CC BIU HIN CA LCH S CHUN MC TRONG XNG H TS. V Tin Dng Khoa Ng Vn Abstract.

The expression of politeness within the language behaviour is attracting the interests of the
linguistics in general and fragmatic linguistics in particular. Politely addressing in Vietnamese communication is under the strong pressure of community politeness which has clear expressions such as clearness and reassonableness. Modesty in addressing, which is considered as the principle of addressing politely in communication, is the way to show the community politeness.

Tm tt. Nhng biu hin ca lch s trong ng x ngn ng ang thu ht c s quan tm ca gii nghin
cu ngn ng hc ni chung v ng dng hc ni ring. Xng h lch s trong giao tip ting Vit chu p lc mnh ca lch s chun mc m biu hin c th l kho lo v ng mc. Khim nhng trong xng h l con ng thc hin lch s chun mc, n c hiu nh l nguyn tc xng h trong giao tip m bo tnh lch s.

1. t vn Qua kho st v phn tch ca dao, tc ng, thnh ng, chng ti nhn thy rng ng x lch s ca ngi Vit bao gm bn ni dung: L php, ng mc (thuc bnh din lch s chun mc) v kho lo, khim nhng (thuc bnh din lch s chin lc). Bi vit nh ny nhm i su tm hiu hnh ng xng h thy c rng xng h trong ting Vit gn vi bnh din lch s chun mc nhiu hn. 2. Cc biu hin ca lch s chun mc trong xng h 2.1. L php trong xng h Trong ting Vit, xng h lch s trc ht l phi l php. Xng h l php th hin s tn knh nhng ngi c tui tc cao, nhng ngi c v th ln, nhng ngi c uy tn trong mi tng quan vi ngi ni. Ngi ni phi bit tnh ton, la chn nhng t ng xng h trang trng, hp chun ph hp vi vai giao tip, hon cnh giao tip v mi quan h thn s gia ngi ni v ngi i thoi s dng cho thch hp. Xng h khng l php vi ngi vai bc trn, nhng ngi c uy tn cng d dn n thi v l (hay xc xc, hn lo). Tuy nhin qu lm ra v l php li c th tr thnh thi khm nm, thiu t nhin, xng h s c nguy c khun so, x cng lm mt i tnh thn thin, s gn gi trong quan h gia cc c nhn trong cng ng. Xng h l php l rt cn thit nhng cn phi c chng mc trnh nhng hn ch c th ny sinh t . Trong nhng cuc thoi thng nht, ngi ni phi xng h l php vi cc bc cao nin, lo nin ; con ci phi xng h l php vi b m; hc sinh phi xng h l php vi cc thy c gio; nhn vin (t tui hn) phi xng h l php vi th trng; con chu phi xng h l php vi ngi thuc tui bc ch, bc mnh Xng h l php c chng mc s to nn c tnh lch s tn trng trong giao tip. 2.2. ng mc trong xng h Lch s chun mc trong xng h cn c biu hin tnh ng mc. Xng h ng mc l cch thc xng h thch dng vi vai ca ngi bc trn trong mi quan h vi vai ngi i thoi thuc bc di hoc ngang vai. Xng h ng mc cn biu hin cch thc s dng cc t xng h ph hp vi hon cnh giao tip v khong cch x hi gia ngi

