TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.

HCM
KHOA LỊCH SỬ

LEÂ PHUÏNG HOAØNG

LÒCH SÖÛ QUAN HEÄ QUOÁC TEÁ ÔÛ ÑOÂNG AÙ

TÖØ SAU CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI THÖÙ HAI ÑEÁN CUOÁI CHIEÁN TRANH LAÏNH
(1945-1991)

LÖU HAØNH NOÄI BOÄ - 2005

1
 DAÃN NHAÄP

QUAN HEÄ QUOÁC TEÁ ÔÛ ÑOÂNG AÙ TRONG

CHIEÁN TRANH THAÙI BÌNH DÖÔNG
(7.12.1941 − 2.9.1945)

Sau moät thôøi gian noã löïc ñaøm phaùn vôùi Hoa Kì, nhöng khoâng coù keát quaû(1), ngaøy 7.12.1941,
Nhaät baát thaàn toå chöùc moät cuoäc taán coâng oà aït baèng khoâng quaân vaøo haïm ñoäi Thaùi Bình Döông
cuûa Mó ñang neo ñaäu taïi Traân Chaâu Caûng (Pearl Harbor) trong quaàn ñaûo Hawaii, Cuoäc Chieán
tranh Thaùi Bình Döông (hay Chieán tranh Ñaïi Ñoâng AÙ, theo caùch goïi cuûa ngöôøi Nhaät) khôûi phaùt(2).
Chæ trong moät thôøi gian ngaén − töø thaùng 12. 1941 ñeán thaùng 5.1942, Nhaät ñaõ kieåm soaùt toaøn
boä caùc xöù thuoäc ñòa vaø phuï thuoäc cuûa caùc cöôøng quoác phöông Taây ôû Vieãn Ñoâng (caùc xöù Ñoâng
Nam AÙ, Hongkong, nhieàu caên cöù quaân söï cuûa Hoa Kì ôû Thaùi Bình Döông). Tuy nhieân, ngay trong
thaùng 5.1942, taïi vuøng bieån San Hoâ (Coral Sea), söùc tieán coâng cuûa Nhaät ñaõ baét ñaàu kieät, khi haûi
quaân nöôùc naøy laàn ñaàu tieân ñaõ chaúng nhöõng khoâng tieâu dieät ñöôïc ñoái phöông, maø coøn chòu nhöõng
toån thaát naëng khoâng sao buø ñaép noåi. Traän Midway dieãn ra chæ moät thaùng sau ñoù cho thaáy gioù ñaõ
ñoåi chieàu: töø nay quyeàn chuû ñoäng treân chieán tröôøng thuoäc veà quaân Mó, coøn quaân Nhaät phaûi
chuyeån sang theá phoøng ngöï.
Veà phaàn mình, ngöôøi Anh ñaõ phaûi baèng loøng vôùi vai troø thöù yeáu trong caùc hoaït ñoäng quaân söï
cuûa Ñoàng minh, sau khi caùc chieán haïm toái taân nhaát cuûa hoï − Prince of Wales vaø Repulse − bò
ñaùnh ñaém ngay trong nhöõng ngaøy ñaàu cuûa cuoäc chieán.
Rieâng Lieân Xoâ ñaõ kí vôùi Nhaät Baûn Hieäp öôùc Trung laäp (13.4.1941) coù giaù trò trong voøng 5
naêm vaø caû hai nöôùc ñeàu khoâng leân tieáng phuû nhaän giaù trò cuûa vaên kieän ngoaïi giao naøy sau söï
kieän ngaøy 7.11.1941. Vaø thöïc teá laø maõi ñeán ngaøy 8.8.1945, Lieân Xoâ môùi ra lôøi tuyeân chieán choáng
Nhaät vaø khôûi söï caùc hoaït ñoäng quaân söï ôû Maõn Chaâu.
Nhö vaäy, haàu nhö toaøn boä gaùnh naëng cuoäc chieán choáng Nhaät ñeàu do Hoa Kì gaùnh vaùc. Ñoù laø
lí do khieán Hoa Kì coù tieáng noùi quyeát ñònh trong caùc hoaït ñoäng ñoái ngoaïi cuûa Ñoàng Minh ôû Vieãn
Ñoâng trong thôøi gian chieán tranh.
1. Chính saùch cuûa Hoa Kì ñoái vôùi Trung Quoác
Khoâng laâu sau khi chieán tranh baét ñaàu, chính phuû Roosevelt ñaõ vaïch ra moät chính saùch môùi
ñoái vôùi Trung Quoác vôùi nhöõng ñöôøng neùt chính nhö sau: “Ñoái vôùi Trung Quoác, chuùng ta coù hai
muïc tieâu. Thöù nhaát laø cuøng chung tieán haønh chieán tranh moät caùch coù hieäu quaû. Thöù hai laø nhìn
nhaän vaø xaây döïng Trung Quoác thaønh moät cöôøng quoác ngang haøng vôùi ba ñoàng minh phöông Taây
cuûa noù: Nga, Anh vaø Hoa Kì, caû trong vaø sau thôøi gian chieán tranh, vöøa ñeå chuaån bò cho coâng
cuoäc toå chöùc thôøi haäu chieán, vöøa ñeå taïo döïng söï oån ñònh vaø phoàn vinh ôû phöông Ñoâng” [Daãn laïi
theo 57, tr.33].

Thaùng 12.1942, ñöôøng höôùng treân ñöôïc Boä Ngoaïi giao xaùc ñònh nhö laø moät phaàn cuûa keá

(1)
Veà quan heä Hoa Kì – Nhaät vaø chính saùch cuûa chính phuû Washington ñoái vôùi Nhaät trong khoaûng thôøi gian töø cuoái
thaäp nieân 30 ñeán thaùng 12.1941, ñoäc giaû coù theå tham khaûo Leâ Phuïng Hoaøng, Franklin D. Roosevelt, tieåu söû chính trò,
tuû saùch Ñaïi hoïc Sö phaïm TP. Hoà Chí Minh, 2004, töø trang 92 ñeán trang 109.
Veà cuoäc Chieán tranh Thaùi Bình Döông, ñoäc giaû naøo quan taâm coù theå tìm ñoïc Leâ Vinh Quoác − Huyønh Vaên Toøng,
(2)

Cuoäc Chieán tranh Thaùi Bình Döông (1941 – 1945), NXB Vaên Ngheä TP. Hoà Chí Minh, 2002.

2
hoaïch toång theå cho hoaït ñoäng ñoái ngoaïi cuûa Hoa Kì thôøi haäu chieán. Theo ñoù, sau chieán tranh,
boán ñaïi cöôøng thaéng traän − Hoa Kì, Lieân Xoâ, Anh vaø Trung Quoác − seõ chia nhau kieåm soaùt theá
giôùi. Trong khuoân khoå cuûa traät töï môùi naøy, Anh seõ tieáp tuïc laø Ñoàng Minh, nhöng ngaøy caøng leä
thuoäc Mó, coøn nhöõng nöôùc töøng laø cöïu thuoäc ñòa vaø ñang naèm trong Khoái Thònh vöôïng chung, nhö
Canada, Australia vaø New Zealand seõ rôi vaøo quyõ ñaïo aûnh höôûng cuûa Mó. Trung Quoác, ñöôïc
vöôn leân ñòa vò cöôøng quoác theá giôùi nhôø söï ñôõ ñaàu cuûa Washington vaø theâm nöõa, ñöôïc ñöùng
chung trong moät lieân minh an ninh song phöông vôùi Mó(3) taát seõ uûng hoä moïi böôùc ñi cuûa nöôùc naøy
treân tröôøng quoác teá, ñaëc bieät laø ôû Vieãn Ñoâng. Veà phaàn Lieân Xoâ, nöôùc coù cheá ñoä chính trò vaø xaõ
hoäi hoaøn toaøn khaùc vôùi Mó vaø moät quaân ñoäi huøng maïnh daïn daøy kinh nghieäm chieán ñaáu, taát seõ
khoâng cam chòu bò Mó chi phoái. Khi ñoù, Lieân Xoâ seõ coù moät ñoái troïng laø Trung Quoác ôû Vieãn Ñoâng
vaø moät ñoái thuû khoâng khoan nhöôïng laø Anh ôû chaâu AÂu.
Laàn ñaàu tieân chính phuû Washington chính thöùc mang ra thöïc hieän chính saùch naâng Trung
Quoác leân ñòa vò moät trong caùc ñaïi cöôøng theá giôùi, ngang haøng vôùi Hoa Kì, Lieân Xoâ vaø Anh, ñoù laø
khi Trung Quoác ñöôïc môøi kí vaøo baûn Tuyeân boá cuûa boán ñaïi cöôøng veà neàn An ninh chung ñöôïc
coâng boá taïi Moskva ngaøy 30.10.1943. Vaên kieän thöøa nhaän Trung Quoác coù quyeàn vaø coù traùch
nhieäm döï phaàn cuøng vôùi caùc cöôøng quoác khaùc vaøo söï nghieäp tieán haønh chieán tranh, toå chöùc neàn
hoaø bình vaø thieát laäp moät boä maùy cho quan heä coäng taùc quoác teá thôøi haäu chieán.
Töø ngaøy 23 ñeán ngaøy 25.11.1943, Trung Quoác ñöôïc môøi tham döï Hoäi nghò Cairo dieãn ra ngay
tröôùc Hoäi nghò Teheran. Ñaây laø laàn ñaàu tieân töø khi ra ñôøi (1911), Trung Hoa Daân quoác ñöôïc ñoái
xöû nhö moät cöôøng quoác theá giôùi, vì hai ngöôøi ñoái taùc vôùi Töôûng Giôùi Thaïch − ngöôøi laõnh ñaïo
Trung Quoác − laø toång thoáng Hoa Kì F. Roosevelt vaø thuû töôùng Anh Winston Churchill. Baûn
Thoâng caùo chung cuûa hoäi nghò ñöôïc coâng boá ngaøy 1.12 vôùi söï taùn thaønh cuûa nhaø laõnh ñaïo Lieân
Xoâ I. Stalin ghi roõ raèng “Maõn Chaâu, Ñaøi Loan vaø quaàn ñaûo Baønh Hoà maø Nhaät ñaõ töôùc ñoaït cuûa
Trung Quoác seõ ñöôïc hoaøn traû cho Coäng hoøa Trung Hoa” [19, tr.519].
Trong nhöõng naêm thaùng sau ñoù, tuy Trung Quoác khoâng ñöôïc môøi tham döï caùc hoäi nghò
Teheran, Yalta vaø Potsdam, quyeàn lôïi cuûa Trung Quoác khoâng vì theá maø bò laõng queân. Caùc Hoäi
nghò Yalta vaø Potsdam ñeàu taùi khaúng ñònh noäi dung ñaõ ñöôïc neâu treân cuûa Hoäi nghò Cairo, vaø
thaäm chí khi chieán tranh Thaùi Bình Döông keát thuùc, Trung Quoác coøn ñöôïc giao nhieäm vuï giaûi
giaùp quaân ñoäi Nhaät khoâng chæ ngay treân laõnh thoå mình, maø caû treân baùn ñaûo Ñoâng Döông ôû phía
baéc vó tuyeán 16. Nhöng quan troïng hôn caû laø Trung Quoác ñaõ coù maët ôû Hoäi nghò Dumbarton Oaks
(dieãn ra töø ngaøy 29.9 ñeán ngaøy 7.10.1944) vaø Hoäi nghò San Francisco (dieãn ra töø ngaøy 25.4 ñeán
ngaøy 26.6.1945) trong tö caùch laø moät trong boán nöôùc ñoàng baûo trôï Toå chöùc Lieân hieäp Quoác.
Chieác gheá thöôøng tröïc trong Hoäi ñoàng Baûo an − cô quan quyeàn löïc cao nhaát cuûa toå chöùc quoác teá
naøy − ñaõ xaùc nhaän vai troø cuûa Trung Quoác trong thôøi haäu chieán, ngang haøng vôùi boán ñaïi cöôøng
AÂu − Mó: Lieân Xoâ, Hoa Kì, Anh vaø Phaùp.
Nhö vaäy, phaûi chaêng vaøo giöõa thaäp nieân 40, Trung Quoác ñaõ tích luõy ñuû thöïc löïc cuûa moät
cöôøng quoác theá giôùi? Thöïc ra, coøn phaûi ñôïi raát laâu nöõa Trung Quoác môùi ñaït ñeán vò theá naøy(4). Ñaõ
vaäy, nhöõng gì maø Trung Quoác thu ñoaït ñöôïc trong nhöõng naêm thaùng chieán tranh roõ raøng laø lôùn
hôn nhieàu so vôùi phaàn ñoùng goùp cuûa nöôùc naøy vaøo söï nghieäp ñaùnh baïi quaân phieät Nhaät.
Vai troø cuûa Hoa Kì trong noã löïc naâng cao ñòa vò cuûa Trung Quoác treân tröôøng quoác teá khoâng

(3)
Taïi Hoäi nghò Cairo (11.1943), toång thoáng F. Roosevelt ñaõ höùa vôùi Töôûng Giôùi Thaïch raèng Hoa Kì seõ kí Hieäp öôùc
An ninh song phöông vôùi Trung Quoác sau khi chieán tranh chaám döùt.
(4)
Phaûi ñôïi ñeán naêm 1954, Trung Quoác môùi, laàn ñaàu tieân trong thôøi haäu chieán, coù maët taïi hoäi nghò quoác teá quy tuï ñuû
maët caùc cöôøng quoác theá giôùi: ñoù laø Hoäi nghò Geneva, baøn veà caùc vaán ñeà Trieàu Tieân vaø Ñoâng Döông. Vaø phaûi ñôïi
ñeán cuoái thaäp nieân 60 − ñaàu thaäp nieân 70, Trung Quoác môùi baét ñaàu ñöôïc ñoái xöû nhö moät cöôøng quoác thöïc söï. Laàn
naøy, nöôùc chuû ñoäng xem laïi vai troø cuûa Trung Quoác treân tröôøng quoác teá vaãn laø Hoa Kì.

