H HTR RA QUYT NH Tm tt ni dung: Mn hc cung cp cho sinh vin nhng khi nim c bn, qu trnh pht trin v cc thnh

phn ca H h tr quyt nh, cng nh cng c xy dng v xu hng pht trin ca h. Mn hc i su vo thnh phn quan trng ca H h tr quyt nh l cc m hnh cho cc bi ton ra quyt nh, cc phng php m hnh ho cho cc bi ton t cu trc. Ni dung ca mn hc c chia thnh 7 chng. Chng 1 nhp mn H HTQ Chng 2 trnh by khi nim ra quyt nh nh mt qu trnh x l thng tin ca con ngi. Chng 3 a ra kin trc y ca mt H h tr quyt nh. Chng 4 trnh by khi nim m hnh v m hnh ho, ng thi a ra cc m hnh tiu biu cho cc bi ton ra quyt nh vi chc chn, quyt nh mo him v quyt nh khng chc chn. Chng 5 trnh by giao din, Chng 6 xy dng H h tr quyt nh v Chng 7 l cc xu hng pht trin ca H h tr quyt nh. Yu cu: Sinh vin hc cc mn C s d liu, Tr tu nhn to, Phn tch v thit k h thng thng tin S tit: 45 tit Ti liu tham kho [1] E. Turban, Decision support and expert systems, Prentice Hall, 1995 [2] I.M. Makarov, T.M. Vinogradskaya, Rubchinsky, V.B. Sokolov, The Theory of choice and decision making, Mir Publishers Moskow, 1987 [3] R.H. Sprague, H.J. Watson, Decision support systems Putting theory into practice, Prentice Hall, 1986 [4] M.W.Davis, Applied Decision Support, Prentice Hall, 1988

Ni dung Chng I - Nhp mn H h tr quyt nh Chng II - Ra quyt nh v mi trng ra quyt nh Chng III - Cc thnh phn ca H h tr quyt nh Chng IV - M hnh ha v qun tr m hnh Chng V - Giao din H h tr quyt nh Chng VI - Xy dng H h tr quyt nh Chng VII - Kt lun v xu hng pht trin Kim tra : C1,2,3,5,7 Trc nghim (60%) C4,6 : Bi lun (40%)

CHNG 1. NHP MN H TR GIP QUYT NH 1.1. H h tr quyt nh l g Ti sao cn ci thin vic ra quyt nh: Trng tm l thc tin cng vic. Tnh cht c th, so snh. Tng hp tt c cng ngh mi cho vic ra quyt nh. u thp k 70, Gorry v Scott-Morton (1971) nh ngha H thng tr gip qun l l cc h thng da trn h thng tng tc vi my tnh gip cho cc nh ra quyt nh dng cc d liu v m hnh gii quyt cc vn phi cu trc. Little a ra H h tr quyt nh l tp cc c s m hnh cha cc th tc x l d liu gip cc nh qun l ra quyt nh, h thng cn phi n gin, d iu khin, thch ghi, d lin lc vi nhau. Alter (1980) a ra khi nim H h tr quyt nh bng cch so snh vi cc h thng x l d liu: H h tr quyt nh H thng x l d liu Kha cnh S dng Ch ng B ng Ngi s dng Nh qun l Vn phng Mc tiu Tnh hiu qu, tnh linh hot Hiu qu my mc, tnh phi mu thun Pham vi v thi gian Hin ti v tng lai Qu kh Tnh linh hot Tnh phi mu thun. Mc ch, tiu Moore v Chang (1980) ch ra rng khi nim cu trc (structured) khng ngha trong trng hp tng qut, mt bi ton c th c m t nh l c cu trc hoc khng c cu trc ch lin quan n ngi ra quyt nh. Do , h HTQ l: - H thng c kh nng m rng - C kh nng tr gip phn tch d liu v m hnh ha quyt nh - Hng ti lp k hoch cho tng lai - c s dng cho nhng hon cnh v thi gian bt thng. Bonzek, Holsapple, Whinston (1980) a ra khi nim tng quan hn v H h tr quyt nh gm cc thnh phn chnh: C mt h ngn ng l c ch cho php tng tc gia ngi dng v cc thnh phn khc ca h. Mt h tri thc cha cc tri thc v lnh vc bao gm d liu v cc loi th tc. H x l bi ton, cha ng cc kh nng x l bi ton v ngi ra quyt nh cn n. Keen (1980) cho rng H h tr quyt nh l sn phm ca qu trnh pht trin trong ngi s dng H h tr quyt nh, ngi to ra H h tr quyt nh v chnh bn thn H h tr quyt nh c kh nng nh hng tc ng n s pht trin ca h thng v cc thnh phn.
3

Nh vy, c nhiu cch nh ngha H h tr quyt nh khc nhau: Ngun Gorry v Scott-Morton (1971) Little Alter Moore Bonczel nh ngha h HTQ theo cc kha cnh Kiu bi ton, chc nng ca h thng. Chc nng h thng, c trng giao din. Mu th v tiu ca h thng. Mu th, kh nng ca h thng. Cc thnh phn ca h thng.

Tin trnh pht trin ca h thng. Keen Vy, H h tr quyt nh l h thng thng tin h tr bng my tnh c th thch nghi linh hot v tng tc vi nhau c bit c pht trin h tr mt vn qun l khng c cu trc nhm ci tin vic ra quyt nh. N tp hp d liu cung cp cho ngi s dng mt giao din thn thin v cho php t ra quyt nh mt cch sng sut. N h tr tt c cc giai on ca vic ra quyt nh v bao gm c mt c s tri thc. 1.2. Kin trc chung H h tr quyt nh
D liu trong Cc h thng my tnh khc

Qun tr d liu D liu ngoi

Qun tr m hnh

D liu ring

Qun tr tri thc

Qun tr i thoi

Ngi s dng (Nh qun l) 4

Trong : Qun tr d liu: bao gm cc CSDL cha d liu lin quan n mt tnh hung v c qun l bi phn mm l h qun tr CSDL (qun l v khai thc). Qun tr m hnh: cho php khai thc v qun l cc m hnh nh lng (x l) khc nhau, cung cp kh nng phn tch cho h thng. Qun tr i thoi: cung cp giao din cho ngi dng lin lc v ra lnh cho H h tr quyt nh. Qun tr tri thc: hot ng nh 1 thnh phn c lp, hoc c th tr gip cho bt k 1 h thng no trong 3 h thng ni trn. Cc mc cng ngh: C 3 mc cng ngh:

+ H HTQ chuyn dng l sn phm cui cng + B sinh H HTQ cung cp mt s kh nng (m hnh ha, sinh bo co, hin th ha, phn tch ri ro,...) to ra 1 H HTQ c th. + Cng c H HTQ: l cc phn mm tin ch nh cng c ha, h son tho, h hi p, bng tnh in t,... + Ngi qun l (ngi dng) i mt vi bi ton, ra quyt nh v chu trch nhim mi hu qu. + Ngi trung gian tr gip ngi qun l (nh th k) giao tip vi my v a ra cc li khuyn. + Ngi pht trin H HTQ l ngi ci t cc kh nng cn thit ca b sinh H HTQ to thnh 1 H HTQ c th, phi bit phm vi bi ton v quen thuc vi cc cng ngh.
5

+ K thut vin h tr, thnh tho cng ngh, pht trin cc kh nng ca h thng, pht trin m hnh phn tch, CSDL mi,... + Ngi lm cng c pht trin cng ngh mi, ngn ng mi, ci tin mi lin h gia cc h thng con.

1.3. Phm vi ng dng u: cc quyt nh hng ngy. Cc quyt nh c tnh chin thut:chn 1 phng sch thch hp p ng 1 mc tiu no nh chun b ngn sch, qun l ti chnh. Cc quyt nh c tnh chin lc:quyt nh chnh sch di hn, u t di hn, t chc li c quan, chin lc tip th. Khi no: Ti chnh: mua trang thit b, phn mm. T chc: thch hp. Hiu qu v ri ro: gim ri ro, khng phi l hon vn. Cc loi bi ton p dng: n gin. C nhiu phng n chn hn, hm nh gi n gin. Phc tp: a ch tiu. Rt phc tp: vt qu kh nng x l ca con ngi. Nh th no: Thn thin vi ngi s dng v giao din. Tnh cp nht thng xuyn cp nht trong mi trng bin ng. chi tit m bo yu cu ngi s dng. Tn sut s dng cao, tnh thun tin: mm do, thit k tt.

CHNG 2 RA QUYT NH V MI TRNG RA QUYT NH 2.1. Mi trng ra quyt nh Cc yu t tc ng: trc tip d nhn ra, d lng ho, d nhn, d hiu, d cu trc ho. Cc yu t v t chc tc ng n mi bi ton quyt nh o Chnh sch: lut, mnh lnh, quan h, vay, tr. o Cu trc t chc: cch qun l, cch iu hnh, quy ch. o Uy tn ca t chc c th lng ho. o Con ngi trong t chc: hnh vi vn ho, thi nhn cch. Cc yu t ngoi cnh: o Tnh hnh kinh t. o Tnh hnh th trng. o Tnh hnh mi trng. o Php lut: chnh sch c th thay i cn php lut kh thay i. o S chp nhn ca khch hng. Cc yu t thng tin: o Kh nng lin lc. o bo mt ca thng tin. o tin cy ca thng tin: s chnh xc, mc cp nht ca thng tin. o Cc gii php thng tin tng hp, a dng, t m chi tit. o Gi c ca thng tin: thu nhp, truyn, x l. Cc mc tiu v qun l: o S vn hnh: kinh t, hiu qu, cht lng, an ton. o nh lng hay nh tnh. o Mc r rng ca mi trng ra quyt nh: r, n hay m. Phn loi mi trng ra quyt nh: o Mi trng truy nhp c v khng truy nhp c. o Mi trng tt nh, khng tt nh. o Mi trng tnh, ng. o Mi trng chc chn, khng chc chn. 2.2. Phng thc hot ng ly d liu, tri thc ra quyt nh Trit l v ra quyt nh mi cch tip cn i vi cc vn khc nhau, ph thuc rt nhiu vo mi trng xung quanh, nn tng kin thc, kinh nghim, trang thi tm l. Cc m hnh ra quyt nh: M hnh t l: xem ra quyt nh l mt qu trnh c cu trc, rt gn bi ton thnh lp cc tham s o c.
8

 M hnh t chc: quan tm nhiu n cc chnh sch, nh hng tip theo, quan tm nhiu ti vic nh tnh. M hnh chnh tr kt qu ca lin kt nhm, th hin cc kh nng c nhn. Ra quyt nh l qu trnh la chn trong s nhiu phng n nhm t c mt hay nhiu ch ra. Qu trnh ra quyt nh:
Giai on tm hiu Thc t Cc mc tiu. Cc th tc tm v duyt. Tp hp d liu. nh hnh bi ton. Phn loi bi ton. Biu din vn .

