Cu Soc Tuong Lai

THUVIENDIENTU.
ORG
[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]
C SC TNG LAI
Future Shock Alvin Toffler
Ngi dch : Nguyn vn Trung
MC LC
Li Nh xut bn. Li gii thiu. Phn 1 : Ci cht ca s vnh cu Chng 1 : Qung i th 800 ca lch s nhn loi. Chng 2 : Sc y gia tng. Chng 3 : Nhp iu cuc sng. Phn 2 : Tnh nht thi. Chng 4 : vt : x hi dng xong vt i. Chng 5 : Ni chn : Nhng ngi du mc mi. Chng 6 : Con ngi : Ngi Mun. Chng 7 : T chc lm thi sp n. Chng 8 : Tin tc : Hnh nh ng lc. Phn 3 : Nhng vic mi l. Chng 9 : Qu o khoa hc. Chng 10 : Nhng ngui sng to kinh nghim. Chng 11 : Gia nh b b gy. Phn 4 : S a dng. Chng 12 : Ngun gc s la chn qu nhiu. Chng 13 : S chn ngy cc nn vn ha th cp. Chng 14 : a dng cc cch sng. Phn 5 : Nhng gii hn ca kh nng thch nghi. Chng 15 : C sc tng lai : Chiu vt l. Chng 16 : C sc tng lai : Chiu tm l. Phn 6 : Chin lc tn ti. Chng 17 : i ph vi ngy mai. Chng 18 : Gio dc trong thi tng lai. Chng 19 : Thun ha cng nghip. Chng 20 : Chin lc ca ch ngha v lai x hi.
THUVIENDIENTU.ORG
LI NH XUT BN
Bn c tng bit n Alvin Toffler vi tc phm Thng trm quyn lc do Nh xut bn Thng tin l lun xut bn phn u nm 1991, ln ny chng ti tip tc gii thiu vi bn c tc phm C sc tng lai - mt trong b ba tc phm ni ting a tc gi ca n ln v tr "nh tng lai hc lng danh". Vi dung lng thng tin y p v nhng dn chng c th, c sc thuyt phc, tc phm miu t, phn tch v nhn nh v x hi trong khung cnh nhng i thay n mc k l, lm o ln li sng, cch ngh ca con ngi t xa n nay; rt ra nhng nhn nh v c im ca thi i m chng ta ang sng. a ngi c vt qua nhng pht kin hp dn ca "thi k bng n" n vi nhng gii php nhiu mt v vt cht v tinh thn, v khoa hc t nhin v khoa hc x hi, v mi c nhn v c cng ng. Mc d vy, nhiu lun im nu trong C sc tng lai vn cn phi m lun do nhn sinh quan v th gii quan ca tc gi - nhng phc v yu cu nghin cu ca bn c, Nh xut bn t chc dch cung cp cho bn c thng tin di dng TI LIU THAM KHO. Mong nhn c nhiu kin ng gp ca bn c. NH XUT BN THNG TIN L LUN
THUVIENDIENTU.ORG
LI GII THIU
y l cun sch v nhng g xy ra cho ngi ta khi s thay i p o h. N cng ni v nhng cch m chng ta thch nghi hoc khng thch nghi vi tng lai. Tng lai c vit rt nhiu. Tuy nhin hu ht nhng cun sch vit v th gii ngy mai nghe nh nt nhc kim loi chi tai. Ngc li nhng trang sch ny lin quan n kha cnh con ngi ngy mai. Hn th na, chng lin quan n nhng giai on m chng ta dng nh s t n ngy mai. Chng gii quyt nhng vn thng thng hng ngy - nhng sn phm chng ta mua v vt b, nhng ni chn chng ta ra i v b li pha sau, nhng cng ty chng ta , nhng ngi i rt nhanh qua cuc i ca chng ta. Tng lai ca tnh bn v cuc sng gia nh c thm d. Nhng nn cn vn ha v cch sng mi k l c iu tra cng vi mt dy nhng ch khc t chnh tr v sn chi n nhy d ri t do v tnh dc. Nhng g lin kt nhng iu trn - trong sch cng nh trong cuc sng l dng thay i nhn nhp, qu mnh n ni n lt nho th ch, di chuyn nhng gi tr ca chng ta v lm ho hon gc r ca chng ta. Thay i l qui trnh nh tng lai xm chim cuc sng ca chng ta, do phi xem xt k n, khng nhng ch t vin cnh ca lch s, m cn t u th ca nhng c nhn sng th, nm mi n. S gia tng thay i trong thi i ca chng ta l mt lc ct yu. Sc y gia tng ny c nhng hu qu c nhn, tm l cng nh l x hi hc. Trong nhng trang tip theo, nhng nh hng gia tng ny ln u tin c khai thc mt cch c h thng. Ti hy vng cun sch ch r mt cch thuyt phc l phi nhanh chng kim sot tc thay i trong cng vic ca con ngi cng nh l trong x hi ni chung tr phi con ngi khng mun b kt n cht v s sp thch nghi tp th. Nm 1965, trong mt bi vit ng trn bo Horizon, ti t ra cm t "c sc tng lai" din t Stress lm o ln v s mt phng hng m chng gy ra cho c nhn bng cch bt h phi chu qu nhiu thay i trong mt thi gian qu ngn. B khi nim ny quyn r, trong 5 nm sau ti lm vic vi cc trng i hc, cc trung tm nghin cu, cc phng th nghim, cc c quan chnh ph, c rt nhiu bo ch v bo co khoa hc, phng vn hng trm chuyn gia v nhng kha cnh khc nhau ca s thay i, v thi i ph vi tng lai. Nhng ngi c gii Nobel, hppi, nhng nh tm thn hc, bc s, thng gia, nhng ngi theo thuyt v lai chuyn nghip, nhng nh trit hc, v cc nh gio ni ln s quan tm ca h v s thay i, nhng mi lo u ca h v thch nghi, nhng mi s hi ca h v tng lai. Ti ri b kinh nghim ny vi hai nhn thc bi ri. u tin, r rng c sc tng lai khng cn l mi nguy him tim tng xa cch, nhng l mt cn bnh tht s m mt s ln ngi tng ln chu au kh. Trng thi tm sinh l ny c th c din t theo t ng y hc v tm l hc. y l cn bnh ca s thay i. Th hai, ti dn dn kinh s v thy s thch nghi c bit qu t, hoc t nhng ngi i tm v to ra nhng thay i rng ln trong x hi ca chng ta, hoc t
THUVIENDIENTU.ORG
nhng ngi ng l phi gip chng ta i ph vi nhng thay i ny. Cc nh tr thc ng n can m ni v "gio dc v s thay i" hoc "chun b con ngi cho tng lai". Nhng chng ta hu nh khng bit mt t g v iu lm nh th no ? Trong mi trng thay i nhanh m con ngi b phi by ra, chng ta vn khng bit mt cch ng thng hi v vic lm th no con ngi phi i ph. Cc nh tm l hc v chnh tr ca chng ta bi ri do s chng c dng nh v l ca mt s c nhn hoc tp th ang gnh chu s thay i. Ngi ng u cng ty mun t chc li mt phng ban, nh gio dc mun gii thiu mt phng php dy mi, vin th trng mun thc hin s ha hp chng tc n ha trong thnh ph ca chng ta - tt c lc ny hay lc khc, u gp phi s chng c m qung ny. V chng ta bit rt t v ngun gc ca n. Thm vo , ti sao c mt s ngi hng hi lm tt c vi kh nng ca h to ra s thay i, trong khi nhng ngi khc trn trnh ? Khng nhng ti chng tm thy cu tr li cho nhng cu hi , m cn pht hin ra rng chng ta thiu mt l thuyt y v thch nghi, khng c n th chng ta chng bao gi tm ra cu tr li. Do mc ch ca cun sch ny l gip chng ta quan h vi tng lai - gip chng ta i ph c hiu qu hn vi s thay i x hi v c nhn bng cch lm tng thm s hiu bit ca chng ta v vic lm th no con ngi p li s thay i . Cui cun sch, mt l thuyt mi bao qut v thch nghi s c a ra. C s phn bit quan trng cn ch , mc d n hay b xem thng. Hu ht nghin cu cc hu qu thay i tp trung v im n m s thay i a chng ta ti hn l tc hnh trnh. Trong cun sch ny, ti c gng chng minh rng tc thay i c bao nhiu hm hon ton ngoi hng thay i ra, i khi tc thay i quan trng hn hng thay i. Khng th hiu c s thch nghi nu s tht ny khng c nm bt. Bt k c gng no nh ngha "ni dung" thay i phi gm c hu qu tc i nh l mt phn ca ni dung. William Ogburn, vi l thuyt ni ting ca ng ta v lch pha vn ha, chng minh lm th no nhng Stress x hi pht sinh ra t cc tc thay i tht thng trong nhng lnh vc khc nhau ca x hi. Khi nim v c sc tng lai - v l thuyt thch nghi rt ra t - ngh phi c s cn bng, khng phi ch gia cc tc thay i trong cc lnh vc khc nhau, m cn l gia nhp thay i (ng cho nhiu cun sch mc d cc tc gi khng thch ni n). Tuy nhin s li thi s liu c ngha c bit y, c dng nh chng minh lun thuyt ring ca cun sch v s nhanh chng ca thay i. Theo thi gian cc tc gi rt kh theo kp vi thc t. Chng ta cha hc nhn thc, nghin cu, vit v in n "theo thi gian thc". Do c gi phi t nhn thc nhiu vi ch chung hn l vi chi tit. Mt hn ch khc c lin quan n ng t "s". Khng c nh theo thuyt v lai nghim tc no bun bn "li tin tri". Vic ny dnh cho cc nh tin tri v tuyn truyn hnh v cc nh chim tinh hc bo ch. Ngay c nhng ngi quen thuc vi phc tp ca cng vic d bo cng khng c ai cho rng hiu bit tuyt i
THUVIENDIENTU.ORG
ngy mai. Trong nhng dng ch ma mai ngt ngo dng nh l cu chm ngn Trung Quc : "Tin on cc k kh - c bit i vi tng lai". iu ny c ngha l mi li pht biu v tng lai phi c mt dy t hn nh i theo - nhng "nu', nhng "v", nhng "nhng", v nhng "mt khc". Do nu xc nh cht lng mt cun sch loi ny th ch chn c gi di hng lot t "c th" dn dp. Thay v lm vic , ti c quyn ni chc chn, khng mt cht do d, tin rng c gi thng minh s hiu vn vn phong. Ch "s" phi lun lun c c nh l n c i trc bng cc ch "c th" hoc "theo ti". Tng t nh th, tt c ngy thng p dng cho cc bin c tng lai cn phi c hiu ngm vi mt cht phn xt. Tuy nhin, s bt lc khng th ni chc chn v chnh xc v tng lai khng phi l li co li cho s im lng. D nhin, khi cc "s liu cng" c sn, phi c a vo xem xt. Nhng khi chng khng c, ngi vit c trch nhim - ngay c nh khoa hc - c quyn v ngha v da trn nhng loi bng chng khc, gm c cc s liu thuc trng phi n tng v giai thoi v kin ca nhng ngi c thng tin y . Ti lm vic trong c cun sch v khng cn phi xin li v chuyn . Khi gii quyt vi tng lai, t nht cho mc ch c th vi ti c, rt quan trng phi c c tng tng v su sc hn l mt trm phn trm ng. L thuyt khng cn phi "ng" c th l c ch. Ngay c sai lm cng c ch dng c. Cc bn th gii do cc nh v bn thi Trung C v y sai lm, lm cho nhng ngi ngy nay mm ci khi ton b mt a cu c v trn hi . Nhng nhng nh thm him ln khng bao gi c th pht hin ra Tn Th Gii nu khng c chng. Ngay c nhng bn chnh xc hn v tt hn ngy nay s khng c v, nu vi nhng bng chng gii hn c sn, con ngi khng dm t trn giy nhng khi nim can m v th gii m h cha bao gi thy. Chng ti thm him tng lai ging nh nhng ngi lm bn xa kia, v l tinh thn m khi nim c sc tng lai v l thuyt thch nghi c trnh by y khng phi nh l li cui cng, m l s phng chng u tin v nhng thc t mi y nguy him v ha hn do sc y gia tng to ra. PHN MT
CI CHT CA S VNH CU
Chng 1 : QUNG I TH 800 CA LCH S NHN LOI Trong ba thp k t nay n th k th XXI, hng triu ngi tm l bnh thng
THUVIENDIENTU.ORG
s i din s xung t thnh lnh vi tng lai. Cng dn ca cc quc gia giu nht v k thut tin tin nht s thy kh theo kp yu cu khng dng v thay i l c tnh ca thi i chng ta. i vi h, tng lai n qu sm. Cun sch ny ni v s thay i v lm th no chng ta thch nghi vi n. N cng ni v nhng ngi dng nh pht trin nhanh nh thay i, cng nh l v nhng ngi chng li hoc chy trn khi s thay i. N ni v kh nng thch nghi ca chng ta. N cng ni v tng lai v c sc mang n. X hi phng Ty trong 300 nm qua nm trong cn bo la ca s thay i. Cn bo ny thay v yu i th nay dng nh ang gia tng cng . S thay i qut qua cc nc cng nghip cao vi tc ngy cng tng v tc ng cha h c t trc. N sinh si ny n loi cy c x hi k l - t nh th ma ty v "trng i hc t do" n thnh ph khoa hc Bc Cc v cu lc b trao i v California. N cng pht sinh ra nhng nhn vt k quc : tr con 12 tui khng cn l tr con na ; ngi ln 50 tui nh tr con 12 tui. Ngi giu gi v ngho kh, chng trnh vin computer ph thuc vo cht gy o gic. Nhng ngi v chnh ph di v o s mi hoa he bn thu l nhng ngi tun th tn bo, v nhng ngi tun th di v o qun nghim tc l nhng ngi v chnh ph, v nhn o. C linh mc ci v v mc s v thn v cc ha thng Do Thi. Chng ta cng cn c nhc dn gian... opra ngh thut chiu bng... hi playboy... rp chiu bng ng tnh luyn i... thuc Bengedrine v thuc gim thng... s tc gin, s giu c v s lng qun. Qu nhiu s lng qun. C cch no gii thch quang cnh qu l lng m khng cn n cc bit ng phn tm l hc hoc nhng li ni so ti tm ca ch ngha hin thc khng ? Mt x hi mi l lng dng nh ang hnh thnh gia chng ta. C cch no hiu c n khng ? nh hnh s pht trin ca n khng ? Lm th no chng ta quan h vi n ? Nhng g by gi i vi chng ta kh hiu c th d hiu hn nu chng ta c ci nhn mi vo tc thay i, i khi chnh tc ny lm thc t ging nh cnh nhiu mu sc lung tung. V s gia tng thay i khng phi ch nh hng trc tip n cng nghip hay quc gia. y l mt lc c th i su vo i sng ring ca chng ta, buc chng ta phi gi vai tr mi khi b cng thng thn kinh, lm chng ta ng u vi mt cn bnh tm l mi v rt kh chu. Cn bnh mi ny c th c gi l C sc tng lai, s hiu bit v ngun gc v triu chng ca n gip gii thch c nhiu iu m khng th phn tch mt cch c l l c. NGI KHCH KHNG C CHUN B N TIP Danh t "c sc vn ha" bt u thnh t ng ph bin. C sc vn ha l hu qu ca s nhn chm vo mt nn vn ha xa l m ngi khch khng c chun b trc gp phi. C sc vn ha l nhng g m mt ngi du lch thy mnh mt
THUVIENDIENTU.ORG
ni lc u c ngha l ng , ni m "gi c nh" c ngha l mc c c, ni m ci c ngha l tc gin. y l nhng g xy ra khi cc hnh ng tm l quen thuc ca mt c nhn trong x hi hng ngy b thay th t ngt bi cc hnh ng mi xa l v khng hiu c. C sc vn ho gy ra s bi ri, tm trng tht vng, v s mt phng hng trong vic i x vi cc x hi khc. N cng gy ra s tht bi v thng tin, hiu sai thc t, mt kh nng i ph. Tuy nhin c sc vn ha vn cn nh so vi cn bnh nghim trng hn nhiu l c sc tng lai. C sc tng lai l s mt phng hng n chong vng do tng lai n qu sm. N c th l cn bnh quan trng nht ca ngy mai. C sc tng lai khng th tm thy trong mc lc y hc hoc trong bt k danh mc cc hin tng tm l khng bnh thng no. Th nhng nu khng c nhng phng php thch hp chng li n th hng triu con ngi s thy h dn dn b mt phng hng, dn dn mt kh nng thch nghi vi mi trng xung quanh. Tnh trng kh chu, lon thn kinh chc nng tp th, s phi l v bo ng th ni xut hin trong i sng hin nay l du hiu bo trc, tr phi chng ta hiu v cha tr c cn bnh ny. C sc tng lai l hin tng thi gian, sn phm ca tc gia tng ln v thay i trong x hi. N sinh ra t vic t mt vn ha mi chng ln trn ci c. l c sc vn ha ca ring tng x hi. Nhng hu qu ca n xu hn nhiu. Nu a mt c nhn ra khi nn vn ha ring ca anh ta v thnh lnh t anh ta vo mt mi trng khc vi cch hnh ng khc, nhn thc khc v thi gian, khng gian, cng vic, tnh yu, tn gio v.v... v ct t mi hy vng ca anh ta tr v x hi quen thuc, th s chuyn ch m anh ta phi chu ng nng n gp i. Hn th na, nu nn vn ha mi ny lun lun b ri lon, v nhng gi tr ca n khng ngng thay i, th thc mt phng hng cng c tng cng. Do nn nhn c th nguy him cho chnh anh ta v cho nhng ngi khc. By gi tng tng khng phi mt c nhn m l ton th mt x hi, ton th mt th h - gm c nhng thnh vin yu nht, km thng minh nht, v v l nht thnh lnh c chuyn vo mt th gii mi. Kt qu l s mt phng hng tp th, c sc tng lai trn qui m ln. y l vin cnh m con ngi s i mt. CT T VI QU KH C th no ni chng ta ang sng trong "cuc cch mng cng nghip th hai" khng ? Cu ni c v gy n tng mnh cho chng ta v tc v tnh su sc ca s thay i xung quanh ta. Nhng thc s l cu ni qu tm thng v lm ln. Nhng g ang xy ra ngy nay l ln hn, su m hn v quan trng hn cuc cch mng cng nghip. Thc vy, rt nhiu nh khoa hc v k thut chng nhn iu . George Thomson, nh vt l Anh c gii Nobel, ni trong cun sch Tng lai c th thy trc c, rng nhng g xy ra ngy nay khng phi l cuc cch
THUVIENDIENTU.ORG
mng cng nghip m l "s pht minh ra nng nghip trong thi i mi". John Diebold, chuyn vin t ng ha M, cnh co rng "hu qu cuc cch mng k thut thi chng ta ang sng s su m hn bt k s thay i x hi no m chng ta tri qua". Khng phi ch cc nh khoa hc v k thut c quan im trn. Herbert Read, nh trit hc ngh thut, cho rng chng ta ang sng "trong cuc cch mng v cng c bn m chng ta phi tm s tng xng trong cc th k qua. C th, ch c so snh vi s thay i xy ra gia thi k c v mi". Kurt W. Marek vi tn thng gi l C. W. Ceram, tc gi ca cun sch ni ting Thng , m m v hc gi, cho rng th k XX "chng ta khng phi ang sng vo thi k La M trc khi bt u Cng nguyn, m l chng ta ang vo nm 3000 trc Cng nguyn. Chng ta m to mt ging nh ngi thi tin s, chng ta ang thy mt th gii hon ton mi". Mt trong nhng li pht biu su sc v ti ny l ca Kenneth Boulding, nh kinh t hc v nh t tng x hi. Khi bin minh v quan im thi im hin nay l mt bc ngot quyt nh trong lch s nhn loi, ng ta cho rng "th gii ngy nay khc xa vi th gii lc ti mi sinh cng nh khc vi th gii thi Julies Caesar. Qu nhiu vic xy ra t khi ti sinh ra n by gi cng bng nhng g xy ra trong ton b thi gian di trc khi ti sinh ra". Li pht biu lm mi ngi phi sng st ny c th c din gii bng nhiu cch. Th d nu 50.000 nm sau cng ca lch s nhn loi c chia thnh cc qung i vi 62 nm mt, c chng 800 qung i nh th. Trong 800 qung i th 650 qung trong hang ng. Ch trong khong 70 qung i sau cng mi c th thng tin t qung i ny n qung i khc nh ch vit. Ch trong 6 qung i sau cng ngi ta mi thy ch in. Ch trong 4 qung i sau cng mi c th o chnh xc thi gian. Ch trong 2 qung i sau cng mi c ng c in. Hu ht hng ha chng ta dng hng ngy hin nay c pht trin trong qung i th 800 ny. Qung i th 800 ny nh du s ct t r rng vi qu kh lch s nhn loi, v trong qung i ny mi quan h ca con ngi vi nhng ngun ti nguyn o ngc. iu ny rt r rng trong lnh vc pht trin kinh t. Nng nghip, c s ngun gc vn minh, mt tnh u th t nc ny sang nc khc trong vng mt qung i. Ngy nay trong 12 nc ln ch 15% s ngi tui lao ng lm v nng nghip. Hn th na, nu nng nghip l giai on u ca s pht trin kinh t v cng nghip l giai on th hai, by gi chng ta thy mt giai on khc l giai on th ba. l giai on nhng ngi lao ng ging nh cng chc ng hn s cng nhn, h lm nhng ngh gi l nhng ngh cng chc hoc t chc nh kinh doanh, hnh chnh, thng tin, nghin cu, gio dc v cc loi dch v. Ln u tin trong lch s nhn loi, x hi khng nhng ch ph b gng xing nng nghip m cn gii quyt ph b gng xing lao ng tay chn trong vng vi thp k. Kinh t dch v
THUVIENDIENTU.ORG
u tin ca th gii c sinh ra. T , nhng nc cng nghip pht trin, nc ny sau nc kia, i theo cng hng. Ngy nay, trong nhng nc ny vi nn nng nghip gim xung mc 15% hoc thp hn, nhng ngi lao ng ging nh cng chc ng hn s cng nhn Thy in, Anh, B, Canada v H Lan. 10.000 nm nng nghip. Mt hoc hai th k cng nghip. V by gi l siu cng nghip. Trong thi i siu cng nghip, ti nguyn khng cn gii hn quyt nh m chnh quyt nh lm ra ti nguyn. y l s thay i cch mng c bn - c th l s thay i cch mng nht m nhn loi bit n. S o ngc v i ny xy ra trong qung i th 800. Qung i ny cng khc vi nhng qung i khc v s pht trin l lng v qui m v phm vi thay i. R rng c nhng qung i khc m nhng bin i thi i xy ra. Nhng nhng c sc v bin i ny ch nh hng n mt x hi hoc cc x hi ln cn. Phi tri qua hng th h, ngay c hng th k, s tc ng ca chng mi vt qua khi bin gii. Trong qung i ca chng ta, cc bin gii b ph v. Ngy nay mng li lin kt x hi an nhau cht ch n ni hu qu ca cc bin c hin i ta ngay tc th khp th gii. Cuc chin tranh Vit Nam thay i nhng lin kt chnh tr c bn Bc Kinh, Mtxcva, v Washington, lm n ra biu tnh Stockhom, nh hng cng vic kinh doanh ti chnh Zurich, gy ra nhng hot ng ngoi giao mt Algiers. Thc vy, khng phi ch nhng bin c hin i lan trn ngay lp tc - by gi chng ta c th ni l cm nhn c tc ng ca cc bin c qu kh theo cch ni mi. Mt bin c nh hng mt nhm ngi vo thi im xy ra trong qu kh c th c nhng hu qu qui m ln ngy nay. Chng ta b kt trong ci c th gi l "bc nhy thi gian". Bt k du vt tc ng no ca bin c t du n trn cu trc gen, t tng v gi tr ca nhng ngi lc a ny ngy nay c th c h mang i khp ni trn tri t, nh hng ti nhng ngi lc a khc. Nh th, nhng bin c ca qu kh ging nh nhy qua cc th h v cc th k ang thc dy m nh v thay i chng ta ngy nay. Nhng g xy ra cho mt s ngi trong qu kh th ngy nay hu nh nh hng ti tt c mi ngi. iu ny khng phi lun lun ng. Tm li, tt c lch s ang ui kp chng ta, v chnh s khc nhau ny, rt nghch l, nhn mnh s ct t ca chng ta vi qu kh. Nh th phm vi thay i v c bn b bin i. i qua khng gian v thi gian, s thay i c sc mnh v n qung i th 800 ny m cha bao gi xy ra t trc. Nhng s khc nhau cui cng v cht gia qung i ny v tt c nhng qung i trc c th c nhn ra d dng. V chng ta khng nhng ch m rng qui m v phm vi thay i, chng ta bin i c bn tc ca n. Trong thi i ngy nay, chng ta phng thch mt lc x hi hon ton mi - dng thay i c tng nhanh n ni n nh hng s nhn thc ca chng ta v thi gian, cch mng ha nhp iu cuc sng hng ngy, v nh hng chnh ng ci cch m chng ta
THUVIENDIENTU.ORG
"cm", "thy" th gii xung quanh chng ta. Chng ta khng cn "cm thy" cuc sng ging nh ngi trong qu kh cm. V y l s khc nhau c bn, s phn bit gia ngi hin i v nhng ngi trong qu kh. V s gia tng ny nm sau tnh khng vnh vin - tnh nht thi - thm nhp v nhum mu nhn thc ca chng ta, nh hng mt cch c bn ci cch chng ta quan h vi nhng ngi khc, quan h vi s vt, quan h vi ton b t tng, ngh thut v gi tr. hiu nhng g xy ra cho chng ta khi chng ta i vo thi i siu cng nghip, chng ta phi phn tch nhng qu trnh gia tng v i mt vi khi nim nht thi. Nu gia tng l mt lc lng x hi mi, tnh nht thi l s i trng tm l, nu khng hiu vai tr n gi trong cch x th ca con ngi hin i, tt c nhng l thuyt ca chng ta v nhn tnh, tt c nhng tm l ca chng ta, vn l thi k tin hin i. Tm l khng c khi nim nht thi th khng th hiu c nhng hin tng hin i c th. Bng cch thay i quan h ca chng ta vi ngun ti nguyn xung quanh ta, bng cch m rng khng khip phm vi thay i, v quan trng nht l bng cch gia tng tc thay i, chng ta tuyt i ct t vi qu kh. Chng ta t t b cch suy ngh c, cch cm nhn c, cch thch nghi c. Chng ta t giai on cho mt x hi hon ton mi v chng ta ang chy v n. y l im then cht ca qung i th 800. V iu ny lm ny sinh vn kh nng con ngi thch nghi - con ngi i nh th no trong x hi mi ny ? Con ngi c th thch nghi vi nhng iu bt buc ca n khng ? Nu khng th con ngi c th bin i nhng iu bt buc ny khng ? Trc khi tr li nhng cu hi nh th, chng ta phi tp trung vo hai lc : gia tc v nht thi. Chng ta phi bit lm th no chng bin i cch cu to ca s hin hu, a cuc sng v tm l ca chng ta vo cc dng mi khng quen thuc. Chng ta phi hiu lm th no v ti sao chng i mt vi chng ta ln u tin vi tim nng bng n ca c sc tng lai. Chng 2 SC Y GIA TNG Ri rc y c trng hp tr con cht v bnh gi trc tui. Trng hp gi trc tui rt him. Nhng theo ngha n d th tt c cc x hi cng nghip cao u b cn bnh au n k l ny. Nhng x hi ny khng phi tr thnh gi hoc lo suy. Nhng chng ang chu ng tc siu bnh thng v thay i. Nhiu ngi chng ta c cm gic m h l mi vic i nhanh hn. Bc s v cc nh qun l than phin l h khng th theo kp nhng pht trin mi nht ca ngnh h. Trong s h v nhng ngi khc u c tm trng kh chu - h nghi ng s thay i thot khi kim sot.
THUVIENDIENTU.ORG
Tuy nhin khng phi tt c mi ngi u chia s mi lo lng ny. Hng triu ngi mng du trn ng i tng nh chng c g thay i t nm 1930 v s khng c g thay i. Mc d ang sng trong nhng giai on th v nht ca lch s nhn loi, nhng h c tnh qun i. H tm kim s "yn n ring bit", mt loi min dch ngoi giao chng li s thay i. Ngi ta c th thy h khp ni : ngi gi ang c gng trnh bng bt c gi no s xm nhp ca ci mi. c nhng ngi gi 35 tui v 45 tui, bc dc v s ni lon ca sinh vin, tnh dc, thuc gy o gic LSD, vy ngn, h t thuyt phc rng xt cho cng th thanh nin lun lun ni lon, v rng nhng g ang xy ra ngy hm nay khng khc g trong qu kh. Ngay c trong thanh nin chng ta cng thy s khng hiu c v thay i : sinh vin khng bit g v qu kh n ni h thy chng c g khng bnh thng hin nay c. S vic ng bi ri l mt s ln ngi c gio dc v tho i thy t tng v thay i qu nguy him n ni h chi b s hin din ca n. Ngay c nhiu ngi bit r l s thay i ang gia tng, h khng chu tip thu kin thc , h khng ch n bc ngot ny ca x hi trong vic lp k hoch cho ring cuc i ca h. THI GIAN V THAY I Lm th no chng ta bit rng thay i ang gia tng ? Xt cho cng th khng c cch g tuyt i o thay i. Trong s phc tp ca v tr, ngay c nm trong bt k x hi no, mt s hu nh v tn ca cc dng thay i xy ra ng thi cng mt lc. Tt c "vt th" t con vi khun b t to n gii ngn h khng l, trong thc t khng phi l vt th m l qu trnh. Khng c im tnh, khng c ni ging nh thin ng khng thay i nh lm im chun o thay i. Do , s thay i thit yu l tng i. Nu tt c qu trnh xy ra cng mt tc , hoc ngay c nu chng gia tng hay chm li u nhau, vn khng th so snh thay i. Tuy nhin tng lai xm ln hin ti bng cc tc khc nhau. Nh th c th so snh tc ca cc qu trnh khc nhau khi chng bc l. Chnh xc l nh tnh tht thng ca s thay i nn c th o c. Tuy nhin chng ta cn mt tiu chun c th so snh cc qu trnh a dng cao, v tiu chun ny l thi gian. Khng c thi gian, s thay i khng c ngha. V khng c thay i, thi gian s dng li. Thi gian c th c xem nh l khong cch trong cc bin c xy ra. Thi gian cho php chng ta so snh cc qu trnh khng ging nhau. Nu bit c tnh tht thng ca s thay i v tiu chun so snh thi gian, chng ta vn cn c kh khn khi o thay i. Khi chng ta ni v tc thay i, chng ta ni n s bin c chen n nhau trong mt khong thi gian c nh trung gian. Nh th chng ta cn nh ngha "bin c". Chng ta cn chn chnh xc khong thi gian. Chng ta cn cn thn v nhng kt lun chng ta rt ra c t nhng s
THUVIENDIENTU.ORG
khc nhau m chng ta quan st. Hn th na, trong vic o thay i, ngy nay chng ta o qu trnh vt l d hn o qu trnh x hi. Th d, chng ta bit lm th no o tc mu chy qua c th d hn l o tc tin n truyn trong x hi. NHNG THNH PH DI LNG T Nhp iu tin trnh nhn loi trong lch s c ghi li nhanh hn t nht 100.000 ln nhp iu tin trnh trc khi c loi ngi. Trong thi k c, nhng pht minh v ci tin cn 50.000 nm hon thnh th khi kt thc thi i ch cn 1000 nm. Khi c vn minh nh c, thi gian ch cn 1 th k. Tc thay i gia tng trong sut 5000 nm qua, ng ch nht trong 300 nm cui cng. Tc thay i gia tng n mc tr tng tng ca chng.ta khng th theo kp. Chng ta hy cng xem s thay i trong qu trnh con ngi thnh lp thnh ph. Chng ta ang chu s th ha nhanh v rng ri m th gii cha bao gi thy. Nm 1850 ch c 4 thnh ph trn mt t c dn s trn 1 triu ngi. Nm 1900 con s tng ln 19. Nhng n nm 1960 con s l 141, v ngy nay dn s th th gii tng theo tc 6.5% hng nm. iu c ngha l gp i dn s thnh ph ca tri t trong vng 11 nm. Ni cch khc hiu c ngha s thay i l tng tng nu tt c cc thnh ph ang hin din, thay v m rng ra th gi nguyn din tch hin nay. Nu l nh th th cha hng triu con ngi mi, chng ta phi xy dng mt thnh ph ging ht nh thnh ph c cho hng trm thnh ph hin nay trn tri t. Ngha l mt Tky mi, mt Hamburg mi, mt Rme mi... - Tt c phi c lm trong vng 11 nm. (iu ny gii thch ti sao cc nh qui hoch thnh ph ngi Php v cc thnh ph di lng t - cc ca hiu, vin bo tng, nh kho, nh my phi c xy dng di t, v ti sao mt kin trc s ngi Nht phc tho mt thnh ph xy dng trn cc ct ngoi bin). Cng mt khuynh hng gia tng nh th trong vic con ngi s dng nng lng. Tin s Homi Bhabha, nh khoa hc nguyn t n , ch ta Hi ngh quc t u tin v vic s dng ha bnh nng lng nguyn t, mt ln phn tch khuynh hng trn. "Chng ta dng ch Q l n v nng lng c c t vic t 33.000 triu tn than. Trong 18,5 th k sau Cng nguyn, ton b nng lng tiu th trung bnh t hn 1/2 Q cho mi th k. n nm 1850, t l ln n mt Q mt th k. Ngy nay, t l l chng 10Q mt th k". Ni nm na, iu ny c ngha l mt na nng lng con ngi tiu th trong 2000 nm qua c tiu th trong 100 nm cui cng. Cng c bng chng gy n tng su sc khc l s gia tng pht trin kinh t trong cc quc gia hin nay theo hng siu cng nghip. Mc d nhng nc ny bt u t nn tng cng nghip ln, s tng phn trm hng nm trong sn xut rt kinh khng. V tc gia tng t n cng tng. Th d nc Php trong 29 nm t 1910 n sau Chin tranh Th gii th II, sn
THUVIENDIENTU.ORG
xut cng nghip ch tng 5%. Th m trong 17 nm t 1948 n 1965, sn xut cng nghip tng ln 220%. Ngy nay t l tng t 5% n 10% hng nm rt ph bin trong s cc quc gia cng nghip ln nht. D nhin c nhng thng trm, nhng hng thay i khng th nhm ln c. Mt th d khc l trong 21 nc thuc t chc Hp tc v pht trin kinh t, t l tng trung bnh hng nm ca tng sn phm thu nhp quc dn t nm 1960 n nm 1968 l 4,5% v 5%. Nc M tng 4-5% v nc Nht tng 9-8% trung bnh hng nm. Nhng con s nh th mun ni n s gp i ton b hng ha v dch v trong cc x hi tin tin trong thi gian 15 nm, v thi gian gp i ngn li. iu ny c ngha l nu mt a b t n tui 13 th n c bao quanh nhng th mi do con ngi lm ra nhiu gp hai ln so vi lc n mi . Khi a b ny t n tui 30, mt s gp i khc xy ra. V trong qung i 70 nm ca n, c th c 5 ln gp i nh th. im ny c ngha l khi mt c nhn t n tui gi th x hi xung quanh c nhn s sn xut gp 32 ln so vi thi im c nhn sinh ra. Nhng thay i nh th trong t l gia c v mi c tc ng nhanh trn thi quen, lng tin, thn tng ring ca hng triu ngi. Cha bao gi trong lch s c t l b bin i qu c bn trong mt thi gian qu ngn nh th. NG C CNG NGHIP ng sau nhng s kin kinh t phi thng nh th l ng c ln ang gm r ca s thay i - cng nghip. Khng th ni cng nghip l ngun thay i c nht trong x hi. Th nhng khng th bn ci nu ni rng cng nghip l lc chnh ng sau sc y gia tng. i vi hu ht mi ngi th t "cng nghip" gi ln hnh nh nh my thp vi ct khi m mt hoc ting my mc lch cch. Biu tng c in ca cng nghip c th vn l dy chuyn sn xut do Henry Ford to ra cch y na th k. Tuy nhin, hnh nh ny lun lun khng y v nhm ln v cng nghip khng phi ch l nh my v my mc m cn nhiu hn th na. Cng nghip gm c k thut cng nh l cc my mc c th hoc khng c th p dng chng. Cng nghip cng gm c cch to ra phn ng ha hc, cch nui c, cch gy rng, cch thp sng nh ht, cch m phiu bu hoc cch dy lch s. Biu tng c ca cng nghip cng lm cho lm ln hn ngy nay, khi nhng qui trnh cng ngh tin tin nht c tin hnh nhng ni khng c dy chuyn sn xut hoc cc l luyn kim. Thc vy trong cng nghip in t, trong cng nghip v tr, trong hu ht k ngh mi, s im lng tng i v xung quanh sch s l c tnh thit yu. Bn thn dy chuyn sn xut l mt s li thi. n lc biu tng cng nghip ca chng ta phi thay i ui kp nhng thay i nhanh trong cng nghip. Ly th d s tin b trong ngnh giao thng vn ti minh ha - 6.000 nm trc Cng nguyn, phng tin vn chuyn nhanh nht l lc vi tc 12 km/gi. 1.600 nm trc Cng nguyn, xe nga c s dng vi tc 30 km/gi. K lc v
THUVIENDIENTU.ORG
vn tc ny gi nguyn cho n nm 1825 khi u my xe la hi nc ra i vi vn tc 20 km/gi, v nh s ci tin k thut nn n nm 1880 u my xe la t n tc 160 km/gi. Nhn loi cn hng triu nm mi t n tc . Nhng ch cn 58 nm tng gp 4 ln tc , ngha l vo nm 1938 my bay do con ngi sn xut t n tc 640 km/gi. Sau ch cn 20 nm tng gp i vn tc trn. n nm 1960, my bay tn la t n tc 6.400 km/gi v con ngi trong cc con tu v tr bay vi tc 30.000 km/gi. D chng ta kho st khong cch i, cao t n, m c khai thc, hoc lm ch c nng lng nguyn t, khuynh hng gia tng vn r rng. Hng nghn nm hoc hng th k tri qua, v ri th trong thi i chng ta, s ph v t ngt nhng gii hn, s chy nc rt diu k v pha trc. L do ca vic ny chnh l t cng nghip nui n. Cng nghip to ra thm cng nghip, nh chng ta c th thy nu chng ta nhn vo qu trnh i mi. i mi cng nghip gm 3 giai on, ni vi nhau trong mt chu k t tng cng. u tin l sng kin, kin thc hin c. Th hai l p dng c th. Th ba l s ph bin ra x hi. Qu trnh hon thnh, vng chu k khp li, khi s ph bin cng nghip biu hin mt t tng mi s to ra nhng kin sng to mi. Ngy nay, r rng thi gian gia cc giai on trong chu k ny b rt ngn li. Thi gian gia khi nim u tin v a vo s dng b gim i mt cch c bn. y l s khc nhau r nht gia chng ta v t tin chng ta. Bng sng ch u tin v my nh ch ca Anh c cp vo nm 1714, nhng phi mt gn 150 nm my nh ch mi a ra s dng. Mt th k tri qua gia thi gian Nicholas Appent pht minh ra cch ng hp thc n v thi gian cch ng hp tr thnh quan trng trong k ngh thc phm. Ngy nay nhng s chm tr nh th gia sng kin v p dng hu nh khng chp nhn c. Khng phi chng ta t li bing hn t tin chng ta, nhng vi thi gian tri i chng ta pht minh ra loi phng sch x hi y nhanh qu trnh. Nh th chng ta thy thi gian gia giai on th nht v th hai trong chu k i mi - gia sng kin v p dng - b ct gim c bn. Nhng nu cn t thi gian hn a sng kin mi ra th trng, th cng cn t thi gian hn sng kin ny ph bin khp x hi. Nh th khong thi gian gia giai on hai v giai on ba ca chu k - gia p dng v ph bin - dng nh b rt ngn li v tc truyn b tng nhanh vi tc ng ngc nhin. Tc y mnh v pht minh, khai thc v ph bin n lt chng li gia tng ton b chu k i xa hn na. V nhng my mc mi hoc k thut mi khng ch l mt sn phm, m l mt ngun, ca nhng sng kin mi. Mi mt my mi hoc k thut mi thay i tt c nhng my hoc k thut sn c bng cch cho php chng ta t chng li vi nhau thnh s phi hp mi. S phi hp c th c c tng theo ly tha vi s my hoc k thut mi tng theo s hc. Thc vy, mi mt phi hp mi t n c th c xem nh l mt siu my mi. Hn th na cng cn phi hiu l s i mi cng nghip khng phi ch phi hp v ti phi hp my mc v k thut. Nhng my mi quan trng lm nhiu hn l
THUVIENDIENTU.ORG
ch lm hoc buc thay i trong nhng my khc, chng a ra nhng gii php i mi v x hi, trit l, ngay c nhng vn c nhn. Chng bin i ton b mi trng tr thc ca con ngi - cch h ngh v nhn v th gii. Gn y my tnh gy ra mt cn bo nhng t tng mi v cch con ngi nh l mt phn tc ng qua li ca mt h thng ln, v sinh l hc ca h, v cch h hc, v cch h nh, v cch h ly quyt nh. V nh th chu k i mi, t n nui ly n, ang tng tc. Tuy nhin, nu cng nghip c xem nh l mt ng c ln, mt my gia tc cc mnh, th kin thc phi c xem nh l nhin liu. KIN THC NH L NHIN LIU Tc con ngi ghi li nhng kin thc c ch v nhn loi v v tr ln n 10.000 nm. Tc ny c bc nhy vt khi pht minh ra ch vit, nhng vn cn rt chm n hng th k. Bc nhy vt v i tip theo khi Gutenberg pht minh ra ch in vo th k XV. Trc nm 1.500, chn u sn xut sch vi tc 1.000 cun mi nm. iu ny c ngha l cn mt th k sn xut 100.000 cun sch. Vo nm 1950, bn th k ri sau , tc tng vt vi 120.000 cun sch hng nm chu u. Vo nm 1960, ch mt thp k sau, tc thc hin mt bc nhy c ngha khc, nhng g cn mt th k thc hin th nay ch cn 7 thng ri. V vo gia nhng nm 60, s sch xut bn trn th gii l 1.000 cun mi ngy. C th ni s sch v in ra tng ng vi tc con ngi pht hin ra kin thc mi. C l do tin rng tc vn cn tng nhanh. Ngy nay s lng tp ch v bi bo khoa hc ang gp i, ging nh sn xut k ngh cc nc tin tin, trong thi gian 15 nm. Hin nay ring chnh ph M to ra 100.000 bo co hng nm, 450.000 bi bo, sch v tp ch. Trn th gii, s lng bo ch, sch v khoa hc v k thut tng vi tc 600.000.000 trang mi nm. S lng trn cng vi my tnh v cc phng tin phn tch khc cho php chng ta quan st v tr v hnh xung quanh ta, nh tc tip thu kin thc cng tng ln vi tc kinh khng. Francis Bacon ni "Kin thc l sc mnh". Cu ny c th c din gii theo t ng hin i. Trong mi trng x hi ca chng ta, "kin thc l thay i" - v vic gia tng tip thu kin thc l ngun cung cp nguyn liu cho ng c k thut, c ngha l gia tng thay i. DNG TNH HNH Sc y gia tng l mt trong nhng lc quan trng nht v c hiu t nht ca tt c cc lc x hi. Tuy nhin, iu ny ch l mt na vn . V s y nhanh thay i cng l mt lc tm l. Mc d n b tm l hc hu nh qun hon ton, tc gia tng thay i trong th gii xung quanh ta gy ri lon s cn bng ni tm ca chng ta, bin i chnh ci cch chng ta ang sng.
THUVIENDIENTU.ORG
iu ny c th minh ha l nu chng ta ngh v mt cuc i c nhn nh l mt con knh ln m kinh nghim chy ra. Dng kinh nghim ny gm v s "tnh hnh". S gia tng thay i trong x hi xung quanh lm bin i mnh m dng tnh hnh chy qua con knh ny. Khng c nh ngha r rng v mt tnh hnh. Trong khi ng ranh gii gia nhng tnh hnh c th l khng phn bit c, mi tnh hnh c mt s "nguyn vn" no v n, mt s hp nht no . V s gia tng thay i lm ngn li khong thi gian ca nhiu tnh hnh, iu ny khng nhng ch bin i "mi v" ca chng m cn y nhanh s i qua ca chng trn con knh kinh nghim. So vi cuc sng trong mt x hi thay i t nhanh hn, nhiu tnh hnh chy qua con knh trong bt k khong thi gian no cho - v iu ny bao hm nhng thay i su m trong tm l con ngi. Hn th na, dng chy tng tc tnh hnh i hi nhiu cng vic t c cu tp trung phc tp nh chng ta di chuyn s ch ca chng ta t mt tnh hnh ny sang tnh hnh khc. Cng c nhiu s di chuyn ti lui th li cng c t thi gian ko di hoc ch v mt vn hoc tnh hnh cng mt lc. iu ny nm sau cm tng m h l "s vic di chuyn nhanh hn". Chng di chuyn nhanh hn tht xung quanh chng ta v qua chng ta. Tuy nhin s gia tng thay i bin i c bn tnh cn bng gia nhng tnh hnh i mi v tnh hnh quen thuc. Tc thay i tng buc chng ta khng nhng ch thch nghi vi dng chy nhanh hn, nhng cn thch nghi vi nhiu tnh hnh m kinh nghim c nhn trc y cha h gp phi. Khi s vic bt u thay i bn ngoi, chng ta s c mt s thay i song song xy ra bn trong. Tnh cht ca nhng thay i ni tm ny rt su m n ni khi sc y bt u tng tc, th n s th kh nng sng ca chng ta trong cc thng s xc nh con ngi v x hi. sng cn, trnh ci m chng ta gi l "c sc tng lai", c nhn phi thch nghi nhiu hn v c ngh lc nhiu hn trc. H phi tm ra nhng cch hon ton mi bm cht, v tt c nhng gc r c nh tn gio, quc gia, cng ng, gia nh hoc ngh nghip, tt c u b bt tung di tc ng bo tp ca sc y gia tng. Tuy nhin, trc khi lm c nh th, h phi hiu c lm th no nhng nh hng gia tng c th thm nhp vo cuc sng c nhn ca h, ln vo cch x th ca h v thay i cht lng cuc sng ca h. Ni cch khc, h phi hiu c tnh nht thi. Chng 3 NHP IU CUC SNG Nhp iu cuc sng thng c nhng ngi bnh thng bnh lun. Tuy nhin rt l l hu nh chng c nh tm l hoc x hi hc no ch n n c. y l l hng ln trong khoa hc hnh vi, v nhp iu cuc sng nh hng su sc n cch
THUVIENDIENTU.ORG
x th, gi ln nhng phn ng mnh v tng phn t nhiu ngi khc nhau. Thc vy, khng c g nhiu ni rng nhp iu cuc sng chia ct chng ta thnh 2 pha, gy ra s hiu nhm au kh gia cha m v con ci, gia n ng v n b, gia ngi M v ngi chu u, gia ng v Ty. NHNG NGI TNG LAI Nhn loi trn tri t c chia khng nhng ch theo chng tc, quc gia, tn gio hoc thc h, m cn theo v tr ca h trong thi gian. Hin nay trn th gii vn cn cc nhm nh sng, i sn v tm thc n nh con ngi lm my nghn nm trc y. Nhng ngi khc, chim a s, ph thuc vo nng nghip. H sng nh t tin h sng hng th k trc y. Hai nhm trn gp li chim 70% dn s th gii. H l nhng ngi ca qu kh. Ngc li, chng hn 25% dn s th gii sng cc x hi k ngh ho. H sng cuc sng hin i. H l sn phm ca na phn u th k XX, do c kh ho v gio dc tp th nn ra, ln ln vi tr nh ri rt li ca qu kh nng nghip t nc h. H l nhng ngi ca hin ti. Cn li 2 hoc 3% dn s th gii l nhng ngi ang sng cch sng tng lai. H hnh thnh mt quc gia quc t ca tng lai ngay trong gia chng ta. H l nhng phn t tin b ca nhn loi, cng dn mi nht ca x hi siu k ngh ang thi k sinh . Nhng g lm h khc vi mi ngi khc ? Chc chn h giu hn, c gio dc tt hn, nng ng hn a s chng tc nhn loi. H cng sng lu hn. Nhng nt c bit nht cho nhng ngi ca tng lai l h c nhp sng mi v tng nhanh. H "sng nhanh hn" nhng ngi xung quanh h. Mt s ngi b nhp iu cuc sng nhanh ny hp dn, h cm thy lo lng, cng thng hoc kh chu khi nhp iu chm li. H lun lun mun nhng ni "c hnh ng". y l l do ti sao c mt s ngi lun lun i u chng c mc ch g c. i li l thuc phin ca s chuyn ng. Hiu c s hp dn mnh m m mt nhp iu cuc sng no c th tc ng ln c nhn gip gii thch c nhng hnh ng khng gii thch c hoc khng c mc ch g c. Nhng nu c mt s ngi pht trin nhp iu mi v nhanh, th cng c nhng ngi khc b nhp iu c tuyt. Rng buc vi x hi siu cng nghip ang ni ln c ngha l rng buc vi th gii thay i nhanh chng. H khng thch b rng buc, h thch i vi nhp iu ring ca h. c th l nhng ngi hppi to mm pht biu mi c cm ca h v nhng gi tr vn minh cng nghip. Khng phi ngu nhin khi h din t x hi nh l "s chy ua ca chut" - mt danh t trnh by c bit v nhp iu. Nhng ngi gi phn ng mnh m hn chng li bt k s gia tng thay i no. C c s ton hc cht ch chng minh rng tui tc thng tng ng vi bo th. Thi gian tri qua nh nhng hn cho ngi gi. Cng c th c c s sinh hc gii thch nhng khc nhau trong phn ng ch quan i vi thi
THUVIENDIENTU.ORG
gian. Lin quan n s lm chm li nhp iu sinh hc ca ring h, th gii dng nh di chuyn nhanh hn i vi ngi gi mc d khng phi nh th. Khi tc thay i trong x hi tng ln, cng c nhiu ngi gi cm thy s khc nhau r rng. H b b ri, rt lui vo trong mi trng ring t ca h, ct t cng nhiu quan h cng tt vi th gii i nhanh bn ngoi, v cui cng sng mt cuc i v v cho n cht. Chng ta c th chng bao gi gii quyt vn tm l cho tui gi tr phi chng ta tm c cc cch - bng sinh ha hc hoc bng ci to li - bin i thc thi gian ca h, hoc cung cp cho h nhng vng m trong nhp iu cuc sng c kim sot v iu chnh theo nhn thc ch quan ring ca h v thi gian. Nhiu s xung t khng hiu c - gia cc th h, gia cha m v con ci, gia chng v v - c th c vch ra cho tng phn ng khc nhau i vi s gia tng nhp iu cuc sng. iu ny cng ng cho nhng va chm gia cc nn vn ha. Nhp iu cuc sng lm cho ngi nc ny i vi ngi nc kia khc nhau, ngay c trong cng mt nc c s khc nhau. Th d ngi min Bc nc M xem nhng ngi min Nam nc M l chm chp, ngi Bc nc xem nhng ngi o Sicile sng vi nhp iu r r ca nng nghip. Ngi trung lu da en M kt n nhng ngi da en cng nhn M sng theo nhp iu nh ca ngi da trng... MONG CH THEO THI GIAN hiu ti sao gia tng trong nhp iu cuc sng c th l v v kh chu, cn phi hiu c khi nim "mong ch theo thi gian". Nhn thc ca con ngi v thi gian lin kt cht ch vi nhp iu ni tm ca h. Nhng s phn ng ca h v thi gian li ty thuc vo vn ha. Mt phn ca s ty thuc ny gm vic xy dng cho a tr mt lot s mong ch v khong thi gian ca bin c, qu trnh hoc mi quan h. Thc vy, mt trong nhng dng kin thc quan trng nht m chng ta truyn cho a tr l kin thc v s vic s ko di trong bao lu. Kin thc ny c dy theo cc cch t nh, khng chnh thc v thng l v thc. Nu khng c s mong ch theo thi gian thch hp, chng c ai c th hnh ng thnh cng c. Khi cn b, tr con bit l b m i lm vo bui sng v khng tr v nh trc chiu ti. a tr cng bit gi n khng phi l mt pht hoc 5 gi m thng ch ko di t 15 pht n 1 gi. N cng bit i xem phim ko di t 2 n 4 gi, nhng i n bc s khoa nhi ch ko di di mt ting. N cng bit gi i hc hng ngy ch ko di nhiu nht 6 ting. N bit mi quan h vi thy gio ch trong nm hc, nhng mi quan h vi ng b lu hn. Thc vy, mt s mi quan h c th ko di sut c cuc i. Trong cch x th ca ngi ln, hu ht chng ta nh th c, u da trn mt s mnh danh cng khai hoc hiu ngm v khong thi gian. Chnh nhng mong ch theo thi gian ny, khc nhau trong mi x hi tr vic c dy t nh v sau n su vo tim thc, b nh thc dy khi nhp iu cuc
THUVIENDIENTU.ORG
sng bin i. iu ny gii thch s khc nhau quyt nh gia nhng ngi khng thch nghi c vi nhp iu cuc sng gia tng v nhng ngi pht trin mnh nh n. Sc y gia tng n ngm rng c t nht mt vi loi tnh hung b nn theo thi gian. C nhn tip thu c nguyn l gia tng - ngha l h bit s vic di chuyn nhanh trong th gii xung quanh h - s t iu chnh v thc theo s nn thi gian. Tm li, nhp iu cuc sng l mt bin c tm l quan trng nhng khng c bit n. Trong nhng thi i xa kia, khi thay i trong x hi bn ngoi chm chp, con ngi khng bit n bin c ny. Trong sut c mt cuc i, nhp iu c th thay i rt t. Tuy nhin, sc y gia tng bin i nhp iu cuc sng mt cch quyt lit. V chnh xc l thng qua s gia tng trong nhp iu cuc sng m s thay i x hi, cng nghip v khoa hc t n tc ng ngc li trong cuc sng c nhn. Mt s ln hnh vi nhn loi b thc y bi s hp dn hoc s phn khng i vi nhp iu cuc sng tc ng ln c nhn t x hi m h ph thuc. Nu khng hiu c nguyn l ny th khng th gio dc hoc chun b tm l cho con ngi thch nghi trong x hi siu cng nghip. KHI NIM V TNH NHT THI Khi nim v tnh nht thi cung cp mi lin kt b thiu gia l thuyt x hi hc v thay i v tm l con ngi c nhn. Tnh nht thi l s "tm thi" mi trong cuc sng hng ngy. N l kt qu t tm trng, t cm gic v tnh khng vnh cu. Cc nh trit hc v thn hc u bit con ngi l ph du. Theo ngha ny, tnh nht thi lun lun l mt phn cuc sng. Chng ta c th ngh v tnh nht thi nh l tc chuyn giao nhng loi quan h khc nhau trong cuc sng mt c nhn. l nhng quan h ca con ngi vi s vic, ni chn, con ngi, t chc v t tng. Chnh mi quan h r rng ca c nhn i vi mt thnh phn trn lm ra tnh hnh. i vi mt s ngi, cuc sng nh du bng tc chuyn giao chm hn nhng ngi khc. Nhng ngi trong qu kh v hin nay sng cuc i tng i "nht thi chm" - cc mi quan h ca h c khuynh hng lu di. Nhng nhng ngi ca tng lai sng trong iu kin "nht thi cao" - iu kin trong khong thi gian quan h b ct ngn li, u ra cc mi quan h rt nhanh. Trong cuc sng ca h, s vic, ni chn, con ngi, t tng v t chc tt c tr thnh c k rt nhanh. iu ny nh hng rt ln n nhn thc thc t, thc gn b, v kh nng hoc s bt lc i ph. Nu l s thng qua nhanh cng vi vic tng ci mi v phc tp trong mi trng, iu s lm cng thng kh nng thch ng v to ra mi nguy him ca c sc tng lai. Nu chng ta c th chng minh rng mi quan h ca chng ta vi th gii bn ngoi cng ngy cng nht thi, th chng ta c bng chng gi thit rng dng tnh hnh cng ang tng tc. Do , chng ta hy cng khai thc cuc sng trong mt x hi c tnh nht thi cao.
