Chuan Kien Thuc Ki Nang Mon Lich Su THCS

Chun kin thc, k nng mn Lch s bc THCS (dnh cho n thi HS Gii)
CHUN KIN THC, K NNG MN LCH S BC THCS

LP 6 M u: S LC V MN LCH S 1. Lch s l g? X hi loi ngi c lch s hnh thnh v pht trin. Vy Lch s l g? - Lch s l nhng g din ra trong qu kh. - Lch s cn l mt khoa hc, c nhim v tm hiu v khi phc li qu kh ca con ngi v x hi loi ngi. 2. Mc ch hc tp Lch s l g? - Trc ht, hc lch s bit c gc tch, ci ngun ca t tin, qu hng, t nc, dn tc mnh. - T hiu bit y, chng ta phi trn trng v t ho trc cuc sng u tranh v lao ng sng to ca dn tc mnh v ca c loi ngi trong qu kh xy dng nn x hi vn minh nh ngy nay. - hiu c nhng g chng ta ang tha hng ca ng cha trong qu kh v bit mnh phi lm g cho tng lai.
KHI QUT LCH S TH GII NGUYN THY V C I

Ch 1. X HI NGUYN THY 1. Con ngi xut hin trn Tri t nh th no? - Cch ngy nay khong 5 - 6 triu nm, trn tri t xut hin loi Vn c c dng hnh ngi. - Khong 3 - 4 triu nm v trc, loi Vn c tin ha v xut hin Ngi ti c. Ngi ti c thot khi th gii ng vt, con ngi hon ton i bng hai chn, i tay tr nn kho lo, c th cm nm v bit s dng nhng hn , cnh cy...lm cng c. c bit, Ngi ti c bit ch to ra nhng cng c th s (bng ) v pht minh ra la. - Khong 4 vn nm v trc, Ngi ti c tin ha dn trong qu trnh lao ng tr thnh Ngi tinh khn. Ngi tinh khn c cu to c th nh con ngi ngy nay vi th tch s no ln, t duy pht trin. Nh vy l lao ng c vai tr sng to ra con ngi v x hi loi ngi. Thng qua cc di ct c tm thy khp cc chu lc: ng Phi, ng Nam , Trung Quc, chu u,...Cc nh kho c hc ti hin c lch s s xut hin v tin ha ca con ngi v x hi loi ngi trn tri t. 2. Gia Ngi ti c v Ngi tinh khn c s khc nhau nh th no? - Ngi ti c: trn thp v bt ra pha sau, u my ni cao; c c th cn ph mt lp lng ngn; dng i cn hi cng, lao v pha trc; th tch s no t 850 cm3 n 1.100 cm3. - Ngi tinh khn: mt phng, trn cao, khng cn lp lng trn ngi; dng i thng, bn tay nh, kho lo; th tch s no ln hn: 1.450 cm3. 3. V sao x hi nguyn thy tan r? - Khong 4.000 nm TCN, con ngi pht hin ra kim loi (ng v qung st) cng vi thut luyn kim gip ch to ra cc cng c lao ng. - Nh cng c bng kim loi, con ngi c th khai ph t hoang, tng din tch v nng sut trng trt...sn phm lm ra nhiu, xut hin ca ci d tha.. - Mt s ngi chim hu ca ci d tha, tr nn giu c... x hi phn ha thnh k giu, ngi ngho. X hi nguyn thy dn dn tan r. Ch 2. X HI C I 1. Cc quc gia c i xut hin v pht trin nh th no? Ni dung Thi gian phng ng phng Ty Cui thin nin k IV u thin nin k III u thin nin k I TCN. TCN. Ai Cp, khu vc lng H, n , v Trn cc bn o Ban Cng I-ta-li-a,
1 quochungyb1@gmail.com (01689.10.1963)
Trn Quc Hng - THCS Bo p
a im
i sng kinh t
Trung Quc ngy nay, trn lu vc cc dng sng ln nh sng Nin Ai Cp, -ph-rt v Ti-g-r Lng H, sng n v sng Hng n , Hong H v Trng Giang Trung Quc. + Ngnh KT chnh l nng nghip. Bit lm thy li, p ngn l, o knh mng dn nc vo rung. Thu hoch la n nh hng nm theo ma v. Ngoi ra cn pht trin chn nui gia sc. + 3 tng lp chnh - Nng dn cng x, ng o nht v l tng lp lao ng, sn xut chnh trong x hi. - Qu tc l tng lp c nhiu ca ci v quyn th, bao gm vua, quan li v tng l. - N l l nhng ngi hu h, phc dch cho qu tc; thn phn khng khc g con vt. + T chc b my nh nc do vua ng u (vua c quyn t ra lut php, ch huy qun i, xt x nhng ngi c ti, c coi l i din ca thn thnh di trn gian). + B my hnh chnh t TW n a phng: gip vic cho vua, lo thu thu, xy dng cung in, n thp v ch huy qun i (v s ). + Bit lm lch v dng lch m (1 nm c 12 thng, mi thng c 29 hoc 30 ngy); bit lm ng h o thi gian bng bng nng mt tri. + Sng to ch vit, gi l ch tng hnh (v m phng vt tht ni ln suy ngh ca con ngi); vit trn giy Pa-pi-rt, trn mai ra, th tre v cc tm t st... + Ton hc: pht minh ra php m n 10, cc ch s t 1 n 9 v s 0, tnh c s Pi bng 3,16. + Kin trc: xy dng cc cng trnh kin trc s nh Kim t thp Ai Cp, thnh Ba-bi-lon Lng H...
c rt t ng bng, ch yu l t i, kh v cng, nhng li c nhiu hi cng tt, thun li cho bun bn ng bin. + Ngnh KT chnh l th cng nghip (luyn kim, m ngh, gm, lm ru nho, du liu) v thng nghip (xut khu cc mt hng th cng, ru nho, du liu, nhp la m v sc vt). Ngoi ra cn trng trt cy lu nin nh nho, liu, cam,... + 2 giai cp chnh - Giai cp ch n: gm cc ch xng th cng, thuyn bun, trang tri..., rt giu v c th lc v chnh tr, s hu nhiu n l. - Giai cp n l: vi s lng rt ng, l lc lng lao ng chnh trong x hi, b ch n bc lt v i x rt tn bo. + T chc b my nh nc do giai cp ch n bu ra, lm vic theo thi hn. Giai cp thng tr l ch n, nm gi mi quyn hnh (tuy c dn ch hn so vi x hi c i phng ng). + B my hnh chnh phn ra theo cc thnh bang, c s phn quyn hn so vi x hi c i phng ng. + Bit lm lch v dng lch dng, chnh xc hn: 1 nm c 365 ngy v 6 gi, chia thnh 12 thng. + Sng to ra h ch ci a, b, c...gm 26 ch, gi l h ch ci La-tinh, ang c dng ph bin hin nay. + Khoa hc pht trin cao, t nn mng cho cc ngnh khoa hc sau ny. Mt s nh khoa hc ni ting nh: Ta-lt, Pi-ta-go, -c-lt (Ton hc); c-si-mt (Vt l); Pla-tn, A-rixtt (Trit hc); H-r-t, Tu-xi-t (S hc); St-ra-bn (a l)... + Kin trc v iu khc vi nhiu cng trnh ni ting nh: n Pc-t-nng A-ten; u trng C-li- R-ma, tng Lc s nm a, thn V n Mi-l...
Cc tng lp x hi
T chc x hi
Nhng thnh tu vn ha chnh
2. Mt s thut ng, khi nim lch s. a. Th no l t liu lch s, t liu truyn ming, t liu hin vt v t liu ch vit? T liu lch s l tt c nhng du tch ca con ngi trong qu kh c lu gi, truyn li di nhiu dng khc nhau gip chng ta hiu bit v dng li c lch s. T liu truyn ming l nhng cu chuyn, nhng li m t c truyn t i ny sang i khc rt nhiu dng khc nhau. T liu hin vt l nhng di tch, vt ca ngi xa cn lu gi c trong lng t hay trn mt t. T liu ch vit l nhng bn ghi, sch v chp tay hay c in, khc bng ch vit.
Trn Quc Hng - THCS Bo p 2 quochungyb1@gmail.com (01689.10.1963)
b. X hi nguyn thy l g? Lch s x hi loi ngi bt u t x hi nguyn thy. Thi k ny chim phn ln thi gian ca lch s nhn loi, n bt buc tt c cc dn tc phi i qua v l thi th u ca h. X hi nguyn thy l ch x hi u tin ca lch s loi ngi. Trong x hi , do vic kim sng ch yu l sn bt, hi lm, ph thuc vo thin nhin; mi sn phm ca cng ng c chia u cho mi ngi, khng c s phn bit k giu, ngi ngho v khng c phn bit giai cp, p bc bc lt. T chc x hi cn ht sc s khai theo ch th tc, b lc. c. Em hiu nh th no v cc khi nim: ch th tc, th tc mu h , th tc ph hv b lc? Tri qua hng triu nm pht trin, by ngi nguyn thy tin ln mt cng ng mi cao hn: Cng x th tc hay cn gi l Ch th tc. Ch th tc: l t chc ca nhng ngi c cng quan h lu di, cng huyt thng hp thnh mt nhm ring cng sng trong mt hang ng hay mi , hoc trong mt vng nht nh no . Th tc mu h hay cn gi l Th tc mu quyn: l ch ca nhng ngi cng huyt thng, hn nhn tun theo ch ngoi tc hn, qui nh nam n trong th tc l rut tht, nn khng c kt hn vi nhau. Nhng l v hn nhn tp th (qun hn) lm cho con ci ch bit mt m nn theo h m. Tt c tn ngi m ln tui nht ln lm ch. Trong th tc mu h, kinh t hi lm vn l ch yu. Ngi nguyn thy thi k ny cho rng vn vt u c linh hn. Ch mu h l thi k hng thnh nht ca x hi nguyn thy. N ko di khong 18.000 nm trong lch s, n nay ch mu h vn cn nhiu tn d mt s dn tc trn th gii. Th tc ph h hay cn gi l Th tc ph quyn: Ham mun ca ngi nguyn thy cng nh con ngi v sau l lm th no nng cao nng sut lao ng. Khong 4.000 nm trc cng nguyn con ngi tm ra ng. Ngi nguyn thy pht minh ra cung tn m tm quan trng ca n c F. ng-ghen nh gi nh pht minh ra sng ca thi cn i. Cc ngnh ngh th cng, chn nui cng pht trin mt cch mnh m. Mt cuc phn cng lao ng v s chuyn bin v tr gia n ng v n b bt u. Th tc mu quyn nhng ch cho th tc ph quyn (trong , quyn lc ca ngi cha - n ng trong b lc c cao). T khi c s phn cng lao ng, sn xut ngy cng pht trin, cuc sng ca con ngi ngy cng n nh. cc vng ng bng ven cc con sng ln hnh thnh cc lng bn (ching, ch), cc lng bn vng cao cng nhiu hn trc. Dn dn hnh thnh cc cm ching, ch hay lng bn, c quan h cht ch vi nhau c gi l b lc. d. X hi chim hu n l l g? L x hi c hai giai cp chnh l ch n v n l, trong giai cp ch n thng tr v bc lt giai cp n l.
LCH S VIT NAM T NGUN GC N TH K X

Ch 1. BUI U LCH S NC TA 1. Nhng du tch ca Ngi ti c v Ngi tinh khn c tm thy Vit Nam ni ln iu g? Du tch l ci cn li ca thi xa xa, ca qu kh tng i xa c con ngi hin ti pht hin, khai qut phc v cho cc mc ch nghin cu v lch s x hi loi ngi. Cc nh kho c qua nhiu t thm d, kho st v khai qut tm thy cc du tch ca Ngi ti c v Ngi tinh khn trn khp t nc Vit Nam. iu khng nh Vit Nam cng l mt trong nhng ci ni ca nn vn minh nhn loi c con ngi xut hin t rt sm v rt pht trin. cc hang Thm Khuyn, Thm Hai (Lng Sn); Ni (Thanh Ha); Xun Lc (ng Nai) tm thy nhng chic rng ca Ngi ti c, nhng mnh c gh o nhiu c, c hnh th r rng, dng cht, p; c nin i cch y 40 - 30 vn nm. Qua nghin cu, cc nh khoa hc khng nh: Ngi ti c vn cn nhng du tch ca loi vn (trn thp v bt ra pha sau, my ni cao, xng hm nh ra pha trc, trn ngi cn mt lp lng bao ph...); hon ton i bng hai chn, hai chi trc bit cm nm, hp s pht trin, th tch s no ln, bit s dng v ch to cng c.
Du tch Ngi tinh khn giai on u c tm thy mi Ngm (Thi Nguyn), Sn Vi (Ph Th). l nhng chic ru bng hn cui, c gh o th s, c hnh th r rng; c nin i khong 3 - 2 vn nm cch ngy nay. Sang giai on pht trin, l nhng cng c c mi li nh ru ngn, ru c vai, mt s cng c bng xng, bng sng, gm, c tm thy Ha Bnh, Bc Sn (Lng Sn), Qunh Vn (Ngh An), H Long (Qung Ninh)..., c nin i t 12.000 n 4.000 nm cch ngy nay. Qua cc du tch khng nh Ngi tinh khn c s pht trin, tin b hn hn Ngi ti c v c im cu to c th v trnh ch to cng c sn xut, dng sinh hot. Ngi tinh khn c cu to c th ging nh con ngi ngy nay, xng c nh hn Ngi ti c, bn tay nh, kho lo, cc ngn tay linh hot, hp s v th tch no pht trin (1.450 cm3), trn cao, mt phng, c th gn v linh hot. Cng thng qua cc du tch, ta cn nhn bit c s pht trin ca Ngi tinh khn so vi Ngi ti c. V i sng vt cht: Ngi tinh khn thng xuyn ci tin v t c nhng bc tin b v ch tc cng c sn xut cng nh dng sinh hot. T thi Sn Vi, con ngi bit gh o cc hn cui thnh ru; n thi Ha Bnh - Bc Sn h bit dng cc loi khc nhau mi thnh cc loi cng c nh ru, bn, chy. H cn bit dng tre, g, xng, sng lm cng c v bit lm gm; bit trng trt (rau, u, b, bu...) v chn nui. Nh ngh nng v chn nui pht trin, h ch ng c lng thc, thc phm, dn thot khi s l thuc vo thin nhin. Hn na, cng vi cng c sn xut tin b ko theo nng sut lao ng tng, i sng ngy cng n nh v nng cao. V t chc x hi: Ngi tinh khn bit sng thnh tng nhm trong cc hang ng, nhng vng thun tin, thng nh c lu di mt s ni (Ha Bnh - Bc Sn). Cng do s tin b ca cng c sn xut, kinh t pht trin nn i sng khng ngng c nng cao, dn s ngy cng tng, dn dn hnh thnh cc mi quan h x hi v i sng tinh thn. i sng tinh thn: H bit ch tc v s dng nhng trang sc; bit v nhng hnh m t cuc sng tinh thn ca mnh. Ri hnh thnh mt s phong tc tp qun v tn ngng: th hin trong m tng c chn theo li cuc . Nh vy l trong thi k nguyn thy, con ngi bt u quan tm n i sng tinh thn th hin vic lm p bn thn v by t tnh cm vi ngi cht. l mt bc tin ng k trong s pht trin tinh thn ca loi ngi. Ch 2. THI K VN LANG - U LC I. Thi k Vn Lang - u Lc c nhng chuyn bin nh th no trong i sng kinh t, x hi? 1. Trnh sn xut, ch tc cng c ca ngi Vit c c s pht trin, tin b nh th no? Ngi nguyn thy trn t nc ta lc u sinh sng cc hang ng, sau tip tc m rng vng c tr n cc vng chn ni, thung lng ven khe sui, vng t bi ven sng. Qua cc di ch Phng Nguyn (Ph Th), Hoa Lc (Thanh Ha), Lung Leng (Kon Tum), c nin i cch y 4.000 - 3.500 nm, cc nh kho c pht hin hng lot cng c: ru , bn c mi nhn ton b, c hnh dng cn xng; nhng trang sc, nhng loi gm khc nhau nh bnh, v, vi, bt, a...Nhng mnh gm thng in hoa vn hnh ch S ni nhau, i xng, hoc in nhng con du ni lin nhau...iu chng t ngi Vit c t c trnh cao v mt ch tc cng c sn xut v trang sc, dng sinh hot... c bit, ngi Vit c Phng Nguyn (Ph Th) v Hoa Lc (Thanh Ha) cn pht minh ra thut luyn kim (kim loi c dng u tin l ng). K thut luyn kim pht trin mnh, c dn Lc Vit bit lm ra nhng cng c sn xut bng kim loi nh ru ng v quan trng nht l li cy ng v li hi bng ng nh hng mnh n sinh hot nng nghip. Li cy thi y c hnh cnh bm hoc hnh tam gic. V xut sc c bit l dn Lc Vit c nn nhng chic ng phc tp i hi mt trnh k thut vn ha cao. Nhng dng c sinh hot nh mm ng, c, kim khu, dao, li cu, chung v trang sc cng c sn xut vi s lng ng k. Ngoi ra, c ngh luyn st v ngh gm.
Thut luyn kim ra i nh du bc tin b vt bc trong ch tc cng c sn xut, trang sc, dng c sinh hot v c v kh ca ngi Vit c, lm cho sn xut v i sng sinh hot x hi c bc pht trin cao hn hn. 2. S ra i ngh nng trng la nc ca ngi Vit c c ngha, tm quan trng nh th no? Ngi nguyn thy trn t nc ta lc u sinh sng cc hang ng, sau tip tc m rng vng c tr n cc vng chn ni, thung lng ven khe sui, vng t bi ven sng. Trn cc vng c tr rng ln ng bng ven sng, ven bin v vng thung lng ven sui, ngi Vit c pht hin ra cy la v ngh trng la nc ra i. Thot tin l nhng ging la hoang. V sau c thun dng tr thnh ht go do thm. Qua cc di ch Phng Nguyn - Hoa Lc, cc nh khoa hc pht hin hng lot li cuc c mi nhn ton b ; tm thy go chy, du vt thc la bn cnh cc bnh, v t nung ln Chng t cy la nc dn dn tr thnh cy lng thc chnh ca con ngi. S ra i ngh nng trng la nc c ngha v tm quan trng c bit trong qu trnh tin ha ca con ngi : t y, con ngi c th nh c lu di vng ng bng ven cc con sng ln ; cuc sng tr nn n nh hn, pht trin hn c v vt cht v tinh thn. 3. Trnh by nhng biu hin v s chuyn bin x hi thi Vn Lang - u Lc ? T khi thut luyn kim c pht minh v ngh nng trng la nc ra i, con ngi phi chuyn tm lm mt cng vic nht nh. S phn cng lao ng c hnh thnh c th : Ph n lm vic nh, thng tham gia sn xut nng nghip v lm gm, dt vi v ngi Vit c khng ch c canh cy la m cn trng cc loi rau c, cy tri nh khoai, u, trng du, nui tm. Nam gii, mt phn lm nng nghip, i sn, nh c ; mt phn chuyn hn lm cng vic ch tc cng c, c ng, lm trang sc, v sau, c gi chung l ngh th cng. T khi c s phn cng lao ng, sn xut ngy cng pht trin, cuc sng con ngi ngy cng n nh ; cc vng ng bng ven cc con sng ln hnh thnh cc lng bn (ching, ch), cc lng bn vng cao cng nhiu hn trc. Dn dn hnh thnh cc cm ching, ch hay lng bn c quan h cht ch vi nhau c gi l b lc. V tr ca ngi n ng trong sn xut v gia nh, lng bn ngy cng cao hn. Ch ph h dn dn thay th cho ch mu h. II. Nc Vn Lang ra i v pht trin nh th no? 1. Trnh by nhng iu kin dn ti s ra i ca nh nc Vn Lang, nh nc u tin trong lch s Vit Nam? Vo khong cc th k VIII - VII TCN, vng ng bng ven cc con sng ln thuc Bc B v Bc Trung B ngy nay, hnh thnh nhng b lc ln. Sn xut pht trin, mu thun gia ngi giu v ngi ngho ny sinh v ngy cng tng thm. Vic m rng ngh nng trng la nc cc vng ng bng ven cc con sng ln thng xuyn phi i mt vi hn hn, l lt. V vy, cn phi c ngi ch huy ng ra tp hp nhn dn cc lng gii quyt vn thy li bo v sn xut, ma mng v i sng. Ngoi mu thun, xung t gia k giu v ngi ngho nh ni trn th cc lng bn khi giao lu vi nhau cng c xung t. l xung t gia ngi Lc Vit vi cc b tc ngi khc v c gia cc b lc Lc Vit vi nhau. c cuc sng yn n, cn phi c mt th lc sc gii quyt, chm dt cc xung t . Nh vy l p ng yu cu ca s pht trin sn xut, lm thy li v gii quyt cc vn xung t chnh l nhng iu kin dn ti s ra i ca nh nc Vn Lang - nh nc u tin trong lch s dn tc Vit Nam. 2. Trnh by nhng hiu bit ca em v nc Vn Lang ? Thi gian v a bn thnh lp : B lc Vn Lang c tr trn vng t ven sng Hng l vng c ngh c ng pht trin sm, dn c ng c. B lc Vn Lang l mt trong nhng b lc hng mnh nht thi . Vo khong th k VII TCN vng Gia Ninh (Ph Th), th lnh ca b lc Vn Lang dng ti tr khut phc c cc b lc khc v t xng l Hng Vng, ng Bch Hc (thuc Ph Th ngy nay), t tn nc l Vn Lang. T chc nh nc Vn Lang : S t chc b my Nh nc Vn lang
Chun kin thc, k nng mn Lch s bc THCS (dnh cho n thi HS Gii) HNG VNG LC HU - LC TNG (trung ng)
LC TNG (b)
LC TNG (b)
B chnh (ching, ch)
B chnh (ching, ch)
B chnh (ching, ch)
B chnh (ching, ch)
Chnh quyn TW gm (vua, lc hu, lc tng) ; a phng (ching, ch) ; n v hnh chnh : nc - b (chia nc lm 15 b, di b l ching, ch) ; Vua nm mi quyn hnh trong nc, i i cha truyn con ni v u gi l Hng Vng. Nh nc Vn Lang tuy cha c lut php, qun i, nhng l mt t chc chnh quyn cai qun c nc. i sng vt cht : Nc Vn Lang l mt nc nng nghip, thc la tr thnh lng thc chnh, ngoi ra, c dn cn trng khoai, u, c, bu, b, chui, cam Ngh trng du, nh c, chn nui gia sc v cc ngh th cng nh lm gm, dt vi, xy nh, ng thuynu c chuyn mn ha. Ngh luyn kim t trnh k thut cao. C dn cng bt u bit rn st. Thc n chnh ca ngi Vn Lang l cm np, cm t, rau, c, tht, c,... bit lm mm v dng gng lm gia v. H nh sn mi cong hnh thuyn hay mi trn hnh mui thuyn lm bng g, tre, na, l. Lng, ch thng gm vi chc gia nh, sng ven i, ven sng, ven bin. H i li bng thuyn. V trang phc, nam ng kh mnh trn, n mc vy, o x gia, c ym che ngc, tc ct ngn hoc b xa, bi t hoc tt ui sam. Ngy l h thch eo cc trang sc nh vng tay, khuyn tai, i m cm lng chim hoc bng lau. i sng tinh thn : X hi thi Vn Lang chia thnh nhiu tng lp khc nhau: nhng ngi quyn qu, dn t do, n t. S phn bit cc tng lp cn cha su sc. Thng t chc l hi, vui chi (mt s hnh nh v l hi c ghi li trn mt trng ng nh : ua thuyn, gi go, ca ht nhy ma). C dn Vn Lang c mt s phong tc tp qun : nh hn nhn, th cng t tin (truyn Tm Cm ; Bnh chng, bnh giy). III. Nc u Lc ra i v pht trin nh th no? 1. Hon cnh ra i v t chc nh nc u Lc? Cuc khng chin chng qun xm lc Tn (hon cnh ra i nh nc u Lc) Nm 218 TCN, nh Tn nh xung phng Nam m rng b ci. Sau 4 nm chinh chin, qun Tn ko n vng Bc Vn Lang, ni ngi Lc Vit cng sng vi ngi u Vit, vn c quan h gn gi vi nhau t lu i. Cuc khng chin bng n. Th lnh u Vit b git, nhng nhn dn u Vit v Lc Vit khng chu u hng. H tn ngi kit tun tn l Thc Phn ln lm tng, ngy trong rng, m ra nh qun Tn. Nm 214 TCN, ngi Vit i ph qun Tn, git c Hiu y Th. Khng chin thng li. S ra i ca Nh nc u Lc: Sau cuc khng chin chng Tn thng li, nm 207 TCN, Thc Phn buc vua Hng nhng ngi cho mnh v sp nhp hai vng t c ca ngi u Vit v Lc Vit thnh mt nc mi, t tn nc l u Lc. Thc Phn t xng An Dng Vng, ng Phong Kh (nay l vng C Loa, huyn ng Anh - H Ni).
B my nh nc thi An Dng Vng khng c g thay i so vi thi Hng Vng. Tuy nhin, quyn hnh ca Nh nc cao v cht ch hn trc. Vua c quyn th hn trong vic tr nc. 2. Tnh hnh sn xut v i sng x hi thi u Lc c s thay i v tin b nh th no ? Trong nng nghip, li cy ng c ci tin v dng ph bin hn. La go, khoai, u, c, rau lm ra ngy mt nhiu. Chn nui, nh c, sn bn u pht trin. Cc ngh th cng nh lm gm, dt, lm trang sc u tin b. Cc ngnh luyn kim v xy dng c bit pht trin. Vic ch tc cng c sn xut bng ng v st t n trnh k thut cao. Gio, mc, mi tn ng, ru ng, cuc st, ru st c sn xut ngy cng nhiu. c bit v xy dng c th k n cng trnh thnh C Loa. Sau cuc khng chin chng qun Tn thng li, An Dng Vng cho xy dng Phong Kh mt khu thnh t rng hn nghn trng, c ba vng khp kn vi chu vi khong 16.000 m nh hnh trn c, sau ny gi l Loa thnh hay thnh C Loa. Cc vng thnh u c ho bao quanh v thng nhau. Bn trong thnh Ni l ni , lm vic ca An Dng Vng v cc Lc hu, Lc tng. vo thi im cch y hn 2.000 nm, khi m trnh k thut chung cn rt thp km th cng trnh thnh C Loa l mt biu tng rt ng t ho ca nn vn minh Vit c. 3. Cuc khng chin chng Triu nm 179 TCN, Nh nc u Lc tht bi ? Din bin chnh cuc khng chin : Vo nm 207 TCN, nhn lc nh Tn suy yu, Triu ct t ba qun lp thnh nc Nam Vit, ri em qun nh xung u Lc. Qun dn u Lc vi thnh cao, ho su, v kh tt v tinh thn chin u dng cm gi vng c nn c lp. Triu bit khng th nh bi c, bn v xin hng v dng mu k li gin, chia r ni b u Lc. Nm 179 TCN, Triu li sai qun sang nh chim nc ta, An Dng Vng do ch quan khng phng, li mt ht tng gii nn b tht bi nhanh chng. Nc ta ri vo ch thng tr ca nh Triu. Nguyn nhn tht bi ca u Lc : Do An Dng Vng ch quan, thiu cnh gic, ni b b chia r, li gin, mt on kt. Nh li Truyn n thn (n gin ha s thc v m mu cp nc u Lc ca Triu ). Ch 3. THI K BC THUC V CUC U TRANH GINH C LP I. Khi nim thi Bc thuc : Thi Bc thuc l mt khi nim lch s ch khong thi gian t sau tht bi ca An Dng Vng nm 179 TCN, nc ta b Triu thn tnh v sp nhp vo nc Nam Vit. T nhn dn ta lin tc b cc triu i phong kin phng Bc thng tr cho n khi Ng Quyn nh bi qun Nam Hn trn sng Bch ng nm 938 mi kt thc, tt c tng cng hn 1.000 nm. II. Chnh sch thng tr tn bo ca phong kin phng Bc i vi nc ta : Sp nhp nc ta vo lnh th ca cc triu i PK phng Bc, xa tn nc ta v chia thnh cc qun huyn ca chng. T chc b my cai tr tn bo, h khc do ngi phng Bc ng u. Ra sc bc lt dn ta bng cc th thu, nht l thu mui, thu stv bt cng np nhng sn vt qu nh ng voi, sng t gic, ngc trai Cho ngi phng Bc (ngi Hn) sang ln vi dn ta, bt dn ta phi t b nhng phong tc ca cha ng m tun theo phong tc tp qun ca h, m mu ng ha dn tc ta. y l chnh sch ht sc thm c nhm lm thay i li sng, vn ha ca mt dn tc khc theo li sng, vn ha ca dn tc mnh. III. Cc triu i PK phng Bc h nc ta v cc cuc khi ngha tiu biu thi Bc thuc : 1. Nh Triu (207 - 111 tr.CN) Sau tht bi ca An Dng Vng nm 179 TCN, Triu sp nhp t ai u Lc vo Nam Vit, chia u Lc thnh hai qun Giao Ch v Cu Chn. 2. Nh Ty Hn (cn gi l Tin Hn, 206 tr.CN - 25 s.CN) Nh Ty Hn ly c Nam Vit vo nm 111 tr.CN, i tn Nam Vit thnh Giao Ch B ri chia ra qun v huyn cai tr.
ng u mi qun l chc Thi Th v mt y coi vic qun s, ngoi ra cn c quan Th s gim st cc qun. Ti cc huyn, nh Ty Hn vn cho cc Lc tng tr dn v c quyn th tp nh c. Dn Vit phi np cho chnh quyn h nhng ca qu, vt l nh i mi, ngc trai, sng t, ng voi, lng chim tr, cc th thu mui, thu st. 3. Nh ng Hn (cn gi l Hu Hn, 25-220)- Cuc khi ngha ca Hai B Trng (40-43) Trc nh ng Hn cn c nh Tn, nhng triu i ny rt ngn ngi, khng li du n g r rt trn t Vit. Nh ng Hn ln thay th nh Tn vo nm 25 sau Cng Nguyn. Chnh di triu i ny n ra cuc khi ngha ca Hai B Trng (40 - 43). Hai B l con gi Lc tng huyn M Linh (vng Ba V - Tam o). Tng truyn rng b Man Thin, m ca Trng Trc v Trng Nh vn dng di Hng Vng. Hai b m ci cha sm, c m nui nng v dy cho ngh trng du nui tm cng rn luyn v ngh. Chng b Trng Trc l Thi Sch, con trai Lc tng huyn Chu Din. Lc by gi nh ng Hn ang cai tr h khc nc Vit, vin Thi th T nh l ngi bo ngc, tham lam "thy tin ging mt ln". Hai b cng Thi Sch chiu m ngha qun, chun b khi ngha, nhng Thi Sch b T nh git cht. Thng Ba nm 40 sau Cng Nguyn, Trng Trc v Trng Nh tip tc s nghip, dng c khi ngha Ht Mn, trn vng t M Linh vi li th: "Mt xin ra sch quc th, Hai xin khi phc nghip xa h Hng Ba ko oan c lng chng Bn xin vn vn s cng lnh ny" (Thin Nam ng lc) Cuc khi ngha M Linh lp tc c s hng ng khp cc qun Giao Ch, Cu Chn, Nht Nam, Hp Ph. Cc cuc khi ngha a phng c quy t v y thng nht li thnh mt phong tro rng ln t min xui n min ni. c bit trong hng ng ngha qun c rt nhiu ph n nh L Chn, Thnh Thin, Bt Nn, Nng Ta, Tc, Di... T M Linh, ngha qun nh chim li thnh C Loa ri t tin nh thnh Luy Lu. Hong s trc kh th ca ngha qun, quan li ca nh ng Hn b chy. T nh b c n kim, ct tc, co ru trn chy v nc. Ch trong mt thi gian ngn, hai B Trng thu phc 65 huyn thnh, ngha l ton b lnh th nc Vit hi . Cuc khi ngha thnh cng, t nc c hon ton c lp. Hai b ln lm vua, ng M Linh. " k ng ci M Linh Lnh Nam ring mt triu nh nc ta" (i Nam quc s din ca) Nm 42, nh Hn c Phc Ba tng qun M Vin em hai vn qun cng hai ngn thuyn, xe sang xm lc nc Vit. Hai b em qun n nh qun Hn Lng Bc nhng v lc lng yu hn nn b thua. Hai b phi lui v Cm Kh (Vnh Yn, Vnh Ph) v cm c gn mt nm. B bi trn, hai b chy v Ht Mn gieo mnh xung sng Ht t vn (43). Hng nm dn gian ly ngy 6 - 2 m lch lm ngy k nim hai B Trng. Sau khi n p thnh cng cuc khi ngha ca hai B Trng, M Vin em t Giao Ch v l thuc li nh ng Hn nh c ng ph tr ti Long Bin. n p tinh thn qut khi ca dn Vit, M Vin cho thu ht ng x Vit dng mt ct ng ch phn a gii. Trn ct ng c khc su ch: "ng tr chit, Giao Ch dit", c ngha l nu cy tr ng ny th dn Giao Ch b dit vong. C thuyt cho rng, do dn Vit c mi ln i ngang qua, u b vo chn ct mt hn , v th tr ng b lp dn i. V sau khng cn bit v tr ca chic tr ng na l v vy. Cc chc Thi th, Th s vn c duy tr nhng ch Lc tng cha truyn con ni b bi b. Chnh sch cai tr ca ngi Hn ngy cng h khc, quan cai tr tham nhng tn c. Dn Vit cc kh iu ng, ln rng kim chu bu, xung b m ngc trai cung phng cho chnh quyn h. Dn qun Hp Ph chu nng n cnh m ngc nn b x i phiu tn rt nhiu. Nh Hn ch trng ng ha dn Vit. H cho di dn Hn sang ln vi dn Vit, ly v Vit. Tuy th ngi Vit vn gi c bn sc dn tc mnh. n u th k th ba, Giao Ch c Thi th S Nhip, l ngi tn trng Nho hc, gip dn gi l ngha v gi gn c an ninh x hi. Vo nm 203, S Nhip dng s ln vua nh ng Hn, xin i Giao Ch thnh Giao Chu. T y c tn Giao Chu. 4. Nh ng Ng (thi Tam Quc, 229-280)- Cuc khi ngha ca Triu Trinh Nng (248)
Nh ng Hn mt ngi th nc Trung Hoa lm vo tnh trng phn lit ca thi Tam Quc, gm c ba nc l Bc Ngy, Ty Thc v ng Ng. t Giao Chu thuc v ng Ng. Chnh di ch ny xy ra cuc khi ngha ca Triu Trinh Nng (248). Hai th k sau cuc khi ngha ca hai B Trng l cuc khi ngha ca Triu Trinh Nng (cn gi l Triu Th Trinh) cng ngi anh l Triu Quc t, mt Ho trng ln min ni thuc qun Cu Chn. Triu Th Trinh l ngi c sc khe, gan d v c ch kh, B vn thng ni: "Ti mun ci cn gi mnh p ng sng d, chm c knh bin ng, qut sch b ci cu dn ra khi ni m ui, ch khng thm bt chc ngi i ci u cong lng lm t thip ngi ta". B theo anh khi ngha lc mi 19 tui, lp cn c ti vng Thanh Ha ngy nay. Nm 248, ngha qun tn cng qun Ng, B Triu em qun ra trn ci voi, mc o gip vng t xng l Nhy Kiu tng qun. Ngha qun nh ph nhiu thnh quch lm i phng phi khip s. Th s Giao Chu l Lc Dn em qun n p. nh nhau trong su thng, ngha qun mai mt dn. B Triu em tn qun n ni Tng (Thanh Ha) v t st y. Vo nm 264, nh Ng chia t Giao Chu ra, ly Nam Hi, Thng Ng v Ut Lm lm Qung Chu, ly t Hp Ph, Giao Ch, Cu Chn v Nht Nam lm Giao Chu, t tr s Long Bin. t Giao Chu ny l lnh th ca Vit Nam v sau. 5. Nh Tn (265-460) v Nam Triu (Tng, T, Lng, 420-588) cuc khi ngha L B (542 - 602). Nh Tn l mt triu i khng c n nh v nhiu thn vng ct c ti cc a phng nh nhau lin tc. Quan li sang cai tr Giao Chu phn nhiu l ngi tham lam, cng vo l s kim sot lng lo ca chnh quyn trung ng, to nn cnh tranh ginh quyn lc khng ngt. Pha Nam li c nc Lm p thng sang quy nhiu. t Giao Chu lon lc khng dt. Sau thi nh Tn, Trung Hoa li phn lit ra thnh Bc triu v Nam triu. Giao Chu ph thuc vo Nam triu tri qua cc nh Tng, T, Lng. Vo na u th k th 6, t Giao Chu nm di s thng tr ca nh Lng. Th s Giao Chu l Tiu T, ni ting tham lam, tn c. C c mt cy du cao mt thc, ngi dn cng phi ng thu. Thm ch c ngi ngho kh, phi bn v, con, nhng cng phi ng thu. L B, mt ngi qu huyn Thi Bnh (khng phi thuc tnh Thi Bnh ngy nay m l vng Bc Sn Ty, nay thuc H Ni) ng ln chiu tp dn chng. ng tng gi mt chc quan nh vi nh Lng, c gng gip nhng ai b h hip, nhng khng lm c vic g ng k, bn b quan tr v qu nh v cng ngi anh l L Thin Bo mu khi ngha. ng c nhiu ngi theo. Trong c Th lnh t Chu Din (vng an Phng-T Lim, thuc H Ty v ngoi thnh H Ni) l Triu Tc v con l Triu Quang Phc (?-571) em lc lng ca mnh theo v. Ngoi ra cn c nhng nhn vt ni ting khc cng ko n gip sc nh Tinh Thiu, Phm Tu, L Phc Man.. Ma xun nm 542, L B tin qun vy thnh Long Bin. Qun Lng u hng cn Tiu T th trn thot v c Trung Hoa. Cuc khi ngha thnh cng. Vua nh Lng vi a qun sang nhng b nh bi. Nm 544, L B ln ngi hong , xng l L Nam , t quc hiu l Vn Xun, ly nin hiu l Thin c, L Nam t kinh min ca sng T Lch, dng in Vn Xun vua quan c ni hi hp. Nh vua cn cho dng cha Khai Quc (sau ny l cha Trn Quc H Ty, H Ni). Nm 545, nh Lng sai mt tng ti l Trn B Tin em qun sang xm lc Vn Xun. L Nam cng cc tng s chng khng c, phi v vng rng ni Vnh Ph c th; ly h in Trit (x T Yn, huyn Lp Thch, tnh Vnh Ph) lm ni thao luyn qun lnh. Chng bao lu, lc lng tr nn mnh m. Trn B Tin nhiu ln em qun nh ph nhng khng c. V sau, nhn mt cn l d di trn vo vng cn c, Trn B Tin theo dng l, thc qun tin nh, L Nam phi rt v ng Khut Lo (cn gi l ng Khut Liu, l tn mt khu i hin nm bn hu ngn sng Hng, gia hai x Vn Lang v C Tit thuc huyn Tam Nng, tnh Vnh Phc). Sau nhiu nm lao lc, L Nam b bnh m mt, giao binh quyn li cho Triu Quang Phc v mt vo nm 548. Triu Quang Phc nh nhau my ln vi Trn B Tin nhng u tht bi, bn ly m D Trch (Hi Hng) lm cn c. m D Trch nm ven sng Hng, chu vi khng bit l bao nhiu dm. Gia m c mt bi t cng. Ngoi ra, bn b l bn ly, ngi nga khng th no i c, ch c th dng thuyn c mc, ly so y trn c, nc m di chuyn. Triu Quang Phc ng qun bi t ni v p dng k "tr cu", tc l nh lu di lm tiu hao lc lng ca ch qun. Cn c a c
gi hon ton b mt, ban ngy im hi, khng nu nng, ban m t kch ra nh ph tri ch. V th dn chng tn xng ng l D Trch Vng. Sau khi L Nam mt, Triu Quang Phc xng l Triu Vit Vng. Nm 550, nhn lc nh Lng suy yu, Triu Quang Phc ko qun v chim thnh Long Bin, lm ch c t nc. n nm 557, L Pht T, mt ngi cng h vi L Nam , em qun nh v i chia hai t nc cng Triu Vit Vng. trnh cnh chin tranh, Triu Vit Vng nh chp thun, nhng bt ng b L Pht T nh p, chy n ca bin i Nha (H Nam Ninh) gieo mnh xung bin t t. Nm 571; L Pht T chim c nc. Sau khi ly c thnh Long Bin, L Pht T xng hiu l L Nam . phn bit L Pht T vi L B, s sch gi L Pht T l Hu L Nam (571-602). Trong khi y nh Ty (589-618) thng nht v n nh c nc Trung Hoa. Vua nh Ty sai Lu Phng em qun sang nh Vn Xun. Lu Phng khng cn dng binh, cho ngi i chiu hng c L Pht T. T y Vn Xun tr thnh Giao Chu ca nh Ty. 6. Nh ng (618-907)-Cuc khi ngha ca Mai Thc Loan (722) v ca Phng Hng (trong khong 766-779) Nh Ty lm ch nc Trung Hoa ch c 28 nm th b nh ng lt vo nm 618. Nh ng cai tr Giao Chu cay nghit nht trong cc chnh quyn h. Nhng sn vt qu gi ca Giao Chu b v vt a v phng Bc. Trong s , c qu vi l li tri cy m gii quyn qu nh ng rt a chung. V mt chnh tr, nh ng sa li ton b ch hnh chnh, phn chia li chu qun, i Giao Chu thnh An Nam h ph, chia ra lm 12 chu, 59 huyn. Di i nh ng, dn Vit lin tip ni dy, hai cuc khi ngha c tnh cht rng ln nht l ca Mai Thc Loan v ca Phng Hng. Mai Thc Loan qu lng mui Mai Ph, thuc huyn Thin Lc, Chu Hoan (H Tnh ngy nay). Thu nh, nh ngho, Mai Thc Loan theo m sng lng Ngc Trng, huyn Nam n. ng l ngi mnh khe, c nc da en bng. Nm 722, nhn dp dn phu gnh vi sang cng cho nh ng, b hnh h, nhiu ngi b xc dc ng, lng on thn dng cao, Mai Thc Loan ku gi nhng ngi dn phu gnh qu vi ni ln git quan qun p ti v cng ng pht c khi ngha. Mai Thc Loan chn vng Sa Nam (Ngh An), mt vng him tr c sng Lam rng v ni n cheo leo lm cn c. Ti y ng cho xy thnh Vn An, gm nhiu n ly, di c ngn mt. ng xng , ly thnh Vn An lm Kinh . ng thng c gi l Mai Hc (vua en h Mai) v nc da en ca ng. lp thnh mt mt trn lin hon chng qun ng, Mai Hc lin kt vi cc nc Champa, Chn Lp v c Ma-lai-xi-a. Sau khi quy t c nhiu lc lng, Mai Hc cho qun tin ra ng bng Bc b, vy nh thnh Tng Bnh (H Ni). Quan h l Quang S Khch chng khng li, b thnh chy trn. Mai Hc ginh li c lp cho t nc. Nhng c t lu, nh ng sai Dng Tu Hc em 10 vn qun, theo l trnh xa ca M Vin, chp nhong tin vo t Vit, thnh lnh tn cng bn doanh ca Mai Hc . Mai Hc chng khng li, phi vo rng c th. ng b bnh v cht y. Qun ng, sau khi thng trn, em dn Vit ra git v s. Thy ngi khng kp chn, cht cao thnh g. Tuy thng c Mai Hc v vn cn ham thch qu vi ca t Vit, nhng nh ng khng cn dm bt dn Vit cng qu vi na. nh n ca Mai Hc , dn gian c cu truyn tng: "Cng vi t nay ng phi dt Dn nc i i hng phc chung". Hn 40 nm sau cuc khi ngha ca Mai Hc l cuc khi ngha ca Phng Hng. Phng Hng vn gia nh giu c x ng Lm (th x Sn Ty, tnh H Ty), thuc dng di Quan Lang. Theo truyn thuyt, Phng Hng c hai ngi em cng sinh ba l Phng Hi v Phng Dnh. C ba anh em u c sc khe hn ngi, tay khng bt c h. Vo khong nm 767, anh em h Phng pht c khi ngha. Phng Hng xng l Qun, Phng Hi xng l Bo cn Phng Dnh xng l Tng. H t i bn doanh ti ng Lm. Ho kit theo v rt ng. H lm ch c min trung du v min ni Bc B. Vi nm sau, thy lc lng mnh, Phng Hng cho qun tin vy thnh Tng Bnh. Theo k ca Anh Hn, cng ngi x ng Lm, Phng Hng cho ngi i khp ni, phao ln l sp ly c thnh Tng Bnh, ng thi
tin hnh vy thnh rt ngt. C n m, qun khi ngha ni la, nh ching, nh trng, reo h m uy hip tinh thn i phng. Quan h l Cao Chnh Bnh lo s bnh ri cht. Phng Hng chim c thnh, em li c lp cho t nc. Phng Hng cai tr t nc trong by nm th mt. Dn chng v cng thng tic, tn ng l danh hiu l B Ci i Vng. "B" c ngha l cha, "Ci" c ngha l m, v cng n ca Phng Hng i vi T quc nh cng n ca cha m i vi con ci. Dn chng lp n th ng ngay x ng Lm. Khng nhng c th qu nh, B Ci i Vng cn c th ti lng Triu Khc. y ng c th lm Thnh hong ti ngi nh Ln. Hng nm u c l hi tng nh n chin cng ca ng. Sau khi Phng Hng mt, ni b thn thuc ca ng khng gi c s on kt. Dn chng mun tn Phng Hi ln ni nghip, nhng c mt tng l B Ph Lc, l ngi v dng v c nhiu thuc h, khng ng , mun lp con ca Phng Hng l Phng An ln. B Ph Lc em qun chng li Phng Hi. Phng Hi trnh giao tranh, lui v vng rng ni, ri sau i u, chng ai r, Phng An ln ni nghip. Chng bao lu, nh ng sai Triu Xng em qun sang, va nh va chiu d. Thy th khng chng c, Phng An phi u hng. X Giao Chu li l thuc nh ng ln na. IV. Qu trnh pht trin kinh t, s phn ha x hi, s truyn b vn ha phng Bc v cuc u tranh gn gi vn ha dn tc thi Bc thuc din ra nh th no? V kinh t : Mc d b phong kin phng Bc h v cai tr, bc lt tn bo, tnh hnh kinh t nc ta vn c nhng bc pht trin ng k t cng nghip n nng nghip, th cng nghip v thng nghip. V cng nghip, tuy cn hn ch v k thut, nhng ngh st vn pht trin : cc cng c nh ru, mai, cuc, dao ; v kh nh kim, gio, mclm bng st vn c ch tc v s dng ph bin. V nng nghip, nhn dn ta bit p phng lt, dng sc ko tru, b, trng la hai v mt nm v tip tc ngh trng du, nui tm, chn nui cc loi gia sc ly tht v sc ko, phn bn. Cc ngh th cng truyn thng nh ngh gm, ngh dtvn c pht trin. V thng nghp, cc sn phm nng nghip v th cng khng b sung lm cng np m c mua bn, trao i cc ch lng. Chnh quyn h gi c quyn v ngoi thng. S phn ha x hi : X hi c s thay i v phn ha su sc. theo s sau: Thi Vn Lang - u Lc Vua Qu tc Nng dn cng x N t Thi k b PK phng Bc h Quan li h ngi Hn Ho trng ngi Vit, a ch ngi Hn Nng dn cng x, nng dn l thuc N t
Cc triu i PK phng Bc t chc b my cai tr do ngi Hn nm gi mi quyn hnh (t Th S, Thi Th n y, Huyn lnh). Ti cc huyn, nh Ty Hn vn cho cc Lc tng tr dn v c quyn th tp nh c. a ngi phng Bc (Hn) sang ln vi dn ta, bt dn ta phi theo phong tc tp qun ca h. Trong tng lp qu tc ngoi ho trng ngi Vit nay xut hin thm cc a ch ngi Hn. Ngoi nng dn cng x, nay c thm tng lp nng dn l thuc (l nhng nng dn b a ch cp ht rung t phi l thuc v lm thu cho chng). Tng lp n t ngy cng ng thm do chnh sch cai tr, bc lt v cp ot rung t ca bn quan li, a ch ngi Hn. S truyn b vn ha phng Bc (Hn) v cuc u tranh gn gi vn ha dn tc : Chnh quyn h m mt s trng hc dy ch Hn ti cc qun, huyn v tin hnh du nhp Nho gio, o giov nhng lut l, phong tc ca ngi Hn vo nc ta. Nhn dn ta kin tr u tranh bo v ting ni, ch vit, phong tc v np sng ca dn tc ; ng thi cng tip thu nhng tinh hoa ca nn vn ha Trung Quc v cc nc khc nhm gn gi bn sc v lm phong ph thm nn vn ha ca mnh. Ch 4. BC NGOT LCH S U TH K X
H Khc t nn mng t tr (906-923) Ng Quyn v chin thng Bch ng (938) n cui i nh ng, tnh hnh xo trn ca Trung Hoa to thi c cho Khc Tha D xy nn t ch (906), a t nc thot khi vng n l ko di c ngn nm. (Khc Tha D 906-907 ; Khc Ho 907-917 ; Khc Tha M 917-930 ; Dng nh Ngh 931-937). Vo u th k th 10, nh ng tr nn suy yu. Li dng thi c ny, Khc Tha D (?-907), mt ho trng c tr lu i Hng Chu (Hi Hng) ni ln, t xng l Tit s (906). Nh ng bt buc phi cng nhn s vic y v cn phong thm tc "ng binh Chng s" cho ng na. S c chp rng Khc Tha D tnh tnh khoan ha, nhn i nn c nhiu ngi theo v. Nh ng, d trn danh ngha, phong tc v cng nhn Khc Tha D, nhng thc cht l khng th kim sot c t Giao Chu na. Khc Tha D lm ch t nc, xy dng chnh quyn t ch, khi u cho nn c lp ca nc nh. Khc Tha D lm Tit s mt nm th mt, con l Khc Ho ln ni nghip cha c mi nm (907-917). Trong mi nm ny, Khc Tha Ho cho sa i cc khu vc hnh chnh, ct t ngi trng coi mi vic cho n tn n v x, nh li mc thu rung t v min b cc lao dch nng n. Trong khi y, ti Trung Hoa, mt Tit s h Lu chim ly vng Qung Chu, lp nn nc Nam Hn. Nm 917, Khc Ho mt, con l Khc Tha M ln ni chc Tit s. Khc Tha M giao ho cng nh Lng ( thay nh ng lm ch Trung Hoa). Vua Nam Hn ly c y cho qun sang nh h Khc. Khc Tha M khng chng c c, b bt a v Qung Chu (930). Qun Nam Hn chim ng thnh i La. K tc s nghip ca h Khc l Dng nh Ngh (?-937), mt ngi lm quan di i Khc Tha M. Sau khi Khc Tha M b bt, Dng nh Ngh dy binh lng Rng (Dng x, Thanh Ha), vn l qu ca ng. Cc ho trng nh Ng Quyn, inh Cng Tr em lc lng ca mnh gia nhp hng ng ca Dng nh Ngh. Nm 931, Dng nh Ngh tin qun nh thnh i La, Th s Giao Chu l L Tin chng khng li, chy v Qung Chu (Trung Hoa) th b vua Nam Hn git cht. Mt ton qun Nam Hn c c sang n p qun ca Dng nh Ngh, nhng b nh tan, phi b chy v Trung Hoa. Thng li, Dng nh Ngh t xng l Tit s. Cai qun t nc c su nm th Dng nh Ngh b mt thuc tng l Kiu Cng Tin st hi. Ng Quyn (897-944), tng ti v ng thi l con r ca Dng nh Ngh, ang cai qun Chu i, em qun i trng pht Kiu Cng Tin. Ng Quyn l ngi cng qu vi Phng Hng, x ng Lm (nay thuc th x Sn Ty, tnh H Ty), tng theo Dng nh Ngh t bui ban u v c uy tn ln vi dn chng. Trc s tin cng ca Ng Quyn, Kiu Cng Tin lo s, vi vng i cu cu nh Nam Hn. Vua Nam Hn nm c hi thc hin mng xm lng, bn phong cho con l Hong Tho lm Tnh Hi Qun Tit s, sai em thy qun i trc cn bn thn mnh s theo ng b tip ng. Nm 938, Ng Quyn chim c thnh i La, bt c Kiu Cng Tin v em bu u trn thnh. D bit tin Kiu Cng Tin b git cht v Ng Quyn lm ch thnh i La, qun Nam Hn vn tin cng. Ng Quyn bn by th trn thy chin, cho cm cc trn sng Bch ng, ch ch. Thng 12 nm y, Hong Tho em thy binh tin t vo sng Bch ng. Nhn lc triu cng, Ng Quyn cho thuyn nh ra nh, nh qun Hong Tho lt qua trn a cc ngm ng sn xung lng sng. Khi thy triu xung mnh, trn a cc ngm ni ln, Ng Quyn thc i qun ra nh. Chin thuyn ca Nam Hn nng n, khng thot c, b cc m v rt nhiu. Hong Tho b git ti trn, ton b i thy qun b tiu dit. Vua Nam Hn nghe tin bi trn v tin Hong Tho b git cht, thng khc thm thit ri rt v nc. Chin thng Bch ng nm 938 chm dt hon ton ch thng tr hn mt nghn nm ca phong kin phng Bc, khng nh nn c lp lu di ca t quc. nh ui qun Nam Hn, Ng Quyn xng vng (939), ng C Loa. Ng Vng t ra cc chc quan vn v, qui nh triu nghi, lp b my chnh quyn mang tnh cht tp quyn.
LP 7 KHI QUT LCH S TH GII TRUNG I