ni vi ngi nghe. Xng h ng mc l cch thc xng h hp chun, tun theo nhng c nh hoc ch nh v c tnh khun mu trong ting Vit. Chng hn, ngi gio vin thng t xng mnh l c hay thy v gi hc sinh l em ; m t xng l m v gi con gi, con trai ca mnh l con ; khi mt ai t xng mnh l ng, b, th phi gi i tc l chu. Nhng cch xng v h ca ngi trn i vi ngi di nh th c nh gi l hp chun, l ng mc. Trong gia nh, gia tc, xng h c quy nh kh nghim ngt. Em ca b bao gi cng c gi l ch, em trai ca m bao gi cng c gi l cu v hnh thnh nn cc cp xng h: cu chu, ch - chu d rng cu v ch c t hn tui chu v.v... V v chng l nhng ngi bnh quyn nhau, nhng nu xng h theo kiu nh bn b, my tao, t cu, mnh bn th thng c coi l khng ng mc, vi phm chun mc trong xng h. Ngi bc trn xng h khng ng mc th b nh gi l ngi hoc l c thi kiu ngo, hoc l c thi trch thng, thiu tn trng ngi bc di. Xng h ng mc l biu hin ca s tn trng th din ca ngi bc di, hay ca ngi bnh quyn, hay ca bn b, tc ca nhng ngi vai di hoc ngang vai. Xng h ng mc cn l cch thc xng h nhm to ra tnh thn hu, rt ngn khong cch gia ngi ni vi ngi nghe. Gia hai ngi vn cha quen bit, cn xa v cn l, phi xng h theo chun ca l php, nu c c hi chuyn sang xng h theo chun ca ng mc th c th chuyn i sang kiu quan h quen bit v gn gi m lc ban u cha th c c. Xng h ng mc trong giao tip to nn c tnh lch s thn thin. 2.3.Phng chm trong xng h Xng h gn vi lch s trong ting Vit lun hng ti mt phng chm xng phi khim, h phi tn, tc l khim nhng trong xng h. Xng h khim nhng l cch thc chung ca xng h l php v xng h ng mc. Khim nhng l khim tn i vi mnh v tn vinh, cao ngi trong giao tip. Cp xng h hp chun ca gio vin vi hc sinh, sinh vin t tui hn gio vin thng l thy em, c - em, thy tn ring, c - tn ring, thy cc em, c - cc em, nhng trong lp hc hin nay nhiu trng, gio vin thng xng h mt cch khim nhng vi hc sinh, sinh vin nh ti cc em, ti cc anh, cc ch, ti cc bn, ti tn ring Xng h khim nhng cng mang tnh ph bin trong gia nh, gia tc ngi Vit hin nay. Chng hn, khi b, m xng h vi con ci dng cc cp t xng h: b con, m con l h nhn mnh n quan h quyn lc v thn thin. Khi con ci trng thnh, b, m thng chuyn sang xng h vi con bng cc cp t xng h: ti anh, ti ch l h nhn mnh n s bnh ng hn (khim) nhng cng c khong cch trong quan h vi con ci. Trong mt s c quan nh nc, cc nhn vin thng gi th trng (nam gii) ca mnh l c vi ngha tn knh, cao qu ch hon ton khng c ngha gi c. Trong x hi Vit Nam xa, t c dng trong xng h thng cha ng hai nt ngha: cao tui v tn qu. V d sau l mt minh chng : Ly c ! Tht khng ng hm nay c Hng li qu b n chi vi em. (V Trng Phng) Xng h khim nhng l mt nt p trong vn ho giao tip ca ngi Vit chng ta. Tuy nhin trong giao tip, xng h khim nhng qu mc s t ngi i thoi vo tnh th kh x v trong nhiu trng hp h buc phi phn i cch xng h y. on thoi gia Hn v T trong truyn ngn Mt chuyn Xuvnia sau y l mt v d: Hn mng r :

- , qun y nh? Nhng ti hi cho c th c cng phi ngh th no ch nh? - Chu gi cng - Khng. Ti ch ly cng u. Nhng c khng c xng bng chu vi ti nh th, ti thn cht. Ti vi c ch bng tui nhau thi. Nm nay c bao nhiu tui nh ? - Chu. - Khng c l xng chu T gc mt xung cnh tay giu ming i ci, nng nu : - Th xng bng g c? - Bng ti, hay bng em th cng th. (Nam Cao) i li, xng h khng khim nhng d b nh gi l thiu l , lm mt i thin cm t pha ngi i thoi. Chng hn, hc tr t xng l ti vi thy c gio l khng khim nhng. Qu ch n s khim nhng hoc khng khim nhng trong xng h u c nh hng khng tt n hiu qu trong tng tc x hi. Cho nn xng h khim nhng cng cn phi c chng mc mi t c hiu qu mong mun trong tng tc. Xng h l php, ng mc l nhng biu hin ca lch s chun mc trong ting Vit. Cch th hin s khim nhng trong xng h l con ng t c lch s chun mc, n thuc v lch s chin lc. Cc biu hin v lch s ch c ngha tht s trong xng h khi ngi ni ng x bng mt thi chn thnh. Ngi nghe c th nhn bit s chn thnh trong xng h ca ngi ni qua nhng yu t km li nh thi , c ch, ng tc v bng chnh c s nhy cm ca ngi nghe na. Khng chn thnh, ngi ni c c gng xng h l php, khim nhng, ng mc n u i chng na cng s bc l s so rng v gi to trong li ni ca mnh, v trong trng hp ny hiu qu giao tip thng l tri vi s mong i ca ngi ni. 3. Kt lun C th tm hiu hnh ng xng h nhiu gic khc nhau tu theo ch ca nh nghin cu t ra. Xng h trong ting Vit chu tc ng ca rt nhiu yu t nh hon cnh giao tip, quan h lin nhn v gn vi mc ch ca mi c nhn trong mt cuc tng tc c th. Nhng phi tha nhn rng xng h trong giao tip ting Vit gn vi tnh lch s trong giao tip. Trong giao tip ca ngi Vit hin nay, xng h chu p lc mnh ca lch s chun mc, tc l xng h phi tun th theo nhng nh c ca x hi mi c nh gi l lch s. Chin lc xng h ca mi c nhn cng xut hin nhng cha mnh ln t c chun mc xng h trong giao tip. Hi vng nhng nghin cu tip theo s lm sng t thm vn nghin cu cn ht sc th v ny. TI LIU THAM KHO 1.V Tin Dng (2003), Lch s trong ting Vit v gii tnh (Qua mt s hnh ng ni), Lun n Tin s Ng Vn, Trng i hc S phm H Ni, H Ni. 2. V Th Th Thanh Hng (2002), Khi nim th din v ngha i vi vic nghin cu ng x lch s , Ngn ng, (s 1), tr.8-14.