THUVIENDIENTU.ORG
PHN HAI
TNH NHT THI

Chng 4 VT : X HI DNG XONG VT I Cng dn ca th gii siu cng nghip ngy mai s hc mt bi hc c bn v x hi mi. Cc mi quan h ca con ngi vi vt cng ngy cng tm thi. i dng vt con ngi lm ra bao quanh chng ta c t nm trong mt i dng ln hn ca vt thin nhin. Nhng chnh mi trng do cng nghip to ra c ngha cho c nhn. vt do con ngi lm ra thm nhp v t mu thc ca h. S lng ca chng pht trin d di c v tng i v tuyt i so vi mi trng t nhin. iu ny s ng trong x hi siu cng nghip hn ngy nay. Cc nh chng li duy vt c khuynh hng ph nhn s quan trng ca vt. Th nhng vt c ngha rt ln, khng phi ch v li ch ca chng, m cng cn v tc ng tm l ca chng. Chng ta pht trin cc mi quan h vi vt. vt nh hng ti nhn thc ca chng ta v s lin tc v bt lin tc. Chng gi vai tr trong cu to tnh hung v vic rt ngn li mi quan h ca chng ta vi vt lm tng nhp iu cuc sng. O CI GIY Cc x hi cng nghip tin tin ngy cng s dng nhiu hn cc vt lm bng giy dng ngn hn hoc ch dng mt ln : t lt cho tr em, ym di, khn tri bn, khn mt, khn tay, l ng nc ngt v.v... Gn y vic a qun o lm bng giy hoc ging nh giy a khuynh hng dng xong mt ln ri vt i cng i xa hn. Nh th cc ca hng mt trng by o ci giy, o khoc ngoi giy, qun o ng giy D nhin gi c l nhn t quyt nh ng sau s bng n vt lm bng giy. Nhng vic a vn ha dng xong vt i c nhng hu qu tm l quan trng hn c vn kinh t. Chng ta pht trin tinh thn dng xong vt i ph hp vi sn phm dng xong vt i ca chng ta. Tinh thn ny sinh ra mt lot gi tr b bin i c bn i vi vn s hu. Nhng s lan truyn tnh dng xong vt i trong x hi n ngm vic gim khong thi gian trong mi quan h ngi - vt. Thay v gn lin vi mt vt trong mt khong thi gian di, chng ta gn vi cc vt ln lt ni tip nhau trong mt khong thi gian ngn.
THUVIENDIENTU.ORG
SIU TH MT TCH S dch chuyn hng v tnh nht thi biu l r hn trong kin trc, chnh xc l phn mi trng vt l m trong qu kh ng gp nhiu nht cho nhn thc con ngi v tnh vnh cu. Chng ta san bng cc mc ranh gii. Chng ta x tan cc con ng v thnh ph dng ln con ng mi, thnh ph mi vi tc lm t cng tr c. Michael Wood, mt nh vn Anh, bnh lun : "Ngi M xy dng th gii ca h ngy hm qua v h bit n tm thi nh th no. Cc ta nh Niu Oc bin mt qua m, v b mt thnh ph c th thay i hon ton trong mt nm". Nh vn tiu thuyt Louis Anchincloss than phin rng "S khng khip Niu Oc l sng trong mt thnh ph khng c lch s. T tin ti tm i sng trong mt ngi nh v ch cn ngi nh cn ng y, nhng nh xung quanh bin mt ht. y l iu ti gi l "qu kh bin mt". ng, "qu kh bin mt" l mt hin tng tht, v n dng nh ang tr thnh ph bin, ngay c hin nay n ang nhn chm nhiu thnh ph y lch s ca chu u. Cch y khng lu, v ti bo con gi ti 12 tui i n siu th cch ngi nh ca chng ti ph Manhahan vi con ng. Trc y con gi ti n y mt hay hai ln. Na gi sau n tr v vi thi lng tng. N ni "chc siu th b ph b. Con khng th tm ra". Khng phi nh th. Xung quanh chng ti thay i qu nhiu v qu nhanh nn n khng tm ng ch. Nhng v n sng trong thi i tnh nht thi nn n ngh ngay l ta nh b ph b v c thay th, y l cch suy ngh t nhin cho mt a tr 12 tui ln ln M vo thi im . Nhng suy ngh nh th khng th c mt a tr cch y na th k. Mi trng vt l thi y qu lu bn v mi lin kt ca chng ta vi mi trng t nht thi hn. KINH T CHNH TR HC V TNH TM THI Trong qu kh, tnh vnh cu l l tng. D gia cng lm mt i giy hoc xy dng mt nh th, tt c nng lng sng to v sn xut ca con ngi hng v vic ti u ha bn vng ca sn phm. Con ngi xy dng tn ti. H bt buc phi nh th. X hi xung quanh h tng i khng thay i th mi vt c nhng nhim v c xc nh, v logic kinh t p t chnh sch vnh cu. Ngay c i khi cn c sa cha, i giy gi 50 la v dng c trong 10 nm vn r hn i giy gi 10 la dng trong na nm. Tuy nhin, v tc thay i chung trong x hi gia tng, nn kinh t chnh tr hc ca s vnh cu phi c thay th bng nn kinh t chnh tr hc ca s nht thi. u tin, vic lm cng nghip tin nhanh c khuynh hng lm gim gi thnh sn xut nhanh hn gi thnh sa cha. Ci ny c t ng ha, ci kia vn cn l th cng. iu ny c ngha l thay th r hn sa cha. To ra nhng vt r, khng cn sa cha v dng xong vt i, mc d chng c th khng dng c lu
THUVIENDIENTU.ORG
nh vt sa cha c. Th hai, vic lm cng nghip tin nhanh to ra kh nng ci tin vt cng vi thi gian tri qua. My tnh th h th hai tt hn my tnh th h th nht, v my tnh th h th ba tt hn th h th hai v chng ta c th lm tng nhanh cng nghip hn na, nn nhng ci tin cng ngy cng cn t thi gian hn, nu v vn kinh t th sn xut ngn hn hay hn l sn xut di hn. Th ba, khi s thay i gia tng v lan trn khp mi ngc ngch ca x hi, tnh d i v nhng nhu cu tng lai cng tng. Tha nhn s thay i khng trnh c, nhng khng chc chn v nhng nhu cu, chng ta do d s dng nhng ngun ti nguyn ln cho cc vt c nh dng cho nhng mc tiu khng thay i. Trnh vic dnh vo nhng dng v chc nng c nh, chng ta xy dng s dng ngn hn v do c gng lm cho sn phm t n thch nghi. SN CHI DI CHUYN C C nhng phn ng khc ngoi vic dng xong vt i m n cng a n cng hu qu tm l. Th d chng ta ang chng kin vic to ra nhng vt qui m ln c thit k phc v cho mt lot cc mc ch ngn hn. Nhng ny khng phi th vt i. Chng thng qu ln v qu t nn khng th vt b. Nhng chng c xy dng c th tho ri ra v mang i ch khc sau mi ln dng. Cc mi nh o c, nh trin lm, bng plastic thi phng bng kh dng lm ni ch huy hoc tr s xy dng, c mt dy cu trc tm thi tho v di chuyn c a ra t cc bn v ca cc k s v kin trc s. thnh ph Niu Oc, s cng vin quyt nh xy dng 12 "sn chi di chuyn c" - l nhng sn chi nh v tm thi s c lp t nhng khu ngh ngi ca thnh ph, cho n khi nhng ni khc c nhu cu th sn chi c tho ra v di chuyn n ch mi. "SN KHU GII TR" MUN M un ha c th c nh ngha nh l s c gng thm vo ton b cu trc tnh vnh cu nhiu hn vi ci gi lm cho cc cu trc ph t vnh cu hn. Cn phi nhn mnh y rng s phn bit gia tnh c th vt i v tnh c ng l khng r rng t quan im khong thi gian quan h. Ngay c khi cc m un khng b vt i nhng c sp xp li, kt qu l mt hnh th mi, mt thc th mi. y ging nh mt cu trc vt l b vt i v mt cu trc mi c to ra, mc d mt s hoc tt c thnh phn vn gi nguyn. Nh th nhiu to nh hin nay c xy trn c s vnh cu nhng pha trong c xy theo k hoch m un, ngha l cc bc tng c di chuyn to thnh cc dng phng mi pha trong ty theo thch. Tuy nhin i khi s m un ha kt hp trc tip vi s vt i. Th d in hnh l bt bi. V bt th gi nguyn, nhng rut bt dng xong vt i v thay bng rut mi. Bt bi c to ra trn c s
THUVIENDIENTU.ORG
nguyn l mun, ton b cu trc c s dng lu di nhng cu trc ph c thay th thng xuyn. Mt trong nhng th d cc i v kin trc c thit k theo nguyn tc m un l "sn khu gii tr" ca nh o din sn khu ngi Anh Joan Litclewood. B ta mun c mt nh ht linh hot n ti u b ta c th trnh din t bui kch bnh thng n hi ngh chnh tr, t bui khiu v n trn u vt. Kt qu l mt k hoch k l cho "sn khu gii tr" c bit vi ci tn "sn khu c ng khng l u tin ca th gii". Hng ngy trc bui din, ngi ta lp rp cc phn di chuyn c li vi nhau - tng, sn nh, cu thang, li i, thang my, ch ngi, mi nh, sn khu, mn nh, h thng nh sng v m thanh, toilet, phng trin lm, qun gii kht v.v... Sau bui din tt c li c tho ra v chuyn ch i ni khc hoc cha vo nh kho. Nhng ngi xng ci c bit l kin trc "lp rp" thit k c thnh ph da trn t tng "kin trc nht thi". Pht trin nhng khi nim m "Sn khu gii tr" c thit k, h ngh xy dng cc kiu m un khc nhau c thi gian s dng khc nhau. Nh th ci khung mt ta nh c th c thit k s dng trong 20 nm, nhng cc phng ghp vo ch c xy dng s dng trong 3 nm. H cn mun thit k nhng to nh chc tri khng phi ng trn t c nh m nm trn dn my hovercraft, ta trn mt ci nm khng kh, c cp nng lng bng nng lng nguyn t, v thay i dng ni tht bn trong nhanh hn. D nhng vin tng ny c tr thnh hin thc hay khng, s vic l x hi ang di chuyn theo hng . S pht trin nn vn ha dng xong vt i, s to ra nhng cu trc ngy cng tm thi, s ph bin m un ha ang tin trin nhanh chng, v tt c u hng v cng mt mc tiu tm l : s ph du ha mi quan h ca con ngi vi vt xung quanh h. CCH MNG THU MN Mt pht trin khc thay i d di mi quan h con ngi - vt : cch mng thu mn. S bnh trng vic thu mn, c tnh ca x hi ang tin v siu cng nghip, gn cht vi nhng khuynh hng trnh by trn. S tng thu mn l s ri b cuc sng da trn s hu v n phn nh s tng trong cch lm v cch tn ti. Nu nhng ngi tng lai sng nhanh hn nhng ngi trong qu kh, h cng phi linh hot hn. H ging nh ngi chy ua maratong b mt v dng li ngh th phi tho b nhng s hu mang trn ngi. H mun li ch ca s giu c v cng nghip mi nht gip h nhng h khng mun c trch nhim i theo do tch ly s hu. H tha nhn mun sng cn trong nhng bin ng thay i nhanh, h phi hc cch i m trn ngi khng c g nng. Trc nm 1955, s cn h cho thu M ch chim 8%. n nm 1961 con s t n 24%. Vo nm 1969, ln u tin s nh thu mn vt qu con s nh ring. Song song vi vic thu nh l thu t. C th thu bt k loi t no t vi gi
THUVIENDIENTU.ORG
n vi thng. Ngoi ra cn c cc ca hng bch ha ch cho thu ch khng bn. Ngy nay, mt sn phm u c th c thu, t ci thang n my ct c, o lng cu, o d hi, trang sc, v.v... dng c cm tri, my iu ha v.v... Tuy nhin d nh hng rng ln th no i na, vic thu mn lm ngn li khong thi gian mi quan h gia ngi v m h s dng. iu ny r rng hn bng cu hi : c bao nhiu xe t - thu, mn hoc s hu - i qua tay mt ngi M trung bnh trong cuc i anh ta ? Cu tr li l s xe anh ta s hu l t 20 n 50 xe, s xe anh ta thu l chng 200 xe. Vic thu mn c hu qu r rng l lm tng s ngi c mi quan h ni tip vi cng mt vt, v do lm gim thi gian quan h nh th. Khi chng ta pht trin nguyn l ny cho tt c cc sn phm, r rng vic thu mn tng cng c tc ng ca cc vt dng xong vt i, cu trc tm thi v m un ha. NHNG NHU CU TM THI y cn phi ni v khi nim li thi. V s sn phm li thi nn cc nh kinh doanh ci tin sn phm, ng thi n cng khin cho ngi tiu th c khuynh hng thu mn cc sn phm dng xong vt i hoc tm thi. R rng, s li thi xy ra cng vi hoc khng cng vi s lp k hoch. i vi vt, s li thi xy ra theo 3 iu kin. N xy ra khi sn phm hu nh h hng hon ton khng dng c na v do phi thay th. y l li thi do khng hon thnh chc nng. S li thi cng xy ra khi mt s sn phm mi thc hin chc nng c hiu qu hn nhng sn phm c. Cc my tnh mi chc chn r hn, tt hn, lm vic nhanh hn cc my c. y l li thi do s tin b cng nghip. Nhng s li thi cng xy ra khi nhu cu ngi tiu dng thay i, khi nhng chc nng ca vt t n b bin i. Mt vt c th c nh gi theo nhiu thng s khc nhau. Th d xe t l s biu hin c nhn tnh ca ngi dng, biu tng v trng thi, ngun thch th c t tc , s tho mn ca ngi tiu dng t nhng nhn t c th hn c s tha mn ca anh ta v xe ngn t xng hn hoc cng sut mnh hn. Khi nim c in cho rng mi vt phi c chc nng r rng, nay b ph tan vi tt c nhng g m chng ta bit v tm l nhn loi, v vai tr ca gi tr trong khi ly quyt nh. By gi tt c mi sn phm phi a nng. Trong x hi khan him, nhu cu tng i ph thng v khng thay i. V chng hon ton lin quan n nhng chc nng ch yu. Khi s phn vinh tng ln, nhu cu con ngi tr thnh t gn b trc tip vi s sng cn sinh hc nhng li c nhn ha nhiu hn. Hn th na, trong x hi b s thay i nhanh v phc tp nh hng, nhu cu ca c nhn ny sinh ra t mi tc ng qua li vi mi trng bn ngoi, cng thay i vi tc tng i nhanh. X hi cng thay i nhanh bao nhiu th nhu cu cng tm thi by nhiu. c trong mt x hi phn thnh mi bao nhiu, con ngi cng say m nhng nhu cu ngn hn by nhiu.
THUVIENDIENTU.ORG
Ngi tiu dng c cm tng m h rng anh ta mun thay i, mc d h cha r rng nhu cu g h cn. Qung co khuyn khch v u t vo cm tng ny, nhng iu ny chng c ch g c nu nh ch c lm mt chiu. Khuynh hng tin v nhng khong thi gian quan h ngn nh th c xy dng su m hn vo cu trc x hi ch khng da vo nhng l lun v s li thi lp theo k hoch. S thay i nhanh nhu cu ngi tiu dng cng biu l r trong vic ngi mua t b nhng sn phm v nhn hiu quen thuc. GUNG MY - TR THCH TH K CC Hin ti cung cp cho chng ta mi v ca tng lai. Nhng tr thch th k cc ang qut qua cc x hi cng nghip cao ht t ny n t khc. Nhng nm va qua M, chu u, Nht, chng ta thy s ni ln thnh lnh v nhanh chng bin mt ca "u tc kiu Bardot", "ci nhn Clopatra", James Bond 007, ngi di, chp n Tiffany, Super Ball, thnh gi st, ph hiu vi nhng khu hiu phn i, p phch nh Allen Ginhgerg hoc Humphrey Bogart v.v... Nh khi thng tin i chng v khi nghin cu th trng phc tp ng h, nhng tr thch th k cc nh th bng ln rt nhanh v cng bin mt rt nhanh. Kinh doanh tr thch th k cc chun b trc nhng sn phm c chu k sng ngy cng ngn i. Nhng tr chi k cc c kh ha khng phi l mi trong lch s. Nhng t trc cha bao gi chng i qua nhn thc vi tc nhanh v vi s di do nh th, v cng cha bao gi c s phi hp nhp nhng gia nhng ngi to ra tr chi k cc, thng tin i chng ph bin n vi cc cng ty phc v khai thc tc th nhng tr chi . Mt gung my to ra v ph bin tr chi k cc by gi l mt phn ca kinh t hin i. Phng php ca h c nhng ngi khc chp nhn v h tha nhn vic khng trnh c v nhng sn phm chu k ngn. Ranh gii gia tr chi k cc v sn phm bnh thng ngy cng mp m. Chng ta ang tin v k nguyn sn phm tm thi, do nhng phng php tm thi to ra, phc v nhng nhu cu tm thi. Tt c u hng v mt mc tiu ca x hi siu cng nghip. S ph du ha khng trnh c ca mi quan h ngi - vt. Chng 5 NI CHN NHNG NGI DU MC MI Cha bao gi trong lch s khong cch li t c ngha nh th. Cha bao gi mi quan h ca con ngi vi ni chn li nhiu, mng manh v tm thi nh th. Trong x hi cng nghip tin tin vi nhng ngi ca tng lai, vic i li u n, vic i
THUVIENDIENTU.ORG
xa, v vic di chuyn ch thng xuyn tr thnh tnh cht th hai. Theo ngha bng, chng ta tn dng ni chn v b chng cng cng cch nh ta vt b khn tay bng giy hay hp bia lon. Chng ta ang chng kin s suy thoi lch s ca ni chn trong cuc sng nhn loi. Chng ta ang nui dng mt ging dn du mc mi. HI 3 TRIU DM Nm 1914, mt ngi M trung bnh i li bng chn, bng xe hoc bng nga vi khong ng 1640 dm mt nm. Ngha l c cuc i ngi i c 88560 dm. Ngc li, ngy nay mt ngi M trung bnh i li bng t khong ng di 10000 dm mt nm, th c ngha l c cuc i ngi i c 3 triu dm, hoc gp 30 ln s dm ngi M nm 1914. Con s tng hp cng rt khng khip. Nm 1967, 108 triu ngi M thc hin 360 triu chuyn i cch xa nh 100 dm li qua m. Ch nhng chuyn i ny ln n 312.000.000.000 ngi dm. Nhn theo cch khc th con s ny cn khng khip hn : s ngi dm i li trong nc M hng ngy tnh cho mt nm tng gp 6 ln nhanh hn so vi dn s c sinh ra trong t nht 25 nm. Cng vi s gia tng trong vic di chuyn hng ngy gia nh v mt s ni khc gn , cng c s tng ng k trong vic i cng tc v du lch. Chng 1.500.000 ngi c ngh Ty Ban Nha ma h nm 1970, hng trm nghn ngi khc tm bin H Lan v Italia. Thy in cho n hng nm chng 1.200.000 ngi t cc nc khc. Hn 1 triu ngi nc ngoi ving thm M v hn 4 triu ngi M i ra nc ngoi hng nm. Vic di chuyn bn rn ca con ngi trn mt t l mt trong nhng c tnh ca x hi siu cng nghip. Ngc li, cc quc gia tin cng nghip dng nh ng bng, t cng, dn ca h gn lin vi mt ni . S tng phn ny c nhng hu qu kinh t su m, nhng n cng cn c nhng hu qu tm l, vn ha. V nhng ngi di tr, ngi i li v du mc khng cng loi vi nhng ngi yn ti mt ch. NHC FLAMENCO THY IN C th vn c ngha nht v tm l ca vic di ng m mt c nhn thc hin l nh v li v a l ngi nh ca anh ta. Dng c ng a l rt r nt M v cc quc gia tin tin khc. Gia thng 3 nm 1967 v thng 3 nm 1968, 36.600.000 ngi M thay i ch . S ngi ng hn dn s ca cc nc sau y gp li : Campuchia, Gana, Goatmala, Hondurat, Irc, Itxraen, Mng C, Nicaragoa v Tuynidi. Ging nh ton b dn s ca cc nc trn thnh lnh b nh c li. V s di chuyn qui m ln xy ra hng nm M. Anh, Php, c, Italia, H Lan, Thy in cng c tc di tr tng hng nm.
THUVIENDIENTU.ORG
Ngoi ra do s thnh vng kinh t Bc u to ra s thiu ht nhn cng v thu ht s ng nng dn t cc nc : Angiri, Ty Ban Nha, B o Nha, Nam T v Th Nh K. Cch y khng lu, Stckhm, chng ti n n qun n Vivel l ni gp g ca nhng ngoi kiu Ty Ban Nha n thng thc nhc Flamenco trong ba n ti ca h. Khng ngi Thy in no, ngoi tr vi ngi Angiri v chng ti, tt c mi ngi ni ting Ty Ban Nha. Do chng c g ngc nhin khi cc nh x hi hc Thy in tranh ci nhau v vic hoc ngi cng nhn nc ngoi c ho nhp vo vn ha Thy in, hoc khuyn khch h gi nguyn truyn thng vn ha ca h - chnh xc l cng l lun v "s hn hp chng tc v vn ha khc nhau" m cc nh x hi hc M tranh ci trong thi k nhp c m rng vo nc M. DI TR V TNG LAI C s khc nhau gia nhng ngi di chuyn M v nhng ngi di tr chu u. chu u, hu ht s di ng mi c th gn cho vic chuyn tip lin tc t nng nghip sang cng nghip ; t qu kh sang hin ti. Ch mt s nh lin quan vi vic chuyn tip t cng nghip sang siu cng nghip. Ngc li, M s phn phi li lin tc v dn s khng phi do suy thoi vic lm nng nghip. N ny sinh t vic t ng ha v cch sng mi lin quan n x hi siu cng nghip, cch sng ca tng lai. S rt sai lm nghim trng nu cho rng t l cao v s di ng a l ch tng quan vi ngho kh, tht nghip hoc dt nt. Thc ra chnh nhng ngi c bng cp, c nghip v l nhng ngi di chuyn nhiu v di chuyn xa hn nhng ngi khng c bng cp, khng c nghip v. Chng ta cng thy chnh nhng nh qun tr giu c l nhng ngi di chuyn xa v thng xuyn. Nhng nhm ny - nghip v, k thut, qun l - lm tng c trong s lng tuyt i v t l lc lng lao ng ton b ca x hi siu cng nghip. Ging nh hng triu ngi nng dn ngho kh v tht nghip di chuyn t nng thn ra cc thnh ph k ngh hin nay chu u, nhng nh khoa hc, k s, k thut chu u ang di chuyn v M v Canaa, nhng quc gia siu cng nghip. Nhng cng c s chy "cht xm" ngay trong nc M, vi hng nghn nh khoa hc v k s di chuyn ti lui nh nhng phn t, nguyn t. C hai dng lu ng chnh, mt dng t pha bc v dng kia t pha nam, c hai dng u quy t Califcnia v cc tiu bang b bin Thi Bnh Dng vi trm trung chuyn Denver. Mt dng khc t pha nam hng v Chicago, Cambridge, Princeton, Long Island. Ngc li mt dng ngi xung lm vic trong cc cng nghip in t v v tr Florida. Ngoi cc nhm ln ngi qun l, k thut v nghip v di chuyn thng xuyn v di chuyn xa, cn c cc nhm khc nh gia nh cc qun nhn, cng nhn xy dng, sinh vin v nhng ngi di chuyn trong cng tiu bang. i vi hng triu
THUVIENDIENTU.ORG
ngi nh th v c bit i vi nhng ngi ca tng lai, "nh l bt c ni no c th tm thy". T T V I NH XE T Vic ph b khong cch a l m ra mt dng t do lm h hi hng triu ngi. Tc , di chuyn v nh v cng ngha vi tch cc i vi nhiu ngi. iu ny gii thch cho s gn b tm l ca ngi M v ngi chu u i vi xe t - hin thn cng nghip ca s t do khng gian. Xe t tr thnh biu tng hin i ca s khi u. i vi mt gia nh ngi M gp kh khn v ti chnh th vt cui cng h phi bn l xe t. S trng pht nng nht i vi thanh nin l khng c cha m cho li xe i chi. S say m su m v t ca thanh nin M gy ra nhiu thm kch nh mt thanh nin 17 tui t t bang Wisconsin v cha anh ta khng cho li xe na sau khi bng li ca anh ta b thu v vt qu tc cho php. T do i vi v tr x hi c nh lin quan cht ch vi t do i vi v tr a l c nh, khi con ngi siu cng nghip cm thy b g b trong x hi, phn ng u tin ca h l di chuyn i ni khc. T tng ny t khi xy ra i vi ngi nng dn ln ln trong lng hoc vi ngi th m lm vic cc nhc trong cc m su. S biu l cc ca nhu cu di chuyn c thy cc c gi i nh xe t, h bt u thnh lp mt loi x hi hc tha nhn ca chnh ring h. H i nh xe t khp c chu u, i n u h lm vic kim tin sng v khi tin th h li i tip. H tr v nh sau 6 hoc 8 thng, ri sau li i tip. Ni tm li, nhng nc ang giai on chuyn tip sang siu cng nghip v trong s ngi ca tng lai, di ng l mt cch sng, mt s gii phng ra khi nhng gii hn ca qu kh, mt bc i vo tng lai thnh vng. NHNG NGI DI CHUYN BUN THM Ngc li vi thi trn l thi ca nhng ngi bt ng. Khng phi ch nhng ngi nng dn n hoc Iran ti mt ch sut cuc i h, m cn c hng triu cng nhn, c bit l nhng ngi trong cc nn cng nghip lc hu. S thay i cng nghip ko theo s thay i kinh t lm cho cc nn k ngh c b li thi v to ra nhng nn k ngh mi, hng triu cng nhn khng c tay ngh buc phi di chuyn. Kinh t i hi tnh c ng, hu ht cc chnh ph phng Ty nh Thy in, Na Uy, an Mch v M s dng s tin ln khuyn khch cng nhn phi c o to li v di chuyn theo vic lm. Phn ng ca nhng ngi ny rt r rng. H cm thy mt mt, au kh, lng mong mi ko di, ging ni suy sp, c hiu chng au kh tm l hoc x hi, thc v dng, v khuynh hng l tng ha ni c ca h. C mt loi ngi khc cng khng thch ng nh nhng ngi trn l ngi nhp
THUVIENDIENTU.ORG
c. Tm l ca h pht trin qua ba giai on. Giai on u l tm vic lm, kim tin v tm ni , tm l trong giai on ny ni chung l h cm thy bt an. Giai on hai l s bn khon v suy sp tng ; t h lm cho h bn rn ; h n mnh khng ra ngoi x hi, ngc li vi giai on u ; h bt u biu l hn th v nghi ng. Tm l giai on ny l khng cm thy thoi mi v b ri lon. Giai on ny ko di t mt n vi thng. Sau y l giai on ba. Hoc h t iu chnh theo mi trng mi hoc h pht trin thn kinh khng bnh thng v xa ri thc t. Ni tm li, mt s ngi khng bao gi t iu chnh thch ng. BN NNG TR V NH D cho nhng ngi trn thch nghi c vi mi trng mi, h cng khng phi l h nh trc na. H phi ph b hon ton mi quan h c v xy dng nhng mi quan h mi. Chnh s ph b ny nu lp li nhiu ln s to ra tm l "mt s rng buc". Nhng ngi hay di chuyn qu bn rn nn khng nh c lu di mt ni c. Do h khng mun tham gia vo cc hot ng a phng, v b ph phn l lm mt l tng truyn thng ca nn dn ch. Nu mt ngi thi tham gia hot ng x hi, t chi gia nhp t chc, t chi quan h mt thit vi nhng ngi lng ging, ni tm li l t chi b rng buc, vic g s xy ra cho cng ng v bn thn ngi ? C nhn hoc x hi c th sng cn khng, c rng buc khng ? S rng buc rt a dng. Mt trong nhng dng l s gn b vi ni chn. Chng ta c th hiu ngha ca s c ng khi chng ta tha nhn s tp trung vo mt ch c nh trong kin trc tm l ca con ngi truyn thng. S tp trung ny phn nh trong vn ha chng ta bng nhiu cch. Thc vy, vn minh t n bt u vi nng nghip, ngha l s nh c ca nhng ngi du mc thi tin s. Chnh t ng "bn r" bt ngun t nng nghip. Khi nim ngun gc c ngha l chn c nh, mt ngi nh bm cht vo t. Trong th gii y nguy him, nh l ni tr n an ton, l ni ca th h ny sang th h khc, l mi lin h ca mt ngi vi thin nhin v qu kh. S bt ng ca ngi nh c m bo v c vn chng ca ngi. Trong th gii ni sng v cch mng cng nghip, khng c lc no c th gi con ngi ca tng lai mt ch c nh c. CHUYN NHNG V A L Ngi du mc thi qu kh di chuyn qua nhng trn bo tuyt v ci nng ran ca sa mc, lun lun b ci i theo ui, nhng anh ta mang theo mnh ci lu, gia nh v nhng ngi trong cng b lc. Anh ta mang mi trng x hi v cu trc vt l m anh ta gi l nh. Ngc li, nhng ngi du mc mi ngy nay b tt c cu trc vt l li pha sau, b mi trng x hi va mi lm quen. H b li tt c tr gia nh h.
THUVIENDIENTU.ORG
Ni chn khng cn l ngun ch yu v di ng. S khc nhau gia con ngi khng cn tng quan cht ch vi ngun gc a l. Nhiu ngi khng lu ti mt ni bit c c tnh khu vc hoc a phng. Trc y cc trng i hc ch tuyn sinh vin ti a phng ca tiu bang, h xem sinh vin t cc bang khc n l tri tuyn. Ngy nay vn khng cn tn ti na, cc trng i hc vn tuyn sinh vin ti tiu bang, nhng tm tnh a dng h phi tuyn m khp ni. S di ng xo trn tt c n ni nhng im khc nhau gia con ngi khng cn lin quan n ni chn na. S suy thoi v rng buc vi ni chn cng ng cnh nh th. i vi nhiu ngi lng trung thnh i vi thnh ph, i vi nh nc km hn c lng trung thnh i vi cng ty, vi ngh nghip hoc vi cc hi t nguyn. Nh th c th ni rng nhng mi rng buc ang dch chuyn t cu trc x hi lin quan n ni chn (thnh ph, tnh, quc gia hoc lng ging) sang nhng cu trc c ng v khng c ni chn (cng ty, ngh nghip, bn hu). Tuy nhin s rng buc dng nh tng quan vi khong thi gian quan h. c o to t nh vi s mong ch theo thi gian, chng ta u bit u t tnh cm cho nhng mi quan h thng xuyn hoc lu di, trong khi km nn tnh cm cng nhiu cng tt cho nhng mi quan h ngn hn. S suy thoi v rng buc vi ni chn khng nhng ch lin quan vi tnh c ng m chnh l ngi ng hnh vi s c ng. Khi mt ngi chm dt mi quan h ca anh ta vi ngi nh, cng c ngha l chm dt mi quan h ca anh ta vi cc loi ni chn lng ging. Anh ta thay i siu th, ni mua xng, ni ct tc... nh th ct b mi quan h ni chn khc cng vi ct b mi quan h vi ngi nh. Chng ta thy r rng hn lm th no sc y gia tng trong x hi nh hng n c nhn. V s thu tm cc mi quan h vi ni chn ca con ngi l song song vi vic ct b mi quan h ca h vi vt. Trong c hai trng hp, c nhn bt buc phi to ra v ct b mi quan h cng nhanh cng tt. Trong c hai trng hp, mc tnh nht thi tng ln. Trong c hai trng hp, h c nhp iu cuc sng nhanh hn. Chng 6 CON NGI : NGI MUN S t hp nht thi ca mt s ng ngi c th to ra s a dng v cc mi quan h tm thi gia ngi vi ngi. V chnh s tm thi ny m t c im, mi quan h con ngi khi chng ta tin v nn siu cng nghip. V ging nh vt v ni chn i qua cuc sng ca chng ta vi tc nhanh th con ngi cng vy. CI GI DNH LU
THUVIENDIENTU.ORG
Thay v dnh lu qu su m vi ton b c nhn tnh ca mi c nhn chng ta gp, chng ta ch duy tr mi quan h hi ht v tng phn vi mt s ngi. Chng ta ch quan tm n kh nng ca ngi bn giy p ng c nhu cu ca chng ta, chng ta khng quan tm g n vic b v ca ng ta l ngi nghin ru. iu ny c ngha l chng ta thnh lp nhng mi quan h dnh lu gii hn vi hu ht mi ngi xung quanh ta. C thc hay khng, chng ta xc nh mi quan h ca chng ta vi hu ht mi ngi theo chc nng. Chng no m chng ta khng dnh lu vi cc vn ca ngi bn giy nh ng ta, th i vi chng ta ng ta hon ton c th thay th c vi nhng ngi bn hng khc c cng kh nng. Nh th chng ta ang p dng nguyn l m un cho cc mi quan h con ngi. Chng ta to ra ngi c th vt b c : ngi m un. Mi c nhn c th hnh dung c cu to bng hng nghn khi m un lm thnh c nhn tnh ca mi con ngi. Nh th ngi ny khng thay th bng ngi khc c. Nhng mt s m un thay c. V chng ta ch cn mua giy ch khng cn tnh bn, s ght b v.v... do chng ta khng cn lin quan g n nhng m un khc ca ngi bn giy lm thnh c nhn tnh ca anh ta. Quan h ca chng ta c gii hn an ton. C trch nhim php l cho c hai bn. Mi quan h ko theo cch c x v thng tin chp nhn c. C hai bn u hiu gii hn v lut php. Kh khn s sinh ra khi mt bn vt qua gii hn c hiu ngm, bn kia ni vi mt s m un vt ra ngoi chc nng sn c. Bt k mi quan h no cng n ngm nhng i hi v mong ch ln nhau. Mi quan h cng dnh lu thn mt bao nhiu, th p lc cng nng cho c hai bn mong mun bn kia thc hin iu mong mun by nhiu. Mi quan h cng cht ch v ton din bao nhiu th cng nhiu m un c a ra s dng, v cng nhiu i hi phi c p ng. Trong mi quan h m un, nhng i hi b gii hn cht ch. Chng ta khng i hi ngi ta phi th ny th kia, phi tin ny tin kia, v.v Ngc li h cng khng i hi g ta ngoi chc nng m un va thc hin xong. im ny khng th c trong mi quan h ton din. n mt mc no , s chia thnh tng mnh v s t do i chung vi nhau. Quay tr li vi mi quan h ton din chnh l quay tr li s cm t ca qu kh, mt qu kh m c nhn phi gn cht vi ngi ny ngi khc, nhng ng thi cng gn cht vi cc quy nh x hi, cc gii hn chnh tr v tn gio. KHONG THI GIAN NHNG MI QUAN H CON NGI Tt c chng ta cp n mi quan h con ngi, nh chng ta cp n nhng loi quan h khc, vi mt b mong ch theo thi gian. Chng ta hy vng rng mt s loi quan h s ko di hn nhng mi quan h khc. Thc vy, c th xp loi cc mi quan h vi ngi khc theo khong thi gian mong mun. D nhin nhng mi quan h ny thay i theo vn ha v theo con ngi. Tuy nhin, thng qua cc tng
THUVIENDIENTU.ORG
lp dn s khc nhau ca cc x hi cng nghip tin tin, th t phn loi c th nh sau : Quan h lu di : Quan h cht vi gia nh, quan h t hn vi b con h hng, mi quan h sut c cuc i ca hai bn. Mi quan h ny c th b ph b do ly d. N c cn l s mong i thc t v ng mc hay khng trong x hi c tnh nht thi cao th cn phi tranh lun nhiu. Tuy nhin s vic vn tn ti l mi quan h gia nh c hy vng l di hn, nu khng ni l c cuc i, v c gn cho l c ti i vi nhng ngi mun ph v mi quan h nh th. Quan h thi gian va phi. l nhng mi quan h vi bn b, vi lng ging, vi ng nghip v vi nhng thnh vin ca nh th, cu lc b v cc t chc t nguyn. T xa mi quan h bn b c xem lu di nh mi quan h gia nh. Vn ha ca ngi tnh bn c v khin trch nhng ai b ri tnh bn b. Quan h lng ging khng cn c xem nh l quan h lu di. Quan h ch ko di trong khong thi gian c nhn ti mt ch, khi h di chuyn sang ch khc th mi quan h cng chm dt. Quan h ng nghip ko di trong khong thi gian lm mt ni. Khi chuyn ch lm vic th quan h ny cng thay i. Quan h thnh vin l mi quan h vi nhng ngi trong nh th hoc cc t chc dn s, ng phi chnh tr v.v... Quan h ko di khi thnh vin cm thy t chc khng gy nguy him g cho h. Quan h ngn hn : Hu ht quan h dch v ri vo trong loi ny. y l mi quan h vi ngi bn hng, ngi bn xng, ngi ct tc v.v S chuyn giao trong cc mi quan h ny tng i nhanh v khng cm thy phm ti khi ct t quan h. Tr cc loi dch v ngh nghip nh bc s, lut s, k ton... c nhng mi quan h lu di hn. Nhng loi quan h trn khng phi l cng nhc. Trong mi mi quan h u c trng hp ngoi t. Nhng ni chung, mi quan h trung bnh gia ngi vi ngi trong cuc sng ca chng ta cng ngy cng ngn hn theo thi gian. N CHO NHANH LN Tip tc th ha l mt trong nhng p lc a chng ta tin v "tm thi ha" trong mi quan h con ngi ca chng ta. Vic th ha mang mt s ln ngi cnh nhau, do lm tng s tip xc vi nhau. Tuy nhin, qu trnh ny c tng cng bng s di ng a l. S di ng a l khng nhng ch lm tng s ni chn trong cuc i chng ta, m n cn lm tng dng ngi i qua cuc i chng ta. Vic i li tng ln cng lm tng nhng mi quan h nht thi vi hnh khch, vi nhn vin khch sn, vi ngi li xe tc xi, vi ng nghip, vi bn ca bn, vi nhn vin hi quan v.v... Mt c nhn cng di ng nhiu bao nhiu th s lng gp
THUVIENDIENTU.ORG
mt i mt, tip xc trc tip cng nhiu by nhiu, mi quan h v cng ngn ngi v b nn theo thi gian. Con ngi di ng n ch mi v bt u lm li tt c cc mi quan h nht thi. Tuy nhin, qu trnh quan h vi lng ging v bn mi c y nhanh nh s c mt ca mt s ngi chuyn lm ngh gi l "mi gii ha nhp". Nhng ngi "mi gii ha nhp" ny ving thm nhng ngi mi n, tr li nhng cu hi v cng ng, li t qung co v cc ca hiu, i khi l mn qu nh. Nhng ngi khc trong cng ng cng gip y nhanh qu trnh hnh thnh mi quan h mi cho nhng ngi mi n. Cc t chc a phng nh nh th, cc ng phi chnh tr, t chc ph n cng gi phn quan trng trong vic gip c nhn ha nhp nhanh vo cng ng. TNH BN TRONG TNG LAI Mi ln gia nh di chuyn, h c khuynh hng b mt s bn b thng. S chia tay khng c ngha chm dt mi quan h. Chng ta vn gi lin lc vi mt hay hai ngi bn ch c, v chng ta c khuynh hng gi lin lc khng thng xuyn vi h hng. Nhng vi mi ln di chuyn l c s tiu hao cht ngi. u tin l th t ti lui, i khi cn c thm ving hoc in thoi. Nhng dn dn nhng vic trn gim chu k. Sau cng, tt c chm dt. S n nh da trn nhng mi quan h thn thit s khng c hiu qu do s di ng nhiu, do khong quyn li qu rng, v do kh nng thay i thch nghi trong cc thnh vin ca mt x hi t ng ha cao. C nhn s pht trin kh nng thnh lp cc mi quan h bn thn trn c s c chung quyn li hoc lin kt nhm nh, v h cng d dng b nhng tnh bn ny khi h di chuyn n ni khc. H li bt u t u. Quyn li s thay i nhanh. Kh nng thnh lp ri b ri, hoc h thp mi quan h thn thit nhanh chng do vic di ng tng, s gip cho c nhn c thm nhiu bn hn hin nay. Tnh bn trong tng lai s cung cp s tha mn khi thay th tnh bn lu di bng tnh bn thn thit ngn hn. BN T TH HAI N TH SU S chuyn mn ha lm tng s lng cc ngh nghip khc nhau. Cng lc , s i mi cng nghip lm gim tui th ca bt k ngh nghip no cho. S ni ln v suy thoi ngh nghip qu nhanh n ni ngi ta lun lun khng c lng tin vo ngh nghip. Ngay c khi tn ca ngh nghip vn gi nguyn, ni dung ca cng vic thng xuyn b bin i, v ngi lm cng vic lun lun thay i. Tuy nhin vic chuyn giao cng vic khng phi l hu qu trc tip ca s thay i cng nghip. N phn nh s ha nhp xy ra khi k ngh khp ni t t chc v t chc li thch nghi vi mi trng thay i nhanh, theo kp th hiu ca ngi tiu dng.
THUVIENDIENTU.ORG
Ngy nay, v mc ch tnh ton nhn cng, ngi lm vic c xp loi theo cng vic hin nay ca h nh "vn hnh my", "ngi bn hng", "ngi vit chng trnh my tnh" H thng ny sinh ra t giai on t nng ng, hin nay khng cn v ng na. Xp loi ngi lm vic khng phi ch theo cng vic hin nay ca h, nhng cn phi theo qu o c bit m ngh nghip ca h s i theo. Khi c hi "Anh lm ngh g ?", ngi ca k nguyn siu cng nghip s tr li khng phi theo cng vic hin nay (nht thi) nhng theo qu o cng vic ca anh ta, dng tng th ca tiu s cng vic ca anh ta. Nhng tn cng vic nh th ph hp vi th trng vic lm siu cng nghip hn l cch din t th ng hin nay. Cch ny khng tnh n nhng g c nhn lm trong qu kh, hoc nhng g s lm trong tng lai. Bt k s thay i no trong cng vic cng ko theo mt s stress. C nhn phi b nhng thi quen c, cch i ph c, v hc cch mi lm vic. Ngay c khi cng vic tng t, nhng mi trng khc. Cng ging nh trng hp chuyn nh n ch mi, ngi mi n b p lc thnh lp nhanh nhng mi quan h mi. i vi cng vic cng th, c ngi "mi gii ha nhp" gip ngi mi n ha nhp ngay vo ch lm mi. C nhn cng tm cch gia nhp t chc - thng l khng chnh thc v l loi b phi hn l h thng t chc ca cng ty. Bit rng khng c cng vic no l "thng xuyn" c ngha l cc mi quan h to thnh l c iu kin, m un v tm thi. NHNG NGI C TUYN M V NHNG NGI O NG Nhm u tin thay i cng vic nhiu nht l nhng ngi ngho, khng c tay ngh. V nn kinh t cng tin ln i hi tay ngh cao nn nhng ngi ngho chuyn t vic lm ny sang vic lm khc ging nh qu bng bn. H l nhng ngi c tuyn m sau cng v b sa thi trc tin. Nhm th hai thay i cng vic ngy cng nhiu l nhm i din cho ngy mai cc nh khoa hc v k s, nhng ngi c nghip v cao v k thut vin, cc nh qun tr v qun l. L do h thay i cng vic rt d pht hin. Cng nghip thay i ko theo s li thi v kin thc, thay i cng nhanh th li thi cng nhanh, nn cc nh khoa hc v k s trong cng nghip nghin cu v pht trin thay i cng vic nhiu gp i so vi cc ngnh cng nghip khc. Ngnh cng nghip thng tin i chng, c bit l qung co, cng chu s thay i ngi lm vic cao. iu phn nh s thay i nhanh trong th hiu ngi tiu dng, trong ngh thut v trong sn phm. Nhng c l s thay i gy n tng su sc nht l hng ng cc nh qun l. Ln u tin trong lch s, s li thi dng nh l vn sp xy ra cho cng tc qun l v u im tng i v kinh nghim i vi kin thc ang gim nhanh. Bi v cn nhiu thi gian o to cng tc qun l hin i v s o to ny t n tr thnh li thi sau mt thp k ging nh o to k s, nn c ngi ngh lp k hoch i xung ch khng phi i ln nh hin nay. Ngha l t ngi va mi tt
THUVIENDIENTU.ORG
nghip qun l vo v tr cao nht ri sau h thp v tr ca h dn dn hoc cho ra ngoi. T l gia tng thay i cng vic trong ngh qun tr i theo nhng dng c th ca n. Mt nh qun tr ch cht o ng khng ch ko theo mt lot thay i cng vic qun tr nhng cng thng ko theo mt lot thay i ph. Khi th trng di i, ng ta thng c cp di ngh cho i theo, v kt qu l mt lot thay i ngi lm vic mi cp. THU - MT NGI Mi cng vic thay i n ngm s tng s ngi i qua cuc i ca chng ta, v khi t l thay i cng vic tng ln, khong thi gian quan h gim xung. iu ny biu hin r trong vic tng ni bt dch v gip tm thi. Ngy nay M chng 1 trn 100 ngi lao ng lm vic cho cc cng ty gi l "dch v gip tm thi", cc cng ty ny thu h lm vic cho cc cng ty k ngh c nhu cu tm thi. Ngy nay chng 500 c quan gip tm thi cung cp cho cng nghip chng 750.000 ngi lao ng ngn hn t th k, thng trc, n k s quc phng. Nhng ngi lm vic tm thi c s dng trong cc cuc bu c chnh tr s dng in thoi hoc my in rn. H cng c gi cho nhng nhim v khn cp trong nh my in, bnh vin v phn xng. Vic thu ngi lm vic tm thi cho nhng nhu cu tm thi ging nh thu mt vt, ang pht trin nhanh trong cc nc cng nghip ha. i vi nhng ngi lm vic tm thi ny, iu quan trng nht l h c th lm vic nhiu u v khi no h mun. i vi mt s th y l cch m rng mi quan h x hi ca h. LM TH NO MT BN Vic tng t l thay i cng vic v s pht trin vic thu ngi lm vic tm thi s lm tng nhp iu m mi quan h con ngi c thnh lp v b qun. Tuy nhin vic gia tng ny nh hng n cc nhm khc nhau trong x hi vi nhng cch khc nhau. Nh th, c nhn giai cp lao ng c khuynh hng sng gn nhau hn, ph thuc vo ngi thn nhiu hn nhm giai cp trung lu v thng lu. Ngi giai cp lao ng thng t tinh thng trong vic thch nghi vi nhng mi quan h tm thi. H cn nhiu thi gian hn c mi quan h v min cng mt quan h. iu gii thch tai sao h min cng di chuyn hay thay i cng vic. H i khi phi i, nhng khng phi do chn la. Ngc li, cc nh khoa hc, nghip v v giai cp thng lu ch c nhng mi quan h quyn li trong khong khng gian vt l rng ri nn c th ni h c nhiu mi quan h chc nng. Nhng ngi di ng d dng lp mi quan h mi v quan h quyn li l c tnh ca nhm ny. Nhng ngi c kh nng to ra mi quan h v ct t mi quan h d dng l nhng ngi c hng s giu c trong x hi.
THUVIENDIENTU.ORG
Nhng thnh phn quan trng nht ca cc c nhn thnh cng nh qun l v qun tr cng ty l vic xc nh tnh cm su m vi i gia nh ca h b tan r, h khng cn quan h g vi qu kh v do h c kh nng t quan h d dng vi hin ti v tng lai. H l nhng ngi b nh theo c ngha en v ngha bng. T h c th lin quan hoc khng lin quan vi nhng ngi khc d dng. Khi h di chuyn, h b li pha sau cha m, anh ch em, bn b, b con. BAO NHIU BN ? Nhiu hot ng x hi ca c nhn c th c din t nh l i tm bn mi thay th cho nhng ngi c hoc nhng ngi khng cn chung quyn li. Vic tm nhng ngi c chung quyn li hoc khuynh hng tnh bn c th n hoa l khng d dng g trong mt x hi m s chuyn mn ha mc ln nhanh chng. S chuyn mn ha ny khng phi ch cho cng vic m cn cho s gii tr. Tnh a dng trong cng vic v trong gii tr cng ln bao nhiu th cng kh tm c ng bn by nhiu. Theo cc iu tra cho thy i vi nhng ngi c nghip v cao th trong 1 triu ngi may ra h tm c chng 20 ngi bn ng quan tm. O TO TR CON CHO VIC THAY I Khi cha m di ng sang ni lm vic khc, iu tt yu l con ci ca h phi i theo. Ging nh cha m chng, chng cng phi to ra nhng mi quan h mi vi trng, lp, thy c v.v... Tc ng ca s di ng nh th rt nng n cho c thy gio v cho c hc sinh, v thy gio cm thy b n cp tnh cm trong vic quan st a tr pht trin trong s o to ca h. Ngy nay vn li tng thm do c t l cao v vic thay i ni lm vic ca cc thy c gio. Chng 7 T CHC : H THNG LM THI SP N Nu nhng li ph bnh x hi chnh thng l ng trong vic d on mt tng lai siu quan liu ha v c t chc thnh tng on, chng ta phi dng hng ro cn, c l trong th my tnh IBM, li dng mi c hi lm sp gung my t chc. Tuy nhin, nu chng ta b ra ngoi nhng khi nim rng tuch ca chng ta v thay vo l nhn thng vo s vic, chng ta pht hin rng h thng quan liu, chnh h thng c gi thit s nt chng ta di sc nng ca n, t n cng ang rn r vi s thay i. Nhng loi t chc m cc li ph bnh d on trong tng lai l nhng loi t chc dng nh khng th thng tr trong tng lai. V chng ta ang chng kin
THUVIENDIENTU.ORG
khng phi l s chin thng, m l s v ca h thng quan liu. Thc vy, chng ta ang chng kin s ni ln ca mt h thng t chc mi ang tng dn s thch v sau cng ht cng h thng quan liu. y l t chc ca tng lai, ti gi n l "h thng lm thi". Con ngi s gp v vn kh khn trong vn thch nghi vi loi t chc mi ny. Nhng thay v b by vo trong c ch khng thay i v ph hoi nhn tnh, con ngi s thy h c gii phng trong mt th gii t do mi ca t chc ng lc hc. Trong bi cnh l ny, v tr ca h khng ngng thay i v bin i. Nhng mi quan h t chc ca h, ging nh nhng mi quan h vi vt, ni chn v con ngi, s thay i theo tc gia tng d di. CNG GIO, B PHI V GI NGH GII LAO Trc khi chng ta c th hiu c ngha ca ch "h thng lm thi", chng ta cn phi cng nhn rng khng phi tt c t chc l quan liu. C nhiu cch khc nhau t chc con ngi. H thng quan liu, nh Max Weber ch r, khng tr thnh phng thc u vit v t chc con ngi phng Ty cho n khi h thng cng nghip xut hin. Cun sch ny khng din t chi tit cc c tnh ca h thng quan liu, nhng chng ta cn ch n ba s vic c bn. u tin, trong h thng t chc c bit ny, c nhn chim mt v tr r rng trong t chc lao ng. Th hai, h phi khp vi cp bc tn ti, trt t ngnh dc, dy chuyn lnh t th trng xung ngi phc v thp nht. Th ba, quan h t chc ca h c khuynh hng lu di, nh Weber nhn mnh. Do , mi c nhn gi mt v tr c th, mt v tr c nh trong mt mi trng t nhiu c nh. H bit chnh xc v tr n v h u ; ranh gii gia t chc v n v ca h c xc nh r rng ti ch. Khi c nhn vo trong mt t chc, c nhn chp nhn tun theo mt s ngha v c nh c n p li bng s ban thng. Nhng ngha v v ban thng ny vn gi nguyn trong mt khong thi gian rt lu. Nh th c nhn i vo trong mng quan h thng trc - khng phi ch vi ngi khc (m h cng c khuynh hng gi nguyn v tr trong thi gian di) m vi khung t chc, c ch. Mt s c ch ny ko di lu hn nhng c ch khc. Nh th Cng gio l mt khung thp ko di 2000 nm vi mt s t chc bn trong hu nh khng thay i hng th k. Ngc li, ng pht xt Nazi ca c a chu u vo b mu th t chc ca n ch ko di t hn 1/4 th k. Ging nh t chc tn ti trong thi gian di hoc ngn, mi quan h ca c nhn vi bt k c ch t chc c th no cng th. Nh th mi quan h ca c nhn vi phng, cc, ng chnh tr, on th, cu lc b, hoc cc n v khc cng loi c s bt u v kt thc theo thi gian. Cng th nu h l thnh vin ca cc t chc khng chnh thc nh nhm, b phi, nhm gii tr v.v... Mi quan h ca h bt u khi gia nhp t chc v c ngha v vi t chc. Mi quan h chm dt khi h ri b
THUVIENDIENTU.ORG
hoc b sa thi, hoc chnh t chc khng cn tn ti. D nhin, y l iu xy ra khi t chc tan r chnh thc. N xy ra khi cc thnh vin thy khng cn c quyn li g v khng n na. Nhng t chc cng c th khng cn tn ti theo ngha khc. Ni cho cng th t chc khng l g ngoi vic tp hp nhng mc tiu, hy vng v ngha v ca con ngi. Ni cch khc, n l cu trc nhim v do con ngi thc hin. Khi t chc bin i cu trc ny bng vic xc nh li v phn phi li nhng nhim v ny, chng ta c th ni rng t chc c cht v t chc mi thay th. iu ny cng ng ngay c nu n gi nguyn tn c v c cng thnh vin nh trc. S sp xp li nhim v to ra mt c ch mi ging nh vic sp xp li cc bc tng di ng c trong mt ta nh, bin i ta nh thnh mt cu trc mi. Do mi quan h gia mt ngi v mt t chc b ct t hoc do h b i, hoc do gii tn t chc, hoc do vic bin i bng s t chc li. Khi t chc mi hnh thnh, c nhn ct t mi quan h vi cu trc c, quen thuc nhng khng cn tn ti, v bt u quan h vi cu trc mi thay th ci c. Ngy nay c bng chng l khong thi gian mi quan h vi t chc ca c nhn ang co li, v nhng mi quan h ny ang chuyn giao vi tc ngy cng nhanh. Chng ta s thy mt s lc c uy quyn ln ang tiu dit ch quan liu. S BIN NG T CHC c mt thi khi s t chc trnh by r rng cc , mi c mt ngi ph trch v cc n v ph thuc anh ta. Mi c ch quan liu ca bt k cp no, d l cng ty, trng i hc hoc c quan nh nc u c s t chc ring, trnh by nhng ngi qun l vi mng li t chc chi tit. Mt khi c v, s nh th tr thnh mt phn c nh ca iu l t chc, c dng cho nhiu nm. Ngy nay, ranh gii t chc thay i thng xuyn n mc mt s qu 3 thng c xem nh l to tc lch s. T chc thay i ni th thng xuyn, chc v thay i hng tun, cng vic b bin i, trch nhim b dch chuyn. C cu t chc rng ln b tch ri ra tng phn, sp xp theo dng mi, ri li sp xp. Cc phng ban xut hin ri li bin mt trong t chc khc. S ci t ny ni ln t t sng nhp vo v tch ra ang qut qua nn cng nghip ca M v Ty u. Cui nhng nm 60 thy s ni ln ca cc cng ty khng l a dng. Nhng nm 70 c th thy ln sng gt b v cc cng ty cng c cc chi nhnh v bn bt cc chi nhnh gy phin phc. T chc ni b d nhin cng khng trnh khi sau khi c s ha nhp nh th, nhng vic t chc ni b cng c th do t nhng l do khc. Hu ht cc cng ty khng mun cho cng chng bit nhng xo trn trong t chc ni b ca h. Cc c quan nh nc cng khng trnh khi s xo trn. Rt him c B no quan trng trong cc nc cng nghip tin tin li khng chu s thay i t chc ni tip nhau trong nhng nm gn y. Nhng thay i nh th trong t chc chnh ph rt
THUVIENDIENTU.ORG
d nhn thy, v s chn ng t chc nh hng ti cc c quan cp di ging ht nh th. Hu ht cc t chc c kt cu c thit k gii quyt vn khng cn tn ti na. T chc t i mi l t chc thay i thng xuyn kt cu ca n p ng nhng nhu cu thay i. Thay i t chc hoc t i mi l mt p ng cn thit v khng trnh c i vi s gia tng thay i. i vi nhng c nhn trong cc t chc ny, s thay i to ra khng kh mi v vn mi. S chuyn giao thit k t chc c ngha l mi quan h c nhn vi bt k cu trc no c ct ngn theo thi gian. Vi mi thay i, h phi t nh hng li. Kt qu l nhng mi quan h t chc ca con ngi ngy nay c khuynh hng thay i vi nhp iu nhanh hn trc. Mi quan h trung bnh t thng trc hn, nhiu tm thi hn trc kia. BN LM THI MI T l chuyn giao cao c biu tng bng s tng nhanh ca ci m cc nh qun tr gi l qun l " n" hoc "c nhim". Cc i c tp hp gii quyt cc vn c th ngn hn c th ch vi ngy, hoc c th vi nm. Sau h b gii tn v thnh phn con ngi c ch nh vic khc. Nhng khng ging nh cc ban, v, cc ca t chc quan liu truyn thng, i n hoc c nhim l tm thi theo thit k. Lc lng c nhim v cc nhm lm thi khc ang ny n trong ch quan liu ca chnh ph v kinh doanh, c M v nc ngoi. Cc i lm thi m thnh vin c t hp gii quyt vn c th v sau chia tay, l mt c trng ca khoa hc, c to ra kim tra cht lng ng lc hc ca cng ng khoa hc. Cc thnh vin lin tc di ng theo t chc nu khng ni l theo a l. R rng khng c g mi v khi nim tp hp mt nhm lm vic gii quyt mt vn c th, sau gii tn n khi cng vic hon thnh. Ci mi l chu k m cc t chc phi nh vo cc t chc tm thi nh th. Cc kt cu dng nh thng trc ca nhiu t chc ln, thng v h chng li s thay i, by gi b thm nhp nng n bi cc i lm thi . B ngoi th vic gia tng t chc tm thi dng nh khng c ngha. Th nhng cch lm ny tn ph khi nim truyn thng v t chc l gm t nhiu kt cu thng trc. Cc t chc dng xong vt i, cc i hoc ban lm thi khng cn thit thay th cc kt cu chc nng thng trc, nhng chng buc cc t chc thng trc tha nhn chng v ly ngi cng quyn lc ca cc t chc . Ngy nay, trong khi cc b phn chc nng tip tc hin hu, ngy cng c nhiu i n, c nhim v cc cu trc t chc tng t ni ln gia cc b phn chc nng, ri sau y bin mt. V con ngi, thay v ngi v tr c nh trong t chc chc nng, th di chuyn qua li vi tc cao. H thng gi ch c s chc nng ca h nhng thng xuyn tch ra phc v cc i tm thi. Chng no m x hi tng i n nh v khng thay i, cc vn dng nh
THUVIENDIENTU.ORG
l th tc v c th on trc c. Cc t chc trong mt mi trng nh th c th l tng i thng trc. Nhng khi s thay i gia tng, ngy cng c nhiu vn mi ln u tin xut hin, v cc hnh thc t chc truyn thng chng t khng c hiu qu i vi nhng iu kin mi. Cc cu trc t chc chc nng truyn thng c to ra i ph vi nhng iu kin d kin c v khng c g mi, chng t khng c kh nng p ng mt cch c hiu qu i vi nhng thay i c bn trong mi trng. Nh th cc cu trc nhim v tm thi c to ra khi ton b t chc ang chin u sng cn v pht trin. Quy trnh ny tng t nh h thng m un trong kin trc. Chng ta nh ngha h thng m un l s c gng lm cho tui th ca ton b cu trc ko di hn bng cch lm ngn tui th ca cc thnh phn ca n. iu ny cng p dng cho t chc, n gip gii thch s tng cc thnh phn t chc ngn hn hoc s dng xong gii tn ngay. Tm li, v tr t chc ca x hi siu cng nghip c th c hy vng tr thnh ng lc hn vi s ri lon v thay i. Mi trng cng thay i nhanh bao nhiu th tui th ca cc hnh thc t chc cng ngn. Trong cu trc hnh chnh cng nh trong cu trc kin trc, chng ta ang chuyn t hnh thc lu di sang hnh thc tm thi, t vnh cu sang nht thi. Chng ta ang chuyn t quan liu sang lm thi. Theo cch ny, sc y gia tng t n bin thnh t chc. Tnh bt bin l mt trong nhng c tnh nh danh ca h thng quan liu ang b ph b, v chng ta phi i n kt lun : mi quan h ca con ngi vi v tr v hnh ca t chc chuyn giao cng ngy cng nhanh, ging nh mi quan h ca h vi vt, ni chn v con ngi. S SP CA H THNG CP BC C ci g cng ang xy ra : s dch chuyn cch mng trong quan h quyn lc. Cc t chc ln khng nhng b bt buc phi thay i cu trc ni b ca h v to ra cc n v tm thi, m h cn thy kh khn trong vic duy tr h thng iu hnh truyn thng ca h. Trong h thng cp bc quan liu, trt t quan liu thng tr. Con ngi lm cng mt vic ngy ny qua ngy khc. Nhng ngi lnh o iu hnh mi tnh hung. Mi ngi bit chnh xc h ng u trong h thng cp bc dc i t ngi thp nht n cc nh qun tr cao cp. Tin tc, bo co i t di ln dn tng cp. Lnh i ngc li t trn xung di. H thng ny da trn s tha nhn ngm l cp thp khng th quyt nh. Ch nhng ngi cao hn trong h thng cp bc c tin cy c phn on hoc suy xt thn trng. Cc vin chc trn cao ra quyt nh, ngi di thi hnh quyt nh. Mt nhm i din b c ca t chc, nhm kia l cnh tay ca t chc. S sp xp quan tiu tiu biu ny rt l tng trong vic gii quyt nhng cng vic thng lm hng ngy vi nhp iu trung bnh. Nhng khi s vic tng tc, hoc khi vn khng cn l th tc na, ri lon n tung ra ngay. Rt d thy nguyn nhn ti sao.
