng nm tri tc ng ca SO2 do s thay i pH ca v cy g m chng ang k sinh. V cc cy g c th hp thu lu hunh t cc dung dch pha long v tu theo cu trc ca v v kh nng m sn c ca n m pH ca v cy c th s b gim do s tch lu lu hunh trong Vn ny c kim chng trn mt s loi cy thn g tu theo vic gim khong cch t trung tm thnh ph. Kt qu l s thay i pH v cy g s lm thay i nhiu s lng cc dng i din, c ngha c v din th nht nh cho cc dng mn cm i vi tc ng ca SO2, c biu hin khi cc dng bin mt. Trong bng 16 a ra trt t bin mt cc loi a y sinh trng trn cc v phn gc v phn thn cy g di tc ng ca SO2 Bng 16 Tnh lin tc ca s bin mt cc bi a y trn cc v phn gc v phn thn cy g khi c s nhim mc trung bnh ca SO2 (mc trung bnh nm 39-170 g/m3 SO2) Giai on th nht Cc loi a y b trit tiu cng vi cc v cy chua v kh nng m thp ( v d, cy Bch dng v cc h tng, bch) Giai on th hai Cc dng a y mn cm b trit tiu khi v cy ca nhiu cy g dng trung gian (v d, cy si l to (Quercus griffithii) v cy ng ng Firmiana simplex). Theo mc chua ho v thc vt, cc loi a y s thay i cc chng loi theo hng bn vng vi tc ng ca SO2

Giai on th 3 Cc loi a y b trit tiu khi cy thn g c v chua v kh nng m thp (v d, cy du UlmusL) xc nh tnh mn cm tng i ca ru v a y i vi cc tc ng ca SO2 cn phi v th v s ph bin ca tng dng c sinh trng trn cc nn chun trong tng khu vc c th hoc trn cc trm gim st, ti ni m nng SO2 trong khng

kh xung quanh c ghi li nh cc thit b my mc. Le Blanc v De Sluver (1970) nu ra ch tiu nh lng cho vic nh gi din tch bao ph v tn s gp li ca mi dng a y, chng c nhn thy trn cc trm quan trc SO2 gn Monreal, Canada (bng 17) Bng 17. Nhng gi tr din tch bao ph v tn s Gp li ca cc loi ru v a y trn cc v gc cy v trn cc thn cy du chu M (Ulmus Americana), Fraxinus Pennsylvenica, cy dng Canada (Populus Canadensis), cy thch (Acer saccharum) (Ngun : Le Blanc v De Sluver, 1970)

Mc nh gi 1 2 3 4 5

Tn s gp li v din tch bao ph Rt tha, rt thp Tha, thp Khng dy, trung bnh trn mt vi cy g Dy, cao Rt dy, cao trn phn ln cc cy g

Glbert theo di s ph bin ca dng a y Evernia prunastri mn cm i vi tc ng ca SO2 v dng min dch Lecanora conizaeoides trn cc cy g v cy Fraxinus Excelsior dc theo 32 km xuyn sut t vng Newcasla-apon-Tain n pha ty. ng s dng din tch bao ph (%) lm cc ch tiu nghin cu. E. prunastri c tm thy trong khong 12 km t trung tm thnh ph, din tch bao ph ca n tng ln n 40 % trong vng khng nhim ( trong khong 32 km t trung tm thnh ph ). ng thi din tch v mt bao ph ca L. conizaeoides tng ln theo mc gim bt khong cch n trung tm thnh ph v gim xung khi tng khong cch t trung tm ln (bng 18). Tn ca L. conizaeoides kh thm nc, v n c bao ph bi mt lng ln axit fumaprotosetatic, lm cho n khng b mc bnh di tc ng ca SO2 v dng ch th cc tt Bng 18. Nhng thay i v din tch bao ph (%) ca cc loi a y Lecanora Conizaeoides (min dch vi SO2) v Evernia prunastri (mn cm vi SO2) trn v cy Fraxinus excelsior dc theo vng Newcasla-apon-Tain n pha ty ( Ngun Gilbert, 1969)

Cc loi a y 8 L.Conizaeoides E. prunastri 10 0

Khong cch t trung tm Newcasla-apon-Tain, km 12 90 5 16 60 10 20 20 25 24 20 25 32 10 40

Dc theo lt ct c th xc nh cc vng tu theo s chi phi ca cc dng biu sinh hay l cc dng sinh trng. u mi cc vng ny c th a ra cng vi vic o nng SO2 v xc nh mi lin h gia s phn b v phn ch yu ca cc dng biu sinh v nhng nng ca SO2 (nng trung bnh trong nm). Vic xc nh cc vng cho nhng loi a y sinh trng trn cc cy g c th gm 3 vng nh sau: Vng 1 Vng 2 Vng bn trong (ni vng) Vng trung gian hay l vng chuyn tip a. Vng bn trong b. Vng bn ngoi Vng 3 Vng bnh thng hay l vng bn ngoi Khng c nhng a y dng hnh l v dng bi C cc loi a y dng l, nhng pht trin yu C cc loi a y dng bi, nhng pht trin yu C cc loi a y dng l v bi, pht trin tt

Houcsvors v Rouz (1970) nghin cu s phc tp hn vi 10 vng c hm lng SO2 khc nhau ti Anh Quc v X Uyn. Sau khi xc nh ranh gii cc vng, s phn b cc phn quan trc c thc hin trong cc cc vng tng ng dc theo cc khu nghin cu. Sau cc phn ny c biu th trn bn bng cc k hiu ring. Lin kt cc vng ng nht li theo cc ng ng mc , c th xy dng c s phn b SO2 trn vng nghin cu. Vic xc nh c chu vi cc vng c nng SO2 nht nh no cho php chn la cc dng ch th thc vt biu sinh. Ensen v Sosting nu r mc trng nhau rt cao ca s ph bin cc dng a y trong cc gii hn vng vi ng bin phn b SO2 xung quanh Kopengagena (an Mch). H khm ph ra c ba dng a y ng nht,

s ph bin ca chng tng ng vi nng SO2 trung bnh trong nm (bng 19). S dng cc loi ru v a y, Gilbert xc nh nng SO2 trung bnh nm xung quanh vng Newcasla-apon-Tain, lm hn ch s xut hin cc dng ch th (bng 20) D tho nghim chnh theo s minh ho bn cc vng c nhim SO2 trong phm vi Anh Quc c thc hin bi cc hc sinh nc Anh. Cc s nh gi c Gilbert gii thiu trong bng 21 Bng 19. Mi lin h gia s ph bin cc dng a y c trng v nng SO2 kh quyn trung bnh nm ti vng Kopenhagena (Ngun: Ensen v Sosting, 1973) Cc dng a y ch th Buellia punctata Lecanora subfusca Physcia Pulverulenta Nng SO2 trung bnh nm, mkg/m3 90-110 70-80 40

