Hnh 3.

1
Bi ging Chi tit my
Chng 3
TRUYN NG AI
3.1 Khi nim chung
3.1.1 Cu to chnh v nguyn l lm vic ca b truyn ai
_ B truyn ai hot ng theo nguyn l ma st: cng sut t bnh ch ng (1)
truyn cho bnh b ng (2) nh vo ma st sinh ra gia dy ai (3) v bnh ai (1), (2).
_ Ma st sinh ra gia hai b mt xc nh theo cng thc:
.
ms
F f N
Nh vy, c lc ma st th cn thit phi c p lc php tuyn. Trong b truyn ai,
to lc php tuyn th phi to lc cng ai ban u, k hiu l S
0
.
3.1.2 u nhc im v phm vi s dng
a. u im
C th truyn ng gia cc trc cch xa nhau (<15m)
Lm vic m, khng gy n nh vo do ca ai nn c th truyn ng vi vn
tc ln.
Nh vo tnh cht n hi ca ai nn trnh c dao ng sinh ra do ti trng thay
i tc dng ln c cu.
Nh vo s trt trn ca ai nn phng s qu ti xy ra trn ng c.
Kt cu v vn hnh n gin.
b. Nhc im
Kch thc b tuyn ai ln so vi cc b truyn khc: xch, bnh rng.
T s truyn thay i do hin tng trt trn gia ai v bnh ai (ngoi tr ai
rng)
Ti trng tc dng ln trc v ln (thng gp 2-3 ln so vi b trun bnh rng)
do phi c lc cng ai ban u (to p lc php tuyn ln ai to lc ma st)
Chng 3. Truyn ng ai 1
Bi ging Chi tit my
Tui th ca b truyn ai thp.
Hin nay, b truyn ai thang c s dng rng ri, ai dt ngy cng t s
dng. Khuynh hng dng b truyn ai rng ngy cng ph bin v tn dng c u
im ca b truyn bnh rng v b truyn ai.
c. Phm vi s dng
B truy n ai th ng du ng truy n cng su t khng qua 40 - 50 Kw, v n t c
thng th ng khoa ng 5 - 30 m/s. Ty s truy n i cu a ai de t th ng khng qua 5, i v i
ai thang khng qua 10
3.1.3 Cc loi ai v bnh ai
* Theo hnh dng tit din ai
a. ai dt: c tit din ngang hnh ch nht, chiu rng b, chiu dy h (hnh
3.2a) Vt liu ch to ai dt l: da, si bng, si len, si tng hp, vi cao su. Trong
ai vi cao su c dng rng ri nht. Kch thc b v h ca tit din ai c tiu
chun ha.
.
b. ai thang : c tit din ngang hnh thang cn (hnh 3.2b). Vt liu ch to ai
thang l vi cao su. Gm cc lp si bng xp hoc bn chu ko, lp cao su dng
lin kt v chu nn, tng ma st. ai thang lm vic theo hai mt bn.
Hnh dng, tit din v chiu di ai thang c tiu chun ha.
Chng 3. Truyn ng ai 2
F
b
h
Hnh 3.2
c) a) b)
Bi ging Chi tit my
c. ai trn: c tit din hnh trn, ch s dng trong cc my cng sut nh
(hnh 3.2c).
d. ai hnh lc: l trng hp c bit ca b truyn ai thang. Cc ai c
lm lin nhau nh rng lc (Hnh 3.3b). Mi rng lm vic nh mt ai thang. S rng
thng dng 220, ti a l 50 rng. Tit din rng c tiu chun ha.
e. ai rng: l mt dng bin th ca b truyn ai. Dy ai c hnh dng gn
ging nh thanh rng, bnh ai c rng gn ging nh bnh rng. B truyn ai rng
lm vic theo nguyn tc n khp l chnh, ma st l ph, lc cng trn ai kh nh
(Hnh 3.3 b). Cu to ca ai rng bao gm cc si thp bn chu ti, nn v rng bng
cao su hoc cht do. Thng s c bn ca ai rng c tiu chun ha,
* Theo cch b tr truyn ng
- ai bt thng: dng truyn chuyn ng gia hai trc song song, hai bnh ai quay
cng chiu (hnh 3.4a).
- ai bt cho: dng truyn chuyn ng gia hai trc song song, hai bnh ai quay
ngc chiu (hnh 3.4b).
- ai bt na cho: dng truyn chuyn ng gia hai trc cho nhau (hnh 3.4c, d).
- ai bt gy gc nh c con ln dn hng, dng truyn chuyn ng gia hai trc ct
nhau (hnh 3.4d).
- ai truyn ng cho nhiu trc song song.
3.2 Cc thng s hnh hc chnh ca b truyn ai
3.2.1 ng knh bnh ai
- ng knh bnh ai nh d
1
: c th xc nh theo cng thc thc nghim Xavrin
d
1
= (1100 1300)
1
3
1
N
n
hoc d
1
= (5,2 6,4)
3
1
M
(3-1)
vi d
1
: ng knh bnh ai nh (mm)
n
1
: s vng quay bnh ai nh (vng /pht)
Chng 3. Truyn ng ai 3
Hnh 3.3 a,b
Hnh 3.4
a) b) c) d)
Bi ging Chi tit my
M
1
: Mmen xon trn trc dn (Nmm)
N
1
: Cng sut trn trc dn (Kw)
- ng knh bnh ai ln d
2
c tnh theo cng thc:
d
2
= d
1
.i.(1-