Th li gii php

Thc hin gii php

Th li m hnh

Giai on la chn Tnh ton theo m hnh Phn tch ph hp. Chn phng n tt. Lp k hoch thc hin. Xy dng mt h thng iu khin.

Giai on phn tch Pht biu m hnh. t ra cc tiu chun chn. Xy dng: tm cc phng n chn. D on v o kt qu ra

Sai

nh gi cc phng n chn ph thuc vo 3 yu t chnh: Trng thi v nh lng ca cc yu t nh hng. c trng ca i tng (nh lng, ch quan, r, m). Cu trc v phc tp ca hon cnh c phn tch. Th tc nh gi chia lm 3 phn chnh: Phn lp cc phng n.
9

 Phn lp cc gi tr v cc thuc tnh phn bit. Sp th t v la chn. Thng da vo mt s tiu chun: Tnh kinh t li nhun cao, gi c thp. Tnh hiu qu: nng sut, tho mn khch hng. S ri ro: khch hng chp nhn c. phc tp ca qu trnh ra quyt nh ph thuc vo mc lng ho ca vn , kiu loi ca nhng yu t nh hng n qu trnh ra quyt nh.

10

nh gi mc phc tp c th lng ho theo cc tnh cht sau: phc tp v cu trc ca cc thnh phn, lin kt gia cc thnh phn. c tnh ca ch th: cc yu t nh lng, cc o, cc gii php. Mi trng khng chc chn, khng y . Ngi ta thng phn loi: - Mi trng truy nhp c hay khng truy nhp c: nu c th thu thp y cc thng tin phn nh cc kha cnh ct li (khch quan) ca mi trng cn cho vic la chn, ra quyt nh. - Mi trng tt nh hay khng tt nh: lng trc c hu qu ca quyt nh. - Mi trng tnh hay ng. - Mi trng ri rc hay lin tc. - Mi trng phn on hay khng phn on: cc bin php trong on ny khng ph thuc vo hnh ng trong on khc. - Mi trng chc chn hay khng chc chn. 2.3. M hnh Tc t - Agent ra quyt nh trong qun l Agent c th l con ngi hoc phn mm tr gip nhn thng tin t mi trng sau tc ng li mi trng.
Cm nhn

Mi trng Hnh ng

Agent

V d: Bi ton t k hoch Planning (env, A, M, e0, Test) trong : env: Cc thng tin v mi trng ra quyt nh (qu kh) A: Tp cc gii php (hay tp cc hnh ng) bn cnh phi c tp cc tri thc ni v lut M: o hiu qu ca cc gii php. e0: trang thi hin ti ca mi trng Test: th tc kim tra xem tho mn rng buc cha. Li gii l dy cc quyt nh
11

sao cho Test(ek) tha mn. Cc m hnh Agent Mi trng Agent phn x n gin Qu kh = Hin ti=cm nhn Trng thi mi trng (qu kh) Hin ti=cm nhn

Tri thc Tp cc lut: Tnh hungbin php Tp cc lut: Tnh hungbin php

Qu trnh ra quyt nh Din gii cm nhn Tm lut c tnh hung trng din gii Thc hin bin php Tch ly/cp nht cm nhn vo trng thi. Tm lut sao cho trng thi m t ph hp trng thi hin ti Thc hin bin php Cp nht trng thi Tch ly/cp nht cm nhn vo trng thi Xc nh tp cc bin php tim nng A* t c ch xut pht t trng thi hin ti Chn bin php kh thi thuc A* Thc hin bin php Cp nhn trng thi Tch ly/cp nht cm nhn vo trng thi Xc nh tp cc bin php tim nng A* t c ch xut pht t trng thi hin ti Chn bin php sao cho U(a) Max Thc hin bin php Cp nhn trng thi
12

Agent c lu tr thng tin v mi trng

Agent hng ch

Trng thi mi trng (qu kh) Hin ti=cm nhn

Cc lut: iu kin,Trng thibin php Mc tiu: ch

Agent hng li ch

Trng thi mi trng (qu kh) Hin ti=cm nhn

Cc lut: iu kin,Trng thibin php Hm li ch: U

13

CHNG 3 CC THNH PHN CA H TR GIP QUYT NH Chng ny trnh by kin trc y ca mt H h tr quyt nh, bao gm cc h con qun tr d liu, h con qun tr m hnh, h con qun tr tri thc v h con qun tr hi thoi. D liu trong H h tr quyt nh, ngoi cc d liu ca h thng v cc d liu c ly vo t cc h thng khc cn c th c d liu ring ca ngi s dng, cc d liu ny c trch lc thnh u vo cho cc m hnh tnh. Cc m hnh cung cp kh nng phn tch trong H h tr quyt nh, thng bao gm m hnh chin lc, m hnh chin thut, m hnh tc nghip v cc khi to m hnh, c phn lp theo chc nng ca chng. Thnh phn hi thoi cung cp giao din ngi s dng h, i hi phi mm do, d s dng. Ngi dng trong H h tr quyt nh c th l cc nh qun l hoc cc nh chuyn mn cn n kh nng phn tch ca h. 3.1. H con qun tr d liu Bao gm: CSDL dng cho h.; H qun tr CSDL. Phng tin hi p (truy vn). Danh mc d liu (t in)
Ngun d liu bn trong

Ti chnh Ngun d liu bn ngoi

Vt t

Nhn s Cc ngun d liu khc

CSDL tr gip ra quyt nh Phng tin hi - p

Danh mc d liu

H qun tr CSDL: Tm kim + Cp nht. Hi p + To bo co. Xo

Trch lc, la chn

D liu ring (c nhn)

Qun tr hi thoi

Qun tr m hnh

Qun tr tri thc 14

a. CSDL ca H h tr quyt nh D liu trong: ly t h thng v x l cc cng vic ca t chc, t cc b phn nghip v nh ti chnh, vt t, sn xut,.. D liu ngoi s c chuyn vo h thng khi s dng H h tr quyt nh v d: d liu nghin cu kh thi, d liu v th trng gi c, d liu v iu tra dn s. D liu ring: l d liu ca ngi ra quyt nh c s dng trong nhng tnh hung c th, xc nh cc gii php khc nhau vi cng mt bi ton. y l d liu c trch chn, sng lc t nhiu ngun khc nhau. CSDL ring c th biu din bng nhiu m hnh khc nhau. b. H qun tr CSDL Cc chc nng c bn ca h qun tr CSDL l lu tr, tm kim v iu khin d liu,
Cc chng trnh sinh bo co D B M S Cc bo co nh k Cc bo co c bit u ra ca m hnh Nh qun l

CSDL

Ngn ng hi p

Cc m hnh ton hc

Chc nng: Lu tr thng tin c c s bin i thng tin, cu hnh d liu, c th chia thnh nhiu tp. Tm kim d liu m bo tnh mm do khi tm kim v hin th thng tin. iu khin ngi s dng yu cu mt s thng tin v s nhn c cu tr li Yu cu hot ng iu khin phi trong sut i vi ngi s dng (ngoi ra chc nng iu khin cn iu hnh phn quyn s dng) c. Phng tin hi-p
15

Gn vi cc hot ng la chn d liu v thao tc trn d liu gip cho vic truy nhp v x l d liu c d dng, thun tin. d. Danh mc d liu hay t in d liu L danh sch ca cc d liu gm cc thng tin nh nh ngha ca d liu, kh nng ngha d liu, ngun gc d liu,.. danh mc d liu tr gip (qu trnh) (giai on tm hiu). e. Cc ch khc: C s d liu quan h. C s d liu hng i tng. Kho thng tin. C s d liu a chiu. C s d liu a phng tin. C s d liu suy din. 3.2. H con qun tr m hnh Gm cc thnh phn: - C s m hnh - H qun tr c s m hnh - Ngn ng dng trong m hnh - Danh mc m hnh - Thc hin, tch hp v iu khin m hnh

a. C s m hnh Nhng m hnh thng thng v c bit (thng k, ti chnh, th trng, khoa hc qun l...) v nhng m hnh nh lng nhm cung cp nhng kh nng phn tch trong h HTQ. Cc m hnh c th c chia lm 4 loi: chin lc, chin thut, tc nghip, cc khi to m hnh v cc chng trnh con.

16

- Cc m hnh chin lc: tr gip lp k hoch chin lc qun l mc cao nht, phm vi rng, thi gian di nh: pht trin cc mc tiu chung, phn tch mi trng, pht trin cng ngh, phn mm,... - Cc m hnh chin thut: cho mc qun l trung gian, thi gian 1 thng n 2 nm, cc phng ban, nhm tr gip xc nh v iu phi cc ngun lc ca t chc, nh lp k hoch yu cu v lao ng, qung co, bn sn phm,... - Cc m hnh tc nghip: tr gip nhng hot ng thng xuyn ca t chc nh lp thi gian biu sn xut, thng k, bn sn phm,... Thi gian tnh theo ngy hoc thng, thng s dng cc d liu trong. - Cc khi to m hnh v cc chng trnh con: s dng cho phn tch d liu, xc nh cc gi tr ca cc bin, cc tham s trong m hnh,... nh c ch sinh ra s ngu nhin, phn tch hi quy,... c phn lp theo chc nng, c dng nh l thnh phn ca m hnh ln. b. H qun tr m hnh L phn mm vi cc chc nng sau: - To ra cc m hnh t cc m hnh tn ti hoc t cc khi to m hnh. - Cho php ngi dng thao tc trn cc m hnh, ngi dng c th th nghim, thc hin phn tch What-If tm kim cc mc tiu. - Lu tr, qun l cc m hnh; truy cp v tch hp cc khi to m hnh, theo di vt cc m hnh, d liu v cc ng dng. - Qun tr v bo tr c s m hnh: lu tr, truy cp, cp nht, lit k, hi p v thc hin cc m hnh. - Gn cc m hnh vi CSDL, vi cc cng c ton hc nh: ni suy, ngoi suy, hi quy, mng nron,... Phn tch nhy cm (tc ng ln u vo, ln cc tham s iu khin xem nh hng n u ra) gn vi qun l m hnh, gip cho vic sa li m hnh, thay i tham s, thm bt m hnh,... c. Danh mc m hnh Cho danh sch ca tt c cc m hnh trong c s m hnh, cha cc nh ngha v tng m hnh v nhng chc nng chnh. d. Nsgn ng dng trong m hnh Thng phi vit thng qua cc ngn ng bc cao nh COBOL, PASCAL, C v cc ngn ng m hnh ha c bit (xem chng IV). e. Thc hin, tch hp v iu khin m hnh iu khin s hot ng ca tng m hnh, kt hp s hot ng ca nhiu m hnh khi cn thit. 3.3. H qun tr tri thc
17

 nhng bi ton phi cu trc hoc bn cu trc phc tp thng cn thm tri thc chuyn gia gii bi ton. Nh vy cn thm thnh phn qun tr tri thc bao gm: c s tri thc v cc chc nng cp nht, x l,... tri thc (Xem thm mn Tr Tu Nhn To). 3.4. H qun tr v to sinh hi thoi * Thnh phn hi thoi ca h HTQ l phn mm v phn cng cung cp giao din ngi dng h HTQ, i hi: mm do, d s dng. Mt giao din khng thn thin lm cho ngi qun l khng mun s dng my tnh. Nhng kh nng ca giao din ngi s dng - Mc tiu: thit lp lin lc vi ngi s dng thng qua ngn ng t nhin thng dng, t vng ca ngi s dng. - C kh nng hng dn ngi dng s dng h. - Phm vi s dng: dng cho 1 nhm ngi s dng c cng chuyn mn. Nu nhiu chuyn mn khc nhau s kh xy dng giao din. - Tnh mm do: h HTQ thay i theo thi gian nn giao din cng c th d dng thay i theo thi gian. - Kim tra li u vo: c th pht hin, gim ti a li u vo. C th cho ngi dng vo s liu 1 ln hoc ln lt yu cu ngi dng nhp vo. - Tr gip trc tuyn: c kh nng tr gip ti ch cho ngi s dng. - Cu trc lnh: c th dng menu v dng lnh. Dng menu d nhn v d s dng hn. Cc loi menu: PAD, POPUP, ... * Qun tr h thng hi thoi Gi l DGMS - H thng qun tr v to sinh hi thoi (Dialog Generation and Management System) hoc UIMS - H qun tr giao din ngi dng (User Interface Management System) c to thnh t nhiu chng trnh cung cp cc kh nng khc nhau.

