Alexandre mile Jean Yersin

Alexandre mile Jean Yersin (sinh 22 thng 9, 1863 ti Lavaux, bang Vaud, Thy S; mt 1 thng 3, 1943 ti Nha Trang, Vit Nam) l mt bc s v nh vi khun hc ngi Php gc Thy S. ng khm ph ra trc khun gy ra bnh dch hch, sau ny c t tn theo ng (Yersinia pestis). T nm 1883 n 1884, ng Yersin theo hc y khoa ti Lausanne, Thy S; sau ti Marburg, c v Paris, Php (1884-1886). Nm 1886, ng gia nhp vin nghin cu ca Louis Pasteur ti Trng S phm (cole Normal Suprieure) do li mi ca mile Roux, v tham gia trong vic pht trin huyt thanh nga bnh di. Nm 1888 ng nhn bng tin s vi lun vn v Etude sur le Dveloppement du Tubercule Exprimental v cng tc vi Robert Koch trong hai thng ti c. ng gia nhp Vin Pasteur mi c thnh lp vo nm 1889 lm ngi cng tc vi Roux v hai ngi cng khm ph ra c t bch hu (do trc khun Corynebacterium diphtheriae to ra). hnh ngh y ti Php, ng Yersin xin v nhn c quc tch Php vo nm 1888. Sau (1890), ng ri Php n ng Dng (lc by gi l thuc a ca Php) lm bc s trong cng ty Messageries Maritimes (Vn Ti Hng Hi) trn tuyn ng Si Gn-Manilla v sau tuyn ng Si Gn-Hi Phng. Nm 1894 Yersin c chnh ph Php v Vin Pasteur mi n Hng Kng iu tra t bng pht ca bnh dch hch. Ti y ng khm ph ra nguyn nhn ca bnh ny. ng cng chng minh ln u tin rng trc khun hin din chut bnh v ngi bnh l mt, v th a ra cch gii thch phng thc truyn bnh. Cng nm , khm ph ny c cng tc vin mile Duclaux gi n Vin Hn lm Khoa hc Php trong bi bo nhan La Peste Bubonique de Hong-Kong.
1

T nm 1895 n 1897, ng Yersin nghin cu thm v bnh dch hch. Nm 1895 ng tr v Vin Pasteur ti Paris v cng vi mile Roux, Albert Calmette, v Armand Borrel iu ch ra huyt thanh chng bnh dch hch u tin. Cng nm , ng tr v ng Dng v lp mt phng th nghim nh ti Nha Trang sn xut huyt thanh (nm 1905 vin ny tr thnh mt chi nhnh ca Vin Pasteur). Yersin th nghim huyt thanh nhn c t Paris ti Qung Chu v o Mn vo nm 1896 v ti Bombay (Mumbai), n vo nm 1897 nhng khng c kt qu. ng quyt nh sng ti Vit Nam, v hot ng tch cc thnh lp Trng i hc Y H Ni vo nm 1902 v l hiu trng u tin cho n 1904. [1] (http://www.hmu.edu.vn/tiengviet/daotao/daotao.html) Yersin cng tham gia lnh vc nng nghip, l mt ngi m u trong vic nhp cy cao su t Brasil vo trng ti Vit Nam. V l do ny ng xin php Ton quyn thnh lp mt nng tri Sui Du. ng cng m mt tri Hn B nm 1915, ni ng gy dng nhng n in canh ki na u tin Vit Nam (nhp t Nam M) sn xut k ninh cha bnh st rt. Nm 1934 ng c c lm gim c danh d ca Vin Pasteur v l u vin Ban qun tr. ng qua i trong thi gian din ra nh th chin ti nh Nha Trang nm 1943. Trong di chc ng mun c chn ti Sui Du, m tang gin d, khng iu vn. Mc d vy, rt ng ngi a tin ng v ni an ngh cui cng. ng li nhiu k c su m ti Vit Nam, ni nhng ngi gn gi ng gi ng l ng Nm. ng l ngi ngh xy dng mt thnh ph ti Ty Nguyn, nay l Lt. Sau hai ln i ch , cc con ng c t tn theo ng vn cn gi tn. Cnh m ng ti Sui Du (cch Nha Trang 20 km) c mt miu th c nhiu ngi ving. Nh ng ti Nha Trang nay l mt vin bo tng; H Ni v mt s ni khc c trng hc mang tn ng.

William Harvey (1578-1657)

Cc nh gii phu hc ngi th k XVI, Jerom Fabri (1537- 1619) pht hin ra van tnh mch v gii thch s hot ng ca cc van ny khng ngn tr mu chy v tim v chy ngc tr li. Tuy nhin, kt lun tri vi kin ca ca Galen v mu chuyn ng theo hai chiu, v vy Fabri ch dm gi thit l cc van lm mu chy chm li, ch hon ton khng lm ngng dng mu chy ngc. Kt lun n gin hn, mu chy trong tnh mch ch theo mt hng v tim. Hc tr ca Fabri l William Harvey (1578 - 1657) mt ngi Anh rt kin quyt, sau khi v nc Anh, Harvey cng nh mt s nh gii phu hc trc ng lao vo nghin cu v tim v ch n s c mt ca nhng van hot ng mt chiu trong tim . a)S lc v tiu s ca Harvey: Ngy 1 thng 4 nm 1578, W. Harvey sinh ra trong mt gia nh nng dn Folkestone, min Nam nc Anh. V sau, Harvey cn c 6 em rut na. Lc nh, Harvey yu thch cc loi ng vt, thng c ngy a nghch vi ch, mo, g, th m khng bit chn. gn nh c mt xng m gia sc. C dp l Harvey ti xem cc ch bc git tht ri cht thnh tng tng tht b, tht d, tht heo... chuyn i cc ca hng bn l. Nhn thy cnh mu me chy rng rng, bn b s ht hn, chy t i, song Harvey li chng s cht no, li cn hi xem b phn ny, b phn khc trong ni tng gia sc gi tn l g... Nm 1593, cha y 16 tui Harvey thi trng i h(Cambridge),

hc vn hc. Nm 19 tui, Harvey tt nghip, ot c hc v c nhn vn hc, ri sau li chuyn ti hc y hc trng i hc Padua, Italia, l mt trung tm nghin cu y hc ng thi. Nm 1600, vo lc Harvey 22 tui, ang hc i hc Padua, th c xy ra mt vic ng tri: Ngy 17 thng 2, nh khoa hc ngoan cng Brun, ngi ch trng v truyn b Thuyt nht tm, b gio hi qui ti cht, em thiu trn gin la! Harvey rt cm phn trc vic , trong lng nh mun tht ln cu hi: th ny th cn g l chn l na?! Nm 1602 Harvey tt nghip i hc, ot danh v bc s y khoa, khng lu sau, Harvey tr v nc Anh, li ot hc v bc s gii phu hc trng i hc Cambridge, tr thnh mt thy thuc c danh ting. T nm 29 tui, ng dy hc trng Y Hong Gia, kim bc s phu thut bnh vin Saint Bactholomew. Nm 35 tui, ng l gio s trng i hc Y London. Nm 40 tui ng c mi lm ng y ca vua nc Anh l James I, ri Charler. b)Cng trnh khoa hc ca Harvey: London, mi nm Harvey u tham gia my ln gii phu xc phm nhn t hnh. Trong qu trnh gii phu, ng ch thy s co bp ca ng mch, hin tng php phng thi dng, c tay, nh u... nhng hin tng lm cho ng ngh n gi thuyt cho l trong c th c s hot ng ca mt th g ta nh ci bm trung tm, t m khng ch s lu ng ca mu trong ton thn th. Harvey lc cn l ging vin gii phu. Khi ging bi, ng thng gii phu ng vt ri cng sinh vin quan st, nghin cu. Mi cuc gii phu, ng u ghi chp t m cc quan st, ri li suy ngm tm cch gii thch cc vn thu lm c. Khi gii phu ng vt v xc ngi, ng c bit ch quan st k lng v kt qu cu qu tim, bit rng tim l do cc c tht t chc thnh v cng nng ch yu ca n l vn ng co bp. ng nhn ra gia mi na qu tim u c van tim ngn cch, lm phn chia ra tm nh v tm tht, ch cho mu chy t tm nh sang tm tht, m khng th chy ngc li. Harvey tnh ton rng ch trong mt gi, tim bm y c mt khi lng mu gp ba ln trng lng ca c th. Khng th tng tng c rng
4

vi tc mu c th t to ra hoc t phn gii. R rng mu phi t ng mch sang tnh mch ch no bn ngoi tim m mt thng ta khng nhn thy c nhng mch nh ni tip. Sau khi gi thit c nhng mch ni tn ti th rt d hiu l tim phi nhiu ln bm mt khi lng mu qua cc nc: Tnh mch--tim--ng mch--tnh mch--tim--ng mch-tnh mch--tim.... Nm 1628, mt nh xut bn nc ch ng vit th cho Harvey trnh by nguyn vng l chu mi ph tn, xin xut bn cun sch: V s hot ng ca mu v tim ng vt m Harvey phi b ra tm huyt hn 20 nm hon thnh. Mc d cun sch khng dy ( vn vn ch c 72 trang ) v v b ngoi khim tn, nhng cun sch m ra mt thi k ma bo lm nn cuc cch mng hon ton trong lch s sinh hc. Nghin cu ca Harvey l s th hin nghim chnh u tin v quan im mi i vi sinh hc. Harvey nh hc thuyt ca Galen, v t nn tng cho sinh l hc hin i ( chng ta lu s tnh ton ca Harvey v khi lng mu i qua tim l nh nghim chnh u tin nhm ng dng ton hc vo sinh hc). L tt nhin, cc thy thuc l nhng ngi gn b vi trng phi c cng khai chng li Harvey nhng h khng th chng li nhng s tht khch quan . n thi gian khi Harvey tr v gi th tun hon mu ca ng mi c gii cc nh sinh hc tha nhn chng mc d ngi ta cha pht hin c mao qun ni lin ng mch vi tnh mch. Nh vy, cc nh bc hc chu u dt khot vt qua gii hn sinh hc c in v khng bao gi quay tr li na. Khng cn nghi ng g na, pht minh ca Harvey l dn chng c ch cho ch ngha duy vt my mc. Tht ra c th cho rng tim l mt loi my bm, cn s vn chuyn ca mu tun theo nhng nh l hc v chuyn ng ca cht lng. Nu nh vy th gii hn ca vn l u? Phi chng ngi ta c th gi thit l tt c nhng phn cn li trong c th sng ch l mt b tp hp ca cc h thng c hc phc tp v c lin quan ln nhau hay khng? im yu nht trong l thuyt tun hon mu cu Harvey l khng thy c mi lin quan gia ng mch v tnh mch. ng ch gi thit c s ni tip tng t, nhng do kch thc ca cc mao qun ni vi nhau rt nh nn khng th nhn thy c. Vo cui i ca Harvey vn ny vn
5

cha c gii qyt, v c l n vn tip tc tn ti nu nh loi ngi ch dng mt thng quan st s vt.

Andre Vesalius (1514 - 1564)

Nm 1543 cn xut hin mt cun sch na rt cch mng i vi sinh hc, c coi nh l cun sch ca Cpecnic i vi vt l hc. Cun sch vi nhan V cu to nhn th, tc gi ca cun sch l Andre Vesalius (1514 - 1564) nh gii phu hc ln nht ca thi phc hng ( ng t ca gii phu hc hin i ). a. S lc v tiu s ca Vesalius: ng sinh vo ngy 1 thng 1 nm 1514 Bruselles (B). Cha ca ng l dc s ca Hong Charles th V. Thu nh chu nh hng ca cha Vesalius rt thch nghin cu t nhin, nht l nghin cu ng vt nh. ng thng theo cha hc cch phu thut ch, th, chim, chut...nn hc c nhiu tri thc v k nng thuc lnh vc gii phu. ng hc Hlan theo truyn thng nghim khc ca trng phi Galen. ng lun lun gi cho mnh mt tnh cm tn knh su sc vi Galen. Sau khi tt nghip 1533 ng ti Paris hc Y. Khi Paris l trung tm t tng vn ngh phc hng ca Chu u, khng kh hc thut rt si ng, t tng ca mi ngi cng rt t do phng khong, mi m, thoi mi. iu nh hng rt ln i vi cuc i Vesalius.

b. Cng trnh khoa hc ca Vesalius:: Vo thi tn gio thn hc cn chim a v tuyt i. Gio hi thi k ny cm ch gii phu thi th ngi, cho rng gii phu thi th ngi l mo phm thn linh, l i nghch, v o, gy tr ngi nghim trng ti s pht trin ca khoa hc . Do , Vesalius ch c th giu gim gii phu thi th, tm ngn phng, trm k trn trnh s ch ca gio hi. Lng mong mi cu hc mnh lit, cng thm ni hiu k, khin ng qun ni nguy him ti tnh mng nhiu ln np trn cnh v, trong nhng m tri ti en nh mc, m ti cc bi hnh hnh, bi tha ma, vt qua hng n ch i, ly trm thi th, mang v nh mnh tin hnh gii phu sut m. C nh th Vesalius ly trm khng bit bao nhiu thi th v thc trng bao nhiu m b mt gii phu. Cui cng nm vng ch xc rt nhiu tri thc gii phu c th ngi khng h ghi trong sch v. n mc ng c th nhm mt cng c th rt nhanh nhn ra l loi xng no m ngi ta t vo bn tay ng. Cu to ca cc b phn ni tng, bp tht, thn kinh, huyt qun, ng cng rt quen thuc. Vesalius khng ngh nh cc thy gio ca ng l hon ton tun theo l lun ca Galen Thi , cc vin y hc, ngi ta dy l dy gii phu hc v ch, v ln, m khng phi l dy gii phu hc v ngi. Cn bit rng i tng nghin cu y hc l ngi; ch c th y mi nghin cu ch, ln... Nhng, c mt s ngi vn ngang nhin cho rng cu to ca con ngi v ch, ln l khng sai khc bao nhiu, v vin y hc rt him khi c gii phu thi th; khi gii phu cc gio s thng khng cho hc sinh nhn r. H khi pht hin ch no khng ging vi l lun m Galen vit th h c lp l, khng dm ni r, s ni ngc vi quan im ca Thnh th!. ng khng m tn nhn vt uy quyn v sch v, ch xem trng thc tin. Nm 1543, gio s Vesalius 28 tui, cho xut bn cun sch Bn v cu to c th ngi. Trong sch ng ch ra nhng sai lm trong sch ca Galen. Khi , trn ging ng i hc, ng thng va ging, va gii phu thi th ngi khi ging v cu to c th ngi, lm sinh vin nhn ra u l tht u l gi trong trc tc ca Galen. Cc bui ln lp ca ng thng c ti hn 400 - 500 ngi tham d, ngi cht c hi trng. ng nhin, Vesalius b cng kch kch lit ca th lc gio hi, v gio hi khng dung tha ng. H chi ng l k b bng thn linh. Ngay thy gio xa ca Vesalius cng phn i ng.
8

V d: Galen cho rng xng chn ln ca ngi ni rng n l thng th thy gio ca ng tuy khng th ph nhn s tht , nhng li ni ph nh: - Vic xng chn ln ca ngi hin nay l thng qu r l khng ph hp vi sch v ca Galen, nhng l kt qu ca con ngi hin i mc qun ng hp m thi! Cng vic ca Vesalius lun b cng kch rt mnh bi nhng ngi theo thuyt gio ca tn gio. V d, Thnh kinh ni Thng sng to ra tri, t, Ngy v m. Mt Trng, Mt Tri v cc v sao, li sng to ra ng vt, thc vt. Cui cng Thng dng t bn to ra con ngi, u tin to ra mt ngi nam l Adam, v sau l t chic xng sn ca ngi n ng to ra mt ngi n l Eva lm v Adam, t con chu h... ra i, thnh loi ngi. Theo cch thuyt gio nh vy th suy ra b xng ca nam gii phi km n gii mt xng. Cn theo thc tin gii phu ca Vesalius, vi s lng rt ln s thc chng minh, s xng ca ngi nam v ngi n l nh nhau u l 26 chic. S thc hng hn ging mt n ch mng vo Thnh kinh ca tn gio. Sau ny Lenin cng rt ra cho chng ta mt bi hc kinh nghim tr thnh chn l khng thay th c T trc quan sinh ng n t duy tru tng, t t duy tru tng n thc tin. Sau khi xut bn cun sch , cuc i ca Vesalius lm vo tnh cnh bt hnh. Vesalius vn trng i s ng tnh ng h ca gii y hc ng thi, nhng s tht ngc li vi mong mun . Nhiu bc s cng phn i kch lit, ng h uy quyn ca Galen dng ln t thi c i. Thy gio ca ng gi ng l k d gio, lon thn kinh(!) v biu th thi u tranh vi ng n cng. S cng kch t mi pha gy kh khn cho ng cng lc cng nghim trng, khin ng tuyt vng, phn ch ti mc hy ht nhng t liu nghin cu b ra bao tm huyt tch ly nhiu nm, v ri b chc v gio s i hc. T y, ng tr nn trm t, kh no, khng quan tm g n s nghip na... Cho d nh th, nhng k phn i ng trong gii khoa hc v gii tn gio quyn uy cm th s pht trin khoa hc, vn khng chu bung tha ng. Chng thu thp ti liu, lun ti trng, cui cng vo nm 1563 li ng ra ta n tn gio kt n ng phi chu t hnh! V sau v hong B ngh ngi th no m min ti cht cho ng, i
9

thnh n phi i lu y n Palextin. ng mt nm 1564 o Zante, lc mi 50 tui! Sut i Vesalius i tm chn l, hin thn tt c cho gii phu hc, y hc. ng u tranh bt khut vi m tn, tn gio, thn hc. Thnh tu khoa hc ca ng lm ng tr thnh ngi t nn mng cho gii phu hc hin i, dc nhiu ngi tn vinh l ng t ca gii phu hc hin i. Gio hi c th bc hi Vesalius nhng ngn tr khng ni tro lu thi i v nhn thc c th ca con ngi. Chn l khoa hc vn pht trin v pha trc cho d gp gian nan, gp ghnh, khc khuu. Sau khi ng cht nh khoa hc ngi Anh William Harvey (1578 - 1675) tip tc thm d, khm ph v cui cng trit lt thuyt ca Galen. Chn l khoa hc ginh c thng li cui cng.

