Professional Documents
Culture Documents
Nguyn t l ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc, tham gia to thnh phn t.
Nguyn tl mt htrung hoin gm:
Ht nhn tch in dng tm nguyn t.
Cc electron mang in tch dng m chuyn ng xung quanh ht nhn.
Nguyn tho hc
Nguyn t ho hc l tp hp cc nguyn t c in tch ht nhn bng nhau. Cc dng
nguyn tca mt nguyn tc khi lng khc nhau gi l cc ng v ca nguyn t.
V d: Nguyn tcacbon c 2 ng vl v (chstrn l khi lng nguyn t, ch
sdi lin tch ht nhn).
Phn t
Phn t l ht nhnht ca mt cht c khnng tn ti c lp v cn mang nhng tnh cht
ho hc cbn ca cht .
n cht
n cht l cht to thnh tmt nguyn tho hc. V d: O
2
, H
2
, Cl
2
, ...
Mt nguyn tho hc c thto thnh mt sdng n cht khc nhau gi l cc dng th
hnh ca nguyn t.
V d:
- Cacbon tn ti 3 dng th hnh l cacbon vnh hnh, than ch v kim cng.
- Oxi tn ti 2 dng th hnh l oxi (O
2
) v ozon (O
3
).
Hp cht
Hp cht l cht cu to thai hay nhiu nguyn tho hc.
V d: H
2
O, NaOH, H
2
SO
4
,...
Nguyn tkhi
Nguyn t khi (NTK) l khi lng ca mt nguyn t biu din bng n v cacbon
(.v.C).
Ch : Khc vi nguyn tkhi, khi lng nguyn t(KLNT) cng l khi lng ca mt nguyn
Page 1 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
tnhng biu din bng kg. V d: KLNT ca hiro bng 1.67.10
-27
kg, ca cacbon bng 1,99.10
-26
.
Phn tkhi
Phn t khi (PTK) l khi lng ca mt phn tbiu din bng n vcacbon (.v.C).
V d: PTK ca H
2
O = 2 + 16 = 18 .v.C, ca NaOH = 23 + 16 + 1 = 40 .v.C.
Ch : Ging nh khi lng nguyn t, khi lng phn t cng c biu din bng kg v bng
tng khi lng cc nguyn t to thnh phn t.
Mol
Mol l lng cht cha 6,02.1023 ht n v(nguyn t, phn t, ion, electron, ...)
- S6,02.1023 c gi l sAvgar v k hiu l N (N = 6,02.1023). Nhvy:
1 mol nguyn tNa cha N nguyn tNa.
1 mol phn tH
2
SO
4
cha N phn tH
2
SO
4
1 mol ion OH
-
cha N ion OH
-
.
- Khi lng ca 1 mol cht tnh ra gam c gi l khi lng mol ca cht v k hiu l
M.
Khi ni v mol v khi lng mol cn ch r ca loi ht no, nguyn t, phn t, ion,
electron... V d:
- Khi lng mol nguyn toxi (O) bng 16g, nhng khi lng mol phn toxi (O
2
) bng
32g.
- Khi lng mol phn tH
2
SO
4
bng 98g, nhng khi lng mol ion bng 96g.
Nh vy khi nim nguyn t gam, phn t gam ch l nhng trng hp c th ca khi
nim khi lng mol.
- Cch tnh s mol cht.
Smol n ca cht lin h vi khi lng a (tnh ra gam) v khi lng mol M ca cht
bng cng thc:
+i vi hn hp cc cht, lc n l tng smol cc cht, a l tng khi lng hn hp v
M trthnh khi lng mol trung bnh M, (vit tt l khi lng mol trung bnh).
Page 2 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
+i vi cht kh, n c tnh bng cng thc:
Trong, V
0
l thtch ca cht kh hay hn hp kho ktc (0
0
C, 1 atm).
Phn ng ho hc:
Qu trnh bin i cc cht ny thnh cc cht khc c gi l phn ng ho hc. Trong
phn ng ho hc tng khi lng cc cht tham gia phn ng bng tng khi lng cc cht
to thnh sau phn ng.
Cc dng phn ng ho hc cbn:
a) Phn ng phn tch l phn ng trong mt cht bphn tch thnh nhiu cht mi.
V d:
CaCO
3
= CaO + CO
2
b) Phn ng kt hp l phn ng trong hai hay nhiu cht kt hp vi nhau to thnh mt
cht mi.
V d.
BaO + H
2
O = Ba(OH)
2
.
c) Phn ng th l phn ng trong nguyn t ca ngyn tny dng n cht thay th
nguyn tca nguyn tkhc trong hp cht.
V d.
Zn + H
2
SO
4
long = ZnSO
4
+ H
2
d) Phn ng trao i l phn ng trong cc hp cht trao i nguyn thay nhm nguyn
tvi nhau.
V d.
BaCl
2
+ NaSO
4
= BaSO
4
+ 2NaCl.
e) Phn ng oxi ho - kh
Hiu ng nhit ca phn ng.
a) Nng lng lin kt. Nng lng lin kt l nng lng c gii phng khi hnh thnh
lin kt ho hc t cc nguyn t c lp.
Nng lng lin kt c tnh bng kJ/mol v k hiu l E
1k
. V dnng lng lin kt ca
mt smi lin kt nhsau.
H - HCl- ClH- Cl
E
1k
= 436 242 432
b) Hiu ng nhit ca phn ng l nhit to ra hay hp th trong mt phn ng ho hc.
Hiu ng nhit c tnh bng kJ/mol v k hiu l Q.
Khi Q >0: phn ng tonhit.
Page 3 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Khi Q<0: phn ng thu nhit.
V d:
CaCO
3
= CaO + CO
2
- 186,19kJ/mol.
Phn ng t chy, phn ng trung ho thuc loi phn ng tonhit. Phn ng nhit phn
thng l phn ng thu nhit.
- Mun tnh hiu ng nhit ca cc phn ng to thnh cc hp cht tn cht hoc phn
humt hp cht thnh cc n cht ta da vo nng lng lin kt.
V d: Tnh nng lng tora trong phn ng.
H
2
+ Cl
2
= 2HCl.
Da vo nng lng lin kt (cho trn) ta tnh c.
Q = 2E
1k
(HCl) - [E
1k
(H
2
) + E
1k
(Cl
2
)] = 2 . 432 - (436 + 242) = 186kJ/mol.
- i vi phn ng phc tp, mun tnh hiu ng nhit ca phn ng ta da vo nhit to
thnh ca cc cht (t n cht), do n cht trong phn ng khng tnh n ( phn ng
trn, nhit to thnh HCl l 186/2 = 93 kJ/mol
V d: Tnh khi lng hn hp gm Al v Fe
3
O
4
cn phi ly khi phn ng theo phng
trnh.
tora 665,25kJ, bit nhit to thnh ca Fe
3
O
4
l 1117 kJ/mol, ca Al
2
O
3
l 1670 kJ/mol.
Gii:
Tnh Q ca phn ng:
3Fe
3
O
4
+ 8Al = 4Al
2
O
3
+ 9Fe (1)
Theo (1), khi l ng hn hp hai cht phn ng vi nhi t l ng Q l :
3 . 232 + 8 . 27 = 912g
ta ra l ng nhi t 665,25 kJ th khi l ng hn hp cn l y :
Tc phn ng v cn bng ho hc.
a) nh ngha: Tc phn ng l i lng biu th mc nhanh chm ca phn ng. K
hiu l V
p.
.
Trong : C
1
l nng u ca cht tham gia phn ng (mol/l).
C
2
l nng ca cht sau t giy phn ng (mol/l).
Page 4 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
b) Cc yu t nh hng n tc phn ng:
Phthuc bn cht ca cc cht phn ng.
Tc phn ng tlthun vi nng cc cht tham gia phn ng. V d, c phn ng.
A + B = AB.
V
p.
= k . C
A
. C
B
.
Trong , k l hng stc c trng cho mi phn ng.
Nhit cng cao th tc phn ng cng ln.
Cht xc tc lm tng tc phn ng nhng bn thn n khng bthay i vslng v
bn cht ho hc sau phn ng.
c) Phn ng thun nghch v trng thi cn bng ho hc.
Phn ng mt chiu (khng thun nghch) l phn ng chxy ra mt chiu v c thxy ra
n mc hon ton.
V d:
Phn ng thun nghch l phn ng ng thi xy ra theo hai chiu ngc nhau.
V d:
CH
3
COOH + CH
3
OH CH
3
COOCH
3
+ H
2
O
Trong hthun nghch, khi tc phn ng thun (v
t
) bng tc phn ng nghch (v
n
) th
h t ti trng thi cn bng. Ngha l trong h, phn ng thun v phn ng nghch vn xy ra
nhng nng cc cht trong hthng khng thay i. Ta ni h trng thi cn bng ng.
Trng thi cn bng ho hc ny sbph vkhi thay i cc iu kin bn ngoi nhnng
, nhit , p sut (i vi phn ng ca cht kh).
Hiu sut phn ng.
C phn ng:
A + B = C + D
Tnh hiu sut phn ng theo sn phm C hoc D:
Trong :
q
t
l lng thc tto thnh C hoc D.
q
lt
l lng tnh theo l thuyt, ngha l lng C hoc D tnh c vi gi thit hiu sut
100%.
Ch :
Khi tnh hiu sut phn ng phi tnh theo cht sn phm no to thnh tcht u thiu, v khi kt
thc phn ng cht u phn ng ht.
C thtnh hiu sut phn ng theo cht phn ng A hoc B tuthuc vo cht no thiu.
Cn phn bit gia % cht tham gia phn ng v hiu sut phn ng.
Page 5 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
V d: Cho 0,5 mol H
2
tc dng vi 0,45 mol Cl
2
, sau phn ng thu c 0.6 mol HCl. Tnh
hiu sut phn ng v % cc cht tham gia phn ng.
Gii: Phng trnh phn ng:
H
2
+ Cl
2
= 2HCl
Theo phng trnh phn ng v theo u bi, Cl
2
l cht thiu, nn tnh hiu sut phn ng
theo Cl
2
:
Cn % Cl
2
tham gia phn ng=
% H
2
tham gia phn ng =
Nhvy % cht thiu tham gia phn ng bng hiu sut phn ng.
i vi trng hp c nhiu phn ng xy ra song song, v dphn ng crackinh butan:
Cn ch phn bit:
+ Nu ni "hiu sut phn ng crackinh", tc ch ni phn ng (1) v (2) v phn ng (3)
khng phi phn ng crackinh.
+ Nu ni "% butan tham gia phn ng", tc l ni n c3 phn ng.
+ Nu ni "% butan bcrackinh thnh etilen" tc l chni phn ng (2).
Cu to nguyn t.
Nguyn t gm ht nhn tch in dng (Z+) tm v c Z electron chuyn ng xung
quanh ht nhn.
1. Ht nhn: Ht nhn gm:
Proton: in tch 1+, khi lng bng 1 .v.C, k hiu
(chsghi trn l khi lng,
chsghi di lin tch).
Ntron: Khng mang in tch, khi lng bng 1 .v.C k hiu
Nhvy, in tch Z ca ht nhn bng tng s proton.
* Khi lng ca ht nhn coi nh bng khi lng ca nguyn t (v khi lng ca
el ectron nh khng ng k) bng tng s proton (k hi u l Z) v s ntron (k hi u l
Page 6 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
N):
Z + N A.
A c gi l s khi.
* Cc dng ng v khc nhau ca mt nguyn t l nhng dng nguyn t khc nhau c
cng s proton nhng khc s ntron trong ht nhn, do c cng in tch ht nhn nhng
khc nhau vkhi lng nguyn t, tc l s khi A khc nhau.
2. Phn ng ht nhn: Phn ng ht nhn l qu trnh lm bin i nhng ht nhn ca
nguyn tny thnh ht nhn ca nhng nguyn tkhc.
Trong phn ng ht nhn, tng s proton v tng s khi lun c bo ton.
V d:
Vy X l C. Phng trnh phn ng ht nhn.
3. Cu to velectron ca nguyn t.
Nguyn t l htrung hoin, nn s electron chuyn ng xung quanh ht nhn bng s
in tch dng Z ca ht nhn.
Cc electron trong nguyn tc chia thnh cc lp, phn lp, obitan.
a) Cc lp electron. Ktpha ht nhn trra c k hiu:
Bng sthtn = 1 2 3 4 5 6 7
Bng chtng ng: K L M N O P Q
Nhng electron thuc cng mt lp c nng lng gn bng nhau. Lp electron cng gn ht
nhn c mc nng lng cng thp, v vy lp K c nng lng thp nht.
S electron ti a c trong lp th n bng 2n
2
. C th s electron ti a trong cc lp nh
sau:
Lp : K L M N
Selectron ti a: 2 8 18 32
b) Cc phn lp electron. Cc electron trong cng mt lp li c chia thnh cc phn lp.
Lp thn c n phn lp, cc phn lp c k hiu bng ch: s, p, d, f, ktht nhn tr
ra. Cc electron trong cng phn lp c nng lng bng nhau.
Lp K (n = 1) c 1 phn lp : 1s.
Lp L (n = 2) c 2 phn lp : 2s, 2p.
Lp M (n = 3) c 3 phn lp :3s, 3p, 3d.
Lp N (n = 4) c 4 phn lp : 4s, 4p, 4d, 4f.
Thtmc nng lng ca cc phn lp xp theo chiu tng dn nhsau : 1s, 2s, 2p, 3s, 3p,
4s, 3d, 4p, 5s, 4d, 5p, 6s
Selectron ti a ca cc phn lp nhsau:
Page 7 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Phn lp : s p d f.
Selectron ti a: 2 6 10 14.
c) Obitan nguyn t: l khu vc khng gian xung quanh ht nhn m kh nng c mt
electron l ln nht (khu vc c mt m my electron ln nht).
Sv dng obitan phthuc c im mi phn lp electron.
Phn lp s c 1 obitan dng hnh cu.
Phn lp p c 3 obitan dng hnh s8 ni.
Phn lp d c 5 obitan, phn lp f c 7 obitan. Obitan d v f c dng phc tp hn.
Mi obitan ch cha ti a 2 electron c spin ngc nhau. Mi obitan c k hiu bng 1
vung (cn gi l lng t), trong nu chc 1 electron ta gi l el ectron c
thn, nu 2 el ectron ta gi cc el ectron ghp i . Obi tan khng c el ectron gi l
obi tan trng.
4. Cu hnh electron v sphn belectron theo obitan.
a) Nguyn l vng bn: trong nguyn t, cc electron ln lt chim cc mc nng lng t
thp n cao.
V d: Vit cu hnh electron ca Fe (Z = 26).
1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
6
3d
6
4s
2
Nu vit theo th t cc mc nng lng th cu hnh trn c dng.
1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
6
3d
6
Trn cscu hnh electron ca nguyn t, ta ddng vit cu hnh electron ca cation hoc
anion to ra tnguyn tca nguyn t.
V d: Cu hnh electron ca
Fe
2+
: 1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
6
3d
6
Fe
3+
: 1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
6
3d
5
.
i vi anion th thm vo lp ngoi cng selectron m nguyn tnhn.
V d:
S(Z = 16) : 1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
4
.
S
2-
: 1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
6
Cn hiu rng : electron lp ngoi cng theo cu hnh electron ch khng theo mc nng
lng.
5. Nng lng ion ho, i lc vi electron, m in.
a)Nng lng ion ho (I). Nng lng ion ho l nng lng cn tiu thtch 1e ra khi
nguyn tv bin nguyn tthnh ion dng. Nguyn tcng dnhng e (tnh kim loi cng
mnh) th I c trscng nh.
b) i lc vi electron (E). i lc vi electron l nng lng gii phng khi kt hp 1e vo
nguyn t, bin nguyn tthnh ion m. Nguyn tc khnng thu e cng mnh (tnh phi kim
cng mnh) th E c trscng ln.
c) m in (). m in l i lng c trng cho kh nng ht cp electron lin kt
ca mt nguyn t trong phn t.
Page 8 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
m in c tnh tI v E theo cng thc:
Nguyn tc _ cng ln th nguyn tca n c khnng ht cp e lin kt cng mnh.
m in _ thng dng tin on mc phn cc ca lin kt v xt cc hiu ng
dch chuyn electron trong phn t.
Nu hai nguyn t c _ bng nhau s to th nh l i n kt cng ho tr thun tu.
Nu m i n khc nhau nhi u (A_ > 1,7) s to th nh l i n kt i on. Nu m i n
khc nhau khng nhi u (0 < A_ < 1,7) s to th nh l i n kt cng ho tr c cc.
Hthng tun hon cc nguyn tho hc.
1.nh lut tun hon.
Tnh cht ca cc nguyn t cng nh thnh phn, tnh cht ca cc n cht v hp cht
ca chng bin thin tun hon theo chiu tng in tch ht nhn.
2. Bng hthng tun hon.
Ngi ta sp xp 109 nguyn tho hc (tm c) theo chiu tng dn ca in tch ht
nhn Z thnh mt bng gi l bng h thng tun hon.
C 2 dng bng thng gp.
a.Dng bng di: C 7 chu k(mi chu kl 1 hng), 16 nhm. Cc nhm c chia thnh 2
loi: Nhm A (gm cc nguyn t s v p) v nhm B (gm nhng nguyn t d v f). Nhng
nguyn t nhm B u l kim loi.
b. Dng bng ngn: C 7 chu k(chu k1, 2, 3 c 1 hng, chu k4, 5, 6 c 2 hng, chu k7
ang xy dng mi c 1 hng); 8 nhm. Mi nhm c 2 phn nhm: Phn nhm chnh (gm cc
nguyn ts v p - ng vi nhm A trong bng di) v phn nhm ph(gm cc nguyn td v f
- ng vi nhm B trong bng di). Hai hnguyn tf (hlantan v hactini) c xp thnh 2
hng ring.
Trong chng trnh PTTH v trong cun sch ny s dng dng bng ngn.
3.Chu k.
Chu kgm nhng nguyn tm nguyn tca chng c cng s lp electron.
Mi chu ku m u bng kim loi kim, kt thc bng kh him.
Trong mt chu k, i ttri sang phi theo chiu in tch ht nhn tng dn.
- Selectron lp ngoi cng tng dn.
- Lc ht gia ht nhn v electron ho trlp ngoi cng tng dn, lm bn knh nguyn t
gim dn. Do :
+ m in _ ca cc nguyn ttng dn.
+ Tnh kim loi gim dn, tnh phi kim tng dn.
+ Tnh bazca cc oxit, hiroxit gim dn, tnh axit ca chng tng dn.
- Ho trcao nht i vi oxi tng tI n VII. Ho tri vi hiro gim tIV (nhm IV)
n I (nhm VII).
4.Nhm v phn nhm.
Trong mt phn nhm chnh (nhm A) khi i ttrn xung di theo chiu tng in tch ht
nhn.
- Bn knh nguyn ttng (do slp e tng) nn lc ht gia ht nhn v cc electron lp
ngoi cng yu dn, tc l khnng nhng electron ca nguyn ttng dn. Do :
+ Tnh kim loi tng dn, tnh phi kim gim dn.
Page 9 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
+ Tnh bazca cc oxit, hiroxit tng dn, tnh axit ca chng gim dn.
- Ho tr cao nht vi oxi (ho trdng) ca cc nguyn t bng s th t ca nhm cha
nguyn t.
5. Xt on tnh cht ca cc nguyn ttheo vtr trong bng HTTH.
Khi bit sthtca mt nguyn ttrong bng HTTH (hay in tch ht nhn Z), ta c th
suy ra vtr v nhng tnh cht cbn ca n. C 2 cch xt on.:
Cch 1: Da vo snguyn tc trong cc chu k.
Chu k 1 c 2 nguyn tv Z c strt1 n 2.
Chu k 2 c 8 nguyn tv Z c strt3 10.
Chu k 3 c 8 nguyn tv Z c strt11 18.
Chu k 4 c 18 nguyn tv Z c strt19 36.
Chu k 5 c 18 nguyn tv Z c strt37 54.
Chu k 6 c 32 nguyn tv Z c strt55 86.
Ch :
- Cc chu k1, 2, 3 c 1 hng, cc nguyn t u thuc phn nhm chnh (nhm A).
- Chu kln (4 v 5) c 18 nguyn t, dng bng ngn c xp thnh 2 hng. Hng trn
c 10 nguyn t, trong 2 nguyn t u thuc phn nhm chnh (nhm A), 8 nguyn t cn
li phn nhm ph (phn nhm ph nhm VIII c 3 nguyn t). Hng di c 8 nguyn t,
trong 2 nguyn t u phn nhm ph, 6 nguyn t sau thuc phn nhm chnh. iu
thhin ssau:
Du * : nguyn tphn nhm chnh.