18

DGMS c th c mt s kh nng sau: - Tng tc theo nhiu kiu hi thoi khc nhau, cc thit b nhp d liu a dng; cch biu din d liu phong ph. - Cho php phn tch, nng cp h thng hi thoi - Cung cp giao din gia ngi dng vi CSDL v CSMHnh. - To cu trc d liu m t d liu ra (khun dng xut d liu). Lu tr d liu vo v d liu trung gian. - Cung cp kh nng ha, th d liu, 3 chiu. - C nhiu ca s cho php hin th cng lc nhiu chc nng khc nhau. - Tr gip truyn thng gia nhiu ngi dng vi nhau, vi ngi to h HTQ. * Qu trnh hi thoi: Ngi dng tng tc vi my tnh bng ngn ng hnh ng (thao tc) do DGMS thc hin. Thnh phn hi thoi c th bao gm c b x l ngn ng t nhin. DGMS c kh nng cho php ngi dng tng tc vi H qun tr m hnh v H qun tr d liu, chuyn d liu ngi dng thnh d liu m cc h qun tr kia c th c c, chuyn d liu ra thnh d liu m ngi dng c th hiu c (d liu hin th). 3.5. Ngi dng trong H h tr quyt nh C 2 lp ngi s dng: cc nh chuyn mn v cc nh qun l. Cc nh qun l mun h thn thin, quan tm nhiu n s tr gip phn tch ca h.
19

Cc nh chuyn mn (nh phn tch ti chnh, nghin cu th trng) mun s dng nhng h thng phc tp, hng ch , quan tm n nhng kh nng tnh ton ca h HTQ. Cc nh chuyn mn thng ng gia nh qun l v h HTQ.

20

CHNG 4. M HNH HO V QUN TR M HNH CA BI TON RA QUYT NH Chng ny trnh by khi nim m hnh v m hnh ho. Cc m hnh ton hc thng c biu din l cc mi quan h gia cc bin quyt nh, bin mi trng v bin kt qu, cn phi tho mn mt s rng buc v t c cc mc tiu nht nh. Tip l phn trnh by cc m hnh nh lng, gm cc m hnh ra quyt nh vi chc chn nh quy hoch tuyn tnh, bi ton vn ti, m hnh ra quyt nh mo him nh m phng, d bo, lp k hoch d n, lp trnh heuristic, v cc m hnh ra quyt nh vi khng chc chn nh ra quyt nh a mc tiu, vi cc k thut nh hm tch hp, quan h th t. Cc m hnh trn thng c chun ho to thnh cc gi phn mm chun hoc cc gi phn mm c bit, t xy dng c s m hnh cho H h tr quyt nh. 4.1. Khi nim m hnh * M hnh l mt biu din n gin ha hoc tm lc hin thc. - M hnh thng c phn lp theo mc tm lc ca chng thnh 3 nhm: + Cc m hnh t l (cn gi l m hnh biu tng, m hnh thu nh): l bn sao vt l ca h thng, ch khc nhau v t l so vi nguyn bn. V d: thc t trn khng gian 3 chiu, nhng cc bc nh trn mt phng 2 chiu. + Cc m hnh tng t: khng hon ton ging th gii thc, nhng c dng iu ging nh h thng thc v c xem l mt biu din tng trng cho th gii thc. V d: xp x hm. M hnh tng t thng l nhng biu 2 chiu nh: Biu t chc m t cu trc, cc mi quan h trch nhim. Bn nhiu mu sc biu din ni non, thnh ph, con ngi. Cc biu th trng chng khon.

ng h tc , nhit k,... + Cc m hnh ton hc (hoc m hnh nh lng): Vi cc h thng phc tp th khng d g biu din bng cc biu tng, m hnh tng t s cng knh v tn nhiu thi gian. Do , ngi ta s dng m hnh ton hc. iu ny cng ph hp vi H h tr quyt nh v qu trnh phn tch c thc hin bng s.
21

* Li ch ca m hnh: - Gi thnh ca vic phn tch m hnh ha thp hn gi thnh ca nhng th nghim tng t trn h thng thc. - Vt qua yu t thi gian, cc thay i tnh theo nm th gii thc c th c m phng trong vi pht tnh ton. - Thao tc trn m hnh (v d sa tham s) d hn so vi th gii thc. - Gi ca cc sai st trong cc th nghim trn m hnh nh hn. - X l c cc tham s khng chnh xc, cho php nh qun l xc nh c cc ri ro c th gp phi. - S dng m hnh ton hc cho php phn tch mt s lng ln cc gii php c th, cng vi cc kh nng truyn thng... T la chn phng n tt nht trong nhiu phng n. - M hnh tng kh nng hc v kh nng thc tp. * V d v bi ton sn xut: Mt nh my ang cn nhc sn xut 2 sn phm A v B. Sn phm A cn 300 pht lao ng v 10.000 nguyn vt liu. Sn phm B cn 500 pht lao ng v 15.000 nguyn vt liu. Li nhun ca A l 8.000 v ca B l 12.000. Hin ti trong 1 thng nh my c th s dng 200.000 pht lao ng vi 8.000.000 u t cho nguyn vt liu. Th trng yu cu t nht 100 sn phm A. Yu cu ra quyt nh: phi sn xut bao nhiu sn phm A v B trong 1 thng cho li nhun ln nht.

22

M hnh ton hc:

Kt qu: X1=666, X2=0 Li nhun Z=5328000 * M hnh ha l thit lp cc m hnh cho mt bi ton. Trong bi ton ra quyt nh, c th c mt s m hnh chun, mt s m hnh do ngi thc hin t thit k. - Bc 1: Xy dng m hnh nh tnh (c t m hnh). Cn pht biu m hnh bng li, bng nhng biu , cc iu kin v kinh t k thut,... v cc mc tiu cn t c. - Bc 2: Xy dng m hnh ton hc. Din t bng ngn ng ton hc cho m hnh nh tnh: xc nh hm mc tiu, cc bin quyt nh, cc rng buc. - Bc 3: Gii bi ton (m hnh), cn phi: + la chn v xy dng phng php gii ph hp + c th ha bng cc thut ton ti u
23

+ lp chng trnh bng ngn ng thch hp + chy v in kt qu. - Bc 4: Phn tch v kim nh li kt qu, xc nh mc ph hp ca m hnh: + ph hp: ghi li + khng ph hp: xem xt li: m hnh nh tnh m hnh ton hc cc thut gii d liu, tham s khng phn nh ng thc t. * Phn loi m hnh (m hnh ton hc): - M hnh tnh v M hnh ng: M hnh tnh: cn ra quyt nh trong 1 tnh hung tc thi ca h thng, vi gi nh rng h n nh trong qu trnh phn tch. M hnh ng: nh gi cc kch bn thay i theo thi gian, cho tng lai nh gi c, ph tn, li nhun trong nm ti... - M hnh chc chn v khng chc chn: M hnh chc chn: trong vic ra quyt nh vi gi thit chc chn, thng tin y , c sn, ngi ra quyt nh bit chnh xc kt qu mi qu trnh s xy ra v gi thit rng ch c 1 kt qu cho mi s la chn. D lm vic, c th sinh ra gii php ti u. M hnh khng chc chn: khi gi thit khng chc chn, thng tin khng y th vic ra quyt nh kh khn. Do , cn phi c gng trnh s khng chc chn. M hnh ra quyt nh mo him: ngi ra quyt nh phi s dng nhiu k thut phn tch, nh gi mc mo him cho mi gii php (v d trong kinh doanh). - Cc k thut: + Bng quyt nh, cy quyt nh: tm gii php tt nht trong mt s t cc phng n chn. + M hnh quy hoch ton hc, quy hoch tuyn tnh, m hnh mng: tm gii php tt nht trong s ln (v hn) cc gii php, s dng qu trnh ci tin tng bc. + Cc m hnh thng k: tm gii php tt nht trong mt s bc bng s dng cng thc thng k. + M phng: tm gii php tt hoc tt nht trong s cc gii php c kim tra, s dng th nghim.
24

+ Lp trnh Heuristic v h chuyn gia: tm gii php tt bng cch s dng cc lut. + M hnh ti chnh: phn tch What-If bng cch s dng cc cng thc. + Phn tch Markov, m hnh d bo: d on tng lai t cc kch bn c. ... *Cc m hnh nh lng a. Biu din bng lu nh hng Dng biu din, v thit k mt m hnh, cung cp cc mi quan h nm trong m hnh. Thut ng nh hng ni v s lin h ca bin ny vo bin khc trong m hnh. Mt s k php:

V d: Cho m hnh S n v sn phm bn = 0,5 x s lng n v sn phm dng cho qung co. Thu vo = s n v sn phm bn x gi ca 1 n v sn phm Chi ph = s n v sn phm bn x chi ph 1 n v sn phm + chi ph c nh Li nhun = Thu vo - Chi ph

25

26

b. Cc hm ton hc, hm thng k * Cc hm ton hc: Hm tuyn tnh: y = ax + b Hm bc hai: y = ax2 + bx + c Hm a thc: y = axn + b Hm phn thc: y = ax1/n + b Hm m: y = eax + b, e = 2.71828 Hm logarith: y = a ln x + b Vi x l bin c lp, y l bin ph thuc, a,b,c l cc tham s * Cc hm thng k: Phn b nh phn Phn b ng dng Phn b Chi bnh phng Phn b chun c. Ra quyt nh vi chc chn * Ti u tuyn tnh Khi s lng cc phng n chn ln (c th v hn) th khng th gii bng bng quyt nh. S dng lp cc cng c gip cc nh qun l t c ch ra t mt ngun ti nguyn cho trc (bi ton phn phi). c trng: s lng hu hn ti nguyn cc ti nguyn c dng to ra sn phm hoc dch v c nhiu cch phn phi ti nguyn (gii php) cc sn phm p ng mc tiu s phn b phi tha mn mt s rng buc. V d: c 7 d n sn xut cc sn phm khc nhau, t tn l PRODUCT1, PRODUCT2, ..., PRODUCT7. Cc yu cu v nhn lc, ti chnh v li nhun em li c lit k nh bng sau: Yu cu nhn lc/nm PRODUCT 1 PRODUCT 2 PRODUCT3 120 25 15 Yu cu ti chnh (triu) 15,0 5,0 6,0 Li nhun em li (triu) 8,0 2,0 1,0
27