10

Luis Pasteur (1822-1895) [/h2] Louis Pasteur sinh ngy 27/12/1882 Dole, mt vng ca Jura, Php. Khm ph ca ng cho rng hu ht cc bnh nhim trng l do nhng mm bnh, mang tn "l thuyt v mm bnh", l mt trong nhng khm ph quan trng nht trong lch s y hc. S nghip ca ng tr thnh nn mng cho ngnh vi sinh, v l ct mc nh du bc ngot ca y hc hin i. Tm tt nhng ng gp to ln ca Pasteur cho vi sinh v y hc: Th nht, ng u tranh i thay i thc hnh trong bnh vin gim thiu ly lan bnh do vi khun. Th hai, ng pht hin ra rng c th dng dng vi khun lm yu chng nga chng li dng vi khun c. Th ba, Pasteur thy rng bnh di ly nhim nh mt tc nhn rt nh khng nhn thy di knh hin vi, nh m ra th gii cc virus. Kt qu l ng trin khai c k thut tim vaccin cho ch chng bnh di v iu tr ngi b ch di cn. V th t, Pasteur pht trin phng php "tit trng kiu Pasteur", mt quy trnh dng sc nng tiu dit vi khun c hi trong cc loi thc phm d thiu thi m khng lm hng thc phm. S nghip ca Pasteur Mi khm ph trong s nghip ca Pasteur u l nhng mt xch ca mt chui khng tch ri bt u bng tnh bt i xng phn t v kt thc bng phng bnh di, theo con ng nghin cu trn men, tm, bnh ca ru v bia, v trng v vaccin. T tinh th hc ti phn t bt i xng Nm 1847 tui 26, Pasteur tin hnh cng trnh u tin v tnh bt i xng phn t, nu ln cng mt lc cc nguyn l ca tinh th hc, ha hc v quang hc. ng ra nh lut c bn: tnh bt i xng phn chia th gii hu c vi th gii v c. Ni mt cch khc, cc phn t bt i xng lun l sn phm ca sinh th sng. Cng trnh ca ng tr thnh c s cho mt ngnh khoa hc mi - ngnh ha hc lp th. Nghin cu s ln men v s t sinh Theo yu cu ca mt nh sn xut ru tn l Bigo min bc nc Php, Pasteur bt u nghin cu xem ti sao ru li b nhim nhng cht ngoi

11

mun trong qu trnh ln men. ng sm chng minh c rng mi giai on ca qu trnh ln men u lin quan vi s tn ti ca mt loi vi sinh vt c th hay con men - mt sinh vt m ngi ta c th nghin cu bng cch nui cy trong mt mi trng v trng thch hp. Nhn nh sng sut ny l c s ca ngnh vi sinh. Pasteur ging mt n quyt nh vo thuyt t sinh, hc thuyt tng tn ti trong 20 th k cho rng cuc sng c th t ny sinh t nhng cht liu hu c. ng cng pht trin l thuyt mm bnh. Cng thi gian ny, ng khm ph ra s tn ti ca s sng trong iu kin khng c oxy: "Ln men l hu qu ca s sng khng c khng kh". Khm ph v s sng ym kh m ra con ng nghin cu nhng mm bnh gy nhim trng huyt v bnh hoi th, cng vi nhiu bnh nhim trng khc. Nh Pasteur, ngi ta c th pht minh ra nhng k thut tiu dit vi khun v kim sot nhim. K thut "tit trng kiu Pasteur" Hong Napoleon III ngh Pasteur nghin cu nhng bnh nh hng n ru ang gy thit hi cho ngnh sn xut ru. Nm 1864, Pasteur ti khu vn nho Arbois nghin cu vn ny. ng chng minh rng bnh ca ru l do vi sinh vt gy ra, nhng vi sinh vt ny c th b tiu dit bng cch un nng ru n nhit 55oC trong vi pht. p dng cho bia v sa, cch x l ny, c t tn l "tit trng kiu Pasteur" nhanh chng thng dng trn khp th gii. Nghin cu bnh nhim trng ngi v ng vt Nm 1865, Pasteur bt u nghin cu nhng bnh ca tm ang lm ln bi ngnh tm t Php. ng tm ra tc nhn gy bnh v cch lan truyn nhng tc nhn ny - theo qui lut ly v di truyn - v cch ngn nga bnh. B sung thm nghin cu v s ln men, gi y ng c th khng nh mi bnh l do mt vi khun c trng gy ra v nhng vi khun ny l nhng yu t ngoi lai. Vi hiu bit ny, Pasteur c th t ra nhng qui tc c bn ca tit trng. Ngn nga c ly nhim, phng php tit trng ca ng cch mng ha ngnh ngoi khoa v sn khoa. T nm 1877-1887, Pasteur vn dng c s vi sinh hc vo cuc chin chng cc bnh nhim trng. ng tip tc tm ra ba vi khun gy bnh cho ngi: t cu, lin cu v ph cu.
12

iu tr v phng nga bnh di Louis Pasteur tm ra phng php lm yu cc vi sinh vt c l c s cho chng nga. ng pht trin cc vaccin chng bnh t g, bnh than v bnh ln ng du. Sau khi nm vng phng php chng nga, ng p dng khi nim ny vo bnh di. Ngy 6/7/1885, ln u tin Pasteur th phng php iu tr bnh di ca mnh cho ngi: b Joseph Meister c cu sng. Thnh lp Vin Pasteur Ngy 1/3/1886, Pasteur trnh by kt qu phng php iu tr bnh di ca ng trc Vin Hn lm Khoa hc Php v ku gi thnh lp mt trung tm vaccin di. ng o dn chng v cng ng quc t vn ng ti tr cho vic xy dng Vin Pasteur, mt vin nghin cu t u tin c Tng thng php Jules Gresvy cng nhn nm 1887 v c ngi k nhim ng l Sadi Carnot khnh thnh nm 1888. Theo mong c ca Pasteur, Vin c xy dng thnh mt c s iu tr bnh di, mt trung tm nghin cu cc bnh nhim trng v mt trung tm ging dy. Nh khoa hc 66 tui dnh trn 7 nm cui cng ca cuc i cho Vin nghin cu vn mang tn ng. Trong thi gian ny, Pasteur cng c hng nim vui ca danh ting v c tn vinh khp th gii bng nhng hun huy chng c uy tn. S nghip ca ng c tip tc v c m rng trn khp th gii nh lp lp hc tr. Con ngi ca t do v nghim ngt S nghip ca Pasteur khng phi n gin l php cng nhng khm ph ca ng. N cn tiu biu cho cuc cch mng phng php lun khoa hc. Pasteur t ln trn ht hai nguyn tc khng th bn ci ca nghin cu hin i: t do sng to nht thit phi i vi th nghim nghim ngt. ng dy cc hc tr ca mnh: "ng c a ra iu g m anh khng th chng minh bng thc nghim" Louis Pasteur l ngi theo ch ngha nhn vn, lun lun lm vic theo hng ci thin a v ca con ngi. ng l mt ngi t do cha bao gi
13

ngp nng khi nhn nhng vn m trong thi i ca ng ngi ta vn thng cho rng chng s tht bi. ng c bit coi trng vic ph bin kin thc v ng dng nghin cu. Trong cuc i ca mt nh khoa hc, l thuyt v phng php Pasteur c a vo thc tin vt xa khi bin gii ni Php. Nhn thc y tm quan trng quc t ca s nghip ng, cc hc tr ca Pasteur i khp th gii ti bt c ni no cn n s gip ca h. Nm 1881, Vin Pasteur ngoi nc Php u tin c thnh lp Si gn (nay l Thnh ph H Ch Minh, Vit Nam), m u cho mng li cc Vin Pasteur quc t. V ng lm thay i vnh vin th gii, t quc qu hng ng v c th gii lun coi ng l mt n nhn ca nhn loi. S tin b ca nhn loi "Ti cu khn cc bn dnh s quan tm cho nhng lnh a thing ling rt nhy cm c tn l cc phng th nghim. Mong sao nhng lnh a ny s nhiu hn v chng s c t im tr thnh nhng ngi n ca tng lai, ca thnh vng v sc khe. y l ni nhn loi s ln ln, vng mnh v hon thin. y, loi ngi s hc cch c c s pht trin v s hi ha c nhn trong nhng cng vic ca t nhin, trong khi cng vic ca chnh loi ngi li thng man r, cung tn v ph hoi" - Louis Pasteur

14

Alexander Fleming [/h2] - Nh bc hc pht minh ra Penicillin cu sng hng triu sinh mng

Alexander Fleming sinh ngy 6/8/1881 trong mt trang tri gn thnh ph Darvel nc Anh. Cha ng mt khi ng mi ln 7 tui, ngi anh trng cng cha khc m chm sc v cho A.Fleming i hc. Nm 13 tui Alexander c mt ngi anh khc l bc s Tom a n London hc tp v ng gn b sut i thnh ph ny. n London, Alexander hc trng Bch khoa l trng c hc ph thp. Nm 16 tui, Alexander tt c cc k thi v i lm hng tu thu America Line. Cng vic ng lm l th k, ng phi sao chp cc t liu bng tay, gi cc s sch k ton, cc chi tit h s hng ho v hnh khch. ng lm cng vic nhm chn ny sut 4 nm, khng h bit rng tng lai ca ng s tr thnh mt ngi ni ting trong mt lnh vc hon ton khc. Nm 1901, mt c hi bt ng n vi Alexander: mt ng ch mi qua i li di sn cho tt c cc anh em nh Fleming. Bc s Tom Fleming dng s tin ca mnh m mt phng khm v ng kh ng khch. Tom khuyn Alexander dng s tin mnh c theo hc ngnh y. Alexander rt thch tng ny v ng chn ngy cng vic nhm chn hng tu thu. Tuy nhin hc trng y rt kh bi Alexander 20 tui, nhiu hn phn ln cc sinh vin nm th nht, ng li ri trng ph thng t nm 13 tui. Alexander tm mt gio vin dy km vo cc bui chiu. Thng 7/1901 ng thi v tt c 16 mn hc, thng 10 nm ng c nhn vo Trng y Bnh vin St Mary. Khi chc ng khng th ngh c rng mnh s tr thnh mt trong cc nh khoa hc danh ting nht ca mi thi i. Mc ch theo hc ngnh y ca ng ch l b cng vic th k nhm chn, khng ng khi vo hc ng rt thch th vi ngh ny. ng hng say hc tp v ni ting trong m sinh vin v vic ot cc phn thng. Thng 7/1904 ng u k thi y th nht v theo hc chuyn ngnh bc s phu thut. Trong qu trnh hc tp, Alexander chng kin rt nhiu bnh
15

nhn cht v b vi trng xm nhp c th m khng mt bc s no c th nh lui c chng. A.Fleming may mn c hc gio s Almroth Wright l ngi i tin phong trong vic nghin cu chng li cc vi trng gy bnh. Vi trng c quan st v ghi chp t th k 17. Nm 1870 nh bc hc ngi Php - Luis Pasteur xut tim mt vac-xin lm cc vi khun b yu i, t thc y c ch bo v t nhin ca c th, chng li bnh tt. Almroth Wright c v nhit thnh cho hc thuyt ny, trong cc bui ln ging ng ng tuyn truyn rt thuyt phc tng ny khin A.Fleming b thuyt phc v c nh tr thnh mt nh vi khun hc. Nm 1906 Fleming tt nghip trng y v c nhn lm tr gio trong khoa ca Almroth Wright. A.Fleming thch ng nhanh chng vi cng vic, ng cng nh nhng ngi khc trong khoa b thu ht vo vic nghin cu tim vac-xin lm c g cho h thng bo v ca thn th? Ci m chng ta gi l h thng min nhim l g? Ci g chnh xc xy ra khi mt vac-xin c tim vo? Thn th phn ng nh th no? v.v H lm rt nhiu th nghim v c c mt s thnh cng. Nm 1908 Alexander u k thi tip theo t hng u v c thng huy chng vng. n thng 6/1909 ng u tip k thi chuyn khoa gii phu. L ra ng c th i lm cng vic ca mt bc s phu thut nhng ng vn quyt nh li khoa vi trng v ng nhanh chng tr thnh mt bc s danh ting khoa. Nm 1914, th chin th nht bng n, A.Fleming c huy ng n mt bnh vin Php phc v vic tim vac-xin phng thng hn cho qun nhn chin trng, cng vic nghin cu ca ng b chng li mt thi gian. Th chin kt thc, ng li quay v khoa tim chng bnh vin St Mary. ng li mit mi lm cc th nghim v n nm 1921 ng khm ph ra cht kh trng t nhin. Sau nhiu thc nghim lm i lm li, A.Fleming nhn thy thn th ngi c mt cht t bo v, l tuyn bo v ni b u tin ca thn th, c kh nng ngn chn cc vi khun thng thng, nu cc vi khun vt qua tuyn ny th mi gy nguy him cho con ngi. ng t tn cho cht ny l Lysozyme. Khm ph ny rt quan trng a ng n thnh cng tip theo. Mt bui sng thng 9 nm 1928, nh thng l Alexander Fleming n
16

phng th nghim, ng cht chm ch ti mt a cy vi khun cu chm t nhiu tun trc. ng nhn k chic a v thy gn bn mp a c mt mng meo (nm mc) nh ni bng pht trin. Trong a l cc tp on vi khun m h cy vo t trc, bn cnh mng meo , l thay khng c vi khun no c. Alexander rt t m: ci g git cht cc vi khun cu chm? ng lp tc th li mt ln na, ng t cht meo ln mt a mi v cy cc khun cu chm st cnh n. Kt qu tht ng kinh ngc: cht dch meo ca ng c th ngn chn mt s vi khun nguy him nht khng cho chng pht trin. Sau mt s th nghim ng nhn thy cht dch meo khng lm hi n thn th - cc thc bo vn bn rn lm vic. Ngay c khi cht dch c tim vo mt con chut v mt con th vn khng c nhng hu qu. Ngay c khi c pha rt long n vn dit c cc vi khun. Cht mi pht hin ra ny, ng t tn cho n l Penicillin. Tuy nhin lc y ng v cc cng s khng th chit xut c Penicillin tinh ch n m phi n 11 nm sau, 2 nh khoa hc l Florey v Chain ca i hc Oxford mi lm c iu ny, h bin Penicillin thnh thuc tin cu sng hng triu sinh mng. Thng 8/1942 ti bnh vin St Mary, Alexander Fleming dng Penicillin ca nhm Oxford tim cho bnh nhn Harry Lambert b vim mng no - mt bnh m thi by gi v phng cu cha. Harry Lambert khi bnh sau mt thng iu tr. T tn tui Alexander Fleming ni ting khp th gii v ni ting mi thi i. Nhiu bc s cho rng Penicillin l tin b y hc ln nht m th gii bit t trc n gi. Trc nhng nm 1940, cc bnh vin y nhng ngi mc cc bnh nhim khun v phn nhiu b cht. Nh c Penicillin nhng nhim khun thng thng b y li. Nhiu loi Penicillin by gi c sn xut, c cu trc mt cch chuyn bit cho cc bnh nhim khun ring bit v c ung cng nh tim. C th ni Penicillin lm thay i th gii.

17

CHRISTIANE NSSLEIN-VOLHARD [/h2]

NH KHOA HC LN CA TH K XX Nhng thnh tu khoa hc ngy cng vn ti nhng chn tri mi, mang li s bin i su sc trong tt c cc lnh vc ca i sng x hi loi ngi. Theo d on ca nhiu nh khoa hc, th k XXI s l th k ca sinh hc vi nhiu cng ngh khc nhau v ch yu tp trung vo 4 lnh vc chnh l cng ngh gen, cng ngh t bo, cng ngh vi sinh v cng ngh Enzym. Mt trong nhng nh khoa hc ln c nhiu ng gp trong lnh vc ny v c nhn Gii thng Nobel v sinh l hc v y hc, l GS-TS Christiane Nsslein-Volhard. GS-TS Christiane Nsslein-Volhard sinh ngy 20/10/1942 ti Magdeburg (c), l con th hai trong mt gia nh ngh s c 5 ngi con. Khi cn nh, Christiane Nsslein rt ch n cc s vt xung quanh, c nhiu tng, d nh trong nhiu lnh vc v thng tm hiu nhng ch ny thng qua vic c sch. Christiane Nsslein rt thch cy ci, yu ng vt v m c tr thnh nh sinh vt hc t khi 12 tui. Hi cn i hc, do khng ly g lm chm ch lm nn Christiane Nsslein ch tt nghip ph thng trung hc vi mc trung bnh; thm ch sut na cn khng tr ni bi thi ting Anh. Trong phiu thnh tch hc tp ca Christiane Nsslein c on nh sau: Mc d ti nng ca hc sinh c th hin tng i u trong cc lnh vc hc, nhng thnh tch th khc nhau tu vo s quan tm. Hc sinh ny t ra rt li nhc vi nhng mn khng quan tm, cn i vi nhng mn yu thch, hc sinh ny th hin vt xa nhng yu cu ca mc ch mt trng hc bnh thng. Nhng phiu thnh tch hc tp cng cng nhn: Christiane Nsslein l hc sinh c nng khiu vt mc trung bnh, c c phn on, suy xt tt, c nng lc trong cng vic nghin cu khoa hc c lp. trng, Christiane Nsslein rt thch cc mn vn hc c, ton hc v sinh vt hc. Gi sinh vt hc
18

gip Christiane Nsslein hiu bit v rt nhiu ch ng i nh: S di truyn, tin ho v hnh vi ca ng vt. Vo l tt nghip trng ph thng, Christiane Nsslein c c bi vit ca mnh v Ngn ng ng vt (Sprache bei Tieren). Nm 1962, sau khi tt nghip trung hc, Christiane Nsslein quyt nh s tr thnh mt nh nghin cu v sinh vt. Nhng sau nhanh chng thay i nh ny v quyt nh hc v y khoa, v cho rng b mn ny rt cn thit cho loi ngi. khng nh xem mnh c th gn b vi ngnh y hay khng, Christiane Nsslein theo kho hc lm y t mt thng trong bnh vin. Mt thng ny gip Christiane Nsslein khng nh mnh s khng th theo ngh y. Do vy, Christiane Nsslein quay tr li vi nim am m sinh vt hc v quyt nh hc ti Trng i hc Tng hp Johann-Wolfgang-Goethe, Frankfurt (1962-1964). Mi u, Christiane Nsslein rt tht vng v Trng v nhng gi hc tr nn v cng bun chn. Christiane Nsslein lun c cm ngh l mnh bit nhiu nhng iu hay hn th v ch thch mi mn thc vt hc. Vo ma h nm 1964, mt chng trnh ging dy v ho sinh duy nht thi c m ra ti Trng i hc Tng hp Eberhard-Karls, thnh ph Tbingen, v Christiane Nsslein quyt nh nhanh chng theo hc ti , li gia nh v bn b pha sau. Christiane Nsslein khng tht s thch th lm v chng trnh ging dy ho sinh v ni qu nhiu v ho hc hu c v qu t v sinh vt hc, nhng vn cho y l mt vic ng lm v kho hc ny o to rt chc chn v cc b mn c bn c a thch nh ho hc, vt l vi nhit ng lc hc v ho hc lp th. Vo nm cui cng, nhng b mn v vi trng hc, di truyn hc tht s cun ht Christiane Nsslein. Christiane Nsslein c c hi tham gia cc hi ngh chuyn v nghe cc bi ging ca cc nh khoa hc n t Max-Planck, Gerhard Schramm, Alfred Gierer, Friedrich Bonhoeffer, Heinz Schaller... Qua Christiane Nsslein c bit n nhng vn rt mi nh s ti to ADN, s tng hp m sinh hc. Nm 1969, Christiane Nsslein nhn vn bng ho sinh ca Trng i hc Tng hp Eberhard-Karls. Thy Heinz Schaller, ngi hng dn Christiane Nsslein lm vn bng tt nghip li tip tc hng dn Christiane Nsslein lm vic trong phng th nghim. Thy Heinz l mt nh ho hc, nh th nghim tuyt vi, dy cho B v nh lng, hiu sut, tnh trn vn ca phn ng. Lun n u tin ca Christiane Nsslein v s so snh cc chui ADN ca cc giai on ngn vi s lai ging ARN-ADN b b gia chng sau khi nhn thy vic ny lin quan ch yu n vic la chn cc phng php k thut. Cui cng Christiane Nsslein a ra mt phng php mi cho vic tinh ch ARN sch din rng v hp tc
19

cng vi mt sinh vin khc, Bertold Heyden, tch nhng v tr lin kt ARN v fd Phage ra c th hiu c thm v cu trc ca cht hot ho. Mc d l mt nh sinh vt hc phn t c kinh nghim, Christiane Nsslein cng bt u cm thy bun t vi n ny, nhng cng l thi im kt thc ca lun vn tin s sinh vt hc. Nm 1972, sau khi c nhng bi bo ca cc nh khoa hc Garen v Gehring v cc cuc th nghim gii cu s t bin gen ca ngi m, Christiane Nsslein quyt nh nghin cu v nhng t bin lm nh hng n lng thng tin ca t bo trng. Nm 1984, Christiane Nsslein quan tm n vic phn tch v di truyn trong s pht trin ct sng tm hiu thm cc vn v ct sng, trong c ct sng ca con ngi. Christiane Nsslein cng vi nhm nghin cu ca mnh lm th nghim vi c v a ra nhng bin php gy ging v nui c an ton, hiu qu cao. Nm 1995, tp bn tho nhng pht minh ca Christiane Nsslein v ng nghip v 1.200 s t bin ca c c xut bn nh nhng ti liu khoa hc gi tr. Trong phng th nghim, Christiane Nsslein vn tip tc nghin cu v cc c cu phn t ca phi thai rui gim, cng nh tip tc khm ph loi c nh hnh mu cho vic nghin cu nhng c im c th ca xng sng. Christiane Nsslein hy vng s kt hp ca nhiu nghin cu v h thng trong mt phng th nghim c th cung cp c s cho vic hiu bit rng hn v s pht trin phc tp ca i sng ng vt v con ngi. L mt nh khoa hc say m nghin cu, khm ph, lm vic tn tu, khng bit mt mi, B lun l tm gng cho ng nghip noi theo. V kh nng nghip v khoa hc ca B phn no c th hin thng qua nhng chc v c b nhim: Nm 1969-1974, B lm gim st vin lun n; nm 1978-1980, l trng nhm nghin cu ti phng th nghim sinh vt phn t chu u (EMBL), Heidelberg; nm 1981-1985 l trng nhm nghin cu ti Phng th nghim Friedrich-Miescher ti Tbingen; nm 1985, B c b nhim lm gim c chi nhnh c lp Trng i hc MaxPlanck, Tbingen, v tr m n nay B vn ang gi. B cng l ging vin ca Trng y Harvard (1988); gio s danh d ca Trng i hc Tng hp Tbingen; ging vin Trng Tng hp Yale (1989). Vi nhng thnh tch v cng hin trong khoa hc, B nhn c nhiu hc bng v gii thng: Hc bng sau tin s (EMBO fellowship) ti phng th nghim ca GS-TS Walter Gehring (1975-1976); hc bng sau tin s (DFG fellowship) ti phng th nghim ca GS-TS Klaus Sander, Trng i hc Tng hp Freiburg; Huy chng Rosenstiel, Trng i hc Tng hp Brandeis; gii thng Mattia, Trng i hc Roche, New Jersey (1990); gii thng
20

Nghin cu y hc New York (1991); Huy chng Ott Warburg cho nhng nghin cu trong lnh vc sinh ho (1992); Huy chng ca Lin on cc T chc Sinh ho Chu u (1993) v nhiu gii thng khc. c bit, nm 1995 B c trao tng gii thng Nobel cho nhng khm ph v di truyn trong giai on pht trin ban u ca phi thai cng vi hai nh khoa hc khc l Eric Wieschaus v Edward Lewis. Edward tht s l mt trong nhng ngi tin phong trong lnh vc di truyn hc tin trin. Cn Eric l ngi bn thn v l ngi cng tc c lc ca B. B cng vi hai ng tin hnh nghin cu v s pht trin ca rui gim Drosophila b nh v hon ton v hi. Con vt ny tht s c ch trong vic nghin cu, h m ra nhng b mt su xa nht v s pht trin t t bo trng ring l tr thnh mt sinh vt sng phc tp vi v p v s hi ho tuyt vi. B bt u vic nghin cu ch vi mong mun hiu bit v ngun gc v s pht trin ca hnh mu trong thi k pht sinh phi. B khng ngh rng nghin cu ny li thnh cng n th v nhng pht minh, tm ti ca B li thch hp vi y hc. Nhng nguyn tc c bn ca B c c t nghin cu rui gim cng c th p dng c vi nhng ng vt c xng sng, trong c c con ngi. Nhng pht minh, cng hin to ln ca B tht s mang li li ch thit thc, phc v cho khoa hc ni chung v con ngi ni ring. B tht xng ng l mt ngi ph n ng knh phc, mt nh khoa hc ln ca th k XX.