3
döøng laïi ôû ñoù. Trong “Hoà sô coá vaán” khoâng ñeà ngaøy ñöôïc chuaån bò cho toång thoáng Roosevelt
nhaân Hoäi nghò Yalta, caùc quan chöùc coù traùch nhieäm ôû Boä Ngoaïi giao ñaõ vieát: “Chính saùch laâu daøi
cuûa chính phuû Mó ñoái vôùi Trung Quoác ñaët neàn taûng treân nieàm tin raèng nhu caàu ñeå Trung Quoác trôû
thaønh nhaân toá chính ôû Vieãn Ñoâng laø yeâu caàu cô baûn cho hoaø bình vaø an ninh ôû vuøng naøy. Ñeå phuø
hôïp, chính saùch cuûa chuùng ta ñöôïc höôùng vaøo caùc muïc tieâu sau:
1. Chính trò: moät Trung Quoác maïnh, oån ñònh vaø thoáng nhaát vôùi moät chính phuû ñaïi dieän cho
caùc nguyeän voïng cuûa nhaân daân Trung Quoác:
a) Chuùng ta baèng moïi caùch thích hôïp thuùc ñaåy vieäc thaønh laäp moät chính theå ñaïi nghò roäng
raõi. Chính theå naøy seõ mang laïi söï thoáng nhaát trong nöôùc, bao goàm caû vieäc hoøa giaûi khaùc bieät
Quoác – Coäng vaø hoaøn thaønh moät caùch coù hieäu quaû caùc traùch nhieäm trong nöôùc vaø ngoaøi nöôùc cuûa
mình” [18, tr.353].
Thaùng 6.1944, toång thoáng F. Roosevelt ñaõ phaùi phoù toång thoáng Henry Wallace sang Trung
Quoác vôùi chæ thò daøn xeáp maâu thuaãn giöõa Quoác daân ñaûng (QDÑ) vaø ñaûng Coäng saûn (ÑCS) vaø
khoâi phuïc söï tin caäy laãn nhau giöõa Lieân Xoâ vaø Trung Quoác [Xem chi tieát trong 19, tr.550 vaø 555
vaø 59, tr.460].
Töø ñoù cho ñeán khi chieán tranh Thaùi Bình Döông chaám döùt, caùc ñaïi söù cuûa Hoa Kì ôû Trung
Quoác − Clarence E. Gauss vaø Patrick J. Hurley (töø thaùng 12.1944) − ñaõ ñöôïc Washington chæ thò
tích cöïc thuùc ñaåy tieán trình thoáng nhaát taát caû caùc löïc löôïng vuõ trang ôû Trung Quoác vaøo muïc tieâu
ñaùnh baïi Nhaät vaø goùp phaàn vaøo vieäc tìm kieám moät giaûi phaùp nhanh choùng cho vaán ñeà noäi boä
Trung Quoác theo caùch thu xeáp ñeå QDÑ vaø ÑCS ngoài laïi vôùi nhau. Caùc ñaïi dieän chính phuû Mó ñaõ
khoâng ít laàn yeâu caàu nhöõng ngöôøi caàm ñaàu chính phuû Truøng Khaùnh khoâng neân coù nhöõng ñoäng
thaùi laøm cho quan heä Quoác – Coäng xaáu ñi [Xem chi tieát trong 39, tr.187 – 196].
Ñeå thöïc hieän ñöôøng loái cuûa Washington ñoái vôùi Trung Quoác, caùc nhaø ngoaïi giao Mó khoâng
chæ tieán haønh caùc cuoäc vaän ñoäng ôû phía chính phuû Töôûng Giôùi Thaïch, maø hoï coøn tìm ñeán taän
chieán khu Dieân An ñeå tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi Mao Traïch Ñoâng, ngöôøi laõnh ñaïo ñaûng Coäng saûn
Trung Quoác. ÔÛ ñaây cuõng caàn löu yù raèng ngay töø ñaàu, chính phuû F. Roosevelt ñaõ taùn ñoàng “giaûi
phaùp Töôûng Giôùi Thaïch” cho vaán ñeà Trung Quoác ñöôïc ñaïi söù Patrick Hurley trình baøy nhö sau
trong baùo caùo göûi veà Washington thaùng 2.1945: “Toâi nghó raèng chính phuû chuùng ta ñaõ ñuùng trong
quyeát ñònh uûng hoä chính phuû quoác daân Trung Quoác vaø quyeàn laõnh ñaïo cuûa Töôûng Giôùi Thaïch. Toâi
khoâng taùn thaønh hay uûng hoä baát kì nguyeân taéc naøo, maø theo yù toâi seõ laøm suy yeáu chính phuû quoác
daân hay quyeàn laõnh ñaïo cuûa Töôûng Giôùi Thaïch” [19,tr.72].
2. Chính saùch cuûa Hoa Kì ñoái vôùi Nhaät
Tröôùc caû khi chieán tranh Thaùi Bình Döông khôûi phaùt, chính phuû Hoa Kì ñaõ ñoàng yù vôùi quan
ñieåm cuûa caùc nhaø chæ huy quaân söï haøng ñaàu laø ñaët thaønh öu tieân nhieäm vuï ñaùnh baïi Ñöùc, vaø do
vaäy choïn chaâu AÂu laø chieán tröôøng chính.
Sau khi tröïc tieáp tham chieán, chính phuû Roosevelt luoân baøy toû mong muoán Lieân Xoâ seõ sôùm
tham gia cuoäc chieán choáng Nhaät, moät khi Ñöùc bò ñaùnh baïi. Thaùng 10.1943, khi sang Moskva ñaøm
phaùn vôùi hai ngöôøi ñoàng nhieäm Anh vaø Lieân Xoâ, boä tröôûng Ngoaïi giao Hoa Kì Cordell Hull ñaõ
ñöôïc Stalin höùa heïn raèng Lieân Xoâ seõ sôùm tham gia chieán tranh Thaùi Bình Döông ngay sau khi
Ñöùc bò ñaùnh baïi.
Nhaø laõnh ñaïo Lieân Xoâ ñaõ xaùc nhaän laïi lôøi höùa treân taïi Hoäi nghò Teheran (28.11 − 1.12.1943).
Cuõng taïi Hoäi nghò naøy, Roosevelt ñaõ quyeát ñònh soá phaän daønh cho Nhaät vaø hai nöôùc coøn laïi trong
phe Truïc laø “ñaàu haøng khoâng ñieàu kieän” vaø “trieät boû nhöõng thöù tö töôûng maø caùc nöôùc ñoù ñaõ söû
duïng nhö laø neàn taûng ñeå chinh phuïc vaø noâ dòch caùc daân toäc khaùc”.
Taïi Hoäi nghò Yalta (4 − 11.2.1945), lôøi höùa tham chieán choáng Nhaät cuûa Lieân Xoâ trôû thaønh
4
cam keát chaéc chaén, sau khi Roosevelt thoûa maõn moät soá ñieàu kieän maø Stalin ñaõ ñaët ra. Cuøng vôùi
W. Churchill, caû hai ñaõ kí vaøo baûn thoûa thuaän bí maät ñeà ngaøy 11.2 neâu roõ nhöõng quyeàn lôïi Lieân
Xoâ seõ ñöôïc höôûng.
Toaøn vaên kieän laø nhö sau:
“Caùc nhaø laõnh ñaïo cuûa ba ñaïi cöôøng − Lieân Xoâ, Hoa Kì vaø Anh − thoûa thuaän raèng trong voøng
hai hay ba thaùng sau khi Ñöùc ñaàu haøng vaø chieán tranh ôû chaâu AÂu chaám döùt, Lieân Xoâ seõ tham
chieán choáng Nhaät beân caïnh caùc ñoàng minh vôùi nhöõng ñieàu kieän sau:
1. Hieän traïng ôû Ngoaïi Moâng (Coäng hoøa Nhaân daân Moâng Coå) seõ ñöôïc giöõ nguyeân;
2. Caùc quyeàn lôïi cuûa Nga ñaõ bò cuoäc tieán coâng boäi öôùc cuûa Nhaät naêm 1904 xaâm phaïm seõ ñöôïc
phuïc hoài, cuï theå laø:
a) phaàn nam Sakhalin cuõng nhö taát caû nhöõng ñaûo keà beân seõ ñöôïc giao hoaøn veà cho Lieân
Xoâ;
b) thöông caûng Ñaïi Lieân seõ ñöôïc quoác teá hoùa, quyeàn lôïi öu ñaõi cuûa Lieân Xoâ ôû caûng naøy seõ
ñöôïc ñaûm baûo vaø hôïp ñoàng thueâ caûng Löõ Thuaän laøm quaân caûng cuûa Lieân Xoâ seõ ñöôïc phuïc hoài;
c) ñöôøng saét Ñoâng Trung Quoác vaø ñöôøng saét Nam Maõn Chaâu daãn ñeán caûng Ñaïi Lieân seõ
ñöôïc ñieàu haønh baèng moät coâng ty lieân doanh Xoâ-Trung ñöôïc thaønh laäp theo thoûa thuaän raèng caùc
quyeàn lôïi öu tieân cuûa Lieân Xoâ seõ ñöôïc ñaûm baûo, coøn Trung Quoác seõ giöõ nguyeân taát caû chuû quyeàn
ñoái vôùi Maõn Chaâu
d) quaàn ñaûo Kuril seõ ñöôïc chuyeån giao cho Lieân Xoâ.
Caùc beân ñaït ñöôïc hieåu bieát raèng thoûa thuaän lieân quan ñeán Ngoaïi Moâng Coå vaø caùc caûng vaø
ñöôøng saét neâu treân caàn ñöôïc söï taùn thaønh cuûa ñaïi nguyeân soaùi Töôûng Giôùi Thaïch. Ngaøi toång
thoáng seõ thöïc hieän caùc böôùc ñi nhaèm tranh thuû söï taùn thaønh naøy theo lôøi khuyeân cuûa ngaøi Stalin
(5)
.
Nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu cuûa ba ñaïi cöôøng ñoàng yù raèng nhöõng yeâu caàu cuûa Lieân Xoâ seõ ñöông
nhieân ñöôïc ñaùp öùng ñaày ñuû khi Nhaät bò ñaùnh baïi.
Veà phaàn mình, Lieân Xoâ baøy toû thaùi ñoä saün saøng kí vôùi Chính phuû Quoác daân Trung Quoác moät
hieäp öôùc höõu nghò vaø lieân minh giöõa Lieân Xoâ vaø Trung Quoác nhaèm trôï giuùp Trung Quoác baèng
quaân ñoäi vaø vì muïc ñích giaûi phoùng Trung Quoác khoûi aùch thoáng trò cuûa Nhaät” [11, tr.254 – 255].
Vaøo thôøi ñieåm Hoäi nghò Yalta dieãn ra, ngöôøi Nhaät khoâng coøn hi voïng gì vaøo moät keát thuùc
saùng suûa cuûa cuoäc chieán. Thöïc ra, hoï ñaõ nhaän ra söï thaät hieån nhieân naøy tröôùc ñoù khaù laâu. Khoâng
laâu sau khi Ñoàng Minh ñoå boä leân Normandy, chính Hoaøng ñeá Nhaät ñaõ yeâu caàu chính phuû xem
xeùt khaû naêng chaám döùt chieán tranh vaø vaän ñoäng vai troø trung gian cuûa Lieân Xoâ, cöôøng quoác
Ñoàng Minh duy nhaát chöa laâm chieán vôùi Nhaät. Nhöng ñaùp laïi caùc cuoäc vaän ñoäng cuûa Nhaät laø caâu
traû lôøi thoaùi thaùc cuûa Lieân Xoâ, ñeå roài ngaøy 5.4.1945, chính phuû Moskva ra tuyeân boá baõi boû Hieäp
öôùc Trung laäp Xoâ − Nhaät. Cuõng vaøo ngaøy naøy, traän chieán giaønh Okinawa, chöôùng ngaïi cuoái cuøng
ngaên trôû cuoäc ñoå boä cuûa quaân Mó leân laõnh thoå chính quoác Nhaät (bao goàm 4 ñaûo lôùn: Honshu,
Hokkaido, Kyushu vaø Shikoku) khôûi dieãn vaø keát thuùc vaøo giöõa thaùng 6 baèng thaéng lôïi cuûa quaân
Mó.
Ngaøy 26.7.1945, giöõa luùc Hoäi nghò Potsdam coøn ñang dieãn ra, moät baûn tuyeân caùo mang chöõ kí
cuûa toång thoáng Hoa Kì H. Truman, thuû töôùng Anh Clement Atlee vaø ngöôøi ñöùng ñaàu Nhaø nöôùc
Trung Hoa Töôûng Giôùi Thaïch ñaõ ñöôïc coâng boá vôùi söï ñoàng yù veà noäi dung cuûa nhaø laõnh ñaïo xoâ
vieát I. Stalin [8, tr.177](6). Tuyeân caùo nhaán maïnh Nhaät phaûi ñaàu haøng voâ ñieàu kieän, neáu khoâng

(5)
Maõi ñeán ngaøy 15.6.1945, Töôûng Giôùi Thaïch môùi ñöôïc ñaïi dieän Mó baùo cho bieát noäi dung cuûa thoûa thuaän maät.
(6)
Trong Hoài kí, boä tröôûng Ngoaïi giao Hoa Kì James Byrnes ghi raèng chính phuû Lieân Xoâ khoâng ñeà xuaát moät thay ñoåi

5
“seõ bò huûy dieät nhanh choùng vaø hoaøn toaøn”. Tuyeân caùo neâu roõ chính saùch cuûa caùc nöôùc Ñoàng
Minh ñoái vôùi Nhaät seõ laø:
− Vónh vieãn loaïi tröø chuû nghóa quaân phieät vaø xaây döïng moät cheá ñoä môùi, hoaø bình, an ninh vaø
coâng lí;
− Laõnh thoå Nhaät seõ chæ coøn laïi 4 ñaûo lôùn laø Honshu, Hokkaido, Kyushu vaø Shikoku vaø caùc
ñaûo nhoû keà beân;
− Caùc toäi phaïm chieán tranh seõ bò tröøng phaït, caùc quyeàn töï do ngoân ngöõ, tö töôûng, toân giaùo vaø
nhöõng quyeàn cô baûn khaùc cuûa con ngöôøi seõ ñöôïc toân troïng;
− Caùc noäi dung cuûa Tuyeân boá Cairo phaûi ñöôïc thöïc hieän;
− Nhaät phaûi boài thöôøng chieán tranh vaø giaûi taùn neàn coâng nghieäp chieán tranh;
− Quaân ñoäi Nhaät phaûi bò giaûi giaùp hoaøn toaøn;
− Löïc löôïng Ñoàng Minh seõ chieám ñoùng Nhaät cho ñeán khi nhöõng chính saùch treân ñöôïc hoaøn
thaønh vaø cho ñeán luùc “moät chính phuû coù xu höôùng hoaø bình vaø coù traùch nhieäm ñöôïc thaønh laäp phuø
hôïp vôùi yù nguyeän ñöôïc töï do baøy toû cuûa nhaân daân Nhaät”.
Baûn Tuyeân caùo cuõng ñöa ra lôøi traán an raèng “ngöôøi Nhaät cuõng seõ khoâng bò bieán thaønh moät
daân toäc bò noâ dòch vaø nöôùc Nhaät seõ khoâng bò trieät haï”.
Ngaøy 28.7, thuû töôùng Nhaät tuyeân boá “khoâng tìm thaáy trong tuyeân caùo cuûa Ñoàng Minh moät giaù
trò quan troïng naøo” vaø “do vaäy chaúng coù caùch naøo khaùc hôn laø hoaøn toaøn khoâng bieát ñeán noù”
[Daãn laïi theo 57, tr.268]. Tokyo chæ thay ñoåi thaùi ñoä sau khi Mó thaû lieân tieáp hai quaû bom nguyeân
töû xuoáng Hisoshima (ngaøy 6.8) vaø Nagasaki (ngaøy 9.8) vaø Lieân Xoâ ra lôøi tuyeân chieán choáng Nhaät
(8.8). Ngaøy 14.8, chính phuû Nhaät chaáp nhaän ñaàu haøng Ñoàng Minh voâ ñieàu kieän theo tinh thaàn vaø
noäi dung cuûa Tuyeân caùo Potsdam.
Ngaøy 2.9.1945, treân chieán haïm Missouri neo ñaäu trong vònh Tokyo, caùc ñaïi dieän cuûa Nhaät ñaõ
kí vaøo vaên kieän ñaàu haøng tröôùc söï hieän dieän cuûa töôùng MacArthur, toång tö leänh quaân Ñoàng Minh
ôû maët traän Taây-Nam Thaùi Bình Döông.

naøo trong baøn Tuyeân caùo, nhöng daân uyû Ngoaïi giao Molotov coù noùi leõ ra Hoa Kì neân tham khaûo yù kieán cuûa phía
Lieân Xoâ [13,tr.398].

6
Chöông I

QUAN HEÄ QUOÁC TEÁ ÑOÂNG AÙ

TRONG NHÖÕNG NAÊM ÑAÀU CHIEÁN TRANH
(9.1945 − 6.1950)(7)

Trong khoaûng 5 naêm ñaàu chieán tranh, quan heä quoác teá trong vuøng Ñoâng AÙ chòu söï chi phoái
cuûa hai ñaïi cöôøng thaéng traän Hoa Kì vaø Lieân Xoâ.
Tuy chæ tham chieán vaøo giôø choùt, Lieân Xoâ ñaõ kòp thôøi thieát laäp quyeàn kieåm soaùt ôû Maõn Chaâu
Quoác, vöôït soâng AÙp Luïc, tieán vaøo baùn ñaûo Trieàu Tieân ñeán taän vó tuyeán 38, xaâm nhaäp mieàn Nam
ñaûo Sakhalin. Hoàng quaân cuõng chieám toaøn boä quaàn ñaûo Kuril, keå caû hai ñaûo Shikotan vaø
Habomai thuoäc ñaûo Hokkaido veà maët ñòa lí vaø haønh chính. Ngoaøi ra, Lieân Xoâ coøn coù hai ñoàng
minh laø ñaûng Coäng saûn Trung Quoác vaø ñaûng Coäng saûn Trieàu Tieân.
Veà phaàn mình, Mó ñaõ thieát laäp quyeàn kieåm soaùt leân toaøn boä caùc ñaûo treân Thaùi Bình Döông, 4
ñaûo chính quoác Nhaät, phaàn phía Nam baùn ñaûo Trieàu Tieân. Mó coù ñoàng minh trong vuøng laø chính
phuû Töôûng Giôùi Thaïch ôû Trung Quoác.
Ngay sau khi chieán tranh keát thuùc, trong quan heä giöõa Hoa Kì vaø Lieân Xoâ ñaõ phaùt sinh ba vaán
ñeà lôùn.