Bng 20. Nng SO2 trung bnh nm trong kh quyn lm hn ch s xut hin cc dng a y v ru ch th quanh vng Newcasla-apon-Tain (Ngun:Gilbert,...) Dng Nng SO2 lm hn ch, 10-3% Cc dng a y Paramelia saxatalis 0,020 Paramelia fuliginosa Cc dng ru Grimmia pulvinata 0,016 Hypnum cupressiforme Bng 21. By vng dng kim tra nhim khng kh c hc sinh Anh quc a ra Vng 0. nhim mnh (gn ngun hoc l trung tm thnh ph 1. Gim dn nhim 2. Gim dn nhim Cc thc vt c bo t- lm cht ch th Khng c a y, ch c to Pleurococcus trn cc cy g v trn cc tng axit a y Lecanora conizaeoides cng mu xanh xm trn cc cy g v cc tng axit a y Xanthoria parietina c thn l mu da cam sng trn cc tng kim

3. Gim dn a y Parmelia c thn l mu xm trn cc tng axit, Ru nhim Grimmia pulvinata trn cc tng kim, Lecanora & Pleurococcus trn cc cy g 4. Gim dn Cc dng a y c thn l mu xm xut hin trn nn cc nhim cy g 5. Gim dn Lecanora tr thnh t bnh thng hn, xut hin cc dng a nhim y bi, c bit l Evernia 6. Khng kh rt sch Nhng a y dng bi bnh thng, c bit Usnea Hc sinh nu yu cu gim st vng v nh du c by dng a y thng, mt dng ru v mt dng o. Trong hc sinh cung cp cc nh mu v cc dng a y. Cc dng ch th c nhn thy trn cc cy g mc v trn cc tng c b mt chua v kim, nhng kt qu quan trc c ghi li vo s theo di. Vic nh gi cc dng a y c thc hin trn by vng, mi mt vng c nng SO2 khc nhau. Sau khi thu thp cc dng c ghi li s to ra bn nhng phn a y (t l 1:63360) cho vng nghin cu. S hp nht cc bn nhng khu vc nghin cu cho php nhn c mt bn cc min vng a y cho vng quc Anh. Nh vy cc vng ny tng ng vi nhng nng SO2 nht nh, t c th bit c nhng a phng c nng SO2 cao Nghin cu nhim khng kh do SO2 gy nn bng cch cy thc vt Brodo (1961) nghin cu phng php cy a y sinh trng trn cc thn g trong cc vng sch vo trong cc vng c nhim ng k. Cc a v cy hnh trn cng vi a y c ct t cc thn g kho mnh. S pht trin tip theo ca nhng a y c cy c th xc nh bng phng php so sng cc nh chp. Le Blank v Rao (1975) s dng phng php Brodo cy cc dng a y v ru ti vng Sadberi (thuc tnh Ontario, Canada), theo di chng lin tc trong sut mt nm. nh gi trng thi ca cc dng thc vt biu sinh cy ti vng Sadberi chia ra thnh nm vng c nng SO2 khc nhau, chng c Dreisinger v Mac Govern (1970) xc nh: Vng Nng SO2 trung bnh nm, ppm I II III IV V 0,30- 0,42 0,20-0,30 0,01-0,20 0,005-0,01 <0,005

D trn mt chng trnh quan trc lu di, ngi ta a ra c kt lun nh sau: nu nng SO2 thp hn 0,002 ppm, th cc loi ru hoc l cc loi a y cy u khng b tn thng (bng 22) . Trong cc vng nm st Sadberi, phn ln cc loi ru v a y cy b cht hoc b tn thng nng . Bng 22. Nhng hu qu do tc ng lu di ca SO2 ln cc loi ru v a y biu sinh trong vng Sadberi, thuc tnh Ontario, Canada (Ngun: Blanca v Rao, 1973) Nhng nng trung bnh nm ca SO2 , ppm 0,03 0,006-0,03 0,002 Mc tn thng Cp tnh Mn tnh Khng c

Trong bng 23 gii thiu nhng thay i xy ra vi cc dng thc vt biu sinh thng thng. Cy cc dng a y l phng php c p dng rng ti Chu u, c bit ti c. Cc mu v cy cng vi Hypogymnia physodes c nh du trn cc tm vn bng g ti cc phng th nghim trong nhiu vng ca nc c. thc hin c s phn tch thng k cc kt qu mi phn th nghim cn phi ly mi mu trn mt tm vn. Khi nng trung bnh nm ca SO2 bng 0,23 mg/m3 , th H.physodes s b cht sau 29 ngy. Trong cc vng c hm lng SO2 thp (trung bnh 0,08 mg/m 3) s cht hoi tn ca H. physodes thy sau 68 ngy vi khong 60% cc trng hp. Tn tht c xc nh nh chp nh hng ngoi v o din tch b mt lnh ln v tn thng cc tn. Senbec a ra kt lun rng H. physodes l ch th rt tt cho nhng nng SO2 kh quyn thp. Bng 23. Mt s thay i trong cc dng ru Orthotrichum v Pylaisiella Polyantha v cc dng a y Parmelia v Physcia millegrana c cy vo gn cc ngun SO2 ti Sadberi, tnh Ontario, Canada (Ngun : Blanca va Rao,1973) Du hiu nh gi Nhng thay i trong ru v a y