21

Hippocrate (460 - 375 TCN) ngi sng lp ra ngnh Y khoa[/h3] 1/ Tiu s:[/b]

Hippocrate ------- Chm ngn Hippocrate ------ Bi hc

Thy thuc Hy Lp, ngi sng lp ra ngnh Y. ng sinh ra o Cos, mt hn o nm bin Ege, gn Rhodes. ng hc ngh y t ngi cha, vn l mt thy thuc, n Athnes nghin cu, nhn Gorgias lm thy cho phng php ngy bin. ng gii c hai mn Trit l v Y khoa. Nhng ng tip tuc ngnh y v gi ngnh trit l suy lun cho chnh xc. ng du lch rt nhiu, qua lun bin gii Hy Lp. ng tr li o Cos hnh ngh, ging dy v vit sch. Trng phi Hyppocrate, hay trng phi Cos hnh thnh xung quanh ng ng vai tr cc k quan trng trong vic tch y hc ra khi nhng suy lun m tn v Trit hc a y hc thnh phm tr khoa hc chnh xc da trn quan st khch quan v lp lun suy din cht ch ng cu nhng thnh ph Athnes, Abdre v Illyrie qua s tn ph gh gm ca bnh dch hch bng cch t la tht ln cho ta ra nhng cht c

22

mi thm nn ng c chnh ph Athnes thng bng cch cho ng v dn Athnes va c nui sut i Prytane ng sng nhng nm cui cng Thessalie. ng ci cch ngnh Y: xa b d oan v ba php. L lun ca ng da trn s quan st v nghin cu trn ngi bnh, ch n ch n ung ca ngi bnh, khc vi trng phi Cnidius l ch ch tm n bnh l m qun bnh nhn. mile Littr, bc s y khoa, thnh lp bo Tun san Y hc nm 1828 v nm 1837 thm mt t bo Y hc "Exprience" v mt t in Y hc. ng dch nhng b sch ca Hippocrate thnh 10 cun. Nm 1858 ng c mi vo Hn Lm vin Y khoa Php . [h3]Li th Hippocrate[/h3] Ti xin th trc Apollon thn cha bnh, trc Esculade thn y hc, trc thn Hygie v Panace, v trc s chng gim ca tt c cc nam n thin thn, l ti s em ht sc lc v kh nng lm trn li th v li cam kt sau y: Ti s coi cc thy hc ca ti ngang hng vi cc bc thn sinh ra ti. Ti s chia s vi cc v ca ci ca ti, v khi cn ti s p ng nhng nhu cu ca cc v . Ti s coi con ca thy nh anh em rut tht ca ti, v nu h mun hc ngh y th ti s dy cho h khng ly tin cng m cng khng giu ngh. Ti s truyn t cho h nhng nguyn l, nhng bi hc truyn ming v tt c vn hiu bit ca ti cho cc con ti, cc con ca cc thy dy ti v cho tt c cc mn cng gn b bi mt li cam kt v mt li th ng vi Y lut m khng truyn cho mt ai khc. Ti s ch dn mi ch c li cho ngi bnh ty theo kh nng v s phn on ca ti, ti s trnh mi iu xu v bt cng. Ti s khng trao thuc c cho bt k ai, k c khi h yu cu v cng khng t mnh gi cho h; cng nh vy, ti cng s khng trao cho bt c ngi ph n no nhng thuc gy sy thai. Ti sut i hnh ngh trong s v t v thn thit. Ti s khng thc hin nhng phu thut m bng quang m dnh cng vic cho nhng ngi chuyn.
23

D vo bt c nh no, ti cng ch v li ch ca ngi bnh, trnh mi hnh vi xu xa, c v i bi nht l trnh cm d ph n v thiu nin t do hay n l. D ti c nhn hoc nghe thy g trong x hi, trong v c ngoi lc hnh ngh ca ti, ti s xin im lng trc nhng iu khng bao gi cn l ra v coi s kn o trong trng hp nh mt ngha v. Nu ti lm trn li th ny v khng c g vi phm ti s c hng mt cuc sng sung sng v s c hnh ngh trong s qu trng mi mi ca mi ngi. Nu ti vi phm li th ny hay ti t phn bi, th ti s phi chu mt s phn kh s ngc li

24

Claude Bernard (1813-1878) Nh Sinh l hc ni ting. [/h3] Khm ph chc v to ng glycogen ca gan . Nghin cu cc diu t (enzyme) trong dch tiu ha, gan, thn kinh h, mu v chc nng ca n trong s h hp.. . Hi vin Hn Lm vin Khoa hc v c gii thng ba ln c, hi vin vin Hn lm Y khoa v Vin Hn lm Php.

Claude Bernard (1813-1878)

Vin bo tng Claude Bernard

Claude sinh ra ni y

25

Bn tho vit tay Sinh ti Saint-Julien (Lyonnais), ngy 12 thng 7 nm 1813. 1843: Tin s Y khoa. Lun n v dch v. 1853 Tin s Khoa hc T nhin. 1854 c c c v Hm Lm Vin Khoa hc. 1855 Gio s Sinh l hc i cng ti trng i hc Khoa hc. Gio s Sinh l hc Thc nghim ti trng Collge de France 1868: Gio s Sinh l hc i cng ti Musum (Bo tng t nhin hc) 1961: Hi vin Hn lm vic Y khoa 1968: c c v Hn lm vin ngy 7 thng 5 1868 th ch Jean-Pierre Flourens, gh 29. Ch tch c quan Socit de Biologie. 1869: thng ngh s . 1877: bi ging cui cng 1878: Mt ti Paris ngy 10 thng 2 ti s 40 , Rue des coles
26

ng vit nhiu bi v Khoa hc v Y khoa v cng tc vi bo Revue des Deux Mondes m tang quc gia, do nh nc ti tr c hnh ngy 16/02/1878 ti ngha trang Pre Lachaise

*** Nm 1834, lc by gi Claude Bernard ch mi 21 tui, ng n Paris v sng bng ngh vit vn v lm dc t cho mt tim thuc ty. ng vit bn kch vui Rose du Rhne ri bi kch Arthur de Bretagne. Nh vn kim ph bnh gia Saint-Marc Girardin khuyn ng nn va vit vn va hc ln kim ly mt ngh. Vy l ng chn ngnh Y. Lc u ng khng hc xut sc lm, nhng cng c u v ni tr (hng 26/29). Sau khi rt Thc s, ng vo lm iu ch vin phng th nghim trng Collde de France vi s hng dn ca F. Magendie (1783-1855), nh Sinh l hc ni ting thi . ng bt u am m mn Sinh l hc Thc nghim. Sau khi Magendie mt, ng th ch ca Magendie. V t ng tr nn xut sc, c hng mi vinh d, nhng gia nh ng khng hnh phc.

27

Elizabeth Blackwell (1821-1910), n bc s u tin Bc M. [/h3]

Elizabeth Blackwell, 38 tui. N b tc de Charnacee v bng bt ch, (Glasgow University) Ngy 3 thng 2 nm nay l sinh nht th 184 ca Elizabeth Blackwell (1821-1910), n bc s u tin Bc M. Sinh nm 1821 Bristol, Anh quc, Elizabeth Blackwell theo cha v gia nh di c sang Hoa k u tin Jersey City, sau dn v Cincinnati, bang Ohio. ng Samuel Blackwell, thn ph ca b mt sm. Elizabeth cng hai ngi ch gip b m m trng t dy hc. Mt ngi bn trc khi mt c than vi Elizabeth Blackwell l c ta c l khng cht nu c mt n bc s c ta c th i khm bnh. Lng m o v thc trch nhim khin Elizabeth Blackwell ngh n vic theo hc y khoa v tr thnh bc s. T Cincinnati, Elizabeth i xung Henderson, Kentucky v sau North Carolina v South Carolina dy hc, va dnh tin, va chun b vo hc mt trng y khoa. Ti Charleston, South Carolina, b tr nh bc s Samuel H. Dickinson trong mt nm hc d b y khoa vi ng ng thi hc thm hai c ng cn thit cho ngnh y: La tinh v Hy lp. Tt c cc iu u rt cn c thu nhn vo mt trng y khoa thi by gi. Vo u nm 1847, Elizabeth gi n xin theo hc n cc trng y khoa ni ting. Tt c u t chi khng thu nhn b vo hc. Tt c u c chung li t chi "cha c trng no thu nhn ph n vo hc y khoa, v lc ny (1847) l cha phi lc". C ngi cn ngh l b nn qua u chu v ci dng nam trang, may ra s c thu nhn. B gi n n 12 trng y khoa t ting tm hn, v ch c mi mt trng Geneva Medical
28

College [1] thnh ph Geneva, New York, thu nhn b. Tht ra khi nh trng nhn c n xin theo hc ca b, h khng mun thu nhn mt ph n, nhng thy kh t chi mt sinh vin qu d tiu chun c thu nhn. Nh trng a vn cho sinh vin xt v ton th sinh vin ng thu nhn v h ng l mt tr a. Ngy 6 thng 11 nm 1847, nhiu tun sau khi kha hc bt u, Elizabeth Blackwell n trng, vo hc trc s ngc nhin ca cc sinh vin v s ng ngng ca ban ging hun.

Th b Blackwell vit cho Bs Lee Nhng nhng ngy thng u khng phi d. Sinh vin cng lp cng nh ngi dn thnh ph Geneva khng chp nhn b: h cho b hoc l in, hoc l khng c lun l. C nhiu ngi l n ging ng ch ct xem mt b. Ngay c v gio s din ging khuyn b khng nn d mt lp hc c trnh din v sinh l. Nhng b vn theo hc mt cch ng n, vi thi ha nh m rt nghim trang. Dn d bn cng lp m ra n phc tr thng minh v s kin tr ca b, v dn thnh ph bt u thn thin vi b. Chng trnh hc Geneva Medical College gm hai kha nghe ging, mi kha 16 tun, mt k thc tp sinh vin vit lun n v k thi vn p ra trng. Trong ma xun v ma h gia hai kha ging hun, Elizabeth thc tp bnh x Blockley Almshouse, thnh ph Philadelphia. Ti y b theo di cc cuc chn bnh, quan st bnh nhn v theo hc cc y s ni tr. Phn ln bnh nhn n bnh x Blockley thuc giai cp ngho nht thnh ph, v nhiu di dn i nh lan, thng mc bnh typhus (st do chy rn truyn). Sau thi k thc tp, b trnh lun n

29

v "typhus" v lun n hi ng khoa khen thng v c vinh d chn ng trong bo Buffalo Medical Journal. Ngy 23 thng 1 nm 1949 b ra trng. Hm l trao bng cp nh th Presbyterian Geneva, hn mt na ngi i d l ph n. Tng nhm bn sinh vin c gi ln nhn bng, ring Elizabeth Blackwell l ngi cui cng v b c gi ln mt mnh. Ngi ph n u tin lnh bng bc s y khoa Bc M cn lnh thm mt danh d na: b u lp. Charles Lee, khoa trng trng Geneva Medical College, nhc nh n s kin bt h ca ngy l pht bng v by t lng ngng m ca ng i vi v n bc s u tin Bc M. B mun tr thnh bc s gii phu nn sau khi tt nghip, b sang Php, thc tp ti bnh vin La maternit Paris, ni o to cc c m ca Php. B ghi nhn l phng php cha cc bnh ca ph n v tr con cng cch bnh vin rt xut sc. Cc bc s Php mun theo di bnh nhn cht ch khng lm ln khi chn on bnh. H dng ng nghe (stethescope trong khi chn bnh. Thong thi gian La maternit, b b nhim c v b m mt mt (1850) thnh ra b khng th tip tc hc thm v gii phu. Sau b qua Anh quc, thc tp ti bnh vin St. Bartholomew Lun n. Trong dp ny b lm quen vi b Florence Nightingale [2], v hai ngi tr thnh thn thit vi nhau. Nm 1851 b ri Anh, tr v New York. Ngay trong thi k , b khng th xin c vic lm trong mt bnh vin ch v b l ph n. B dng thi gi vit bi ng trn cc tp ch y khoa v i ni chuyn cc ni v y khoa phng nga: hng dn ngi nghe v s cn thit ca dinh dng v ca v sinh phng nga bnh tt. Sau mt bui ni chuyn c nhiu ph n theo o Quaker mun b cha bnh cho h. B dn dn ni ting v n nm 1853 b m mt trm y t dnh cho ph n ngho. Em ca b, b Emily cng hc xong y khoa n ph vi b v n nm 1857, trm y t tr thnh bnh x dnh cho ph n v tr em New York (New York Infirmary for Women and Children) c ging nm cho bnh li iu tr v phng gii phu. Bc s Emily Blackwell, em b vn tip tc lm trong bnh x v c Marie Zakrzewska mt ngi Ba lan nh c ti Hoa k v c Elizabeth Blackwell khuyn khch hc ra bc s.. Bnh x ca b ngy nay l New York University Downtown Hospital (Bnh vin ca i hc New York di ph). u nm 1859, Elizabeth tr qua Anh quc din thuyt. B l ph n
30

u tin c ghi danh vo Danh mc Y khoa Anh quc. Nhng bui din thuyt ca b thc y nhiu ph n Anh ghi tn theo hc y khoa. Trong cuc phn tranh Nam Bc Hoa K, hai ch em Blackwell gip sng lp Hip hi Trung ng Ph n Cu tr (Women's Central Association of Relief), tuyn chn v o to n y t v hng dn cng hot ng cho y ban Y t Hoa K United States Sanitary Commission). Song song vi cc vic trn cng vic trng nom v khuch trng bnh x, Elizabeth Blackwell thit k v xy dng mt trng y khoa dnh cho ph n. Nm 1868, b hon thnh gic m v thnh lp trng Womens Medical College, hot ng chung vi bnh x New York Infirmary. Chng trnh hc ca trng rt cht ch v tin b : sinh vin mun theo hc phi qua mt k thi tuyn, thi gian hc l ba nm, sinh vin theo hc c nhiu c hi thc tp bnh x. Trng c mt hi ng kho th c lp vi ban ging hun v gm nhiu bc s danh ting. Ngy khai ging, trng c 15 sinh vin v mt ban ging hun 9 ngi. Elizabeth Blackwell ph trch mn V sinh, bc s Emily, ph trch dy sn khoa v bnh ph n. Nm sau, b giao trng cho bc s Emily Blackwell trng nom v b sang Anh quc. Trng tip tc hot ng c 31 nm. Sang Anh quc, Elizabeth Blackwell gip t chc Hi Y t Quc gia (National Health Society) v b thnh lp Trng Y khoa dnh cho ph n Lun n (London School of Medicine for Women). Nm 1875 b c b nhim lm gio s sn khoa Trng Y khoa Nhi ng Lun n. Trng do b Elizabeth Garrett thnh lp. B gi chc v cho n nm 1907, khi b b t cu thang v khng hi phc sc khe c. B mt ngy 31 thng 5, nm 1910 ti Hastings, Sussex. B qua i vi thng trc b bn Florence Nightingale. Ghi ch: [1] Geneva Medical College - Trng ta lc trong thnh ph Geneva, nm bn h Seneca, min Ty tiu bang New York. Nm 1847 trng c mt ban ging hun ton thi by gio s v 150 sinh vin hc trong mt khu nh mi xy xong. Gi trng mang tn l trng Cao ng Hobart v William Smith (Hobart and William Smith Colleges). [2] Florence Nightingale (2 thng 5 nm 1820 - 13 thng 8 nm 1910) - Ph n Anh, c nhc nh n nh l ngi tin phong trong vic s dng y khoa phng nga ngn chn nhng thng tn c th c th nga c.
31

B pht trin ngnh y t v canh tn cc bin php v sinh trong cc bnh vin. B cn mt ng gp ht sc quan trng trong vic kho cu. p dng ton hc, b xng vic thu thp, sp xp theo biu, gii thch v trnh by bng th cc d kin thng k. B l mt c hc vn cao so vi ph n ng thi vi b. B thng tho ting , ting la tinh, ting Hy lp, v rt rnh lch s cng nh ton hc.

32

Dr Paul Broca (1824-1880) ngi u tin khm ph trung khu ting ni[/h4]

No b ca bnh nhn

Nh Gii phu thut v Nhn loi hc sinh ti Sainte-Foy-la-grande nc Php. T lc 17 tui ng thc hin nhng phu tch u tin (m x v phn tch). V chng ng tr thnh th k ca ca Hi Gii phu. L nh Thn kinh hc v l nh nghin cu Khoa hc ng vit hn 500 bi gii thiu, tt c u c cht lng thm vo cho bn chuyn kho c in 900 trang ni v ch phnh mch (ni mch mu b gin n). Tnh t m ca ng lm ng thch nhiu lnh vc khc nhau. Th d ng th nghim v mn thi min trong mt lot nhng ca gii phu. Cng chnh ng gp s dng knh hin vi vo vic chn on bnh ung th mc d b s chng i kh mnh m. Nhng s ng gp quan trng nht ca ng d nhin l s nh v tr chc nng ca nhng np cun ca no. Nm 1862 nhn bui hp ng ghi nh, ng chng minh rng bnh nhn u tin ca ng au bnh aphmie (s ri lon m sau Armand Trousseau,
33

1801-1867 i tn l aphasie ) l ngi b thng tn no c nh v. T vic gii thiu v c b tc bng nhng quan st sau , ng l ngi u tin kt lun nguyn np gp no bn cu no bn tri l c trch nhim v cn thit cho ngn ng cu m. David Ferrin (1843-1928) t tn vng ny l "Aire de Broca" (khu Broca, trung tm vn ng ting ni.