PRODUCT 4 PRODUCT 5 PRODUCT 6 PRODUCT 7

60 8 12 20

10,0 3,2 4,0 12,0

4,0 0,5 1,2 3,0

Gii hn v nhn lc: 155 nhn lc/nm. Gii hn v ti chnh: 40 triu. Cn phi c t nht 4 d n hot ng. Mc tiu: li nhun ln nht. Nh vy: 8P1 + 2P2 + P3 + 4P4 + 0,5P5 + 1,2P6 + 3P7 Max Cc rng buc: 120P1 + 25P2 + 15P3 + 60P4 + 8P5 + 12P6 + 20P7 155 15P1 + 5P2 + 6P3 + 10P4 + 3,2P5 + 4P6 + 12P7 40 P1 + P2 + P3 + P4 + P5 + P6 + P7 4 Pi {0,1} Lu nh hng

28

Bi ton trn l bi ton ti u nguyn, c th gii bng thut ton ti u nguyn. M hnh ton hc:

29

*/ Bi ton vn ti ng dng : phn b my mc thit b, ti u vic s dng ti nguyn V d: C 6 cng nhn v 6 my vi thi gian x l ng vi tng ngi l khc nhau, theo bng sau My 1 Ngi 1 Ngi 2 Ngi 3 Ngi 4 Ngi 5 Ngi 6 2 4 10 7 15 4 My 2 3 3 11 6 17 3 My 3 2 5 9 8 16 5 My 4 4 2 10 7 15 4 My 5 3 4 13 9 14 6 My 6 4 3 11 6 17 3

Kt qu: Ngi 1 - My 1, Ngi 2 - My 4, Ngi 3 - My 3, Ngi 4 - My 2, Ngi 5 - My 5, Ngi 6 - My 6. Thi gian x l theo phng n ti u l 36. vi 36= 2+6+9+2+14+3 d. Ra quyt nh vi s mo him */ M phng M phng bao gm cc k thut nhm bt chc cc hnh vi ca mt thc th no . M phng gn vi hnh vi (bn ngoi) ch khng gn vi cu trc, mi lin h (bn trong).
30

M phng lin quan cht ch vi mi trng quyt nh v hnh vi ra quyt nh. nhng H h tr quyt nh c cc tnh hung na cu trc, phi cu trc th kh biu din bng m hnh ti u hoc cc m hnh ton hc khc. Do chn phng php m phng. * Nhng c trng chnh ca m phng: - M phng khng phi l loi m hnh biu din thc s m ch l bt chc, l cng c m t. - M phng l mt k thut dng cho vic iu khin cc th nghim, kim th d liu c th ca quyt nh hoc cc bin khng iu khin c v quan st s tc ng ln cc bin ra. - M phng c dng khi gp cc vn qu phc tp, khng x l c bng cc k thut ti u. * u im ca m phng: - n gin. - khng ph thuc vo yu t thi gian, c nhng vn lin quan n 1 qung thi gian di, nhng my tnh x l trong vi pht. - cho php quan st 1 lp cc tnh hung. - cho php th nghim theo kiu th-sai. - gip cho nh qun l hiu r h thng, v c xy dng theo cch nhn ca nh qun l v cu trc quyt nh ca h. - m phng c th thc hin vi mi vn , mi tp gi tr ca cc bin,... * Bt li ca m phng: - khng m bo gii php ti u. - qu trnh m phng chm, tn km. - khng th dng gii cc bi ton khc, kh tng qut ha. - m phng nhiu khi lm cho nh qun l mt trc quan, phng n ti u xut hin trc mt nhng khng nhn ra. * Qu trnh m phng:

31

- nh ngha bi ton: kim tra v phn lp bi ton thc t, nu s cn thit ca m phng. - Xy dng m hnh m phng: thu thp d liu, xc nh cc bin, cc mi quan h (c th dng biu m t qu trnh). Sau vit chng trnh cho my tnh. - Kim tra v xc nh tnh hp l ca m hnh: m hnh m phng phi bt chc mt cch tht s h thng ang nghin cu. - Thit k cc th nghim: nhm chng minh tnh hp l ca m hnh, thit k cc th nghim, xc nh thi gian thc hin m phng. C 2 mc tiu tri ngc nhau: chnh xc v chi ph. - Thc hin cc th nghim: to ra cc s ngu nhin, iu kin dng, biu din kt qu... - nh gi cc kt qu: Cc kt qu ny c ngha g?, c th phn tch nhy cm What - If. - Trin khai: cc nh qun l tham gia trc tip vo qu trnh m phng.

32

* V d: Tng tc Ngi - My: m phng trc quan, mng Nron. M phng xc sut khi c mt hoc nhiu bin quyt nh c phn b xc sut (ri rc hay lin tc). V d: Yu cu 5 6 7 8 9 T Xc sut 0.1 0.15 0.30 0.25 0.2 1

Dng th tc Monte Carlo qua cc bc sau: 1- Xc nh o thch hp vi h thng. 2- M t h thng, xc nh hm phn b xc sut ca cc i lng ngu nhin. 3- Xc nh phn b xc sut tch ly qua cc th nghim. 4- Gn cho cc i lng ngu nhin cc phn b tng ng. 5- Gn cho mi i lng ngu nhin mt gi tr no . 6- Xc nh trung bnh v phng sai. 7- Lp li cc bc 5-6 cho n khi o h thng n nh. 8- Lp li cc bc 5-7 vi cc gii php khc nhau, a ra cc o nh gi tin cy. T chn gii php thch hp. V d: M phng S lng khch hng n 1 ngn hng thng mi trong khong thi gian 11h15h (4 gi). Ngi ta quan st trong 25 ngy thy s lng trung bnh nh sau: t quan st 11h12h 12h13h 13h14h TB khch hng 18,6 30,5 36,4
33

14h15h

24,5

Trong 25 ngy , lch so vi gi tr trung bnh ca 25x4=100 ln quan st nh bng sau: lch (im gia) -6,5 -5,5 -4,5 -3,5 -2,5 -1,5 -0,5 0,5 1,5 2,5 3,5 4,5 5,5 6,5 Tn sut 4 6 10 8 12 8 6 8 12 6 8 4 6 2 100 Xc sut 0,04 0,06 0,1 0,08 0,12 0,08 0,06 0,08 0,12 0,06 0,08 0,04 0,06 0,02 1 Xc sut tch ly 0,04 0,1 0,2 0,28 0,4 0,48 0,54 0,62 0,74 0,8 0,88 0,92 0,98 0,0 S ngu nhin 0-3 4-9 10-19 20-27 28-39 40-47 48-53 54-61 62-73 74-79 80-87 88-91 92-97 98-99

By gi cn phi xc nh s khch hng s n trong khong 13h-14h ca ngy X. Ta chn ngu nhin 1 s trong khong [0,99], v d 44 c lch -1,5. Suy ra s khch hng s n = 36,4-1,5 = 34,9 35. (c th li tip tc a vo tnh cc bng gi tr) */ D bo Cht lng ca quyt nh lin quan nhiu n cht lng ca d bo, l d on gi tr cc bin ca m hnh, cng nh quan h logic ca m hnh trong tng lai. Cn phn bit: + D bo trong giai on ngn: c th s dng cc m hnh chc chn. + D bo trong giai on di (>1 nm): c th s dng m hnh xc sut...
34

* Cc loi m hnh d bo: - Phng php phn on: da trn cc c tnh mc tiu v cc kin chuyn gia hn l d liu cng, dng cho d bo di hn, c bit l ni cc nhn t ngoi gi vai tr ng k. - Cc phng php m: gm mt s th nghim, kho st mu nhm tng qut ha ton b h thng. Phng php ny ch da trn d liu, ch yu l d liu qu kh. - Phn tch theo chui thi gian: dng iu hot ng ca h thng trong qu kh gip ta hiu dng iu trong tng lai (d bo gi c, th trng chng khon,...). - Cc phng php nhn qu: phn tch d liu, kt hp d liu tm ra cc mi quan h tim nng (datamining). Phng php ny phc tp, c nhiu bin, phi dng k thut thng k. Cc phng php phn on, m c dng khi cc m hnh nh lng (2 m hnh sau) khng ph hp do: t thi gian, thiu d liu, t kinh ph hoc d liu qu kh qu phc tp, */ Heuristic Khi gp nhng vn ht sc phc tp, m vic tm ra gii php ti u l khng th vi iu kin thi gian v kinh ph cho php, vic m phng cng ko di v phc tp, c th ngh n heuristic tm ra gii php tha mn tt (90-99%). Kh khn: Heuristics v tng th khng phi l thut ton.
35

* Tip cn heuristics kt hp cc yu t sau: - 1 s phn lp cu trc ca bi ton. - phn tch cc c trng ca cc phn t trong bi ton. - cc lut v cc phn t c chn t c 1 chin lc tm kim hiu qu. - cc lut chn, xc nh thnh cng. - 1 hm mc tiu, kim tra mc thch hp ca gii php, trong mi bc tm hoc chn. * Khi no th s dng Heuristics: - khi s liu vo khng chnh xc hoc b gii hn (khng y ). - khi hin thc qu phc tp khng th dng m hnh ti u. - khi khng cho php c 1 phng php chnh xc, tin cy. - khi thi gian tnh ton cho ti u qu t. - khi mun ci thin qu trnh ti u (v d: la chn gii php u tin cho qu trnh lp). - khi phi x l k hiu nhiu... * u im ca Heuristics: - n gin, d hiu, d thc thi. - lm cho con ngi sng to hn, gii quyt cc vn heuristics khc - gim thi gian tnh ton, yu cu b nh,... - thng a ra li gii chp nhn c,... e. Ra quyt nh vi s khng chc chn */ Bng quyt nh (Cy quyt nh) Khi ch c mt s nh cc phng n chn, c mt ch th c th biu din bi ton di dng bng hoc mng... V d: Bi ton u t. C 3 mt hng u t sn xut: Bia ru, qun o v thuc l. Thng tin v li nhun ph thuc vo tnh trng nn kinh t c cho nh sau: u t Kinh t pht trin 12% 15% 6,5% Kinh t tr tr 6% 3% 6,5% Lm pht 3% -2% 6,5%
36

Qun o Bia ru Thuc l

(Nu nn kinh t pht trin, u t qun o s sinh li 12%...) Mc tiu: Phi u t th no li nhun ln nht sau 1 nm.