Ch 1 X HI PHONG KIN CHU U (PHNG TY) 1. Trnh by s hnh thnh x hi PK chu u ? Cui th k V, ngi Gic-man xm chim, tiu dit cc quc gia c i phng Ty, thnh lp nhiu vng quc mi : ng-gl Xc-xng, Ph-rng, Ty Gt, ng Gt... Trn lnh th R-ma, ngi Gic-man chim rung t ca ch n, em chia cho nhau; phong cho cc tng lnh, qu tc cc tc v nh: cng tc, hu tc... Nhng vic lm ca ngi Gic-man tc ng n x hi, dn ti s hnh thnh cc tng lp mi: - Lnh cha phong kin: l cc tng lnh v qu tc c nhiu rung t v tc v, c quyn th v rt giu c. - Nng n: l nhng n l c gii phng v nng dn, khng c rung t, lm thu, ph thuc vo lnh cha. T nhng bin i trn dn ti s ra i ca x hi PK chu u. 2. Em bit g v cc lnh a ca cc lnh cha phong kin? Lnh a PK l khu t rng, tr thnh vng t ring ca lnh cha PK - nh mt vng quc thu nh. Lnh a gm c t ai, dinh th vi tng cao, ho su, kho tng, ng c, m ly... ca lnh cha. Nng n nhn t canh tc ca lnh cha v np t thu, ngoi ra cn phi np nhiu th thu khc. Lnh cha bc lt nng n, h khng phi lao ng, sng sung sng, xa hoa. c trng c bn ca lnh a: l n v kinh t, chnh tr c lp mang tnh t cung, t cp, ng kn ca mt lnh cha. 3. Em bit g v cc thnh th trung i trong x hi PK chu u ? Nguyn nhn ra i ca cc thnh th trung i l do : - Vo thi k PK phn quyn: cc lnh a u ng kn, khng c trao i, bun bn, giao thng vi bn ngoi. - T cui th k XI, do sn xut th cng pht trin, th th cng em hng ha ra nhng ni ng ngi trao i, bun bn, lp xng sn xut. - T y hnh thnh cc th trn ri pht trin thnh thnh ph, gi l thnh th trung i. Hot ng v vai tr ca cc thnh th trung i : C dn ch yu ca thnh th l th th cng v thng nhn, h lp ra cc phng hi, thng hi cng nhau sn xut v bun bn. Hot ng trn ca cc thnh th trung i c vai tr thc y sn xut, lm cho x hi PK pht trin. 4. Ch ngha t bn chu u c hnh thnh nh th no ? T cui th k XV u th k XVI, do nhu cu pht trin sn xut cng nhng tin b v k thut hng hi nh: la bn, hi , k thut ng tu... thc y nhng cuc pht kin ln v a l nh: B. i-a-x n cc Nam chu Phi (1487) ; Va-xc Ga-ma n Ty Nam n (1498) ; C. C-lm-b tm ra chu M (1492) ; Ph. Ma-gien-lng i vng quanh tri t (1519 - 1522). Cc cuc pht kin a l thc y thng nghip pht trin, em li ngun li nhun khng l cho nhng qu tc, thng nhn. l qu trnh tch ly t bn nguyn thy (to ra s vn u tin v nhng ngi lao ng lm thu). Tng lp ny tr nn giu c nh cp bc ca ci, ti nguyn v bun bn, trao i cc nc thuc a. H m rng sn xut, kinh doanh, lp n in, bc lt sc lao ng ngi lm thu, giai cp t sn ra i. Cng l giai cp v sn c hnh thnh t nhng ngi nng n b tc ot rung t, buc phi vo lm thu trong cc x nghip ca t sn. T nhng tin v iu kin va nu trn, quan h sn xut t bn ch ngha c hnh thnh, ra i ngay trong lng x hi phong kin chu u. 5. Em hiu g v phong tro Vn ha Phc hng ? Vo cui th k XV u th k XVI, do s km hm, vi dp ca ch phong kin i vi cc gi tr vn ha. S ln mnh ca giai cp t sn c th lc v kinh t nhng khng c a v chnh tr, x hi nn u tranh ginh a v chnh tr, x hi, m u bng cuc u tranh trn lnh vc vn ha. Cuc u tranh pht trin thnh phong tro Vn ha Phc hng : l s phc hng nhng tinh hoa gi tr tinh thn ca nn vn ha c Hi Lp v R-ma, ng thi pht trin n tm cao hn (sng to nn vn ha mi ca giai cp t sn).
Phong tro din ra vi cc ni dung: ln n nghim khc Gio hi Ki-t, ph trt t x hi phong kin ; cao nhng gi tr con ngi, cao khoa hc t nhin, xy dng th gii quan duy vt. C th k tn nhng nhn vt lch s v danh nhn vn ha tiu biu nh : nh thin vn hc C-pc-nch, nh ton hc v trit hc xut sc R. -cc-t, ha s L--na Vanh-xi, nh son kch U. Sch-xpia... Phong tro Vn ha Phc hng c ngha thc tnh v pht ng qun chng u tranh chng li x hi phong kin bo th, lc hu ; ng thi m ng cho s pht trin vn ha mt tm cao mi ca chu u v nhn loi. Ch 2. X HI PHONG KIN PHNG NG 1. So snh qu trnh hnh thnh v pht trin ca x hi PK cc nc phng ng v phng Ty rt ra nhng im khc bit ? X hi PK phng ng : - Hnh thnh sm, vo thi k trc CN (nh Trung Quc), pht trin chm, mc tp quyn cao hn so vi x hi PK phng Ty. - Qu trnh khng hong, suy vong ko di v sau ny ri vo tnh trng l thuc hoc tr thnh thuc a ca CNTB phng Ty. X hi PK phng Ty : - Ra i mun (th k V), nhng pht trin nhanh. - Xut hin CNTB trong lng ch PK. - Lc u quyn lc ca nh vua b hn ch trong lnh a, mi n th k XV khi cc quc gia PK thng nht, quyn lc mi tp trung trong tay nh vua. 2. Trnh by nhng nt chnh v c s kinh t - x hi ca ch PK ? C s kinh t ch yu ca ch PK l sn xut nng nghip, kt hp vi chn nui v mt s ngh th cng. Sn xut nng nghip ng kn cc cng x nng thn (phng ng) hay cc lnh a (phng Ty). T liu sn xut, rung t nm trong tay lnh cha hay a ch, giao cho nng dn hay nng n sn xut. X hi gm hai giai cp c bn l a ch v nng dn lnh canh (phng ng), lnh cha phong kin v nng n (phng Ty). a ch, lnh cha bc lt nng dn v nng n bng a t. Ring x hi PK phng Ty, t th k XI, cng thng nghip pht trin mnh.
LCH S VIT NAM T TH K X N GIA TH K XIX