Mu Bn ngoi Bn trong

Cc dng a y t mu xm tr thnh mu nu sng. Cc dng ru t mu xanh chuyn thnh mu nu vng nht V b cc dng a y c bao ph bi cht sp Cc t bo ca cc l ru b mt mu. Cc t bo cc dng a y b cht v tiu sinh cht. Hm lng lu hunh tng ln trong c hai loi thc vt biu sinh

Vi sinh vt Quan trc s nhim bnh ca thc vt trong cc iu kin t nhin Trong tin trnh nghin cu nhng nh hng ca SO2 ln thm thc vt gn ngun thy rng, thc vt c hoc khng c mt s bnh nht nh, ch yu trn cc l cy , c th ch th trn s c mt ca cht gy nhim SO2. y khng phi l s bt ng, ti v nh bit lu hunh l cht dit nm rt hu hiu. Nhng thay i trong tn s gp li v s lan rng ca cc bnh nm l ph thuc vo nng SO2, thng c nhn thy trong cc vng trung tm v trung chuyn tng ng vi khong cch t u ngun SO2. Seffer v Khedzcoc (1955) tin hnh theo di rng ri vic nhim bnh ca cc l cy v cc l kim nhn cc cy l kim v cc cy g h tng bch gn nh my luyn kim Anaconda ( Bang Montana, Hoa K ) pht hin nhiu loi nm g v nm l kim trong mt vi dng Cronartium, coleosporium, Melampsora, Peridermium, Pucciniastrum, Lophodermium, Hypoderma v Hypodermella hoc l chng c mt, hoc l chng lm c ch trong cc vng, ti ni m c s tn thng cy ln nht (bng 24). S pht trin ca nhiu loi bnh lm c ch cy pht trin, thm ch c khi nng SO2 thp ch gy tn thng yu cho thc vt. Linzon (1971) nhn thy rng, nm g Cronartium ribiclia trn cy thng trng hu nh b cht hon ton trong vng trung tm c nng SO2 cao, gn Cadberi (Ontario, Canada) chng minh c rng, s c mt ca nm Microsphaera alni trn cy inh hng v trn cc l cy si sinh trng gn nh my selluloza, l nhng thc vt ch th tt cho SO2 c nng cao trong thnh ph. Lophodermium juniperum thng c trn Juniperus communis ti nc Anh tr cc vng gn Th Lun n c nng SO2 cao. Cc cy g b yu i di tc dng ca SO2, chng c th tr thnh mn cm hn i vi cc nm bnh v su b , v d nh b n v . Seffe v Khedzcoc (1955) tm thy

bang Montana (M) s thi mt r cc cy g do nm t Armillaria mellea (Fr.) Quel. Gy ra ch yu trn cc cy g ang b tn thng sng gn ngun nhim SO2. Bng 24. Tc ng tiu cc ca SO2 kh quyn ln nhiu loi nm cc nhn gy bnh cho thc vt trong iu kin t nhin Cc loi mm Cronartium commandae Pk. Cronartium harknessii Mein Cronartium ribicola Fisch. Hypodermella laricis Tub Lophodermium juniperum (Fr.) de N Lophodermium pinastri (Schrad.) C. Melampsora albertens Arth. Melampsora occidentalis Jacks. Microsphaera alni Pucciniastrum ptulatum (Pers.) Rhytisma acerinum (Pers.) Feries. Cy ch Cy thng l kim to sng chen chc Cy thng l kim to sng chen chc Cy thng trng Cy l kim Cy bch trn thng Cy thng vng Cy dng lai chu u Cy dng c lng qu Cy ing hng, cy si Cy linh sam to Cy thch, cy Acer pseudoplatanus L.

Bn ha v s ph bin cc m nha ca cy thch ba l (Acer negundo) m nha l bnh thng thy mt s loi cy thch. Cc m en thy rt r mt trn ca cc l, l cc m nha. Mi mt m l mt loi nm Rhytisma acerinum (Pers.) Fries. ixit lu hunh v lu hunh trong dung dch l cc thuocs dit nm c lin qun vi R. acerinum. Biven v Grinkhol (1976), cng nh Vic v Biven (1976) theo di s lan rng ca bnh ny trn cy thch (Acer pseudoplatanus L.) ti Liverpool (nc Anh). H pht hin thy rng c tn ti s l thuc nht nh gia mc cc m nha trn cy thch v nhng nng trung bnh nm tng ng ca SO2 ( bng 25 )

Bng 25 . S ph thuc ca s xut hin m nha ( do nm Rhytisma acerinum (Pers.) Fries gy nn ) trn cy thch (Acer pseudoplatanus L.) vo nng trung bnh nm ca SO2 kh quyn ( Ngun :Biven v Grinkhol, 1976) Mc lan rng ca bnh Khng co cc m en , cc l cy sch Cc m rt tha tht, ch c mt m trn cy hoc t hn Cc m khng thng xuyn , trung bnh khong 10 m trn mt cy Cc m rt thng gp, trung bnh khong 2-3 m trn mt l Mt lng ln cc m trn l cy, trn mi mt l c th l mt m, trn nhiu l t mt n bn m Cc m c trn tt c cc l, nhiu m trn mt l S lng m en trn 100 cm2 b mt l Trn hnh 30 a ra cc v d v mc lan rng khc nhau ca cc m nha. Chng c th so snh vi cc ch tiu v mc xut hin cc m nha c a ra trong bng 25

Nng trung bnh nm ca SO2 , mg/cm3 >85 70-85

55-70 40 -55

25-40 <25

Phn b khng gian ca vi khun t khng kh Cc vi sinh vt, phn ln l cc bo t nm v cc t bo vi khun, thng c mt trong khng kh, c bit l khi m tng i trn 75%. Vn l kh nng s dng cc kt qu v s thay i s lng cc vi sinh vt c trong khng kh gim st SO2 kh quyn vn cn l vn tranh ci v cha c nghin cu y . Trong cc iu kin phng th nghim Laitkhart v nnk. (1971) cho thy, SO2 c th nh hng n tc cht ca t bo trong cc sol khi ca vi khun nhiu sc t Serratia marcescens. S suy gim nhiu v s lng cc t bo c kh nng sng trong sol kh ca S. marcescens, c quan st thy sau khi tc ng SO2 c nng 3,75 mg/cm3 trong m tng i 80%.