I. VAÁN ÑEÀ NHAÄT BAÛN

1. Hoaøn caûnh ñaàu haøng vaø ñöôøng loái chung ñoái vôùi Nhaät Baûn vaø Vieãn Ñoâng
Nhaät Baûn voán laø cöôøng quoác soá moät ôû chaâu AÙ vaø laø thuû phaïm gaây ra chieán tranh ôû Vieãn
Ñoâng(8). Vieäc giaûi quyeát vaán ñeà Nhaät sau chieán tranh seõ tröïc tieáp aûnh höôûng ñeán hoøa bình vaø an
ninh cuûa khu vöïc naøy, maø tröôùc heát laø vuøng Vieãn Ñoâng. Hoaøn caûnh ñaàu haøng cuûa nöôùc Nhaät
quaân phieät coù khaùc bieät so vôùi Ñöùc Quoác xaõ: Nhaät Hoaøng vaãn taïi vò cuøng vôùi Chính phuû Hoaøng
gia, maëc duø “töø khi ñaàu haøng, quyeàn löïc cuûa Nhaø vua vaø cuûa Chính phuû Nhaät trong vieäc cai trò
ñaát nöôùc seõ ñöôïc ñaët döôùi quyeàn vò chæ huy toái cao cuûa caùc nöôùc Ñoàng minh” (theo coâng haøm
ngaøy 11.8.1945 cuûa Chính phuû Mó göûi Chính phuû Nhaät) [13, tr.402]. Nhöõng nghò quyeát cuûa caùc
Hoäi nghò thöôïng ñænh Cairo, Yalta, vaø Tuyeân caùo Potsdam laø cô sôû phaùp lí ñeå giaûi quyeát caùc vaán
ñeà veà Nhaät Baûn noùi rieâng vaø Vieãn Ñoâng noùi chung. Tuy nhieân, cuõng nhö khi giaûi quyeát caùc vaán
ñeà veà Ñöùc vaø caùc nöôùc chö haàu cuûa Ñöùc Quoác xaõ, vieäc giaûi quyeát caùc vaán ñeà veà Nhaät Baûn vaø
Vieãn Ñoâng ñaõ traûi qua nhöõng cuoäc ñaáu tranh ngaøy caøng gay gaét giöõa Lieân Xoâ vaø Mó.
Ngay trong ngaøy Nhaät Baûn chính thöùc ñaàu haøng (15.8.1945), toång tö leänh caùc löïc löôïng vuõ
trang Ñoàng minh ôû chaâu AÙ − Thaùi Bình Döông laø ñaïi töôùng Mó MacArthur ñaõ coâng boá baûn “Meänh
leänh soá 1”, quy ñònh khu vöïc phuï traùch cuûa quaân ñoäi caùc nöôùc Ñoàng minh ñeå tieáp nhaän söï ñaàu
haøng cuûa quaân Nhaät. Theo meänh leänh naøy, quaân ñoäi Trung Hoa seõ tieáp nhaän söï ñaàu haøng cuûa
Nhaät ôû nöôùc mình (ngoaïi tröø vuøng Maõn Chaâu), Ñaøi Loan vaø Baéc Ñoâng Döông (cho ñeán vó truyeán
16); quaân Anh seõ tieáp quaûn Mieán Ñieän, Maõ Lai, Singapore vaø mieàn Nam Ñoâng Döông; Lieân Xoâ
seõ tieáp nhaän giaûi giôùi ôû Maõn Chaâu, ñaûo Sakhalin vaø Baéc Trieàu Tieân (cho ñeán vó tuyeán 38); coøn
Mó seõ chieám ñoùng toaøn boä Nhaät Baûn vôùi quaàn ñaûo Ryukyu (trong ñoù coù ñaûo Okinawa) vaø Nam

(7)
Chöông I ñöôïc bieân soaïn vôùi söï giuùp ñôõ cuûa Leâ Vinh Quoác.
(8)
Tröôùc naêm 1945, caùc töø Ñoâng AÙ vaø Ñoâng Nam AÙ khoâng ñöôïc duøng phoå bieán. Khi ñoù, ngöôøi ta thöôøng duøng töø
Vieãn Ñoâng ñeå chæ toaøn boä vuøng chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông , maø Ñoâng AÙ laø moät phaàn.

7
Trieàu Tieân.
Nhaän thaáy vaên baûn naøy ñaõ “queân” moät phaàn laõnh thoå maø Lieân Xoâ ñöôïc quyeàn chieám ñoùng
theo nghò quyeát ôû Yalta, Chính phuû Lieân Xoâ laäp töùc göûi coâng haøm cho phía Mó, löu yù raèng khu
vöïc cuûa Lieân Xoâ coøn bao goàm toaøn boä quaàn ñaûo Kurile, ñoàng thôøi neâu theâm yeâu caàu Lieân Xoâ
ñöôïc chieám ñoùng moät phaàn laõnh thoå baûn ñòa cuûa Nhaät laø phía baéc ñaûo Hokkaido [37, tr.383].
Phía Mó thöøa nhaän quyeàn cuûa Lieân Xoâ ôû quaàn ñaûo Kurile, nhöng döùt khoaùt cöï tuyeät vieäc ñeå cho
Lieân Xoâ chieám ñoùng ôû Hokkaido. Giöõ vöõng ñoäc quyeàn chieám ñoùng Nhaät Baûn cuûa mình, Mó ñoàng
thôøi ñeà nghò thaønh laäp moät “UÛy ban tö vaán veà Vieãn Ñoâng” ñeå coù tieáng noùi chung cuûa caùc nöôùc
Ñoàng minh choáng Nhaät. Nöôùc Anh chaáp nhaän vôùi ñieàu kieän UÛy ban naøy seõ hoïp ôû caû Washington
laãn Tokyo vaø môøi theâm AÁn Ñoä tham döï. Lieân Xoâ muoán giaûm bôùt söï ñoäc quyeàn chieám ñoùng cuûa
Mó vaø naâng cao vai troø cuûa mình neân khoâng taùn thaønh moät uûy ban chæ coù vai troø “tö vaán”. Ngoaïi
tröôûng Molotov yeâu caàu thaønh laäp moät Hoäi ñoàng Kieåm soaùt Ñoàng minh ôû Nhaät goàm 4 cöôøng
quoác Mó, Anh, Lieân Xoâ vaø Trung Quoác (töông töï nhö Hoäi ñoàng ôû Ñöùc) ñeå thay cho chính quyeàn
chieám ñoùng duy nhaát cuûa Mó.
Hoäi nghò Ngoaïi tröôûng Tam cöôøng taïi Moskva (töø 16 ñeán 26.12.1945) giöõa Lieân Xoâ, Mó, Anh
ñaõ thieát laäp cô cheá chieám ñoùng Nhaät Baûn vaø xaùc ñònh ñöôøng loái giaûi quyeát caùc vaán ñeà veà Nhaät
Baûn, Trung Quoác vaø Trieàu Tieân. Hoäi nghò ñaõ quyeát ñònh:

– Veà Nhaät Baûn: thaønh laäp “UÛy ban Vieãn Ñoâng” ñaët truï sôû ôû Washington hoaëc Tokyo, bao
goàm 11 nöôùc thaønh vieân laø Mó, Lieân Xoâ, Anh, Phaùp, Trung Quoác, Haø Lan, Canada, Australia,
New Zealand, Phillipines vaø AÁn Ñoä (9). UÛy ban naøy coù nhieäm vuï “xaây döïng chính saùch ñoái vôùi
Nhaät, caùc nguyeân taéc vaø caùc chuaån möïc” maø Nhaät phaûi tuaân thuû trong luùc hoaøn thaønh caùc
nghóa vuï cuûa mình trong thôøi kì chieám ñoùng, vaø “xem xeùt moïi chæ thò vaø hoaït ñoäng cuûa toång tö
leänh toái cao quaân ñoàng minh, bao haøm caû caùc quyeát ñònh veà chính saùch” [12, tr.441].
Beân caïnh ñoù laø “Hoäi ñoàng Ñoàng minh veà Nhaät” goàm ñaïi bieåu cuûa Mó, Lieân Xoâ, Trung
Quoác vaø Anh (ñaïi dieän cho caû Australia, New Zealand vaø AÁn Ñoä), do toång tö leänh quaân ñoäi
Ñoàng minh chieám ñoùng Nhaät (hoaëc ñaïi dieän cuûa oâng naøy) laøm chuû tòch, ñaët truï sôû taïi Tokyo.
Hoäi ñoàng laø ñaïi dieän cuûa Ñoàng minh ôû Nhaät, coù nhieäm vuï giuùp ñôõ vaø trao ñoåi yù kieán vôùi
vieân toång tö leänh, nhöng quyeàn quyeát ñònh thuoäc veà toång tö leänh quaân ñoäi chieám ñoùng, ngöôøi
ñöôïc coi laø “quyeàn löïc chaáp haønh duy nhaát cuûa caùc nöôùc Ñoàng minh taïi Nhaät”.
− Veà Trieàu Tieân: taïm thôøi thöïc hieän moät cheá ñoä “UÛy trò quoác teá” do Mó, Lieân Xoâ, Anh vaø
Trung Quoác ñaûm nhieäm vôùi thôøi haïn toái ña laø 5 naêm. Trong thôøi gian ñoù seõ thaønh laäp “UÛy
ban Lieân hôïp Xoâ - Mó” ñeå xuùc tieán moïi hoaït ñoäng, tieán tôùi xaây döïng moät nöôùc Trieàu Tieân
ñoäc laâp, daân chuû vaø thanh toaùn moïi di saûn cuûa cheá ñoä thuoäc ñòa Nhaät.
− Veà Trung Quoác: caùc cöôøng quoác Ñoàng minh nhaát trí xaây döïng moät nöôùc Trung Hoa
thoáng nhaát vaø daân chuû; chaám döùt tình traïng noäi chieán baèng caùch caûi toå chính phuû Quoác daân
ñaûng theo höôùng môû roäng cho caùc ñaûng phaùi daân chuû tham gia; caùc cöôøng quoác khoâng can
thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa Trung Quoác, ruùt heát quaân ñoäi nöôùc ngoaøi khoûi nöôùc naøy trong
moät thôøi gian ngaén.
Ñöôøng loái chung nhö vaäy laø roõ raøng vaø khaù coâng baèng hôïp lí. Nhöng khi böôùc vaøo caùc coâng
vieäc cuï theå, moãi nöôùc seõ giaûi thích vaø vaän duïng ñöôøng loái treân theo caùch rieâng, nhaèm ñaûm baûo
quyeàn lôïi cuûa mình. Theâm vaøo ñoù laø taùc ñoäng cuûa nhöõng yeáu toá khaùch quan ngoaøi döï kieán. Vì

(9)
Naêm 1949, UÛy ban Vieãn Ñoâng ñöôïc boå sung hai thaønh vieân: Mieán Ñieän vaø Pakistan.

8
vaäy, ñöôøng loái naøy daãn tôùi moät soá keát quaû khoâng ñuùng nhö nhöõng ngöôøi xaây döïng noù mong
muoán.
2. Hoa Kì chieám ñoùng Nhaät Baûn
Veà maët phaùp lí, chieám ñoùng Nhaät laø hoaït ñoäng quoác teá, nhöng trong thöïc teá laïi thuoäc cuûa Hoa
Kì. Töôùng MacAthur, tö leänh quaân ñoäi Mó ôû Vieãn Ñoâng ñaõ trôû thaønh tö leänh toái cao caùc löïc löôïng
Ñoàng minh chieám ñoùng Nhaät (SCAP). Vôùi cöông vò naøy, oâng laø ngöôøi naém quyeàn löïc cao nhaát,
quyeát ñònh moïi coâng vieäc ôû Nhaät vaø chæ chòu traùch nhieäm tröôùc, vaø nhaän moïi chæ thò vaø meänh
leänh (keå caû caùc quyeát ñònh lieân quan ñeán chính saùch cuûa UÛy ban Vieãn Ñoâng) töø toång thoáng Hoa
Kì. Chính phuû Hoa Kì laø keânh duy nhaát chuyeån taûi caùc quyeát ñònh cuûa UÛy ban Vieãn Ñoâng ñeán
Tokyo, vaø Washington coù quyeàn phaùt ra caùc chæ thò taïm thôøi “moãi khi naûy sinh caùc vaán ñeà caáp
baùch chöa ñöôïc ñeà caäp ñeán trong caùc chính saùch ñaõ coù saün”. Vaø trong thöïc teá, Washington coù
nghóa laø chính toång thoáng Hoa Kì vaø Hoäi ñoàng caùc tham möu tröôûng lieân quaân. Coøn UÛy ban Vieãn
Ñoâng cuõng nhö Hoäi ñoàng Ñoàng minh veà Nhaät chæ coøn giöõ moät vai troø môø nhaït cuûa caùc cô quan
giaùm saùt vaø tö vaán.

Muïc tieâu cuûa vieäc chieám ñoùng laø xoùa boû chuû nghóa quaân phieät vaø moïi taøn dö cuûa cheá ñoä
phong kieán ôû Nhaät, tieâu dieät moïi nguoàn goác vaø khaû naêng gaây chieán tranh, daân chuû hoùa ñeå ñöa
Nhaät Baûn trôû laïi tình traïng bình thöôøng trong coäng ñoàng quoác teá.
Nhöõng neùt chung veà chính saùch chieám ñoùng ñöôïc Washington coâng boá ngaøy 29.8.1945
trong vaên kieän “Chính saùch chieám ñoùng ban ñaàu cuûa Hoa Kì sau khi Nhaät ñaàu haøng”. Vaên
kieän xaùc ñònh “caùc muïc tieâu toái haäu” cuûa Hoa Kì laø: (1) “ñaûm baûo Nhaät seõ khoâng coøn trôû
thaønh moái ñe doïa ñoái vôùi Hoa Kì, hay ñoái vôùi hoøa bình vaø an ninh theá giôùi” vaø (2) “thieát laäp
cho ñöôïc moät chính saùch hoøa bình vaø coù traùch nhieäm uûng hoä caùc muïc tieâu cuûa Hoa Kì ñöôïc
phaûn aùnh trong caùc yù töôûng vaø nguyeân taéc cuûa Hieán chöông Lieân Hieäp Quoác”. Vaên kieän neâu
roõ coù theå söû duïng Chính phuû hoaøng gia hieän nay nhö moät coâng cuï thöïc hieän chính saùch vaø keá
hoaïch chieám ñoùng, nhöng khoâng ñöôïc uûng hoä hay cho chính phuû naøy höôûng chuùt öu ñaõi naøo.
Vaên kieän nhaán maïnh phaûi giaûi giaùp hoaøn toaøn nöôùc Nhaät, mau choùng ñem ra xeùt xöû taát caû
toäi phaïm chieán tranh, thanh tröø vaø loaïi boû khoûi caùc vò trí quan yeáu taát caû nhöõng keû naøo töøng
goùp phaàn taïo ra moät nöôùc Nhaät quaân phieät vaø hieáu chieán. Veà lónh vöïc kinh teá, “neàn taûng kinh
teá taïo ra söùc maïnh quaân söï cuûa Nhaät phaûi bò huûy boû”, “caùc toå hôïp kinh teá vaø ngaân haøng lôùn
phaûi bò giaûi taùn”. Nhaät Baûn phaûi coù nghóa vuï boài thöôøng chieán tranh vaø hoaøn traû ñaày ñuû vaø
mau choùng taát caû caùc cuûa caûi maø nöôùc naøy ñaõ töôùc ñoaït, caû beân trong laãn beân ngoaøi nöôùc
Nhaät [Daãn laïi theo 7, tr.210 – 211].
Ñeå thöïc hieän muïc tieâu naøy, MacArthur ñaõ aùp duïng moät saùch löôïc meàm deûo vaø khoân kheùo.
OÂng ñaõ tìm ñöôïc caùch ñöa teân tuoåi cuûa Nhaät hoaøng Hirohito ra khoûi danh saùch toäi phaïm chieán
tranh, giöõ nguyeân ngoâi vò cuûa oâng naøy ñeå traán an daân chuùng. OÂng cuõng khoâng xoùa boû maø cho toå
chöùc laïi chính phuû Nhaät, ñeå noù trôû thaønh cô quan thöøa haønh caùc chæ thò vaø chính saùch cuûa oâng.
Thaáy roõ söï ngheøo ñoùi vaø kieät queä cuûa Nhaät Baûn do chieán tranh taøn phaù, oâng khoâng buoäc nöôùc
naøy phaûi ñaûm baûo löông thöïc vaø haäu caàn cho quaân ñoäi Mó chieám ñoùng maø yeâu caàu Chính phuû Mó
phaûi baûo ñaûm tieáp teá cho quaân ñoäi cuûa mình ôû ñaây, vaø caû cho daân Nhaät ñang bò ñoùi.
Giöõa luùc loøng caêm thuø phaùt xít Ñöùc vaø quaân phieät Nhaät ñang daâng traøn khaép theá giôùi, söï
khoan dung ñoä löôïng cuûa MacArthur ñoái vôùi keû thuø vöøa guïc ngaõ ñaõ vaáp phaûi söï choáng ñoái maïnh
meõ cuûa caùc nöôùc Ñoàng minh, ngay trong chính giôùi Mó, Anh, nhaát laø töø phía Lieân Xoâ. Ngoaïi
tröôûng Molotov vaø trung töôùng Derevyanko − tröôûng ñoaøn Lieân Xoâ taïi Hoäi ñoàng Ñoàng minh veà
Nhaät − nhieàu laàn caùo giaùc raèng chính saùch chieám ñoùng cuûa Töôùng MacArthur seõ “laøm deã daøng