THUVIENDIENTU.ORG
u tin, s gia tng nhp iu cuc sng c ngha l mi pht ch lnh ban xung phi tr gi u ra b chm hn trc. S chm tr l tai hi. Cng lc , s thay i nhanh do s lng cc vn t xut v mi gia tng i hi s lng thng tin cn thit nhiu ln. Cn nhiu tin tc i ph vi vn mi hn l tin tc gii quyt cc vn thng lm hng ngy. Cng thm vi nhu cu cn nhiu tin tc hn vi tc nhanh hn nn gy ra s ph b h thng cp bc dc l i din cho h thng quan liu. gii quyt nhng hu qu tai hi do h thng cp bc gy ra, cn phi vt cp. Vt cp ang c s dng ngy cng nhiu trong hng nghn nh my, vn phng, phng th nghim, ngay c trong qun s. Kt qu tch ly ca nhng thay i nh nh th l s dch chuyn t h thng thng tin t ngnh dc sang phn bn vi mc ch lm thng tin tng nhanh hn. Tuy nhin quy trnh c nng cp ny biu hin mt cn lc thi vo h thng cp bc quan liu thn thnh, v n c mt l hng lm chm trong s tng t "c v tay". V khi h thng lnh ngnh dc b vt cp, chng ta thy "cnh tay" cng bt u quyt nh. S ri lon m thm nhng c ngha ny trong h thng cp bc ang xy ra cp qun tr cng nh cp thp, c tng cng do s xut hin trn sn khu ca cc chuyn gia trong nhng ngnh trng yu qu hp n ni cc ng to trn khng th hiu c. Dn dn cc nh qun l phi da trn s phn on ca cc chuyn gia ny. Ngy nay cc nh qun l ang mt c quyn ra quyt nh. S cn rt lu trc khi h thng cp bc quan liu b xa sch. V h thng quan liu rt ph hp cho nhng cng vic i hi mt s ln ngi c vn ha trung bnh thc hin nhng cng vic hng ngy, v chc chn nhng cng vic nh th s tip tc c con ngi thc hin trong tng lai. Nhng chnh nhng cng vic do my tnh v thit b t ng thc hin tt hn ngi. R rng l trong x hi siu cng nghip, nhiu cng nghip nh th s do cc h thng my mc t iu khin m nhim v do khng cn n t chc quan liu. Thay v gip cho h thng quan liu km kp cht hn, s t ng ha s vt b h thng quan liu i. Khi my mc m nhim cng vic hng ngy v sc y gia tng lm tng s lng s i mi trong mi trng, cng ngy nng lng x hi (v t chc ca n) phi hng v cch gii quyt cc vn t xut. iu ny i hi mc tng tng v c sng to m c ch quan liu vi t chc ngi ng v tr, vi cu trc thng trc v vi h thng cp bc, s khng cn ph hp na. Khng c g ngc nhin khi thy rng bt k ni no m t chc theo kp dng thay i cng nghip hoc x hi, ni no m nghin cu v pht trin l quan trng, ni no m con ngi phi i ph vi nhng vn ln u tin gp phi, th ni s suy thoi ca cc hnh thc quan liu r nt nht. tn ti, t chc phi ph b c ch quan liu lm h bt ng, lm h km nhy cm v lm h phn x chm i vi s thay i. Con ngi siu cng nghip, thay v gi v tr c xc nh r rng v thng xuyn, thc hin nhng nhim v hng ngy n n theo lnh cp trn, thy rng h phi m nhim trch nhim quyt nh, v phi lm nh th trong cu trc t chc
THUVIENDIENTU.ORG
thay i c xy dng trn nhng mi quan h con ngi nht thi. VT QUA H THNG QUAN LIU Mi thi k sinh ra mt hnh thc t chc thch hp cho nhp iu ring ca n. Trong thi k di ca vn minh nng nghip, x hi c nh du bng tnh nht thi chm. S chm tr trong thng tin v giao thng lm chm tc tin tc di chuyn. Nhp iu cuc sng c nhn tng i chm ri. X hi t khi phi thc hin nhng quyt nh nhanh. Thi k cng nghip mang mt nhp iu nhanh hn c i sng c nhn v t chc. Chnh xc v l do ny m hnh thc quan liu c cn n. i vi chng ta, chng dng nh ch v khng hiu qu, nhng ni chung, chng c kh nng quyt nh nhanh hn cc t chc m h v xin vo i trc chng. Vi tt c nhng iu l c lp ra vi tt c nhng nguyn tc cng nhc ch cho bit lm th no x l nhng vn cng vic khc nhau, dng quyt nh c gia tng theo kp nhp cuc sng nhanh hn do cng nghip mang n. Vy th nhng c tnh ca t chc x hi siu cng nghip l g ? Cha kha cho t chc ny l "tm thi". S c nhng h thng tm thi thch ng v thay i nhanh. Vn s c cc i c nhim gii quyt, i ny gm nhng ngi hi xa l i din cho nhng kh nng ngh nghip khc nhau. Cc nh qun tr v qun l trong h thng ny s hnh ng nh nhng ngi phi hp gia cc nhm cng tc lm thi khc nhau. H c o to hiu c bit ng ca cc nhm chuyn gia khc nhau, h thng tin vi cc nhm, din gii v dch ngn ng nhm ny vo ngn ng ca nhm kia. Con ngi trong h thng ny s khc bit khng phi theo ngnh dc ty theo cp bc v nhim v, nhng l linh hot v theo chc nng ty theo tay ngh v o to nghip v. V c s di chuyn qua li tc cao t mt nhm lm thi sang nhm khc, nn s rng buc gia cc nhm cng tc gim i nhiu. Trong khi s kho lo trong tc ng qua li gia con ngi tr thnh quan trng hn cho nhng nhu cu hp tc trong cc nhim v phc tp, s c s suy gim trong tnh c kt ca nhm. Ngi ta s phi hc cch pht trin nhng mi quan h nhanh, v hc cch chu ng s mt mt cc mi quan h cng vic lu di. y l hnh nh ca h thng lm thi sp n, di chuyn nhanh, giu tin tc, t chc ng lc ca tng lai, gm cc nhm lm thi v cc c nhn c ng. Hn th na, t vin cnh ny c th suy din mt s c tnh ca con ngi trong cc t chc mi ny, nhng con ngi m hin nay c th tm thy trong cc t chc mu. Ci ni r nht l s khc bit vi con ngi ca ch quan liu hin nay. V s gia tng thay i v i mi trong mi trng, nn mt hnh thc t chc mi i hi mt loi ngi mi. Ba c tnh ni bt nht ca h thng quan liu l tnh lu di, h thng cp bc v s phn chia lao ng.
THUVIENDIENTU.ORG
Tnh lu di - s cng nhn rng mi quan h gia con ngi v t chc ko di theo thi gian - a n vic rng buc vi t chc. Con ngi ny lu vi t chc bao nhiu th h thy qu kh ca h c u t cho t chc, v h cng thy tng lai ca h hon ton ph thuc vo t chc. Thm nin sinh ra lng trung thnh. Trong t chc, khuynh hng t nhin c cng c mnh m bi s nhn thc l s chm dt mi quan h ca mt ngi vi t chc thng c ngha l mt quyn li kinh t. Trong mt th gii cn nhiu thiu thn th cng vic l rt qu gi. Nh quan liu tr thnh bt ng v c thin hng nng n v an ton kinh t. gi cng vic ca h, h sn sng hin dng quyn li v nhn thc ring ca h cho t chc. H thng cp bc quyn li bt mi ngi trong t chc phi ng v tr. Bit rng mi quan h ca h vi t chc tng i di lu, con ngi t chc da vo h thng cp bc c ph chun. Ban thng v hnh pht i xung tn c nhn, do c nhn mun ngoi ln cp bc trn v tr hin ti bt buc phi phc tng. Do : con ngi t chc nht pho - con ngi khng c nhn thc. y l gi phi tr cho s phc tng. Sau cng, con ngi t chc cn thit phi bit v tr ca h, h ngi v tr c xc nh r rng, thc hin nhng cng vic do iu l ca t chc qui nh, v h a nh gi theo tiu chun ca iu l t ra. i din vi nhng vn cng vic hng ngy, h c khuyn khch tm nhng cu tr li theo th tc. S lch lc, tnh sng to, tnh mo him khng c khuyn khch v chng ph hoi s on bit trc c ca t chc. H thng lm thi cha pht trin ca ngy nay yu cu v tr quan rt khc v c tnh con ngi. Thay cho tnh lu di l tnh nht thi, s c ng cao gia cc t chc khng ngng thay i t chc trong t chc, s to ra v suy tn ca cc nhm cng tc tm thi. Khng c g ngc nhin l chng ta ang chng kin s suy thoi v tnh trung thnh kiu c i vi t chc. S trung thnh c m con ngi t chc cm thy dng nh ang bin thnh my khi. Thay vo chng ta ang chng kin s gia tng lng trung thnh vi ngh nghip. Trong tt c x hi cng nghip, c s tng khng ngng s lng ngh nghip cao, k thut v cc chuyn ngnh khc. Ngay c ch "ngh nghip" t n cng c ngha mi, ging nh h thng cp bc dc ca c ch quan liu sp di tc ng tng hp ca cng nghip mi, kin thc mi v thay i x hi, h thng cp bc ngang cho n by gi chia ct kin thc con ngi cng b sp . Con ngi thy nhng vn mi ch c th c gii quyt bng cch vt qua khi chuyn ngnh hp ca h. Nh quan liu truyn thng s t k s in vo mt phng v nh tm l hc vo phng khc. Thc vy, vin k s v nh tm l hc trong t chc nghip v ring ca h c s phn bit gia v tr kin thc v nng lc. Tuy nhin, ngy nay trong cng nghip v tr, trong gio dc, v trong nhng lnh vc khc, cc vin k s v nh tm l hc thng lm vic chung trong cc i lm thi. Nhng t chc mi phn nh s ha nhp tr thc ny ang tng dn xung quanh nhng ngh nghip c bn, do chng ta thy bt u c cc tiu t ton - sinh hc, dc s - tm l, k
THUVIENDIENTU.ORG
s - th vin v my tnh - nhc s. S phn bit gia cc chuyn ngnh khng bin mt, nhng n tr thnh m nht v lun lun c qui trnh ci t. Nh th chng ta thy ni ln mt loi mi v con ngi t chc - mt ngi mc d c nhiu lin kt, nhng khng dnh lu vo bt k t chc no. H sn sng s dng tay ngh v nng lng sng to ca h gii quyt vn cng vi nhm tm thi do t chc lp ra. Nhng h ch lm n chng no vn m h quan tm. H ch b rng buc vo ngh ring ca h, vo s t hon thnh nhim v ca h. Ngy nay danh t "tr l" xut hin khp ni k c cc cng ty ln v chnh quyn Nh nc. "Tr l gim c th trng", "tr l nghin cu", "tr l qun tr", "tr l cc trng" v.v Danh t "tr l" n ngm s bng nhau ch khng phi l cp di, v n phn nh s di chuyn t dc v theo cp bc sang dng ngang. Nhng g m trong h thng cp bc quan liu bt ngi ta phi phc tng th ngi tr l hon ton khng ph thuc vo nhng iu y. Chnh s tm thi trong mi quan h ca ngi tr l vi t chc gii phng h khi nhng rng buc do c ch quan liu p t. S nht thi theo ngha ny ang c gii phng. Chng 8 TIN TC : HNH NH NG LC Trong x hi m thc n dng ngay c, gio dc tc th, thnh ph chc lt l hin tng hng ngy, nhng khng c sn phm no c to ra nhanh v b ph hy tn nhn hn s ni ting chc lt. Cc quc gia ang tin v nn siu cng nghip ang y mnh r rt nhng sn phm kinh t - tm l ny. S ni ting chc lt cht xut hin trong nhn thc ca hng triu ngi nh qu bom hnh nh. Twiggy, Beatles, John Glenn, Billie Sol Estes, Bon Dylan, Jack Ruby, Norman Mailer, Eichmann, Jean Paul Sartre, Georgi Malenkov, Jacqueline Kennedy - hng ngn "nhn vt" diu hnh qua sn khu ca lch s hin i. Nhng con ngi tht c thng tin qung i qun chng khuch i v chiu l, h c cha nh l hnh nh trong u c ca hng triu ngi cha bao gi gp h, cha bao gi ni chuyn vi h, cha bao gi thy h bng ngi tht. Chng ta thnh lp mi quan h vi "nhng ngi i din" ny nh l chng ta lm vi bn b, lng ging v ng nghip. V cng ging nh cng c nhiu ngi i qua cuc i chng ta th khong thi gian ca mi quan h ca chng ta vi h cng gim, trng hp mi quan h ca chng ta i vi "nhng ngi i din" cng th. Nhng con ngi i din ny, c ngi tht v ngi tng tng, gi mt vai tr c ngha trong cuc i chng ta, cung cp cho chng ta nhng m hnh v cch x th, hnh ng, v nhng vai tr v tnh hnh t chng ta c th rt ra kt lun cho cuc sng ring ca chng ta. Chng ta hc t s chin thng v au kh ca h. H lm cho chng ta th nhng vai tr hoc cch sng khc nhau v khng phi chu
THUVIENDIENTU.ORG
nhng hu qu ging nh h trong cuc sng thc. S tri qua gia tng ca nhng ngi i din ch ng gp thm vo mt n nh ca cc dng c tnh trong nhng ngi tht ang gp kh khn trong vic tm kim mt cch sng thch hp. Nhng ngi i din ny khng phi c lp vi nhau. H thc hin vai tr ca h trong mt "mn kch dn gian" c t chc phc tp v rng ln, sn phm ca cng nghip thng tin mi. Mn kch dn gian ny c a ln sn khu v thay th s ni danh vi mt tc gia tng, c hu qu lm cho hnh nh lnh o cng khng n nh hn. C th ni l s chuyn giao nhanh chng s lnh o biu tng. Nhng g ang xy ra khng phi ch l s chuyn giao ngi tht hoc tnh cht tng tng, m cn l s chuyn giao nhanh hnh nh v cu trc hnh nh trong c ca chng ta. Quan h ca chng ta vi nhng hnh nh thc ny, m trn chng ta t lm c s cho cch x th ca chng ta, ang tng cng ngy cng nht thi hn. Ton b h thng kin thc trong x hi ang chu s bin ng d di. Chnh nhng khi nim v o l ang chuyn giao vi nhp iu gia tng v d di. Chng ta ang tng tc m chng ta phi thnh lp v qun hnh nh thc t ca chng ta. TWIGGY V MEZON.K Mi ngi mang trong u h mt m hnh tinh thn ca th gii - mt s trnh by ch quan ca thc t bn ngoi. M hnh ny gm hng chc ngn hnh nh. Nhng hnh nh ny c th n gin nh hnh nh tinh thn ca m my bay theo chiu gi xuyn qua bu tri. Hoc chng c th l iu suy lun tru tng v ci cch m s vic c t chc trong x hi. Chng ta c th ngh v m hnh thn kinh ny nh l nh kho pha trong, mt ca hng ln hnh nh m chng ta cha chn dung ca Twiggy, Charles De Gaulle hoc Cassius Clay cng vi nhng li tuyn b nh "con ngi c bn l tt" hoc "Thng cht". Bt k m hnh tinh thn no cng cha mt s hnh nh gn ging thc t, cng vi nhng hnh nh mo m hoc khng chnh xc. Nhng cho con ngi hot ng, ngay c sng cn, m hnh phi ging vi thc t. Khng c m hnh thc t no ca con ngi l n thun sn phm c nhn. Trong khi mt s hnh nh ca h da trn s quan st u tin, mt t l gia tng v hnh nh ngy nay da trn cc thng tin ca thng tin qun chng v ca nhng ngi xung quanh chng ta. Nh th mc chnh xc trong m hnh ca h n mc no phn nh trnh kin thc trong x hi. Khi kinh nghim v nghin cu khoa hc bm thm kin thc chnh xc vo x hi, nhng khi nim mi, cch suy ngh mi, thay th, ph nhn v lm cho li thi nhng t tng c v nhng quan im th gii. Nu x hi ng yn ti ch, c th c t p lc vo c nhn h hin i ha ngun hnh nh ca h, a hnh nh theo ng kin thc mi nht trong x hi. Chng no m x hi h ang sng n nh hoc thay i chm, th nhng hnh nh m h da vo x th cng c th thay i chm. Nhng hnh ng trong mt x hi thay i nhanh, i ph vi s thay i nhanh v phc tp, c nhn phi b
THUVIENDIENTU.ORG
kho hng hnh nh ring ca h vi tc tng quan vi nhp iu thay i. M hnh ca h phi c hin i ha. Nu m hnh i chm, phn ng ca h i vi thay i tr thnh khng ph hp, h dn dn tr thnh b ngn tr, v tc dng. Nh th c p lc d di ln c nhn theo kp vi nhp iu ph bin. Ngy nay thay i trong x hi cng nghip nhanh v tn nhn n mc chn l ngy hm qua thnh lnh tr thnh iu tng tng ngy hm nay, v nhng thnh vin thng minh v c tay ngh cao ca x hi tha nhn s kh khn theo kp vi s dn dp ca kin thc mi, ngay c vi nhng ngnh hp. Kin thc mi tng ln p buc chng ta vo nhng chuyn ngnh hp hn v khin chng ta xem xt li hnh nh ni tm ca chng ta v thc t vi tc cha bao gi nhanh nh th. Khng phi n ch ng cho cc tin tc khoa hc kh hiu v vt th vt l hoc cu trc gen, m n cng ng cho cc loi kin thc khc nhau ang nh hng n cuc sng hng ngy ca hng triu ngi. LN SNG FREUD Mt trong nhng th d l s thay i c bn k tip nhau v hnh nh tr con trong x hi v trong l thuyt nui dy tr con ca chng ta. M cui th k trc, l thuyt c u th phn nh s tin tng khoa hc v tnh u vit di truyn trong vic xc nh t cch o c. Cc b m nui con theo cch lin quan n nhng quan im th gii ca cuyn v Spencer. Nhng quan im th gii ny c phn nh trong s tin chc ca hng triu ngi dn bnh thng l "tr con xu l kt qu ca dng di xu", "ti c l di truyn" v.v... Vo nhng thp k u ca th k, nhng thi trn li bc trc s tin bc ca ch ngha hon cnh. S tin tng rng hon cnh nh hnh nhn tnh, rng nhng nm u rt quan trng, to ra mt hnh nh mi v tr con. Cc b m li bt u i x cch khc, t chi khng cho tr b khi tr i, t chi b tr khi chng khc, cai sa sm trnh s ph thuc ko di. Ri vo u nhng nm 30, hnh nh khc v a tr li thng tin. Nhng khi nim ca Freud trn vo nh ln sng v cch mng ha cch nui dy tr con. Cc b m t ngt nghe v "quyn tr con" v "nhu cu" ban thng bng li ni. S d di tr thnh trng tm. Song song vi hnh nh Freud v tr con l hnh nh ca cc nh phn tm l hc. H tr thnh anh hng vn ha. Phim nh, tivi, truyn, bo ch ca ngi h nh nhng tm hn nhit tnh v khn ngoan, nhng ngi c kh nng lm li nhn tnh b hng. Nhng n gia nhng nm 60, h tr thnh cc sinh vt khi hi. i vi nhng ngi thi xa, vic nui dy tr con n nh hng th k, i vi nhng ngi thi nay v tng lai, l thuyt nui dy tr con tr thnh v i trn cc ln sng hnh nh ni tip nhau ang nh nhau, nhiu hnh nh xut pht t nghin cu khoa hc. iu ny cng ng cho nhiu ngnh khc. Theo cch ny, kin thc mi thay i kin thc c. Phng tin thng tin qung i qun chng ngay tc khc ph bin nhng hnh nh mi, v nhng c nhn bnh
THUVIENDIENTU.ORG
thng c gng theo kp trong khi tm kim s gip i ph vi mi trng x hi phc tp. Cng lc , cc bin c cng ph b cu trc hnh nh c ca chng ta. Chy nhanh qua mn nh ch ca chng ta, chng qut nhng hnh nh c v to ra nhng hnh nh mi. Trong chnh tri, trong gio dc, trong l thuyt kinh t, trong y hc, trong cc vn quc t, ln sng ny tip theo ln sng khc ca cc hnh nh mi thm nhp vo s phng th ca chng ta, lm hot ng nhng m hnh tinh thn v thc ti. Kt qu ca vic bn ph hnh nh ny l s tan r gia tng nhng hnh nh c, s thng qua tr thc nhanh hn, v mt thc mi, su m v tnh tm thi ca kin thc. TRN BO TUYT CA NHNG CUN SCH BN CHY NHT. Khi kin thc tr thnh nhiu hn v t lu bn hn, chng ta ang chng kin s bin mt hu ht cc sch ba cng v c thay bng sch ba dy b ti. T cun sch tr thnh nht thi hn ging nh tin tc n cha trong . S pht trin khng tng tng ni ca kin thc n ngm rng mi cun sch cha ng mt phn nh ca nhng g c bit. V cuc cch mng sch b ti nhm lm cho sch c bn khp ni ri vo ng lc s li thi gia tng nhanh v kin thc lm gim gi tr tin tc lu di trong sch. Nh th M, sch b ti xut hin cng mt lc hn 100.000 im bn sch bo, v ch b qut bng mt t pht hnh khc sau 30 ngy. Sch ang tin v s nht thi ca tp ch hng thng. Thc vy, nhiu cun sch chng khc g tp ch ra mt ln. Cng lc , mi quan tm ca qun chng i vi cun sch cng suy gim theo thi gian. Trong nhng nm 1953-1956, tui th ca cc cun sch bn chy nht in trn t Thi bo Niu Oc l 18-8 tun. 10 nm sau, ngha l t 1963-1966, tui th ny tt xung 15-7 tun. Nh th tui th trung bnh ca cc cun sch bn chy nht b gim i 1/6 trong vng mt thp k. Tm li, chng ta ang to ra v vt b t tng cng hnh nh vi nhp ngy cng nhanh hn. Kin thc, ging nh con ngi, ni chn, vt v hnh thc t chc, ang tr thnh loi dng xong vt i. BN TIN C THIT K Nu hnh nh ni tm v thc ti ca chng ta dng nh chuyn giao cng ngy cng nhanh, mt l do c th l vic tng tc bn tin hnh nh ang phng thng vo nhn thc ca chng ta. Nhng bn tin c thit k ny khc vi cc loi tin tnh c hoc t to mt im quan trng : thay v m h, bn tin c thit k c khuynh hng cht ch hn, c ng hn, t d tha. N c dng cao, c x l trc loi b s lp li khng cn thit, c thit k c thc ti a ha ni dung tin tc. Bn tin c thit k l "giu tin tc" nh cc nh l thuyt thng tin ni.
THUVIENDIENTU.ORG
Nh th, v rai, tivi, bo ch, tp ch, truyn lan trn khp x hi, v t l bn tin c thit k do c nhn thu nhn tng ln, chng ta ang chng kin s thay i su sc : S tng u n trong nhp iu trung bnh m bn tin to ra hnh nh c trnh by cho c nhn. Lng thng tin xung quanh h i thng vo nhn thc ca h v cng khn trng, t sinh ra thc vi vng trong cng vic hng ngy. Nhng nu k nguyn cng nghip c nh du bng s tng tc thng tin, s chuyn tip sang k nguyn siu cng nghip c nh du bng nhng c gng mnh lit y nhanh quy trnh xa hn nhng t sng tin tc hnh nh ang i thng vo h thn kinh ca chng ta. MOZART ANG CHY Trong mt c gng truyn tin tc giu hnh nh hn vi tc nhanh hn, cc nh thng tin, ngh s v nhng ngi khc lm vic mt cch c thc lm cho hnh nh xut hin trn cc phng tin thng tin qung i qun chng mang nhng tin tc phong ph v tnh cm. Nh th chng ta thy vic s dng m rng v gia tng ca h thng biu tng cho tin tc sc tch. Ngy nay, nhng ngi qung co trong mt c gng c dng nhm nhi nht nhiu tin tc vo u con ngi trong mt chc thi gian, ang s dng nhiu v k thut biu tng ca ngh thut. Nhng trang qung co ca tp ch thng mi nh Printer's Ink y cc bi bo k thut phc tp v cch s dng biu tng hnh nh v t ng gia tng dng hnh nh. Thc vy, ngy nay nhiu ngh s phi hc cc nh qung co phng php mi v gia tng hnh nh. Nu nhng ngi qung co phi tr tin cho mi giy trn radi v tivi, phi chin u thu ht s ch ca c gi trn tp ch v bo ch, th h cng ang bn rn tm cch thng tin hnh nh ti a trong khong thi gian ti thiu, cng c bng chng cho thy mt s ngi trong dn chng mt s tng tc nhn tin v hnh nh x l. iu ny gii thch s thnh cng ca cc lp c nhanh cho cc nh qun tr, chnh tr, sinh vin v.v D tc c nhanh c t c hay khng, s vic r rng l tc thng tin ang gia tng. Nhng ngi bn rn c gng tip thu cng nhiu thng tin cng tt. S c nhanh nhm gip h gii quyt vn ny. Ngay c trong m nhc cng sc y gia tng cng biu l r rng. Mt hi ngh cc nh son nhc v chuyn gia my tnh c t chc San Francisco cch y khng lu c thng bo rng trong vi th k, m nhc chu s gia tng trong khi lng tin tc thnh gic truyn i trong mt khong thi gian cho, v cng c bng chng cc nhc s ngy nay chi nhc MOZART, BACH v STAYON vi mt nhp iu nhanh hn so vi thi im bn nhc c son. Chng ta ang lm cho MOZART phi chy. SHAKESPEARE CH BIT MT NA
THUVIENDIENTU.ORG
Ngn ng cng ang ri lon. Nhng ch chng ta dng ang thay i nhanh hn ngy nay, khng phi ch lnh vc ting lng m tt c mi lnh vc. Tc cc ch n v i c gia tng ng k. iu ny dng nh khng phi ch ng cho ting Anh, m cc ting Php, Nga, Nht cng th. Trong 450.000 t thng dng ca ting Anh ngy nay th William Shakespeare ch hiu c chng 250.000 t. Nu Shakespeare xut hin thnh lnh Lun n hoc Niu Oc hm nay, ng ta ch c kh nng hiu c 5 trn 9 ch trong t ng ca chng ta. ng Bord ch bit mt na. iu ny c ngha l nu ngn ng c cng s ch vo thi Shakespeare cho ngy nay, t nht 200.000 ch hoc nhiu hn bin mt v b thay th trong khong 4 th k tri qua . Hn th na, s thay th ny ch xy ra trong vng 50 nm va qua, nh th s ch b b v c thay th vi tc t nht nhanh hn 3 ln so vi khong thi gian 1564-1914. Tc thay th cao ny phn nh thay i trong vt, qui trnh v cht lng trong mi trng. Mt s ch mi n trc tip t th gii sn phm tiu th v cng nghip. Nhng ch khc pht sinh ra t cc tiu bo ch. lnh vc ting lng, tc thay th qu nhanh n ni n bt buc cc nh lm t in phi thay i tiu chun a ting lng vo t in. c mt thi khi con ngi hc ngn ng ca x hi h v s dng ngn ng trong sut cuc i ca h. Mi "quan h" ca h vi mi ch hoc c ch hc c l lu bn. Ngy nay, mi "quan h" khng cn lu bn na n mc ng ngc nhin. NGH THUT - CC NH HA S LP TH V CC NH NG LC HC Ngh thut ging nh c ch l mt hnh thc din t khng bng li ni v l ngun s thy truyn hnh nh. y nhng bng chng v s ph du ha rt r nt. Nu chng ta xem mi trng phi ngh thut nh l mt ngn ng da trn ch, chng ta ang chng kin s thay th ni tip nhau khng phi ch, m l ton b ngn ng ng thi cng mt lc. Trong qu kh, rt him thy s thay i c bn trong phong cch ngh thut trong c cuc i ca con ngi. Mt phong cch hoc trng phi ko di hng my th h cng mt lc. Ngy nay, nhp iu chuyn giao trong ngh thut ang nhe i, ngi xem him thy mt trng phi pht trin, hiu c ngn ng ca n trc khi n bin mt. 25 nm cui ca th k XIX thy xut hin trng phi n tng. N n cng mt lc vi nn cng nghip ang ni ln, cng vi l s gia tng trong nhp iu cuc sng hng ngy. Trng phi n tng thng tr t nm 1875 n 1910, ngha l 35 nm. T khng c trng phi hoc phong cch no nh t trng phi v lai n trng phi d th, t trng phi lp th n trng phi siu hin thc, thng tr quang cnh lu nh th. Trng phi biu hin tru tng ko di trong 20 nm t
THUVIENDIENTU.ORG
1940 n 1960, sau c thay th bng cc trng phi l k nh "POP" trong 5 nm, "Op" trong 3 nm, v cui cng l s ni ln ca "Ngh thut ng lc" m "l do tn ti (raison d'tre)" l nht thi. D nhin c nhiu bn ci v cc trng phi trn, nhng d thi ca mt ngi i vi ngh thut hin i th no i chng na, th tnh nht thi vn l mt thc t khng th lm du c, mt khuynh hng x hi v lch s nm gia thi i ca chng ta khng th b qun c. V r rng l cc nh ngh s ang p li iu . Ngh thut ng lc v iu khc ng lc c th c xem nh l hin thn m hc ca h thng m-un. Mi quan h ca con ngi vi hnh nh biu tng ngy cng tm thi. U T TINH THN Mt hnh nh mi c cha ni no trong b nh khng gy kh khn g cho chng ta nu n vn nm ch no . Th nhng nu hnh nh l m h, l mu thun, hoc t hn na n bay nhy trc mt nhng kt lun v trc ca chng ta, th m hnh thn kinh phi c xem xt li. Mt s ln hnh nh c th c xp loi, ci t, thay i cho n khi s tng hp thch hp c tm ra. i khi c mt nhm cu trc hnh nh phi b ph b xy li. Nh th m hnh tinh thn khng c xem nh l th vin hnh nh bt ng, nhng nh l mt thc th sng ng, lun c cp nng lng v hot ng. N khng "c cho" khi chng ta thu nhn th ng t bn ngoi, n l nhng g m chng ta xy dng i xy dng li mt cch tch cc t lc ny sang lc khc. Bng cch qut khng ngng th gii bn ngoi vi gic quan ca chng ta, tm tin tc cn thit cho nhu cu v mong mun ca chng ta, chng ta tin hnh mt qu trnh lin tc sp xp v hin i ha. Vo bt k thi im no, v s hnh nh b lng qun, nhng ci khc i vo h thng, c x l v sp xp. Cng cng lc , chng ta ly hnh nh ra, s dng chng v cha vo li h s c th l ch khc. Chng ta lin tc so snh hnh nh, kt hp chng, tham kho chng theo cch mi v ri th t li chng vo b nh. y l nhng g m ch "hot ng tinh thn" mun ni. V ging nh hot ng c bp, y l mt hnh thc lm vic. N cn nng lng cao gi cho h thng hot ng. duy tr s cn bng thch nghi ca chng ta, gi khong cch nm trong t l qun l c, chng ta lin tc lm mi nhng hnh nh ca chng ta, gi hnh nh mi nht, v hc li thc ti. Nh th lc y gia tng bn ngoi chng ta tm thy s gia tng tng ng trong vic c nhn thch nghi. C ch x l nh ca chng ta c hot ng vi tc cng ngy cng cao hn. iu ny c nhng hu qu m chng ta hay xem thng. V khi chng ta xp loi hnh nh, bt k hnh nh no, chng ta cn s u t nng lng cho dng t chc c bit trong no chng ta. Hiu bit cn nng lng, hiu bit li cn nhiu hn.
THUVIENDIENTU.ORG
Bng cch tng nhanh s thay i trong th gii bn ngoi, chng ta buc c nhn phi hiu bit li mi trng ca h vo bt k lc no. iu ny t n t mt yu cu mi cho h thng thn kinh. Nh ngi trong qu kh, thch nghi vi mi trng tng i n nh, duy tr mi quan h ko di ny vi nhn thc ni tm ring ca h v "ci cch s vic phi nh th". Trong khi chng ta ang tin v x hi nht thi cao, chng ta bt buc phi ct b nhng mi quan h ny. Ging nh chng ta phi to ra v ct b nhng mi quan h ca chng ta vi vt, ni chn, con ngi v t chc theo mt nhp iu nhanh hn, chng ta cng phi thay th nhn thc ca chng ta v thc ti, thay th nhng hnh nh tinh thn ca th gii vi khong thi gian ngy cng ngn hn. PHN BA
NHNG VIC MI L
Chng 9 QU O KHOA HC Chng ta ang to ra mt x hi mi. Khng phi mt x hi c thay i. Khng phi kiu ko di, lu hn i sng ca x hi hin nay ca chng ta. Nhng l mt x hi mi. Tin n gin ny cha nhum mu thc ca chng ta. Tr phi chng ta hiu c iu ny, chng ta t hy dit trong vic i ph vi ngy mai. Mt cuc cch mng lm o ln c ch v quan h quyn lc. chnh l nhng g ang xy ra ngy nay trong tt c cc quc gia cng nghip cao. Sinh vin Bclin, Niuoc, Turin, Tky bt gi hiu trng, dng cc nh my gio dc li, v thm ch hm da lt chnh ph. Cnh st bao vy cc khu nh chut Niuoc, Oasinhtn v Chicago khi cc lut l s hu c b xm phm cng khai. Cc tiu chun tnh dc vt b. Cc thnh ph ln b t lit v nh cng, mt in, ni lon, lin minh cng quc quc t b lung lay. Cc nh lnh o ti chnh v chnh tr run ly by khng phi v s cc nh cch mng cng sn (hoc t bn) ht cng h, m s ton b h thng ang thot khi s kim sot. y l nhng du hiu khng phi bn ci v mt c ch x hi bnh hon, mt x hi khng c th thc hin c nhng nhim v c bn ca n theo cch bnh thng. y l x hi ang lo u khc khoi v s thay i cch mng. Trong nhng nm 1920 v 1930, cng sn thng ni v cuc i khng hong ca ch ngha t bn. By gi r rng rng nhng ngi cng sn suy ngh qu b nh. Nhng g ang xy ra hin nay khng phi l cuc khng hong ca ch ngha t bn, nhng l ca chnh x hi cng nghip d hnh thc chnh tr ca n l g i na. Chng ta ang chu
THUVIENDIENTU.ORG
ng thi cng mt lc cch mng tui tr, cch mng tnh dc, cch mng chng tc, cch mng thuc a, cch mng kinh t, v cuc cch mng cng nghip nhanh chng nht, su m nht trong lch s. Chng ta ang sng trong cuc i khng hong ca ch cng nghip. Ni tm li, chng ta ang gia cuc cch mng siu cng nghip. Nu khng nm bt c s vic ny, ngi ta s khng hiu c hin ti, n cng lm cho nhng ngi thng minh tr thnh hon ton n n khi h ni v tng lai. N khuyn khch h ngh ht sc n gin. Thy nhng bng chng v ch quan liu ngy nay, h ngy th gi thit rng ngy mai cn quan liu hn. Nhng s phng chiu nh th m t c im hu ht nhng g c ni hoc vit v ngy mai. V n khin chng ta phi lo lng v nhng iu sai. Ngi ta cn s tng tng i u vi cch mng. V cch mng khng di chuyn theo ng thng. N y mnh thnh lnh, ln vng v rt lui. N n theo dng bc nhy lng t v o ngc bin chng. Ch bng cch chp nhn tin l chng ta ang tin v mt giai on hon ton mi ca s pht trin kinh t - cng nghip - giai on siu cng nghip - chng ta mi c th thc c v thi i ca chng ta. Ch bng cch chp nhn tin cch mng, chng ta mi c th gii phng tr tng tng ca chng ta vt ln vi tng lai. Cch mng n ngm s i mi. N mang nhng iu mi l vo cuc sng ca v s c nhn, i u vi nhng c ch khng quen thuc v tnh hnh ln u tin mi gp. Nhng thay i ln lao trc mt s i su vo cuc sng c nhn ca chng ta, s bin i c cu gia nh c truyn v thi gii tnh. Chng s nghin nt nhng mi quan h truyn thng gia gi v tr. Chng s vt b nhng gi tr ca chng ta i vi tin bc v thnh cng. Chng s thay i cng vic, gii tr v gio dc vt qua khi s nhn bit. V chng s lm tt c nhng iu y trong mt bi cnh ca s tin b khoa hc k diu, nhng rt ng s. Nu tnh nht thi l cha kha u tin hiu x hi mi, th s i mi l cha kha th hai. Tng lai s tri ra nh l s ni tip nhau lin tc nhng vic bt ng xy ra n k l, nhng pht minh git gn, nhng mu thun khng hp l, v nhng th kh x mi. im ny c ngha l nhiu thnh vin ca x hi siu cng nghip s khng bao gi thy sng d chu trong . Cuc cch mng siu cng nghip c th xa b nn i, bnh tt, ngu dt v th bo. Hn th na, ch siu cng nghip s khng gii hn con ngi, s khng nghin nt h, di s u n lnh lo v au kh. Ngc li, n s to ra nhng c hi mi cho s tin b, s vui thch, s mo him ca con ngi. Con ngi cha bao gi sng trong mt mi trng mi nh th. Vn u tin l h phi sng trong mt nhp iu gia tng khi tnh hnh cuc sng t hay nhiu quen thuc. Phi lm nh th khi i mt vi tnh hnh khng quen thuc, l, cha c t trc l vn th hai. Bng cch lm nh th, chng ta gia tng vn thch nghi n mc mi v nguy him. V tnh nht thi v s i mi l s trn ln d bng n.