GIM ST SINH HC CHO HYDRO FLORUA Cc hp cht flo trong khng kh thng gp trng thi kh hydro florua (HF) - dng ht cng hoc HF c ht gi trn cc ht ca c nguyn t khc .hydro Florua l dng c hi nht cho thc vt trong cc hp cht flo. Cc hp cht flo c nghin cu rt k, v vy y ch xem xt HF.

HF cng nh lu hunh dng SO2, u c thc vt tch lu trn u l v quanh mp l. Trong cc trng hp khi nng HF vt qu gi tr ngng, th m cht bt u din ra t u chic l n bn l, theo cc mp l hoc xy ra ng thi theo mp l v t u chic l n nch l. Nhng du hiu tc ng cp tnh c xut hin cc thc vt mn cm sng gn cc ngun HF, chng s yu i khi tng khong cch t u ngun thi. Tc ng ca HF ln thm thc vt c th c minh ho bng bn , to ra nhng bn ca nhiu a phng b tc ng bi HF, bn ny s phn nh cng v thi gian ko di ca tc ng do ngun HF, cng nh cc hng ch yu ca gi v a hnh a phng. Tn ti nhiu phng php ho hc v c hc khc nhau xc nh nng HF trong kh quyn, t v thc vt. Cc kt qu phn tch ho hc v c hc c th kt hp vi cc kt qu v phn ng phn hi ca cc thc vt mn cm v min dch trn mt vng no nhm xc nh cc ch tiu hay l nh gi nng HF mt cch tng i trong vng . C mt s thc vt bc cao v a y mn cm hoc l min dch i vi tc ng ca HF kh quyn chng c th s dng lm cc cht gim st sinh hc hu hiu cho HF (bng 26). Bng 26. Nhng thc vt mn cm v min dch i vi tc ng ca HF trong cc iu kin t nhin (Ngun: Ellison, 1976) Thc vt rt mn cm Cy m (Prunus armeniaca L.)

Cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco Cy Freesia hybride Hort. Cy Gladiolus hortulanus Bailey Cy thng: Thng (Pinus sylvestris L.) Vng (Pinus ponderosa Laws.) Cy vn sam: Picea engelmanni Parry ex. Engelm. Thng (Picea abies L.) Xbia (Picea omorika L.) Picea sitchensis (Bong.) Carr Thc vt chu ng gii v min dch hon ton Cy l kim chu u (Larix decidua Mill.) Cy linh sam: C ch (Abies procera Rehd.) Mt mu (Abies conoolor (Gord. & Glend.) Hoopes) Cy thit sam (Tsuga heterophylla (Raf.) Sarg.)
II. nh gi cc tn thng do HF gy nn Cc du hiu tn thng Phn ng phn hi ca mt s cy thn g l rng v l kim n nng HF no c trong kh quyn c th nhn bit c qua cc m b cht, mc d l khng b rng. cc cy l kim do tc ng ca HF cc m b cht bt u trn cc phn u l kim nhn (xut hin trong tt c cc ma) v sau chuyn dn xung phn l pha di. Mu ca cc phn b tn thng thay i t mu xanh sang mu nu nht. Tn thng mnh lm cho l kim b rng. Cng c xut hin s nhim bnh do HF gy nn cc l nhn cn non, nhng khng gy tn thng nng hn cc l g.

S dng phn ng phn hi ca thc vt gim st sinh hc ngun hydroflorua c mt s u im v nhc im (bng 27). Bng 27. Nhng u im v nhc im tng i ca vic s dng thc vt lm gim st sinh hc HF (Ngun: Little, 1974)

u im 1. C rt nhiu thc vt bc cao v a y mn cm i vi flo. 2. Cc thc vt mn cm c c tnh phn ng li nhng nng flo nht nh no . 3. Nng flo trong thc vt c th xc nh c mt cch chnh xc. 4. C th thit lp c s ph thuc gia tnh mn cm v nng flo. 5. Khi tng nng flo trong thc vt v trong khng kh th cc du hin tn thng c xut hin r hn.

Nhc im 1. Cc cy mn cm trng trong nh c knh (phng m), trong khng kh khng b nhim bi flo hoc HF, sau cy vo trong cc iu kin t nhin. 2. Phn ng phn hi tc ng ca HF cc cy mn cm khng xy ra ngay lp tc. 3. Da vo cc du hiu tn t ng khng h th xc nh liu lng (nng thi gian) do cc nguyn nhn sau: - Mt phn flo c nc ma ra tri - Mt phn flo c th tn ti dng t c hi hn cho cc thc vt - Trng thi dinh dng cy trng c th nh hng ln s xut hin cc du hiu ny 4. Cc du hiu tn thng do HF gy nn c th ging cc du hiu gy

Nu trong vng c cc thc vt mn cm v min dch i vi flo,

th theo s lng v mc xut hin cc du hiu tn thng c trng ca cc thc vt mn cm c th xc nh ch s tn thng hoc l nng gy c hi cho thc vt. nh lng ch s tn thng c xc nh bng cch nh gi bng mt thng mc tn thng trn bn l v tnh ra %. Cc phng php thc thi trong phng th nghim l xc nh chu vi phn l cy b tn thng bng cch o mt phng hoc chp nh cc phn l cy b tn thng. Cc du hiu tn thng c th em so snh vi cc ch tiu (v mt s lng) cc biu hin phn ng phn hi ca tng thc vt ring l hoc l cc nhm thc vt - gim st sinh hc, sinh trng trn cc v tr chn mu hoc l ti cc im tin hnh gim st.
Ging nh cc cht gy nhim khc, vic xc nh s c mt ca HF trong kh quyn ch da theo cc du hiu tn thng ca thc vt l kt qu cha ng tin cy (bng 27). Thc vt c th khng c phn ng phn hi ln mt liu lng (nng X thi gian) no ca HF, khi m cy vn cha mt ln b nh hng v cha tch lu mt lng HF tng ng. Thm ch trong cc trng hp nh th phn ng phn hi li c th xy ra chm hn do nhit khng kh thp hoc do cc cht dinh dng khng . Phn ng phn hi s thiu ht nc, nhit khng kh thp v vt k sinh khng bt buc (Botrytis) c th rt ging phn ng ca chng phn hi li tc ng ca HF. xc nh mt cch chnh xc cc tn thng ca thc vt do tc ng ca HF kh quyn gy nn trong vng nh sn, cc kt qu gim st bng cc du tch v hm lng HF trong thc vt v nu c th th s dng lun cc kt qu v nng HF trong kh quyn Phn tch ho hc