Broca cng c nh hng ln trong lnh vc Nhn loi l hc Php. Charles Darwin (1809 - 1882) v Tc Phm Ngun Gc ca cc Chng

Loi 1809 l nm cho i ca cc danh nhn trn th gii nh Abraham Lincoln, v nhn gii phng n l, Charles Darwin, nh sinh vt hc lng danh, William Gladstone, Th Tng ca nc Anh, Felix Mendelssohn, nhc s ti hoa, cc thi nhn nh Edgar Allen Poe, Elizabeth Bannett Browning, Alfred Tennyson. Trong s cc danh nhn k trn v trong s hng triu ngi ra i trong th k 19, ngoi tr Karl Marx, Charles Darwin lm thay i cc khuynh hng t tng ca Nhn Loi, to nn mt hng nhn mi. Cun sch V Ngun Gc ca cc Chng Loi do Cch Chn La T Nhin (On the Origin of Species by Means of Natural Selection) ca Charles Darwin l mt khc quanh ca nn Khoa Hc mi, to nn mt l thuyt gy chn ng cho ti thi gian gn y, nh hng su m khng ch vo phm vi suy ngh khoa hc m cn ti cc a ht Trit Hc, Tn Gio v cc ngnh t tng khc. Ngy nay, cc nguyn tc cn bn ca l thuyt Darwin hu nh c ton th gii khoa hc chp nhn nhng khi u, l thuyt ny gy nn sng gi trong gn mt th k. Khi u vo nm 1860 l v tranh lun ti thnh ph Oxford, vi rt nhiu cuc tranh ci khc ri ti nm 1925 l v kin

34

con kh (Monkey trial) ti tiu bang Tennessee, Hoa K, v cc tranh lun ch ngui dn qua thi gian.

1/ V kin Con Kh. [/b]

Vo nm 1925, tiu bang Tennessee ca Hoa K thng qua o Lut Butler (the Butler Act) cm on vic ging dy Thuyt Tin Ha ti cc trng hc trong tiu bang. Cc chng i din ra v mt v kin c a ra trc Cng L. B li ra trc Ta l ng John T. Scopes, 24 tui, gio s Khoa Hc v ng bu ca i banh bu dc. ng Scopes th nhn rng mnh vi phm lut do ging dy l thuyt ca Charles Darwin. V vy vo thng 7 nm xy ra v kin Scopes con kh (Scopes Monkey Trial) m cc nh s hc v Lut Php coi y l v n ca th k. V n ny l tiu ln nht trn ton quc Hoa K, ch ng mi loi thng tin, cc bo ch, cc h thng truyn thanh, lm sng t cc l l lin quan ti Hin Php Hoa K, tng t nh vn ngn cch Nh Th v Quc Gia (separation of church and state), nh nn t do hc vn (academic freedom) cng nh vic din t Tu Chnh n Th Nht (the First Amendment). Nhng chnh cc nhn vt trong v tranh ci khin cho v n tr nn mt mn kch. Lut s bn b l ng Clarence Darrow, i u vi mt nhn vt tng ba ln lm ng vin Tng Thng v cng l mt tn Thin Cha Gio thun thnh, y cng l nh hng bin danh ting William Jennings Bryan. Sau khi quan ta ngn cn vic a ra nhn chng l cc chuyn gia khoa hc, lut s Darrow ku gi cng t vin Bryan ng lm chuyn gia v Thnh Kinh. Trong sc nng bc ca thng 7, ng Darrow khng ngng t cc cu hi v Thnh Kinh khin cho cui cng ng Bryan phi th nhn rng s sng to ra con ngi c th cn ti hng triu nm m khng phi ch trong 6 ngy, theo nh Sch Sng Th (Genesis). Nh vy nhiu ngi tin rng lut s bn b thng v vang v l thuyt Tin Ha. Chin thut ca bn b l t vn bt hp hin ca o Lut Butler, cn bn nguyn truy t ng Scopes vi phm lut. Cui cng bi thm on kt lun rng ng Scopes phm ti (guilty), y chnh l iu bn b mong mun! Bn n phm ti ny c chng n ln Ta trn, l ni s tiu hy
35

o Lut Butler chng Thuyt Tin Ha. Tuy nhin vic chng n ch c xt x vo nm 1967 trong khi cc hi ng gio dc ca vi tiu bang Hoa K b thm khng cp ti Thuyt Tin Ha trong cc cu hi thi trc nghim khi m vic ging dy l thuyt ny cn trong vng tranh ci.

2/ Thi k i hc v i kho st ca Charles Darwin. [/b]

Charles Robert Darwin l chu ca hai ngi ng danh ting v giu c sng trong thi i Victoria ca nc Anh. ng ni Eramus Darwin l mt v thy thuc v nh t tng phng khong, cn ng ngoi Josiah Wedgwood l nh sng lp l gm Wedgwood v cng l mt nhn vt hng u trong cuc Cch Mng K Ngh ti nc Anh. Cha ca Charles Darwin l ng Robert Darwin, mt bc s ti gii cn m l b Susannah Wedgwood. Charles Darwin cho i vo ngy 12 thng 2 nm 1809 trong gia nh c ngi anh Eramus ln hn 4 tui. Gia nh ny sng trong mt ta nh ln bn ngoi th x Shrewsbury. Khi cn nh tui, Darwin khng t l mt ha hn no rng sau ny s tr nn mt nh khoa hc lng danh trn th gii. Tuy xut thn t mt gia nh gm cc hc gi v nh chuyn mn nhng Darwin khng phi l mt hc sinh xut sc. Ti trng tiu hc, cu Charles chn nn trc ting La Tinh v chng trnh gio dc c in km uyn chuyn. Cu b v hiu trng trch mng v ph thi gi vo cc th nghim ha hc hay vo cng vic thu thp cc cn trng, cc mu . Theo bc chn ca cha, Charles c gi ti trng i Hc Edinburg vo tui 16 theo hc Y Khoa. Sau hai nm hc ti trng ny, cu nht nh rng ngnh Y khng thch hp nn c chuyn sang i Hc Cambridge sau ny phc v cho Nh Th Anh Ct Gio. Charles Darwin coi ba nm di ti trng i hc sau ny l ph phm thi gian nhng d th, Darwin hng li to ln nh quen bit hai v thy nhiu nh hng, l ng John Stevens Henslow, gio s mn Thc Vt, v ng Adam Sedgwick, gio s mn a Cht. Nh hai v thy ny ch dn, Darwin tri qua nhiu thi gi trong cc cuc du kho, thu lm cc loi cn trng v thc tp cch quan st thin nhin.

36

Nh s gii thiu ca Gio S Sedgwick, Darwin c ngh m nhn chc v nh t nhin hc (naturalist) trn con tu hi qun Beagle i thc hin mt chuyn kho st k cng min nam bn cu. Tu H.M.S. Beagle l mt con tu nh, di 90 ft, rng 24 ft nn cn phng dnh cho Darwin rt cht hp. Nhiu nm v sau khi nhn li cuc hnh trnh ny, Darwin coi y l mt bin c quan trng nht trong i ca ti. Trong 5 nm trng t 1831 ti 1836, con tu bin Beagle gh vo hu nh tt c cc lc a v cc hn o chnh khi n chy vng quanh tri t. Darwin phc v bng cc cng vic ca nh a cht, nh thc vt, nh ng vt v mt nh khoa hc tng qut, y l mt chun b y dnh cho cuc i kho cu v vit sch ca ng sau ny. Ti mi ni i qua, Darwin u thu lm tht nhiu cy c v th vt, cc vt ha thch v cc sinh vt, cc hnh thc sng trn mt t hay di bin. ng nghin cu bng con mt ca mt nh t nhin hc cc h thc vt v h ng vt (the flora and fauna) ca nhiu min t v min bin, tm kim tht nhiu mu vt trn cc cnh ng hoang ca x Argentina, trn sn ni kh cn ca rng ni Andes, ni cc h mui hay cc sa mc ca x Chile v Australia, trong rng rm ca x Brazil, Tierra del Fuego v Tahiti, trn hn o Cape Verde tr tri. Cc ni kho st ca Darwin cn l cc cu to a cht ca b bin v min ni Nam M, cc ngn ni la ang hot ng hay tt trn cc hn o hay t lin, cc o san h, cc ha thch ca ng vt c v ni min Patagonia, cc du vt suy tn ca con ngi ti Peru v c cc th dn ca min Tierra del Fuego v Patagonia. Nhng qua tt c cc min tng thm ving v kho cu, khng ni no gy n tng mnh ti Darwin hn qun o Galapagos, nm cch b bin Nam M 500 dm v pha ty. Trn hn o c liu, khng ngi c ng ny, ch gm cc ngn ni la tr tri, Charles Darwin nhn thy cc con ra khng l, cc con thn ln thc to ln cha tng thy trn th gii, cc con cua v s t bin qu c. ng cng c bit nhn thy rng cc con chim ti ni y tng t nh th chim trn cc hn o bn cnh nhng khng ging ht. Ngoi ra c s thay i trong cc loi chim khc nhau t hn o ny sang hn o khc. Hin tng l lng ca cc sinh vt trn qun o Galapagos cng vi cc s kin chc chn c ghi nhn trc kia ti min Nam M tng cng cc tng v tin ha bt u hnh thnh trong u c ca Darwin. ng Darwin ghi trong s tay nh sau: ti c bit ngc nhin th nht v cc ha thch ca ng vt c vy nh loi armadillo hin c, th hai v cch thc cc ng vt lin h gn thay th nhau trn lc a khi i dn v pha
37

nam v th ba, cc sinh vt i thay khc nhau i cht trn cc hn o Galapagos d cho cc o ny khng rt c theo ngha a cht. Charles Darwin khng hiu ngay ngha ca s thay i hnh thc bn ngoi ca cc sinh vt, ng ghi chp tt c nhn xt sau ny nghin cu khi tr v nc Anh. ng khng chp nhn cc gio iu trong Sch Sng Th (Genesis) theo mi chng loi c to nncng mt lc v khng thay i qua thi gian. Sau khi tr v nc Anh, Charles Darwin cho xut bn vo nm 1839 cun Tp Ch Kho Cu a Cht v Khoa Hc T Nhin ca cc Quc Gia khc nhau do chuyn i trn con tu Beagle (Journal of Researches into the Geology and Natural History of the Various Countries Visited by H.M.S. Beagle) v ng bt u suy ngh v l thuyt ca s tin ha hu c (organic evolution) theo cc chng loi thay i khng ch t ni ny sang ni khc m cn qua cc thi i a cht, ng mun khm ph ra l do ca cc thay i v ng thi, Darwin vit cun sch Ngun Gc ca cc Chng Loi (The Origin of Species). Bn phc tho u tin gm 35 trang vit vo nm 1842, qua nm 1844 c ni rng thnh 230 trang. T u, bi ton b n l lm sao ct ngha i sng hu c (organic life) bt u pht trin k t thi khi u ca tri t, ct ngha s xut hin v bin i ca cc loi vt. Ti sao cc loi vt sinh ra, b thay i qua thi gian, phn chia thnh cc ngnh khc nhau v thng khi bin mt hon ton? 3/ Lp gia nh v nghin cu Khoa Hc. [/b] Vo ngy 19/1/1839, Charles Darwin kt hn vi c em h gn tn l Emma Wedgwood. Cp v chng ny c ng ti Bloomsbury trong mt cn nh cha nhiu mu vt ging nh mt vin bo tng ri 3 nm sau, h dn qua lng Downe thuc ht Kent, mt min qu ho lnh. ng b Darwin c 10 ngi con, 2 a tr b cht yu, mt ngi con gi tn l Annie c yu thng nht qua i nm ln 10 tui, cn li 7 ngi con khc u c c th yu ui. Trong 20 nm trng, Charles Darwin bin son cun sch Ngun Gc k trn, c th ha cc l thuyt ca mnh. ng c v s ti liu: tp ch, sch du lch, sch th thao, sch dy trng hoa, sch dy nui sc vt v sch lch s t nhin. ng ni chuyn vi nhiu nh gy ging cy v th vt, gi cu hi ti nhiu ngi hiu bit. ng su tm cc b xng ca cc con vt c thun ha, so snh chng vi xng ca cc con vt hoang
38

d. ng kho cu cc tri cy v ht ging ni v di chuyn trn mt nc bin. ng dng cc d kin thu lm c trong cuc hnh trnh trn con tu bin Beagle gii p nhiu bi ton lin quan ti thc vt hc, ng vt hc, a cht hc, c sinh vt hc... Charles Darwin dng cch chn la nhn to (artificial selection) ca cc con vt v cy ci thun ha: ch, mo, nga, la m, la mch, cc loi hoa vn... m con ngi lai to c c th ging vt c li cho nhu cu. Nh vy nhiu chng loi mi c pht trin do chn la. ng l lun rng nu s tin ha c thc hin do cch chn la nhn to th thin nhin cng c th hot ng theo cng mt phng thc do cch chn la t nhin (natural selection)? Tuy nhin, trong hon cnh thin nhin, xy ra cuc tranh u sng cn. ng quan st thy mt s ln chng loi b cht i, ch mt phn nh sng st. Vi loi ng vt l thc n ca cc loi ng vt khc. S tranh u tip tc khng ngng v cuc cnh tranh d di dit i chng loi no khng thch hp vi s sng cn. Cc thay i v chng loi xy ra p ng cc iu kin cn thit v s sng cn (survival). 4/ L thuyt Tin Ha ra i. [/b] Cha kha ca li b n i vi Darwin do c cun sch Kho Lun v Dn S (Essay on Population) ca Thomas Robert Malthus. Malthus cho bit s vic cung cp thc phm kim sot mc gia tng dn s v s tng thm ca con ngi trn tri t b chn li v cc hn ch tch cc nh tai nn, bnh tt, chin tranh v nn i km. Nh vy cc yu t tng t c th p dng vo cc sinh vt v thc vt. Darwin vit: T s quan st lu di cc thi quen ca sinh vt v thc vt, ti nhn ra rng trong cc hon cnh sng, cc chng loi thch nghi thng c duy tr v cc chng loi khng bit thch nghi s b tiu dit. Kt qu ca s kin ny l cc chng loi mi c sinh ra. Nh vy ra i Ch Thuyt Darwin danh ting v chn la t nhin (natural selection), tranh u sng cn (struggle for existence) hay s sng cn ca k thch hp nht (survival of the fittest), v y l nn mng ca cun sch Ngun Gc ca cc Chng Loi. Charles Darwin c gng thit lp cc chng c rt s khin cho ng khng vi ph bin cng trnh nghin cu cho ti thp nin 1850 bi v b v Emma ca ng l mt ngi rt sng o Thin Cha, b khin chng thng xuyn phi ng
39

gp cho nh th, gip cc k ngho kh v biu l tm lng m o. Nhng ri do s thc gic ca cc bn thn, Darwin chun b mt tc phm nhiu tp. Cng trnh c na chng th mt ting sm ln vng ti. Charles Darwin nhn c mt bc th t Alfred Russel Wallace, mt nh khoa hc thm nin, hin ang thm him v sinh hc ti qun o M Lai. Wallace cho bit rng ng ta ang suy ngh v ngun gc ca cc loi vt v ging nh Darwin, cng b nh hng khi c tc phm ca Malthus. Bc th ca ng Wallace c i km vi mt kho st c tn l Kho lun v chiu hng bin i vnh vin xut pht t loi gc (Essay on the Tendency of Varieties to Depart Indefinitely from the Original Type). y cng chnh l li minh xc ca Darwin. Charles Darwin hin ang trong tnh trng kh x. R rng l c hai nhn vt ny do nghin cu c lp vi nhau, i ti cng cc cu kt lun ging nhau, trong khi Darwin b ra nhiu nm suy ngh v tm kim, cn tng ca Wallace c dn ti do trc gic. Nhiu nh khoa hc c cm tnh vi Darwin mun ng c ghi cng do cc nghin cu lu di qua, nn xp t mt bui cng b cc cng trnh ca hai nh khoa hc t nhin. Darwin v Wallace c mi trnh by cc tm kim ca mnh trc Hi Khoa Hc Linnaean (the Linnaean Society) v vn bn u tin v L Thuyt Tin Ha (the theory of evolution) c ph bin vo bui chiu ngy 01 thng 7 nm 1858. Sau c hai bi kho st c ng trn Tp Ch ca Hi Khoa Hc Linnaean. Do s vic tm kim ca ng Wallace, Charles Darwin ngng vic son tho mt tc phm tht ln m vit mt kho cu tm lc. Vo cui nm 1859, tc phm ca Charles Darwin tr nn mt ci mc ca Lch S Khoa Hc v c ng John Murray xut bn ti thnh ph London. n bn u tin gm 1,200 cun bn ht trong vi ngy u. Cc n bn khc ch bn ti nc Anh ln ti 24,000 cun v c dch sang hu ht cc ngn ng chnh. Bn gc ca tc phm ca Charles Darwin c tn l: V Ngun Gc ca cc Chng Loi do Cch Chn La T Nhin (On the Origin of Species by Means of Natural Selection), hay S Duy Tr cc Dng Ging thch ng trong cuc Tranh u v L Sng (The Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life). Nhan di ca cun sch c rt gn thnh: Ngun Gc ca cc Chng Loi (Origin of Species). Cc cn bn ca l thuyt ca Darwin c tho lun trong 4 chng u ca tc phm Ngun Gc. Cc chng sau cp ti ngnh a cht hc, vic phn phi thc vt v sinh vt, cc s kin thch hp vi s phn loi,
40

hnh thi hc v phi thai hc, v cui cng dn ti phn kt lun. Tc phm Ngun Gc ca cc Chng Loi t phn u m t cc thay i ni th vt v cy c do con ngi kim sot, cc bin i do chn la nhn to so vi cc thay i trong thin nhin hay chn la t nhin v ch thuyt Darwin kt lun rng mi khi c i sng, u c i thay v khng c hai c nhn no hon ton ging nhau. Trong s bin i, cn c s tranh u sinh tn v tc gia tng theo cp s nhn. Tc phm Ngun Gc cn cho thy nguyn tc chn la t nhin hot ng kim sot gia tng ca s lng sinh vt. Mt s c nhn trong mt chng loi s c sc mnh hn, chy nhanh hn, thng minh hn, t b bnh tt hn, c kh nng chu ng cc khc nghit v thi tit. Cc c nhn ny s sng cn v cc sinh vt yu ui hn s suy tn. Loi th trng trng tn trn min bc cc cn loi th nu s b loi chn, si n tht. Cc con hu cao c nh c di, s sng cn do n cc l trn ngn cy trong khi loi hu c ngn b cht i. Nh vy cc hon cnh thay i chi phi s sng cn ca cc sinh vt c kh nng nht. Charles Darwin cng cp ti s chn la truyn ging (sexual selection) vi cc con c thch nghi c nhiu nht trong mi trng sng, s li nhiu hu du nht. Kh hu cng l mt yu t quan trng. Cc sinh vt chu ng ni sc nng v lnh, li c kh nng kim n, s trng tn. Tt c cc hnh thc phc tp ca cuc sng phi theo ng vi cc nh lut t nhin v tc phm Ngun Gc trnh by cuc tin ha khng ngng.