THUVIENDIENTU.ORG
QUN O ATLANTIS MI Hn 2/3 din tch mt tri t l i dng. V ch 5% t chm di nc c v ng trn bn . Tuy nhin t di y i dng ny c bit l rt giu du kh, than , kim cng, sun phua, c ban, uranium, km, phi pht v nhng khong sn khc. i dng y c v cy c. Cuc chy ua khai thc y i dng s c tng cng hng nm, vi tc ng nh hng ca x hi. Do vic khai thc c m i dng v rt li v kinh t, c th hy vng s cn bng ti nguyn gia cc quc gia s dch chuyn. V cng nghip, k ngh mi s tng vic x l sn lng ca i dng. Cc k ngh khc s sn xut nhng cng c phc tp v t gi lm vic di bin. Tc li thi trong nhng ngnh ny s rt nhanh. Cnh tranh s khuyn khch ci tin nhanh hn na. Ngnh trng trt khoa hc v ti nguyn thc phm i dng (Aquaculture) s c ch ng trong t ng cnh ch "nng nghip". Cng vi cc ch mi s c nhng biu tng mi trong th ca, hi ha, phim nh v nhng ngh thut khc. Hng dt mi, hng plastic mi v nhng vt liu khc s c pht minh. Cc loi thuc mi s c tm ra cha bnh hoc thay i trng thi thn kinh. Ngoi ra i dng s cung cp thc phm lm cht dinh dng cho hng triu ngi. Vic i ra bin c th mang cng vi n mt tinh thn bin gii mi, mt cch sng to ra s mo him, nguy him, giu nhanh hoc danh ting cho nhng ngi thm him u tin. Tuy nhin khng cn phi y s suy on qu xa chng nhn rng nhng mi trng mi m con ngi s b phi by ra s mang theo nhng nhn thc thay i, nhng cm gic mi, nhng s nhy cm mi v mu v hnh th, nhng cch suy ngh v tnh cm mi. Hn th na, vic xm chim i dng, ln sng u tin ch l mt trong nhng khuynh hng cng nghip - khoa hc by gi ang chy ua v pha trc. NH SNG MT TRI V C TNH Vic chinh phc i dng ni trc tip vi s tin b trong d bo thi tit chnh xc v sau cng l kim sot kh hu. Ci m chng ta gi l thi tit l hu qu tc ng qua li ca mt tri, khng kh v i dng. Bng vic gim st cc dng nc i dng, mn v cc nhn t khc, bng vic t cc v tinh thi tit ln bu tri s tng nhiu kh nng ca chng ta v d bo thi tit, d bo bo t, gi lnh, hn hn... Nu thi tit c th thay i c th y l im ngot trong lch s v cung cp cho con ngi v kh c th nh hng c bn ti nng nghip, giao thng, thng tin, gii tr. Hn th na, nhng hu qu tm l - x hi khng bit v vic thao tng thi tit c th l rt ln. Ngi ta c th d dng tng tng vic s dng cc gng mt tri t trn qu o thay i gi chiu sng cho nng nghip, cng nghip hoc c
THUVIENDIENTU.ORG
tm l. Th d, vic a ngy di hn vo cc nc Bc u c th c nh hng ln ti nn vn ha v c tnh ca vng . TING NI CA C HEO DOLPHIN Hin nay trong s nhng vic khc, con ngi ang hc cch khai thc th vt v c. Cc con chim cu c hun luyn xc nh v loi b cc vin thuc hng trong dy chuyn sn xut ca nh my dc phm. C heo c hun luyn mang dng c cho cc th ln ang lm vic, v ngn nga c mp vo khu lm vic. Nghin cu thng tin gia ngi v c heo c th rt c ch nu con ngi tip xc c vi cuc sng ngoi v tr. Trong lc , nghin cu c heo cho nhng s liu mi v s khc nhau gia b my gic quan ca con ngi vi th vt. D chng ta nui th vt c bit phc v chnh mnh hoc pht trin r bt th vic ph thuc vo cuc chy ua khng u nhau gia khoa hc i sng v khoa hc vt l. C th ch to my cho mc ch ca chng ta r hn l nui v o to th vt. Th nhng khoa hc sinh l pht trin nhanh n ni s cn bng c th b lt nghing trong cuc i ca chng ta. PHN XNG SINH HC Nui v o to th vt c th t, nhng vic g xy ra khi chng ta i xung qui m tin trnh ca vi khun, virut v vi sinh vt ? Chng ta c th thun ha sinh vt dng nguyn thy ging nh chng ta thun ho nga. Ngy nay mt khoa hc mi da trn nguyn l ny ang nhanh chng ni ln v n ha hn thay i ngay chnh tnh cht cng nghip nh chng ta bit. Tng lai rt ln ca cng nghip s n t sinh hc. Mt trong nhng s vic gy n tng nht v s pht trin cng nghip kinh khng ca Nht t sau chin tranh khng phi ch l cng nghip ng tu m cn l vi sinh hc. Nc Nht hin nay l cng quc ln nht trn th gii trong k ngh da trn vi sinh hc. Hu ht thc phm v cng nghip thc phm ca h da trn cc cch x l s dng vi khun. Th nhng d c s pht trin khng khip v ha hc v cng ngh ha hc, chng c loi thc phm no do cng ngh ch to li c th so vi nhng g m nng dn trng. Trong lnh vc ny v trong nhng lnh vc khc, hin nhin hn hn vn l con ngi. Khi chng ta bit dn dn lm th no thin nhin to ra nhng th ny, v khi chng ta c th bt chc thin nhin, chng ta s x l mt loi hon ton mi. Nhng loi ny s thnh lp c s cho mt loi cng nghip mi nh phn xng cng nghip sinh hc, hoc cng nghip sinh hc. Trong tng lai chng ta s c nhng loi my ch to bng kim loi v bng vt th sng. C TH TIN THIT K
THUVIENDIENTU.ORG
Nm 1962, cc bc s J.D. Watson v F.H. Crick nhn gii thng Nobel v vic din t phn t ADN. T nhng tin b v di truyn hc ni tip nhau ra i vi nhp nhanh. Sinh hc phn t dng nh n bng trong cc phng th nghim. Kin thc mi v di truyn hc s cho php chng ta chp v vi s di truyn con ngi v vn dng gen to ra mt m hnh mi ca con ngi. Mt trong nhng kh nng l con ngi c th to ra mt bn sao sinh hc ging ht h. Nh mt qui trnh c bit l "h v tnh", c th nui t nhn t bo ngi ln thnh mt sinh vt mi c cng c tnh di truyn ca ngi cho nhn t bo. Nh th con ngi bn sao bt u cuc sng vi ti nng di truyn ging ht ca ngi cho, mc d s khc nhau v vn ha sau c th thay i s pht trin c tnh hoc sinh l ca bn sao con ngi. Nu iu thc hin c th n s l ct mc v i cho s pht trin tr thc ca nhn loi. Bn cnh vn cn rt nhiu cu hi t ra trn mi lnh vc ca x hi nh chnh tr, vn ha, gia nh, gio dc, v.v Tt c mi vn vn tip tc c bn ci khng phi l khoa hc hoc k thut m l vn o c v chnh tr. B PHN C TH TM THI T nhng nm 1960 n nay, ngnh y khoa pht trin mnh v cy ghp cc b phn cn sng thay cc b phn c th b hng nh tim, gan, thn, ty... Ngoi ra ngi ta cng thnh cng cy ghp cc b phn nhn to vo c th con ngi nh tai nghe, thn nhn to, ng mch nhn to, phi nhn to, h mt, v.v... Nhng pht trin nh th s dn n vic thnh lp k ngh k thut sinh hc, cc trm sa cha b phn in t y hc, cc ngnh ngh k thut mi v t chc li ton b h thng y t. Chng s thay i tui th con ngi, v lm cho quan im ca con ngi thay i. Mt tri ca vn l c th s to ra mt loi bng cp git ngi ly cc b phn lnh mnh bn cho cc ngnh hng cha b phn c th cy ghp cho ngi bnh. Mt khc, nu thay c c no th nh th no ? Hoc nhng cu hi sau y cn phi c tr li : nh ngha c in v tnh con ngi s nh th no ? S cm thy nh th no nu mt phn l nguyn sinh v mt phn l bn dn ? Nhng gii hn g phi p t cho cc phn ng v cng vic, gii tr, tr thc, m hc, tnh dc ? S xy ra vic g cho thn kinh khi c th b thay i ? NGI CYBORGS TRONG S CHNG TA Cyborg l s kt hp tin tin gia ngi v my. C th tng hp b c con ngi vi ton b cc gic quan nhn to, b thu nhn v b hiu ng, v gi cc m ln xn vi dy r v plttic l con ngi. Nghe th rt k l nhng nhng bc u tin hng v dng cng sinh ngi my c thc hin. Vic khng phi ch do
THUVIENDIENTU.ORG
mt nh khoa hc in tin hnh, nhng do hng ngn nh k s, nh ton hc, nh sinh vt hc, nh phu thut, nh ha hc, nh thn kinh hc v cc chuyn vin thng tin tin hnh. Kt qu l cc r bt c sinh ra v vi s pht trin ca my tnh, ngi ta ch to c cc r bt thng minh. S tin b khng dng , ngy nay ngi ta ang c gng ch to nh nhng ngi my c hnh dng ging con ngi, nhng h thng m t tng con ngi c cung cp t ng vo b nh ca my tnh to ra mt loi my t quyt nh. T CHI S THAY I Nm 1865 mt t bo ni l khng th truyn ting ni trn ng dy v nu c lm c i na th vic khng c gi tr thc t. Gn mt thp k sau, in thoi xut hin phng th nghim ca ng Bell v thay i th gii. Cng th, ng vo ngy anh em Wright ct cnh, bo ch t chi bo co bin c, n gin l cc v tng bin tp khng tin chuyn li c th lm c. Khng lu sau y, bo ch ni v "khng c g n n hn nu tin c ci g y thay th c c xe nga". 6 nm sau mt triu chic xe t Ford ra khi dy chuyn sn xut. Ngay c nhng ngi nh Rutherford, nh pht minh nguyn t, ni vo nm 1933 rng nng lng ht nhn nguyn t khng bao gi c gii phng. 9 nm sau : bom nguyn t n. Khng bit bao nhiu ln b c con ngi, gm c nhng b c khoa hc loi u, lm ng li trc nhng kh nng mi l ca tng lai, t co li mi quan tm t an i chc lt, nhng sau y b rung ng d di do sc y gia tng gy ra. iu ny khng c ngha l tt c nhng d bo tin b khoa hc s thnh hin thc. Mt s c thc hin t y n cui th k. Mt s cht ngay t lc bt u. Mt s i theo con ng mn c. Mt s thnh cng trong phng th nghim nhng khng thc hin c trong thc t v l do ny hay l do khc. Tt c nhng vic khng quan trng. V ngay c nu chng c s pht trin no xy ra, nhng vic khc s xy ra. y l chng ta cha ni v cuc cch mng my tnh, v cc cuc thm him trong v tr, v lade, v cc phng tin thng tin, v cc k thut mi cho hnh s v gin ip, v k thut v kh chin tranh vi trng v ha hc, v nng lng mt tri, v vic to ra sinh vt sng trong ng th nghim, v dng c v k thut cho gio dc, v.v... mt danh mc di v tn ca cc ngnh khc c tc ng thay i cao. Trong nhng thp k sp n, nhng tin b trong tt c cc ngnh s a chng ta ri khi qu kh, y chng ta vo su hn trong x hi mi. Cng ng mong x hi mi ny n nh ngay lp tc. V c nhn .. mun sng trong thi i ca h, mun l mt phn ca tng lai, th cuc cch mng siu cng nghip khng th m bo cho h thay i s dng li. Vic thm nhp o t v mi l ca tc vo c cu x hi s bt buc chng ta
THUVIENDIENTU.ORG
khng nhng ch i ph nhanh vi tnh hnh, bin c v vic kh x o c quen thuc, m cn bt chng ta phi i ph vi nhng tnh hnh ln u tin gp phi, khng quen thuc, khng on trc c. iu ny s thay i mt cch c ngha cn cn u th trong bt k x hi no gia nhng thnh phn quen thuc v khng quen thuc trong i sng hng ngy ca mi ngi, gia cng vic thng ngy v bt thng, gia ci tin on c v ci khng tin on c. Mi quan h gia hai loi thnh phn cuc sng hng ngy c th c gi l "t l mi l" ca x hi, v khi mc tnh mi l tng ln th cuc sng cng t ph thuc vo cc hnh thc th tc. Cng ngy s mt mi v tnh thn trng cng tng, mt s suy thoi v nhn thc lm ch ca chng ta. Cng ngy mi trng dng nh cng ri lon hn, vt qua khi s kim sot ca con ngi. Nh th hai lc lng ln x hi gp nhau : s chuyn ng khng dng tin v s nht thi c cng c v t l mi l tng ln to ra mi nguy him tim tng. Chng 10 NHNG NGI SNG TO KINH NGHIM Nm 2000 gn chng ta hn l thi k i khng hong, nhng m cc nh kinh t th gii b thm ha lch s lm chn thng, vn gi thi ng bng ca qu kh. Cc nh kinh t, ngay c nhng ngi ni ging cch mng cng l nhng ngi v cng bo th. Nu c th d c hnh nh tng th kinh t ca h vo nm 2025, th hnh nh ging ht hnh nh ca nm 1970. c o to ngh theo mt chiu, cc nh kinh t gp kh khn trong vic tm m hnh thay th cho ch ngha cng sn v ch ngha t bn. H ch thy s pht trin t chc qui m ln khng khc g hn l s bnh trng ca c ch quan liu c truyn. H thy s tin b cng nghip nh l mt s ko di n gin v khng cch mng ca kin thc. Sinh ra trong thi thiu thn, c o to ngh theo cch ti nguyn gii hn, h nhn thc mt cch kh khn v mt x hi trong nhng nhu cu vt cht c bn ca con ngi phi c tha mn. Mt l do v s thiu tng tng ca h l khi h ngh v tin b k thut, h ch tp trung vo cc phng tin hot ng kinh t. Th nhng cuc cch mng siu cng nghip cng thch nhng mc tiu . N hm da thay i khng ch "lm th no" sn xut m cn l "ti sao" sn xut ? Ni tm li, n s bin i chnh nhng mc tiu ca hot ng kinh t. Trc mt s bin i nh th, ngay c nhng cng c phc tp nht ca cc nh kinh t ngy nay cng tr thnh v dng. Bng thu nhp- xut, cc m hnh kinh t, ton b cc ph tng phn tch m cc nh kinh t s dng khng th km hm cc lc lng bn ngoi - chnh tr, x hi v o c - nhng lc lng s bin i cuc sng kinh t trong nhng thp k sp n. "Nng sut lao ng" hoc "hiu qu" c ngha
THUVIENDIENTU.ORG
g trong mt x hi m ngha v tm l c gi tr cao ? Vic g s xy ra cho mt nn kinh t khi ton b khi nim v s hu tr thnh v ngha ? Kinh t s b nh hng nh th no do vic tng cc c quan k hoch, thu v v iu phi ? Quan trng hn l vic g s xy ra khi "khng pht trin" thay th cho "pht trin" nh l mt mc tiu kinh t, khi tng sn phm thu nhp quc dn khng cn l cng c linh thing na ? Ch ra khi khung t tng kinh t chnh thng v nghin cu nhng kh nng ny th chng ta mi bt u chun b cho tng lai. Trong s nhng kh nng , khng c kh nng no quan trng hn s dch chuyn gi tr m n dng nh i theo mt cuc cch mng siu cng nghip. Di iu kin khan him, con ngi chin u t c nhng nhu cu vt cht tc th ca h. Ngy nay di iu kin giu c hn, chng ta ang t chc kinh t tha mn mc mi ca nhu cu con ngi. T mt h thng c thit k cung cp s tha mn vt cht, chng ta ang nhanh chng to ra mt nn kinh t gn vi s hi lng tm l. Qu trnh tm l ha ny, mt trong nhng ch chnh ca cuc cch mng siu cng nghip b cc nh kinh t hc xem thng. Nhng vn do cuc cch mng siu cng nghip to ra s lm gim cuc xung t ln ca th k XX, cuc xung t gia ch ngha t bn v ch ngha cng sn, tr thnh v ngha. V nhng vn ny cn lt xa hn c gio iu kinh t hoc chnh tr. TM L V BNH NGT TRN TRNG Mt khi x hi cng nghip t n giai on no y v s pht trin cng nghip, n bt u dch chuyn sc lc vo vic sn xut dch v khc vi hng ha. Nhiu chuyn gia thy dch v l ln sng tng lai. H cho rng khng lu na hot ng dch v s b xa sn xut hng ha trong tt c cc quc gia cng nghip, mt li tin on ang trn con ng gn n ch. Tuy nhin, nhng g m cc nh kinh t cha lm l t ra cu hi "Nn kinh t sp ti s n u ? Sau dch v l g ?" Trong nhng nm sp ti, cc quc gia cng nghip cao phi hng ti nguyn vo vic khi phc li mi trng sinh thi ca h v ci thin cht lng cuc sng. Cc vn nhim, ph rng, ng c, ting n v bi bm s hp th sc lc rt ln. Nhng chng ta c th thay i tnh cht sn xut cho dng c nhn thm vo nhng hng h c. Nhng si ni trong vic pht trin ngnh dch v lm chch hng s ch v mt s dch chuyn khc s nh hng su m c hng ho v dch v trong tng lai. S dch chuyn ny s a n s di ng ca nn kinh t, s ni ln ca mt ngnh mi da trn "cng ngh kinh nghim". V vn then cht cho nn kinh t hu dch v nm trong vic tm l ha tt c sn phm bt u vi sn xut. Mt trong nhng vic ng t m v sn phm ca tt c cc x hi cng nghip ngy nay l hng ha c thit k p ng yu cu tm l ca ngi tiu dng. Cc nh sn xut thm yu t tm l vo sn phm ca h v ngi tiu dng vui v
THUVIENDIENTU.ORG
tr tin cho li ch khng s thy c ny. Mt th d c in l trng hp nh sn xut in hoc t thm nt bm, nt bt, nt xoay trn mt my, ngay c khi nhng th khng c tc dng g c. Nh sn xut bit rng vic tng s b phn ci tin s lm cho ngi s dng my c cm gic iu khin mt thit b phc tp, nh th l lm tng thm cm gic lm ch. Kt qu tm l ny c thit k vo sn phm. Ngc li, khng nn tc b quyn li tm l c ca ngi tiu th. Mt cng ty thc phm ln ca M hnh din tung ra th trng mt loi bt lm bnh trn sn trng, ch cn thm nc, nh th tit kim c cng nh trng. Cng ty rt ngc nhin khi thy cc b khng mua sn phm ny. Bng vic a trng vo bt, cng ty qu n gin ha cng vic ca ngi ni tr, tc b b ta cm gic tham gia sng to trong qu trnh lm bnh. Sn phm b rt khi th trng ngay v cc b vui v tr li vic p v cc qu trng lm bnh. Nhng th d nh th l v s trong hu ht cc cng ngh chnh, t x phng, thuc l n my ra bt v nc ngt. K thut ca cc nhn t tm l a vo hng ha sn xut s l du xc nhn phm cht sn xut trong tng lai - khng nhng ch trong hng ha tiu dng, m cn trong v kh cng nghip. Hn th na, cc nh sn xut ch nhiu hn v cch lm gim cng thng do vic dng mt s sn phm. Nhng ngi tiu th kh gi c thin ch v kh nng tr tin cho nhmg chi tit nh . Khi thu nhp tng ln, h dn dn t quan tm n gi c, h ch nhiu hn v cht lng. V i vi nhiu sn phm, cht lng vn cn c o theo s kho lo, bn v vt liu. Nhng v c nhiu loi hng sn phm, s khc nhau hu nh khng pht hin c. B m qung, ngi tiu th khng th phn bit loi hng A vi loi hng B. Tuy nhin h thng tranh ci hng say rng loi ny tt hn loi kia. S nghch l ny bin mt mt khi thnh phn tm l ca sn phm c a vo. V ngay c khi cc sn phm tng t nh nhau, dng nh c s khc nhau tm l gia mt sn phm ny v sn phm khc. Cc nh qung co c gng ng du mi sn phm vi hnh nh ring bit. Nhng hnh nh ny thuc v chc nng ; chng tha mn nhu cu v phn ngi tiu th. Nhu cu l tm l hn l thc dng theo ngha thng thng. Nh th cht lng n ngm ngha tm l ca sn phm. Nhng nhu cu vt cht c bn ca ngi tiu dng cng c tha mn th c th tin on rng cng c thm sc lc kinh t c hng v nhu cu c nhn, thay i v t nh ca ngi tiu dng v v p, uy tn, c nhn ha v nim khoi cm. Thnh phn tm l ca vic sn xut hng ha chc chn s tng thm s quan trng. "C GI PHC V" TRN KHNG TRUNG Tuy nhin, y ch l bc u tin tin v vic tm l ha nn kinh t. Bc tip theo l vic bnh trng thnh phn tm l ca dch v. Cc hng hng khng chng minh iu . Trc y rt lu, cc hng hng khng cnh tranh trn c s chiu di
THUVIENDIENTU.ORG
vin xinh p, thc n, mi trng tin nghi v chiu bng trn ng bay. Cng ty TWA mi y tin hnh dch v gi l "ging nc ngoi" cho cc chuyn bay gia cc thnh ph M. Hnh khch ca TWA c th chn thc n, nhc, tp ch, phim nh v cc c chiu di vin vi vy ngn ngi Php. H c th chn chuyn bay "La M" vi cc c gi mc o di ngi La M xa, h c th chn chuyn bay "ngi Anh xa" vi cc "c gi phc v" v trang tr ging nh tim ru bia ca Anh. R rng l TWA khng cn chuyn ch n thun na m gp c thnh phn tm l c thit k cn thn. Chng ta c th thy nhng c gng to ra mu m vo yu t tm l trong nhiu lnh vc dch v. Bt k ai i xung trung tm bun bn mi New Port, Beach, Caliphocnia u khng th khng ch n nhn t tm l v m thut m cc nh thit k chn la. y l m hnh cho cc ca hng bn bun trong tng lai. Chng ta i xa hn s cn thit chc nng, bin dch v d l ni bun bn hng, ni n, ni ct tc... tr thnh mt kinh nghim tin thit k. Cc nh bng, th trng chng khon, cng ty a c, cng ty bo him s s dng cch trang tr c chn la cn thn, nhc, Tivi, mi v v cm gic, cng vi nhng tp ch, bo ch tin b nht nng cao yu t tm l trong kinh doanh hng ngy. D dch v c quan trng n my cng s khng a ra lm ngay m phi ch cc i chuyn vin phn tch ci tin yu t tm l. CNG NGHIP V KINH NGHIM Chng ta ang chng kin mt cuc cch mng pht trin mt s cng nghip m u ra khng phi l hng ha sn phm, hoc dch v thng thng, m l nhng "kinh nghim" c chng trnh ha trc. Cc cng nghip kinh nghim c th tr thnh mt trong nhng ct tr ca nn siu cng nghip, chnh l nn tng ca kinh t hu dch v. V giu c v nht thi tng ln lm gim s bc bch v s hu, ngi tiu dng bt u su tm kinh nghim, ging nh su tm vt. Nh th d v cc hng hng khng cho thy, kinh nghim c bn km theo dch v thng thng. Ni nm na, kinh nghim ging nh ph kem ln mt bnh ngt. Tuy nhin, khi chng ta tin vo tng lai, ngy cng c nhiu kinh nghim s c bn theo gi tr ring ca chng, ging nh chng l vt. T l tng nhanh thy r ca mt s cng nghip bt u sn xut kinh nghim v quyn li ca h. Ngh thut l mt th d. Nhiu cng nghip vn ha chuyn to ra kinh nghim tm l c bit. Ngy nay chng ta thy ngh thut da trn "cng nghip kinh nghim" m bung ra trong hu ht cc x hi cng nghip. iu cng ng cho cc lnh vc gii tr c nhn, gii tr tp th, gio dc v mt s dch v tm l, tt c ang tham gia vo ci c th gi l sn xut kinh nghim. Mt th d, khi cng ty "Cu lc b a Trung Hi" lm dch v ngh mt cho cc c th k tr ngi Php i ngh mt hai tun Tahiti hoc Itxraen, cng ty sn xut kinh nghim cho h rt cn thn v c h thng ging nh cng ty Renault sn xut xe t. Tr s
THUVIENDIENTU.ORG
chnh Php, "Cu lc b a Trung Hi" hin c chng 30 lng ngh mt trn khp th gii. MI TRNG M PHNG Mt loi sn phm kinh nghim s da trn mi trng m phng to cho khch hng mi v phiu lu, nguy him hoc cc th vui khc m khng gy nguy him cho cuc sng thc hoc danh ting ca h. Cc chuyn gia my tnh, ngi my, nh thit k, nh s hc, v cc chuyn gia vin bo tng s to ra vng kinh nghim sn xut theo kh nng k thut hin nay v s huy hong ca La M xa, v trng l ca triu nh n hong Elizabeth, v hp dn ca thanh lu Nht th k XVIII, v.v... khch hng i vo nhng nh ny phi thay qun o mc trn ngi ca h bng qun o l phc theo ng thi i , sau i qua mt dy cc hot ng hnh dung thc t thi y nh th no. Thc vy, h c mi sng trong qu kh hoc ngay c trong tng lai. Sn xut nhng kinh nghim nh th to ra cm gic gn thc t thi hn ngi ta tng. N bo trc k thut tham gia trong ngh thut. Khn gi thay v ngi xem kch th nay c mi tham gia vo v kch. Cc ngh s bt u to ra nhng tc phm ngh thut m khn gi c th thm nhp vo nhng iu xy ra. Ngy nay, cc ngh s tr v cc nh mi trng ang thc hin vic nghin cu v pht trin cho cc cng ty tm l ca ngy mai. MI TRNG HOT NG Kin thc tip thu c t nghin cu ny s cho php to ra nhng m hnh m phng k diu, nhng n cng mang n nhng mi trng sng ng phc tp lm cho khch hng c nhng cm tng v nguy him v khen thng. Nhng ngi thit k kinh nghim trong tng lai c th to ra cc sng bc trong khch hng chi khng phi v tin bc, nhng cho s thng pht, th d nh nu thng th c cuc hn h vi mt c gi xinh p, nu thua th b pht c n trong mt ngy. Hoc ngi thua phi lm n l cho ngi thng trong vi ngy. Nh nhiu vn tm l dn nn c th c ci b, nh trong my ngy ngi thng c th qut tho, nho bng, mng nhic ngi thua. Tin nh cc cng cao th cng nhiu thng pht tng tng c ngh ra. Cc cng ty tm l ca ngy mai khng phi ch bn nhng kinh nghim ring bit, h cn to ra cc dy kinh nghim khi t cnh nhau s ng gp mu sc, hi ha hoc tng phn cho nhng ngi thiu nhng phm cht . V p, s kch thch, mi nguy him hoc cm xc d chu s c chng tnh ha b sung cho nhau. Bng cch to ra nhng dy kinh nghim nh th, cc cng ty tm l cung cp mt phn bi cnh cho nhng ngi ang sng ln xn v khng c kt cu. Tnh a dng ca nhng kinh nghim mi by trc mt khch hng s l cng vic ca nhng
THUVIENDIENTU.ORG
ngi thit k kinh nghim - nhng ngi sng to nht ca x hi. Chng ta c th phc ha nhng ng nt l m ca nn kinh t siu cng nghip, nn kinh t hu dch v ca ngy mai. Nng nghip v sn xut hng ha s tr thnh s t tng kinh t, s dng ngy cng t ngi i. Nh t ng ha cao nn vic sn xut hng ha tng i n gin. Vic thit k nhng hng ha mi v vic khoc cho chng cc yu t tm l s thch s chn tht ca nhng ngi gii nht v sng to nht. Ngnh dch v s c m rng, v s thit k v khen thng tm l s chim nhiu thi gian, nng lc v tin bc ca ngnh. Sau cng, s thnh lp cc cng ty mi, c c li v khng c li, thit k, ng gp v phn phi nhng kinh nghim c lp k hoch hoc c lp chng trnh. Cc ngnh ngh thut s pht trin tr thnh ngi hu ca cng nghip. Cc cng ty tm l v cc ngnh kinh doanh khc s thu din vin, gim c, nhc s v nh thit k lm vic cho h. Cng nghip gii tr s tng khi ton b tnh cht gii tr c xc nh li theo ngha kinh nghim. Gio dc s tr thnh mt trong nhng cng nghip kinh nghim then cht, bt u s dng cc phng php kinh nghim truyn b kin thc v gi tr cho sinh vin. Cng nghip giao thng v my tnh s thy trong sn xut kinh nghim mt th trng ln cho my mc v cho phn mm ca h. Ni tm li, cc cng nghip bng cch ny hay cch khc kt hp vi cng nghip x th, cc cng nghip s vt qua khi s sn xut hng ha v dch v truyn thng pht trin nhanh hn. Cc nh sng to kinh nghim s thnh lp mt ngnh ca nn kinh t. Qui trnh tm l ha s hon thnh. KINH T CHNH TR HC V S NG MC Tnh thit yu ca nn kinh t ngy mai s l tm quan trng v ni tm cng nh v nhu cu vt cht ca c nhn v ca tp th. Tm quan trng mi ny khng phi ch t yu cu ca ngi tiu dng, m chnh l t nhu cu ca kinh t tn ti. Trong mt quc gia vi kh nng sn xut p ng c mt na hoc 3/4 nhu cu vt cht thit yu, s iu chnh c bn phi c tin hnh nn kinh t lun thnh vng. Nhng p lc t ngi tiu dng v nhng ngi mun gi nn kinh t pht trin, s y cc x hi cng nghip hng v sn xut kinh nghim trong tng lai. S di chuyn theo hng ny c th b chm li. Nhng ngi ngho kh ca th gii khng ng yn xem mt t ngi u i ca th gii tin v lc th tm l. C ci g rt kh chu v o c khi mt nhm ang tm cch t lm va lng v tm l, theo ui nhng th vui mi, trong khi a s nhn loi sng trong cnh ngho kh v thiu thn. Cc x hi cng nghip c th lm chm s xut hin ca ch ngha kinh nghim, c th duy tr kinh t thng lu hn bng cch ti u ha sn xut truyn thng, s dng ti nguyn vo vic kim sot cht lng mi trng, v sau y mnh cc chng trnh chng ngho i v vin tr. Bng vic cho bt phn sn xut d tha, cc nh my c th tip tc hot ng, d
THUVIENDIENTU.ORG
tha nng nghip cng c cho bt i, x hi c th tip tc tp trung v s tha mn nhu cu vt cht. Mt chng trnh 50 nm xa b nn i trn th gii khng nhng ch to ra tinh thn o c m cn gip cc nc cng nghip rt ngn thi gian chuyn tip sang nn kinh t tng lai. Vic g xy ra khi mt nn kinh t trong vic tm kim mc ch mi, bt u i vo sn xut kinh nghim, m nhng kinh nghim ny lm m o s phn bit gia thay th v khng thay th, s m phng v s tht ? Mt trong nhng nh ngha v s ng mc l kh nng phn bit ci tht trong ci khng tht. Chng ta phi bt u suy ngh v nhng vn ny v nn kinh t dch v cui cng chin thng nn kinh t sn xut, v nn kinh t kinh nghim s chin thng nn kinh t dch v. S pht trin nn kinh t kinh nghim l kt qu khng trnh c ca s thnh vng. V s tha mn nhng nhu cu vt cht c bn ca con ngi s m ra con ng cho s hi lng mi, phc tp hn. Chng ang di chuyn t mt nn kinh t "bng d" sang nn kinh t "tm l". S dch chuyn ca chng ta v vic tm l ha cc hng ha c sn xut i theo hng thng d v biu tng v v ngha l nghi, nhng n s va chm vi sc y mnh lit ang hng v tnh nht thi ang lm cc vt b tn li. Nhng cui cng chng ta s vt qua nn kinh t dch v, qua s hiu bit ca cc nh kinh t ngy nay ; chng ta s tr thnh nn vn ha u tin trong lch s dng cng nghip cao sn xut sn phm nht thi nht, nhng lu di : Kinh nghim con ngi. Chng 11 GIA NH B B GY Cn sng mi l sp xung u chng ta s lan trn t cc trng i hc v trung tm nghin cu n nh my v vn phng, t th trng v thng tin i chng vo trong nhng mi quan h x hi ca chng ta, t cng ng n nh ring. Thm nhp su vo cuc sng ring t ca chng ta, n s to ra s cng thng cha bao gi xy ra t trc vo chnh gia nh. Gia nh c gi l "b gim sc khng l" ca x hi - ni m c nhn s tr v sau khi chin u vi x hi, im n nh nht trong mt mi trng thay i lin tc. Khi cuc cch mng siu cng nghip n ra, ci "gim sc" ny s b mt s sc ca ring n. Cc nh ph bnh x hi c cuc tranh lun quan trng v gia nh. Gia nh gn b hy dit hon ton. Gia nh cht tr nm u tin hoc nm th hai nui a b. Gia nh ch c nhim v . Cc nh bi quan ni vi chng ta l gia nh ang hng v s lng qun, nhng khng ni cho chng ta bit ci g s thay th n. Ngc li, cc nh lc quan cho rng t lu gia nh hin hu v s tip tc hin hu. Mt s cn i xa hn cho rng gia nh s i vo thi i vng. Do gii tr trn lan, gia nh s c nhiu thi gian vi nhau hn v s tm thy s tha
THUVIENDIENTU.ORG
mn t hot ng chung v.v... Mt quan im phc tp hn cho rng chnh s ri lon ngy mai s lm ngi ta chm su vo gia nh h hn. Ngi ta s ly nhau c cu trc n nh. Theo quan im ny, gia nh nh l "gc r di chuyn c" ca mt ngi chng li cn bo t thay i. Ni tm li, mi trng cng tm thi v cng mi bao nhiu, th gia nh s tr thnh quan trng by nhiu. C th c hai pha trong cuc tranh lun ny u sai. V tng lai c th m rng hn l ngi ta hnh dung. Gia nh c th khng bin mt cng khng i vo thi i vng. N c th chia la, tan v, san li c trong cch mi l. HUYN THOI V TNH MU T Trong tng lai gn nht, tc ng ca k thut sinh mi i vi gia nh rt r rng. Kh nng chn ging cho mt a b, chng trnh ha h s thng minh IQ cho n, hnh thc v nt c tnh, tt c nhng iu phi c xem nh l kh nng c thc. Cy phi, tr con nui trong ng nghim, kh nng ung vin thuc v sinh i, sinh ba, hoc kh nng i b vo vin tr con v mua phi, tt c nhng iu vt qu xa bt k kinh nghim no trc ca con ngi. S tin b ca khoa hc k thut, hoc ca sinh hc ti sinh c th ph tan tt c nhng t tng chnh thng v gia nh v trch nhim ca n trong mt thi gian ngn. Khi a b c sinh trong l ca phng th nghim th khi nim v tnh mu t nh th no ? V hnh nh ngi n b trong x hi nh th no v t khi c loi ngi, x hi dy cho ph n bit nhim v u tin ca h l sinh sn duy tr ging. Nu ph n khng sanh con na th huyn thoi v tnh mu t khng cn na. Khng phi ch c tnh mu t b nh hng, khi nim v tnh cha m c th chu s xt li c bn. Thc vy, c kh nng mt a b c hn hai cha m sinh hc. Ngi ta cy thnh cng "con chut a ph mu", ngha l con chut c cy t hai i cha m khc nhau. Nu c "chut a ph mu" th "con ngi a ph mu" c cn xa khng ? Trong trng hp , ai l cha m ? Khi mt ph n mang trong t cung ca b ta mt phi thai c th thai trong d con ca mt ph n khc, vy ai l m ? V chnh xc ai l cha ? Nu mt i v chng c th mua phi thai, th tnh cha m tr thnh php l, khng phi l vn sinh hc. Hn th na, nu phi c bn, mt cng ty c th mua mt hay c th mua 10.000 ? Cng ty c th bn li khng ? Nu khng phi l cng ty, phng th nghim c th mua li khng ? Nu chng ta mua v bn phi thai sng, c phi chng ta ang tr li dng mi v n l khng ? Nhng cu hi c mng nh th phi c tr li. i mt vi s thay i x hi nhanh v nhng mi quan h mt thit ca cuc cch mng khoa hc, con ngi siu cng nghip c th b bt buc phi th nghim vi cc kiu gia nh mi l.
THUVIENDIENTU.ORG
GIA NH C T CHC HP L Vic n gin h s lm l t chc gia nh hp l. Mt gia nh tin cng nghip tiu biu. Khng nhng ch c mt s con m cn nhng ngi ph thuc khc nh ng b, c ch, cu m v.v... Mt i gia nh nh th ph hp cho s sng cn trong x hi nng nghip nhp iu chm. Nhng gia nh nh th rt kh chuyn ch hoc chuyn i ni khc. H bt ng. Nn cng nghip yu cu s ng cng nhn sn sng v c th di chuyn theo cng vic, v di chuyn khi cn thit. Nh th i gia nh b dn nhng ti ph v ci gi l gia nh ht nhn ni ln, mt gia nh di chuyn c ch gm cha m v mt s con ci. Kiu gia nh mi ny c ng hn i gia nh c truyn, tr thnh m hnh chun trong tt c cc nc cng nghip. Tuy nhin, nn siu cng nghip, giai on sp n v s pht trin kinh t cng nghip, yu cu s c ng cao hn. Nh th chng ta c th hy vng nhiu ngi trong s nhng ngi tng lai s tin hnh qui trnh t chc hp l mt bc xa hn bng cch khng c con, ct gia nh xung thnh phn c bn nht gm mt n ng v mt n b. Gia nh kiu ny di chuyn d dng khng b rng buc g c. Chng ta cng c th tin n mt h thng m tnh cha m s gii hn trong mt s nh gia nh, m nhim v chnh l nui nng tr con, nh th s lm cho nhng ngi khc t do hot ng nh l c nhn. Mt kh nng khc l c con chm hn l khng c con. Cc cp v chng b mu thun gia s rng buc ngh nghip v s rng buc con ci. Trong tng lai, nhiu i v chng s t vn con ci sang mt bn bng cch i n khi v hu mi nui tr con. CHA M SINH HC V CHA M CHUYN NGHIP Nu mt s nh gia nh nui dy tr con, ti sao nhng a b ny phi l ca ring h ? Ti sao khng c mt h thng cha m chuyn nghip c nhim v nui nng tr con cho nhng ngi khc ? Cha m chuyn nghip chc chn s c ngh nu n ph hp vi yu cu x hi v chuyn mn ha. Ngay c by gi hng triu cha m, nu c c hi, s rt sung sng t b trch nhim cha m, khng nht thit l thiu trch nhim hoc thiu tnh yu thng. H thng xem h khng kh nng nui dy con ci. H kh gi v nu c cha m chuyn nghip c cp bng v trang b c bit, nhiu cp cha m sinh hc ngy nay khng nhng ch sung sng trao con cho cha m chuyn nghip, m cn xem l mt hnh ng yu thng ch khng phi t b. Ngh lm cha m chuyn nghip khng phi l ngh thy thuc ni khoa, nhng l n v gia nh c ch nh nui nng tr con v c tr lng cao. Nhng gia nh nh th c th l gia nh nhiu th h lm ngh , gip cho tr con c c hi quan st v hc nhng m hnh ngi ln khc nhau. V vi nhng ngi c tr
THUVIENDIENTU.ORG
lng lm cha m chuyn nghip, h c gii phng khi yu cu ngh nghip, phi di chuyn thng xuyn. CNG X V NHNG CP NG TNH LUYN I V s nht thi lm tng c n v chia la trong x hi, chng ta c th th cc hnh thc khc nhau v hn nhn tp th. Vic nhm hp vi nhau ca vi ngi ln v tr con trong mt gia nh c nht s to ra s yn tm khng b c n. Nu mt hay hai thnh vin trong gia nh ra i, nhng ngi cn li vn c bn nhau. c ngh v vic hp php ha "gia nh on th" trong t 3 n 6 ngi ln c cng mt tn, sng v nui dy tr con chung, c php nhn chnh thc c hng u tin v kinh t v thu kha. C hng trm cng x cng khai hoc b mt trn khp nc M. Khng phi tt c cng x gm ton thanh nin hoc hippi. Mt s cc t chc c mc tiu c th, nh mt nhm c s ti tr ca 3 trng dy ngh ca b bin pha ng, nhim v ca h l gip hc sinh mi vo trng. Nhng mc tiu c th l x hi, tn gio, chnh tr hoc gii tr. Cn mt loi cng x na gi l "cng x tui gi", gm mt nhm ngi gi sng chung vi nhau tm tnh bn b v s gip . Ri khi nn kinh t sn xut l nn kinh t i hi s di ng, h s nh c ti mt ch, tp hp vi nhau, gp vn chung, thu y t phc v v tip tc sng cuc i cn li ca h. Cng x ny sinh chng li p lc tng ln v di ng a l v x hi do sc y ca nn siu cng nghip gy ra. N gm mt nhm ngi yn mt ch. Do , cng x ny n u tin trong nhng ngi khng b x hi cng nghip rng buc nh ngi v hu, thanh nin, nhng ngi b b ri, sinh vin, v mt s ngi lm ngh c lp. Sau ny khi cng nghip tin tin v h thng thng tin gip cho c th lm vic ti nh thng qua h thng vin thng - my tnh, cng x c th thc hin c cho cc nhm ln hn. Nhiu n v gia nh gm mt ngi ln c thn v mt hay nhiu tr con. Khng phi tt c ngi ln l ph n. Ngy nay ngi ta chp nhn d dng n ng c thn nui con nui. V ng tnh luyn i cng ngy cng c x hi gim bt thnh kin, nn trong tng lai c th c gia nh ng tnh luyn i nui con nui. Chng ta c th thy vic ni lng dn cho ch a th. Cc gia nh a th hin nay vn tn ti nhiu hn ngi ta tng ngay trong x hi ca chng ta. C mt loi gia nh khc ang ni ln trong x hi chng ta c th c gi l "gia nh kt tp", mt loi gia nh da trn nhng mi quan h gia cc i ly d v nhng i ly nhau li, trong tt c tr con tr thnh mt phn ca "i gia nh". Chng ta c th hy vng cc "gia nh kt tp" tr thnh quan trng trong nhng thp k sp n. Hn nhn khng con, cha m chuyn nghip, v hu nui con, gia nh on th, cng x, gia nh tui gi, n v gia nh ng tnh luyn i, a th - nhng kiu gia nh l mt s t hnh thc gia nh m mt s ngi s th nghim trong nhng thp k sp ti. Tuy nhin khng phi tt c chng ta s sn sng tham gia vo nhng
THUVIENDIENTU.ORG
cuc th nghim nh th. Vy th loi gia nh cho i a s sp n l g ? NHNG CHNH LCH CN TR TNH YU Thiu s th nghim ; i a s bm cht dng gia nh ca qu kh. C th ni chc chn l i a s t chi vic b khi nim hn nhn truyn thng hoc gia nh quen thuc. H s tip tc tm hnh phc trong th chnh thng. Th nhng cui cng h b buc phi ci tin, v nhng chnh lch cn tr s thnh cng qu ln. Th chnh thng gi nh rng hai ngi thanh nin s tm gp nhau v ci nhau. N cng gi nh rng c hai s thc hin mt vi nhu cu tm l ca ngi ny cho ngi kia, v rng c 2 ngi s pht trin theo thi gian t nhiu u nhau h tip tc hon thnh nhng nhu cu ca ngi kia. N cng gi nh l qui trnh ny s ko di cho n cht. Nhng mong mun ny n su vo vn ha ca chng ta. Khng c g ng tn trng ngoi vic ci nhau v tnh yu. S theo ui tnh yu thng qua cuc sng gia nh tr thnh chnh mc ch ca cuc sng. Tuy nhin, tnh yu c nh ngha theo khi nim ny l s pht trin ca nhau. C hai b sung nhu cu cho nhau to ra tnh cm m cng, s thng mn u ym v s tn tm. Cc ng chng khng hnh phc thng than phin b xa b v v cc mt pht trin x hi, gio dc v tr thc. Cc i hn nhn thnh cng c gi l "cng tin b". L thuyt pht trin song song ny v tnh yu c cc nh c vn hn nhn, cc nh tm l hc v x hi hc ng h. Nu tnh yu l sn phm ca s pht trin cng nhau, v nu chng ta o s thnh cng trong hn nhn bng mc pht trin cng nhau, c th tin on d dng iu g s xy ra trong tng lai. Ngay c trong x hi ng im, s chnh lch tc ng nng cho cc i v chng mun thc hin l tng trn. Trong mt x hi bin ng nhanh, nhiu vic thay i khng phi ch mt ln m nhiu ln, ngi chng ln ln xung xung theo cc bc thang kinh t v x hi, gia nh b tch ra nhiu ln, c nhn b a ra xa khi cha m, khi tn gio gc, khi nhng gi tri c truyn, th phi c php l mi lm cho i v chng tin b cng tc . Hy vng hn nhn ko di v tn theo nhng iu kin hin i l hy vng v cng ln. Yu cu tnh yu ko di v tn l hy vng cn ln hn na. S nht thi v i mi cng hi do chng li iu . HN NHN TM THI Chnh s chnh lch cn tr tnh yu lm tng nhanh t l ly d v ly thn trong x hi cng nghip. T l thay i cng tng nhanh bao nhiu v tui th cng lu bao nhiu th nhng chnh lch ny cng t by nhiu. C ci g gy v, ci chnh l s khng nh c k v tnh bt bin. Hng triu n ng n b ci hi nhau theo cch truyn thng, h c gng lm cho hn nhn tri qua xui xo. Nhng khi con ng i chung b chnh lch vt qua im chp nhn c, h ly d hoc
THUVIENDIENTU.ORG
b nhau. Hu ht trong s h tm li ngi bn i mi m s pht trin vo thi im ph hp vi s pht trin ca ring h. Khi nhng mi quan h ca con ngi pht trin tm thi v m en hn, s theo ui tnh yu tr thnh in cung hn. V hn nhn truyn thng chng t cng ngy cng t kh nng m bo tnh yu sut i, do chng ta c th lm cho ngi ta chp nhn hn nhn tm thi. Thay v sng vi nhau sut i, cc i ci nhau hi nhau phi bit mi quan h ca h ch l ngn hn. H cng bit rng khi nhng con ng ca chng v v khc nhau, khi c s chnh lch qu ln trong cc giai on pht trin, h c th b nhau ngay m khng cm thy b sc hoc b kh chu hoc b au kh nh nhng v ly d ngy nay gy ra. V khi c c hi l h li ci li,... li ci,... v li ci. Hn nhn theo th t, mt dng hn nhn tm thi ni tip nhau, c nm trong chng trnh ca thi i nht thi. Trong thi i ny, tt c nhng mi quan h ca con ngi, tt c nhng mi lin quan ca h vi thin nhin u rt ngn li theo thi gian. Do , y l dng hn nhn ca ngy mai. QU O HN NHN Khi hn nhn theo th t tr thnh ph bin hn, chng ta phi bt u m t c im con ngi khng phi theo tnh trng hn nhn hin nay ca h, m theo qu o hn nhn ca h. Qu o ny s c thnh lp theo nhng quyt nh ca h vo nhng thi im bc ngot trong cuc i ca h. i vi hu ht mi ngi, im giao nhau u tin s n vi nhng thanh nin khi h bc vo "hn nhn th nghim". Ngy nay cc thanh nin M v chu u ha hn tp th vi hn nhn th thch c hay khng c m ci. Trong qu kh, p lc x hi v thiu tin gii hn hn nhn th nghim v ch dnh ring cho mt nhm ngi c kh nng. Trong tng lai, nhng lc gii hn ny s tiu tan. Hn nhn th nghim s l bc u tin trong "ngh" hn nhn theo th t m hng triu ngi s lm. im giao nhau th hai cho ngi trong tng lai s xy ra khi hn nhn th nghim chm dt. Vo thi im ny, cc i c th chn vic hp thc ha mi quan h ca h hoc vn chung trong giai on tip theo. Hoc h c th chm dt sng chung v tm ngi bn mi. Trong c hai trng hp, h s c mt vi chn la. H c th khng c con. H c th nhn hoc "mua" con nui. H c th t h nui tr con hoc giao chng cho cha m chuyn nghip. im ngot th ba c ngha nht trong ngh hn nhn s n khi cc a con ri nh ra i. S chm dt tnh ph mu rt au n cho nhiu ngi, c bit i vi ph n khi con h ra i th h cm thy khng cn l do tn ti. T sinh ra ly d v t cuc hn nhn th ba bt u. Cuc hn nhn th ba ny c th l cuc hn nhn tht s, c th ko di n khi mt trong hai ngi cht. Trong ln ny, hai ngi trng thnh c th c cng quyn li ging nhau v nhu cu tm l b sung cho nhau
THUVIENDIENTU.ORG
cng nh l s pht trin c nhn ngang nhau, s c th c c mi quan h lu di. Tuy nhin khng phi tt c cuc hn nhn th ba ko di cho n cht, v gia nh vn phi cn i u vi cuc khng hong th t. iu ny s xy ra khi mt trong hai ngi v hu. S thay i thnh lnh trong cuc sng hng ngy s to ra s cng thng cho i v chng. Mt s i chn cch nui con lp ch trng do cuc sng ngh nghip to ra. (Ngy nay nhiu ph n nui con ri mi i lm, ngy mai qui trnh s ngc li, i lm trc, nui con sau). Mt s i gii quyt s khng hong v hu bng cch khc, nh to ra thi quen mi, quyn li mi v hot ng mi. Tm li s c nhiu dng hn nhn khc nhau, mt vi dng s ph thng hn nhng dng khc. Nhng hn nhn tm thi s l im c trng, c th l u vit nht, ca cuc sng gia inh trong tng lai. NHU CU T DO Chng ta bt u l tr con ; ri trng thnh ; chng ta ri khi t m gia nh cha m ; chng ta con ci v n lt chng ln ln, ra i v bt u qui trnh nh th. Chu k ny ko di t lu, v vi s u n tuyt ho, nn con ngi cho l iu tt nhin. y l bi cnh cuc sng con ngi. Trc khi t n tui dy th, tr con c dy d gi cho chu k ny tip tc quay. S tip ni gia nh ny lm cho tt c mi ngi d bt k x hi no c thc v s lin tc, mt ni trong s sp xp c h thng ca nhng s vic. Chu k gia nh l mt hng s lnh mnh trong s hin hu ca con ngi. Ngy nay chu k ny ang gia tc. Chng ta trng thnh nhanh hn, ri nh sm hn, hn nhn sm hn, c con ci sm hn. Chng ta tin hnh mi giai on gn nhau hn v hon thnh thi gian lm cha m nhanh hn. Nhng nu nn cng nghip vi nhp iu cuc sng nhanh ca n lm gia tc chu k gia nh, th nn siu cng nghip hm da nghin nt tt c. Vi khoa hc sinh mi, vi cc kiu gia nh mi, vi s pht trin ca ngh lm cha m chuyn nghip, vi hn nhn tm thi v hn nhn tip nhau, chng ta khng phi ch lm cho chu k chy nhanh hn, chng ta cn a ci mi vo chu k . D nhin khng c g bt ta phi theo nhng g ni cc phn trc, chng ta t nh hnh cho s thay i. Chng ta c th chn tng lai theo ta. Nhng c mt iu chc chn l chng ta khng th duy tr qu kh. Trong hnh thc gia nh ca chng ta cng nh trong kinh t, khoa hc, cng nghip, quan h x hi ca chng ta, chng ta b bt buc phi i ph vi ci mi. Cuc cch mng siu cng nghip s gii phng con ngi ra khi nhiu tnh trng mi r pht sinh ra t dng gia nh gii hn v khng c s la chn ca qu kh v hin ti. N s cho mi ngi mt mc t do t trc n nay cha c bit. Nhng n s i hi mt gi qu qut cho s t do . Trong bi cnh khng phi ch i ph vi tnh nht thi m cn phi i ph vi s mi l, chng ta bt buc phi chn la nhng kh nng khc nhau i ph.
THUVIENDIENTU.ORG
l c tnh th ba ca ngy mai - s a dng. l im hi t sau cng ca 3 nhn t - nht thi, mi l v a dng - s to ra giai on cho s khng hong lch s v thch nghi v l ch ca cun : C sc tng lai. PHN BN
S A DNG
Chng 12 NGUN GC S LA CHN QU NHIU Ngy nay trong x hi cng nghip c s nht tr cao v tng lai ca t do. S chn la c nhn ti a c xem nh l l tng dn ch. Do hu ht cc nh vn tin on rng chng ta cn i xa hn theo l tng ny. H gi ln mt o nh en ti ca tng lai, trong con ngi dng nh l nhng sinh vt tiu th n n, bao quanh bi cc hng ha sn xut hng lot, gio dc trong nhng trng mu ging nhau, hp th vn ha tp th tiu chun ha, v b buc phi chp nhn cch sng tiu chun ha. Nhng li tin on nh th sinh ra mt th h nhng ngi ght tng lai v ght cng nghip. Mt trong nhng quan im cho rng con ngi t do hn trong qu kh khi s la chn l kh nng c thc cho h. Ngc li, ngy nay con ngi khng cn l tc nhn chn la v ngy mai, con ngi s c giao ph nhim v ca thit b ghi. B tc mt s la chn, h b hnh ng ch khng phi ch ng. H s sng trong mt ch chuyn ch iu hnh bi Gestapo bn tay st bc nhung. Lun iu ny - mt s la chn - nm hu ht trong cc tc phm ca Arnold Toynbee. N c mi ngi lp i lp li t hppi n Ta n ti cao, t ngi vit x lun n nh trit hc hin thc. L thuyt v s la chn bin mt da trn phng php suy lun th thin : Khoa hc v cng nghip khuyn khch tiu chun ha. S tin b ca khoa hc v cng ngh s lm cho tng lai tiu chun ha hn hin nay. Do , con ngi s mt dn dn s t do chn la ca h. Nu thay v chp nhn m qung php suy lun ny, chng ta khng phn tch n na, chng ta tm cch pht hin vic khc. V vy khng phi ch lgc t n sai m l ton b t tng c tin trn s ngu dt thc t v tnh cht, ngha v phng hng ca cuc cch mng siu cng nghip. Ma mai thay, ngi tng lai c th khng phi chu s mt mt v chn la, nhng b ngp v s chn la. H c th tr thnh nn nhn ca vn kh gii quyt trong x hi siu cng nghip : chn la qu nhiu . THIT K XE T MUSTANG
THUVIENDIENTU.ORG
Nhng ngi du lch chu u v chu M u c n tng v s tng t kin trc ca trm bm xng hoc sn bay. Ngi ung nc ngt thy lon Coca ny ging ht lon Coca khc. R rng k thut sn xut hng lot, s ng u ca mt s nt mi trng vt l ca chng ta t lu lm tn thng cc nh tr thc. Mt s ph phn s Hilton ha cc khch sn ca chng ta, nhng ngi khc t co chng ta ang ng nht ha ton b nhn loi. Rt kh chi ci l h thng cng nghip c hiu qu lm mi th nh nhau. Kh nng ca chng ta sn xut hng triu n v ging nhau l mt thnh tu vinh quang ca k nguyn cng nghip. Nh th khi cc nh tr thc than phin s ging nhau ca hng ha, h phn nh chnh xc tnh hnh h thng cng nghip. Nhng ng thi h cng bc l s ngu dt ng kinh ngc ca h v tnh cht ca nn siu cng nghip. Tp trung vo nhng ci qua v nhng ci ang tri qua ca x hi, h bt mt v nhng g s tr thnh. V x hi tng lai khng to ra hng ha gii hn v tiu chun ha, m l s a dng ca hng ha v dch v khng theo tiu chun m bt k x hi no cha bao gi thy. Chng ta khng di chuyn theo hng m rng tiu chun ha vt cht nhng hng v s ph nhn bin chng ca n. S kt thc vic tiu chun ha c nhn thy trong tm mt. Nhp iu thay i ty theo tng nn cng nghip, ty theo tng quc gia. chu u, nh tiu chun ha cha t n. Nhng M, c bng chng l bc ngot lch s t n. Mt vi con s minh ha : hng thuc l Phillip Moris nm 1954 sn xut 6 loi thuc l, by gi l 16 loi. Xng xe t t 2 loi ln 18 loi. Gia nm 1950 v 1963, x phng v bt git t 65 ln 200 loi; thc phm ng lnh t 121 ln 350 loi ; bt m t 84 ln 200 loi ; thc n cho gia sc t 58 ln 81 loi. Cc cng ty ang pht hin nhng thay i rng ln trong nhu cu ngi tiu dng v ang sa li dy chuyn sn xut ca h, thch ng vi nhu cu . Hai nhn t kinh t khuyn khch khuynh hng ny : u tin, ngi tiu th c nhiu tin hn tiu xi cho nhng nhu cu c th ca h ; th hai, khi cng nghip tr nn phc tp hn, gi thnh a nhng thay i vo gim xung. y l im m cc nh ph bnh x hi ca chng ta, hu ht trong s h ngy th v cng nghip, khng hiu c : ch nn cng nghip th s mi p t s tiu chun ha. Ngc li, s t ng ha m rng con ng n s a dng v tn. S n iu cng nhc v nhng hng di cc sn phm ging nhau m t c im nn sn xut hng lot, truyn thng ca chng ta th nay khng cn quan trng na. Cc loi my iu khin bng s c th chuyn sang m hnh hoc dng khc ca mt sn phm bng cch thay i chng trnh. Sn xut sn phm s lng t tr nn thc hin c theo ngha kinh t, ngha l gi thnh sn xut t cng gn bng gi thnh sn xut hng lot. Nhiu k s v chuyn gia kinh doanh thy trc ngy m s a dng khng t hn s n iu. S pht hin ra nn cng nghip tin t ng mang li s tiu chun ho, trong khi nn cng nghip tin tin cho php s a dng c xc nhn r rng hn bng s so
THUVIENDIENTU.ORG
snh gia ngnh xy dng v ngnh thc phm. Cc sn phm ca ngnh xy dng l n iu v ging nhau khp ni, trong khi cc sn phm ngnh thc phm mun mu mun v. L do ca s tng phn ny rt n gin : Nn cng nghip thc phm v ng gi thc phm cao hn nhiu k thut xy dng. Thc vy, ngnh xy dng him khi t n mc sn xut hng lot ; n vn gi nguyn l ngh th cng tin cng nghip. B hn ch bi nhng lut l xy dng a phng v bi cc cng on bo th, tc pht trin cng nghip ca ngnh xy dng thp hn nhiu so vi cc nn cng ngh khc. Cng nghip cng tin tin bao nhiu sn phm thay i u ra cng r by nhiu. S n iu s nhng ch cho s a dng. kin cho rng k thut cng nghip th s khuyn khch s n iu, trong khi k thut t ng ha tin tin lm d dng cho s a dng, c khng nh thm bng nhng thay i mi y trong cng nghip xe t. Vic a rng ri xe t Nht v chu u vo th trng M m ra nhiu kh nng chn la mi cho ngi mua, tng s chn la ca h t 6 loi ln 50 loi. i vi s cnh tranh ca nc ngoi, cc cng ty t Detroit a ra mt phng php mi gi l "ngi tiu th hng lot". H thnh lp khng phi ch c nht mt th trng hng lot n iu, m l cc th trng mini tm thi. H cng thnh lp ci gi l khch hng mun xe t ging nh cho khch hng o tng c c chic xe cng loi. H thng cng nghip c khng th to ra o tng ny ; h thng mi v lp rp bng my tnh ha khng nhng ch to ra o tng m cn l thc t. Nh th xe t Mustang ni ting c cng ty Ford nng ln thnh "loi xe bn t thit k". C ngi mua xe v ngi bn xe u b lng tng do kh nng chn la qu nhiu. Vn chn la ca ngi mua tr thnh phc tp hn, mi kh nng chn la to ra nhu cu cn thm tin tc, thm quyt nh chnh v quyt nh nh. Tm li, hng ha vt cht trong tng lai s l nhiu th ; chng s khng b tiu chun ha. Thc vy, chng ta ang i v hng "chn la qu nhiu", y l im m nhng u im ca s a dng v c nhn ha b xa b do phc tp ca qui trnh ly quyt nh ca ngi mua. MY TNH V LP HC Mt s ngi cho rng s a dng trong mi trng vt cht l khng c ngha min l chng ta tin v s thun nht vn ha hoc tinh thn. Quan im ny nh gi qu thp tm quan trng ca hng ha vt cht nh l biu tng khc nhau ca c tnh con ngi, v n chi b mi quan h gia mi trng ni tm v ngoi cnh. Nhng ngi s s ng nht ha nhn loi s n cho vic hy b tiu chun ha hng ha. V bng vic tng s a dng ca hng ha s c cho con ngi, chng ta tng xc sut ton hc v s khc nhau trong ci cch m con ngi hin nay ang sng. Tuy nhin, quan trng hn l chnh tin ny m chng ta ang tin v s thun nht vn ha, v nu xem k vn ny cng cho thy iu ngc li l ng. Ni ra
THUVIENDIENTU.ORG
nhng iu sau y khng c lng mi ngi lm, nhng chng ta ang di chuyn nhanh v s phn on v s a dng khng nhng ch hng ha vt cht, m cn ngh thut, gio dc v vn ha qun chng. S a dng vn ha trong bt k x hi vn hc no biu hin bng s lng sch khc nhau c in trn t s triu ngi. Th hiu ca qun chng b tiu chun ha nhiu bao nhiu th s tn sch cng t by nhiu ; th hiu cng a dng bao nhiu th s tn sch cng ln by nhiu. Vic tng hay gim con s ny theo thi gian l dng t tng c ngha theo hng thay i vn ha trong x hi. y l l lun theo cng trnh nghin cu v khuynh hng sch v th gii do UNESCO tin hnh. Nh th gia nm 1952 v 1962 danh mc a dng tng ln 21 trn 29 nc sn xut sch. Trong s nhng nc ghi nhn s di chuyn hng v a dng vn chng l Canada, M v Thy in vi t l hn 50%. Anh, Php, Nht, H Lan tng t 10% n 25% theo hng . Cc nc n , Mxic, chentina, Italia, Ba Lan, Nam T, B v o di chuyn theo hng ngc li, ngha l theo hng tiu chun ha vn chng. Ni tm li, mt nc vi nn cng nghip cng tin tin bao nhiu th dng nh nc cng i nhiu v hng a dng vn chng v tch cng xa s n iu vn chng by nhiu. Khuynh hng tin v a nguyn cng r rng trong hi ha. Trng phi tng trng, trng phi biu hin, trng phi siu thc, trng phi biu hin tru tng, trng phi dn gian, trng phi ng lc, v hng trm phong cch khc c a vo x hi cng mt lc. Trng phi ny hay trng phi khc c th thng tr tm thi phng trng by, nhng khng c phong cch no lu di. y l th trng a nguyn. Khi mt nn ngh thut phc v cho tn gio b lc, ngi ha s lm vic cho c cng ng. Sau h lm vic cho gii qu tc. Sau na khn gi dng nh l mt khi ng ngi c nht. Ngy nay h i din vi mt s ln khn gi chia lm nhiu nhm nh. Thc vy, nhng nh ngh s t lu khng cn sng tc cho i a s qun chng. Ngay c khi h ngh l h ang lm nh th, h thng p ng th hiu v phong cch ca nhm ngi ny hay nhm ngi khc trong x hi. S a dng cng gy ra xung t trong gio dc. T khi c nn cng nghip, nn gio dc phng Ty c t chc cho qung i qun chng theo m hnh gio dc tiu chun ha c bn. Khng phi l s trng hp ngu nhin vo ng lc khi ngi tiu th i hi s a dng nhiu hn, v khi nn cng nghip mi ha s hy b s tiu chun ha, th cng vo lc mt ln sng ni lon qut qua cc trng i hc. Mc d mi lin kt khng c ch , cc bin c cc khu i hc v cc bin c trong th trng ngi tiu th c lin quan cht ch vi nhau. Mt trong nhng li than phin ca sinh vin l h khng c i x nh mt c nhn, rng h b i x nh mt ngi b pht khng phn bit ch khng phi nh l mt sn phm c nhn ha. Sinh vin mun thit k nn gio dc cho h. S khc nhau l trong khi cng nghip p ng nhu cu ngi tiu dng, th nn gio dc khng quan tm n nhu cu sinh vin. Do sinh vin bt buc phi chin u
THUVIENDIENTU.ORG
cho nn cng nghip gio dc p ng nhu cu v a dng ca h. Trc nm 2000, ton b cu trc xa xa v bng cp, chuyn v h s s l mt m hn n. V sinh vin ang gy p lc i vi nn gio dc i hc i phi b s tiu chun ha tin v s a dng siu cng nghip. Th d sinh vin Php biu tnh i phn quyn h thng i hc. S phn quyn lm cho s a dng khu vc, chnh quyn a phng thay i chng trnh ging dy, qun l hnh chnh v iu l sinh vin, tt c tr thnh a dng hn. Ngy nay, p lc phn quyn l mt c gng nhm nghin nt t tng v chnh sch tp trung trng v thnh ph ln. l mt c gng to ra s a dng a phng trong nn gio dc bng cch chuyn giao s kim sot trng hc cho chnh quyn a phng. Ni tm li, l mt phn ca cuc u tranh ln nhm a dng ha nn gio dc trong mt phn ba cui cng ca th k XX. S tht bi a dng ha nn gio dc nm trong h thng s a n s pht trin nhng kh nng gio dc khc nm ngoi h thng. Do chng ta thy mt lc lng vn ha chnh trong x hi, nn gio dc, b thc y a dng ha u ra ca n, ging nh l nn kinh t ang lm. V y, cng ging nh trong vng quc sn xut hng ha vt cht, nn cng nghip mi thay v khuyn khch s tiu chun ha, ang a chng ta tin v s a dng siu cng nghip. Th d my tnh gip cho cc trng ln lm thi kha biu linh hot hn. Chng gip cho cc trng i ph d dng hn vi phng php hc c lp, vi nhiu mn hc rng hn v vi nhiu hot ng ngoi kha hn. Gio dc bng my tnh, ging dy bng chng trnh v nhng phng php nh th lm tng c bn kh nng v a dng trong lp hc. Chng ta cho php mi sinh vin theo nhp iu ring ca h, c c kin thc theo cch ring ca h ch khng theo k hoch hc tp cng nhc nh trong k nguyn cng nghip c truyn. Trong gio dc cng nh trong sn xut hng ha vt cht, x hi dch chuyn ra khi s tiu chun ha. y khng phi l vic n gin tng thm s xe t, s thuc l v s bt git khc nhau. Sc y x hi tin v a dng v s chn la c nhn tng ln s nh hng n mi trng tinh thn v vt cht ca chng ta. PHIM NH "N HONG NG PH" Cc phng tin thng tin i chng thng b ph phn lin tc l ang ng nht ha u c hin i. Cc nh tr thc M v chu u tn cng tivi ang tiu chun ha cch ni, thi quen v th hiu. H din t ti vi nh l my ct c ang lm phng s khc nhau ca cc vng, ang nghin nt vt tch cui cng ca s a dng vn ha. Phim nh v tp ch cng b tn cng cng mt ti. Trong khi mt s li buc ti c phn ng, cc nh ph bnh xem thng khuynh hng ngc li ang to ra s a dng ch khng phi s tiu chun ha. Tivi vi gi thnh sn xut cao v s lng knh b gii hn ; vn cn phi ph thuc vo s
THUVIENDIENTU.ORG
khn gi rt rng ln. Nhng i vi nhng phng tin thng tin i chng khc, chng ta c th thy s gim i trong vic da vo khn gi ng o. Khp mi ni, qui trnh chia on th trng ang hot ng. Mt th h trc y, nhng ngi xem phim M hu nh ch xem phim do Hollywood sn xut. Ngy nay trong tt c cc thnh ph M, cc loi phim c thay th bng phim nc ngoi, phim ngh thut, phim sex v cc loi phim c bit dnh cho ngi trt vn nc, ngi li xe m t... Thm ch c c nhng rp chiu phim do ngi ng tnh luyn i lm ch ch chiu nhng phim dnh cho h nh "n hong ng ph". Mc d vn cn hng v th trng i chng, i pht thanh cho thy mt s du hiu khc. Mt s i pht thanh M pht ton nhc c in cho tng lp thng lu, mt s i khc chuyn pht tin tc, v mt s khc na ton pht nhc Rock. ang c khuynh hng mun lp i ring cho cc ngh chuyn mn, th d nh y hc, k s, k ton... Trong ngnh pht hnh sch bo, du hiu loi b tiu chun ha bc l r rng. Trc khi ti vi xut hin, cc tp ch i chng l phng tin thng tin i chng c tiu chun ha trong hu ht cc nc. a tin cho hng triu nh v cng cc bi bo, v cng nhng thng tin qung co, cc tp ch truyn b nhanh chng cc mt thi i, kin chnh tr v phong cch. Ging nh pht thanh v phim truyn, cc nh xut bn c khuynh hng tm kim c gi qun chng cng nhiu cng tt. S cnh tranh ca ti vi git mt s tp ch ln. Cc tp ch sng st sau trn cn qut ca ti vi chuyn hng thu thp tin tc a phng v phn ra cc lnh vc ring bit. Gia nm 1959, v 1969, s lng tp ch M pht hnh cc ti c bit nhy t con s 126 ln 235. Nh th mi tp ch pht hnh ln ngy nay M in cc bn xut bn khc nhau mt t cho cc khu vc khc nhau trong nc. Tp ch Thi bo gi cho bc s v nha s c khc mt cht so vi bn gi cho gio s, bn gi cho gio s li khc mt cht so vi bn gi cho sinh vin. Nhng "ln xut bn theo nhn khu" ny tng nhiu v chuyn ngnh. Ni tm li, cc nh xut bn tp ch i chng ang bn rn a dng ha sn phm ca h ging nh cc nh ch to xe t v cc nh sn xut hng tiu dng lm. Hn th na, tc cc tp ch mi xut hin tng rt nhanh. Theo Hi cc nh xut bn tp ch, trong thp k qua, c mt t tp ch cht i th c 4 t mi ra i. Cc tp ch ny ch nhm cc th trng nh nh cho ngi trt vn, cho ngi ln di bin, cho ngi gi, cho ngi c th tn dng, cho ngi nhy d, cho ngi i du lch v.v i vi sch cng th, s lng u sch tng ln rt nhanh hng nm, nh M hng nm c hn 30.000 tn sch c in n. S y mnh hng v a dng cc phng tin thng tin i chng khng phi ch da trn s giu c m cn da trn nn cng nghip mi. Nhng tin b trong k thut in p-st v ph-t-copi lm gim c bn gi thnh in s lng t n mc sinh vin i hc c th b tin ti ra in cc t bo lu hnh ni b ring ca h. Trong khi , cc my quay phim v thit b vieo mi ang cch mng ha ngh
THUVIENDIENTU.ORG
phim nh. Nn cng nghip mi ch to my quay phim cho cc nh lm phim nghip d, sinh vin, v cc phim lu hnh ni b n hoa ging nh tp ch lu hnh ni b. S pht trin ca nn cng nghip thng tin ang hy b s c quyn thng tin mt cch lng l v nhanh chng. Ti vi c th cn phi chu s thun nht ha, nhng nhng phng tin thng tin i chng khc vt qua tnh trng cng nghip m s tiu chun ha l cn thit. Khi nhng thnh tu k thut thay i nn kinh t ca ti vi bng cch cung cp thm knh pht v h gi thnh sn xut, th sn phm ti vi a dng hn. S pht sinh ra phng php ghi vi in t, s pht trin h thng ti vi dy cp, h thng truyn hnh v tinh v.v... s lm tng s a dng chng trnh ti vi. V by gi r rng rng nhng khuynh hng tin v s ng nht ch i din cho mt giai on pht trin ca bt k nn cng nghip no. Rt v ngha khi nhn mnh rng my mc ngy mai s bin chng ta thnh ngi my, tc b c nhn tnh ca chng ta, loi b s a dng vn ha v.v... V nn sn xut hng lot th s p t mt s n iu ging nhau, nhng khng c ngha l my mc ca nn siu cng nghip cng lm nh th. S vic l ton b sc y ca tng lai s y xa s tiu chun ha, y xa hng ha n iu, y xa ngh thut thun nht ha, y xa gio dc i chng v y xa vn ha i chng. Chng ta t n im ngot bin chng trong s pht trin cng nghip ca x hi. V cng nghip thay v gii hn c tnh ca chng ta, s lm tng s chn la v s t do ca chng ta theo tc ly tha. Con ngi c sn sng i ph vi s la chn gia tng v vt cht v vn ha cha th li l mt vn hon ton khc. c mt thi khi s chn la thay v gii phng con ngi, li tr thnh qu phc tp, kh khn v qu t nn n i hng ngc li. Tm li c mt thi s chn la tr thnh chn la qu nhiu, t do tr thnh khng t do. Chng 13 S CHN NGY CC NN VN HA TH CP Cc x hi cng nghip thay v bun t v ng nht ha li b a dng ha bi cc nhm mu m nh hippi, nhm say m thn tr, nhm say m a bay, nhm th ln, nhm nhy d, nhm ng tnh luyn i, nhm k thut my tnh, nhm n chay, nhm c th cng trng, nhm hi gio da en... Ngy nay, nhng c tri ging ca cuc cch mng siu cng nghip ng l ang lm x hi tan v. Chng ta ang lm tng cp s nhn nhng vng t dnh ring ca x hi, nhng b lc v nhng nn vn ha mini trong chng ta cng nh l chng ta ang lm tng cp s nhn nhng kh nng xe t khc nhau. Cng chnh nhng lc lng a dng ang to ra s chn la c nhn ln hn so vi hng ha v vn ha,
THUVIENDIENTU.ORG
cng ang to ra s a dng ha nhng cu trc x hi ca chng ta. y chnh l l do ti sao nhng nn vn ha th cp nh hippi ch trong khonh khc hin din ngay. Thc vy, chng ta ang sng trong s bng n "vn ha th cp". S quan trng ca iu ny khng th c phng i. V tt c chng ta u b nh hng su m, nhng c tnh ca chng ta b nh hnh bi nhng nn vn ha th cp m chng ta chn la mt cch c thc hay khng chng ta t nhn ra. Rt d dng ci mt ngi hippi hoc mt thanh nin v hc t nguyn chu 700 mi "xm mnh" trong c gng th "tm ra" chnh h. Cng nh nhng ngi ci b hoc hippi, chng ta tt c u tm s ng nht bng cch t ni mnh vi cc nn vn ha th cp, vi cc b lc hoc cc loi nh th. S chn la cng nhiu bao nhiu th s tm kim cng kh by nhiu. NH KHOA HC V NGI MUA BN C PHN CHNG KHON S ny n cc nn vn ha th cp r rng nht trong th gii ngh nghip. Nhiu vn ha th cp ni ln xung quanh cc chuyn ngnh ngh nghip. Khi x hi tin v chuyn mn ha bao nhiu th n to ra s a dng vn ha th cp nhiu by nhiu. Th d, cng ng khoa hc ang chia ra lm nhng lnh vc nh hn. N ni vi cc t chc v hip hi m cc tp ch chuyn ngnh, hi ngh v hi tho ang tng theo cp s nhn. Nhng nhng s phn bit cng khai ny theo tng chuyn ngnh cng ph hp vi nhng s phn bit b mt. Nh nghin cu ung th v nh thin vn hc khng phi ch lm nhng vic khc nhau, ni nhng ngn ng khc nhau, c c nhn tnh khc nhau m h cn suy ngh, n mc v sng khc nhau. Cc nh khoa hc trong mt chuyn ngnh c khuynh hng gn cht vi nhau vi ngh ring ca h, t h thnh lp nhng vn ha th cp nh, nh m h c th tm s ng v uy tn, tm s hng dn v nhng vic nh n mc, kin chnh tr v cch sng. V khoa hc pht trin v cc nh khoa hc tng ln, nhng chuyn ngnh mi sinh ra, to ra nhiu s a dng lnh vc khng chnh thc hoc b mt ny. Ni tm li, chuyn mn ha ra vn ha th cp. Ngnh ti chnh cng chu s phn chia nh ny. Mt thi ph Wall l mt cng ng tng i ng nht. Thc vy, ph Wall l mt nn vn ha th cp ln ca ngi tin lnh gc Anglo-Saxon da trng (WASP), cc thnh vin ca h i hc cng trng, gia nhp cng cu lc b, chi cng th thao (tennis, golf v qun vt), i l cng cc nh th (gio hi trng lo v gio hi tn gio), v b phiu cho cng mt ng (ng Cng ha). Ngy nay, ph Wall tan v ra tng mnh, v mt thanh nin i vo kinh doanh c s la chn trong m chi nhnh vn ha th cp ang cnh tranh nhau. Trong ngnh ngn hng u t, nhm WASP bo th vn cn c nhng t tng lc hu nh xa. Trong khi ngnh qu tng tr, mt ngnh tng i mi trong cng nghip ti chnh, ngi Hy Lp, ngi Do Thi, ngi Trung Quc c tn khp ni cng vi mt s ngi da en. y ton b cch sng, gi tr n ngm ca nhm rt khc.