) (3-2)
vi i =
1
2
n
n
: t s truyn

= (0,010,05): h s trt; ta c th ly gn ng: d

2
i.d
1
Cc ng knh bnh ai d
1
v d
2
nn quy trn theo tiu chun (tra bng), thng chn
d
1
v pha tng, d
2
v pha gim.
3.2.2 Gc m
- Nu tnh theo ta c gc m bnh ai nh:

1
= 180
0
-
( )
2 1 0
.57
d d
A

(3-3)
- Nu tnh theo ta c gc m bnh ai ln:

2
= 180
0
+
( )
2 1 0
.57
d d
A

(3-4)
Cn kim tra iu kin:
1
150
0
i vi ai dt;
2
120
0
i vi ai thang.
3.2.3 Chiu di ai
_ Gi s bit d
1
, d
2
v A cn xc nh L:
L = 2A +
2

(d
2
+ d
1
) +
( )
A
d d
4
2
1 2

(mm) (3-5)
_ i vi ai dt, ta ct dy theo chiu di va tnh v cng thm mt khong 100
400 mm ni dy ai.
_ i vi ai thang, v chiu di ai thang chn theo tiu chun. Nn ta phi tnh li
khong cch trc A (mm).
3.2.4 Khong cch trc
_ Gi s bit d
1
; d
2
; L cn xc nh A:
( ) ( )
( )
2
2
1 2 2 1
2 1
1
2
4 2 2
d d d d
A L L d d

1 + +

+
' ; 1
]

(3-6)
_ Khong cch trc A cng ln th
1
cng ln, tn s thay i ng sut trong ai gim.
Do i vi ai dt nn ly A 2(d
1
+ d
2
). i vi ai thang khong cch trc A ti
thiu: A
min
= 0,55(d
1
+ d
2
) + h (h: chiu cao ai thang)
_ hn ch kch thc, gim gi thnh v ngn nga dao ng ngang ca ai, i vi
ai thang cn hn ch A A
max
= 2(d
1
+ d
2
).
3.3 C hc truyn ng ai
3.3.1 Vn tc v t s truyn
a. Vn tc vng trn cc bnh ai
Chng 3. Truyn ng ai 4
Bi ging Chi tit my
+ Trn bnh dn: v
1
=
1000 . 60
1 1
n d
(m/s) (3-7)
+ Trn bnh b dn: v
2
=
1000 . 60
2 2
n d
(m/s) (3-8)
trong : d
1
, d
2
: ng knh bnh dn v bnh b dn (mm)
n
1
, n
2
: s vng quay bnh dn v bnh b dn (vng/pht).
_ Vn tc b truyn ai thang khng vt qu 30m/s v khi xy ra hin tng dao
ng xon, tng lc ly tm, nng dy ai, gim tui th v hiu sut b truyn. Vn tc
tt nht nm trong khong 20 25m/s. Nu vn tc nh hn 5m/s khng tin s dng
b truyn ai. i vi b truyn ai dt khi vn tc ln d hnh thnh cc ti kh gia
b mt dy ai v bnh ai.
_ Ta c: v
2
= v
1
( 1 )
vi : h s trt, ( = 0,01 0,02)
b. T s truyn
i =
2
1
n
n
=
( ) 1
1
2
d
d
=
1
2
d
d
(3-9)
Do t s truyn ca b truyn ai khng phi l mt hng s. Tuy nhin v gi tr
nh nn ta c th ly gn ng i =
1
2
d
d
(3-10)
3.3.2 Lc tc dng ln ai
a. Lc cng ai
_ to ma st cn cng ai vi lc cng ban u S
0
.
Khi b truyn lm vic, bnh dn chu tc dng chu tc dng ca mmen M
1
, trong
nhnh dn lc cng ln S
1
v trong nhnh b dn lc gim xung S
2
. Gi s vt liu lm
ai tun theo nh lut Hooke, chiu di L khng i trong qu trnh lm vic ta c:
S
1
= S
0
+ S; : S
2
= S
0
- S; => S
1
+ S
2
= 2S
0
vi (S
1
S
0
S
2
).
- iu kin cn bng ca nhnh ai trn bnh dn:
M
1
=
( )
2 1
1
2
S S
d