Du - : nguyn tphn nhm ph.
V d: Xt on vtr ca nguyn tc Z = 26.
V chu k 4 cha cc nguyn t Z = 19 36, nn nguyn t Z = 26 thuc chu k 4, hng
trn, phn nhm phnhm VIII. l Fe.
Cch 2: Da vo cu hnh electrong ca cc nguyn ttheo nhng quy tc sau:
- S lp e ca nguyn tbng s th t ca chu k.
- Cc nguyn t ang xy dng e, lp ngoi cng (phn lp s hoc p) cn cc lp trong
bo ho th thuc phn nhm chnh. S th t ca nhm bng s e lp ngoi cng.
- Cc nguyn t ang xy dng e lp st lp ngoi cng ( phn lp d) th thuc phn
nhm ph.
V d: Xt on vtr ca nguyn tc Z = 25.
Cu hnh e: 1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
6
3d
5
4s
2
.
- C 4 lp e chu k4.
ang xy dng e phn lp 3d thuc phn nhm ph. Nguyn t ny l kim loi, khi
tham gia phn ng n c thcho i 2e 4s v 5e 3d, c ho trcao nht 7
+
. Do , nphn
nhm phnhm VII. l Mn.
Lin kt ion.
Lin kt ion c hnh thnh gia cc nguyn tcm in khc nhau nhiu (A_ > 1,7).
Khi nguyn tcm in ln (cc phi kim in hnh) thu e ca nguyn tcm in
nh (cc kim loi in hnh) to thnh cc ion ngc du. Cc ion ny ht nhau bng lc ht
tnh in to thnh phn t.
Page 10 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
V d :
Lin kt ion c c im: Khng bo ho, khng nh hng, do hp cht ion to thnh
nhng mng li ion.
Lin kt ion cn to thnh trong phn ng trao i ion. V d, khi trn dung dch CaCl
2
vi
dung dch Na
2
CO
3
to ra kt ta CaCO
3
:
Lin kt cng ho tr:
1. c im.
Lin kt cng ho trc to thnh do cc nguyn t c m in bng nhau hoc khc
nhau khng nhiu gp chung vi nhau cc e ho tr to thnh cc cp e lin kt chuyn ng
trong cng 1 obitan (xung quanh c2 ht nhn) gi l obitan phn t. Da vo vtr ca cc cp
e lin kt trong phn t, ngi ta chia thnh :
2. Lin kt cng ho trkhng cc.
To thnh t2 nguyn tca cng mt nguyn t. V d :H:H,Cl:Cl.
Cp e lin kt khng blch vpha nguyn tno.
Ho trca cc nguyn tc tnh bng scp e dng chung.
3. Lin kt cng ho trc cc.
To thnh tcc nguyn tcm in khc nhau khng nhiu. V d : H:Cl.
Cp e lin kt blch vpha nguyn tcm in ln hn.
Ho trca cc nguyn ttrong lin kt cng ho trc cc c tnh bng scp e dng
chung. Nguyn t c m in ln c ho tr m, nguyn t kia ho tr dng. V d, trong
HCl, clo ho tr1
, hiro ho tr1
+
.
4. Lin kt cho - nhn (cn gi l lin kt phi tr).
l loi lin kt cng ho trm cp e dng chung chdo 1 nguyn tcung cp vc gi
l nguyn t cho e. Nguyn t kia c obitan trng (obitan khng c e) c gi l nguyn t
nhn e. Lin kt cho - nhn c k hiu bng mi tn () c chiu tcht cho sang cht nhn.
V d qu trnh hnh thnh ion NH
4
+
(tNH
3
v H
+
) c bn cht lin kt cho - nhn.
Page 11 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Sau khi lin kt cho - nhn hnh thnh th 4 lin kt N - H hon ton nhnhau. Do , ta c
thvit CTCT v CTE ca NH
+
4
nhsau:
CTCT v CTE ca HNO
3
:
iu kin to thnh lin kt cho - nhn gia 2 nguyn tA B l: nguyn tA c8e
lp ngoi, trong c cp e tdo(chathamgialin kt) v nguyn tB phi c obitan trng.
5. Lin kt o v lin kt t.
Vbn cht chng l nhng lin kt cng ho tr.
a) Lin kt . c hnh thnh do sxen ph2 obitan (ca 2e tham gia lin kt)dc theo trc
lin kt. Tutheo loi obitan tham gia lin kt l obitan s hay p ta c cc loi lin kt o kiu s-s,
s-p, p-p:
Obitanlin kt o c tnh i xng trc, vi trc i xng l trc ni hai ht nhn nguyn t.
Nu gia 2 nguyn tch hnh thnh mt mi lin kt n thl lin kt o. Khi , do tnh
i xng ca obitan lin kt o, hai nguyn tc thquay quanh trc lin kt.
b) Lin kt . c hnh thnh do sxen phgia cc obitan p hai bn trc lin kt. Khi
gia 2 nguyn thnh thnh lin kt bi th c 1 lin kt o, cn li l lin kt t. V dtrong lin
kt o (bn nht) v 2 lin kt t (km bn hn).
Lin kt t khng c tnh i xng trc nn 2 nguyn ttham gia lin kt khng c khnng
quay tdo quanh trc lin kt. l nguyn nhn gy ra hin tng ng phn cis-trans ca cc
hp cht hu cc ni i.
6. Slai ho cc obitan.
Khi gii thch kh nng hnh thnh nhiu loi ho tr ca mt nguyn t (nh ca Fe, Cl,
C) ta khng th cn c vo se c thn hoc se lp ngoi cng m phi dng khi nim
mi gi l "s lai ho obitan". Ly nguyn tC lm v d:
Cu hnh e ca C (Z = 6).
Nu da vo se c thn: C c ho trII.
Trong thc t, C c ho trIV trong cc hp cht hu c. iu ny c gii thch l do s
"lai ho" obitan 2s vi 3 obitan 2p to thnh 4 obitan q mi (obitan lai ho) c nng lng ng
nht. Khi 4e (2e ca obitan 2s v 2e ca obitan 2p)chuyn ng trn 4 obitan lai ho q v
tham gia lin kt lm cho cacbon c ho trIV. Sau khi lai ho, cu hnh e ca C c dng:
Cc kiu lai ho thng gp.
Page 12 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
a) Lai ho sp
3
. l kiu lai ho gia 1 obitan s vi 3 obitan p to thnh 4 obitan lai ho q
nh hng ttm n 4 nh ca tdin u, cc trc i xng ca chng to vi nhau nhng
gc bng 109
o
28'. Kiu lai ho sp
3
c gp trong cc nguyn t O, N, C nm trong phn t
H
2
O, NH
3
, NH
+
4
, CH
4
,
b) Lai ho sp
2
. l kiu lai ho gia 1 obitan s v 2obitan p to thnh 3 obitan lai ho q
nh hng ttm n 3 nh ca tam gic u. Lai ho sp
2
c gp trong cc phn tBCl
3
,
C
2
H
4
,
c) Lai ho sp. l kiu lai ho gia 1 obitan s v 1 obitan p to ra 2 obitan lai ho q nh
hng thng hng vi nhau. Lai ho sp c gp trong cc phn tBCl
2
, C
2
H
2
,
Lin kt hiro
Lin kt hiro l mi lin kt ph (hay mi lin kt th2) ca nguyn t H vi nguyn t c
m in ln (nhF, O, N). Tc l nguyn thiro linh ng bht bi cp e cha lin kt
ca nguyn tcm in ln hn.
Lin kt hiro c k hiu bng 3 du chm ( ) v khng tnh ho tr cng nh s oxi
ho.
Lin kt hiro c hnh thnh gia cc phn tcng loi. V d: Gia cc phn tH
2
O, HF,
ru, axit
hoc gia cc phn tkhc loi. V d: Gia cc phn tru hay axit vi H
2
O:
hoc trong mt phn t(lin kt hiro ni phn t). V d:
Do c lin kt hiro tothnh trong dung dch nn:
+ Tnh axit ca HF gim i nhiu (so vi HBr, HCl).
+ Nhit si v tan trong nc ca ru v axit hu c tng ln r rt so vi cc hp
cht c KLPT tng ng.
nh lut Avgar.
1. Ni dung: cng mt iu kin (nhit v p sut) nhng th tch bng nhau ca mi
cht kh u cha s phn t kh bng nhau.
2. Hqu:
a) Th tch mol phn t. cng iu kin (T, P), 1 mol ca mi cht khu chim thtch
bng nhau.
c bit, iu kin tiu chun (T = 273K, P = 1atm = 760 mmHg) 1 mol kh bt k chim
th tch 22,4 l. Thtch ny c gi l th tch mol ktc.
Page 13 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Cng thc lin hgia smol kh (n) v thtch (V
o
) ktc l.
Khi n = 1 mol V
o
= 22,4
Khi lng mol: M = 22,4.D
D l khi lng ring ca cht kho ktc, tnh bng g/l.
b) T khi ca kh ny so vi kh khc:
T khi ca kh ny (hay hi) A so vi kh B (k hiu l d
A/B
) l t s khi lng ca 1 th
tch kh A so vi khi lng ca mt th tch tng ng kh B, khi o cng T v P.
m
A
, m
B
l khi lng ca cng thtch kh A v kh B.
Vi n mol kh th:
c) T l th tch cc cht kh trong phn ng ho hc. Cc cht kh tham gia phn ng v to
thnh sau phn ng theo t l th tch ng bng t l gia cc h s phn t ca chng trong
phng trnh phn ng v cng chnh bng t l mol ca chng. V d:
N
2
+ 3H
2
= 2NH
3
.
Tlmol:1:3:2.
Tlthtch:1V:3V:2V(cng T, P)
Phng trnh trng thi kh l tng.
Phng trnh
Cng thc ny thng c sdng tnh V
o
(thtch ktc), ttnh ra smol kh n:
Phng trnh trn cn vit di dng:
Ta li bit, smol kh n = a / M (a l sgam kh). Do
Hn hp kh.
Page 14 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
1. p sut ring ca cht kh trong hn hp.
Gistrong hn hp c 3 kh A, B, C. Cc phn tkh gy ra p sut tng ng l P
A
, P
B
,
P
C
. Ngi ta gi P
A
, P
B
v P
C
l p sut ring ca cc cht kh A, B v C.
Vy p sut ring ca mt cht kh trong hn hp l p sut c c nu mt mnh kh
chim ton bthtch hn hp nhit cho.
p sut chung: P = P
A
+ P
B
+P
C
P
A
, P
B
v P
C
t l vi s mol ca cc kh A, B, C trong hn hp.
2. Khi lng mol trung bnh ca hn hp kh l khi lng ca 22,4 lt hn hp kh
ktc.
V d: ca khng kh bng 29 gam.
Cch tnh :
+ Khi lng mol trung bnh ca hn hp 3 kh.
vo phng trnh trn ta c:
V
A
, V
B
, V
C
, l thtch cc kh A, B, C (o cng iu kin) khi trn thnh hn hp.
Dung dch
1. nh ngha.
Dung dch l h ng th gm hai hay nhiu cht m t l thnh phn ca chng c th thay
i trong mt gii hn kh rng.
Dung dch gm: cc cht tan v dung mi.
Dung mi l mi trng phn b cc phn t hoc ion cht tan. Thng gp dung mi
lng v quan trng nht l H
2
O.
2. Qu trnh ho tan.
Khi ho tan mt cht thng xy ra 2 qu trnh.
Ph hucu trc ca cc cht tan.
Tng tc ca dung mi vi cc tiu phn cht tan.
Ngoi ra cn xy ra hin tng ion ho hoc lin hp phn tcht tan (lin kt hiro).
Ngc vi qu trnh ho tan l qu trnh kt tinh. Trong dung dch, khi tc ho tan bng
tc kt tinh, ta c dung dch bo ho. Lc cht tan khng tan thm c na.
3. tan ca cc cht.
tan c xc nh bng lng cht tan bo ho trong mt lng dung mi xc nh. Nu
trong 100 g H
2
O ho tan c:
>10 g cht tan: cht dtan hay tan nhiu.
Page 15 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
<1 g cht tan: cht tan t.
< 0,01 g cht tan: cht thc tkhng tan.
4. Tinh thngm nc.
Qu trnh lin kt cc phn t(hoc ion) cht tan vi cc phn tdung mi gi l qu trnh
sonvat ho. Nu dung mi l H
2
O thl qu trnh hirat ho.
Hp cht to thnh gi l sonvat (hay hirat).
V d: CuSO
4
.5H
2
O;Na
2
SO
4
.10H
2
O.
Cc sonvat (hirat) kh bn vng. Khi lm bay hi dung dch thu c chng dng tinh th,
gi l nhng tinh th ngm H
2
O. Nc trong tinh thgi l nc kt tinh.
Mt stinh thngm nc thng gp:
FeSO
4
.7H
2
O, Na
2
SO
4
.10H
2
O, CaSO
4
.2H
2
O.
5. Nng dung dch
Nng dung dch l i lng biu th lng cht tan c trong mt lng nht nh dung
dch hoc dung mi.
a) Nng phn trm (C%). Nng phn trm c biu th bng s gam cht tan c trong
100 g dung dch.
Trong : m
t
, m
dd
l khi lng ca cht tan v ca dung dch.
V l thtch dung dch (ml), D l khi lng ring ca dung dch (g/ml)
b) Nng mol (C
M
). Nng mol c biu th bng s mol cht tan trong 1 lt dung dch.
K hiu l M.
c) Quan h gia C% v C
M
.
V d : Tnh nng mol ca dung dch axit H
2
SO
4
20%, c D = 1,143 g/ml
Gii : Theo cng thc trn ta c :
Sin li.
1. nh ngha.
S in li l qu trnh phn li cht tan thnh cc ion di tc dng ca cc phn t dung
mi (thng l nc) hoc khi nng chy.
Ion dng gi l cation, ion m gi l anion.
Cht in ly l nhng cht tan trong nc to thnh dung dch dn in nhphn ly thnh
cc ion.
V d: Cc cht mui axit, baz.
Page 16 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Cht khng in li l cht khi tan trong nc to thnh dung dch khng dn in.
V d: Dung dch ng, dung dch ru,
Nu cht tan cu to t cc tinh th ion (nh NaCl, KOH,) th qu trnh in ly l qu
trnh in li l qu trnh tch cc ion khi mng li tinh thri sau ion kt hp vi cc phn
tnc to thnh ion hirat.
Nu cht tan gm cc phn t phn cc (nh HCl, HBr, HNO
3
,) thu tin xy ra s
ion ho phn tv sau l shirat ho cc ion.
Phn tdung mi phn cc cng mnh th khnng gy ra hin tng in li i vi cht
tan cng mnh.
Trong mt strng hp qu trnh in li lin quan vi khnng to lin kt hiro ca phn
tdung mi (nhsin li ca axit).
2. Sin li ca axit, baz, mui trong dung dch nc.
a) S in li ca axit
Axit in li ra cation H
+
(ng hn l H
3
O
+
) v anion gc axit.
n gin, ngi ta chvit
Nu axit nhiu ln axit th sin li xy ra theo nhiu nc, nc sau yu hn nc trc.
b) S in li ca baz.
Baz in li ra anion OH
.
3. Cht in li mnh v cht in li yu.
a) Cht in li mnh.
Cht in li mnh l nhng cht trong dung dch nc in li hon ton thnh ion. Qu trnh
in li l qu trnh mt chiu, trong phng trnh in li dng du =. V d:
Nhng cht in li mnh l nhng cht m tinh th ion hoc phn t c lin kt phn cc
mnh.
l:
Hu ht cc mui tan.
Cc axit mnh: HCl, HNO
3
, H
2
SO
4
,
Cc bazmnh: NaOH, KOH, Ca(OH)
2
,
b) Cht in li yu
Cht in li yu l nhng cht trong dung dch nc chc mt phn nhsphn tin li
thnh ion cn phn ln tn ti di dng phn t, trong phng trnh in li dng du thun
nghch
V d:
Nhng cht in li yu thng gp l:
Cc axit yu: CH
3
COOH, H
2
CO
3
, H
2
S,
Cc bazyu: NH
4
OH,
Mi cht in li yu c c trng bng hng s in li (K
l
) - l hng scn bng ca
qu trnh in li. V d:
Trong : |CH
3
COO
|, |H
+
| v |CH
3
COOH| l nng cc ion v phn ttrong dung dch
lc cn bng. K
l
l hng s, khng phthuc nng . Cht in li cng yu th K
l
cng nh.
Vi cht in li nhiu nc, mi nc c K
l
ring. H
2
CO
3
c 2 hng sin li:
.
i vi axit, v dHCl, sin li thng c biu din bng phng trnh.
Nhng thc ra axit khng tphn li m nhng proton cho nc theo phng trnh.
V H
2
O trong H
3
O
+
khng tham gia phn ng nn thng chghi l H
+
i vi baz, ngoi nhng cht trong phn tc sn nhm OH
(nhNaOH, Ba(OH)
2
)
Cn c nhng baztrong phn tkhng c nhm OH (nhNH
3
) nhng nhn proton ca
nc to ra OH
Do nu ln bn cht ca axit v baz, vai tr ca nc (dung mi) cn nh ngha axit -
baznhsau:
Axit l nhng cht c kh nng cho proton.
Baz l nhng cht c kh nng nhn proton.
y lnh ngha ca Bronstet vaxit - baz.
b) Phn ng axit - baz.
Tc dng ca dung dch axit v dung dch baz.
Cho dung dch H
2
SO
4
tc dng vi dung dch NaOH, phn ng ho hc xy ra tonhit lm
dung dch nng ln.
Phng trnh phn t:
Phng tr nh i on:
Hoc l:
H
2
SO
4
cho proton (chuyn qua ion H
3
O
+
) v NaOH nhn proton (trc tip l ion OH
).
Phn ng ca axit vi bazgi l phn ng trung ho v lun to nhit.
Tc dng ca dung dch axit v baz khng tan.
dung dch HNO
3
vo Al(OH)
3
+, cht ny tan dn. Phn ng ho hc xy ra.
Phng trnh phn t:
Phng trnh ion
Page 20 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Hoc l:
HNO
3
cho proton, Al(OH)
3
nhn proton.
Tc dng ca dung dch axit v oxit baz khng tan.
dung dch axit HCl vo CuO, un nng, phn ng ho hc xy ra, CuO tan dn:
Phng trnh phn t:
Phng trnh ion
Hoc l
HCl cho proton, CuO nhn proton, nng vai tr nhmt baz.
Kt lun:
Trong cc phn ng trn u c scho, nhn proton - l bn cht ca phn ng axit - baz.
c) Hiroxit lng tnh.
C mt shiroxit khng tan (nhZn(OH)
2
, Al(OH)
3
) tc dng c cvi dung dch axit
v cvi dung dch bazc gi l hiroxit lng tnh.
V d: Zn(OH)
2
tc ng c vi H
2
SO
4
v NaOH.
Hoc l:
Km hiroxit nhn proton, n l mt baz.
Km hiroxit cho proton, n l mt axit.
Vy: Hiroxit lng tnh l hiroxit c hai kh nng cho v nhn proton, ngha l va l
axit, va l baz.
7. Sin li ca nc
a) Nc l cht in li yu.
Page 21 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Tch snng ion H
+
v OH
|=10
7
mol/l
Mi trng axit: |H
+
| > |OH
|
|H
+
| > 10
7
mol/l.
Mi trng baz: |H
+
| < |OH
|
|H
+
| < 10
7
mol/l
b) Ch s hiro ca dung dch - pH
Khi biu din nng ion H
+
(hay H
3
O
+
) ca dung dch di dng hthc sau:
th hsa c gi l pH ca dung dch
V d: |H
+
| = 10
5
mol/l th pH = 5,
Vmt ton hc th pH = lg|H
+
|
Nh vy:
Mi trng trung tnh: pH = 7
Mi trng axit: pH < 7
Mi trng baz: pH > 7
pH cng nhth dung dch c axit cng ln, (axit cng mnh); pH cng ln th dung dch
c baz cng ln (bazcng mnh).
Cch xc nh pH:
V d 1: Dung dch HCl 0,02M, c |H
+
| = 0,02M. Do pH = lg2.10
2
= 1,7.
