LU HUNH (S) L nguyn t phi kim th hai c bit t thi rt xa xa. Trong thin nhin, nhiu ni c nhng m lu hunh.

. cng l l do con ngi sm bit lu hunh. Lu hunh t sinh c thy nhng ni gn cc ni la hot ng. Cc kh thot ra t ming ni la thng l nhng hp cht lu hunh, nn c gi thuyt cho rng lu hunh t sinh l kt qu ca phn ng gia cc cht kh . 2H2S + SO2 3S + 2H2O Ngoi ra, s hot ng lu bn ca cc vi sinh vt trong t cng l nguyn nhn to thnh lu hunh t sinh. Nhng m lu hunh ny thng xa ni la v khng c cha tp cht selen. L do ng tin cy ch, trong qu trnh hot ng chyn cc hp cht sunfua thnh lu hunh, cc vi sinh vt trnh khng ng n selen, mt cht c i vi chng . Vo thi Hme (khong th k 12-9 trc CN), nhng ngi c Hi Lp bit t lu hunh ty nh ca, dng kh thot ra (SO 2) ty trng vi si. Ngi xa tin rng, ci mi v mu xanh ca ngn la lu hunh c th xua ui c ma qu. Thi Trung c bit dng lu hunh v hp cht ca lu hunh iu ch sn phm v cha bnh ngoi da. Thuc sng c tn la Hi Lp m ngi Hi Lp nm670 t chy chin thuyn ca Ai Cp, c thnh phn (lu hunh, han dim tiu) v t l gn nh thuc sng ngy nay. Tnh cht chy c v kh nng ha hp d dng vi nhiu kim loi lm cho lu hunh c v tr u i i vi cc nh gi km thut thi Trung c

OXI (O) (1774) Mt ng ng ghi nh: 1 thng 8 nm 1774. l ngy m nh ha hc Anh Pritxli pht hin ra oxi. Nhng ai xng ng c ghi nhn tm ra oxi? Cu hi ny mi quc gia tr li mt cch khc nhau vi y nhng chng c, t ho. Ngi Trung Quc cho rng ngay t th k 8, nh trit hc Trung Quc Mao Hoa bit rng khng kh c hai th kh, kh th nht c tnh cht chyc v th c. Ngi th t ho rng chnh nh ha s v bc hc ni ting ca h l Lna d Vinxi (1452-1519) ng thi ni n khng khl mt hn hp hai kh trong ch c mt kh dng th v t chy. n lt ngi Php th ng h cho Lavoadi, ngi Anh th ng h cho Pritxli v ngi Thy in th ch bit c Sile (C.Scheele) mi l ngi pht hin ra oxi u tin. Tm li, khng nc no chu thua c no! Cuc tranh lun v quyn tc gi khm ph ra oxi ko di 200 nmmi tm yn. Nhng c mt iu m mi ngi u nht tr rng s ra i ca oxi l ci mc lch s ln lao ca ha hc, l mt cuc cch mng trong ha hc. Ha hc c c mt ngn ng ring, c gi thuyt v nh lut ring, t ch sau khi oxi chnh thc ra i. Lch s ghi nhn nm tm ra oxi l 1774 v tc gi gm c hai ngi ca hai nc khc nhau: Prixli, ngi Anh v Sile, ngi Thy in tn La Tinh chnh thc ca kh ny l oxygenium, do nh ha hc Php Lavoadi t ra nm 1779, vay t hai ch Hi Lp oxusc ngha l axit v gennao c ngha l sinh ra.Trc , kh ny c rt nhiu tn gi khc nhau: khng kh tinh khit, khn kh d th, khng kh mt nhin t; khng kh la; khng kh sng