Ch 3. BUI U C LP THI NG - INH - TIN L (Th k X) I. Nhng nt chnh v mt chnh tr, kinh t, vn ha, x hi ca bui u c lp thi Ng - inh - Tin L ? A. V chnh tr : 1. Nh Ng (939-965) Ng Vng 938-944 ; Dng Bnh Vng 945-950 ; Hu Ng Vng 951-965 nh ui qun Nam Hn, Ng Quyn xng vng (939), ng C Loa. Ng Vng t ra cc chc quan vn v, qui nh triu nghi, lp b my chnh quyn mang tnh cht tp quyn. Ng Quyn ch ngi c su nm. Lc sp mt, Ng Quyn em con l Ng Xng Ngp y thc cho ngi em v l Dng Tam Kha. Dng Tam Kha l con ca Dng nh Ngh, em ca b Dng Hu. Nhng khi Ng Quyn mt ri. Dng Tam Kha phn bi lng tin ca Ng Quyn, cp ly ngi, t xng l Bnh Vng (945-950). Ng Xng Ngp phi chy trn vo ni. Dng Tam Kha bn bt ngi con th ca Ng Quyn l Ng Xng Vn lm con nui. Ng Xng Vn, trong mt dp i hnh qun dp lon, em qun tr ngc li bt c Dng Tam Kha, ging Kha xung bc cng. Ng Xng Vn xng vng v cho ngi i rc anh v cng lm vua. Khng bao lu Ng Xng Ngp bnh cht (954). Th lc nh Ng ngy mt suy yu, khp ni lon lc. Trong mt chuyn i dp lon (965), Xng Vn b trng tn cht. K t y, nh Ng khng cn l mt th lc trung tm ca t nc na. Con ca Xng Vn l Ng Xng X tr thnh mt trong 12 s qun.
T t nc tri qua mt thi k ni chin tranh quyn khc lit m s sch gi l lon 12 s qun. Sau nh inh B Lnh (924-979) nh thng tt c cc s qun, t nc mi thot cnh ni chin. 2. Nh inh (968-980) - i C Vit inh Tin Hong 968-979 ; inh Tu (inh Ton) 980 Sau khi dp tan lon 12 s qun, inh B Lnh ln ngi Hong tc l inh Tin Hong, t tn nc l i C Vit, ng Hoa L (tnh Ninh Bnh). ng thi vi gian on ny, Trung Hoa, nh Tng lm ch t nc v tiu dit nc Nam Hn (970). inh Tin Hong sai s sang thng hiu. n nm 972 nh vua sai inh Lin em qu sang cng. Vua Tng bn phong cho inh Tin Hong lm An Nam Qun vng v inh Lin lm Tnh Hi Qun Tit s. inh Tin Hong t ra nhng lut l hnh pht nng n nh b phm nhn vo du hay cho h bo x xc. Qun i di thi inh Tin Hong c t chc cht ch, phn ra lm cc n v nh sau: o = 10 qun; Qun = 10 l ; L = 10 tt; Tt = 10 ng ; Ng = 10 ngi. Nm 979, nhn lc inh Tin Hong v inh Lin say ru, nm sn in, mt tn quan hu l Thch git cht c hai. inh Tin Hong lm vua c 12 nm, th 56 tui. Sau khi inh Tin Hong b Thch git cht, nh thn tm bt c Thch v em git cht i ri tn ngi con nh l inh Tu (inh Ton), mi su tui ln lm vua. Quyn bnh c trong tay Thp o Tng qun L Hon. L Hon li c quan h cht ch vi ngi v ga ca inh Tin Hong l Dng Thi Hu nn uy th rt lng ly. Cc cng thn c ca inh B Lnh nh Nguyn Bc, inh in em qun vy nh L Hon nhng b L Hon tiu dit v git c. 3. Nh Tin L (980-1009) L i Hnh 980-1005 ; L Long Vit 1005 ; L Long nh 1005-1009 Nh Tng li dng s ri ren trong triu nh inh, chun b cho qun sang xm lc i C Vit. Thi hu Dng Vn Nga trao long cn (o bo ca vua inh Tin Hong - tng trng cho uy quyn ca nh vua) cho L Hon v cng quan li, qun lnh tn L Hon ln lm vua. L Hon ln ngi, ly hiu l L i Hnh, lp nn nh Tin L. c thi gian chun b, nh vua phi s gi qua xin ha hon cng nh Tng. ng thi nh vua gp rt by binh b trn. u nm 981, qun Tng theo hai ng thy b, vo nh i C Vit. L i Hnh mt mt cho qun chn nh ton qun b Chi Lng (Lng Sn). Tng Hu Nhn Bo, cm u ton qun b, mc mu tr hng ca L Hon, b chm cht; qun s b dit qu na, tan r. Ton qun thy b chn Bch ng, nghe tin tht bi, bn tho chy v nc. D chin thng, L i Hnh vn gi ng li ha hon, cho th cc t binh v nc, ng thi cho ngi sang nh Tng xin triu cng. Thy th khng thng c L i Hnh, vua Tng nh chp thun, phong cho ng lm Tit s. Cuc khng chin chng qun Tng ln th nht thng li biu th ch quyt tm chng gic ngoi xm ca qun dn ta; chng t bc pht trin mi ca t nc v kh nng bo v c lp dn tc ca i C Vit. Khng cn lo lng vic chng Tng na, L i Hnh sa sang mi vic trong nc. ng m mang kinh Hoa L, cng c b my chnh quyn trung ng, sp xp cc n v hnh chnh. khuyn khch hot ng nng nghip, L i Hnh lm l cy rung Tch in, m u cho tc l ny t nc. V i ngoi, nh vua tuy thn phc nh Tng v chu l cng, nhng hon ton khng l thuc g c. L Hon lm vua c 24 nm, mt nm 1005, th 65 tui. Sau khi L i Hnh mt, Thi t Long Vit ln ngi c ba ngy th b Long nh sai ngi git cht. Cc hong t nh nhau trong 8 thng tranh ngi. Cui cng L Long nh dit c cc hong t khc v ln ngi vua cai tr t nc. L Long nh l ngi hoang dm, khng thit g vic xy dng t nc, ch lo n vic n chi. Do b bnh hon, mi khi thit triu, L Long nh khng th ngi c m phi nm, nn s sch gi ng ta l L Nga Triu. L Long nh li rt tn c, t ra nhiu hnh pht d man mua vui. L Long nh ngi 4 nm (1005-1009) th cht. Triu nh a ngi dng h khc l L Cng Un ln ngi vua. B. V kinh t:
Thi k ny, quyn s hu rung t ni chung thuc v lng x, theo tp tc chia nhau cy cy, np thu, i lnh v lm lao dch cho nh vua. Vic o vt knh mng, khai khn t hoang... c ch trng, nn nng nghip n nh v bc u pht trin; ngh trng du tm cng c khuyn khch; nhiu nm c ma. xy dng mt s cng trng th cng: t thi inh c nhng xng c tin, ch to v kh, may m o... xy cung in, cha chin. Cc ngh th cng truyn thng cng pht trin nh dt la, lm gm. Nhiu trung tm bun bn v ch lng qu c hnh thnh. Nhn dn hai nc Vit - Tng thng qua li trao i hng ha vng bin gii. Tm li, thi Ng - inh - Tin L, nc ta bc u xy dng nn kinh t t ch trong iu kin t nc c lp, cc triu vua c mt s bin php khuyn nng nh o vt knh, vua t chc l cy Tch in; v th cng nghip, cc th lnh ngh khng cn b bt a sang Trung Quc... nn kinh t c s pht trin. C. V vn ha x hi: X hi chia thnh 3 tng lp: tng lp thng tr gm vua, quan vn v (cng mt s nh s); tng lp b tr m a s l nng dn t do, cy rung cng lng x; tng lp cui cng l n t (s lng khng nhiu). Nho hc cha to c nh hng, gio dc cha pht trin. o Pht c truyn b rng ri, cha chin c xy dng khp ni, nh s c nhn dn qu trng. Nhiu loi hnh vn ha dn gian nh ca ht, nhy ma, ua thuyn... tn ti v pht trin trong thi gian ny. II. Trnh by ngn gn cng lao ca cc v anh hng dn tc: Ng Quyn, inh B Lnh, L Hon? Ng Quyn: Ngi t chc v lnh o qun dn ta lm nn chin thng trn sng Bch ng nm 938. l mt chin thng v i ca dn tc ta, kt thc ch thng tr hn mt nghn nm ca phong kin phng Bc i vi nc ta, m ra k nguyn c lp, t ch ca t nc. Ng Quyn xng vng, t nn mng cho mt quc gia c lp, khng nh nc ta c giang sn, b ci ring, do ngi Vit lm ch v t quyt nh vn mnh ca mnh. inh B Lnh: L ngi c cng ln trong vic dp Lon 12 s qun. V trc nguy c ngoi xm mi (mu xm lc nc ta ca nh Tng) i hi phi nhanh chng thng nht lc lng i ph. cng l nguyn vng ca nhn dn ta thi by gi. inh B Lnh hon thnh s mnh lch s . Vic t tn nc (l i C Vit), chn kinh v khng dng nin hiu ca hong Trung Quc khng nh t nc ta l nc Vit ln, nh inh c thc xy dng nn c lp, t ch. L Hon: L ngi t chc v lnh o cuc khng chin chng qun Tng ln th nht nm 981 ginh thng li, c ngha to ln. Thng li y biu th ch quyt tm chng gic ngoi xm ca qun dn ta; chng t bc pht trin mi ca t nc v kh nng bo v c lp dn tc ca i C Vit. Trong giai on lch s cng c bo v nn c lp v bui u xy dng t nc, Ng Quyn, inh B Lnh, L Hon l nhng v anh hng dn tc, c nhn ta knh trng, bit n, nhiu ni lp n th. Ch 4. NC I VIT THI L (th k XI - u th k XIII) I. Nh L y mnh cng cuc xy dng t nc nh th no? 1. Trnh by s lc bi cnh ra i ca nh L, vic di ra Thng Long v t chc b my nh nc thi L? Bi cnh ra i nh L: L Cng Un ngi lng C Php (Tin Sn, H Bc) khng c cha, m h Phm. Thi nin thiu ca L Cng Un tri qua trong mi trng Pht gio. Nm ln ba, L Cng Un lm con nui cho nh s L Khnh Vn (v th ng mang h L). Sau ng li l t ca S Vn Hnh v hn trong cha Lc T (cn gi l cha C Php). Ln ln, L Cng Un c gi mt chc nh trong i cm qun ca vua L i Hnh. ng ni ting l ngi lim khit v c gii Pht gio ng h. Nm 1005, sau khi L i Hnh mt, cc hong t tranh ngi, Thi t Long Vit ln ngi ch mi ba ngy th b L Long nh git. L Cng Un khng
ngi ngn, m xc ngi vua mi m khc. L Long nh ln ngi, phong L Cng Un lm T thn v in tin ch huy s, thng lnh ton th qun tc v. L Long nh cht vo nm 1009 sau mt thi gian tr v tn bo. Lc by gi gii Pht gio vi cc v cao tng danh ting nh s Vn Hnh ang c uy tn trong x hi v trong triu nh ang chn ght nh L, h cng quan i thn l o Cam Mc a L Cng Un ln lm vua. L Cng Un ln ngi, ly hiu l L Thi T, lp nn nh L. Nh L truyn c tm i nn s sch thng gi l L Bt (khng k i L Chiu Hong). L Thi T vi vic di t Hoa L ra i La (i tn l thnh Thng Long): Sau khi ln lm vua, L Thi T thy t Hoa L cht hp nn cho di v i La (1010) v i tn i La thnh Thng Long (H Ni). Thng Long by gi nm vo v tr trung tm ca t nc, l ni hi t ca ng b, ng sng. Theo quan nim ca ngi xa, Thng Long c "c ci th rng cun h ngi; v tr gia bn phng ng Ty Nam Bc; tin hnh th ni sng sau trc... Xem khp nc Vit ta ch y l ni hn c, tht l ch hi hp ca bn phng, l ni thnh bc nht ca vng mun i" (Chiu di ). T chc b my nh nc thi L: Nm 1054, nh L i tn nc l i Vit v tin hnh xy dng chnh quyn qun ch bng cch t chc b my nh nc gm : Chnh quyn TW: ng u l vua, di c quan i thn v cc quan hai ban vn, v. Chnh quyn a phng: c nc c chia thnh 24 l, di l l ph, di ph l huyn, di huyn l hng, x. l chnh quyn qun ch, nhng khong cch gia chnh quyn vi nhn dn, gia vua vi dn cha phi l xa lm. Nh L lun coi dn l gc r su bn. 2. Trnh by nhng nt chnh v lut php, qun i v chnh sch i ni, i ngoi thi L: Lut php: Nm 1042, nh L ban hnh b lut thnh vn u tin ca nc ta c tn l b Lut Hnh th. Bao gm nhng quy nh cht ch vic bo v nh vua v cung in, xem trng vic bo v ca cng v ti sn ca nhn dn; nghim cm vic git m tru b, bo v sn xut nng nghip. Ngi phm ti b x pht nghim khc. Qun i: Qun i thi L bao gm c qun b v qun thy. V kh c gio mc, dao, kim, cung, n, my bn . Trong qun cn chia lm hai loi: cm qun v qun a phng. Qun i nh L c t chc c quy m. Di i L Thnh Tng, t chc qun i c chia lm bn l l t, hu, tin, hu. Tt c gm c 100 i, mi i c lnh k v lnh bn . Binh php nh L rt ni ting, nh Tng bn Trung Hoa tng bt chc, p dng binh php ny cho qun i ca mnh. n thi L Thn Tng c mt t thay i trong c ch qun i. Qun lnh c su thng mt ln i phin nhau v lm rung. Nh th, nhn lc cho nn nng nghip vn c bo m. Chnh sch i ni, i ngoi: V i ni, nh L coi trng cng c khi i on kt ton dn tc. V i ngoi, t quan h ngoi giao bnh thng vi nh Tng v Cham-pa. Kin quyt bo ton ch quyn, lnh th. 3. Trnh by nhng chuyn bin v kinh t, x hi, vn ha thi L: V kinh t: Do t nc c lp, ha bnh v thc dn tc cng nhng chnh sch qun l, iu hnh ph hp ca nh L nn kinh t c bc pht trin. Nng nghip: Nh nc c nhiu bin php quan tm sn xut nng nghip (l cy tch in, khuyn khch khai hoang, o knh mng, p phng lt, cm git hi tru b...), nhiu nm ma mng bi thu. Th cng nghip v xy dng: ngh dt, lm gm, xy dng cha chin, cung in, nh ca rt pht trin. Cc ngh lm trang sc bng vng, bc; lm giy, c ng, rn st... u c m rng. Nhiu cng trnh ni ting c cc th th cng dng nn nh chung Quy in, thp Bo Thin (H Ni), vc Ph Minh (Nam nh).
Thng nghip: vic mua bn trong nc v vi nc ngoi c m mang hn trc. Cng Vn n (Qung Ninh) l ni giao thng bun bn vi nc ngoi rt sm ut. V x hi: Vua quan l b phn chnh trong giai cp thng tr, mt s quan li, mt s t dn thng c nhiu rung cng tr thnh a ch. Thnh phn ch yu trong x hi l nng dn gn b vi lng, x; h phi lm cc ngha v vi nh nc v np t cho a ch; mt s i khai hoang lp nghip ni khc. Nhng ngi lm ngh th cng sng ri rc cc lng, x phi np thu v lm ngha v i vi nh vua. N t phc v trong cung in, cc nh quan. V vn ha, gio dc: Nm 1070, Vn Miu c xy dng Thng Long, nm 1076, m Quc t gim. Nh nc rt quan tm gio dc, khoa c. Vn hc ch Hn bc u pht trin. Cc vua L rt sng o Pht, khp ni u dng cha, t tng, c chung... Ca ht, nhy ma, tr chi dn gian; kin trc, iu khc... u pht trin vi phong cch ngh thut a dng, c o v linh hot; tiu biu l cha Mt Ct, tng Pht A-di-, hnh rng thi L,... Vic xy dng Vn Miu, Quc t gim nh du s ra i ca nn gio dc i Vit. Nhng thnh tu v vn ha - ngh thut nh du s ra i ca mt nn vn ha ring ca dn tc - vn ha Thng Long. II. Cuc khng chin chng qun xm lc Tng (1075 - 1077) di thi L din ra nh th no? 1. m mu xm lc i Vit ca nh Tng c th hin nh th no? T gia th k XI, tnh hnh nh Tng gp phi nhng kh khn: ni b mu thun, nng dn ni ln khi ngha, vng bin i pha Bc Tng b hai nc Liu - H quy nhiu... i vi i Vit, nh Tng quyt nh dng chin tranh gii quyt tnh trng khng hong trong nc v a nc ta tr li ch h nh trc. Nh Tng xi gic Cham-pa nh ln t pha Nam, cn bin gii pha Bc ca i Vit chng ngn cn vic bun bn, d d, mua chuc cc t trng dn tc lm phn. 2. Trc m mu xm lc ca nh Tng, nh L ch ng chun b khng chin ra sao? Nh L c L Thng Kit lm ngi ch huy, t chc cuc khng chin. Qun i c m thm ngi v tng cng canh phng, luyn tp, lm tht bi m mu d d ca nh Tng. L Thnh Tng cng L Thng Kit em qun nh Cham-pa. Thc hin ch trng tin cng trc t v, thng 10 - 1075, L Thng Kit em 10 vn qun bt ng tn cng vo chu Khm, chu Lim (Qung ng), sau khi tiu dit cc cn c, kho tng ca gic, qun ta tip tc tn cng chu Ung (Qung ty). Sau 42 ngy chin u, qun ta h thnh Ung Chu v nhanh chng rt v nc. y l mt ch trng ht sc c o, to bo v sng to, trong binh php gi l tin pht ch nhn (nh trc khng ch k th). Tin cng t v ch khng phi l xm lc. Cuc tin cng din ra rt nhanh ch nhm vo cc cn c qun s, kho tng, qun lng m qun Tng chun b tin hnh cuc xm lc. Sau khi thc hin mc ch ca mnh, qun ta nhanh chng rt v nc. 3. Trnh by din bin cuc khng chin chng Tng giai on 2 (1076 - 1077) ca qun dn i Vit? Sau khi rt qun v nc, L Thng Kit cho xy dng cc tuyn phng th cc v tr him yu, chin lc gn bin gii pha Bc (ni ta d on qun gic nht nh s phi i qua). c bit l tuyn phng th ch yu trn b Nam sng Nh Nguyt. Sng Nh Nguyt l on sng Cu chy qua huyn Yn Phong (b Bc l Bc Giang, b Nam l Bc Ninh ngy nay). y l on sng c v tr rt quan trng, v n n ng mi con ng t pha Bc chy v Thng Long. Phng tuyn di gn 100 km, c p bng t, cao, vng chc; bn ngoi cn c my lp giu tre dy c. Qun ch lc ca ta do L Thng Kit ch huy trc tip ng gi phng tuyn quan trng ny. Cui nm 1076, nh Tng c mt o qun ln theo hai ng thy, b tin hnh xm lc i Vit. Thng 1 - 1077, 10 vn qun b do Quch Qu, Triu Tit ch huy vt bin gii qua Lng Sn tin xung. Qun ta chn nh, n trc b Bc sng Nh Nguyt qun Tng b qun ta chn li. Qun thy ca chng cng b chn nh vng ven bin nn khng th tin su vo h tr cho cnh qun b.
Qun Tng nhiu ln tn cng vo phng tuyn sng Nh Nguyt tin xung pha Nam, nhng b qun ta y li. Qun Tng chn nn, tuyt vng, cht dn cht mn. Cui nm 1077, qun ta phn cng, qun Tng thua to. Qun ta ch ng kt thc chin tranh bng ngh ging ha, qun Tng chp nhn ngay v rt v nc. Cch kt thc cuc khng chin ca L Thng Kit rt c o: m bo mi quan h bang giao ha hiu gia hai nc sau chin tranh, khng lm tn thng danh d ca nc ln, bo m ha bnh lu di. l truyn thng nhn o ca dn tc ta. III. Nhn vt tiu biu Ngoi nhng ng vua li lc ca nh L nh L Thi T, L Thi Tng, L Thnh Tng, L Nhn Tng, nc Vit thi L cn c nhng nhn vt ni ting nh L Phng Hiu, L o Thnh, L Vn Thnh... c bit c L Thng Kit, mt nh qun s ti ba v Lan Nguyn phi, mt ngi ph n pht huy c kh nng trong vic cai tr t nc. Lan nguyn phi Lan qu lng Th Li (Thun Thnh, H Bc). Nm 1062, vua L Thnh Tng 40 tui m khng c con nn thng i cc ni cu t. Mt hm vua qua lng Th Li, trong khi mi ngi ra ng xem xa gi th b ang hi du, ch ng da cy lan m nhn. Vua thy th lm l, cho gi n hi. Thy b xinh p, i p du dng li thng minh sc so, vua a v cung v phong lm Lan phu nhn. Nm 1066 b sinh Thi t Cn c v c phong l Nguyn phi. Lc by gi gia i Vit v Cham-pa ang xy ra chin tranh bin gii. Vua L Thnh Tng phi thn chinh i nh (1069). Vua giao cho b quyn gim quc. Sau nhiu trn khng thnh cng, L Thnh Tng rt qun v nc. Trn ng v kinh , nghe bo l b Lan thay vua tr nc c yn vui, Thnh Tng ngh: "Ngi n b tr nc cn c nh th, ta i nh Chim Thnh khng thnh cng, th ra n ng hn lm ! Vua em qun tr li v ln ny chin thng. Nm 1072, L Thnh Tng mt, Thi t Cn c mi by tui ln ni ngi. B c phong lm Thi phi. C ti liu ghi rng lc by gi Thi hu h Dng bung rm lo vic triu chnh. Lan ln lm Hong Thi Hu (tc Linh Nhn Thi Hu) gip vua tr nc. Trc ha nh Tng lm le xm lng i Vit, b nghe theo li L Thng Kit cho gi L o Thnh tr li gi chc Thi ph Bnh Chng qun quc trng s lo vic triu chnh. y l lc triu nh nh L t chc thng li cuc khng chin chng qun Tng. L Thng Kit em qun nh sang tn Ung Chu, Lim Chu, nm sau chn ng qun xm lng sng Nh Nguyt buc chng phi rt v nc. Trong vic tr nc, Thi hu coi trng vic pht trin nng nghip, bo v tru b dng lm sc ko. Thng nhng ph n ngho kh phi em thn th n, khng th lp gia nh, b cho xut tin chuc h v tm ngi g chng cho. Thi hu cng ch m mang o Pht. Tng truyn b cho xy dng n 100 ngi cha mong chuc li li bc t Dng Thi Hu cng cc cung n trc kia. L Thng Kit L Thng Kit vn tn l Ng Tun, t l Thng Kit, qu lng An X, huyn Qung c (C X, Gia Lm, H Ni). T nh ng ham chung c vn ln v, thch c sch v tp luyn v ngh. Nm 20 tui, ng c b lm mt chc quan nh trong i k binh. Sau theo li khuyn ca vua L Thi Tng, ng t hon vo lm quan trong cung. ng c thng dn ln n chc tri ni th snh, trng coi mi vic trong cung vua. n nm 1069, ng c c lm i tng theo vua L Thnh Tng tin cng Cham-pa. L Thng Kit bt c Ch C trong dp ny khi tin qun n tn bin gii Chn Lp (vng Phan Rang, Phan Thit ngy nay). Chin thng tr v, ng c phong lm Ph quc Thi ph, tc Khai quc cng v c vua L nhn lm con nui, v th ng i sang h L v c tn l L Thng Kit. Nm 1072, L Thnh Tng mt, Thi t Cn c (7 tui, con ca Lan Nguyn phi) ln ni ngi, tc l L Nhn Tng, Thi hu Thng Dng cng Thi s L o Thnh l ph chnh nhng L Thng Kit gip Lan ( tr thnh Linh Nhn Thi hu) trut quyn ph chnh ca Thi hu Thng Dng, ging L o Thnh xung lm T gin ngh i phu v i i trn nhm Ngh An. Lan ln lm Ph chnh cn L Thng Kit lm T tng. Lc by gi Trung Quc, nh Tng ang gp kh khn v mi mt. T tng ca nh Tng l Vng An Thch a ra Tn php gii quyt nhng b tc ca Trung Quc. Mt trong nhng bin php ca Tn php Vng An Thch l phi to nn uy danh cho nh Tng bng cch bnh trng
xung pha Nam, xm lng i Vit. Do vy nh Tng cho tch tr lng tho, qun dng ti cc thnh Ung Chu (Qung Ty), Khm Chu v Lim Chu (Qung ng) chun b cho cuc xm lng. Trc tnh th L Thng Kit ch trng nh sau: "Ngi yn i gic khng bng em qun ra nh trc chn mi nhn ca gic". Trc ht cng c ni b, ng ngh cng Lan mi L o Thnh v li triu nh gi chc Thi ph trng coi vic triu chnh. Trc ha nc, L o Thnh hp lc cng L Thng Kit tch cc chun b vic i ph. Cui nm 1075, L Thng Kit em 10 vn qun tin sang t Tng nh vo Khm Chu, Lim Chu v Ung Chu. Sau 42 ngy vy hm, qun Vit chim c thnh Ung Chu. Sau khi ph hy phn ln cn c hu cn ca qun Tng, thng 4.1076, L Thng Kit cho rt qun v. Cui nm y, nh Tng c tng Quch Qu em 30 vn qun theo hai ng thy b sang xm lc i Vit. L Thng Kit cho lp phng tuyn kin c dc theo sng Nh Nguyt chn ch. ng thi ng cng cho qun n nh thy binh ch v ngn c hai cnh qun thy b ca ch phi hp vi nhau. Trn phng tuyn Nh Nguyt, chin trn din ra c lit. c v qun s, ng lm nn bi th v cho ngi m khuya vo n th Trng Ht b Nam sng Nh Nguyt gi thn nhn c vang ln: Nam quc sn h Nam c Tit nhin nh phn ti thin th Nh h nghch l lai xm phm Nh ng hnh khan th bi h. (Sng ni nc Nam vua Nam Rnh rnh nh phn sch tri C sao l gic sang xm phm Chng bay s b nh ti bi) Nh th tinh thn qun s thm hng hi. Sau hn ba thng nh khng thng, lc lng b binh khng th sang sng v thiu thy binh h tr, qun Tng b cht mt qu na li thm bnh tt e da, Quch Qu lm vo th qun bch. L Thng Kit ch ng ngh ha m li thot cho qun ch nhm sm chm dt chin tranh. n thng ba nm 1077 Quch Qu rt qun v nc. T y qun Tng t b nh xm lc i Vit. Ch 5 NC I VIT THI TRN (TH K XIII - XV) V NH H (U TH K XV) I. Nc i Vit di thi Trn: 1. Trnh by nhng nguyn nhn lm cho nh L sp v nh Trn c thnh lp? T cui th k XII u th k XIII, nh L suy yu: vua quan n chi xa hoa, bt lc, khng chm lo n i sng nhn dn; kinh t khng hong, mt ma lm nhn dn li tn, i kh, bt mn v ni dy khi ngha. Cc th lc phong kin cc a phng nh git ln nhau cng lm cho nh L thm suy yu. L Hu Tng khng c con trai, ch c hai ngi con gi. Cng cha c Thun Thin, g cho Trn Liu, con trng ca Trn Tha. Ngi con gi th hai l Chiu Thnh, rt c L Hu Tng yu mn v lp lm Thi t. Nm 1224, L Hu Tng nhng ngi cho Chiu Thnh v vo trong cha Chn Gio. Di s sp t ca Trn Th , L Chiu Hong ly con trai th ca Trn Tha l Trn Cnh lm chng v sau nhng ngi cho Trn Cnh, triu L chm dt, triu Trn thay th. Mt cuc o chnh khng mu thnh cng. Trong hon cnh , nh Trn thnh lp, thay nh L qun l t nc l vic lm cn thit n nh tnh hnh chnh tr, x hi, ci thin i sng cho nhn dn, xy dng v bo v t nc. 2. Nu v nhn xt v nhng im mi v khc trong vic xy dng b my chnh quyn, qun l, iu hnh t nc thi Trn so vi thi L? Nh Trn xy dng chnh quyn mi da theo c cu b my nh nc thi L, c t chc theo ch qun ch trung ng tp quyn, gm 3 cp: triu nh, cc n v hnh chnh trung gian t l, ph, huyn, chu v cp hnh chnh c s l x. Tuy nhin, nh nc qun ch trung ng tp quyn c t chc hon chnh v cht ch hn thi L. l:
- triu nh c thm chc danh Thi thng hong (vua cha) cng vi con cai qun t nc (trong thi gian u khi con mi ln ngi). - B my hnh chnh triu nh v cc a phng c t chc quy c v y hn nh: c thm nhiu c quan qun l nh nc v cc mt nh: Quc s vin, Thi y vin, H s, Khuyn nng s, n in s...; c nc c chia li thnh 12 l; cc qu tc h Trn c phong vng hu v ban thi p. iu chng t nh Trn quan tm hn n nhiu mt hot ng ca t nc v nng lc qun l c nng cao. Bn cnh l vic nh Trn rt quan tm n php lut nh ban hnh b lut mi mang tn Quc triu hnh lut (ni dung ging nh b lut Hnh th thi L nhng c b sung thm). Lut xc nhn v bo v quyn t hu ti sn. ng thi c nhng bin php tng cng v hon thin c quan php lut nh thnh lp Thm hnh vin, l c quan chuyn vic xt x kin co. Nhng vic lm trn lm cho php lut nh nc c thc hin nghim minh; gp phn tch cc, c hiu qu vo vic cng c vng triu nh Trn, n nh x hi v pht trin kinh t. 3. Nu nhng ch trng v bin php tch cc, tin b ca nh Trn trong vic xy dng qun i v cng c quc phng? Nh Trn c nhng ch trng v bin php tch cc, tin b trong vic xy dng qun i, cng c quc phng: Qun i thi Trn, gm c cm qun (o qun bo v kinh thnh, triu nh v nh vua) v qun cc l; lng x c hng binh; ngoi ra cn c qun ca cc vng hu. B tr tng gii, qun ng nhng vng him yu, nht l bin gii pha Bc. l cch t chc rt cht ch v chuyn nghip vi tinh thn ch ng v cnh gic cao, to ra sc mnh tng hp gia qun ch lc v qun a phng trong luyn tp v phng th. Qun i c tuyn v hun luyn theo chnh sch ng binh nng (gi binh trong dn), qu h tinh bt qu h a (qun lnh ct tinh nhu, khng ct ng); coi trng hc tp binh php v hun luyn v ngh. Vic binh lnh lun phin ti ng v v lm rung, va bo m vic hun luyn i qun thng trc li va bo m pht trin kinh t. Vi ch trng: ly on binh thng trng trn, ly ngn nh di, xy dng tnh on kt tng s mt lng ph t, on kt qun dn, khoan th sc dn lm k su r, bn gc... cng cch t chc, hun luyn ni trn, nh Trn xy dng c mt i qun tinh nhu, cng c vng chc sc mnh quc phng, pht huy c sc mnh tng hp trong pht trin kinh t v bo v t nc. 4. Trnh by nhng nt chnh s pht trin kinh t, vn ha thi Trn? Kinh t: + Nng nghip: cng cuc khai khn t hoang, thnh lp lng x c m rng, iu c cng c. Cc vng hu, qu tc chiu tp dn ngho i khai hoang lp in trang. Nh Trn ban thi p cho qu tc, t chc H s trng coi vic p . Nh vy nng nghip nhanh chng phc hi v pht trin. + Th cng nghip: do nh nc trc tip qun l, rt pht trin v m rng nhiu ngnh ngh: lm gm, dt vi, c ng, rn st, ch to v kh, ng thuyn i bin... + Thng nghip: ch mc ln ngy cng nhiu cc lng x. kinh thnh Thng Long, bn cnh Hong thnh, c 61 phng. Bun bn vi nc ngoi cng pht trin, nht l cng Vn n (Qung Ninh). Vn ha: + Tn ngng c truyn c duy tr v c phn pht trin hn nh tc th cng t tin v cc anh hng dn tc... + o Pht tuy vn pht trin nhng khng bng thi L. Nho gio ngy cng pht trin, c a v cao v c trng dng. + Cc hnh thc sinh hot vn ha dn gian: ca ht, nhy ma, ht cho, cc tr chi... vn c duy tr, pht trin. + Nn vn hc (bao gm c ch Hn, ch Nm) phong ph, m bn sc dn tc, cha ng su sc lng yu nc, t ho dn tc pht trin rt mnh thi Trn, lm rng r cho nn vn ha i Vit nh: Hch tng s ca Trn Quc Tun, Ph sng Bch ng ca Trng Hn Siu... Gio dc v khoa hc - k thut:
+ Quc t gim c m rng, cc l, ph u c trng hc, cc k thi c t chc ngy cng nhiu. + Nm 1272, tc phm i Vit s k ca L Vn Hu ra i. Y hc c Tu Tnh l thy thuc ni ting. + V khoa hc, H Nguyn Trng v cc th th cng ch to c sng thn cng v ng cc loi thuyn ln. Ngh thut: + Kin trc iu khc thi Trn khng huy hong nh thi L nhng cng c nhng cng trnh quan trng nh thp m ca vua Trn Nhn Tng trc cha Ph Minh Tc Mc (Nam nh) xy nm 1310, thnh Ty Thanh Ha (1397). + m nhc thi Trn c chu nh hng ca Cham-pa. Chic trng cm rt thnh hnh thi y nguyn l nhc kh ca Cham-pa. l loi da dn hai u bng cm nghin, c dng ha cng vi dn nhc trong cc dp l Tt. + Ht cho manh nha t thi ny v tip tc pht trin. II. Ba ln khng chin chng qun xm lc Mng - Nguyn (th k XIII). 1. Em bit g v sc mnh ca qun Mng - Nguyn v m mu, quyt tm xm lc i Vit ca chng? u th k XIII, nh nc phong kin Mng C c thnh lp. Vi mt lc lng qun s hng mnh v hiu chin, qun Mng C lin tip xm lc v thng tr nhiu nc, gieo rc ni kinh hong, s hi khp chu , chu u. Nm 1257, Mng C tin nh Nam Tng nhm xm chim ton b Trung Quc. t c mc ch, chng quyt nh xm lc i Vit ri nh thng ln pha Nam Trung Quc. Nm 1279, Nam Tng b tiu dit, Trung Quc hon ton b Mng C thng tr (nm 1271, Ht Tt Lit lp ra nh Nguyn). Nm 1283, nh Nguyn c Toa ch huy 10 vn qun tin nh Cham-pa. Sau khi chim c Cham-pa, qun Nguyn c th pha Bc, ch phi hp nh i Vit. Sau hai ln xm lc i Vit tht bi, vua Nguyn ra lnh nh ch cuc tn cng Nht Bn, tp trung mi lc lng k c nh lu di, tn cng i Vit ln th ba tr th. Cui thng 12 nm 1287, 30 vn qun thy, b tin nh i Vit. 2. Trc m mu v hnh ng ca gic Mng - Nguyn, nh Trn chun b khng chin nh th no? Cui nm 1257, khi c tin qun Mng C chun b xm lc, nh Trn ban lnh cho c nc sm sa v kh, cc i dn binh c thnh lp, ngy m luyn tp. Ht Tt Lit cho s sang bo vua Trn phi thn phc. Vua Trn Thi Tng cho giam on s gi li ri sai Trn Hng o em qun ln gi pha Bc. Nh Trn c ch trng v ng li chun b khng chin ton dn ht sc ng n, cng quyt bo v c lp, ch quyn v ton vn lnh th. 3. Trnh by nt chnh din bin ba ln khng chin chng qun Mng - Nguyn? a. Cuc khng chin ln th nht chng qun Mng C (1258). Khng thy on s gi tr v, thng 1 nm 1258, 3 vn qun Mng C do Ngt Lng Hp Thai ch huy tin vo xm lc i Vit. Qun gic theo ng sng Thao tin xung Bch Hc (Ph Th) ri tin n vng Bnh L Nguyn (Vnh Phc) th b chn li phng tuyn do vua Trn Thi Tng ch huy. bo ton lc lng, nh Trn ch trng cho qun rt khi kinh thnh Thng Long, thc hin vn khng nh trng. Gic vo kinh thnh khng mt bng ngi v lng thc. Chng in cung tn ph kinh thnh. Thiu lng thc, li b qun ta chng tr, cha y mt thng, lc lng chng b tiu hao dn. Nh Trn m cuc phn cng ln ng B u (bn sng Hng, ph Hng Than - H Ni ngy nay). Ngy 29 - 01 - 1258, qun Mng C thua trn phi rt chy v nc. Cuc khng chin chng qun xm lc Mng C kt thc thng li. b. Cuc khng chin ln th hai chng qun xm lc Nguyn (1285). Sau khi bit tin qun Nguyn nh Cham-pa, vua Trn triu tp cc vng hu, quan li hp Bnh Than (Ch Linh - Hi Dng) bn k nh gic. Trn Quc Tun c vua giao cho ch huy cuc khng chin. ng son Hch tng s ng vin tinh thn chin u.
u nm 1285, vua Trn mi cc v b lo hp Hi ngh Din Hng Thng Long bn k nh gic. C nc c lnh sn sng, qun i tp trn ln ng B u.Tng s c khch l, ai ny mt lng dit gic. H ly mc xm ln tay hai ch "st Tht" t lng quyt tm ca mnh. Cui thng 1 - 1285, Thot Hoan ch huy 50 vn qun tin cng i Vit. Qun ta do Trn Hng o ch huy, sau mt s trn chin u bin gii ch ng rt v Vn Kip (Ch Linh - Hi Dng). Gic n, ta rt v Thng Long thc hin vn khng nh trng, ri rt v Thin Trng (Nam nh). Qun Nguyn tuy chim c Thng Long, nhng ch dm ng qun pha Bc sng Nh (sng Hng). Toa t Cham-pa nh ra Ngh An, Thanh Ha. Thot Hoan m cuc tin cng xung pha Nam to th gng km hi vng tiu dit ch lc ta v bt sng vua Trn. Qun ta chin u dng cm, Thot Hoan phi rt qun v Thng Long. Qun Nguyn lm vo tnh th b ng, thiu lng thc trm trng. T thng 5 - 1285, qun ta bt u phn cng, nhiu trn nh ln nh: Ty Kt, Hm T (Khoi Chu - Hng Yn), Chng Dng (Thng Tn - H Ty). Qun ta tin vo Thng long, qun Nguyn tho chy. Sau hn 2 thng phn cng, qun ta nh tan hn 50 vn qun Nguyn, kt thc thng li cuc khng chin ln th hai chng qun Nguyn. c. Cuc khng chin ln th ba chng qun xm lc Nguyn (1287 - 1288). ng trc nguy c b xm lc, nh Trn khn trng chun b, tng cng qun nhng ni him yu, nht l vng bin gii v vng bin. Cui thng 12 - 1287, qun Nguyn tin vo nc ta. Cnh qun b do Thot Hoan ch huy vt bin gii nh vo Lng Sn, Bc Giang ri ko v Vn Kip. Cnh qun thy do M Nhi ch huy theo ng bin tin vo sng Bch ng ri v Vn Kip. Ti Vn n, Trn Khnh d ch huy qun mai phc, khi on thuyn lng ca Trng Vn H n, qun ta nh d di. Phn ln thuyn lng ca gic b m, s cn li b ta chim. Cui thng 1 - 1288, Thot Hoan vo thnh Thng Long trng vng. Sau trn Vn n, tnh th qun Nguyn ngy cng kh khn, nhiu ni xung yu b qun ta tn cng chim li, lng thc ngy cng cn kit, Thng Long c nguy c b c lp. Thot Hoan quyt nh rt qun v Vn Kip v t y rt v nc theo hai ng thy, b. Nh Trn m cuc phn cng c hai mt trn thy, b. Thng 4 - 1288, on thuyn ca M Nhi lt vo trn a bi cc trn sng Bch ng do ta b tr t trc, cuc chin u c lit din ra, M Nhi b bt sng. Trn b, Thot Hoan dn qun t Vn Kip theo hng Lng Sn rt v Trung Quc, b qun ta lin tc chn nh, Thot Hoan phi chui vo ng ng thot thn. Tuy thng trn, nhng trc sc mnh ca qun Nguyn, vua Trn Nhn Tng cho ngi sang xin ging ha. Vua Nguyn cng nh bng lng. Cuc khng chin ln th ba chng qun Nguyn kt thc thng li v vang. 4. Trnh by nguyn nhn thng li, ngha lch s ca ba ln khng chin chng qun xm lc Mng - Nguyn di thi Trn? Nguyn nhn thng li: Tt c cc tng lp nhn dn, cc thnh phn dn tc u tham gia nh gic, bo v qu hng t nc to thnh khi i on kt ton dn, trong cc qu tc, vng hu nh Trn l ht nhn lnh o. S chun b chu o v mi mt cho mi cuc khng chin. c bit, nh Trn rt quan tm chm lo sc dn, nng cao i sng vt cht tinh thn ca nhn dn bng nhiu bin php to nn s gn b gia triu nh v nhn dn. Tinh thn hi sinh, quyt chin quyt thng ca ton dn m nng ct l qun i. Chin lc, chin thut ng n, sng to ca vng triu Trn, c bit l ca vua Trn Nhn Tng, cc danh tng Trn Hng o, Trn Quang Khi, Trn Khnh D buc gic t th mnh chuyn dn sang th yu, t ch ng chuyn sang b ng tiu dit chng, ginh thng li. ngha lch s: p tan tham vng v ch xm lc i Vit ca ch Mng - Nguyn, bo v c c lp, ton vn lnh th v ch quyn quc gia ca dn tc. Th hin sc mnh ca dn tc, nh bi mi k th xm lc (gp phn nng cao lng t ho dn tc, cng c nim tin cho nhn dn...). Gp phn xy dng truyn thng dn tc, xy dng hc thuyt qun s, li nhiu bi hc cho i sau trong cuc u tranh chng xm lc.
III. Nhn vt, di tch tiu biu thi Trn: (tham kho) Nh Trn li mt du n ln trong lch s Vit Nam vi s n r ng k v s lng danh nhn. Ta c th phn bit cc danh nhn di triu Trn ra lm hai: Danh nhn thuc h Trn v danh nhn ngoi dng h Trn. Trong h Trn, l Trn Thi Tng (Trn Cnh, 1218-1277), Trn Thnh Tng (Trn Hong, 1240-1290), Trn Nhn Tng (Trn Khm, 1258-1308), Trn Hng o (12??1300), Trn Quang Khi (1241-1294), Trn Khnh D (?-1285), Trn Th (1194-1264), Trn Huyn Trn, Trn Kht Chn (?-1399), Trn Quc Ton... Nhng danh nhn ngoi dng h Trn c th k nh sau: L Vn Hu (1230-1322), Nguyn Thuyn, Chu Vn An (1292-1370), Mc nh Chi (1272-1346), Phm Ng Lo (1255-1320), Yt Kiu, D Tng, Nguyn Hin, Trng Hn Siu (?1354), Phm S Mnh, H Tng Thc... Trong s cc danh nhn y, xin gii thiu mt ngi trong dng h Trn l thiu nin anh hng Trn Quc Ton v mt nhn vt ngoi dng h Trn l L Vn Hu, s gia u tin ca t nc. Trn Quc Ton (1266-?) Hi ngh Bnh Than l mt hi ngh gia nh vua cng cc vng hu, quan li, tng soi cao cp ca nh Trn bn sch lc chng li s xm lng ca Nguyn Mng. Trong khng kh bng bng y, mt thiu nin tn tht nh Trn l Trn Quc Ton c theo n nhng v cn nh (16 tui) nn khng c d bn. Quc Ton ut c, tay ng cm qu cam bp nt ra lc no khng bit. Khi tan hi, cc vng hu ai ny ra v, lo vic sm sa binh thuyn c ch. Trn Quc Ton cng th, v nh cho may mt l c to vi su ch "Ph cng ch, bo hong n" (ph gic mnh, bo n vua). ng t hp c hn nghn ngi thn thuc, cng nhau chun b v kh chng gic. n khi xut trn, Quc Ton lun i trc, kh th dng mnh, nh ch no qun ch cng phi li. Trong hai cuc chin thng chng qun Nguyn (1284 - 1288), Trn Quc Ton u lp c cng ln. Trong trn Hm T (1284), Quc Ton c c lm ph tng cho Trn Nht Dut, thng trn, Quc Ton c hn hnh l ngi a tin v cho Trn Hng o. n trn Chng Dng, Quc Ton cng Trn Quang Khi, Phm Ng Lo c qun t Thanh Ha i vng ng b n tn cng bt ng vo qun Nguyn Chng Dng. Trong trn ui qun Thot Hoan ra khi thnh Thng Long, Quc Ton cng gp phn ng k. Khng r v dng tng thiu nin ny hy sinh trong trn no v vo nm no. Ch bit mt chi tit l khi Quc Ton cht trn, vua Trn Nhn Tng thng khc lm bi vn t c ni dung nh sau: C su ch gii hn ny Ln lc mun qun vn nh say Cng thng qun Nguyn chc trc, T khi cam nt trong tay (bn dch) L Vn Hu (1230-1322) L Vn Hu l mt hc gi xut sc ca i Trn, v c hu th xem l s gia u tin ca Vit Nam. ng qu lng Ph L (thn Ph L Nam, x Thiu Trung), huyn ng Sn, tnh Thanh Ha. ng ni ting l ngi thng minh v hc gii t nh. Nm 1247 nh Trn m khoa thi u tin ly tam khi (Trng nguyn, Bng nhn, Thm hoa), L Vn Hu u Bng nhn, lc ng mi 17 tui, ng c b lm Kim php quan (mt chc quan v hnh lut), sau li c sung chc Hn lm vin Hc s kim Quc s vin Tu gim. Thi gian ny L Vn Hu c vua Trn Thi Tng sai son b "i Vit s k" vit v lch s Vit Nam t i Triu (207 trc Cng nguyn) n i L Chiu Hong. Khng r L Vn Hu son b ny t lc no, ch bit n nm 1272 th hon tt. B s gm tt c ba mi quyn, c a ln cho vua Trn Thnh Tng xem v c nh vua khen ngi. L Vn Hu c thi gian lm n Thng Th b binh v l ph ca Thng tng Trn Quang Khi, c phong tc Nhn Uyn hu. ng mt ngy 23.3 nm Nhm Tut (1332) th 92 tui, an tng ti x M Gim, nay thuc thn Ph L Nam, x Thiu Trung, huyn ng Sn, tnh Thanh Ha. Tc phm ca L Vn Hu c bit duy nht ch c b "i Vit s k" nhng nay tht truyn. Tuy th, chnh t c s ch yu ca b s ny m Ng S Lin, mt s gia i L son c b "i Vit s k ton th" c gi tr ngi i sau hiu v ci ngun ca dn tc. IV. S suy sp ca nh Trn cui th k XIV v nhng ci cch ca H Qu Ly. 1. S suy yu ca nh Trn cui th k XIV c biu hin nh th no? Tnh hnh kinh t:
T na sau th k XIV, nh nc khng cn quan tm n sn xut nng nghip, iu, cc cng trnh thy li khng c chm lo, tu sa, nhiu nm xy ra mt ma. Nng dn phi bn rung, thm ch c v con cho qu tc v a ch. Qu tc, a ch ra sc cp ot rung t cng ca lng x. Triu nh bt dn ngho mi nm phi np ba quan tin thu inh. Tnh hnh x hi: Vua, quan, qu tc, a ch th sc n chi xa hoa, xy dng nhiu dinh th, cha chin... tn km tin ca. Trong triu nhiu k gian tham, nnh thn lm ri lon k cng, php nc... Chu Vn An dng s i chm 7 tn nnh thn nhng nh vua khng nghe. Khi vua Trn D Tng mt (1369), Dng Nht L ln thay, tnh hnh cng tr nn ri lon, nng dn ni dy khi ngha khp ni. u nm 1334, Ng B h ho nng dn Yn Ph (Hi Dng) ng ln khi ngha, b triu nh n p nn tht bi. u nm 1344, nh s Phm S n h ho nng dn Quc Oai (Sn Ty) ni dy. Ngha qun chim thnh Thng Long trong ba ngy. Cuc khi ngha tht bi v b triu nh tp trung lc lng n p. Nh vy, n cui th k XIII, triu Trn bc l s suy sp, yu km trong qun l, iu hnh t nc. 2. Trnh by s thnh lp nh H v nhng ci cch ca H Qu Ly? Nh H c thnh lp: Nhng cuc khi ngha ca nng dn lm cho nh Trn khng cn gi c vai tr ca mnh. L Qu Ly vn c t tin h H, ngi Chit Giang (Trung Quc) sang sinh sng Qunh Lu. n ng t bn i ca Qu Ly li di ra Thanh Ha lm con nui cho mt gia nh h L nn i ra h L. Qu Ly c hai ngi c u ly vua Trn Minh Tng, mt ngi l m ca vua Trn Ngh Tng, ngi kia l m ca Trn Du Tng. Di triu vua Trn Ngh Tng (1370-1372), L Qu Ly lm n chc Khu Mt i s v rt c Ngh Tng tin dng. Vo i Trn Du Tng (1372-1377), ngoi vic bn thn vua l con ngi c ca Qu Ly, th hong hu cng l em h ca Qu Ly. Uy quyn ca Qu Ly v th nghing tri lch t. Nm 1400, Qu Ly ph trut vua Trn v ln lm vua, ly li h H ca T tin, lp ra nh H. Quc hiu i Vit c i thnh i Ngu (v h H vn dng di nh Ngu bn Trung Hoa). Nhng ci cch ca H Qu Ly: V chnh tr: Thay th dn cc v quan cao cp do qu tc, tn tht nh Trn nm gi bng nhng ngi khng phi h Trn thn cn vi mnh. i tn mt s n v hnh chnh cp trn v quy nh cch lm vic ca b my chnh quyn cc cp. Cc quan triu nh phi v cc l nm tnh hnh. V kinh t, ti chnh, x hi: Pht hnh tin giy thay cho tin ng; ban hnh chnh sch hn in, quy nh s rung t m cc vng hu, quan li cng a ch c php c. Khng ai c quyn s hu trn 10 mu rung. Nu qu con s y th bin thnh ti sn ca nh nc. Ch hn n cng c ban hnh, quy nh mi hng ngi ch c c mt s n t nht nh; quy nh li biu thu inh, thu rung; nm i km bt nh giu phi bn lng thc cho dn... V vn ha, gio dc: Bt nh s di 50 tui phi hon tc; cho dch ch Hn ra ch Nm, yu cu mi ngi phi hc. Ngay sau khi ln ngi c 5 thng, H Qu Ly cho t chc k thi Thi hc sinh, chn c 20 ngi , trong c Nguyn Tri. Ba nm sau, nh H n nh cch thc thi c v c nhng chnh sch quan tm n vic hc hnh, thi c. Chnh sch khuyn hc ca nh H a n kt qu ng k. Nm 1405, c n 170 ngi thi v c b dng vo b my quan chc ca nh H. V qun s: Thc hin mt s bin php nhm tng cng cng c qun s v quc phng nh ch to sng thn cng, ng chin thuyn, bt tt c mi ngi t hai tui tr ln u phi ghi vo s h tch. Nh th qun s v sc mnh quc phng c tng thm. Nhng ci cch ca H Qu Ly ng chm n hu ht cc giai tng x hi, nht l tng lp qu tc vi cc php hn in, hn n. V th phn ng ca tng lp ny rt quyt lit. Nhng bin php kinh t ca H Qu Ly li cha c thi gian tr thnh hin thc nn cha li ko c qun chng nhn dn. Bn cnh , vic cp ngi nh Trn lm bt bnh gii nho s tng thm nhun t
tng trung qun i quc. Do nh H khng ng vin c s on kt ton dn, cuc chin chng Minh v th tht bi. Ch 6. NC I VIT U TH K XV, THI L S I. Cuc khng chin chng qun Minh xm lc u th k XV. 1. Trnh by cuc xm lc ca nh Minh v s tht bi ca nh H? Thng 11 - 1946, nh Minh huy ng 20 vn qun cng hng chc vn dn phu, do tng Trng Ph cm u, chia lm hai cnh trn vo bin gii nc ta Lng Sn, nh H chng c khng c phi lui v b Nam sng Nh (sng Hng), c th thnh a Bang (Ba V, nay thuc H Ni). Cui thng 1 - 1407, qun Minh nh chim a Bang ri trn xung chim ng (Thng Long), nh H lui v Ty (Thanh Ha). Thng 4 - 1407, qun Minh nh chim Ty , nh H chy v H Tnh, H Qu Ly b bt vo thng 6 - 1407. Cuc khng chin ca nh H tht bi. Nh H b tht bi nhanh chng l do ng li nh gic sai lm v do khng on kt c ton dn khng chin 2. ng li ca nh Trn trong khng chin chng qun xm lc Mng - Nguyn v ca nh H trong khng chin chng qun Minh c g khc nhau? Hai cuc khng chin chng ngoi xm ca nh Trn v nh H c s khc nhau cn bn, l: Cuc khng chin chng qun Mng - Nguyn ca nh Trn c tin hnh theo ng li khng chin ton dn, da vo nhn dn nh gic; vi chin lc v chin thut sng to, ly on binh thng trng trn, va nh cn gic va rt lui bo ton lc lng; on kt ton dn, phi hp, huy ng ton dn cng cc lc lng nh gic; ch ng, pht huy ch mnh ca qun dn ta, khai thc ch yu ca k th, buc chng phi nh theo cch nh ca ta... Cn khng chin chng qun Minh ca nh H li khng da vo dn, khng on kt c ton dn m chin u n c 3. Nh Minh thi hnh chnh sch cai tr tn bo i vi nc ta nh th no? Sau khi thng c nh H, nh Minh bin nc ta thnh qun, huyn ca Trung Quc nh thi Bc thuc; thit lp chnh quyn thng tr, i tn nc ta thnh qun Giao Ch v sp nhp vo Trung Quc. Chng thi hnh chnh sch ng ha trit tt c cc mt nh: bt rt nhiu ph n, tr em, thy thuc, th gii v Trung Quc; bc lt dn ta thng qua hng trm th thu rt tn bo; tn ph cc cng trnh vn ha, lch s, t sch hoc mang v Trung Quc... Trong vng 20 nm h, nh Minh lm cho x hi nc ta thm khng hong su sc, t nc b tn ph, lc hu, nhn dn lm vo cnh lm than iu ng. 4. Trnh by nhng nt chnh din bin v nhn xt v cc cuc khi ngha ca qu tc nh Trn chng qun Minh xm lc? + Cuc khi ngha ca Trn Ngi (1407 - 1409): Trn Ngi l con ca vua Trn, thng 10 - 1407, t xng l Gin nh Hong . u nm 1408, Trn Ngi ko qun vo Ngh An, c ng Tt v Nguyn Cnh Chn hng ng. Thng 12 - 1408, ngha qun tin nh thnh B C (Nam nh). Sau , Trn Ngi nghe li gim pha git hi hai tng ng Tt v Nguyn Cnh Chn. Cuc khi ngha tan r dn. + Cuc khi ngha ca Trn Qu Khong (1409 - 1414): Sau khi ng Tt v Nguyn Cnh Chn b git , con ca hai ng l ng Dung v Nguyn Cnh D cng nhiu ngha qun b vo Ngh An, a Trn Qu Khong ln ngi vua, hiu l Trng Quang . Cuc khi ngha pht trin t Thanh Ha n Ha Chu. Thng 8 - 1413, qun Minh tng cng n p, cuc khi ngha tht bi. + Nhn xt: Ch thng tr tn bo ca nh Minh khng tiu dit c tinh thn u tranh gii phng dn tc ca nhn dn ta by gi, ngc li cng lm cho cuc u tranh thm mnh m. c im ca cc cuc khi ngha ny l n ra sm, kh lin tc, mnh m nhng thiu s phi hp. Nguyn nhn tht bi l do thiu s lin kt, cha to nn mt phong tro chung, ni b nhng ngi lnh o c mu thun (khi ngha Trn Ngi).
II. Trnh by nhng nt chnh din bin cuc khi ngha Lam Sn? 1. L Li dng c khi ngha: L Li (1385 - 1433), l mt Ho trng c uy tn Lam Sn (Thanh Ha). Cm gin qun cp nc, ng dc ht ti sn, chiu tp ngha s khp ni chun b cho cuc khi ngha. Nghe tin L Li ang chun b dng c khi ngha, nhiu ngi yu nc t khp ni tm v Lam Sn, trong c Nguyn Tri. u nm 1418, L Li cng 18 ngi trong b ch huy cuc khi ngha tin hnh m Hi th Lng Nhai (Thanh Ha). Ngy 2 thng Ging nm Mu Tut (7 - 2 - 1418), L Li dng c khi ngha Lam Sn v t xng l Bnh nh Vng. 2. Nhng nm u hot ng ca ngha qun Lam Sn: Do lc lng cn mng v yu, qun Minh nhiu ln tn cng bao vy cn c Lam Sn, ngha qun phi ba ln rt ln ni Ch Linh, chu ng rt nhiu kh khn, gian kh, nhiu tm gng chin u hi sinh dng cm xut hin, tiu biu l L Lai. Ma h nm 1423, L Li ngh tm ha, c qun Minh chp nhn, ngha qun tr v Lam Sn v tip tc hot ng. Cui nm 1424, qun Minh tr mt tn cng Lam Sn. Cuc khi ngha chuyn sang giai on mi. 3. Gii phng Ngh An, Tn Bnh, Thun Ha v tin qun ra Bc (1424 - 1426): Gii phng Ngh An (nm 1424): Theo k hoch ca Nguyn Chch, c L Li chp thun, ngy 12 - 10 -1424, ngha qun bt ng tn cng a Cng (Th Xun - Thanh Ha), sau h thnh Tr Ln. Trn thng li, tin nh Kh Lu, phn ln Ngh An c gii phng. Gii phng Tn Bnh, Thun Ha (nm 1425): Thng 8 - 1425, Trn Nguyn Hn, L Ngn ch huy ngha qun tin vo gii phng Tn Bnh, Thun Ha, vng gii phng ca ngha qun ko di t Thanh Ha n o Hi Vn. Qun Minh ch cn my thnh ly b c lp v b ngha qun vy hm. Tin qun ra Bc, m rng phm vi hot ng (cui nm 1426): thng 9 - 1426, ngha qun chia lm ba o tin qun ra Bc: - o th nht, tin ra gii phng min Ty Bc, ngn chn vin binh t Vn Nam sang. - o th hai, gii phng vng h lu sng Nh (sng Hng) v chn ng rt lui ca gic t Ngh An v ng Quan. - o th ba, tin thng v ng Quan. Ngha qun i n u cng c nhn dn ng h v mi mt v chin thng nhiu trn ln, qun Minh phi rt vo thnh ng Quan c th. Cuc khi ngha chuyn sang giai on tng phn cng. 4. Khi ngha Lam Sn ton thng (cui nm 1427 - cui nm 1428): Trn Tt ng - Chc ng (cui nm 1426): Thng 10 - 1426, 5 vn vin binh gic do Vng Thng ch huy ko vo thnh ng Quan, nng s qun Minh y ln 10 vn. ginh th ch ng, Vng Thng tin nh qun ch lc ca ngha qun Cao B (Chng M - H Ty). Bit trc c m mu ca gic, qun ta phc binh Tt ng - Chc ng. Kt qu, 5 vn tn gic b thng tho chy v ng Quan. Ngha qun tha thng ko v vy hm thnh ng Quan v gii phng thm nhiu chu, huyn. Trn Chi Lng - Xng Giang (thng 10 - 1427): u thng 10 - 1427, 15 vn vin binh c chia thnh hai o t Trung Quc ko sang. Mt o do Liu Thng ch huy t Qung Ty ko vo Lng Sn. o th hai do Mc Thnh ch huy t Vn Nam ko vo theo hng H Giang. Ngy 8 - 10, Liu Thng b ngha qun phc kch v git i Chi Lng, Ph tng l Lng Minh ln thay tip tc tin xung Xng Giang, b ngha qun phc kch Cn Trm, Ph Ct, b tiu dit 3 vn tn. My vn tn cn li c tin xung Xng Giang co cm gia cnh ng nhng b ngha qun tn cng t nhiu hng, gn 5 vn tn b tiu dit, s cn li b bt sng. Cng lc , L Li sai em cc chin li phm Chi Lng n doanh tri Mc Thnh. Mc Thnh bit Liu Thng b git, hong s vi rt qun v nc. Nghe tin c hai o vin binh b tiu dit, Vng Thng ng Quan khip m vi xin ha v chp nhn m hi th ng Quan (10 - 12 - 1427) c an ton rt qun v nc. L li chp nhn li xin ha. Ngy 3 1 - 1428, ton qun cui cng ca Vng Thng rt khi nc ta. Cuc khi ngha chng qun Minh kt thc thng li. t nc sch bng qun th.
5. Nguyn nhn thng li v ngha lch s ca cuc khi ngha Lam Sn: Nguyn nhn: Nhn dn ta c lng yu nc nng nn, ch bt khut, quyt tm ginh li c lp t do cho t nc. Tt c cc tng lp nhn dn khng phn bit gi tr, nam n, cc thnh phn dn tc u on kt nh gic, hng hi tham gia cuc khi ngha, gia nhp lc lng ngha qun, t v trang nh gic, ng h, tip t lng thc cho ngha qun. Nh ng li chin lc, chin thut ng n, sng to ca b tham mu ngha qun, ng u l L Li, Nguyn Tri. ngha lch s: Cuc khi ngha Lam Sn thng li kt thc 20 nm h tn bo ca phong kin nh Minh. M ra mt thi k mi trong lch s dn tc - thi L s. III. Ch PK tp quyn thi L s: 1. Trnh by t chc b my chnh quyn thi L s? Sau khi nh ui qun Minh ra khi t nc, L Li ln ngi Hong , khi phc li quc hiu i Vit. T chc b my chnh quyn: ng u triu nh l vua. Vua trc tip nm mi quyn hnh, k c chc Tng Ch huy qun i. Gip vic cho vua c cc quan i thn. triu nh c 6 b: Li, H, L, Binh, Hnh, Cng. Ngoi ra, cn c mt s c quan chuyn mn nh Hn lm vin (son tho cng vn), Quc s vin (vit s), Ng s i (can gin vua v cc triu thn). Thi L Thi T, Thi Tng, c nc chia lm 5 o; t thi Thnh Tng, c chia li thnh 13 o tha tuyn. ng u mi o tha tuyn l ba ti ph trch ba mt hot ng khc nhau ca mi o. Di o c ph, chu, huyn v x. 2. Trnh by nhng nt chnh v t chc qun i v lut php thi L s? T chc qun i: Qun i di thi L s tip tc c t chc theo ch ng binh nng. Qun i c hai b phn chnh: qun triu nh v qun a phng; bao gm b binh, thy binh, tng binh v k binh. V kh c ao, kim, cung tn, ha ng, ha pho. Qun i c luyn tp thng xuyn v b tr canh phng khp ni, nht l nhng ni him yu. Lut php: Vua L Thnh Tng cho bin son v ban hnh mt b lut mi mang tn l Quc triu hnh lut (thng gi l lut Hng c). Ni dung chnh ca b lut l bo v quyn li ca vua, hong tc; bo v quyn li ca quan li v giai cp thng tr, a ch phong kin. c bit, b lut c nhng iu lut bo v ch quyn quc gia, khuyn khch pht trin kinh t, gn gi nhng truyn thng tt p ca dn tc, bo v mt s quyn ca ph n. 3. Tnh hnh kinh t thi L s: + Nng nghip: Hai mi nm di ch thng tr ca nh Minh, nc ta lm vo tnh trng xm lng iu tn, rung ng b hoang, i sng nhn dn cc kh, nhiu ngi phi phiu tn. Nh L cho 25 vn lnh (trong tng s 35 vn) v qu lm rung ngay sau chin tranh. Cn li 10 vn lnh, chia lm 5 phin thay nhau v qu sn xut ng thi ku gi dn phiu tn v qu lm rung. t mt s quan chuyn lo sn xut nng nghip: Khuyn nng s, H s, n in s... thi hnh chnh sch qun in, cm git tru, b v bt dn i phu trong ma gt, cy. Nh cc bin php tch cc, sn xut nng nghip nhanh chng phc hi v pht trin. + Th cng nghip, thng nghip: Nhiu lng th cng chuyn nghip ni ting ra i. Thng Long l ni tp trung nhiu ngnh ngh th cng nht; hnh thnh cc cng xng do nh nc qun l gi l Cc bch tc, chuyn sn xut dng cho vua, v kh, c tin...; khuyn khch lp ch mi v hp ch. Bun bn vi nc ngoi c pht trin, cc sn phm snh, s, vi la, lm sn qu... l nhng mt hng c thng nhn nc ngoi a chung.
4. Trnh by nhng nt chnh v tnh hnh cc giai cp, tng lp trong x hi thi L s? Giai cp nng dn chim tuyt i a s dn c trong x hi v sng ch yu nng thn, h c rt t hoc khng c rung t, phi cy cy thu cho a ch, quan li v phi np t. Thng nhn, th th cng ngy cng ng, h np thu cho nh nc. N t l tng lp x hi thp km nht, s lng gim dn. Nh nc cm bn mnh hoc bc dn t do lm n t. Nh s n lc ca nhn dn v chnh sch khuyn nng ca nh nc nn i sng nhn dn c n nh, dn s ngy cng tng, nhiu lng mi c thnh lp. i Vit l quc gia cng thnh nht ng Nam thi by gi. 5. Trnh by nhng chnh sch ca nh nc v s pht trin ca vn ha, gio dc, vn hc khoa hc v ngh thut thi L s? + Gio dc v khoa c: - Vua L Thi T cho dng li Quc t gim kinh thnh Thng Long; cc o, ph u c trng cng, hng nm m khoa thi tuyn chn quan li. a s dn u c th i hc, tr k phm ti v lm ngh ca ht. - Ni dung hc tp, thi c l cc sch ca o Nho. o Nho chim a v c tn, Pht gio, o gio b hn ch. - Thi L s (1428 - 1527), t chc c 26 khoa thi, ly 989 Tin s v 20 Trng nguyn. + Vn hc, khoa hc, ngh thut: - Vn hc ch Hn tip tc chim u th; vn hc ch Nm gi v tr quan trng. Vn th thi L s c ni dung yu nc su sc, th hin nim t ho dn tc, kh phch anh hng v tinh thn bt khut ca dn tc. - S hc c tc phm i Vit s k, i Vit s k ton th... - a l c tc phm Hng c bn , D a ch... - Y hc c tc phm Bn tho thc vt tot yu... - Ton hc c tc phm i thnh ton php... - Ngh thut sn khu, ca, ma, nhc, cho, tung... u pht trin. - iu khc c phong cch khi s, k thut iu luyn. 6. Trnh by nhng hiu bit ca em v mt s danh nhn vn ha xut sc ca dn tc thi L s? + Nguyn Tri (1380 - 1442): (tham kho thm: Lch s Vit Nam) - L nh chnh tr, qun s ti ba, anh hng dn tc v danh nhn vn ha th gii. - C nhiu tc phm gi tr: Bnh Ng sch, Qun trung t mnh tp, Bnh Ng i co, Quc m thi tp, c Trai thi tp... - T tng ca ng tiu biu cho t tng ca thi i. C cuc i ng lun nu cao lng nhn ngha, yu nc thng dn. + L Thnh Tng (1442 - 1497): - Mt v vua anh minh, mt ti nng xut sc trn nhiu lnh vc kinh t, chnh tr, qun s v vn, th. - C nhiu tc phm gi tr: Qunh uyn cu ca, Chu c thng thng, Hng c quc m thi tp... - Th vn ca ng cha ng tinh thn yu nc v tinh thn dn tc su sc. + Ng S Lin (th k XV): l nh S hc ni ting th k XV, l mt trong nhng tc gi b i Vit s k ton th (15 quyn). + Lng Th Vinh (1442 -?): L nh Ton hc ni ting thi L s, vi nhiu tc phm c gi tr: i thnh ton php, Thin mn gio khoa... Ch 7. NC I VIT CC TH K XVI - XVII I. Trnh by tng qut bc tranh chnh tr, x hi i Vit cc th k XVI - XVII? 1. S sa a ca triu nh PK nh L t th k XVI: - T u th k XVI, vua, quan n chi xa x, xy dng cung in, lu i tn km. - Ni b triu L chia b ko cnh, tranh ginh quyn lc. Di triu L Uy Mc, qu tc ngoi thch nm ht quyn lc, git hi cng thn nh L.
- Di triu L Tng Dc, tng Trnh Duy Sn gy b phi, nh nhau lin min sut hn 10 nm. 2. Khi ngha nng dn ng Ngoi: - Nguyn nhn: Li dng triu nh ri lon, quan li a phng cy quyn th c hip dn, vt dng trong dn gian cp ly n ht, dng ca nh bn t..., coi dn nh c rc. i sng nhn dn, nht l nng dn lm vo cnh khn cng. - Din bin: T nm 1511, cc cuc khi ngha n ra nhiu ni trong nc. Tiu biu nht l cuc khi ngha ca Trn Co ng Triu (Qung Ninh, 1516), ngha qun co trc u ch ba chm tc, gi l qun ba chm. H ba ln tn cng Thng Long, c ln chim c, vua L phi chy vo Thanh Ha. - Kt qu: Cc cuc khi ngha ln lt b n p v tht bi, nhng gp phn lm cho triu nh nh L mau chng sp . 3. S hnh thnh Nam - Bc triu: - Nguyn nhn: Mc ng Dung vn l v quan, tiu dit cc th lc i lp, thu tm mi quyn hnh, cng v nh t tng. Nm 1527, Mc ng Dung cp ngi nh L lp ra triu Mc (s c gi l Bc triu). - Din bin: Nm 1533, Nguyn Kim, mt v quan triu L chy vo Thanh Ha, lp mt ngi thuc dng di nh L ln lm vua, ly danh ngha ph L dit Mc (s c gi l Nam triu). Hai tp on phong kin ny nh nhau lin min hn 50 nm, chin trng ko di sut mt vng t Thanh - Ngh ra Bc, gy nhiu au kh cho nhn dn. n nm 1592, Nam triu chim c Thng Long, nh Mc chy ln Cao Bng, chin tranh Nam - Bc triu mi chm dt. - Hu qu: Nhn dn lm than, i kh, t nc b chia ct. 4. Cuc chin tranh Trnh - Nguyn: - Nguyn nhn: Nm 1545, Nguyn Kim cht, con r l Trnh Kim ln thay nm ton b binh quyn, hnh thnh th lc h Trnh. Ngi con c ca Nguyn Kim l Nguyn Ung b u c cht, ngi con th l Nguyn Hong tm cch c vo trn th Thun Ha, Qung Nam. T hnh thnh th lc h Nguyn. - Din bin: u th k XVII, cuc chin tranh Trnh - Nguyn bng n. Trong thi gian t nm 1627 n nm 1672, h Trnh v h Nguyn nh nhau by ln, vng t Qung Bnh - H Tnh tr thnh chin trng m mu. Khng tiu dit c nhau, hai bn ly sng Gianh (Qung Bnh) lm ranh gii chia ct t nc, ko di n cui th k XVIII. - Hu qu: t nc b chia ct, nhn dn i kh, li tn. ng Ngoi, n i Trnh Tng th xng vng, xy ph cha bn cnh triu L; tuy nm mi quyn hnh nhng vn phi da vo vua L, nhn dn gi l vua L - cha Trnh. ng Trong, con chu h Nguyn cng truyn ni nhau cm quyn, nhn dn gi l cha Nguyn. II. Trnh by tng qut bc tranh kinh t, vn ha c nc cc th k XVI - XVIII? 1. Tnh hnh kinh t: + Nng nghip ng Ngoi: Cuc chin tranh Nam - Bc triu ph hoi nghim trng nn sn xut nng nghip. Chnh quyn L - Trnh t quan tm n cng tc thy li v t chc khai hoang. Rung t cng lng x b cng ho em cm bn. Rung t b hoang, mt ma, i km xy ra dn dp, nht l vng Sn Nam v Thanh - Ngh, nng dn phi b lng i phiu tn. + Nng nghip ng Trong: Cc cha Nguyn t chc di dn khai hoang, cp lng n, cng c, thnh lp lng p mi khp vng Thun - Qung. Nm 1698, Nguyn Hu Cnh khi kinh l pha Nam t ph Gia nh. Nh khai hoang v iu kin t nhin nn nng nghip pht trin nhanh, nht l vng ng bng sng Cu Long.
Nhn xt: Nng nghip ng Ngoi khng pht trin l do: (chin tranh gia cc th lc PK; do nh nc khng quan tm n thy li, iu...do cng ho, c b chim ot rung t cng lm nng dn mt rung phi phiu tn khp ni...); nng nghip ng Trong pht trin v: (din tch khng ngng c m rng - khai hoang, lp p...iu kin t nhin thun li...) + Th cng nghip: T th k XVII, xut hin thm nhiu lng ngh th cng ni ting: gm Th H (Bc Giang), Bt Trng (H Ni), dt La Kh (H Ty), rn st Nho Lm (Ngh An)... + Thng nghip: Bun bn pht trin, nht l cc vng ng bng v ven bin, cc thng nhn chu v chu u thng n ph Hin v Hi An bun bn tp np. Xut hin thm mt s th, ngoi Thng Long cn c Ph Hin (Hng Yn), Thanh H (Tha Thin - Hu), Hi An (Qung Nam), Gia nh (Thnh ph H Ch Minh ngy nay). Cc cha Trnh v cha Nguyn cho thng nhn nc ngoi vo bun bn nh h mua v kh. V sau, cc cha thi hnh chnh sch hn ch ngoi thng, do vy t na sau th k XVIII, cc thnh th suy tn dn. 2. Tnh hnh vn ha: + Tn gio: Nho gio vn c chnh quyn PK cao trong hc tp, thi c v tuyn la quan li. Pht gio v o gio thi L s b hn ch, n lc ny c phc hi. Nhn dn vn gi c np sng vn ha truyn thng, qua cc l hi tht cht tnh on kt lng xm v bi dng tinh thn yu qu hng, t nc. T nm 1533, cc gio s (B o Nha) theo thuyn bun n nc ta truyn b o Thin Cha. Sang th k XVII - XVIII, hot ng ca cc gio s ngy cng tng. Hot ng ca o Thin Cha khng hp vi cch cai tr ca cc cha Trnh - Nguyn nn nhiu ln b cm, nhng cc gio s vn tm cch truyn o. + S ra i ca ch Quc ng: Cho n th k XVII, ting Vit phong ph v trong sng. Mt s gio s phng Ty, trong c gio s A-lc-xng Rt l ngi c ng gp quan trng, dng ch ci La-tinh ghi m ting Vit v s dng trong vic truyn o. y l th ch vit thun li, khoa hc, d ph bin, lc u ch dng trong vic truyn o, sau lan rng ra trong nhn dn v tr thnh ch Quc ng ca nc ta cho n ngy nay. + Vn hc v ngh thut dn gian: Cc th k XVI - XVII, tuy vn hc ch Hn chim u th, nhng vn hc ch Nm cng pht trin mnh. C truyn Nm di hn 8.000 cu nh b Thin Nam ng lc. Ni dung truyn Nm thng vit v hnh phc con ngi, t co nhng bt cng x hi... Cc nh th Nm ni ting nh Nguyn Bnh Khim, o Duy T... Sang th k XVIII, vn hc dn gian pht trin mnh m, bn cnh truyn Nm di nh Phan Trn, Nh Mai... cn c truyn Trng Qunh, truyn Trng Ln... Ngh thut dn gian nh ma trn dy, ma n, o thut, iu khc... ngh thut sn khu cho, tung, ht o... c phc hi v pht trin. III. Trnh by v nhng cuc khi ngha nng dn ng Ngoi th k XVIII? 1. Nguyn nhn bng n cc cuc khi ngha nng dn ng Ngoi: T gia th k XVIII, chnh quyn vua L - cha Trnh quanh nm hi h, yn tic vung ph tin ca. Quan li, binh lnh ra sc c khot nhn dn. Quan li a ch ra sc cp ot rung t ca nng dn, sn xut nng nghip nh n, thin tai, hn hn xy ra lin tip; cng thng nghip sa st, ch ph iu tn. Vo nhng nm 40 ca th k XVIII, hng chc vn nng dn cht i, nhiu ngi phi b lng i phiu tn. 2. Din bin ca cc cuc khi ngha: Trong khong 30 nm ca th k XVIII, khp ng bng Bc B v vng Thanh - Ngh n ra hng lot cuc khi ngha nng dn nh: khi ngha Nguyn Dng Hng (1737) Sn Ty; Nguyn Danh Phng (1740 - 1751) Sn Ty, sau lan rng ra Thi Nguyn v Tuyn Quang... Tiu biu nht l cuc khi ngha ca Nguyn Hu Cu (1741 - 1751) v Hong Cng Cht (1739 - 1769).
Nguyn Hu Cu cn gi l qun He. Cuc khi ngha bt u t Sn (Hi Phng), sau lan ra Kinh Bc, uy hip Thng Long ri lan xung Sn Nam v Thanh Ha - Ngh An. Khi ngha Hong Cng Cht bt u Sn Nam, sau chuyn ln Ty Bc. Cc dn tc Ty Bc ht lng ng h ngha qun. Hong Cng Cht c cng ln trong vic bo v vng bin gii v gip dn n nh cuc sng. Cc cuc khi ngha trc sau u b tht bi, nhiu th lnh b bt, b x t, nhng cng gp phn lm cho c h Trnh lung lay. IV. Phong tro nng dn Ty Sn. 1. Nguyn nhn bng n cuc khi ngha Ty Sn? T gia th k XVIII, chnh quyn h Nguyn ng Trong suy yu dn. triu nh, Trng Phc Loan nm ht mi quyn hnh, t xng Quc ph, kht ting tham nhng. cc a phng, quan li, cng ho kt thnh b cnh, n p, bc lt nhn dn thm t v ua nhau n chi xa x. Nng dn b chim rung t v phi chu nhiu th thu, ni on gin ca cc tng lp nhn dn ngy cng dng cao. Ba anh em nh Ty Sn l Nguyn Nhc, Nguyn Hu, Nguyn L cm th su sc chnh quyn nh Nguyn, hiu c nguyn vng ca nhn dn mun lt h Nguyn, huy ng c ng o lc lng nhn dn v mt b phn trong tng lp thng tr tham gia nn cuc khi ngha nhanh chng pht trin. Ma xun nm 1771, ba anh em nh Ty Sn ln vng Ty Sn thng o (An Kh - Gia Lai) lp cn c, dng c khi ngha. c nhn dn ng h, c bit l ng bo thiu s, lc lng ngy cng ln mnh, ngha qun nh xung Ty Sn h o (Ty Sn - Bnh nh) ri m rng xung ng bng.... 2. Trnh by nhng chin cng to ln ca phong tro Ty Sn? + Ty Sn lt chnh quyn h Nguyn: Thng 7 - 1772, qun Ty Sn chim c ph Quy Nhn, a bn hot ng ca ngha qun m rng sut t Qung Nam n Bnh Thun. Cha Trnh c tng Hong Ng Phc ch huy 3 vn qun tin cng chim Ph Xun, cha Nguyn phi vt bin vo Gia nh. Qun Ty Sn th bt li: mn Bc c qun Trnh, mn Nam c qun Nguyn. Trc tnh hnh , Nguyn Nhc tm ha hon vi qun Trnh dn sc nh cha Nguyn. Trong ln tin qun nm 1777, Ty Sn bt git c cha Nguyn, ch cn Nguyn nh chy thot. Chnh quyn h Nguyn n y b lt . + Chin thng Rch Gm - Xoi Mt (1785) tiu dit qun Xim: Nguyn nh cu cu vua Xim, nm 1784, hn 5 vn qun thy b Xim ko vo nh chim min Ty Gia nh (cc tnh min Ty Nam B) v gy nhiu ti c i vi nhn dn. Thng 1 - 1785, Nguyn Hu ko qun vo Gia nh v b tr trn a khc sng Tin, on t Rch Gm n Xoi Mt (Chu Thnh - Tin Giang) nh qun ch. Qun Xim b tn cng bt ng nn b tiu dit gn ht, ch cn vi nghn tn sng st theo ng b chy v nc. Nguyn nh thot cht, sang Xim lu vong. y l mt trong nhng trn thy chin ln nht v lng ly nht trong lch s chng ngoi xm ca dn tc ta. Chin thng qun xm lc Xim a phong tro Ty Sn pht trin ln mt trnh mi. T y, phong tro Ty Sn tr thnh phong tro qut khi ca c dn tc. + H thnh Ph Xun - tin qun ra Bc tiu dit h Trnh: Thng 6 - 1786, c s gip sc ca Nguyn Hu Chnh, ngha qun Ty Sn nhanh chng h thnh Ph Xun ri tin ra Nam sng Gianh, gii phng ton b t ng Trong. Vi khu hiu ph L dit Trnh, Ty Sn tin qun ra Bc. Gia nm 1786, Nguyn Hu nh Thng Long, cha Trnh b dn bt em np cho Ty Sn. Chnh quyn h Trnh sp . Nguyn Hu vo thnh, giao chnh quyn cho vua L ri tr v Nam. Vic Ty Sn lt chnh quyn h Nguyn ng Trong v chnh quyn h Trnh ng Ngoi to ra nhng iu kin c bn cho s thng nht t nc. p ng nguyn vng ca nhn dn c nc. + Dp qun mu phn, thu phc nhn s Bc H: Sau khi qun Ty Sn rt v Nam, tnh hnh Bc H li ri lon, L Chiu Thng khng dp ni nn mi Nguyn Hu Chnh ra gip v nh tan tn d h Trnh. T , Chnh li lng quyn v ra mt chng Ty Sn.
Nguyn Hu sai V Vn Nhm ra Bc tr ti Chnh. V Vn Nhm li kiu cng, c mu ring. Gia nm 1788, Nguyn Hu li ra Bc dit Nhm. Cc s phu ni ting Bc H nh Ng Th Nhm, Phan Huy ch, Nguyn Thip... ht lng gip Nguyn Hu xy dng chnh quyn Bc H. + Quang Trung i ph qun Thanh: V hn nht, lo s th lc nh Ty Sn, L Chiu Thng sai ngi sang cu cu nh Thanh. Vua Cn Long nh Thanh nhn c hi ny thc hin m mu xm lc nc ta m rng lnh th xung pha Nam. Cui nm 1788, Tn S Ngh ch huy 29 vn qun, chia thnh 4 o tin vo nc ta. Trc th mnh lc u ca gic, Ng Vn S v Ng Th Nhm mt mt cho qun rt khi Thng Long v xy dng phng tuyn Tam ip - Bin Sn; mt mt cho ngi v Ph Xun cp bo vi Nguyn Hu. Ti Thng Long, qun Thanh cng b l L Chiu Thng ra sc cp bc, t nh, git ngi tr th rt tn bo... khin cho lng cm th ca nhn dn ta i vi qun cp nc v b l bn nc ln n cao . Trc tnh th , Nguyn Hu ln ngi Hong (1788), ly nin hiu l Quang Trung v lp tc tin qun ra Bc. Trn ng i, n Ngh An v Thanh Ha, Quang Trung u tuyn thm qun. T Tam ip, Quang Trung chia qun lm nm o: o ch lc do Quang Trung ch huy tin thng v Thng Long; o th hai v th ba nh vo Ty Nam Thng Long; o th t tin ra Hi Dng; o th nm tin ln Lng Giang chn ng rt lui ca gic. m 30 Tt, qun ta vt sng Gin Khu (sng y), tiu dit ton b qun ch n tin tiu. M sng ngy mng 5 Tt, qun ta nh n Ngc Hi, qun Thanh chng c khng ni, b chy tn lon. Cng lc o qun ca c Long nh n ng a, tng gic l Sm Nghi ng khip s, tht c t t. Tn S Ngh bng hong cng mt s v quan b li qun lnh, vt sng Nh (sng Hng) chy trn. Tra mng 5 Tt, Quang Trung cng on qun Ty Sn chin thng ko vo thnh Thng Long. 3. Nguyn nhn thng li v ngha lch s ca phong tro Ty Sn? + Nguyn nhn thng li: Nh ch u tranh chng p bc bc lt, tinh thn yu nc, on kt v hi sinh cao c ca nhn dn ta. Nh c s lnh o ti tnh, sng sut ca Quang Trung v b ch huy ngha qun. + ngha lch s: Thng li ca phong tro Ty Sn trong vic lt chnh quyn phong kin thi nt Nguyn - Trnh L xa b ranh gii chia ct t nc hng trm nm. t nn tng cho vic thng nht quc gia. Thng li ca phong tro Ty Sn trong vic chng qun xm lc Xim v Thanh c ngha lch s to ln: gii phng t nc, gi vng nn c lp ca dn tc, mt ln na p tan tham vng xm lc nc ta ca cc ch qun ch phng Bc. V. Quang Trung v cng cuc kin thit t nc. 1. Nu nhng vic lm chnh ca Quang Trung trong vic phc hi kinh t, xy dng vn ha dn tc? Ngay sau khi ginh c thng li, vua Quang Trung bt tay xy dng chnh quyn mi, ng Ph Xun. Ra Chiu khuyn nng gii quyt tnh trng rung t b b hoang v nn lu vong, nh sn xut nng nghip c phc hi v pht trin. Bi b hoc gim nh nhiu th thu, nh ngh th cng v bun bn c phc hi dn. Ban b Chiu lp hc, cc huyn, x c nh nc khuyn khch m trng hc; dng ch Nm lm ch vit chnh thc ca nh nc. Tham kho: Vua ch trng n vic dch sch ch Hn ra ch Nm. Ngi cho dng Sng Chnh vin ti Ngh An v c Nguyn Thip lm vin trng lo vic chuyn ng. Vic ci cch quan trng nht l cao ch Nm. Cc sc d ca vua phn nhiu c vit bng ch Nm. Khi i thi, s t phi lm th ph bng ch Nm. Nh th vn th Nm thi Ty Sn rt c pht trin. Mt s tc phm cn lu truyn n ngy nay nh bi "Ai t vn" ca Ngc Hn cng cha, "Tng Ty H ph" ca Nguyn Huy Lng, "Chin tng Ty H ph", "S knh tn trang", ca Phm Thi. 2. Trnh by chnh sch quc phng v ngoi giao ca Quang Trung? Sau chin thng ng a, nn an ninh v ton vn lnh th vn b e da: pha Bc, L Duy Ch vn ln lt hot ng bin gii; pha Nam, Nguyn nh cu vin Php v chim li Gia nh.
Tip tc thi hnh chnh sch qun dch. T chc qun i bao gm b binh, thy binh, tng binh v k binh; c chin thuyn ln ch c voi chin hoc 500 - 600 lnh. Thi hnh chnh sch ngoi giao vi nh Thanh: mm do nhng kin quyt bo v tng tc t ca T quc. i vi Nguyn nh, quyt nh m cuc tin cng ln tiu dit. K hoch ang tin hnh th Quang Trung t ngt t trn (16 - 9 - 1792). Quang Ton ln k nghip, nhng k t ni b triu nh Ph Xun suy yu dn. Ch 8. VIT NAM NA U TH K XIX I. Ch phong kin nh Nguyn: 1. Nh Nguyn tin hnh lp li ch PK tp quyn nh th no? Khong gia nm 1802, Nguyn nh ko qun ra Bc ri tin thng v Thng Long, Nguyn Quang Ton chy ln Bc Giang th b bt. Triu i Ty Sn chm dt. Nm 1802, Nguyn nh ln ngi vua, t nin hiu l Gia Long, chn Ph Xun lm kinh , lp ra triu Nguyn; nm 1806, ln ngi Hong . Nh Nguyn lp li ch PK tp quyn: vua trc tip iu hnh mi vic t trung ng n a phng; ban hnh b Hong triu lut l (Lut Gia Long) nm 1815. Cc nm 1831 - 1832, nh Nguyn chia c nc thnh 30 tnh v 1 ph trc thuc (Tha Thin); qun i bao gm nhiu binh chng, xy thnh tr v thit lp h thng trm nga dc theo chiu di t nc. 2. Kinh t di triu Nguyn: + V nng nghip: Ch vic khai hoang v thi hnh cc bin php di dn lp p v n in; t li ch qun in... Tuy mt s huyn mi c thnh lp (do ln bin) nh: Tin Hi (Thi Bnh), Kim Sn (Ninh Bnh) v hng trm n in c thnh lp Nam K nhng khng mang li hiu qu thit thc cho nng dn. Thi T c, Vn Giang (Hng Yn) 18 nm lin b v. + V cng thng nghip: Nh nc lp nhiu xng c tin, c sng, ng tu... Ngnh khai thc m c m rng, nhng cch khai thc cn lc hu v hot ng tht thng. Cc ngh th cng vn pht trin nhng phn tn, th th cng phi np thu sn phm nng n. Bun bn trong nc c nhiu thun li do t nc thng nht, xut hin thm nhiu th t mi. V ngoi thng, ni chung nh nc hn ch bun bn vi nc ngoi. 3. Trnh by nguyn nhn, nhng nt chnh v ngha ca cc cuc ni dy ca nhn dn di triu Nguyn? + Nguyn nhn: Do i sng cc tng lp nhn dn ngy cng kh cc v a ch, ho l chim ot rung t, quan li tham nhng, t thu, lao dch nng n. Nn dch bnh, nn i honh honh khp ni. + Mt s cuc ni dy tiu biu: - Khi ngha Phan B Vnh (1821 - 1827): Phan B Vnh ngi lng Minh Gim (Thi Bnh), ng ku gi nng dn trong vng ni dy chng a ch, quan li. a bn hot ng bao gm cc tnh Thi Bnh, Nam nh, Hi Dng v Qung Yn. Nh Nguyn phi tn nhiu cng sc mi dp ni. - Khi ngha Nng Vn Vn (1833 - 1835): Nng Vn Vn l t trng ngi dn tc Ty, ng cng mt s t trng tp hp dn chng ni dy. a bn hot ng ca ngha qun lan rng khp ni rng Vit Bc v mt s vng trung du. Nh Nguyn phi ba ln em o qun ln mi dp ni. - Khi ngha L Vn Khi (1833 - 1835): L Vn Khi vn l th ho Cao Bng, sau vo Nam. Nm 1833, ng khi binh chim thnh Phin An (Gia nh). Nm 1835, ng qua i v bnh, con trai ln thay lc mi c 8 tui, cuc khi ngha b n p khc lit. - Khi ngha Cao B Qut (1854 - 1856): Cao B Qut ngi huyn Gia Lm (H Ni), l nh nho, nh th li lc. ng cng mt s bn b tp hp nng dn v cc dn tc min trung du ni dy. u nm 1855, ng hi sinh trong mt trn chin u vng Sn Ty. Cuc khi ngha vn tip tc n nm 1857 mi b dp tt. + Nhn xt:
- Cc cuc ni dy ca nhn dn u th k XIX chng li nh Nguyn thng c s lin kt, phi hp vi nhau, khng ch b hp trong mt a phng m lan rng ra nhiu vng ln cn. C th ni y l cuc u tranh ca c dn tc Vit Nam chng li vng triu Nguyn. - Cc cuc u tranh k tha truyn thng chng p bc, cng quyn ca dn tc v gp phn cng c khi on kt thng nht ca cng ng dn tc Vit Nam. II. S pht trin ca vn ha dn tc th k XVIII - na u th k XIX: 1. Vn hc: - Vn hc dn gian th k XVIII - na u th k XIX pht trin rc r vi nhiu hnh thc phong ph: tc ng, ca dao, truyn th, tiu lm...Vn hc vit bng ch Nm pht trin n nh cao. - Ni dung vn hc dn gian v vn hc vit bng ch Nm phn nh phong ph v su sc cuc sng x hi ng thi cng nhng tm t, tnh cm v nguyn vng ca con ngi Vit Nam. - Mt s tc gi v tc phm ni ting: Truyn Kiu ca Nguyn Du; Chinh ph ngm, cung on ngm khc, th ca H Xun Hng, B Huyn Thanh Quan, Cao B Qut, Nguyn Vn Siu... 2. Ngh thut: - Vn ngh dn gian pht trin phong ph... Ngh thut sn khu, tung cho ph bin... Tranh dn gian m bn sc dn tc, ni ting nht l dng tranh ng H (Bc Ninh). - Cc cng trnh kin trc ni ting: cha Ty Phng (H Ty, nay thuc H Ni); nh lng nh Bng (Bc Ninh), lng tm cc vua Nguyn Hu... 3. Gio dc, thi c: - Thi Ty Sn, Quang Trung ra Chiu lp hc, chn chnh li vic hc tp, thi c; a ch Nm vo hc tp, thi c. - Thi nh Nguyn, ni dung hc tp, thi c khng c g thay i. Quc t gim c t Hu. Nm 1836, Minh Mng cho lp T dch qun dy ting Php, ting Xim. 4. S hc, a l, Y hc: - V S hc, triu Ty Sn c b i Vit s k tin bin; triu Nguyn c i Nam thc lc, i Nam lit truyn. * L Qu n (1726 - 1783): ngi lng Din H (Thi Bnh), nh bc hc ln nht ca th k XVIII, tc phm ni ting ca ng l i Vit thng s, Ph bin tp lc... * Phan Huy Ch (1782 - 1840): ngi Quc Oai (H Ty), tc gi b Lch triu hin chng loi ch. - V Y hc c L Hu Trc, bit hiu Hi Thng Ln ng (1720 - 1791). ng nghin cu cc loi cy thuc qu ca Vit Nam, thu thp cc bi thuc gia truyn v kinh nghim cha bnh ca nhn dn ri vit thnh sch. 5. Nhng thnh tu v k thut: - T th k XVIII, mt s k thut tin tin ca phng Ty nh hng vo nc ta. Th th cng Nguyn Vn T (ngi ng Trong) hc c ngh lm ng h v knh thin l ca H Lan. - Th th cng nh nc (thi Nguyn) ch to c my x g chy bng sc nc v th nghim thnh cng tu thy chy bng my hi nc. LP 8
PHN LCH S TH GII LCH S TH GII CN I
(T gia th k XVI n nm 1917)