V d 2: Dung dch NaOH 0,01M, c |OH
| = 0,01 = 10
2
mol/l. Do :
c) Cht ch th mu axit - baz.
Cht ch th mu axit - baz l cht c mu thay i theo nng ion H
+
ca dung dch. Mi
cht chthchuyn mu trong mt khong xc nh.
Mt s cht ch th m u axi t - baz thng dng:
8. Sthuphn ca mui.
Chng ta bit, khng phi dung dch ca tt c cc mui trung ho u l nhng mi
Page 22 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
trng trung tnh (pH = 7). Nguyn nhn l do: nhng mui ca axit yu - bazmnh (nh
CH
3
COOHNa), ca axit mnh - bazyu (nhNH
4
Cl) khi ho tan trong nc tc dng vi
nc to ra axit yu, baz yu, v vy nhng mui ny khng tn ti trong nc. N b thu
phn, gy ra s thay i tnh cht ca mi trng.
a) S thu phn ca mui to thnh t axit yu -baz mnh. V d: CH
3
COONa, Na
2
CO
3
,
K
2
S,
Trong dung dch dion OH
, Br
, Cl
,
Ri n ion OH
to thnh (cng vi Na
+
) dung dch NaOH.
ant, ion Cl
b oxi ho thnh Cl
2
. Mt phn ho tan vo dung dch v mt phn khuch
tn sang catt, tc dng vi NaOH to thnh nc Javen:
V vy mun thu c NaOH phi trnh phn ng to nc Javen bng cch dng mng ngn
bao bc ly khu vc ant ngn kh Cl
2
khuch tn vo dung dch.
V d 5: in phn dung dch KNO
3
vi ant bng Cu.
Khi in phn, khu vc catt, ion H
+
mt dn, nng OH
(Br
, I
* Nhit phn mui nitrat ca kim loi trung bnh (TMg Cu)
* Nhit phn mui nitrat ca kim loi yu (sau Cu)
ng dng ca mui nitrat: dng lm phn bn, thuc n.
Kali nitrat dng chto thuc nen (thuc nc khi). Thnh phn thuc nen : 75%
KNO
3
, 10% S, 15% C. Khi hn hp n, xy ra phn ng.
Nhn bit ion :
nhn bit ion (HNO
3
, mui nitrat) c thdng Cu trong mi trng axit (v d
H
2
SO
4
)
Ta thy Cu tan, dung dch c mu xanh, c kh khng mu bay ra, ri ho nu trong khng
kh.
Pht pho
1. Cu to nguyn t
Photpho cin tch ht nhn +15
Page 42 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Cu hnh e:
Photpho phn nhm chnh nhm V, chu k3. Nguyn tP c 3 electron phn lp 3p v
phn lp 3d cn trng (cha c electron) nn 1e phn lp 3s c thnhy ln 3d lm cho P c
5e c thn v nhvy c thc ho trV (khc N)
2. Tnh cht vt l v cc dng th hnh.
n cht photpho c thtn ti di nhiu dng th hnh khc nhau. Hai dng th hnh quan
trng l photpho trng v photpho .
Photpho trng: l cht rn mu trng hoc hi vng, rt c. 280
o
C, photpho trng chuyn
thnh photpho .
Photpho trng tbc chy trong khng kh, pht sng trong bng ti (ln tinh). Ngi ta bo
qun n bng cch ngm trong nc, trnh nh sng.
Photpho : l cht rn c mu , khng c. nhit cao, P thng hoa. Gp lnh,
hi P ngng tthnh P trng.
P kh bn, kh nng chy, khng tan trong bt kdung mi no.
3. Tnh cht ho hc:
Lp ngoi cng ca nguyn tP c 5e. Trong cc hp cht, P c soxi ho l -3, +3 v +5.
So vi nit, photpho hot ng hn, c bit l P trng.
Tc dng vi oxi: Photpho chy trong khng kh to ra iphotpho pentaoxit P
2
O
5
.
P trng boxi ho chm trong khng kh thnh P
2
O
3
, khi phn ng khng pht nhit m
pht quang.
Tc dng vi axit nitric:
Tc dng vi halogen: P bc chy trong clo v ntrong flo.
Tc dng vi mui : P c thgy nkhi tc dng vi nhng mui c tnh oxi ho mnh
nhKNO
3
, KClO
3
,
Tc dng vi hiro v kim loi (P thhin tnh oxi ho).
V d: PH
3
(photphin)
Ca
3
P
2
(canxi photphua)
PH
3
l cht kh, rt c. Trn 150
o
C bbc chy trong khng kh:
PH
3
sinh ra do sthi ra xc ng thc vt, nu c ln iphotphin P
2
H
4
th tbc chy pht
ra nh sng xanh (l hin tng "ma tri")
4. iu chvng dng
Page 43 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
P kh hot ng, trong tnhin n tn ti dng hp cht nhcc qung photphorit Ca
3
(PO
4
)
2
, apatit 3Ca
3
(PO
4
)
2
.CaF
2
.
P c dng chto dim: Thuc gn u que dim gm mt cht oxi ho nh
KClO
3
, KNO
3
.., mt cht dchy nhS v keo dnh. Thuc qut bn cnh hp dim l bt P
v keo dnh. tng cst cn trn thm bt thutinh mn vo c2 loi thuc trn.
P dng sn xut axit photphoric:
Trong cng nghip, ngi ta iu chP bng cch nung hn hp canxi photphat, SiO
2
(ct)
v than:
5. Hp cht ca photpho
a) iphotpho pentaoxit P
2
O
5
.
P
2
O
5
l cht rn, mu trng, rt ho nc, tc dng mnh lit vi nc to thnh axit
photphoric:
Chnh v vy ngi ta dng P
2
O
5
lm kh nhiu cht.
b) Axit photphoric H
3
PO
4
.
H
3
PO
4
l cht rn, khng mu, nng chy 42,5
o
C, tan v hn trong nc.
Trong P
2
O
5
v H
3
PO
4
, photpho c soxi ho +5. Khc vi nit, photpho cm in nh
nn bn hn mc +5. Do vy H
3
PO
4
v P
2
O
5
kh bkhv khng c tnh oxi ho nhHNO
3
.
H
3
PO
4
l axit trung bnh, trong dung dch in li theo 3 nc: trung bnh nc thnht, yu
v rt yu cc nc thhai, thba.
Dung dch axit H
3
PO
4
c nhng tnh cht chung ca axit: lm qutm, tc dng vi baz,
oxit bazto thnh mui axit hoc mui trung ho nhNaH
2
PO
4
, Na
2
HPO
4
, Na
3
PO
4
.
H
3
PO
4
c thtc dng vi nhng kim loi ng trc H trong dy Bktp cho H
2
thot
ra.
V d:
c) Mui photphat
ng dng vi 3 mc in li ca axit H
3
PO
4
c dy mui photphat:
Mui photphat trung ho:
Mui ihiro photphat
Page 44 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Mui hiro photphat:
Cc mui trung ho v mui axit ca kim loi Na, K v amoni u tan trong nc. Vi cc
kim loi khc chmui ihiro photphat l tan c, ngoi ra u khng tan hoc tan t trong
H
2
O.
d) iu ch v ng dng
Trong cng nghip, iu chH
3
PO
4
tqung Ca
3
(PO
4
)
2
v axit H
2
SO
4
:
Trong phng th nghim, H
3
PO
4
c iu chtP
2
O
5
(ho tan vo H
2
O) hay tP (ho
tan bng HNO
3
c).
Axit photphoric chyu c dng sn xut phn bn.
6. Phn bn ho hc
Phn bn ho hc l nhng ho cht c cha nguyn tdinh dng, dng bn cho cy
trng nhm nng cao nng sut.
Nhng ho cht dng lm phn bn phi l nhng hp cht tan c trong dung dch thm
trong t rcy hp thc. Ngoi ra, hp cht phi khng c hi gy nhim mi
trng.
C ba loi phn bn ho hc cbn: phn m, phn ln v phn kali.
a) Phn m l phn cha nguyn tnit. Cy chhp thm di dng ion v ion
. Cc loi phn m quan trng:
Mui amoni: NH
4
Cl (25% N), (NH
4
)
2
SO
4
(21% N), NH
4
NO
3
(35% N, thng c gi l
"m hai l")
Ure: CO(NH
2
)
2
(46%N)giu nitnht. Trong t ure bbin i dn thnh amoni
cacbonat.
Cc mui amoni v ure bkim phn hu, do khng nn bo qun phn m gn vi,
khng bn cho cc loi t kim.
Mui nitrat: NaNO
3
, Ca(NO
3
)
2
,thng bn cho cc vng t chua mn.
b) Phn ln l phn cha nguyn tphotpho. Cy hp thln di dng ion . Cc loi
phn ln chnh.
Phn ln tnhin: Qung photphat Ca
3
(PO
4
)
2
thch hp vi t chua ; phn nung chy
(nung qung photphat vi olomit).
Supephotphat n: Hn hp canxi ihiro photphat v thch cao, c iu chtheo phn
ng:
Supe photphat kp: l mui canxi ihiro photphat, c iu chtheo phn ng:
Page 45 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Amophot: cha cm v ln, c iu chbng cch cho NH
3
tc dng vi axit
photphoric thu c hn hp trong mono viamophot NH
4
H
2
PO
4
v (NH
4
)
2
HPO
4
c) Phn kali: cha nguyn tkali, cy hp thkali di dng ion K
+
. Phn kali chyu l
KCl ly tqung mui cacnalit (KCl.MgCl
2
.6H
2
O), sinvinit (KCl.NaCl). Ngoi ra ngi ta
cng dng KNO
3
.K
2
SO
4
.
d) Phn vi lng: l loi phn cha mt slng rt nhcc nguyn tnhng, km,
molipen, mangan, coban, bo, iot Chcn bn mt lng rt nhcc nguyn tny cng lm
cho cy pht trin tt.
nc ta c mt snh my ln sn xut supephotphat (Lm Thao - Ph Th), sn xut
phn m (H Bc) v c mt sa phng sn xut phn ln nung chy
Cacbon, silic thuc phn nhm chnh nhm IV. Nguyn tca nhng nguyn tny c 4
electron lp ngoi cng, chng l nhng phi kim.
Cacbon
1. Cu to nguyn t
Cacbon thin nhin l hn hp hai ng vbn: (98,982%)v (0,108%). NTK =
12,0115.
Cu hnh e ng vi trng thi cbn:
Do cacbon c thc ho trII (lin kt cng ho tr)
trng thi kch thch, c 1e phn lp 2s nhy ln phn lp 2p to thnh 4e c thn
ng nht, v thcacbon c ho trIV trong hu ht cc hp cht.
trng thi rn, cc nguyn tcacbon lin kt vi nhau theo kiu kim cng hoc graphit.
2. Cc dng th hnh v tnh cht vt l.
Cacbon c 3 dng th hnh: kim cng, than ch (graphit) v cacbon vnh hnh.
a) Kim cng
Kim cng c cu trc mng tinh thnguyn t, mi nguyn tC lin kt cng ho trbn
vng vi 4 nguyn tC xung quanh, to hnh tdin u. Sng nht v bn vng ca lin
kt ny khin kim cng c tnh rt cng, khng bay hi v trvi nhiu cht ho hc.
b) Than ch
Tinh ththan ch (graphit) c cu trc lp. Trn mi lp, mi nguyn tC lin kt vi 3
nguyn tC khc bng lin kt cng ho tr. Lin kt gia nhng nguyn tC trong 1 lp rt
bn vng, lin kt gia cc lp rt yu, do vy cc lp trong tinh thc thtrt ln nhau. Cu
trc ny lm than ch mm, trn, dng lm bt ch, bi trn cc bi.
c) Cacbon v nh hnh
Cacbon vnh hnh (than cc, than g, bhng,) gm nhng tinh thrt nh, c cu trc
khng trt t.
Tnh cht ca cacbon vnh hnh tuthuc vo nguyn liu v phng php iu ch
chng.
Page 46 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Than gv than xng c cu to xp nn chng c khnng hp thmnh cc cht kh v
cht tan trong dung dch.
3. Tnh cht ho hc
Cc dng th hnh ca cacbon tuy c tnh cht vt l rt khc nhau nhng tnh cht ho hc
ca chng cn bn ging nhau: chy trong oxi, ckim cng v than chu to thnh kh CO
2
.
a) Phn ng vi oxi
Khi chy trong oxi, phn ng tonhiu nhit:
V vy cacbon c dng chylm nhin liu trong i sng, trong cng nghip.
b) Phn ng vi cc oxit kim loi.
Cacbon khc nhiu oxit kim loi. V d:
c) Phn ng vi oxit phi kim
Cacbon phn ng vi oxit ca mt sphi kim to thnh cc cacbon c lin kt cng ho trv
rt rn. V d:
t nng cacbon trong kh CO
2
, to ra CO
d) Phn ng vi hi nc.
Cacbon tc dng vi hi nc nhit cao to ra kh thanh (mt hn hp gm CO v H
2
)
Kh than l nhin liu quan trng trong cng nghip.
e) Hp cht vi cc halogen.
Cacbon to nhiu hp cht vi halogen: CF
4
, CCl
4
, CF
2
Cl
2
, Trong CCl
4
c dng lm
dung mi, CF
2
Cl
2
(freon) l cht lm lnh trong cc my lnh v n l mt trong cc cht gy
"thng" tng ozon.
f) Trong cc hp cht vi hiro v kim loi, cacbon c soxi ho m.
V d:
4. Cc hp cht quan trng ca cacbon
a) Cacbon monooxit CO
Cng thc cu to:C O
CO l kh khng mu, khng mi, rt c (gy cht ngi), CO ho lng -191,5
o
C v ho
rn -205
o
C.
Page 47 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
t
o
thng, CO rt tr. t
o
cao, CO bchy thnh CO
2
cho ngn la mu xanh:
Vi clo to thnh photgen l mt cht c ho hc:
CO c tnh khmnh, n khc cc oxit kim loi hot ng va v yu.
V d:
CO c dng lm cht khtrong cng nghip luyn kim.
b) Cacbon ioxit CO
2
.
Cng thc cu to:O=C=O.Phn ti xng, nguyn tC v hai nguyn tO nm
trn mt ng thng, do phn tkhng phn cc.
CO
2
l kh khng mu, khng mi, nng hn khng kh 1,5 ln.
CO
2
t tan trong nc (20
o
C, mt thtch nc ho tan c 0,88 thtch CO
2
). Di p
sut thng, -78
o
C, kh CO
2
ho rn, gi l nc kh.
CO
2
c tnh cht ca oxit axit v c tnh oxi ho yu.
+ Tc dng vi H
2
O:
H
2
CO
3
l axit yu, km bn, khi bun nng n phn hucho CO
2
bay ra.
+ Tc dng vi kim:
+ Tc dng vi kim loi:
CO
2
c thoxi ho mt skim loi c tnh khmnh nhit cao:
+ Tc dng vi NH
3
: To thnh ure.
iu ch CO
2
:
+ Nung vi:
+ Trong phng th nghim:
- ng dng ca CO
2
:
Cha chy.
Trong cng nghip thc phm, sn xut xa, ure,
c) Mui cacbonat.
Bng phng php in phn c thiu chc kim loi ctinh khit cao.
Hp cht ca kim loi.
1. Oxit Me
x
O
y
a) u l tinh th.
b) Tc dng vi H
2
O. Chc mt soxit kim loi mnh (v dkim loi kim, kim th) v
mt sanhirit axit c soxi ho cao mi phn ng trc tip vi H
2
O.
c) Tc dng vi axit: Phn ln cc oxit bazphn ng vi axit.
d) Tc dng vi oxit axit. Chc oxit ca cc kim loi mnh phn ng c.
e) Tc dng vi kim: Cc oxti axit v cc oxit lng tnh phn ng c.
2. Hiroxit
Hiroxit l hp cht tng ng vi sn phm kt hp oxit v H
2
O. Hiroxit c thc tnh
bazhoc axit.
a) Hiroxit ca mt s kim loi (trca kim loi kim, kim th) b nhit phn khi nung nng
to thnh oxit:
Page 58 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
b) Tnh tan trong H
2
O: Phn ln t tan, chc hiroxit ca kim loi kim, Ba(OH)
2
v mt s
hiroxit trong kim loi c soxi ho cao l tan c trong H
2
O. V d: H
2
CrO
4
, H
2
Cr
2
O
7
,
H
2
MnO
4
, HMnO
4
.
c) Tnh axit - baz:
Phn ln c tnh baz, mt sc tnh lng tnh (nhBe(OH)
2
, Zn(OH)
2
, Al(OH)
3
, Sn(OH)
2
,), mt sl axit (H
2
CrO
4
, H
2
Cr
2
O
7
, HMnO
4
).
d) Tnh oxi ho - kh: Thhin ri vi mt shiroxit ca kim loi c nhiu soxi ho
hoc hiroxit ca kim loi yu.
3. Mui
a) Tnh tan ca mui:
Mui nitrat ca cc kim loi: u dtan trong nc.
Mui sunfat ca cc kim loi: phn ln dtan, trCaSO
4
, BaSO
4,
PbSO
4
, Ag
2
SO
4
.
Mui clorua ca cc kim loi: phn ln dtan, trAgCl, PbCl
2
, CuCl, Hg
2
Cl
2
,
Mui cacbonat ca cc kim loi: phn ln kh tan, trcacbonat ca kim loi kim v
amoni.
Mui cacbonat axit: ni chung tan tt hn mui cacbonat trung tnh (trcacbonat axit ca
kim loi kim).
b) Tnh oxi ho - kh ca mui:
Mt smui c soxi ho thp ca kim loi km bn, c tnh kh.
Mt smui ca kim loi yu, hoc c soxi ho cao ca kim loi th km bn, c tnh oxi
ho hoc dbphn hu:
Cu to nguyn t
C 1 e ho trlp ngoi cng.
Bn knh nguyn tln, in tch ht nhn nh(so vi cc nguyn tcng chu k). V vy
kim loi kim rt dnhng 1e ho tr- thhin tnh khmnh.
i tLi Fr tnh khtng dn (Fr l nguyn tphng xt c nghin cu).
Tnh cht vt l
L nhng kim loi, mm, nh, trng nhbc.
Dto hp kim vi Hg gi l hn hng.
Nhit nng chy v nhit si thp. i tLi Cs, nhit nng chy v nhit si
gim dn.
Dn nhit v dn in tt.
n cht v hp cht khi chy cho ngn la c trng: Li : ta ; Na : vng; K : tm Rb :
Page 59 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
huyt.
Tnh cht ho hc
a) Phn ng vi oxi:
t
o
thng : Li, Na, K + O
2
lp oxit trn mt ; Rb, Cs bc chy.
Khi un nng : Li, Na, K bc chy mnh lit to thnh oxit (Li
2
O) hay peoxit Na
2
O
2
,
K
2
O
2
.
b) Vi cc phi kim khc:
Phn ng mnh lit vi halogen t
o
thng, hoc khi un nh:
Khi t nng phn ng vi S, H
2
, P,
NaH l cht rn, khi gp nc, bthuphn:
c) Phn ng vi nc: Phn ng mnh ngay nhit thng.
d) Phn ng vi axit thng v axit oxi ho: phn ng xy ra mnh lit.
Hp cht
1. Oxit Me
2
O l cht rn, phn ng mnh vi nc, vi axit v oxit axit. V d:
2. Hiroxit MeOH
L cht rn, ht m mnh, tan nhiu trong nc.
L bazmnh, in li hon ton trong dung dch nc.
Phn ng trung ho vi axit, oxit axit. V d
Khi dCO
2
:
Cacbonat axit ca kim loi kim kh bn, c thtch khi dung dch di dng tinh thkhi
un cn dung dch. Nhng khi nung nng tinh thbphn tch thnh cacbonat, v dNaHCO
3
b
phn tch 160
o
C.
Mui cacbonat kim loi kim rt bn, nng chy khong 800
o
C, khng bphn tch.
iu ch hiroxit kim loi kim:
in phn dung dch mui clorua long, ngui c mng ngn (xem phn in phn).
Bng phn ng trao i:
3. Mui
Hu ht cc mui ca kim loi kim u tan nhiu trong nc (trKClO
4
), mt smui tn
Page 60 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
ti trong thin nhin : NaCl, Na
2
SO
4
.10H
2
O, Na
2
AlF
6
, KCl, NaCl.KCl (xinvinit),
KCl.MgCl
2
.H
2
O (cacnalit), KCl.MgSO
4
.3H
2
O. (cainit).
Mt smui kim loi quan trng:
Natri clorua NaCl:
NaCl l cht rn, khng mu, dtan trong nc, nng chy 800
o
C.