Trc tin chng ta ch n cng trnh ca Pritxli. Ngy 1/8/1774, ng ly mt t hp cht thy tinh mu (chng ta hiu l HgO) cho vo ng nghim, ri dng thu knh (do ng sng ch ra) t nng. ng nhn thy c cht kh bc ra v thy ngn ng nh xut hin. Tnh c lc y c mt cy nn ang chy. Pritxli a cht kh ny gn cy nn chy sng rc cha tng thy, m ng v cng ngc nhin nhng khng th no gii thch ni. Ngy nay, chng ta hiu rng thy ngn oxi (HgO) c mu , di tc dng ca nhit, b phn hy ra kh oxi v thy ngn kim loi. 2HgO
t
0

2Hg + O2

Cc em hc sinh cn lu rng y l trng hp c bit; ch c vi oxi kim loi (nh HgO, Ag2O) khi nung nng b phn hy cho ra kim loi m thi (phn ng to thnh oxit kim loi bao gi cng d dng hn). Vo thi gian trn, ti Thy in , nh hoa hc Sile cng tm ra oxi bng nhiu cch: nung nng sanpt (chng ta hiu iu l phn ng sau y: (NaNO3
NaNO3 + 1/2O2 ), nung nng mui magi nitrat, v c bng cch chng

ct hn hp sanpt vi axit sunfuric. ng gi kh mi l khng kh la. Bn lun vn ny mi n 1777 mi xut bn. nu cn c vo nm xut bn th r rng rng Slile khng th c chp nhn l ng tc gi vi Pritxli. Tuy nhin c mt chng c khc bo m rng nh ha hc Thy in tm ra t nht ba thng trc nh ha hc Anh. Chng c l: 1775 mt nh ha hc Thy in khc tn l Becman (T. Bergman) cng b mt bi bo ni v s khm ph ra khng kh la (oxi) bi nh ha hc Sile. Nh vy, vn cng b trn tp ch, nht l tp ch chuyn ngnh, l c s php l gi bn qyn tc gi.

By gi ni n nc Php. Nm 1774, trn mt t bo, nha ha ha Baiyng (P.Bayen)cho rng c mt dng kh, nng hn khng kh thng , dnh vo kim loi trong qu trnh nung. ng thu c dng kh khi nhit phn hp cht ca thy ngn. ng cn ni thm rng kh ny c th bin kim loi thy ngn thnh hp cht mu (chng ta hiu rng l HgO). ng tic, ng khng tip tc ti ca mnh. Php cn mt nh ha hc na, tn tui rt quen thuc i vi chng ta, l Lavoadi; vo thi gian ny cng ang nghin cu nguyn nhn tng khi lng ca kim loi khi nung. Nh bc hc Php ny nghi ng v tnh khoa hc ca thuyt nhin t. ng nghin cu mt s cht kh chy trong khng kh v nhn nh rng khng kh khng phi l mt vt th n gin. Trong khng kh c phn duy tr s chy. Phn khng kh duy tr s chy l cht kh thun li nht cho s h hp. n thng 4 nm 1775, Lavoadi c mt bn bo co trc Vin Hn lm khoa hc Pari, trong ng tuyn b khm ph ra oxi, ng vit rng oxi c tm ra ng thi bi Prtxli, Sile v ng. Tuy nhin v phng din php l, ngi ta ch tha nhn Pritxli v Sile m thi. L do l thng 10 nm 1774, hai thng sau khi lm th nghim t thy ngn oxi (v c minium, Pb3O4), Pritxli c sang Pari v c k li cho Lavoadi nghe nhng th nghim m ng lm. Cho d Lavoadi khng c cng nhn l cng u trong vic tm ra nguyn t oxi, nhng ton th gii u cng nhn cng lao v cng to ln ca Lavoadi trong vic tm ra nguyn t c tm quan trng hang u. Lavoadi thc c hn ai ht vai tr ca nguyn t ny. C c oxi trong tay, Lavoadi gii thch ng n s tng khi lng ca kim loi khi nung. ng thc

tnh cc nh ha hc th gii cui th k 18, lm cho h t nguyn t b thuyt nhin t v cng nhn mt thuyt mi v s chy tc l thuyt oxi. Cy ci l bgun cung cp oxi ln lao nht cho kh quyn. Con s tnh c l vo khong 400 000 triu tn / nm. Cy xanh hp th nh nng mt tri, chuyn kh c (CO2) thnh kh lnh (O2) theo phn ng sau y: 6CO2 + 6H2O
C6H12O6 + 6O2

Chng ta cn bit n cy xanh nhng no, th m c nhng em thanh thiu nin cht ph cy khng cht lng thng!