THUVIENDIENTU.ORG
Nhng ngi ca ngnh qu tng tr l mt b lc ring bit. Mt nh lnh o ti chnh ni : "Khng ai mun tr thnh WASP na". Thc vy, nhiu thnh vin tr v hiu chin ph Wall, ngay c ngun gc ca h l WASP thc s, t b nn vn ha th cp ph Wall c truyn v t ng nht h vi mt hoc nhiu nhm x hi a nguyn ang qun t v i khi va chm vi khu Louer Manhatlan. Do chuyn ngnh tip tc phn chia, do nghin cu tip tc i su vo cc lnh vc mi v o su lnh vc c, do kinh t tip tc to ra nhng cng nghip mi v dch v mi, nn cc nn vn ha th cp tip tc pht trin. Cc nh ph bnh x hi mt mt kch "x hi qun chng" mt mt t co "qu chuyn mn ha", s chuyn mn ha c ngha l tch xa s ging nhau. Khng c bng chng g cho thy nn cng nghip ngy mai hot ng m khng cn n i qun cc chuyn gia tay ngh cao. Chng ta ang nhanh chng thay i cc kiu chuyn ngnh cn thit. Chng ta ang i hi nhiu "chuyn vin a nng" (nhng ngi bit su mt lnh vc, nhng c th hiu c lnh vc khc) hn l cc "chuyn gia c quyn" cng nhc. Nhng chng ta tip tc cn v to ra nhng chuyn ngnh nh hn khi c s k thut ca x hi gia tng phc tp. Ch ring l do ny, chng ta hy vng s a dng v s lng cc nn vn ho th cp trong x hi tng ln. CC CHUYN VIN GII TR Ngay c nu nn cng nghip gii phng hng triu ngi khi nhu cu lm vic trong tng lai, chng ta cng thy cng mt sc y v a dng tc ng trong s nhng ngi c cho t do chi. V chng ta sn xut ra mt s ln "cc chuyn vin hi hc". Chng ta khng phi ch tng s loi vic lm, m cn tng s loi tr chi. S lng tr tiu khin, th ring, tr chi, th thao v gii tr ang tng nhanh v s pht trin mt nn vn ha th cp ring bit xung quanh tr lt sng l mt th d chng minh rng s rng buc vi gii tr cng l c s cho ton b cch sng x hi. Ngi lt sng c th gii nh ring ca h, ngi nhy d, ngi ln, ngi ua xe m t cng vy. Mi loi i din cho vn ha th cp da trn thi gi ri ri c t chc theo thit b cng nghip sn c. Khi nn k thut mi to ra nhng mn th thao mi, chng ta c th ni trc c v s thnh lp ca cc tr chi mi thay i. Cc tr gii tr s tr thnh c s quan trng nhm xc nh s khc nhau gia mi ngi khi x hi t n dch chuyn t nh hng cng vic sang nh hng gii tr nhiu hn. M, thi gian rng buc vi cng vic b gim bt 1/3. y l s trin khai li thi gian v nng lng ca x hi. V s rng buc ny cn gim na, chng ta s tin vo k nguyn chuyn ngnh gii tr, hu ht da trn nn cng nghip phc tp.
THUVIENDIENTU.ORG
Chng ta cng c th thy s thnh lp v cc tr chi khng gian, ch vit tay, iu khin thn kinh, ln su di bin, i tu ngm, tr chi my tnh v.v... Chng ta cng thy vic to ra mt s tr chi chng li x hi khng phi v vt cht, m ch l th thao mun "trng pht h thng" nh thay i chng trnh my tnh cng ty hoc ca chnh ph, ngn chn v thay i chng trnh pht thanh Radio v Ti vi, sa th trng chng khon... Nu thi gian, tin bc v tay ngh k thut kho, ngi ngy mai s c th chi nhng tr chi cha bao gi m tng trc y. H s chi tr chi vi thn kinh. H s chi tr chi vi x hi. H s thnh lp cc loi vn ha th cp v sau thay bng nhng loi khc. KHU CHUT THANH NIN Khu chut thanh nin l nhng cng ng ln do hu ht sinh vin i hc . Ging nh khu chut ngi da en, khu chut thanh nin thng c c im l nh ca ti tn, tin thu nh linh tinh, c ng cao, khng n nh v hay xung t vi cnh st. Cng ging nh khu chut ngi da en, khu chut thanh nin rt hn tp vi nhng nn vn ha th cp cnh tranh nhau thu ht s ch v lng trung thnh ca ngi trong khu. Nhng ngi trong khu sng vi nhau nhiu thi gian hn, v h nh hng ln nhau nhiu hn. Thay v thn tng ha mt ng ch no , h thn tng ha Bob Dylan hoc Donovan hoc bt k ai m nhm dng ln nh l mt m hnh cch sng. Nh th chng ta thnh lp khng phi ch mt khu chut sinh vin m cn c nhng khu chut ca cc thanh thiu nin, mi khu vi nhng c tnh b lc c th ring ca h, nhng tr thch th k cc ca h, mt ca h, anh hng v ngi tin ca h. ng thi chng ta cng chia khu cho ngi ln tui ca h. C nhng ngoi c cc i tr vi s con t , hoc i trung nin vi thanh nin , hoc cc i gi m con ci ra i . Chng ta c nhng "cng ng hu tr" c thit k c bit cho ngi v hu. Vic ni ln ca cc nn vn ha th cp theo tui c th c xem nh l mt phn ca vic chuyn lch s trong c s phn bit x hi. Thi gian ang tr thnh quan trng hn nh l ngun khc nhau gia con ngi ; khng gian tr nn t quan trng hn. Trong cc x hi nguyn thy v trong nhng thi k u tin ca lch s phng Ty, s mt lin tc tng i nh trong khng gian dn n nhng khc nhau ln v vn ha. Cc x hi b lc cch nhau chng 100 dm c h thng khc nhau v biu tng, v huyn thoi v v l nghi. Tuy nhin cng trong x hi , c s lin tc hng th h, khc nhau ln gia cc x hi nhng khng khc nhau gia cc th h trong cng mt x hi. Ngy nay, khng gian khng cn l mt nhn t khc bit. Tc a dng dch chuyn t khng gian sang thi gian hoc chiu th h. S dch chuyn t khng gian sang thi gian nh s tin b ca cng nghip thng tin v giao thng vn ra nhng khong cch ln v do chinh phc khng
THUVIENDIENTU.ORG
gian. Cn mt nhn t na thng b xem thng : s gia tc thay i. V khi nhp iu thay i trong mi trng bn ngoi gia tc tng ln, th s khc nhau bn trong gia tr v gi tr thnh r nt hn. Thc vy, nhp iu thay i r nt n ni ch cn cch nhau vi nm c th to ra s khc nhau ln trong i sng ca c nhn. iu ny gii thch ti sao anh ch em trong mt nh cch nhau chng vi tui cm thy h thuc th h khc. B LC HN NHN B ph v theo ngh nghip, gii tr v tui, x hi cng ang b chia theo cuc sng gia nh. T trc n nay, ngi ta phn loi theo tnh trng hn nhn l : c thn, c v chng hoc go v (chng). Ngy nay s phn !oi theo ba cch trn khng . T l ly d trong x hi cng nghip cao n mc mt nhm x hi mi ni ln, nhm ca nhng ngi t lu khng cn c cuc sng v chng na hoc nhng ngi gia hai thi k hn nhn, nhm ny cn c gi l "th gii ca nhng ngi kt hn trc y". V cc thnh vin ca nhm tuyt giao vi nhng ngi bn kt hn, h dn dn tr thnh c lp xa cch nhng ngi vn cn c cuc sng gia nh, h c khuynh hng thnh lp mnh t x hi ring vi nhng ni gp g ca ring h, vi thi ring i vi thi gian, vi nhng qui lut tnh dc ca ring h. Trong tng lai, loi x hi c bit ny c kh nng phnh to ln. V khi iu ny xy ra, th gii ca nhng ngi kt hn trc y s chia lm nhiu th gii nh hn. V mt nn vn ha th cp tr nn ln bao nhiu th dng nh n li cng b chia nh thm by nhiu sinh ra nhng nn vn ha th cp mi. HIPPI, HP THNH T CHC Gia nhng nm 50, mt nhm nh cc nh vn, ngh s v nhng ngi bm theo hp li San Francisco, Carmiel v Big Sur trn b bin Caliphoocnia. Nhanh chng c gi l "nhng ngi lang thang" hoc "hippi", h chp li vi nhau thnh mt cch sng ring bit. Cc yu t r rng nht ca h l ca ngi s ngho kh, qun Jean, dp Sandal, tm m v tp lu ; thch nhc Jazz ; quan tm n thuyt thn b phng ng v ch ngha hin sinh Php ; v mt mi lo lng chung v x hi da trn cng nghip. Mc d c bo ch ni nhiu, hippi vn l mt mn phi nh cho n khi cht LSD xut hin. c qung co bi dng cha cu th, c phn pht khng mt tin cho hng nghn thanh nin bi nhng ngi nhit tnh v trch nhim, LSD nhanh chng lan trn trong cc khu i hc M v sang tn chu u. S cung di vi LSD km vi marijuana l loi ma ty m nhng ngi hippi dng t lu. T hai ngun trn, nhm hippi gia nhng nm 50 v nhm LSD u nhng nm 60, to thnh mt nhm ln hn, mt nn vn ha th cp mi c th c din t nh l s
THUVIENDIENTU.ORG
ha nhp ca 2 loi trn : phong tro hippi. Tuy nhin ngay sau y, p lc pht trin qu ln cho n. Hng nghn thanh nin gia nhp hippi, hng triu thiu nin xem tivi, c tp ch v phong tro v by t s cm tnh ; mt s ngi ln thnh ph tr thnh hippi cui tun. Nn vn ha th cp hippi b buc phi chia nh ra thnh cc chi nhnh. Trn ma ro con chu ra t nn vn ha th cp hippi. i vi nhng ngi khng quan tm th tt c thanh nin tc di u l hippi. Th nhng nhng n v nh ni ln trong lng phong tro. on th hippi pht trin qu ln c th qun l tt c hot ng ca h theo cch tiu chun ha. Phi a dng ha v h lm iu . H sinh ra mt cm cng ty vn ha th cp. CHUYN GIAO B LC Qui trnh tip din nh d kin, mt phong tro sinh ra v cht i nhng ch cho phong tro khc. Phong tro hippi cng th. N nhng ch cho mt phong tro khc, phong tro "u trc" ni ln. Nhng ngi u trc c trang b ring cho h, dy eo qun, giy ng, tc ct ngn v thch ph ri bo ng. Ci cht ca phong tro hippi v s ni ln ca nhm u trc cung cp cho mt ci nhn mi vo cu trc nn vn ho th cp ca x hi ngy mai. V chng ta khng phi ch ang tng cc nn vn ha th cp, m chng ta ang chuyn giao chng nhanh hn. Nguyn l nht thi cng c p dng y. V tc thay i gia tc trong tt c mi lnh vc ca x hi, cc nn vn ha th cp cng tr thnh ph du hn. Vic gim khong thi gian tn ti ca cc phong tro vn ha th cp cng r rng hn vi s bin mt ca phong tro bo ng nhng nm 50, bng nh nhau ng ph. S bin mt ca cc bng bo ng thnh ph khng c ngha l c s yn tnh cho thnh ph. Cc nhm ngi Puerto Rico v da en ngho kh to thnh nhng t chc x hi mi, cc phong tro vn ha th cp v nhm cch sng mi ni ln trong cc khu nh chut. Do nhng g chng ta nhn thc l qui trnh m cc nn vn ha th cp tng ln theo tc gia tng, v sau cht i nhng ch cho cc nn vn ha th cp khc mi hn. Mt loi qui trnh trao i cht ang xy ra trong dng mu ca x hi v n cng ang tng tc ging nh nhng mt khc ca s tc ng qua li x hi ang nhanh hn. i vi c nhn, iu ny lm ni ln vn la chn theo mt mc hon ton mi. C nhn tm kim mt s thc ph thuc, tm kim loi lin kt x hi c th ban cho mt s thc v s ng nht, h di chuyn qua mt mi trng m o trong nhng mc tiu c th lin kt ang chuyn ng vi tc nhanh. H phi chn trong s ang tng ca nhng mc tiu di ng. Vn chn la th khng phi tng theo t l s hc m tng theo t l hnh hc. Vo chnh thi im khi s la chn ca h trong s hng ha vt cht, gio dc,
THUVIENDIENTU.ORG
bo ch, truyn hnh, th vui v gii tr tt c ang tng ln, h cng c cho mt dy lng tng v s chn la x hi. V chnh l s chn la qu nhiu v x hi. Mc ri lon, lon thn kinh chc nng v suy sp thn kinh c nhn trong x hi chng ta, cho thy c kh khn cho nhiu ngi to ra c mt kiu c nhn n nh, ha hp v nhy cm. Do c bng chng rng sc y v s a dng x hi, cng vi sc y v lnh vc hng ha v vn ha mi ch bt u. NGI HOANG D TI TIN Cng c nhiu nhm vn ha th cp trong x hi bao nhiu, s t do tim tng ca c nhn cng ln by nhiu. l l do ti sao ngi tin cng nghip chu au kh v s thiu chn la. B lc tin s hoc cng ng tin cng nghip thng yu cu s phc tng tuyt i ca c nhn i vi nhm hn l bt k x hi hin i no i hi. Khi nhm chn mt vic g , tt c phi nht tr vi quyt nh. chnh l s tun theo. L do ti sao c th p t s tun theo cho ngi tin s v ngi tin cng nghip l v h khng cn c ch no khc i. X hi ca h chc nh mt khi , cha b ph v cho cc thnh vin gii phng. y l iu m cc nh x hi hc gi l "khng khc bit". Nn cng nghip ph tan trt t x hi, to ra nhng vn ha th cp ni ln v b hy dit. Ton b qu trnh tin trin cho thy c s tin v khc bit ngy cng cao. Dng nh c s chuyn ng khng cng li c ca con ngi v x hi t cc hnh thc khc bit thp n hnh thc khc bit cao. Chng ta ang chng kin hai khuynh hng song song tin v a dng trong kinh t, ngh thut, gio dc, vn ha qun chng v trong trt t x hi. Nhng khuynh hng ny kt hp vi nhau to thnh mt phn ca qui trnh lch s rng ln hn. Cuc cch mng siu cng nghip ang y s tin b ca x hi con ngi n giai on khc bit cao hn ca n. l l do ti sao x hi ca chng ta v tan ra tng mnh. l l do ti sao mi vic tr nn v cng phc tp. C mt thi c 1.000 thc th t chc, by gi c 10.000 t chc ni vi nhau bng s lin kt tm thi. Trc y ch c chng vi nn vn ha th cp, by gi c hng nghn nn vn ha th cp nh th ang nh m nhau, ang va chm nhau v sinh si ny n. Nhng rng buc kt hp c x hi cng nghip - nh rng buc v lut, gi tr chung, gio dc tp trung v theo chun mc, thng tin i chng - tt c u b v tan. Nhng iu gii thch ti sao cc thnh ph t nhin dng nh khng qun l c v cc trng i hc khng iu khin c. V nhng cch c hp nht mt x hi, cc phng php da trn s ng nht, s n gin v s bt bin t lu khng cn hiu qu na. Mt trt t x hi mi b chia nh, trt t siu cng nghip, ang ni ln. Trt t ny da trn cc thnh phn a dng hn v ngn hn hn bt k h thng x hi no trc y, v chng ta cha bit lm th no ni chng li vi nhau v hp nht chng.
THUVIENDIENTU.ORG
Nhng ngi ca qu kh v hin ti vn cn ang b kha vo cch sng tng i khng c s chn la. Nhng ngi trong tng lai i din khng phi s chn la m l chn la qu nhiu. i vi h s c s bng n v t do. V s t do ny n khng phi do nn cng nghip mi to ra m n v nn cng nghip ny. V nu k thut th s ca nn cng nghip i hi con ngi ging nh rbt n n thc hin nhng nhim v lp i lp li v tn, th k thut ca ngy mai s m nhim nhng vic , gii phng con ngi v cho con ngi nhng nhim v phn xt, giao thip v tng tng. Nn siu cng nghip yu cu, v s to ra khng phi nhng ngi ging nhau m l nhng ngi khc nhau t ngi ny sang ngi khc, nhng c nhn ch khng phi ngi my. Chng 14 A DNG CC CCH SNG Nc M b tra tn bi s m h i vi tin bc, ti sn, lut l v trt t, chng tc, tn gio, thng , gia nh v chnh nc M. Khng phi ch ring nc M chu au kh v s chng mt v gi tr m tt c cc x hi cng nghip u b dnh vo cng s bin ng o t. S sp cc gi tr qu kh khng phi tri qua mt cch im lng. Hu ht cc cuc tranh lun v thay i gi tr u b tc v ngi ta khng nm c hai im thit yu. im thit yu u tin l gia tc. S chuyn giao gi tr by gi nhanh hn trc y. Trong qu kh, con ngi c th hy vng h thng gi tr ca x hi khng c g thay i trong cuc i ca h, ngy nay iu khng c g m bo c, tr nhng x hi tin cng nghip b c lp hon ton. iu ny n ngm tnh tm thi trong cu trc ca cc gi tr h thng c nhn v cng ng, v bt k gi tr no ni ln thay th nhng gi tr thi k cng nghip th gi tr ch tn ti trong thi gian ngn, ph du hn nhng gi tr trong qu kh. Chng c bng chng no cho thy h thng gi tr ca x hi cng nghip s quay tr li tnh trng n nh. V trong tng lai c th nhn thy c, chng ta phi thc hin vic thay i gi tr nhanh hn. Trong bi cnh ny, khuynh hng th hai m ra. V x hi tan ra tng mnh s mang cng vi n s a dng ha cc gi tr. Hu ht cc x hi trc y hot ng vi mt ci li trung tm rng ln v cc gi tr chung. Ci li ny gi y ang b thu nh li, v trong tng lai khng th c vic thnh lp s nht tr mi rng ln. Cc p lc ang y ra ngoi hng v s a dng, ch khng phi p vo trong hng v s ng nht. i din vi cc h thng gi tr ang va chm, ng trc mt dy cc hng ha tiu th mi, cc dch v, cc kh nng v gio dc, v ngh nghip v v gii tr, con ngi trong tng lai phi chn la theo cch mi. H bt u "tiu th" cch sng
THUVIENDIENTU.ORG
ging nh nhng ngi thi trc tiu th nhng sn phm bnh thng. NGI I XE MY V NH TR THC Trong thi k n hong Elizabeth, danh t "ngi thng lu" m ch mt cch sng, khng phi ngu nhin m c. Dng h c th l iu u tin, nhng tr thnh "ngi thng lu", ngi ta phi sng theo mt kiu no : c gio dc tt hn, cch x th tt hn, mc qun o p hn ngi thng, tham gia tr gii tr no ; sng trong mt ngi rng y d tin nghi ; gi thi cch bit i vi ngi phc v ; ni tm li, khng bao gi c qun l thuc giai cp thng lu. Giai cp thng nghip cng c cch sng ring ca h v nng dn cng vy. Nhng cch sng ny c chp li vi nhau t nhiu thnh phn khc nhau, nh t nh , ngh nghip, n mc n bit ng, ng tc v tn gio. Ngy nay chng ta vn cn to ra cc cch sng ca chng ta bng vic thnh lp cc thnh phn. Nhng nhiu iu thay i. Cch sng khng cn l s biu hin ca v tr giai cp. Cc giai cp t n ang v tan thnh nhng n v nh hn. Tm quan trng ca cc nhn t kinh t ang suy thoi. Nh th, ngy nay c s giai cp ca mt ngi khng cn xc nh c t cch sng c nhn. Mt ngi hippi giai cp cng nhn v mt ngi hippi no c cng cch sng nhng khng cng giai cp. V cch sng tr thnh ci cch m c nhn biu th s ng nht ca h vi mt nn vn ha th cp no , s gia tng cc nn vn ha th cp trong x hi cng a n s gia tng cc cch sng. Nh th, nu mt ngi nc ngoi n x hi M hoc Anh hoc Nht hoc Thy in ngy nay th h khng phi ch chn la trong s 4 hoc 5 cch sng theo giai cp, m l trong s hng trm cch sng khc nhau. Ngy mai, khi nn vn ha th cp ny n, con s ny s cn ln hn na. Lm th no chng ta chn cch sng, v n c ngha g i vi chng ta, l nhng ti chnh ca tm l hc ngy mai. V s chn la mt cch sng, c thc hay khng, s nh hnh tng lai c nhn. iu ny c thc hin bng s p t th t, nguyn l hoc tiu chun ln trn s chn la cho cuc sng hng ngy. Trong khi x hi a ra nhng s la chn khng c dng g c cho c nhn ; s la chn c thc hin khng theo ngu nhin m theo th hiu v s a thch nh t trc ca ngi tiu dng. Hn th na, khng c s chn la no l hon ton c lp. Chn la sau ph thuc vo nhng chn la trc. Ngi i m t mc o ngoi mu en, eo gng tay di ng inh thp, trn c lng thng mt ch thp ngoc, i ng th, tt c nhng th y i cng vi nhau xc nh h thuc loi ngi . H i ng vnh vo v lu bu nhng li ni v v chng li chnh quyn. H bit rng bt k mt hnh ng qu phi hoc ni r rng no u s hy dit tnh ton vn v cch sng ca h. NGI DNG MT V TIU ANH HNG
THUVIENDIENTU.ORG
Ti sao ngi i xe my mc o khoc mu en ? Ti sao khng phi l mu nu hay mu xanh ? Ti sao cc nh qun tr M thch cp da hn cp ng giy t thng thng khc ? Dng nh h ang theo mt m hnh no , c gng t n l tng no do trn t xung. Chng ta bit rt t v ngun gc cc m hnh cch sng. Tuy nhin chng ta bit rng nhng anh hng dn tc v nhng ngi ni ting, gm c nhng ngi tng tng, u c g y lin quan n m hnh cch sng. Th d, Marlon Brando vnh vo trong b o khoc ngoi mu en v li xe m t, c th l ngun gc mt m hnh cch sng. Nhng anh hng nh th gip kt tinh mt kiu mu x hi. Mt trong nhng nhim v u tin ca nhng ngi c qun chng yu thch l lm kiu mu trng thy c, sau y kiu mu s lm cch sng mi v th hiu mi trng thy c. Ngi dng mt khng cn thit phi l thn tng ca phng tin thng tin i chng. H c th hu nh l v danh ngoi nn vn ha th cp c bit. Mt bi bo ca John Speicher ng trn tp ch Thanh nin lit k mt s mu cch sng ni ting m thanh nin hm m vo cui nhng nm 60. Nhng mu l Ch Guevara, William Buckley, Dylan, John Beez, Robert Kennedy v.v... Ci ti ca thanh nin M y p anh hng. u c anh hng, y c ngi ngi ngng m, ngi tn sng. i vi nhng thnh vin ca nn vn ha th cp, nhng anh hng ca h cung cp s cn thit hin hu quyt nh v s ng nht tm l. D nhin iu ny chng c g mi. Nhng th h trc tn sng Charles Lindbergh hoc Theda Bara. Tuy nhin nhng g mi v c ngha l s tng nhanh thn thoi ca nhng anh hng v tiu anh hng. CC NH MY SN XUT CCH SNG Trong khi cc khun mt c uy tn c th tr thnh ngi dng mt, th cc mt c cc hi ngm hoc cc loi vn ha th cp sng to v tung ra th trng. Thu nhn biu tng cha tinh ch t phng tin thng tin i chng, bng cch ny hay cch khc h chp li vi nhau qun o, kin v din t to ra mt m hnh cch sng. Mt khi h thu thp mt m hnh c bit, h tin hnh sn xut v bn n nh bt k cng ty hng ha no. H tm khch hng cho m hnh . Khng phi tt c cc nn vn ha th cp u hiu chin v c ti nng, th nhng th lc tch ly ca h trong x hi rt ln. Th lc ny xut pht t s tuyt vng hu nh ph bin ca chng ta v s "ph thuc". Ngi b lc nguyn thy cm thy gn b cht ch vi b lc ca h. H bit rng h ph thuc vo b lc, v h khng th tng tng c vic h tch ra khi b lc. Tuy nhin, x hi cng nghip qu rng ln v phc tp ca n vt qu s hiu bit ca bt k c nhn no. C nhn ch bit c x hi thng qua mt hay nhiu nn vn ha th cp ca n, v ch c th duy tr mt s thc v tnh ng nht v s tip xc vi ton b x hi. Nu khng
THUVIENDIENTU.ORG
ng nht c vi cc nhm nh th s a n cm tng c c, chn ght v bt lc. Chng ta bt u t hi "chng ta l ai". Ngc li, nu thc c s ph thuc vo mt t bo x hi ln hn chng ta (nhng nh c th hiu c), th chng ta cm thy b li ko su vo gi tr, thi v cch sng c a thch ca nhm. Tuy nhin chng ta s c thng cng. V mt khi chng ta lin kt v mt tm l vi mt nn vn ho th cp, n bt u tc ng p lc ln chng ta. Chng ta thy rng n s tr cng cho vic i cng vi nhm. N thng chng ta bng s nim n, tnh bng hu, v s tn thnh khi chng ta tun theo m hnh cch sng ca n. Nhng n trng pht chng ta mt cch th bo bng s nho bng, s ty chay hoc nhng cch khc khi chng ta tch ra khi n. Cc nn vn ha th cp h ht bt chng ta phi ch v nhng m hnh cch sng c a thch ca h. Lm nh th l h tc ng trc tip trn tm l nhy cm nht ca chng ta, hnh nh ca chnh chng ta. Trong vic chn la cc nn vn ha th cp ang sinh si ny n nhanh, chng ta ch c th cm thy m h rng s ng nht ca chng ta c nh hnh bi s quyt nh ca chng ta, nhng chng ta cm thy c s bc thit v s quyn r ca h. Nhng li ha tm l ca h khin chng ta chao o. Nhng g h dng khng phi ch l bnh x phng hoc bt git. H khng dng mt sn phm, nhng l mt siu sn phm. ng l h gi li ha v s nim n, tnh bng hu, s knh trng v thc cng ng. Nhng quan trng hn l h gip chng ta gim bt cng thng v s chn la qu nhiu. V h khng ch dng cho mt sn phm hoc t tng c nht, m cn ci cch t chc tt c sn phm hoc t tng, nhng li hng dn gip cho c nhn gim bt phc tp trong s chn la n mc c th chp nhn c. Hu ht chng ta thit tha tm nhng li hng dn nh th. Trong m o c hn n, trong ci m chn la qu nhiu ln ln, siu sn phm c ch nht v mnh nht ca tt c l nguyn tc t chc cho cuc sng mt ngi. y chnh l nhng g m cch sng dng cho. QUYN LC CA CCH SNG Thng th chng ta khng bit vo lc no chng ta t rng buc chng ta vo mt m hnh cch sng trn tt c nhng m hnh khc. Quyt nh t khi l kt qu ca s phn tch lgch n thun v cng khng nhanh chng g c c ngay. Hu ht chng ta khng ngh v cuc sng ring ca mnh theo ngha cch sng, v chng ta thng gp kh khn khi ni v n mt cch khch quan. Ngay c chng ta s gp nhiu rc ri khi chng ta c gng ghp li vi nhau cu trc cc gi tr n ngm trong cch sng ca chng ta. Nhim v cng kh khn gp i v nhiu ngi chng ta khng chp nhn mt cch sng hp nht, nhng m li l s tng hp cc thnh phn c rt ra t mt s m hnh khc nhau. Khi cch sng mt ngi l lai to, thng
THUVIENDIENTU.ORG
rt kh phn tch cc m hnh phc tp m trn to nn cch sng. Mt khi chng ta t rng buc vo mt m hnh c bit, chng ta chin u tch cc xy dng n v bo v n chng li mi thch . V cch sng tr thnh v cng quan trng cho chng ta. iu ny cn ng hn na cho nhng ngi trong tng lai m mi quan tm vo cch sng l rt nng nhit. Mi quan tm mnh lit cho cch sng khng phi ci m cc nh ph bnh vn chng gi l ch ngha hnh thc. N khng phi n gin l mt s quan tm hnh thc bn ngoi. V cch sng lin quan khng nhng ch vi hnh thc x th bn ngoi, m cn l gi tr n ngm trong cch x th , v ngi ta khng th thay i cch sng nu khng thay i ni tm. y l l do ti sao mt s vt nh li c ngha rt ln cho cc cch sng. Ch mt chi tit nh ca cuc sng, mt ngi c th c sc mnh tnh cm rt ln nu n thch mt cch sng kh khn lm mi c c, nu n hm da ph v s nguyn vn ca cch sng. Ti sao cch sng li c sc mnh t duy tr ? Ngun rng buc ca chng ta vi n l g ? Mt cch sng l mt c xe m thng qua n chng ta t biu hin. y l ci cch ni cho mt ngi bit chng ta ph thuc vo nn vn ho th cp no. L do thc ti sao cch sng li v cng c ngha l v s chn la mt m hnh cch sng noi gng theo l mt chin lc quan trng trong s chin u ring ca chng ta chng li p lc mnh m v s chn la qu nhiu. Vic la chn phi ging nh thn tng no gip chng ta quyt nh nhanh nhiu vn trong cuc sng. Mt khi s rng buc vi mt m hnh no c thc hin, chng ta c th hy b nhiu hnh thc n mc, x th, t tng v thi khng ph hp vi cch sng c chng ta chp nhn. Bng cch chn mt cch sng c bit, chng ta loi b vic xem xt nhng kh nng khc. Ngi chn cch sng m hnh cch sng ngi i xe my khng quan tm g n hng trm loi gng tay trn th trng c th xm phm n tinh thn cch sng ca h. H ch cn loi gng tay nm trong gii hn do m hnh ca h t ra. V nhng g ng cho s chn la gng tay th cng ng cho t tng v mi quan h x hi ca h. S chn cch sng ny trn cch sng kia l mt siu quyt nh. l mt quyt nh cao cp hn nhng quyt nh cho cuc sng hng ngy. l mt quyt nh lm hp li nhng kh nng c quan h vi chng ta trong tng lai. Chng no m chng ta hot ng trong ranh gii cch sng chng ta chn, nhng s chn la thng tng i n gin nh nhng ng li ch o r rng. Nhng khi cch sng ca chng ta t ngt b thch , khi c ci g y buc chng ta phi xem xt li cch sng, chng ta bt buc phi lm mt siu quyt nh khc. Chng ta au kh phi bin i c ni tm ca chng ta. Vic au kh v khi ct b s rng buc ca chng ta vi cch sng c chn, chng ta khng cn ph thuc na. T hn na l nhng nguyn l c bn ca chng ta u b t thnh vn v chng ta i din vi s quyt nh mi v cch sng mt mnh. Ni tm li, chng ta li i u vi gnh nng chn la qu nhiu.
THUVIENDIENTU.ORG
SIU D THA C TNH Nm gia hai cch sng l s khng hong ca i sng, nn nhng ngi tng lai tn nhiu thi gian cho vic tm kim cch sng hn nhng ngi trong qu kh hoc hin nay. Thay i c tnh trn ng i, ngi siu cng nghip v c qu o ring qua mt th gii nhng nn vn ha th cp ang va chm nhau. y l tnh c ng x hi ca tng lai. Khng phi n gin s chuyn ng t mt tng lp kinh t ny sang mt tng lp khc, nhng t mt nhm b lc ny sang mt nhm khc. S chuyn ng lin tc t mt nn vn ha th cp ny sang mt nn vn ha th cp ph du khc din t qu o cuc sng ca h. C nhiu l do cho s chuyn ng lin tc ny. khng phi ch l nhu cu tm l c nhn thay i nhiu hn trong qu kh. V l do ny hay l do khc, khi cc thnh vin ca mt nn vn ha th cp tr thnh giao ng hn, vic tm kim cch sng c nhn s tr thnh mnh lit hn. Chng ta li ri vo tnh trng bun chn, cm thy khng va lng vi cch sng hin ti ca chnh mnh. Vo lc y chng ta li bt u tm kim nguyn tc mi chng ta t chc s chn la ca chng ta. Chng ta li n thi im siu quyt nh. Tc thay th cc mi quan h vi vt, ch, ngi, t chc, tin tc tng vt t bin vo thi im . Chng ta bt u loi b nhng t tng chng ta c t trc. Chng ta t ngt khng dnh dng vo cch sng p t ln chng ta. Vo lc , chng ta cm thy t do nht nhng cng b mt mt nhiu nht. Tt c qui trnh chn cch sng mi li bt u. Do khi chng ta tin v nn siu cng nghip, chng ta thy ngi ta chp nhn v vt b cch sng vi tc lm chong nhng ngi ca cc th h trc. V cch sng t n tr thnh mt loi dng xong vt i. y khng phi l mt vn nh hay d dng. N chnh l s "mt v rng buc" l c tnh ca thi i chng ta. Khi ngi ta dch chuyn t nn vn ha th cp ny sang nn vn ha th cp khc, t cch sng ny sang cch sng khc, t h c rn luyn i ph vi s au kh khng th trnh c v vic t b s dnh lu. H hc cch t phng th chng li s au kh ngt ngo ca vic ra i. Ngay c khi h dng nh chp nhn mt nn vn ha th cp hoc cch sng, h gi ci g cho ring h. H tun theo nhng li yu cu ca nhm v say sa trong s ph thuc m nhm cho h. Nhng s ph thuc ny khng cn ging nh trc na, v h sn sng o ng vo thi im thch hp. im ny c ngha l ngay c khi h dng nh gn cht vi nhm hoc b lc ca h, h vn lng nghe tnh hnh ca b lc khc. Nh th, tnh cht thnh vin ca h trong nhm rt hi ht. H lun lun gi th khng dnh lu, v v khng dnh lu cht ch vi gi tr v cch sng ca nhm no , h thiu nhng tiu chun m h cn vt qua m hn n chn la qu nhiu. Cuc cch mng siu cng nghip a ton b vn chn la qu nhiu ln mt mc mi v lng. N bt chng ta phi chn la i sng, khng phi ch
THUVIENDIENTU.ORG
cc thnh phn ca cch sng m l ton b tt c cch sng. Nh th cuc cch mng siu cng nghip i hi s thay i c bn trong nhn thc ca con ngi v chnh h, mt l thuyt mi v c tnh gm c nhng ln gin on trong cuc sng con ngi cng nh l s lin tc trong cuc sng con ngi. Cuc cch mng siu cng nghip cng i hi khi nim mi v t do. Bc nhy ca x hi n mc mi ca s khc bit cng to ra nhng c hi mi c nhn ha, cng nghip mi, nhng hnh thc t chc tm thi mi. Chnh x hi siu cng nghip s m rng khong t do. Ngi tng lai s c nhiu c hi t thc hin hn bt k nhm no trc trong lch s. X hi mi s to cho nhng quyn thay i cuc sng, cho t do hn trong vic chn nhng quyn ny. X HI T DO Tranh lun cho s chn la hon ton (mt khi nim v ngha) hoc tranh lun cho c tnh hon ton l tranh lun chng li bt k hnh thc no v cng ng hoc x hi. Nu mi ngi qu bn rn cho cng vic ring ca h th chng c hai ngi no c cng c s lin lc vi nhau. Ma mai thay chnh nhng ngi than phin to nht rng ngi ta khng th quan h vi ngi khc, hoc khng th thng tin vi ngi khc, th cng chnh nhng ngi i hi c tnh ln nht. Con ngi cng c tnh ha nhiu bao nhiu, th cng kh t n s ng nht ha by nhiu. Tr phi chng ta quay li thi k lc hu siu cng nghip, v chp nhn tt c nhng hu qu nh mt cuc sng ngn hn v th bo hn, nhiu bnh tt, au kh, thiu thn, s hi, m tn, m qung... chng ta phi tin v nhng x hi ngy cng khc bit. iu ny lm ni ln mt vi vn hp nht x hi. S rng buc g v gio dc, chnh tr, vn ha m chng ta phi to thnh lin kt trt t siu cng nghip li vi nhau vo trong ton th hot ng ? iu ny c th thc hin c khng ? Mt x hi vi nhng gi tr v cch sng b chia nh thch tt c c ch hp nht c v ang i hi mt c s hon ton mi t chc li. Chng ta vn cha tm ra c s ny. Nu chng ta i din vi nhng vn xo trn v s hp nht x hi, chng ta s i u vi nhng vn cn ng lo ngi hn v s hp nht c nhn. V s gia tng cc cch sng thch kh nng ca chng ta gi mi ngi li vi nhau. Loi c tnh tim tng no chng ta s chn ? Dy c tnh ni tip nhau no s biu th chng ta ? Lm th no chng ta i ph vi s la chn qu nhiu v vn c nhn v vn tnh cm ca tt c mi ngi ? Trong vic x v s a dng, s chn la v t do, chng ta cha bt u xem xt nhng mi quan h ng kinh s ca s a dng. Khi s a dng hp li vi tnh nht thi v mi l, chng ta a x hi n cuc khng hong lch s v thch nghi.
THUVIENDIENTU.ORG
PHN NM
NHNG GII HN CA KH NNG THCH NGHI

Chng 15 C SC TNG LAI : CHIU VT L Nhng nin k trc y, bin co li nm hng triu sinh vt bin ln trn bi bin va mi c to ra. B tc b khi mi trng quen thuc ca chng, chng cht. Ch mt s t ging lng c l sng st qua khi c sc thay i. Ngy nay chng ta ang i qua giai on ging nh t tin ca con ngi t sinh vt bin thnh sinh vt lc a... Nhng ngi thch nghi s tn ti, nhng ngi khng thch nghi hoc s sng st ni no vi mc pht trin thp hoc b tiu dit. xc nhn rng con ngi phi thch nghi dng nh khng cn thit. Con ngi t chng t l thch nghi nht trong cc dng sinh vt. H sng st ma h xch o v ma ng bc cc. H sng st Dachau v Vertuke. H i b trn mt trng. Nhng thnh tu nh th lm ni ln khi nim cho rng kh nng thch nghi ca con ngi l "v tn". Th nhng khng c g c th xa hn s tht. V mc d vi tt c tnh anh hng v kh nng chu ng ca h, con ngi vn l mt c th sinh hc, mt h thng sinh hc, v tt c h thng nh th hot ng trong nhng gii hn khng lay chuyn c cc mc nhit , p sut, hp th calo, xy v kh ccbnic, tt c u t gii hn tuyt i m con ngi c cu to nh hin nay khng th vt qua c. Nh th khi chng ta phng mt ngi vo v tr, chng ta bao quanh h mt mi trng nh duy tr tt c nhng yu t trn trong vng gii hn c th sng c. Do , l bit chng no khi chng ta phng mt ngi vo tng lai, chng ta chng kh nhc g bo v anh ta khi c sc thay i. Ch ca cun sch ny l : c nhng gii hn c th pht hin c i vi s lng thay i m c th con ngi c th hp th c, v bng s thay i gia tng lin tc m khng cn xc nh nhng gii hn ny, chng ta c th lm a s ngi chu phc tng nhng i hi cp bch m h khng th chu ng c. Chng ta rt liu nm h vo trong trng thi c bit m ti gi l c sc tng lai. Chng ta c th nh ngha c sc tng lai nh l tai ha c v th cht v tm l ni ln t s qu ti ca h thng thch nghi vt l ca c th con ngi v qui trnh ly quyt nh ca n. Ni n gin hn, c sc tng lai l phn ng ca con ngi i vi s kch thch qu . Nhng ngi khc nhau phn ng c sc tng lai trong nhng cch khc nhau. Triu chng ca n cng thay i theo giai on v cng ca cn bnh. Nhng triu chng ny c th l lo lng, th ch, bo ng v ngha, bnh tt, suy nhc, v
THUVIENDIENTU.ORG
lnh m... Nn nhn ca n thng biu hin nhng hnh ng tht thng trong quyn li v li sng, sau l thi rt lui tnh cm, tr thc v x hi. H cm thy b quy ry lin tc v mun mt cch tuyt vng gim s lng quyt nh h phi ly. hiu c hi chng ny, chng ta phi s dng nhng lnh vc nh tm l hc, thn kinh hc, l thuyt thng tin, ni tit hc, bt k khoa hc no c th ni cho chng ta bit v kh nng thch nghi ca con ngi. Cho n by gi, khng c khoa hc thch nghi no c. Cng khng c bt k danh mc c h thng no v cn bnh thch nghi. Nhng c mt s ngnh phc ha c nhng ng nt n s v l thuyt thch nghi. V trong khi cc nh nghin cu trong nhng lnh vc thng lm vic c lp vi nhau, nhng cng vic ca h li ph hp vi nhau. Vic to thnh mt dng r rng v th v nhm cung cp c s vng vng cho khi nim c sc tng lai. I SNG - THAY I V BNH TT Vic g s xy ra i vi con ngi khi h c yu cu thay i lin tc ? hiu c cu tr li, chng ta phi bt u vi thn th, c th vt l. May mn l c mt s th nghim lm sng t v mi quan h thay i i vi sc khe. Nhng th nghim ny cho thy sc khe ca c nhn b tit ch mt thit vi s i hi thch nghi do mi trng t ln h. Mt s th nghim khc cho thy cn bnh khng cn thit l kt qu ca bt k tc nhn c bit no nh vi trng hoc vi rt, nhng l hu qu ca nhiu nhn t, gm c thin nhin ca mi trng bao quanh thn th. Ngy nay, vi vic bo ng v nhim khng kh, nhim nc, thnh ph ng c v nhng nhn t khc, cng ngy cng c nhiu nh chc trch y t xoay quanh khi nim sinh thi hc rng c nhn cn c xem nh l mt phn ca ton b h thng, v sc khe ca h ph thuc vo nhiu nhn t t nh bn ngoi. Bc s Thomas H. Holmes a ra kin cho rng s thay i - khng phi s thay i c th nhng l tc thay i trong i sng mt con ngi - c th l mt trong nhng nhn t mi trng quan trng nht. Cng vi nh tm l hc tr tui Richard Rahe, ng ta to ra mt cng c nghin cu c t tn l Thang o n v i sng - Thay i. l mt thit b dng o c bao nhiu thay i m mt c nhn phi chu trong mt khong thi gian cho. Ln u tin c th xc nh tc thay i trong i sng c nhn. L lun rng nhng loi i sng - thay i khc nhau tc ng ti chng ta vi lc khc nhau, Holmes v Rahe bt u lit k cng nhiu thay i m h c th lm c. S ly d, hn nhn, chuyn n nh mi, nhng bin c nh th nh hng n chng ta khc nhau. Hn th na, mt s c tc ng mnh hn nhng thay i khc. Th d i ngh mt c th l s thay i th v. Nhng khng th so snh vic vi tc ng ca ci cht cha m.
THUVIENDIENTU.ORG
Sau Holmes v Rahe lp danh mc i sng thay i a cho hng nghn nam n trong cc ngh nghip khc nhau M v Nht. Mi ngi c yu cu nh s th t trn danh mc theo tc ng ca tng mc. Nhng thay i no cn nhiu i ph hoc iu chnh ? Nhng thay i no l khng quan trng ? Holmes v Rahe ht sc ngc nhin thy rng c s nht tr rng ri v vn thay i no trong cuc sng ca h i hi phi thch nghi v thay i no tng i khng quan trng. S nht tr ny v cc bin c cuc i khc nhau vt qua hng ro quc gia v ngn ng. Ngi ta c khuynh hng bit v nht tr v nhng thay i tc ng mnh nht. Qua kt qu iu tra, Holmes v Rahe c th ch nh trng s cho mi loi thay i i sng. Nh th mi mc tiu danh mc ca h c xp theo cng ca n v c cho im ph hp. Th d, ci cht ca ngi bn i c cho 100 im, chuyn nh c cho 20 im, ngh mt c cho 13 im. Dng thang o n v i sng thay i, Holmes v Rahe bt u hi mi ngi v dng thay i hin nay trong cuc i ca h. Thc o gip so snh s "thay i hon ton" ca i sng mt ngi vi ngi khc. Bng vic nghin cu s lng thay i trong i sng mt ngi, chng ta c th bit c nh hng ca thay i i vi sc khe nh th no. tm ra iu , Holmes, Rahe v cc nh nghin cu khc tng hp "im i sng - thay i" ca hng nghn c nhn v bt u cng vic t m so snh s liu ny vi bnh l ca cng c nhn. Cha bao gi c cch lm tng quan gia thay i v sc khe trc . Cng cha bao gi c nhng s liu chi tit nh th v cc dng thay i trong i sng c nhn. V kt qu ca th nghim khng c s m h. M v Nht, trong s nhng ngi lm dch v v dn s, trong s ph n c thai v cc gia nh bnh nhn bch hu, trong s nhng vn ng vin in kinh i hc v ngi v hu, cng mt dng k l biu hin : nhng ngi c s im thay i i sng cao hn nhng ngi khc s ng bnh nm sau . Ln u tin, c th thy rng tc thay i trong i sng mt ngi - nhp iu cuc sng - c quan h mt thit vi tnh trng sc khe ca h. T , thang o n v i sng - Thay i v cu hi v thay i i sng c p dng cho nhiu nhm khc nhau t nhng ngi da en tht nghip trong Watls n s quan Hi qun ngoi bin. Trong mi trng hp, s tng quan gia thay i v bnh tt vn ng. Nhng thay i trong cch sng cn nhiu s iu chnh v i ph, c tng quan vi bnh tt, d nhng thay i ny c nm di s kim sot ca c nhn hay khng, c c mong mun hay khng. Hn th na, mc thay i cuc i cng cao bao nhiu, th s ri ro gy ra bnh cng nng n by nhiu. Bng chng ny r n mc c th tin on mc bnh tt trong nhng nhm ngi khc nhau. Nh th vo thng 8-1967, ngi ta tin hnh d bo cc dng bnh tt trong mt nhm 3.000 thy th. Cc cu hi v thay i i sng c phn pht cho thy th trn 3 tu tun dng hm cng San Diego. Cc tu chun b ra i v s trn mt
THUVIENDIENTU.ORG
bin chng 6 thng. Trong khong thi gian c th duy tr bnh l chnh xc cho mi thnh vin. Mi thy th c hi v nhng thay i xy ra trong cuc i ca h vo nm trc . Cc cu hi bao ph hu ht mi vn nh h c gp rc ri vi lnh o khng, c thay i thi quen n v ng khng, c thay i bn b khng, c thay i n mc khng, c thay i gii tr khng, c thay i hot ng x hi khng, c thay i trong vn ti chnh khng, c gp rc ri vi b m nui, anh ch em du r khng, c ci nhau vi v khng, c con nui hay con v h c au kh do v cht, bn cht hoc ngi thn cht khng ? Cc cu hi cn tip tc nh s ln h di chuyn sang nh mi, s ln vi phm lut l giao thng, h i xa v ngh nghip hoc do gp kh khn vi v, h c thay i cng vic khng, h c c khen thng hoc bt khng, iu kin sng ca h thav i do sa nh hay do gp kh khn vi lng ging, v h bt u hay ngh lm vic, h c vay tin khng, h i ngh mt bao nhiu ln, c thay i g trong quan h ca h vi cha m do cht, ly d, ti hn nhn v.v... Ni tm li, cc cu hi ch nhm tm loi thay i i sng ch khng hi s thay i l tt hoc xu, cu hi ch cn bit thay i c xy ra hay khng ? Trong 6 thng, 3 tu tun dng hm nm trn bin. Trc khi tu quay li cng, mt nhm nghin cu mi c a ra tu. H nghin cu bnh l ca cc thy th. Ngi no ng bnh ? Bnh g ? H nm trm x bao nhiu ngy ? Khi my tnh so snh cc d kin xong, mi quan h gia thay i v bnh tt cng xc nh nhng iu ni trn. Nhng ngi c s im thay i ln ng bnh nhiu gp i s ngi c s im thay i thp. Hn th na, im cng cao bnh cng nng. S nghin cu cc dng thay i i sng - vi s thay i (nh l mt nhn t) mi trng - ng gp vo vic on trc c s lng v mc c lit v bnh cho tt c mi ngi. Ln u tin chng ta c ch s v thay i. Nu ngi ta chu nhiu thay i trong cuc sng vi mt khong thi gian ngn, iu ny thch thc c th ca ngi ta. Mt s thay i ln trong vng thi gian ngn c th p o c ch phn ng ca c th. R rng c mi lin quan gia s bo v c th v nhng i hi thay i m x hi p t. Chng ta ang trong s cn bng nng ng lin tc. Cc cht c hi khc nhau c trong ln ngoi lun lun hin din, lun lun tm cch gy bnh. Th d, mt s vi rt sng trong c th v ch gy bnh khi sc khng ca thn th b suy sp. Vic tng h thng bo v thn th chng t khng i ph vi dng thay i i qua h thng thn kinh v ni tit. Kt qu nghin cu i sng thay i cho thy khng phi ch cho bnh tt m cn cho ci cht, c th c lin quan n mc nghim trng ca nhng i hi thch nghi p t ln c th. iu ny cng r rng khi so snh t l cht ca nhng ngi ga v, ga chng trong nm u tin sau khi mt ngi bn i l cao hn bnh thng. Dng nh cnh ga ba lm yu sc khng bnh tt v c khuynh hng lm tng bnh lo. Nh Anh, ngi ta nghin cu thy c 40% trong s 4486 b ga b cht trong 6 thng u sau khi chng cht.