5/ Tranh ci v Thuyt Tin Ha. [/b] Tri ngc vi iu m mi ngi hng tin tng, Charles Darwin khng phi l nhn vt u tin tm ra l thuyt Tin Ha. Cc nh khoa hc xut sc nh Buffon, Goethe, Eramus Darwin (ng ni ca Charles Darwin), Lamarck v Herbert Spencer ng h l thuyt ny. Nhng cng trnh ng gp ca Charles Darwin l ng thu lm y cc d kin chng minh s tin ha v ng cng i xa hn trong l thuyt chn la t nhin do cch ct ngha phng php tin ha. Tc phm Ngun Gc cc Chng Loi xut hin nh mt tia chp nh vo va rm. Nu l thuyt mi v mang tnh cch mng ny c gi tr, th cu chuyn trong Thnh Kinh v Cha to ra con ngi s khng cn c
41

chp nhn. Gio Hi Thin Cha v th coi lun ca Charles Darwin l nguy him cho tn gio, nn gy ra mt trn bo t phn i. D cho Charles Darwin cn thn trnh n vic p dng l thuyt ca ng vo nhn loi nhng li buc ti coi tc gi cho rng con ngi bt ngun t con kh. Nhiu li diu ct c dng lm cch bc b l thuyt ca Charles Darwin. Tp ch Quarterly Review gi Darwin l mt con ngi nng ni, lm danh Khoa Hc. ng Darwin cn b t co l thu thp nhiu d kin c th ha mt nguyn tc sai. Ti ngi trng c, i Hc Trinity Cambridge, ng William Whewell khng cho php mt n bn no ca tc phm Ngun Gc c t trong th vin ca nh trng. Trong s cc nhn vt bo th chng i, c ng Robert Owen, nh x hi v k ngh ti nc Anh v ng Louis Agassiz, nh ng vt hc v a cht hc ngi Hoa K, c hai u cho rng l thuyt ca Charles Darwin l mt t thuyt khoa hc, chng bao lu s b qun lng. Nh thin vn lng danh ngi Anh Sir John Herschel m t l thuyt ny l mt nh lut ba bi. V gio s a cht c ca Darwin l ng Sedgwick, coi ch thuyt Darwin l sai nhm nng n. Tuy nhin Charles Darwin khng thiu ngi bnh vc y can m. ng hng u trong s nhn vt ny l Sir Charles Lyell, nh a cht, Thomas Huxley, nh sinh hc, Sir Joseph Hooker, nh thc vt hc v Asa Gray, nh thc vt hc danh ting ca Hoa K. Trong s cc v uy tn ny, Darwin nh ti ng Huxley nhiu nht. Darwin khng xut hin trc cng chng bnh vc l thuyt ca mnh. Phn ln s bo v l do kh nng ca ng Huxley v u trng l bui hp ca Hi Anh Quc (the British Association) ti thnh ph Oxford vo nm 1860 vi ch l Ch Thuyt Darwin (Darwinism). ng u phe ph l Tng Gim Mc Wilberforce ca min Oxford. Trong bi din vn kt lun, v Tng Gim Mc ny tin rng c th bp l thuyt Darwin nn hng v ng Huxley v hi mt cch chm bim: Ti hi Gio S Huxley, liu c phi pha ng ni hay b ni ca ngi c ngun gc t loi kh phi khng?. ng Huxley quay sang mt ngi bn v ni nh: Cha giao ng ta vo tay ti ri!. ng Huxley bn ng ln v pht biu: Mt ngi khng c l do g phi xu h khi c mt con kh l ng ni. Nu ti xu h ch v c mt ng t tr thc gp mt cu hi khng bit r, lm m ti cu hi ny v li hng bin khng ch ch, lm lng tr cc ngi nghe bng cc li l lc li kho lo dng ti thnh kin tn gio. Trn y ch l mt v trong cc ng din ra trong nhiu thp nin gia
42

Nh Th v Khoa Hc v ch thuyt Darwin. Qua tc phm Ngun Gc, Charles Darwin cp mt cch nh nhng v ngun gc ca con ngi nhng v sau, qua cun sch Dng di ca Con Ngi (The Descent of Man), mt khi lng ln d kin ca Darwin chng minh rng con ngi cng l sn phm ca nh lut Tin Ha, t cc hnh thc thp km hn. nh lut Tin Ha ca Charles Darwin dn dn c coi l chnh xc, nh hng ti rt nhiu phm vi hc thut chnh. Ch thuyt Tin Ha Hu C (the organic evolution) c chp nhn bi cc nh sinh hc, a cht, ha hc, vt l, nhn chng, tm l, gio dc, trit hc, x hi hc v ngay c cc nh s hc, khoa hc chnh tr, ng vn (philologists). Charles Darwin lm cch mng khng ch i vi b mn Sinh Hc, m cn nh hng su rng ti cc phm vi Khoa Hc khc, t Thin Vn ti Lch S, t mn C Sinh Vt ti Tm L Hc, t ngnh Phi Thai Hc ti Tn Gio. V vy ng Charles Ellwood tuyn b rng Charles Darwin xng ng vi hng danh d cao nht dnh cho Nh T Tng mang li cc kt qu su rng nht trong Th K 19. Qua th k 20, Ch Thuyt Darwin vi tng chn la t nhin, b ch c Quc X dng vo vic tuyn truyn v tiu dit mt s dn tc thiu s. Cc cuc chin tranh gia cc quc gia c bin h mt cch sai lc rng y l mt phng tin dit tr cc k yu, v v sau khi tranh ginh quyn lc, cc ngi Cng Sn Mc Xt cng p dng l thuyt tranh u sng cn vo ch trng u tranh giai cp ca h. Charles Darwin qua i vo ngy 19/4/1882 v bnh tim. Tin bun ny c nhiu t bo ng ti bi v vo thi k ny, l thuyt ca ng c nhiu ngi cng nhn. Nht bo London Standard vit rng: Cc tn Thin Cha Gio chn chnh c th chp nhn cc s kin ca Lut Tin Ha ging nh h lm i vi ngnh Thin Vn v ngnh a Cht, khng v cc thnh kin do cc nim tin lu i v c a thch. Charles Darwin mong mun c an tng trong ngi lng Downe, ht Kent, nhng gii Khoa Hc ca nc Anh t di ct ca ng ti Tu Vin Westminster danh ting, bn cnh ngi m ca mt nh khoa hc khc lng danh trn Th Gii, l Sir Charles Darwin - Ngi lm thay i cc quan im ca tn gio[/size=4]

43

Charles Darwin sinh ngy 12/2/1809 ti thnh ph Shrewbury nc Anh trong mt gia nh tr thc. Cha ca ng l mt bc s gii, anh trai ng cng l mt bc s. ng b rt mun Charles cng tr thnh bc s nhng ngay t b cu chng thch th g vi ngh ny, ch thch sn bt v rong chi. Ngi cha phi tht vng ni vi Charles: My chng quan tm n th g khc ngoi vic sn bt, ri my s l mt iu nhc cho bn thn my v gia nh my. Cc thy gio nh trng cng ng quan im vi cha ng. Khi xong trung hc, Darwin dnh nhiu thi gian i lang thang trong nhng cnh rng quanh vng, cu thch su tp nhng vt nh , cn trng,cy c,v.v khin ngi cha cng in tit. Ngi cha buc cu phi n Edinburg hc trng i hc Y, nhng khi ti , Darwin lao vo su tm cc sinh vt bin, gp g nhng ngi khc quan tm n sinh vt v gia nhp vo gii nghin cu lch s t nhin. Vic hc trng Y b sao nhng, sau cu b hn. Ngi cha rt tht vng khi Darwin khng th no tr thnh bc s, nhng du sao cu cng phi c mt ngh g vo i, th l ngi cha quyt nh cu s tr thnh mt cha o nng thn. Nhng mun lm gio s th phi c hc, v vy cu phi i hc. Th l Charles Darwin li xung min Nam, vo hc i hc Cambridge. Trong thi gian ny cu ch ch tm vo hai vic: su tm b cnh cng v sn bn. y, c hai ngi rt ng cm vi s quan tm ca cu v khoa hc v sau ny l bn cu, l nh thc vt hc John Henslow v nh a cht Adam Sedgwick. Henslow m rng tm nhn ca Darwin, ng dn cu i theo nhng t kho st thc tp, tip n cu ti nh v cho cu c cc tc phm ca nh thm him v nh t nhin hc ni ting ca c l Alexander von Humboldt. Mc d hc hnh pht ph, Darwin vn xoay x t c mnh bng tt nghip i hc vo nm 1831. Thng 8 nm Darwin nhn c mt l th lm thay i c cuc i cu. Henslow v George Peacok, mt nh khoa hc i hc Cambridge, vit th thng bo cho Darwin l Chnh ph Anh ang tin hnh kho st b bin Nam M v mt vi hn o Thi Bnh Dng. H c yu cu tin c mt ngi lm vic vi t cch l nh t nhin hc cho chuyn i, quan st, ghi chp v su tm bt c th g lin quan n cc vng t m con tu gh thm. H chuyn li mi ny n Darwin. Li mi khin Darwin hi hp, cu hu nh khng tin vo iu . Ti sao ngi ta li mi cu - mt ngi va tp tnh bc vo mn khoa hc t nhin? Th ra l do rt n gin: thuyn trng con tu kho st l mt thanh nin khng ln hn Darwin bao nhiu, ng ta cng mun c bu bn cng trang la trong sut cuc hnh trnh.
44

Qu sung sng, Darwin ngay lp tc nhn li nhng cu gp phi cn tr l cha cu, ng ch mun cu c mt cng vic xng ng theo ng. ng tuyn b: Nu con tm c bt c ngi no c lng tri khuyn con nn i th ba s bng lng. Chn nn, Charles Darwin b i chi thm b con, bn b trong vng v n ch ng cu sn g g. Cu rut ng- Josiah khi nghe chu k li chuyn b cha cn tr khng cho i kho st Nam M th rt bc xc, ng cho rng y l dp may tuyt vi v ngay lp tc ko Darwin v nh thuyt phc cha ca Darwin. Cha cu buc phi chp nhn v r rng cu Josiah l ngi c lng tri. Hnh trnh khm ph th gii t nhin Ngy 27 thng 12 nm 1831 con tu Beagle nh neo khi hnh tin vo i Ty Dng mang theo Charles Darwin - ngi m sau lm chn ng nhn loi v hc thuyt ca mnh. Darwin n Nam M sau 63 ngy lnh nh trn bin. Ni y l mt thin ng ginh cho chim th, cn trng v tho mc. Cng vic ca Darwin l sn lng cc mu vt, lt da v nhi bng gi v qu hng nc Anh. Achentina, Darwin pht hin ra mt ngha a ca nhng con vt khng l, nhng qui vt b tuyt chng. Nhng mu xng u tin m Darwin khai qut xa kia thuc v mt sinh vt khng l gi l Megatherium, tip l mt loi th gm nhm Megalonyx, sau l con Scelidotherium, v.v. Ht sc phn khi, Darwin mang nhng vt khng l su tm c v tu khin thu th on tc in ln v h cho l ng lm bn tu. Trong khi Darwin nghin ngm kho tng qu bu ca mnh, ng t cu hi: Mi quan h gia cc vt ho thch v cc loi tng cn hin nay l g? Ti sao cc sinh vt khng l ny bin mt? Chng bin mt nh th no?. Theo Darwin, c nhng thay i no trong nhng iu kin sng tiu dit nhng loi th khng l. Nhng l nhng thay i no? V sao tt c u b hu dit? Nhng bn sao nh hn ca chng nh con li, con ta-tu v con Capybana sao cn tn ti? Nhng loi th ny c cnh tranh vi cc loi th khng l v ngn ht thc n ca chng hay khng?. Hnh trnh men theo b bin pha ng cng ngy cng lm Darwin hiu thm nhiu iu v sc mnh ca t nhin v tc ng ca n. Trn di ni
45

Ant, ng bt gp nhng lp v s ho thch cn st li trn nh ni. Khi tu b neo b bin Chil, ng chng kin ni la phun. Khng lu sau thnh ph Conception ng chng kin hu qu khng khip ca ng t lm thay i b mt ca vng t ng lun quan st, ghi chp cn thn mi iu. Ngy 15/9/1835 tu n qun o Galapagos, y l mt ni bo tn th gii ng vt t nhin cc k phong ph. Darwin b m hoc bi cc sinh vt trn o v khm ph ra nhiu iu l nh ra cc o khc nhau c nhng du hiu khc nhau, ch mt loi chim Kim Oanh cng c nhng kiu m khc nhau, v.v. Sau cuc hi trnh n Thi Bnh Dng, qua n Dng v tin ln pha bc vt i Ty Dng, vo thng 10/1836, sau 5 nm lnh nh khp chu M ng v qu hng nc Anh. ng ht sc ng ngng v thch th khi thy mi ngi u bit n ng v cng vic ca ng, th ra h c nhng bc th v xem cc mu vt ng gi v. Hip hi a cht chp nhn ng lm thnh vin v sau b nhim ng lm th k Hip hi. Tip theo l thi gian bn rn nht, Darwin phi nghin cu tt c cc mu vt ng su tp nh quan st xp loi, ghi chp cc kt qu. ng cho pht hnh b sch gm 5 tp m t vic nghin cu ng vt qua chuyn i kho st, ng cn vit mt quyn nht k hnh trnh c tn Nht k v nhng cuc kho st trong cuc hnh trnh trn tu Beagle. Nm 1842 Darwin bt u cng vic lm ng ni ting trn ton th gii sau ny. ng quan st v lm th nghim khng bit mt mi nh chn b cu, nghin cu vic th phn ca nhng cy nha rui, lai to nhng loi bp ci v phn tch cc kt qu. Darwin nghin cu mt l thuyt kim tra ngc li cc khm ph, hnh dung v kim tra li mt ln na. Thuyt tin ho gy chn ng th gii Nm 1838 tnh c ng c c quyn sch ca nh kinh t hc ngi Anh ni ting Thomas Malthus c tn: Tiu lun v nguyn tc dn s. Thomas m t tng lai bi thm ca loi ngi do gia tng dn s qa nhanh, c 25 nm dn s s tng gp i. Ngun d tr lng thc khng gia tng nhanh nh vy, do con ngi lun b nn i e do. Nhng yu t kim sot c dn s l nhng thm ha nh chin tranh, i km v bnh dch, nu mt s ngi cn sng th s khc phi cht, cuc sng chnh l mt cuc u tranh trin min c sch ca Malthus, lp tc Darwin lin tng n th gii ng thc vt. ng thc vt gia tng cn nhanh gp nhiu ln con ngi. Tt c mi sinh
46

vt u phi ganh ua ngun thc n, phi u tranh vi nhau tn ti. Nhng loi tn ti c l nhng loi thch ng tt nht vi hon cnh, chng c c im nh so vi ng loi ca chng. Khi tn ti chng s sinh sn con ci v chu cht ca chng cng vi hnh thc nh th. ng a ra tng cc loi trn th gii khng phi c hnh thnh bi s sng to n gin, t ngt ca Thng . Thay vo chng pht trin, tin ho t nhng loi c mt sm hn. Sc mnh lm cho cc loi mi tin ho l s chn lc t nhin. Qu trnh bo tn cc c im gip cho mt c th sinh tn. Trong mi loi nhng c im ring s truyn t th h nhng con vt sng st ny n th h tip theo, sau cng chng c chia s bi mt s ln c th. By gi tt c nhng c th ny u l thnh phn ca mt loi mi, khc vi loi m t n pht sinh. T loi mi, mt hoc thm ch nhiu hn cc loi mi hn c th xut hin. n lt chng, chng cng c th thay i ngy cng nhiu v khc nhau cng nh khc vi loi sinh ra chng. Darwin b ra chng 14 nm hon thin l thuyt ca ng. Nm 1856 ng bt tay vo vit quyn sch ln Ngun gc cc loi - y l cng trnh v i ca i ng. Nm 1859, quyn sch c xut bn gy chn ng d lun. Quyn sch ch gm 600 trang, nu nhng quan im dt khot v ngun gc loi ngi. ng vit nhng trang u: Ti tin chc rng ng vt bt ngun hu ht t 4 hoc 5 ng t m thi, cn thc vt cng th hoc t hn. Tip theo l mt gi c tnh thm d, cho rng tt c cc loi ng thc vt c th bt ngun t mt dng t tin n c. T quan im thun l th con ngi l g nu khng phi l mt loi ng vt. Cun sch ca Darwin lc u ch c in vi s lng rt khim tn l 1250 bn, nhng va xut hin n bn rt chy v nh xut bn phi in thm rt nhiu. Cun sch b gio hi kch kch lit bi theo Darwin vit trong sch th con ngi khng phi c to nn theo hnh nh ca Thng nh nhng rao ging ca Kinh thnh, con ngi khng phi l cha t ca s sng to, nhng k vt tri hn mi vt khc trn th gii m ch l nhng sinh vt nh bt c sinh vt no khc, c tin ho t nhng sinh vt u tin. Gii khoa hc, ngc li, chp nhn ch thuyt ca Darwin, n nm 1870 c n ba phn t cc nh sinh vt hc nc Anh theo thuyt tin ho, nm 1880, hu ht h ng h quan im ca Darwin. Trn thng li, nm 1867 Darwin vit sch v ngun gc loi ngi c tn: Hu du ca con
47

ngi cng b nm 1871, khng nh loi ngi v loi kh ct ui tin ho t cng mt t tin nh nhau: mt loi bn chn. Cng nh cun trc, cun sch ny to ra s no ng trong d lun v gio hi gay gt phn i. Darwin chng h quan tm n iu , ng tip tc vit tip cun sch c tn: Biu l cm xc ngi v loi vt bn v nhng cch thc m loi ngi v loi vt biu l cm xc, Darwin cng b nhng khm ph v s biu l v c ch chung cho c hai loi. Chn l thuc v ng, Darwin c tng thng Hun chng Copley ca Hip hi Hong gia v nhng cng trnh nghin cu a cht, ng vt hc v sinh vt hc ca ng. Ngy 19 thng 4 nm 1882 Charles Darwin mt, hng th 73 tui. ng c Chnh ph Anh t chc tang l vi nghi thc Quc tang v c chn ti tu vin Westminster London - ni ch dnh cho cc v nhn.

48

Alexander Fleming (1881-1955) khm ph pnicilline gip cho tui tho con ngi ko di thm 10 nm[/h4]

49

1) Tiu s [/b] Alexander Fleming sinh ngy 6/8/1881 ti mt nng tri Ayrshire, ty nam Scotland, trong mt gia nh tm ngi con . Lc 14 tui, ng n London gp anh c Tom lc by gi l mt bc s tr. ng vi anh v hc trung hc ri tm mt vic lm ti mt hng hng hi. Bn nm sau cuc i ng i khc, anh ng i sng cng lc cng d chu nn ngh ng hc Y khoa. Sau khi thi u v mt trong 12 trng Y khoa London, ng chn St. Mary's Hospital, ni khng nhng ng hc ngnh Y, m cng l ni ng thc hin c nhiu nghin cu quan trng. Lun n ra trng ca ng vit v s nhim trng v phng php cha tr. Nm 1908 ng c bng Tin s Y khoa v mt huy chng vng ti i hc London. ng ngh rng s lm ngh gii phu nn ng hc tip tc. ng lm vic vi gio s Sir Almroth Wright mt ngi rt hng th trong cng vic , lng nhit thnh hng say v tng phong ph. Wright thng lui ti vin Pasteur v ngi thn ca Jules Bordet (gii thng Nobel 1919 v nhng khm ph lin quan n min dch). Fleming bt u nhng cng trnh iu tr bnh nhim khun, l bnh tn st bit bao ngi thi by gi. ng c mt phng th nghim nh tng di t, ti trung tm cy nhim (inoculation) ca bnh vin St. Mary's sau c t tn l vin Wright-Fleming. Thng 9 1915 Fleming ci Sarah Marion Mac Elroy, mt n y t. Nm 1928 ng c chc gio s Vi khun hc. Nh bc hc Fleming : *
50

Hi vin Royal Society ca London nm1943 * Nhn hun chng Hip s 1944 * c phong tc qu tc thng 7 nm 1944 do vua George VI * c gii Nobel v Sinh l hc-Y hc vi Ernst Boris Chain v Howard Florey v s ng gp ca h trong vic hiu chnh cch iu tr bng penicillin cha khi nhiu bnh nhim trng v cng hin ca h cho nn y hc tn tin * c huy chng Xng ng ca Hoa K (cho nhng tc v tn knh quan trong nht) Bn nm sau khi Sarah mt, ng tc huyn vi Amalia. B tip tc nhng cng trnh ca ngi chng ni ting ca b v c bit di tn Lady Fleming Fleming mt ngy 11/03/1955 ti nh ring London