NaCl c khai thc tnc bin, tmui m. Nc dng nhiu trong cng nghip thc
phm, sn xut clo, axit clohiric, nc Javen,
Natri hirocacbonat:
Mui natri hirocacbonat NaHCO
3
l cht rn mu trng, t tan trong nc, bn nhit
thng, bphn hunhit cao.
NaHCO
3
l mui ca axit yu, khng bn, tc dng c vi axit mnh:
Mt khc, NaHCO
3
l mui axit, tc dng c vi kim:
Mui natri cacbonat Na
2
CO
3
:
Na
2
CO
3
l cht rn mu trng, dtan trong nc. nhit thng n tn ti dng mui
ngm nc Na
2
CO
3
.10H
2
O. nhit cao, mt nc to thnh mui khan Na
2
CO
3
c nhit
nng chy 850
o
C.
Na
2
CO
3
bthuphn trong dung dch cho mi trng kim mnh:
Na
2
CO
3
l nguyn liu ho hc quan trng sn xut thutinh, x phng v nhiu mui
khc.
4. Nhn bit kim loi kim v hp cht ca chng.
Da vo mu ngn la khi t hn hp ca cc kim loi ny:
Hp cht ca Li
+
: ngn la mu .
Hp cht ca Na
+
: ngn la mu vng.
Hp cht ca K
+
: ngn la mu tm.
iu ch
Kim loi kim c iu chbng cch in phn mui clorua nng chy hoc hiroxit nng
chy.
V d:
Trng thi tnhin
Natri thng gp di dng NaCl (mui n), Na
2
SO
4
.10H
2
O, Na
2
CO
3
(xa), NaNO
3
Page 61 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
(dim tiu).
Kali thng gp dng : KCl.NaCl (xinvinit), KCl.MgCl
2
.6H
2
O (cacnanit)
Cu to nguyn t
C 2 electrong ho trlp ngoi cng.
Bn knh nguyn tkh ln, in tch ht nhn tng i nh(so vi cc nguyn ttrong
cng chu k). V vy cc nguyn tu c tnh khmnh (nhng km kim loi kim), d
nhng 2e.
Tnh cht vt l
L nhng cht rn, c nh bc, dn in, dn nhit tt.
Nhit si v nhit nng chy tng i thp (cao hn kim loi kim)
V d : ca Mg l 650
o
C, ca Ba l 710
o
C.
Mu ngn la c trng ca n cht v hp cht:
Ca: da cam ; Sr, Ra: son ; Ba: xanh lc.
Tnh cht ho hc
1. Phn ng vi oxi
nhit thng, cc kim loi phn nhm chnh nhm II bO
2
khng kh oxi ho to
thnh lp oxit trn bmt.
Khi t nng bc chy mnh lit.
V d:
2. Phn ng vi cc phi kim khc.
Vi halogen: phn ng ddng ngay nhit thng
Vi cc phi kim km hot ng: phi un nng
3. Phn ng vi H
2
O
Be khng phn ng v c lp oxit bo v
Mg khng tan trong nc lnh, khi un nng to tan chm do phn ng vi nc.
Ca, Sr, Ba phn ng mnh vi nc nhit thng.
4. Phn ng vi axit (axit thng v axit oxi ho)
Be, Mg phn ng ddng.
Ca, Sr, Ba phn ng mnh lit
Page 62 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
5. Phn ng vi dung dch kim v kim nng chy.
Chc Be phn ng:
6. Phn ng y kim loi yu hn khi oxit hoc mui khan khi un nng.
iu ch
Phng php phbin nht v quan trng nht lin phn mui halogenua nng chy:
Mt shp cht quan trng
1. Oxit MeO. u l cht rn, mu trng, rt bn nhit, nng chy nhit rt cao (v d
CaO nng chy 2585
o
C).
MgO phn ng chm vi H
2
O ; CaCO ; SrO ; BaO phn ng mnh lit vi nc:
Cc oxit u tan ddng trong axit.
BeO tc dng vi dung dch kim
Quan trng nht trong scc oxit l CaO. CaO c gi l vi sng, tc dng vi nc cho
Ca(OH)
2
gi l vi ti, dng lm vt liu xy dng.
2. Hiroxit Me(OH)
2
Tnh tan v tnh baztng dn:
Be(OH)
2
c tnh lng tnh
Mg(OH)
2
kt ta trng, l bazyu, tan trong axit.
Ca(OH)
2
t tan trong nc, l bazkh mnh.
Ba(OH)
2
tan kh nhiu trong nc to thnh dung dch kim mnh.
Khi un nng, Be(OH)
2
v Mg(OH)
2
bmt nc bin thnh oxit:
Page 63 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Ch : Khi cho kh clo tc dng vi Ca(OH)
2
hoc CaO ta thu c clorua vi CaOCl
2
c
cng thc cu to:
Clorua vi l cht oxi ho mnh, dng st trng v ty trng. Cc phn ng quan trng ca
clorua vi l:
3. Mui
a) Mui nitrat: tan nhiu trong nc.
b) Mui clorua: tan nhiu trong nc
c) Mui sunfat: tBeSO
4
BaSO
4
tan gim dn. BeSO
4
, MgSO
4
tan nhiu, SrSO
4
,
BaSO
4
khng tan.
d) Mui cacbonat:
Mui cacbonat trung tnh MeCO
3
: t tan trong nc, khi nung nng bphn tch. V d:
Mui cacbonat axit Me(HCO
3
)
2
tan nhiu trong nc, ch tn ti trong dung dch v c cn
bng sau;
Khi dCO
2
, cn bng chuyn dch sang phi.
Khi un nng, cn bng chuyn dch sang tri.
Trng thi tnhin
Mg thng gp dng MgCO
3
(manhezit), CaCO
3
.MgCO
3
(olomit), KCl.MgCl
2
.6H
2
O
(cacnalit), KCl.MgSO
4
.6H
2
O (cainit).
Ca thng gp dng CaCO
3
(vi, phn, hoa), CaCO
3
.MgCO
3
(olomit),
CaO
4
.2H
2
O (thch cao), Ca
3
(PO
4
)
2
(photphorit), 3Ca
3
(PO
4
)
2
.CaF
2
(apatit).
Nc cng
1. nh ngha
Tutheo lng ion Ca
2+
v Mg
2+
c trong nc nhiu hay t m ngi ta chia nc thin
nhin thnh 2 loi:
+ Nc mm: C t ion Ca
2+
, Mg
2+
ho tan (tng nng 2 ion ny < 0,002 mol/l).
+ Nc cng: C ho tan nhiu ion Ca
2+
, Mg
2+
(tng nng 2 ion ny > 0,002 mol/l).
c) Cch vit ng phn
vit nhanh vy ng phn ca mt cht bt kth trc ht phi xc nh xem cht
thuc loi hp cht g, no hay khng no:
Bt u vit ng phn mch cacbon, ri n.
Vit ng phn vtr ca lin kt kp v ca nhm chc.
Vit ng phn nhm chc.
Cui cng r xt trong cc ng phn va vit ng phn no c dng ng phn
cis-tris.
Dy ng ng
Dy ng ng l dy cc hp cht hu c c tnh cht ho hc tng t nhau, thnh phn
phn t khc nhau mt hay nhiu nhm CH
2
.
V d:
Dy ng ng ankan:
CH
4
, C
2
H
6
, C
3
H
8
,(CTPT chung C
n
H
2n+2
).
Dy ng ng anken:
C
2
H
4
, C
3
H
6
, C
4
H
8
,(CTPT chung C
n
H
2n
).
Cn ch rng khng phi tt ccc cht c dng thc chung lng ng. V d: khng phi tt ccc ru
no n chc c cng thc chung C
n
H
2n+1
OH lng ng.
Chng hn CH
3
CH
2
OH
Hn km nhau 2 nhm CH
2
nhng c tnh cht ho hc khng hon ton ging nhau - khng phi lng
ng ca nhau.
Hai cht ng ng lin tip (knhau) c snguyn tcacbon C
n
v C
n+1
hoc C
n-1
.
Sbin i tnh cht vt l ca cc cht trong dy ng ng tun theo mt quy lut chung.
V d mch cacbon cng di th nhit nng chy, nhit si tng dn, tan trong nc
gim dn.
Phn loi cc hp cht hu c
1. Da vo mch C: Chia thnh 3 nhm ln:
Cc hp cht mch h gm
+ Loi no: Mch C chcha lin kt n. V d dy ng ng ankan C
n
H
2n+2
,
+ Loi cha no: Mch C ngoi lin kt n cn cha lin kt i v lin kt ba. V d anken
C
n
H
2n
; cc ankin, ankaien C
n
H
2n 2
;
Cc hp cht mch vng gm:
+ Vng no
Page 87 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
V d:
+ Vng khng no
V d:
+ Hp cht thm: c nhn benzen
Hp cht d vng:
Ngoi C cn c cc nguyn tkhc tham gia to vng.
V d:
2. Da vo nhm chc
Nhm chc l nhm nguyn t quyt nh tnh cht ho hc c trng ca mt loi hp cht.
Mt snhm chc quan trng.
Nhm hyroxyl: OH
Nhm nitro: NO
2
Nhm amin: NH
2
Hp cht n chc: Trong phn tc 1 nhm chc.
Hp cht a chc: Trong phn tc nhiu nhm chc ging nhau.
V d:
HOOC R COOH : iaxit
Hp cht tp chc: Trong phn tc nhiu nhm chc khc nhau.
Page 88 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
V d: cc aminoaxit
H
2
N R COOH, HO CH
2
CH
2
CHO,
3. Mt shpcht c nhm chc in hnh
a) Ru (ancol): Phn tc (mt hay nhiu) nhm hyroxyl (OH) lin kt vi gc
hirocacbon.
V d:
b) Anehit: Phn tc nhm chc anehit
V d: CH
3
CH
2
CHO:propanal
c) Xeton: Phn tc nhm chc cacbonyl.
V d:
d) Axit cacboxylic (axit hu c): Phn tc (mt hay nhiu) nhm chc cacboxyl
V d:
HOOC CH
2
CH
2
COOH:axitsuccinic
e) Ete: Phn tc hai gc hirocacbon lin kt vi nguyn toxi.
V d:
g) Este: L sn phm ca phn ng este ho gia axit v ru.
V d
CH
3
COO C
2
H
5
h) Nitro: Phn tc nhm nitro (NO
2
) lin kt vi gc hirocacbon.
V d.
Page 89 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
i) Amin :Amin c coi l dn xut ca amoniac (NH
3
) trong mt s nguy n t H c
thay th bng gc hirocacbon.
V d
k) Aminoaxit: Trong phn tc nhm cacboxyl (COOH) v nhm amin (NH
2
) lin kt vi
gc hirocacbon.
V d:
H
2
N CH
2
COOH axit aminoaxetic.
Cch gi tn cc hp cht hu c
1. Tn gi thng thng.
Khng tun theo quy tc khoa hc no, thng xut hin txa v bt ngun tnguyn liu
hoc tn nh bc hc tm ra, hoc mt a im no trong tnh cht ca hp cht .
V d: Axitfomic (axit kin); olefin (kh du); axit axetic (axit gim),
2. Danh php hp l
Gi theo hp cht n gin nht, cc hp cht khc c xem l dn xut ca chng,
nguyn tH c thay thbng cc gc hu c.
V d
CH
3
OH:ru metylic (cacbinol)
CH
3
CH
2
OH:ru etylic (metyl cacbinol)
3. Danh php quc t:
Gi theo quy c ca Lin on quc t ho hc l thuyt v ng dng (IUPAC).
a) Da vo b khung C xut pht tcc hirocacbon no mch thng. Cc hp cht cng loi
(cng dy ng ng), cng nhm chc th c ui ging nhau. Cth:
Hirocacbon no (ankan) cui an:
CH
3
CH
2
CH
3
: propan
Hirocacbon c ni i (anken) cui en:
CH
2
= CH CH
3
: propen
Hirocacbon c ni ba (ankin) cui in:
CH = C CH
3
:propin
Hp cht anehit cui al:
CH
3
CH
2
CHO:propanal
Hp cht ru cui ol:
CH
3
CH
2
CH
2
OH : propanol
Hp cht axit hu c cui oic:
CH
3
CH
2
COOH : propanoic.
Hp cht xeton cui ion:
Page 90 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
chsnguyn tcacbon c trong mch chnh, ngi ta dng cc phn nn (phn u)
sau:
1 : meta ; 2 : eta ; 3 : propa ; 4 : buta ; 5 : penta ; 6 : hexa ; 7 : hepta ; 8 : octa ; 9 : nona ; 10 :
eca ;
b) Tn ca nhm th. Cn ch rng, trong ho hu c, tt cnhng nguyn tkhc hiro
(nhCl, Br, ) hoc nhm nguyn t(nh NO
2
, NH
2
,, cc gc hirocacbon CH
3
,
C
2
H
5
,) u c coi l nhm th.
Gi tn nguyn t hoc tn nhm th.
Gi tn gc hirocacbon u xut pht ttn hirocacbon tng ng vi phn ui khc
nhau.
+ Gc hirocacbon no ho tr1 gi theo tn ca ankan tng ng bng cch thay ui an
bng ui yl vc gi chung l gc ankyl.
V d: CH
3
: metyl, C
2
H
5
: etyl,
+ Gc hirocacbon cha no ho tr1 cui enyl i vi anken, ui nyl i vi ankin v
ui -ienyl i vi ien.
V d:
CH
2
= CH : etilenyl (thng gi l gc vinyl)
CH C : axetilenyl hay etinyl.
+ Gc ho tr2 to thnh khi tch 2 nguyn tH khi 1 nguyn tC hoc tch nguyn tO
khi anehit hay xeton. Gc ho tr2 cui t-ylien. V d:
CH
3
CH
2
CH = : propylien.
c) Cc bc gi tn hp cht hu c phc tp:
Bc 1: Chn mch C chnh.
l mch C di nht hoc t C nhng cha ni i, ni ba, nhm th, nhm chc,
Bc 2 : nh sthtcc nguyn tC (bng chsrp) trong mch chnh xut pht t
pha gn nhm chc, ni i, ni ba, nhm th, mch nhnh.
Quy tc nh s. u tin nh sln lt theo tht.
Nhm chc ni i ni ba mch nhnh.
i vi hp cht tp chc thu tin ln lt: Axit anehit ru.
Bc 3: Xc nh cc nhm thv vtr ca chng trn mch C chnh.
Bc 4: Gi tn.
Page 91 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
+ Trc tin gi tn cc nhm thv vtr ca chng trn mch C chnh, cui cng gi tn
hp cht vi mch C chnh.
Ch : Mch cacbon phi lin tc, khng c nguyn tkhc chen vo gia, v di vi cht
+ Nu c nhiu nhm th ging nhau th gp chng li v thm ti (2), tri (3), tetra (4),
penta (5),
+ Theo quy tc: Con schvtr ca nhm tht trc tn gi ca n, con schvtr ni
i, ni ba v nhm chc (mch C chnh) t pha sau.
V d: Gi tn cc hp cht sau.
Ch : Hin nay cng tn ti mt cch gi tn lt vtr ca ni i, ni ba, nhm chc
pha trc tn gi. V d:
CH
2
= CH
2
: 2-buten ; CH
2
= CH CH = CH
2
: 1,3 - butaien ;
d) Cho tn gi, vit cng thc cu to:
Vic u tin l da vo ui ca tn gi xc nh cht ng vi mch cacbon chnh.
V d: Vit CTCT ca nhng cht c tn sau:
+ 1, 1, 2, 2 - tetracloetan
Ta i tui an (hirocacbon no) etan (c 2C), tetraclo (c 4 clo thcc vtr 1, 1, 2, 2).
Do CTCT: CHCl
2
CHCl
2
.
+ 1 - clo , 2 , 3 - imetylbutan
Page 92 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Mt sdng phn ng ho hc trong ho hu c
1. Phn ng th. L phn ng trong nguyn t(hay nhm nguyn t) bthay thbi
nguyn t(hay nhm nguyn t) khc.
V d:
2. Phn ng cng hp. L phn ng trong phn tca mt cht cng hp vo lin kt i
hoc lin kt ba trong phn tca cht khc.
V d:
i vi phn ng cng hp bt i xng xy ra theo quy tc sau
Quy tc Maccnhicp (hay quy tc cng hp bt i xng).
Khi cc phn t cht hu c cha cc ni i, ni ba bt i xng (tc l cc nguyn t
cacbon ni i, ni ba lin kt vi cc nguyn thoc nhm nguyn tkhc nhau) tham gia
phn ng cng hp vi cc tc nhn cng c cu to bt i xng th phn dng ca tc nhn
s lin kt vi C m hn, ngha l C lin kt vi nhiu nguyn t H hn, cn phn m ca tc
nhn s lin kt vi C dng hn, tc l C lin kt vi t nguyn t H hn.
Sn phm thu c theo quy tc ny l sn phm chnh, cn sn phm thu c ngc quy
tc ny l sn phm ph, chim mt tlrt thp.
V d
Page 93 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
3. Phn ng tch H
2
O: L phn ng tch mt hay nhiu phn tnc khi cc phn thp
cht hu c.
V d:
4. Phn ng oxi ho
a) Phn ng chy vi oxi to thnh CO
2
, H
2
O v mt ssn phm khc.
V d:
b) Phn ng vi oxi ho nhm chc hoc oxi ho lin kt kp (oxi ho khng hon ton).
V d
+ Oxi ho : ru anehit axit.
5. Phn ng khhp cht hu c: Khcc nhm chc bin loi cht ny thnh loi cht
khc.
V d:
6. Phn ng thuphn: L phn ng gia hp cht hu cv nc to thnh hai hay nhiu
hp cht mi.
V d:
7. Phn ng este ho. L phn ng gia axit v ru to thnh este.
V d:
Mun phn ng este ho xy ra hon ton, phi dng cht ht nc (thng hay dng H
2
SO
4
Page 94 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
, Al
2
O
3
,)
8. Phn ng trng hp: L phn ng kt hp nhiu phn t nh (monome) ging nhau thnh
phn t ln (polime)
Phn ng trng hp c thxy ra gia hai loi monome khc nhau, khi gi l phn ng
ng trng hp.
iu kin cc monome tham gia phn ng trng hp l phn tphi c lin kt kp hoc
c vng khng bn.
V d:
9. Phn ng trng ngng: L phn ng to thnh phn t polime t cc monome, ng thi
to ra nhiu phn t nh n gin nh H
2
O, NH
3
, HCl,
iu kin cc monome tham gia phn ng trng ngng l phn t phi c t nht 2 nhm
chc hoc 2 nguyn t linh ng c thtch khi phn t.
V d:
10. Phn ng crackinh: L qu trnh bgy mch cacbon ca phn thirocacbon thnh cc
phn tnhhn di tc dng ca nhit hoc cht xc tc.
11. Phn ng refominh: L qu trnh dng nhit v cht xc tc bin i cu trc hirocacbon
tmch hthnh mch vng, tmch ngn thnh mch di.
Cc hiu ng chuyn dch electron
1. Hiu ng cm ng.
a) nh ngha: Hiu ng cm ng (k hiu l I) l sdch chuyn my e dc theo mch C
di tc dng ht hoc y ca cc nguyn tthhay nhm th.
V d:
CH
3
CH
2
CH
2
Cl
b) Phn loi
Quy c: Trong lin kt o (C H) nguyn tH c I = O
+ Nhm thc m in ln hn H s ht e gy ra hiu ng cm ng m (I). Hiu ng I
tng theo chiu tng ca m in ca nhm th.
F > Cl > Br.
F > OH > NH
2
Page 95 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
+ Nhm thc m in nh hn H, c +I. Hiu ng +I tng theo bc ca ankyl
C(CH
3
)
3
> CH(CH)
3
> C
2
H
5
> CH
3
c) ng dng: Hiu ng cm ng I dng gii thch tnh axit - bazca hp cht hu c:
Nhm thgy hiu ng I cng mnh, lm tnh axit ca hp cht cng tng.
Nhm thgy hiu ng +I cng mnh lm tnh baz ca hp cht cng tng.
2. Hiu ng lin hp:
a) nh ngha: Hiu ng lin hp (k hiu l C) l hiu ng dch chuyn my electron trong
hlin hp di tc dng ht hoc y e ca cc nguyn tnhm th.
b) Phn loi:
Nhm thht electron t gy ra hiu ng -C. l cc nhm thkhng no.