SELEN (Se) (1817) B ba lu hunh, selen, telu gi l h chancogen, thuc phn nhm chnh nhm VI. Lu hunh v c trng thi t sinh nn c loi ngi bit t thi Thng c. Nh ra nguyn t phi kim selen c tm ra sm hn nhiu, sm hn c telu mi phi, bi v n thng c ln trong khong vt ca lu hunh v trong m lu hunh. S tht th ngc li. Ch n nm 1718 nh ha hc Thy in Becdeliut mi tm ra c selen trong b thi ca nh my iu ch axit sunfuric. Thng 9 nm 1817, Becdeliut cng ngi tr l ca mnh l Gan (G.Gahn) i kim tra nh my sn xut axit sunfuric. Hai ng quan st thy trong axit va iu ch c mt kt ta hi c mu. a kt ta t trn ngn n hn th n bin thnh nhng ht c nh ch v c mi c ci ta. Quan nim ca mt s nh ha hc thi y cho rng l du hiu ca nguyn t telu, bi v telu l mt nguyn t tng t vi lu huunh c tm ra t cui th k 18. Phn tch k nhiu ln kt ta, Becdeliut kt lun rng trong kt ta c cha mt kim loi cha bit, tnh cht ca n ging vi tnh cht ca telu. Kt qu vic nghin cu kt ta v mt s tnh cht ca nguyn t c cng b trn tp ch Nin gm ha hc v vt l. ng ngh t tn cho nguyn t mi l selen, theo ting Hi Lp c ngha l Mt Trng (v tinh ca Tri t). Cng nhm vi telu, nguyn t ny c nhng tnh cht tng t v c dng lm t bo quang in v nn dng in xoay chiu. Nhng my nh hin i c b phn o nh sng lm bng selen.

TELU (Te) (1782) Nhm VI ca bng HTTH c 2 phn nhm. Phn nhm ph: Cr, Mo, W c tm ra cui th k 18. Phn nhm chnh gm c O,S,Se,Te,Po. Trong nhiu sch gio khoa, ngi ta qun gi b ba nguyn t: luu hunh, selen v telu l h chancogen, ch 3 nguyn t ny trong nhm VI. Ch chalcos theo ting Hi Lp c ngha l v Qa t. Ni l h hang cng ng, bi v chng ging nhau v tnh cht ha hc. Hn na selen, telu l v tinh ca lu hunh. C ba iu l nguyn t phi kim. ng tic, selen trn qu k sau lu hunh v telu, (mi n u th k 19 mi xut hin), thnh th h chancogen tuy rt gn v tnh cht huyt thng, nhng tui tc li rt xa nhau! Telu coi nh c ba ln c cp giy khai sinh. Ln th nht l vo nm 1782, mt l s m nc o tn l Mul (F. Muller), v sau i tn Von Rysentin (Baron von Reichenstein) phn tch ha hc mt th qung trng c tm thy nc o v tch c nhng ht kim loi, trng c v ging nh antimony. Sau mt nm nghin cu tip tc, ng cho rng l mt kim loi cha bit. vng lng tin, ng gi mt mu qung tham kho kin nh khong vt hc ni ting Thy in Becman. Mu qung qu b, khng kt lun. Thi gian tri Ngy sinh th hai l 25-1-1798. Ti vin Hn lm khoa hc Beclin, nh ha hc c Claprot thong bo v vic tm ra t qung mu trng ( ni trn) mt nguyn t mi m ng gi l telu. Ting La Tinh tellusc ngha l Qu t.