Flo (F) l nguyn t t nhin c trong cc m thc vt dng mui florua. Trong thi k sinh dng nhng iu kin bnh thng l ca nhiu thc vt ch lu khong 0,05 - 0,10 10-3 % F. V th cc mc ng nn ca F cn phi c nh gi sau khi nhn c kt qu phn tch ho hc trong tng phn ring r ca thc vt. xc nh hm lng Florua trong cc m thc vt c th s dng mt s phng php. Kuk v nnk. (1976) xut phng php mi nht c s dng rng ri trong thc t, l phng php ion chn lc cho php xc nh hm lng florua trong thc vt rt nhanh v rt chnh xc. chnh xc ca vic nh lng florua trong cc mu cy ph thuc vo mc cn thn khi chun b v x l mu trc khi phn tch (bng 28). Cc mu cn phi ra ring. Cc ht bi v lng florua dng ht cn phi c lo b. Bng 28. Chun b mu thc vt phn tch florua ((Ngun: Kuk, 1976) Ra Cc mu cn phi ra cn thn loi b ht bi v cc ht rn khc 1. Ra cc mu m vi ln trong dung dch ra (hn hp EDTK) 2. X nhiu ln trong nc khng c ion (nc ct 2 ln) Phi kh Cc mu cn c sy kho nhit 60-80 0C trong khong 12- 48 gi tu theo tnh cht ca cc m nhit qua cao v qu lu c th lm bay mt florua Nghin mu Cc mu phi c nghin nh n mt khi ng nht v ry qua ry c 30 l trn 1 cm trnh tht thot florua do bay hi t cc mu, vic sy khi phi c thc hin nhit thp. Khi phn tch, cc mu cn phi trn u v nghin nh S dng thc vt lm ch th sinh hc nhim kh quyn do florua gy nn v xc nh ngung, tc v mc nhim s rt thc t, nu kt qu quan trc du hiu tn

thng c xem xt ng thi hoc theo cc kt qu phn tch hm lng florua trong cc thc vt cho

III. Gim st sinh hc florua nh thc vt bc cao Cy m

Cy m ((Prunus armeniaca L.) rt mn cm i vi florua nng thp./ Phn ng phn hi tc ng ca florua ging phn ln cc phn ng cc cy thn g l to mn cm khc. Cc du hiu tn thng do florua gy nn c xut hin u tin theo mp cc l cy m. Nhng phn b tn htowng, cc m cht b mt mu, c dng hnh bn nguyt (ng knh 1- 3 cm), chng ko di n khi s hoi t khng lan rng thm theo mp l na. Cc du hiu ny c th hin trn hnh 32. ng vch mu nu nht rt b l s phn chia gia cc m cht v ccs m songs ca l m sng c mu xanh. M cht c th d nhn bit, nhng cc l vn khong b rng. Mn cm nht i vi tc ng ca florua l cc l non ang pht trin mnh, chng thng gp cc chi r (hoc cnh bn). C ngha ti cc im m cc dng mi c to thnh pht trin rt nhanh Cy l kim h tng bch Nh bit, rt nhiu cy g l kim mn cm vi tc ng ca florua (hnh 33) nh hng ca florua do pht thi ca cc nh my lin hp sn xut v ch bin nhm v ccs nh my sn xt phn bn, ln cc cy l kim khc nhau c phn nh trong nhiu nghin cu. c tha nhn nhiu nht nh mt chit th sinh hc cho florua l hai dng cy l kim Cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco v cy thng vng (Pinus ponderosa Laws.).

Cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco Treshow v nnk. (1967) thc hin bn lt vt bt u t nh my phn phootsphat, vi mc ch xc nh phn ng phn hi ca 10 cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco trong ba im quan trc dc theo lt ct. V tr mi a im quan trc trn lt ct c

xc nh cng vi s tnh ton hm lng trung bnh ca florua trong cc l kim. Cc cy g nhm A (nhm i chng) nm xa ngun florua nht so vi cc nhm khc; nng trung bnh ca florua trong cc l kim ca cy g nhm A l 50 ppm v thp hn. Nhm B l nhm trung chuyn tnh theo khong cc t u ngun: nng trung bnh ca florua trong cc l kim ca nm B nm trong khong 52 -200ppm. Cc cy nhm C nm gn ngun, ni m nng trung bnh ca florua trong l kim ln hn 200 ppm. Trong tt c cc im quan trc xc nh c s tng thm b rng (theo bn knh) cy, chiu di cc l nhn v khi lng kh trc khi nh my phn ln i vo sn xut, cng nh trong sut bn nm hot ng. S tng thm b rng c xc nh bng phng php khoan xuyn tm. Mooux mt cy chn ra ba cnh, trn cc cnh xc nh chiu di cc l nhn v khi lng cht kh ca 100 g l kim . Cc phn cn li ca cc l kim dng xc nh hm lng florua S gia tng chu vi thn cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco b gim xung nu nh tng nng trung bnh ca Florua trong l kim (bng 29), thm ch trong cc trng hp, khi m cc du hiu tn thng khng nhn thy c r rng Bng 29. Thay i s sinh trng ca cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.), nh phn ng phn hi tc ng ca florua c thi ra t nh my phn ln, sau bn nm hot ng (Ngun: Treshow, 1967) Ch tiu A (<50 ppm HF) S tng thm b rng , mm di cc l kim, mm Khi lng kh (100 g l kim) 1,47 26,3 0,68 Nhm B (51-200 ppm HF) 1,16 24,3* 0,68 C (>200 ppm HF) 1,10* 24,2* 0,63