THUVIENDIENTU.ORG
Ti sao iu ny l s thc ? c kh nng l ni au bun t n a n bnh l. Th nhng cu tr li khng ni g v tnh trng au kh, m ch ni n tc ng nng do ngi bn i cht, iu bt buc ngi cn sng phi chu ng nhng thay i ca cuc sng trong mt thi gian ngn sau ci cht ca ngi bn i. Tm li, s thay i mang theo th ghi gi tin tm l vi n. V s thay i cng c bn bao nhiu, gi cng cao by nhiu. PHN NG S MI L i sng n ngm mt s tc ng qua li lin tc gia c th v mi trng. Khi chng ta ni v s thay i do ly d, do trong gia nh c ngi cht, do thay i cng vic, hoc do ngh mt, chng ta ang ni v mt bin c chnh ca i sng. Nh mi ngi bit, i sng cng gm nhng bin c nh, mt dng bin c ra vo cuc i chng ta. Bt k s thay i no ca cuc i u l ln v n bt buc chng ta phi tin hnh nhiu thay i nh, v nhng thay i ny li gm nhiu thay i nh hn. vt ln vi ngha i sng trong x hi ang gia tc, chng ta cng cn xem xt nhng g xy ra mc nhng thay i cc nh ny. Chuyn g s xy ra khi vic g trong mi trng chng ta b thay i ? Tt c chng ta thng xuyn nhn c tn hiu t mi trng ca chng ta - th gic, thnh gic, xc gic v.v... Hu ht nhng tn hiu ny n vi dng lp i lp li thng xuyn. Khi vic g thay i trong tm gic quan chng ta, dng tn hiu chy thng qua knh gic quan ca chng ta vo h thng thn kinh b bin i. Nhng dng lp i lp li thng xuyn b ngt, chng ta phn ng s ngt ny theo cch nhy bn c bit. Khi c g mi kch thch chng ta, c thn th v b c bit hu nh ngay tc th rng nhng ci l mi. D thay i l g i na, mt s lng ln b my vt l i vo hot ng. Khi mt con ch nghe ting ng l, tai n vnh ln, u n quay. Chng ta cng hnh ng ging nh th. S thay i trong b phn kch thch ci m cc nh tm l gi l "phn ng nh hng". Phn ng nh hng l mt hot ng c th phc tp. Con ngi mt m rng. Phn ng quang ha xy ra vng mc. Thnh gic tr thnh nhy bn hn. Chng ta s dng khng ch tm cc c bp hng cc c quan th gic v ngun kch thch, chng ta bit nh m thanh hoc theo mt nhn r hn. Cng c bp ca chng ta tng ln. C nhng thay i trong dng sng ca chng ta. Ngn tay ngn chn ca chng ta cm thy lnh hn khi tnh mch v ng mch co tht. Lng bn tay ca chng ta m hi. Mu chy ln u. Nhp th v nhp tim thay i. Trong tnh trng nh th, chng ta c th lm tt c iu theo cch r rng, bc l nhng g m c gi l "phn ng ngc nhin". Nhng ngay c khi chng ta khng bit vic g ang xy ra, nhng thay i ny xy ra mi ln chng ta nhn thc ci mi trong mi trng ca chng ta. L do cho im l chng ta c mt b phn c bit pht hin ci mi dng nh c sn trong no chng ta, b phn ny va mi
THUVIENDIENTU.ORG
c cc nh thn kinh hc ch . Nh khoa hc Lin X E.N.Sokolov a ra li gii thch d hiu nht v lm th no phn ng nh hng lm vic. ng ta cho rng cc t bo thn kinh trong no cha tin tc v cng , khong thi gian, cht lng, v dy kch thch. Khi mt kch thch mi xy ra, nhng thng tin mi c so snh vi "m hnh thn kinh" trong v no. Nu s kch thch l mi, chng khng ph hp vi bt k m hnh thn kinh no c, phn ng nh hng xy ra. Tuy nhin nu qui trnh so snh thy c s tng t vi m hnh c cha t trc, v no lnh cho mng li khi ng h thng hnh ng. Theo cch ny, mc ci mi trong mi trng ca chng ta c nhng hu qu vt l trc tip. Hn th na, cn phi bit phn ng nh hng khng phi l mt cng vic bnh thng. N xy ra chng hng nghn ln mi ngy khi nhng thay i khc nhau xy ra trong mi trng xung quanh chng ta. Phn ng nh hng l mt tng phm ca thin nhin cho con ngi, mt trong nhng c ch thch nghi then cht. Phn ng nh hng c hiu qu lm cho con ngi nhy cm thu nhiu tin tc hn nh thy v nghe tt hn. N lm cho c bp sn sng s dng ngay nu cn thit. Ni tm li, n chun b cho con ngi chin u hoc chy trn. Mi phn ng nh hng u cn c nng lng hot ng. Nh th mt kt qu ca phn ng nh hng l gi nng lng i trc chy qua thn th. Nng lng cha nm trong nhng ch c bp v tuyn m hi. Khi cc xung h thng thn kinh phn ng li ci mi l, cc ti khp thn kinh tit ra mt lng nh adrenalin v noradrenalin. Nhng cht ny s th mt phn nng lng c cha. Ni tm li, mi phn ng nh hng rt nng lng khng phi ch t ngun nng lng gii hn ca c th, m cn t b gii thot nng lng. Cng cn phi nhn mnh rng phn ng nh hng xy ra khng phi ch cho nhng u vo gic quan n gin. N xy ra khi chng ta nhn nhng t tng mi, tin tc mi cng nh l hnh nh v m thanh mi. Chuyn tm pho mi vn phng, mt khi nim thng nht, mt cu ni a cng c th kch n. Phn ng nh hng cng mnh khi mt bin c hoc s vic mi thch thc ton b quan im th gii c nhn thc trc ca mt ngi. c cho mt thc h phc tp, cng gio ch ngha hoc bt k ci g, chng ta nhanh chng nhn ra ngay nhng phn t quen thuc, v iu ny lm cho chng ta cm thy d chu. Thc vy, cc tnh h c th c xem nh l ci t h s thn kinh vi nhng ngn sn sng nhn s liu mi. Do , cc thc h dng lm gim cng v tn s ca phn ng nh hng. Ch khi mt s vic mi khng ph hp, khi n chng li vic xp h s, th khi phn ng nh hng mi xy ra. Mt th d c in l mt tn c dy d tin vo lng bc i ca Thng v ngi ny thnh lnh i din vi s vic g ging nh c qu s. Cho n khi c s vic mi c th ha gii hoc quan im th gii ca anh ta thay i, anh ta b kch ng v lo lng. Phn ng nh hng qu mnh n ni chng ta cm thy nh trt c gnh nng
THUVIENDIENTU.ORG
khi n chm dt. Do , ci mi gy ra hot ng bng n trong c th, nht l h thng thn kinh. Phn ng nh hng ging nh n nhy trong c th ta, vi tc c xc nh bi nhng g ang xy ra ngoi c th ta. Con ngi v mi trng ang trong tnh trng tc ng ln nhau lin tc. PHN X THCH NGHI Trong khi ci mi l trong mi trng lm tng hoc gim tc phn ng nh hng xy ra, mt s iu kin mi gy ra nhng phn ng mnh hn. Chng ta ang li xe trn con ng ln, nghe i pht thanh v bt u m mng. Thnh lnh, mt chic xe tng tc vt qua p chng ta i chch hng ra khi phn ng ca ta. Chng ta phn ng mt cch t ng, hu nh ngay lp tc v phn ng nh hng rt r rng. Chng ta c th cm thy tim p mnh v tay run. Cn phi mt lc trc khi s cng thng lng xung. Nhng g s xy ra nu n khng lng xung ? Vic g xy ra khi chng ta b t vo trong tnh hnh i hi cc phn ng tm l v vt l phc tp v p lc tnh hnh gi nguyn ? Th d vic g xy ra khi mt a con ca chng ta b m nng ? Vic g xy ra khi chng ta st rut cho c lm n to ? Nhng tnh hnh nh th khng th x l bng nng lng do phn ng nh hng cung cp, i vi nhng tnh hnh nh th, chng ta c ci c th c gi l "phn x thch nghi". Phn x thch nghi c lin quan mt thit vi phn ng nh hng. Thc vy, hai qui trnh gn b vi nhau n ni phn ng nh hng c th c xem nh l mt phn, hoc l giai on u ca phn x thch nghi rng ln hn v phc tp hn. Nhng trong khi phn ng nh hng ch yu da trn h thng thn kinh, phn x thch nghi ph thuc nhiu vo cc tuyn ni tit v hormon bn vo trong mu. ng phng th u tin l thn kinh, ng th hai l hc mn. Khi c nhn b buc phi thch nghi lin tc vi ci mi, v c bit khi h b buc phi thch nghi vi mt s tnh hnh lin quan n xung t v m h, mt tuyn to nh ht u c gi l tuyn yn tit ra mt s cht. Mt trong nhng cht ny l ACTH i n Adrenal. Cht ny li to ra cht Corticosteroid. Khi nhng cht ny c tit ra, chng tng qui trnh trao i cht trong c th. Chng lm tng huyt p. Chng a cht chng vim vo trong mu chng li nhim trng ti ni c vt thng. Chng bin cht m v Prtin thnh nng lng phn tn, nh th g vo b d tr nng lng ca c th. Phn x thch nghi cung cp dng nng lng c hiu nghim v ko di hn nng lng ca phn ng nh hng. Phn x thch nghi cn nhiu thi gian hnh thnh v n ko di lu hn, nhng n xy ra v s ln trong mt ngy p ng mi thay i trong mi trng x hi v vt l ca chng ta, phn x thch ng c bit di tn l "Stress" c th c gy ra bi nhng dch chuyn v thay i trong mi trng tm l xung quanh chng ta. Lo lng, bi ri, xung t, m h, sung sng, vui v, tt c u bt nh my ACTH lm vic. Chnh vic on trc s thay i c th khi ng phn x thch nghi. Nhu
THUVIENDIENTU.ORG
cu thay i cch sng mt ngi, i vic c cho vic mi, p lc x hi, dch chuyn trng thi, bin i li sng, bt k ci g bt buc chng ta i u vi iu khng bit u c th khi ng phn x thch nghi. Bc s Lennart Levi, gim c phng th nghim Stress lm sng ti Bnh vin Karolinske Xtckhm, cho thy rng ngay c nhng thay i nh trong mi trng tnh cm hoc trong mi quan h con ngi c th to ra nhng thay i ng ch trong ha cht c th. Stress thng c o theo lng Corticosteroid v Catecholamine c trong mu v nc tiu. Trong mt lot th nghim Levi s dng phim to ra cm xc v v nhng thay i ha cht. Mt nhm nam sinh vin y khoa c xem phim git ngi, nh nhau, tra tn, hnh hnh v i x c c vi th vt. Cht Adrenalin trong nc tiu ca h tng ln trung bnh 70% khi c o trc v sau. Noradrenalin tng trung bnh 35%. Tip n mt nhm ph n tr lm vic vn phng c cho xem 4 phim trong 4 m. Phim u tin l du lch thm him nh nhng. H cm thy thanh thn v im tnh, cht Catecholamine gim. m th hai h xem phim Con ng vinh quang v h bo co l b kch thch v tc gin mnh lit. Adrenaline vt ln bt ng. m th ba h xem phim D ca Charley v ci vang. Mc d c cm gic vui v v khng c cc cnh bo ng, cht Catecholamine ca h vn tng ng k. m th t h xem phim "Mt n con qu", mt phim khng khip rng rn. Nh c on trc, cht Catecholamine qu nng. Ni tm li, phn ng tnh cm c theo sau bi hot ng Adrenal. Cc nh sinh thi hc v chuyn vin tng hp bng chng rng chut, nai v ngi b Stress nng cho thy kh nng sinh sn thp hn nhng nhm kim sot Stress thp. Vic phn ng nh hng v phn x thch nghi b kch thch lin tc, bng vic lm qu ti h thng thn kinh v ni tit, l c lin quan n nhng cn bnh v vn vt l khc. S thay i nhanh trong mi trng khin cho vic s dng lin tc nng lng cung cp ca c th. iu ny a n vic tng nhanh s trao i cht m. Sau y, cht ny to ra nhng kh khn nghim trng cho bnh i ng. Ngay c cm lnh thng thng lm cho thy b nh hng bi tc thay i trong mi trng. Ni tm li, nu chng ta hiu c dy bin c sinh hc c to ra bi nhng c gng ca chng ta thch nghi s thay i v mi l, chng ta c th bt u hiu c ti sao sc khe v thay i dng nh gn cht vi nhau. Nhng nghin cu v thay i i sng hon ton tng hp vi nhng nghin cu hin nay v ni tuyn v tm l hc thc nghim. R rng l khng th gia tng tc thay i trong x hi, hoc lm tng t l mi l trong x hi m khng lm thay i trong ha cht c th ca dn s. Bng vic lm tng nhp iu thay i khoa hc, k thut v x hi, chng ta ang lm xo trn n nh ha hc v sinh hc ca nhn loi. C nhng th t hn c bnh tt, l khng ai c th sng m khng tri qua mt s mc Stress. gim phn ng nh hng v phn x thch nghi s lm gim tt c thay i, gm c s pht trin, s ln ln, s trng thnh. Thay i khng
THUVIENDIENTU.ORG
nhng ch cn thit cho cuc sng m n cn chnh l cuc sng. Thm vo , cuc sng l thch nghi. Tuy nhin, c gii hn v kh nng thch nghi. Khi chng ta thay i li sng ca chng ta, khi chng ta to ra v ct t mi quan h vi vt, ni chn v con ngi, khi chng ta di chuyn khng ngng qua a l t chc ca x hi, khi chng ta bit tin tc mi v t tng, chng ta thch nghi, chng ta sng. Th nhng c nhng gii hn, chng ta khng phi l n hi v tn. Mi phn ng nh hng, mi phn x thch nghi u bt phi tr gi, lm tiu hao dn b my c th tng t mt cho n khi c s h hng m thn kinh. Nh th cui cng con ngi gi nguyn nhng g h bt u nh t lc ban u : mt h thng sinh hc vi kh nng gii hn cho thay i. Khi kh nng ny b p o, hu qu l c sc tng lai. Chng 16 C SC TNG LAI : CHIU TM L Nu c sc tng lai l vn ring v bnh tt, c th d dng phng v cha bnh hn. Nhng c sc tng lai cng tn cng c tinh thn. Cng ging nh c th b tn thng di s cng thng do kch thch qu ca mi trng, tr c v nhng qui trnh quyt nh ca n hot ng tht thng khi qu ti. Bng vic chy khng h phn bit ng c thay i, chng ta c th ang lm hao mn khng ch sc khe ca nhng ngi thch ng km nht, m cn lm hao mn kh nng hnh ng hp l ca chnh h. Nhng du hiu ni bt v s suy sp hn lon xung quanh chng ta - vic s dng trn lan ma ty, s ni ln ca thuyt thn b, nhng bt pht ti din v ph hoi vn ha v bo ng khng c hng dn, thuyt h v v ni luyn tic qu kh, s th bnh hon ca hng triu ngi - c th c hiu r hn bng vic nhn ra mi quan h ca chng vi c sc tng lai. Nhng dng phi l x hi ny c th phn nh ng s ri lon v vic ly quyt nh c nhn di nhng iu kin kch thch qu ca mi trng. Cc nh tm sinh l nghin cu tc ng ca thay i trn nhng c th khc nhau chng t rng s thch nghi thnh cng ch c th xy ra khi mc kch thch lng thay i v mi l trong mi trng - l khng thp qu hoc khng cao qu. Gio s D.E.Berlyne ca Trng i hc Toronto ni : "H thng thn kinh trung ng ca mt ng vt cp cao c thit k i ph vi mi trng to ra mt t l kch thch no . N s khng th hot ng tt nht trong mt mi trng lm n qu ti". ng ta cng c cng nhn xt v mi trng kch thch qu thp h thng thn kinh trung ng. Thc vy, nhng th nghim vi nai, ch, chut v ngi tt c u hng v s hin din ca ci c th c gi l "khong thch nghi", trn hay
THUVIENDIENTU.ORG
di khong th kh nng i ph ca con ngi gim st. C sc tng lai l s p li i vi kch thch qu . N xy ra khi c nhn b bt buc phi hot ng trn khong thch nghi ca h. c nghin cu v tc ng ca s thay i khng trn kh nng con ngi. Nhng nghin cu v ngi ng cc bc, th nghim v vic mt gic quan, iu tra cht lng cng vic nh my, tt c u cho thy s gim st v kh nng vt l v tinh thn i vi s kch thch qu thp. Chng ta c t s liu trc tip v tc ng ca kch thch qu , nhng nhng bng chng nh th gy n tng su sc v lm ri lon. C NHN B KCH THCH QU Nhng ngi lnh trong chin tranh thng thy h b kt trong nhng mi trng ang thay i nhanh, khng quen thuc v khng on trc c. n i bc n khp ni. Ting n rt tht thng. Pho sng thp sng bu tri. Ting la ht, ting rn r v ting n tai. Bi cnh thay i nhanh. sng st trong nhng mi trng kch thch qu nh th, ngi lnh buc phi hot ng trong mc cao nht ca khong thch nghi ca anh ta. i khi anh ta b y vt qu gii hn . Trong chin tranh th gii th II, mt ngi lnh Chindit trong lc lng ca tng Wingate ng sau tuyn ngi Nht Min in, ln ra ng khi n sng my vi xung quanh anh ta. iu tra sau y cho thy ngi lnh ny khng phi ch phn x i vi s mt mi ca c th hoc thiu ng, nhng l s u hng i vi cm gic th khng ch ng c. S mt mi n cht rt ph bin trong cc nhm du kch thm nhp sau phng tuyn ca ch, m cc bc s qun y ngi Anh t cho n mt ci tn l "S cng thng do thm nhp vo su". Mt ngi lnh trng thi ny tr nn bt lc khi lm mt vic n gin nht v dng nh anh ta c tr c ca mt a b. S th cht ngi ny khng phi ch hn ch cho cc nhm du kch. Mt nm sau v Chindit, nhng du hiu tng t xy ra hng lot cho i qun tn cng Normandie, v cc nh nghin cu ngi Anh, sau khi kho st 5.000 ngi thng vong Anh, M, kt lun rng cn bnh th k l ny ch l giai on cui cng trong mt quy trnh phc tp v s sp tm l. S ri lon tinh thn thng bt u bng s mt mi. Sau l s nhm ln v tnh d b kch thch thn kinh. Con ngi tr thnh siu nhy cm vi nhng kch thch nh nht xung quanh h. H c du hiu hoang mang. H dng nh khng th phn bit ting sng no l ca ch, ting sng no l ca ta. H tr nn cng thng, lo lng, v d ni gin. ng i ca h khng bao gi bit khi no h ni gin v mt s bt tin nh. Sau l giai on cui cng ca s kit sc tnh cm. Ngi lnh dng nh mt c ch sng. Anh ta b nh nhau t cu ly mnh, t rt lui khi chin trng. Anh ta tr nn u oi v th , tinh thn v th cht chm chp, lo lng. Ngay c khun mt anh ta tr nn thn th v lnh m. Cuc chin u thch nghi chm
THUVIENDIENTU.ORG
dt trong tht bi. Giai on rt lui hon ton t n. Khi b nm vo nhng iu kin thay i v mi l cao nh ha hon, lt li, ng t v nhng thin tai khc, con ngi s hnh ng mt cch v l chng li chnh quyn li ring ca h. Ngay c nhng ngi n nh nht v bnh thng nht, th cht khng b tn thng, cng b li cun vo trng thi chng li s thch nghi. Thng b lm vo tnh trng nhm ln v n n, h dng nh khng th thc hin c quyt nh c l c bn nht. Trong thin tai cng nh trong chin tranh, c nhn c th b p o v tm l. Ngun p o n t s kch thch mi trng qu cao. Nn nhn ca thin tai thy h thnh lnh b kt trong mt tnh hnh m trong vt v quan h quen thuc b bin i. Ni m c nh ca ca h th nay ch cn ng gch vn bc khi. Mi trng y thay i v mi l. V phn ng d nhin l s nhm ln, s lo lng, s cu knh v s th . C sc vn ha, s mt phng hng nng n m ngi du lch gp phi khi h i vo mt nn vn ha l, l th d th ba v s suy nhc thch nghi. Trong vn ny, chng ta khng thy cc yu t r rng nh ca chin tranh hoc thin tai. Quang cnh c th hon ton yn tnh v an ton. Th nhng tnh hnh i hi s thch nghi lp i lp li i vi nhng hon cnh mi. C sc vn ha l mt hnh thc v s iu chnh c tnh lch lc, l phn ng ca s c gng khng thnh cng tm thi iu chnh cho hp vi mi trng v con ngi mi. Ngi b c sc vn ha, ging nh ngi lnh hoc nn nhn thin tai, b bt buc phi i ph vi nhng bin c, quan h, vt khng quen thuc v khng on trc c. Nhng cch theo thi quen ca h v vic thc hin cc vic hon ton khng cn ph hp. Ci x hi xa l t n ang thay i rt chm chp, th nhng i vi h th tt c u mi. Tn hiu, m thanh c th hiu c ngha. Ton b kinh nghim dng nh c v siu hin thc. Mi li ni, hnh ng u c thc hin vi s m h. Trong bi cnh , s mt mi n nhanh hn bnh thng. Cng vi iu , ngi du lch bc sang mt nn vn ha khc thng chu mt cm gic ch quan v s mt mt, s c lp v s c n. Vic khng on trc c do ci mi gy ra s ph hoi thc v thc t ca h. Nh th, h mong mi mt mi trng m trong s hi lng v nhng nhu cu tm l v th cht quan trng c th on trc c v t m h hn. H tr nn lo lng, nhm ln v thng th . Thc vy, c sc vn ha c th c xem nh l mt phn ng i vi Stress gy ra bi s rt lui tnh cm v tr thc. Rt kh hiu c nhng nguyn nhn ca s suy nhc thi di nhng Stress khc nhau m khng bit n nhng tng t ca chng. Chc chn c s khc nhau gia mt ngi lnh ang nh nhau, mt nn nhn thin tai v mt ngi i du lch b c sc vn ho, c ba u i din vi s thay i nhanh, ci mi cao, hoc c hai. C ba u phi thch nghi nhanh v lin tc i vi s kch thch khng on trc c. V ging nhau ch l c ba u i ph vi s kch thch qu .
THUVIENDIENTU.ORG
u tin, chng ta c cng bng chng v s nhm ln, s mt phng hng v s sai lch v thc t. Th hai, c cng du hiu v s mt mi, lo lng, cng thng, hoc s on gin cc . Th ba, trong tt c mi trng hp u c s th v s thoi lui tnh cm. GIC QUAN B TN CNG Chng ta bit qu t v hin tng ny gii thch ti sao s kch thch qu dng nh to ra thi khng thch ng. Th nhng chng ta s hiu c vn nu chng ta cng nhn rng s kch thch qu c th xy ra t nht ba cp khc nhau : gic quan, tri thc v quyt nh. Cp d hiu nht l gic quan. Nhng th nghim tc b gic quan vi nhng ngi t nguyn b ct t khi s kch thch bnh thng ca gic quan h, cho thy rng s vng mt ca tc nhn kch thch v gic quan nhn bit ci mi c th a n s hoang mang v chc nng thn kinh ri lon. Ngoi ra, s a vo cht tc nhn kch thch gic quan ln xn, khng c dng g c hoc ri lon cng c cng hu qu tng t. Chnh v th m vic ty no chnh tr hoc tn gio khng nhng ch dng phng php tc b gic quan (th d : giam bit lp), nhng cn phng php tn cng gic quan nh nh sng chp nhanh, cc dng mu dch chuyn nhanh, hiu ng m thanh ln xn. S cung tn v thi k quc ca mt s hippi khng ch do t vic nghin ma ty, m cn t vic th nghim tp th vi c s tc b gic quan v tn cng gic quan. thi cc khc, chng ta ch nhng nh mt n v t lit, nhng khun mt ngy ra ca m ng thanh nin tham d nhc Rock, ni m nh sng chp nhy, mn nh mp m, ting ht, ting rn, ting tht cao , qun o k qui, nhng thn th mu m qun vo to ra mi trng gic quan c m t bng c tnh kch thch cao v mi l. Kh nng c th i ph vi u vo gic quan ph thuc vo cu trc sinh l ca n. Tnh cht ca cc gic quan v tc m xung chy n h thng thn kinh xc nh nhng gii hn sinh hc v lng s liu cm gic n c th chp nhn c. Nu chng ta xem xt tc truyn tn hiu trong cc c quan khc nhau, chng ta thy rng mc tin trin cng thp th s di chuyn cng chm. Th d, trong qu trng nhm bin l loi khng c h thng thn kinh, tn hiu di chuyn dc theo mng vi tc tng 1cm/gi. R rng vi tc nh th, c quan ch c th phn ng mt phn rt gii hn ca mi trng. i vi sa l loi c h thng thn kinh th s, tn hiu truyn vi tc 36.000 ln nhanh hn : 10 cm/giy. Trong cc loi cn trng v tm cua, xung thn kinh l 1.000 chu k/giy. i vi loi kh, vn tc xung t n 10.000 chu k/giy. l l do ti sao ni con ngi l loi thch nghi nht trong cc sinh vt. Th m vi tc truyn xung thn kinh chng 30.000 chu k/giy, nhng gii hn ca h thng vn p t c. Nhng gii hn ca cc gic quan v h thng thn
THUVIENDIENTU.ORG
kinh c ngha l nhiu bin c mi trng xy ra vi tc qu nhanh chng ta c th theo kp, chng ta b bin thnh loi ly mu kinh nghim. Khi cc tn hiu n vi chng ta u n v lp i lp li, qui trnh ly mu ny c th to ra hnh nh thc t tng i chnh xc. Nhng khi n b ri lon, khi n l mi l v khng d on c, chnh xc ca hnh nh b gim xung. Hnh nh thc t b sai lch. iu ny c th gii thch ti sao khi chng ta chu s kch thch gic quan qu , chng ta b nhm ln biu hin bng s m o ca ng ranh gii gia o tng v thc t. LNG TIN TC QU TI Nu s kch thch qu cp gic quan lm tng sai lch m vi n chng ta nhn thc thc t th s kch thch t duy qu gy tr ngi cho kh nng suy ngh ca chng ta. Trong khi mt s phn ng ca con ngi i vi ci mi l v tnh, mt s khc c i trc bi s suy ngh c thc, v iu ny ph thuc vo kh nng ca chng ta v vic tip thu, khai thc, nh gi v lu gi tin tc. c bit thi hp l ph thuc vo dng s liu lin tc t mi trng. N ph thuc vo kh nng ca c nhn tin on kt qu hnh ng ca h t nht l mc c th chp nhn c. lm iu ny, h c th phi tin on mi trng s phn ng li hnh ng ca h nh th no. S lnh mnh tinh thn xoay quanh kh nng con ngi d on tng lai c nhn ngay lp tc trn c s tin tc c mi trng cung cp. Khi c nhn chm trong mt tnh hnh thay i bt thng v nhanh chng, hoc mt bi cnh y mi l, th s chnh xc tin on ca h bin mt ngay. H khng cn c th nh gi chnh xc iu m thi hp l ph thuc. cn bng vic ny, a chnh xc v li mc bnh thng, h phi ly v x l thm nhiu tin tc hn trc. V h phi lm iu ny vi tc cc nhanh. Tm li, mi trng cng thay i v mi bao nhiu th con ngi cn nhiu tin tc by nhiu x l ly quyt nh hp l v c hiu qu. Th nhng cng ging nh c gii hn cp gic quan, c s kim ch v kh nng x l tin tc ca chng ta. Bng vic sp xp li tin tc, bng vic tru tng ha v nh s tin tc theo nhng cch khc nhau, chng ta tm cch ko di nhng gii hn ny. pht ra nhng gii hn ngoi cng ny, cc nh tm l v l thuyt thng tin th nghim ci m h gi l "dung lng knh" ca c th con ngi. V l do th nghim, h xem con ngi nh l mt knh thng tin. Tin tc t bn ngoi vo knh v n c x l. Kt qu l hnh thc hnh ng da trn quyt nh. Tc v chnh xc ca s x l tin tc ca con ngi c th c o bng cch so snh tc u vo tin tc vi tc v chnh xc u ra. Tin tc c nh ngha theo k thut v c o theo n v gi l "bit". Cho n by gi, nhng th nghim xc nh c tc cho vic x l lin quan n nhiu cng vic nh c, nh my, chi n piano, quay s in thoi, lm php cng s
THUVIENDIENTU.ORG
hc. Cc nh nghin cu nht tr vi nhau v hai nguyn l c bn : th nht, con ngi c kh nng gii hn, th hai, vic lm qu ti h thng a n s suy sp nghim trng v kh nng. Th d : mt cng nhn trong mt nh my sn xut khi chi tr con bng dy chuyn sn xut. Cng vic ca anh ta l bm nt khi mt khi mu chy qua trn bng ti. Chng no m bng ti di chuyn vi tc va phi, anh ta khng gp kh khn. Hiu sut ca anh ta gn 100% v chnh xc. Chng ta bit rng nu tc qu chm, u c anh ta s ngh v vn v hiu sut ca anh ta s gim. Nu tc bng ti qu nhanh, anh ta s dao ng, b st, nhm ln tng ln. Anh ta dng nh cng thng v cu gt. Ngay c anh ta c th vo my do tht vng. Cui cng, anh ta b cuc. Trng hp sau y th tin tc n gin nhng cng vic phc tp hn. Cc khi chy trn bng ti c nhiu mu khc nhau. Nhim v ca anh ta l bm nt khi c dng mu no xut hin, th d l khi mu vng, ri 2 khi mu , v 1 khi mu xanh. Trong nhim v ny anh ta phi ly v x l tin tc nhiu hn trc khi anh ta quyt nh bm nt. Anh ta s gp kh khn phi theo kp khi tc bng ti gia tng. Hai th d trn cho thy khi no anh ta phi bm nt. Th d sau y bt buc anh ta phi bm nt no. Nhim v ca anh ta l, nu dng mu vng - - - xanh th bm 3 ln nt s 6, v.v... Nhng vic nh th i hi ngi cng nhn x l mt s lng ln s liu thc hin nhim v ca mnh. Nu tng tc bng ti s ph hy chnh xc ca anh ta nhanh hn. Nhng th nghim ging nh trn c thc hin v cho cng kt qu. Th d : nh sng chp nhy, m nhc, th t, k hiu, ch, ni v.v... Kt qu cho thy d l cng vic g, c tc m cng vic khng thc hin c, khng phi ch v khng c s kho tay ca c bp. Tc cao nht do thn kinh p t ch khng phi do s hn ch c bp. Nhng th nghim ny cng cho thy rng s tin trnh hnh ng cng ln bao nhiu th s quyt nh v thc hin cng lu by nhiu. R rng nhng kt qu ny c th gip chng ta hiu c mt vi dng ri lon tm l. Ngi qun l b kh chu bi nhng i hi cho cc quyt nh phc tp, lin tc v nhanh ; hc tr b ngp trong s vic v cc bi kim tra lin tc ; cc b ni tr ng u vi s no lon ca tr con, my git hng, in thoi reo Nhng ngi ny c th thy kh nng ca h suy ngh v hnh ng r rng khng ph hp vi ln sng tin tc xm chim gic quan ca h. Nhng ngi ny cng ging nh ngi lnh ang nh nhau, nn nhn thin tai, ngi du lch b c sc vn ha, tt c u b lng tin tc qu ti nh hng. Ni tm li, s suy sp v nng sut ca con ngi di nh hng ca lng tin tc qu ti c th lin quan n bnh hc tm l trong nhng cch m chng ta cha khai thc. Mc d cha hiu c tc ng tim tng ca n, chng ta ang gia tc s thay i trong x hi. Chng ta ang bt mi ngi thch nghi vi nhp sng mi, i u vi nhng tnh hnh mi v phi lm ch chng trong mt khong thi gian rt
THUVIENDIENTU.ORG
ngn. Chng ta ang bt h phi chn nhng kh nng khc nhau ang tng theo cp s nhn. Ni cch khc, chng ta ang bt h phi x l tin tc vi tc nhanh hn trong nhng x hi ang tin trin chm chp. Khng nghi ng g l chng ta ang p t vo mt s ngi trong h s kch thch t duy qu . X hi cng nghip s phi chu hu qu g v mt tinh thn. STRESS V QUYT NH D chng ta c ang p t lng tin tc qu ti hay khng cho con ngi, th chng ta ang tc ng ti thi ca h bng cch p t cho h mt dng th ba v s kch thch qu - Stress v quyt nh. Nhiu c nhn b kt trong mi trng thay i chm phi b i tm vic mi cn h quyt nh nhanh hn v phc tp hn. Nhng i vi nhng ngi tng lai, vn li o ngc. "Quyt nh, quyt nh" h ni lm bm khi h chy theo ht vic ny n vic khc. L do h cm thy b quy ry v lng tng l s nht thi, s mi l v s a dng t ra nhng i hi mu thun v nh th t h vo trong s tri buc au kh gp i. Sc y gia tng v tnh nht thi bt buc chng ta lm nhanh nhp iu ly quyt nh ring v cng. Nhng nhu cu mi, nhng vn v khng hong mi i hi p ng nhanh. Th nhng chnh ci mi trong cc tnh hung gy ra s thay i cch mng trong tnh cht ca quyt nh m h c yu cu phi lm. S a nhanh ci mi vo mi trng lm o ln s cn bng tinh t gia quyt nh "c chng trnh ha" v "khng c chng trnh ha" trong t chc ca chng ta v trong cuc sng ring ca chng ta. Mt quyt nh chng trnh ha l quyt nh hay lm hng ngy, lp i lp li v d dng ly. Ngi i xe v thng hng ngy ng 8 gi 5 pht l bc ln tu. quyt nh t lu 8 gi 5 pht l chuyn thch hp nht trong cc gi tu chy, quyt nh hin nay ln tu vo gi y c chng trnh ha. N dng nh l mt phn x hn l mt quyt nh. Tiu chun m quyt nh da vo l n gin v r rng, v v tt c tnh hung u quen thuc, anh ta rt him khi phi ngh v n. Anh ta khng c yu cu x l qu nhiu tin tc. Theo ngha ny, quyt nh chng trnh ha l thp theo gi tm l. Trn ng i n thnh ph, ngi i xe v thng mt ngy no phi suy ngh xem c nn nhn vic lm mi do cng ty ngh khng ? Anh ta c nn mua nh mi khng ? Lm th no Ban qun l chp nhn ngh ca anh ta v mt chin dch qung co mi ? Nhng cu hi nh th i hi nhng cu tr li t xut. Chng buc anh ta phi ly quyt nh mt ln hoc ln u. Mt s lng ln tin tc phi c x l. Nhng quyt nh ny l khng chng trnh ha. Chng cao theo gi tm l. i vi mi ngi chng ta, cuc sng l s trn ln c hai. Nu s trn ln qu cao trong nhng quyt dinh chng trnh ha, chng ta khng b thch thc ? Chng ta thy cuc sng chn nn v khng c hiu lc. Chng ta tm mi cch a ci
THUVIENDIENTU.ORG
mi vo cuc sng ca chng ta, nh th l thay i s trn ln quyt nh. Nhng nu s trn ln ny qu cao trong nhng quyt inh khng chng trnh ha, nu chng ta gp phi nhiu tnh hnh mi m chng trnh tr thnh bt lc, cuc sng tr thnh ln xn, mt mi v y lo lng. B y n cc , im cui cng l chng lon tinh thn. Khi khng th lp chng trnh cho cuc sng ca mnh th chng ta au kh. V tr phi chng ta lp chng trnh ko di thi ca chng ta, chng ta ph phm s lng ln v kh nng x l tin tc. y l l do ti sao chng ta phi thnh lp thi quen. Hy xem mt cuc hp ngh n tra v sau n quay tr li cng phng : hu nh tt c mi ngi ngi ng li ci gh m h ngi trc y. Mt s gii thch n gin nm trong s vic l chng trnh duy tr kh nng x l tin tc. Chn cng mt gh ngi min cho ta nhu cu gim st v nh gi nhng kh nng khc. Trong mt bi cnh quen thuc, chng ta c th x l nhiu vn ca cuc sng chng ta vi cc quyt nh c chng trnh ha. S thay i v ci mi y ln gi tm l ca vic ly quyt nh. Th d khi chng ta di chuyn n ni mi, chng ta buc phi thay i nhng mi quan h c v thnh lp nhng th tc mi hoc thi quen. Vic ny khng th lm c nu khng b ht cc quyt nh chng trnh ha trc y v to ra ton b chng trnh mi cho cc quyt nh khng chng trnh ha. Thc vy, chng ta c yu cu t t chng trnh li. Tng lai n di dng thay i v mi l lm cho nhng cch gii quyt cng vic hng ngy li thi. Con ngi t ngt pht hin ra rng nhng cch gii quyt cng vic c ch lm tng thm nhng lch lc trong thi ch khng gip h gii quyt vn . Nhng quyt nh mi v cha chng trnh ha c yu cu. Ni tm li, s mi l lm ri thm vic trn ln quyt nh, lt s cn bng hng v dng kh khn nht trong vic ly quyt nh. C mt s ngi chu ng ci mi tt hn nhng ngi khc. S trn ln ti u khc nhau cho mi ngi chng ta. Th nhng s lng v loi quyt nh i hi chng ta thc hin li khng nm di s kim sot ca chng ta. Chnh x hi quyt nh s trn ln quyt nh m chng ta phi ly v nhp m chng ta phi to ra chng. Ngy nay c xung t n ngm trong cuc sng ca chng ta gia p lc gia tng v p lc ci mi. Mt lc bt chng ta phi ly quyt nh nhanh trong khi lc kia bt buc chng ta ly kiu quyt nh kh khn nht v tn thi gian nht. Mi lo lng do s va chm i u ny c tng cng bi s a dng. Bng chng hin nhin cho thy rng vic tng s lng chn la cho c nhn cng lm tng s lng tin tc h cn x l. Nhng chn la cng nhiu th thi gian phn ng cng chm. Chnh s va chm i u ca 3 nhu cu khng tng hp nhau ny ang sinh ra cuc khng hong v vic ly quyt nh trong cc x hi cng nghip. Cc p lc ny tng hp li s lm r ngha ch "s kch thch quyt nh qu " v chng gip gii thch ti sao mt s ng ngi trong nhng x hi ny cm thy b quy ry, v dng, khng c th lp k hoch cho tng lai ring ca h. V s gia tng khng kim sot c v thay i khoa hc k thut v x hi ph v sc mnh
THUVIENDIENTU.ORG
ca c nhn nhm ly nhng quyt nh ng cho s phn ring ca h. NN NHN CA C SC TNG LAI Khi chng ta kt hp nhng nh hng ca Stress quyt nh vi qu ti gic quan v nhn thc, chng ta to ra mt dng chung v s thch ng km ca c nhn. Th d, mt phn ng ph bin i vi s thay i nhanh l s t chi quyt lit. Chin lc ca ngi t chi l ngn chn thc t khng c mong mun. Khi yu cu quyt nh t ti nh cao, h t chi nhn tin tc mi. Ging nh nn nhn thin tai vi gng mt biu th s khng tin hon ton, ngi t chi cng khng th chp nhn bng chng ca cc gic quan ca h. Do h kt lun rng mi vic tht s nh nhau, v rng tt c bng chng thay i ch l hi ht. H cm thy an ton trong nhng cu nh "thanh nin lun lun ni lon", "khng c g mi trn mt tri t", "cng thay i bao nhiu cng ging nh c". Mt nn nhn khng hiu bit v c sc tng lai, t h dng thm ha c nhn cho h. Chin lc ca h i ph s lm tng s c th ng l khi h bt buc phi thch nghi vi s thay i, h s gp khng hong cuc sng o t mt ln thay v mt dy nhng vn c th qun l c. Chin lc th hai ca nn nhn c sc tng lai l ch ngha chuyn mn. Nh chuyn vin khng ngn chn tt c t tng hoc tin tc mi. Thay vo , h n lc c gng theo kp vi thay i - nhng ch trong mt lnh vc hp c bit ca cuc sng. Nh th chng ta thy c nhng bc s, nhng nh kinh doanh s dng tt c nhng ci tin mi nht trong ngh ca h, nhng li ph nhn tt c nhng ngh g cho ci cch x hi, chnh tr hoc kinh t. B ngoi th h i ph tt. Nhng chnh h ang to ra lch lc chng li h. H c th thc dy mt bui sng no v thy chuyn mn ca h li thi hoc b bin i vt qu s cng nhn do nhng bin c n ra bn ngoi tm nhn ca h. Phn ng ph bin th ba i vi c sc tng lai l s tr li m nh v nhng th tc thch nghi thnh cng trc y m by gi l khng thch hp. Ngi tr li nm cht nhng quyt nh v thi quen c chng trnh ha trc y ca h vi s tuyt vng gio iu. Thay i cng nhiu bao nhiu, h lp li nhng cch hnh ng qu kh cng t m by nhiu. Quan im x hi ca h l i ngc li. B c sc tng lai nh hng, h ng h in cung cho ci gi l "khng c nguyn trng nh th", hoc h i hi quay tr li thi vinh quang ca nhng nm xa kia. Nu nhng ngi tr li gi m tng lp li cc th trn nh ca qu kh th nhng ngi tr li tr, cnh t m tng lm sng li h thng x hi xa hn. iu biu hin vi cng x nng thn, s lng mn in vin trong nh ta treo tng v th ca ca. hippi, thn thnh ha Ch Guevara (biu tng ca ni v rng su, khng phi ca mi trng thnh ph), s phng th thi qu x hi tin cng nghip v s khinh mit khoa hc v k thut. Cng ging nh di bng buc u ngi Indian ca h, o chong khng tay thi
THUVIENDIENTU.ORG
Edward ca h, ng da hu v knh gng vng ca h bt chc nhng thi i khc nhau ca qu kh, th t tng ca h cng th. Khng b th k v v chnh ph c en t ngt tr nn thnh hnh tr li. S sng bi Rousseau v ngi hoang d qu phi li n hoa. T tng mc xt c xa ch p dng tt cho cng nghip qu kh, b git mnh nh s p li phn x bnh ch cho nhng vn siu cng nghip ngy mai. Ch ngha tr li gi dng nh cch mng. Sau cng, chng ta c ngi siu n gin ha. Vi nhng anh hng v c ch c nho, vi nh cng, bo lon v biu tnh lm au n nhn thc ca h, h tm mt phng trnh r rng gii thch tt c nhng ci mi hm da nhn chm h. Nm sai lm t tng ny hay t tng kia, h tr thnh mt ngi tin tng tm thi. Ngi siu n gin ha m mm mt cch tuyt vng, bin mi t tng m h gp thnh s thch ng tng qut. Ti a ha li nhun l li gii thch v nc M. S d di l ngun gc ca tt c ti li. Vic tm kim cho mt gii php c nht v mt tr thc c hnh ng song song. Nh th mt sinh vin lo lng v tng lai, khng tin tng vo cch sng hin ti, c th tm cch n gin ha s hin din bng LSD, ma ty... Mt c gi cha n tui v thnh nin khng th i ph vi mt m Stress ln xn hng ngy, c th chn hnh ng siu n gin ha : c thai. Ging nh vic nghin ma ty, s mang thai c th lm phc tp cuc i ca c ta v sau, nhng hin ti n lm tt c mi vn ca c ta thnh v ngha. Bo ng l mt cch n gin loi b nhng phc tp v chn la v s kch thch qu . i vi th h gi v Nh nc th cnh st v qun i l bi thuc cha s bt ng mt ln v lu di. Nhng ngi cc oan da en v nhng ngi thn trng da trng c hai u s dng bo ng lm gim s chn la v lm r rng cuc sng ca h. V i vi nhng ngi khng c mt chng trnh hiu c v thng minh, khng th i ph vi ci mi v phc tp ca s thay i, khng b thay th cho t tng. Khng b khng th lt ch , nhng n gip loi b nhng nghi ng. Hu ht chng ta c th nhanh chng xc nh nhng dng thi ny ca ngi khc m khng hiu c l do ca chng. Tuy vy, cc nh khoa hc tin tc u tha nhn s t chi, s chuyn mn ho. S tr li v s siu n gin ho l nhng phng php c in i ph vi qu ti. Tt c nhng phng php ny u nhm gip cho con ngi trn thot s phc tp ca thc t. Chng to ra nhng hnh nh mo m v thc t. Con ngi cng da vo nhng phng php ny nhiu bao nhiu th hnh ng ca h cng man di, tht thng v khng n nh by nhiu. Cc nh khoa hc tin tc tha nhn rng mt s phng php trn c th cn thit trong tnh trng qu ti. Th nhng, tr phi c nhn bt u hiu r rng thc t xc ng, v tr phi h nh ngha mt cch cn i nhng gi tr v u tin, th vic da vo nhng phng php nh vy ch lm nng thm nhng kh khn thch ng ca h. Tuy nhin nhng iu kin trn rt kh t c. Do nn nhn ca c sc tng
THUVIENDIENTU.ORG
lai s dng nhng phng php trn s chu ri lon v m h. B t vo trong dng thay i ri lon, b bt phi ly quyt nh nhanh v c ngha, h cm thy khng ch bi ri v tr thc m cn mt phng hng mc gi tr c nhn. Do nhp thay i nhanh hn, s ln ln ny m v t nghi ng, lo lng v s hi. H thy cng thng tng ln, d dng mt mi. H c th ng bnh. Khi p lc tip tc tng ln, s cng thng bin thnh cu knh, tc gin v i khi l bo ng v l. Nhng bin c nh kch thch phn ng ln, nhng bin c ln a n nhng phn ng khng i ph. Nhiu nm trc y, Pplp gi hin tng ny l "pha nghch l", con ngi tri qua giai on ny di tc ng ca s kch ng qu , v n gii thch ti sao i khi bo lon xy ra m chng c s khiu khch nghim trng no c. N cng gii thch ti sao s ph hoi nhng cng trnh vn ha khng h c mc ch l mt vn trong tt c cc x hi cng nghip. V sau cng, s ln ln v m h do s nht thi, ci mi v s a dng gy ra c th gii thch s th hon ton m n phi x hi ha hng triu ngi, gi cng nh tr. y khng phi l s rt lui tm thi, c ca ngi nhy cm cn phi lm chm li trc khi i ph li vi nhng vn ca h. y l s u hng hon ton trc s cng thng v vic phi ly quyt nh trong nhng iu kin m h v chn la qu nhiu. X HI B C SC TNG LAI Khng c th to ra c sc tng lai cho mt s ng ngi m khng nh hng n tnh hp l ca x hi nh l mt th thng nht. Ngy nay, nc M phi by nhng c tnh ca mt c nhn ang b suy nhc thn kinh. V tc ng tch ly ca s kch thch qu v gic quan, nhn thc v quyt nh, y l cha ni n nh hng vt l ca s qu ti thn kinh hoc ni tuyn, ang to ra s bnh hon trong chng ta. Cn bnh ny phn nh trong nn vn ha ca chng ta, trit l ca chng ta, thi ca chng ta i vi s tht. Khng l khi nhiu ngi bnh thng xem th gii nh bnh vin tm thn hoc ch v tnh khng lnh mnh gn y tr thnh yu t ch yu trong vn chng, ngh thut, kch v phim nh. S xc nh rng th gii tr thnh in, s quan tm n ma ty, s nhit tnh v chim tinh v huyn b, s i tm thc t trong cm gic v trng thi ngy ngt, s dao ng hng v ch ngha ch quan cc oan, s tn cng khoa hc, s tin tng rng l tr lm hng con ngi, tt c phn nh kinh nghim hng ngy ca i a s qun chng l nhng ngi t lu khng i ph c vi s thay i mt cch hp l. Hng triu ngi nhn thc bnh l ang ta ra khp ni, nhng h khng hiu c ngun gc. Nhng ngun gc ny khng nm trong hc thuyt chnh tr ny hay kia, cng khng phi huyn thoi c lp c cho l ca con ngi. Chng cng khng nm trong khoa hc, k thut hoc nhng yu cu hp php i x hi phi
THUVIENDIENTU.ORG
thay i. Chng nm trong s tht bi ca chng ta hng s pht trin v nn siu cng nghip mt cch c thc v giu tr tng tng. S hp l x hi lm tin cho s hp l c nhn v iu ny li ph thuc vo s lin tc, trt t, quy c trong mi trng. N l tin cho mt s tng quan gia nhp iu, phc tp ca s thay i v kh nng quyt nh ca con ngi. Bng vic tng tc thay i, mc ci mi v phm vi chn la, chng ta ang v lm ln xn nhng trng thi mi trng ny ca s hp l. Chng ta ang kt n hng triu ngi phi chu c sc tng lai. PHN SU
CHIN LC TN TI
Chng 17 I PH VI NGY MAI Trong vng 30 hoc 40 nm sp ti, chng ta s phi thc y khng phi ch mt t thay i, m l mt lot thay i khng khip. Cc b phn ca mt x hi mi, thay v cn lm cho n khp nhau li b tch bit v mu thun r rng. Khng c dng tng th cho chng ta chp nhn c. Quan trng hn l mc nht thi tng ln qu cao n mc cha tng thy trong lch s. Chng ta khng c c s thch ng vi mt nn vn ha mi, m phi thch ng vi s ni tip nhau ca cc nn vn ha tm thi. l l do ti sao ang tin n gii hn cao nht ca khong thch nghi. Khng c th h no trc y i din vi s th thch ny. Ch by gi trong qung i ca chng ta, v cho n nay trong nhng x hi cng nghip, th kh nng cho c sc tng lai tc ng n a s qun chng mi kt tinh. Tuy nhin, ni n iu ny l t chuc ly s hiu lm nghim trng. u tin, bt k tc gi no ku gi s ch n mt vn x hi u c kh nng o su thm s bi quan su m bao ph cc x hi cng nghip. S tht vng b tha l mt loi hng ha vn chng d bn. Th nhng s tht vng khng phi l ni trn trnh cho s thiu trch nhim m n khng th bo cha c. Hu ht nhng vn bao vy chng ta, k c c sc tng lai, khng xut pht t nhng lc thin nhin m t nhng qui trnh do con ngi to ra, t nht l phi chu s kim sot ca chng ta mt cch tim tng. Th hai, c mi nguy him m nhng ngi ang trn trng s nguyn trng c th tm ly khi nim c sc tng lai nh l mt li xin li v s tm ngng mi thay i. Bt k s c gng no nh th chng h y li s thay i, m cn lm thay i ln hn, d di hn v kh qun l hn, cng cn l s in r o c. Theo bt k tiu chun no ca con ngi, nhng thay i x hi c bn no l qu chm.
THUVIENDIENTU.ORG
Cu tr li cho c sc tng lai khng phi l khng thay i m l mt loi thay i khc. Ch c cch duy tr bt k s ging nhau no v cn bng trong cuc cch mng siu cng nghip mi p ng sng to vi sng to, thit k cc b iu chnh thay i x hi v c nhn. Nh th chng ta khng cn chp nhn m qung hoc chng c m qung, m l cc chin lc sng to nh hnh, chuyn hng, gia tc hoc gim tc s thay i cho thch ng. C nhn cn nhng nguyn l mi lp k hoch cho cuc i ca h cng vi mt nn gio dc mi. H cng c th cn nhng s gip cng nghip mi v c bit lm tng s thch nghi ca h. Trong khi , x hi cn nhng th ch v hnh thc t chc mi. Chc chn nhng iu ny c n ngm s thay i nhiu hn na, nhng theo kiu c thit k ngay t u khai thc sc y gia tng, hng n v khng ch tc ca n. iu ny khng d dng g thc hin c. Di chuyn nhanh vo trong mt lnh th x hi khng c c quyn, chng ta khng c thi gian th cc phng php, chng ta khng c cc phng n. Do , chng ta phi th nghim vi mt phm vi rng ln nhng bin php iu chnh thay i, pht minh v loi b chng trn ng i ca chng ta. Vi t tng th nghim m nhng chin thut v chin lc sau y c ngh nh l nhng th d v cc cch t vn mi cn phi c th thch v nh gi. Mt s cho c nhn, s khc cho cng nghip v x hi. V cuc chin u a thay i vo khun kh phi xy ra tt c mi lnh vc ng thi cng mt lc. c cho im chnh ca vn v kim sot thng minh hn ca mt s quy nh then cht, chng ta c th bin khng hong thnh thi c, gip cho con ngi khng ch tn ti, m cn i theo ln sng thay i pht trin, v c thc mi v vic lm ch s phn ca h. I PH TRC TIP Chng ta c th bt u cuc chin u ngn chn c sc tng lai mc c nhn. D chng ta c bit hay khng, r rng hu ht thi hng ngy ca chng ta l mt s c gng trnh c sc tng lai. Chng ta s dng nhiu th chin thut gim bt mc kch thch. Tuy nhin v hu ht nhng phng php ny c s dng mt cch khng c ch , chng ta c th lm tng tnh hiu qu ca chng bng cch a chng thnh nhn thc. Th d, chng ta thnh thong hng v ni tm xem xt nhng phn ng c th v tm l ring ca chng ta i vi s thay i, ngha l phi ngonh mt li vi mi trng bn ngoi nh gi mi trng bn trong ca chng ta. y khng phi l vic m mnh trong ch quan, m l vic nh gi kh nng ring ca chng ta. Tim p nhanh, run ry, mt ng hoc mt mi khng gii thch c c th l du hiu kch thch qu , cng ging nh nhm ln, cu gin bt thng, mt mi nng n v cm gic s hi rng s vic trt ra khi s kim sot l nhng du hiu tm l.