=> S
1
- S
2
=
1
1
2
d
M
= P
vi P: lc vng (P=
1000.N
v
)
T S
1
+ S
2
= 2S
0
v S
1
- S
2
=
1
1
2
d
M
= P
=> S
1
= S
0
+
2
P
; S
2
= S
0
-
2
P
Chng 3. Truyn ng ai 5
Bi ging Chi tit my
Cc biu thc trn cha ni ln mi lin h gia kh nng ti ca b truyn vi cc
nhn t v ma st. tm mi quan h ny t cng thc Euler: S
1
= S
2
. e
f

vi f : h s ma st
: cung tip xc
_ Vy iu kin b truyn ai lm vic c l:
S
0

,
_

+
1
1
2

f
f
e
e P
=> S
0

,
_

+
1
2
1
2
f
e
P
(3-11)
Nh vy vi cng mt gi tr S
0
c th tng kh nng ti ca b truyn (lc vng P)
bng cc bin php:
_ Tng 1 (dng bnh cng ai)
_ Tng f (ai thang c f = 3f).
b. Lc ly tm
_ Khi ai chy vng qua bnh ai vi vn tc v, trn mi phn t ai c khi lng d
m
,
nm trn cung m v chn mt cung l d , xut hin lc ly tm dF
lt
c tr s:
dF
lt
= dm
R
v
2
= .b..v
2
. d
_ Lc ly tm c tc dng lm gim p sut gia ai v bnh ai, to ra lc cng ph S
v
.
_ Theo iu kin cn bng lc ca phn t ai, ta c
dF
lt
= 2S
v
sin

2
d
S
v
d

S
v
= .b..v
2
= q.v
2
(N) (3-12)
vi: : khi lng ring ca ai
b v : chiu rng v chiu dy ai
q : khi lng ca 1m ai
_ Lc cng ph S
v
trn tt c tit din ai u nh nhau.
3.3.3 ng sut trong ai
Chng 3. Truyn ng ai 6
Hnh 3.5
Bi ging Chi tit my
C hai loi ng sut trong ai l
+ ng sut ko: do lc cng ai gy nn;
+ ng sut un c on ai mc vng qua cc bnh ai.
a. ng sut ko
_ Lc cng ban u S
0
gy nn ng sut cng ban u

0
=
F
S
0
(3-13)
F : din tch tit din ai (mm
2
)
_ Lc cng S
1
sinh ra trn nhnh dn

1
=
F
S
1
=
F
S
0
+
F
P
2
=
0
+
2
p

(3-14)
vi
p
=
F
P
l ng sut c ch (N/mm
2
)
_ Lc cng S
2
sinh ra trn nhnh b dn

2
=
F
S
2
=
F
S
0
-
F
P
2
=
0
-
2
p

(3-15)
T (3-14) v (3-15):
1
-
2
=
p

b. ng sut un
_ Gi s vt liu ai tun theo nh lut Hooke:
u
= E.
vi : dn di tng i ca th ai ngoi cng
E : mun n hi ca vt liu ai (N/mm
2
)
Ta c: =

y
vi: y : l khong cch t th ai ngoi cng n lp trung ha ca ai , y =
2

: bn knh cong ca lp trung ha

_ Vy tr s ng sut un l:
u
= E
d

(3-16)
vi d
1
< d
2

u1
>
u2

c. Biu ng sut
Chng 3. Truyn ng ai 7
Bi ging Chi tit my
B qua ng sut cng ai ban u
0
, ta c:

max
=
1
+
p
+
u

1
: ng sut ko trn nhnh ai ch ng

2
: ng sut ko trn nhnh ai b ng

v
: ng sut ko do lc cng ph

u
: ng sut un

p
: ng sut c ch
ng sut ti mi tit din ph thuc vo v tr ca tit din so vi cc bnh ai.
Do , trong qu trnh lm vic ng sut thay i theo thi gian lm cho ai c th b
hng do mi.
3.3.4 Hin tng trt ca ai
Khi ai lm vic, thng xy ra cc hin tng trt sau:
a. Trt trn
_ Xy ra khi b truyn b qu ti tc l lc ma st gia ai v bnh ai nh khng
truyn lc ko, lm cho ai b trt trn bnh ai.
_ Nguyn nhn ch yu sinh ra trt trn:
+ Lc cng ban u S
0
nh cha to lc ma st truyn ng.
+ Gc m gia ai v bnh ai nh khng ln.
+ B truyn thng xuyn lm vic qu cng sut tnh ton, lc cn tng t
ngt trong qu trnh truyn ng.
_ Bin php khc phc trt trn:
+ Tng lc cng ban u S
0
, nhng khng c tng ln qu lm ai nhanh
mn, chng ro. Thng tng S
0
sao cho
0
< 2 N/mm
2
.
+ Tng gc m trn bnh ai nh (
1
) l bin php tt nht. C nhiu cch tng
gc m trn bnh ai nh: tng khong cch hai tm A; gim t s truyn i; nu b
Chng 3. Truyn ng ai 8
Hnh 3.6
Bi ging Chi tit my
truyn c hai trc song song, hai bnh ai quay cng chiu b tr nhnh cng di,
nhnh chng trn; nu b truyn c hai trc song song, hai bnh ai quay ngc chiu
dng ai bt cho; b truyn c khong cch hai tm nh, t s truyn cao dng bnh xe
cng ai.
b. Trt n hi
_ Trt n hi bao gi cng xy ra khi ai chu ti, v vy hin tng ny khng th
trnh c trong b truyn ai. Nguyn nhn sinh ra hin tng trt n hi l do ai
truyn ng, lc cng trn cc nhnh ai khc nhau.
_ Ta xt mt on ai truyn ng qua bnh ch ng, on nhnh cng c di l
l
1
; khi ai chuyn sang nhnh chng di ch cn l l
2
( v dc theo on ai m
trn bnh dn, lc cng S
1
gim dn n S
2
).
_ Vy khi ai chuyn t nhnh cng sang nhnh chng on ai trn co dn mt
on l = l
1
l
2
dn ti hin tng ai trt n hi trn bnh ai.
_ Khi ai trt trn bnh ai lm vn tc ca ai chm hn ca bnh ch ng. Nu xt
on ai truyn ng qua bnh b ng th dc theo on ai m trn bnh b ng, ai
dn dn (lc cng S
2
tng dn n S
1
) dn ti hin tng trt n hi gia ai v bnh
b ng lm cho vn tc ca bnh b ng nh hn vn tc ai.
_ Do c hin tng trt n hi nn t s truyn ca ai khng n nh
i =
( ) 1
1
2
d
d
vi : h s trt n hi; thng = 0,01 0,02
3.4 Tnh ton truyn ng ai
3.4.1 Cc dng hng v ch tiu tnh ton
_ Mc ch ca vic tnh ton truyn ng ai l xc nh cc kch thc ch yu ca
b truyn theo iu kin lm vic cho trc. Hin nay c hai phng php tnh ton
truyn ng ai:
+ Tnh ai theo kh nng ko.
+ Tnh ai theo bn lu.
_ B truyn ai c cc dng hng sau:
+ t ai do mi: khi ai quay mt vng, ng sut ko thay i mt chu k, ng
sut un trong ai thay i theo hai chu k. ng sut thay i theo chu k l nguyn
nhn gy nn hng hc ai do mi.
+ Nng do ma st: do ma st gia dy ai v bnh ai v ma st trong dy ai
nn khi lm vic dy ai b nng ln.
+ Hin tng trt trn: khi gc trt bng gc m ai th bt u xy ra hin
tng trt trn
3.4.2 Tnh ton b truyn ai theo kh nng ko v bn lu
a. Tnh ai theo kh nng ko
_ iu kin v h s ai khng b trt trn l:
0
;
Chng 3. Truyn ng ai 9
Bi ging Chi tit my

0

0
2S
P
; P
0
.2S
0

p
= 2
0
.
0
[
p
]
0
vi : h s ko

0
: h s ko ti hn
[
p
]
0
: ng sut c ch cho php ca b truyn th nghim.
_ Do iu kin lm vic ca b truyn thit k c s khc bit so vi b truyn th
nghim nn ng sut c ch cho php thc t
[
p
] = C [
p
]
0
trong C : h s tnh ton.
_ Vy iu kin trn c vit li nh sau:
p
=
F
P
C [
p
]
0
(3-17)
* i vi ai dt
C = C
t
.C
v
.C
b
.C

vi C
t
: h s xt n nh hng ca ch ti trng.
C
v
: h s xt n nh hng ca vn tc.
C
b
: h s xt n nh hng ca s b tr truyn ng.
C