9
cho söï phuïc hoài chuû nghóa quaân phieät Nhaät” vaø ñoøi Hoa Kì caùch chöùc oâng ta. Tuy nhieân, ñöôïc
toång thoáng Truman uûng hoä, MacArthur vaãn khoâng thay ñoåi quan ñieåm cuûa mình.
Sau khi ñaõ giaûi taùn hoaøn toaøn gaàn 7 trieäu taøn quaân coøn laïi cuûa caùc löïc löôïng vuõ trang Nhaät vaø
dieät tröø cô quan maät vuï kheùt tieáng taøn aùc Kempeitai, SCAP baét ñaàu thöïc hieän caùc chính saùch lôùn
cuûa coâng cuoäc chieám ñoùng maø veà sau ñöôïc goïi laø Cuoäc caûi caùch cuûa MacArthur (1945 - 1947).
Ñeå phaù tan theá löïc cuûa giôùi thoáng trò quaân phieät Nhaät, MacArthur ñaõ thöïc hieän ñoàng thôøi
nhieàu chính saùch. OÂng ñaõ giaûi taùn vaø chia nhoû caùc Zaibatsu − caùc taäp ñoaøn ñoäc quyeàn kinh teá
lôùn nhaát cuûa khoaûng moät chuïc gia toäc − ñaõ töøng khoáng cheá 90% neàn coâng nghieäp Nhaät. Tieáp
ñoù, luaät Choáng ñoäc quyeàn vaø luaät Phi taäp trung hoùa ñöôïc ban haønh naêm 1947 nhaèm kieàm cheá
söï luõng ñoaïn cuûa 325 coâng ti. ÔÛ noâng thoân, moät cuoäc caûi caùch ruoäng ñaát ñöôïc tieán haønh trieät
ñeå treân toaøn quoác. Moãi hoä chæ ñöôïc sôû höõu toái ña 7,5 acres (khoaûng 3 hecta), soá ruoäng ñaát coøn
laïi phaûi baùn reû cho nhaø nöôùc, ñeå chính quyeàn baùn laïi cho taù ñieàn vaø noâng daân thieáu ruoäng,
theo phöông thöùc traû daàn tieàn ñaát trong thôøi haïn 30 naêm. Nhö vaäy, giai caáp ñòa chuû − cô sôû xaõ
hoäi laâu ñôøi cuûa cheá ñoä phong kieán quaân phieät Nhaät − ñeán ñaây bò xoùa boû, vaø noâng daân thoaùt
khoûi aùch aùp böùc boùc loät cuûa ñòa chuû, trôû thaønh chuû sôû höõu ruoäng ñaát. Vieäc thanh tröøng caùc
phaàn töû coù quan heä maät thieát vôùi quaân phieät vaø caùc hoaït ñoäng chieán tranh ra khoûi boä maùy nhaø
nöôùc vaø caùc doanh nghieäp ñaõ ñöôïc thöïc hieän theo quan ñieåm “caøng nheï tay caøng toát”. Keát
quaû laø hôn 200.000 ngöôøi bò thaûi hoài, hôn 200.000 ngöôøi khaùc bò caám giöõ moïi chöùc vuï trong
guoàng maùy nhaø nöôùc töông lai.
Ñeå xaây döïng laïi nöôùc Nhaät theo cheá ñoä daân chuû vaø queùt saïch moïi taøn dö phong kieán cuûa noù,
SCAP ñaõ ban haønh moät baûn Hieán phaùp môùi vaøo thaùng 11.1946 ñeå thay cho Hieán phaùp Meiji naêm
1889.
Theo Hieán phaùp naêm 1946 cuûa Nhaät Baûn, thaàn quyeàn − coäi nguoàn saâu xa cuûa tö töôûng
phong kieán quaân phieät Nhaät vaø quyeàn löïc chuyeân cheá cuûa Nhaät Hoaøng − ñaõ bò xoùa boû. Giaûi
thích ngoâi vò cuûa Thieân hoaøng khoâng phaûi do “meänh trôøi” maø do nhaân daân giao phoù, Hieán
phaùp quy ñònh Thieân hoaøng laø “töôïng tröng cuûa quoác gia vaø söï ñoaøn keát daân toäc(10). Chuû
quyeàn cuûa ñaát nöôùc nay thuoäc veà nhaân daân, neân Quoác hoäi (goàm Thöôïng vieän vaø Haï vieän) trôû
thaønh cô quan quyeàn löïc cao nhaát, seõ cöû ra Chính phuû vaø Chính phuû chòu traùch nhieäm tröôùc
Quoác hoäi. Nguyeân taéc “tam quyeàn phaân laäp” giöõa caùc ngaønh laäp phaùp (Quoác hoäi), Haønh phaùp
(Chính phuû) vaø Tö phaùp (Toøa aùn Toái cao) ñöôïc chính thöùc xaùc ñònh.
Hieán phaùp quy ñònh moïi coâng daân Nhaät ñöôïc ñaûm baûo moïi quyeàn töï do cô baûn cuûa con
ngöôøi: töï do laäp nghieäp, töï do tö töôûng, töï do ngoân luaän, töï do toân giaùo, ñaûng phaùi, ñoaøn theå...
Quyeàn bình ñaúng giöõa caùc coâng daân veà quyeàn lôïi vaø nghóa vuï ñöôïc ghi nhaän; nhöõng di saûn
cuûa quaù khöù veà söï phaân bieät ñaúng caáp vaø phaåm töôùc bò xoùa boû. Ñieàu môùi laï nhaát ñoái vôùi
ngöôøi Nhaät laø vieäc phuï nöõ ñöôïc bình ñaúng vôùi nam giôùi veà moïi phöông dieän. Chính ñieàu naøy
ñaõ laøm thay ñoåi hoaøn toaøn thaân phaän cuûa phuï nöõ Nhaät so vôùi tröôùc kia.
Ñeå ñoaïn tuyeät vôùi truyeàn thoáng quaân phieät vaø hieáu chieán, ñieàu 9 cuûa Hieán phaùp quy ñònh
“daân toäc Nhaät vónh vieãn töø boû chieán tranh nhö laø moät quyeàn toái thöôïng cuûa quoác gia, töø boû söï ñe
doïa hoaëc söû duïng söùc maïnh trong vieäc giaûi quyeát caùc tranh chaáp quoác teá. Ñeå ñaït muïc tieâu vöøa

(10)
Truyeàn thuyeát Nhaät Baûn cho raèng Nhaät hoaøng laø con cuûa Nöõ thaàn Maët trôøi neân ngaøi ñöôïc goïi laø Thieân hoaøng. Töø
ñoù Hieán phaùp Meiji khaúng ñònh: Thieân hoaøng laø thaàn thaùnh naém “quyeàn uy toái thöôïng vaø baát khaû xaâm phaïm”. Quan
ñieåm naøy ñaët Nhaät hoaøng ñöùng treân daân toäc vaø ngoaøi Hieán phaùp, khieán cho toaøn daân khoâng coù quyeàn töï do daân chuû,
maø chæ moät loøng suøng baùi vaø phuïc tuøng yù chæ cuûa Thieân hoaøng vaø cuûa caùc caáp laõnh ñaïo ñöôïc coi laø ñaïi dieän cho
Thieân Hoaøng. Hieán phaùp naêm 1946 xoùa boû quan ñieåm naøy ñeå xaây döïng tö töôûng daân chuû, khaúng ñònh chuû quyeàn cuûa
ñaát nöôùc thuoäc veà nhaân daân, ñöa Nhaät hoaøng vaøo trong daân toäc vaø Hieán phaùp.

10
neâu, Nhaät seõ khoâng bao giôø duy trì caùc löïc löôïng haûi, luïc, khoâng quaân cuõng nhö caùc tieàm löïc
chieán tranh khaùc” [Daãn laïi theo 9, tr.432; 12, tr.447]. Ñieàu naøy ñaõ loaïi boû chieán tranh xaâm löôïc
ra khoûi ñôøi soáng chính trò cuûa ngöôøi Nhaät, caám xaây döïng quaân ñoäi chính quy, nhöng khoâng caám
ñoaùn hoï xaây döïng moät löïc löôïng quaân söï coù giôùi haïn ñeå phoøng veä ñaát nöôùc.
Hieán phaùp 1946 laø moät böôùc tieán daøi so vôùi Hieán phaùp Meiji treân con ñöôøng daân chuû hoùa cuûa
Nhaät. Treân cô sôû Hieán phaùp, moät loaït caùc ñaïo luaät ñöôïc ban haønh nhaèm muïc ñích oån ñònh xaõ hoäi
vaø phaùt trieån kinh teá: luaät Thueá, luaät Taøi chính, Luaät Nghieäp ñoaøn, luaät Giaùo duïc...
Cuoäc caûi caùch tuy do ngöôøi Mó aùp ñaët nhöng ñaõ thaønh coâng vì ñöôïc ña soá ngöôøi Nhaät höôûng
öùng. Cheá ñoä daân chuû ñöôïc theå hieän roõ raøng nhaát trong ñôøi soáng chính trò, vôùi söï tham gia cuûa taát
caû caùc ñaûng phaùi töø höõu sang taû: Ñaûng Daân chuû, Ñaûng Töï do, Ñaûng Caáp tieán, Ñaûng Xaõ hoäi, Ñaûng
Lao Noâng... Ñaëc bieät laø Ñaûng Coäng saûn, tröôùc ñoù luoân bò ñaøn aùp taøn baïo, nay hoaøn toaøn ñöôïc töï
do hoaït ñoäng. Xaõ hoäi Nhaät töø ñaây coù cô sôû vöõng chaéc ñeå oån ñònh. Boä Noäi vuï, coâng cuï chính cuûa
cheá ñoä ñeå kieåm soaùt daân chuùng, ñaõ ñöôïc huûy boû. Nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå phaùt trieån kinh teá
cuõng ñaõ ñöôïc hình thaønh.
Veà vieäc boài thöôøng chieán tranh, Hoa Kì coù khuynh höôùng laøm giaûm bôùt gaùnh naëng cho Nhaät
Baûn. Thaùng 8.1946, MacArthur ñöa ra keá hoaïch thaùo dôõ 505 xí nghieäp Nhaät ñeå boài thöôøng cho
Ñoàng minh. Nhöng ña soá caùc nöôùc khaùc trong UÛy ban Vieãn Ñoâng muoán raèng ngöôøi Nhaät phaûi boài
thöôøng thoûa ñaùng cho nhöõng thieät haïi maø hoï ñaõ gaây ra cho caùc nöôùc Ñoàng minh. Theo yeâu caàu
cuûa caùc nöôùc naøy, vieäc thaùo dôõ caùc xí nghieäp coâng nghieäp naëng cuûa Nhaät phaûi ñöôïc thöïc hieän
treân moät quy moâ roäng lôùn hôn nhieàu so vôùi keá hoaïch cuûa Mó. Cuoäc tranh caõi keùo daøi khoâng keát
quaû giöõa caùc nöôùc Ñoàng minh ñaõ laøm cho Nhaät Baûn haàu nhö thoaùt khoûi vieäc boài thöôøng.
3. Xeùt xöû toäi phaïm chieán tranh Nhaät
Vieäc xeùt xöû toäi phaïm chieán tranh Nhaät ñöôïc thöïc hieän taïi Toøa aùn Quaân söï Quoác teá Vieãn
Ñoâng ôû Tokyo, goïi taét laø Toøa aùn Quoác teá Tokyo (töø 3.5.1946 ñeán 12.11.1948).
Cô sôû phaùp lí vaø phöông thöùc toå chöùc cuûa Toøa aùn naøy cuõng töông töï nhö Toøa aùn
Nuremberg. Tuy nhieân, Toøa aùn Tokyo chæ xeùt xöû caùc toäi phaïm trong danh saùch truy toá cuûa
Hoa Kì (caùc toäi phaïm do caùc nöôùc khaùc truy toá ñöôïc xeùt xöû rieâng ôû caùc nöôùc naøy). Do ñoù,
ngöôøi Mó ngoài gheá chaùnh aùn (oâng Webb) vaø giöõ caû gheá coâng toá vieân tröôûng duy nhaát (oâng
J.B. Keanan). Trong boài thaåm ñoaøn coù ñaïi dieän cuûa nhieàu nöôùc Ñoàng minh, nhöng chæ coù moät
gheá daønh cho chaâu AÙ (oâng Pal − ngöôøi AÁn Ñoä). Do thaønh phaàn Hoäi ñoàng xeùt xöû nhö vaäy,
neáu so vôùi Toøa aùn Nuremberg thì Toøa aùn Tokyo bò haïn cheá hôn veà tính khaùch quan.
Danh saùch toäi phaïm bò truy toá bao goàm haøng traêm ngöôøi, trong ñoù coù 28 toäi phaïm quan
troïng nhaát. Nhöng chæ coù 25 teân ñöôïc ñöa ra xöû, vì coù hai phaïm nhaân ñaõ cheát vaø moät ngöôøi laø
Okawa Shumei − moät trong nhöõng nhaø lí luaän veà “Khu vöïc thònh vöôïng chung Ñaïi Ñoâng AÙ” −
ñaõ trôû neân ñieân loaïn.
Ngaøy 28.11.1948, Toøa ñaõ tuyeân aùn töû hình baèng caùch treo coå 7 toäi phaïm, ñöùng ñaàu laø töôùng
Hideki Tojo (thuû töôùng Nhaät töø 1941 ñeán 1944, ngöôøi chính thöùc phaùt ñoäng chieán tranh vôùi Mó
vaø caùc ñoàng minh); 16 can phaïm khaùc laõnh aùn tuø chung thaân vaø 2 phaïm nhaân bò tuø coù thôøi haïn laø
Shigemitsu Mamoru (nguyeân ñaïi söù Nhaät taïi Anh) vaø Phoå Nghi − vua buø nhìn cuûa Maõn Chaâu
quoác do Nhaät döïng leân.
Beân caïnh Toøa aùn Quoác teá Tokyo, caùc Toøa aùn Quaân söï cuûa Hoa Kì vaø caùc nöôùc Ñoàng minh
khaùc cuõng xeùt xöû nhieàu can phaïm, trong ñoù moät soá töôùng lónh vaø só quan Nhaät töøng gaây nhieàu toäi
aùc nhö töôùng Yamashita (tö leänh quaân ñoäi Nhaät ôû Malaya vaø Singapore), töôùng Homma (tö leänh
quaân ñoäi Nhaät ôû Philippines)... ñaõ bò xöû töû hình.

11
 Nhaän ñònh veà Toøa aùn Quoác teá Tokyo, coù yù kieán cho raèng moät soá toäi phaïm quan troïng ñaõ
khoâng bò truy toá, hoaëc ñöôïc ñöa vaøo danh saùch toäi phaïm khoâng quan troïng ñeå xeùt xöû sau vôùi
möùc aùn nheï. Ngöôïc laïi, moät soá ngöôøi nhaän thaáy Toøa aùn naøy coù yeáu toá kì thò chuûng toäc chaâu
AÙ, neân caùc toäi phaïm Nhaät ñaõ bò keát aùn naëng hôn caùc phaïm nhaân Ñöùc cuøng toäi ôû Toøa aùn
Nuremberg. Coù leõ do yeáu toá naøy maø vò boài thaåm ñoaøn cuûa chaâu AÙ ñaõ boû phieáu tha boång taát
caû bò can. Dö luaän chung ôû Nhaät vaãn cho raèng vieäc xeùt xöû naøy ñôn giaûn chæ laø söï traû thuø cuûa
ngöôøi chieán thaéng ñoái vôùi keû chieán baïi. Duø sao ñi nöõa, nhöõng keû gaây toäi aùc ñaõ bò tröøng phaït
nghieâm khaéc.
4. Vaán ñeà hoøa öôùc vôùi Nhaät
Cuõng nhö ñoái vôùi Ñöùc vaø caùc chö haàu cuûa Ñöùc, vieäc kí keát hoøa öôùc vôùi Nhaät Baûn laø nhieäm
vuï troïng yeáu ñeå ñöa nöôùc naøy trôû laïi traïng thaùi bình thöôøng trong coäng ñoàng quoác teá.
Muøa thu naêm 1947, Chính phuû Mó nhaän thaáy ñaõ ñeán luùc coù theå trao traû laïi chuû quyeàn cho
Nhaät Baûn ñeå thieát laäp moái quan heä toát vôùi nöôùc naøy, neân ñaõ quyeát ñònh xuùc tieán vieäc kí hoøa öôùc
vôùi Nhaät. Ngaøy 12.8, Mó chính thöùc göûi coâng haøm cho Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc Ñoàng minh khaùc veà
vaán ñeà naøy, trong ñoù ñöa ra moät soá noäi dung cho baûn hoøa öôùc seõ ñöôïc kí vôùi Nhaät trong töông lai
(phi quaân söï hoùa Nhaät Baûn trong 25 naêm, boài thöôøng chieán tranh cho Ñoàng minh theo keá hoaïch
do Mó gôïi yù)... Ngoaïi tröø Anh, phaûn öùng cuûa caùc nöôùc khaùc nhìn chung laø khoâng thuaän lôïi.
Nöôùc Anh cuøng caùc nöôùc trong khoái Lieân hieäp Anh ñaõ hoïp taïi Canberra (thuû ñoâ Australia)
ñeå baøn veà vaán ñeà naøy. Hoäi nghò taùn thaønh vieäc kí hoøa öôùc vôùi Nhaät caøng sôùm caøng toát, vaø ñeà
nghò raèng caùc ñieàu khoaûn cuûa hoøa öôùc seõ do 11 nöôùc thaønh vieân cuûa UÛy ban Vieãn Ñoâng xaây
döïng vaø thoâng qua vôùi ña soá phieáu laø 2/3 maø khoâng aùp duïng quyeàn phuû quyeát.
Chính phuû Trung Hoa Daân quoác khoâng taùn thaønh vieäc kí hoøa öôùc vôùi Nhaät trong thôøi ñieåm
naøy, vaø ñoøi aùp duïng quyeàn phuû quyeát cuûa 4 cöôøng quoác khi thoâng qua noäi dung hoøa öôùc.
Lieân Xoâ nhaän thaáy raèng, neáu trao cho UÛy ban Vieãn Ñoâng quyeàn soaïn thaûo vaø thoâng qua
caùc ñieàu khoaûn hoøa öôùc theo ñeà nghò cuûa Hoäi nghò Canberra, thì caùc ñieàu kieän cuûa Mó, Anh
seõ deã daøng ñöôïc chaáp thuaän bôûi ña soá caùc nöôùc theo hoï trong Hoäi ñoàng naøy, vaø caùc ñeà nghò
cuûa Lieân Xoâ seõ nhanh choùng bò baùc boû. Ñieàu ñoù seõ daãn tôùi moät hoøa öôùc taïo neân moät nöôùc
Nhaät quan heä chaët cheõ vôùi Mó vaø ñoái nghòch vôùi Lieân Xoâ. Vì vaäy, döïa treân quyeát nghò
Potsdam laø trao nhieäm vuï xaây döïng hoøa öôùc vôùi caùc nöôùc baïi traän cho Hoäi ñoàng Ngoaïi
tröôûng, Lieân Xoâ yeâu caàu giao vieäc chuaån bò hoøa öôùc vôùi Nhaät cho Hoäi ñoàng Ngoaïi tröôûng 4
cöôøng quoác choáng Nhaät laø Mó, Anh, Lieân Xoâ vaø Trung Quoác. Hoäi ñoàng naøy dó nhieân phaûi laøm
vieäc theo nguyeân taéc nhaát trí giöõa 4 cöôøng quoác, nghóa laø ñaûm baûo quyeàn phuû quyeát cuûa moãi
nöôùc.
Ngöôøi Mó hieåu raèng quan ñieåm cuûa Lieân Xoâ vaø Trung Quoác seõ ñöa vaán ñeà hoøa öôùc vôùi Nhaät
ñi theo con ñöôøng cuûa hoøa öôùc vôùi Ñöùc. Khoâng theå tìm ñöôïc moät giaûi phaùp dung hoøa, phía Mó
buoäc phaûi gaùc vaán ñeà naøy laïi.