THUVIENDIENTU.ORG
Bng vic t quan st, nhn li nhng thay i trong qu kh va qua ca chng ta, chng ta c th xc nh hoc chng ta ang hot ng thch ng trong vng phm vi thch nghi ca chng ta hoc chng ta ang y vt qu gii hn bn trn. Ni tm li, chng ta c th nh gi mt cch c thc nhp iu cuc sng ring ca chng ta. Nu lm iu ny, chng ta c th bt u nh hng n - lm tng n ln hoc lm chm li - u tin i vi nhng s vic nh, v sau l nhng dng ln hn, c cu trc ca kinh nghim. Bng vic xem xt k lng, chng ta c th bit nhng phn ng khng ch tm ring ca chng ta i vi kch thch qu . Chng ta ng ca, mang knh che nng, trnh nhng ni c mi v khng chm nhng b mt l khi chng ta mun gim s tip nhn ca gic quan i vi ci mi. Tng t nh th, khi chng ta chn mt con ng quen thuc t ni lm vic v nh, chng ta chn la s khng mi v gic quan. Ni tm li, chng ta s dng cch "che chn gic quan", c c ngn cch t nh chn tc nhn kch thch gic quan khi chng gn n gii hn thch nghi pha trn ca chng ta. Chng ta s dng cng nhng chin thut kim sot mc kch thch nhn thc. Ngay c nhng sinh vin gii nht i khi cng nhn chm chm ra ca s, phn i thy gio, ngn chn khng cho dng s liu mi vo t ngun thy gio. Ngay c nhng ngi m c sch i khi cng tri qua nhng giai on h khng thit g n sch hoc tp ch. Trong nhng chn la c bit ca chng ta v gii tr nh c sch lc thi gian nhn ri, xem phim hoc xem tivi, i khi chng ta tm t l cao v ci mi, v tin tc nhiu. Vo thi im khc, chng ta tch cc chng li s kch thch nhn thc v ch tm gii tr nh nhng. Chng ta s dng gii tr nh l mt cng c lm tng hoc gim s kch thch, iu chnh lng ly vo ca chng ta lm qu ti kh nng ca chng ta. Bng vic s dng c thc hn v nhng chin thut nh th, chng ta c th tinh chnh mi trng vi m ca chng ta. Chng ta cng c th ct gim s kch thch khng mong mun bng cch lm nh bt gnh nng nhn thc ca chng ta. C gng nh qu nhiu vic chc chn l mt l do chnh ca Stress tm l. Cn phi qun ngay tt c nhng g khng quan trng v ghi nhanh nhng s liu c gi tr. Phng php ny c th gip bt k ai thc hin s n gin ln nht tng ng vi mc phc tp ca i sng tr thc ca h. Chng ta cng c th hnh ng iu chnh dng quyt nh. Chng ta hon quyt nh hoc chuyn cho ngi khc khi chng ta ang chu s qu ti quyt nh. i khi chng ta phi lm t lit quyt nh. Thng qua nhng phng php nh th, chng ta c gng n mc tt nht c th diu chnh dng kch thch gic quan, nhn thc v quyt nh, cng c th th theo cch phc tp nhng cha bit cn bng chng. Nhng chng ta c nhng cch mnh hn i ph vi s hm da ca kch thch qu . l nhng c gng kim sot t l nht thi, ci mi v a dng
THUVIENDIENTU.ORG
trong mi trng ca chng ta. NHNG VNG N NH C NHN T l chuyn giao trong cuc sng ca chng ta c th b nh hng bi nhng quyt nh c thc. Chng ta c th gim s thay i v kch thch bng vic duy tr c thc nhng mi quan h di hn vi nhng yu t khc nhau ca mi trng vt l ca chng ta. Nh th, chng ta c th t chi mua cc sn phm dng xong vt i, chng ta c th dng o khoc c cho mt ma na, chng ta c th t chi chy theo nhng mu mi nht ; chng ta c th chng li khi ngi bn hng ni vi chng ta cn phi i t. Theo cch ny, chng ta lm gim nhu cu c v b nhng vt dng xung quanh chng ta. Chng ta c th s dng cng mt chin thut i vi ngi v nhng chiu khc ca kinh nghim. C nhng thi gian ngay c nhng ngi sng tp th nht cm thy phi x hi v t chi li mi hi hp v s tc ng qua li x hi. Chng ta ct t mt cch c thc. Cng bng cch nh vy, chng ta c th gim bt vic i xa. Chng ta c th phn i vic t chc li khng c mc ch trong cng ty, nh th, cc nhm bng hu hoc cng ng ca chng ta. Khi ly nhng quyt nh quan trng, chng ta c th cn nhc gi thay i i vi quyn li. Khng c iu no trn cho thy thay i s b dng li. L thuyt v phm vi thch ng cho thy mt s mc thay i l cn thit cho sc khe cng nh l qu nhiu thay i lm hi sc khe. Mt s ngi v nhng l do cha r rng lun lun gn cht vo mc kch thch cao hn nhng ngi khc. H dng nh khao kht thay i trong khi nhng ngi khc ang chng mt v n. Mt ci nh mi, mt xe t mi, mt cuc du lch khc, mt cuc khng hong khc v cng nghip, nhiu bn b n nh, cc cuc ving thm, cc cuc phiu lu ti chnh v.v... h dng nh chp nhn tt c nhng iu m khng b bnh tt g c. Th nhng nhng phn tch k ca nhng ngi ny thng cho thy s hin din ca ci c th gi l "vng n nh" trong cuc i ca h, mt s quan h ko di no c duy tr cn thn mc d c tt c nhng thay i khc. Mt dng khc ca vng n nh l dng thi quen m n i cng vi c nhn bt k ni no h i d cho nhng thay i khc bin i cuc sng ca h nh th no i na. Do , vn khng phi l hy b s thay i l iu khng th thc hin c, m phi qun l n. Nu chng ta chp nhn thay i nhanh trong mt s lnh vc cuc sng, chng ta c th c gng mt cch c thc xy dng vng n nh ni khc. Vic ly d khng nn theo sau ngay vic thay i cng vic. V s ra i ca mt a tr bin i tt c nhng mi quan h con ngi trong mt gia nh, nn n khng tin hnh ngay tm vic chuyn nh l vic c th gy ra s chuyn giao ln trong mi quan h con ngi bn ngoi gia nh. Ph n va mi ga chng khng nn vi v bn ngay nh. thit k cc vng n nh nhm bin i nhng dng ln hn ca cuc sng,
THUVIENDIENTU.ORG
chng ta cn nhng cng c c hiu lc hn nhiu. u tin, chng ta cn mt s nh hng mi c bn hng v tng lai. Sau cng, qun thay i chng ta phi liu trc c n. Tuy nhin, khi nim m tng lai c nhn ca mt ngi c th lng trc c l cng khai chng i thnh kin tp tc dn gian. Hu ht mi ngi tin rng tng lai l s trng rng. Th nhng s tht l chng ta c th ch nh xc sut cho mt s thay i c sn cho chng ta, c bit i vi mt s thay i cu trc ln, v c nhng cch s dng kin thc ny thit k cc vng n nh c nhn. Th d chng ta c th tin on chc chn rng tr phi ci cht xy ra, chng ta s ln ln, gi i, rng con ci chng ta, nhng ngi thn ca chng ta s ln ln v gi i v rng n tui no y, sc khe ca chng ta s gim i. Nhng khng phi v li pht biu n gin ny m chng ta c th tin on nhiu v cuc i ca chng ta trong 1, 5 hoc 10 nm v v s lng thay i m chng ta phi hp th trong khong thi gian qu . Rt t c nhn hoc gia nh lp k hoch trc mt cch c h thng. Khi h lm, th iu thng ph thuc vo ngn sch. Th nhng chng ta c th tin on v nh hng s tiu dng ca chng ta v thi gian v tnh cm cng ging nh tin bc. Nh th c th c ci nhn lt qua v tng lai ring ca mt ngi, v nh gi mc thay i tng th ang nm pha trc, bng vic chun b ci c th c gi l "D bo thi gian v tnh cm". y l mt c gng nh gi s phn trm nng lng thi gian v tnh cm ca u t trong nhng lnh vc quan trng khc nhau ca cuc sng v xem lm th no iu ny c th thay i theo thi gian. Th d c th lp danh mc nhng lnh vc cuc sng dng nh quan trng nht cho chng ta : sc khe, ngh nghip, gii tr, hn nhn, cha m, con ci v.v... Sau ghi bn cnh mi mc tiu lng thi gian dnh cho mc . Mt ngi s dng phng php ny c th thy 25% thi gian dnh cho cng vic. Nhng tnh cm dnh cho cng vic c th t hoc nhiu ty theo s hng th ca h i vi cng vic. Nu i su hn na v cuc sng ca h nh tnh cm v chng, tnh cm i vi cha m, con ci h s nh th no, sc khe ca h ra sao ? v.v... C th rt kh khn cho h thc hin iu . Tuy nhin p h d bo cho nm nay, sang nm, 5 nm, 10 nm na th nhng dng thay i s bt u hin ra. H s thy c mt s nm c s dch chuyn ln hn v phn phi ln hn nhng nm khc. Nhng nh nhng gi thit h thng lp ra, h c th x l nhng quyt nh chnh vo thi im on trc. Nhng phng php ny l nhng cng c v cng th thin cho vic lp k hoch c nhn. C l cc nh tm l h c th thit k nhng phng php sc bn hn, nhy cm hn i vi s khc nhau trong xc sut. Th nhng, nu chng ta ch tm u mi hn l s chc chn, th nhng phng php th s ny c th gip ta iu ha hoc chia knh dng thay i trong cuc sng chng ta. V bng vic gip chng ta xc nh cc vng thay i nhanh, chng cng gip chng ta tm ra vng n nh, dng u u tng i trong dng thay i p o. Chng lm tt hn nhng lch lc trong cuc u tranh ca c nhn qun l thay i. y khng phi l mt quy trnh tiu cc nhm hy b hoc gii hn thay i. Vn cho bt k c nhn no c
THUVIENDIENTU.ORG
gng i ph vi s thay i nhanh l lm th no t h duy tr trong phm vi thch nghi, v nu b trt qua phm vi , lm th no tm ra im ti u t nh m h c th sng vi hiu qu cao nht ? HP THNH NHM TNH HNH Vn l nhng chin thut c nhn nh th tr thnh t hiu qu hn vi mi ngy tri qua. Khi tc thay i tng, c nhn kh to ra nhng vng n nh m h cn. to ra mt mi trng m trong s thay i lm phn chn v lm giu cho c nhn, nhng khng p o h, chng ta phi s dng khng ch nhng chin thut c nhn m cn nhng chin lc x hi. Nu chng ta phi a mi ngi i qua giai on gia tc, ngay t by gi chng ta phi bt u xy dng "b hp th c sc tng lai" vo trong mi c cu ca x hi siu cng nghip. iu ny i hi cch suy ngh mi v s thay i v khng thay i trong cuc sng ca chng ta. Ngay c phi c cch khc phn loi mi ngi. Ngy nay chng ta c khuynh hng phn loi c nhn khng phi theo nhng thay i h phi chu, m theo trng thi hoc v tr ca h gia nhng thay i. Chng ta xem mt thnh vin cng on v cha ri b cng on. S ch nh ca chng ta khng phi v vic gia nhp hoc ra khi, m l vic "khng thay i" xy ra gia vic nhp v ra khi. Ngi nhn tin phc li, sinh vin, nh qun tri v.v... tt c u l iu kin ca mt ngi gia nhng thay i. Tuy nhin c cch c bn khc xem xt mi ngi. Th d, "ngi di chuyn sang nh mi" l s phn loi m bt k ngy no cng c chng 100.000 ngi M thc hin vic , th nhng t khi h c phn loi nh l mt nhm. S phn loi "ngi ang thay i cng vic", hoc "ngi ang ly d" tt c u da trn tnh trng tm thi, qu hn l trn tnh trng ko di gia nhng thi k chuyn tip. S dch chuyn t ngt ny v trng im t vic ngh v ngi ta ang l g sang vic ngh v h s tr thnh g, to ra ton b cch t vn mi v thch nghi, hay ni cch khc l vn "hp thnh nhm tnh hnh" m trin vng c th tr thnh mt trong nhng dch v x hi then cht trong tng lai. y l nhng t chc tm thi cho nhng ngi ang tri qua giai on chuyn tip i sng tng t vo cng mt lc. Nhng nhm tnh hnh nh th phi c thnh lp cho nhng gia nh ang thay i nh ca, nhng ngi s ly d, nhng ngi c ngi thn cht, nhng ngi sp sinh con, nhng ngi chun b i vic lm, nhng gia nh va mi di chuyn vo mt cng ng, cho nhng ngi m con t va mi lp gia nh, nhng ngi sp v hu - ni mt cch khc cho bt c ai ang i din vi s thay i quan trng trong cuc sng. D nhin thnh vin trong nhm ch l tm thi, lu gip nhng ngi gp kh khn chuyn tip. Mt vi nhm c th ko di trong vi thng, nhng nhm khc c th ch tn ti sau mt ln gp. Bng vic tp trung mi ngi li cng chia s kinh nghim thch nghi chung, chng ta gip h i ph vi tnh hnh. Mt ngi c yu cu thch nghi vi tnh
THUVIENDIENTU.ORG
hnh cuc sng mi s mt mt s c s v lng t trng ca h. H c th bt u nghi ng v kh nng ca h. Nu chng ta a h cng vi nhng ngi khc ang tri qua cng kinh nghim th c ngha l chng ta gip h t cng c lng tin. Cc thnh vin ca nhm s chia x mt s thc v s tng ng. H thy vn ca h khch quan hn. H trao i t tng v xem xt vn su sc hn. Quan trng nht l h cng nhau bn cch gii quyt. Ni tm li, h c c hi trao i nhng kinh nghim v t tng trc khi thi im thay i n vi h. T VN V KHNG HONG Khng phi tt c s gip cho c nhn phi n t cc nhm. Trong nhiu trng hp, nhng g m ngi b p bc thay i cn nht l t vn ring trong thi gian khng hong v thch nghi. Trong bit ng tm l hc, mt cuc khng hong l bt k s chuyn tip no c ngha. N cng cng ngha vi thay i chnh v cuc sng. Ngy nay nhng ngi ang b khng hong chuyn tip i n cc chuyn gia khc nhau - bc s, c vn hn nhn, nh tm l, chuyn gia ngh nghip v nhng ngi khc - hi v li khuyn cho c nhn. Th nhng c nhiu loi khng hong khng c chuyn gia thch hp. Ai s gip gia nh hay c nhn i din vi nhu cu chuyn nh n thnh ph mi ln th ba trong 5 nm ? Ai s c vn cho mt ngi lnh o b thay i chc v ln ln xung xung do t chc li c quan ? v.v... Nhng ngi nh th ny khng phi l bnh hon. H khng cn s ch v tm l, th nhng khng c b my t vn no gip h. Khi x hi tin v s khng ng nht th nhiu vn s xy ra. Trong nhng x hi thay i chm, kiu khng hong m c nhn gp phi l ng u hn v nhng ngun khuyn bo c bit c xc nh d dng hn. Ngi b khng hong c th n vi linh mc, bc s, hoc ngi lnh o a phng. Ngy nay cc dch v t vn c nhn trong cc quc gia cng nghip cao tr thnh chuyn mn ha n ni chng ta phi pht trin mt loi dch v khc l dch v hng dn ngi gp khng hong nn n u tm li khuyn. Nhng dch v ch dn ny to thm thi quan liu v s chm tr gia c nhn v s gip h cn n. Khi c c s gip th c th h 1y quyt nh ch yu v thc hin n mt cch t hi. Chng no m chng ta cn quan nim rng s khuyn bo phi n t ni chuyn mn cao cp, chng ta cn phi chu nhiu kh khn ln hn. Hn th na, chng no m chng ta cn da trn ci m con ngi "ang l" thay v ci m h "s tr thnh", chng ta s khng c c nhiu vn thch nghi thc s. H thng dch v x hi thng thng s khng bao gi theo kp. Cu tr li l mt t chc tng ng vi h thng hp thnh nhm tnh hnh, mt dch v t vn khng phi ch gm cc chuyn gia t vn chuyn nghip, m cn gm nhiu tng lp chuyn gia khc nhau. Chng ta phi tha nhn rng nhng g lm cho mt ngi tr thnh chuyn gia trong mt kiu khng hong khng cn thit phi o
THUVIENDIENTU.ORG
to chnh thc, m chnh kinh nghim tri qua khng hong tng t lm cho h tr thnh chuyn gia. gip hng triu ngi vt qua nhng giai on chuyn tip kh khn m h dng nh s gp phi, chng ta bt buc phi "nng chc" mt s ln nhng ngi nghip d trong cng ng - nh kinh doanh, sinh vin, gio s, cng nhn v.v... phc v nh l "c vn v khng hong". Cc nh c vn v khng hong ngy mai s l cc chuyn gia khng phi trong nhng ngnh truyn thng nh tm l hc hoc y t, m l chuyn gia trong cc giai on chuyn tip c bit nh : di v tr , nng chc trong cng vic, ly d v.v... vi kinh nghim gn y ca h, lm vic trn c s t nguyn hoc c tr lng ti thiu, h s b mt t thi gian nghe nhng ngi gp khng hong ni v vn ca nhng ngi ny. p li, h cng c s gip ca nhng ngi khc trong qu trnh pht trin thch nghi ca ring h. Chng c g mi v vic ngi ta tm li khuyn ca ngi khc. Ci mi l kh nng ca chng ta thng qua vic s dng h thng my tnh in t tng hp nhanh cc nhm tnh hnh, kt hp c nhn vi ngi t vn, v thc hin c hai vic trong s tn trng i ring v b mt. NH NA NG "B hp th c sc tng lai" vi dng khc l khi nim "nh na ng" c cc nh chc trch tri giam tin b s dng to iu kin cho phm nhn tr li cuc sng bnh thng. Tnh cht r rng nht ca cc tri ci to trong tng lai s l khi nim "th dn dn". Thay v a mt phm nhn ang b kch thch qu thp theo ch nh t v y h ra m khng c s chun b trc tr li x hi, h s c di chuyn dn dn ra cc loi trung gian cho php h lm vic ban ngy vi cng ng x hi, ban m quay tr li tri. Dn dn gii hn s c hy b cho n khi h iu chnh hon ton vi th gii bn ngoi. Cng mt nguyn l c cc vin thn kinh khc nhau khai thc. Tng t nh th, vn nng dn thnh lnh b chuyn n thnh ph cng c th c gim i nu nguyn tc nh na ng c s dng gip ngi nng dn ha nhp vo cuc sng mi. Theo l thuyt ny, cc thnh ph cn nhng nh tip n ni m nhng ngi mi n sng mt khong thi gian di nhng iu kin mt na ging nh nng thn m h b li pha sau, v mt na ging nh thnh ph m h s thm nhp vo. Nh th h s thch nghi vi mi trng d dng hn v thnh cng hn. T tng c bn ca nguyn tc trn l cung cp thay i theo tng giai on dn dn v c kim sot, hn l s chuyn tip t ngt, l quan trng cho bt k x hi no mun i ph vi s bin ng nhanh v cng nghip hoc x hi. Th d, chin binh c phc vin dn dn. Sinh vin vng nng thn c th vi tun ti mt trng i hc ca thnh ph trung bnh trc khi vo hc thnh ph ln. Bnh
THUVIENDIENTU.ORG
nhn iu tr di hn bnh vin c th v nh mt tun mt hai ln dn dn n trc khi v hn nh. Ngi v hu ngh vic dn dn hn l t ngt ngh ngay. Ngi nhp ng, ly thn trc khi ly d hn, hn nhn tm thi tt c u c tin hnh t t theo cng nguyn l trn h d ha nhp vo mi trng mi. Ni tm li, bt k ni no s thay i trng thi c th hin trc c, kh nng lm dn dn phi c xem xt. VNG T M CA QU KH Khng x hi no i qua s ri lon ca vi thp k sp n s c th lm c iu m khng c cc trung tm chuyn mn trong tc thay i b gim mt cch nhn to. Ni mt cch khc, chng ta cn mt vng t m ca qu kh, tc l cc cng ng trong s chuyn giao, ci mi v s chn la c gii hn mt cch c dng . Vng t m ca qu kh cho ngy mai phi l ni m ngi ta i din vi c sc tng lai c th trn p lc kch thch qu hng tun, hng thng, hoc hng nm. Trong nhng cng ng nhp iu chm nh th, c nhn mun ngh ngi thoi mi hoc t b kch thch hn u c th tm c ch . Nhng cng ng phi c bc ph mt cch c thc, ct t mt cch c chn lc t x hi chung quanh. t qua li phi c gii hn trnh giao thng ng c. Bo ch phi l tun bo ch khng phi nht bo. Radio v tivi ch c pht vi gi mt ngy. Ch nhng dch v khn cp c bit nh y t c duy tr vi hiu qu ti a nh nn cng nghip tin tin. Khng c ch nho nhng cng ng nh th, chng phi c x hi ln hn tr cp nh l mt dng bo him x hi v tinh thn. Vo thi k thay i cc nhanh, c kh nng x hi ln hn lm mt s sai lm tai ha khng o ngc c. Th d, hy tng tng vic phn phi rng ri mt cht cho thm vo thc n tnh c li c hu qu nh Halidomide. Ngi ta c th nhn thc tai ha trn c th lm mt kh nng sinh sn ca c mt ging dn. Bng cch tng nhanh cc vng t m ca qu kh, hoc l bo tng sng, chng ta lm tng kh nng vn cn c ging ngi y trong trng hp c thin tai tp th. Nhng cng ng nh th cng c th c lm m hnh ging dy thc t. Nh th tr con th gii bn ngoi c th vi thng trong mt lng m phng thi phong kin, sng v lm vic ging nh tr con cch y vi th k. Thanh nin c th vi tun trong mt cng ng tin cng nghip, lm vic trong nh my nh trc y. Cch gio dc sng nh th s cho chng mt bi cnh lch s m khng c cch no dy c. Ni tm li, mi x hi s cn mt cng ng nh th m trong cc thnh vin trnh xa nhng tr k cc mi nht. Ngay c chng ta c th tr tin cho ngi ta dng nhng hng ho mi nht, ng hng th nhng phng tin phc tp v t
THUVIENDIENTU.ORG
ng nht. VNG T M CA TNG LAI Ging nh chng ta to ra iu kin cho mt s ngi sng vi nhp iu chm hn ca qu kh, chng ta cng phi to ra iu kin cho mt s ngi sng vo thi tng lai. Do , chng ta phi to ra vng t m ca tng lai. Theo ngha hp, chng ta lm vic ny. Cc nh du hnh v tr, phi cng v nhng chuyn gia khc thng c hun luyn bng cch t h trong nhng m hnh m phng tng ng trong tng lai khi h ang tham gia vo trong mt nhim v. Cnh st, nhn vin tnh bo, cm t qun v cc chuyn gia qun s khc c hun luyn trc bng cch cho h xem phim v nhng ngi h phi i ph, v nhng nh my h phi thm nhp, vng t h phi bo v. Bng cch ny h c chun b i ph vi nhng ngu nhin trong tng lai. Trc khi a mt ngi lao ng n mt ch mi, c gia nh h phi c cho xem vi ton b ni h s sng, trng con em h s theo hc, ca hng h s mua sm, ngay c thy gio, ngi bn hng v lng ging h s gp. Bng cch thch nghi h nh th, chng ta c th lm gim bt s lo lng cho h v nhng g h khng bit v chun b cho h i ph vi nhiu vn m h dng nh s gp. Ngy mai, khi cng nghip m phng kinh nghim pht trin, chng ta c th i xa hn. C nhn c chun b trc thch nghi khng ch nghe v xem, m cn c th s, nm v ngi mi trng h s . H c th tc ng qua li vi ngi trong tng lai ca h, v chu nhng kinh nghim c thit k cn thn lm tng kh nng i ph ca h. Cc tp on tm l trong tng lai s tm thy mt th trng mu m trong vic thit k v vn hnh nhng phng tin tin thch ng nh th. Ton b gia nh c th n vng t "lm vic - hc - chi" l vng s gm cc vin bo tng tng lai, chun b cho h i ph vi tng lai c nhn ca chnh h. RC L V TR Theo l thuyt v phm vi thch ng, r rng s khng nh v tnh lin tc trong kinh nghim ca chng ta khng nht thit l "phn ng", ging nh yu cu thay i t on khng nht thit l "tin b". Trong nhng x hi nh tr, c mt nhu cu tm l su m cho ci mi v s kch thch. Trong mt x hi gia tc, nhu cu c th l s duy tr mt s lin tc. Trong qu kh, nghi l cung cp mt b m thay i quan trng. Cc nh nhn chng hc ni vi chng ta rng mt vi hnh thc nghi l lp i lp li nh nghi l xung quanh ci cht, vic sinh n, tui dy th, hn nhn v.v... gip cho c nhn trong cc x hi nguyn thy thnh lp s cn bng sau khi mt s bin c thch nghi chnh xy ra.
THUVIENDIENTU.ORG
Th d cc x hi phng Ty, vic gi bu thip chc mng Noel l mt nghi l lm cho tnh bn b tr nn gn b hn. L sinh nht, ngy ngh v nhng ngy k nim l nhng th d khc. Khi chng ta gia tc v a vo nhng dng khng c nhp iu vo tc thay i, chng ta cn nh du mt vi tnh u n bo tn, ging nh by gi chng ta nh du mt vi khu rng, di tch lch s, hoc cc ging chim cn bo v. Ngay c chng ta cng cn sn xut nghi l. Khng cn thi k bt sao phi chu nh vy na, khng cn bng ti ca m hoc sng m bui sng, khng cn cnh phi ng yn trong mt mi trng vt l khng thay i, chng ta phi ang c gip nh hng theo thi gian v khng gian bi s u n x hi. Khi thi gian nhn ri tng ln, chng ta c c hi a vo nhng im n nh v nghi l vo x hi, nh nhng ngy ngh mi, rc l v tr chi. Nhng c ch nh th khng ch cung cp ci phng cho s lin tc trong cuc sng hng ngy, m cn c dng hp nht x hi, v lm chng nh bt chng li tc ng tng phn ca nn siu cng nghip. Th d, chng ta c th to ra ngy ngh tng nh Galileo, Mozart, Einstein, v.v... Chng ta c th to ra vic rc l v tr da trn s chinh phc v tr ca con ngi. Bng cch iu chnh nhng bin c v bng cch thm cc cuc rc l tng nh nhng bin c , chng ta c th kt chng thnh nghi l ca x hi mi v s dng chng nh l im bo tn lnh mnh. Chng ta s tn ti khi v ch khi chng ta vt qua khi nhng chin thut c nhn n chin lc x hi, cung cp nhng dch v ym tr mi cho c nhn b thay i quy ry, xy dng s lin tc v b m - thay i vo vn minh ang ni ln ca ngy mai. Chng 18 GIO DC TRONG THI TNG LAI Ngy nay mt t con ngi, ton b dn s ca cc quc gia giu cng nghip, ang tng tc hng v cuc gp g vi nn siu cng nghip. Chng ta c cn phi chu c sc tng lai tp th khng ? Hoc chng ta c th thc hin " b nh nhng" khng ? Chng ta ang tng tc nhanh chng cch t vn ca chng ta. Nhng nt phc ha lm chm ca x hi mi ang ni ln t gia ngy mai. Th nhng nu chng ta n gn hn, bng chng cho thy mt trong nhng h thng nguy kch nht - gio dc - ang vn hnh khng ng mt cch nguy him. Nhng g ang din ra cho gio dc ngy nay, ngay c trong nhng trng hc v i hc tt nht ca chng ta, l s li thi tuyt vng. Cha m tm nn gio dc ph hp vi con ci ca h cho cuc sng tng lai. Thy gio cnh co rng vic thiu
THUVIENDIENTU.ORG
mt nn gio dc s lm hng nhng c hi cho tr con trong th gii ngy mai. Cc b trng chnh ph, cc nh th, cc phng tin thng tin i chng tt c u c v thanh nin li trng, nhn mnh rng tng lai ca con ngi hon ton ph thuc vo gio dc. Th nhng d c tt c nhng li hng bin v tng lai, trng hc ca chng ta ang hng v pha sau, h thng cht, hn l hng ti pha trc : x hi mi ang ni ln. Nhng nng lng to ln ca chng c s dng quay ngi cng nghip - ngi c trao cho nhng cng c tn ti trong mt h thng s cht trc khi ngi b cht. ngn chn c sc tng lai, chng ta phi to ra mt h thng gio dc siu cng nghip. V lm iu ny, chng ta phi tm ra mc tiu v phng php trong tng lai ch khng phi trong qu kh. TRNG HC K NGUYN CNG NGHIP Mi x hi u c thi ring v qu kh, hin ti v tng lai. S thin v thi gian ny, c thnh lp p li tc thay i, l mt trong nhng iu t c n nht, th nhng l tc nhn xc nh mnh nht v cch x th x hi, v n phn nh r rng trong ci cch m x hi chun b cho thanh thiu nin vo i. Trong nhng x hi nh tr, qu kh i vo hin ti v t n lp li trong tng lai. Trong mt x hi nh th, vic chun b cho mt a tr l trang b cho n nhng k xo ca qu kh, nhng k xo ny n s cn trong tng lai. Ngi cha truyn cho con trai tt c cc loi phng php thc tin cng vi nhng gi tr truyn thng cao v r rng. Kin thc c truyn khng phi t cc chuyn gia tp trung trng hc, m thng qua gia nh, cc th ch tn gio, v s hc ngh. Ngi hc v thy dy phn tn khp cng ng. Tuy nhin, cha kha ca h thng l s tn tm tuyt i cho qu kh. Chng trnh ging dy ca qu kh l qu kh. Thi i c kh ph tan tt c iu , v nn cng nghip yu cu loi ngi mi. N i hi nhng k xo m c gia nh v nh th u khng th p ng. N bt buc mt s bin i trong h thng gi tr. Trn ht, n yu cu con ngi pht trin mt nhn thc mi v thi gian. Gio dc qun chng l mt ci my ti tnh do cng nghip ch to sn xut mt loi ngi m n cn n. Vn phc tp, khng bnh thng. Lm th no tr con c th thch nghi trc mt th gii mi, mt th gii ca cng vic cc nhc, khi, ting n, my mc, iu kin sng cht hp, k thut tp th, mt th gii m thi gian khng phi do chu k mt trng mt tri quyt nh m do ting ci nh my v ng h quyt nh. Gii php l mt h thng gio dc m chnh ngay trong cu trc ca n m phng th gii mi ny. H thng ny khng phi ni ln ngay tc th. Ngay c ngy nay n gi nhng yu t li ging nh x hi tin cng nghip. Ton b t tng ca vic tp hp s ng sinh vin (nguyn liu) c thy gio x l (cng nhn) trong mt ngi trng t trung tm (nh my) l mt thin ti cng nghip. Ton b
THUVIENDIENTU.ORG
h thng cp bc hnh chnh ca gio dc u theo m hnh quan liu cng nghip. Chnh vic t chc kin thc vo trong nhng ngnh c nh c da trn nhng tha nhn cng nghip. Tr con i b t ni ny sang ni khc v ngi trong cc ngi nh c ch nh. Chung reo bo thay i gi. Cuc sng bn trong ca trng hc tr thnh mt ci gng, mt s gii thiu hon ho v x hi cng nghip. Nhng tnh cht hay b ph bnh nht ca nn gio dc ngy nay nh s tp hp li thnh on, thiu s c nhn ha, h thng cng nhc v c s hc ng, im s, phn loi v cho im, vai tr quyn hnh ca thy gio, l nhng tnh cht to cho nn gio dc i chng tr thnh mt cng c thch nghi cho v tr v thi gian ca n. Thanh nin i qua gung my gio dc ny i vo x hi ngi ln m cu trc v cng vic, vai tr v th ch ging nh ca trng hc. a tr i hc khng phi ch hc nhng vic n s s dng sau ny, m n sng v hc theo cch sng c lp thnh m hnh trong tng lai. Th d, trng hc lm thm nhun tinh t khi nim thin v thi gian mi rt cn thit cho cng nghip. i din vi nhng iu kin cha bao gi c trc y, con ngi phi dnh ht nng lng cho vic hiu c hin ti. Nh th s tp trung gio dc t n bt u dch chuyn ra khi qu kh v hng v hin ti. Nh th h thng gio dc ca chng ta t n cha thch nghi hon ton vi k nguyn cng nghip khi nhu cu cho mt cuc cch mng mi - cuc cch mng siu cng nghip - cht xut hin trc n. V ging nh nhng ngi tin b hm qua b kt ti l theo "ch ngha ngy nay", th dng nh nhng nh ci cch gio dc ngy mai s b kt ti l theo "ch ngha tng lai". Chng ta phi tm mt nn gio dc siu cng nghip tht s nu chng ta mt ln na dch chuyn s thin v thi gian ca chng ta tin v pha trc. CUC CCH MNG GIO DC MI Trong h thng cng nghip ca ngy mai - nhanh, linh hot v t iu chnh - my mc s x l dng vt liu vt l, con ngi s x l dng tin tc v s vt. My mc s thc hin nhng cng vic hng ngy, con ngi s thc hin nhng cng vic tr thc v sng to. My mc v con ngi thay v tp trung trong cc nh my khng l v cc thnh ph cng nghip, s phn tn khp tri t, ni vi nhau bng h thng thng tin cc nhanh. Cng vic do con ngi lm s i ra khi nh my v vn phng, s l cng ng v nh. My mc s c ng b ha vi tc mt phn t giy ; con ngi s c hy b ng b ha. Ting ci nh my s bin mt. Ngay c ng h, chic my then cht ca k nguyn cng nghip hin i, s mt mt s quyn lc ca n i vi cng vic v con ngi. ng thi lc , cc t chc cn kim sot cng nghip s chuyn t ch quan liu sang ch lm thi, t bt bin sang nht thi, v t s quan tm n hin ti sang s tp trung v tng lai.
THUVIENDIENTU.ORG
Trong mt th gii nh th, nhng vt tng trng c gi tr nht k nguyn cng nghip tr thnh nhng bt li. Cng nghip ngy mai khng yu cu hng triu ngi ngi c giy t, khng yu cu con ngi sn sng lm cc vic lp i lp li v tn, v tun lnh m qung ch v ming cm manh o, m n yu cu con ngi c th phn on quyt nh, c th kt hp cc cch ca h qua nhng mi trng mi l, nhanh chng pht hin nhng mi quan h mi trong thc t thay i nhanh. N yu cu con ngi phi c tng lai trong xng tht ca h. Sau cng, tr phi chng ta kim sot c sc y gia tng, con ngi tng lai s phi i ph vi thay i cung nhit hn chng ta ngy nay. i vi gio dc, bi hc rt r rng : mc tiu u tin ca n l phi lm tng kh nng i ph ca con ngi - tc v kinh t m h c th thch nghi vi s thay i lin tc. Tc thay i cng nhanh bao nhiu th s ch phn bit cc bin c tng lai cng nhiu by nhiu. to ra mt nn gio dc siu cng nghip, u tin chng ta phi a ra nhng hnh nh lin tip khc nhau ca tng lai, nh nhng loi cng vic, ngh nghip, dy ngh m t 20 dn 50 nm sp ti s cn n ; nh nhng hnh thc gia nh v mi quan h con ngi s chim u th ; nh loi cng nghip s bao quanh chng ta v cu trc t chc. Ch bng vic to ra nhng iu trn, nh ngha chng, tranh lun chng, h thng ha chng v lin tc lm mi chng, th chng ta mi c th rt ra c tnh cht nhng k xo nhn thc v tnh cm m con ngi ngy mai s cn n i ph vi sc y gia tng. Chng ta phi to ra "Hi ng tng lai" trong mi trng hc v cng ng : cc nhm ngi s thm d tng lai v li ch ca hin ti. Bng vic tho k hoch "tng lai c tha nhn", bng vic nh ngha cc phn ng ca nn gio dc tng lai vi tng lai ; bng vic a ra nhng kh nng khc nhau mi ngi tranh lun, nhng hi ng nh th c th tc ng mnh m vo nn gio dc. V khng c nhm no gi c quyn hiu r c ngy mai nn nhng hi ng ny phi rt dn ch. , rt cn cc chuyn gia. Nhng cc hi ng tng lai s khng thnh cng nu ch gm cc nh gio dc chuyn nghip, cc nh lp k hoch v cc chuyn gia. Sinh vin phi c tham gia ngay t lc bt u. Thanh nin phi gip lnh o nhng hi ng ny s lm th no "tng lai c tha nhn" c th c tranh lun gia nhng ngi s pht minh v nhng ngi sng trong tng lai. Hi ng tng lai s ngh cch ra khi s b tc trong cc trng hc ca chng ta. Sinh vin ngy nay b kt trong mt h thng gio dc lm cho h li thi trong cuc sng, nn h c quyn ni lon. Th nhng nhng c gng ca cc sinh vin tin b to ra mt chng trnh x hi da trn s cp nht ch ngha Mc xt th k XIX v ch ngha Freud u th k XX cho thy rng h b ct cht vo qu kh v hin ti ging nh nhng ngi i trc. Vic to ra nhng lc lng c nhim nh hng v nh hnh v tng lai trong nn gio dc c th cch mng ha cuc
THUVIENDIENTU.ORG
cch mng ca thanh nin. Nhng nh gio tha nhn s ph sn ca h thng hin nay li khng tin vo h thng mi trong tng lai, hi ng tng lai c th cho h mc ch v quyn lc thng qua s lin minh i vi thanh nin. Bng vic thu ht s tham gia ca cng ng v ph huynh nh cc nh kinh doanh, cc nh cng on, cc nh khoa hc v.v... hi ng c th c s ng b chnh tr rng ln cho cuc cch mng siu cng nghip trong nn gio dc. S rt sai lm nu cho rng h thng gio dc hin nay l khng thay i. Ngc li, n ang chu s thay i nhanh. Nhng hu ht nhng thay i ny ch nhm ci tin gung my hin nay, lm cho n c hiu qu hn trong vic theo ui nhng mc tiu li thi. Kt qu s ging nh nh l chuyn ng Brown l t hy, ri rc, v hng. Ci m n thiu chnh l ng li ph hp vi mt im bt u hp l. Hi ng tng lai c th cung cp c iu . ng li l nn siu cng nghip. im bt u l tng lai. TN CNG T CHC Mt hi ng tng lai nh th phi theo ui ba mc tiu : bin i c cu t chc v h thng gio dc ca chng ta, cch mng ha chng trnh ging dy, khuyn khch s nh hng tp trung v tng lai hn. Chng ta thy s tng quan gia t chc c bn ca h thng trng hc hin nay v t chc c bn ca nh my. T lu nay, chng ta n gin cho rng ch ph hp nht cho gio dc l trng hc. Th nhng nu mt nn gio dc mi s m phng x hi ngy mai, th c cn gio dc c thc hin trng khng ? Khi trnh gio dc tng ln, cng ngy cng c nhiu bc cha m c kh nng dy mt s mn hc cho con h hn l thy gio trng. Vi s tin v mt nn cng nghip da trn kin thc v thi gian nhn ri tng ln, chng ta c th to ra mt h thng gio dc trong cc bc cha m c bng cp cao dy cho con h hc nh mt phn chng trnh khoa gio. Khuynh hng ny s c khuyn khch bng vic ci tin h thng my tnh phc v gio dc, h thng gio dc bng vi v.v... Cha m v sinh vin c th k hp ng hc ngn hn vi trng hc sinh vin ch hc vi mn hc m thi. Sinh vin c th tip tc n trng tham gia nhng hot ng x hi v th dc hoc hc nhng mn m chng khng th t hc hoc cha m v nhng ngi thn ca gia nh khng th dy c. S phn tn trong khng gian x hi v a l phi i cng vi s phn tn trong thi gian. S li thi nhanh ca kin thc v tui th ko di lm cho ngh nghip hc lc cn tr s khng cn nh c khi tui gi n. Do nn gio dc siu cng nghip phi d phng cho s gio dc sut i trn c s thng xuyn o to li. Nu vic hc c ko di cho c cuc i, th tr con khng cn i hc trng theo cch chnh kha. Nh th i vi nhiu thanh nin, va hc va lm s l cch ph hp hn v mang tnh cht gio dc hn.
THUVIENDIENTU.ORG
Cc ci tin nh th s gy ra nhng thay i ln trong phng php ging dy. Phng php ln lp l biu tng c ch cp bc ca cng nghip. Trong khi vn cn c ch cho nhng mc ch c gii hn, ln lp phi nhng ch cho cc phng php ging dy mi. Nhng thay i nh th cng vi cng nghip s to iu kin d dng cho s thay i c bn trong dng t chc. C cu hnh chnh hin nay ca nn gio dc da trn h thng quan liu cng nghip, s khng th i ph vi nhng phc tp v tc thay i gn vi h thng ni trn. C cu hnh chnh bt buc phi tin v dng t chc lm thi. Nn gio dc siu cng nghip phi chun b cho con ngi hot ng trong cc t chc tm thi ca ngy mai. Ngy nay tr con i hc v nhanh chng pht hin chng l mt b phn ca mt c cu t chc khng thay i v theo tiu chun : mt lp hc c thy gio lm ch nhim. Mt thy gio v mt s hc tr d bo ngi ngay nhng hng gh u trong lp l m hnh kiu mu ca trng hc k nguyn cng nghip. Khi hc tr tin ln tng cp, chng vn nm trong khun kh t chc c nh ny. Chng khng c t kinh nghim g v nhng dng t chc khc, hoc v nhng vn gy ra bi s dch chuyn t mt hnh thc t chc ny sang mt hnh thc t chc khc. Chng khng c o to cho s linh hot v nhim v. Cc trng hc trong tng lai phi th nghim nhng cch sp xp khc nhau nh lp hc nhiu thy gio v mt hc sinh ; lp hc nhiu thy gio v mt nhm hc sinh ; hc sinh c t chc vo cc nhm c nhim v n tm thi, hc sinh chuyn t lm vic theo nhm sang lm vic c nhn hoc cng vic c lp v quay tr li lm vic theo nhm ; tt c nhng iu trn v s hon v hc sinh s c s dng gip cho hc sinh c kinh nghim trc khi chng i vo cc t chc tm thi ca nn siu cng nghip. Nhng mc tiu t chc cho Hi ng tng lai s rt r rng : phn tn, phn quyn, nhp su vo cng ng, hnh chnh tm thi, on tuyt vi h thng gi hc v s lng hc sinh. Khi nhng mc tiu ny c thc hin th bt k s ging nhau no v t chc gia nn gio dc v nh my k nguyn cng nghip ch l s ngu nhin n thun. CHNG TRNH GING DY NGY NAY CA QU KH Nu mt phn chng trnh ging dy ngy nay khng ph hp vi x hi siu cng nghip ngy mai th cn phi xa b ngay. y khng phi l mt li pht biu "chng vn ha" hoc li bin h cho s ph hy hon ton v qu kh. Cng khng phi l chng ta c th qun nhng mn c bn nh c, vit, v ton. iu mun ni l hng triu hc sinh ngy nay b lut php bt buc phi tn mt s gi qu bu ca cuc i nhai nhng mn m ch li phi c xem xt li. Chng c cn phi tn nhiu thi gian hc ting Php, ting Ty Ban Nha hoc ting c khng ? Nhng gi hc ting Anh tht s c ch ti a khng ? C phi tt c tr con bt buc phi
THUVIENDIENTU.ORG
hc mn s hc khng ? Hc xc sut hoc lgic c th c ch hn khng ? Lp chng trnh Comput ? Trit hc ? M hc ? Thng tin i chng ? Bt k ai ngh rng chng trnh gio dc hin nay l hp l th phi tr li cho mt hc sinh thng minh 14 tui rng ti sao s hc hoc ting Php hoc bt k mn hc no khc l thit yu cho n. Cc cu tr li ca ngi ln hu nh lun lun ln trnh. L do rt n gin : chng trnh ging dy hin nay l s bo lu ngu xun ca qu kh. Th d ti sao phi dy nhng mn bt buc nh ting Anh, kinh t, ton hc hoc sinh hc ? Ti sao khng dy nhng mn ni v cc giai on ca chu k cuc sng con ngi nh sinh , thi k tr nh, thi k trng thnh, hn nhn, ngh nghip, v hu, cht. Hoc ti sao khng dy nhng vn x hi, hin i ? Hoc ti sao khng dy nhng cng nghip c ngha ca qu kh v tng lai ? Chng trnh ging dy hin nay khng da trn khi nim v nhu cu nhn loi hin i, m n da trn s tr tr. Chng trnh li thi ny p t nhng tiu chun vo cc trng ph thng c s cp 1 v cp 2. Nhng a tr khng c s chn la trong vic xc nh chng mun hc g. S khc nhau gia trng ny vi trng n hu nh khng c. Chng trnh ging dy bt buc thi vo i hc phn nh nhu cu x hi v ngh nghip ca mt x hi ang bin mt. Trong cuc u tranh i mi nn gio dc, c th duy tr mt s lnh vc ca gio trnh ging dy hin nay v a dn thay i vo. Chng ta cn cch t vn c h thng gi quyt tng th vn . S cn bng gia tiu chun ha v tnh a dng trong chng trnh ging dy cng phi c xem xt. S a dng khi t n cc i c th to ra tnh phi x hi m trong khng c im tham kho chung s to ra vic thng tin gia con ngi vi nhau c th kh khn hn ngy nay, v gio dc thin v ng nht trong khi x hi li thin v khng ng nht trong tng lai. Mt cch gii quyt mu thun gia nhu cu cho a dng v nhu cu cho im tham kho chung l phn bit gia "s liu" v "k nng" trong gio dc. S A DNG CA S LIU Hc sinh ph thng c s cp 1 v cp 2 hin nay u phi hc nhng mn c bn nh lch s, ton, sinh hc, vn hc, ng php, ngoi ng, v.v... Thay cho nhng chng trnh ging dy nh th, cc nh gio dc tng lai phi to ra nhng mn hc a dng rng ln hn. Tr con phi c php chn la nhiu hn ngy nay ; chng s c khuyn khch hc nhng mn ngn hn trc khi chn nhng mn di hn. Phm vi cc mn hc cng phi rng ln lm th no va c th i ph vi nhng yu t bit ca tng lai siu cng nghip, li va c th i ph vi nhng yu t khng bit ca n. Chng ta c th lm iu ny bng cch thit k chng trnh ging dy v cc vic bt ng. l chng trnh gio dc nhm o to con ngi x l nhng vn c th hoc khng c th xy ra, th d : lin lc vi cuc sng ngoi v tr, qui thai do th nghim v gen sinh ra v.v
THUVIENDIENTU.ORG
Chng ta c th o to thanh thiu nin v cuc sng di bin nh dy h ln, gii thiu cc vt liu xy nh di bin, vn ngun nng lng di bin, nguy him v trin vng trong cuc chinh phc ca con ngi di y bin Mt khc, chng ta phi gii thiu v cuc sng ngoi v tr cho cc nhm thanh thiu nin khc nh cho sng gn cc nh du hnh v tr, hc v cc mi trng hnh tinh, lm quen vi cng nghip v tr v.v... Nhng th nghim nh th c thc hin di s gim st c trch nhim, phi c xem nh l mt b phn ca mt nn gio dc thch hp, ch khng phi l s gin on hoc ph nhn quy trnh hc tp. Nguyn l ca s a dng s gip lm gim bt cc mn hc bt buc nhng s lm tng s chn la trong cc chuyn ngnh. H THNG K NNG Vic a dng ha s liu s lm vn trn la qu nhiu nng thm trong cuc sng ca chng ta. Bt k chng trnh a dng ha no cng phi i cng vi vic to ra nhng im tham kho chung trong con ngi thng qua mt h thng hp nht v k nng. Trong khi tt c sinh vin khng cn phi hc cng mt mn hc hoc cha cng mt b s liu, nhng tt c sinh vin phi c cng mt s k nng cn thit cho s thng tin gia con ngi vi con ngi v s hp nht x hi. Nhng ngi sng trong x hi siu cng nghip s cn nhng k nng mi trong 3 lnh vc : hc, lin h v chn la. Hc : Nu gia tc tng mnh ln, chng ta c th kt lun rng kin thc s li thi nhanh chng. "S kin" ngy nay tr thnh "tin tc sai" ngy mai. Khng c l lun no chng li vic hc s vic hoc hc s liu, nhng mt x hi m trong c nhn thay i lin tc cng vic, ni , mi quan h x hi v.v... th x hi phi khuyn khch nhiu v vic hc tp. Do cc trng hc ngy mai khng phi ch dy s liu m cn dy cch x l n. Sinh vin phi hc cch b nhng t tng c, lm th no v khi no thay th chng. Ni tm li phi hc cch hc nh th no. Cc Comput th h trc gm mt b nh hoc ngn hng d liu v mt chng trnh bo my x l s liu nh th no. Cc h thng Comput th h sau khng nhng ch cha nhiu s liu m cn l cc a chng trnh ; nh m ngi s dng c th p dng cc chng trnh khc nhau vi cng mt c s d kin. Cc h thng nh th u c "chng trnh ch" nhm bo my chng trnh no s p dng v p dng khi no. Vic tng s chng trnh v chng trnh ch lm tng kh nng ca my tnh. Mt chin lc tng t c th c s dng lm tng kh nng thch nghi ca con ngi. Bng vic dy sinh vin hc, khng hc v hc li nh th no, mt phng php mi rt c hiu qu c a thm vo nn gio dc. Lin h : Nu nhp iu cuc sng tip tc gia tc, chng ta cng c th liu trc s kh khn trong vic to ra v duy tr cc mi quan h con ngi. Mt khi nhn t nht thi c tha nhn nh l l do ca s xa l, mt s thi hi ht k l ca thanh nin c th hiu c nhm y nhanh vic kt bn vi ai , th d nh tnh
THUVIENDIENTU.ORG
dc, phng php tm l, cuc sng cng x... Tt c nhng hot ng ny gip ngi tham gia c s tip xc thn mt m khng cn chun b trc hoc khng cn quen bit trc. Trong nhiu trng hp cc mi quan h rt ngn ngi, mc ch ca n ch nhm tng cng cc mi quan h tnh cm nhng iu kin rt tm thi. Bng vic nhanh chng thay th ngi quen bit trong cuc sng ca chng ta, chng ta khng cn nhiu thi gian tin tng, khng cn nhiu thi gian tnh bn chn mui. Ngi ta c th nghi ng tnh hiu qu ca nhng phng php trn, nhng cho n khi tc chuyn giao con ngi b chm li, nn gio dc phi gip con ngi chp nhn khng c tnh bn lu bn, chp nhn s c n v ng vc, hoc n phi tm nhng cch mi y nhanh vic to ra tnh bn. Ni tm li, gio dc s phi dy chng ta cch lin h. Chn la : Nu chng ta gi thit rng s di chuyn hng v nn siu cng nghip s lm tng cc loi v phc tp ca cc quyt nh m c nhn gp phi, th r rng nn gio dc phi x l trc tip vn chn la qu nhiu. S thch nghi lin quan n vic to ra nhng chn la ni tip nhau. i din vi nhng kh nng khc nhau, c nhn phi chn kh nng ph hp nht vi gi tri ca h. Do vic chn la qu nhiu nng n thm, nn c nhn no khng nm c gi tr ring ca h s b lm t lit dn dn. Th nhng vn gi tr cng quan trng bao nhiu th cc trng hc hin nay ca chng ta cng t mun i ph vi n by nhiu. Trong x hi tin cng nghip, gi tr tng i n nh v khng c vn i vi vic ngi ln p t gi tr cho th h tr. Nn gio dc ch quan tm n vic nhi nht nhng gi tr o c v vic truyn b k nng. Khi cc ln sng ca cuc cch mng cng nghip ph tan kin trc gi tr c v nhng iu kin mi i hi nhng gi tr mi, th cc nh gio dc ng h. Cc nh gio siu cng nghip khng nn p t gi tr cho sinh vin ; nhng h phi t chc mt cch c h thng nhng hot ng chnh thc v bn chnh thc nhm gip sinh vin xc nh, pht trin v th nghim nhng gi tr ca sinh vin d chng l g i na. Cc trng hc ca chng ta s tip tc sn xut ra nhng con ngi cng nghip cho n khi chng ta dy thanh nin nhng k nng cn thit xc nh v lm r rng nhng xung t trong h thng gi tr ring ca h. CHIN LC TNG LAI Trong hu ht mi tnh hung, chng ta c th gip c nhn thch nghi tt hn nu chng ta cung cp trc cho h nhng tin tc v nhng g s xy ra. Tng t d gii quyt bt k vn g, nng sut ca c nhn s ci thin nu h bit phi mong ch vic g sp n. Vic x l tr tu trc nhng s liu v bt k ch no s lm gim s lng x l v thi gian phn ng trong khong thi gian thch ng hin nay. Tuy nhin thi quen liu trc cn quan trng hn bt k tin tc c bit trc
THUVIENDIENTU.ORG
no. Kh nng liu trc c iu kin ny gi mt vai tr then cht trong vic thch nghi. Thc vy, mt trong nhng u mi i ph thnh cng c th nm trong nhn thc ca c nhn v tng lai. Trong s chng ta, nhng ngi theo kp thay i v thch ng tt dng nh c nhn thc phong ph v pht trin tt v nhng g s xy ra ng trc hn l nhng ngi thch nghi km. Vic liu trc tng lai tr thnh mt thi quen ca h. S lng t tng m con ngi ginh cho tng lai rt ln nu so vi s lng dnh cho qu kh v hin ti. Mt s u t vo vic tng tng, phn tch v nh gi nhng kh nng v xc sut tng lai nhiu hn ngi khc. Mt s c thi quen ngh v tng lai xa, mt s khc ch ngh v tng lai gn. Do , chng ta c t nht hai chiu tng lai - nhiu bao nhiu v xa bao nhiu. C bng chng cho thy rng thiu nin hin nay rt quan tm n nhng bin c tng lai xa. iu ny cho thy con ngi vi tui khc nhau s dnh s lng thi gian khc nhau ngh v tng lai. "Chn tri thi gian" ca h cng c th khc nhau. Nhng tui tc khng phi l ngun nh hng c nht v tng lai ca chng ta. Mi trng vn ha nh hng tng lai, v mt trong nhng nh hng vn ha quan trng nht l tc thay i trong mi trng. y l l do ti sao nhn thc ca c nhn v tng lai gi vai tr quan trng trong kh nng i ph ca h. Nhp iu cuc sng cng nhanh bao nhiu th mi trng hin nay cng ri xa khi chng ta nhanh by nhiu, v nhng kh nng tng lai bin thnh hin thc cng nhanh by nhiu. Khi mi trng thay i nhanh, chng ta b p lc dnh nhiu tr tu ngh v tng lai v m rng chn tri thi gian ca chng ta thm d cng ngy cng xa hn. Ni tm lI, mi trng thay i nhiu bao nhiu th nhu cu cho tng lai cng nhiu by nhiu. Mt s ngi ngh qu xa v tng lai n ni s liu trc ca h bin thnh hnh nh tng tng thot ly thc t. Mt s ngi khc li ngh qu gn nn h lun lun ngc nhin vi nhng thay i. Nhng ngi thch nghi c thng ngh v tng lai ng khong cch cn thit, h nghin cu v nh gi nhng kh nng khc nhau m ra cho h trc khi i n quyt nh cui cng. Lin quan vi vic pht trin c nhn v vic tng kh nng thch ng, nn gio dc cn phi gip tr con pht trin s thin v thi gian thch hp, hoc mc ph hp v tng lai. Th d, chng ta cng xem s tng phn gia ci cch m cc trng hc hin nay dy v khng gian v thi gian. Chng ta dy a tr v tr khng gian n u trn tri t, chng ta ch r cho n bit v thnh ph, khu vc, t nc ca n u, chng ta cn ging cho n rt r v mi quan h khng gian ca tri t trong thi dng h v trong v tr. Nhng khi ni v v tr ca n trong thi gian th tt c mi vic u chm dt. Chng ta dy n hc v nc Hy Lp C i, s ni ln ca ch phong kin, cuc cch mng Php v.v... N c nhi nht lch s v chin tranh, cch mng v bin ng vi thi gian r rng trong qu kh. i khi chng c thng thc nhng bin c hin nay. V ri tt c chm dt ti . Trng hc im lng hon ton v
THUVIENDIENTU.ORG
tng lai. Khng phi ch lch s ca chng ta chm dt vi nm tr con c dy, m cn c cc mn nh chnh tr, kinh t, tm l v sinh hc cng chu cng s phn. Thi gian dng li t ngt. Hc sinh c tp trung ch v qu kh ch khng phi v tng lai. Tng lai b cm ch trong lp hc cng nh b cm ch trong nhn thc ca hc sinh. iu ny ging nh l khng c tng lai. Nu con chu ca chng ta mun thch nghi thnh cng i vi s thay i nhanh th s bp mo v thi gian ny phi c chm dt. Chng ta phi lm cho chng nhy cm v nhng nng v xc sut ca ngy mai. Chng ta phi lm tng nhn thc ca chng v tng lai. X hi c nhiu khong thi gian c sn nhm gip lin kt th h hin nay vi qu kh. Nhn thc ca chng ta v qu kh c pht trin bng s tip xc vi th h gi, bng kin thc lch s ca chng ta, bng ti sn k tha tch ly v ngh thut, nhc, vn chng v khoa hc. Nhn thc ny c tng cng bng nhng tip xc trc tip vi vt xung quanh chng ta, mi th u c ngun gc ca n trong qu kh, u cho ta bit v nt ng nht ca n trong qu kh. Khng c khong thi gian no nh th lm tng nhn thc ca chng ta v tng lai. Chng ta khng c vt, khng c bn b, khng c ngi thn, khng c ngh thut, nhc hoc vn chng bt ngun trong tng lai. Chng ta khng c ti sn k tha ca tng lai. C nhng cch a tr c con ngi i v tng lai cng nh lui li qu kh. Chng ta bt u bng cch to ra s nhn thc tng lai tp trung v nhng vn c nhn v x hi ca tng lai, ch khng phi ch tp trung v cng nghip tng lai. Nu mt ngi hin ti s phi i ph vi hng nghn thay i trong vng khong thi gian cuc sng ca h, th h phi mang trong u h nhng hnh nh tng i chnh xc v tng lai. Nh th chng ta cn phi tuyn truyn nhng hnh nh sng ng v khng phi hnh nh siu t nhin v cuc sng tm thi s ging nh th no, n s nghe, ngi, nm v cm thy nh th no trong tng lai. to ra nhng hnh nh nh th v lm nh bt nh hng ca c sc tng lai, chng ta phi bt u bng vic lm cho nhng suy on v tng lai phi c tn trng. Vic ny c thc hin bng nhiu cch nh khuyn khch mi ngi d on nhng g s xy ra cho h trong tun, trong thng. Khuyn khch c sch khoa hc vin tng, xem phim khoa hc vin tng. Chi nhng tr chi chn la nhng kh nng x hi v cng nghip khc nhau trong tng lai. i vi tr con, c th ngh chng vit v tiu s ca chng trong 10, 20 hoc 30 nm sp n v.v... Nn gio dc phi dch chuyn vo thi tng lai. Chng 19 THUN HA CNG NGHIP
THUVIENDIENTU.ORG
C sc tng lai - cn bnh v s thay i - c th c ngn nga, nhng phi c hnh ng quyt lit v x hi v chnh tr. D c nhn c gng iu chnh nhp iu cuc sng ca h nh th no, d chng ta c to ra cc gii php tm l g i na, d chng ta thay i gio dc nh th no i na, ton b x hi vn s b kt vo ci ci xay cho n khi chng ta kim sot c sc y gia tng. Tc thay i cao c th do nhiu nhn t. Dn s tng, th ha, t l gia ngi gi v thanh nin, tt c u c vai tr ca chng. Th nhng s tin b cng nghip r rng l im mu cht ca tt c cc l do ; v c th l im khi ng ca tt c mi vn . Do mt chin lc quan trng trong cuc u tranh ngn chn c sc tng lai tp th c lin quan n s iu chnh c thc v s tin b cng nghip. Chng ta khng th ngn chn s tin b cng nghip. Ch nhng k in r mi i quay li trng thi thin nhin, l trng thi m tr con teo qut li v cht v thiu thuc men, l trng thi m s suy dinh dng lm b c mt hiu lc, l trng thi m cuc sng tiu biu s l ngho, bn thu, th bo v cht non. Quay lng li vi cng nghip khng ch l ngu xun m cn l v o c. Gi s i a s nhn loi sng tr li th k XII, ai s dm ni s dng xong vt i l cha kha ca s tin b kinh t ? Nhng ai ni huyn thuyn iu v ngha chng li cng nghip nhn danh mt "gi tr nhn loi" m h no cn phi c hi "nhn loi no ?". Quay ngc li ng h c ngha l kt n hng t ngi sng trong cc kh thng xuyn vo ng lc m thi im gii phng h tr thnh hin thc. R rng chng ta cn nhiu cng nghip hn. Nhng ng l chng ta thng p dng nn cng nghip mi mt cch ngu xun v ch k. Trong s vi vng ca chng ta nhm khai thc cng nghip c c li nhun kinh t ngay tc khc, chng ta bin mi trng ca chng ta thnh ci mi la vt l v x hi. S tng tc v ph bin, tnh cht t cng c ca tin b cng nghip, s gn b cht ch gia cng nghip v cch sp xp x hi, tt c nhng iu to ra mt hnh thi nhim tm l, mt s gia tc dng nh khng dng c v nhp iu cuc sng. S nhim tm l ny snh c vi nhng th m k ngh thi ra trong khng kh v bin ca chng ta. Thm vo l nhng bi rc khng l y xe t c, lon nhm, v chai, plastic tng hp v.v... Chng ta khng bit phi lm g vi rc phng x, chn su n trong lng t, a vo v tr hoc chng xung bin. Sc mnh cng nghip ca chng ta tng ln, nhng nhng hu qu ph v nhng mi nguy him tim tng cng gia tng. Chng ta c kh nng lm nhim i dng ; lm i dng nng ln, tiu dit v s sinh vt bin, v c th lm chy cc khi nc hai cc. Trn mt t, chng ta tp trung dn s ng c trong nhng hn o cng nghip- thnh ph n ni s dng ht xy nhanh hn l n c thay th. Thng qua s ph v sinh thi hc t nhin, chng ta hu nh ang tiu dit hnh tinh ny nh l mt ni thch hp cho nhn loi. PHN NG TRI NGC V CNG NGHIP
THUVIENDIENTU.ORG
Khi hu qu ca nn cng nghip c p dng v trch nhim tr thnh r rng, th s phn ng i khng v chnh tr tng ln. Chng ta thy c nhng m la u tin v s ni lon th gii s lm rung chuyn quc hi v chnh ph trong nhng thp k sp n. S phn i ny chng li nhng tn ph ca nn cng nghip c s dng v trch nhim c th kt tinh di dng bnh l ging nh ch ngha pht xt ght tng lai vi cc nh khoa hc thay th cho ngi Do Thi trong cc tri tp trung. Nhng x hi bnh hon cn nhng k bung xung. Khi cc p lc v thay i tc ng nng n hn ln c nhn v s lu hnh c sc tng lai tng ln, th kt qu c mng ny tr thnh s tht. Phong tro th gii i kim sot cng nghip khng c ri vo tay ca nhng ngi ght cng nghip v trch nhim, nhng nh theo ch ngha h v v nhng nh lng mn thi cch mng Php. V sc mnh ca s tin trin cng nghip qu ln c th b dng li bi nhng cc oan ca Laait (Luddite). Nhng c gng liu lnh dng nn cng nghip li s sinh ra nhng kt qu ph hoi ging nh nhng c gng liu lnh y n tin b. B vng vo hai mi nguy him ny, chng ta cn mt phong tro cho nn cng nghip c trch nhim. Chng ta cn mt s nhm hp chnh tr rng ln rng buc vi s nghin cu khoa hc xa hn v vi s tin b cng nghip. Thay v hao tn nng lng trong vic chi b cng nghip hoc trong vic ph bnh tiu cc v chng trnh v tr, cn phi pht biu c h thng cc mc tiu cng nghip tch cc cho tng lai. Nhng mc tiu nh th, nu d hiu v c thc hin tt, c th mang li trt t cho lnh vc m hin nay hon ton hn lon. Cc nh cp tin thng t co giai cp lnh o v vic kim sot x hi theo nhng cch th ch vi hnh phc ca nhn dn. Th nhng ngy nay chng ta i din vi mt thc t nguy him hn : nhiu cn bnh x hi l hu qu ca vic thiu kim sot p bc hn l kim sot p bc. Khng c ai chu trch nhim v s tht hi hng ny. CHN CC KIU VN HA Chng no m mt quc gia ang cng nghip ha vn cn ngho th n c khuynh hng n cho khng cn bn ci bt k s i mi k thut no c th ci thin nn kinh t hoc phc li vt cht. y l mt chnh sch cng nghip ngm, v n c th lm cho kinh t pht trin nhanh chng. Tuy nhin y l mt chnh sch v cng n gin, kt qu l tt c cc loi my mi v quy trnh c a vo x hi m khng ch n nhng hu qu trc mt hoc lu di. Mt khi x hi bt u tng tc tin v nn siu cng nghip, th chnh sch trn tr thnh khim khuyt mt cch nguy him. Ngoi vic lm tng sc mnh v phm vi cng nghip th nhng kh nng chn la cng tng ln. Nn cng nghip tin tin to ra s chn la qu nhiu i vi hng ha, sn phm vn ha, dch v v li sng.