2) Khm ph pnicilline [/b] Ngy 3 thng 9 nm 1928, bc s Alexander Fleming, 47 tui, sau khi ngh h, ng tr v phng th nghim Saint-Mary's Hospital ti Londres ng ngc nhin v nhng hp ptri m ng cy staphylocoque trn lp su sa agar c nhng m vi khun (colonies) mu trng xanh mc ln, ging nh mc ca fromage Roquefort. Cc hp ptri ca ng b m nm nh li ti nhim: nm penicillium notatum. ng la ln " That's funny". Trc khi vt b cc hp ny, ng quan st thy xung quanh cc m nm, staphylocoque khng mc ln c. Mc ny l t mt ngi ng nghip chuyn khoa nm (mycologie), Charles J. Latouche. ng ny lm vic trn nhng nm gy d ng trn nhng benh nhn b suyn. Mc ny dit nhng vi khun Staphylocoque ca Fleming cy. Fleming ngh rng nm penicillium notatum tit ra mt cht c th dit staphylocoque, nn ng t
51

tn cht l pnicilline (ting latin, "penicilline" l "nm") Nm sau, 13 thng Hai 1929, ng ng bn tng trnh v s khm ph ca mnh nhng Medical Research Club vn cn hoi nghi. Trong sut hng chc nm, pnicilline ng tm ra ch dng c lp ha vi khun B. Influenzae trong phng th nghim. ng th dng cht ny xc vt thng, vim mng kt mc, vim xoang. Nhng khi tim v mu th khn thnh cng v khi tim xong, pnicilline khng bn v khng hot ng. Nm 1935, Fleming a mt hp Ptri cy peniciccium cho mt ng nghip St Mary's Hospital. Ngi ny hi v sao hp ptri ny li quan trng n nh vy. D sao n cng l chng th nht trong cu chuyn v mt s quan st hay ho dn n s pht trin nhng thuc khng sinh tn tin. (Ta c th xem hp ptri Penicillium ny vin Bo tng Khoa Hc ti London) Nm 1936, Howard Walter Florey, 48 tui, gio s bnh l ti Oxford nhn Ernest Boris Chain lm nh ha sinh hc . Ernest Boris Chain l ngi c, trn ch Nazie v lo v li ch ca pnicilline cho s kho con ngi. Cng vi Florey v hai nh vi khun hc khc, Edward P. Abraham v Norman Heatley, ng thc hin vic lm tinh khit cht pnicilline dng cho tht tt. Thng ba, 1940 kp sn xut thnh cng c 100 milligram 25 thng Nm 1940 Florey tim mt liu streptocoque cho 8 con chut. ng cha tr bng cch chch mt lng pnicilline cho 2 con v hai con chut khc th nhiu lng pnicilline lin tip. Sau 10 gi, nhng con chut c chch tr sinh lin tip sng c cng vi mt trong hai con c chch mt liu tr sinh. Lc 3 gi 45 sng, ng vit v v phng th nghim khm ph nng hi: It looks like a miracle! (Ging nh mt php l) Ri kp ng vi vng ng v t bo Lancet ngy 24/08/1940. Khng ai thm ch n bi bo, bi v lc Anh quc b khng qun c nm bom v b hm da s xm chim nn dn chng c nhiu chuyn lo lng
52

hn l chuyn pnicilline. H cha tr c vt thng sng m i mt a b 15 tui, nhng ci kh khn ca h l khng lm sao ch ra s lung ln pnicilline, nht l v lc by gi ang thi chin tranh nn h khng c dn chng v chnh quyn gip . Phi i n ngy 16/08/1941 mi ngi mi c bit kt qu cha tr ca pnicilline, ngy in bi "Further observations on penicillin." trn t bo y hc The Lancet. 3) S tnh c lm nn chuyn [/b] Florey qua M v lin h vi hng ha hc Peoria ti Illinois, chuyn tinh khit ha nc dng nh vi khun chuyn bit. Mun c nhiu nm mc, h ra ch dn nhng hng tri cy rng hy em bn cho h khi no chng b nm mc. Mt hm, mt ngi n b mang tri da ng ph y nm mc vi dng c bit khc thng. Cc nh nghin cu phn tch loi nm mc penicillium chrysogenum ny v khm ph ra rng n c kh nng ch to pnicilline n 200 ln hn nm penicillium notatum! T ngi ta c th sn xut pnicilline rng ln hn. Cc phng thi nghim M Merck, Pfizer v Squibb tin phong trong vic tm cch sn xut pnicilline trong k ngh. Khng bao lu, nhiu ngi b nhim trng c cha khi H khng sinh du tin ra i di tn antibiotique cu cha rt nhiu ngi b thng ni chin trng v cha c bnh lao phi (tuberculose). Ngi ta c lng rng nh s khm ph ra cht pnicilline do s v (khng y k hp ptri) ca Alexander Fleming, gip cho tui tho con ngi ko di thm 10 nm.

53

Galien (131-201) thy thuc ln nht thi C i, sau Hippocrate.[/h4]

Sinh nm 131 ti Pergame, Claude Galien l con ca Nicon, mt kin trc s uyn thm giu c ca Hy Lp. Lc 15 tui, ng bt u hc logique v trit hc ti thnh ph ni ng sinh ra. Nhng hai nm sau, cha ng thy mt gic m l k, trong gic m , ng thy Claude Galien tr thnh mt nh thuc i ti. T Nicon hng dn con trn con ng v theo ng, Galien c tin nh. Sau khi cha mt, Galien quyt nh ri Pergame du hc. ng ti Smyrne Corinthe, ri Alexandrie. Sau ng ving Cilicie, Phnicie, Palestine, Scyros, cc o Crte v Chypre. V li dng chuyn du hnh hc nhng bi hc ca cc thy thuc ni ting nht vng a trung hi ny. Lc 29 tui, Galien tr v Pergame v lm thy thuc cho trng Nhng ngi u kim (Ecole de gladiateurs). Nh c nhng nhn vt tnh nguyn, ng hon thin kin thc v gii phu c mnh v pht minh cch iu tr nhng tn thng thn kinh. Sau bn nm ng cm thy cn phi o su thm nhiu na nn n Rome, mt ni c nhiu trin vng. Ni y ng thnh t ln nh c bit ti chn on bnh. ng k chuyn v mt ngi n b La M n khm bnh, ng bit ngay b ta chng c bnh no c, tr bnh si tnh mt anh chng ht rong. Ngi ta ca tng s hiu bit v c th hc ca ng. ng c cch gii c cho bnh nhn m nhng thy thuc ng thi khng bit dng. ng cha tr cho v ca Flavius Boethus, nhn vt trong chnh quyn La M rt c uy quyn v kt bn v c ng ny ym tr. Sau ng c
54

lm thy thuc gia nh cho hong La M ni ting Marc Aurle (Cc bn xem phim La chute de l'empire romain, v gn y Le gladiateur, phim k v nhng ngy cui cng ca Csar Marc Aurle v con trai ng l Commode) Khi cha tr th ng theo truyn thng Hippocrate, nhng v c th hc hay sinh l hc th ng hng v Aristote hn. Ngoi sinh l hc (physiologie) l ti ng ham thch nht, ng cn kho cu v lnh vc v sinh v dc phm (nhng cy thuc). Nhng cn bn ca y hc i vi ng vn l c th hc. ng lm phu thut trn ng vt (thng l kh) v autopsie (gii phu v khm nghim ngi cht) lc by gi b cm. Chnh v vy m c khi nhng kt lun v c th hc b sai. Tuy nhin Galien c nhng nghin cu quan trng v cc c bp v h thng thn kinh. ng t rt ng cuc hnh trnh ca lung thn kinh t no b v nghin cu nh hng ca si thn kinh trn c ng bp tht. ng cn t s khc bit gia mu ca ng mch v tnh mch. Nhng ng lm v chc nng ca gan v tim, cho rng gan l trung tm ca tun hon. S d sinh l hc ca ng da trn hc thuyt 4 yu t (nc, kh, t, la) kt hp vi 4 tnh cht vt l (nng, lnh, m, kh) nh hng trn 4 th dch (mu, mt, nc di (pituite), atrabile ( mt en, gy s bun trm ut) Galien tri rng hc thuyt Hippocrate v thm v 4 tnh kh con ngi nhit tnh, lnh lng, bun b, nng gin. Da trn cn bn cc thuyt ca Aristote, Galien quy cc hin tng sinh l cho cc lc huyn b lm nhim v do nhng tc nhn gi l pneuma (esprit, tinh thn). C 3 dng pneuma tng ng vi 3 lc: pneuma thin nhin c to thnh trong gan, cc pneuma sng (esprits vitaux) c to thnh trong tim v ng mch v cc pneuma t nhin do bn nng (esprits animaux) c to thnh trong no b. Nhng chc nng tng ng l thin nhin nh s n ung, sng nh co bp tim v am m, bn nng nh s thng minh v cm gic. S sinh l ny l cn bn cho tt c nn y hc thi Trung c. Nhng Galien khng khim nhng nh Hippocrate. Tuy c ti nng, thng thi v thnh cng, ng say m "t nh bng" ly mnh nn nhng y s ng thi ganh t v on hn ng. H cho ng l "y s hunh hoang",
55

"k ni nhng nghch bin", "ngi lm nhng k cng"... Trc s th nghch ngy cng tng Galien quyt nh ri khi Rome nm 167. S ra i trng hp vi bnh dch hch xut pht l c hi cho nhng k gim pha kt ti ng l hn nht. D th no i chng na, Galien i du lch mt thi gian trc khi tr v Rome, khi Marc Aurle ku ng v chm sc sc kho cho hai con trai ng l Commodus et Sextus. Nn ng mi tr li dy hc v vit cc tc phm ca ng cho n ngy ng mt, c l nm 201 ti Rome hay Sicile. Tc phm ca Galien c bit phong ph. Gm khong 500 bi tiu lun v y khoa, trit l v o c m rt nhiu bi b thiu hy v n Ha Bnh b chy nm 192. Nhng c nhng bi n c vi chng ta nh cc bi dch v y khoa do cc nh tr thc arabe thi Trung c lm. nh hng ca cc bi vit ca Galien rt ln, t th k th 2 n th k th 15 chng dng tham kho y khoa v ch b bi bc rt tr sau ny, bi bc mt cch d dt v tm vc to ln ca chng i vi nh th Rome cho n thi Phc Hng. Tht ra v Galien tin rng c s hin hu ca Cha , duy nht, sng to ra c th con ngi . iu ny c nh th chp nhn ng. Nn t lu lm khng ai dm chng li Galien bi v chng Galien tc l chng li nh th.

56

Mendel Johann Gregor (1822-1884) cha ca ngnh di truyn[/h4]

J. G. Mendel

Vn thc nghim ca Mendel ni sn ca tu vin Brno

ng nghin cu v s lai ging ca u H lan

S lai ging ca u vng v u xanh qua th h F1 v F2

Ngy nay ng c cng nhn l cha ca ngnh Di truyn hc, nhng nhng cng trnh ca ng lc by gi gii khoa hc khng my ch lm. Nm 1866, ng cho in bi bo ni v kinh nghim trong mi nm gy lai ging cc thc vt ca ng v gi cho nhng c quan khoa hc trn th gii nhng khng ai ch n c. Th gii khoa hc lc by gi cha sn sng cng nhn iu quan trng ca nhng kt qu m ng tm ra. Mi n nm 1900 mi c 3 bi bo ca Hugo de Vries, Carl Correns v Erich von Tschermark cng b nhng kt qu tng t nh ca Mendel. Ba nh khoa hc cng nhn cng trnh ca nh tu Mendel nn thuyt Mendel mi ra i c. Ti Php c nh khoa hc Cunio v Ha Lan c Bateson em nhng nh lut ca Mendel p dng vo s lai ging cho ng vt (chut) v thy kt qu cng ging nh thc vt (u ha lan)

Sinh ngy 22-07-1822 ti Heisendorf, mt lng nh nc Moravie (Tip Khc). Cu hc tr c bit gii ny gy s ch ca mt v tu s ca lng v c ng ny cho i xa tip tc hc. Mendel phi va lm vic va hc v tin tr cp gia nh khng sng. Nm 1840 ng vo vin Trit hc Olomouc hc hai nm d b ln i hc. Lc by gi Mendel phi nh na s tin hi mn ca ngi ch gi tr cp cho Mendel tip tc i hc. Sau hai nm hc, ng chn nn v thiu ti chnh nn cui cng ng
57

nghe li mt trong cc gio s ca ng l nh cha Napp gii thiu ng vo dng tu c th tip tc hc. Nm 1843 ng c nhn v dng tu Brno v c ln chc linh mc nm 1848. T lc v dng tu, ng va lng v c iu kin nghin cu v Khoa hc T nhin. Song song vi vic hc, ng i dy cc trng trung hc. Nhng nm 1849 o lut bt cc gio s phi c ngch i hc. Nh cha Napp gip, Mendel c vo i hc Vienne nm 1851 tip tc hc. Khi tr v Vienne, Mendel lp ra mt vn kho cu v bt u nhng th nghim v s lai ging

58

Antoni Van Leeuwenhoek (1632 - 1723)[/h4]

Antoni Van Leeuwenhoek , nh quan st u tin cc sinh vt cc nh Nm 1673, Vin Khoa Hc Hong Gia London nhn c mt bc th di v rt k d. Bc th c gi ti cc hi vin ca Vin l nhng hc gi uyn bc. Cc v ny lc u ph ci ri cui cng i sang ngc nhin v knh phc. Tc gi bc th l mt ngi Ha Lan, lm ngh coi ca hng kim gc ca khi rnh vic. Trong bc th, tc gi k li v sc khe ca mnh, v cc ngi hng xm v s m tn ca h v v nhng iu quan st bng mt qua mt dng c c bit, v th bc th c u nh sau :" Mt bi mu v vi iu quan st bng knh hin vi do ng Leeuwenhoek ch to, lin quan ti cc ng ch trn da tht, ti vi ca con ong".". Vo thi by gi, ngi ta ch bit ti mt loi thu knh c s phng i nh, trong khi ng Van Leeuwenhoek ch to c mt dng c c bit nh th c th nhn xt mi vt ln gp my trm ln. Do khm ph c bit ny, Vin Khoa Hc Hong Gia London mi ng Van Leeuwenhoek tip tc ng gp cc nhn xt v Vin nhn c c thy 375 bc th ca nh quan st ngi Ha Lan trong 50 nm sau . Antoni Van Leeuwenhoek sinh ti th x Delft, nc Ha Lan, vo ngy 24 thng 10 nm 1632. Cha ca Antoni l ng Philip c ngh lm r r ng cc loi chn a bng snh s, cn b m Margaretha thuc gia nh lm ru bia Van Den Berch. Vo nm 1638, ng Philip qua i, li b v vi 5 ngi con l Antoni ln 5 tui v 4 ngi em gi. Hai nm sau, b Margaretha kt hn vi ng Jacob Molijn, c 3 ngi con ring. Vi mt gia nh ng c nh vy, Antoni c gi ti trng hc ti Warmond, cch th x Delft chng 20 dm.
59

Vo nm 1648 khi c 16 tui, Antoni ti th Amsterdam hc ngh thng mi v lm vic trong mt ca hng bn vi. Cuc sng ti mt thnh ph ln khng hp dn nn vo nm 1654, Antoni tr li th x Delft, kt hn vi mt ph n a phng tn l Barbara de Mei ri lp ra mt ca hng bn vi, la v len cng vi mt s y phc may sn. chc chn rng hng vi bn ra thuc loi phm cht tt, Antoni dng ti loi knh lp xem xt tng si ch dt. Vo nm 1660, Antoni Leeuwenhoek m nhn thm cng vic qut dn vn phng ca Ta Th Snh, tr nn nhn vin o dc vo nm 1669 v nhn vin kim sot ru vang 10 nm v sau. Cc cng vic ny rt thch hp vi Antoni v ng ta l ngi bit quan st cn thn, a thch o lng chnh xc. Antoni Leeuwenhoek c v v 5 ngi con nhng ch mt ngi con gi tn l Maria, sinh nm 1656 l cn sng. Nm 1666 b Barbara qua i, Antoni kt hn vi ngi v mi tn l Cornelia Swalmius. B ny thuc mt gia nh c gio dc, vi cha l mc s, ngi anh l mt bc s. Vo nm 1667 hay 1668, Antoni qua thm nc Anh, c nghe ngi dn ni v mt nh khoa hc tn l Robert Hooke. ng ny thng dng knh hin vi khng phi xem xt cc si vi, m quan st nhiu th khc nhau nh v cy, cc loi mc. Nh khoa hc Robert Hooke m t cc t bo bng hnh v v cc bi tng thut trong mt quyn sch c nhan l "Micrographia". C l do nhn thy tc phm khoa hc ny m Anton Leeuwenhoek ch ti nhiu khm ph do loi knh hin vi mang li. Khi tr v Ha Lan, Antoni Leeuwenhoek c dp tham d vo nhiu bui hp ca cc bc s ti th x Delft. Cc v y s ny thng m x xc ngi cht tm hiu v cu trc ca c th. Mt trong cc bc s ny quen thn vi Antoni Leeuwenhoek c tn l Reinier de Graaf. Ngy 28-4-1673, bc s De Graaf gi th ti Hi Khoa Hc Hong Gia London (The Royal Society of London) m t "mt ngi rt kho lo, tn l Leeuwenhoek, lm ra c cc knh hin vi tt hn th thng dng". ng De Graaf cn km theo mt bc th do Leeuwenhoek vit qua c m t ba s vic. Th nht, Leeuwenhoek ni v loi mc mc trn ming bnh m v cc t bo rt nh, gi l "bo t" (spores). Th hai l phn m t con ong vi mt, ming v vi chch. Con vt th ba m Leeuwenhoek cp l con rn (lice), mt loi k sinh rt nh, sng trn da ca ngi v gia sc bng cch ht mu.

60

Hi Khoa Hc Hong Gia London rt a thch bc th ca Leeuwenhoek v yu nh quan st ngi Ha Lan tip tc gi th. K t thi gian ny, Leeuwenhoek gi qua nc Anh hng trm l th, ni r v a im v lm sao mt th nghim hay mt cch quan st c thc hin, nhng ng ta khng cho bit hc cch ch to knh hin vi t u v vo nm no. Qua mt bc th, ngi ta c on rng Leeuwenhoek bt u lm ra knh hin vi vo nm 1670 hay 1671. Trong bc th u tin tr li Hi Khoa Hc Hong Gia London gi vo ngy 15-8-1673, Antoni Leeuwenhoek th nhn mnh thiu hun luyn v Khoa Hc v v vit vn, v ni r rng cc bc v l do nh cc ha s a phng nhn qua knh hin vi. Antoni Van Leeuwenhoek c mt am m, l vic mi cc thu knh. ng ta quyt nh ch to cc thu knh tht hon ho v th hn 400 thu knh c Leeuwenhoek mi da. Cc thu knh ny nh, ng knh chng 3 milimt nhng phm cht ca chng rt ng k. Leeuwenhoek dng cc thu knh ch to cc knh hin vi. Thi , knh ca Leeuwenhoek rt n gin, n gm c mt thu knh c gn trn mt ci chc chn. Loi knh hin vi do Leeuwenhoek ch to khng ging th knh m chng ta dng ngy nay, n ch di chng vi inches, vi mt thu knh n gin nh mt knh lp vy. Mt bc s i Nh Lan thuc Vin Khoa Hc Hong Gia tn l Thomas Molyneux ti thm Leeuwenhoek vo nm 1685, ghi nhn rng knh hin vi do Leeuwenhoek ch to c phng ln khng nhiu hn cc th knh tng t nhng c bit l rt trong sng, r rng. V sau, ngi ta thy rng loi knh tt nht c phng ln cao nht l 266 ln. Nu Galileo cha knh vin vng ln tng cao thm d v tr bao la th tri li, Leeuwenhoek li dng knh hin vi tm hiu cc th gii nh b li ti. ng ta quan st mi vt nh b c trc mt, t da ngi, mt b, lng th vt ti chn v u ca cc con rui. Leeuwenhoek b hng gi vo vic quan st, mc d nhng ngi chung quanh bo ng l in khng. Nh quan st t m, Leeuwenhoek thng khm ph ra cc iu ng ngc nhin. ng cng o lng cn thn cc s vt quan st nhng n v o lng ca ng khc thng. ng ta so snh nhiu ti quan st vi mt ht ct c ln vo khong 1/30 inch. Mt hm, Leeuwenhoek nhn vo mt gii nc ma m ng mc ra trong mt vng nc, ng tm thy "cc sinh vt nh bi li, chi a, chng nh hn mt trm ln nu chng ta nhn bng mt thng". ng gi chng l cc sinh vt nh khn kh. Leeuwenhoek nhn xt rng cc sinh vt
61