II. VAÁN ÑEÀ TRUNG QUOÁC

Sau chieán tranh, moái baän taâm lôùn nhaát thu huùt söï chuù yù cuûa ngöôøi daân Trung Quoác khoâng
phaûi laø taäp trung söùc löïc taùi thieát ñaát nöôùc, nhö phaàn lôùn caùc nöôùc laâm chieán, maø tìm caùch trieät
tieâu moái ñe doïa tieàm taøng cuûa moät cuoäc noäi chieán coù theå buøng phaùt giöõa hai löïc löôïng chính trò
vaø quaân söï trong nöôùc: Quoác daân ñaûng (QDÑ) vaø ñaûng Coäng saûn (ÑCS).
Maët traän thoáng nhaát khaùng Nhaät − coøn ñöôïc goïi laø lieân minh Quoác – Coäng laàn thöù hai − ra
ñôøi naêm 1937 laø keát quaû mang tính göôïng eùp do söï boù buoäïc cuûa tình theá: caû QDÑ vaø ÑCS,

12
 sau moät thôøi gian daøi lao vaøo cuoäc noäi chieán khoác lieät giaønh quyeàn löïc, cuoái cuøng ñeàu nhaän
ra raèng caû hai cuøng phaûi ñöông ñaàu vôùi cuoäc chieán tranh xaâm löôïc cuûa Nhaät − keû thuø ngoaïi
bang lôùn maïnh hôn nhieàu laàn. Bò eùp phaûi lieân minh, caû Töôûng Giôùi Thaïch – ngöôøi laõnh ñaïo
QDÑ vaø Mao Traïch Ñoâng – ngöôøi laõnh ñaïo ÑCS ñaõ ra söùc baûo toaøn vaø phaùt trieån löïc löôïng
cuûa mình khoâng phaûi ñeå phuïc vuï muïc tieâu chính: ñaùnh baïi cuoäc chieán tranh xaâm löôïc cuûa
Nhaät, maø laø ñeå daønh cho cuoäc noäi chieán trong töông lai. Töôûng Giôùi Thaïch thöôøng xuyeân söû
duïng 40 vaïn quaân tinh nhueä bao vaây caên cöù Thieåm – Cam – Ninh vaø ñaõ toå chöùc moät soá cuoäc
ñoät kích vaøo caùc caên cöù hay phuïc kích ñoäi hình cuûa caùc ñaïo quaân coäng saûn. Veà phaàn mình,
Mao Traïch Ñoâng cuõng haønh xöû töông töï khi ngay trong naêm 1937 ñaõ xaùc ñònh “chính saùch coá
ñònh cuûa chuùng ta laø daønh 70% löïc löôïng ñeå phaùt trieån, 20% ñeå ñoái phoù vôùi QDÑ vaø 10% ñeå
choáng Nhaät” [Daãn laïi theo 20, tr.92].
1. Boái caûnh lòch söû
Khi Nhaät ñaàu haøng Ñoàng Minh, vuøng chieám ñoùng cuûa Nhaät trôû thaønh moät “khoaûng troáng
quyeàn löïc” maø caû hai phe Quoác − Coäng ñeàu muoán laáp ñaày. Giöõa QDÑ vaø ÑCS ñaõ dieãn ra cuoäc
ñua tranh raùo rieát döôùi danh nghóa tieáp nhaän söï ñaàu haøng cuûa quaân Nhaät, nhöng thöïc chaát laø ñeå
giaønh quyeàn kieåm soaùt caùc phaàn laõnh thoå bò Nhaät chieám ñoùng. Khoâng quaân Mó giuùp quaân ñoäi cuûa
Chính phuû QDÑ nhanh choùng chuyeån töø mieàn Taây veà Nam Kinh, Thöôïng Haûi vaø moät soá ñoâ thò
khaùc. Mó cuõng yeâu caàu quaân Nhaät chæ ñaàu haøng quaân QDÑ. Nhôø ñoù, Chính phuû QDÑ ñaõ kieåm
soaùt ñöôïc caùc vuøng Hoa Nam, Hoa Trung vaø Hoa Ñoâng. Coøn taïi Hoa Baéc, ÑCS ñaõ kieåm soaùt
ñöôïc phaàn lôùn ñaát ñai, nhöng quaân ñoäi QDÑ ñöôïc khoâng quaân Mó trôï giuùp ñaõ chieám giöõ Baéc
Bình (11), cuøng moät soá ñoâ thò khaùc vaø caùc ñöôøng giao thoâng quan troïng. Khoaûng 10 vaïn quaân Mó
cuøng ñöôïc ñoå boä vaøo vuøng naøy vaø chieám ñoùng caùc ñoâ thò lôùn nhö Thanh Ñaûo, Thieân Taân, Baéc
Bình... ñeå giaûi giaùp quaân Nhaät vaø cuõng ñeå laøm haäu thuaãn cho QDÑ.
Rieâng ôû Maõn Chaâu (Ñoâng Baéc Trung Quoác) tình hình dieãn ra raát phöùc taïp. Nôi ñaây hoaøn toaøn
thuoäc quyeàn chieám ñoùng cuûa hôn 1 trieäu quaân Lieân Xoâ nhaèm töôùc vuõ khí 60 vaïn binh lính Nhaät
thuoäc ñaïo quaân Quan Ñoâng cuøng maáy chuïc vaïn quaân cuûa Chính phuû buø nhìn Maõn Chaâu Quoác.
Hoàng quaân ñaõ giuùp ÑCS Trung Quoác tieán quaân vaøo Maõn Chaâu vaø thaønh laäp ôû ñaây nhöõng “Chính
phuû nhaân daân” ñòa phöông ñeå kieåm soaùt vuøng naøy. Tröôùc tình hình ñoù, Chính phuû QDÑ ñöôïc Mó
khuyeán khích cuõng cho quaân tieán vaøo Maõn Chaâu. Maëc duø Lieân Xoâ khoâng cho hoï söû duïng caûng
Ñaïi Lieân vaø ñöôøng saét Tröôøng Xuaân, quaân QDÑ cuõng tìm ñöôïc caùch tieán vaøo Nam Maõn Chaâu
maø khoâng bò ngaên caûn. Luùc naøy, chính Hoàng quaân trôû thaønh löïc löôïng ngaên caùch söï ñuïng ñoä giöõa
quaân cuûa ÑCS (ôû mieàn Baéc) vaø quaân QDÑ (ôû mieàn Nam Maõn Chaâu).
Tuy vaäy, ôû nhieàu nôi khaùc trong nöôùc ñaõ dieãn ra khoâng ít cuoäc xung ñoät vuõ trang giöõa hai phe
Quoác - Coäng.

Nguy cô buøng noå noäi chieán ñaõ khieán dö luaän trong nöôùc raát lo laéng. Sau 8 naêm chieán tranh
roøng raõ vôùi bao thieät haïi veà ngöôøi vaø cuûa, nhaân daân raát tha thieát vôùi hoaø bình vaø nhieàu ngöôøi
mong moûi raèng söï tham gia cuûa ÑCS vaøo chính phuû lieân hieäp seõ coù theå giuùp traùnh ñöôïc noäi
chieán. Theâm vaøo ñoù, trieån voïng laäp chính phuû lieân hieäp coù moät söùc haáp daãn roäng raõi vì neàn thoáng
trò cuûa QDÑ ngaøy caøng bò coi laø baát taøi, aùp böùc vaø thoái naùt. Cuoái cuøng, khoâng ít ngöôøi hi voïng
raèng vôùi vieäc ñöa theâm phía thöù ba vaøo chính phuû lieân hieäp, cheá ñoä ñaûng trò cuûa QDÑ seõ coù theå
chaám döùt maø khoâng phaûi thay baèng cheá ñoä ñaûng trò cuûa ÑCS.

(11)
Sau khi chieám ñöôïc Baéc Kinh (1928) trong cuoäc chieán tranh Baéc Phaït, Töôûng Giôùi Thaïch ñaõ ñoåi teân thaønh phoá
naøy thaønh Baéc Bình. Naêm 1949, sau khi chieán thaéng löïc löôïng QDÑ, Chính phuû Mao Traïch Ñoâng ñaõ laáy laïi teân Baéc
Kinh.

13
 Khoâng chæ ngöôøi daân Trung Quoác, maø caû hai cöôøng quoác thaéng traän vaø coù aûnh höôûng lôùn nhaát
trong vuøng thôøi haäu chieán laø Hoa Kì vaø Lieân Xoâ ñeàu khoâng muoán nhìn thaáy moät Trung Quoác bò
giaèng xeù. Do vaäy, chính saùch cuûa Hoa Kì ñoái vôùi Trung Quoác trong thôøi gian ñaàu sau chieán tranh
veà cô baûn laø khoâng thay ñoåi.
2. Laäp tröôøng cuûa Lieân Xoâ
Veà phaàn mình, tuy tham gia chieán tranh vaøo thôøi ñieåm cuoái − trong khoaûng 7 ngaøy (töø ngaøy
9.8 ñeán 15.8.1945) − vaø vôùi nhöõng toån thaát khoâng lôùn, Lieân Xoâ ñaõ kòp giaønh laïi taát caû nhöõng
quyeàn lôïi maø cheá ñoä sa hoaøng ñaõ ñeå loït vaøo tay Nhaät sau thaûm baïi trong cuoäc chieán 1904 – 1905.
Chính phuû Moskva coøn bieát caùch ñaûm baûo nhöõng quyeàn lôïi öu ñaõi ñöôïc höôûng treân ñaát Trung
Hoa baèng “Hieäp öôùc Höõu nghò vaø Ñoàng minh töông trôï Xoâ – Trung” kí vôùi chính phuû Töôûng Giôùi
Thaïch ngaøy 14.8.1945.
Hieäp öôùc khaúng ñònh hai beân toân troïng chuû quyeàn vaø toaøn veïn laõnh thoå cuûa nhau, khoâng
can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa nhau. Ñaây chính laø söï thöøa nhaän chính thöùc cuûa Lieân Xoâ
ñoái vôùi chuû quyeàn hôïp phaùp cuûa Chính phuû QDÑ, vaø söï xaùc ñònh laäp tröôøng höõu nghò cuûa
Lieân Xoâ trong quan heä vôùi Trung Hoa Daân quoác. Keøm theo ñoù, moät loaït hieäp ñònh Xoâ-Trung
ñaõ ñöôïc kí keát:
– Hieäp ñònh veà Lieân minh Xoâ-Trung choáng Nhaät: khaúng ñònh söï lieân minh giöõa hai nöôùc
trong cuoäc chieán tranh choáng Nhaät (khi aáy, Lieân Xoâ ñaõ töø boû Hieäp ñònh trung laäp vôùi Nhaät).
– Hieäp ñònh veà tuyeán ñöôøng saét Tröôøng Xuaân (noái Maõn Chaâu vôùi Löõ Thuaän): tuyeán
ñöôøng saét naøy thuoäc chuû quyeàn Trung Quoác, do moät coâng ti Xoâ-Trung quaûn lí vaø chuû tòch
coâng ti laø ngöôøi Trung Quoác.
– Hai hieäp ñònh veà caùc haûi caûng Löõ Thuaän vaø Ñaïi Lieân: Löõ Thuaän ñöôïc duøng laøm quaân
caûng chung cuûa hai nöôùc Xoâ-Trung. Trung Quoác phuï traùch phaàn quaûn líù daân söï, Lieân Xoâ phuï
traùch vieäc phoøng thuû quaân söï. Ñaïi Lieân laø caûng töï do ñoái vôùi moïi nöôùc, rieâng Lieân Xoâ ñöôïc
mieãn thueá quan vaø ñöôïc tham gia quaûn lí caûng naøy.
− Hieäp ñònh veà vaán ñeà quaân ñoäi Lieân Xoâ chieám ñoùng Maõn Chaâu (töùc 3 tænh Ñoâng Baéc
Trung Quoác). Keøm theo Hieäp ñònh, hai beân trao ñoåi coâng haøm khaúng ñònh Maõn Chaâu vaø Taân
Cöông thuoäc chuû quyeàn Trung Quoác, coøn Ngoaïi Moâng (töùc nöôùc Coäng hoøa Nhaân daân Moâng
Coå) seõ ñöôïc Trung Quoác thöøa nhaän ñoäc laäp neáu nhaân daân ôû ñaây baøy toû nguyeän voïng ñoäc laäp
qua moät cuoäc tröng caàu daân yù.
Caùc hieäp ñònh treân laø söï cuï theå hoùa vaø chính thöùc xaùc nhaän töø phía Trung Quoác ñoái vôùi
nhöõng quyeàn lôïi maø Lieân Xoâ ñöôïc höôûng theo caùc quyeát nghò ôû Yalta. Chuùng coøn giuùp thaùo
gôõ moät soá vöôùng maéc, taïo ñieàu kieän ñeå thieát laäp moái quan heä höõu nghò giöõa hai nöôùc sau
chieán tranh.
Trong luùc ñoù, nhöõng quyeàn lôïi maø Lieân Xoâ coù theå nhaän ñöôïc töø moät Trung Quoác döôùi
chính theå coäng saûn vaãn chöa ñöôïc ñònh hình. Ñaõ vaäy, quan heä giöõa Moskva vaø ban laõnh ñaïo
ñaûng Coäng saûn Trung Quoác ñöùng ñaàu laø Mao Traïch Ñoâng laïi khoâng höùa heïn moät trieån voïng
toát ñeïp.
Trong khoaûng thôøi gian töø cuoái thaäp nieân 1920 cho ñeán ñaàu thaäp nieân 1930, ñaûng Coäng
saûn Trung Quoác ñaõ traûi qua cuoäc khuûng hoaûng nghieâm troïng caû veà ñöôøng loái laõnh ñaïo caùch
maïng vaø nhaân söï trong ban laõnh ñaïo, sau thaát baïi cuûa moät loaït cuoäc khôûi nghóa. Keát thuùc
cuoäc khuûng hoaûng naøy laø söï ra ñôøi moät ban laõnh ñaïo môùi ñöôïc goïi laø “quoác teá chuû nghóa” do
Vöông Minh − moät ngöôøi ñöôïc ñaøo taïo ôû Lieân Xoâ vaø coù nhöõng moái quan heä chaët cheõ vôùi
Quoác teá Coäng saûn (Komintern) − caàm ñaàu.