THUVIENDIENTU.ORG
ng thi s chn la qu nhiu m t c tnh ca nn cng nghip. Nhng s i mi khc nhau c by ra trc x hi v vn chn la tr thnh cng ngy cng kh khn hn. Chnh sch n gin c v s chn la c thc hin theo quyn li kinh t ngn hn, cho thy l nguy him, nhm ln v khng n nh. Ngy nay chng ta cn nhng tiu chun phc tp hn cho s chn la trong s cc nn cng nghip. Chng ta cn nhng tiu chun chnh sch nh th khng phi ch ngn chn nhng tai ha c th trnh c m cn gip chng ta pht hin nhng c hi ca ngy mai. i din ln u vi s chn la cng nghip qu nhiu, x hi phi chn my mc, quy trnh, k thut v h thng theo nhm v cm ch khng phi chn tng ci mt. X hi phi chn theo cch m c nhn chn li sng ca h, x hi phi thc hin siu quyt nh v tng lai ca n. Hn th na, ging nh c nhn c th thc hin s chn la c thc trong s cc li sng khc nhau, mt x hi ngy nay cng c th chn mt cch c thc trong s cc kiu vn ha khc nhau. y l mt s kin mi trong lch s. Trong qu kh, vn ha ni ln m khng c s ch tm. Ngy nay, ln u tin chng ta c th nng qui trnh ln thnh s hiu bit. Bng vic p dng chnh sch cng nghip c thc cng vi nhng bin php khc, chng ta c th i vng quanh nn vn ha tng lai. Trong cun sch Nm 2000 c lit k 100 sng kin k thut dng nh s xy ra trong mt phn ba cui cng ca th k. Nhng sng kin ny gm vic p dng la de cho vt liu mi, ngun nng lng mi, my bay v tu ngm mi, nh ba chiu, trong thng tin, trong giao thng v.v khp mi lnh vc chng ta i din vi s trn ngp sng kin. Do phc tp v chn la ang lm chong ngi. R rng l mt x hi chn la my tnh thng minh, nng lng nguyn t, chuyn ch siu m, k thut v m trn phm vi lc a, cng vi cht LSD v my d s thch, s pht trin mt nn vn ha khc vi nn vn ha chn vic lm tng s thng minh, ph bin thuc chng hiu chin v cung cp tim nhn to gi thp. Nhng khc nhau r rng s ni ln gia x hi y s tin b cng nghip mt cch c chn lc v x hi tm ly bt k cng nghip no khi c c hi. Thm ch cng c c s khc nhau r rng gia x hi c nhp iu pht trin cng nghip va phi, c hng dn ngn chn c sc tng lai, vi x hi trong qun chng nhn dn bnh thng b bt lc trong vic ly quyt nh hp l. Trong mt x hi, nn dn ch chnh tr v s tham gia quy m rng ln l c th thc hin c ; trong x hi kia, cc p lc mnh m s dn n s cai tr chnh tr ca mt nhm nh qun tr cng nghip. Ni tm li, s chn la ca chng ta v cc nn cng nghip s nh hnh kiu vn ha ca tng lai. l l do ti sao nhng vn cng nghip khng th c tr li ch bng cng nghip. l nhng vn chnh tr. Thc vy, chng nh hng i vi chng ta su m hn hu ht nhng vn chnh tr hi ht hin nay. l l do ti sao chng ta khng th tip tc ly quyt nh cng nghip theo cch c. Chng ta khng th ly quyt nh theo may ri, hoc quyt nh ny c lp vi quyt nh kia.
THUVIENDIENTU.ORG
Chng ta khng th cho php chng c ly theo nhng yu cu kinh t ngn hn. Chng ta khng th cho php chng c ly trong s trng rng chnh sch. V chng ta khng th chuyn giao trch nhim v nhng quyt nh nh th cho cc nh kinh doanh, cc nh khoa hc, cc k s hoc cc nh qun tr khng bit g ti hu qu nghim trng v nhng hnh ng ca h. BN DN V TNH DC kim sot cng nghip v c nh hng n sc y gia tng, chng ta phi th nghim nn cng nghip mi trc khi a n vo x hi. Chng ta phi t mt lot cu hi v bt k s pht minh no trc khi a n vo s dng. u tin, kinh nghim cay ng dy chng ta phi xem xt cn thn nhng hu qu vt l tim tng ca bt k nn cng nghip mi no. D chng ta ang ngh mt ngun nng lng mi, mt vt liu mi, mt ha cht mi, chng ta phi xc nh n thay i s cn bng sinh thi nh th no. Hn th na, chng ta phi liu trc nh hng gin tip ca n trong lu di theo thi gian v khng gian. Rc ri cng nghip xung sng c th ko di hng nghn cy s trong di dng. Cht DDT sau khi dng mt nm cho thy ngay hu qu ca n. Th hai, chng ta phi hi tc ng di hn ca mt sng kin k thut i vi mi trng x hi, vn ha v tm l. Xe t c tin rng ri l thay i hnh dng cc thnh ph ca chng ta, dch chuyn vic s hu nh ca v phng thc bn l, thay i thi quen tnh dc v lm lng lo mi quan h gia nh. Trung ng, s lan nhanh my thu thanh bn dn c gn cho vic ni ln ca ch ngha dn tc Rp. Thuc hn ch sinh , Comput, cng nghip v tr, cng nh l s pht minh v ph bin nhng cng nghip "mm" nh phn tch h thng, tt c u mang s thay i x hi c ngha trong tc ng ca chng. Chng ta khng th nhng hu qu ph v vn ha v x hi xy ra. Chng ta phi liu trc chng, nh gi tnh cht, cng v thi gian tnh ca chng. Nu nhng hu qu ny dng nh s gy tc hi nghim trng, chng ta phi sn sng ngn chn cng nghip mi ngay. i khi phi th nghim cng nghip mi trong cc vng gii hn, trong cc nhm gii hn, nghin cu tc ng ph ca n trc khi ph bin n. Th ba, ngoi nhng thay i hin nay trong cu trc x hi, mt cng nghip mi c thc nghim s nh hng ti h thng gi tr ca x hi nh th no ? Chng ta bit rt t v cu trc gi tr v s thay i ca chng, nhng c l do tin rng chng cng b cng nghip tc ng nng. Ti ngh chng ta phi pht trin mt ngh mi gi l "nhng ngi d bo tc ng gi tr", gm mt s ngi c o to s dng nhng phng php khoa hc tin tin nht nhm nh gi nhng tc ng v gi tr ca cng nghip c ngh. Th t, i vi mi sng kin cng nghip ch yu chng ta phi hi : Tc ng gia tng ca n l g ? Nhng vn thch nghi vt qu xa nhng kh khn v vic
THUVIENDIENTU.ORG
i ph vi s pht minh ny hay k thut kia. Vn ca chng ta khng cn l sng kin na m l mt dy sng kin vi ci mi m chng trn ngp vo x hi. Sng kin c ngh c gip chng ta kim sot tc v phng hng ca nhng tin b tip theo khng ? N c khuynh hng gia tc qui trnh ch lc m chng ta khng kim sot ni khng ? N nh hng mc nht thi, t l ci mi v s a dng chn la nh th no ? Cho n khi chng ta tr li nhng cu hi ny, nhng c gng ca chng ta ch ng cng nghip cho cc mc tiu x hi vn cn l khng r rng v v ch. Chng ta t dy cho mnh cch to ra v tng hp sc mnh ca cc nn cng nghip. Chng ta cha au kh bit v nhng hu qu ca chng. Ngy nay nhng hu qu ny hm da tiu dit chng ta. Chng ta phi bit v bit nhanh. C QUAN KIM TRA CNG NGHIP S thch khng phi ch l tr thc m cn l chnh tr. Trong vic thit k nhng cch mi hiu c mi trng ca chng ta, chng ta cng phi thit ch cc c quan chnh tr sng to mi m bo nhng vn ny c iu tra, v nng ln hoc cm ch mt s cng nghip c ngh. Thc vy, chng ta cn mt gung my sng lc cc loi my. Nhim v chnh tr then cht ca thp k sp n s l to ra gung my ny. Chng ta phi chm dt s s hi v vic kim tra x hi c h thng trn cng nghip. Trch nhim phi c chia s gia cc c quan nh nc v cc cng ty v cc phng th nghim l ni m sng kin cng nghip c sinh ra. Vic kim sot cng nghip khng cn phi n ngm nhng gii hn v t do tin hnh nghin cu. Vn c lin quan khng phi l pht minh m l ph bin, khng phi l sng ch m l p dng. Nhng li cnh co v kim sot qu cng khng th c xem nh. Th nhng hu qu ca vic khng kim sot c th cn t hn. Khoa hc v cng nghip cha bao gi t do theo ngha tuyt i. Nhng pht minh v tc p dng n u b nh hng bi nhng gi tr v th ch ca x hi nng chng ln. Mi x hi u sng lc nhng sng kin k thut trc khi a vo s dng rng ri. Cn phi thay i cch ngu nhin c lm nh ngy nay v tiu chun chn la. Trong cc nc phng Ty, nhng tiu chun c bn chn lc mt s pht minh cng nghip v p dng nhng pht minh khc ph thuc vo li nhun kinh t. Trong cc nc cng sn, pht minh phi ng gp vo s pht trin kinh t tng th v sc mnh quc gia. cc nc phng Ty, quyt nh l ring bit v c phn quyn mt cch a nguyn. cc nc cng sn, quyt nh l tp th v c tp trung quyn cht ch. C hai h thng gi y u li thi, khng th i ph vi s phc tp ca x hi siu cng nghip. C hai c khuynh hng qun tt c tr nhng hu qu r rng v ngay tc th ca cng nghip. Th nhng chnh nhng tc ng khng tc th v
THUVIENDIENTU.ORG
khng r rng ny lin quan n chng ta. Nh th chng ta cn to ra c quan kim tra cng nghip vi nhim v thu thp, iu tra v hnh ng v nhng li than phin i vi nhng p dng v trch nhim ca cng nghip. Ai s chu trch nhim sa cha nhng hu qu tai hai ca cng nghip ? Nhng ngi ng thu v cng ng phi tr gi cho s nhim mi trng, mc d ngun nhim n t cc cng ty, k ngh hoc c quan nh nc. C th gi lm gim nhim phi do nhn dn chu di dng tng ph x hi hn l do cc cng ty phi chu. C nhiu cch ch nh gi thnh phi tr cho vic lm gim nhim. Nhng d cch g i na, th ranh gii trch nhim phi c lm r rng. C quan kim tra cng nghip c th c dng nh l hi ng chnh thc tip nhn nhng li than phin. Bng cch a ra bo ch v nhng cng ty hoc c quan nh nc p dng cng nghip mi mt cch v trch nhim, mt c quan nh th c th gy p lc vic s dng cng nghip mi tt hn. c giao cho quyn khi t khi cn thit, n c th tr thnh lc cn c ngha i vi s v trch nhim cng nghip. B SNG LC MI TRNG Nu ch iu tra v quy trch nhim sau khi s vic xy ra th r rng l khng . Chng ta phi to ra b sn lc mi trng bo v chng ta chng li nhng thm nhp nguy him cng nh l h thng khuyn khch thc y cng nghip cho rng cng nghip l an ton v cn thit cho x hi. iu ny c ngha l cc gung my t v ca chnh ph phi xem xt nhng tin b cng nghip trc khi chng c a vo x hi. Cc cng ty c th thnh lp "Ban phn tch hu qu" nghin cu nhng hu qu tim tng ca nhng sng kin m h ng h. H c th c yu cu khng ch th nghim cng nghip mi cc vng mu, m cn phi cng b rng ri bo co v tc ng ca cng nghip trc khi c cho php ph bin sng kin ra x hi. Nhng trch nhim phi c giao cho cc cng ty cng nghip. Cng t tp trung bao nhiu th kim sot cng tt hn. Vic cho cc cng ty t qun v kim sot cng nghip tt hn l giao vic kim sot cho bn ngoi. Tuy nhin nu vic t qun v kim sot cng nghip tht bi, th s can thip cng cng c th l cn thit v chng ta khng c ln trn trch nhim. X hi cng phi t mt s nguyn tc tng qut cho s tin b cng nghip. Th d khi p dng sng kin mi ko theo nhng nguy him qu mc, c th cn phi c qu tin c quan c trch nhim sa cha nhng hu qu tai hi. Mt s s can thip sinh thi quy m ln c th b hon li hoc b cm trc khi hu qu ca s can thip tr thnh tai ha khng khip. mc hu qu x hi, mt cng nghip mi phi c xem xt bi cc nh tm l hc, x hi hc, kinh t hc, khoa hc chnh tr, h s xc nh cng c th ca
THUVIENDIENTU.ORG
tc ng x hi ca cng nghip mi vo nhng im thi gian khc nhau. Ni no m sng kin dng nh ko theo nhng hu qu ph v, hoc gy ra nhng p lc gia tng khng b hn ch, nhng s vic ny cn c cn nhc theo th tc x hi cn thit. Trong trng hp mt s sng kin c tc ng cao, c quan nh gi cng nghip phi c giao quyn lut php cng b lnh hon thi hnh cho n khi s trao i rng ri v nghin cu hon thnh. Trong nhng trng hp khc, nhng sng kin nh th c th c php ph bin vi iu kin l c nhng bc cn thit loi b nhng hu qu tiu cc ca chng. Theo cch ny, x hi khng cn phi i tai ha trc khi i ph vi nhng vn do cng nghip gy ra. Bng vic xem xt khng phi ch cc cng nghip c bit m cn xem xt mi quan h gia khong thi gian cch bit gia chng, tc ph bin v nhng nhn t tng t, chng ta c th c c mt s kim sot v nhp iu thay i cng nh l hng i ca s thay i. Nhng chnh sch kim sot cng nghip s gy ra xung t trong nhng ngy sp n. Nhng c xung t hay khng, cng nghip phi c thun ho nu mun kim sot sc y gia tng. V sc y gia tng phi c kim sot nu mun ngn chn c sc tng lai. Chng 20 CHIN LC CA CH NGHA V LAI X HI Nu ch l cng nghip khng c kim sot, cc vn ca chng ta cng nghim trng. Th nhng s vic cht ngi l nhiu qui trnh x hi khc cng bt u chy t do, giao ng d di, chng li nhng c gng tt nht ca chng ta nhm hng dn chng. th ha, xung t chng tc, di dn, dn s, ti c, v hng nghn vn khc ni ln trong bi chin trng m nhng c gng ca chng ta nh hnh s thay i dng nh v vn v v ch. Mt s c gng ny khng lin quan n cng nghip, s khc ch lin quan mt phn. Tc nhanh v khng u nhau v thay i, s dch chuyn v bc ngot trong hng i, bt buc chng ta phi t cu hi phi chng nhng x hi cng nghip, ngay c nhng nc tng i nh nh Thy in v B pht trin qu phc tp v qu nhanh c th qun l c ? Lm th no chng ta ngn chn c sc tng lai tp th, iu chnh mt cch c chn lc nhp iu thay i, tng hoc gim mc kch thch, khi cc chnh ph dng nh khng th ch ra c s thay i theo hng ng ? Ti sao nhng chng trnh phc li thng lm hng hn l gip khch hng ca chng ? Ti sao sinh vin no ng v ni lon ? Ti sao cc ng cao tc giao thng n tc thm thay lm gim bt n tc ? Ti sao nhiu chng trnh c tt tr thnh v dng v gy ra nhng hu qu ph hy ht tc dng chnh. X hi ang i ba bi. Ba bi ngha l nhng kt qu ca chnh sch x hi tr
THUVIENDIENTU.ORG
thnh lm ln v kh on c. Nh th y l ngha chnh tr ca c sc tng lai. V ging nh c sc tng lai ca c nhn do t vic khng c kh nng theo kp tc thay i, cc chnh ph cng chu mt loi c sc tng lai tp th, s ph v cc qui trnh quyt nh ca h. CI CHT CA NN CNG NGHIP Nhng g chng ta ang chng kin l s bt u ca s sp cui cng ca h thng cng nghip quy m ln, v cng vi n l s sp ca vic lp k hoch nn cng nghip. Ni v lp k hoch nn cng nghip, ti khng mun ni n h thng lp k hoch quc gia trung ng m t c im v Lin X, m ti mun ni n nhng c gng khng chnh thc v phn tn nhiu hn cch qun l mt cch c h thng s thay i ca tt c cc quc gia cng nghip cao m khng n ch chnh tr ca h. Ngay c trong bi cnh ca mt nn kinh t t bn, cc cng ty ln i mt qung ng di hp l ho sn xut v phn phi, lp k hoch cho tng lai ca h mt cch tt nht m h c th. Cc chnh ph cng bn rn trong cng vic lp k hoch. Thy in, Italia, c v Nht, cc chnh ph tch cc can thip vo khu vc kinh t bo v mt s cng nghip, cp vn cho cc cng nghip khc, v thc y s pht trin. M v Anh, ngay c chnh quyn a phng cng lp ra cc s k hoch. Do mc d vi tt c nhng c gng ny, ti sao h thng ang nh nhng ra khi s kim sot ? Vn khng phi l chng ta lp k hoch qu t ; m cn l chng ta lp k hoch qu km. Mt phn ca vn l ngay chnh tin n ngm trong vic lp k hoch ca chng ta. u tin, vic lp k hoch nn cng nghip, t n l sn phm ca nn cng nghip quy m ln, phn nh gi tr ca k nguyn bin mt nhanh chng. Trong c hai h thng t bn v cng sn, nn cng nghip quy m ln l mt h thng tp trung vo vic ti a ha phc li vt cht. Nh th i vi mt nh cng nghip ch ngha Dtroit cng nh Kip, s tin b kinh t l mc tiu chnh; cng nghip l cng c ch yu. S vic l trong mt h thng s tin b kinh t mang li t li v trong h thng kia mang li quyn li tp th, khng thay i c ct li vn chung cho c hai. Lp k hoch cng nghip l trung tm kinh t. Th hai, lp k hoch cng nghip phn nh s thin v thi gian ca h thng cng nghip quy m ln. u tranh thot khi s nh hng kh th ca cc x hi trc, h thng cng nghip quy m ln tp trung nhiu vo hin ti. Trong thc t, iu ny c ngha l vic lp k hoch c quan h vi tng lai gn nht. Sng kin k hoch 5 nm lm cho th gii ch nh s v lai in cung khi ln u n c Lin X cng b vo nm 1920. Ngay c ngy nay, tr trong cc t chc tin tin nht c hai pha ca bc mn thc h, nhng d bo mt hoc hai nm c xem nh l k hoch di hn. Mt s t cc cng ty v c quan chnh ph bt u quan tm n chn tri 10, 20 hoc 50 nm trong tng lai. Tuy nhin, a s cc cng ty v c quan chnh ph ch quan tm n k hoch vi ngy. Vic lp k hoch cng nghip l
THUVIENDIENTU.ORG
ngn hn. Th ba, phn nh h thng t chc quan liu ca nn cng nghip quy m ln, lp k hoch cng nghip t tin trn h thng cp bc. Th gii c chia ra thnh ngi qun l v ngi lao ng, ngi lp k hoch v ngi b lp k hoch, bn ny ly quyt nh cho bn kia. H thng ny ph hp vi nhp iu cng nghip, th s b sp khi nhp iu t n tc siu cng nghip. Mi trng khng n nh i hi cng ngy cng phi c nhiu quyt nh khng c chng trnh ha cp thp ; nhu cu cho vic hi tip ngay tc khc lm m s phn bit gia cc ng ranh gii ; v h thng cp bc lung lay. Cc nh lp k hoch qu xa, khng bit g v cc iu kin a phng, qu chm p ng li s thay i. Khi s kim sot t trn xung di khng c hiu qu, nhng ngi b lp k hoch bt u phn i m c quyn tham gia vo vic ly quyt nh. Tuy nhin cc nh lp k hoch chng li, v ging nh h thng quan liu, lp k hoch cng nghip thit yu l khng dn ch. Nhng lc y chng ta v h thng siu cng nghip quy m ln khng th da vo nhng phng php ph sn ca k nguyn cng nghip na... V chng c th tip tc hot ng trong cc cng ngh hoc cng ng lc hu, chuyn ng chm. Nhng vic p dng sai ca chng trong cng nghip tin tin, trong trng i hc, trong thnh ph ch c th lm tng s mt n nh, dn n s giao ng cng ngy cng d di hn. Hn th na, khi cc bng chng tht bi tch ly, cc lung tm l, vn ha v chnh tr c th lng. Mt trong nhng phn ng v vic mt kim sot l s thay i t ngt chng li tr thc. u tin khoa hc cho con ngi thc lm ch mi trng ca h, v sau y l lm ch tng lai. Bng cch lm cho tng lai d un ch khng th thay i c, n lm tan v nhng tn gio tuyn truyn cho s th ng v thn b. Ngy nay, bng chng cho thy x hi khng th kim sot c lm sinh ra s mt o tng v khoa hc. Do , chng ta ang chng kin s sng li ca thuyt thn b. Chim tinh hc t ngt tr thnh mt ph bin. o Zen, Yoga, php ph thy v cu c tr thnh tr tiu khin ph bin. Chng ta c bo rng "cm thy" quan trng hn "suy ngh" lm nh l c mn thun gia 2 iu . Cc nh tin tri hin sinh ch ngha i theo cc nh thn b cng gio, cc nh tm l hc thuyt Jung, v cc nh truyn gio n gio trong vic tn dng thn b v tnh cm chng li khoa hc v l tr. S tr li thi tin khoa hc c i theo bi mt ln sng d di v ni luyn tic qu kh trong x hi. g xa, hnh nh t k nguyn c k, tr chi da trn s hi tng ca tam on lun ngy xa, s sng li ca trng phi ngh thut mi, s ph bin mt thi Edward, v.v... kinh doanh v ni luyn tic qu kh tr thnh k ngh pht trin mnh. S tht bi v vic lp k hoch cng nghip v thc mt kim sot cng lm sinh ra trit l "hin nay". Nhng bi ht v qung co tn dng s xut hin ca "th h hin nay". S hnh ng ngay v i thng pht ngay c khuyn khch. S t pht
THUVIENDIENTU.ORG
c nhn l m hnh thu nh ca s khng c k hoch x hi, c nng ln thnh c hnh tm l ct yu. Tt c nhng iu c s tng ng chnh tr trong s lin minh k l ca nhng ngi khuynh hu v nhng ngi khuynh t mi ng h ci c th c gi l cch t vn "ni lng cch lm" i vi tng lai. Nh th chng ta nghe nhng li ku gi lin tc v "chng li k hoch" hoc "khng lm k hoch". N c xem khng nhng ch l khng cn thit hoc khng khn ngoan thc hin cc k hoch di hn cho tng lai ca th ch hoc x hi m h mun lt , m i khi n cn c xem nh l khng ph hp lm k hoch cho cuc hi hp trong mt gi ri sp n. S v k hoch c tn dng. L lun rng lp k hoch p t gi tr vo tng lai, nhng ngi chng li k hoch xem s vic l khng c k hoch cng tng t v thng dn n hu qu t hi hn nhiu. H tc gin v c tnh kinh t trung tm hp hi ca vic lp k hoch cng nghip, h kt n vic phn tch h thng, k ton lm li gi, v nhng phng php tng t, h c tnh qun rng nhng phng php ny nu c s dng khc i th chng c th c bin thnh nhng phng php rt mnh nhn o ha tng lai. Khi cc nh ph bnh t co rng lp k hoch cng nghip l chng li nhn loi, theo ngha l n xem thng cc gi tr x hi, vn ha v tm l trong s chy ua ti a ha li nhun kinh t, th h thng ng. Khi h t co rng lp k hoch cng nghip l thin cn v khng dn ch, th h thng ng. Khi h cho rng n khng ph hp, th h thng ng. Nhng khi h mun quay tr li s phi l, thi chng khoa hc, s luyn tic qu kh bnh hon, v tng bc "tnh hin ti", th h khng ch sai m cn l nguy him. Khng c g nguy him hn l thch nghi khng ng. D l l thuyt g i na, nhng lc tn bo ang c th lng trn th gii. D chng ta mun ngn chn c sc tng lai hoc gii hn dn s, hn ch nhim hoc hy b chy ua v trang, th chng ta khng th cho php nhng quyt nh quan trng c ly mt cch khng c k hoch, mt cch khng ch , mt cch n n. Th lng l t st tp th. Chng ta khng cn tr li s phi l ca qu kh, s chp nhn thay i th ng, s h v hoc s tuyt vng. Thay vo chng ta cn mt chin lc mi. Ti t tn cho chin lc ny l "ch ngha v lai x hi". Vi chin lc ny, chng ta c thm quyn trong vic qun l s thay i, chng ta pht minh ra mt dng lp k hoch nhn o hn, nhn xa hn, dn ch hn bt k s lp k hoch no ang c dng. Ni tm li, chng ta c th vt qu nn cng nghip. NHN O HA NGI LP K HOCH Cc nh cng nghip au kh v t tng kinh t. Tr trong thi gian chin tranh v khn cp, h thng bt u t tin l ngay c nhng vn khng kinh t cng c
THUVIENDIENTU.ORG
th c gii quyt bng bi thuc kinh t. Ch ngha v lai x hi thch tin trn ca c cc nh qun l t bn v cng sn. Trong thi gian v khng gian lch s ca n, s theo ui n gin ca x hi cng nghip v s tin b vt cht phc v tt cho nhn loi. Tuy nhin khi chng ta tin v nn siu cng nghip, c tnh mi ni ln vi nhng mc tiu khc cn bng vi nhng mc tiu v phc li kinh t. i vi c nhn, s t hon thnh, trch nhim x hi, s thc hin m hc, ch ngha c nhn khoi lc, v nhng mc tiu khc thng lm lu m cuc chy ua cho s thnh cng vt cht. S thnh vng l c s t con ngi bt u thc hin nhng mc tiu hu - kinh t khc nhau. Cng lc , trong cc x hi ang tin v h thng siu cng nghip quy m ln, cc bin c kinh t nh : lng, cn cn chi tr, s sn xut, tr thnh nhy cm vi nhng thay i trong mi trng phi kinh t. Cc vn kinh t rt nhiu, nhng mt lot cc vn ch l kinh t th yu gi y t nhin tr thnh ni bt. Ch ngha phn bit chng tc, xung t gia cc th h, ti c, quyn t quyt vn ha, bo ng, tt c nhng iu u c ngha kinh t ; th nhng chng c iu no c cha tr bng cc bin php trung tm kinh t. S di chuyn t sn xut hng ha sang sn xut dch v, s tm l ha ca c hng ha v dch v, s dch chuyn tin v sn xut kinh nghim, tt c u gn lnh vc kinh t cht ch hn vi cc lc lng phi kinh t. Th hiu ca ngi tiu dng thay i theo s thay i nhanh v li sng, nn s ni ln v bin mt ca cc nn vn ha th cp phn nh trong s bin ng kinh t. Sn xut siu cng nghip i hi ngi lm vic c k nng trong vic thao tc biu tng, do nhng g nm trong u h tr thnh quan trng hn so vi qu kh, v ph thuc nhiu hn vo cc nhn t vn ha. H thng ti chnh ang tr thnh p ng hn i vi nhng p lc x hi v tm l. Ch trong mt x hi thnh vng ang tin v nn siu cng nghip quy m ln mi c s pht minh nhng phng tin truyn b mi v u t nh qu tng tr c thc y mt cch c thc bi nhng l do phi kinh t. Nhng iu ny ch mun nhn mnh mi lin quan mt thit ang tng ln gia khu vc kinh t v cc lc lng vn ha, tm l v x hi. Tuy nhin, trong khi cc lc lng ny ang tr thnh hin thc th hu ht cc nh lp k hoch cng nghip v qun l hnh ng nh l khng c g xy ra. H tip tc hnh ng ging nh khu vc kinh t b tch ra khi nh hng x hi v tm l vn ha. Thc vy, cc tin kinh t trung tm c chn su v c p dng rng ri cc nc t bn v cng sn n ni chng lm mo m chnh h thng tin tc cn thit cho s qun l v thay i. Th d, tt c cc quc gia tin tin duy tr mt h thng phc tp o nng sut kinh t. Hng ngy hu nh chng ta bit hng thay i i vi sc sn xut, gi c, u t v nhng nhn t tng t. Nh cc ch s kinh t, chng ta nh gi sc mnh tng th ca nn kinh t, tc thay i ca n, v hng thay i : Nu khng c nhng php o ny, s kim sot ca chng ta v nn kinh t s km hiu qu nhiu. Ngc li, chng ta khng c php o no nh th, khng c ch s x hi no cho
THUVIENDIENTU.ORG
chng ta bit x hi ang khe hay khng, chng ta khng c php o no cho cht lng cuc sng. Chng ta khng c ch s no cho bit con ngi xa lnh nhau t hay nhiu ; gio dc c hiu qu khng ? Ngh thut, nhc v vn chng ang nh th no ? Php lch s, lng ho hip hoc s t t ang tng hay khng ? y l nhng vn c ngha chnh tr nghim trng nht, v vic thiu nhng php o nh th s gy ra s kh khn ni kt cc chnh sch quc gia hoc a phng vi nhng mc tiu x hi di hn thch hp. S nguy him ca c sc tng lai ch r nhu cu cho cc php o x hi cha c cp trong vn chng ni v cc ch s x hi. Chng ta cn nhng phng php o mc nht thi trong nhng cng ng khc nhau, trong cc nhm dn s khc nhau, v trong kinh nghim c nhn. Theo nguyn tc th c th thit k mt "ch s nht thi" cho php o c tc vic to ra v ct t cc mi quan h vi vt, ni chn, con ngi, t chc v cu trc tin tc nm trong mi trng ca chng ta. Tng t nh th, chng ta cn ch s s mi l trong mi trng. Cng ng, t chc hoc c nhn phi i ph vi tnh hnh ln u tin mi gp c thng xuyn khng ? C bao nhiu vt trong nh mt gia nh trung lu thc s l mi (theo chc nng hoc theo hnh dng) ; c bao nhiu l cc k c ? Mc no ca ci mi, theo ngha vt, con ngi hoc bt k chiu no khc, c i hi kch thch m khng cn n s kch thch qu ? Tr con hp th ci mi nhiu hn cha m chng bao nhiu ? Tui tc no vn cn c th chp nhn c ci mi ? Lm th no nhng s khc nhau nh th v tui tc li tng quan vi xung t chnh tr v hp nht ang chia r cc x hi cng nghip ? Bng vic nghin cu v o s xm nhp ca ci mi, chng ta c th kim sot lung thay i ang i vo cu trc x hi v cuc sng ca c nhn. Cn vn chn la v chn la qu nhiu nh th no ? Chng ta c th xy dng cc php o mc chn la c ngha trong cuc sng con ngi khng ? C chnh ph no t cho l dn ch li khng quan tm n vn khng ? V i vi s t do chn la, chng c c quan chnh ph no trn th gii cho rng lm ci g o n. Gi thit n gin l vic tng thu nhp hoc thnh vng c ngha l cng nhiu chn la, v ci cng nhiu chn la ny c ngha l t do. y c phi l thi im xem xt li nhng gi thuyt c bn ca cc h thng chnh tr ca chng ta khng ? Vic lp k hoch hu-cng nghip phi i ph vi nhng vn nh th, nu chng ta mun ngn chn c sc tng lai v xy dng mt x hi siu cng nghip nhn o. Mt h thng ch s dng o s thc hin cc mc tiu x hi v vn ha, cng vi ch s kinh t, l mt b phn ca thit b k thut m bt k x hi no cng cn n trc khi n c th t n giai on tip theo ca s pht trin kinh t - cng nghip. phi l mt iu kin tin quyt tuyt i cho vic lp k hoch hu cng nghip v qun l s thay i. S nhn o ha ny ca vic lp k hoch cng phi c phn nh trong c cu
THUVIENDIENTU.ORG
chnh tr ca chng ta. lin kt h thng x hi siu cng nghip thng minh vi cc trung tm quyt nh ca x hi, chng ta phi th ch ha mi quan tm cho cht lng cuc sng. Nh th vic ch nh cc c quan gim st ch s thay i trong cht lng cuc sng s a chng ta i c mt qung ng di tin v s nhn o ha cho ngi lp k hoch l giai on thit yu u tin ca chin lc v ch ngha v lai x hi. CHN TRI THI GIAN Bn nng ca cc nh cng nghip l ngh v s tr li ngay, hiu qu ngay. H l nhng thnh vin i trc ca th h hin nay. Nu mt vng cn in, h lp k hoch nh my in. S vic l mt nh my nh th c th thay i dng lao ng, v trong vng mt thp k n c th sa thi cng nhn, bt buc o to li cng nhn v lm phnh chi ph phc li x hi ca thnh ph cnh , nhng vic qu xa h phi quan tm n. S vic l nh my c th gy ra hu qu tn ph sinh thi cho th h sau khng lm h bn tm t no. Trong mt th gii gia tng thay i, nm sp n l gn chng ta hn thng sp n v iu nh du mt k nguyn nhiu thi gian ri ri hn. S bin i c bn v s kin cuc sng ny phi c ni tm ha bi nhng nh ly quyt nh trong cng nghip, trong chnh ph v nhng ni khc. Chn tri thi gian ca h phi c m rng. Lp k hoch cho tng lai xa khng c ngha l gn cht vi nhng chng trnh gio iu. Cc k hoch phi c xem i xem li, s linh hot khng c ngha l thin cn. vt qua khi h thng cng nghip, chn tri thi gian x hi ca chng ta phi t n hng thp k, hng th h trong tng lai. iu ny i hi nhiu hn l vic ko di bn k hoch chnh thc ca chng ta. N c ngha phi truyn cho ton b x hi t trn xung di mt thc tng lai x hi mi. Mt trong nhng hin tng xy ra trong nhng nm gn y l vic thnh lp cc t chc chuyn nghin cu v tng lai p li s tng tc thay i. Mi x hi i din khng nhng ch vi s k tip nhau ca tng lai c kh nng xy ra, m cn i din vi mt dy ca tng lai c th xy ra v cuc xung t v tng lai ng thch hn. Qun l s thay i l c gng bin i mt s c th xy ra thnh c kh nng xy ra trong s theo ui ci ng thch hn c ng . Xc nh nhng li yu cu c kh nng xy ra cho khoa hc ch ngha v lai. Phc ha nhng li yu cu c th xy ra cho ngh thut v lai. nh ngha nhng li yu cu ng thch hn cho mt chnh tr v ch ngha v lai. Ngy nay phong tro v lai ton th gii cha lm khc bit r rng cho nhng nhim v ny. Tm quan trng ca n da trn s nh gi v nhng kh nng xy ra. Nh th trong cc trung tm v lai, cc nh kinh t hc, x hi hc, ton hc, sinh hc, vt l, nghin cu hot ng v nhiu ngi khc ang pht minh v p dng cc phng php d bo nhng kh nng xy ra cho tng lai. Trong khi nhn mnh
THUVIENDIENTU.ORG
nhng mi quan h qua li ca cc bin c v khuynh hng ring bit, cc nh v lai khoa hc cng tp trung s ch v nhng hu qu x hi ca nn cng nghip. L do c bn v vic nghin cu tng lai c kh nng xy ra l rt cp bch. C nhn khng th sng mt ngy m khng t ra hng nghn gi thit v tng lai c kh nng xy ra. X hi cng xy dng mt lot cc tin v ngy mai. Nhng ngi ly quyt nh trong k ngh, chnh ph, chnh tr v trong nhng lnh vc khc ca x hi khng th hot ng c nu khng c cc tin . Tuy nhin, trong nhng giai on thay i hn lon, nhng hnh nh c nh hnh theo x hi ny ca tng lai c kh nng xy ra tr thnh t chnh xc. S tht bi v kim sot x hi ngy nay c gn trc tip vi nhng hnh nh khng ca chng ta v tng lai c kh nng xy ra. D nhin, khng ai c th "bit" tng lai theo ngha tuyt i. Chng ta ch c th h thng ha v o su nhng gi thuyt ca chng ta, v c gng ch nh xc sut cho chng. Ngay c iu ny cng kh khn. C gng d on tng lai l khng trnh c vic thay i n. Tng t nh th, mt khi s d on c ph bin th hnh ng ph bin cng sinh ra s ri lon. Nhng d bo c khuynh hng tr thnh t hon thnh v t tiu tan. Khi chn tri thi gian c m rng cho tng lai xa hn, chng ta bt buc phi da vo linh cm v on. Hn th na, mt s bin c n nht nh m st l khng on trc c, d bit c tt c v mc ch. Mc d tt c nhng iu trn, n lc phi xa huyn thoi ph bin rng tng lai l "khng bit c". Nhng kh khn phi c ch ng v thch , ch khng phi lm t lit. Ngoi nhng phng php ca khoa hc x hi, chng ta ang th nghim nhng cng c mi thm d tng lai. Ni tm li, chng ta ang chng kin mt sc y phi thng tin ti s nh gi khoa hc v nhng kh nng xy ra trong tng lai. i hi qu ng khoa hc phi d bo chnh xc nhng bin c rt di dt. Mi nguy him ngy nay khng phi l chng ta nh gi qu cao kh nng ca chng ta, m chnh l chng ta s dng n thp qu. V ngay c khi nhng c gng vn cn th s v vic d bo khoa hc tr thnh sai lm to ln, chnh c gng gip chng ta xc nh nhng bin c then cht trong thay i, n gip lm r mc ch, v n buc phi nh gi cn thn hn v kh nng chnh sch khc nhau. Tuy nhin, liu trc tng lai c kh nng xy ra ch l mt phn ca nhng g cn phi lm nu chng ta mun dch chuyn chn tri thi gian ca ngi lp k hoch v a vo ton b x hi thc nhiu hn v ngy mai. Do chng ta phi m rng khi nim ca chng ta v tng lai c th xy ra, ngha l chng ta phi thm vo tr tng tng ngh thut ang bc la. Ngy nay chng ta cn tng o tng, gic m v tin tri. S phng on, s c on v s nhn mng o phi tr thnh iu tt yu thc t. l l do ti sao cc cng ty ln nht trn th gii hin nay u thu cc nh v lai trc gic, cc nh vn khoa hc vin tng v nhng nh tin tri lm c vn. Cc cng ty khng phi nh cc v "ngi trn my" ny d bo khoa hc v nhng kh nng c th xy ra m ch
THUVIENDIENTU.ORG
d on v nhng g c th xy ra. thc hin vic trn, chng ta c th to ra cc "trung tm hnh nh ng lc" tt c cc cp ca x hi quy t cc nh ngh s, cc nh iu khc, cc nh khiu v, cc nh thit k ni tht v.v... Cng tc cht ch vi nhm ngi trn l cc chuyn gia k thut mi ngnh ngh. Trong khi cc trung tm hnh nh ng lc tp trung trn mt phn hnh nh ca ngy mai, nh ngha tng lai c th xy ra cho mt cng nghip, mt t chc, mt thnh ph, th chng ta cng cn nhng t tng tng tng v x hi nh l mt thc th. Vic lm tng nhng hnh nh ca chng ta v tng lai c th xy ra l quan trng ; nhng nhng hnh nh ny cn c t chc, kt tinh thnh dng c cu trc. Trong qu kh, vn chng khng tng lm vic ny cho chng ta. N gi vai tr thc t v quan trng trong vic gip cho s m tng ca con ngi v tng lai khc nhau. Ngy nay chng ta thiu nhng t tng khng tng t chc nhng hnh nh cnh tranh nhau v tng lai c th xy ra. Chng ta cn nhng khi nim khng tng v chng khng tng mi nhn v h thng siu cng nghip quy m ln hn l nhn li pha sau v mt x hi n gin. Tuy nhin nhng khi nim ny khng th sn xut theo cch c. Chng ta cn mt cuc cch mng trong vic sn xut khng tng : l ch ngha khng tng hp tc. Nu chng ta mun nhng th nghim ca chng ta da trn cng nghip v x hi ca ngy mai hn l ca qu kh th chng ta c th s dng ch ngha khng tng nh l mt dng c hn l mt li trn thot. Ch khi no nhng ngi ly quyt nh c trang b vi nhng d bo tt hn v cc bin c tng lai, khi vi phng php phng chng ni tip chng ta lm tng chnh xc d bo, th nhng c gng ca chng ta qun l thay i s c ci thin mt cch c nhn thc. V nhng gi thit tng i chnh xc v tng lai l iu kin tin quyt hiu c hu qu tim tng ca cc hnh ng ring ca chng ta. V nu khng c s hiu bit , th s qun l thay i l khng th thc hin c. Nu vic nhn o ha ngi lp k hoch l giai on u tin trong chin lc ca ch ngha v lai x hi, th vic m rng chn tri thi gian ca chng ta l giai on th hai. vt qua khi h thng cng nghip, chng ta cn khng nhng ch vt qua ch ngha vt cht tinh t, m cn l m rng u c ca chng ta vo tng lai xa hn, k c trng hp xy ra v c th xy ra. DN CH C LIU TRC kim sot s thay i, chng ta s yu cu s thot khi c bn t truyn thng cng nghip, chng ta cn mt cuc cch mng theo ng chnh ci cch m chng ta pht biu c h thng nhng mc tiu x hi ca chng ta. Vic lm tng ci mi tr nn khng thch hp i vi cc mc tiu truyn thng ca cc t chc ca chng ta - Nh nc, nh th, cng ty, qun i v i hc. Vic
THUVIENDIENTU.ORG
gia tc to ra s chuyn giao nhanh hn v mc tiu, mt s nht thi ln hn v mc ch. S a dng a n s gia tng lin tc v mc tiu. B vng trong mi trng vi mc tiu ln xn, chng ta do d, b c sc tng lai, t khng hong n khng hong, theo ui mt m hn n cc mc tiu xung t v t hy dit ln nhau. Khng ni no cho bng chng r rng hn trong nhng c gng cm ng ca chng ta qun l thnh ph. Cc k hoch cng nghip ln nh thi nhau ra cho thnh ph. Chng a ra nhng ng cao tc mi, ng i mi, nh my in mi, trng hc mi. Chng ha hn : bnh vin, nh , trung tm sc khe, chng trnh phc li. Nhng nhng k hoch hy b, mu thun v tng cng ln nhau do ngu nhin ; ch rt t k hoch lin quan vi nhau, v khng c k hoch no trnh by hnh nh tng th ca thnh ph c a thch trong tng lai. Khng c k hoch no kch thch nhng c gng ca chng ta. Cng khng c k hoch no vi cc mc tiu hp nht c l li a trt t thnh ri lon. cp quc gia v quc t, vic thiu chnh sch cht ch cng c thy r rng v nguy him gp bi. Khng phi l chng ta khng bit mc tiu no cn theo ui, cng ging nh mt thnh ph hoc mt quc gia, vn cn nm su hn. V s thay i gia tng lm cc phng php tr thnh li thi, m nh nhng phng php ny chng ta t n cc mc tiu x hi. Cc nh cng nghip khng hiu c iu ny, v h i ph vi cc cuc khng hong mc tiu bng s phn x theo tng vic, h s dng cc phng php th v tm ra ca qu kh. ng sau nhng c gng gii thch khi nim rng cc mc tiu quc gia cho tng lai ca x hi phi c thnh lp cp trn. Tin cng nghip ny phn nh hon ho cc dng quan liu c ca t chc m trong cc ng ranh gii c chia r rng, m trong h thng cp bc cng ngc, khng dn ch phn bit lnh o v ngi b lnh o, ngi qun l v ngi b qun l, ngi lp k hoch v ngi b lp k hoch. Th nhng nhng mc tiu tht ca bt k x hi no trn con ng tin v h thng siu cng nghip quy m ln qu phc tp, qu nht thi v qu ph thuc cho s thc hin ca chng da vo s tham gia y thin ch ca ngi b lnh o, c th c nhn thc v c nh ngha d dng. Khng th hy vng ch ng c nhng lc thay i do nhng ngi gi hoc do ban tham mu k thut cao cp t mc tiu cho chng ta. Mt cch t vn mi v s quyt nh mc tiu l cn thit. Cch t vn ny cng khng th n t nhng ngi gi v cch mng. Mt nhm cp tin thy tt c mi vn nh l s biu hin ca vic ti a ha li nhun l ra ch ngha kinh t trung tm hp hi nh ca nhng nh cng nghip. Mt nhm khc hy vng y chng ta tr li thi k qu kh tin cng nghip. Mt nhm khc na xem cch mng hon ton theo ngha ch quan v tm l. Chng c nhm no c th lm chng ta hng v dng hu cng nghip qun l s thay i. Bng vic ku gi s ch v s bt lc ca cc nh cng nghip v bng vic thch cng khai khng nhng ch l phng tin m cn l mc tiu ca x hi
THUVIENDIENTU.ORG
cng nghip, nhng thanh nin tin b ngy nay lm rt nhiu vic c ch, nhng h khng bit lm th no i ph vi cc cuc khng hong mc tiu ging nh cc nh cng nghip m h khinh b. iu ma mai l cc thanh nin cp tin ngy nay li chia x vi cc nh cng nghip khi nim ch ngha tinh hoa. Trong khi ch bai h thng quan liu v i hi "dn ch tham gia", h thng c gng thao tng chnh cc nhm cng nhn, ngi da en v sinh vin m nhn danh nhng nhm h yu cu tham gia. Ni tm li, cc mc tiu x hi phi do nhm tinh hoa t ra. Cc nh cng nghip v chng cng nghip thng tr thnh anh em. Th nhng nhng h thng to ra mc tiu da trn tin nhm tinh hoa n gin l khng cn hiu qu na. Trong cuc chin u kim sot nhng lc thay i, chng cng ngy cng chng li sn xut. V di h thng siu cng nghip quy m ln, dn ch khng phi l hng xa x chnh tr, m l s cn thit u tin. Nhng dng dn ch chnh tr ni ln phng Ty khng phi l do mt nhm thin ti mun nh th hoc do con ngi c bn nng mnh lit cho t do. Cc dng dn ch ni ln bi v p lc lch s hng v s khc bit x hi v hng v nhng h thng nhp iu nhanh hn i hi s hi tip x hi nhy cm. Trong nhng x hi phc tp v khc bit, s lng tin tc ln phi chy vi tc cha bao gi nhanh hn gia cc t chc chnh thc v cc nn vn ha th cp, gia cc tng lp v c cu ph trong cc t chc . Bng cch hp thnh t chc s lng cng ngy cng ln trong vic ly quyt nh x hi, nn dn ch chnh tr lm d dng s hi tip. V chnh s hi tip ny cn phi c kim sot. c th kim sot s thay i gia tc, chng ta s cn nhiu nhng c ch hi tip tin tin v dn ch hn. Tuy nhin cc nh cng nghip vn ngh theo cch t trn xung, thng lm k hoch m khng bit g v k hoch c thc hin nh th no. Khi h hi v kt qu th h thng hi v kinh t ch khng hi g v x hi, tm l hoc vn ha. T hn na, h lp nhng k hoch ny m khng ch g n nhng nhu cu thay i nhanh v mun nhng ngi tham gia lm cho k hoch thnh cng. H cho h c quyn t ra mc tiu x hi hoc h chp nhn m qung cc mc tiu do cp trn p t cho h. H khng tha nhn rng nhp iu thay i nhanh i hi v to ra mt loi mi v h thng tin tc trong x hi : ng vng, thay v ng bc thang. Tin tc chy qua ng vng ny vi tc gia tng, vi u ra mt nhm tr thnh u vo ca nhiu nhm khc, do khng c nhm no d chnh tr mnh nh th no li c th c lp t mc tiu cho tt c. Khi s thnh phn x hi tng ln, v thay i lm mt n nh ton b h thng, th lc ca cc nhm nh nhm trt tn ph cho c x hi c tng cng d di. Ni tm li, trong chnh tr, trong cng nghip, trong gio dc, cc mc tiu c to ra m khng c s tham gia ca nhng ngi b nh hng s rt kh thc hin. S tip tc quy trnh t mc tiu cng nghip t trn xung s dn n cng ngy cng
THUVIENDIENTU.ORG
mt n nh x hi nhiu hn, cng t kim sot trn nhng lc thay i, dn n s bin ng tiu dit nhn loi. lm ch thay i, chng ta s cn c vic lm r nhng mc tiu x hi di hn quan trng v s dn ch ha ci cch chng ta c c nhng mc tiu . Mun thc hin vic ny chng ta phi thnh lp "hi ng x hi tng lai" trong mi quc gia, mi thnh ph, mi cng ng vi cc nhm n v x hi nh cng nghip, lao ng, tn gio, tr thc, ngh thut, ph n, thiu s, sinh vin v.v Hi ng x hi tng lai ny c tt c cc c tnh nh ni cc phn trc nh lm thi, a dng v.v y l mc tiu ti hu ca ch ngha v lai x hi, khng phi l vt qua h thng cng nghip v thay th vic lp k hoch nhn o hn, nhn xa hn v dn ch hn, m cn l s p t quy trnh tin trin di s hng dn c thc ca con ngi. HT

Cu Soc Tuong Lai

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cu Soc Tuong Lai

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

THUVIENDIENTU.

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

TNH NHT THI

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]

[T SCH NGH LC SNG CA TVDT]