khng phi t trn tri ri xung. Mun chng minh iu ny, ng ly mt chic bt sch v hng nc ma, khi nhn th git nc ma ny, ng khng thy cc sinh vt nh na. ng gi li th nc ma ny trong nhiu ngy v thy cc "vi sinh vt" hin ra. Do , ng kt lun rng chng t ct bi do gi a li. Vo ma h nm 1674, Antoni Leeuwenhoek ti thm h Berkelse, cch th x Delft vo khong 2 gi i ng. Trong mt bc th gi cho Vin Khoa Hc Hong Gia, Leeuwenhoek m t rng trong git nc ca h Berkelse c cc "con vt rt nh", mnh un cong nh cc con rn. y l khm ph ln lao nht ca Leeuwenhoek. Phn ln cc con vt rt nh m Leeuwenhoek m t thuc v loi sinh vt n bo (protists). Trong bc th vit ngy 9-10-1676, Leeuwenhoek nhn xt v nhiu loi vi trng (microbes) trong nhiu ngun nc, t nc ma, nc bin, nc do tuyt tan, nc ngm h tiu (black pepper). Leeuwenhoek cng ni v loi vi trng vorticella c ci ui rt nh di chuyn hay bt mi. bo m rng cc iu quan st c m t ng, Antoni Leeuwenhoek cng gi ti Vin Khoa Hc Hong Gia cc bc th xc nhn s tht ca 8 nhn chng, gm c mc s, lut s v bc s. kim chng, Vin Khoa Hc Hong Gia c Robert Hooke lm li cc th nghim ca Leeuwenhoek nhng rt tr, vo nm 1677. Vo ngy 15 thng 11 nm , mt nhn vin ca Vin tn l Birch xc nhn rng "khng cn nghi ng g v khm ph ca ng Leeuwenhoek". Vic tm ra vi trng trong nc l iu khin cho nhiu ngi sng st. Trong bc th vit ngy 17-9-1683, Leeuwenhoek m t rng trong cht mu trng bm vo pha sau rng ca mnh, th m ngy nay nha s gi l ba rng (plaque), c hng triu vi trng. ng cn tm thy vi trng trong phn ngi, mt loi n bo sng trong rut vi tn ngy nay gi l Giardia. Antoni Leeuwenhoek cn kho st 67 loi cn trng, k c loi tm v loi nhn. ng thng mang trong ngi cc hp ng u trng (larvae) ri ngh cch git cc con su nhy (moth) bng cch dng ti khi lu hunh (sulfur). Trc kia vo nm 1628, mt nh khoa hc ngi Anh tn l William Harvey ph bin mt quyn sch ni v cch tun hon ca mu trong c th. Harvey cho bit tri tim bm mu qua cc ng mch v nh mu m c th c nui sng, ri sau , mu tr v tim bng cc tnh mch. Trc Harvey, cha tng c ai bit iu ny. C mt iu m ng Harvey cha bit
62

r, l lm sao mu chuyn t ng mch sang tnh mch. Sau khi ng Harvey qua i 3 nm, mt nh khoa hc ngi tn l Marcello Malpighi gii thch c b n ny vo nm 1660. Malpighi dng knh hin vi quan st cc mao mch (capillaries) trong phi ca cc con nhi ti ni ny, ng mch v tnh mch c ni vi nhau. y l iu m ng Harvey cha bit ti, bi v ng ta khng c knh hin vi. Cng trnh khoa hc ca William Harvey c nhiu ngi bit ti. Khm ph ca Marcello Malpighi km ph bin hn trong khi , Leeuwenhoek cha h bit ti c hai khm ph khoa hc k trn. Nhng Leeuwenhoek dng knh hin vi quan st cc mch mu ni c con g, ni tai con th, ri ni ui con nng nc (tadpole) nh i n kt lun rng "ng mch v tnh mch l cng loi mch mu". Leeuwenhoek li ly kim chch ngn tay ri quan st cc git mu, ng khm ph ra cc hng huyt cu. Nm 1674, ng k li mt cch thnh thc vi Vin Khoa Hc Hong v nhng iu khm ph ca mnh. Ba nm sau, ng li m t v tinh trng ca loi ch v ca cc sinh vt khc. Nhng iu khm ph ca Antoni Leeuwenhoek khin cho Vin Khoa Hc Hong Gia hi mn chic knh hin vi nhng Vin ch nhn c mt bc th di m t v nhng iu huyn diu ca th gii rt nh cn chic knh hin vi ca nh quan st b nghi ng th khng thy gi n. Do Robert Hooke v Nehemiah Grew phi hp nhau ch to mt knh hin vi khc. Cc nh khoa hc ngi Anh kim chng li nhng khm ph ca Antoni Leeuwenhoek v phi cng nhn nhng iu tm thy . Ngy 8 thng 2 nm 1680, Vin Khoa Hc Hong Gia London ca ngi Antoni Van Leeuwenhoek v chp nhn nh khoa hc cha tng cp sch n trng ny lm hi vin. Do l nhn vin ca Vin Khoa Hc Hong Gia London, nhiu ngi ti chu u bit ti danh ting ca Antoni Van Leeuwenhoek. H ti th x Delft thm ving nh khoa hc ny, k c Hong Hu Catherine, v ca Vua Charles II nc Anh. Vo nm 1698, khi i qua nc Ha Lan, i Peter ca nc Nga dng chn ti Delft v nh khoa hc Leeuwenhoek trnh by cho Sa Hong thy r s vn chuyn ca mu trn ui ca con ln. Nh khoa hc cng tng Sa Hong mt hoc hai knh hin vi nh mt chic cn lu li ti nc Nga ngy nay v y l mt iu c bit v cha bao gi Antoni Leeuwenhoek cho ai dng c khoa hc ny.

63

Trong cc nm cui i, Antoni Van Leeuwenhoek ni danh ngoi iu ng d liu. Vo nm 1711, ng Leeuwenhoek phi than phin l c 26 ngi ti thm ng trong 4 ngy lin khin cho ng qu mt mi. Nhiu ngi khch cng lm phin ng, chng hn nh h ch trch ng thiu gio dc cn bn, nhng iu ny cng khin ng t ho v ng khng b nh hng bi cc thnh kin ca ngi ng thi. Antoni Van Leeuwenhoek c nhiu nh khoa hc knh trng. Vo nm 1716, i Hc Louvain gi tng ng mt huy chng trn mt mt c khc chn dung ca ng, mt kia l hnh mt t ong vi hnh nh th x Delft, vi ngha ca ngi cng trnh nghin cu ca Leeuwenhoek ging nh cng tc kin nhn ca cc con ong mt. Nm 1717 vo tui 85, Antoni Van Leeuwenhoek gi ti Vin Khoa Hc Hong Gia cc bc th m ng cho l cui cng trong ni rng bn tay ca ng yu v run ry nhng tht ra, ng cn sng thm 6 nm na, vn tip tc quan st nhiu mu vt k c loi ct c vng ca Cng Ty ng n thuc Ha Lan v gi thm c 18 bc th ti Vin Khoa Hc k trn. Antoni Van Leeuwenhoek qua i vo ngy 26-8-1723, th 91 tui, li chc th trao tng 26 knh hin vi m ng t ch to cho Vin Khoa Hc Hong Gia London. Cc khm ph qua knh hin vi ca Antoni Van Leeuwenhoek l cc mn qu tng cho Nhn Loi. Leeuwenhoek l nh khoa hc quan st v ghi chp cn thn, ng ch ti tng chi tit rt nh, m t s vt bng cc hnh v, bng cc o lng. ng lm vic mt cch chm ch v kin nhn, kim sot cc iu tm ra trong cc hon cnh khc nhau. Do bn tnh hiu k, mun hiu r, Antoni Van Leeuwenhoek kho st mi th, t cc loi cn trng, cc t bo ti cc vi trng, t cy c ti cc tinh th. Tt c cc khm ph ca Antoni Van Leeuwenhoek khin cho ngi ng thi vi ng coi ng l mt nhn vt k d v mt nh o thut danh ting.

64

Thomas Hunt Morgan (1866-1945)[/size=4]

Thomas Hunt Morgan sinh ngy 25/12/1866, Lexington,Kentucky,M. ng l ngi con c ca Charlton Hunt Morgan. ng tt nghip trng i hc Kentucky,ni m ng ly c tm bng c nhn khoa hc vo nm 1886,sau lm cng vic nghin cu sinh trng i hc John Hopkins,ti y ng hc mn hnh thi hc vi W.K Brooks, v sinh l hc vi H.Newell Martin.Khi cn l mt a tr, ng bc l s say m mnh lit i vi lch s t nhin, n 10 tui, ng thu thp cc loi chim,trng chim v cc ho thch sut khong thi gian sng nng thn, n nm 1887,mt nm sau l tt nghip, ng lm vic trong phng th nghim b bin ca Alphaeus Hyattu Annisquam, Mass.Trong sut nm 1888-1889, ng mit mi trong cng vic nghin cu United States Fish Commission,Woods Hole-mt phng nghin cu m ng li n tc c lin kt t 1902 -thc hin nhng cuc thm him t Jamaica v Bahamas. n nm 1890, ng ly c bng tin s trng i hc Johns Hopkins.Trong cng nm y, ng cng nhn c hc bng Adam Bruce v n chu u,lm cng vic c bit trong phng nghin cu sinh vt bin Naples-ni m ng cng n ln na trong 1895 v 1900. Naples, ng gp Hans Driesch v Curt Herbst.Chnh nh hng ca Driesch-ngi cng tc cng ng sau ny,khng cn nghi ng g na, lm thay i phng hng phi hc thc nghim sau ny. Nm 1891, ng tr thnh trng b mn Sinh Bryn Mawr College for Women-trng m ng dy n 1904,khi ng tr thnh gio s ng vt

65

hc thc nghim trng i hc Columbia,New York. ng vn n nm 1928, c b nhim l gio s Sinh vt hc v gim c phng th nghim Kerckhoff c s o to cng ngh California, Pasadena. ng lm vic ti y n nm 1945.Nhng nm sau , ng c mt phng th nghim ring Coronal der Mar,California. Sut 24 nm trng i hc Columbia ,cng sc ca ng gp phn mang li ngnh t bo hc mt din mo y hn,r rng hn nhng hiu bit v sinh vt.Mi quan h mt thit vi E.B.Wilson em n cho ng nhng c hi him c tip xc vi loi cng vic-nhng cng vic ch c tin hnh cc khu sinh vt lc by gi. Morgan l mt nhn vt nhiu kha cnh,nh thi sinh vin, l mt ngi kh tnh v t lp.Cng vic gip cho ng sm nhn ra quan nim di truyn ca Mendel.Nm 1905,ng cho rng nhng t bo phi th thun chng v khng bt cho,nh Bateson nghi ng s hnh thnh c bit ca chn lc t nhin.Nm 1909,ng bt u th nghim ca mnh vi loi rui gim Drosophila melanogaster-vi cng trnh nghin cu ny,tn tui ng c mi ngi nhc n. Morgan l ngi u tin s dng rui gim vo vic nghin cu di truyn. Tnh trng t bin u tin Morgan quan st c trn rui gim l mu mt trng. Tnh trng ny c kim sot bi alen ln w, mu mt rui hoang di c kim sot bi alen tri W. Nu mt rui ci ng hp c mt mu c lai vi mt rui c mt trng, tt c cc c th F1 (khng phn bit gii tnh) u c mt mu v chng u nhn mt nhim sc th X mang alen W t m.(C th ci cng nhn c alen w t b nhng v W tri nn ln t s biu hin ca w, cn c th c ch nhn t b mt nhim sc th Y khng mang gen qui nh mu mt). Khi xt php lai ngc li, th h b m l rui ci mt trng v rui c mt , F1 tt c cc rui ci u c mt cn ton b rui c u c mt trng. D tri qua nhiu thi gian v n lc trong vic nghin cu di truyn nhng Morgab vn cha bao gi nh mt s say m ca mnh i vi phi hc thc nghim. Mt s cng trnh m ng vit thnh sch nh:Heredity and Sex (1913), The Physical Basis of Heredity(1919), Embryology and Genetics (1924), Evolution and Genetics (1925), The Theory of the Gene (1926), Experimental Embryology (1927), The Scientifc Basis of Evolution (2nd. ed., 1935), tt c u l nhng tc phm kinh in trong di truyn hc.
66

Morgan tr thnh thnh vin ca vin Khoa hc hong gia Anh nm 1919, phn phi Croonian Lecturenm 1922.Nm 1924,ng nhn huy chng Darwin v nm 1939 l Copley Medal of the Society. Nhng khm ph ca ng v vai tr ca nhim sc th trong s di truyn em li cho ng gii Nobel nm 1933. Morgan kt hn vi Lilian Vaughan Sampson vo nm 1904,ngi tng l sinh vin trng cao ng Bryn Mawr v cng gip ng rt nhiu trong cng vic nghin cu.H c mt a con trai v ba c con gi. Morgan mt vo nm 1945.

67

Robert Hooke (1635-1703) Ngi pht hin ra t bo[/orange][/h4]

Nm 1665, ti nc Anh, mt cun sch ra i vi nhan Hnh nh vi th (Micrographia) gy xn xao bn tn trong gii khoa hc Anh v chu u. Cun sch cha ng nhng khm ph c bn trong sinh hc, gm 60 hnh ln do chnh tay tc gi v, trong c hnh mt con rn phng i ti vi chc centimet chiu di, mt con chy tht to chim c mt trang sch, con mt phc tp ca rui, cu trc t m ca lng chim, qu trnh chuyn dng ca rui, tt c vi y chi tit. Tc gi cun sch l Robert Hooke, mt nh thc vt hc ngi Anh, lc 30 tui.

Robert Hooke sinh ngy 18 thng 7 nm 1935 ti mt lng qu o Wright, gn b bin pha Nam nc Anh, trong gia nh mt mc s Tin lnh. Thi nin thiu, cu b thng m yu nhng rt thng minh v chm hc; ch trong hai tun l cu hc ht b sch nhp mn ton ca Euclide. Sut ngy cu mi m ch to nhng dng c c kh, tu thy, ci xay chy bng dng nc chy, ng h qu lc, my bay g... Nm cu mi ba tui, ng b qua i, cu phi n xin vic ti mt xng ha, hc v chn dung kim sng. Nhng mi sn du v thuc v lm cu nhc u, m mt nn phi thi vic. Sau Hooke n ph gip phng th nghim ca Hi Hong gia Anh (va mi thnh lp), nhn lau ra cc dng c thc nghim. Lng ham mun hiu bit thc y cu t hc hi v n d cc lp ti trng Oxford. Nm 26 tui, Hooke cho xut bn cun sch u tin, nghin cu v sc cng b mt. Vo nhng nm gia th k 17, ti chu u, nhiu nh khoa hc c xu hng ch to v dng cc dng c quang hc nghin cu thin

68

nhin, Hooke cng l mt trong s nhng ngi ng gp cho xu hng pht trin. Sau 4 nm lm vic, ng cng b kt qu nghin cu trong cun sch ni ting Hnh nh vi th. Trong cun sch, ng ghi ch y cc phng thc tin hnh nghin cu: ... Ti chn mt cn phng nh, ch c mt ca s duy nht hng v pha Nam. Cch ca s khong mt mt, ti k chic bn c t knh hin vi nghin cu... Ti phi s dng mt qu cu bng thy tinh hoc mt thu knh 2 mt (phng v li), mt li hng v pha ca s thu ht c nhiu nh sng to nn ngun chiu, ri ti t gia ngun sng v vt quan st mt mnh giy du, mt knh lp c phng i cc ln tp trung tht nhiu nh sng i qua giy du v chiu trn vt th, nhng cng phi ch c lng sao cho t giy du khi b qu nng c th bc chy... Nhng ghi nhn ca Hooke chng t s cng phu t m ca ng trong cng vic nghin cu: c th lm vic c trong nhng ngy khng nh sng mt tri, v c lc m khuya, ti lm mt dng c thng ng vi 3 gi ngang, trn mt gi c t mt n du c th di chuyn gn xa, trn gi kia t mt qu cu bng thy tinh cha dch trong sut, trn gi th ba t mt thu knh 2 mt (phng v li) c th di ng theo nhiu hng. Vi nhng dng c t ch to nh th Hooke tin hnh nhng nghin cu thc vt hc. Trong cun sch, ng ghi nhn nhng kt qu thu thp c: Qua knh hin vi ti quan st nhng mnh bn (lige), ti nhn thy c cu to ging nhng khoang, l nh. Ti dng dao ct thnh nhiu mnh khc mng hn v r rng ti li nhn thy cc mnh c cu trc nh nhng t ong, nhng phng nh. Ti m k v thy c 60 t bo (cell - t nguyn latin cellulate, c ngha l: phng nh, nh vy Hooke l ngi u tin t ra v s dng t t bo), cc t bo xp st nhau trn mt vng kch thc 1mm, nh vy s c ti trn 1 triu (tnh tht ng l 1.666.400) t bo trn mnh din tch bn 6,5cm2, mt con s khng l kh tin c. Sau , Hooke quyt nh nghin cu thm qua knh hin vi dng cu trc nh b m ng va mi pht hin. ng vo lc cun sch Hnh nh vi th ca ng ra i, nm 1665, Hooke trnh by trc Hi Hong gia Anh nhng kt qu quan st trong bn tng trnh Cu trc ca bn qua thu knh phng i. Nm sau, ng c bu lm U vin kim Th k Hi Hong gia v cng v ny sut 15 nm. Nm 36 tui, ng tin hnh th nghim ngay trn bn thn v nh hng ca mi trng p sut thp: ng ngi trong mt cn bung nh v chu ng mt p sut rt thp (ch bng 1/4 p sut bnh thng) v ghi nhn cc triu chng bn thn ng cm th c nh: nhc u, au tai n mc gn ic c v.v... ng cn lm nhiu th nghim v ghp da, h hp nhn to, truyn mu...
69

Hooke l mt con ngi say m khoa hc, t sng sm trong phng th nghim thy bng dng ng: nh b, thp gy, dng i hi khom lng, nt mt khng p lm v ming hi rng v cm qu nhn. ng gin d v rng lng: sut nhng nm lm vic ti Hi Hong gia v trng i hc, ng khng h phn nn v lng bng. Tnh nt ng thng thn cng trc n mc d nng ny, va chm vi ng nghip (v sau ngi ta mi bit l do tnh trng m yu t lc cn nh lm ng n ung km v mt ng thng xuyn). Cuc tranh lun ca ng vi Issac Newton (1642-1727) tr thnh ni ting: c l Hooke thng bo cho Newton bit nhng kt qu nghin cu vt l hc ca ng v to iu kin Newton pht hin ra mt s nh lut mi nhng cng c th l t bn thn mnh pht hin ra cc nh lut nn Newton khng nu r vai tr ng gp ca Hooke. Du sao, s va chm ny tr thnh mu thun n mc ch sau khi Hooke qua i thi Newton mi c bu lm Ch tch Hi Hong gia Anh (trong thi gian 1703-1727). Hooke khng ch l nh thc vt hc ni ting vi vic pht hin ra t bo, ng cn l mt nh thin vn hc li lc. ng c nhiu ng gp khoa hc ln nh ch to ra knh vin vng, quan st s chuyn ng quay ca cc thin th, ngh dng nhit ng bng ca nc l 0O, a ra l thuyt c hc ca nhit, nghin cu ngun gc vt th ha thch. ng cng l mt kin trc s ti nng: sau v dch ln (vo nm 1665) v m chy ln (nm 1666) ti Lun n, chnh ng tham gia thit k xy dng li nhiu ngi nh ln v cc khu vc rng ca th Anh. Danh ting Robert Hooke vang di khng ch lc sinh thi m cn lu truyn nhiu th k sau, c iu c bit l khng ai lu tr c mt bc hnh no ca ng v cng khng ai bit r phn m ca ng t ni no. By nm sau khi Robert Hooke pht hin ra t bo, vo nm 1672, Malpighi cng m t nhng ti nh trong cu trc thc vt. 140 nm sau , vo nm 1805, mt thy thuc v nh khoa hc t nhin ngi c, Lorenz Oken (1779-1851) cng khng nh: Mi c th sinh vt u do nhng t bo cu to nn. Nhng phi 174 nm sau pht hin ca Hooke, cui cng t bo mi c xc nhn l n v cu trc c bn ca c ng vt v thc vt, nh cng lao ca Schleiden v Schwann.