Tht tnh m ni, Claprot nhn mu qung ca Mule a, nhng ng cho rng ng mi xng ng l ngi tm ra nguyn t telu! C l cng nn ni n mt ngi na c lin quan n vic tm ra nguyn t telu. l nh ha hc v thc vt hc Kityben (P.Kiteibel) ngi Hunggari. Nm 1789, ng nhn c mt khong vt ca mt ngi ng nghip. Lc u ngi ta tng rng l khong vt molipenit c cha bc, nhng Kityben tch ra c mt nguyn t mi. ng tic, ng khng cng b s pht hin ca ng m ch m t nhng g mnh tm thy c qua th t trao i vi mt s bn ng nghip, trong c nh khong vt o tn l Etxn (F.Estner). Trong mt thi gian di, telu c coi nh mt kim loi. Nm 1832, sau khi tm ra c selen, Becdeliut cho thy s rt ging nhau gia lu hunh, selen v telu. T tr i, telu c a vo danh sch nhng phi lim. L mt phi kim, telu cho nhng hp cht trong n th hin mc oxi ha -2, +4 v +6. N c gi tr trong nhng ngnh k thut hin i. Nhng hp cht ca n vi kim loi, nhng telurua, c tnh cht bn dn v c nhy cao i vi cc loi bc x. V th chng c lm ng knh truyn hnh, Kim lon ch c pha them telu s c c nhng tnh cht mi nh bn c hc, bn ha hc. Trn vi thy tinh n lm tng chit xut ca thy tinh.

POLONI (Po) (1898) Nguyn t ny chim 84. Tnh cht ca nguyn t ny c Meneleep tin on 1870, cn c vo v tr ca n trong cng nhm vi lu hunh, selen v tellu. Theo ng, khi lng nguyn t ca n khong 212 (con s thc t 209). Nhng tnh cht khc ca nguyn t v hp cht ca n cng gn ging vi nhng tin on ca Meneleep. Tuy nhin phng php ha hc thong thng ni trc y khng p dng c pht hin ra nguyn t ny, bi v n thuc dng di ca nhng nguyn t phng x t nhin. Lin sau khi Beccren khm ph ra hin tng phng x, nh n vt l v ha hc Balan Mari Sklapska (1867-1934) (Marie Sklodowska), v ca gio s Pie Quy ri (Pierre Curie) (1859-1906), bt tay nghin cu mt cch c h thng hin tng ny. Bi v tia phng x c kh nng ion ha khng kh, nn b dng my in nghim (electroscop) o. B mun bit, ngoi urani ra cn c nhng cht no khc tng t v tnh cht nh urani khng. ti lun n tin s ca b c thc hin theo hng ny. B pht hin qung urani thin nhin c tnh phng x gp nhiu ln so vi oxit nguyn cht ca n. B bt u tch qung ra thnh nhiu phn on v xc nh tnh phng tnh phng x ca chng. Lc ny Pie Quy ri cng cng tc vi b. Phn on tch vi bitmut sunfua c tnh phng x gp 400 ln so vi urani. V rng bitmut sunfua tinh khit khng c tnh phng x, nn b a ra gi thuyt rng trong phn on ny chc phi c mt nguyn t phng x mnh tn ti di dng hp cht. Ti cuc hp ca vin Hn lm khoa hc Pari ngy 18 thng 7 nm 1898, ng b Quy-ri c bng bo nhan v mt cht phng x mi c cha trong qung urani. Thut ng tnh phng xln u tin c a ra trong bng bo co ny, nhn mnh nguyn t c tm ra bng mt phng php mi. H ngh t tn nguyn t l poloni, c ngha l nc Balan (Pologne, ting Php ch nc Balan).