* Nhng gi tr ny khc nhau ch yu so vi cc phng n i chng S km hm vic tng thm b rng, thm ch khi khng c cc du hiu tn thng r rng c xem nh l phn ng quan trng nht ca cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco phn hi li tc ng ca florua. Treshow v nnk., xc nh mt cch thnh cng ngng nng florua, m trong ngng thy c qu trnh sinh trng thn g chm li khng c cc du hiu tc ng khc ca florua. iu ny xy ra khi nng trung bnh ca florua trong l kim l 100-200 ppm (bng 30) . Cc du hiu tn thng ca l kim c xut hin khi nng florua ln hn 200 ppm, cy bt u cht khi nng florua ln hn 500 ppm. S ln ln rt nhanh ca cc l kim cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco l du hiu sm nht v s tch lu florua. Nhng vic tng nng trong l kim s lm gim bt chiu di trung bnh cc l kim (bng 29) Bng 30 . Phn ng ca cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco phn hi li tc ng c florua theo hm lng florua trong l kim (Ngun: Treshow v nnk., 1967) Phn ng phn hi Gin on s trng thnh nhng khng c du hiu tn thng Tn thng cc l kim Cy b cht Nng florua trong l kim, ppm Ngun: Treshow v nnk., 1967) > 200 >500

Nhiu nghin cu chng minh rng, cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco l thc vt ch thi sinh hc mn cm i vi florua. Bi v cy Pseudolsuga menziesii l thc vt nhiu nm, vic nh gi s phn trin ca cc cy ny trong sut thi gian di cc vng ln cn ngun thi florua c th xem nh l tiu ch tc ng lin tc tt nht n cht lng khng kh lin quan n florua Cy thng vng ((Pinus ponderosa Laws.) Cy thng vng phng Ty (Pinus ponderosa Laws.), l cy bn a chnh cc vng pha ty thuc Bc M. Adams v nnk., (1956) tin hnh cc nghin cu trn mt phm

vi rng v nh hng ca florua ln cc cy thng vng non trong cc vng xung quanh thnh ph Spocan (Bang Wasington, Hoa K). Trn ba trm nghin cu c b tr xung quanh ngun florua c b phn gim st t ng nhm kim tra lng florua xm nhp vo kh quyn. Trn tt c cc trm ny thit k nhiu thng dng c dung tch khong 20 l v trng ln cc cy thng vng non, khong 5 nm tui, mi thng trng 4 cy. Kim tra nghin cu nh k cc cy non, adams v nhiu cng s ca mnh xc nh c mc tn thng v s lng ca cc l kim v tnh ton ch s tn thng ca tng l kim, ch s tn thng ca tng cy non v ch s trung bnh cho vng xt v tng th (bng 31). Trn mi trm tm ra c ng thng ph thuc gia mc tn thng trung bnh ca cc l kim v nng trung bnh ca florua trong kh quyn. Khi tin hnh cc nghin cu khc vi cy thng vng, nhn thy rng , bn vi mi tun (canxi cacbonat) ln cc l kim, kt qu l c phn ng gia vi vi lng florua trong khng kh to thnh canxi florua,, n ngn cn s thm florua vo trong cc l kim. Khi so snh cc cy c bn vi v cc cy khng c bn vi c th tch ra c hiu lc tc ng ca florua ln s pht trin ca thc vt v phn ng phn hi ca n. Bng 31. Tnh ton nhng tn thng cc cay thng vng non (Pinusponderosa Laws.) do tc ng ca florua ti cca im chn mu (Ngun: Adams v nnk., 1956) Tnh ch s tn thng ca cc l kim 1/ Ly 1% cc l kim b rng c ma lm mu vt 2. o chiu di cc phn l kim b rng v ton b chiu di ca chng Ch s tn thng ca cc l kim = Chiu di cc phn l kim b rng/ Chiu di trung bnh cc l kim X100 Tnh ch s tn thng ca tng cy g

Ch s tn thng ca cy g = Ch s tn thng ca cc l kim X % l kim b rng/ 100 Tnh ch s trung bnh cho vng xt v tng th Ch s trung bnh cho vng xt v tng th = ch s trung bnh s tn thng ca tng cy theo tt c cc cy. Cy Gladiolus hortulanus Bailey v cy Freesia hybride Hort. Nh bit, c rt nhiu ging nh Gladiolus hortulanus Bailey, Freesia hybride Hort., tulipa, cy li dng (Iris), loa kn (Iilium), thu tin ((Narcissus) v nhiu cy mt thn g khc mn cm i vi florua kh quyn. Gladiolus hortulanus Bailey c s dng rng ri nht lm ch th sinh hc nhim florua Gladiolus hortulanus Bailey Gladiolus hortulanus Bailey (bng 32) . nh gi nng ca florua cn xem xt phn ng phn hi xut hin khi c s tn thng ph thuc vo ging ca Gladiolus hortulanus Bailey v liu lng florua (nng X thi gian). Nhng m hoi t thng xut hin trn u ngn l, sau lan rng xung di theo b mt ca chic l hoc l theo mp l, hoc l ng thi theo mp l v theo chiu ngang (hnh 31). C

th thit lp c s ph thuc gia din tch tn thng ca l (tnh ra %) v nng florua trong cc m ca l thc vt. Nhng s ph thuc gia din tch tn thng ca l (tnh ra %), nng florua trong cc l thc vt v nng florua trong kh quyn th khng th thit lp c.