: h s xt n nh hng ca gc m.
_ Tit din ca ai F = b.
Thng thng chn trc theo ng knh d
1

1
d

khng ln qu.
Phi quy trn theo cc tr s tiu chun.
Ta c iu kin v chiu rng ca ai nh sau:
b
0
] .[ . . . .
p b v t
C C C C
P


hoc b
0
] .[ . . . . .
. 1000
p b v t
C C C C v
N


(3-18)
Chiu rng b c ly theo tiu chun.
* i vi ai thang
C = C
t
.C
v
.C

( khng xt C
b
v ai thang lm vic bng hai mt bn ).
Lu : i vi ai thang, din tch lm vic tng cng l F
t
= Z.F
vi: Z : s dy ai
F : tit din mt ai theo tiu chun
Vy iu kin v s dy ai l
Z
0
] .[ . . . .
. 1000
p v t
C C C F v
N

(3-19)
Chng 3. Truyn ng ai 10
Bi ging Chi tit my
Khng nn chn Z qu ln (Z 8);
b. Tnh ai theo bn lu
_ Do ng sut trong ai thay i khi lm vic, sau mt s chu k thay i ng sut, ai
c th b hng do mi.
_ m bo cho ai c th lm vic c trong khong thi gian di, cn hn ch
s vng chy ca dy ai trong mt giy theo iu kin
u =
L
v
u
max
(3-20)
vi : u
max
= 3 10
v : vn tc ai ; L : chiu di ai.
_ Nh vy iu kin v chiu di ai l: L L
min
=
max
u
v
(3-21)
Chn tr s L theo tiu chun.
3.5 Trnh t thit k b truyn ai
3.5.1 Truyn ng ai dt
* Bc 1: Chn loi ai v xc nh ng knh bnh ai.
- Cn c vo cng sut, t s truyn, iu kin lm vic chn loi vt liu ai cho
thch hp.
_ Xc nh ng knh bnh ai theo cng thc Xavrin bnh nh ( 3-1); bnh ln ( 3-2
).
_ Sau khi tnh d
1
; d
2
phi chn theo tiu chun bng ( ); Tnh li tc thc t ca b
truyn:
( )
1
2
1
2
1 n
d
d
n
; Nu tc thc t so vi tc yu cu khng qu 5% th
ng knh chn trn l hp l.
* Bc 2: Xc nh chiu di ai.
_ S b tnh khong cch tm A theo iu kin sau:
A
min
A chn A
max
; vi : A
min
= 2(d
1
+ d
2
); A
max
= 15m.
_ Xc nh chiu di hnh hc ai theo cng thc (3-5). ni ai, phi chn tng
chiu di ca ai khong 100 400mm.
_ Tnh gc m trn bnh ai nh (
1
) theo cng thc (3-3), gc m trn bnh ai nh
phi m bo iu kin
1
150
0
.
* Bc 3: Nghim tui bn ai theo cng thc (3-20;3-21) khng k chiu di ly
thm ni ai. Sau khi tnh vn tc phi kim tra iu kin v 30m/s ( 3-7;3-8).
* Bc 4: Tnh din tch tit din ai: F = b.. Tnh b theo cng thc (3-18) ; Sau khi
tnh c b tra bng tiu chun c tr s b chnh thc.
* Bc 5: Tnh lc tc dng ln trc cng thc R 3
0
.F
ai
sin
1
2

(N)
3.5.2 Truyn ng ai thang
Chng 3. Truyn ng ai 11
Bi ging Chi tit my
* Bc 1: Chn loi ai v xc nh ng knh bnh ai.
_ Cn c vo cng sut b truyn, d kin vn tc b truyn chn loi ai theo bng
(20-5); sau chn ng knh bnh ai nh d
1
t xc nh d
2
= i.d
1
;
_ Chn ng knh d
2
theo tiu chun sau tnh li tc thc t ca ai (nh bc 1
tnh ai dt).
* Bc 2: Tnh chiu di ai.
_ S b tnh khong cch tm hai bnh ai phi tha iu kin:
0,55(d
1
+ d
2
) + h A 2 (d
1
+ d
2
)
vi h : chiu cao tit din ai.
_ Hiu chnh li khong cch tm A theo cng thc (3-6).
* Bc 3: Nghim tui bn ai theo cng thc (3-20) v (3-21).
* Bc 4: Tnh s ai cn thit theo cng thc (3-19).
* Bc 5: Tnh lc tc dng ln ai theo cng thc R 2
0
. F
ai
sin
1
2

(N).
3.6 Bi tp ng dng
Chng 3. Truyn ng ai 12