Trc y phng php quang ph c dng nhn bit nguyn t mi vi lng v cng b , th t gi tr i c thm mt phng php mi, phng php o phng x, nhn bit nguyn t mi vi lng t i nh vy, Tt nhin, lc u hai nh khoa hc ny nhm khi cho bimut v poloni c tnh cht ha hc ging nhau. Poloni l mt nguyn t phng x, nn cng kh nghin cu tnh chtca n. V vy mt s ngi bi quan cho rng chng qua l bimut c ln du vt ca nhng cht phng x. n nm 1902, nh ha hc c Macvan (W. Marckwald) dng 2 tn qung urani thu phn on bitmut v bng phng php ha hc tch c mt cht c tnh phng x mnh m ng gi l telu phng x - Theo ng, nguyn t mi ny t trong nhm VI, n c khi lng nguyn t ln hn bitmut, vo khong 210. Cuc tranh lun khoa hc ni ln v bn cht ca poloni v telu phng x. Nhiu nh khoa hc ng v phe ca ng b Quy-ri. Cui cng, s so snh cho thy telu phng x chnh l poloni. Quyn tc gi ca ng b Quy-ri i vi nguyn t poloni c th gii xc nhn. n nm 1912 th nguyn t ny chnh thc chim 84 trong bng cc nguyn t ha hc. Cho mi n nm 1946 mi iu ch ra c kim loi poloni. Poloni c chu k bn hy 138 ngy. N pht ra tia .

CROM (Cr) (1797) Bn thn kim loi crom c mu trng bc, nhng iu th v t c l nhng hp cht ca crom c mu sc rt khc nhau. C ngi s t hi, hp cht thin nhin ca crom c mu sc p, ti sao mi n nhng nm cui cng ca th k 18 nguyn t mi c tm ra? Hay l tr lng ca n qu t trn Tri t? Theo nh ca cc nh a cht, crom l mnguyn t di do ca v Tri t. Mt s qung crom c bit kh sm. Mu sc bao gi cng l nguyn t gy ch u tin, nhng nguyn nhn ch yu l khng d tch kim loi ny. Ngay vic tch n di dng oxit cng ngoi kh nng ca cc nh ha hc thi by gi. Qung crom thng gp l khong vt crocoit m thi by gi c tn gi l qung ch . C th ni ngay y rng tc gi tm ra crom l nh ha hc Php Vclanh, trong 2 nm lin ng tm ra 2 nguyn t: crom(1797) v berili (1798). Trc cng c mt s nh ha hc phn tch qung crocoit. Chng hn, nm 1766 nh ha hc c Leman (I.Lehmann) dng axit clohiiric tc dng ln khong vt v thu c mt dung dch mu ngc bch rt p, nhng ng kt lun l mui ch c cha tp cht. Sau s phn tch thnh khong vt crocoit c lp li nhiu ln, nhng kt qu thu c mu thun nhau. Mi n nm 1797, Vclanh quyt nh nghin cu li khong vt crocoit mt cch tng tn hn v c tnh n nhng kinh nghim ca nhng ngi i trc. khng ri vo s m t qu di, chng ti trnh by cc thao tc th nghim ca Vclanh bng nhng phn ng ha hc (khong vt c cng thc PbCrO4)

PbCrO4 + K2CO3

K2CrO4 + PbCO3

ng thu mui mu vng, chnh l kali cromat. Khi cho tc dng vi axit, ng thu c dung dch co 1mu xanh l cy, v to thnh CrCl3 2K2CrO4 + 16 HCl

2CrCl3 + 4KCl + 8H2O + 3Cl2

Mui clorua cho tc dng vi kim, sau nung nng, thu c crom oxit (Cr2O3). Nung nng vi than, thu c kim loi crom t do: 2Cr2O3 + 3C