Bin quyt nh: u t () Bin mi trng: tnh trng nn kinh t (K) Bin kt qu: li nhun (L): Hm ca u t v mi trng L= f(, K) - X l vi thng tin khng chn chn: khi khng c khng tin nh gi tnh hnh nn kinh t. + Tip cn lc quan: la chn ci tt nht trong cc ci tt nht c th (Nguyn l Max-Max). Chn =x nu Lmax(x)=maxkL(x,k)Max Theo trn c {12%, 15%, 6,5%} nn chn u t Bia ru. + Tip cn bi quan: la chn ci tt nht trong cc ci ti nht c th (Nguyn l Max-Min). Chn =x nu Lmin(x)=minkL(x,k)Max Theo trn c {3%, -2%, 6,5%} nn chn u t Thuc l. - X l mo him: Gi nh kh nng kinh t pht trin c c tnh l 50%( 20%), tr tr l 30% v lm pht l 20% (50%). C th tnh c gi tr k vng ca li nhun khi u t:
37

Qun o: 12.0,5 + 6.0,3 + 3.0,2 = 8,4% Bia ru: 15.0,5 + 3.0,3 - 2.0,2 = 8,0% Thuc l: 6,5.0,5 + 6,5.0,3+ 6,5.0,2 = 6,5% Do chn u t Qun o. Gi nh KT=20%; TT=30%; LP=50%-----> Chn u t vo ? Gi nh KT=20%; TT=50%; LP=30%====> Chn u t vo? Hy gii thch - X l a mc tiu: V d: mc tiu khng phi ch l li nhun, m cn c an ton v kh nng p ng na. Bng kt qu: u t Qun o Bia ru Thuc l Cy quyt nh Li nhun 8,4% 8,0% 6,5% an ton Cao Thp Rt cao Kh nng p ng Cao Tng i cao Rt cao

38

*/ Phn tch cho quyt nh a mc tiu V d: ng M s hu mt ca hng bn l, thng nhp hng vo 20h hm trc bn cho hm sau. Nu ng hng s b hng, nu thiu hng bn s b mt khch quen. Nhu cu mua hng vo khong: 11, 12, 13, 14 n v/ngy. S1 S2 S3 S4 Do ng M c th nhp hng: 11, 12, 13, 14 n v/ngy A1 A2 A3 A4 Mi n v mua vo 6000, bn ra 11000, li 5000 /n v. Nu hng ng, mt hng th thit hi 6000/n v. Nu khng hng bn, thit hi mt khch c tnh 2000/n v. Cu hi: hng ngy ng M cn nhp bao nhiu hng c li nhun cao nht? Bng li nhun, tnh theo n v 1000. S1 A1 A2 55 49 S2 53 60 S3 51 58 S4 49 56
39

A3 A4

43 37

54 48

65 59

63 70

* Phn tch li nhun: - Phng n lc quan (Max-Max): Nhp 14 n v, li nhun 70000 . - Phng n bi quan (Max-Min): Nhp 11 hoc 12 n v, li nhun 49000 . - u t khng mo him: gi s xc sut P(S1)=P(S2)=P(S3)=P(S4)=0,25. Khi li nhun (A1)=52 Do 55*0.25+53*0.25+51*0.25+49*0.25=52 (A2)=55,75 (A3)=56,25 Do , chn A3: nhp 13 n v. (A4)=53,50 * Phn tch mt c hi: Ai=Sj: nhp bao nhiu bn ht by nhiu: T=0 . Ai>Sj: c hi b mt (Sj-Ai) x 6000 (6000 - hng hng, tnh gi nhp) Ai<Sj: c hi b mt (Sj-Ai) x (5000+2000) = (Sj-Ai) x 7000 (2000 - mt khch, 5000- mt li) T c bng mt c hi nh sau: S1 A1 A2 A3 A4 S2 S3 6551=14 S4 7049=21 7056=14 55-55=0 60-53=7

55-59=6 60-60=0 65-58=7 5543=12 5537=18

60-54=6 65-65=0 70-63=7 6048=12 65-59=6 70-70=0

Mc tiu: c hi mt min Phng n lc quan (min-min): chn =x nu Tmin(x)=Mink{T(x,k)>0}Min Chn A2, A3 hoc A4, mt c hi 6000 . - Phng n bi quan (min - max): chn =x nu Tmax(x)=MaxkT(x,k) Min Chn A3, mt c hi 12000 . * Phn tch chnh lch li gia ln nht v nh nht Min A1: 6000 (55-49) A3: 22000 (65-43)
40

A2: 11000 (60-49) A4: 33000 (70-37) Chn A1, chnh lch 6000 * Phn tch mo him: - u t khng nhiu mo him, gi s P(S1)= P(S2)= P(S3)= P(S4)=0,25 Mt c hi trung bnh(A1) = 42/4 = 10,5 (A2) = 27/4 = 6,75 Min (A3) = 25/4 = 6,25 (A4) = 36/4 = 9 Chn A3, mt c hi trung bnh 6250 . - Gi s P(S1)=0,1 ; P(S2)=0,3 ; P(S3)=0,2; P(S4) = 0,4 + Bin tnh hung ngu nhin thnh tt nh (chn S4 c xc sut ln nht) Do , chn A4. + Li nhun trung bnh ti a Li nhun TB (A1) = 0,1 x 55 + 0,3 x 53 + 0,2 x 51 + 0,4 x 49 = 51,2 Li nhun TB (A2) = 0,1 x 49 + 0,3 x 60 + 0,2 x 58 + 0,4 x 56 = 56,9 Li nhun TB (A3) = 0,1 x 43 + 0,3 x 54 + 0,2 x 65 + 0,4 x 63 = 58,7 Li nhun TB (A4) = 0,1 x 37 + 0,3 x 48 + 0,2 x 59 + 0,4 x 70 = 57,9 Mc tiu: Li nhun TB Max Chn A3 + Mt c hi trung bnh ti thiu Mt c hi TB (A1) = 0,1 x 0 + 0,3 x 7 + 0,2 x 14 + 0,4 x 21 = 13,3 Mt c hi TB (A2) = 0,1 x 6 + 0,3 x 0 + 0,2 x 7 + 0,4 x 14 = 7,6 Mt c hi TB (A3) = 0,1 x 12 + 0,3 x 6 + 0,2 x 0 + 0,4 x 7 = 5,8 Mt c hi TB (A4) = 0,1 x 18 + 0,3 x 12 + 0,2 x 6 + 0,4 x 0 = 6,6 Mc tiu: Mt c hi TB Min Chn A3 */ Ton t tch hp (Aggregation Operator) Trong qu trnh ra quyt nh, ngi ta thng phi kt nhp nhiu thng tin li ly ra 1 kt qu tng qut, v d khi phi xt cng mt lc nhiu tiu chun, khi c nhiu kin nh gi ca chuyn gia,... Mt cch hnh thc, nu x1, ..., xn l nhm cc d liu, th Agg(x1,...,xn)=a l hm tch hp, cho gi tr u ra theo yu cu. * Ton t tch hp thng tha mn mt s tch cht sau: (1) Gii hn t nhin: Khi ch c 1 phn t vo th kt qu chnh l gi tr . Agg(a)=a
41

(2) T ng nht: Nu a=Agg(x1,...,xn) th Agg(x1,...,xn,a)=Agg(x1,...,xn)=a (3) n iu: Nu aibi i=1..n th Agg(a1,...,an) Agg(b1,...,bn) (4) Kt hp: Agg(x,y,z)=Agg(x,Agg(y,z))=Agg(Agg(x,y),z) (5) Giao hon: Agg(x1,...,xn)= Agg(X1,...,Xn) vi (X1,...,Xn) l mt hon v bt k ca (x1,...,xn). Nhn xt: - Ton t tch hp khng cn tha mn tt c cc tnh cht trn, nhng thng tha mn (1), (2), (3). VD. Bu c tng thng M: Bush thng i c tri, t hn phiu ph thng, nn khng tha mn tnh kt hp. Trong 1 cuc hp, th t cc kin pht biu cng ng vai tr quan trng, nn khng tha mn tnh giao hon. - T tnh cht (1), (2) c th chng minh c tnh ly ng Agg(a,...,a)=a. CM: (1) Agg(a)=a (2) Agg(a,a)=Agg(a)=a v c tip tc nh vy - t a=mini [xi], b=maxi[xi] th c tnh b tr c suy ra t (1), (2), (3): aAgg(x1, ..., xn)b CM: T (3): Agg(a,...,a) Agg(x1, ..., xn)Agg(b,...,b) T (1), (2) c Agg(a,...,a)=a, Agg(b,...,b)=b. - T (2), (3) Nu K>Agg(x1,...,xn) th Agg(x1,...,xn,K) Agg(x1,...,xn) v Agg(x1,...,xn,K)Agg(x1,...,xn, Agg(x1,...,xn))= Agg(x1,...,xn) Nu K<Agg(x1,...,xn) th Agg(x1,...,xn,K)Agg(x1,...,xn) v Agg(x1,...,xn,K)Agg(x1,...,xn, Agg(x1,...,xn))= Agg(x1,...,xn) - Nu Agg l 1 ton t ly ng v n iu, khng phi l ton t Max, Min th Agg khng tha (4). * Mt s lp cc ton t tch hp Ngi ta thng chia ton t tch hp thnh nhiu lp con, cc ton t trong mi lp li tha mn thm mt s tnh cht c trng ca lp . - Lp ton t tch hp trung bnh bao trm ln hu ht khong gia php Min v php Max Agg(x1,...,xn) = ((x1 +...+ xn )/n)1/ vi R, 0. - Lp ton t tch hp c trng s tuyn tnh Aggw(x1,...,xn) = wixi vi wi0 i v wi=1
42

Lp ton t trung bnh c trng s sp th t (OWA) Aggw(x1,...,xn) = wibi vi wi0 i v wi=1 (b1,...,bn) l hon v khng tng ca (x1,...,xn) - Lp cc ton t tch hp Uninorm tha mn cc tnh cht n iu 3. C s m hnh v qun tr m hnh (MBMS) Model Base Management Systems Quan nim v qun tr m hnh, nu ging nh qun tr CSDL s phi l mt gi phn mm, tuy nhin thc t khng nh vy, ngoi tr cc sn phm bng tnh in t (LOTUS, EXCEL,...) v cc b to sinh DSS lp k hoch ti chnh. L do: - mi cng ty li s dng nhng m hnh khc nhau - mt s chc nng ca MBMS (nh l chn m hnh, chn tham s) li phi cn chuyn gia hoc kh nng suy din. Do , y s l sn phm ca tng lai. (Lu : phn ln cc chc nng ca MBMS phi c to ra t cc nh phn tch h thng v ngi lp trnh). * Nhng kh nng sau cn phi c trong MBMS: - iu khin: c th t ng la chn cc m hnh thch hp cho mt ng dng. C th gip cho ngi s dng xc nh nhng thng tin ch yu nht m b qua cc thng tin vn vt (chi tit). - Mm do: ngi s dng c th thay i hoc sa i trong c s m hnh, c th thc hin mt phn ca bi ton bng tip cn m hnh ha ny, phn cn li bng tip cn m hnh ha khc. - Ti mi thi im, ngi s dng c th nhn bit trng thi ca qu trnh gii quyt vn . - Giao din: ngi dng cm thy thun tin... - Tng tnh nht qun: khi nhiu ngi ra quyt nh dng chung m hnh. - MBMS cho php ngi s dng: + truy cp v thc hin cc m hnh c + th v thao tc trn cc m hnh c + tm kim cc m hnh c + duy tr, bo v cc m hnh c + xy dng cc m hnh mi + chuyn i d liu t DBMS sang... * MBMS quan h (rational MBMS): - xem cc m hnh nh cc quan h o (virtual relations). - xy dng ngn ng truy vn c s m hnh cha cc thao tc c bn l: thc hin, ti u v phn tch nhy cm.
43

* C s m hnh hng i tng v OOMBMS: xy dng thit k hng i tng i vi c s m hnh...