V d:
Hiu ng ny gii thch sthay i tnh axit - bazca hp cht hu cc nhm th: Nhm
thC lm tng phn cc ca lin kt O H, do lm tng tnh axit.
+ Nhm th+C (nhm thy electron t) lm tng tnh baz(tc khnng kt hp proton
nhcp electron p khng phn chia) v lm gim tnh axit.
V d cc nguyn tH c vtr ortho v para trong phn tphenol dbthdo hiu ng +C
gy ra bi oxi ca nhm OH lm mt e cc vtr ny cao hn.
Hirocacbon
Hirocacbon l nhng hp cht hu cm phn tchcha cc nguyn tcacbon v hiro.
Da vo cu to mch cacbon v bn cht lin kt gia cc nguyn tcacbon, ngi ta thng
phn ra ba loi ln.
Hirocacbon no (bo ho, trong phn tchc lin kt n - lin kt o).
Hirocacbon khng no (cha bo ho, trong phn tngoi lin kt n, cn c lin kt i
v lin kt ba - ngha l c clin kt o v t).
Hirocacbon thm (nhiu loi, xem phn aren).
Mi loi hirocacbon c chung mt cng thc tng qut:
i vi hirocacbon no mch h,
V d
ta thy s lin kt gia cc nguyn tC bng s nguyn t cacbon tri 1. V mi nguyn t
C c 4e ho tr(C c ho trIV) m mi lin kt cn 2e ho tr, nn nu phn tc n nguyn t
C th s e ho tr cn lin kt vi H l 4n 2 (n 1) = 2n + 2. Do vy cng thc chung ca
hirocacbon no mch hl C
n
H
2n+2
.
i vi hirocacbon khng no mch hc mt lin kt i (v danken), ngoi lin kt o
Page 96 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
cn cn 2e ho trto thnh lin kt t gia 2 nguyn tC.
Do se ho trcn lin kt vi H gim i 2 n v. Do cng thc ca anken l C
n
H
2n
.
Nu anken c a lin kt i th cng thc chung sl C
n
H
2n+22a
.
i vi hirocacbon mch hc mt lin kt ba (ankin, v dCH
3
C CH) th ngoi lin
kt o cn 2 lin kt t dng ht 4e ho tr. Do snguyn tH lin kt cng gim i 4 n v
(so vi hirocacbon no). Cng thc chung ca ankin sl C
n
H
2n+24
= C
n
H
2n2
.
i vi hirocacbon vng no: Khi to thnh vng dng mt 2e ho trnn se ho tr
lin kt vi H gim nn se ho trlin kt vi H gim 2 n v(so vi hirocacbon no mch
h). Do , cng thc hirocacbon vng no (xicloankan) l C
n
H
2n
(ng phn ca anken).
Vy cng thc chung ca mi hirocacbon l:C
n
H
2n+22a
.
n: Snguyn tC trong phn t.
a: Slin kt i (1 lin kt ba bng 2 lin kt i), svng (1 vng tng ng 1 lin kt
i, tc l a = 1).
V d:
Ankan
Cng thc chung l C
n
H
2n+2
vi n > 1.
Tn gi chung l ankan hay parafin
Cht n gin nht l metan CH
4
Cng thc - cu to - cch gi tn
1. Cu to
Mch C h, c thphn nhnh hoc khng phn nhnh.
Trong phn tchc lin kt n (lin kt o) to thnh t4 obitan lai ho sp
3
ca nguyn
tC, nh hng kiu tdin u. Do mch C c dng gp khc. Cc nguyn tc thquay
tng i tdo xung quanh cc lin kt n.
Hin tng ng phn do cc mch C khc nhau (c nhnh khc nhau hoc khng c
nhnh).
2. Cch gi tn
Tn gi gm: Tn mch C cui an.
Phn tc mch nhnh th chn mch C di nht lm mch chnh, nh scc nguyn tC
tpha gn mch nhnh nht.
V d:
Page 97 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Tnh cht vt l
Nhit nng chy, nhit si tng dn khi tng snguyn tC trong phn t.
4 cht u l kh, cc cht c n t5 19 l cht lng, khi n > 20 l cht rn.
u khng tan trong nc nhng dtan trong cc dung mi hu c.
Tnh cht ho hc
Phn ng c trng l phn ng thv phn ng hu.
1. Phn ng nhit phn
V dnhit phn metan:
2. Phn ng oxi ho
a) Chy hon ton: sn phm chy l CO
2
v H
2
O.
b) Oxi ho khng hon ton:
3. Phn ng th
a) Th clo v brom: Xy ra di tc dng ca askt hoc nhit v to thnh mt hn hp
sn phm.
Iot khng c phn ng thvi ankan. Flo phn huankan km theo n.
Nhng ankan c phn tln tham gia phn ng thm du hn vu tin thnhng nguyn
tH ca nguyn tC hoc cao.
V d:
Page 98 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
b) Th vi HNO
3
(hi HNO
3
200
o
C 400
o
C).
c) Phn ng tch H
2
: 400 900
o
C, xc tc Cr
2
O
3
+ Al
2
O
3
.
4. Phn ng crackinh
(Sn phm l nhng hirocacbon no v khng no).
iu ch
1. iu chmetan
a) Ly t cc ngun thin nhin: kh thin nhin, kh hao, kh du m, kh chng than .
b) Tng hp
c)
d)
2. iu chcc ankan khc
a) Ly t cc ngun thin nhin: kh du m, kh thin nhin, sn phm crackinh.
b) Tng hp t cc dn xut halogen:
R - Cl + 2Na + Cl - R' R - R' + 2NaCl
V d:
c) T cc mui axit hu c
ng dng
Dng lm nhin liu (CH
4
dng trong n xhn, ct kim loi).
Dng lm du bi trn.
Dng lm dung mi.
tng hp nhiu cht hu ckhc: CH
3
Cl, CH
2
Cl
2
, CCl
4
, CF
2
Cl
2
,
c bit tCH
4
iu chc nhiu cht khc nhau: hn hp CO + H
2
, amoniac,
Tch nc khi ru
Tch HX khi dn xut halogen:
Tch X
2
tdn xut ihalogen:
(Phn ng trong dung dch ru vi bt km xc tc).
ng dng
Dng sn xut ru, cc dn xut halogen v cc cht khc.
trng hp polime: polietilen, poliprpilen.
Etilen cn c dng lm qumau chn.
Ankin
Cng thc chung C
n
H
2n2
(n > 2)
Cht n gin nht l axetilen CH CH.
Cng thc - cu to - cch gi tn
1. Cu to
Trong phn tc mt lin kt ba (gm 1 lin kt o v 2 lin kt t).
c bit phn taxetilen c cu hnh ng thng ( H C C H : 4 nguyn tnm trn
mt ng thng).
Page 102 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Trong phn tc 2 lin kt t lm di lin kt C C gim so vi lin kt C = C v C
C. Cc nguyn tC khng thquay tdo quanh lin kt ba.
2. ng phn
Hin tng ng phn l do mch C khc nhau v do vtr ni ba khc nhau.
Ngoi ra cn ng phn vi ankaien v hirocacbon vng.
3. Cch gi tn
Tng tnhanken nhng cui in.
V d:
Tnh cht vt l
Khi n tng, nhit si v nhit nng chy tng dn.
n = 2 4 : cht kh
n = 5 16 : cht lng.
n > 17 : cht rn.
u t tan trong nc, tan c trong mt sdung mi hu c. V d axetilen tan kh nhiu
trong axeton.
Tnh cht ho hc
1. Phn ng oxi ho ankin
a) Phn ng chy
Phn ng tonhit
b) Oxi ho khng hon ton (lm mt mu dung dch KMnO
4
) to thnh nhiu sn phm
khc nhau.
V d:
Khi oxi ho ankin bng dung dch KMnO
4
trong mi trng H
2
SO
4
, c thgy ra t mch
C chni ba to thnh anehit hoc axit.
2. Phn ng cng: C thxy ra theo 2 nc.
a) Cng H
2
(t
o
, xc tc):
b) Cng halogen (lm mt mu nc brom)
Page 103 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
c) Cng hirohalogenua (120
o
C 180
o
C vi HgCl
2
xc tc) v cc axit (HCl, HCN,
CH
3
COOH,)
Vinyl clorua c dng trng hp thnh nha P.V.C:
Phn ng cng HX c thxy ra n cng:
i vi cc ng ng ca axetilen, phn ng cng tun theo quy tc Maccpnhicp.
V d:
d) Cng H
2
O: Cng tun theo quy tc Maccpnhicp:
3. Phn ng trng hp
4. Phn ng th: Chxy ra i vi axetilen v cc ankin khc c ni ba cacbon u mnh
R C CH:
Tnh cht vt l
Butaien l cht kh, isopren l cht lng (nhit si = 34
o
C). C2 cht u khng tan trong
nc, nhng tan trong mt sdung mi hu cnh: ru, ete.
Tnh cht ho hc
Quan trng nht l 2 phn ng sau:
1. Phn ng cng
a) Cng halogen lm mt mu nc brom
brom, cc ni i sbbo ho.
b) Cng H
2
c) Cng hirohalogenua.
2. Phn ng trng hp
iu ch
1. Tch hiro khi hirocacbon no
Phn ng xy ra 600
o
C, xc tc Cr
2
O
3
+ Al
2
O
3
, p sut thp.
Page 106 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
2. iu chtru etylic hoc axetilen
Hirocacbon thm (Aren)
Cc hirocacbon thm quen thuc nhbenzen (C
6
H
6
), toluen (C
6
H
5
CH
3
), etylbenzen
(C
6
H
5
C
2
H
5
) v cc ng ng ca n c cng thc chung C
n
H
2n-6
vi n > 6. Ngoi ra, c cc aren mch nhnh khng no nhstiren C
6
H
5
CH = CH
2
,
phenylaxetilen C
6
H
5
C CH,hoc c nhiu nhn benzen nhnaphtalen, antraxen.
Hirocacbon thm in hnh l benzen.
Benzen C
6
H
6
1. Cu to - ng phn - tn gi
a) Cu to
Phn t benzen c cu to vng 6 cnh u. Mi nguyn tC trong phn tbenzen tham
gia 3 lin kt o vi 2C bn cnh v H nh3 obitan lai ho sp
2
nn tt ccc nguyn tC v H
u nm trn cng mt phng. Cn mi lin kt th4 (lin kt t) c to nn nhobitan 2p c
trc vung gc vi mt phng phn t. Khong cch gia cc nguyn tC trong phn tl bng
nhau nn my electron p ca nguyn tC xen phu vi 2 my electron 2p ca 2 nguyn tC
bn cnh, do trong phn tbenzen khng hnh thnh 3 lin kt t ring bit m l mt hlin
kt t thng nht gi l h lin hp thm, quyt nh nhng tnh cht thm c trng ca nhn
benzen; va thhin tnh cht no, va thhin tnh cht cha no.
V thCTCT ca benzen thng c biu din bng my cch sau:
Gc hirocacbon thm
Khi tch bt 1H khi phn tbenzen ta c gc phenyl C
6
H
5
Khi tch bt 1H khi nguyn tC trn nhn benzen ca 1 phn thirocacbon thm ta c
gc aryl.
Nu tch 2H thc gc phenylen v arylen
b) ng phn
V cc lin kt C C trong nhn benzen ng nht nn benzen chc 3 ng phn vtr.
Nu hai nhm thhai C ln cn ta c ng phn ortho (vit tt l o) hoc nh s1, 2.
Nu hai nhm thcch nhau mt nguyn tC (mt nh lc gic gi l ng phn meta
Page 107 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
(vit tt l m) hoc 1, 3.
Nu hai nhm thhai nguyn tC i nh gi l ng phn para (vit tt l p) hoc 1,
4.
V d: Cc ng phn ca iclobenzen C
6
H
4
Cl
2
.
2. Tnh cht vt l
Benzen l cht lng khng mu, rt linh ng, c mi c trng, nhit si = 80
o
C.
Benzen nhhn nc, khng tan trong nc, nhng tan nhiu trong cc dung mi hu c
nhru, ete, axeton.
Benzen l dung mi tt ho tan nhiu cht nhCl
2,
Br
2,
I
2,
S, P,cht bo, cao su.
Nhng cht n gin nht trong dy ng ng ca benzen l cht lng, nhng ng ng
cao hn l cht rn.
Benzen c dng lm nguyn liu u iu chthuc nhum, thuc cha bnh, si
tng hp, cht do, phenol, nitrobenzen, anilin.
Benzen l mt trong nhng dung mi hu ctt nht.
3. Tnh cht ho hc ca benzen.
Benzen va tham gia phn ng th va tham gia phn ng cng, trong phn ng thc
trng hn, chng tnhn benzen rt bn. c im ca benzen gi chung l tnh thm.
a) Phn ng th: Ddng hn hirocacbon no mch h.
Vi halogen nguyn cht (Cl
2
, Br
2
) phn ng xy ra nhit thng c vbo st xc
tc:
(brombenzen)
Ch : Bnh thng benzen khng lm mt mu nc brom.
Phn ng nitro ho: Vi HNO
3
bc khi, c mt H
2
SO
4
c, un nng nh.
Phn ng vi H
2
SO
4
c
Phn ng vi dn xut halogen
b) Phn ng cng: Kh xy ra hn hirocacbon cha no, mch h.
Cng hp hiro
Page 108 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Cng hp clo v brom
4. Tnh cht ho hc ca cc ng ng benzen
a) Phn ng th
Th trn nhn benzen. Phn ng thtrn nhn benzen ca cc ng ng phthuc vo nh
hng ca nhm thc sn i vi nhn benzen. Ngi ta chia thnh 2 loi.
+ Nhm th l nhm y electron:
Khi trn nhn benzen c nhm th y electron nh NH
2
, NR, OH, OCH
3
, gc
ankyl R, (+C, +H) lm mt electron cc vtr ortho v para tng, do phn ng th
xy ra dhn (nh hng thvo vtr o, p).
V d phn ttoluen C
6
H
5
CH
3
+ Nhm th l nhm ht electron
Khi trn nhn benzen c nhm th ht electron nh NO
2
, SO
3
H, COOH, CHO (
C) lm gim mt electron vtr meta c tri hn (nh hng thvo vtr m).
V dphn tC
6
H
5
NO
2
Sau y l phn ng thca Br
2
ng vi 2 trng hp trn.
Th trn gc ankyl: Vi halogen xy ra khi chiu sng khng c xc tc.
b) Phn ng oxi ho:
Page 109 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Cc cht oxi ho mnh (nhKMnO
4
) oxi ho nguyn tC ca mch nhnh nh trc tip vi
nhn benzen:
5. iu ch
a) iu ch benzen
Chng ct nha than .
Taxetilen:
Txiclohexan.
Tn - hexan.
b) iu ch cc hirocacbon thm khc
Gii thiu mt shirocacbon thm
a) Tuloen C
6
H
5
CH
3
: l cht lng (nhit si = 111
o
C), c mi ging benzen, khng tan
trong nc, tan trong mt sdung mi hu c.
b) Etylbenzen C
6
H
5
CH
2
CH
3
l cht lng khng mu, c mi ging benzen (nhit si
= 136
o
C), t tan trong nc.
Ngoi cc tnh cht ca hirocacbon thm cn c phn ng tch H
2
:
c) Stiren C
6
H
5
CH = CH
2
l cht lng (nhit si = 145
o
C). t tan trong nc, tan nhiu
trong ru, ete, xeton.
Dtham gia phn ng cng ni i ca mch nhnh.
Phn ng trng hp xy ra rt ddng khi c mt cht xc tc:
Pol i sti ren l cht rn trong sut, d gi a cng nhi t, dng l m vt l i u i n, dng c
gi a nh.
Page 110 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Stiren ng trng hp vi butaien to thnh cao su butaien stiren.
d) Xilen C
6
H
4
(CH)
3
: c 3 dng.
e) Hirocacbon thm c nhiu vng benzen.
iphenyl C
6
H
5
C
6
H
5
: cht rn, tan trong ru, ete.
Naphtalen C
10
H
8
:
Cht rn
Antraxen C
14
H
10
Dn xut halogen ca hirocacbon no
1. Cu to
Do m in ca nguyn thalogen (X) ln nn mi lin kt C-X bphn cc ng kv
nguyn tX linh ng dtham gia phn ng. Theo chiu tCl Br I linh ng ca
nguyn tX trong phn tdn xut tng ln.
Cch gi tn: Theo danh php th.
V d
2. Tnh cht vt l
Ba cht CH
3
Cl, CH
3
Br, C
2
H
5
Cl l cht kh. Cc cht khc l cht lng, rn. u khng
mu.
Khng tan trong nc, dtan trong cc dung mi hu c.
3. Tnh cht ho hc
a) Phn ng thu phn trong mi trng kim:
Page 111 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
b) Phn ng tch HX:
c) Tc dng vi NH
3
d) Tc dng vi Na
4. iu ch
Phn ng thca halogen vo hirocacbon no.
Phn ng cng HX vo hirocacbon cha no.
Phn ng gia HX v ru (c H
2
SO
4
)
5. Gii thiu mt scht
a) CH
2
Cl CH
2
Cl (icloetan) l cht lng, dng ho tan nha, cht bo.
b) CHCl
3
(clorofom) l cht lng, dng lm dung mi, gy m.
c) CCl
4
(tetraclorua cacbon) l cht lng, dng lm dung mi ho tan cao su, cht bo, du
m.
Page 112 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
d) Freon - 12 (CCl
2
F
2
) l cht kh, khng mu, khng mi, khng chy, khng c. Dng
lm cht sinh hn trong my lnh. Tuy vy, n c nhc im ln l ph hutng ozon bo v
Tri t, cho nn ngi ta ang tm cch hn chsn xut v sdng n.
Dn xut halogen ca hirocacbon cha no
1. Cu to phn t
Nguyn tX (halogen) c thnh vo C ni i hoc nguyn tC khc.
V d, ng vi CTPT C
3
H
5
Cl c 3 cht.
v CH
2
= CH CH
2
Cl
C lin kt bi (i hoc ba) trong phn t.
2. Tnh cht ho hc
Phn ng cng v phn ng trng hp:
3. Phn ng trao i ca nguyn thalogen
Nguyn tX linh ng v dtham gia phn ng trao i - dbthuphn khi c mt kim.
Ngun hirocacbon trong thin nhin
Trong thin nhin c ba ngun cung cp hirocacbon l: kh thin nhin, du mv than .
Kh thin nhin
Thnh phn chyu ca kh thin nhin l metan (90 - 98%), cn li l eta, propan, butan
v mt sng ng cao hn, ngoi ra cn mt lng nhH
2
S, N
2
,
ng dng:
* Dng lm nhin liu
* Dng lm nguyn liu ho hc iu chhiro, axetilen, cao su nhn to, cht do, nhiu
cht tng hp khc.
V d:
Page 113 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Taxetilen c thtng hp nhiu cht khc.
Du m
1. Thnh phn ca du m.
Du ml cht lng c snh, mu nu sm, c mi c trng, nhhn nc. Du mnm
trong nhng ti du su di t.
Du ml hn hp hirocacbon c ththuc cc loi: no mch h, vng no, thm. Ngoi
ra, cn cha nhng lng nhcc cht hu ckhc trong phn tc O, N, S
Trong du mthnh phn hirocacbon lng l chyu, c ho tan hirocacbon kh v rn.
2. Cc sn phm chng ct du m
a) Sn phm nh ca du m gm:
Khi chng ct phn on du mthu c cc sn phm nhghi bng sau:
Phn cn li ca du msau khi chng ct sn phm nhgi l mazut. Chng phn on
mazut thu c:
+ Du nhn: bi trn.
+ Vazlin: bi my.
+ Parafin: lm nn thp sng.
+ Cui cng l hc n dng lm nha ri ng.
b) Crackinh du m
Crackinh l qu trnh "bgy" phn thirocacbon mch di (bng nhit v bng xc tc)
thnh cc hirocacbon mch ngn hn.
V d:
C 2 phng php crackinh
Crackinh bng nhit: Thc hin 500 - 600
o
C, p sut vi chc atm. Xng thu c theo
phng php ny cha nhiu anken.
Crackinh bng xc tc: Thc hin nhit thp hn, cht xc tc thng dng l nhm
silicat.
Xng thu c bng phng php crackinh ny c cht lng cao v cha nhiu ankan mch
nhnh, xicloanken v aren.
Than
Khi nung nng than ln khong 1000
o
C trong iu kin khng c khng kh, cc hp cht
hu cln trong than bay ra, cn li than cc.