4Cr + 3CO2

Ch : Vo thi Vclanh, cng thc ca khong vt crocoit cha c bit, th m ng ln m th nghim, cui cng iu ch ra c kim loi crom, Tht l va kho tay, va thin ti. l nm 1797. My thng sau, c nh ha ha ti nng Claprot, mt cch c lp, cng iu ch ra c kim loi t khong vt crocoit. Phi mt gn 50 nm sau, bng phng php in phn, ngi ta mi iu ch c kim loi tinh khit. Ln tp cht, crom rt gin, nhnh khi tinh khit, kim loi ny c oc tnh chtc l tuyt vi lm vinh quang cho nhng hp kim c cha crom. Ngy nay nhng tng i c c bng thp khng r c cha n 18% crom v 10% niken. Bt c trong lnh vc no ngi Nht cng c ci c o. Trong lnh vc luyn kim ny cng vy. H pha them crom v nhm vo thp v th l to ra c mt hp kim cch m rt ln. M crom cng l mt hang rt c a chung. Nhng n nhau ch l lp m phi mng v khng b trc (trong gii hn 0,0002 0,0005 mm). Khng phi bt c cht

in phn no ca crom cng cho nhng cht lng m nh nhau. M phi l crom c ha tr 6! Ni n ha tr ca crom ti lin tng n hai ng dng nh sau y, thit tng rt cn cho thy v tr nghin ha hc.
-

Hn hp cromic. Trong phng th nghim ha hc, ci phin toi nht l ra ng nghim, bi v y ng nghim bao gi cng bn m chi th kh ra. Da vo tnh cht oxi ha mnh ca hp cht crom ha tr 6, chnh ta hy pha dung dch ra sau y: ly 12 phn K2Cr2O7 (kali icromat), khong 70 phn nc v 22 phn H2SO4 m c (tnh theo khi lng). O61ng nghim sau khi ra xong, ch cn trng qua bng hn hp ny, th l ng nghim trong nh pha l! Hn hp ny dng i dng li nhiu ln, cho n khi no n chuyn sang mu xanh l cy (crom ha tr 3) mi ht gi tr.

Khng c hn hp ny vo cng cng! Nh rng, hp cht crom ha tr 6 c.

-

Phn ng ni la. Chng ta nghe ni nhiu n ni la nhng khng bao gi thy ming ni la hot ng nh th no. Ch cn c bt mn amoni icromat, (NH4)2Cr2O7, l c. Cho bt amoni icromat vo lng chn s, sau cho vi di kim loi magie ( lm mi), chm la t. y l phn ng oxi ha-kh ta nhit: (NH4)2Cr2O7

Cr2O3 + N2 + 4H2O

Trm nghe khng bng mt thy! Cc bn s thy c tia l n lch tch, c ngn la, c tro cun cun bay ra, mi lc mt mnh lit trng nh ming ni la tht s. Chng ta s tr li nguyn t ny khi c dp ni n nguyn t nhn to th 106. Crom ly t ting Hi Lp chroma, ngha l mu,sc. Bn thn kim loi c mu ging bc, nhng hp cht th c rt nhiu mu p.

MOLIPDEN (Mo) (1778) Trong s 15 khong vt thin nhin, thng gp nht l khong vt molipdenit, MoS2