Nu trong vng c cc thc vt mn cm v min dch i vi flo, th theo s lng v mc xut hin cc du hiu tn thng c trng ca cc thc vt mn cm c th xc nh ch s tn thng hoc l nng gy c hi cho thc vt. nh lng ch s tn thng c xc nh bng cch nh gi bng mt thng mc tn thng trn bn l v tnh ra %. Cc phng php thc thi trong phng th nghim l xc nh chu vi phn l cy b tn thng bng cch o mt phng hoc chp nh cc phn l cy b tn thng. Cc du hiu tn thng c th em so snh vi cc ch tiu (v mt s lng) cc biu hin phn ng phn hi ca tng thc vt ring l hoc l cc nhm thc vt - gim st sinh hc, sinh trng trn cc v tr chn mu hoc l ti cc im tin hnh gim st.

Loan dnh Ging nh cc cht gy nhim khc, vic xc nh s c mt ca HF trong kh quyn ch da theo cc du hiu tn thng ca thc vt l kt qu cha ng tin cy (bng 27). Thc vt c th khng c phn ng phn hi ln mt liu lng (nng X thi gian) no ca HF, khi m cy vn cha mt ln b nh hng v cha tch lu mt lng HF tng ng. Thm ch trong cc trng hp nh th phn ng phn hi li c th xy ra chm hn do nhit khng kh thp hoc do cc cht dinh dng khng . Phn ng phn hi s thiu ht nc, nhit khng kh thp v vt k sinh khng bt buc (Botrytis) c th rt ging phn ng ca chng phn hi li tc ng ca HF. xc nh mt cch chnh xc cc tn thng ca thc vt do tc ng ca HF kh quyn gy nn trong vng nh sn, cc kt qu gim st bng cc du tch v hm lng HF trong thc vt v nu c th th s dng lun cc kt qu v nng HF trong kh quyn Phn tch ho hc Flo (F) l nguyn t t nhin c trong cc m thc vt dng mui florua. Trong thi k sinh dng nhng iu kin bnh thng l ca nhiu thc vt ch lu khong 0,05 0,10 10-3 % F. V th cc mc ng nn ca F cn phi c nh gi sau khi nhn c kt qu phn tch ho hc trong tng phn ring r ca thc vt. xc nh hm lng Florua trong cc m thc vt c th s dng mt s phng php. Kuk v nnk. (1976) xut phng php mi nht c s dng rng ri trong thc t, l phng php ion chn lc cho php xc nh hm lng florua trong thc vt rt nhanh v rt chnh xc. chnh xc ca vic nh lng florua trong cc mu cy ph thuc vo mc cn thn khi chun b v x l mu trc khi phn tch (bng 28). Cc mu cn phi ra ring. Cc ht bi v lng florua dng ht cn phi c lo b. Bng 28. Chun b mu thc vt phn tch florua ((Ngun: Kuk, 1976) Ra Cc mu cn phi ra cn thn loi b ht bi v cc ht rn khc 1. Ra cc mu m vi ln trong dung dch ra (hn hp EDTK) 2. X nhiu ln trong nc khng c ion (nc ct 2 ln) Phi kh Cc mu cn c sy kho nhit 60-80 0C trong khong 12- 48 gi tu theo tnh cht ca cc m nhit qua cao v qu lu c th lm bay mt florua

Nghin mu Cc mu phi c nghin nh n mt khi ng nht v ry qua ry c 30 l trn 1 cm trnh tht thot florua do bay hi t cc mu, vic sy khi phi c thc hin nhit thp. Khi phn tch, cc mu cn phi trn u v nghin nh S dng thc vt lm ch th sinh hc nhim kh quyn do florua gy nn v xc nh ngung, tc v mc nhim s rt thc t, nu kt qu quan trc du hiu tn thng c xem xt ng thi hoc theo cc kt qu phn tch hm lng florua trong cc thc vt cho III. Gim st sinh hc florua nh thc vt bc cao Cy m ((Prunus armeniaca L.)) rt mn cm i vi florua nng thp./ Phn ng phn hi tc ng ca florua ging phn ln cc phn ng cc cy thn g l to mn cm khc. Cc du hiu tn thng do florua gy nn c xut hin u tin theo mp cc l cy m. Nhng phn b tn htowng, cc m cht b mt mu, c dng hnh bn nguyt (ng knh 1- 3 cm), chng ko di n khi s hoi t khng lan rng thm theo mp l na. Cc du hiu ny c th hin trn hnh 32. ng vch mu nu nht rt b l s phn chia gia cc m cht v ccs m songs ca l m sng c mu xanh. M cht c th d nhn bit, nhng cc l vn khong b rng. Mn cm nht i vi tc ng ca florua l cc l non ang pht trin mnh, chng thng gp cc chi r (hoc cnh bn). C ngha ti cc im m cc dng mi c to thnh pht trin rt nhanh Cy l kim h tng bch Nh bit, rt nhiu cy g l kim mn cm vi tc ng ca florua (hnh 33) nh hng ca florua do pht thi ca cc nh my lin hp sn xut v ch bin nhm v ccs nh my sn xt phn bn, ln cc cy l kim khc nhau c phn nh trong nhiu nghin cu. c tha nhn nhiu nht nh mt chit th sinh hc cho florua l hai dng cy l kim Cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco v cy thng vng (Pinus ponderosa Laws.). Cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco Treshow v nnk. (1967) thc hin bn lt vt bt u t nh my phn phootsphat, vi mc ch xc nh phn ng phn hi ca 10 cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco trong ba im quan trc dc theo lt ct. V tr mi a im quan trc trn lt ct c xc nh cng vi s tnh ton hm lng trung bnh ca florua trong cc l kim. Cc cy g nhm A (nhm i chng) nm xa ngun florua nht so vi cc nhm khc; nng trung bnh ca florua trong cc l kim ca cy g nhm A l 50 ppm v thp hn. Nhm B l nhm trung chuyn tnh theo khong cc t u ngun: nng trung bnh ca florua trong cc l kim ca nm B nm trong khong 52 -200ppm. Cc cy nhm C nm gn ngun, ni m nng trung bnh ca florua trong l kim ln hn 200 ppm. Trong tt c cc im quan trc xc nh c s tng thm b rng (theo bn knh) cy, chiu di cc l nhn v khi lng kh trc khi nh my phn ln i vo sn xut, cng nh trong sut bn nm hot ng. S tng thm b rng c xc nh bng phng php khoan xuyn tm. Mooux mt cy chn ra ba cnh, trn cc cnh xc nh chiu di