Tn phn
on
Nhit si,
o
C
SC trong
phn t
ng dng
Kh < 40
C
1
- C
4
Nhin liu, nguyn liu THHC.
Xng nh 40 - 200
C
5
- C
11
Nhin liu, dung mi
Ligorin 120 - 240
C
8
- C
11
Nhin liu, dung mi
Du thp 150 - 310
C
12
- C
18
Nhin liu , thp sng
Du nng 300 - 450
C
15
Nhin liu, ng ciezen
Page 114 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Hi bay ra khi chng than c ngng tv phn tch thnh:
1. Kh l cc: H
2
, CH
4
, oxit cacbon, NH
3
, N
2
, C
2
H
4
,
2. Nha than : l cht lng nht, mu thm, khi chng phn on thu c.
Du nh (nhit si < 170
o
C) cha hirocacbon thm.
Du trung (nhit si = 170 - 230
o
C) cha phenol, naphtalen, piriin
Du nng (nhit si = 230 - 270
o
C) cha naphtalen v cc ng ng ca n, cresol,
Du antraxen (nhit si = 270 - 360
o
C) cha antraxen, phenantren.
Cn li (khong 60%) l nha than , dng ri ng, lm vt liu xy dng.
3. Nc amoniac
Ho tan NH
3
v cc mui amoni nh(NH
4
)
2
CO
3
, NH
4
Cl,
Cng thc - cu to - cch gi tn
1. Cng thc tng qut
R(OH)
n
vi n > 1.
R l gc hirocacbon
c bit ru no, mch thng, mt ln ru c CTPT : C
n
H
2n+1
OH.
2. Cu to
Nhm hiroxyl OH vi mi lin kt O - H phn cc ng k.
Gc R c thl mch hno hay cha no hoc mch vng.
V d:
CH
3
OH, CH
2
= CH CH
2
OH, C
6
H
5
CH
2
OH.
Nhm OH c thnh vo nguyn tC bc 1, bc 2, bc 3 to thnh cc ru tng ng
bc 1, bc 2, bc 3.
V d:
Ru khng bn khi:
+ Nhiu nhm OH cng nh vo 1 nguyn tC.
+ Nhm OH nh vo nguyn tC c ni i.
V d:
Hin tng ng phn l do:
Page 115 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
+ Mch C khc nhau.
+ Vtr ca cc nhm OH khc nhau.
+ Ngoi ra ru n chc cn ng phn l ete oxit R O R'.
V d: Cht n gin C
3
H
8
O c 3 ng phn.
3. Cch gi tn
a) Tn thng dng:
Tn ru = Tn gc hirocacbon no tng ng + ic.
V d: CH
3
CH
2
OH ru etylic
b) Tn hp php
Tn ru = tn hirocacbon no tng ng + ol.
Tnh cht vt l
i vi ru no, mch h, mt ln ru C
n
H
2n+1
OH :
Khi n = 1 12 ; ru l cht lng, n > 12 l cht rn, nhit si ca ru cao hn ca
hirocacbon no hay dn xut halogen c KLPT xp xv trong ru c hin tng lin hp phn
tnhlin kt H, do sbay hi kh khn.
Tt ccc ru n chc u nhhn nc.
Ba cht u (metanol, etanol, propanol) tan v hn trong nc l do khi ho tan ru vo
nc, gia cc phn tru v cc phn tnc hnh thnh lin kt hiro:
Sau tan gim nhanh khi n tng.
Tnh cht ho hc
1. Tc dng vi kim loi kim.
Cc ancolat l cht rn, tan nhiu trong ru tng ng, bthuphn hon ton.
Page 116 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
2. Phn ng este ho vi axit hu cv v c
Cc phn ng este hou thun nghch, khng hon ton. Mun phn ng xy ra hon
ton theo chiu thun phi dng H
2
SO
4
c ht nc.
Phn bit:
Ru bc 1: phn ng chm, khng hon ton.
Ru bc 2: phn ng rt chm.
Ru bc 3: gn nhkhng xy ra phn ng.
3. Phn ng tch nc
To ete:
To olefin:
4. Phn ng tch hiro: Cho hi ru qua bt Cu hay bt Fe nung nng.
Ru bc 1 anehit.
Ru bc 2 xeton.
5. Phn ng oxi ho khng hon ton (m du)
6. Ring ru etylic bln men gim.
iu ch
Page 117 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
1. Thuphn este v dn xut halogen
2. Cng H
2
O vo anken
3. Khanehit v xeton
4. Cho glucozln men c ru etylic
Gii thiu mt sru mt ln ru
1. Ru metylic CH
3
OH
L cht lng, khng mu, nhhn nc, tan v hn trong nc, c mi c trng, nhit
si = 65
o
C.
Rt c: ung phi dm, ung nhiu dcht.
Dng iu chanehit fomic, tng hp cht do, lm dung mi.
iu ch:
+ Tng hp trc tip:
+ Bng cch chng g
2. Ru etylic CH
3
CH
2
OH
L cht lng, nhhn nc, tan v hn trong nc, c mi thm, nhit si = 78
o
C.
Cng dng rt ln trong thc t: chto cao su v mt scht hu ctng hp khc
nheste, axit axetic, ete
lm dung mi ho tan vecni, dc phm, nc hoa.
3. Ru butylic C
4
H
9
OH
C 4 ng phn l nhng cht lng, t tan trong nc hn 3 cht u dy ng ng. C mi
c trng.
Page 118 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
4. Ru antylic CH
2
= CH CH
2
OH
L cht lng khng mu, mi xc, nhit si = 97
o
C
c dng sn xut cht do.
Khi oxi hochni i to thnh glixerin:
iu chi tpropilen
Ru nhiu ln ru
1. Phn ng c trng
Do c nhiu nhm OH trong phn tnn phn cc ca cc nhm O - Htng, nguyn tH
y linh ng hn so vi ru 1 ln ru. Do vy ngoi nhng tnh cht chung ca ru,
chng cn c nhng tnh cht ring ca ru nhiu ln ru: in hnh l phn ng ho tan Cu
(OH)
2
to thnh dung dch mu xanh lam.
2. Gii thiu mt sru nhiu ln ru
a) Etylenglicol CH
2
OH CH
2
OH
L cht lng dng xiro, khng mu, khng mi, c vngt, c, tan nhiu trong nc, nhit
si = 197
o
C.
iu ch:
+ i tetilen
+ Nu trong gc R c nhm th gy hiu ng cm ng I (nhF > Cl > Br > I hay NO
2
> F >
Cl > OH) th lm tng tnh axit.
V d: Tnh axit tng theo dy sau.
+ Nu trong gc R c lin kt bi
V d:
+ Nu c 2 nhm COOH trong 1 phn t, do nh hng ln nhau nn cng lm tng tnh
axit.
c) nh hng ca nhm COOH n gc R:
Nhm COOH ht electron gy ra hiu ng I lm cho H nh C vtr o trnn linh ng,
dbth.
V d:
3. Cch gi tn
Page 126 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
a) Tn thng dng:
Thng bt ngun ttn ngun nguyn liu u tin dng tch c axit.
V d Axit fomic (axit kin), axit axetic (axit gim)
b) Danh php quc t:
Tn axit = Tn hirocacbon tng ng +oic.
CH
3
CH
2
COOH:propanoic
CH
2
= CH CH
2
COOH:butenoic.
Tnh cht vt l ca axit no, mch hmt ln axit (C
n
H
2n+1
COOH)
Ba cht u dy ng ng l cht lng, c vchua, tan v hn trong nc, in li yu trong
dung dch.
Nhng cht sau l cht lng, ri cht rn, tan gim dn. Nhit si tng dn theo n.
Gia cc phn taxit cng xy ra hin tng lin hp phn tdo lin kt hiro.
Do , axit c nhit sicao hn anehit v ru tng ng
Tnh cht ho hc
1. Phn ng nhm chc COOH
a) Trong dung dch nc in li ra ion H
+
(H
3
O), lm giy qu(axit yu).
R cng nhiu C, axit in li cng yu.
b) Phn ng trung ho
c) Ho tan kim loi ng trc H trong dy Bktp.
d) y mnh axit yu hn ra khi mui:
2. Phn ng do nhm OH ca COOH
a) Phn ng este ho vi ru:
b) Phn ng to thnh halogenua axit:
c) Phn ng hp H
2
to thnh anehit
Page 127 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
d) Phn ng to thnh anhirit axit:
e) Phn ng to thnh amit v nitril
3. Phn ng gc R
Dthhalogen vtr o :
Sau tip tc thht H to thnh CCl
3
COOH. Nhng dn xut thhalogen c tnh axit
mnh hn axit axetic.
iu ch
1. Thuphn este
2. Oxi ho cc hirocacbon
Oxi ho hirocacbon no bng O
2
ca khng kh vi cht xc tc (cc mui Cu
2+
, Mn
2+
,
Cr
3+
,) P = 7 20 atm vun nng sthu c axit bo c t10 -20 nguyn tC trong phn
t.
3. Oxi ho ru bc 1 thnh anehit ri thnh axit.
4. Thy phn dn xut trihalogen
5. Tng hp qua nitril
Gii thiu mt saxit
Page 128 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
1. Axit fomic H COOH
L cht lng, khng mu, tan nhiu trong nc, c mi xc, nhit si = 100,5
o
C.
Trong phn tc nhm chc anehit CHO nn c tnh khmnh ca anehit.
V d:
Axit fomic c trong nc kin, trong mt stri cy, trong mhi ng vt.
iu ch: c thiu chtCOv NaOH (cho CO i qua kim nng)
Axit fomic c dng lm cht khtrong ngnh nhum, tng hp cc hp cht hu c
khc.
2. Axit axetic CH
3
COOH
L cht lng, khng mu, tan nhiu trong nc, c mi chua, xc, nhit si = 118,5
o
C.
Dung dch 5 8% l gim n.
iu ch : ngoi cc phng php chung, axit axetic cn c iu chbng nhng cch
sau.
+ i taxetilen.
+ Cho ru etylic ln men gim.
+ Chng kh g: trong lp nc c 10% CH
3
COOH. Trung ho bng vi thnh (CH
3
COO)
2
Ca. Tch mui ra ri chho bng H
2
SO
4
thu axit axetic.
Axit axetic c dng trong cng nghip thc phm, trong cng nghip dc phm v k
nghsn xut cht do v tnhn to.
3. Axit bo c KLPT ln.
Quan trng nht l
C
15
H
31
COOHC
17
H
35
COOH
(axit panmitic) (axit stearic)
Chai u c cu to mch thng, khng phn nhnh.
L nhng cht rn nhsp, khng mu.
Khng tan trong nc nhng tan nhiu trong dung mi hu c.
Phn ng vi kim v tan trong dung dch kim.
Mui ca cc axit ny vi Mg v kim loi kim th(Ca, Ba, ) khng tan trong nc.
Cu to
C ni i trong gc R, do c thcng phn hnh hc.
V d axit crotonic
Page 129 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Tnh axit mnh hn so vi axit no tng ng.
Tnh cht
Phn ln cc axit cha no l cht lng.
Ngoi cc phn ng thng thng ca axit hu c, cc axit cha no cn c c trng
bng.
+ Phn ng cng.
+ Boxi ho.
+ Phn ng trng hp thnh polime.
V d:
Gii thiu mt saxit cha no
1. Axit acrilic CH
2
= CH COOH
L cht lng khng mu, mi xc, tan v hn trong nc, tan nhiu trong ru, ete.
Este ca axit acrilic dng sn xut cht do.
L cht lng khng mu, tan c trong nc, ru, ete.
Este ca n vi ru metylic c trng hp chto thutinh hu c(plexiglat).
3. Axit sorbic CH
3
CH = CH CH = CH COOH
Cht tinh thmu trng, t tan trong nc.
Dng bo qun thc phm.
4. Axit oleic
Page 130 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
L cht lng nhdu.
C trong du ng, thc vt di dng este vi glixerin, c bit c ti 80% trong du oliu.
Phn ng vi hiro to thnh axit stearic.
Mui oleat ca Na, K dng lm x phng git. Cc oleat ca Ca, Mg khng tan trong nc.
Cu to
Trong phn tc 2 nhm cacboxyl COOH nh hng n nhau lm tnh axit tng.
Hai nhm COOH cch nhau cng xa, tnh axit cng gim.
Tnh cht vt l
L nhng cht tinh th, tan c trong nc, tan gim khi snguyn tC tng.
Tnh cht ho hc
Tnh cht axit thhin mnh hn so vi axit n chc. Trong dung dch nc in li hai
nc, nc 1 mnh hn nc 2.
Ngoi nhng tnh cht chung ca axit, cc a axit cn tham gia.
+ Phn ng trng ngng vi iamin
+ Phn ng vi ru 2 ln ru to thnh chui polieste
Gii thiu mt siaxit
1. Axit oxalic HOOC COOH
L cht tinh th, thng dng C
2
H
2
O
4
. 2H
2
O.
Khi un nng dbmt CO
2
.
Dboxi ho
Page 131 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Axit oxalic c dng lm cht khvnh phn KMnO
4
.
iu ch
2. Axit aipic HOOC (CH
2
)
4
COOH
Dng sn xut nha tng hp (amit), si tng hp (nilon)
iu ch
Oxi ha xiclohexan (ly tdu m).
Cu to
L dn xut ca hirocacbon thm c nhm COOH mch nhnh.
Nhn benzen ht electron lm tng linh ng ca H trong nhm COOH, do axit
thm c tnh axit mnh hn axit no mch h.
Nhm COOH c tnh ht electron, do lm tng tnh bn ca nhn benzen, lm phn
ng thtrn nhn benzen kh hn v thng xy ra vtr meta.
Tnh cht
Cc axit cacboxylic thm l cht tinh th, t tan trong nc.
Tnh axit: thhin mnh hn axit no mch h.
Cc axit ny cng tham gia cc phn ng c trng chung cho nhm COOH.
Phn ng trn nhn benzen:
Gii thiu mt saxit thm
1. Axit benzoic C
6
H
5
COOH
L cht tinh thhnh kim, khng mu, nhit si = 122,4
o
C. t tan trong nc lnh, tan
nhiu hn trong nc nng.
C tnh st trng, c dng trong y hc, bo qun thc phm, tng hp cc hp cht
hu c(thuc nhum)
iu ch: Oxi ho toluen c xc tc
2. Axit phtalic C
6
H
4
(COOH)
2
Thng gp dng ortho v para.
Page 132 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Axit ortho - phtalic l cht tinh th, tan nhiu trong nc nng. Khi un nng, khng nng
chy m bmt nc to thnh anhirit phtalic.
iu chbng cch oxi ho naphtalen
3. Axit salixilic HO C
6
H
4
COOH
L cht tinh th, nhit nng chy = 159
o
C, t tan trong nc, tan trong cc dung mi hu
c.
Dng lm thuc st trng, chthuc cha bnh, bo qun thc phm.
Gii thiu mt saxit c nhm chc pha tp
L cht tinh thkhng mu, tan nhiu trong nc.
Tnh axit mnh hn axit axetic (K = 1,48 . 10
4
).
C trong nhiu loi thc vt (cci ng, nho), trong qucha chn.
2. Axit lactic (o hiroxi propionic)
L cht tinh th, khng mu, ht m mnh v chy ra.
Tan nhiu trong nc.
C trong sa chua, to thnh khi ln men lactic mt scht ng.
V d.
Axit lactic c dng trong cng nghip thuc nhum (cm mu), cng nghip thuc da,
cng nghip thc phm v dc phm.
3. Axit malic (axit to)
L cht tinh th, tan nhiu trong nc.
C cha trong mt squ(to, nho).
Dng trong cng nghip thc phm.
Page 133 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
L cht tinh th, tan nhiu trong nc.
C nhiu trong cc loi qu, c bit l nho (nn c tn l axit ru vang)
Mui kali - natri tactrat.
KOOC CHOH CHOH COONa
Ho tan c Cu(OH)
2
to thnh dung dch Feling, dng lm thuc thanehit v cc
hiratcacbon.
5. Axit limonic hay axit xitric (axit chanh)
L cht tinh th, tan nhiu trong nc.
C nhiu trong chanh v mt squchua khc.
Cu to v gi tn
1. Cng thc
Este l sn phm ca phn ng este ho gia axit hu c hoc axit v c vi ru.
V d:
C thphn este thnh cc loi
Loi 1: Este ca axit n chc v ru n chc c cng thc cu to chung
Gc R v R' c thging nhau,hoc khc nhau, c thl gc hirocacbon no hoc khng no
Nu R v R' u l gc no mch hth CTPT chung ca este l:
C
n
H
2n
O
2
(n> 2)
Loi 2: Este ca axit a chc v ru n chc. Cng thc chung l R - (COOR')
n
, trong
R' l gc ru ho tr1.
Loi este ny c: este trung ho v este axit.
V d:
imetyl aipat
Page 134 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
metyl hiroaipat
Loi 3: Este ca axit n chc v ru a chc. Cng thc chung l (R - COO)
n
- R'.
V d:
C nhng este to thnh bi nhiu gc axit khc nhau.
V d:
2. Tn gi
Tn thng thng ca este c gi nhsau
Tn este = Tn gc hirocacbon ca ru + tn gc axit c ui at.
V d:
Tnh cht vt l
Este ca cc ru n chc v axit n chc (c snguyn tC khng ln lm) thng l
cht lng, dbay hi, c mi thm dchu ca cc loi hoa qukhc nhau. Nhng este c
KLPT cao thng l cht rn.
Nhit si ca este so vi axit cng CTPT thp hn v khng c sto thnh lin kt
hiro.
Cc este t tan trong nc (so vi axit v ru to ra n), nhng tan nhiu trong cc dung
mi hu c.
Tnh cht ho hc
1. Phn ng thuphn. Phn ng thun nghch, mun phn ng xy ra hon ton phi thc
hin trong mi trng kim:
2. Phn ng x phng ho (khi un nng) vi kim:
3. Nu este c gc axit cha no th c ththam gia phn ng cng v phn ng trng hp
ging nhhirocacbon cha no.
V d:
iu ch
Page 135 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
1. Thc hin phn ng este ho
2. Tmui v dn xut halogen ca hirocacbon
3. Thalogenua axit v ancolat.
4. Tanehit axit v ru
Gii thiu mt seste thng gp
1. Etyl axetat CH
3
COO C
2
H
5
L cht lng khng mu, mi c trng, nhit si = 77
o
C.
t tan trong nc. c dng lm dung mi cho hp cht cao phn tv dng chto sn.
2. Isoamyl axetat CH
3
COOCH
2
CH
2
CH (CH
3
)
2
L cht lng khng mu, mi l, nhit si = 142
o
C
Hu nhkhng tan trong nc.
Dng lm dung mi v lm cht thm trong ngnh thc phm v hng liu
3. Este ca cc loi hoa qu.
To thnh mi thm ca cc hoa qu. V d
Etyl fomiat HCOO C
2
H
5
: mi ru rum
Amyl fomiat HCOO C
5
H
11
: mi anh o.
Etyl butyrat C
3
H
7
COO C
2
H
5
: mi m
Isoamyl butyrat C
3
H
7
COO C
5
H
11
: mi da.
4. Este ca axit acrilic v axit metacrilic
C2 este u dtrng hp to thnh cc polime poliacrilat trong sut, khng mu.
Polimetyl acrilat dng sn xut mng keo, da nhn to.
Polimetyl metacrilat dng chthutinh hu cctrong sut cao hn thutinh silicat,
cho tia tngoi i qua, chrng gi, mt gi.
Thnh phn
Cht bo (ngun gc ng vt, thc vt) l este ca glixerin vi axit bo (axit hu cmt
ln axit mch thng, khi lng phn tln).
Cc cht bo c gi chung l glixerit.
Cng thc tng qut ca cht bo.
Page 136 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Trong R, R', R'' c thging nhau hoc khc nhau.
Mt saxit bo thng gp.
Hai axit sau y c nhiu ni i cng thng gp trong du:
Thng gp cc glixerit pha tp.
V d:
Trong cht bo, ngoi este ca glixerin vi axit bo cn c mt lng nhaxit dng t do
c c trng bi ch s axit.
Ch s axit ca mt cht bo l s miligam KOH cn thit trung ho axit t do trong mt
gam cht bo.
V d: Mt cht bo c chsaxit bng 9 - Ngha ltrung ho 1 gam cht bo cn 9 mg
KOH
Tnh cht vt l
Cc cht bo thc tkhng tan trong nc nhng tan nhiu trong ru, ete v cc dung mi
hu ckhc.
phthuc thnh phn axit trong cht bo: nu cht bo ch yu t axit no th th rn
(m), ch yu t axit cha no th th lng (du).