Tn gi molipen c t rt lu trc khi kim loi ny c tm ra. Ting Hi Lp molybdena c ngha l khong vt ch. Ti sao nh vy? T trc th k 18, ngi ta khng th phn bit khong vt ca ch v khong vt ca molipden. Hnh dng bn ngoi v mm ca chng rt ging nhau. Ch n 1754 nh khong vt hc Thy in Cronxtt (A.Cronstedt) mi phn bit c hai khong vt ny. ng ch ra rng khong vt molipdenit c mt s tnh cht ring. n nm 1778, s may mn n. Nh ha hc ni ting Thy in Sile, rt quen thuc i vi chng ta trong cc nguyn t oxi, flo, clo, mangan, bt tay vo nghin cu khong vt molipenit. ng cho khong vt ny tc dng vi axit nitric c v thu c mt khi mu trng (chng ta t hiu rng l axit molipenic, H2MoO4). Sau khi nung, ng thu c mt t mi(MoO3). c c kim loi, Sile d nh nung nng vi than.Nhng v mt l do no , ng nh mt ngi bn tn l Jem (P.Hjelm)thc hin h. Nm sau, li yu cu c tha hin . Molipen c tm ra, nhng cn nhiu tp cht cacbon. Mi n 20 nm sau 91817), nh ha hc Thy in khc Becdeliut (J.Berzelius) mi iu ch ra c kim loi nguyn cht bng cch dnh kh hidro kh oxit: MoO3 + 3H2

Mo + 3H2O

Ci g c bit gip chng ta nh n molipen? Thuc nhm VI ca bnh HTTH, n c cu hnh electron 4d55s1, ngha l c 6 electron ha tr. Ha tr thng gp l 6, nhng cng c nhiu hp cht, trong n th hin mc oxi ha +2,+3,+4,+5. Hn 75% sn lng molipen c dng lm hp kim ch yu vi st.

Cng nh nhiu kim loi khc, molipen khng chu ng c tp cht! Ch cn c ln mt t oxi hay nit (10-4%) molipentr nn rt gin. Th nhng khi tinh khit, n va cng li va n hi. Cho hay, phi c cht lng th mi c gi tr!Xe tng lm bng thp , c pha them 1,5-2% Mo, khng bit s loi n pho no! Ngi ta thng hay ph trng v k thut lm lnh ca th k ny, c bit vi nit lng, c th t c -200oC! Nhng th hi ly ci g ng ? Vi nhit , st tr nn gin nh thy tinh, do phi l mt loi thp chu lnh c bit c pha thm 20% Mo. Nhng molipen ch c ng ng trong cng nghip?
-

Khng. C trong nng nghip. Ni n nguyn t vi lng tng thu hoch cy trng, s l mt thiu st ln nu khng ni n nguyn t molipen. Nh c molipen m hm lng cht am , cht ip lc, vitamin trong cy trng tng ln.

VONFAM (W) (1781)

Ngay t th k 14-16, nhng ngi th luyn thic c nhn xt rng c mt loi qung k l. Khi trn than vi loi qung ny th khng thy thic m ch thy x, thic mt i u ht. T mi c tn gi qung l vonfamit. Ch Wolz Ralm c ngha l bt mp mm ch si. Ting c tungsten cng c ngha nh vy. Ngi ta v vonfam thch thic v n ht thic cng nh ch si si bt mp khi thy cu. Ngy nay chng ta hiu rng trong qung thic (SnO 2) i khi c ln khong vt vonfamit: (Fe, Mn)WO4, gy tht thu cho vic luyn thic. Anh v Thy in cn c mt loi khong vt khc ca vonfam, c tn l nng hay tungsten (CaWO4). Tc gi tm ra Molipen cng ng thi l tc gi tm ra vonfam. Trong cuc i ngn ngi ca mnh (1742 1786), nh ha hc Thy in Cac Sile l tc gi v ng tc gi ca 7 nguyn t ha hc. Tht l him c trong lch s ha hc. Mc d khng phi l cun lch s, thit tng cng nn ni y vi li vcon ngi Sile, mt tm gng ca s t hc. Cha hc xong trung hc, 15 tui u, Sile xin vo lm hc tr v hc vic ca hiu dc phm. Ngy lm vic, m t hc. Thit b ha hc nhng ca hiu dc phm khng ly g hin i v y , nhng nh c c quan st tinh vi him c, vi bn tay th nghim kho lo v tnh kin nhn hc hi, ng dc s cao cp v v sau, ng c bu lm vin s Vin Hn lm khoa hc Stckhm lc 32 tui. Nhiu trng i hc mi ng, nc ngoi mi ng vi s lng rt hu, nhng ng t chi v ch mit mi nghin cu th nghim hiu thuc, cuc sng n gin v khim tn. Ngi i sau mnh danh ng l ngi s n u l pht minh n y.