Ch 1. CCH MNG T SN V S XC LP CA CH NGHA T BN (T gia th k XVI n na sau th k XIX) I. Nhng cuc cch mng t sn u tin: 1. Trnh by nhng chuyn bin ln v kinh t, chnh tr, x hi Ty u trong cc th k XV - XVII? - n th k XV, yu t kinh t TBCN Ty u pht trin kh mnh, vi nhiu cng trng th cng nh dt vi, luyn kim, nu ng... c thu mn nhn cng, bin Ty u thnh nhng trung tm sn xut v bun bn ln (nn sn xut mi TBCN ra i trong lng x hi PK chu u).
- Trong x hi, hai giai cp mi c hnh thnh l t sn v v sn. Giai cp t sn c th lc ln v kinh t, nhng trn thc t h vn l giai cp b tr, b ch PK km hm, chn p. V vy mu thun gia t sn v nhn dn ni chung vi ch PK rt gay gt. y l nguyn nhn su xa lm bng n cc cuc cch mng t sn. 2. Cch mng H Lan th k XVI - cuc cch mng t sn u tin. + Nguyn nhn: - Vo th k XVI, nn kinh t TBCN N-c-len (vng t bao gm B v H Lan ngy nay) pht trin mnh nht chu u, nhng li b Vng quc Ty Ban Nha thng tr (t th k XII), ra sc ngn cn s pht trin ny. - Chnh sch cai tr h khc ca thc dn Ty Ban Nha ngy cng lm tng thm mu thun dn tc. + Din bin: - Nhiu cuc u tranh ca nhn dn N-c-lan chng li chnh quyn thc dn phong kin Ty Ban Nha din ra, nh cao l nm 1566. - Nm 1581, cc tnh min Bc N-c-len thnh lp Cc tnh lin hip (sau l Cng ha H Lan). - Nm 1648, chnh quyn Ty Ban Nha cng nhn nn c lp ca H Lan. Cuc cch mng kt thc, H Lan c gii phng. + ngha: - Cch mng H Lan th k XVI l cuc cch mng t sn u tin trn th gii, lt ch thng tr ca thc dn Ty Ban Nha, m ng cho ch ngha t bn pht trin. 3. Cch mng t sn Anh th k XVII. + Nguyn nhn: - n th k XVII, nn kinh t TBCN Anh pht trin mnh vi nhiu cng trng th cng nh luyn kim, lm s, dt len d... Trong , Lun n tr thnh trung tm cng nghip, thng mi v ti chnh ln nht nc Anh. - nng thn, nhiu qu tc phong kin chuyn sang kinh doanh theo con ng t bn, bng cch ro t cp rung, bin rung t chim c thnh nhng ng c, thu nhn cng nui cu ly lng cung cp cho th trng. H tr thnh tng lp qu tc mi, cn nng dn mt t th tr nn ngho kh. - Trong khi , ch PK tip tc km hm giai cp t sn v qu tc mi, ngn cn h pht trin theo con ng t bn. V vy, giai cp t sn v qu tc mi lin minh li vi nhau nhm lt ch PK chuyn ch, xc lp quan h sn xut TBCN. + Din bin: (chia lm hai giai on) - Giai on 1 (1642 - 1648) * Nm 1640, vua Sc-l I triu tp Quc hi Anh (gm phn ln l qu tc mi) nhm t ra thu mi, thc hin chnh sch cai tr c on ca mnh. Quc hi c s ng h ca nhn dn phn i kch lit, Sc-l I lin chun b lc lng chng li Quc hi. * Nm 1642, ni chin bng n, bc u thng li nghing v pha nh vua. Nhng t khi -li-v Crm-oen ln lm ch huy qun i Quc hi, xy dng qun i c k lut lin tip nh bi qun i ca nh vua. Sc-l I b bt. - Giai on 2 (1649 - 1688) * Ngy 30 - 1 - 1649, Crm-oen a vua Sc-l I ra x t. Nc Anh chuyn sang nn cng ha v cch mng t ti nh cao. * Tuy nhin, ch c giai cp t sn v qu tc mi c hng quyn li, cn nhn dn khng c g. V vy h tip tc u tranh. * i ph vi cuc u tranh ca nhn dn, qu tc mi v t sn li tha hip vi phong kin, a Vin-hem -ran-gi (Quc trng H Lan v l con r ca vua Gim II) ln ngi, thit lp ch qun ch lp hin. Cch mng t sn Anh kt thc, y l cuc cch mng khng trit . + ngha lch s ca cuc cch mng: - Cuc cch mng t sn Anh do tng lp qu tc mi lin minh vi giai cp t sn lnh o, c ng o qun chng nhn dn ng h ginh c thng li, a nc Anh pht trin theo con ng TBCN.
- Tuy nhin, y l cuc cch mng khng trit v vn cn ngi vua. Mt khc, cch mng ch p ng c quyn li cho giai cp t sn v qu tc mi, cn nhn dn khng c hng cht quyn li g. 4. Chin tranh ginh c lp ca cc thuc a Anh Bc M. + Tnh hnh cc thuc a. Nguyn nhn ca chin tranh. - Sau khi C-lm-b tm ra chu M, ngi Anh n Bc M ngy cng nhiu. n th k XVIII, h thit lp c 13 thuc a v tin hnh chnh sch cai tr, bc lt nhn dn y. - Gia th k XVIII, nn kinh t TBCN 13 thuc a pht trin mnh, nhng thc dn Anh tm mi cch ngn cn, km hm nh tng thu, c quyn bun bn trong v ngoi nc... V vy, mu thun gia ton th nhn dn Bc M v giai cp t sn, ch n vi thc dn Anh tr nn gay gt. - Di s lnh o ca giai cp t sn, ch n, nhn dn Bc M ng ln u tranh lt ch thng tr ca thc dn Anh, ng thi m ng cho CNTB pht trin. + Din bin ca chin tranh. - Thng 12 - 1773, nhn dn cng B-xtn tn cng ba tu ch ch ca Anh phn i ch thu thu. p li, thc dn Anh ra lnh ng ca cng. - Nm 1774, i biu cc thuc a hp Hi ngh lc a Phi-la-en-phi-a, yu cu vua Anh phi xa b cc lut cm v l, nhng khng t kt qu. - Thng 4 - 1775, cuc chin tranh bng n. Nh c s lnh o ti gii ca Gioc-gi Oa-sinhtn, qun thuc a ginh c nhiu thng li quan trng. - Ngy 4 -7 - 1776, bn Tuyn ngn c lp c cng b, xc nh quyn ca con ngi v quyn c lp ca 13 thuc a. Nhng thc dn Anh khng chp nhn v cuc chin tranh vn tip din. - Thng 10 - 1777, qun 13 thuc a li ginh thng li ln Xa-ra-t-ga, lm qun Anh suy yu. Nm 1783, thc dn Anh phi k Hip c Vc-xai, cng nhn nn c lp ca cc thuc a. Cuc chin tranh kt thc. + Kt qu, ngha: - Cuc chin tranh kt thc, Anh phi tha nhn nn c lp ca 13 thuc a v Hp chng quc M c ra i. Nm 1787, M ban hnh Hin php, quy nh M l nc cng ha lin bang, ng u l Tng thng. - Cuc Chin tranh ginh c lp ca 13 thuc a Anh Bc M v thc cht l cuc cch mng t sn, n thc hin c hai nhim v cng mt lc l lt ch thng tr ca thc dn v m ng cho CNTB pht trin. - Tuy nhin, cng nh Cch mng t sn Anh, cuc cch mng ny khng trit v ch c giai cp t sn, ch n c hng quyn li, cn nhn dn lao ng ni chung khng c hng cht quyn li g. II. Cch mng t sn Php cui th k XVIII. 1. Tnh hnh kinh t x hi Php trc cch mng. + Tnh hnh kinh t: - Gia th k XVIII, nn nng nghip Php vn lc hu, cng c canh tc rt th s (ch yu dng cy, cuc) nn nng sut thp. Nn mt ma, i km thng xuyn xy ra, i sng nhn dn rt kh cc. - Trong lnh vc cng thng nghip, kinh t TBCN pht trin nhng li b ch PK cn tr, km hm. Nc Php by gi li cha c s thng nht v n v o lng v tin t. + Tnh hnh chnh tr, x hi; - Trc CM, Php vn l nc qun ch chuyn ch do vua Lu-i XVI ng u. X hi tn ti ba ng cp l Tng l, Qu tc v ng cp th ba. - ng cp Tng l, Qu tc c trong tay mi quyn li, khng phi ng thu. Trong khi ng cp th ba (gm t sn, nng dn v dn ngho thnh th) khng c quyn li g, phi ng nhiu th thu. Nng dn chim 90% dn s, l giai cp ngho kh nht. - Mu thun gia ng cp th ba vi cc ng cp Tng l, Qu tc ngy cng gay gt. Nn di s lnh o ca giai cp t sn, nng dn Php hng hi tham gia cch mng lt ch phong kin. + Cuc u tranh trn mt trn t tng: - Thi k ny, i din cho tro lu trit hc nh sng Php l Mng-te-xki-, Vn-te, Ging Gic Rt-x ng h nhng t tng tin b ca giai cp t sn, kch lit t co v ln n ch qun ch chuyn ch ca Lu-i XVI. - Cuc u tranh trn mt trn t tng thc y cch mng sm bng n.
2. Trnh by nguyn nhn trc tip bng n v s pht trin ca cch mng Php? + Nguyn nhn trc tip dn ti s bng n cuc cch mng: - Do n chi xa x, vua Lu-i XVI phi vay ca t sn 5 t livr. S tin n ny vua khng c kh nng tr nn lin tip tng thu. Mu thun gia nng dn vi ch phong kin v th cng tr nn su sc. - Ngy 5 - 5 - 1789, Lu-i XVI triu tp Hi ngh ba ng cp tng thu. Nhng i din ca ng cp th ba kch lit phn i v t thnh lp Hi ng dn tc, tuyn b Quc hi lp hin, t son tho Hin php, thng qua o lut mi v ti chnh. Ngay lp tc, nh vua v qu tc dng qun i uy hip. + S pht trin ca Cch mng t sn Php din ra qua ba giai on chnh: - Giai on phi Lp hin thit lp ch qun ch lp hin (t ngy 14 - 7 - 1789 n ngy 10 - 8 - 1792): * Ngy 14 - 7 - 1789, di s lnh o ca phi Lp hin, qun chng nhn dn ko n tn cng v chim pho i - nh ngc Ba-xti. H t cc vn t, kh c ca phong kin v lm ch cc c quan quan trng ca thnh ph. * Sau khi ginh thng li, phi Lp hin ln nm quyn v h lm c hai vic quan trng i vi cch mng: Thng qua Tuyn ngn Nhn quyn v Dn quyn, nu cao khu hiu T do - bnh ng - Bc i (thng 8 - 1789). Ban hnh Hin php (thng 9 - 1791), xc lp ch qun ch lp hin. Theo , vua khng nm thc quyn m l Quc hi. V vy, Lu-i XVI lin kt vi lc lng phn cch mng trong nc v cu cu cc th lc bn ngoi ginh li chnh quyn. * Thng 4 - 1792, Lin minh hai nc o - Ph cng bn phn ng Php tin cng cch mng. Phi Lp hin khng kin quyt chng li, tnh hnh t nc tr nn lm nguy. * Trc tnh hnh , ngy 10 - 8- 1792, phi Gi-rng-anh ng ln lnh o nhn dn tip tc lm cch mng, lt phi Lp hin v xa b ch PK. - Giai on phi Gi-rng-anh tip tc lm cch mng, lt phi Lp hin v thit lp nn cng ha (t ngy 21 - 9 - 1792 n ngy 2 - 6 - 1793). * Sau khi lt phi Lp hin v xa b ch PK, phi Gi-rng-anh bu ra Quc hi mi, thit lp nn cng ha. Ngy 21 - 1 - 1793, vua Lu-i XVI b x t v ti phn quc. * Ma xun nm 1793, qun Anh cng qun i cc nc PK chu u tn cng nc Php. Bn phn ng trong nc mi ni cng ni dy tn cng cch mng, lm cho tnh hnh nc Php gp nhiu kh khn. Trong khi , phi Gi-rng-anh khng lo chng ngoi xm, ni phn, ch lo cng c quyn lc. * Ngy 2 - 6 - 1793, di s lnh o ca phi Gia-c-banh, ng u l R-be-spie, qun chng nhn dn lt phi Gi-rng-anh. - Giai on phi Gia-c-banh lnh o nhn dn lt phi Gi-rng-anh v thit lp nn chuyn chnh dn ch Gia-c-banh. * Sau khi lt phi Gi-rng-anh, phi Gia-c-banh c s ng h ca nhn dn ln nm chnh quyn, thit lp nn chuyn chnh dn ch do R-be-spie ng u. Chnh quyn cch mng thi hnh nhiu bin php quan trng trng tr bn phn cch mng, gii quyt nhng yu cu ca nhn dn nh: xa b mi ngha v ca nng dn i vi PK, chia rung t cho nng dn, quy nh gi bn cc mt hng cho dn ngho,... * Phi Gia-c-banh cng ban hnh lnh tng ng vin, xy dng i qun cch mng hng mnh, nh nh bi bn ngoi xm v ni phn. * Do ni b chia r, nhn dn li khng ng h nh trc (do phi Gia-c-banh khng em li y quyn li cho h nh ha), nn phi t sn phn cch mng tin hnh o chnh, bt R-be-spie x t (28 - 7 - 1794). Cch mng kt thc vo cui th k XVIII. 3. Hy nh gi ngha lch s ca cuc Cch mng t sn Php cui th k XVIII? Cch mng t sn Php lt c ch PK, a giai cp t sn ln cm quyn, xa b nhiu tr ngi trn con ng pht trin ca CNTB. Qun chng nhn dn l lc lng ch yu a cch mng t ti nh cao ca nn chuyn chnh dn ch Gia-c-banh. Tuy Cch mng t sn Php cui th k XVIII c coi l cuc cch mng t sn trit nht, nhng n vn cha p ng c y quyn li cho nhn dn, vn khng hon ton xa b c ch PK, ch c giai cp t sn l c hng li. + ngha lch s ca cc cuc CMTS u tin: - Xc lp s thng li ca CNTB i vi ch phong kin:
l s thng li ca giai cp T sn, i din cho nn sn xut mi, phng thc sn xut TBCN ang ng v tr tin phong, tin b hn hn giai cp a ch, Phong kin, i din cho nn sn xut phong kin tr nn li thi lc hu (dn chng...). - To iu kin m ng cho nn sn xut mi TBCN pht trin (dn chng). - Th hin vai tr ca qun chng nhn dn ( l lc lng ng h tham gia v quyt nh thng li ca cch mng...dn chng ) + L nhng cuc cch mng khng trit , th hin CNTB c mt tin b nhng cng c nhng hn ch : - Cha p ng y quyn li ca qun chng nhn dn (dn chng). - Khng hon ton xo b ch bc lt phong kin, m ch thay th hnh thc bc lt ny bng hnh thc bc lt khc (dn chng). - Thm ch giai cp t sn mt s nc cn th hin s tho hip vi phong kin (dn chng). + Phn bit mt s khi nim: - Ch qun ch chuyn ch: Ch chnh tr ca mt nc, c triu nh phong kin do vua ng u v mi quyn lc tp trung trong tay nh vua. Ch qun ch lp hin: Ch chnh tr ca mt nc, trong quyn lc ca vua b hn ch bng mt Hin php do Quc hi t sn nh ra... Nh vua tuy ngi (tr v) nhng khng nm thc quyn cai tr. - ng cp: L nhng tng lp x hi c hnh thnh di ch PK, do lut php hoc tp tc quy nh v v tr x hi, quyn li v ngha v phc nhau. - Qu tc mi: Tng lp qu tc PK t sn ha, kinh doanh theo TBCN, xut hin chu u vo th k XVI, mnh nht Anh, l lc lng quan trng lnh o Cch mng t sn Anh th k XVII. - ng cp th ba: ng cp thp nht trong x hi PK Php trc nm 1789, gm cng nhn, dn ngho thnh th, t sn v nng dn. H khng c quyn g, b PK thng tr v phi ng mi th thu. - Phi Lp hin, phi Gi-rng-anh, phi Gia-c-banh: Phi Lp hin gm tng lp i t sn phn bit vi phi Gi-rng-anh gm tng lp t sn cng thng v phi Gia-c-banh gm nhng ngi dn ch cch mng c qun chng ng h. - Khi nim cch mng t sn: Cuc cch mng do giai cp t sn lnh o ( Anh l qu tc mi) nhm nh ch phong kin li thi, m ng cho ch ngha t bn pht trin, xc lp s thng tr ca giai cp t sn. III. S xc lp ca CNTB trn phm vi th gii. 1. Cch mng cng nghip l g? N c tin hnh ra sao? H qu kinh t, x hi ca cch mng cng nghip? a. Khi nim cch mng cng nghip: Bc pht trin ca nn sn xut TBCN, din ra u tin Anh ri lan ra cc nc khc. N thc y vic pht minh ra my mc, y mnh sn xut v hnh thnh hai giai cp t sn v v sn. b. Cch mng cng nghip din ra nh th no? + Cch mng cng nghip nc Anh: - T nhng nm 60 ca th k XVIII, Anh l nc u tin trn th gii tin hnh cch mng cng nghip vi vic pht minh ra my mc trong ngnh dt: * Nm 1764, Gim-ha-gri-v sng ch ra my ko si Gien-ni, nng cao nng sut gp 8 ln. Nm 1769, c-crai-t pht minh ra my ko si chy bng sc nc. * Nm 1783, c-crai-t ch to thnh cng my dt chy bng sc nc, nng nng sut lao ng ln gp 40 ln so vi dt vi bng tay, nhng c hn ch l phi xy dng nh my gn nhng khc sng chy xit, v ma ng, nc ng bng nn khng hot ng c. - c bit, t nm 1784, Gim Ot pht minh ra my hi nc, khc phc c tt c nhng nhc im ca cc my mc trc y, thc y nhiu ngnh kinh t khc ra i v pht trin nh ngnh dt, luyn kim, khai thc m, tiu biu l ngnh giao thng vn ti c tu thy, tu ha s dng u my chy bng hi nc. - Nh cch mng cng nghip, Anh sm din ra qu trnh chuyn bin t sn xut nh, th cng sang sn xut ln bng my mc, l nc u tin tin hnh cng nghip ha. T mt nc nng nghip, Anh tr thnh nc cng nghip pht trin nht th gii, l cng xng ca th gii. + Cch mng cng nghip Php, c:
- Nm 1830, cch mng cng nghip Php mi bt u, nhng tc li din ra rt nhanh. n nm 1870, nc Php c 27.000 my hi nc, gip cng nghip Php vn ln ng hng th hai th gii (sau Anh). - c, t nhng nm 40 ca th k XIX, d t nc cha c thng nht, nhng qu trnh cch mng cng nghip din ra. c tha hng nhng thnh tu ca cc nc i trc, n nhng nm 1850 - 1860, cc ngnh kinh t ca c u s dng my mc. Sau nm 1870, cng nghip ca c vn ln ng u chu u v ng th hai th gii (sau M). c. H qu ca cch mng cng nghip: + Cch mng cng nghip lm thay i b mt cc nc t bn, nh nng cao nng sut lao ng, hnh thnh cc trung tm kinh t, cc thnh ph ln,... + V x hi, hnh thnh hai giai cp c bn ca ch TBCN l t sn v v sn mu thun vi nhau, dn n cc cuc u tranh giai cp trong x hi t bn. 2. Ti sao c th ni: n cui th k XIX - u th k XX, ch ngha t bn xc lp v thng li trn phm vi ton th gii? + Nhng cuc CMTS tip tc n ra khu vc M La-tinh v chu u trong t k XIX: - Do s pht trin mnh m ca kinh t TBCN, cng vi nhng tc ng t cuc Chin tranh ginh c lp ca cc thuc a Anh Bc M, Cch mng t sn Php cui th k XVIII, nhn dn cc nc thuc a khu vc M La-tinh ni dy u tranh lt ch thng tr ca thc dn Ty Ban Nha v B o Nha, ginh chnh quyn v tay mnh, thnh lp hng lot quc gia t sn nh C-lm-bi-a, c-hen-ti-na, Chi-l, V-n-xu-l-a,... - chu u, thng 7 - 1830, phong tro cch mng t sn li tip tc n ra Php, sau nhanh chng lan ra cc nc B, c, I-ta-li-a, Ba Lan,... lm rung chuyn ch PK chu u v quc o - Hung. - I-ta-li-a, t nm 1859 n nm 1870, di s lnh o ca qu tc t sn ha, i din l Ca-vua, sau l ngi anh hng dn tc Ga-ri-ban-i, cc vng quc I-ta-li-a thot khi s thng tr ca quc o v thng nht vng quc I-ta-li-a, m ng cho CNTB pht trin. - c, t nm 1864 n nm 1871, giai cp t sn v qu tc qun phit Ph - i din l Bi-xmc lnh o nhn dn tin hnh cng cuc thng nht, a nc c pht trin theo con ng TBCN. - Nga, nm 1861, Nga hong A-lch-xan-r II ban b Sc lnh gii phng nng n, nh to thm ngun nhn cng cho nn sn xut t bn, gip Nga sm chuyn sang CNTB. + S bnh trng ca cc nc TB cc nc . Phi: - T khi tin hnh cch mng cng nghip, nhu cu v nguyn liu, th trng ca cc nc t bn (nht l Anh v Php) tr nn cp thit, khin chnh ph t sn cc nc ny y mnh vic xm lc i vi phng ng, c bit l n , Trung Quc v khu vc ng Nam . - Ti chu Phi, cc nc Anh, Php, c, I-ta-li-a, B,... cng ro rit y mnh xu x, bin ton b chu lc ny thnh thuc a ca mnh. - Kt qu, cui th k XIX - u th k XX, hu ht cc nc chu , chu Phi u tr thnh thuc a hoc ph thuc ca ch ngha thc dn phng Ty. + Kt lun: Nh vy l, trong th k XIX, khu vc M La-tinh v chu u tip tc n ra cc cuc cch mng t sn, khin hu ht cc nc ny u ginh c c lp v pht trin i ln theo con ng TBCN. Cng , trong giai on cui th k XIX - u th k XX din ra qu trnh bnh trng xm lc gii quyt vn nguyn liu, th trng ca cc nc t bn i vi cc nc , Phi. T hai ni dung trn, ta c th kt lun: n cui th k XIX - u th k XX, ch ngha t bn xc lp v thng li trn phm vi ton th gii. IV. Phong tro cng nhn v s ra i ca ch ngha Mc. 1. Trnh by nhng nt chnh v cc hnh thc u tranh v nhng phong tro tiu biu ca giai cp cng nhn na u th k XIX? + Nhng hnh thc u tranh trong bui u: - S ra i ca giai cp cng nhn gn lin vi s pht trin ca CNTB. Ngay t bui u, h b giai cp t sn bc lt nng n, thng phi lm vic t 14 n 16 gi mi ngy trong iu kin thiu an ton, ng lng li r mt. C ph n v tr em cng b bc lt. V vy, cng nhn ni dy u tranh.
- Hnh thc u tranh u tin ca cng nhn l p ph my mc v t cng xng (do nhn thc sai lm, cho rng my mc l nguyn nhn gy ra s cc kh cho h). Cuc u tranh n ra Anh, sau l Php, c, B,... - n u th k XIX, cng nhn chuyn sang u tranh vi hnh thc bi cng, i tng lng v gim gi lm, thnh lp cc t chc cng on bo v mnh. + Phong tro cng nhn trong nhng nm 1830 - 1840: - Trong nhng nm 1830 - 1840, phong tro cng nhn cc nc Php, c, Anh pht trin mnh. Nm 1831, cng nhn dt thnh ph Li-ng (Php) khi ngha i tng lng, gim gi lm. H nu cao khu hiu Sng trong lao ng, cht trong chin u. Cuc khi ngha cui cng b gii ch n p. - Nm 1844, cng nhn dt vng S--lin (c) khi ngha chng li s h khc ca gii ch. - T nm 1836 n nm 1847, Anh din ra Phong tro Hin chng c quy m, t chc v mang tnh cht chnh tr r rt. - Cc cuc u tranh nu trn tuy cui cng u b tht bi, nhng n nh du s trng thnh ca phong tro cng nhn quc t, to iu kin cho s ra i ca l lun cch mng sau ny. 2. Trnh by nhng hiu bit ca em v nhng hot ng, ng gp ca C. Mc v Ph. ng-ghen i vi phong tro cng nhn quc t? + C. Mc v Ph. ng-ghen: - C. Mc sinh nm 1818 trong mt gia nh tr thc gc Do Thi Ti-ri- (c). T nh, Mc ni ting l ngi thng minh, rt qu trng ngi lao ng. Sau khi Tin s Trit hc, Mc va nghin cu khoa hc, va c nhiu ng gp cho phong tro cch mng c v chu u. - Ph. ng-ghen sinh nm 1820 trong mt gia nh ch xng giu c Bc-men (c). Khi ln ln, ng-ghen hiu r nhng th on bc lt ca giai cp t sn i vi ngi lao ng. V vy, nm 1842, ng sang Anh tm hiu v i sng ca ngi cng nhn v vit cun Tnh cnh giai cp cng nhn Anh. - Nm 1844, Mc v ng-ghen gp nhau Php. Hai ngi c cng ch hng nn kt bn vi nhau, cng hot ng cch mng. + S ra i ca ng minh nhng ngi cng sn v Tuyn ngn ca ng Cng sn: - Khi hot ng Anh, Mc v ng-ghen tham gia t chc b mt ca cng nhn Ty u ng minh ca nhng ngi chnh ngha, sau hai ng ci t thnh ng minh ca nhng ngi cng sn. y l chnh ng c lp u tin ca giai cp v sn quc t. - Thng 12 - 1848, Mc v ng-ghen cng b cng lnh Tuyn ngn ca ng Cng sn. y l vn kin quan trng, l nhng lun im c bn v s pht trin ca x hi v cch mng XHCN. + Phong tro cng nhn t nm 1848 n nm 1870 - Quc t th nht: - Sau khi Tuyn ngn ca ng Cng sn ra i, phong tro u tranh ca cng nhn chu u tip tc din ra quyt lit: Php, ngy 23 - 6 - 1848, cng nhn v nhn dn lao ng Pa-ri li khi ngha v trang ko di trong bn ngy. c, cng nhn v th th cng ni dy u tranh lm gii ch khip s. - Ngy 28 - 9 - 1864, cng nhn Anh v i biu cng nhn nhiu nc chu u tham gia mt tinh c t chc, sau thnh lp Hi Lin hip lao ng quc t, ly tn l Quc t th nht. Mc l i biu ca cng nhn c v tr thnh linh hn ca Quc t th nht. - T khi thnh lp n nm 1870, Quc t th nht thc hin vic truyn b ch ngha Mc, qua thc y phong tro cng nhn quc t pht trin tch cc, t gic. Ch 2. CC NC U - M CUI TH K XIX - U TH K XX I. Cng x Pa-ri. 1. Hon cnh ra i; din bin cuc khi ngha 18 - 3 - 1871 v s thnh lp Cng x Pa-ri? + Hon cnh ra i ca Cng x Pa-ri: - gim bt mu thun trong nc v ngn cn s pht trin ca nc c thng nht, Php tuyn chin vi Ph, song chin tranh gy cho Php nhiu kh khn. - Ngy 2 - 9 - 1870, Hong Na-p-l-ng III cng ton b 10 vn qun ch lc Php b qun Ph bt lm t binh. Nhn c hi ny, ngy 4 - 7 - 1870, nhn dn Pa-ri (phn ln l cng nhn v tiu t sn) ng ln khi ngha.
- Chnh quyn ca Na-p-l-ng II b lt , nhng giai cp t sn cp mt thnh qu cch mng ca qun chng nhn dn, thnh lp Chnh ph lm thi t sn, mang tn Chnh ph v quc. - Khi qun Ph ko vo nc Php v bao vy Pa-ri, Chnh ph t sn hn nht, vi vng xin nh chin. Trc tnh hnh , qun chng nhn dn mt ln na ng ln quyt chin u bo v T quc. + Cuc khi ngha ngy 18 - 3 - 1871. S thnh lp Cng x Pa-ri: - Khi mu thun gia Chnh ph t sn ( Vc-xai) vi nhn dn ngy cng gay gt, Chi-e tin hnh m mu bt ht cc y vin ca y ban Trung ng (i din cho nhn dn). - Ngy 18 - 3 - 1871, Chi-e cho qun nh p i Mng-mc (Bc Pa-ri) - l ni tp trung i bc ca Quc dn qun, nhng cui cng chng tht bi. m mu chim i Mng-mc khng thnh, Chi-e phi cho qun chy v Vc-xai. Nhn dn nhanh chng lm ch Pa-ri v m nhim vai tr Chnh ph lm thi. - Ngy 26 - 3 - 1871, nhn dn Pa-ri tin hnh bu c Hi ng Cng x theo nguyn tc ph thng u phiu. Nhng ngi trng c phn ng l cng nhn v tr thc - i din cho nhn dn lao ng Pari. + T chc b my v chnh sch ca Cng x Pa-ri: - T chc b my: (Theo s )
y ban i ngoi y ban An ninh x hi
y ban T php
y ban Qun s
y ban Lng thc
HI NG CNG X
y ban Cng tc x hi
y ban Gio dc
y ban Thng nghip
y ban Ti chnh
* C quan cao nht ca Nh nc l Hi ng Cng x. * Hi ng Cng x c nhim v ban b php lut v lp ra cc y ban thi hnh php lut - Chnh sch ca Cng x: * Cng x ra Sc lnh gii tn qun i v b my cnh st ca t sn, thnh lp lc lng v trang ca nhn dn. * Cng x ban hnh cc Sc lnh mi: tch Nh th ra khi hot ng ca Nh nc, quy nh tin lng ti thiu, thc hin gio dc bt buc khng ng hc ph, quy nh gi bn bnh m,... Tt c nhng chnh sch trn ca Cng x u phc v quyn li cho nhn dn lao ng. Vi tnh cht dn ch ca n - do dn bu, chu trch nhim trc dn, v quyn li ca nhn dn... Cng x Pa-ri thc s l mt Nh nc kiu mi, khng nh nh nc t sn ch phc v quyn li ca giai cp t sn... 2. Ni chin Php, ngha lch s ca Cng x Pa-ri. + Cuc chin u ca cc chin s Cng x: - Chnh v Cng x Pa-ri l Nh nc kiu mi phc v li ch ca nhn dn cho nn giai cp t sn in cung chng li Cng x v cc chin s Cng x anh dng u tranh bo v chnh quyn ca mnh. - Tht bi trong m mu nh chim i Mng-mc, Chi-e ro rit chun b lc lng v nh chim cc pho i pha Ty v pha Nam Pa-ri. - T ngy 20 n ngy 28 - 5 - 1871, Chi-e cho qun tn cng thnh ph Pa-ri. Cuc chin u gia hai bn din ra c lit trong sut mt tun l, tr thnh Tun l m mu.
- Tham gia chin u chng qun ca chnh ph Vc-xai c c ngi gi, ph n v tr em. Cc chin s Cng x chin u v hi sinh n ngi cui cng ti ngha a Cha La-se-d. + ngha, bi hc lch s ca Cng x Pa-ri: - Tuy ch tn ti 72 ngy (t ngy 18 - 3 n ngy 28 - 5 -1871), nhng Cng x Pa-ri c ngha lch s to ln. Cng x l hnh nh thu nh ca mt ch x hi mi, em li nim tin v m c v mt tng lai tt p cho nhn dn lao ng. - Cng x li bi hc kinh nghim qu bu: mun cch mng v sn thng li th phi c ng cch mng chn chnh lnh o; phi thc hin lin minh cng nng v phi kin quyt trn p k th ca cch mng ngay t u. II. Trnh by nhng chuyn bin ln v nhng c im ni bt ca cc nc Anh, Php, c, M trong giai on cui th k XIX - u th k XX? 1. Anh: + V kinh t: Trc nm 1870, Anh ng u th gii v sn xut cng nghip, nhng t sau 1870, Anh mt dn v tr ny v tt xung hng th ba th gii (sau M v c). Tuy mt vai tr b ch th gii v cng nghip, nhng Anh vn ng u v xut khu t bn, thng mi v thuc a. Nhiu cng ti c quyn v cng nghip v ti chnh ra i, chi phi ton b nn kinh t. + V chnh tr: Anh l nc qun ch lp hin, hai ng Bo th v T do thay nhau cm quyn, bo v quyn li cho giai cp t sn. + V i ngoi: Anh u tin v y mnh chnh sch xm lc thuc a. n nm 1914, thuc a Anh tri rng khp th gii vi 33 triu km2 v 400 triu dn, gp 50 ln din tch v dn s nc Anh by gi, gp 12 ln thuc a ca c. Chnh v vy, L-nin gi ch ngha quc Anh l: ch ngha quc thc dn. 2. Php: + V kinh t: Trc nm 1870, cng nghip Php ng hng th hai th gii (sau Anh), nhng t nm 1870 tr i, Php phi nhng v tr ny cho c v tt xung hng th t th gii. Tuy nhin, t bn Php vn pht trin mnh, nht l cc ngnh khai m, ng st, luyn kim, ch to t,... Nhiu cng ti c quyn ra i chi phi nn kinh t Php, c bit trong lnh vc ngn hng. Php cho cc nc t bn chm tin vay vi li xut rt cao, nn L-nin gi ch ngha quc Php l: ch ngha quc cho vay li. + V chnh tr, i ngoi: Sau nm 1870, nn cng ha th ba c thnh lp, thi hnh chnh sch n p nhn dn, tch cc xm lc thuc a. V vy, Php l quc c thuc a ln th hai th gii (sau Anh), vi 11 triu km2. 3. c: + V kinh t: Trc nm 1870, cng nghip c ng hng th ba th gii (sau Anh, Php), nhng t khi hon thnh thng nht (1871), cng nghip c pht trin rt nhanh, vt qua Anh v Php, vn ln th hai th gii (sau M). S pht trin mnh ca cng nghip c dn n vic tp trung t bn cao . Nhiu cng ti c quyn ra i, nht l v luyn kim, than , st thp,... chi phi nn kinh t c. + V chnh tr, i ngoi: c l nc qun ch lp hin, theo th ch lin bang, thi hnh chnh sch i ni v i ngoi ht sc phn ng, nh: cao chng tc c, n p phong tro cng nhn, truyn b bo lc v chy ua v trang. c l quc tr, khi cng nghip pht trin mnh i hi cn c nhiu vn, nguyn liu v th trng. Nhng th ny cc nc chu , chu Phi rt nhiu nhng b cc quc gi (Anh, Php) chim ht. V vy, c hung hn i dng v lc chia li th trng th gii. c im ca quc c l ch ngha quc qun phit hiu chin. 4. M: + V kinh t: Trc nm 1870, t bn M ng th t th gii (sau Anh, Php v c). T nm 1870 tr i, cng nghip M pht trin mnh, vn ln v tr s 1 th gii. Sn phm cng nghip M lun gp i Anh v gp 1/2 cc nc Ty u gp li.
43
quochungyb1@gmail.com (01689.10.1963)
Cng nghip pht trin mnh dn n s tp trung t bn cao . Nhiu cng ti c quyn M ra i nh vua du m Rc-phe-l, vua thp Moc-gan, vua t Pho,... chi phi ton b nn kinh t M. M l ch ngha quc vi nhng cng ti c quyn. Nng nghip, nh iu kin t nhin thun li, li p dng phng thc canh tc hin i, M va p ng y nhu cu lng thc trong nc, va xut khu cho th trng chu u. + V chnh tr, i ngoi: M theo ch cng ha, ng u l Tng thng. Hai ng Dn ch v Cng ha thay nhau cm quyn, thi hnh chnh sch i ni v i ngoi phc v cho giai cp t sn. Cng nh c, M l quc tr, khi cng nghip pht trin mnh th nhu cu v vn, nguyn liu v th trng tr nn cp thit. p ng cho nhu cu pht trin kinh t t bn, M tng cng bnh trng khu vc Thi Bnh Dng, gy chin tranh vi Ty Ban Nha tranh ginh thuc a, dng v lc v ng la can thip vo khu vc M La-tinh. * Chuyn bin quan trng nht ca cc nc quc cui th k XIX - u th k XX l g? + Chuyn bin ln nht v r rt nht cc nc quc cui th k XIX - u th k XX l s hnh thnh cc t chc c quyn, chi phi ton b i sng x hi. M c vua du m, vua thp; c c cc ng ch c quyn v luyn kim, than ; Php l cc cng ti c quyn trong lnh vc ngn hng,... + Chuyn bin quan trng th hai l tng cng xm lc thuc a, chun b chin tranh i chia li th trng th gii. Bt k quc gi nh Anh, Php hay quc tr nh c, M u th hin r iu ny. S chnh lch v din tch thuc a gia cc nc quc khin h tch cc chun b chin tranh i chia li th gii. III. Phong tro cng nhn quc t cui th k XIX - u th k XX. 1. Phong tro cng nhn quc t cui th k XIX. Quc t th hai. a. Phong tro cng nhn quc t cui th k XIX. + Trong khong 30 nm cui th k XIX, ch ngha t bn chuyn sang giai on quc ch ngha, mu thun gia t sn v v sn ngy cng gay gt, phong tro u tranh ca giai cp cng nhn cc nc din ra lin tc, nht l Anh, Php v M. + M, ngy 1 - 5 - 1886, gn 40 vn cng nhn Si-ca-g xung ng biu tnh i ngy lm vic 8 gi c gii ch chp thun cho 5 vn ngi. V sau, ngy 1 - 5 hng nm tr thnh ngy Quc t Lao ng. + Phong tro u tranh ca giai cp cng nhn th gii dn ti s ra i ca nhiu t chc chnh tr c lp ca giai cp cng nhn mi nc nh ng X hi dn ch c, ng Cng nhn Php,... b. Quc t th hai (1899 - 1914). + Ngy 14 - 7 - 1889, nhn k nim 100 nm ngy nhn dn Php ph ngc Ba-xti, gn 400 i biu ca cng nhn ca 22 nc hp Pa-ri tuyn b thnh lp Quc t th hai. + i hi thng qua nhng quyt nh quan trng: s cn thit phi thnh lp mt chnh ng ca giai cp cng nhn mi nc; u tranh ginh chnh quyn; i ngy lm 8 gi v ly ngy 1 - 5 hng nm l ngy Quc t Lao ng. + Quc t th hai hot ng tri qua hai thi k (t nm 1889 n nm 1895 v t nm 1895 n nm 1914), c nhiu ng gp cho phong tro cng nhn th gii, lm chm li qu trnh chin tranh quc ca cc nc,... ng-ghen c coi l linh hn ca Quc t th hai. + Khi chin tranh th gii th nht bng n (1914), Quc t th hai b phn ha, tr ng cng nhn x hi dn ch Nga vn tip tc hot ng tch cc, gn vi lnh t L-nin. 2. Phong tro cng nhn Nga v cuc Cch mng 1905 - 1907. a. Trnh by nhng hiu bit ca em v L-nin v s ra i ca ng Bn-s-vch? + L-nin sinh ngy 22 - 4 - 1870 trong mt gia nh nh gio tin b. T nh, L-nin sm c tinh thn cch mng chng li ch chuyn ch Nga hong. Nm 1893, L-nin tr thnh ngi lnh o ca nhm cng nhn mc-xt P-tc-bua, ri b bt v b t y. + Nm 1903, L-nin thnh lp ng Cng nhn x hi dn ch Nga, thng qua cng lnh cch mng lt chnh quyn t sn, xy dng x hi ch ngha. * Nhng im chng t ng Cng nhn x hi dn ch Nga do L-nin sng lp l ng kiu mi: + Thng 7/1903: i hi i biu ln th Hai ca ng Cng nhn x hi dn ch Nga thng qua cng lnh khng nh nhim v:
- Lm Cch mng XHCN, nh chnh quyn t sn, thnh lp chnh quyn v sn; trc mt l nh Nga hong. - Sau hnh thnh hai phi: phi Men-s-vch (theo ng li bo th, xt li, c hi ch ngha...); phi Bn-s-vch (theo ng li tch cc, x hi ch ngha). + l mt ng V sn kiu mi bi v: - Trit u tranh v quyn li ca giai cp cng nhn, th hin tnh giai cp v u tranh trit . - Chng ch ngha c hi, tun theo nguyn l ch ngha Mc (nh ch t sn, thc hin chuyn chnh v sn, xy dng ch XHCN). - Da vo qun chng nhn dn lao ng, lnh o nhn dn u tranh cch mng. b. Trnh by din bin chnh v ngha ca cuc cch mng 1905 - 1907 Nga? + Nguyn nhn bng n cch mng: - u th k XX, nc Nga lm vo tnh trng khng hong, i sng nhn dn ni chung, nht l cng nhn rt cc kh, h phi lao ng t 12 n 14 gi/ ngy nhng tin lng khng sng. - T nm 1905 n nm 1907, Nga hong y nhn dn Nga vo cuc chin tranh vi Nht Bn tranh ginh thuc a, b tht bi nng n, cng lm cho nhn dn chn ght ch . Nhiu cuc bi cng n ra vi nhng khu hiu o ch chuyn ch, o chin tranh, Ngy lm 8 gi,... + Din bin: - Trong cc phong tro chng Nga hong, ln nht l cuc Cch mng 1905 - 1907 vi s tham gia ca ng o cng nhn, nng dn v binh lnh. - M u l ngy 9 - 1 - 1905, 14 vn cng nhn P-tc-bua v gia nh tay khng v kh ko n trc Cung in Ma ng a bn yu sch n Nga hong. Nga hong ra lnh cho qun i n sng vo on ngi lm hn 1000 ngi cht v b thng, tr thnh Ngy Ch nht m mu. Lp tc, cng nhn ni dy cm v kh khi ngha. - Tip , thng 5 - 1905, nng dn nhiu vng ni dy ph dinh c ca a ch phong kin, ly ca ngi giu chia cho ngi ngho. - Thng 6 - 1905, binh lnh trn chin hm P-tem-kin cng khi ngha. - nh cao l cuc khi ngha v trang Mt-xc-va (12 - 1905) ca cc chin s cch mng ko di gn hai tun l, khin chnh ph Nga hong lo s. - Sau cuc khi ngha v trang Mt-xc-va, phong tro cch mng vn tip tc din ra nhiu ni, n nm 1907 mi tm dng. + Kt qu, ngha: - Cch mng 1905 - 1907 tuy tht bi nhng n gp phn lm lung lay n tn gc r chnh ph Nga hong v bn t sn. - L bc chun b cn thit cho cuc cch mng XHCN s din ra 10 nm sau . ng thi, Cch mng Nga 1905 - 1907 c v mnh m phong tro gii phng dn tc cc nc thuc a v ph thuc trn th gii. III. S pht trin ca k thut, khoa hc, vn hc v ngh thut th k XVIII - XIX. 1. Nhng thnh tu v k thut: + Cuc CM cng nghip bt u Anh, sau l Php, c, M,... to nn mt cuc cch mng trong sn xut, chuyn t lao ng th cng sang lao ng bng my mc, a nn kinh t cc nc pht trin nhanh chng. + Vic pht minh ra my hi nc pht trin ngnh giao thng vn ti ng thy v ng st ra i. Nm 1807, k s ngi M l Phn-tn ng c tu thy chy bng ng c hi nc u tin c th vt c i dng. + Nm 1814, th my ngi Anh l Xti-phen-xn ch to thnh cng xe la chy trn ng st ch c nhiu hnh khch v hng ha trn cc toa, t tc 6 km/ gi, m u cho s ra i ca ngnh ng st. + My in tn c pht minh M, tiu biu l Moc-x (M) th k XIX. + Trong nng nghip, nhng tin b v k thut v phng php canh tc cng gp phn nng cao nng sut lao ng. + Trong lnh vc qun s, nhiu nc sn xut ra nhiu loi v kh hin i nh i bc, sng trng bn nhanh, ng li, kh cu,... phc v cho chin tranh.
2. Nhng tin b v khoa hc t nhin v khoa hc x hi: + Khoa hc t nhin: - u th k XVIII, Niu-tn (ngi Anh) tm ra thuyt vn vt hp dn. - Gia th k XVIII, L-m-n-xp (ngi Nga) tm ra nh lut bo ton vt cht v nng lng, cng nhiu pht minh ln v Vt l, Ha hc. - Nm 1837, Puc-kin-gi (ngi Sc) khm ph ra b mt v s pht trin ca thc vt v i sng ca cc m ng vt. ng tr thnh ngi u tin chng minh rng i sng ca m sinh vt l s pht trin ca t bo v s phn bo. - Nm 1859, c-uyn (ngi Anh) nu ln thuyt tin ha v di truyn, p tan quan nim v ngun gc thn thnh ca sinh vt... + Khoa hc x hi: - V trit hc, xut hin ch ngha duy vt v php bin chng ca Phoi--bch v H-ghen (ngi c). - V kinh t hc, A-am Xmt v Ri-cc- (ngi Anh) xy dng hc thuyt chnh tr - kinh t hc t sn. - V t tng, xut hin ch ngha x hi khng tng, gn lin vi tn tui ca Xanh Xi-mng, Phu-ri- v -oen. - c bit l s ra i ca hc thuyt ch ngha x hi khoa hc (nm 1848) do Mc v ng-ghen sng lp, c coi l cuc cch mng trong lch s t tng loi ngi. 3. S pht trin ca vn hc v ngh thut: Vn hc v ngh thut th k XVIII - XIX c nhng ng gp cho cuc u tranh chng ch phong kin v gii phng nhn dn b p bc: - Php, c cc nh Trit hc nh sng nh Mng-te-xki-, Vn-te, Rt-x, kch lit ln n ch phong kin li thi, ng h cuc u tranh ca nhn dn. - Anh, nh th Bai-rn dng vn hc tro phng lm v kh ph phn nhng bt trong cng x hi. - Trong vn hc hin thc ph phn c Ban-dc (Php), ch-ken (Anh), G-gn v Lp Tn-xti (Nga),... vit nhiu tc phm, mt mt ln n ch bc lt, mt khc thng cm vi ngi dn lao ng b p bc, bt cng. - V m nhc, nhng nhc s thin ti nh M-da (ngi o), Bch v Bt-t-ven (ngi c), Spanh (ngi Ba Lan), Trai-cp-xki (ngi Nga),... cho ra i nhiu tc phm ni ting phn nh cuc sng cha chan tnh nhn i, ca ngi cuc sng t do... - V hi ha, xut hin nhiu danh ha gn b vi qun chng nhn dn, tiu biu l a-vt, -lacroa, Cuc-b (Php), Gi-a... vi nhiu bc tranh ph phn ch phong kin v Gio hi, ca ngi cuc u tranh cch mng ca qun chng nhn dn... Ch 3. CHU TH K XVIII - U TH K XX I. n th k XVIII - u th k XX. 1. S xm lc v chnh sch thng tr ca Anh: + Qu trnh thc dn Anh xm lc n : - n gia th k XIX, thc dn Anh hon thnh vic xm lc v p t ch thng tr i vi n . - n tr thnh thuc a quan trng nht ca thc dn Anh, phi cung cp ngy cng nhiu lng thc, nguyn liu cho chnh quc. + Chnh sch cai tr ca thc dn Anh i vi n : - V chnh tr, thc dn Anh trc tip cai tr n . - Thc hin nhiu chnh sch cng c ch thng tr ca mnh nh chia tr, khot su s cch bit v chng tc, tn gio v ng cp trong x hi. 2. Phong tro u tranh gii phng dn tc ca nhn dn n : a. Khi ngha Xi-pay. + Nguyn nhn; - Do chnh sch thng tr h khc ca thc dn Anh, nht l chnh sch chia tr, tm cch khi su s khc bit v chng tc, tn gio v ng cp trong x hi dn n mu thun su sc gia nhn dn n vi thc dn Anh.
- Duyn c trc tip ca cuc khi ngha: do binh lnh Xi-pay bt mn trc vic bn ch huy Anh bt giam nhng ngi lnh c t tng chng i. + Din biin: - Ngy 10 - 5 - 1857, hng vn lnh Xi-pay ni dy khi ngha v trang chng thc dn Anh. - Cuc khi ngha nhn c s hng ng ca ng o nng dn, nhanh chng lan ra khp min Bc v mt phn min Trung n . - Cuc khi ngha duy tr khong 2 nm (1857 - 1859) th b thc dn Anh n p m mu. + ngha: - Cuc khi ngha tiu biu cho tinh thn u tranh bt khut ca nhn dn n chng ch ngha thc dn, gii phng dn tc. Thc y phong tro u tranh chng thc dn Anh ginh c lp. b. Phong tro u tranh chng thc dn Anh cui th k XIX - u th k XX. + T gia th k XIX, phong tro u tranh ca nng dn, cng nhn thc tnh thc dn tc ca giai cp t sn v tng lp tr thc n . + Cui nm 1885, ng Quc i - chnh ng u tin ca giai cp t sn n c thnh lp, nh du mt giai on mi trong phong tro u tranh gii phng dn tc, giai cp t sn n bc ln v i chnh tr. + Trong qu trnh hot ng, ng Quc i b phn ha thnh hai phi, phi n ha ch trng tha hip, ch yu cu Chnh ph Anh tin hnh ci cch, phi cp tin do Ti-lc cm u th kin quyt chng thc dn Anh. + Thng 7 - 1905, chnh quyn thc dn Anh thi hnh chnh sch chia i x Ben-gan: min ng ca ngi theo o Hi, min Ty ca ngi theo o n. Hnh ng ny nh la thm du, khin nhn dn n cng cm phn. Nhiu cuc biu tnh n ra rm r. + Thng 6 - 1908, thc dn Anh bt giam Ti-lc v kt n ng 6 nm t. V n Ti-lc thi bng ln ngn la u tranh mi. + Thng 7 - 1908, cng nhn Bom-bay t chc nhiu cuc bi cng chnh tr, lp cc n v chin u, xy dng chin ly chng qun Anh. Thc dn Anh n p rt d man. Cc phong tro tuy tht bi nhng t c s cho cc thng li sau ny ca nhn dn n . II. Trung quc gia th k XIX - u th k XX. 1. Trung Quc b cc nc quc xu x. + Trung Quc l mt quc gia rng ln, ng dn, c nhiu ti nguyn khong sn, sm tr thnh mc tiu xm lc ca cc nc quc. + T nm 1840 n nm 1842, thc dn Anh tin hnh cuc Chin tranh thuc phin, m u qu trnh xm lc Trung Quc, tng bc bin Trung Quc t mt nc PK c lp thnh nc na thuc a, na PK. + Sau Chin tranh thuc phin, cc nc quc tng bc xu x Trung Quc. n cui th k XIX, c chim vng Sn ng; Anh chim vng chu th sng Dng T; Php chim vng Vn Nam, Qung Ty, Qung ng; Nga, Nht chim vng ng Bc... 2. Phong tro u tranh ca nhn dn Trung Quc cui th k XIX - u th k XX. + Trc s xm lc ca cc nc quc v thi tha hip ca triu nh Mn Thanh, nhn dn Trung Quc mg dy u tranh. Tiu biu l phong tro nng dn Thi bnh Thin quc do Hng T Ton lnh o (1851 - 1864). + Nm 1898, cuc vn ng Duy tn do hai nh nho yu nc - Khang Hu Vi v Lng Khi Siu khi xng, c vua Quang T ng h, ko di hn 100 ngy, nhng cui cng b tht bi v T Hi Thi Hu lm chnh bin + Cui th k XIX - u th k XX, phong tro nng dn Ngha Ha on nu cao khu hiu chng quc, c nhn dn nhiu ni hng ng. Cui cng cng tht bi v thiu v kh v b triu nh phn bi. 3. Cch mng Tn Hi (1911). + V Tn Trung Sn v hc thuyt Tam dn: - Giai cp t sn Trung Quc ra i vo cui th k XIX v ln mnh rt nhiu vo u th k XX. Do b t bn nc ngoi chn p, giai cp t sn Trung Quc bc ln v i chnh tr v thnh
lp cc t chc ring ca mnh. Tn Trung Sn l i biu u t v l lnh t ca phong tro cch mng theo khuynh hng dn ch t sn Trung Quc. - Thng 8 - 1905, Tn Trung Sn cng vi cc ng ch ca ng thnh lp Trung Quc ng minh hi - chnh ng ca giai cp t sn Trung Quc, ra hc thuyt Tam dn (Dn tc c lp, Dn quyn t do, Dn sinh hnh phc) nhm nh Mn Thanh, khi phc Trung Hoa, thnh lp Dn quc. + Nguyn nhn bng n cch mng: - Ngy 9 - 5 - 1911, chnh quyn Mn Thanh ra sc lnh Quc hu ha ng st, thc cht l trao quyn kinh doanh ng st cho cc nc quc, bn r quyn li dn tc. S kin ny chm ngi cho cch mng Tn Hi bng n. + Din bin: - Ngy 10 - 10 - 1911, cch mng Tn Hi bng n v ginh thng li ti V Xng, sau lan sang tt c cc tnh min Nam v min Trung ca Trung Quc. - Ngy 29 - 12 - 1911, Chnh ph lm thi tuyn b thnh lp Trung Hoa Dn quc v bu Tn Trung Sn lm Tng thng. - Tn Trung Sn mc sai lm l thng lng vi Vin Th Khi (quan i thn ca nh Thanh), ng nhng cho ng ta ln lm Tng thng (2 - 1912). Cch mng coi nh chm dt. + ngha: - Cch mng Tn Hi l mt cuc cch mng dn ch t sn, lt ch phong kin chuyn ch Mn Thanh, thnh lp Trung Hoa Dn quc, to iu kin cho nn kinh t TBCN Trung Quc pht trin. - Cch mng Tn Hi c nh hng ln n phong tro gii phng dn tc chu , trong c Vit Nam. - Tuy nhin, cch mng cn nhiu hn ch, l khng nu vn nh ui quc, khng tch cc chng phong kin n cng, khng gii quyt c vn rung t cho nng dn. III. Cc nc ng Nam cui th k XIX - u th k XX. 1. Qu trnh xm lc ca ch ngha thc dn ng Nam . + ng Nam l mt khu vc c v tr a l quan trng, giu ti nguyn, ch PK li ang lm vo khng hong, suy yu nn khng trnh khi b cc nc phng Ty nhm ng, xm lc. + T na sau th k XIX, t bn phng Ty y mnh xm lc ng Nam : Anh chim M Lai, Min in; Php chim Vit Nam, Lo v Cam-pu-chia; Ty Ban Nha, ri M chim Phi-lp-pin; H Lan v B o Nha chim In--n-xi-a. + Xim (nay l Thi Lan) l nc duy nht ng Nam vn cn gi c c lp, nhng cng tr thnh vng m ca t bn Anh v Php. 2. Phong tro u tranh gii phng dn tc khu vc ng Nam . + Ngay t khi thc dn phng Ty n sng xm lc, nhn dn ng Nam ni dy u tranh bo v T quc. Tuy nhin, do th lc quc mnh, chnh quyn PK nhiu nc li khng kin quyt nh gic ti cng, nn bn thc dn hon thnh xm lc, p dng chnh sch chia tr cai tr, v vt ca ci ca nhn dn. + Chnh sch cai tr ca chnh quyn thc dn cng lm cho mu thun dn tc cc nc ng Nam thm gay gt, hng lot phong tro u tranh n ra:
- In--n-xi-a, t cui th k XIX, nhiu t chc yu nc ca tr thc t sn tin b ra i. Nm 1905, cc t chc cng on thnh lp v bt u qu trnh truyn b ch ngha Mc, chun b cho s ra i ca ng Cng sn (1920). - Phi-lp-pin, cuc cch mng 1896 - 1898, do giai cp t sn lnh o chng li thc dn Ty Ban Nha ginh thng li, dn ti s thnh lp nc Cng ha Phi-lp-pin, nhng ngay sau li b quc M thn tnh. - Cam-pu-chia, c cuc khi ngha ca A-cha Xoa lnh o Ta-keo (1863 - 1866), tip l khi ngha ca nh s Pu-cm-b (1866 - 1867), c lin kt vi nhn dn Vit Nam gy cho Php nhiu kh khn. - Lo, nm 1901, Pha-ca-uc lnh o nhn dn Xa-van-na-kht tin hnh cuc u tranh v trang. Cng nm , cuc khi ngha cao nguyn B-l-ven bng n, lan sang c Vit Nam, gy kh khn cho thc dn Php trong qu trnh cai tr, n nm 1907 mi b dp tt. - Vit Nam, sau khi triu nh Hu u hng, phong tro Cn vng n ra v quy t thnh nhiu cuc khi ngha ln (1885 - 1896). Phong tro nng dn Yn Th do Hong Hoa Thm lnh o, ko di ti 30 nm (1884 - 1913) cng gy nhiu kh khn cho thc dn Php. Trn Quc Hng - THCS Bo p 48 quochungyb1@gmail.com (01689.10.1963)
+ Nhn xt chung: Phong tro u tranh gii phng dn tc khu vc ng Nam n ra ngay sau khi thc dn phng Ty xm lc mt cch mnh m, lin tc vi mt tinh thn anh dng v lc lng qun chng nhn dn (ch yu l cng nhn v nng dn) tham gia ng o. Nhng cui cng, cc phong tro u tht bi v cha c ng li cu nc ng n. IV. Nht Bn gia th k XIX - u th k XX. 1. Trnh by ni dung chnh v ngha ca cuc Duy tn Minh Tr. + n gia th k XIX, ch PK Nht Bn lm vo tnh trng khng hong nghim trng, trong khi cc nc t bn phng Ty, i u l M ra sc tm cch xm nhp vo nc ny. + u nm 1868, Thin hong Minh Tr tin hnh mt lot ci cch tin b: - V chnh tr: xc lp quyn thng tr ca tng lp qu tc t sn; ban hnh Hin php 1889, thit lp ch qun ch lp hin. - V kinh t: thng nht th trng, tin t, pht trin kinh t t bn ch ngha nng thn, xy dng c s h tng, ng s, cu cng... - V qun s: t chc v hun luyn qun i theo kiu phng Ty, thc hin ch ngha v qun s, pht trin kinh t quc phng. - V gio dc: thi hnh chnh sch gio dc bt buc, ch trng ni dung khoa hc - k thut, c hc sinh u t du hc phng Ty. + ngha: nh nhng ci cch ton din v ng b, n cui th k XIX - u th k XX, Nht Bn tr thnh mt nc t bn cng nghip. 2. Nht Bn chuyn sang giai on quc ch ngha. + S pht trin nhanh chng ca nn kinh t Nht Bn dn ti s ra i cc cng ti c quyn nh Mt-xi, Mt-su-bi-si... lng on v chi phi ton b nn kinh t, chnh tr Nht Bn. + S pht trin kinh t to ra sc mnh v qun s, chnh tr Nht Bn. Gii cm quyn thi hnh chnh sch xm lc hiu chin bng vic pht ng hng lot cuc chin tranh: i Loan, Trung Quc, Nga, Triu Tin... Nht Bn tr thnh nc quc phong kin qun phit. + Phong tro u tranh ca qun chng nhn dn trong nc (ch yu l giai cp cng nhn vn pht trin) dn ti s thnh lp ng X hi dn ch Nht Bn. Ch 4. CHIN TRANH TH GII TH NHT (1914 - 1918) 1. Nguyn nhn dn n Chin tranh th gii th nht. + Vo cui th k XIX - u th k XX, s pht trin khng ng u gia cc nc t bn v kinh t v chnh tr lm thay i su sc so snh lc lng gia cc nc quc. Mu thun v vn thuc a dn ti cc cuc chin tranh quc u tin nh: chin tranh M - Ty Ban Nha (1898); chin tranh Anh - B- (1899 - 1902); chin tranh Nga - Nht (1904 - 1905). + chun b cho cuc chin tranh nhm tranh ginh th trng, thuc a, cc nc quc thnh lp hai khi qun s i lp: khi Lin minh gm c - o - Hung (1882) v khi Hip c ca Anh - Php Nga (1907). C hai khi u tch cc chy ua v trang nhm tranh nhau lm b ch th gii. Nh vy, do s pht trin khng ng u gia cc nc quc vo cui th k XIX - u th k XX dn ti mu thun v vn thuc a l nguyn nhn su xa ca cuc Chin tranh th gii th nht. 2. Din bin ca chin tranh. + Giai on th nht (1914 - 1916): - Sau s kin Thi t o - Hung b mt ngi Xc-bi m st (ngy 28 - 6 -1914), t ngy 1 n ngy 3 - 8, c tuyn chin vi Nga v Php. Ngy 4 - 8, Anh tuyn chin vi c. Chin tranh th gii th nht bng n. - Giai on ny, c tp trung lc lng nh pha Ty nhm thn tnh nc Php. Song nh c Nga tn cng qun c pha ng, nn Php c cu nguy. T nm 1916, chin tranh chuyn sang th cm c i vi c hai phe. + Giai on th hai (1917 - 1918): - Thng 2 - 1917, Cch mng thng Hai din ra Nga, buc M phi sm nhy vo tham chin v ng v phe Hip c (4 - 1917), v th phe Lin minh lin tip b tht bi.
- T cui nm 1917, phe Hip c lin tip m cc cuc tn cng lm cho ng minh ca c ln lt u hng. - Ngy 11 - 11 - 1918, c u hng ng minh v iu kin. Chin tranh th gii th nht kt thc vi s tht bi ca phe Lin minh. 3. Kt cc ca Chin tranh th gii th nht. + Chin tranh gy nn nhiu thm ha cho nhn loi: 10 triu ngi cht, hn 20 triu ngi b thng, nhiu thnh ph, lng mc, ng s b ph hy,... chi ph cho chin tranh ln ti 85 t la. + Chin tranh ch em li li ch cho cc nc quc thng trn, nht l M. Bn chnh tr th gii b chia li: c mt ht thuc a; Anh, Php v M c m rng thm thuc a ca mnh. + Tuy nhin, vo giai on cui ca chin tranh, phong tro cch mng th gii tip tc pht trin, c bit l s bng n v thng li ca Cch mng thng Mi Nga.
LCH S TH GII HIN I