Cht bo ng vt : glixerit ca axit no panmitic, stearic nn thrn.
Cht bo thc vt : glixerit ca axit cha no oleic nn thlng.
Tnh cht ho hc
1. Phn ng thuphn
Cht bo t tan trong nc nn khng bthuphn bi nc lnh hay nc si.
thuphn cht bo phi un nng trong nc p sut cao (25atm) t n nhit
cao (220
o
C):
Page 137 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
C thdng axit v c(axit sunfuric long) tng tc phn ng thuphn. Axit bo
khng tan trong nc, c tch ra.
2. Phn ng x phng ho
Nu cht bo vi kim :
Cc mui to thnh l x phng tan trong dung dch. Khi thm NaCl vo hn hp phn ng,
x phng sni ln thnh lp, ng c. Glixerin tan trong dung dch c tch bng cch
chng phn on.
3. Phn ng cng ca glixerit cha no, bin du thnh m.
Quan trng nht l phn ng cng hiro (shiro ho) bin glixerit cha no (du) thnh
glixerit no (m).
V d:
4. Cc glixerit cha no dboxi hochni i.
Lm mt mu dung dch KMnO
4
.
Boxi ho bi oxi ca khng kh.
ng dng ca cht bo
Dng lm thc phm: khi n, nhmen ca dch ty, cht bo bthuphn thnh axit bo v
glixerin ri bhp thqua mao trng rut vo bn trong rut. Nhqu trnh tiu ho n bin
thnh nng lng nui cth.
Thnh phn
X phng l mui ca kim loi kim (Na, K) vi cc axit bo khi lng phn t ln (c
mch cacbon di > 12 nguyn tC)
Cc axit bo chyu sn xut x phng l panmitic, stearic, oleic.
X phng rn l hn hp mui Na ca cc axit bo, chyu l natri stearat, natri panmiat.
Cc x phng K u l x phng lng.
iu chx phng
1. Ho tan cc axit bo vo dung dch kim (xa)
Cc axit bo c thiu chtdu mbng cch oxi ho cc parafin c snguyn tcacbon
ln hn 30 bng oxi (khng kh) c mui mangan xc tc:
Page 138 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
2 un nng cht bo vi kim (x phng ho cht bo)
Tc dng ty ra ca x phng
Phn tx phng gm
Mt gc hirocacbon mch di (v dC
15
H
31
, C
17
H
35
, C
17
H
33
,) kh tan trong nc
nhng dtan trong cc dung mi khng cc (nhdu, m).
Mt nhm phn cc (l COONa hay COOK) c khnng in li thnh ion nn dtan
trong nc,nhng khng tan trong du m.
V vy x phng c tnh cht c bit l tnh hot ng b mt.
X phng lm gim sc cng bmt ca nc, lm cho nc dthm t cc git du, mv
cc cht bn trn bmt. Khi git, ra bng x phng, gc R ca phn tx phng bm vo cht
bn, nhm phn cc (COONa) chuyn (ho tan) cht bn vo nc di dng nhtng hay
huyn ph, do lm sch vt git, ra.
Mt khc, x phng l mui ca axit yu nn phn tx phng bthuphn to ra mi
trng kim gip cho vic nhtng ho cht keo:
Trong nc cng x phng to thnh cc mui panmiat, oleat, stearat (canxi, magie, st) kt
ta, do x phng mt tc dng ty ra.
Cc cht ty ra tng hp
Ngoi x phng thng, hin nay ngi ta cn dng nhiu loi cht ty ra tng hp khc
nhau. cng l nhng cht hot ng bmt, thuc my loi sau.
1. Nhng cht ty ra sinh ion (iongen)
Phn tgm gc hirocacbon R v nhm phn cc. Ngoi loi R - COONa, cn c nhng
cht hot ng bmt nhion phc tp.
V d:
Cc ankyl sunfat: R O SO
3
Na(Rc > 11C)
Cc ankyl sunfonat: R SO
3
Na, iu chbng cch.
(R c 10 20 nguyn tC)
Cc ankyl aryl sunfonat:
Nhng cht hot ng bmt nhcation phc tp.
V d :
2. Nhng cht ty ra khng sinh ion
Phn tcha gc R khng phn cc v cc nhm phn cc nhOH, O (ete).
V d:
R : c thc ti 18C,
n : c thbng 6 30 tutheo cng dng.
Cc cht ty ra trn vn gic tc dng ty ra ctrong mi trng axit v nc cng.
Page 139 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Phn loi
Gluxit l tn gi mt loi hp cht hu crt phbin trong cthsinh vt
Cng thc phn tC
n
(H
2
O)
m
.
Cc cht gluxit c phn lm 3 loi.
a) Monosaccarrit l nhng gluxit n gin nht, khng bthuphn thnh nhng gluxit n
gin hn. V d: glucoz, fructoz(C
6
H
12
O
6
), riboz(C
5
H
10
O
5
)
b) Oligosaccarit l nhng sn phm ngng tt2 n 10 phn tmonosaccarit vi stch
bt nc. Quan trng nht l cc isaccarit hay iozc cng thc chung C
12
H
22
O
11
. Cc
isaccarit ny bthuphn to thnh 2 phn tmonosaccarit. V dthuphn saccaroz.
c) Polisaccarit l nhng hp cht cao phn t. Khi bthy phn, polisaccarit to thnh mt s
ln phn tmonosaccarit.
V d: Tinh bt, xenluloz, glicogen u c cng thc chung l (C
6
H
10
O
5
)
n
.
Monosaccarit
1. Cng thc v cu to (C
6
H
12
O
6
)
Monosaccaritl nhng hp cht tp chc m trong phn tngoi
nhm cn c nhiu nhm chc OH nhng nguyn tcacbon knhau.
Nu nhmdng anehit (c nhm CH = O), ta gi monosaccarit l anoz,
nu nhm dng xeton, ta c xetoz.
Tutheo snguyn tcacbon trong phn t, monosaccarit (anozv xetoz) c gi l
trioz(3C), tetroz(4C), pentoz(5C), hexoz(6C), heptoz(7C). Nhng monosaccarit quan
trng u l hexozv sau l pentoz. V d: glucoz, frutoz,
Ngoi ng phn cu to (anozv xetoz), monossaccarit cn cng phn khng gian
gi lng phn quang hc, mi ng phn khng gian li c tn ring.
2. Cu to dng mch hca glucoz.
Glucoztham gia phn ng trng bc v khc Cu
2+
, do vy phn tphi c nhm
chc anehit (CH = O).
Glucoztc dng vi (CH
3
CO)
2
O sinh ra pentaeste C
6
H
7
O(OCOCH
3
)
5
, chng ttrong
phn tc 5 nhm -OH; cc nhm -OH c thto phc cht mu xanh lam khi tc dng vi
Cu(OH)
2
(tng tnhglixerin).
Tcc kt quthc nghim, ngi ta thy rng glucozl mt pentahiroxi anehit c
Page 140 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
mch thng khng phn nhnh.
Do sphn bkhc nhau ca cc nhm OH trong khng gian, glucozc nhiu ng phn
khng gian. Glucozthin nhin, c gi l D-glucoz(c nhm OH ti C
5
bn phi)
phn bit vi mt ng phn iu chtrong phng th nghim l L-glucoz(nhm O bn
tri). Cng thc cu trc nhsau:
3. Cu trc dng mch vng ca glucoz
Ngoi dng mch h, glucozcn c cc dng mch vng 6 cnh hoc 5 cnh. Glucozvng
6 cnh c gi l glucopiranozv vng ny c dng ca dvng piran, cn vng 5 cnh c
gi l glucofuranozv c dng dvng furan.
Glucopiranozbn hn rt nhiu so vi glucofuranz.
4. Cu trc phn tfructoz.
Fructoztrong thin nhin c gi l D-fructoz, c cng thc cu trc.
5. Tnh cht vt l - trng thi tnhin
Monosaccarit l nhng cht khng mu, c vngt, dtan trong nc, khng tan trong dung
mi hu c, c khnng lm quay mt phng nh sng phn cc sang phi v hoc sang tri.
Trong thin nhin, glucozc trong hu ht cc bphn cththc vt: r, l, hoa v nht
l trong quchnh. Glucozcng c trong cthngi, ng vt.
Fructoztrng thi tdo trong qucy, mt ong. Vngt ca mt ong chyu do fructoz.
6. Tnh cht ho hc
a) Phn ng ca nhm anehit CH = O
Phn ng oxi ho nhm chc anehit thnh nhm chc axit. Khi glucoztrthnh axit
Page 141 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
gluconic.
+ Phn ng trng gng.
+ Phn ng vi Cu(OH)
2
(trong mi trng kim)
(mu gch)
+ Phn ng oxi ho trong mi trng trung tnh v axit, v dbng HOBr:
+ Phn ng khnhm -CHO to ra ru 6 ln ru.
b) Phn ng ca cc nhm OH
Phn ng vi Cu(OH)
2
cho dung dch mu xanh lam.
To este c cha 5 gc axit mt ln axit. V dglucozphn ng vi anhirit axetic
(CH
3
CO)
2
O to thnh pentaaxetyl glucoz:
c) Phn ng ca glucoz dng vng:
Nhm OH nguyn tr C
1
trong phn tglucozdng vng linh ng hn cc nhm OH khc
nn ddng to ete vi cc phn tru khc (v dvi CH
3
OH) to thnh glucozit:
d) Phn ng ln men
Di tc dng ca cc cht xc tc men do vi sinh vt tit ra, cht ng bphn tch thnh
cc sn phm khc. Cc cht men khc nhau gy ra nhng qu trnh ln men khc nhau.
Page 142 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
V d:
Ln men etylic to thnh ru etylic.
Ln men butyric to thnh axit butyric:
Ln men lactic to thnh axit lactic:
Ln men limonic to thnh axit limonic:
7. iu ch
a) Qu trnh quang hp ca cy xanh di tc dng ca bc xmt tri, to thnh glucozv
cc monosaccarit khc:
b) Thu phn i, polisaccarit c trong thin nhin (nhsaccaroz, tinh bt, xenluloz)
di tc dng ca axit v chay men.
(glucoz)(fructoz)
c) Trng hp anehit fomic
(glucoz)
isaccarit
isaccarit l loi gluxit phc tp hn, khi thuphn cho hai phn tmonosaccarit.
Nhng monosaccarit tiu biu v quan trng l saccaroz, mantoz, lactozu c cng thc
phn tC
12
H
22
O
11
.
1. Tnh cht vt l
Tt ccc isaccarit u l nhng cht khng mu, kt tinh c v tan tt trong nc.
2. Tnh cht ha hc
a) Phn ng thu phn
(Lactozlisaccarit c trong sa)
b) Phn ng ca nhm anehit
Saccarozkhng c nhm chc anehit nn khng tham gia phn ng trng gng v phn
ng vi Cu(OH)
2
.
Mantozv lactozkhi ho tan trong dung dch chuyn mt phn sang dng tautome c
nhm chc anehit nn c phn ng trng gng v phn ng vi Cu(OH)
2
.
c) Phn ng vi hiroxit kim loi (tc dng vi Cu(OH)
2
) v tham gia phn ng to ete v
Page 143 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
este (phn ng ca ru nhiu ln ru).
3. iu ch
Cc isaccarit c iu chtcc ngun nguyn liu thin nhin. V d
Saccarozly tma, cci ng.
Saccaroztrong ma tc dng vi sa vi to thnh dung dch canxi saccarat trong sut. Khi
sc CO
2
vo dung dch canxi saccarat li to thnh saccaroz:
Mantozl cht ng chyu trong mch nha (ng mch nha). N l sn phm ca s
thuphn tinh bt.
Lactozc trong sa ngi, ng vt (v vy cn c tn lng sa). Ngoi ra cng tm
thy c lactoztrong thc vt.
Polisaccarit
Polisaccarit l nhng gluxit c cu thnh bi nhiu n vmonosaccarit ni vi nhau bng
nhng lin kt glicozit. Nhng polisaccarit thng gp: tinh bt, xenluloz,
1. Tinh bt (C
6
H
10
O
5
)
n
a) Cu to: Tinh bt l hn hp cc polisaccarit (C
6
H
10
O
5
)
n
, khc nhau vsn v cu trc
ca chui polime. Tinh bt c trong cv ht nhiu loi cy.
Cc phn ttinh bt gm 2 loi:
Loi amiloz cu to tchui polime khng phn nhnh gm cc mt xch o- glucoz
mch vng vi n vo khong 200 400 v c khi ti 1000. Gia 2 mt xch l mt cu oxi ni
nguyn tC
1
ca gc th1 vi nguyn tC
4
ca gc th2. Cu oxi ny c gi l lin kt o-
1, 4 glicozit.
Loi amilopectin: Chui polime c sphn nhnh, hsn t600 - 6000. Shnh thnh
mch nhnh l do lin kt o - 1,6 glicozit, c biu din nhsau:
Page 144 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Tlamilozv amilopectin thay i tutheo tng loi tinh bt, amilozthng chim 20%
v amilopectin chim khong 80%.
b) Tnh cht vt l:
Tinh bt cu to tnhng ht nhc hnh dng v kch thc khc nhau, phn ngoi ca ht
tinh bt cu to tamilopectin, phn bn trong cu to tamiloz.
Cc ht tinh bt khng tan trong nc lnh. Trong nc nng ht bphng ln ri vthnh
dung dch keo gi l htinh bt.
c) Tnh cht ho hc:
Htinh bt + dung dch iot dung dch mu xanh.
Tinh bt khng tham gia cc phn ng kh(phn ng trng gng v vi Cu
2+
) v trong
phn tkhng c chc anehit.
Phn ng thuphn tinh bt thnh glucozxy ra khi un nng vi xc tc axit v clong
hoc nhcc enzim, phng trnh tng qut:
giai on trung gian c thsinh ra cc extrin (C
6
H
10
O
5
)
x
(x < n) v mantoz. Qu trnh
thuphn din ra theo ssau:
d) S to thnh tinh bt t CO
2
v H
2
O:
Nng lng mt tri c l cy hp th, chuyn qua cc sc t: clorofin (mu xanh lc),
carotin (mu da cam), xantofin (mu vng) v dng thc hin qu trnh quang hp.
(glucoz)
(tinh bt)
e) ng dng ca tinh bt
Lm lng thc cho ngi vng vt.
iu chglucoz.
iu chmch nha.
Page 145 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
iu chru etylic
Hvi.
2. Xenluloz(C
6
H
10
O
5
)
n
a) Cu to phn t:
Khc vi tinh bt, cu to phn tca xenlulozc nhng c im sau:
n rt ln ( t6000 12000 ).
Chui polime ca xenlulozl mch thng khng phn nhn, v vy n to thnh si (si
bng, si gai, si ay) trong cc chui polime c xp theo cng mt phng v xut
hin lc tng tc gia cc chui .
Mi mt xch (1 mt xch glucoz) c 3 nhm OH, trong 1 nhm chc ru bc 1 v 2
nhm chc ru bc 2. nhn mnh c im ny, ngi ta thng vit cng thc phn tca
xenluloznhsau:
b) Tnh cht vt l
Xenlulozl cht rn, khng mi, khng c v, c dng si, c tnh thm nc.
Xenlulozkhng tan trong nc, ete, ru nhng tan trong mt sdung mi c bit nh
dung dch Sveze gm Cu(OH)
2
trong NH
3
c, dung dch H
2
SO
4
c.
c) Tnh cht ho hc:
Bn hn tinh bt (khng to mu xanh vi iot)
To thnh este
Trinitroxenlulozl cht nmnh, c dng lm thuc sng khng khi.
Khi este ho khng hon ton sthu c mono, initroxenlulozdng chsn, lm
phim, keo dn,
Phn ng to thnh xenluloz iaxetat v xenluloz triaxetat.
Cc cht trn c iu chbng phn ng gia xenlulozv anhirit axetic c H
2
SO
4
xc
tc:
Xenlulozaxetat khng dchy nhxenluloznitrat, c dng chtnhn to, nha,
sn.
Khi ch ho vi kim c (NaOH) xenlulozbphng ln thnh xenlulozkim l sn
phm thkhng hon ton.
Page 146 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Xenlulozkim khi chho vi CS
2
to thnh xenlulozxantogenat
Xenlulozxantogenat ho tan trong dung dch kim long thnh dung dch rt nht gi l
visco. Khi p visco chy qua lnhvo dung dch axit sthu c si xenlulozhirat, l
tvisco.
Phn ng thu phn xenluloz.
Xenlulozkh bthuphn hn tinh bt. Phi un nng lu vi axit v clong p sut
cao, xenlulozthuphn hon ton thu c glucoz:
(glucoz)
d) Xenluloz trong t nhin - ng dng
Xenlulozc nhiu trong si bng (98%), si ay, gaiTrong gckhong 50%
xenluloz.
Xenlulozc dng lm giy, lm vi, si, tnhn to (v dtvisco), thuc sng
khng khi, cht do (xenluloit), sn, sn xut ru etylic.
Cc hp cht nitro
1. Cu to
L dn xut thu c khi thnguyn tH trong phn thirocacbon bng nhm nitro
-NO
2
.
Cng thc chung c dng R(NO
2
)
n
, vi n > 1.
Trong phn tca hp cht nitro c mi lin kt trc tip gia 2 nguyn tC - N v nguyn
tN c ho trIV.
Cng thc cu to c biu din:
V d:
Page 147 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
2. Tnh cht vt l
Cc hp cht nitro l nhng cht rn hoc lng, t tan trong nc.
3. Tnh cht ho hc
a) Nhiu hp cht nitro km bn, khi un nng hoc va chm c thbphn tch v tbc
chy, phn ng chy khng cn oxi ngoi.
Do nhiu cht c dng lm thuc n, thuc sng nhiamit (nitroglixerin), TNT
(trinitroluen).
b) Khi bkhbi hiro mi sinh th bin thnh amin. V d:
4. iu ch
Cc hp cht nitro c iu chbng phn ng nitro ho cc hirocacbon.
Cc hirocacbon no mch h:
Page 148 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Cc hirocacbon thm:
Amin
1. Cu to
Amin l dn xut ca NH
3
khi thay th mt hay nhiu nguyn t H bng gc hirocacbon.
Cng c thxem amin nh dn xut ca hirocacbon khi thay th nguyn t H bng nhm
NH
2
.
Phn loi: bc ca amin:
Ty theo snhm NH
2
ta c monoamin, iamin,
V d:
Trong phn tamin (ging trong phn tNH
3
), nguyn tN c 1 cp electron khng phn
chia.
V thamin c khnng kt hp proton (H
+
), thhin tnh baz.
Nu R l gc no mch h, c khuynh hng y electron, lm tng in tch m N, lm
tng khnng kt hp H
+
, ngha l lm tng tnh baz. Amin bc cao c tnh baz mnh hn
amin bc thp.
Page 149 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Nu R l nhn benzen, c khuynh hng ht electron, ngc li lm gim tnh bazca amin
(tnh bazyu hn NH
3
)
2. Tnh cht vt l
a) Cc amin mch h: Nhng cht n gin nht (CH
3
NH
2
, C
2
H
5
NH
2
) l nhng cht
kh, tan nhiu trong nc, c mi c trng ging NH
3
.
Khi khi lng phn ttng dn, cc amin chuyn dn sang lng v rn, tan trong nc
cng gim dn.
V d.
Cht : CH
3
CH
2
, (CH
3
)
2
NH, C
2
H
5
NH
2
, C
2
H
4
(NH
2
)
2
Nhit si6,3
o
C+6,9
o
C+16,6
o
C+116,5
o
C
b) Cc amin thm: l nhng cht lng hoc cht tinh th, c nhit si cao, mi c trng,
t tan trong nc.
3. Tnh cht ho hc
Ni chung amin l nhng bazyu, c phn ng tng tNH
3
.
a) Tnh baz
Cc amin mch h tan c trong nc cho dung dch c tnh baz.
Do lm qu c mu xanh.
Anilin (C
6
H
5
NH
2
) v cc amin thm khc do tan t trong nc, khng lm xanh giy
qu.
Phn ng vi axit to thnh mui.
Cc mui ca amin l cht tinh th, tan nhiu trong nc. Khi cho cc mui ny tc dng vi
kim mnh li gii phng amin.