Nm 1781, Sile nghin cu nng (CaWO 4) bng cch cho n tc dng vi axit nitric m c. ng cng thu c mt cht mu trng ging nh trng hp xy ra i vi Molipen. L mt nh phn tch c bn lnh, ng tm c s khc nhau gia chng v cho bit l cht mi. Vo thi gian ny, ng nh ha hc Becman, ngi ng hng vi Sile, cng tm ra c cht bt mu trng khi nghin cu nng. Nhng ng li gi thit sai rng l mt dn xut ca Asen. ng khng chu kim chng li gi thit ca mnh. Hai nm sau, nm 1783, hai anh em ngi Ty Ban Nha tn l Dglua (F v H. D Egluar) cng tch c vonfam oxit (WO3) t khong vt vonfamit. Ln u tin h iu ch ra kim loi bng cch dng than kh oxit. Tn vonfam, vi k hiu W l tn quc t. Nhng M, Anh, Php, vn gi nguyn t ny l tungsten. Anh em bao gi cng ging nhau. Cng dng ch yu ca kim loi vonfam l ch to cc hp kim, cng nh molipen vy. Nhng nh luyn kim c th k hng my trang lin cc loi hp kim c cha W. Mun ct kim loi th cn phi c my ct. Th my ct lm bng kim loi g? Cu tr li l mt kim loi gm c vonfam, crom, coban. Ngy nay, my c th ct 2000 mt trong mt pht. Hng nm, 80% vofam trn th gii c dng lm hp kim c bit cho thp, khong 15% iu ch nhng hp kim cng, phn 5% cn li c dng di dng kim loi nguyn cht. Tnh kh nng chy ca kim loi ny (tonc = 3410oC) c dng trong k thut in bng n. Dy tc bng n lm bng vonfam nguyn cht. Cy nn khi chy th nng chy, si vonfam khi c dng in chy qua th t nhiu cng b bc hi b mt. gim s bc hi, thng ngi ta dng cc loi kh tr. Gn y, ngi ta a ra mt ngh mi:

dng hi iot. Nh chng ta u bit, iot khng bit nng chy l g m ch bit bc hi! Hin tng ha hc gi l s thng hoa. Hi iot tm ly nhng phn t vonfam bay hi to thnh hp cht v t li trn dy tc n. Th l chu v hp ph, khng c g mt i c. Bng n nh th c tui tho rt cao. Vonfam nguyn cht c bn rt cao v do rt tt, khng c loi thp no snh kp. Chng ta hy tng tng mt s kin c tht: mt cun dy vonfam di 100 km ch nng 250 gam! Cc em hc sinh tng nghe n mt ngnh mi n tinh th. Vin luyn kim trc thuc Vin Hn lm khoa hc Nga, ngi ta nghin cu c phng php nui n tinh th ca kim loi. Ti Vin ny nui n tinh th ca vonfam 10 kg. Nhng thit b in chn khng rt cn nhng n tinh th nh vy. Nng v kh nng chy vo bc nht c vonfam, cn nh v d nng chy th c nhm. Ti sao khng th th nghim nu chung hai kim loi ny vi nhau thnh hp kim xem th no? Di t, do sc ht ca Qu t, khng lm tt c vic th ny, th no cng c hin tng pha trn hp kim nh hn, pha di hp kim nng hn. V vy, mi y trong chuyn bay chung trn v tr gia Lin X (c) v M, ngi ta to ra hp kim ny c thnh phn nh nhau v c cu trc u n. Khng c tnh trng nng nh, bi v trn v tr lm g c trng lng? Trong tng lai, s c nh my luyn kim kiu nh vy trn con tu v tr.