44

CHNG 5. GIAO DIN H TR GIP QUYT NH Chng ny trnh by tng quan v giao din ngi s dng cho php tng tc mm do gia ngi v my tnh. Ngn ng thao tc gip cho ngi s dng giao tip vi my tnh, ngn ng th hin biu din thng tin a ra cho ngi dng. H h tr quyt nh cn cung cp nhiu kh nng tng tc khc nhau, ph hp vi ngn ng thao tc v ngn ng th hin ca h. Cc phng php c a ra l dng menu, dng biu mu, dng ngn ng lnh, dng cc biu tng, hoc hi v tr li. Cc mi trng thng c s dng cho giao din l mi trng ho, hoc cc k thut a phng tin khc. Cht lng ca giao din trong mt ng dng ph thuc vo cm nhn ca ngi dng thc hin cc cng vic nhm t c kt qu cn thit. 5.1. Tng quan v giao din ngi dng Ngi s dng lun mong mun s dng cc ng dng mt cch d dng, cho nn vic thit k giao din ph hp l iu quyt nh s thnh cng vic trin khai H h tr quyt nh. Giao din ngi dng gn vi phn cng (vo: chut, bn phm; ra: my in, mn hnh, loa...) v phn mm cho php kt ni thun tin v tng tc mm do gia ngi v my tnh (da trn nghin cu cc thao tc ca con ngi cng vi k thut my tnh...).

45

Giao din ngi dng nhn t 2 pha (ngi v my) Ngn ng hnh ng (thao tc): c th l cc menu, tr li mt cu hi, chuyn i mt ca s mn hnh hoc son 1 cu lnh. Mt hay nhiu thit b vo c s dng thc hin hnh ng . Tri thc: l nhng thng tin ngi dng cn bit giao tip vi my tnh. Nhng kin thc ny ngi dng c, hoc c th trong bng tham kho, hoc l dy cc thng bo khi c yu cu. Phn ng ca ngi dng: ngi dng din gii cc hin th trn mn hnh, x l ni dung v lp k hoch hnh ng tip. Ngn ng th hin (hin th): thng tin a ra cho ngi dng thng qua cc thit b ra (mn hnh, my in, loa). Cc thng tin ny c dng menu, vn bn, c th tnh hoc ng, kiu s hoc k hiu,... My tnh: my tnh din dch u vo ca ngi dng, thc hin x l ri a ra kt qu bng ngn ng hin th (my tinh sinh ra phn hin th u ra). Hi thoi: nh l 1 dy cc trao i hoc tng tc gia ngi v my tnh. Cht lng ca giao din trong mt ng dng do ngi dng quyt nh, ph thuc vo cm nhn ca ngi dng thc hin cc cng vic nhm t c kt qu cn thit. Mt s yu cu quan trng ca giao din ngi dng l: - thit k mn hnh - giao din ngi - my - s dng mu sc - mt thng tin - s dng cc biu tng v k hiu - khun dng hiu th thng tin - la chn cc thit b vo, ra.

46

5.2. Cc phng php Mi loi giao din quy nh thng tin c a vo v a ra nh th no ph hp vi ngn ng hnh ng v ngn ng th hin. a. Tng tc menu Ngi dng chn chc nng cn thc hin t danh sch cc menu xut hin theo th t logic, bt u t menu chnh n cc menu con... b. Ngn ng lnh Ngi dng a vo cc lnh nh RUN, FIND,... bng bn phm hoc cc macro. c. Hi v tr li Cc cu hi c th xut hin di dng mnh hoc la chn t cc thnh phn ca menu. Cu tr li cng c th chn trong 1 menu. Trong nhiu ng dng, ngi dng hi, my tnh tr li. Nhng trong h chuyn gia, my hi cn ngi dng tr li, ri my a ra kt lun. d. Tng tc bng biu mu Ngi dng a d liu vo theo 1 biu mu c thit k trc, my tnh tnh ra kt qu v ngi dng li yu cu cc biu mu tip theo. e. Ngn ng t nhin Tng tc ngi-my ging nh hi thoi gia con ngi vi nhau. Ngy nay, cng vic ny c thc hin ch yu bng bn phm, trong tng lai s chuyn qua dng hi thoi. Hn ch c bn l my tnh khng hiu c ngn ng t nhin. Tuy nhin, khi cc nghin cu trong tr tu nhn to c y mnh, th s nng cao kh nng hi thoi bng ngn ng t nhin. f. Thao tc i tng Cc i tng thng c biu din qua cc biu tng, v ngi dng c th thao tc trc tip, v d: di chuyn, phng to, thu nh, chi tit ha ch th... 5.3. Cc cng c, mi trng a. ha ha cung cp phng tin biu din thng tin mt cch r rng v trc quan, gip cc nh qun l hnh dung ra d liu v cc mi quan h cn x l. * Phn mm ha: a ra nhng hnh nh v thng tin (nh l d liu s) trn cc thit b ca my tnh, c th l biu , th, biu tng c th hin bng hnh v hoc hnh nh. Cc phn mm ha c th kt hp hoc tch ri khi H h tr quyt nh.

47

* S dng ha trong H h tr quyt nh - Cc bo co: biu , th,... - Cc th hin: a ra thng tin ngn gn trong cuc hp, hi tho... - Qun l vt trong khi thc hin: cc biu lung thng tin, chc nng. - Phn tch, lp k hoch v lp lch trnh. - Cu lnh, iu khin v kt ni. - GIS ... * Giao din ha ngi dng (GUI - Graphical User Interface) bao gm cc ca s, cc biu tng v cc im kch hot. Ca s: mi ca s l mt vng ca mn hnh my tnh cha vn bn, ha, hnh nh, chuyn ng, hoc ca s khc. N c th gi ln nhau, cun li hoc di chuyn. Biu tng: l hnh nh nh i din cho 1 ca s ang tm thi b ng li, hoc cho mt s i tng khc. Kch vo biu tng th ca s hot ng. im kch hot: cha cc thng tin b sung cho 1 ca s mn hnh, v 1 i tng no . Khi a con tr vo th i tng s hot ng. Mi trng WYSIWYG: trong mi trng ny, ngi dng lm vic vi nhiu ca s xp chng ln nhau v cc thnh phn GUI khc. Ngi dng c th chuyn vn bn, ha gia cc ng dng khc nhau. Mi trng ny l c s ca cng c x l ti liu. b. a phng tin v Siu phng tin (Multimedia and Hypermedia) * a phng tin: S dng nhiu phng tin kt ni vi my tnh to ra mi trng lin kt ngi-my trong cc ng dng. V d: CD-ROM, VideoDisc, Image Digitizing, Overhead, Scanner, TV, Microphone,... Mt lp mi ca a phng tin l siu phng tin. * Siu phng tin: Cc ti liu c th cha cng lc vn bn, ha, audio, video; cho php cc thng tin lin kt vi nhau, v d nh: - Menu bng ngn ng t nhin gip cho ngi s dng truy vn n gin v d hiu.
48

- CSDL hng i tng cho php ngi s dng truy cp ng thi cc cu trc d liu v cc hot ng ca n. ... * Siu vn bn: cch tip cn thng tin vn bn v ha, cho php ngi s dng n thng ch m h mun xem. Vic c v xem thng tin c iu khin trc tip bi ngi s dng, ngi s dng c th iu khin cc kiu thng tin, cc mc thng tin trn mn hnh. D dng quay lui hoc chuyn sang ch khc. c. M hnh tng tc trc quan (Visual Interactive Modelling) Nhm a ra kt qu (nh hng, hu qu) ca 1 quyt nh qun l. Do cn xy dng cc k thut m phng: m phng hin th.. m cho php xem xt kt qu nm ngoi thi gian quan st... d. Hin thc o Biu din khng gian 3 chiu: cho php s dng nhng kinh nghim t nhin v tri gic khng gian. Thc cht, hin trn mn hnh l 2 chiu, i hi ngi s dng phi c suy lun hnh hc v quan h khng gian. Mi trng hin thc o xy dng giao din s dng 3 chiu (nh Camera) thay th mn hnh phng. Ngi s dng c th tc ng qua li vi h thng v di chuyn cc i tng o. e. X l ngn ng t nhin Nhm xy dng giao din thn thin

49

CHNG 6. XY DNG H TR GIP QUYT NH Chng ny trnh by cc quan im khc nhau pht trin H h tr quyt nh nh s dng b to sinh H h tr quyt nh, s dng cc cng c chuyn dng hoc lp trnh cho cc bi ton gii quyt cc tnh hung c th. Qu trnh thit k H h tr quyt nh tri qua cc giai on lp k hoch, nghin cu kho st, phn tch, thit k, th nghim, ci t, bo hnh v a vo s dng. Do c trng gii quyt cc bi ton t c cu trc, nn cc giai on phn tch, thit k, th nghim v ci t thng l qu trnh lp cho n khi cc chc nng ca h thng ph hp vi yu cu s dng. Tip l phn trnh by v H h tr quyt nh nhm i hi s tng tc gia cc thnh vin trong nhm vi nhiu mc tng tc khc nhau. Ngi thit k H h tr quyt nh cn hiu bit thu o v bi ton v mi trng ra quyt nh, c kin thc su v phn tch h thng, c nhiu kinh nghim thc t (nhiu hn so vi cc h thng thng tin khc), nm vng cc kin thc thuc nhiu lnh vc khc nhau nh: ton hc, khoa hc qun l, thng k... Xy dng H h tr quyt nh l qu trnh phc tp, cn la chn cu hnh, giao din ngi - my, xc nh cc nh hng n c nhn v nhm,... 6.1. Cc quan im, chin lc pht trin H h tr quyt nh Chin lc 1: Vit chng trnh H h tr quyt nh theo mt ngn ng lp trnh a dng, nh PASCAL, C... p ng cho nhng H h tr quyt nh kch c ln, cn nhiu giao din, kt ni vi cc h thng thng tin khc. Thng p dng cho cc bi ton ti u, d bo... Chin lc 2: S dng cc ngn ng lp trnh th h IV (4 GL), nh l ngn ng hng d liu, hng ti chnh, bng tnh in t. Nhng ngn ng ny lm tng hiu qu (sn phm) ca cc lp trnh vin. Chin lc 3: S dng 1 b to sinh H h tr quyt nh: kt hp nhiu cng c trong 1 sn phm. V d nh EXCEL, QuadroPro, LOTUS c cc b to sinh ng dng tng i phc tp. Chin lc 4: S dng 1 b to sinh H h tr quyt nh trong nhng phm vi chuyn dng: nhm xy dng nhng h thng c cu trc cao, c dng, v d nh H qun tr chin lc. Chin lc 5: Pht trin H h tr quyt nh gii quyt cc tnh hung c th. Chin lc 6: Pht trin H h tr quyt nh bng tch hp cc tip cn ni trn: thch hp cho H h tr quyt nh phn tn. Vic la chn chin lc pht trin no ph thuc vo nhiu yu t. 6.2. Qu trnh thit k H h tr quyt nh Khc hn vi qu trnh thit k cc h thng thng tin truyn thng, cc H h tr quyt nh c xy dng theo kiu mu th. Cc giai on thit k mt H h tr quyt nh kinh in bao gm: 8 giai on t A - H
50