(Phn t nm 1917 n nm 1945)
Ch 1 CCH MNG THNG MI NGA NM 1917 V CNG CUC XY DNG CNXH LIN X (1921 - 1941) I. Cch mng thng Mi Nga nm 1917 v cuc u tranh bo v cch mng. 1. Hai cuc cch mng nc Nga nm 1917. a. Tnh hnh nc Nga trc cch mng. + Nc Nga l mt quc qun ch chuyn ch, ng u l Nga hong Ni-c-lai II. + Nga hong tham gia Chin tranh th gii th nht gy nn nhng hu qu nghim trng cho t nc. + Nhng mu thun x hi tr nn ht sc gay gt, phong tro phn chin lan rng khp ni i lt Nga hong. b. Cch mng thng Hai nm 1917. + M u l cuc biu tnh ngy 23 - 2 (8 - 3 theo Cng lch) ca 9 vn n cng nhn P-t-rgrt. ba ngy sau, tng bi cng bao trm khp thnh ph, bin thnh khi ngha v trang, nht l c s hng ng ca binh lnh. Cuc khi ngha thng li. Ch qun ch chuyn ch b lt , nc Nga tr thnh mt nc cng ha. + Phong tro cch mng din ra trong c nc, cc X vit i biu ca cng nhn, nng dn v binh lnh c thnh lp. Cng lc, giai cp t sn lp ra Chnh ph lm thi nhm ginh li chnh quyn t cc X vit. l tnh trng hai chnh quyn song song tn ti vi nhng ng li chnh tr khc nhau. c. Cch mng thng Mi nm 1917. + Trc tnh hnh phc tp , L-nin v ng Bn-s-vch ch trng tip tc lm cch mng, li cun ng o qun chng cng nhn v nng dn, dng bo lc lt Chnh ph lm thi, chm dt tnh trng hai chnh quyn song song tn ti, ginh chnh quyn v tay cc X vit. Trong khi , Chnh ph lm thi ca giai cp t sn li xem cuc cch mng thnh cng, tip tc theo ui cuc chin tranh quc. + Ti u thng 10, khng kh cch mng bao trm c nc. L-nin t Phn Lan b mt tr v P-t-r-grt trc tip lnh o cuc cch mng. m 24 - 10 (6 - 11), cuc khi ngha bng n, qun cch mng lm ch ton b thnh ph. m 25 - 10 (7 - 11), Cung in Ma ng, ni n nu cui cng ca Chnh ph lm thi b nh chim. Chnh ph lm thi sp . 2. Cuc u tranh xy dng v bo v thnh qu cch mng. ngha lch s ca Cch mng thng Mi Nga nm 1917. a. Xy dng Chnh quyn X vit. + Ngay trong m thng li u tin ca cch mng 25 - 10 (7 - 11), i hi X vit ton Nga ln th hai tuyn b thnh lp Chnh quyn X vit do L-nin ng u v thng qua hai sc lnh u tin ca Nh nc cng nng: Sc lnh ha bnh v Sc lnh rung t. Sc lnh ha bnh p ng lng
mong mi ha bnh, chn ght chin tranh quc phi ngha ca ton th dn tc Nga. Sc lnh rung t em li hn 150 triu hc-ta rung t tch thu ca a ch trao cho nng dn. + Chnh quyn X vit tuyn b xa b cc ng cp x hi v nhng c quyn ca Gio hi; thc hin cc quyn t do dn ch v quyn dn tc t quyt; nh nc nm cc ngnh kinh t then cht nh ngn hng, ngoi thng..., trao cho cng nhn quyn kim sot sn xut. + nhanh chng rt ra khi cuc chin tranh quc, Chnh quyn X vit k Ha c Brt Li-tp vi c vo u thng 3 - 1918. Tuy phi chu nhng iu kin ht sc nng n, song ha c mang li cho nc Nga thi gian ha bnh cng c chnh quyn, xy dng lc lng v pht trin kinh t. b. Chng th trong gic ngoi. + Nm 1918, qun i 14 nc quc cu kt vi bn phn cch mng trong nc m cuc tn cng v trang vo nc Nga X vit. Cuc chin ko di ba nm (1918 - 1920). + Trong hon cnh v cng kh khn gian kh, Chnh quyn X vit thi hnh Chnh sch cng sn thi chin vi vic nh nc nm c quyn cc ngnh cng nghip v vic thu mua la m cng nh phn phi lng thc, thi hnh ch lao ng bt buc... + Ti cui nm 1920, nc Nga X vit nh thng th trong gic ngoi. c. ngha lch s ca Cch mng thng Mi Nga. + Cch mng thng Mi lm thay i hon ton vn mnh nc Nga. Ln u tin, nhng ngi lao ng ln nm chnh quyn, xy dng ch x hi mi - ch XHCN trn mt t nc rng ln. + Cch mng thng Mi dn n nhng thay i to ln trn th gii, c v mnh m v to ra nhng iu kin thun li cho cuc u tranh gii phng ca giai cp v sn v cc dn tc b p bc trn ton th gii. II. Lin X xy dng CNXH (1921 - 1941). 1. Chnh sch kinh t mi v cng cuc khi phc kinh t (1921 - 1925). + Nm 1921, nc Nga X vit bc vo thi k ha bnh, xy dng t nc. By nm chin tranh v ni chin (1914 - 1921) tn ph nng n hu ht mi lnh vc ca nn kinh t - cng nghip, nng nghip v thng mi. t nc cn lm vo nn i trm trng v s chng ph in cung ca cc th lc phn cch mng. + Trong tnh hnh y, thng 3 - 1921, nc Nga X vit thc hin Chnh sch kinh t mi do Lnin xng. Ni dung quan trng ca Chnh sch kinh t mi l thay th ch trng thu lng thc tha bng ch thu thu lng thc (hin vt); ng thi thc hin t do bun bn, cho php t nhn c m cc x nghip nh... Chnh sch kinh t mi thu c kt qu tt p: nng nghip v cc ngnh kinh t khc c phc hi v pht trin, i sng nhn dn c ci thin. + Thng 12 - 1922, Lin Bang Cng ha x hi ch ngha X vit (Lin X) c thnh lp trn c s t nguyn v bnh ng gia cc dn tc, nhm cng c s lin minh v gip ln nhau gia cc nc cng ha trong cng cuc bo v v pht trin Lin bang X vit. 2. Cng cuc xy dng CNXH Lin x (1925 - 1941). + Sau khi khi phc kinh t, Lin X vn l mt nc nng nghip lc hu so vi cc nc t bn phng Ty. V vy, xy dng thnh cng CNXH, Lin X tin hnh cng cuc cng nghip ha XHCN theo ng li u tin pht trin cng nghip nng, m trng tm l ngnh cng nghip ch to my mc v cng nghip nng lng. Cng vi nhim v cng nghip ha, nhn dn Lin X tin hnh cng cuc tp th ha nng nghip, thu ht nng dn tham gia vo cc nng trang tp th. + Bng hai k hoch 5 nm - k hoch 5 nm ln th nht (1928 - 1932) v k hoch 5 nm ln th hai (1933 - 1937), Lin X ginh c nhng thng li to ln trong cng cuc xy dng CNXH: tr thnh nc cng nghip ha XHCN vi sn lng cng nghip ng u chu u, ng th hai trn th gii (sau M); tin hnh tp th ha nng nghip, c quy m sn xut ln v c c gii ha. + V vn ha - gio dc, Lin X thanh ton nn m ch, pht trin h thng gio dc quc dn, t nhiu thnh tu rc r v khoa hc - k thut v vn ha - ngh thut. + V x hi, cc giai cp bc lt b xa b, ch cn li hai giai cp cng nhn, nng dn v tng lp tr thc XHCN. T thng 6 - 1941, trc cuc tn cng xm lc ca pht xt c, nhn dn Lin X phi ngng vic thc hin k hoch 5 nm ln th ba (1937 - 1941).
Ch 2. CHU U V NC M GIA HAI CUC CHIN TRANH TH GII (1918 - 1939) I. Chu u gia hai cuc chin tranh th gii. 1. Chu u trong nhng nm 1918 - 1929. a. Nhng nt chung: + Sau Chin tranh th gii th nht, tnh hnh chu u c nhiu bin i: - Mt s quc gia mi ra i t s tan v ca quc o - Hung v bi trn ca nc c. - Hu ht cc nc chu u, k c thng trn v thua trn, u b suy sp v kinh t (nc Php c ti 1,4 triu ngi cht, nc c vi 1,7 triu ngi cht v mt ton b thuc a...). - Mt cao tro cch mng bng n cc nc chu u, nn thng tr ca giai cp t sn b chn ng d di, c ni khng hong trm trng. - Trong nhng nm 1924 - 1929, cc nc t bn chu u tr li s n nh v chnh tr, phc hi v pht trin kinh t. b. Cao tro cch mng 1918 - 1923 v s thnh lp Quc t Cng sn: + Trong nhng nm 1918 - 1923, do hu qu ca cuc Chin tranh th gii th nht v nh hng ca Cch mng thng Mi Nga, mt cao tro cch mng bng n khp cc nc chu u, t Anh, Php qua c, Hung-ga-ri n Tip Khc, Ba Lan... Nc c l mt trong nhng ni tiu biu nht. Ngy 9 - 11 - 1918, tng nh cng n ra Bc-lin, sau chuyn thnh khi ngha v trang ca cng nhn v nhn dn th . Ch qun ch b lt , nhng giai cp t sn ginh mi thnh qu cch mng, thit lp ch cng ha t sn c. + T cao tro cch mng, nhiu ng Cng sn c thnh lp nh Hung-ga-ri, c, Php..., i hi phi c mt t chc quc t ch o phong tro cch mng th gii. V vy, u thng 3 - 1919, ti Mt-xc-va, Quc t Cng sn c thnh lp vi nhng c gng ca L-nin v nhng ngi cng sn Nga. Quc t Cng sn hot ng tch cc t nm 1919 n nm 1943, c cng lao to ln trong vic thng nht v pht trin phong tro cch mng th gii. 2. Chu u trong nhng nm 1929 - 1939. a. Cuc khng hong kinh t th gii (1929 - 1933) v nhng hu qu: + Thng 10 - 1929, cuc khng hong kinh t bng n trong th gii t bn. y l cuc khng hong trm trng, ko di, c sc tn ph cha tng thy y li mc sn xut hng chc nm, hng chc triu cng nhn tht nghip, hng trm triu ngi ri vo tnh trng i kh. + thot ra khi cuc khng hong, mt s nc t bn nh Anh, Php... tin hnh nhng ci cch kinh t, x hi...; mt s nc khc nh c, I-ta-li-a, Nht Bn tin hnh pht xt ha ch thng tr (th tiu mi quyn t do dn ch, thit lp ch khng b cng khai) v pht ng chin tranh phn chia li th gii. Ch pht xt: Hnh thc chuyn chnh ca bn t bn, quc phn ng nht, hiu chin nht, ch trng th tiu mi quyn t do c bn ca con ngi, khng b, n p tn bo nhn dn, gy chin tranh xm lc thng tr th gii. b. Phong tro Mt trn nhn dn chng ch ngha pht xt v nguy c chin tranh: + T u nhng nm 30 ca th k XX, trc nguy c ca ch ngha pht xt v chin tranh, mt cao tro cch mng bng n. + Di s ch o ca Quc t Cng sn, Mt trn nhn dn c thnh lp nhiu nc, nhm on kt lc lng chng ch ngha pht xt v nguy c chin tranh, tiu biu l Php. + Trong cuc bu c thng 5 - 1936, Mt trn nhn dn Php ginh c thng li v thnh lp Chnh ph ca Mt trn vi vic thi hnh mt s chnh sch tin b trong nhng nm 1936 - 1939... II. Nc M gia hai cuc chin tranh th gii (1918 - 1939). 1. Nc M trong thp nin 20 ca th k XX. + Sau Chin tranh th gii th nht, trong nhng nm 20, nc M bc vo thi k phn vinh, tr thnh trung tm kinh t v ti chnh s mt ca th gii. + Nm 1928, M chim 48% tng sn lng cng nghip th gii, ng u th gii v nhiu ngnh cng nghip nh xe hi, du m, thp... v nm 60 % d tr vng ca th gii.
+ Nc M ch trng ci tin k thut, thc hin phng php sn xut dy chuyn nhm nng cao nng sut v tng cng lao ng ca cng nhn. + Do b p bc bc lt v nn phn bit chng tc, phong tro cng nhn pht trin nhiu bang trong nc. Thng 5 - 1921, ng Cng sn M thnh lp, nh du s pht trin ca phong tro cng nhn M. 2. Nc M trong nhng nm 1929 - 1939. + Cui thng 10 - 1929, nc M lm vo cuc khng hong kinh t cha tng thy. Nn kinh t ti chnh M b chn ng d di. + Nm 1932, sn xut cng nghip gim 2 ln so vi nm 1929, khong 75 % ch trang tri b ph sn. Hng chc triu ngi tht nghip. + Cc mu thun x hi tr nn ht sc gay gt, dn ti cc cuc biu tnh, tun hnh din ra si ni trong c nc. + a nc M thot khi khng hong, Tng thng M Ru-d-ven a ra Chnh sch mi. Chnh sch mi bao gm cc o lut v phc hng cng nghip, nng nghip v ngn hng nhm gii quyt nn tht nghip, phc hi s pht trin ca cc ngnh kinh t - ti chnh v t di s kim sot ca Nh nc. + Cc bin php ca Chnh sch mi gp phn gii quyt nhng kh khn ca nn kinh t, a nc M thot dn khi khng hong. Ch 3. CHU GIA HAI CUC CHIN TRANH TH GII (1918 - 1939) I. Nht Bn gia hai cuc chin tranh th gii. 1. Nht Bn sau Chin tranh th gii th nht. + Nht Bn hu nh khng tham gia chin trn trong Chin tranh th gii th nht, nhng thu c nhiu li, nht l v kinh t (sn lng cng nghip tng 5 ln). Nhng ngay sau chin tranh, kinh t Nht Bn ngy cng gp kh khn, nng nghip vn lc hu, khng c g thay i so vi cng nghip. + Gi go tng cao, i sng nng dn rt kh khn. V vy, nm 1918, cuc bo ng la go n ra, li cun ti 10 triu ngi tham gia. + Phong tro bi cng din ra si ni; thng 7 - 1922, ng Cng sn Nht Bn thnh lp v tr thnh lc lng lnh o phong tro cng nhn. + Nm 1927, Nht Bn li lm vo cuc khng hong ti chnh, chm dt s phc hi ngn ngi ca nn kinh t nc ny. 2. Nht Bn trong nhng nm 1929 - 1933. + Cuc khng hong kinh t 1929 - 1933 ging mt n nng n vo nn kinh t Nht Bn (sn lng cng nghip gim ti 1/3). Gii cm quyn Nht Bn ch trng qun s ha t nc, pht ng chin tranh xm lc thot khi khng hong. + Thng 9 - 1931, Nht Bn tn cng vng ng Bc Trung Quc, dn ti vic hnh thnh l la chin tranh u tin trn th gii. + Trong thp nin 30, Nht Bn din ra qu trnh thit lp ch pht xt vi vic s dng trit b my qun s v cnh st ca ch qun ch chuyn ch Nht Bn. + Giai cp cng nhn v cc tng lp nhn dn, k c binh s, tin hnh cuc u tranh mnh m, gp phn lm chm li qu trnh pht xt ha Nht Bn. II. Phong tro c lp dn tc chu (1918 - 1939). 1. Nhng nt chung v phong tro c lp dn tc chu . Cch mng Trung Quc trong nhng nm 1919 - 1939. a. Nhng nt chung: + T sau Cch mng thng Mi Nga nm 1917 v Chin tranh th gii th nht, phong tro gii phng dn tc chu bc sang thi k pht trin mi. Phong tro din ra mnh m v lan rng nhiu khu vc ca lc a chu rng ln, tiu biu l phong tro u tranh Trung Quc, n , Vit Nam v In--n-xi-a. l: - Phong tro Ng t nm 1919 Trung Quc. - Cuc cch mng nhn dn Mng C a ti vic thnh lp Nh nc Cng ha Nhn dn Mng C.
- Phong tro u tranh ca nhn dn n di s lnh o ca ng Quc i do M. Gan-i ng u. - Thng li ca cuc chin tranh gii phng Th Nh K (1919 - 1922) a ti vic thnh lp nc Cng ha Th Nh k... Trong cao tro u tranh gii phng, giai cp cng nhn tch cc tham gia v nhiu ng Cng sn c thnh lp nh Trung Quc, In--n-xi-a v Vit Nam. b. Cch mng Trung Quc trong nhng nm 1919 - 1939: + Phong tro Ng t bng n ngy 4 - 5 - 1919, khi u l cuc biu tnh ca 3.000 hc sinh yu nc Bc Kinh chng li m mu xu x Trung Quc ca cc nc quc. Phong tro nhanh chng lan rng ra c nc, li cun ng o cc tng lp nhn dn. Lc lng ch yu ca phong tro chuyn t sinh vin sang giai cp cng nhn. Phong tro Ng t m u cao tro chng quc, chng phong kin. T , ch ngha Mc - L-nin c truyn b su rng Trung Quc. T nhiu nhm cng sn, ngy 1 - 7 - 1921, ng Cng sn Trung Quc c thnh lp. + Trong 10 nm (1926 - 1936), tnh hnh chnh tr Trung Quc din ra nhiu bin ng. Trong nhng nm 1926 - 1927 l cuc Chin tranh Bc pht ca cc lc lng cch mng nhm nh cc tp on qun phit ang chia nhau thng tr nhiu vng trong nc. Sau , trong nhng nm 1927 - 1937, din ra cuc ni chin gia Quc dn ng - Tng Gii Thch v ng Cng sn Trung Quc. + Thng 7 - 1937, Nht Bn pht ng cuc tn cng xm lc nhm thn tnh ton b Trung Quc. Trc nguy c , ng Cng sn Trung Quc v Quc dn ng nh ch ni chin, cng hp tc chng Nht. Cch mng Trung Quc chuyn sang thi k mi: Quc - Cng hp tc, khng chin chng Nht. 2. Phong tro c lp dn tc ng Nam . a. Tnh hnh chung: + u th k XX, hu ht cc nc ng Nam (tr Xim, nay l Thi Lan) u l thuc a ca ch ngha quc. Sau tht bi ca phong tro Cn vng (ph vua cu nc), tng lp tr thc mi cc nc ny ch trng u tranh ginh c lp theo con ng dn ch t sn. + T nhng nm 20, nt mi ca phong tro cch mng ng Nam l giai cp v sn tng bc trng thnh v tham gia lnh o cuc u tranh. l s gia tng s lng, pht trin v trng thnh ca giai cp cng nhn sau chnh sch khai thc thuc a ca cc nc quc v nh hng ca Cch mng thng Mi Nga. + Trong thi k ny, nhiu ng cng sn ra i nhiu nc ng Nam , nh In--n-xi-a nm 1920; Vit Nam, M Lai v Xim nm 1930. Di s lnh o ca cc ng cng sn, nhiu cuc u tranh din ra nh cuc khi ngha Gia-va, Xu-ma-t-ra (1926 - 1927) In--n-xi-a, phong tro X vit Ngh - Tnh (1930 - 1931) Vit Nam. + Phong tro dn ch t sn ng Nam cng c nhng bc tin b r rt. Nu nh trc y ch mi xut hin nhng nhm l t th n giai on ny ra i nhng chnh ng c t chc v nh hng x hi rng ln nh ng Dn tc In--n-xi-a, phong tro Tha-kin Min in... b. Phong tro c lp dn tc mt s nc ng Nam : + ng Dng, cuc u tranh chng thc dn Php c tin hnh di nhiu hnh thc, vi s tham gia ca cc tng lp nhn dn. l cuc khi ngha ca Ong Ko v Com-ma-am ko di hn 30 nm Lo; phong tro yu nc theo xu hng dn ch t sn do A-cha Hem Chiu ng u (1930 - 1935) Cam-pu-chia. + Ti khu vc hi o, din ra nhiu phong tro chng thc dn, li cun hng triu ngi tham gia, tiu biu l cuc khi ngha hi o Gia-va v Xu-ma-t-ra (In--n-xi-a) trong nhng nm 1926 1927 di s lnh o ca ng Cng sn In--n-xi-a. Sau khi cuc khi ngha b n p, qun chng ng theo phong tro dn tc t sn do Xu-cc-n, lnh t ca ng Dn tc, ng u. + T nm 1940, khi pht xt Nht tn cng nh chim ng Nam , cuc u tranh gii phng dn tc ca nhn dn cc nc trong khu vc tp trung vo k th hung hn nht ny. Ch 4. CHIN TRANH TH GII TH HAI (1939 - 1945) I. Nguyn nhn bng n Chin tranh th gii th hai.
+ Nhng mu thun vn c gia cc nc quc v th trng v thuc a li tip tc ny sinh sau Chin tranh th gii th nht. Cuc khng hong kinh t th gii (1939 - 1933) cng lm gay gt thm nhng mu thun . + Chnh sch th ch chng Lin X cng thc y cc nc quc pht ng chin tranh xm lc nhm xa b nh nc XHCN u tin trn th gii. + T nhng nm 30, hnh thnh hai khi quc i ch nhau vi cc chnh sch i ngoi khc nhau. Vi chnh sch hiu chin xm lc, cc nc pht xt c, I-ta-li-a, Nht Bn ch trng nhanh chng pht ng chin tranh th gii. + Trong khi , cc nc Anh, Php, M li thc hin ng li nhn nhng, tha hip vi cc nc pht xt, c lm cho cc nc ny cha mi nhn chin tranh v pha Lin X. Nhng vi nhng tnh ton ca mnh, c tin nh cc nc t bn chu u trc khi tn cng Lin X. Chin tranh th gii th hai bng n. II. Nhng din bin chnh ca cuc chin tranh. 1. Chin tranh bng n v lan rng ra ton th gii (1 - 9 - 1939 n u nm 1943). + Trong giai on u (9 - 1939 n 6 - 1941), vi chin lc chin tranh chp nhong, pht xt c nh chim phn ln cc nc chu u. Ngy 22 - 6 - 1941, c tn cng v tin su vo lnh th Lin X. + Ngy 7 - 12 - 1941, Nht Bn bt ng tp kch hm i M Trn Chu cng (o Ha-oai). Hm i M tht bi nng n. Lin sau , Nht Bn t tin cng chim vng ng Nam v mt s o Thi Bnh Dng. + Bc Phi, qun I-ta-li-a tn cng Ai Cp. Thng 1 - 1942, khi ng minh chng pht xt c hnh thnh do ba cng quc Lin X, M, Anh lm tr ct. 2. Qun ng minh phn cng, chin tranh kt thc (u nm 1943 n thng 8 - 1945). + Chin thng ca Hng qun Lin X trong chin dch phn cng Xta-lin-grt (2 - 1943) to nn bc ngot cn bn ca Chin tranh th gii th hai - quyn ch ng tin cng thuc v Lin X v phe ng minh. + Hng qun Lin X v Lin qun M - Anh lin tip m nhiu cuc tin cng ln trn khp cc mt trn (ti cui nm 1944, Hng qun qut sch qun c ra khi lnh th X vit, Lin qun M - Anh lm ch Bc Phi v m mt trn th hai Ty u). + Hng qun m chin dch cng ph Bc-lin v rng sng 9 - 5 - 1945, pht xt c phi k vn kin u hng qun ng minh khng iu kin. Chin tranh kt thc chu u. + mt trn chu - Thi Bnh Dng, Lin qun M - Anh ging cho khng qun v hi qun Nht Bn nhng tn tht nng n trong nm 1943 v nm 1944. Ngy 8 - 8 - 1945, Hng qun Lin X m cuc tn cng v nh tan i qun Quan ng tinh nhu ca Nht ng Bc Trung Quc. + Ngy 6 v 9 - 8 - 1945, ln u tin trong lch s, M nm hai qu bom nguyn t xung Hi-r-si-ma v Na-ga-xa-ki lm trn 10 vn ngi thit mng, hng chc vn ngi b tn ph. Ngy 15 - 8 - 1945, Nht Bn u hng khng iu kin. Chin tranh th gii th hai kt thc. III. Kt cc ca Chin tranh th gii th hai. + Chin tranh th gii th hai kt thc vi s tht bi hon ton ca cc nc pht xt c, Ita-li-a, Nht Bn. Khi ng minh (Lin X, M, Anh) chin thng. + y l cuc chin tranh ln nht, khc lit nht v tn ph nng n nht trong lch s loi ngi (60 triu ngi cht, 90 triu ngi b tn tt v nhng thit hi vt cht khng l). + Chin tranh kt thc dn n nhng bin i cn bn ca tnh hnh th gii. * V sao tnh cht ca cuc Chin tranh th gii ln th hai li thay i khi nhn dn Lin X tin hnh cuc khng chin bo v T quc? Vai tr ca Lin X trong vic tiu dit ch ngha pht xt? + Chin tranh th gii ln th hai n ra do mu thun v quyn li gia cc nc quc ( l cuc chin tranh phi ngha, phn ng, n cp...). Song tnh cht ca cuc chin tranh thay i khi nhn dn Lin X tin hnh cuc khng chin bo v T quc. Bi v: - Cuc chin tranh tr thnh s i u gia hai lc lng, hai phe: phe chnh ngha (nhn dn Lin X bo v T quc mnh v ng vai tr ch cht cng cc lc lng ng minh v nhn loi tin b, gp phn tiu dit ch ngha pht xt trn ton th gii); phe phi ngha (pht xt c, I-ta-li-a, Nht Bn; nhng k gy ra chin tranh nhm chia li th gii).
+ Vai tr ca Lin X trong vic tiu dit ch ngha pht xt: - Cuc khng hong kinh t th gii 1929-1933 lm cho cc nc quc phn chia lm hai khi i ch: khi pht xt c, I-ta-li-a, Nht Bn (tm cch thot khi khng hong bng con ng gy chin tranh phn chia li th gii); khi Anh, Php, M (mun gi nguyn trng th gii). C hai khi tuy mu thun gay gt vi nhau nhng u coi Lin X l k th chung cn phi tiu dit. Cc nc Anh, Php, M mun mn bn tay ca cc nc pht xt tiu dit Lin X; v th, h thc hin ng li tho hip, nhng b khi pht xt tn cng Lin X. - Khi pht xt c tn cng Lin X, nhn dn Lin X tin hnh khng chin bo v T quc, Lin X ng vai tr l lc lng i u v l lc lng ch cht gp phn quyt nh cng lc lng ng minh v nhn loi tin b tiu dit ch ngha pht xt trn ton th gii. Ch 5. S PHT TRIN CA KHOA HC - K THUT V VN HA TH GII NA U TH K XX I. S pht trin ca khoa hc - k thut th gii na u th k XX. + Bc vo th k XX, sau cuc cch mng cng nghip, nhn loi tip tc t c nhng thnh tu rc r v khoa hc - k thut. + Cc ngnh khoa hc c bn nh Ha hc, Sinh hc, cc khoa hc v Tri t... u t c nhng tin b phi thng, nht l v Vt l hc vi s ra i ca l thuyt nguyn t hin i, c bit l thuyt tng i c nh hng ln ca nh bc hc c An-be Anh-xtanh. + Nhiu pht minh khoa hc cui th k XIX - u th k XX c s dng nh in tn, in thoi, raa, hng khng, in nh... Nh , cuc sng vt cht v tinh thn ca con ngi c nng cao r rt. + Bn cnh , cuc cch mng khoa hc - k thut cng tn ti nhng mt tri ca n nh: nhng thnh tu khoa hc - k thut li c s dng sn xut nhng v kh git ngi hng lot. II. S hnh thnh v pht trin nn vn ha X vit. + Thng li ca Cch mng thng Mi Nga nm 1917 m ng cho vic xy dng mt nn vn ha mi, l nn vn ha X vit, da trn nhng t tng ca ch ngha Mc - L-nin v k tha nhng tinh hoa ca di sn vn ha nhn loi. + Nn vn ha X vit t c nhng thnh tu to ln v rc r: - Xa b tnh trng m ch v nn tht hc, sng to ch vit cho nhng dn tc trc y cha c ch vit. - Pht trin h thng gio dc quc dn vi ch ph cp bt buc 7 nm, tr thnh mt t nc m a s ngi dn c trnh vn ha cao cng mt i ng tr thc c nng lc sng to. - Nn khoa hc - k thut X vit chim lnh nhiu nh cao ca khoa hc - k thut th gii. Nn vn ha - ngh thut X vit c nhng cng hin xut sc vo kho tng vn ha - ngh thut nhn loi.
LCH S VIT NAM T NM 1858 N NM 1918