14
 Ñeå cuûng coá vò theá vöøa giaønh ñöôïc, Mao Traïch Ñoâng ñaõ tìm caùch coâ laäp caùc ñoái thuû “quoác
teá chuû nghóa” vaø trieät tieâu aûnh höôûng cuûa hoï. Haäu quaû laø phe caùnh cuûa Mao ngaøy caøng vöõng,
nhöng quan heä giöõa hoï vôùi Moskva thì xaáu ñi. Trong con maét Stalin, hoï vöøa khoâng phaûi laø
nhöõng ngöôøi coäng saûn ñuùng nghóa (nghóa laø khoâng ñaùng tin caäy trong quan heä ngoaïi giao),
vöøa khoâng hoäi ñuû löïc löôïng ñeå laät ñoå Chính phuû QDÑ. Ñaây laø lí do chính ñeå Stalin cuoái cuøng
ñoàng yù thöøa nhaän ñòa vò hôïp phaùp cuûa Chính phuû Töôûng Giôùi Thaïch vaøo thôøi ñieåm saùt ngaøy
keát thuùc cuoäc chieán Thaùi Bình Döông. Ñoàng thôøi, trong caùc cuoäc tieáp xuùc maät vôùi ban laõnh
ñaïo ÑCS, ñaïi dieän Lieân Xoâ xaùc ñònh roõ laäp tröôøng cuûa Moskva laø seõ hoaøn thaønh caùc nghóa vuï
ñoàng minh, ñoàng thôøi tuaân thuû ñöôøng loái khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa Trung
Quoác vaø ngaên ngöøa noäi chieán [45, tr.578](12).
Edward Kardelj, moät nhaø laõnh ñaïo Nam Tö thuaät laïi raèng naêm 1948, Stalin ñaõ tuyeân boá vôùi
oâng veà chính saùch cuûa Lieân Xoâ ñoái vôùi nhöõng ngöôøi coäng saûn Trung Quoác: “Sau chieán tranh,
chuùng toâi coù môøi caùc ñoàng chí Trung Quoác ñeán Moskva ñeå baøn veà tình hình Trung Quoác. Chuùng
toâi ñaõ noùi thaúng vôùi hoï raèng chuùng toâi xem cuoäc noåi daäy ôû Trung Quoác laø khoâng coù tieàn ñoà, raèng
hoï neân gia nhaäp chính phuû Töôûng Giôùi Thaïch vaø giaûi taùn quaân ñoäi cuûa hoï... Nhöõng ñoàng chí
Trung Quoác ñaõ ñoàng yù vôùi caùc quan ñieåm cuûa caùc ñoàng chí xoâvieát, nhöng khi trôû veà Trung Quoác,
hoï ñaõ haønh ñoäng hoaøn toaøn khaùc haún. Hoï ñaõ taäp hôïp löïc löôïng, toå chöùc quaân ñoäi vaø baây giôø, nhö
chuùng ta thaáy, hoï ñang ñaùnh quaân ñoäi Töôûng Giôùi Thaïch. Chuùng toâi coâng nhaän raèng trong tröôøng
hôïp cuûa Trung Quoác, chuùng toâi ñaõ sai laàm” [Daãn laïi theo 16, tr.71].
Trong hoaøn caûnh quoác teá vaø quoác noäi nhö treân, nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo QDÑ vaø ÑCS, qua
trung gian cuûa ñaïi söù Mó Patrick Hurley, ñeàu khoâng theå choái töø ngoài vaøo baøn ñaøm phaùn. Khôûi söï
ngaøy 29.8 ôû Truøng Khaùnh, cuoäc ñaøm phaùn ñaõ keát thuùc baèng Hieäp ñònh Song Thaäp kí ngaøy
10.10.1945, trong ñoù hai beân cam keát “quyeát taâm traùnh noäi chieán”. Vaên kieän coøn xaùc laäp caùc
nguyeân taéc lieân quan ñeán noã löïc taùi thieát ñaát nöôùc trong thôøi bình vaø coâng cuoäc xaây döïng moät
cheá ñoä daân chuû ña ñaûng. Tuy nhieân, keát quaû cuoäc ñaøm phaùn xem ra khoâng vöõng chaéc, vì hai vaán
ñeà then choát luùc naøy laø löïc löôïng vuõ trang vaø tính chaát cuûa chính quyeàn ôû caùc vuøng do ÑCS kieåm
soaùt vaãn chöa ñöôïc giaûi quyeát. Bieåu hieän roõ reät nhaát cuûa tình traïng baáp beânh trong quan heä Quoác
- Coäng laø trong vaø sau thôøi gian dieãn ra ñaøm phaùn, nhöõng cuoäc ñuïng ñoä vuõ trang giöõa hai beân
vaãn dieãn ra.
Caûm thaáy baát löïc trong noã löïc hoaø giaûi hai phe Quoác - Coäng, ñaïi söù P. Hurley xin töø chöùc.
Ngaøy 27.11.1945, toång thoáng Truman ñaõ quyeát ñònh cöû töôùng George C. Marshall, nguyeân tham
möu tröôûng luïc quaân, laøm ñaïi dieän rieâng cuûa oâng ôû Trung Quoác vôùi caáp haøm ñaïi söù.
3. Söù meänh cuûa George C. Marshall
a. Chính saùch hoaø giaûi hai phe Quoác - Coäng cuûa Mó
Trong chæ thò giao cho Marshall ngaøy 15.12 vaø trong thoâng ñieäp cuûa toång thoáng Mó veà chính
saùch ñoái vôùi Trung Quoác ñöôïc coâng boá ngaøy hoâm sau − 16.12, Truman noùi raèng moät “nöôùc Trung
Hoa maïnh, thoáng nhaát vaø daân chuû” laø ñieàu cöïc kì quan troïng ñoái vôùi hoaø bình theá giôùi, raèng “seõ
laø quyeàn lôïi thieát thaân nhaát cuûa Hoa Kì vaø cuûa toaøn theå Lieân Hieäp Quoác, neáu nhaân daân Trung
Quoác khoâng boû qua moät cô hoäi naøo nhaèm ñieàu giaûi caùc baát ñoàng noäi boä cuûa hoï baèng nhöõng
phöông phaùp ñaøm phaùn hoaø bình”. Chính phuû Hoa Kì chuû tröông coâng vieäc cuûa Trung Quoác phaûi
do ngöôøi Trung Quoác töï giaûi quyeát vaø cam keát raèng Mó seõ khoâng can thieäp quaân söï ñeå taùc ñoäng
ñeán cuoäc noäi chieán ôû xöù naøy, raèng söï hieän dieän cuûa quaân Mó ôû Baéc Trung Quoác laø nhaèm giaûi

(12)
Moät taùc giaû ngöôøi Mó coøn khaúng ñònh: “Stalin baùo cho ñaûng Coäng saûn Trung Quoác bieát raèng cuoäc noåi daäy cuûa hoï
“khoâng coù tieàn ñoà vaø hoï neân gia nhaäp chính phuû Töôûng Giôùi Thaïch vaø giaûi taùn quaân ñoäi cuûa hoï” [54, tr.195; xem
theâm 44,tr.269].

15
giaùp vaø di taûn soá quaân Nhaät ñaàu haøng coøn ôû treân ñaát Trung Quoác. Toång thoáng Truman thuùc giuïc
trieäu taäp hoäi nghò toaøn quoác caùc ñaûng phaùi chính ôû Trung Quoác ñeå baøn giaûi giaùp cho nhöõng vaán
ñeà cuûa Trung Quoác nhaèm chaám döùt tình traïng phaân ly khoâng chæ ôû trong nöôùc, maø coøn mang laïi
söï thoáng nhaát cho ñaát nöôùc theo nhöõng ñieàu kieän cho pheùp moïi chính ñaûng lôùn coù ñöôïc quyeàn
ñaïi dieän thích ñaùng trong chính phuû. Ñieàu naøy taát coù nghóa laø phaûi thay ñoåi cheá ñoä “ñôõ ñaàu chính
trò”(13) maø QDÑ ñang theo ñuoåi vaø môû roäng cô sôû cuûa chính phuû, trieäu taäp Quoác hoäi, xoùa boû cheá
ñoä cai trò ñoäc ñaûng (cuûa QDÑ), thaønh laäp cheá ñoä ñaûng phaùi ñoái laäp. Truman nhaán maïnh raèng caàn
ñaït ñöôïc söï thoûa thuaän veà vieäc thoáng nhaát taát caû caùc löïc löôïng vuõ trang ôû Trung Quoác döôùi moät
boä chæ huy thoáng nhaát. Thoâng ñieäp cuûa Truman neâu roõ raèng “Chính phuû Trung Hoa daân quoác
hieän nay laø chính phuû hôïp phaùp duy nhaát cuûa Trung Quoác”, do vaäy: “Söï toàn taïi cuûa caùc quaân ñoäi
töï trò, chaúng haïn nhö quaân ñoäi coäng saûn, laø khoâng thích hôïp cho söï thoáng nhaát cuûa Trung Quoác
veà chính trò” [19, tr.608].
Nhö vaäy, roõ raøng laø toång thoáng Truman ñaõ quyeát ñònh uûng hoä Töôûng Giôùi Thaïch trong noã löïc
thieát laäp moät chính phuû lieân hôïp vôùi nhöõng ngöôøi coäng saûn, nhöng söï uûng hoä naøy coù ñi keøm vôùi
moät soá ñieàu kieän nhaát ñònh. Beân caïnh ñoù, Truman coøn chæ ra raèng nhöõng chi tieát caàn thieát cho
tieán trình thoáng nhaát chính trò ôû Trung Quoác phaûi do chính ngöôøi Trung Quoác soaïn ra vaø khoâng
ñoàng tình vôùi baát kì yù ñoà naøo can thieäp vaøo chuyeän naøy. OÂng tuyeân boá raèng taát caû moïi chính
ñaûng vaø phe nhoùm ôû Trung Quoác phaûi coù moät traùch nhieäm roõ raøng ñoái vôùi Lieân Hieäp Quoác trong
noã löïc thuû tieâu xung ñoät vuõ trang trong nöôùc, voán laø moät nguy haïi cho hoaø bình vaø oån ñònh theá
giôùi.
Keát thuùc baûn thoâng ñieäp cuûa mình, Truman höùa seõ giuùp Trung Quoác khoâi phuïc ñaát nöôùc, caûi
thieän neàn kinh teá coâng nghieäp vaø noâng nghieäp, xaây döïng moät löïc löôïng quaân söï “ñuû söùc ñaûm
traùch caùc traùch nhieäm trong vaø ngoaøi nöôùc cuûa Trung Quoác vì söï nghieäp gìn giöõ hoaø bình vaø traät
töï”.
Treân ñaây laø phaàn noäi dung ñöôïc thoâng baùo cho dö luaän roäng raõi. Rieâng ñoái vôùi Marshall, toång
thoáng yeâu caàu oâng naøy söû duïng aûnh höôûng cuûa Hoa Kì sao cho “vieäc thoáng nhaát Trung Quoác
baèng nhöõng phöông phaùp hoaø bình, daân chuû” phaûi ñaït ñöôïc caøng nhanh caøng toát vaø ñoàng thôøi coù
taùc ñoäng ñeán vieäc chaám döùt nhöõng xung ñoät, ñaëc bieät laø ôû Hoa Baéc. Ñeå hoaøn thaønh söù meänh
naøy, Marshall ñöôïc pheùp noùi thaúng vôùi Töôûng Giôùi Thaïch vaø nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo Trung Quoác
khaùc “baèng taát caû söï thaúng thaén” vaø neâu roõ raèng “moät Trung Quoác chia reõ vaø bò noäi chieán taøn
phaù khoâng phaûi laø choán thích hôïp ñeå nhaän söï trôï giuùp kinh teá töø phía Mó baèng caùc hình thöùc tín
duïng vaø vieän trôï kyõ thuaät cuõng nhö vieän trôï quaân söï” [19, tr.132 – 133]. Coøn boä tröôûng Ngoaïi
giao Byrnes trong chæ thò göûi Marshall ñaõ neâu moät caùch cuï theå raèng theo Hoa Kì, “Chính phuû cuûa
toång tö leänh Töôûng Giôùi Thaïch taïo cô sôû thoûa ñaùng nhaát cho moät neàn daân chuû phaùt trieån”, nhöng
chính phuû naøy phaûi ñöôïc “môû roäng ñeå bao goàm ñaïi dieän cuûa nhöõng nhoùm ñoâng ñaûo vaø ñöôïc toå
chöùc toát, nhöng hieän nay khoâng coù moät tieáng noùi naøo trong chính quyeàn Trung Quoác”. Trong soá
nhöõng nhoùm ñoù, Byrnes lieät keâ caû nhoùm maø oâng goïi laø “nhöõng ngöôøi töï coi laø coäng saûn” [46,
tr.756]. Baèng nhöõng lôøi leõ naøy, giôùi laõnh ñaïo Hoa Kì roõ raøng laø muoán Töôûng Giôùi Thaïch chia seû
quyeàn haønh vôùi nhöõng ngöôøi coäng saûn.
Laäp tröôøng neâu treân cuûa chính phuû Truman veà cô baûn ñaõ nhaän ñöôïc söï taùn ñoàng cuûa hoäi nghò
boä tröôûng ngoaïi giao ba nöôùc Lieân Xoâ, Hoa Kì vaø Anh dieãn ra trong thaùng 12.1945 ôû Moskva.

(13)
Chöông trình haønh ñoäng coù tính chaát cöông lónh cuûa Toân Daät Tieân döï truø moät thôøi kì ”ñôõ ñaàu chính trò” döôùi söï
laõnh ñaïo cuûa QDÑ nhö laø moät söï chuaån bò caàn thieát cho vieäc thieát laäp moät chính phuû laäp hieán ôû Trung Quoác. Nhö
vaäy, QDÑ coù traùch nhieäm chaám döùt theå cheá ñoäc ñaûng vaø trieäu taäp Quoác hoäi ñeå thoâng qua hieán phaùp vaø thaønh laäp
moät chính phuû môùi.