51

- Kho st qu trnh ra quyt nh xem xt c trng ca vn , v d nh mc ch v l do ca ng dng ny l g (k hoch ti chnh, phn b ti nguyn), ai tham gia trong vic xem xt quyt nh cui cng, quyt nh s c s dng nh th no. - nh gi kinh nghim ca ngi s dng (trong k thut, qun l,...) v cm ngh ca h v vic s xy dng H h tr quyt nh (ng tnh, thch th, phn i,...). - iu tra v ng c xy dng H h tr quyt nh, v d nh t c mt cng ngh mi, nng cp sn phm v kh nng thc hin. - Kho st tim nng sau khi xy dng H h tr quyt nh. - Xc nh phm vi v tch phc tp ca chng. - Xem xt s la chn phn cng, phn mm, c tha mn yu cu? - nh gi ngun ti nguyn cn thit cho mi giai on ca qu trnh. * Giai on C: Phn tch (15%) Xc nh cch tip cn tt nht v cc ti nguyn cn thit thc hin (k thut, nhn vin, ti chnh, t chc ti nguyn). T cn nh ngha mt m hnh l tng (ideal model) c th cung cp thng tin cho cc quyt nh mu cht, th hin mc tiu ca H h tr quyt nh. Trong qu trnh thc hin, c th s khng ging th, m ch theo cc bc ca m hnh bnh thng ( thc hin cc tnh hung thc t). * Giai on D: Thit k (15%) Bc ny m t chi tit cc thnh phn ca h thng, cu trc, c im, tng ng vi cc thnh phn ch yu ca H h tr quyt nh. l: CSDL v qun tr CSDL, c s m hnh, qun tr tri thc v hi thoi. C th la chn nhng cng c phn mm sn c (nu thch hp). * Giai on E: Xy dng (25%) c xy dng theo nhiu cch khc nhau, ph thuc vo cch thit k v cc cng c c s dng. l qu trnh thc thi k thut, kim tra v ci tin lin tc. Nu cn thit th h c kt ni mng v cc h thng thng tin khc. * Giai on F: Thc hin (15%) y l giai on h thng c trin khai, bao gm cc nhim v: kim tra, nh gi, trnh din, nh hng, thc tp v trin khai. - Kim tra: d liu ra ca h thng c la chn v so snh vi thit k c t. - nh gi: xem h thng tha mn nhu cu ca ngi s dng n mc no. Vic kim tra v nh gi lp i lp li pht hin cc sai lch. T thay i thit k v xy dng. - Trnh din: trnh din li tt c cc kh nng ca h thng, ngi xem c th tin cy v chp nhn. - nh hng: ngi s dng v nh qun l c kh nng s dng v thao tc trn h thng.
52

- Thc tp: cc thao tc vin thc tp s dng cc chc nng v cu trc ca h thng. - Trin khai: h thng hon thin c trin khai cho cc i tng s dng. * Giai on G: Bo tr v bin son ti liu (10%) Bo tr pht hin v khc phc cc sai li, gip h thng tip tc pht trin. Ti liu cn c bin son chnh xc, t m, gip cho vic s dng v bo tr h thng. * Giai on H: Thch ng vi nhu cu thc t (10%) Khi c cc yu cu thay i t ngi s dng, th quay li cc bc trn sa i. 6.3. Qu trnh pht trin h thng: Chu k lp v mu th Thng thng cc H h tr quyt nh thng cp n cc vn t c cu trc, do vy ngi thit k cng kh lng hiu thu o c cc yu cu ca ngi s dng v bn thn ngi s dng cng cha trnh by c ht yu cu ca mnh. Do qu trnh thit k v ci t H h tr quyt nh cng l qu trnh ngi s dng c hc v bi ton v mi trng ca n. T , tip cn xy dng H h tr quyt nh c thc hin theo hng LP V MU TH. Phng php ny c u im l nhn c phn hi nhanh t pha ngi s dng m bo h thng lun pht trin. Nh cc cng c v b to sinh H h tr quyt nh nn mi vic thay i c nhanh chng v d dng. Phng php ny kt hp 4 giai on C, D, E, F (phn tch, thit k, xy dng v thc hin), lp li theo 4 nhim v sau: 1. Chn mt vn nh nhng quan trng thc hin u tin. Vn c chn nn nh thy c tnh t nhin ca n, thy s cn thit phi c s tr gip ca my tnh. 2. Pht trin mt h thng nh, d s dng, nhng c kh nng tr gip ngi ra quyt nh. Nh vy, ngi xy dng v ngi s dng phi i qua tt c cc giai on ca qu trnh pht trin h thng, nhng mc yu cu thp v nhanh gn. 3. nh gi h thng: Cui mi chu k, ngi xy dng v ngi s dng nn cng nh gi li h thng. y l mt phn quan trng trong qu trnh pht trin v l c s iu khin ton b qu trnh thit k. Cui qu trnh nh gi cn a ra quyt nh tip tc tinh chnh h thng hay l dng li. 4. Tinh chnh, m rng v sa i li h thng: ci tin h thng v c tip tc lp li cng vi vic nh gi (chu k: phn tch - thit k - xy dng - thc hin - nh gi) trong mi ln tinh chnh h thng. Qu trnh ny c lp cho n khi n nh cc chc nng v h thng chy thng sut.

53

Lu : - S tng tc gia ngi s dng, ngi thit k v k thut vin l rt quan trng: + ngi s dng kim nghim v cho kin v cc hot ng ca h thng + ngi thit k lng nghe, tip thu cc kin phn hi v tip tc pht trin h thng Do , cn to mi trng hp tc tin cy. - i vi cc H h tr quyt nh cho nhm hoc cho 1 t chc, cn 1 c ch lin kt gia nhng ngi s dng v ngi pht trin. S lng ngi nhiu i hi qu trnh thit k phi tun theo khun mu v c cu trc hn, cn xc nh mc kim tra trong mi chu k nh gi... 6.4. B sinh H h tr quyt nh B to sinh H h tr quyt nh kt hp cc kh nng lm ng dng trong mt chng trnh nhm s dng nhng khi chc nng n, tch bit. Khi H h tr quyt nh cn s dng th s np vo. B to sinh H h tr quyt nh thng kt hp cc khi sau y: - Bng tnh in t - H qun tr d liu - X l vn bn - Truyn thng - ha thng mi (biu , s ,...) - Qun l lch biu - Qun l v tr cng vic - Qun l d n - H chuyn gia t vn (tri thc) V d: EXCEL: Bng tnh in t, ha, qun tr CSDL SMART: Bng tnh in t, X l vn bn, ha, truyn thng, qun l thi gian biu, qun tr d liu. Do , b sinh H h tr quyt nh l mt h thng tch hp cc Module, a phng tin 6.5. H h tr quyt nh pht trin bi nhm v H h tr quyt nh pht trin bi c nhn Nhng nm 70, cc H h tr quyt nh thng l ln, c pht trin bi nhm gm: ngi s dng, ngi lin kt, ngi xy dng h, chuyn gia tr gip k thut v thao tc vin (nhm thng ln v bin ng). Do , nhng h ny phc tp, thc hin lu v gi thnh t.
54

Nhng nm 80, my tnh c nhn pht trin, phn mm thn thin, phn cng mnh v c mng my tnh tt lm tng hiu sut s dng my. T xut hin nhiu H h tr quyt nh pht trin bi c nhn. * H h tr quyt nh pht trin bi nhm: Cn c k hoch v t chc bao qut. Cc yu cu l: - Xc nh nhm - Vch k hoch hnh ng - Lp k hoch xy dng b to sinh H h tr quyt nh v H h tr quyt nh c bit - Th hin, thao tc, tr gip b nh v c ch iu khin - Tng tnh mm do ca H h tr quyt nh. Trong : - Xc nh nhm: cn 1 nhm ngi xy dng v qun l h. S lng ngi ph thuc vo kch thc, ty chn mang tnh chin lc, cc cng c c s dng,... Sau y l mt s v tr: + ti phng phc v thng tin (dch v) + ti nhm iu hnh c cng v cao + ti khu ti chnh hoc cc vng chc nng khc + ti phng k thut cng nghip + ti nhm nghin cu qun l + ti nhm trung tm thng tin ... - Lp k hoch cho 1 b to sinh H h tr quyt nh: bao gm 4 mc.