Ch 1. CUC KHNG CHIN CHNG THC DN PHP XM LC (1858 - 1884) I. Cuc khng chin t nm 1858 n nm 1873. 1. Thc dn Php xm lc Vit Nam. a. Chin s Nng nhng nm 1858 - 1859. + Nguyn nhn thc dn Php xm lc: - T gia th k XIX, cc nc t bn phng Ty y mnh xm lc cc nc phng ng m rng th trng, v vt nguyn liu. - Vit Nam li l nc c v tr a l thun li, giu ti nguyn thin nhin. - Ch phong kin Vit Nam li ang vo giai on khng hong, suy yu. + Php nh Nng:
- Ly c bnh vc o Gia-t, Lin qun Php - Ty Ban Nha ko n Vit Nam. - Ngy 1 - 9 - 1858, qun Php n sng nh Nng. - Qun ta di s ch huy ca Nguyn Tri Phng lp phng tuyn, anh dng chng tr. - Sau 5 thng xm lc, Php ch chim c bn o Sn Tr. K hoch nh nhanh, thng nhanh ca chng bc u tht bi. b. Chin s Gia nh nm 1859. + Ngy 17 - 2 - 1859, Php tn cng thnh Gia nh, qun triu nh chng c yu t ri tan r. + Ngy 24 - 2 - 1859, Php chim c i n Ch Ha, tha thng ln lt chim ba tnh min ng v thnh Vnh Long. + Ngy 5 - 6 - 1862, triu nh Hu k vi Php Hip c Nhm Tut, tha nhn quyn cai qun ca Php ba tnh min ng Nam K v o Cn Ln... 2. Cuc khng chin chng Php t nm 1858 n nm 1873. a. Khng chin Nng v ba tnh min ng Nam K. + Ti Nng, nhiu ton ngha binh ni dy phi hp vi qun triu nh chng Php. + Ngha qun Nguyn Trung Trc t chy tu Hi Vng ca Php trn sng Vm C ng (10 - 12 - 1861). + Khi ngha ca Trng nh G Cng lm cho qun Php khn n v gy cho chng nhiu thit hi. b. Khng chin lan rng ra ba tnh min Ty. + Thi v hnh ng ca triu nh Hu trong vic mt ba tnh min Ty: - Triu nh ngn cn phong tro khng chin chng Php ca nhn dn ta Nam K, ra lnh bi binh... - Do thi cu ha ca triu nh, Php chim c ba tnh min Ty Nam K khng tn mt vin n... + Phong tro u tranh chng Php din ra di nhiu hnh thc phong ph: - Bt hp tc vi gic, mt b phn kin quyt u tranh v trang, nhiu trung tm khng chin ra i: ng Thp Mi, Ty Ninh... - Mt b phn dng th vn ln n thc dn Php v tay sai, c v lng yu nc: Phan Vn Tr, Nguyn nh Chiu, Nguyn Thng... II. Khng chin lan rng ra ton quc (1873 - 1884). 1. Thc dn Php nh chim Bc K ln th nht (1873). + m mu ca Php nh ra Bc K: - Li dng vic triu nh nh Php em tu ra vng bin H Long nh dp hi ph, chng cho tn li bun uy-puy vo gy ri H Ni. - Ly c gii quyt v uy-puy, Php c Gc-ni- ch huy 200 qun ko ra Bc. + Din bin: - Ngy 20 - 11 - 1873, qun Php n sng nh v chim thnh H Ni. T , chng nhanh chng nh chim cc tnh Hi Dng, Hng Yn, Ninh Bnh, Nam nh. 2. Khng chin H Ni v cc tnh ng bng Bc K (1873 - 1874). + Khi qun Php ko vo H Ni, nhn dn ta anh dng chng Php nh trn chin u Thanh H (Quan Chng). + Ti cc tnh ng bng, u Php cng vp phi s khng c ca nhn dn ta. Cc cn c khng chin c hnh thnh Thi Bnh, Nam nh... + Ngy 21 - 12 - 1873, qun Php b tht bi Cu Giy, Gc-ni- b git. + Song triu nh Hu li k Hip c Gip Tut (15 - 3 - 1874). Php rt qun khi Bc K; triu nh tha nhn 6 tnh Nam K hon ton thuc Php. 3. Thc dn Php nh chim Bc K ln th hai nm 1882. + m mu ca Php: - Sau Hip c 1874, Php quyt tm chim bng c Bc K, bin nc ta thnh thuc a. - Ly c triu nh Hu vi phm Hip c nm 1874, tip tc giao thip vi nh Thanh, Php em qun xm lc Bc K ln th hai. + Din bin:
- Ngy 3 - 4 - 1882, qun Php do Ri-vi-e ch huy ko ra H Ni khiu khch. - Ngy 25 - 4 - 1882, Ri-vi-e gi ti hu th cho Tng c thnh H Ni l Hong Diu buc phi np thnh. Khng i tr li, Php m cuc tin cng v chim thnh H Ni, cuc chin u din ra c lit t sng n tra, Hong Diu tht c t vn. - Sau Php chim mt s ni khc nh Hn Gai, Nam nh... 4. Nhn dn Bc K tip tc khng Php. + H Ni, nhn dn t tay t nh, to thnh bc tng la chn bc tin ca qun gic. + Ti cc ni khc, nhn dn tch cc p p, cm k trn sng, lm hm chng, cm by ngn bc tin ca qun Php. + Ngy 19 - 5 - 1883, qun ta ginh thng li ln trong trn Cu Giy ln th hai, Ri-vi-e b git ti trn. + Chin thng Cu Giy ln th hai lm cho qun Php thm hoang mang, dao ng, chng nh b chy nhng triu nh Hu li ch trng thng lng vi Php hi vng chng s rt qun. 5. Hip c Pc-t-nt 1884. Nh nc phong kin Vit Nam sp . + Chiu 18 - 8 - 1883, Php bt u tin cng vo Thun An, n ngy 20 - 8, Php b ln khu vc ny. + Ngy 25 - 8 - 1883, triu nh Hu k vi Php Hip c Hc-mng (tha nhn quyn bo h ca Php Bc K, Trung K). + Sau Hip c Hc-mng, Php chim hng lot cc tnh Bc K: Bc Ninh, Tuyn Quang, Thi Nguyn... + Ngy 6 - 6 -1884, Php buc triu nh Hu k Hip c Pa-t-nt. Vi hip c ny, nh nc phong kin Vit Nam vi t cch mt quc gia c lp hon ton sp . Ch 2. PHONG TRO KHNG CHIN CHNG PHP TRONG NHNG NM CUI TH K XIX (T SAU NM 1885) 1. Cuc phn cng qun Php ca phi ch chin kinh thnh Hu thng 7 nm 1885. + Sau hai Hip c 1883 v 1884, phe ch chin trong triu nh nui hi vng ginh li ch quyn t tay Php. Php lo s, tm cch bt cc nhng ngi cm u. + m mng 4 rng sng ngy 5 - 7 - 1885, Tn Tht Thuyt h lnh tn cng qun Php n Mang C v Ta Khm S. Nh c u th v v kh, qun gic phn cng, chim kinh thnh Hu. 2. Phong tro Cn vng bng n v lan rng. + Tn Tht Thuyt a vua Hm Nghi chy ra Tn S (Qung Tr). Ngy 13 - 7 - 1885, ng nhn danh nh vua xung chiu Cn vng, ku gi vn thn, s phu v nhn dn ng ln gip vua cu nc. + Phong tro yu nc chng Php di ngn c Cn vng din ra si ni t nm 1885 n cui th k XIX. Din bin phong tro c th chia lm 2 giai on: - Giai on 1 (1885 - 1888), phong tro bng n trn khp c nc, nht l t Phan Thit tr ra. - Giai on 2 (1888 - 1896), phong tro quy t trong nhng cuc khi ngha ln, tp trung cc tnh Bc Trung K v Bc K. 3. Nhng cuc khi ngha ln trong phong tro Cn vng. a. Khi ngha Ba nh (1886 - 1887). + a bn hot ng ca ngha qun thuc ba lng Mu Thnh, Thng Th, M Kh (huyn Nga Sn - Thanh Ha). Lnh do l Phm Bnh v inh Cng Trng. + Cuc chin u din ra quyt lit t thng 12 - 1886 n thng 1 - 1887, ngha qun y lui nhiu cuc tn cng ca Php. + Cui cng ngha qun rt ln M Cao, tip tc chin u thm mt thi gian ri tan r. b. Khi ngha Bi Sy (1883 - 1892). + a bn thuc cc huyn Vn Lm, Vn Giang, Khoi Chu (Hng Yn) v Kinh Mn (Hi Dng), sau pht trin ra cc tnh xung quanh nh Bc Ninh, Thi Bnh, Nam nh... Lnh o cuc khi ngha l Nguyn Thin Thut. + Trong nhng nm 1885 - 1889, nhiu trn nh c lit xy ra gia ngha qun v qun Php. + Sau nhng trn chng cn, lc lng ngha qun suy gim v b bao vy. n cui nm 1889, ngha qun dn dn tan r. c. Khi ngha Hng Kh (1885 - 1895).
+ a bn hot ng ch yu huyn Hng Kh v Hng Sn thuc H Tnh, sau lan rng ra nhiu tnh khc. Lnh o l Phan nh Phng, Cao Thng. + T nm 1885 - 1889, ngha qun xy dng lc lng, rn c v kh. + T nm 1889 - 1895, khi ngha bc vo giai on quyt lit, y li nhiu cuc cn qut ca ch. Sau khi Phan nh Phng hi sinh, cuc khi ngha dn dn tan r. + Mc d b tht bi, nhng y l cuc khi ngha tiu biu, c quy m ln nht, trnh t chc cao v chin u bn b. + Sau khi ngha Hng Kh, phong tro yu nc di ngn c Cn vng, chu nh hng ca h t tng phong kin hon ton tht bi. Phong tro yu nc Vit Nam chuyn qua mt giai on mi. 4. Khi ngha Yn Th (1884 - 1913). + Nguyn nhn: - Kinh t nng nghip sa st, i sng nhn dn ng bng Bc K v cng kh khn, mt b phn phi phiu tn ln Yn Th, h sn sng ni dy u tranh bo v cuc sng ca mnh. - Khi Php thi hnh chnh sch bnh nh, cuc sng b xm phm, nhn dn Yn Th ni dy u tranh. + Din bin: - Giai on 1884 - 1892, nhiu ton ngha qun hot ng ring r di s ch huy ca th lnh Nm. - Giai on 1893 - 1908, ngha qun va xy dng lc lng va chin u di s ch huy ca Thm. - Giai on 1909 - 1913, Php tp trung lc lng tn cng Yn Th, lc lng ngha qun hao mn... Ngy 10 - 2 - 1913, Thm b st hi. Phong tro tan r. + Nguyn nhn tht bi, ngha: - Nguyn nhn tht bi: do Php lc ny cn mnh li c s cu kt vi cc th lc phong kin. Trong khi lc lng ngha qun cn mng v yu, cch thc t chc lnh o cn nhiu hn ch. 5. Phong tro u tranh ca ng bo min ni. + Phong tro u tranh chng thc dn Php ca ng bo cc dn tc vng trung du v min ni n ra mun nhng li ko di. + Phong tro din ra rng khp cc a bn Nam K, Trung K, Ty Nguyn, Ty Bc. + Phong tro trc tip gp phn lm chm li qu trnh xm lc v bnh nh ca thc dn Php. Ch 3. PHONG TRO YU NC CHNG PHP TRONG NHNG NM U TH K XX N NM 1918 1. Phong tro ng du (1905 - 1909). + Nguyn nhn ca phong tro: - Nht Bn l nc duy nht chu nh i theo con ng TBCN m thot khi ch thng tr ca t bn u - M, li c cng mu da, cng nn vn ha Hn hc vi Vit Nam, c th nh cy. - Phc Nht, s Nht, mun nng nh Nht l tm l ph bin ca nhn dn cc nc chu cui th k XIX - u th k XX, trong c Vit Nam. + Nhng nt chnh v hot ng ca phong tro ng du: - Nm 1904, Duy tn hi c thnh lp do Phan Bi Chu ng u. Hi ch trng dng bo ng v trang nh Php, khi phc c lp. - Nm 1905, Phan Bi Chu sang Nht vi mc ch cu vin, ri t cu vin chuyn sang cu hc. - T nm 1905 n nm 1908, Hi pht ng phong tro ng du, a khong 200 hc sinh Vit Nam sang Nht hc tp nhm o to nhn ti xy dng lc lng chng Php. - Thng 9 - 1908, thc dn Php cu kt vi chnh ph Nht Bn, trc xut nhng ngi Vit Nam khi t Nht. - Thng 3 - 1909, phong tro ng du tan r. Hi Duy tn ngng hot ng. + ngha ca phong tro ng du: - Cch mng Vit Nam bt u hng ra th gii, gn vn dn tc vi vn thi i. 2. Phong tro ng Kinh ngha thc (1907).
+ Thng 3 - 1907, Lng Vn Can, Nguyn Quyn lp trng hc ly tn l ng Kinh ngha thc, trng dy cc mn khoa hc thng thc; t chc cc bui din thuyt, bnh vn, xut bn sch bo tuyn truyn tinh thn yu nc... + Phm vi hot ng kh rng: H Ni, H ng, Sn Ty, Bc Ninh, Hng Yn, Hi Dng, Thi Bnh... Tuy nhin, n thng 11 - 1907, thc dn Php ra lnh ng ca trng. + Thng qua cc hot ng, ng Kinh ngha thc gp phn thc tnh lng yu nc, truyn b t tng dn ch, dn quyn v mt nn vn ha mi nc ta. 3. Cuc vn ng Duy tn v phong tro chng thu Trung K. + Cuc vn ng Duy tn: - Din ra mnh nht cc tnh Qung Nam, Qung Ngi, Bnh nh... Ngi khi xng l Phan Chu Trinh, Hunh Thc Khng... - Ni dung c bn ca phong tro: m trng dy hc theo li mi, h ho chn hng thc nghip, ph bin ci mi v vn ng lm theo ci mi, ci tin b. + Phong tro chng thu Trung K: - Khi cuc vn ng Duy tn lan ti vng nng thn, ng vo lc nhn dn Trung K ang iu ng v chnh sch p bc bc lt ca quc v phong kin, lm bng ln phong tro chng thu si ni. Phong tro b thc dn Php n p m mu. + Nhn xt: Tnh cht, hnh thc ca phong tro yu nc Vit Nam u th k XX: phong tro yu nc mang mu sc dn ch t sn, hnh thc bo ng v ci cch. 4. Phong tro yu nc trong thi k Chin tranh th gii th nht (1914 - 1918). + V mu khi ngha Hu: - Do Thi Phin, Trn Cao Vn cm u, c mi vua Duy Tn tham gia. Ch da ch yu l binh lnh Vit Nam trong qun i Php. K hoch khi ngha b bi l. Thi Phin, Trn Cao Vn b x t, vua Duy Tn b bt i y. + Khi ngha ca binh lnh Thi Nguyn: - Binh lnh Vit Nam b bc i, cm phn v phi lm bia n... H phi hp vi t chnh tr Thi Nguyn, do Lng Ngc Quyn, Trnh Vn Cn (i Cn) lnh o, ng ln khi ngha vo m 30 rng sng 31 - 8 - 1917. - Ngha qun chim c tnh l, tuyn b Thi Nguyn c lp, nhng sau 5 thng chin u, khi ngha b dp tt. li nhiu bi hc kinh nghim v khi ngha v trang nh cng tc lnh o, chun b, thi c... 5. Hot ng ca Nguyn Tt Thnh sau khi ra i tm ng cu nc. + Hon cnh: - Sau nm 1908, phong tro gii phng dn tc ri vo tnh trng b tc. cc phong tro ng du, ng Kinh ngha thc, Duy tn, chng thu... u b tht bi. Trong bi cnh , Nguyn Tt Thnh quyt nh ra i tm con ng cu nc mi cho dn tc. - Tuy khm phc cc bc tin bi, nhng Ngi khng i theo con ng cu nc ca h m quyt nh ra i tm con ng cu nc mi v: Ngi nhn ra c nhng hn ch ca h. Nguyn Tt Thnh tng nhn xt v h, (Phan Bi Chu sang nh Nht chng khc no a h ca trc rc beo ca sau; Phan Chu Trinh th ci lng, khng tng khi Xin gic r lng thng; Hong Hoa Thm th ngha kh, bt khut y, nhng Nng ct cch phong kin...). + Nhng hot ng: - Ngy 5 - 6 - 1911, t bn cng Nh Rng, Ngi ra i tm ng cu nc. Ngi quyt nh sang phng Ty tm hiu nhng b mt n nu ng sau nhng t: t do, bnh ng, bc i... - Sau hnh trnh ko di 6 nm, qua nhiu nc chu Phi, chu M, chu u,... n nm 1917, Ngi t Anh tr v Php, tham gia hot ng trong Hi nhng ngi Vit Nam yu nc Pa-ri. - Ngi tch cc tham gia hot ng trong phong tro cng nhn Php v tip nhn nh hng ca Cch mng thng Mi Nga. T kho st thc tin, Ngi c kt thnh kinh nghim ri quyt nh i theo ch ngha Mc - L-nin. + Kt lun: Nguyn Tt Thnh l v cu tinh ca dn tc Vit Nam. Bc u hot ng ca Ngi m ra chn tri mi cho cch mng nc ta.
Ch 4. X HI VIT NAM TRONG NHNG NM CUI TH K XIX - U TH K XX 1. Cuc khai thc thuc a ln th nht ca thc dn Php. a. Chnh sch cai tr: (S t chc b my thng tr ca Php ng Dng)
Ton quyn ng Dng
Bc K (Thng s)
Trung K (Khm s)
Nam K (Thng c)
Lo (Khm s)
Cam-pu-chia (Khm s)
B my chnh quyn cp K (Php)
B my chnh quyn cp Tnh, Huyn (Php + Bn x)
B my chnh quyn cp X, Thn (Bn x)
Nhnthng t chc b my chnh quyn cht ch, vi tay xung tn vng nng thn. + H xt: + Kt hp gia nh nc thc dn v quan li phong kin. Mc ch: + Chia r cc dn tc ng Dng trong s thng nht gi to. + Tng cng ch p bc, km kp, lm giu cho t bn Php. + Bin ng Dng thnh mt tnh ca Php, xa tn Vit Nam, Lo, Cam-pu-chia trn bn th gii. b. Chnh sch kinh t: + Trong nng nghip, Php y mnh vic cp ot rung t, lp cc n in. + Trong cng nghip, Php tp trung khai thc than v kim loi. Ngoi ra, Php u t vo mt s ngnh khc nh xi mng, in, ch bin g... xy dng h thng giao thng vn ti ng b, ng st tng cng bc lt kinh t v phc v mc ch qun s. + V thng nghip, Php c chim th trng Vit Nam, hng ha ca Php nhp vo Vit Nam ch b nh thu rt nh hoc c min thu, nhng nh thu cao hng ha ca cc nc khc. Php cn ra cc th thu mi bn cnh cc loi thu c, nng nht l thu mui, thu ru, thu thuc phin... Mc ch cc chnh sch trn ca thc dn Php l nhm v vt sc ngi, sc ca ca nhn dn ng Dng. c.Chnh sch vn ha, gio dc: + n nm 1919, Php vn duy tr nn gio dc Hn hc, li dng h t tng PK v tr thc cu hc phc v cho chnh sch cai tr n dch. + V sau, Php bt u m trng hc mi nhm o to lp ngi bn x phc v cho vic cai tr. Cng vi , Php m mt s c s vn ha, y t. + Nhn xt: Thng qua li dng gio dc PK, Php mun to ra mt lp ngi ch bit phc tng. Trit s dng PK Nam triu, dng ngi Vit tr ngi Vit. Km hm nhn dn ta trong vng ngu dt d b cai tr... (Nh vic tuyn truyn vn ha, li sng phng Ty thng qua sch bo c ni dung c hi; duy tr vn ha lng theo hng bn cng ha v ngu dn ha; duy tr cc thi h tt xu nh ung ru, nghin ht, h tc ma chay, ci xin, ng bng, m tn d oan...).
2. Nhng chuyn bin v kinh t - x hi. a. Nhng chuyn bin v kinh t; + Nhn xt: Nh vy, nn kinh t Vit Nam u th k XX c nhiu bin i. Nhng yu t tch cc v tiu cc an xen nhau do ng li n dch thuc a do thc dn Php gy ra. - Tch cc: Cuc khai thc thuc a ca Php lm xut hin nn cng nghip thuc a mang yu t thc dn; thnh th mc ln; bc u nn kinh t hng ha xut hin, tnh cht t cung t cp ca nn kinh t c b ph v. - Tiu cc: Mt trong nhng mc tiu ca cng cuc khai thc thuc a l v vt sc ngi, sc ca ca nhn dn ng Dng. Do vy: ti nguyn thin nhin b bc lt cn kit, nng nghip gim chn ti ch, cng nghip pht trin nh git, qu qut, thiu hn cng nghip nng. Nn kinh t Vit Nam c bn vn l nn sn xut nh, lc hu, ph thuc. b. Nhng bin chuyn trong x hi: + Giai cp a ch phong kin u hng v tr thnh ch da, tay sai cho thc dn Php. Tuy nhin, c mt b phn a ch va v nh c tinh thn yu nc. + Giai cp nng dn, s lng ng o, b p bc bc lt nng n nht, h sn sng hng ng, tham gia cuc u tranh ginh c lp dn tc. Mt b phn nh mt rung t phi vo lm vic trong cc hm m, n in. + Tng lp t sn xut hin, c ngun gc t cc nh thu khon, ch x nghip, xng th cng, ch hng bun... b chnh quyn thc dn km hm, t bn Php chn p. + Tiu t sn thnh th cng l tng lp mi xut hin, bao gm ch cc xng th cng nh, c s bun bn nh, vin chc cp thp v nhng ngi lm ngh t do. H c trnh hc vn, nhy bn vi thi cuc,... nn sm gic ng v tch cc tham gia cc phong tro cu nc. + Giai cp cng nhn phn ln xut thn t nng dn, lm vic trong cc n in, hm m, nh my, x nghip,... lng thp nn i sng kh cc. y l giai cp c tinh thn u tranh mnh m chng quc, phong kin.
LP 9 PHN LCH S TH GII HIN I T NM 1945 N NAY

Ch 1 LIN X V CC NC NG U T SAU CHIN TRANH TH GII TH HAI I. Lin X v cc nc ng u t nm 1945 n gia nhng nm 70 ca th k XX. 1. Lin X. a. Cng cuc khi phc kinh t sau chin tranh (1945 - 1950). + t nc X vit b chin tranh tn ph ht sc nng n: hn 27 triu ngi cht, 1 710 thnh ph, hn 70 000 lng mc b ph hy. + Nhn dn Lin X thc hin v hon thnh thng li KH 5 nm ln th t (1946-1950) trc thi hn. + Cng nghip tng 73%, mt s ngnh nng nghip vt mc trc chin tranh. Nm 1949, Lin X ch to thnh cng bom nguyn t. Vic Lin X ch to thnh cng bom nguyn t c ngha: - nh du s pht trin vt bc v KHKT. - Ph v th c quyn ca M. - To sc mnh cho lc lng CNXH. b. Tip tc xy dng CSVC - KT ca CNXH (t nm 1950 n u nhng nm 70 ca th k XX). + Lin X tip tc thc hin cc KH di hn vi phng hng chnh l: pht trin KT vi u tin pht trin CN nng, y mnh tin b KH-KT, tng cng sc mnh QP. + Kt qu: - SX CN bnh qun hng nm tng 9,6%, l cng quc CN th 2 TG (sau M); - L nc m u k nguyn chinh phc v tr ca con ngi (nm 1957, phng thnh cng v tinh nhn to; nm 1961, phng tu Phng ng a con ngi ln u tin bay vng quanh Tri t).
+ V i ngoi: ch trng duy tr ha bnh th gii, quan h hu ngh vi cc nc v ng h cuc u tranh gii phng ca cc dn tc. 2. Cc nc ng u. a. S ra i ca cc nc dn ch nhn dn ng u: + Trong CTTG th hai, nh s gip ca Hng qun Lin X, nhn dn cc nc ng u tin hnh cuc u tranh chng pht xt v ginh c thng li gii phng t nc, thnh lp cc nh nc dn ch nhn dn (Ba Lan thng 7 - 1944, Tip Khc 5 - 1945,...). + Ring nc c b chia ct, vi s thnh lp nh nc Cng ha Lin bang c (9/1949), pha Ty v nh nc Cng ha Dn ch c (10 - 1949), pha ng lnh th. + T nm 1945 - 1949, cc nc ng u hon thnh nhim v ca cuc CM dn tc dn ch: xy dng b my chnh quyn DCND, tin hnh ci cch rung t, thc hin cc quyn t do dn ch v ci thin i sng nhn dn,... b. Tin hnh xy dng ch ngha x hi (t nm 1950 n u nhng nm 70 ca th k XX). + Sau 20 nm xy dng CNXH (1950-7970), vi s gip to ln ca Lin X, cc nc ng u ginh c nhng thng li to ln: - Xa b s bc lt ca giai cp t sn; - a nng dn i vo con ng lm n tp th thng qua hnh thc HTX; - Cng nghip ha, xy dng CSVC-KT ca CNXH. + Nh , cc nc ng u tr thnh nhng nc cng - nng nghip, b mt kinh t x hi ca t nc c s thay i cn bn v su sc. II. Lin X v cc nc ng u t gia nhng nm 70 n u nhng nm 90 ca th k XX. 1. S khng hong v tan r ca Lin bang X vit. a. Bi cnh lch s: - T sau cuc khng hong du m nm 1973, nht l t u nhng nm 80, nn KT-XH ca Lin X ngy cng ri vo tnh trng tr tr, khng n nh v lm dn vo khng hong. (SX nh n, i sng ND kh khn, lng thc, hng tiu dng khan him, t quan liu, tham nhng,...). b. Din bin - 3/1985 Goc-ba-chp ra ng li ci t. - Do thiu chun b y cc iu kin cn thit v thiu mt ng li chin lc ng n, cng cuc ci t nhanh chng lm vo tnh trng b ng, kh khn v b tc. t nc ln su vo khng hong v ri lon: bi cng, nhiu nc cng ha i li khai, t nn x hi gia tng,... c. Kt qu: - 19/8/1991 cuc o chnh nhm lt Goc-ba-chp khng thnh, gy hu qu nghim trng. ng CS v Nh nc LB hu nh t lit. - 21/12/1991, 11 nc cng ha li khai, hnh thnh cng ng cc quc gia c lp (SNG). Ti 25/12/1991, Goc-ba-chp t chc Tng thng, Lin X b sp sau 74 nm tn ti. 2. Cuc khng hong v tan r ca ch XHCN cc nc ng u a. Qu trnh khng hong: - T cui nhng nm 70 v u nhng nm 80 ca th k XX, cc nc ng u lm vo tnh trng khng hong kinh t, chnh tr ngy cng gay gt. - Ti cui nm 1988, cuc khng hong ln ti nh cao, khi u t Ba Lan sau lan ti cc nc khc. Cc cuc mt tinh, biu tnh din ra dn dp, m mi nhn u tranh nhm vo ng cng sn cm quyn.... b. Hu qu: - Qua cc cuc tng tuyn c, cc phe i lp thng th, ginh c chnh quyn cn cc ng cng sn u tht bi. Chnh quyn mi cc nc ng u u tuyn b t b CNXH, thc hin a nguyn v chnh tr v chuyn nn kinh t theo c ch th trng vi nhiu thnh phn s hu. Tn nc thay i, ni chung u l cc nc cng ha. - S sp ca ch XHCN cc nc ng u v Lin X chm dt s tn ti ca h thng XHCN (ngy 28 - 6 - 1991, SEV ngng hot ng v ngy 1 - 7 - 1991, T chc Vc-sa-va gii tn). y l nhng tn tht ht sc nng n i vi phong tro cch mng th gii v cc lc lng dn ch, tin b cc nc
Ch 2. CC NC , PHI, M LA-TINH T NM 1945 N NAY I. Qu trnh pht trin ca phong tro gii phng dn tc v s tan r ca h thng thuc a. 1. Giai on t nm 1945 n gia nhng nm 60 ca th k XX. + Phong tro u tranh c khi u t ng Nam vi nhng thng li trong cc cuc u tranh ginh chnh quyn v tuyn b c lp cc nc nh In--n-xi-a (17/8/1945), Vit Nam (2/9/1945) v Lo (12/10/1945). + Phong tro tip tc lan sang cc nc Nam , Bc Phi, M La-tinh nh n , Ai Cp v Angi-ri, - 1960 c gi l Nm chu Phi vi 17 nc lc a ny tuyn b c lp. - Ngy 1/1/1959, cuc cch mng nhn dn thng li Cu Ba. + Kt qu l ti gia nhng nm 60 ca th k XX, h thng thuc a ca CNQ v c bn b b sp . 2. Giai on t gia nhng nm 1960 n gia nhng nm 70 ca th k XX. + Ni dung chnh ca giai on ny l thng li ca phong tro u tranh lt ch thng tr ca thc dn B o Nha, ginh c lp ba nc: Ghi-n Bt-xao, M-dm-bch, ng-g-la (vo nhng nm 1974 - 1975). 3. Giai on t gia nhng nm 70 n gia nhng nm 90 ca th k XX. + Ni dung chnh ca giai on ny l cuc u tranh xa b ch phn bit chng tc (A-pcthai), tp trung 3 nc min Nam chu Phi l: R--di-a, Ty Nam phi v Cng ha Nam phi. + Sau nhiu nm u tranh ngoan cng ca ngi da en, ch phn bit chng tc b xa b v ngi da en c quyn bu c v cc quyn t do khc + Nhn dn chu , Phi, M La-tinh cng c c lp, xy dng v pht trin t nc khc phc i ngho. II. Cc nc chu . 1.Tnh hnh chung + Sau Chin tranh th gii th hai, mt cao tro gii phng dn tc din ra chu . Ti cui nhng nm 50, phn ln cc nc chu ginh c c lp. Sau , hu nh trong sut na sau th k XX, tnh hnh chu li khng n nh (chin tranh khu vc ng Nam v Trung ng; xung t, li khai, khng b,). + Mt s nc chu t c s tng trng nhanh chng v kinh t nh Trung Quc, Hn Quc, Xin-ga-po, n . 2. Trung Quc. a S ra i ca nc Cng ha Nhn dn Trung Hoa: + Ngy 01/10/1949, nc CHND Trung Hoa ra i. Kt thc ch thng tr hn 100 nm ca Q nc ngoi v hn 1.000 nm ca ch PK Trung Quc. + a nc Trung Hoa bc vo k nguyn c lp t do. + H thng cc nc XHCN c ni lin t u sang . b. Mi nm u xy dng ch mi (1949 -1959). + Khi phc kinh t, tin hnh ci cch rung t v hp tc ha nng nghip, ci to cng thng nghip t bn t nhn, + Thc hin thng li k hoch 5 nm ln th nht (1953-1957). Nh , b mt t nc TQ thay i r rt, i sng nhn dn c ci thin. c. t nc trong thi k bin ng (1959 - 1978). + ng li Ba ngn c hng (trong c phong tro i nhy vt) vi nhanh chng xy dng thnh cng CNXH. Nhng kt qu khng c nh mong mun. + Cuc i cch mng vn ha - thc cht l s bt ng v ng li v tranh ginh quyn lc trong ni b CSTQ. + t nc TQ lm vo tnh trng hn lon cng nhng thm ha nghim trng v kinh t - x hi. d. Cng cuc ci cch m ca (t 1978 n nay).
+ Thng 12/197, Trung ng ng Cng sn Trung Quc ra ng li i mi vi ch trng ly pht trin kinh t lm trung tm, thc hin ci cch v m ca nhm xy dng Trung Quc tr thnh mt quc gia giu mnh, vn minh. + Sau hn 20 nm ci cch - m ca, TQ thu c nhng thnh tu ht sc to ln. nn kinh t pht trin nhanh chng, t tc tng trng ln nht th gii (tng sn phm trong nc (GDP) tng TB hng nm 9,6%, tng gi tr xut nhp khu tng gp 15 ln, i sng nhn dn c nng cao r rt). + V i ngoi, TQ ci thin quan h vi nhiu nc, thu hi ch quyn i vi Hng Cng (1997) v Ma Cao (1999). Uy tn v v th ngy cng c nng cao trn trng quc t III. Cc nc ng Nam . 1. Tnh hnh ng Nam trc v sau nm 1945: + Trc nm 1945, cc nc ng Nam , tr Thi Lan, u l thuc a ca thc dn phng Ty. + Sau nm 1945 v ko di hu nh trong c na sau th k XX, tnh hnh ng Nam din ra phc tp v cng thng. Vi cc s kin tiu biu: - Nhn dn nhiu nc ng Nam ni dy ginh chnh quyn nh In--n-xi-a, Vit Nam v Lo t thng 8 n thng 10/1945. Sau n gia nhng nm 50 ca th k XX, hu ht cc nc trong khu vc ginh c c lp. - T nm 1950, trong bi cnh Chin tranh lnh, tnh hnh ng Nam li tr nn cng thng, ch yu do s can thip ca quc M. M thnh lp khi qun s SEATO (1954) nhm y li nh hng ca CNXH v phong tro gii phng dn tc i vi ng Nam ; tin hnh chin tranh xm lc Vit Nam ko di ti 20 nm (1954 -1975). 2. S ra i ca t chc ASEAN: + Sau khi ginh c c lp, nhiu nc ng Nam ngy cng nhn thc r s cn thit phi cng nhau hp tc pht trin, hn ch s nh hng ca cc cng quc bn ngoi... + Ngy 8/8/1967, Hip hi cc quc gia ng Nam (ASEAN) c thnh lp ti Bng Cc (Thi Lan) vi s tham gia ca 5 nc (In--n-xi-a, Ma-lai-xi-a, Phi-lp-pin, Thi Lan v Xin-ga-po). - Tuyn b Bng Cc (8/1967) xc nh mc tiu hp tc kinh t, vn ha, duy tr ha bnh, n nh khu vc. - Hip c thn thin v hp tc ng Nam - Hip c Ba-li (2/1976) xc nh nguyn tc c bn trong quan h gia cc nc thnh vin. + T u nhng nm 80 ca th k XX, do vn Cam-pu-chia quan h gia cc nc ASEAN v ng Dng li tr nn cng thng. Tuy nhin, mt s nn kinh t c s chuyn bin v tng trng mnh m nh Xin-ga-po, Ma-lai-xi-a, Thi Lan,... 3. T ASEAN 6 pht trin thnh ASEAN 10 + Sau Chin tranh lnh, nht l khi vn Cam-pu-chia c gii quyt, tnh hnh ng Nam c ci thin, cc nc ln lt gia nhp ASEAN: Vit Nam 1995, Lo v Mi-an-ma 1997, Cam-pu-chia 1999. + Vi 10 nc thnh vin, ASEAN tr thnh 1 t chc khu vc ngy cng c uy tn vi nhng hp tc kinh t (AFTA, 1992) hp tc an ninh (Din n khu vc ARF, 1994) vi s tham gia ca nhiu nc ngoi khu vc nh: Trung Quc, Nht Bn, Hn Quc, M, n ,... IV. Cc nc chu Phi. 1. Tnh hnh chung : - T sau Chin tranh th gii th hai, phong tro gii phng dn tc din ra si ni chu Phi, sm nht l Bc Phi - ni c trnh pht trin hn. Sau cuc o chnh lt ch qun ch, 18/6/1953 cng ha Ai Cp ra i. Nhn dn An-gi-ri cng tin hnh khi ngha v trang ginh c lp (1954 - 1962). Nm 1960 c gi l Nm chu Phi, vi 17 nc tuyn b c lp. - Sau khi ginh c c lp, cc nc chu Phi bt tay vo xy dng t nc v thu c nhiu thnh tch. Tuy nhin, chu Phi vn nm trong tnh trng i ngho, lc hu, thm ch din ra cc cuc xung t, ni chin m mu.
- hp tc, gip nhau khc phc xung t v ngho i, t chc thng nht chu Phi c thnh lp, nay gi l Lin minh chu Phi (AU). 2. Cng ho Nam Phi: a. Khi qut: - Nm cc Nam chu Phi. Din tch 1,2 triu km2. Dn s 43,6 triu ngi, trong 75,2% da en. Nm 1961, Cng ho Nam Phi ra i. b. Cuc u tranh chng ch phn bit chng tc Cng ho Nam Phi: - Trong hn 3 th k, chnh quyn thc dn da trng thc hin ch phn bit chng tc tn bo vi ngi Nam Phi. - Di s lnh o ca i hi dn tc Phi (ANC), ngi da en u tranh kin tr chng ch ngha A-pac-thai. Nm 1993, ch phn bit chng tc c tuyn b xa b. - Thng 4/1994, Nen-xn Man--la c bu v tr thnh v tng thng ngi da en u tin Nam Phi. - Nhn dn Nam Phi ang tp trung sc pht trin kinh t v x hi nhm xa b ch A-pac-thai v kinh t. V. Cc nc M La-tinh. 1. Nhng nt chung: + Khc vi chu v chu Phi, nhiu nc M La-tinh ginh c c lp t nhng thp k u th k XIX: Bra-xin, Vnxula... Nhng sau li ri vo vng l thuc v tr thnh sn sau ca Q M. + T sau Chin tranh th gii th hai n, nht l t u nhng nm 60 ca TK XX, mt cao tro u tranh din ra vi mc tiu dn tc, dn ch v tin b x hi. Tiu biu l Cu-ba + Cc nc M La-tinh thu c nhiu thnh tu trong cng c c lp dn tc, ci cch dn ch, Tuy nhin , mt s nc c lc gp phi nhng kh khn nh: tng trng kinh t chm li, tnh hnh bt n do cnh tranh quyn lc gia cc phe phi - Hin nay cc nc M La-tinh ang tm cch khc phc v i ln. Braxin v Mhic l 2 nc cng nghip mi. 2. Cu-ba hn o anh hng: + Khi qut - Cu-ba nm vng bin Ca-ri-b, hnh dng ging nh con c su. Din tch: 111.000 km2, dn s: 11,3 triu ngi (2002). + Phong tro cch mng Cu-ba (1945 n nay) - Khi u t cuc tn cng v trang ca 135 thanh nin yu nc vo pho i Mn-ca-a ngy 26/07/1953, nhn dn Cu-ba di s lnh o ca Phi-en Ca-xt-r tin hnh cuc u tranh nhm lt chnh quyn Ba-ti-xta thn M. Ngy 1/1/1959, CM thng li. - Sau CM, Chnh ph do Phi-en ng u tin hnh cuc ci cch dn ch trit : ci cch rung t, quc hu ha cc x nghip ca TB nc ngoi, xy dng chnh quyn cch mng cc cp v thanh ton nn m ch, pht trin gio dc, y t, B mt t nc Cu-ba thay i cn bn v su sc. - Trong na th k qua, nhn dn Cu-ba kin cng, bt khut vt qua nhng kh khn to ln do chnh sch ph hoi, bao vy, cm vn v kinh t ca M, cng nh s tan r ca LX v h thng XHCN (khng cn nhng ng minh, ngun vin tr v bn hng bun bn,), Cu-ba vn ng vng v tip tc t c nhng thnh tch mi. Ch 3. M, NHT BN, TY U T NM 1945 N NAY I. Nc M. 1. Tnh hnh KT nc M sau Chin tranh th gii th hai. + Sau CTTG II, M vn ln thnh nc TB giu mnh nht, ng u h thng TBCN. Trong nhng nm 1945-1950, M chim hn mt na sn lng cng nghip th gii (56,4%), 3/4 tr lng vng th gii. M c lc lng qun s mnh nht th gii t bn v c quyn v kh nguyn t.
- Nguyn nhn: Khng b chin tranh tn ph, giu ti nguyn, tha hng cc thnh qu khoa hc k thut th gii, thu li nhun t vic bun bn v kh cho cc nc. + Trong nhng thp nin tip theo, KT M suy yu v khng cn gi c u th tuyt i. - Nguyn nhn: s cnh tranh ca cc nc quc khc, khng hong chu k, chi ph qu ln cho chy ua v trang v chin tranh,... 2. S pht trin khoa hc - k thut ca M sau chin tranh: + Nc M l nc khi u ca cuc cch mng khoa hc k thut ln th hai (1945). + i u v khoa hc k thut v cng ngh th gii trn mi lnh vc. - Sng ch cng c mi (my tnh, my t ng); nng lng mi, vt liu mi; Cch mng xanh trong nng nghip, giao thng lin lc, chinh phc v tr,... (7/1969 a con ngi ln mt trng); sn xut v kh hin i. 3. Chnh sch i ni v i ngoi ca M sau chin tranh: a. Chnh sch i ni: - Sau chin tranh, Nh nc M ban hnh mt lot o lut phn ng nhm chng li ng Cng sn M, phong tro cng nhn v phong tro dn ch. - Mc d gp nhiu kh khn, nhiu phong tro u tranh ca nhn dn ln mnh, c bit l phong tro chng phn bit chng tc v phn i cuc chin tranh Vit Nam trong nhng thp k 60 v 70. b. Chnh sch i ngoi: - Nhm mu thng tr th gii, M ra Chin lc ton cu vi mc tiu chng ph cc nc XHCN, y li phong tro u tranh gii phng dn tc, n p phong tro cng nhn v dn ch, thnh lp cc khi qun s gy chin tranh xm lc,... II. Nht Bn. 1. Tnh hnh Nht Bn sau chin tranh + L nc bi trn, b tn ph nng n, xut hin nhiu kh khn ln (tht nghip 13 triu ngi, thiu thn lng thc, thc phm v hng tiu dng,...). + Di ch chim ng ca M, nhiu cuc ci cch dn ch c tin hnh nh: ban hnh Hin php mi (1946), ci cch rung t, xa b ch ngha qun phit v trng tr ti phm chin tranh, ban hnh cc quyn t do dn ch (Lut Cng on, nam n bnh ng...). Nhng ci cch y tr thnh nhn t quan trng gip NB pht trin mnh m sau ny. 2. Nht Bn khi phc v pht trin kinh t sau chin tranh: + T u nhng nm 50 n u nhng nm 70 ca th k XX, kinh t Nht Bn tng trng mnh m, c coi l s pht trin thn k... Cng vi M v Ty u, Nht Bn tr thnh 1 trong 3 trung tm kinh t - ti chnh trn th gii. + Nhng nguyn nhn chnh ca s pht trin l do: truyn thng vn ha, gio dc lu i ca ngi Nht - sn sng tip thu nhng gi tr tin b ca th gii nhng vn gi c bn sc dn tc; con ngi NB c o to chu o v c ch vn ln; s qun l c hiu qu cc ca cc x nghip, cng ti; vai tr iu tit v ra cc chin lc pht trin kinh t ca Chnh ph... + Trong thp k 90, kinh t Nht b suy thoi ko di, c nm tng trng m (1997 - m 0,7%, 1998 - m 1,0%). Nn kinh t Nht Bn i hi phi c nhng ci cch theo hng p dng nhng tin b ca khoa hc - cng ngh. 3. Chnh sch i ni v i ngoi ca Nht Bn sau chin tranh: + Sau chin tranh, nh nhng ci cch dn ch, Nht Bn chuyn t mt x hi chuyn ch sang mt x hi dn ch nhiu mc . T 1955 n 1993, ng Dn ch T do (LDP) lin tc cm quyn. Hin nay, Chnh ph Nht Bn l lin minh cm quyn ca nhiu chnh ng. + V i ngoi, sau chin tranh, Nht Bn thi hnh 1 chnh sch l thuc vo M,... Bn cnh l chnh sch mm mng v chnh tr v pht trin cc mi quan h kinh t i ngoi, ang n lc vn ln tr thnh mt cng quc chnh tr cho tng xng vi v th siu cng kinh t. III. Cc nc Ty u. 1. Tnh hnh chung: + V kinh t: khi phc nn kinh t b chin tranh tn ph nng n, cc nc Ty u nhn vin tr kinh t ca M theo K hoch Mc-san (16 nc c vin tr khong 17 t USD t 1848 n 1951). Kinh t c phc hi, nhng cc nc ny ngy cng l thuc vo M.
+ V chnh tr: Chnh ph cc nc Ty u tm mi cch thu hp cc quyn t do dn ch, xa b cc ci cch tin b thc hin trc y, ngn cn cc phong tro cng nhn v dn ch, cng c th lc ca giai cp t sn cm quyn. + V i ngoi: Nhiu nc Ty u tin hnh cc cuc chin tranh ti chim thuc a. Tham gia khi qun s Bc i Ty Dng (NATO) nhm chng li Lin X v cc nc XHCN ng u. + Sau CTTG th II, nc c b chia ct thnh 2 nh nc: CHLB c v CHDC c, vi cc ch chnh tr i lp nhau. Thng 10/1990, nc c thng nht, tr thnh 1 quc gia c tim lc kinh t v qun s mnh nht Ty u. 2. S lin kt khu vc: + Sau chin tranh, Ty u xu hng lin kt khu vc ngy cng ni bt v pht trin: - Thng 4/1951, Cng ng than, thp chu u c thnh lp, gm 6 nc: Php, c, I-ta-li-a, B, H Lan, Lc-xm-bua. - Thng 3/1957, Cng ng nng lng nguyn t chu u v Cng ng kinh t chu u (EEC) c thnh lp, gm 6 nc trn. H ch trng xa b dn hng ro thu quan, t do lu thng hng ha, t bn v cng nhn gia 6 nc. - Thng 7/1967, Cng ng chu u (EC) ra i trn c s sp nhp 3 cng ng trn. - Sau 10 nm chun b, thng 12/1991, cc nc EC hp Hi ngh cp cao ti Ma-a-xt-rch (H Lan), Cng ng chu u (EC) i tn thnh Lin minh chu u (EU) v t 1/1/1999, ng tin chung chu u (EURO) ra i. + Ti nay, Lin minh chu u l 1 lin minh kinh t - chnh tr ln nht th gii, c t chc cht ch nht vi 27 nc thnh vin. Ch 4. QUAN H QUC T T NM 1945 N NAY I. S hnh thnh trt t th gii mi: - Vo giai on cui ca Chin tranh th gii th hai, nguyn th ca ba cng quc l Lin X, Anh, M c cuc gp g ti I-an-ta t 4 n 11-2-1945. Hi ngh thng qua quyt nh quan trng v khu vc nh hng chu u v chu gia hai cng quc Lin X v M. - Trt t 2 cc I-an-ta c hnh thnh do M v Lin X ng u mi cc. II. S thnh lp Lin hp quc: (thng 10 - 1945) - Nhim v: Duy tr ha bnh an ninh th gii, thc y quan h hp tc gia cc nc. - Vai tr: Gip cc nc pht trin nn kinh t, x hi; gi gn ha bnh, an ninh th gii, u tranh xa b ch ngha thc dn v ch ngha phn bit chng tc. * Vit Nam gia nhp Lin hp quc t thng 9 - 1977 v l thnh vin th 149. III. Chin tranh lnh - Sau chin tranh th gii th hai din ra s i u cng thng gia hai siu cng l M vi Lin X v hai phe TBCN vi XHCN, m nh im l tnh trng chin tranh lnh. - Chin tranh lnh l chnh sch th ch ca M v cc nc quc trong quan h vi Lin X v cc nc XHCN. - Nhng biu hin ca Chin tranh lnh l: M v cc nc quc ro rit chy ua v trang, thnh lp cc khi v cn c qun s, tin hnh cc cuc chin tranh cc b. - Hu qu: Chin tranh lnh lm tnh hnh th gii lun cng thng, vi nhng khon chi ph khng l, cc k tn km cho chy ua v trang v chin tranh xm lc. IV.Tnh hnh th gii sau Chin tranh lnh + T sau nm 1991, th gii bc sang thi k sau Chin tranh lnh. Nhiu xu hng mi xut hin nh: - Xu hng ha hon v ha du trong quan h quc t. - Mt trt t th gii mi ang hnh thnh v ngy cng theo chiu hng a cc, a trung tm. - Di tc ng ca cch mng khoa hc - cng ngh, hu ht cc nc u iu chnh chin lc pht trin kinh t, ly kinh t lm trng im.
- Nhng nhiu khu vc (nh chu Phi, Trung ,...) li xy ra cc cuc xung t, ni chin m mu vi nhng hu qu nghim trng + Tuy nhin, xu th chung ca th gii ngy nay l ha bnh n nh v hp tc pht trin. Ch 5. CUC CCH MNG KHOA HC - K THUT T NM 1945 N NAY I. Nhng thnh tu ch yu ca cch mng khoa hc - k thut. + T sau Chin tranh th gii th hai, mt cuc cch mng khoa hc - k thut din ra vi nhng ni dung phong ph v ton din, tc pht trin ht sc nhanh chng v nhng h qu v nhiu mt l khng th lng ht c. + Nhng thnh tu ch yu ca cuc cch mng khoa hc - k thut l: - Nhng pht minh to ln trong lnh vc khoa hc c bn nh Ton hc, Vt l, Ha hc v Sinh hc (cu -li ra i bng phng php sinh sn v tnh, bn gen ngi,...). - Nhng pht minh ln v cng c sn xut mi nh: my tnh in t, my t ng v h thng my t ng,.. - Tm ra nhng ngun nng lng mi ht sc phong ph nh: nng lng nguyn t, nng lng mt tri, nng lng gi,... - Sng ch ra nhng vt liu mi nh: plime (cht do), nhng vt liu siu bn, siu nh, siu dn, siu cng,... - Tin hnh cuc cch mng xanh trong nng nghip. - Nhng tin b thn k trong giao thng vn ti v thng tin lin lc (my bay siu thanh, tu siu tc, mng In-ter-net,...). - Nhng thnh tu k diu trong lnh vc du hnh v tr. II. ngha v tc ng ca cch mng khoa hc - k thut. + ngha, tc ng tch cc: - Cho php thc hin nhng bc nhy vt v sn xut v nng sut lao ng, nng cao mc sng v cht lng cuc sng ca con ngi. - a n nhng thay i ln v c cu dn c lao ng trong nng nghip, cng nghip v dch v. + Hu qu tiu cc (ch yu do con ngi to ra): - Ch to ra cc loi v kh hy dit; khai thc cn kit ti nguyn, hy dit v lm nhim mi trng sinh thi; nhng tai nn lao ng v giao thng; cc loi dch, bnh mi,... Trong hu qu tiu cc ln nht l cn kit ti nguyn thin nhin, nhim mi trng, sinh thi.
LCH S VIT NAM T NM 1919 N NAY