cc l nhn v khi lng cht kh ca 100 g l kim . Cc phn cn li ca cc l kim dng xc nh hm lng florua S gia tng chu vi thn cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco b gim xung nu nh tng nng trung bnh ca Florua trong l kim (bng 29), thm ch trong cc trng hp, khi m cc du hiu tn thng khng nhn thy c r rng Bng 29. Thay i s sinh trng ca cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.), nh phn ng phn hi tc ng ca florua c thi ra t nh my phn ln, sau bn nm hot ng (Ngun: Treshow, 1967) C tiu Nhm A (<50 ppm HF) B (51-200 ppm C (>200 ppm HF) HF) S tng thm b 1,47 1,16 1,10* rng ,mm di cc l kim, 26,3 24,3* 24,2* mm Khi lng kh 0,68 0,68 0,63 (100 g l kim) * Nhng gi tr ny khc nhau ch yu so vi cc phng n i chng S km hm vic tng thm b rng, thm ch khi khng c cc du hiu tn thng r rng c xem nh l phn ng quan trng nht ca cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco phn hi li tc ng ca florua. Treshow v nnk., xc nh mt cch thnh cng ngng nng florua, m trong ngng thy c qu trnh sinh trng thn g chm li khng coscacs du hiu tc ng khc ca florua. iu ny xy ra khi nng trung bnh ca florua trong l kim l 100-200 ppm (bng 30) . Cc du hiu tn thng ca l kim c xut hin khi nng florua ln hn 200 ppm, cy bt u cht khi nng florua ln hn 500 ppm. S ln ln rt nhanh ca cc l kim cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco l du hiu sm nht v s tch lu florua. Nhng vic tng nng trong l kim s lm gim bt chiu di trung bnh cc l kim (bng 29) Bng 30 . Phn ng ca cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco phn hi li tc ng c florua theo hm lng florua trong l kim (Ngun: Treshow v nnk., 1967) Phn ng phn hi Nng florua trong l kim, ppm Gin on s trng thnh nhng khng Ngun: Treshow v nnk., 1967) c du hiu tn thng Tn thng cc l kim > 200 Cy b cht >500 Nhiu nghin cu chng minh rng, cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco l thc vt ch thi sinh hc mn cm i vi florua. Bi v cy Pseudolsuga menziesii l thc vt nhiu nm, vic nh gi s phn trin ca cc cy ny trong sut thi gian di cc

vng ln cn ngun thi florua c th xem nh l tiu ch tc ng lin tc tt nht n cht lng khng kh lin quan n florua Cy thng vng ((Pinus ponderosa Laws.) Cy thng vng phng Ty (Pinus ponderosa Laws.), l cy bn a chnh cc vng pha ty thuc Bc M. Adams v nnk., (1956) tin hnh cc nghin cu trn mt phm vi rng v nh hng ca florua ln cc cy thng vng non trong cc vng xung quanh thnh ph Spocan (Bang Wasington, Hoa K). Trn ba trm nghin cu c b tr xung quanh ngun florua c b phn gim st t ng nhm kim tra lng florua xm nhp vo kh quyn. Trn tt c cc trm ny thit k nhiu thng dng c dung tch khong 20 l v trng ln cc cy thng vng non, khong 5 nm tui, mi thng trng 4 cy. Kim tra nghin cu nh k cc cy non, adams v nhiu cng s ca mnh xc nh c mc tn thng v s lng ca cc l kim v tnh ton ch s tn thng ca tng l kim, ch s tn thng ca tng cy non v ch s trung bnh cho vng xt v tng th (bng 31). Trn mi trm tm ra c ng thng ph thuc gia mc tn thng trung bnh ca cc l kim v nng trung bnh ca florua trong kh quyn. Khi tin hnh cc nghin cu khc vi cy thng vng, nhn thy rng , bn vi mi tun (canxi cacbonat) ln cc l kim, kt qu l c phn ng gia vi vi lng florua trong khng kh to thnh canxi florua,, n ngn cn s thm florua vo trong cc l kim. Khi so snh cc cy c bn vi v cc cy khng c bn vi c th tch ra c hiu lc tc ng ca florua ln s pht trin ca thc vt v phn ng phn hi ca n. Bng 31. Tnh ton nhng tn thng cc cy thng vng non (Pinusponderosa Laws.)do tc ng ca florua ti cca im chn mu (Ngun: Adams v nnk., 1956) Tnh ch s tn thng ca cc l kim 1/ Ly 1% cc l kim b rng c ma lm mu vt 2. o chiu di cc phn l kim b rng v ton b chiu di ca chng Ch s tn thng ca cc l kim = Chiu di cc phn l kim b rng/ Chiu di trung bnh cc l kim X100 Tnh ch s tn thng ca tng cy g Ch s tn thng ca cy g = Ch s tn thng ca cc l kim X % l kim b rng/ 100 Tnh ch s trung bnh cho vng xt v tng th Ch s trung bnh cho vng xt v tng th = ch s trung bnh s tn thng ca tng cy theo tt c cc cy Cy Gladiolus hortulanus Bailey v cy Freesia hybride Hort. Nh bit, c rt nhiu ging nh Gladiolus hortulanus Bailey, Freesia hybride Hort., tulipa, cy li dng (Iris), loa kn (Iilium), thu tin ((Narcissus) v nhiu cy mt thn g khc mn cm i vi florua kh quyn. Gladiolus hortulanus Bailey c s dng rng ri nht lm ch th sinh hc nhim florua

Gladiolus hortulanus Bailey Florua c tc ng gy hi ln tt c cc phn ca Gladiolus hortulanus Bailey (bng 32) . nh gi nng ca florua cn xem xt phn ng phn hi xut hin khi c s tn thng ph thuc vo ging ca Gladiolus hortulanus Bailey v liu lng florua (nng X thi gian). Nhng m hoi t thng xut hin trn u ngn l, sau lan rng xung di theo b mt ca chic l hoc l theo mp l, hoc l ng thi