16
Tröôùc heát, caùc boä tröôûng ñaõ thoûa thuaän caàn thoáng nhaát vaø daân chuû hoùa Trung Quoác döôùi söï laõnh
ñaïo cuûa chính phuû QDÑ; thöù hai thu huùt roäng raõi caùc thaønh phaàn daân chuû vaøo taát caû caùc cô quan
cuûa Chính phuû Quoác daân; thöù ba, ñình chæ noäi chieán. Caû ba boä tröôûng “taùi xaùc nhaän söï trung
thaønh vôùi chính saùch khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa Trung Quoác”. Beân caïnh ñoù, hai
boä tröôûng Hoa Kì vaø Lieân Xoâ ñaït ñöôïc thoûa thuaän veà “söï caàn thieát ruùt quaân lính xoâvieát vaø Mó
khoûi Trung Quoác trong thôøi haïn ngaén nhaát; ñoàng thôøi hoaøn thaønh caùc cam keát vaø traùch nhieäm cuûa
hoï” [Daãn laïi theo 27, tr.146].
b. Hoäi nghò Hieäp thöông chính trò (thaùng 1.1946)
Söùc eùp quoác teá vaø phaûn öùng cuûa dö luaän trong nöôùc ñaõ mang laïi thaønh coâng ban ñaàu cho ñaïi
söù Marshall. Ngaøy 10.1.1946, hai beân Quoác - Coäng kí Hieäp ñònh ñình chieán ñöôïc ñaûm baûo baèng
caùc ñoäi giaùm saùt ba beân (Mó – QDÑ − ÑCS).
Töø ngaøy 10 ñeán ngaøy 31.1.1946, Hoäi nghò Hieäp thöông chính trò ñöôïc toå chöùc taïi Truøng
Khaùnh vôùi söï tham gia cuûa QDÑ, ÑCS, caùc ñaûng phaùi chính trò khaùc vaø nhöõng nhaân só khoâng
ñaûng phaùi. Hoäi nghò ñaõ thoâng qua 5 nghò quyeát:
- Veà toå chöùc chính phuû: Caûi toå Chính phuû QDÑ baèng caùch môû roäng cho caùc ñaûng phaùi
khaùc tham gia theo töông quan löïc löôïng, ñaûm baûo quyeàn laõnh ñaïo cuûa Töôûng Giôùi Thaïch.
- Veà xaây döïng laïi ñaát nöôùc trong hoøa bình.
- Veà quaân söï: Quy ñònh tæ leä löïc löôïng giöõa quaân ñoäi Chính phuû QDÑ vaø löïc löôïng vuõ
trang cuûa ÑCS laø 5/1; quy ñònh “caùc nguyeân taéc toå chöùc laïi quaân ñoäi vaø thu naïp löïc löôïng
vuõ trang coäng saûn vaøo quaân ñoäi Quoác daân”.
- Veà Quoác hoäi: Khaúng ñònh nguyeân taéc baàu cöû töï do daân chuû, xaùc ñònh ñòa vò hôïp phaùp
cuûa moïi chính ñaûng trong Quoác hoäi.
- Veà Hieán phaùp: Söûa ñoåi baûn Hieán phaùp 1936 theo höôùng chuyeån töø cheá ñoä ñoäc taøi ñaûng
trò sang moät cheá ñoä daân chuû ñích thöïc.
Keát quaû toát ñeïp cuûa Hoäi nghò ñaõ taïo ra khaû naêng chaám döùt noäi chieán, oån ñònh tình hình ñeå
xaây döïng laïi ñaát nöôùc theo con ñöôøng daân chuû hoùa. Töôùng Marshall coi ñoù laø “nieàm hi voïng
lôùn nhaát cuûa Trung Quoác”.
Ñaùng tieác laø caùc nghò quyeát cuûa Hoäi nghò ñaõ khoâng trôû thaønh hieän thöïc, vaø “nieàm hi voïng lôùn
nhaát” aáy ñaõ bò boû lôõ.
c. Noã löïc hoøa giaûi cuûa Mó bò thaát baïi
Trong khi caùc cuoäc thöông löôïng giöõa hai beân Quoác - Coäng ñeå thöïc hieän caùc nghò quyeát cuûa
Hoäi nghò Hieäp thöông chính trò bò giaãm chaân taïi choã, QDÑ tieáp tuïc ñaåy maïnh hoaït ñoäng quaân söï,
oà aït taêng quaân tôùi Maõn Chaâu. Cuoái thaùng 2, Chính phuû QDÑ ñaõ kí vôùi Phaùp moät hieäp ñònh
nhöôøng quyeàn ñoùng quaân ôû Baéc Ñoâng Döông cho nöôùc naøy, ñoåi laáy vieäc Phaùp trao traû caùc toâ giôùi
vaø nhöõng ñaëc quyeàn khaùc cuûa hoï ôû Trung Quoác, ñeå ruùt 20 vaïn quaân QDÑ ñang truù ñoùng ôû Baéc
Ñoâng Döông veà nöôùc vaø ñöa leân maët traän phía Baéc choáng coäng saûn. Phía Mó vaãn phaûn ñoái chính
saùch duøng vuõ löïc cuûa QDÑ vaø coá gaéng hoøa giaûi hai phe Quoác - Coäng, nhöng laïi vieän trôï raát
nhieàu vuõ khí vaø phöông tieän chieán tranh cho Chính phuû Truøng Khaùnh.
Tröôùc tình hình ñoù, ÑCS ñaõ coi Hoäi nghò Hieäp thöông chính trò laø moät troø löøa bòp cuûa QDÑ
nhaèm che ñaäy aâm möu gaây noäi chieán, toá caùo söï thieân viï cuûa Mó ñoái vôùi QDÑ; ñoàng thôøi ra söùc
cuûng coá löïc löôïng cuûa mình vaø troâng caäy vaøo söï giuùp ñôõ cuûa Lieân Xoâ.
Lieân Xoâ vaãn mong hoøa giaûi hai phe Quoác - Coäng, khoâng muoán dính líu vaøo noäi chieán Trung

17
Quoác, nhöng cuõng khoâng theå khoâng trôï giuùp caùc ñoàng chí Trung Quoác cuûa mình tröôùc tình theá
nguy hieåm. Cuoái thaùng 3, sau khi quaân Mó ruùt khoûi Trung Quoác, Lieân Xoâ tuyeân boá ruùt quaân khoûi
Maõn Chaâu vaø vieäc naøy ñaõ ñöôïc hoaøn taát vaøo ngaøy 23.4.1946. Tröôùc khi ngöôøi lính Hoàng quaân
cuoái cuøng rôøi khoûi Maõn Chaâu, Boä Tö leänh Xoâ vieát ñaõ trao laïi cho ÑCS Trung Quoác toaøn boä soá vuõ
khí vaø quaân trang töôùc ñoaït cuûa Nhaät (goàm coù 3.700 khaåu phaùo vaø suùng coái, 30 vaïn suùng tröôøng,
14 vaïn suùng maùy, 600 xe taêng, 861 maùy bay...), theâm moät phaàn ñaùng keå vuõ khí cuûa Lieân Xoâ;
ñoàng thôøi trao laïi 75.000 quaân cuûa Chính phuû buø nhìn Maõn Chaâu Quoác tröôùc ñaây. Soá quaân naøy
sau ñoù ñöôïc ÑCS Trung Quoác thu nhaän vaøo quaân ñoäi cuûa mình [60, tr.527]. Söï giuùp ñôõ to lôùn naøy
ñaõ laøm cho löïc löôïng vuõ trang cuûa ÑCS lôùn maïnh vöôït baäc ñeå coù theå ñöông ñaàu vôùi QDÑ.
Cuoäc ñuïng ñoä lôùn ñaàu tieân giöõa hai phe ñaõ dieãn ra taïi Tröôøng Xuaân (1 trong 3 thaønh phoá lôùn
nhaát Maõn Chaâu) trong thaùng 4. Khi Hoàng quaân vöøa ruùt khoûi, caùc ñôn vò quaân ñoäi cuûa ñaûng Coäng
saûn lieàn ñaùnh chieám thaønh phoá naøy. QDÑ toá caùo ÑCS vi pïhaïm Hieäp ñònh ngöøng baén, ñoàng thôøi
phaûn coâng chieám laïi thaønh phoá vaø ñaåy luøi ñoái phöông treân nhieàu höôùng khaùc. Theo yeâu caàu cuûa
ÑCS, töôùng Marshall laïi daøn xeáp moät cuoäc ngöøng baén môùi, ñeå hai beân quay trôû laïi baøn ñaøm phaùn
töø ngaøy 7.6.1946. Trong laàn ñaøm phaùn naøy, Marshall ñaõ khoâng theå thuyeát phuïc noåi hai beân nhaân
nhöôïng laãn nhau. QDÑ cho raèng luùc naøy hoï ñuû maïnh ñeå ñaùnh baïi ÑCS trong moät thôøi gian ngaén
maø khoâng caàn quaù leä thuoäc vaøo chính saùch cuûa Mó. ÑCS thì khoâng coøn chuùt aûo töôûng naøo ñeå thöïc
hieän chính saùch lieân hieäp vôùi QDÑ.
Ngaøy 1.7.1946, vôùi vieäc quaân ñoäi QDÑ taán coâng vaøo caùc caên cöù ñòa cuûa ÑCS ôû phía baéc soâng
Tröôøng Giang, cuoäc noäi chieán ñöôïc coi laø chính thöùc baét ñaàu. Hoa Kì voäi vaõ cöû tieán só John
Leighton Stuart sang Trung Quoác ñeå giuùp töôùng Marshall giaûi quyeát vaán ñeà. Stuart ñeà nghò döùt
khoaùt choïn 1 trong 2 giaûi phaùp: hoaëc laø Hoa Kì giuùp ñôõ toái ña cho Töôûng Giôùi Thaïch ñi ñeán
thaéng lôïi cuoái cuøng, hoaëc laø hoaøn toaøn ruùt khoûi Trung Quoác maø khoâng can döï vaøo cuoäc noäi chieán
ôû ñaây. Tuy nhieân, Chính phuû Mó baùc boû ñeà nghò naøy vaø choïn giaûi phaùp tieáp tuïc hoøa giaûi. Ñeå gaây
aùp löïc buoäc Töôûng Giôùi Thaïch phaûi trôû laïi ñaøm phaùn, Mó quyeát ñònh caám vaän vuõ khí vôùi Chính
phuû QDÑ (töø 10.8). Marshall noùi thaúng vôùi Töôûng raèng: “Chính phuû (töùc Chính phuû Quoác daân
ñaûng) seõ maát nhieàu, maø khoâng ñöôïc lôïi loäc bao nhieâu töø caùc cuoäc xung ñoät hieän nay. Chuùng coù
theå coøn ñöa ñeán söï suïp ñoå cuûa Chính phuû...” [Daãn laïi theo 19, tr.179]. Toång thoáng Truman cuõng
caûnh baùo vôùi Töôûng raèng: neáu khoâng coù moät tieán boä thaät söï trong noã löïc giaûi quyeát hoøa bình caùc
vaán ñeà noäi boä Trung Quoác, nöôùc Mó buoäc phaûi xem xeùt laïi laäp tröôøng cuûa mình trong quan heä vôùi
Chính phuû QDÑ.
Khi aáy, QDÑ ñang thaéng theá treân chieán tröôøng, hoï khoâng quan taâm nhieàu ñeán nhöõng lôøi caûnh
baùo töø phía Mó. Rieâng Töôûng Giôùi Thaïch coøn tin chaéc raèng, trong baát cöù hoaøn caûnh naøo, Mó cuõng
khoâng theå boû rôi Chính phuû QDÑ. Veà phía mình, ÑCS tin raèng Mó ñang thi haønh moät chính saùch
hai maët: maët chính laø giuùp QDÑ gaây noäi chieán, maët phuï laø thuyeát phuïc QDÑ tìm giaûi phaùp hoøa
bình. Vì vaäy, ÑCS khoâng ñaët nhieàu hi voïng vaøo giaûi phaùp hoøa bình. Do laäp tröôøng hai beân Quoác -
Coäng nhö vaäy, söù meänh cuûa Mó trong vieäc hoøa giaûi ñeå chaám döùt noäi chieán ñaõ thaát baïi hoaøn toaøn.
Ngaøy 6.1.1947, töôùng Marshall ñöôïc trieäu hoài veà nöôùc ñeå ñaûm nhieäm chöùc vuï Boä tröôûng
Ngoaïi giao Hoa Kì. Sau löng oâng laø Trung Hoa ñang ngaäp chìm trong khoùi löûa noäi chieán.
Nhö vaäy, moïi noã löïc trong nöôùc vaø quoác teá nhaèm ngaên chaën söï buøng noå cuoäc noäi chieán giöõa
chính phuû QDÑ vôùi ÑCS ôû Trung Quoác ñeàu thaát baïi. Noäi chieán buøng noå laø do maâu thuaãn giöõa
QDÑ vôùi ÑCS ñaõ trôû neân khoâng theå ñieàu hoøa ñöôïc.
d. Noäi chieán Quoác - Coäng
Trong giai ñoaïn ñaàu (7.1946 – 6.1947), QDÑ chuû ñoäng taán coâng vaø giaønh ñöôïc nhieàu thaéng
lôïi. Hoï ñaõ traøn vaøo caên cöù ñòa Thieåm-Cam-Ninh vaø chieám thuû phuû Dieân An cuûa ÑCS cuøng haøng

18
traêm thaønh thò khaùc. Nhöng ÑCS aùp duïng chieán thuaät “ñoåi thaønh thò laáy sinh löïc” ñaõ tieâu dieät
nhieàu sinh löïc quaân QDÑ vaø ruùt lui ñeå baûo toaøn löïc löôïng cuûa mình. Quaân ñoäi QDÑ bò suy yeáu,
haäu phöông cuûa noù laïi bò lay chuyeån vì khuûng hoaûng kinh teá traàm troïng, ñoàng thôøi phong traøo
ñaáu tranh cuûa noâng daân, coâng nhaân vaø hoïc sinh, sinh vieân ñoøi “choáng ñoùi vaø choáng chieán tranh”
ngaøy moät leân cao. Töôûng Giôùi Thaïch buoäc phaûi xin Mó taêng cöôøng vieän trôï, nhöng chính phuû Hoa
Kì cuõng chæ daønh cho oâng ta moät söï trôï giuùp coù giôùi haïn: baõi boû leänh caám vaän vuõ khí (26.5),
quyeát ñònh vieän trôï cho QDÑ 27,7 trieäu dollar (11.1947) vaø cöû moät nhoùm só quan Mó qua Ñaøi
Loan giuùp vieäc huaán luyeän taân binh cho quaân ñoäi QDÑ.
Töø thaùng 6.1947 trôû veà sau, quyeàn chuû ñoäng treân chieán tröôøng hoaøn toaøn thuoäc veà ÑCS.
Thaùng 9.1947, ÑCS cho tieán haønh moät cuoäc caûi caùch ruoäng ñaát roäng lôùn trong nhöõng vuøng ñöôïc
giaûi phoùng khoûi chính quyeàn QDÑ. Toaøn boä ruoäng ñaát cuûa ñòa chuû vaø moät phaàn cuûa phuù noâng bò
tòch thu ñeå chia cho noâng daân theo khaåu hieäu “Ngöôøi caøy coù ruoäng”. Cuoäc caûi caùch naøy ñaõ laøm
cho ña soá noâng daân höôùng veà ÑCS, nhôø ñoù löïc löôïng vuõ trang cuûa Ñaûng (giôø ñaây mang teân Quaân
Giaûi phoùng Nhaân daân) trôû neân lôùn maïnh vöôït baäc.
Cuoái naêm 1948, Ñaûng Coäng saûn ñaõ môû 4 chieán dòch lôùn ñaùnh baïi quaân chuû löïc Quoác daân
ñaûng: chieán dòch Teá Nam (16 – 24.9.1948) tieâu dieät 10 vaïn quaân, chieán dòch Lieâu − Thaåm (12.9 –
2.11) tieâu dieät 47 vaïn, chieán dòch Hoaøi − Haûi (7.11.1948 – 10.1.1949) loaïi khoûi voøng chieán 55 vaïn
vaø chieán dòch Bình − Taân (5.12.1948 – 22.1.1949) loaïi khoûi voøng chieán 25 vaïn quaân Quoác daân
ñaûng. Sau 4 chieán dòch naøy, caùc löïc löôïng tinh nhueä nhaát cuûa Chính phuû QDÑ ñaõ bò ñaäp tan, ÑCS
giaønh quyeàn kieåm soaùt toaøn boä vuøng laõnh thoå phía baéc soâng Tröôøng Giang, uy hieáp nghieâm troïng
thuû ñoâ Nam Kinh cuûa QDÑ.
Söï suy suïp cuûa Chính phuû QDÑ ôû Trung Quoác ñaõ buoäc Hoa Kì phaûi thoâng qua Ñaïo luaät Vieän
trôï Trung Quoác (4.1948), ñeå cung caáp 463 trieäu dollar vieän trôï cuûa Chính phuû naøy. Nhöng ñaïi söù
Mó taïi Trung Quoác − Stuart − vaãn cho raèng neáu Hoa Kì “khoâng coù söï can thieäp vuõ trang treân quy
moâ lôùn” thì thaûm hoïa quaân söï seõ tieáp tuïc dieãn ra ñoái vôùi Chính phuû QDÑ. Thaùng 11.1948, Töôûng
Giôùi Thaïch ñaõ göûi thö cho toång thoáng Truman ñeå yeâu caàu Hoa Kì tuyeân boá cöùng raén uûng hoä söï
nghieäp cuûa QDÑ, cöû caùc só quan Mó sang tröïc tieáp chæ huy caùc ñôn vò quaân ñoäi QDÑ döôùi danh
nghóa coá vaán quaân söï, boå nhieäm moät töôùng laõnh cao caáp caàm ñaàu moät phaùi ñoaøn ñaëc bieät cuûa
Hoa Kì ôû Trung Quoác.
Tuy nhieân, giöõ vöõng laäp tröôøng khoâng can thieäp veà quaân söï vaøo Trung Quoác, toång thoáng
Truman ñaõ baùc boû caùc yeâu caàu cuûa Töôûng Giôùi Thaïch, cho ruùt nhoùm só quan Mó ôû Ñaøi Loan veà
nöôùc.
Khoâng coøn con ñöôøng naøo khaùc, QDÑ phaûi tìm caùch ñaøm phaùn vôùi ÑCS. Thaùng 1.1949, thö
ñeà nghò ñaøm phaùn ñöôïc göûi ñi. ÑCS chaáp nhaän ñaøm phaùn vôùi ñieàu kieän: tröøng trò boïn toäi phaïm
chieán tranh (ñöùng ñaàu Töôûng Giôùi Thaïch, Toáng Töû Vaên, Traàn Laäp Phu...), huyû boû Hieán phaùp vaø
phaùp luaät cuûa QDÑ, thaønh laäp Chính phuû môùi thay cho Chính phuû QDÑ... Theá töùc laø buoäc QÑÑ
phaûi ñaàu haøng hoaøn toaøn.
Ngaøy 21.1, Töôûng Giôùi Thaïch töø chöùc toång thoáng, ñöa Lyù Toân Nhaân leân thay vôùi hi voïng
thuyeát phuïc ÑCS giaûm nheï caùc ñieàu kieän ñaøm phaùn. Khoâng thaønh coâng, Chính phuû QDÑ rôøi
Nam Kinh ñi Quaûng Chaâu laùnh naïn.
Thaùng 4.1949, hai ñaïo quaân cuûa ÑCS do Löu Baù Thöøa vaø Traàn Nghò chæ huy ñaõ vöôït soâng
Tröôøng Giang, ñaùnh chieám Nam Kinh, Thöôïng Haûi roài truy queùt taøn quaân QDÑ. Ngaøy 30.6, trong
baøi dieãn vaên nhan ñeà “Baøn veà chuyeân chính daân chuû nhaân daân”, Mao Traïch Ñoâng tuyeân boá chính
saùch ñoái ngoaïi trong töông lai cuûa cheá ñoä môùi ôû Trung Quoác laø “Nhaát bieân ñaûo” (nghóa laø “ngaû
haún veà moät beân”). OÂng noùi: “Muoán ñi ñeán thaéng lôïi vaø cuûng coá thaéng lôïi thì nhaát thieát phaûi ngaû