Ch 1. VIT NAM TRONG NHNG NM 1919 - 1930. I. Vit Nam sau Chin tranh th gii th nht. 1. Chng trnh khai thc thuc a ln th hai ca thc dn Php. + Nguyn nhn: - Sau khi Chin tranh th gii th hai kt thc, Php tuy l nc thng trn, nhng b tn ph nng n, nn kinh t kit qu, t bn Php y mnh chng trnh khai thc thuc a b p nhng thit hi do chin tranh gy ra. + Chnh sch khai thc ca Php: - Trong nng nghip, Php tng cng u t vn, ch yu vo n in cao su, lm cho din tch trng cy cao su tng ln nhanh chng. - Trong cng nghip, Php ch trng khai m, s vn u t tng; nhiu cng ti mi ra i. Php cn m thm mt s c s cng nghip ch bin. - V thng nghip, pht trin hn trc; Php c quyn, nh thu nng hng ha cc nc nhp vo Vit Nam.
- Trong giao thng vn ti, u t pht trin thm ng s, cu cng, bn cng; ng st xuyn ng Dng c ni lin nhiu on. - V ngn hng, ngn hng ng Dng nm c quyn ch huy cc ngnh kinh t ng Dng. * So snh vi cuc khai thc thuc a ln th nht v mc ch, quy m: - Mc ch: Nu nh cuc khai thc thuc a ln th nht ca thc dn Php tun theo quy lut chung ca ch ngha quc, l bin thuc a thnh ngun cung cp ti nguyn cho nn cng nghip ca mnh v ng thi l th trng tiu th cc sn phm ca nn cng nghip ; th cuc khai thc ln th hai ch yu b p nhng thit hi do chin tranh gy ra i vi nn kinh t nc Php. Tuy nhin, mc ch chung vn ging nhau ch u l v vt, bc lt cc thuc a. - Quy m, mc : t khai thc ln th hai c quy m ln hn rt nhiu. Tng s vn c u t vo Vit Nam t 1919 n 1929 ln n 8 t FR. im ging nhau l s vn u t u ch trng vo vic khai thc m, n in cao su. Cc n in cao su c m rng. Din tch trng cao su t 15.000 hecta nm 1924 ln n 120.000 hecta vo nm 1930. Hot ng khai thc m cng pht trin tng vt. Vo nm 1923 c 496 m c khai thc th n nm 1929 c n 17.685 m. a s cc m y tp trung Bc K. Nu nh t khai thc ln th nht, Php ch yu xut khu nhng sn phm th, cng ngh ch bin ti ch khng c ch . Ch mt s rt t c thnh lp nh cc hng xay xt la ti Nam K, mt vi hng dt Bc K th t khai thc ln hai m thm mt s c s ch bin ln hn. Mng li giao thng vn ti, ng s ln th hai c u t thm ng st ni ng Dng mt s on. Cn v c bn, c hai ln khai thc thuc a u ging nhau v chnh sch c quyn thng mi, nh thu nng hng ha nhp khu... V c bit l ti nguyn thin nhin b bc lt cn kit, nng nghip gim chn ti ch, cng nghip pht trin nh git, qu qut, thiu hn cng nghip nng. Nn kinh t Vit Nam c bn vn l nn sn xut nh, lc hu, ph thuc. 2. Cc chnh sch chnh tr, vn ha, gio dc. + V chnh tr, Php thc hin chnh sch chia tr, thu tm mi quyn hnh, cm on mi quyn t do dn ch, thng tay n p, khng b,... + V vn ha gio dc, Php khuyn khch cc hot ng m tn d oan, cc t nn x hi, hn ch m trng hc,... li dng sch bo tuyn truyn chnh sch khai ha ca thc dn v gieo rc t tng ha bnh, hp tc vi Php... 3. X hi Vit Nam phn ha. + Giai cp a ch phong kin ngy cng cu kt cht ch v lm tay sai cho Php, p bc bc lt nhn dn. C mt b phn nh c tinh thn yu nc. + Giai cp t sn ra i sau chin tranh, trong qu trnh pht trin phn ha thnh hai b phn: t sn mi bn lm tay sai cho Php, t sn dn tc t nhiu c tinh thn dn tc, dn ch chng quc v phong kin. + Tng lp tiu t sn thnh th, tng nhanh v s lng, nhng b chn p, bc i, i sng bp bnh. B phn tr thc, sinh vin, hc sinh c tinh thn hng hi cch mng v l mt lc lng ca cch mng. + Giai cp nng dn chim trn 90 % dn s, b thc dn, phong kin p bc, bc lt nng n. H b bn cng ha, y l lc lng hng hi v ng o ca cch mng. + Giai cp cng nhn ngy cng pht trin, b p bc v bc lt, c quan h gn b vi nng dn, c truyn thng yu nc,... vn ln thnh giai cp lnh o cch mng. II. Phong tro cch mng Vit Nam sau Chin tranh th gii th nht. 1. nh hng ca Cnh mng thng Mi Nga v phong tro cch mng th gii. + Cch mng XHCN thng Mi Nga thnh cng thc tnh nhn dn Vit Nam... + Phong tro cch mng th gii: thng 3 - 1919, Quc t Cng sn thnh lp; ng Cng sn ra i nhiu nc (Php 1920, Trung Quc 1921), to iu kin cho vic truyn b t tng Mc - L-nin vo Vit Nam. 2. Phong tro dn tc, dn ch cng khai (1919 - 1925). + Tng lp t sn dn tc ch yu u tranh i quyn li v kinh t nh (phong tro chn hng hng ni ha, bi tr ngoi ha). tranh th s ng h ca qun chng nhm gy p lc vi
Php, t sn dn tc thnh lp ng Lp hin, a ra mt s khu hiu i t do, dn ch, nhng khi c Php nhng b cho mt s quyn li, h li sn sng tha hip. + Tng lp tiu t sn tr thc: tp hp trong nhng t chc chnh tr nh Hi Phc Vit, Hi Hng Nam, Vit Nam Ngha on, ng Thanh nin... vi nhiu hot ng phong ph, si ni: - Xut bn nhng t bo tin b c v tinh thn yu nc ca nhn dn ta. - Ting bom ca Phm Hng Thi Sa Din (Qung Chu - Trung Quc) (thng 6 - 1924) m mn cho mt thi k u tranh mi ca dn tc. - u tranh i nh cm quyn Php th Phan Bi Chu (1925) v m tang Phan Chu Trinh (1926) v.v... + Phong tro cng nhn (1919 - 1925). + Do b p bc, bc lt nng n, li c s c v ca cc cuc u tranh ca cng nhn, thy th Php v (Hng Cng - Trung Quc); Nam nh, H Ni, Hi Dng, Si Gn,... phong tro cng nhn c nhng bc pht trin mi. Khng ch n thun l i quyn li kinh t m cn cc quyn khc, thnh lp t chc Cng hi b mt... + Cuc u tranh ca cng nhn thi k ny tuy cn l t, ri rc, nhng thc giai cp pht trin nhanh chng lm c s cho cc t chc v cc phong tro chnh tr cao hn sau ny. + Nm 1925, cuc bi cng ca th my xng Ba Son Si Gn thng li, nh du mt bc tin mi ca phong tro cng nhn Vit Nam - giai cp cng nhn nc ta t y bc u i vo u tranh c t chc v c mc ch chnh tr r rng. III. Hot ng ca Nguyn i Quc nc ngoi (1919 - 1925). 1. Nguyn i Quc Php (1917 - 1923). + Thng 6 - 1919, Nguyn i Quc thay mt nhng ngi Vit Nam yu nc sng Php gi ti Hi ngh Vc-xai bn yu sch i Chnh ph Php phi tha nhn cc quyn t do, dn ch, quyn bnh ng v quyn t quyt ca dn tc Vit Nam. + Thng 7 - 1920, Nguyn i Quc c c S tho ln th nht nhng lun cng ca L-nin v vn dn tc v thuc a. T , Nguyn i Quc hon ton tin theo L-nin v ng v Quc t th ba. + Thng 12 - 1920, ti i hi ca ng X hi Php hp Tua, Nguyn i Quc b phiu tn thnh Quc t th ba v tham gia sng lp ra ng Cng sn Php. Nh vy, Nguyn i Quc tm ra con ng cu nc: l con ng CM v sn, kt hp gia ch ngha yu nc vi ch ngha Mc - L-nin. + Nm 1921, Nguyn i Quc sng lp ra Hi lin hip Thuc a. Nm 1922, lm ch nhim kim ch bt bo Ngi cng kh, vit bi cho cc bo Nhn o, vit Bn n ch thc dn Php. Cc sch bo trn c b mt chuyn v Vit Nam. 2. Nguyn i Quc Lin X (1923 - 1924). + Thng 6 - 1923, Nguyn i Quc sang Lin X d Hi ngh Quc t nng dn, sau li Lin X va hc tp nghin cu va lm vic (vit bi cho bo S tht v tp ch Th tn Quc t). + Nm 1924, ti i hi Quc t Cng sn ln th V, Nguyn i Quc c tham lun v Nhim v cch mng cc nc thuc a v mi quan h gia cch mng cc nc thuc a vi phong tro cng nhn cc nc quc. Nhng quan im c bn v chin lc v sch lc cch mng gii phng dn tc thuc a v cch mng v sn m Nguyn i Quc tip nhn c di nh sng ca ch ngha Mc - L-nin l bc chun b v chnh tr v t tng cho s thnh lp chnh ng v sn Vit Nam. 3. Nguyn i Quc Trung Quc (1924 - 1925). + Cui nm 1924, Nguyn i Quc v Qung Chu (Trung Quc). Ti y, Ngi tip xc vi cc nh lnh o cch mng Vit Nam v thanh nin yu nc mi sang thnh lp Hi Vit Nam Cch mng Thanh nin m nng ct l t chc Cng sn on (6 - 1925). + Ngi lp ra bo Thanh nin, trc tip m nhiu lp hun luyn chnh tr o to cn b cch mng. Cc bi ging ca Nguyn i Quc c tp hp v in thnh sch ng Kch mnh (1927), nu ra phng hng c bn ca cch mng gii phng dn tc Vit Nam.
71
+ Nm 1928, Hi Vit Nam Cch mng Thanh nin tin hnh v sn ha, gp phn thc hin vic kt hp ch ngha Mc - L-nin vi phong tro cng nhn v phong tro yu nc, thc y nhanh vic chun b v chnh tr, t tng v t chc cho s hnh thnh ng Cng sn Vit Nam. IV. Cch mng Vit Nam trc khi ng Cng sn Vit Nam ra i. 1. Bc pht trin mi ca phong tro cch mng Vit Nam (1926 - 1927). + Trong hai nm 1926 - 1927, nhiu cuc bi cng ca cng nhn lin tip n ra nh cc cuc bi cng ca nh my si Nam nh, n in cao su Cam Tim v Ph Ring,... + Phong tro mang tnh thng nht trong ton quc v mang tnh chnh tr, c s lin kt vi nhau nhiu ngnh, nhiu a phng. Tnh hnh chng t trnh gic ng ca giai cp cng nhn nng ln. + Phong tro nng dn, tiu t sn v cc tng lp nhn dn yu nc khc pht trin thnh mt ln sng cch mng dn tc dn ch khp c nc, nhiu t chc cch mng ln lt ra i. 2. Tn Vit Cch mng ng (7 - 1928). + Hi Phc Vit sau nhiu ln i tn, n thng 7 - 1928, ly tn l Tn Vit Cch mng ng. Thnh phn ca ng ch yu l nhng tr thc tr v thanh nin tiu t sn yu nc. a bn hot ng ch yu Trung K. + Hot ng: - Khi mi thnh lp, mi l mt t chc yu nc, cha c lp trng giai cp r rt. - Do nh hng ca Hi Vit Nam Cch mng Thanh nin, nhiu ng vin ca Tn Vit i theo Hi. - Ni b Tn Vit phn ha thnh hai khuynh hng: khuynh hng ci lng (ng trn lp trng quc gia t sn) v khuynh hng v sn. - Nhng ng vin tch cc nht ca Tn Vit hp li, chun b thnh lp mt ng kiu mi theo ch ngha Mc - L-nin. 3. Vit Nam Quc dn ng v cuc khi ngha Yn Bi (1930). + Vit Nam Quc dn ng: - Bi cnh ra i: do s pht trin mnh ca phong tro dn tc dn ch, nh hng ca tro lu t tng bn ngoi,... ngy 25 - 12 - 1927, Vit Nam Quc dn ng ra i do Nguyn Thi Hc, Phm Tun Ti, Ph c Chnh sng lp trn c s ht nhn ban u l Nam ng th x; c nh hng ca cch mng Trung Quc vi ch ngha Tam dn ca Tn Trung Sn... - Nhng im chnh v chnh tr, t tng v t chc: y l mt chnh ng chnh tr theo xu hng cch mng dn tc, dn ch t sn; mc tiu ca ng l nh ui thc dn Php, thit lp dn quyn; t chc cha thnh h thng, t c s qun chng, thnh phn phc tp (t sn, hc sinh, sinh vin, cng chc, thn ho, binh lnh, h s quan,...), d b k th li dng. + Khi ngha Yn Bi: - B ng trc tnh th thc dn Php tin hnh khng b sau v mu st Ba-danh, mc d b tn tht nng, nhng nhng ngi ch cht cn li quyt nh khi ngha vi khu hiu: Khng thnh cng th cng thnh nhn. - Cuc khi ngha n ra Yn Bi m 9 - 2 - 1930, sau l Ph Th, Hi Dng, Thi Bnh, H Ni, nhng nhanh chng b tht bi. Nguyn Thi Hc cng 12 ng ch ca ng b Php x chm... - Nguyn nhn tht bi: do thc dn Php cn mnh, bn thn Vit Nam Quc dn ng cn non km v chnh tr, t chc; cuc khi ngha li n ra trong tnh th b ng... - ngha: c v lng yu nc v ch cm th ca nhn dn ta vi b l cp nc v tay sai... 4. Ba t chc cng sn ni tip nhau ra i trong nm 1929. + Hon cnh: Cui nm 1928 n u nm 1929, phong tro dn tc, dn ch nc ta, c bit l phong tro cng nhn i theo con ng cch mng v sn pht trin mnh, t ra yu cu phi c mt chnh ng ca giai cp v sn lnh o cch mng. + Qu trnh ra i: - Trong ni b ca Hi Vit Nam Cch mng Thanh nin phn bit thnh hai t chc cng sn: ng Dng Cng sn ng thnh lp Bc K (thng 6 - 1929), An Nam Cng sn ng thnh lp Nam K (thng 8 - 1929).
- B phn tin tin ca Tn Vit Cch mng ng thnh lp ng Dng Cng sn Lin on (thng 9 - 1929). + ngha lch s: Ba t chc cng sn ni tip nhau ra i trong vng cha y 4 thng, chng t t tng cng sn ginh c u th trong phong tro dn tc, chng t cc iu kin thnh lp ng cng sn Vit Nam chn mui. Ch 2. VIT NAM TRONG NHNG NM 1930 - 1939. I. ng Cng sn Vit Nam ra i. 1. Hi ngh thnh lp ng Cng sn Vit Nam (3 - 2 - 1930). + Hon cnh lch s: - S ra i ca ba t chc cng sn thc y phong tro u tranh cch mng dn tc, dn ch pht trin. Trc s pht trin ca phong tro, quc, phong kin v bn tay sai in cung n p. - Ba t chc cng sn ra i song li hot ng ring r, cng kch, tranh ginh nh hng ln nhau, khng c li cho phong tro cch mng. - Yu cu cp bch ca cch mng Vit Nam l phi c mt chnh ng thng nht trong c nc. Quc t Cng sn y nhim cho Nguyn i Quc triu tp Hi ngh thng nht cc t chc cng sn Vit Nam. Hi ngh hp t (ngy 6 thng 1 nm 1930 n ngy 8 thng 2 nm 1930), ti Cu Long (Hng Cng, Trung Quc). + Ni dung Hi ngh: - Hi ngh tn thnh vic thng nht cc t chc cng sn thnh lp mt ng duy nht ly tn l ng Cng sn Vit Nam. - Thng qua Chnh cng , Sch lc v iu l (vn tt) ca ng do Nguyn i Quc khi tho. Ni dung ca chnh cng, sch lc vn tt: ( l cng lnh chnh tr u tin ca ng. Vn dng sng to ch ngha Mc - L-nin vo Vit Nam.. Mang tnh cht dn tc v giai cp su sc). - Nguyn i Quc ra li ku gi nhn dp thnh lp ng. Ngy 24 - 2 - 1930, ng Dng Cng sn Lin on cng gia nhp ng Cng sn Vit Nam. Nh vy, ba t chc cng sn hp nht thnh mt ng duy nht. + ngha ca Hi ngh thnh lp ng: - Hi ngh c ngha nh mt i hi thnh lp ng.( Sau ny, i hi i biu ton quc ln th III ca ng (1960) quyt nh ly ngy 3 - 2 hng nm lm ngy k nim thnh lp ng). - Nguyn i Quc l ngi sng lp ng Cng sn Vit Nam, ra ng li c bn cho cch mng Vit Nam. 2. Lun cng chnh tr (10/1930) + Hi ngh ln th nht BCH TW ng hp ti Hng Cng (Trung Quc) thng 10 - 1930, quyt nh: - i tn ng l ng Cng sn ng Dng. - Bu Ban Chp hnh TW chnh thc v c Trn Ph lm Tng B th. - Thng qua Lun cng chnh tr do Trn Ph khi tho.. + Ni dung c bn ca Lun cng: - Khng nh tnh cht ca CM ng Dng lc u l mt cuc CM t sn dn quyn, sau b qua thi k TBCN m tin thng ln con ng XHCN. - Nhim v ca cch mng TSDQ: nh Q v PK, hai nhim v ny quan h khng kht vi nhau. - ng lc chnh ca CM: V sn v nng dn, trong giai cp v sn lnh o. - V tr CM VN: Quan h mt thit vi CMTG. - Phng php u tranh: ng phi coi trng vic vn ng tp hp lc lng a s qun chng,...phi lin lc mt thit vi v sn v cc dn tc thuc a nht l v sn Php. iu ct yu cho s thng li ca CMVN l s lnh o ca ng Cng sn. 3. ngha lch s ca vic thnh lp ng:
- ng Cng sn Vit Nam ra i l kt qu tt yu ca cuc u tranh dn tc v giai cp VN; l sn phm ca s kt hp gia ch ngha Mc - L-nin vi phong tro cng nhn v phong tro yu nc VN. - L bc ngot v i ca cch mng Vit Nam, khng nh giai cp cng nhn Vit Nam trng thnh, sc lnh o cch mng, chm dt khng hong v giai cp lnh o cch mng. - T y cch mng Vit Nam tr thnh b phn ca cch mng th gii. - L s chun b c tnh tt yu, quyt nh nhng bc pht trin nhy vt v sau ca cch mng VN. II. Phong tro cch mng trong nhng nm 1930 - 1931. 1. Vit Nam trong thi k khng hong kinh t th gii (1929 - 1933). + Cuc khng hong kinh t th gii nm (1929 - 1933) l cuc khng hong tha, t cc nc t bn lan nhanh sang cc nc thuc a v ph thuc. Vit Nam l thuc a ca Php, kinh t Vit Nam ph thuc vo Php nn chu nhiu hu qu nng n: - V kinh t: nng nghip, cng nghip u b suy sp, xut nhp khu nh n, hng ha khan him,... - V x hi: i sng mi giai cp, tng lp u b nh hng. th cn phi gnh chu hu qu ca thin tai nh: lt li, hn hn, mt ma... - Thc dn php cn y mnh khng b, n p, tng thu,... lm cho tinh thn cch mng ca nhn dn ta cng ln cao. 2. Phong tro cch mng 1930 - 1931 vi nh cao l X vit Ngh - Tnh. + Na u nm 1930, phong tro u tranh ca nhn dn ta n ra mnh m khp c nc. Tiu biu l ngy 1 - 5 - 1930, di s lnh o ca ng, cng nhn v nng dn c nc t chc k nim ngy Quc t Lao ng di nhiu hnh thc biu dng lc lng v t r s on kt vi v sn th gii. + Phong tro n ra mnh m nht Ngh - Tnh: - Thng 9 - 1930, phong tro cng - nng pht trin dn nh cao vi nhng cuc u tranh quyt lit nh: tun hnh th uy, biu tnh c v trang t v, tn cng c quan chnh quyn ch. - Chnh quyn ca quc, phong kin nhiu huyn b t lit, nhiu x tan r. Cc Ban Chp hnh Nng hi x do cc Chi b ng lnh o ng ra qun l mi mt i sng chnh tr x hi nng thn, lm nhim v ca chnh quyn nhn dn theo hnh thc X vit. Ln u tin, nhn dn ta thc s nm chnh quyn mt s huyn thuc hai tnh Ngh - Tnh. - Chnh quyn cch mng kin quyt trn p bn phn cch mng, bi b cc th thu, thc hin quyn t do dn ch, chia li rung t,... - X vit Ngh - Tnh din ra c 4 - 5 thng th b quc phong kin tay sai n p. T gia nm 1931, phong tro tm thi lng xung. + ngha lch s ca phong tro X vit Ngh - Tnh: - y l s kin trng i trong lch s nc ta. Ln u tin, lin minh cng nng c thit lp chng quc, phong kin v ging mt n mnh m vo nn thng tr ca quc phong kin. Chng t sc mnh ca cng nhn v nng dn di s lnh o ca ng Cng sn Vit Nam, c kh nng nh chnh quyn ca thc dn phong kin, xy dng x hi mi. - y l cuc tng din tp u tin ca nhn dn ta di s lnh o ca ng chun b cho Cch mng thng Tm sau ny. 3. Lc lng cch mng c phc hi. + Khi ch khng b, cc c quan lnh o v cc c s ca ng b ph v. + Cc ng vin cng sn v nhng ngi yu nc vn tip tc u tranh khi phc v gy dng li phong tro: - trong t, cc ng vin cng sn kin cng u tranh. - Nhng ng vin bn ngoi tm mi cch gy dng li c s v phong tro qun chng. + Thng 3 - 1935, i hi ln th nht ca ng hp Ma Cao (Trung Quc) a CMVN sang giai on mi. III. Cuc vn ng dn ch trong nhng nm 1936 - 1939. 1. Tnh hnh th gii v trong nc. + Tnh hnh th gii:
- Ch ngha pht xt c thit lp v ln nm quyn c, I-ta-li-a, Nht Bn, tr thnh mi nguy c dn ti mt cuc chin tranh th gii mi e da ha bnh v an ninh th gii. - i hi ln th VII ca Quc t Cng sn (7 - 1935) ra nhng ch trng mi: thnh lp Mt trn Nhn dn cc nc nhm tp trung lc lng chng pht xt v nguy c chin tranh. - Php, Mt trn Nhn dn Php ln cm quyn, ban b mt s chnh sch tin b i vi cc thuc a. Mt s t chnh tr Vit Nam c th. + Trong nc: Hu qu ca cuc khng hong kinh t cng nhng chnh sch phn ng ca thc dn Php thuc a lm cho i sng nhn dn ta cng i kh, ngt ngt. 2. Mt trn Dn ch ng Dng v phong tro u tranh i t do, dn ch. + Ch trng ca ng: - Xc nh k th trc mt l bn phn ng Php v tay sai. - Nhim v l chng pht xt, chng chin tranh quc, chng bn phn ng thuc a, tay sai, i t do, cm o, ha bnh. - Ch trng thnh lp Mt trn Nhn dn phn ng Dng, sau i thnh Mt trn Dn ch ng Dng. - Hnh thc u tranh: hp php, na hp php, cng khai, na cng khai. + Din bin: - Phong tro ng Dng i hi (8 - 1936) nhm thu thp nguyn vng ca qun chng, tin ti triu tp ng Dng i hi. - Phong tro n rc Phi vin Chnh ph Php v Ton quyn mi, thc cht l biu dng lc lng, a dn nguyn. - Phong tro u tranh ca qun chng vi cc cuc bi cng, bi th, biu tnh... Tiu biu l cuc mt tinh ti Khu u xo (H Ni) nhn ngy Quc t Lao ng 1 - 5 - 1938. - Trong phong tro bo ch cng khai, nhiu t bo ca ng v Mt trn ra i nh Tin phong, Dn chng, Lao ng,... nhm truyn b ch ngha Mc - L-nin v chnh sch ca ng. + ngha ca phong tro: - Qua phong tro, t tng Mc - L-nin, ng li ca ng c tuyn truyn su rng trong qun chng. Cc t chc ng c pht trin, cn b cch mng c rn luyn. - Qua phong tro, qun chng nhn dn c gic ng, tp dt u tranh, i qun chnh tr ca qun chng gm hng triu ngi t thnh th n nng thn c tp hp. - Phong tro dn ch 1936 - 1939 l cuc tp dt ln th hai cho Cch mng thng Tm nm 1945. Ch 3 CUC VN NG TIN TI CCH MNG THNG TM NM 1945. I. Vit Nam trong nhng nm 1939 - 1945. 1. Tnh hnh th gii v ng Dng. + Chin tranh th gii th hai bng n, pht xt c tn cng nc Php, Chnh ph t sn phn ng Php u hng v lm tay sai cho c. + Vin ng, qun phit Nht y mnh xm lc Trung Quc v cho qun tin st bin gii Vit - Trung. Thng 9 - 1940, Nht xm lc ng Dng. + Php u hng Nht ri cu kt vi Nht cng p bc, bc lt nhn dn ng Dng: - Php: Thi hnh chnh sch kinh t ch huy; tng cc loi thu. - Nht: Thu mua lng thc (ch yu l la go) theo li cng bc. + Di hai tng p bc, bc lt ca Php - Nht, i sng ca cc tng lp nhn dn, ch yu l nng dn b y n tnh trng cc kh, iu ng. Mu thun gia ton th dn tc ta vi Php - Nht ngy cng su sc. 2. Nhng cuc ni dy u tin. a. Khi ngha Bc Sn (27 - 9 - 1940). + Qun Nht nh vo Lng Sn, qun Php thua chy qua chu Bc Sn. + ng b Bc Sn lnh o nhn dn ni dy tc v kh ca tn qun Php, gii tn chnh quyn ch, thnh lp chnh quyn cch mng (27 - 9 - 1940).
+ Nht - Php tha hip vi nhau, Php tp trung lc lng n p rt d man. Lc lng v trang rt vo rng, bo ton lc lng, thnh lp i du kch Bc Sn. b. Cuc khi ngha Nam K (23 - 11 - 1940). + Cuc xung t Php - Xim (Thi Lan) n ra, thc dn Php bt binh lnh Vit Nam i lm bia n cho chng, nhn dn v binh lnh ni dy u tranh. + Trc tnh hnh , X y Nam K hp, quyt nh khi ngha (m 22 rng ngy 23 - 11 - 1940) hu ht cc tnh ca Nam K. mt s ni, chnh quyn cch mng c thnh lp. + Thc dn Php tp trung lc lng, dng nhiu th on n p cuc khi ngha. Cch mng b tn tht nng n, nhng mt s cn b v ngha qun rt vo rng, ch thi c hot ng tr li. c. Binh bin Lng (13 - 1 - 1941). + Binh lnh Vit Nam trong qun i Php ( Ngh An) bt bnh v b bt sang Lo lm bia n cho chng bin gii Lo - Thi Lan nn ni dy u tranh. + Ngy 13 - 1 - 1941, binh lnh Ch Rng ni dy chim n Lng, sau ko v thnh Vinh, nh phi hp vi binh lnh y git gic chim thnh, song k hoch khng thnh cng. + Binh bin Lng nhanh chng b thc dn Php dp tt. * ngha ca ba s kin trn: + Nu cao lng yu nc, tinh thn anh hng, bt khut ca nhn dn ta. l ting sng bo hiu ca cuc khi ngha ton quc. + li cho ng nhiu bi hc b ch v khi ngha v trang, xy dng lc lng v trang v chin tranh du kch, trc tip chun b cho Tng khi ngha thng Tm sau ny. II. Cao tro cch mng tin ti Tng khi ngha thng Tm nm 1945. 1. Mt trn Vit Minh ra i (19 - 5 - 1941). a. Hon cnh lch s: + Hon cnh th gii: - Pht xt c chun b tin cng Lin X. - Trn th gii dn hnh thnh hai trn tuyn, mt bn l cc lc lng dn ch do Lin X ng u, mt bn l khi pht xt c - - Nht. Cuc u tranh ca nhn dn ta l mt b phn trong cuc u tranh ca cc lc lng dn ch. + Hon cnh trong nc: - Nht vo ng Dng, Php - Nht cu kt vi nhau p bc, thng tr nhn dn ng Dng, vn mnh ca dn tc ang nguy vong hn bao gi ht. - Ngy 28 - 1 - 1941, lnh t Nguyn i Quc v nc. Ngi ch tr Hi ngh TW ln th 8 (t ngy 10 n ngy 19 - 5 - 1941) hp ti Pc B (Cao Bng). - Hi ngh ch trng: trc ht phi gii phng cho c cc dn tc ng Dng ra khi ch Php - Nht. Tm gc khu hiu nh a ch, chia rung t cho dn cy, thc hin khu hiu Tch thu rung t ca quc v Vit gian chia cho dn cy ngho. Hi ngh thnh lp Mt trn Vit Minh (ngy 19 - 5 - 1941). b. Hot ng ca Mt trn Vit Minh. + Xy dng lc lng cch mng: - cn c Bc Sn - V Nhai: Cc i du kch c thng nht thnh i Cu quc qun v pht ng chin tranh du kch, sau phn tn nh gy c s trong qun chng. - cc ni khc: ng tranh th tp hp rng ri cc tng lp nhn dn nh hc sinh, sinh vin, tr thc, t sn dn tc vo Mt trn cu quc. - ng v Mt trn Vit Minh xut bn mt s t bo tuyn truyn ng li cch mng. + Tin ln u tranh v trang: - Thng 5 - 1944, Tng b Vit Minh ra Ch th sa son khi ngha. - Ngy 22 - 12 - 1944, i Vit Nam Tuyn truyn gii phng qun c thnh lp. - Lc lng v trang v lc lng chnh tr ca ta pht trin mnh, h tr cho nhau, gp phn m rng cn c a cch mng Vit Bc v thc y phong tro cch mng trong c nc. 2. Cao tro khng Nht cu nc tin ti Tng khi ngha thng Tm nm 1945. a. Nht o chnh Php (9 - 3 - 1945).
+ Chin tranh th gii th hai bc vo giai on kt thc, nc Php c gii phng. mt trn Thi Bnh Dng, pht xt Nht b nguy khn. Qun Php ng Dng cng ro rit chun b, ch thi c ginh li a v thng tr c. Tnh th trn buc Nht phi tin hnh o chnh Php, c chim ng Dng. + m 9 - 3 - 1945, Nht o chnh php trn ton ng Dng, Php nhanh chng u hng. b. Tin ti Tng khi ngha thng Tm nm 1945. + Ngay khi Nht o chnh Php, Hi ngh Ban Thng v TW ng hp v ra bn Ch th Nht - Php bn nhau v hnh ng ca chng ta, xc nh k th chnh, c th ca dn tc lc ny l pht xt Nht. Hi ngh quyt nh pht ng cao tro Khng Nht cu nc mnh m lm tin cho cuc Tng khi ngha. + Nhng hot ng tin ti Tng khi ngha: - Phong tro u tranh, khi ngha tng phn pht trin mnh thng du v trung du min Bc. - Thng nht cc lc lng v trang thnh Vit Nam Gii phng qun (15 - 4 - 1945). - Khu gii phng Vit Bc ra i (6 - 1945). - Khu hiu Ph kho thc, gii quyt nn i dy ln phong tro nh chim kho thc ca Nht chia cho dn ngho. Khng kh khi ngha sc si trong c nc. III. Tng khi ngha thng Tm nm 1945 v s thnh lp nc Vit Nam Dn ch Cng ha. 1. Lnh Tng khi ngha c ban b. + Chin tranh th gii th hai bc vo giai on cui: pht xt Nht u hng ng minh khng iu kin (8 - 19454). trong nc, qun Nht hoang mang, dao ng cc . + Ngay khi nghe tin Chnh ph Nht u hng, y ban khi ngha ton quc c thnh lp v ra Qun lnh s 1 ku gi ton dn ni dy. + ng ta hp Hi ngh ton quc (ngy 14 v 15 - 8 - 1945) Tn Tro (Tuyn Quang), quyt nh pht ng Tng khi ngha, ginh chnh quyn trc khi qun ng minh vo nc ta. + Tip , i hi Quc dn Tn Tro hp (16 - 8) tn thnh quyt nh khi ngha ca ng, lp y ban Gii phng dn tc. Sau , Ch tch H Ch Minh gi th ku gi ng bo c nc ni dy khi ngha. 2. Ginh chnh quyn H Ni. + Ngay sau khi Nht o chnh Php, khng kh cch mng rt si ng... Cc i Tuyn truyn xung phong ca Vit Minh hot ng khp thnh ph... + Ngy 15 - 8, Vit Minh t chc din thuyt ba rp ht trong thnh ph. Ngy 16 - 8, truyn n, biu ng ku gi khi ngha xut hin khp ni. Chnh ph b nhn lung lay n tn gc r. + Ngy 19 - 8, mt tinh ti Nh ht ln bin thnh cuc biu tnh nh chim cc cng s chnh quyn ch, khi ngha thng li H Ni 3. Ginh chnh quyn trong c nc. + T ngy 14 n 18 - 8, bn tnh ginh chnh quyn sm nht c nc l Bc Giang, Hi Dng, H Tnh v Qung Nam. + Khi ngha ginh chnh quyn thng li Hu (23 - 8), Si Gn (25 - 8). n ngy 28 - 8, Tng khi ngha thnh cng trong c nc. + Ngy 2 - 9 - 1945, ti Qung trng Ba nh, Ch tch H Ch Minh c bn Tuyn ngn c lp, khai sinh nc Vit Nam Dn ch Cng ha. 4. ngha lch s v nguyn nhn thnh cng ca Cch mng thng Tm. + ngha: - i vi dn tc: Cch mng thng Tm l s kin v i trong lch s dn tc, ph tan hai xing xch n l Nht - Php, lt ngai vng phong kin, lp ra nc Vit Nam Dn ch Cng ha, a nc ta tr thnh mt nc c lp, a nhn dn ta t thn phn n l tr thnh ngi dn ca nc c lp, t do, lm ch nc nh; m ra mt k nguyn mi cho dn tc ta - k nguyn c lp, t do. - i vi th gii: Thng li ca cch mng c v mnh m tinh thn u tranh ca nhn dn cc nc thuc a v ph thuc; gp phn cng c ha bnh khu vc ng Nam ni ring, trn ton th gii ni chung. + Nguyn nhn thnh cng:
- Dn tc c truyn thng yu nc su sc, khi c ng Cng sn ng dng v Mt trn Vit Minh pht cao ngn c cu nc th c mi ngi hng ng. - Tnh on kt ca tt c cc tng lp, cc giai cp trong x hi (c bit l khi lin minh cng nng) trong mt trn dn tc thng nht rng ri. - Vai tr lnh o ca ng Cng sn ng Dng, ng u l Ch tch H Ch Minh. - Hon cnh quc t thun li, Lin X v cc nc ng minh nh bi pht xt Nht. Ch 4.
VIT NAM T SAU CCH MNG THNG TM N TON QUC KHNG CHIN (1945 - 1946)
1. Tnh hnh nc ta sau Cch mng thng Tm nm 1945. + Kh khn: Sau Cch mng thng Tm, t nc ta gp phi rt nhiu kh khn, vo tnh th him ngho nh ngn cn treo si tc: - T v tuyn 16 tr ra Bc, hn 20 vn qun Tng Gii Thch v bn tay sai phn ng t ko qun vo nc ta, m mu lt chnh quyn cch mng, thnh lp chnh quyn tay sai. T v tuyn 16 tr vo Nam, qun Anh cng ko vo, dn ng cho thc dn Php quay tr li xm lc nc ta. - Trong nc, cc lc lng phn cch mng ngc u dy chng ph cch mng. - Nn kinh t nc ta vn ngho nn, lc hu, cn b chin tranh tn ph nng n. Hu qu ca nn i nm t Du (cui 1944 - u 1945) cha c khc phc, lt li, hn hn din ra, sn xut nh n, nn i mi e da i sng nhn dn. - Ngn sch nh nc hu nh trng rng. Nh nc cha kim sot c Ngn hng ng Dng. - Hn 90% dn s m ch, cc t nn x hi vn cn ph bin. + Thun li: - Phong tro cch mng th gii ln cao. - Nhn dn ta phn khi, tin tng vo s lnh o ca ng v lnh t H Ch Minh. 2. Bc u xy dng ch mi: + Ngy 6 - 1 - 1946, hn 90% nhn dn c nc tham gia Tng tuyn c bu Quc hi kha 1. + Ngy 2 - 3 - 1946, Quc hi hp phin u tin, lp ra Ban D tho Hin php v thng qua danh sch Chnh ph Lin hip khng chin do H Ch Minh ng u. + B my chnh quyn dn ch nhn dn Trung v Bc B c kin ton t tnh n x u tin hnh bu c Hi ng nhn dn theo nguyn tc ph thng u phiu. + Ngy 29 - 5 - 1946, Hi Lin hip quc dn Vit Nam (Hi Lin Vit) c thnh lp. 3. Dit gic i, gic dt v gii quyt kh khn v ti chnh. + Dit gic i: Bin php trc mt l t chc quyn gp, lp h go cu i, t chc Ngy ng tm, ku gi ng bo nhng cm s o. Bin php lu di l y mnh tng gia sn xut, chia rung t cho nng dn. Kt qu l nn i c y li. + Dit gic dt: Ngy 9 - 8 - 1945, Ch tch H Ch Minh k Sc lnh thnh lp Nha bnh dn hc v, ku gi mi ngi tham gia phong tro xa nn m ch. Cc trng hc sm c khai ging, ni dung v phng php dy hc bc u i mi. + Gii quyt kh khn ti chnh: ku gi nhn dn ng gp, xy dng Qu c lp, pht ng phong tro Tun l vng. Quc hi quyt nh pht hnh tin Vit Nam (11 - 1946). 4. Nhn dn Nam B khng chin chng thc dn Php tr li xm lc. + m 22 rng sng 23 - 9 - 1945, qun Php nh p tr s y ban nhn dn Nam B, m u cuc chin tranh xm lc nc ta ln th hai. + Nhn dn ta anh dng nh tr qun xm lc Si Gn - Ch Ln, sau l Nam B v Nam Trung B. + Nhn dn min Bc tch cc chi vin cho nhn dn min Nam chin u: nhng on qun Nam tin n nc ln ng. 5. u tranh chng qun Tng v bn phn cch mng. + Nhm hn ch s ph hoi ca bn tay sai ca Tng, ta ng chia cho cho chng 70 gh trong Quc hi khng qua bu c v mt s gh b trng trong Chnh ph Lin hip.
+ Ta cn nhn nhng cho chng mt s quyn li v kinh t nh cung cp lng thc, nhn tiu tin quan kim, + Mt khc, Chnh ph ban hnh mt s sc lnh nhm trn p bn phn cch mng; giam gi, lp ta n qun s trng tr bn phn cch mng. 6. Hip nh S b (6 - 3 - 1946) v Tm c Vit - Php (14 - 9 - 1946). + Tng Gii Thch v Php k Hip c Hoa - Php (28 - 2 - 1946), bt tay chng ph cch mng nc ta. Trc tnh hnh , ta ch ng m phn, ha hon vi Php v k Hip nh S b (6 - 3 1946) nhm ui qun Tng v nc, tranh th thi gian chun b cho cuc khng chin lu di. + Ni dung Hip nh S b: Php cng nhn Vit Nam l mt quc gia c lp, t do, c chnh ph, quc hi, qun i v ti chnh ring. Qun Php ra min Bc thay th qun Tng gii gip qun Nht v s rt dn trong 5 nm. + Cuc m phn chnh thc ti Phng-ten-n-bl (Php) tht bi. H Ch Minh k vi Php bn Tm c ngy 14 - 9 - 1946, tip tc nhng b cho Php mt s quyn li kinh t, vn ha Vit Nam. + ngha: Vic ta k Hip nh S b v bn Tm c Vit - Php gip chng ta loi c mt k th l qun Tng, c thm thi gian ha hon chun b cuc khng chin lu di. Ch 5 VIT NAM T CUI NM 1946 N NM 1954. I. Nhng nm u ca cuc khng chin ton quc chng thc dn Php (1946 - 1950). 1. Cuc khng chin chng thc dn Php bng n (19 - 12 - 1946). a. Hon cnh lch s: + Sau khi k Hip nh s b (6 - 3 - 1946) v Tm c (14 - 9 - 1946), thc dn Php tng cng hot ng khiu khch, tin cng qun ta Nam B v Trung B, Hi Phng, Lng Sn, nht l H Ni (12 - 1946). Ngy 18 - 12 - 1946, qun Php gi ti hu th i gii tn lc lng t v chin u... nu khng chng s hnh ng vo sng ngy 20 - 12 - 1946. + Trc , Ban Thng v TW ng hp (ngy 18 v 19 - 12 - 1946), quyt nh pht ng ton quc khng chin. Ti 19 - 12 - 1946, H Ch Tch ra Li ku gi ton quc khng chin. + Hng ng Li ku gi ton quc khng chin ca H Ch Tch, nhn dn c nc ng ln khng chin. b. ng li khng chin chng thc dn Php ca ta: + Ni dung c bn ca ng li khng chin chng thc dn Php c th hin trong cc vn kin: Li ku gi ton quc khng chin ca Ch tch H Ch Minh, Ch th Ton dn khng chin ca Ban Thng v TW ng v tc phm Khng chin nht nh thng li ca Tng B th Trng Chinh (9 - 1947). + l cuc chin tranh nhn dn, ton dn, ton din, trng k, t lc cnh sinh, tranh th s ng h ca quc t. Tp trung vo hai ni dung: - Khng chin ton dn, tt c mi ngi tham gia khng chin. - Khng chin ton din, trn tt c cc mt trn qun s, chnh tr, kinh t, ngoi giao,... 2. Cuc chin u cc th pha Bc v tuyn 16. + Ti H Ni: cuc chin u din ra quyt lit Bc B ph, Hng Bng,... Qun dn H Ni loi khi vng chin u hng nghn tn ch, giam chn chng trong thnh ph... n m 17 - 2 - 1947, Trung on Th thc hin cuc rt qun khi vng vy ca ch ra cn c an ton. + Ti cc thnh ph khc nh: Nam nh, Hu, Nng,... qun ta tin cng, tiu dit nhiu sinh lc ch v giam chn chng y. + Cuc chin u cc th pha Bc v tuyn 16 giam chn ch trong cc th, lm gim bc tin ca chng, to iu kin cho ng, Chnh ph rt ln cn c Vit Bc v chun b cho cuc khng chin lu di. 3. Tch cc chun b khng chin lu di. + Cui thng 11 - 1946, chun b cho cuc khng chin, ta tin hnh t tng di chuyn my mc, thit b, hng ha n ni an ton. ng thi ta tin hnh tiu th khng chin.
+ Sau khi hon thnh vic di chuyn, Nh nc tch cc xy dng lc lng v mi mt, chun b cho cuc khng chin lu di: - V chnh tr, chia nc ta thnh 12 khu hnh chnh v qun s. - V qun s, tch cc huy ng mi ngi tham gia lc lng chng Php, v kh va t to, va ly ca ch. - V kinh t, Chnh ph ban hnh chnh sch duy tr v pht trin sn xut, thnh lp Nha tip t,... - V gio dc, phong tro Bnh dn hc v tip tc c duy tr v pht trin. 4. Chin dch Vit Bc thu - ng nm 1947. a. Thc dn Php tin cng cn c a khng chin Vit Bc. + Thc dn Php m cuc tin cng ln cn c Vit Bc nhm ph tan c quan u no khng chin, tiu dit b i ch lc ca ta, kha cht bin gii Vit - Trung,... + Ngy 7 - 10 - 1947, Php m cuc tin cng ln Vit Bc vi vic cho qun nhy d xung th x Bc Cn, Ch Mi, Ch n,...; mt cnh qun t Lng Sn nh ln Cao Bng, ri t Cao Bng nh ln Bc Cn; mt cnh qun khc ngc sng Hng, sng L v sng Gm ln th x Tuyn Quang, Chim Ha, i Th. Cc cnh qun to thnh hai gng km bao vy cn c Vit Bc. b. Qun dn ta chin u bo v cn c Vit Bc. + Din bin: - Ti Bc Cn, qun dn ta ch ng phn cng bao vy, chia ct, nh tp kch ch. - hng ng, qun ta phc kch, chn nh ch trn ng Bn Sao - o Bng Lau. - hng Ty, qun ta phc kch ch oan Hng, Khe Lau,... + Kt qu: i b phn qun Php phi rt khi Vit Bc, cn c Vit Bc vn c bo ton, b i ch lc ca ta ngy cng trng thnh. + ngha: Chin thng ca ta buc Php phi chuyn t nh nhanh thng nhanh sang nh lu di. 5. y mnh cuc khng chin ton dn, ton din. + V qun s: Thc hin v trang ton dn, pht ng chin tranh du kch. + V chnh tr - ngoi giao: Nm 1948, ti Nam B, ln u tin ta tin hnh bu c Hi ng nhn dn t cp x n cp tnh. Cng c y ban khng chin hnh chnh cc cp. u nm 1950, Trung Quc, Lin X v cc nc dn ch nhn dn t quan h ngoi giao vi nc ta. + V kinh t: Ta ch trng ph hoi kinh t ch, xy dng nn kinh t t cp, t tc. + V vn ha, gio dc: Thng 7 - 1950, Chnh ph ra ch trng ci cch gio dc ph thng. II. Bc pht trin mi ca cuc khng chin ton quc chng thc dn Php (1950 - 1953). 1. Chin dch Bin gii thu - ng 1950. a. Hon cnh lch s mi: + Cch mng Trung Quc thng li (1 - 10 - 1949), tnh hnh th gii v ng Dng c li cho cuc khng chin ca ta. + Php lin tip b tht bi trn chin trng v l thuc vo M nhiu hn. M ngy cng can thip su hn vo cuc chin tranh ng Dng. b. Qun ta tin cng ch bin gii pha Bc: + m mu ca Php: Thc hin K hoch R-ve nhm kha cht bin gii Vit - Trung, thit lp Hnh lang ng - Ty, chun b tn cng quy m ln ln Vit Bc ln th hai. + Ch trng ca ta: Thng 6 - 1950, Trung ng ng v Chnh ph quyt nh m chin dch Bin gii thu - ng 1950, nhm tiu dit mt b phn sinh lc ch, khai thng bin gii, m rng v cng c cn c a Vit Bc. + Din bin: - Qun ta tiu dit ng Kh (18 - 9 - 1950) uy hip Tht Kh; Cao Bng b c lp; h thng phng ng ca ch trn ng s 4 b lung lay. - Php c lnh rt khi Cao Bng theo ng s 4, ng thi lc lng ca chng Tht Kh c lnh nh ln Tht Kh n cnh qun t Cao Bng xung. - Qun ta mai phc, chn nh ch trn ng s 4 lm cho hai cnh qun ca chng khng gp c nhau. n ngy 22 - 10 - 1950, qun Php phi rt chy khi ng s 4. + Kt qu, ngha:
- Chin dch Bin gii kt thc thng li, ta gii phng c tuyn bin gii Vit - Trung t Cao Bng n nh Lp (Lng Sn) vi 35 vn dn, th bao vy c trong v ngoi cn c Vit Bc ca ch b ph v. K hoch R-ve ca ch b ph sn. - Chin dch Bin gii kt thc thng li a cuc khng chin ca ta chuyn sang giai on mi. 2. m mu y mnh chin tranh xm lc ng Dng ca thc dn Php. + Sau tht bi trong chin dch Bin gii, thc dn Php thc hin m mu ginh li quyn ch ng chin lc mt. M tng cng vin tr cho Php y mnh chin tranh ng Dng, tng bc thay chn Php. + Php ra k hoch Lt Tt-xi-nhi (12 - 1950), gp rt xy dng lc lng, bnh nh vng tm chim,... 3. i hi i biu ln th II ca ng (2 - 1951). + i hi i biu ln th II (2 - 1951) hp ti Chim Ha (Tuyn Quang). - i hi thng qua Bo co chnh tr ca Ch tch H Ch Minh v Bo co Bn v cch mng Vit Nam ca Tng B th Trng Chinh. - i hi quyt nh a ng ra hot ng cng khai, ly tn l ng Lao ng Vit Nam, bu Ban Chp hnh TW v B Chnh tr do H Ch Minh lm Ch tch v Trng Chinh lm Tng B th. + i hi nh du bc trng thnh ca ng, thc y cuc khng chin chng Php i n thng li. 4. Pht trin hu phng khng chin v mi mt. + V chnh tr, thng nht Mt trn Vit Minh v Hi Lin Vit thnh Mt trn Lin Vit (3 1951). Lin minh nhn dn Vit - Min - Lo c thnh lp. + V kinh t, y mnh tng gia sn xut, xy dng nn ti chnh, thng nghip, gim t mt s x thuc vng t do,... + V vn ha, gio dc, tin hnh ci cch gio dc, s hc sinh ph thng v i hc tng nhanh. Ngy 1 - 5 - 1952, ti i hi Chin s thi ua v Cn b gng mu ton quc ln th nht bu chn c 7 anh hng. 5. Cc chin dch gi vng quyn ch ng nh ch trn chin trng. + Trong ng - xun 1950 - 1951, qun ta m ba chin dch l: Trung Du, ng s 18 v H - Nam - Ninh, loi khi vng chin u hn 1 vn tn ch. + Ta ch ng n nh ch Ha Bnh (11 - 1951), ph tan m mu tin cng Ha Bnh, ni li hnh lang ng - Ty ca chng. + Tip , qun ta m chin dch Ty Bc (cui nm 1952), tin cng ch th x Ngha L, Lai Chu, Sn La, Yn Bi,...gii phng c ton tnh Ngha L, hu ht tnh Sn La,...ph tan m mu lp x Thi t tr ca ch. + u nm 1953, Trung ng ng v Chnh ph ta phi hp vi Chnh ph khng chin v Mt trn t-xa-la ca Lo m chin dch Thng Lo (8 - 4 - 1953), gii phng ton tnh Sm Na, mt phn tnh Phong Xa-l v tnh Xing Khong. Cn c khng chin Thng Lo c m rng, ni lin vi Ty Bc Vit Nam. III. Cuc khng chin ton quc chng thc dn Php kt thc thng li (1953 - 1954). 1. K hoch Na-va ca Php - M. + Ngy 7 - 5 - 1953, tng Na-va c c sang lm Tng Ch huy qun i Php ng Dng v vch ra k hoch qun s Na-va (gm hai bc). - Bc mt: thu - ng 1953 v xun 1954, gi vng th phng ng chin lc min Bc, thc hin tin cng chin lc min Trung v Nam ng Dng. - Bc hai: t thu - ng 1954, thc hin tin cng chin lc min Bc, ginh thng li qun s quyt nh, kt thc chin tranh. + Thc hin k hoch Na-va, Php xin tng thm vin tr M, tng thm qun ng Dng, tp trung qun ng bng Bc B gm 44 tiu on... 2. Cuc tin cng chin lc ng - Xun 1953 - 1954 v chin dch lch s in Bin Ph. a. Cuc tin cng chin lc ng - Xun 1953 - 1954. + Thng 9 - 1953, Hi ngh B Chnh tr Trung ng ng hp, ra phng hng chin lc ca ta l: tp trung lc lng m cc cuc tin cng vo nhng hng quan trng v chin
lc m lc lng ch tng i yu, nhm tiu dit mt b phn sinh lc ch, gii phng t ai, ng thi buc chng phi b ng phn tn lc lng i ph vi ta. + Thc hin phng hng chin lc trn, thng 12 - 1953, b i ta tin cng vo gii phng tnh Lai Chu (tr in Bin Ph), Php buc phi iu qun tng cng cho in Bin Ph, bin ni y thnh im tp trung qun th hai ca chng. + u thng 12 - 1953, Lin qun Lo - Vit m cuc tin cng Trung Lo, gii phng Th Kht, buc ch phi tng cng lc lng cho X-n, bin ni y thnh im tp trung binh lc th ba ca Php. + Thng 1 - 1954, Lin qun Lo - Vit tip tc tin cng ch Thng Lo, gii phng ton tnh Phong Xa-l, buc Php phi tng qun cho Lung Pha-bang, bin ni y thnh im tp trung qun th t ca Php. + Thng 2 - 1954, qun ta gii phng th x Kon Tum, uy hip Plycu, ch phi tng cng lc lng v bin Plycu thnh ni tp trung qun th nm ca Php. b.Chin dch lch s in Bin Ph (1954). + c s gip ca M, Php cho xy dng in Bin Ph thnh tp on c im mnh nht ng Dng vi 49 c im, 3 phn khu... + u thng 12 - 1954, B Chnh tr Trung ng ng quyt nh m chin dch in Bin Ph nhm tiu dit lc lng ch, gii phng vng Ty Bc, to iu kin gii phng Bc Lo. + Chin dch in Bin Ph bt u t ngy 13 - 3 - 1954 n ht ngy 7 - 5 - 1954, chia lm 3 t: - t 1: Qun ta tin cng v tiu dit cm c im Him Lam v ton b phn khu Bc. - t 2: Qun ta tin cng tiu dit cc c im pha ng phn khu Trung tm. - t 3: Qun ta tin cng tiu dit cc c im cn li phn khu Trung tm v phn khu Nam. Chiu 7 - 5 - 1954, tng Ca-xt-ri cng ton b Ban tham mu ca ch u hng. + Kt qu: Ta loi khi vng chin u 16.200 tn ch, bn ri v ph hy 62 my bay cc loi, thu ton b v kh, phng tin chin tranh. + ngha: Lm ph sn hon ton k hoch Na-va, buc Php phi k Hip nh Gi-ne-v v chm dt chin tranh, lp li ha bnh ng Dng. 3. Hip nh Gi-ne-v v chm dt chin tranh ng Dng. + Ngy 8 - 5 - 1954, Hi ngh Gi-ne-v v ng Dng chnh thc c khai mc. Phi on ta do Ph Th tng kim B trng Ngoi giao Phm Vn ng dn u. + Cuc u tranh trn bn hi ngh din ra gay gt v phc tp. Ngy 21 - 7 - 1954, Hip nh Gi-ne-v c k kt. + Ni dung Hip nh: - Cc nc tham d Hi ngh cam kt tn trng cc quyn dn tc c bn ca Vit Nam, Lo v Cam-pu-chia l c lp, ch quyn, thng nht v ton vn lnh th. - Hai bn tham chin cng ngng bn, lp li ha bnh trn ton ci ng Dng. - Hai bn tp kt qun i, ly v tuyn 17 lm ranh gii qun s tm thi. - Vit Nam tin ti thng nht bng cuc Tng tuyn c t do trong c nc vo thng 7 - 1956. + ngha: Vi Hip nh Gi-ne-v c k kt chm dt cuc chin tranh xm lc ca thc dn Php v can thip M ng Dng. y l vn bn mang tnh php l quc t ghi nhn cc quyn dn tc c bn ca cc nc ng Dng, buc Php phi rt ht qun v nc; min Bc c hon ton gii phng. 4. ngha lch s, nguyn nhn thng li ca cuc khng chin chng Php (1945 - 1954). + ngha lch s: - Chm dt cuc chin tranh xm lc v ch thng tr ca thc dn Php trn t nc ta trong gn mt th k. Min Bc c hon ton gii phng, chuyn sang giai on cch mng XHCN, to iu kin gii phng min Nam, thng nht T quc. - Ging mt n nng n vo tham vng xm lc v n dch ca ch ngha quc, gp phn lm tan r h thng thuc a ca chng, c v phong tro gii phng dn tc trn th gii. + Nguyn nhn thng li: - C s lnh o sng sut ca ng, vi ng li khng chin ng n, sng to,...
- C chnh quyn dn ch nhn dn, c lc lng v trang vi ba th qun khng ngng c m rng, c hu phng vng chc. - Tnh on kt, lin minh chin u Vit - Min - Lo; s gip ca Trung Quc, Lin X v cc nc XHCN cng cc lc lng tin b khc. Ch 6. VIT NAM T NM 1954 N NM 1975 I. Xy dng CNXH min Bc, u tranh chng Q M v CQ Si Gn min Nam (1954 - 1965). 1. Tnh hnh nc ta sau Hip nh Gi-ne-v nm 1954 v ng Dng. + Qun Php rt khi min Bc (5 - 1955), nhng Hi ngh hip thng gia hai min Nam - Bc t chc Tng tuyn c cha c tin hnh. + M thay th Php, a tay sai ln nm chnh quyn min Nam, thc hin m mu chia ct t nc ta lm hai min, bin min Nam thnh thuc a kiu mi, cn c qun s ca chng. 2. Min Bc hon thnh ci cch rung t, khi phc kinh t, ci to quan h sn xut (1954 - 1960). a. Hon thnh ci cch rung t. + Sau 5 t ci cch rung t thu 81 vn ha t rung, 10 vn tru b, 1,8 triu nng c t tay a ch chia cho 2 triu h nng dn. Khu hiu Ngi cy c rung tr thnh hin thc. + Sau ci cch rung t, b mt nng thn min Bc thay i, giai cp a ch phong kin b nh , khi lin minh cng - nng c cng c. + Thng li ny gp phn thc hin nhim v khi phc kinh t, hn gn vt thng chin tranh min Bc. b. Khi phc kinh t, hn gn vt thng chin tranh. + V nng nghip, cui nm 1957, sn lng nng nghip t vt mc trc Chin tranh th gii th hai, nn i kinh nin c y li. + V cng nghip, nhanh chng khi phc v m rng hu ht cc c s cng nghip quan trng nh m than Hn Gai, nh my xi mng Hi Phng,...; nhiu nh my mi c xy dng nh: c kh H Ni, dim Thng Nht, g Cu ung,... + V th cng nghip, nhiu mt hng tiu dng c sn xut, p ng c nhu cu ca nhn dn. + V thng nghip, mu dch quc doanh, hp tc x mua bn ngy cng m rng v pht trin. c. Ci to quan h sn xut, bc u pht trin kinh t - vn ha (1958 - 1960). + Ci to quan h sn xut: Trong 3 nm (1958 - 1960), min Bc tin hnh ci to quan h sn xut theo nh hng XHCN i vi nng nghip, th cng nghip, thng nghip, cng thng nghip t bn t doanh. Kt qu: quan h ngi bc lt ngi min Bc c xa b, c tc dng thc y sn xut pht trin. + Bc u pht trin kinh t - vn ha: ng thi vi vic ci to, min Bc thc hin nhim v sn xut, xy dng v pht trin kinh t - vn ha. n cui nm 1960, min Bc c 172 c s cng nghip ln do Nh nc qun l, 500 c s do a phng qun l. S nghip vn ha, gio dc, y t pht trin; h thng gio dc ph thng c hon chnh v m rng. Cui nm 1960, cn bn xa c nn m ch min xui, s hc sinh ph thng v sinh vin i hc u tng. 3. Min Nam u tranh chng ch M - Dim, gi gn v pht trin lc lng, tin ti ng khi (1954 - 1960). a. u tranh chng ch M - Dim, gi gn v pht trin lc lng (1954 - 1959). + Trong hai nm u, di hnh thc u tranh chnh tr, nhn dn min Nam chng M Dim, i chng phi tn trng thi hnh Hip nh Gi-ne-v, i Hip thng Tng tuyn c thng nht t nc, bo v ha bnh, gi gn v pht trin lc lng cch mng. M u l Phong tro ha bnh Si Gn - Ch Ln. Ti Si Gn v khp min Nam, nhng y ban bo v ha bnh c thnh lp. + Khi M - Dim tin hnh khng b, n p phong tro, m nhng chin dch t cng, dit cng, t nhng nm 1958 - 1959, phong tro chuyn sang kt hp gia u tranh chnh tr vi u tranh v trang.
b. Phong tro ng khi (1959 - 1960). + Trong nhng nm 1957 - 1959, M - Dim tng cng khng b, n p cch mng min Nam; ra sc lnh t cng sn ngoi vng php lut, thc hin o lut 10 - 59 cng khai chm git nhng ngi v ti khp min Nam... + Hi ngh Trung ng ln th 15 ca ng (u nm 1959) xc nh con ng c bn ca cch mng min Nam l khi ngha ginh chnh quyn v tay nhn dn, kt hp lc lng chnh tr vi lc lng v trang. + Di nh sng ngh quyt ca ng, phong tro ni dy ca qun chng lc u cn l t Vnh Thnh - Bnh nh, Tr Bng - Qung Ngi,... sau lan rng ra khp min Nam, tr thnh cao tro cch mng vi cuc ng khi, tiu biu nht l Bn Tre. + Ngy 17 - 1 - 1960, ng khi n ra huyn M Cy (Bn Tre), sau nhanh chng lan ra ton tnh, ph v tng mng ln chnh quyn ca ch thn, x. + ng khi nh nc v b nhanh chng lan ra khp Nam B, Ty Nguyn v mt s ni Trung Trung B. + ngha: - Phong tro ging mt n nng n vo chnh sch thc dn mi, lm lung lay chnh quyn Ng nh Dim, to ra mt bc pht trin nhy vt ca cch mng Vit Nam; chuyn t th gi gn lc lng sang th tin cng. - To iu kin a n s ra i ca Mt trn Dn tc gii phng min Nam Vit Nam (ngy 20 - 12 - 1960). 4. Min Bc bc u xy dng c s vt cht - k thut ca CNXH (1961 - 1965). a. i hi i biu ton quc ln th III ca ng (9 - 1960). + Hon cnh: Min Bc ginh c nhng thng li quan trng trong thc hin nhim v ci to v pht trin kinh t. min Nam, cch mng c bc nhy vt vi phong tro ng khi. + Ni dung i hi: Thng 9 - 1960, i hi ng Lao ng Vit Nam c t chc: - i hi xc nh nhim v ca cch mng tng min: Min Bc tin hnh cch mng XHCN. Min Nam y mnh cch mng dn tc dn ch nhn dn, thc hin thng nht nc nh. Trong : Cch mng XHCN min Bc c vai tr quyt nh nht i vi s pht trin cch mng c nc. Cch mng dn tc dn ch nhn dn min Nam c vai tr quyt nh trc tip i vi s nghip gii phng min Nam. - i hi ra ng li chung ca c thi k qu ln CNXH min Bc. + ngha: Ngh quyt ca i hi l ngun nh sng mi cho ton ng, ton dn xy dng thng li CNXH min Bc v u tranh gii phng min Nam, thc hin ha bnh, thng nht nc nh. b. Min Bc thc hin k hoch Nh nc 5 nm (1961 - 1965). + Cng nghip: c u tin vn pht trin, nhiu khu cng nghip v nh my mi c xy dng nh: gang thp Thi Nguyn, nhit in Ung B,... + Nng nghip: u tin pht trin cc nng lm trng quc doanh, thc hin ch trng xy dng hp tc x sn xut nng nghip bc cao, nhiu hp tc x t nng sut 5 tn / ha... + Thng nghip quc doanh c u tin pht trin, gp phn cng c quan h sn xut mi, ci thin i sng nhn dn. + Giao thng ng b, ng st, ng sng, ng hng khng c cng c. + Cc ngnh vn ha, gio dc c bc pht trin v tin b ng k, s hc sinh ph thng v i hc tng; ngnh y t m rng mng li n tn huyn, x. + Min Bc cn lm trn ngha v hu phng, chi vin cho min Nam mt khi lng ln v kh, n dc, thuc men,... 5. Min Nam chin u chng chin lc Chin tranh c bit ca M (1961 - 1965). a. Chin lc Chin tranh c bit ca M min Nam. + Chin lc Chin tranh c bit - mt chin lc chin tranh xm lc thc dn mi ca M, c tin hnh bng qun i tay sai, do c vn M ch huy cng vi v kh, trang b k thut, phng tin chin tranh ca M.
+ c s h tr ca M, qun i Si Gn m cc cuc hnh qun cn qut, tiu dit lc lng cch mng, tin hnh dn dn lp p chin lc, nhm tch dn khi cch mng, tin ti bnh nh min Nam. + M v chnh quyn Si Gn cn tin hnh hot ng ph hoi min Bc, phong ta bin gii nhm ngn chn mi s chi vin cho min Nam. b. Chin u chng chin lc Chin tranh c bit ca M. + Trn mt trn chng ph bnh nh, ta v ch u tranh ging co gia lp v ph p chin lc. + Trn mt trn qun s, qun v dn ta ginh thng li vang di p Bc (M Tho) ngy 2 - 1 - 1963. Thng li ny khng nh ta c kh nng nh bi chin lc Chin tranh c bit ca M, lm dy ln phong tro Thi ua p Bc, git gic lp cng. + Cc cuc u tranh chnh tr ca tng ni, Pht t, ca qun chng nhn dn,... khin cho M phi lm cuc o chnh lt chnh quyn ca anh em Dim - Nhu (1 - 11 - 1963). + Vi cc chin thng Bnh Gi (B Ra), Ba Gia (Qung Ngi), ng Xoi (Bin Ha),... trong ng - xun 1964 - 1965 trn khp min Nam lm ph sn chin lc Chin tranh c bit ca quc M. II. C nc trc tip chin u chng M cu nc (1965 - 1973). 1. Chin u chng chin lc Chin tranh cc b ca M (1965 - 1968). a. Chin lc Chin tranh cc b ca M min Nam. + Sau khi chin lc Chin tranh c bit b tht bi, M chuyn sang chin lc Chin tranh cc b (1965 - 1968). Chin lc Chin tranh cc b c tin hnh bng qun M, qun ng minh ca M v qun i Si Gn, lc cao nht l gn 1,5 triu qun. + Da vo u th qun s, M lin tip m cc cuc hnh qun tm dit vo cn c Qun gii phng Vn Tng (Qung Ngi), tip l hai cuc phn cng ma kh 1965 - 1966 v 1966 1967 bng cc cuc hnh qun tm dit v bnh nh. b. Min Nam chin u chng chin lc Chin tranh cc b ca M. + Nhn dn ta chin u chng Chin tranh cc b vi ch Quyt chin quyt thng gic M xm lc, m u l thng li ln Vn Tng - Qung Ngi (8 - 1965). Chin thng Vn Tng m u cho cao tro Tm M m nh, lng ngy m dit trn khp min Nam, vi thng li ny chng minh kh nng ta c th nh thng M trong chin lc Chin tranh cc b. + Tip theo, qun dn min Nam nh bi cc cuc hnh qun cn qut ln ca M trong hai ma kh 1965 - 1966 v 1966 - 1967. + Trn mt trn chnh tr, cc phong tro u tranh ca qun chng n ra t thnh th n nng thn, ph v tng mng p chin lc... Vng gii phng c m rng, uy tn ca Mt trn Dn tc gii phng min Nam c nng cao trn trng quc t. c. Cuc Tng tin cng v ni dy Tt Mu Thn (1968). + Hon cnh lch s: Bc vo xun 1968, so snh lc lng thay i c li cho ta; ng thi li dng mu thun trong nm bu c Tng thng M, ta ch trng m cuc Tng tin cng v ni dy trn ton min Nam, trng tm l cc th, nhm tiu dit mt b phn qun M, qun ng minh v qun i Si Gn,... buc M phi m phn, rt qun v nc. + Din bin: Cuc Tng tin cng v ni dy m u bng cuc tp kch chin lc Tt Mu Thn (m 30 rng ngy 31 - 1 - 1968). Ti Si Gn, Qun gii phng tin cng cc v tr u no nh ta i s M, Dinh c Lp,...Tng s: 37/44 tnh; 4/6 th ln; 64/242 qun l ng lot ni dy. + ngha: Cuc Tng tin cng v ni dy Tt Mu Thn lm lung lay ch xm lc ca qun M, buc M phi tuyn b phi M ha chin tranh, tc tha nhn tht bi ca chin lc Chin tranh cc b, chm dt nm bom ph hoi min Bc v buc phi ngi vo bn m phn Pa-ri. 2. Min bc va chin u chng chin tranh ph hoi ln th nht ca M, va sn xut (1965 - 1968). a. M tin hnh chin tranh khng qun v hi qun ph hoi min Bc. + M dng ln s kin Vnh Bc B (8 - 1964), cho my bay nm bom min Bc. + n ngy 7 - 2 - 1965, ly c tr a vic Qun gii phng tin cng doanh tri qun M Plycu, M chnh thc gy ra cuc chin tranh bng khng qun v hi qun ph hoi min Bc. b. Min Bc va chin u chng chin tranh ph hoi, va sn xut.
+ Trong chin u: Min Bc kp thi chuyn mi hot ng sang thi chin, thc hin qun s ha ton dn, o p cng s,... Tnh n ngy 1 - 1 - 1968, min Bc bn ri, ph hy 3.243 my bay, loi khi vng chin u hng nghn phi cng, bn chy v bn chm 143 tu chin. + Trong sn xut: Min Bc cng lp c nhng thnh tch quan trng: - V nng nghip, din tch c m rng, nng sut lao ng khng ngng tng. - V cng nghip, kp thi s tn v n nh sn xut, p ng c cc nhu cu thit yu ca nhn dn. - Giao thng vn ti vn m bo c s thng sut, p ng c yu cu phc v chin u, sn xut v tiu dng ca nhn dn. c. Min Bc thc hin ngha v hu phng ln. + Tuyn ng vn chuyn chin lc - ng H Ch Minh trn b v trn bin c khai thng t thng 5 - 1959. + Trong 4 nm, min Bc a vo min Nam hn 30 vn cn b, b i v hng chc vn tn v kh, n dc,... phc v cho min Nam nh M. 3. Chin u chng chin lc Vit Nam ha chin tranh v ng Dng ha chin tranh ca M (1969 - 1973). a. Chin lc Vit Nam ha chin tranh v ng Dng ha chin tranh ca M. + Sau tht bi ca chin lc Chin tranh cc b, M chuyn sang chin lc Vit Nam ha chin tranh min Nam v m rng chin tranh ra ton ng Dng, thc hin ng Dng ha chin tranh. + Lc lng tin hnh cuc chin tranh l qun i Si Gn kt hp vi ha lc M, vn do M ch huy bng h thng c vn qun s. + Qun i Si Gn c s dng nh l lc lng xung kch trong cc cuc hnh qun m rng xm lc Cam-pu-chia nm 1970, Lo nm 1971, thc hin m mu dng ngi ng Dng nh ngi ng Dng b. Chin u chng chin lc Vit Nam ha chin tranh v ng Dng ha chin tranh ca M. + Trn mt trn chnh tr: - Chnh ph Cch mng lm thi Cng ha min Nam Vit Nam ra i (6 - 1969) l thng li chnh tr u tin trong cuc chin u chng chin lc Vit Nam ha chin tranh. - Hi ngh cp cao ba nc ng Dng hp (4 - 1970) biu th quyt tm ca nhn dn ba nc on kt chng M. - Khp cc th, phong tro ca cc tng lp nhn dn din ra lin tc. c bit Hu, Si Gn, phong tro ca hc sinh, sinh vin din ra rm r. + Trn mt trn qun s: - Qun i Vit Nam phi hp vi qun dn Cam-pu-chia p tan cuc hnh qun xm lc Campu-chia ca 10 vn qun M v qun i Si Gn (t thng 4 - 1970). - T thng 2 n thng 3 - 1971, qun i Vit Nam c s phi hp ca qun dn Lo p tan cuc hnh qun mang tn Lam Sn 719 ca 4,5 vn qun M v qun i Si Gn nhm chim gi ng 9 - Nam Lo, qut sch chng khi ni y. c. Cuc tin cng chin lc nm 1972. + T ngy 30 - 3 - 1972, qun ta m cuc tin cng chin lc nh vo Qung Tr, ly Qung Tr lm hng tin cng ch yu. + n cui thng 6 - 1972, qun ta chc thng ba phng tuyn mnh nht ca ch l Qung Tr, Ty Nguyn v ng Nam B, loi khi vng chin u hn 20 vn tn ch. + Cuc tin cng chin lc nm 1972 buc M phi M ha tr li, tc l tha nhn s tht bi ca chin lc Vit Nam ha chin tranh. 4. Min Bc khi phc v pht trin kinh t - vn ha, chin u chng chin tranh ph hoi ln th hai ca M (1969 - 1973). a. Min Bc khi phc v pht trin kinh t - vn ha.
86
+ V nng nghip, ta c mt s ch trng khuyn khch sn xut. Chn nui c a ln thnh ngnh chnh. Nhiu hp tc x t 6 n 7 tn / ha. Nm 1970, sn lng lng thc tng hn 60 vn tn so vi nm 1968. + V cng nghip, cc c s cng nghip b tn ph trong chin tranh nhanh chng khi phc, nhiu cng trnh ang lm d c u tin u t xy dng tip. Gi tr sn lng cng nghip tng nm 1971 tng 142 % so vi nm 1968. + Giao thng vn ti nhanh chng c khi phc, bo m giao thng thng sut. b. Min Bc va chin u chng chin tranh ph hoi va sn xut v lm ngha v hu phng. + Ngy 16 - 4 - 1972, M tuyn b chnh thc cuc chin tranh bng khng qun v hi qun ph hoi min Bc ln th hai. + Trong iu kin chin tranh, cc hot ng sn xut, xy dng min Bc khng b ngng tr, giao thng vn bo m thng sut. + M m cuc tp kch chin lc bng my bay B52 vo H Ni, Hi Phng 12 ngy m cui thng 12 - 1972. Qun v dn min Bc lm nn trn in Bin Ph trn khng, buc M phi k Hip nh Pa-ri (27 - 1 - 1973) v chm dt chin tranh, lp li ha bnh Vit Nam. 5. Hip nh Pa-ri v chm dt chin tranh Vit Nam. + Hip nh Pa-ri nm 1973 v chm dt chin tranh Vit Nam c k ngy 27 - 1 - 1973, ni dung gm: - Hoa k v cc nc cam kt tn trng c lp, ch quyn, thng nht v ton vn lnh th ca Vit Nam. - Hai bn ngng bn min Nam, Hoa K cam kt chm dt mi hot ng qun s chng min Bc Vit Nam. - Hoa K rt ht qun i ca mnh v qun cc nc ng minh, cam kt khng tip tc dnh lu qun s hoc can thip vo cng vic ni b ca min Nam Vit Nam. - Nhn dn min Nam Vit Nam t quyt nh tng lai chnh tr ca h thng qua Tng tuyn c t do. + Vi Hip nh Pa-ri, M phi cng nhn cc quyn dn tc c bn ca nhn dn ta, phi rt ht qun v nc. l thng li lch s quan trng, to c s thun li ta gii phng hon ton min Nam. III. Hon thnh gii phng min Nam thng nht t nc (1973 - 1975). 1. Min Bc khc phc hu qu chin tranh, khi phc v pht trin kinh t - vn ha, ra sc chi vin cho min Nam. + Sau hai nm (1973 - 1974), v c bn min Bc khi phc xong cc c s kinh t, mng li giao thng... Kinh t c bc pht trin. + chi vin cho min Nam, trong 2 nm ny, min Bc a vo min Nam hng chc vn tn v kh, n dc, xng du, lng thc, hng chc vn cn b, b i,... 2. u tranh chng ch bnh nh - ln chim, to th v lc, tin ti gii phng hon ton min Nam. + m mu v hnh ng ca M: Sau Hip nh Pa-ri, M vn gi li hn 2 vn c vn, lp b ch huy qun s... thc y qun i Si Gn tin hnh chin dch trn ngp lnh th, m cc cuc hnh qun bnh nh - ln chim vng gii phng. + Cuc chin u ca qun v dn ta: - Trong giai on u sau khi k kt Hip nh Pa-ri, chng ta b mt t, mt dn mt s ni. - Thc hin Ngh quyt Hi ngh ln th 21 Ban Chp hnh Trung ng ng (7 - 1973), t cui nm 1973, qun v dn ta kin quyt nh tr ch, bo v vng gii phng, ch ng m cuc tin cng ch ti cc cn c xut pht ca chng. - u nm 1975, qun ta ginh thng li vang di trong chin dch nh ng 14 - Phc Long, gii phng ng 14, th x v ton tnh Phc Long. 3. Gii phng hon ton min Nam, ginh ton vn lnh th T quc. a. Ch trng, k hoch gii phng hon ton min Nam. + Cui nm 1974 - u nm 1975, B Chnh tr Trung ng ng ra k hoch gii phng min Nam trong 2 nm (1975, 1976) nhng cng nhn mnh: nu c thi c, th lp tc gii phng min Nam trong nm 1975. + Ch trng trn th hin s ng n, linh hot trong nhn nh ng tnh hnh ch, ta; tranh th c thi c nh nhanh, gi gn tt c s kinh t, cng trnh vn ha,... linh hot trong ra v t chc thc hin k hoch theo din bin ca tnh hnh thc t.
b. Cuc Tng tin cng v ni dy Xun 1975. + Chin dch Ty Nguyn (t 4 - 3 n 24 - 3): - Ngy 10 - 3 - 1975, qun ta nh trn m mn then cht Bun Ma Thut v nhanh chng ginh thng li. Ngy 12 - 3 - 1975, ch phn cng nh chim li Bun Ma Thut, nhng b tht bi. - Ngy 14 - 3 - 1975, ch rt ton b qun khi Ty Nguyn v duyn hi min Trung, b qun ta truy kch tiu dit, n ngy 24 - 3 - 1975, Ty Nguyn hon ton gii phng. + Chin dch Hu - Nng (t 21 - 3 n 29 - 3): - Ngy 21 - 3, qun ta tin cng Hu v chn ng rt chy ca ch. Ngy 26 - 3, qun ta gii phng Hu. Cng thi gian ny, ta gii phng th x Tam K v ton tnh Qung Ngi,... - Sng 29 - 3, qun ta tin cng thnh ph Nng. n 3 gi chiu, Nng hon ton gii phng. - T cui thng 3 n thng 4, nhn dn cc tnh ven bin min Trung, Nam Ty Nguyn v mt s tnh Nam B ni dy gii phng qu hng mnh. + Chin dch H Ch Minh (t 26 - 4 n 30 - 4): - Chin dch gii phng Si Gn c mang tn Chin dch H Ch Minh. - 5 gi chiu 26 - 4, qun ta n sng m u Chin dch H Ch Minh. 10 gi 45 ngy 30 - 4, xe tng ta tin thng vo Dinh c lp. Tng thng Vit Nam Cng ha Dng Vn Minh tuyn b u hng. - 11 gi 30 pht, l c cch mng tung bay trn Dinh c lp, Chin dch H Ch Minh ton thng. 4. ngha lch s, nguyn nhn thng li ca cuc khng chin chng M cu nc (1954 - 1975). a. ngha lch s: + kt thc 21 nm khng chin chng M, cu nc v 30 nm chin tranh gii phng dn tc, chm dt ch thng tr ca ch ngha quc v ch phong kin nc ta, hon thnh cuc cch mng dn tc dn ch nhn dn trong c nc, thng nht t nc. + M ra k nguyn mi ca lch s dn tc - k nguyn t nc c lp, thng nht, i ln ch ngha x hi. + Tc ng mnh n tnh hnh nc M v th gii, l ngun c v to ln i vi phong tro cch mng th gii, nht l i vi phong tro gii phng dn tc. b. Nguyn nhn thng li: + S lnh o sng sut ca ng, ng u l Ch tch H Ch Minh vi ng li chnh tr, qun s c lp, t ch, ng n, sng to. + Nhn dn ta giu lng yu nc, lao ng cn c, chin u dng cm. + Vai tr ca hu phng min Bc khng ngng ln mnh. + S on kt gip nhau ca ba dn tc ng Dng; s ng tnh, ng h, gip ca cc lc lng cch mng, ha bnh, dn ch trn th gii, nht l ca Lin X, Trung Quc v cc nc X hi ch ngha khc. Ch 7 VIT NAM T NM 1975 N NM 2000 I. Vit Nam trong nhng nm u sau i thng ma Xun 1975. 1. Tnh hnh hai min Nam - Bc Vit Nam sau i thng Xun 1975. + min Bc: - Sau hn 20 nm (1954 - 1975), min Bc xy dng c c s vt cht - k thut ban u ca CNXH. - Cuc chin tranh ph hoi ca M tn ph nng n, gy hu qu lu di i vi min Bc. + min Nam: - Min Nam c hon ton gii phng, trong chng mc nht nh c nn kinh t pht trin theo hng TBCN. - C s ca chnh quyn c cng bao di hi x hi vn cn tn ti. Nn kinh t nng nghip vn cn lc hu, sn xut nh phn tn l ph bin,... 2. Khc phc hu qu chin tranh, khi phc v pht trin kinh t - vn ha hai min t nc. + Min Bc: - n gia nm 1976, min Bc mi cn bn hon thnh nhim v khc phc hu qu chin tranh, khi phc kinh t.
- Trong vic thc hin k hoch Nh nc cui nm 1975, u nm 1976, min Bc c nhng tin b ng k v nng nghip, cng nghip,... + Min Nam: - Cng vic tip qun vng gii phng t kt qu tt. vng mi gii phng, chnh quyn cch mng nhanh chng c thnh lp. - Chnh quyn cch mng tch thu ti sn v rung t ca bn phn ng trn ra nc ngoi, quc hu ha ngn hng,... - Chnh quyn cch mng ch trng khi phc sn xut nng nghip, cc c s sn xut cng nghip, th cng nghip v thng nghip,... u tr li hot ng. - Cc hot ng vn ha, gio dc, y t,... c tin hnh khn trng. 4. Hon thnh thng nht t nc v mt nh nc (1975 - 1976). + Ngy 25 - 4 - 1976, cuc Tng tuyn c bu Quc hi chung c tin hnh trong c nc. + T ngy 24 - 6 n ngy 3 - 7 - 1976, Quc hi nc Vit Nam thng nht hp k u tin, thng qua chnh sch i ni v i ngoi, quyt nh tn nc l Cng ha x hi ch ngha Vit Nam, quyt nh Quc huy, Quc k, Quc ca, th l H Ni, thnh ph Si Gn - Gia nh c i tn l thnh ph H Ch Minh. + Vi kt qu ca k hp th nht Quc hi kha VI, cng cuc thng nht t nc v mt nh nc hon thnh. To nhng iu kin thun li c nc i ln CNXH v kh nng to ln bo v T quc v m rng quan h vi cc nc khc. II. Xy dng t nc, u tranh bo v T quc (1976 - 1985). 1. Vit Nam trong 10 nm i ln CNXH (1976 - 1985). a. Thc hin k hoch Nh nc 5 nm (1976 - 1980). + i hi ton quc ln th IV ca ng: - i hi hp vo thng 12 - 1976 ti H Ni. i hi tng kt thng li cuc khng chin chng M, cu nc, ra ng li xy dng CNXH trong phm vi c nc; quyt nh phng hng, nhim v, mc tiu ca k hoch Nh nc 5 nm (1976 - 1980). - i hi ch r, trong 5 nm (1976 - 1980), nc ta thc hin nhim v cch mng XHCN nhm mc tiu: xy dng mt bc c s vt cht ca CNXH, ci thin mt bc i sng vt cht v vn ha tinh thn ca nhn dn lao ng. + Thnh tu: - Nng nghip: din tch gieo trng tng thm gn 2 triu ha, nng nghip c trang b thm my ko cc loi. - Cng nghip: c nhiu nh my c gp rt xy dng nh nh my in, c kh, xi mng v.v... - Giao thng vn ti: khi phc v xy dng mi 1.700 km ng. Tuyn ng st Thng nht t H Ni i thnh ph H Ch Minh hot ng tr li. - Cng cuc ci to XHCN c y mnh, giai cp t sn mi bn b xa b..., i b phn nng dn i vo con ng lm n tp th. - H thng gio dc t mm non, ph thng n i hc u pht trin. + Kh khn - hn ch: Kinh t nc ta mt cn i ln, sn xut pht trin chm, i sng nhn dn cn gp nhiu kh khn... b. Thc hin k hoch Nh nc 5 nm (1981 - 1985). + Thnh tu: - Trong sn xut nng nghip v cng nghip, chn c gim st v c bc pht trin: sn xut lng thc tng ln 17 triu tn; thu nhp quc dn tng 6,4 %... - Hon thnh hng trm cng trnh tng i ln, hng nghn cng trnh va v nh. Du m bt u c khai thc, cc cng trnh nh thy in Sng , thy in Tr An c xy dng. - Cc hot ng khoa hc - k thut bc u c trin khai. + Kh khn - hn ch: Nhng kh khn yu km ca 5 nm trc vn cha c khc phc, mc tiu c bn l n nh tnh hnh kinh t - x hi vn cha thc hin c. 2. u tranh bo v T quc (1975 - 1979). + u tranh bo v bin gii Ty Nam.
- Ngay sau thng li ca cuc khng chin chng M, tp on Pn Pt, i din cho Khme Cam-pu-chia cho qun khiu khch dc bin gii Ty Nam, xm phm nhiu vng lnh th nc ta. - Ngy 22 - 12 - 1978, tp on Pn Pt huy ng 19 s on tin nh Ty Ninh, m u cuc chin tranh xm ln bin gii Ty Nam nc ta. - Qun v dn ta t chc cuc phn cng v tin cng nh ui qun Pn Pt ra khi t nc. + Bo v bin gii pha Bc: - T nm 1978, qun Trung Quc c nhng hnh ng khiu khch dc bin gii. - Sng 17 - 2 - 1979, qun i Trung Quc huy ng 32 s on m cuc tin cng vo 6 tnh dc bin gii pha Bc nc ta, t Mng Ci (Qung Ninh) n Phong Th (Lai Chu). - Qun v dn ta ng ln chin u ngoan cng. n ngy 18 - 3 - 1979, qun Trung Quc rt khi nc ta. II. Vit Nam trn ng i mi i ln CNXH (t nm 1986 n nm 2000). 1. ng li i mi ca ng. + Hon cnh: - Tri qua 10 nm xy dng CNXH, chng ta t c nhng thnh tu v u im ng k, song cng gp khng t kh khn, t nc lm vo tnh trng khng hong, nht l v kinh t, x hi. khc phc nhng sai lm, khuyt im, a t nc vt qua khng hong, i hi ng v Nh nc ta phi i mi. - i mi cn xut pht t s thay i trong tnh hnh th gii, s suy yu dn ti sp ca CNXH Lin X v cc nc ng u, s pht trin ca cch mng khoa hc - k thut. + ng li i mi ca ng: - c ra u tin ti i hi VI (12 - 1986), c iu chnh, b sung v pht trin ti i hi VII (6 - 1991), i hi VIII (6 - 1996), i hi IX (4 - 2001). - i mi khng phi l thay i mc tiu ca CNXH, m lm cho mc tiu y c thc hin c hiu qu bng nhng hnh thc, bc i v bin php thch hp. - i mi phi ton din v ng b, i mi v kinh t phi gn lin vi i mi v chnh tr, nhng trng tm l i mi kinh t. 2. Vit Nam trong 15 nm thc hin ng li i mi (1986 - 2000). + Thc hin k hoch 5 nm 1986 - 1990. Thc hin nhim v, mc tiu ca ba chng trnh kinh t: lng thc - thc phm, hng tiu dng, hng xut khu, t c nhng thnh tu c bn: - V lng thc - thc phm, n nm 1990 p ng nhu cu trong nc, c d tr v xut khu. nm 1988 t 19,5 triu tn, nm 1989 t 21,4 triu tn. - Hng ha trn th trng di do, a dng, lu thng tng i thun li, phn bao cp ca Nh nc gim i ng k. - Kinh t i ngoi pht trin nhanh, hng xut khu tng gp 3 ln. + Trong k hoch 5 nm 1991 - 1995. - C nc phn u vt qua kh khn, th thch, n nh v pht trin kinh t, x hi, a nc ta c bn thot khi tnh trng khng hong. - Trong 5 nm, nn kinh t tng trng nhanh, tng sn phm trong nc tng bnh qun hng nm l 8,2 %; lm pht c y li, kinh t i ngoi pht trin. - Quan h i ngoi c m rng: thng 7 - 1995, Vit Nam v M bnh thng ha quan h ngoi giao. Cng trong thng ny, Vit Nam chnh thc gia nhp Hip hi cc quc gia ng Nam (ASEAN). + Trong k hoch 5 nm 1996 - 2000. - Mc tiu ra l tng trng kinh t nhanh, hiu qu cao v bn vng i i vi gii quyt nhng vn bc xc v x hi, ci thin i sng nhn dn. - Tng sn phm trong nc tng bnh qun hng nm l 7 %; cng nghip tng bnh qun hng nm l 13,5 %; nng nghip l 5,7 %. - Hot ng xut nhp khu khng ngng tng ln. Tng s vn u t trc tip ca nc ngoi t khong 10 t USD, gp 1,5 ln so vi 5 nm trc.
- Quan h i ngoi khng ngng c m rng.... Nhng hn ch: + Nn kinh t pht trin cha bn vng, hiu qu v sc cnh tranh thp. + Tnh trng tham nhng, suy thoi v t tng chnh tr, o c, li sng ca mt b phn cn b ng vin rt nghim trng. + Vn cn tn ti nhng nguy c: tt hu, din bin ha bnh, tham nhng, bun lu, t nn x hi.... 3. Nguyn nhn thng li, nhng bi hc kinh nghim, phng hng i ln ca CM VN. + Nguyn nhn thng li: - S lnh o sng sut, ng n v sng to ca ng qua tng thi k v giai on ca CMVN. - Truyn thng u tranh, sc mnh on kt dn tc c pht huy qua tng thi k, giai on CM. + Bi hc kinh nghim: - Nm vng ngn c c lp, dn tc v CNXH l bi hc xuyn sut qu trnh cch mng nc ta. - Khng ngng tng cng, cng c khi i on kt ton dn v on kt quc t. - S lnh o ca ng Cng sn Vit Nam l nhn t hng u bo m mi thng li ca CMVN. + Phng hng i ln: - Xy dng CNXH do nhn dn lm ch, nh nc l ca nhn dn, do dn v v nhn dn, di s lnh o ca ng. - Tip tc thc hin cng cuc cng nghip ha - hin i ha t nc v mc tiu dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh. a nc ta tr thnh mt nc cng nghip pht trin vo nm 2020. NGI BIN SON
Trn Quc Hng
MC LC TT mc Ni dung
M u: S LC V MN LCH S KHI QUT LCH S TH GII NGUYN THY V C I X hi nguyn thy X hi c i LCH S VIT NAM T NGUN GC N TH K X Bui u lch s nc ta Thi k Vn Lang - u Lc Thi k Bc thuc v cuc u tranh ginh c lp Bc ngot lch s u th k X 91
Trang
1 1 1 3 4 7 11
1. Lp 6. 1.1 Ch 1. 1.2 Ch 2. 1.3 1.4 1.5 1.6 Ch 1. Ch 2. Ch 3. Ch 4.
2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11 3.12 3.13 4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10 4.11 4.12
Chun kin thc, k nng mn Lch s bc THCS (dnh cho n thi HS Gii) Lp 7 KHI QUT LCH S TH GII TRUNG I Ch 1. X hi phong kin chu u (phng Ty) Ch 2. X hi phong kin phng ng LCH S VIT NAM T TH K X N GIA TH K XIX Ch 3. Bui u c lp thi Ng - inh - Tin L (Th k X) Ch 4. Nc i Vit thi L (Th k XI - u th k XIII) Ch 5. Nc i Vit thi Trn (Th k XIII - XV) v nh H (u th k XV) Ch 6. Nc i Vit u th k XV, thi L s Ch 7. Nc i Vit cc th k XVI - XVII Ch 8. Vit Nam na u th k XIX Lp 8 LCH S TH GII CN I (t gia th k XVI n nm 1917) Ch 1. Cch mng t sn v s xc lp ca CNTB (gia XVI - na sau XIX) Ch 2. Cc nc u - M cui th k XIX - u th k XX Ch 3. Chu th k XVIII - u th k XX Ch 4. Chin tranh th gii th nht (1914 - 1918) LCH S TH GII HIN I (t nm 1917 n nm 1945) Ch 1. CM thng Mi Nga 1917 v cng cuc XD CNXH LX (1921 - 1941) Ch 2. Chu u v nc M gia hai cuc chin tranh th gii (1918 - 1939) Ch 3. Chu gia hai cuc chin tranh th gii (1918 - 1939) Ch 4. Chin tranh th gii th hai (1939 - 1945) Ch 5. S pht trin ca Khoa hc - k thut v vn ha TG na u th k XX LCH S VIT NAM t nm 1858 n nm 1918 Ch 1. Cuc khng chin chng thc dn Php xm lc (1858 - 1884) Ch 2. Phong tro khng chin chng Php cui Th k XIX (t sau nm 1885) Ch 3. Phong tro yu nc chng Php u th k XX n nm 1918 Ch 4. X hi Vit Nam trong nhng nm cui th k XIX - u th k XX Lp 9 LCH S TH GII HIN I t nm 1945 n nay Ch 1. Lin X v cc nc ng u t sau Chin tranh th gii th hai Ch 2. Cc nc - Phi - M La-tinh t nm 1945 n nay Ch 3. M, Nht Bn, Ty u t nm 1945 dn nay Ch 4. Quan h quc t t nm 1945 n nay Ch 5. Cuc cch mng khoa hc - k thut t nm 1945 n nay LCH S VIT NAM t nm 1919 n nay Ch 1. Vit Nam trong nhng nm 1919 - 1930 Ch 2. Vit Nam trong nhng nm 1930 - 1939 Ch 3. Cuc vn ng tin ti Cch mng thng Tm nm 1945 Ch 4. Vit Nam t sau CM thng Tm n ton quc khng chin (1945 - 1946) Ch 5. Vit Nam t cui nm 1946 n nm 1954 Ch 6. Vit Nam t nm 1954 n nm 1975 Ch 7. Vit Nam t nm 1975 n nm 2000 Mc lc
12 14 14 16 20 25 29 33 35 41 46 49 49 51 52 54 55 56 57 59 60 62 63 66 67 68 69 72 75 77 78 82 87 91
92