70

Cuvier (1769-1832) - Ngi khai sinh ngnh c sinh vt hc [/orange][/h4]

Cuvier pht hin rng, nhng lp a tng rt su, nhng mnh ng vt tn d nh k nhng khng l, rn bay (m ng t tn l pterodactyl), voi tuyt chng u khc bit rt nhiu so vi cc ng vt hin thi

Hn nh t nhin hc ngi Php Buffon (1707-1788) khng th ng rng hn ba mi nm sau khi nhng tp sch u tin ca b Bch khoa Lch s t nhin ca ng ra i, nhng hnh v tuyt p cng nh cc on m t ng vt li tc ng mnh m n mt cu b mi 15 tui ti mc lm cu say m v quyt ch tm hiu v ng vt hc. Hng ngy cu b ln gi tng trang sch ngm ngha nhng con hu cao c, nhng n nga ang s bm tung v tng chng nh chng ang sng ng trc mt. Cu b l Cuvier. Cuvier sinh ngy 23/8/1769 ti Montbleard, mt thnh ph min ng nc Php, ch cch bin gii pha Ty Nam ca Thy S chng hai mi cy s, trong gia nh mt binh s thi vua Louis XIV. Tn khai sinh y ca cu tht di: Lopold Chrtien Frdric Dagobert, nhng b m cn yu cu t thm u dng ch di mt ch thn mt Georges, v th sau ny, danh xng i vo lch s khoa hc l Georges Cuvier. Cu b hc tp nh vi mt gia s km cp. B m lun hi thc cu hc tp nn lc bn tui, cu b Cuvier bit c rnh rt v nhng dng ch ci u tin cu tp c l trong tp sch ca Buffon. Lc mi ba tui, cu b Cuvier c i c li n mc thuc lng nhiu trang sch m t nhng th vt, chim mung. Ri cu b cng nhng bn nh ng trang la thnh lp Nhm su

71

tp thin nhin i v cc vng ngoi vi ng qu thu nht cc mu ng vt, cy c. Nm mi lm tui, Georges c gia nh gi n hc ti Vin Hn lm Caroline (Karlsschule), Stuttgart vi nhng bo tng c xa v mt vin trng danh ting. Sau 4 nm mit mi hc phu tch cc ng vt v tm hiu gii phu hc, chng thanh nin Georges 19 tui ri nc c, tr li vng Normandie, n thnh ph cng Fcamp, min Bc nc Php, bn b bin Manche. Ti y gia thng 7/1789, ng vo lc nhn dn lao ng th Paris si sc trong bu khng kh rc la u tranh, ph v nh ngc Bastill, lt vng quyn th Georges lm gia s dy d a con trai duy nht ca gia nh b tc Hricy. Chng vui mng khi c php nghin cu cc loi ng vt bin thn mm v khng xng sng. Chiu ti v sut m khuya, Georges mi m phu tch, quan st ri ghi chp nhng hnh thi ca nhiu dng ng vt bin. Anh cng tham gia cu lc b Khoa hc Bin ca thnh ph. Mt ln, sau bui bo co, Georges c dp lm quen vi A.H.Tessier, mt bc s trong qun i, ng thi l mt nh nghin cu nng hc. ng thy thuc rt ngc nhin v kh nng quan st tinh tng cng nh trnh hiu bit ca chng thanh nin tr tui. Sau nhiu ln c cc bn ghi chp ca Georges, ng ha s gip gi nhng nhn xt khoa hc ti nhng ngi bn Vin Bo tng Khoa hc T nhin ti Paris. Mt bui sng, Georges va ngc nhin va vui mng khi nhn c mt bc th gi t Paris c k tn Geoffroy Saint Hilaire. Anh vi v tm ng bc s a bc th. - Geoffroy l bn ti, hin nay l gio s ca Vin Bo tng lich s T nhin Paris, chuyn nghin cu gii phu hc so snh v ng vt hc.-ng thy thuc vui v cho bit. - Trong th, v gio s c mi ti n lm vic - Georges ngp ngng hi thm - Ti mun xin kin ca ng. - y l mt dp may anh c iu kin hc hi v pht trin thm. Ti ngh l anh nn nhn li. Georges vi v ln ng i Paris v y l chng ng quyt nh cho s nghip khoa hc ca chng trai hai mi su tui. Nh s gip ca GS. Saint Hilaire, Georges c nhn lm tr l vin bo tng. T y bt u s cng tc mt thit gia hai nh khoa hc tr tui v t lu sau ra i mt cng trnh nghin cu v phn loi ng vt c v mang tn hai tc gi
72

Saint Hilaire v Cuvier. Tuy nhin, ngay t lc ny ny sinh s khc bit trong quan im ca hai ngi v ng vt hc: theo Cuvier, cc chc nng v tp qun ca mt ng vt quyt nh hnh thi gii phu ca n, cn Geoffroy li c quan im tri ngc ngha l cu trc gii phu c trc v bt buc mt kiu sng ring bit ca ng vt. Vi cng v mi km nhiu iu kin thun li ca vin bo tng, Cuvier mit mi hc tp nghin cu. Ngay nm sau, ng c b nhim chc v ging vin trng S phm Panthon. Nm 1797 Cuvier c gii khoa hc c bit ch khi ng t xut bn tp sch Bng s yu v lch s t nhin cc loi ng vt. ng t chi tham gia on khoa hc i kho st Ai Cp (1798-1801), ch c Saint Hilaire ln ng. Nm sau, khi va trn ba mi tui, Cuvier c b nhim ch v gio s Collge de France thay th Daubenton(2), tr l c ca Buffon. Vi tp cng trnh nghin cu Ghi nh v cc loi voi ang sng v ha thch (1800), Cuvier a ng vt hc tr li vi nhng thi qu kh xa xa v gii khoa hc ngay lp tc xc nhn Cuvier l ngi khai sinh ra ngnh c sinh vt hc. Ngay sau , sut 6 nm lin ng vit 5 tp ca b sch Gii phu hc so snh (1800-1805). iu t ng v tr hng u trong s nhng ngi m ng cho ngnh khoa hc mi m ny. Trong sut qu trnh bin son b sch, ng c s gip ca A.M.C Dumril (1774-1860), thy thuc v l nh khoa hc t nhin ngi Php, (trong 2 tp u) v ca G.L.Duvernoy (1777-1855), nh gii phu hc v nh ng vt hc, ngi Php (trong 3 tp cui). Chnh trong b sch ny, ln u tin, Cuvie a ra nguyn tc mi tng quan gia cc b phn c th, ng thi nhn mnh n tm quan trng ca nhng mi tng quan gia chc nng v cu trc gii phu. Nm 1802, ng c b nhim lm gio s thc th ti Vn cy c v Thanh tra gio dc. y cng l thi gian ng chun b v cho xut bn lin tc cc tp Nin gim ca Bo tng Khoa hc T nhin (1802-1815). Cuvier c bu lm U vin Th k vnh vin ca Vin Hn lm Khoa hc lc ng ba mi t tui. T y, ng tp trung nghin cu trn ba lnh vc: (1) Cu trc v phn loi cc ng vt thn mm. (2) Gii phu hc so snh v lch s t nhin cc loi c. (3) Cc ha thch ca ng vt c v v rn ng thi tm hiu hnh thi xng ca cc loi ang sng thuc cng nhm ng vt. Nm 1808, ng c c vo chc v C vn Hong Gia, gip Hong Napolon trong vic ci cch gio dc Php. Nm 1810, Cuvier cng b Bn bo co lch s v nhng tin b ca cc khoa hc t nhin t 1789 v tnh hnh hin nay. y l mt cng trnh tng kt tnh hnh khoa hc khng
73

ch nc Php m cn cp ti ton cnh chu u. Nm sau, ng c phong chc hip s tng thng cho nhng cng lao ng gp to ln. Lc ny Cuvier bn mi hai tui. Nm 1812 ra i tp cng trnh Nhng nghin cu v xng ha thch ca loi ng vt bn chn. Cuvier nhn thy nhng kho st v xng ha thch kt hp vi nhng nghin cu gii phu hc so snh gip ng bit r mi tng quan gia cc b phn ca c th sinh vt. Nh , ng hiu y v hnh dng cc loi xng khc nhau, v kiu ni gn cc c bp vi xng ri sau , c th hnh dung ton b c th mt sinh vt m ch cn da vo mt ci xng nh ring bit. ng ti to li nhng b xng hon chnh ca nhiu ng vt bn chn ha thch. iu ny chng minh r rt rng nhiu loi ng vt hon ton b tuyt chng. Trong qu trnh nghin cu cc ha thch, Cuvier pht hin rng, nhng lp a tng rt su, nhng mnh ng vt tn d nh k nhng khng l, rn bay (m ng t tn l pterodactyl), voi tuyt chng u khc bit rt nhiu so vi cc ng vt hin thi. Cng vy, s hin hin ca cc ng vt khng l cc ni cao v ca cc ng vt nh b ng bng buc Cuvier phi suy ngh, cui cng a vic nghin cu cc ha thch vo trong phng php phn loi cc ng vt. Cuvier ghi nhn: ...nhng mnh xng ri rc, hin din ri rc y, thng gy v v i khi ch l nhng mnh vn, l nhng g m cc lp a tng lu li, cng l ngun nghin cu duy nht ca cc nh c sinh vt hc.... Nhng cng chn t nhng mnh vn ny lm nn danh ting ca Cuvier. ng l ngi khi u ngh thut ti to li ton b mt con vt ch t mt mu xng ca n v l mt trong s nhng ngi m ng cho ngnh gii phu hc so snh. Cuvier nu r mt nguyn tc:...mi b phn trong c th ng vt u tu thuc mt b phn khc v tt c c th cng tu thuc vo mt b phn ring bit... Da trn nguyn tc ny, ng m t ti to li gn bn mi loi th ln b tuyt chng. Nm 1814, Cuvier c c gi chc v C vn Quc gia nhng ng vn dnh tm tr sc lc cho nhng nghin cu khoa hc. Nm 1817, ra i b sch Lch s v gii phu hc cc ng vt thn mm v b Gii ng vt xp theo cu trc t chc gm 4 tp. Ngay ta ca b sch xp theo cu trc mang ngha ca mt thnh phn mi trong vic h thng ha v phn loi. Nhng cng trnh ny, chng t Cuvier nghin cu cu to ca nhng ng vt khc nhau, ghi nhn nhng c im ging nhau v khc bit nhau so snh ri xp loi chng. Vo u th 19, quan im ph bin trong gii khoa hc l cc loi xp chung trn mt ng n c, lin tc,
74

khng h c t qung, cn Cuvier li quan nim rng gii ng vt khng to thnh ch mt hng m c nhiu hng khc nhau. Quan im ca Cuvier l nhng c im gii phu u rt r rt v cho php phn bit cc nhm ng vt. Nhng nghin cu c sinh vt hc a Cuvier n gn vi lun thuyt bin i cc loi. Trong mt tp sch chnh ng t cu hi:Ti sao cc chng hin nay li khng phi l nhng bi i ca nhng chng c xa m ngi ta pht hin trong cc ha thch, nhng bin i y c l xy ra do nhng hon cnh a phng, do thay i kh hu ri chu s khc bit qu mc lin tc sut bao nm thng?.... Nhng ri chnh ng li tr li: nu cc loi thay i dn dn th nht thit phi tm thy du vt ca nhng bin i , gia h Mastodonte (voi rng mu) v h ng vt hin nay nht thit phi thy cc dng trung gian, nhng iu ny cha h xy ra... . V Cuvier vn khng nh rng cc loi u khng thay i, u bt bin t thi Thin to. Danh ting Cuvier vang di v nm 1818, ng c bu l vin s Vin Hn lm Khoa hc Php, khi ng trn bn mi chn tui. Nm 1819, ng m nhn chc v Ch tch hi ng Ni v. Khi trnh by ti Vin Hn lm Khoa hc bn Lun bn v nhng t bin trn Tri t (1825), Cuvier xc nhn quan im t duy ca ng v s bt bin ca cc loi. ng ghi nhn mi quan h gia nhng dng ha thch vi cc lp a tng cha cc ha thch , Cuvier cho rng cu to ca cc dng ha thch u phc tp dn theo mc chuyn tip t lp t c xa n nhng lp t mi hin nay. Ri sau khi xp cc vt th ha thch tm thy theo mt trt t nht nh, c th pht hin thy nhng bin i tim tin. R rng cc ha thch phn nh s tin ha ca cc sinh thi. Trong qu trnh tm hiu cc mi tng quan ca nhng loi ha thch vi nhng lp a tng khc nhau, Cuvier nhn thy c bn qun th ng vt c ng trong nhng lp a tng khc nhau, Cuvier c nhng nhn xt l th: cc loi ng vt trng xut hin trc cc loi con, tt c bn qun th ng vt c ng trong nhng lp a tng, qun th u tin l nhng loi c v rn qui d, th hai l nhng loi Palaeotherim v Anoplotherium (mang nhiu mnh vn c pht hin vng t thch cao ngoi Paris) cng vi nhng ng vt c v sng trn cn, th ba l nhng loi Mastodonte (voi rng mu), Mammouth, ln nc v t gic, qun th th t v cui cng l con ngi vi cc gia sc. Nhng ri chnh Cuvier li c nhng quan im mu thun gay gt vi nhng s kin thu thp c. Theo Cuvier, Tri t c nhng tai bin ln din ra theo chu k, nh nhng cn l lt, cc v t tri m ng gi l nhng cuc cch mng a cu v nn hng thu l tai bin mi nht va xy ra. Tt c cc sinh vt u b tiu dit trong thi gian tai bin. Sau , trn mnh t hoang vu, li hin din nhng ng vt di c t
75

cc vng t cn nguyn vn vi nhng dng mi khc hn vi nhng dng tn ti trong ln tai bin trc. Nhng sinh vt ang sng hin nay (k c con ngi) u c hnh thnh sau ln tai bin cui cng ca Tri t. Do uy tn ca Cuvier nn v sau vn c nhiu nh khoa hc tin vo lun thuyt tai bin, thm ch c ngi cn tnh ton rng trn tri t t trc n nay xy ra 27 ln tai bin nh th. Nhng quan im ny khng gii thch c s khc bit v c nhng c im ging nhau ca cc ha thch trong cc a tng. Quan im v nhng tai bin trn tri t cng ph nhn lun qu trnh tin ha ca cc loi. Nm 1826, Cuvier c tng thng hun chng Bc u bi tinh. Sau gn ba mi nm mit mi nghin cu cc loi c (vi s cng tc ca A.Valenciennes), lin tc trong bn nm (1828-1831) ng ln lt cho ra i cc tp ca b sch Lch s t nhin cc loi c trong c lit k v m t gn 5000 loi c. Cng thi gian ny, b sch Gii ng vt gm 5 tp c xut bn ln th hai. Ging nh trong ln xut bn trc, Cuvier xa b cch phn chia h ng vt theo kiu c xa, ngha l theo hnh dng bn ngoi. ng phn loi theo cu trc bn trong v ghi nhn mi lin quan tng h gia cc b phn ca c th. Cu trc gii phu hc ca mi b phn (tng) u c lin quan v chc nng vi tt c cc b phn khc trong c th ca ng vt. Hn na, nhng c im cu trc v chc nng ca cc b phn l kt qu ca mi tc ng tng h vi mi trng. Nhng mu chuyn v ti nng quan st cng nh tm hiu bit su rng ca Cuvier v c ng vt hc lun c lan truyn trong cc nh khoa hc tr Vin Hn lm. H k rng trong mt cuc o bi vng thch cao Montmartre, nhng ngi kho st trnh cho Cuvier nhng chic rng ng vt. Nhn thy mu ha thch ny rt ging b phn ca loi Sarigue (th ti ui qun), ng ra lnh o bi rng khu vc chung quanh, qu nhin v sau pht hin nhiu mnh xng ca con Didelphes (ng vt thuc b c ti). Mt ln khc, sau khi theo di cuc o bi kho c vng Montmartre, thuc ngoi vi Bc Paris, mt cu sinh vin mang n cho thy Cuvier, lc mi l gio s tr, nhng chic rng c xa. Ch lt sau, Cuvier ly mt t giy trng v cm bt ch phc tho trn giy hnh mt con vt k l, na nga, na voi. Cuvier t tn cho con vt l nga vi c xa. Cu sinh vin ngm nhn t giy, va khm phc thy va bn khon suy ngh: tht kh c con vt no li k l nh th. Nm thng tri qua, ngi ta qun cu chuyn nga vi c xa v chic rng cn st li. Bng mt hm, cc ngi th o bi c trong hang thch cao vng Virty mt b xng ton vn ca mt con vt k l dng ng c vi. Nhm kho
76

st vi v mang v vin bo tng Paris v lc li ng h s ca ca Cuvier. Tht ti tnh: bc phc tho nm xa chnh l hnh dng b xng con vt va o bi c. Gii khoa hc cng lu truyn mt cu chuyn khc chng t Cuvier hiu bit su sc mi lin quan tng h gia cc b phn trong c th ng vt. Mt m, khi thy Cuvier ang ngh li trong Vin Bo tng, mt cu hc tr, mun a nghch thy, chong ln ngi tm da cu, bc n bn ging ng, ku to ging khn khn man r: Cuvier! Cuvier! Ta s n tht ngi. Cht tnh gic, ng thy vn tay s tm da c sng v mng chn con vt l ri bnh tnh tr li: C mng guc, c sng, y l ng vt n c. Mi khng th n tht ta c! Chuyn thc h n u chng r, ch bit rng danh ting Cuvier vi tm hiu bit uyn bc c mi ngi chp nhn. Ngy 20 thng 8 nm 1830 i vo lch s khoa hc vi cuc tranh lun ni ting gia Cuvier v nh ng vt hc Geoffroy Saint Hilare ti Vin hn lm Khoa hc Php. Khi thu bt u bng vic gii thiu mt lun vn ca hai ngi hc tr ca Saint Hilare l Laurencet v Meyraux. H so snh cu to c th ca cc ng vt thn mm chn u vi cu trc ca cc ng vt c xng sng: con mc nang c ng ha tng t nh mt ng vt c xng sng mang l hu mn vng u, cn sn ca n li tng t nh cc xng s, ri cc b phn khc cng c coi nh cc tng ca ng vt c xng sng. Chnh iu ny lm Cuvier ni gin v phn ng kch lit. ng ph phn mnh m bng cch khng nh rng c s khc bit hon ton, c bn gia cc b phn ca ng vt thn mm vi ng vt c xng sng, nhiu tng loi ny hon ton thiu vng loi kia. Th l n ra cuc tranh lun gia hai nh khoa hc y uy tn l Cuvier v Saint Hilare nhm tr li cu hi: gii thch th no v s ging nhau v c s khc bit ca gii ng vt? Trong khi Geoffroy tin rng tt c cc loi vt u l nhng biu hin ca ch mt dng th Cuvier li nhn mnh rng 4 dng (m ng ghi nhn) u hon ton khc bit. Trong khi Cuvier tin vo s bt bin ca cc loi ng vt th Geoffroy li chp nhn thuyt tin ha cc loi. Trong cuc tranh lun ny, Cuvier ginh c thng li, nhng sau ny, lch s khoa hc t nhin a ra li phn xt cui cng: lch s bc b quan im ca Cuvier v s bt bin ca cc loi ng vt v thng li ca Cuvier thi im ch l tm thi, tiu biu cho nhng quan im siu hnh trong sinh vt hc. Mi sau ny, lun thuyt Darwin v s tin ha cc loi xc nh r rng hn: cc ng vt ging nhau u xut ngun t nhng t tin chung v s khc bit l do xy ra nhng
77

bin i di truyn. Ngi lm khoa hc i khi li mu thun vi nhng kt qu do mnh pht hin ra. Cuvier l mt in hnh. Mc d bn thn ng tin vo s bt bin ca cc loi nhng tt c nhng kt qu nghin cu ca Cuvier v c ng vt hc li l nhng d kin xc thc t nn tng cho s hnh thnh lun thuyt tin ha. Tuy ch Napolon sp t lu (1814) nhng dng h Hong tc Bourbon vn ghi nhn cng lao ca Cuvier vi nn khoa hc ca t nc, v nm 1831, vua Louis Philippe (1773-1850) phong tc Cng khanh v xp ng vo hng qu tc ri c ng lm Ch tch hi ng Quc gia. Gia thng 5 nm 1832, mt v dch t khng khip lan khp th Paris, hn hai mi nghn ngi cht ngay trong nhng ngy u tin, trong c gio s Georges Cuvier, v u vin Hi ng Nh nc di thi Hong Napolon, v Nam tc di thi vua Louis XIII v cng khanh ca nc Php triu vua Louis Philippe dng Bourbon Orlans. Cuc i di su mi ba nm t ngt chm dt cng vi quyn uy thng tr trong ngnh sinh hc. -------------------------------------------------(1) Buffon (1707-1788): nh T nhin hc, ngi Php (2) Daubenton (1716-1800): nh khoa hc t nhin, ngi Php

78