55

56

Mc 1: Xc nh cc mc tiu tng th ca b sinh H h tr quyt nh. Hai mc tiu c bn l: + cho php pht trin nhanh v d dng i vi nhm cc H h tr quyt nh c bit + mm do v thch nghi d dng cho qu trnh thit k lp, cho php H h tr quyt nh d thay i ph hp vi mi trng vt l v t chc, theo yu cu cng vic. p ng s tng tc gia ngi s dng v ngi thit k. Mc 2: Cc tnh tng chung + b to sinh d s dng cho nhng ngi s dng khng bit nhiu v k thut cng nh cho ngi thit k khi cn tip tc pht trin v bo hnh, sa i,... + c kh nng truy nhp cc ngun d liu khc nhau. + thc hin c cc php phn tch ly t c s m hnh. Mc 3: T mc 2, xc nh cc tnh nng c bit hon thnh c cc tnh nng chung. Mc 4: Tip theo cc mc 2 v 3, ty thuc vo cc thit b, chin lc, phn mm/phn cng thc hin cc tnh nng c bit (ring). - Th hin, thao tc, tr gip b nh v c ch iu khin: + Th hin d liu gip khi nim ha v lin kt vn . y l ng cnh ngi s dng din gii u ra v a ra cc thao tc. + Thao tc: kh nng cung cp cc hot ng phn tch v thc thi cc th hin trn. + Tr gip b nh: gip ngi s dng lin kt cc th hin v hot ng, thit lp 1 tr gip b nh hot ng. + C ch iu khin: iu khin thao tc ton b h thng. - S mm do ca H h tr quyt nh. L do cn mm do: + H h tr quyt nh cn c pht trin dn dn, bi khng c thit k no on c hon ton hoc x l trc c tt c nhng g c yu cu. + H thng phi d ci tin, iu chnh cc thay i ca bi ton, nhu cu ca ngi s dng v mi trng. Thay i phi d dng thc hin. C 4 mc mm do: + D gii quyt: ngi s dng d dng i chiu vn (Input - Output). H cn thc hin mt cch thng minh, thit k v la chn cc hot ng theo cch ngi s dng gii quyt vn thc tin (kh nng phn tch What If?)
57

+ D sa i: d sa i khun dng H h tr quyt nh xem xt c cc vn khc nhau hoc m rng bi ton, c thc hin bi ngi s dng hoc ngi pht trin h thng. + D thch nghi: kh nng thch nghi thay i cc yu cu trong 1 H h tr quyt nh. S mm do ny do ngi xy dng h thng chu trch nhim. + D tin ha: khi cn thay i v mi trng v cng ngh, c th sa li cc cng c v b to sinh H h tr quyt nh cho hiu qu hn. * H h tr quyt nh pht trin bi c nhn ngi s dng Ngi xy dng h cng chnh l ngi s dng h, nh l nh qun l s dng my chuyn nghip, th k thnh tho x l ti liu, nh nghin cu, ngi ra quyt nh,... chnh l ngi trc tip gii quyt vn nn hiu r bi ton. - Thun li: + bt nhp vo bi ton nhanh, khng ph thuc vo s cung cp thng tin ca ngi khc. + thi gian kho st, phn tch bi ton cng nhanh hn. Cc phiu yu cu c th c loi b (nhng phiu ny nhiu khi khng y , khng chnh xc,...). + thi gian thc thi gim c qu trnh chuyn giao cho ngi s dng. + gi thnh tng i thp. - Ri ro: + H h tr quyt nh c th c cht lng km do thiu ht kinh nghim thit k, b qua cc kim chun thng thng, cc th tc kim tra, ti liu chun,... + nhng ri ro v cht lng c th nm : cc cng c v phng tin tiu chun, trong qu trnh pht trin, trong qun tr d liu. - Qu trnh xy dng (i chiu vi qu trnh xy dng chun) + chn d n (phn tch, chn) + chn phn mm v phn cng + xy dng c s d liu v qun tr n + xy dng c s m hnh v qun tr n + xy dng h thng hi thoi + xy dng thnh phn tri thc + ng gi sn phm + kim tra, nh gi v ci tin + hun luyn s dng + ti liu v bo hnh + thch nghi.
58

CHNG 7 THC TRNG V XU HNG HT TRIN Chng ny trnh by cc xu hng pht trin H h tr quyt nh cng vi s pht trin v cng ngh * Cng ngh: - Phn cng: + K thut vi x l t 4004 (1971), 8080 (1974), 8086 (1978), 80285 (1982), , Pentium (1993), Pentium II (1996), + Phn cng lu thng tin: CD-ROM, RAID, DAT, DVD, + Cc thit b vo ra: Multimedia - Phn mm: + Cc h thng phn tn + Cng ngh Client-Server + Cc h thng hng i tng, CSDL hng i tng + Java - Tng lai: + My tnh lng t (Quantum Computer) + Protein Memory + Holographic Storage * Xu hng pht trin ca H h tr quyt nh: - Cc h thng tch hp: + Single System Visibility versus Multiple System Visibilities: trao i d liu cho nhau d dng + One Hardware Platform versus Multiple Hardware Platforms: chuyn thng tin trn cc nn phn cng khc nhau. + One Location versus Multiple Locations : trn nn ca Mng my tnh. - Cc tnh nng ca DSS s tr thnh chun mc v c k vng cc h thng thng tin. - Ngi ra quyt nh s nhn c nhiu iu t my tnh - Cc k thut v phn cng s tip tc tin ha - Cc k thut phn mm mi (AI, khai ph d liu, nhn dng ting ni,) s l nhng hng i chnh - Giao din ngi dung s tip tc tin ha: Web-based, hin thc o, Pen-based computing, - Th trng H thng thng tin chuyn nghip kt hp vi kha cnh thng mi s ngy cng mnh m.

59

Cu hi v bi tp h HTQ CHNG I 1. Cc h thng thng tin c phn loi nh th no ? Nu c im ca tng loi ? Cho cc v d c th ? 2. Nu nh ngha H HTQ ? 3. Nu cc c tnh ca H HTQ ? 4. Trnh by s khc nhau c bn gia H HTQ v H thng tin qun l ? Cc loi h thng thng tin, ngoi h HTQ, c tc dng tr gip trong cc quyt nh qun l hay khng ? Nu c, nu v d ? 5. Cc quyt nh c a ra bi h HTQ c ngha nh th no trong hot ng ca mt t chc ? 6. Nu kin trc chung ca mt h HTQ ? C nhng lp ngi no tham gia vo qu trnh xy dng h HTQ ? 7. Hy chn cu tr li ng cho cc cu hi sau : Ci g c cc nh qun l quan tm nht khi lm vic vi h HTQ ? a/ C s d liu ca h HTQ b/ Thc t cng vic, ci m h HTQ h tr c/ nh gi ca cc chuyn gia v h HTQ d/ C s tri thc ca h HTQ 8. Nu s khc nhau gia h HTQ hng m hnh v h HTQ hng d liu ? 9. Nu phm vi ng dng ca h HTQ ? 10. Hy trnh by mt h HTQ m bn bit ? CHNG II 1. Ra quyt nh l g ? Hy a ra v d v quyt nh c cu trc, quyt nh bn cu trc v quyt nh phi cu trc ? 2. Nu cc giai on ca qu trnh ra quyt nh ?
60

3. So snh gia Ra quyt nh v Gii quyt vn ? 4. Mi trng ra quyt nh ph thuc vo cc yu t no ? 5. Hy trnh by mt m hnh t bi ton ra quyt nh ? 6. Ti sao cc nh qun l khng th ch s dng m hnh t l cho cc bi ton ra quyt nh ? 7. Cc k thut tr tu nhn to c vai tr nh th no trong cc bi ton ra quyt nh ? 8. phc tp ca qu trnh ra quyt nh ph thuc vo cc yu t no ? 9. Hy trnh by mt bi ton ra quyt nh trong thc t ? Phn tch mi trng ra quyt nh v t m hnh bi ton ? 10. Hy nu 10 quyt nh m bn a ra trong tun va qua ? Thng k theo bng sau : Quyt nh tc nghip Quyt nh c cu trc Quyt nh bn cu trc Quyt nh phi cu trc CHNG III 1. Hy trnh by kin trc ca h HTQ ? 2. Hy phc tho biu mc khung cnh v biu lung d liu ca mt h HTQ? 3. Hy chn cu tr li ng cho cc cu hi sau : Ngi s dng c quyn nh th no i vi d liu ngoi ? a/ c d liu b/ Cp nht d liu c/ C a/ v b/ u ng
61

Quyt nh chin thut

Quyt nh chin lc

d/ C a/ v b/ u sai 4. Hy chn cu tr li ng cho cc cu hi sau : Ngi ra quyt nh c vai tr nh th no trong h HTQ ? a/ L tc nhn ngoi b/ L thnh phn ca h c/ a/ hoc b/ d/ a/ v b/ 5. H HTQ c th c pht trin trn cc mi trng phn cng no ? 6. C cc lp ngi s dng no trong cc h HTQ ? 7. T in d liu c vai tr nh th no trong phn h qun tr d liu ca h HTQ ? 8. Ti sao m hnh d liu quan h li thch hp vi h HTQ hn cc m hnh d liu khc ? 9. Ti sao h HTQ cn phn h qun tr hi thoi ? 10. Hy trnh by mt h HTQ m bn bit, cc thnh phn, mi trng phn cng, cng c phn mm, ngi s dng ca h ? CHNG IV 1. Hy trnh by khi nim m hnh, m hnh ho, phn lp m hnh ? 2. Cc m hnh nh lng thng c phn loi nh th no ? 3. Nu cc u im v nhc im ca k thut m phng ? 4. Mng N ron nhn to c phi l mt k thut m phng khng ? Ti sao ? 5. Bn hy chn cc m hnh nh lng thch hp cho cc lp bi ton sau : bi ton phn b ti nguyn, lp lch biu cng vic, d bo th trng, phn tch ti chnh, b tr phng tin vn chuyn. 6. u l s khc nhau gia cc m hnh ra quyt nh vi s khng chc chn so vi ra quyt nh vi chc chn v ra quyt nh mo him ?
62

7. Khi no v ti sao bn s dng phng php ti u ton hc cho bi ton ra quyt nh ? Nu v d . 8. Khi no bn s dng phng php d bo ? Trnh by cc m hnh d bo. 9. Khi no th cc phng php heuristic c s dng ? Nu c trng ca phng php leo i. 10. Gi s bn cn xy dng h tr gip lp lch biu cng vic, bn s la chn cc m hnh nh lng no ? CHNG V 1. Trnh by cc phng php c s dng cho giao din h HTQ ? Cho v d v cc h s dng chng ? 2. Yu t no xc nh s khc nhau khi thit k giao din h HTQ so vi h thng x l tc nghip ? 3. Giao din ho ca h iu hnh nh hng nh th no n giao din ho ca h HTQ ? 4. Hy ch ra cc yu t cn xem xt khi thit k giao din ngi s dng ca h HTQ ? 5. Siu vn bn l g ? CHNG VI 1. Trnh by cc chin lc xy dng phn mm cho h HTQ ? 2. S khc nhau c bn gia ngn ng lp trnh th h 3 v th h 4 ? 3. S khc nhau gia cng c h HTQ v b sinh h HTQ ? Lit k cc gi cng c h HTQ m bn bit ? 4. Nu cc giai on xy dng h HTQ ? 5. Trnh by cc u im v nhc im ca cc mi trng phn cng thng dng ang c s dng xy dng h HTQ ? 6. Ti sao s tng tc gia ngi thit k, k thut vin v ngi s dng l rt cn thit khi xy dng h HTQ ? 7. Trnh by cc thun li v kh khn khi xy dng h HTQ pht trin bi c nhn ngi s dng ?
63

8. Trnh by cc u im v nhc im ca h HTQ trn c s Web ? 9. Nu cc l do i hi pht trin h HTQ nhm ? 10. Hy trnh by mt h HTQ nhm m bn bit ? CHNG VII 1. Trnh by xu hng pht trin ca h HTQ ? 2. Cc thch thc i vi h HTQ ? 3. Tch hp h thng l g ? Khi nim h thng tr gip qun l khc g so vi khi nim h thng thng tin qun l ? 4. Cc kiu tch hp h thng ?

64