Chuan Kien Thuc Ki Nang Mon Lich Su THCS

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuan Kien Thuc Ki Nang Mon Lich Su THCS

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chun kin thc, k nng mn Lch s bc THCS (dnh cho n thi HS Gii)

CHUN KIN THC, K NNG MN LCH S BC THCS

KHI QUT LCH S TH GII NGUYN THY V C I

Trn Quc Hng - THCS Bo p

Nhng thnh tu vn ha chnh

LCH S VIT NAM T NGUN GC N TH K X

B chnh (ching, ch)

B chnh (ching, ch)

B chnh (ching, ch)

B chnh (ching, ch)

LP 7 KHI QUT LCH S TH GII TRUNG I

LCH S VIT NAM T TH K X N GIA TH K XIX

PHN LCH S TH GII LCH S TH GII CN I

(T gia th k XVI n nm 1917)

y ban Lng thc

y ban Thng nghip

Trn Quc Hng - THCS Bo p

LCH S TH GII HIN I

LCH S VIT NAM T NM 1858 N NM 1918

B my chnh quyn cp K (Php)

B my chnh quyn cp Tnh, Huyn (Php + Bn x)

B my chnh quyn cp X, Thn (Bn x)

LP 9 PHN LCH S TH GII HIN I T NM 1945 N NAY

LCH S VIT NAM T NM 1919 N NAY

Trn Quc Hng - THCS Bo p

Trn Quc Hng - THCS Bo p

Trn Quc Hng

1. Lp 6. 1.1 Ch 1. 1.2 Ch 2. 1.3 1.4 1.5 1.6 Ch 1. Ch 2. Ch 3. Ch 4.

Trn Quc Hng - THCS Bo p

Trn Quc Hng - THCS Bo p

You might also like