Page 150 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
b) Cc iamin: Cc iamin c ththam gia phn ng trng ngng vi cc iaxit to thnh
polime (xem phn iaxit)
c) Amin thm:
Nhm NH
2
cnh hng hot ho nhn thm vnh hng thvo vtr o-, p-.
V d:
Do nh hng ca nhm NH
2
, tnh bn ca nhn benzen gim xung, dboxi ho (v d
bng hn hp K
2
Cr
2
O
7
+ H
2
SO
4
) cho nhiu sn phm khc nhau. V d:
4. iu ch
a) Kh hp cht nitro bng hiro mi sinh:
b) Phn ng gia NH
3
vi R X (X = Cl, Br, I)
Phn ng c thtip tc cho amin bc cao:
c) Phng php Sabatie
Page 151 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
5. Gii thiu mt samin
a) Metylamin CH
3
NH
2
L cht kh, c mi ging NH
3
, tan nhiu trong nc, trong ru v ete.
b) Etylamin C
2
H
5
NH
2
L cht kh (nhit si = 16,6
o
C), tan v hn trong nc, tan c trong ru, ete.
c) Hecxametyliamin H
2
N (CH
2
)
6
NH
2
:
L cht tinh th, nhit si = 42
o
C.
c dng chnha tng hp poliamit, si tng hp.
d) Anilin C
6
H
5
NH
2
:
L cht lng nhdu, nhit si = 184,4
o
C. c, c mi c trng. t tan trong nc nhng
tan tt trong axit do to thnh mui. trong khng kh boxi ho c mu vng ri mu nu.
Dng sn xut thuc nhum.
e) Toluin CH
3
C
6
H
4
NH
2
Dng ortho v meta l chtlng. Dng para l cht kt tinh.
iu chbng cch khnitrotoluen.
Amit
Amit c th c coi l dn xut ca axit cacboxylic khi th nhm OH bng nhm amin
(NH
2
) hay cc nhm R NH, (R)
2
N.
Page 152 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Amit ca axit fomic l cht lng, cc amit khc l cht rn.
Amit c iu chbng phn ng gia NH
3
vi dn xut thclo ca axit hoc vi este.
V d:
Amit ca axit cacbonic gi l cacbamit hay ure:
Ure l cht tinh th, c tnh bazyu (do nhm NH
2
), ddng to mui vi axit. Ure bphn
hukhi c tc dng ca cc vi sinh vt trong t.
Ure c dng lm phn bn, iu chcht do urefomanehit ( HN CO NH CH
2
)
n
Trong cng nghip, ure c iu chbng phn ng.
Aminoaxit
1. Cu to:
Cng thc tng qut : (NH
2
)
x
R (COOH)
y
Aminoaxit l hp cht hu ctp chc, c cha cnhm NH
2
(baz) v nhm -COOH
(axit) trong phn t.
Page 153 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
C th coi aminoaxit l dn xut th NH
2
vo nguyn t H gc R ca axit cacboxylic, khi
nhm NH
2
c thnh vo nhng vtr khc nhau (o, |, ,) trn mch C.
| o
C C C COOH
Cc aminoaxit c trong cc cht anbumin tnhin u l o-aminoaxit.
C nhng aminoaxit trong snhm NH
2
v snhm COOH khng bng nhau. Tnh axit -
bazca aminoaxit tuthuc vo snhm ca mi loi.
2. Tnh cht vt l
Cc aminoaxit u l nhng cht tinh th, nng chy nhit tng i cao ng thi b
phn hu. Phn ln u tan trong nc, t tan trong dung mi hu c.
3. Tnh cht ho hc
a) Va c tnh axit, va c tnh baz
Trong dung dch tion ho thnh lng cc:
To mui vi caxit v kim:
Phn ng este ho vi ru.
b) Phn ng trng ngng to polipeptit
Trng ngng gia 2 phn tto ipeptit.
Page 154 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Trng ngng to ra polipeptit
Cc polipeptit thng gp trong thin nhin (protein)
4. iu ch.
a) Thu phn cc cht protein thin nhin
b) Tng hp
Tdn xut halogen ca axit.
Tng hp nhvi sinh vt.
5. Gii thiu mt saminoaxit
a) Cc aminoaxit thin nhin c trong protein
Glixin:H
2
N CH
2
COOH
Cn gi l o - aminoaxit propionic.
Page 155 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
L tinh thkhng mu, tan trong nc, cho vchua. Mui mononatri glutamat (m chnh) c
vngt ca tht, dng lm gia v.
b) Cc aminoaxit dng (nhm NH
2
cui mch C)
Axit e - aminocaproic.
H
2
N (CH
2
)
5
COOH
Khi trng ngng to thnh poliamit dng chto tcapron.
Axit e - aminoenantoic.
H
2
N (CH
2
)
6
COOH
Khi trng ngng to thnh polime chto si tng hp enan.
Protein
1. Thnh phn - cu to
Thnh phn nguyn tca protein gm c: C, H, O, N, S v cP, Fe, I, Cu.
Protein l nhng polime thin nhin cu to tcc phn taminoaxit trng ngng vi nhau.
Sto thnh protein tcc aminoaxit xy ra theo 3 giai on.
Page 156 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
+ Giai on 1: To thnh chui polipeptit nhshnh thnh cc lin kt peptit.
+ Giai on 2: Hnh thnh cu trc khng gian dng xon (nhl xo) ca chui polipeptit
nhcc lin kt hiro gia nhm ca vng ny vi nhm NH ca vng tip theo.
dng xon, gc R hng ra pha ngoi.
+ Giai on 3 cc chui polipeptit dng xon cun li thnh cun nhshnh thnh lin
kt ho hc gia cc nhm chc cn li trong gc aminoaxit ca chui polipeptit.
Vi cch cu to nhvy thn 20 aminoaxit to thnh hng ngn cht protein khc nhau
vthnh phn, cu to trong mi cthsinh vt. Mi phn tprotein vi cu hnh khng gian
xc nh, vi nhm chc bn ngoi hnh xon mang nhng hot tnh sinh hc khc nhau v thc
hin nhng chc nng khc nhau trong hot ng sng ca cth.
2. Tnh cht:
a) Cc protein khc nhau to thnh nhng cun khc nhau. C 2 dng chnh.
Hnh si: nhttm, lng, tc.
Hnh cu: Nhanbumin ca lng trng trng, huyt thanh, sa.
b) Tnh tan: rt khc nhau
C cht hon ton khng tan trong nc (nhprotein ca da, sng, tc)
C protein tan c trong nc to dung dch keo hoc tan trong dung dch mui long.
Tnh tan ca mt sprotein c tnh thun nghch: nu tng nng mui th protein kt ta,
nu gim nng mui protein tan.
c) Hin tng bin tnh ca protein
Khi bun nng hay do tc dng ca mui kim loi nng hoc ca axit (HNO
3
, CH
3
COOH),
protein bkt ta (ng t) km theo hin tng bin tnh. Khi , cc lin kt hiro, lin kt
mui amoni, lin kt isunfua, lin kt este bph huv lm mt hot tnh sinh hc c trng
ca protein.
d) Tnh lng tnh ca protein
V trong phn tprotein cn c nhm - NH
2
v - COOH tdo nn c tnh bazv tnh axit
tuthuc vo slng nhm no chim u th.
Page 157 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Trong dung dch, protein c thbin thnh ion lng cc
+
H
3
N - R - COO
-
.
Khi tng sin tch dng vin tch m ca ion lng cc bng khng th protein c
gi ltrng thi ng in.
e) Thu phn protein
f) Phn ng c mu ca protein
Tng tpeptit v aminoaxit, protein tham gia phn ng cho mu.
Phn ng biure: Cho protein tc dng vi mui ng (CuSO
4
) trong mi trng kim cho
mu tm do sto thnh phc cht ca ng (II) vi hai nhm peptit.
Phn ng xantoproteinic: Cho HNO
3
m c vo protein sxut hin mu vng. Nguyn
nhn do phn ng nitro ho vng benzen cc gc aminoaxit to thnh cc hp cht nitro dng
thm c mu vng.
3. Phn loi protein
Gm 2 nhm chnh:
a) Protein n gin: chcu to tcc aminoaxit, khi thuphn hu nhkhng to thnh cc
sn phm khc. Cc protein n gin li c chia thnh nhiu nhm nh. V d:
Anbumin: Gm mt sprotein tan trong nc, khng kt ta bi dung dch NaCl bo ho
nhng kt ta bi (NH
4
)
2
SO
4
bo ho. ng tkhi un nng. C trong lng trng trng, sa.
Globulin: Khng tan trong nc, tan trong dung dch mui long, ng tkhi un nng. C
trong sa, trng.
Prolamin: Khng tan trong nc, khng ng tkhi un si. C trong la m,ng.
Gluein: Protein thc vt tan trong dung dch kim long. C trong thc go.
Histon: Tan trong nc v dung dch axit long.
Protamin: L protein n gin nht. Tan trong nc, axit long v kim. Khng ng tkhi
un nng.
b) Cc protein phc tp: Cu to tprotein v cc thnh phn khc khng phi protein. Khi
Page 158 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
thuphn, ngoi aminoaxit cn c cc thnh phn khc nhhiratcacbon, axit photphoric.
Protein phc tp c chia thnh nhiu nhm.
Photphoprotein: c cha axit photphoric.
Nucleoprotein: trong thnh phn c axit nucleic. C trong nhn tbo ng, thc vt.
Chromoprotein: c trong thnh phn ca mu.
Glucoprotein: trong thnh phn c hiratcacbon.
Lipoprotein: trong thnh phn c cht bo.
4. Schuyn ho protein trongg cth.
Protein l mt thnh phn quan trng nht trong thc n ca ngi vng vt ti to
cc tbo, cc cht men, cc kch thch t, xy dng tbo mi v cung cp nng lng.
Khi tiu ho, u tin protein bthuphn (do tc dng ca men) thnh cc polipeptit (trong
ddy) ri thnh aminoaxit (trong mt) vc hp thvo mu ri chuyn n cc m tbo
ca cth. Phn chyu ca aminoaxit ny li c tng hp thnh protein ca cth. Mt
phn khc tng hp cc hp cht khc cha nitnhaxit nucleic, kch thch tMt phn b
phn huv boxi hocung cp nng lng cho cth.
ng thi vi qu trnh tng hp, trong cthlun xy ra qu trnh phn huprotein qua
cc giai on to thnh polipeptit, aminoaxit ri cc sn phm xa hn, nhNH
3
, ure O = C
(NH
2
)
2
to thnh CO
2
, ncQu trnh tng hp protein tiu thnng lng, qu trnh phn
huprotein gii phng nng lng.
5. ng dng ca protein
Dng lm thc n cho ngi vng vt.
Dng trong cng nghip dt, giy dp, lm keo dn.
Mt sprotein dng chto cht do (nhcazein ca sa).
nh ngha:
Nhng hp cht c khi lng phn t rt ln (thng hng ngn, hng triu .v.C) do nhiu
mt xch lin kt vi nhau c gi l hp cht cao phn t hay polime.
V d: Cao su thin nhin, tinh bt, xenlulozl nhng polime thin nhin.
Page 159 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Cao su Buna, pol i eti l en, P.V.C l nhng pol i me tng hp.
Cu trc v phn loi
1. Thnh phn ho hc ca mch polime
a) Polime mch cacbon:
Mch C bo ho. V dpolietilen.
Mch C cha bo ho. V dcao su Buna:
Polime cha nguyn thalogen th. V dP.V.C:
Ru polime. V dru polivinylic:
Polime dn xut ca ru. V dpolivinyl axetat:
Cc polime anehit v xeton. V dpoli acrolein.
Polime ca axit cacboxylic. V dpoliacrilic:
Page 160 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Polime nitril (c nhm - C N). V dpoliacrilonitril:
Polime ca hirocacbon thm. V dpolistiren:
b) Polime d mch: Trn mch polime c nhiu loi nguyn t.
Mch chnh c C v O. V dpoliete (poliglicol):
polieste (polietylenglicol terephtalat)
Mch chnh c C, N. V dpolietyleniamin :
Mch chnh c C, N, O. V dpoliuretan :
2. Cu to hnh hc ca mch polime.
Cc phn tpolime thin nhin v tng hp c thc ba dng sau.
a) Dng mch thng di: Mi phn tpolime l mt chui mch thng di, do cc mt xich
polime kt hp u n to ra.
b) Dng mch nhnh: Ngoi mch thng di l mch chnh, cn c cc mch nhnh do cc
monome kt hp to thnh.
c) Dng mch li khng gian: Nhiu mch polime lin kt vi nhau theo nhiu hng khc
nhau. V dtrong cao su lu ha, trong cht do phenolfomanehit.
Page 161 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
Tnh cht ca polime.
1. Tnh cht vt l:
L nhng cht rn tinh thhoc vnh hnh tuthuc vo trt tsp xp cc phn t
polime. Khi cc phn tpolime sp xp hn n to thnh trng thi vnh hnh.
Hp cht polime khng c nhit nng chy xc nh. Phn ln cc polime khi un nng
thu ra ri chy nht. Mt spolime bphn hukhi un nng.
Phn nhiu polime kh tan trong cc dung mi. C loi polime hon ton khng tan trong
cc dung mi.
2. Tnh cht ho hc:
Phthuc thnh phn v cu to ca polime.
Phn ln cc polime bn vng ho hc (i vi axit, kim, cht oxi ho). C cht rt bn
vi nhit v ho cht, v dnhteflon ( - CF
2
- CF
2
- )
n
.
Mt spolime km bn vi tc dng ca axit v baz. V d: Len, ttm, tnilon bthu
phn bi dung dch axit hoc kim do c nhm peptit.
Nhng polime c lin kt i trong phn tc ththam gia phn ng cng. V dphn ng
lu ho cao su.
iu chpolime:
a) Phn ng trng hp: L qu trnh kt hp nhiu phn t n gin ging nhau (monome)
thnh phn t polime, khi khng c stch bt cc phn tnhnn thnh phn nguyn t
ca polime v monome ging nhau.
Phn tmonome tham gia phn ng trng hp phi c lin kt kp hoc c vng khng bn.
V d:
Phn ng trng hp c thxy ra gia 2 loi monome khc nhau, khi gi l ng trng
hp.
Page 162 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
b) Phn ng trng ngng: l phn ng to thnh polime t cc monome, ng thi to ra
nhiu phn t nh, n gin nhH
2
O, NH
3
, HCl,
c ththam gia phn ng trng ngng, cc phn tmonome phi c t nht 2 nhm chc
c khnng phn ng hoc 2 nguyn tlinh ng c thtch khi phn tmonome.
Trng ngng nhng monome cng loi:
V d:
Trng ngng gia cc monome khc nhau:
Gia iamin v iaxit:
Gia iaxit v ru 2 ln ru:
(tlapxan)
ng dng ca polime
1. Cht do
a) nh ngha: cht do l nhng vt liu polime c tnh do, tc l c khnng bbin dng
di tc dng bn ngoi v gic bin dng sau khi ngng tc dng.
Page 163 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
b) Thnh phn:
Thnh phn c bn: l 1 polyme no . V dthnh phn chnh ca bnit l cao su, ca
xenluloit l xenluloznitrat, ca bakelit l phenolfomanehit.
Cht ho do: tng tnh do cho polime, hnhit chy vnht ca polime. V d
ibutylphtalat,
Cht n: tit kim nguyn liu, tng cng mt stnh cht. V daming tng tnh
chu nhit.
Cht ph: cht to mu, cht chng oxi ho, cht gy mi thm.
c) u im ca cht do:
Nh(d = 1,05 1,5). C loi xp, rt nh.
Phn ln bn vmt chc, c ththay thkim loi.
Nhiu cht do bn vmt chc.
Cch nhit, cch in, cch m tt.
Nguyn liu r.
d) Gii thiu mt s cht do.
Polietilen (P.E) : iu chtetilen ly tkh du m, kh thin nhin, kh
than .
L cht rn, hi trong, khng cho nc v kh thm qua, cch nhit, cch in tt.
Dng bc dy in, bao gi, chto bng thm khng, lm thit btrong ngnh sn xut ho
hc, sn tu thu.
Polivinyl clorua (P.V.C)
Cht bt vnh hnh, mu trng, bn vi dung dch axit v kim.
Dng chda nhn to, vt liu mng, vt liu cch in, sn tng hp, o ma, a ht
Polivinyl axetat (P.V.A)
Page 164 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
iu chbng cch : cho ri trng hp.
Dng chsn, keo dn, da nhn to.
Polimetyl acrilat
v polimetyl metacrilat
iu chbng cch trng hp cc este tng ng.
L nhng polime rn, khng mu, trong sut.
Polimetyl acrilat dng sn xut cc mng, tm, lm keo dn, lm da nhn to
Polimetyl metacrilat dng lm thutinh hu c.
Polistiren
Dng lm vt liu cch in. Polistiren dpha mu nn c dng sn xut cc dng
dn dng nhcc o, lc
Nha bakelit:
Thnh phn chnh l phenolfomanehit. Dng lm vt liu cch in, chi tit my, dng
gia nh.
bonit: l cao su rn c ti 25 - 40% lu hunh. Dng lm cht cch in.
Tflon : rt bn nhit, khng chy, bn vi cc ho cht. Dng trong cng
Page 165 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
nghip ho cht v kthut in.
2. Cao su
Cao su l nhng vt liu polime c tnh n hi, c ng dng rng ri trong i sng v
trong k thut.
a) Cao su thin nhin: c chho tmcy cao su.
Thnh phn v cu to: l sn phm trng hp isopren.
n t2000 n 15000
Mch polime un khc, cun li nhl xo, do cao su c tnh n hi.
Cao su khng thm nc, khng thm khng kh, tan trong xng, benzen, sunfua cacbon.
Lu ho cao su: Chho cao su vi luhunh lm tng nhng u im ca cao su nh:
khng bdnh nhit cao, khng bdn nhit thp.
Lu ho nng: ung nng cao su vi lu hunh.
Lu ho lnh: Chho cao su vi dung dch lu hunh trong CS
2
.
Khi lu ha, ni i trong cc phn tcao su mra v to thnh nhng cu ni gia cc
mch polime nhcc nguyn tlu hunh, do hnh thnh mng khng gian lm cao su bn
chc hn, n hi hn, kh tan trong dung mi hu chn.
b) Cao su tng hp:
Cao su butaien (hay cao su Buna)
Page 166 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
L sn phm trng hp butaien vi xc tc Na.
Cao su butaien km n hi so vi cao su thin nhin nhng chng bo mn tt hn.
Cao su isopren.
C cu to tng tcao su thin nhin, l sn phm trng hp isopren vi khong 3000.
Cao su butaien - stiren
C tnh n hi vbn cao:
Cao su butaien - nitril: sn phm trng hp butaien v nitril ca axit acrilic.
Do c nhm C N nn cao su ny rt bn vi du, mv cc dung mi khng cc.
3. Ttng hp:
a) Phn loi t:
Tc phn thnh:
T thin nhin: c ngun gc tthc vt (bng, gai, ay) v tng vt (len, ttm)
T ho hc: chia thnh 2 loi.
+ T nhn to: thu c tcc sn phm polime thin nhin c cu trc hn n (chyu l
xenluloz) v bng cch chto ho hc ta thu c t.
+ T tng hp: thu c tcc polime tng hp.
b) T tng hp:
Page 167 of 169 Nguyn tl ht nhnht khng thphn chia vmt ho hc
3/12/2009 file://C:\Documents and Settings\Toan Minh\Local Settings\Temp\~hh5C5A.htm
T clorin: l sn phm clo ho khng hon ton polivinyl clorua.
Ho tan vo dung mi axeton sau p cho dung dch i qua lnhvo bnc, polime kt
ta thnh si t. Tclorin dng dt thm, vi dng trong y hc, kthut.
Tclorin rt bn vmt ho hc, khng chy nhng bn nhit khng cao.
Cc loi t poliamit: l sn phm trng ngng cc aminoaxit hoc iaxit vi iamin. Trong
chui polime c nhiu nhm amit - HN - CO - :
+ T capron: l sn phm trng hp ca caprolactam
+ T enan: l sn phm trng ngng ca axit enantoic
+ T nilon (hay nilon): l sn phm trng ngng hai loi monome l hexametyliamin
v axit aipic
:
Cc tpoliamit c tnh cht gn ging tthin nhin, cdai bn cao, mm mi, nhng
thng km bn vi nhit v axit, baz. Dng dt vi, lm li nh c, lm chkhu.
T polieste: chto tpolime loi polieste. V dpolietylenglicol terephtalat.