19
haún veà moät phía (...), ngöôøi Trung Quoác khoâng ngaû theo phía ñeá quoác chuû nghóa thì phaûi ngaû theo
phía xaõ hoäi chuû nghóa, tuyeät ñoái khoâng coù caùch naøo khaùc. Löøng khöøng laø khoâng ñöôïc, khoâng coù
con ñöôøng thöù ba”. Töø ñoù, oâng khaúng ñònh nöôùc Trung Hoa môùi do Ñaûng Coäng saûn laõnh ñaïo seõ
“lieân hieäp vôùi Lieân Xoâ, vôùi caùc nöôùc daân chuû nhaân daân, lieân hieäp vôùi giai caáp voâ saûn vaø ñoâng ñaûo
nhaân daân caùc nöôùc khaùc, laäp thaønh moät maët traän thoáng nhaát quoác teá” [Daãn laïi theo 41, tr.578].
Chính phuû QDÑ boû Quaûng Chaâu chaïy veà Truøng Khaùnh, roài di taûn sang Ñaøi Loan. Cho ñeán
cuoái naêm 1949, haàu heát luïc ñòa Trung Hoa (tröø Taây Taïng) ñaõ thuoäc quyeàn kieåm soaùt cuûa Ñaûng
Coäng saûn(14).
Ngaøy 21.9.1949, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Coäng saûn, Hoäi nghò Hieäp thöông chính trò nhaân
daân ñaõ khai maïc taïi Baéc Kinh. Hoäi nghò ñaõ thoâng qua Hieán phaùp taïm thôøi cuûa nöôùc Trung Hoa
môùi, khaúng ñònh “Nöôùc Coäng hoøa Nhaân daân Trung Hoa laø nöôùc Daân chuû môùi, töùc laø Daân chuû
Nhaân daân”. Hoäi nghò ñaõ baàu Mao Traïch Ñoâng, Chuû tòch ÑCS Trung Quoác, laøm chuû tòch Hoäi ñoàng
Chính phuû Nhaân daân Trung öông vaø cöû Chu AÂn Lai, uûy vieân boä Chính trò ÑCS, laøm thuû töôùng
Quoác Vuï Vieän (töùc Noäi caùc) kieâm boä tröôûng Ngoaïi giao. Baéc Bình ñöôïc choïn laøm thuû ñoâ môùi vaø
ñoåi teân thaønh Baéc Kinh.
Ngaøy 1.10.1949, taïi thuû ñoâ Baéc Kinh, Mao Traïch Ñoâng chính thöùc tuyeân boá thaønh laäp nöôùc
Coäng hoøa Nhaân daân Trung Hoa (CHND Trung Hoa). Ngaøy 2.10, Lieân Xoâ tuyeân boá thöøa nhaän
nöôùc CHND Trung Hoa. Tieáp theo ñoù, caùc nöôùc CHND Bulgaria, Ba Lan, Tieäp Khaéc, Rumania,
Hungary, Albania, Moâng Coå, CHDCND Trieàu Tieân,... laàn löôït coâng nhaän vaø ñaët quan heä ngoaïi
giao vôùi nöôùc Trung Hoa môùi. Nhö vaäy, CHND Trung Hoa ñaõ trôû thaønh thaønh vieân cuûa heä thoáng
xaõ hoäi chuû nghóa.
Chính phuû Trung Hoa Daân quoác cuûa QDÑ cuøng maáy chuïc vaïn quaân coøn laïi chaïy ra Ñaøi
Loan, laïi ñöa Töôûng Giôùi Thaïch leân laøm toång thoáng taïi ñaây ñeå tieáp tuïc ñoái ñaàu vôùi CHND
Trung Hoa ôû luïc ñòa. Theá laø theâm moät ñieåm noùng cuûa cuoäc Chieán tranh laïnh ñaõ hình thaønh ôû eo
bieån Ñaøi Loan. Söï thaønh laäp nöôùc CHND Trung Hoa laø moät böôùc tieán lôùn cuûa heä thoáng XHCN
vaø phong traøo coäng saûn quoác teá ôû chaâu AÙ vaø treân theá giôùi.
II. QUAN HEÄ XOÂ-MÓ VEÀ TRIEÀU TIEÂN VAØ SÖÏ THAØNH LAÄP HAI NÖÔÙC TRIEÀU TIEÂN
Trieàu Tieân laø thuoäc ñòa cuûa Nhaät töø naêm 1910 (15) vaø trôû thaønh caên cöù quan troïng cuûa Nhaät
trong chieán tranh theá giôùi (16). Döôùi aùch thoáng trò cöïc kì taøn baïo cuûa Nhaät, nhaân daân Trieàu Tieân
voâ cuøng khao khaùt ñoäc laäp, vaø caùc Hoäi nghò thöôïng ñænh ôû Cairo(17), Yalta vaø Potsdam ñeàu ñaõ
xem xeùt khaû naêng trao traû ñoäc laäp cho Trieàu Tieân sau ngaøy Nhaät ñaàu haøng.

(14)
Naêm 1951, Quaân Giaûi phoùng Nhaân daân Trung Quoác ñaõ tieán vaøo Taây Taïng, xaùc laäp chuû quyeàn cuûa CHND Trung
Hoa taïi vuøng laõnh thoå naøy.
(15)
Ngaøy 29.8.1910, Trieàu Tieân bò saùt nhaäp vaøo laõnh thoå Nhaät vaø trôû thaønh tænh Chosun.
(16)
Trong Chieán tranh Thaùi Bình Döông, coù ñeán 6 trieäu ngöôøi Trieàu Tieân bò buoäc phaûi tham gia chieán ñaáu beân caïnh
quaân ñoäi Nhaät. Soá ngöôøi Trieàu Tieân bò thöông vong raát cao: 0,440 trieäu ngöôøi bò töû traän, 1,6 trieäu bò thöông
[26,tr.1123].
(17)
Taïi Hoäi nghò Cairo (23 − 25.11.1943), toång thoáng Hoa Kì F. Roosevelt, thuû töôùng Anh W. Churchill vaø ngöôøi
ñöùng ñaàu Trung Hoa daân quoác Töôûng Giôùi Thaïch ñaõ ra thoâng baùo chung ñeà ngaøy 1.12.1943 baøy toû “söï löu taâm ñoái
vôùi tình caûnh noâ dòch cuûa ngöôøi daân Trieàu Tieân vaø quyeát taâm raèng Trieàu Tieân seõ ñöôïc töï do vaø ñoäc laäp vaøo luùc thích
hôïp” [Daãn laïi theo 7, tr.243; 29, tr.202].
Luùc thích hôïp ñoù laø luùc naøo? Taïi Hoäi nghò Yalta (4 − 11.2.1945), Roosevelt ñaõ phaùt bieåu vôùi Stalin veà khaû naêng
thieát laäp ôû Trieàu Tieân cheá ñoä giaùm hoä do Hoa Kì, Lieân Xoâ vaø Trung Quoác cuøng ñaûm traùch. OÂng xaùc ñònh roõ raèng
ñaây tuyeät nhieân khoâng phaûi laø cheá ñoä baûo hoä vaø noùi raèng nhöõng nöôùc ñöôïc giao nhieäm vuï baûo trôï vöøa neâu coù nhieäm
vuï giuùp ngöôøi Trieàu Tieân ñeå sau khoaûng thôøi gian keùo daøi 20 – 30 naêm, hoï coù theå töï cai quaûn ñaát nöôùc mình [11,
tr.131]. Coøn Tuyeân caùo Potsdam ñeà ngaøy 26.7.1945 ñaõ khaúng ñònh laïi noäi dung cuûa Tuyeân boá Cairo veà quyeát taâm
cuûa caùc cöôøng quoác thaéng traän laø seõ trao traû ñoäc laäp cho Trieàu Tieân.

20
 Theo ñuùng quy ñònh cuûa Hoäi nghò Potsdam, Lieân Xoâ ñaõ tieán quaân vaøo Baéc Trieàu Tieân (cho
ñeán vó tuyeán 38) ngay trong chieán dòch taán coâng ñaïo quaân Quan Ñoâng cuûa Nhaät (töø 9 ñeán
15.8.1945). Cuøng ñi vôùi caùc ñôn vò Hoàng quaân coù nhöõng ngöôøi coäng saûn Trieàu Tieân, töøng hoaït
ñoäng laâu naêm ôû Lieân Xoâ nay trôû veà Toå quoác, maø ngöôøi ñöùng ñaàu laø Kim Nhaät Thaønh − moät só
quan Hoàng quaân.
Vôùi söï giuùp ñôõ tích cöïc cuûa Lieân Xoâ, ñaûng Coäng saûn Trieàu Tieân ñöôïc khoâi phuïc vaø phaùt trieån
raát nhanh(18). Nhöõng ngöôøi coäng saûn Trieàu Tieân gaáp ruùt thaønh laäp caùc uûy ban caùch maïng ñeå naém
quyeàn quaûn lí haønh chính ôû caùc ñòa phöông treân toaøn quoác (caû ôû hai mieàn Nam-Baéc), tröôùc khi
quaân Mó ñeán. Ngaøy 6.9, ñaïi bieåu caùc uûy ban caùch maïng ñaõ hoïp taïi thuû ñoâ Seoul (Haùn Thaønh) ñeå
tuyeân boá thaønh laäp moät chính phuû bao goàm taát caû caùc toå chöùc vaø caù nhaân töøng tham gia choáng
Nhaät (keå caû coäng saûn vaø khoâng coäng saûn) vôùi thaåm quyeàn bao truøm caû nöôùc. Chính phuû naøy ñöôïc
nhaân daân caû nöôùc chaøo möøng noàng nhieät, trong ñoù ñaûng Coäng saûn ñöôïc tín nhieäm cao vì nhöõng
lôøi höùa heïn veà caûi caùch ruoäng ñaát.
Ngaøy 9.9, quaân ñoäi Mó baét ñaàu ñoå boä vaøo mieàn Nam. Tö leänh quaân Mó ôû Trieàu Tieân laø töôùng
John R. Hodge khoâng thöøa nhaän chính phuû do ngöôøi Trieàu Tieân laäp neân vaø baét phaûi giaûi taùn; thay
vaøo ñoù, ngöôøi Mó thieát laäp Chính quyeàn quaân söï cuûa Hoa Kì taïi Trieàu Tieân (USAMIGIK), vôùi söï
tham gia cuûa caùc vieân chöùc trong boä maùy cai trò cuõ cuûa Nhaät. Chính quyeàn chieám ñoùng naøy dó
nhieân chæ coù quyeàn löïc ôû mieàn Nam, vaø bò toaøn theå nhaân daân Trieàu Tieân caêm gheùt.
Cuoái thaùng 12.1945, khi quyeát nghò cuûa Hoäi nghò Ngoaïi tröôûng Tam cöôøng ôû Moskva (goïi taét
laø quyeát nghò Moskva), veà vieäc thöïc hieän cheá ñoä uûy trò cuûa 4 cöôøng quoác Mó, Anh, Lieân Xoâ,
Trung Quoác trong 5 naêm ñoái vôùi Trieàu Tieân ñöôïc chính thöùc coâng boá, dö luaän chung ôû Trieàu Tieân
heát söùc baát bình. Nhieàu chính ñaûng toå chöùc bieåu tình phaûn ñoái quyeát nghò naøy vaø ñoøi trao traû ñoäc
laäp ngay cho Trieàu Tieân. Rieâng ñaûng Coäng saûn ñaõ baøy toû söï taùn thaønh quyeát nghò naøy.
Thöïc hieän quyeát nghò Moskva, moät uûy ban lieân hôïp (UBLH) Xoâ-Mó ñöôïc toå chöùc ñeå baøn veà
vieäc tieáp xuùc vôùi caùc ñaûng phaùi vaø toå chöùc daân chuû ôû Trieàu Tieân, xaây döïng cheá ñoä chính trò vaø
thaønh laäp Chính phuû laâm thôøi cuûa nöôùc naøy (seõ hoaït ñoäng döôùi söï chæ ñaïo cuûa 4 cöôøng quoác uyû
trò). UBLH ñaõ hoïp baøn caû thaûy 24 laàn, töø ngaøy 20.3 ñeán ngaøy 6.5.1946. Veà vieäc tieáp xuùc vôùi caùc
ñaûng phaùi vaø toå chöùc daân chuû ôû Trieàu Tieân, Lieân Xoâ ñeà nghò chæ tham khaûo yù kieán cuûa nhöõng
ñaûng naøo taùn thaønh quyeát nghò Moskva (treân thöïc teá, ñieàu naøy coù nghóa laø chæ tham khaûo yù kieán
cuûa ñaûng Coäng saûn). Coøn phía Mó laïi ñeà nghò tham khaûo yù kieán cuûa taát caû caùc chính ñaûng naøo
khoâng toå chöùc bieåu tình choáng UBLH.
Veà ñöôøng loái thaønh laäp Chính phuû laâm thôøi, Mó ñeà nghò tieán haønh baàu cöû töï do ôû moãi mieàn ñeå
thaønh laäp caùc quoác hoäi laâm thôøi, vaø caùc quoác hoäi naøy seõ cöû ra Chính phuû laâm thôøi cuûa toaøn quoác.
Nhöng Lieân Xoâ yeâu caàu toå chöùc moät “Hoäi nghò Nhaân daân” duy nhaát cho caû nöôùc, bao goàm caùc
ñaûng phaùi vaø toå chöùc taùn thaønh quyeát nghò Moskva, vôùi soá löôïng thaønh vieân ngang nhau giöõa hai
mieàn Nam − Baéc, ñeå cöû ra Chính phuû laâm thôøi...
Cuoäc tranh caõi giöõa hai beân Xoâ - Mó veà caùc vaán ñeà treân dieãn ra gay gaét, keùo daøi vaø khoâng ñaït
ñöôïc thoûa thuaän naøo. Vì vaäy, töø ngaøy 5.8, UBLH ñaõ ñình chæ hoaït ñoäng voâ thôøi haïn. Nhö theá töùc
laø cheá ñoä uûy trò cuûa 4 cöôøng quoác ôû Trieàu Tieân chöa theå thieát laäp. Thöïc ra ngay caû tröôùc khi
UBLH hoaït ñoäng, moãi beân Xoâ − Mó ñeàu ñaõ xuùc tieán vieäc xaây döïng moãi mieàn theo ñöôøng loái
rieâng cuûa mình.
ÔÛ mieàn Baéc, ngay töø thaùng 2.1946, Lieân Xoâ ñaõ cho thaønh laäp moät chính quyeàn do ñaûng Lao

(18)
Döôùi aùch thoáng trò cuûa Nhaät Baûn, ñaûng Coäng saûn Trieàu Tieân bò ñaøn aùp cöïc kì taøn baïo, haàu nhö maát heát caùc cô sôû
trong nöôùc. Nhöõng thaønh phaàn coát caùn cuûa Ñaûng phaûi löu vong ôû nöôùc ngoaøi hoaëc hoaït ñoäng bí maät treân vuøng röøng
nuùi phía Baéc.

21
ñoäng (töùc ñaûng Coäng saûn ñöôïc ñoåi teân ngaøy 10.10.1045) laøm noøng coát vôùi ngöôøi ñöùng ñaàu laø Kim
Nhaät Thaønh (Kim Il Sung). Chính quyeàn naøy ñaõ tieán haønh cuoäc caûi caùch ruoäng ñaát trong thaùng
3(19). Vieäc quoác höõu hoùa coâng nghieäp cuõng ñöôïc tieán haønh ñeå chuaån bò xaây döïng ñaát nöôùc theo
ñöôøng loái keá hoaïch hoùa.
ÔÛ mieàn Nam, ngaøy 14.2, ngöôøi Mó ñôõ ñaàu cho vieäc thaønh laäp “Hoäi ñoàng ñaïi dieän cho neàn daân
chuû Trieàu Tieân”(20) maø ngöôøi ñöùng ñaàu laø Lyù Thöøa Vaõn (Syngman Rhee) − moät chính khaùch ñoäc
ñoaùn, baûo thuû 70 tuoåi, ñaõ soáng 37 naêm ôû nöôùc Mó. Töôùng Hodge vaø Lyù Thöøa Vaõn khaù hôïp nhau
veà tính caùch, vaø hoï khoâng laøm gì ñeå caûi thieän ñôøi soáng cho nhaân daân Nam Trieàu Tieân. “Hoäi
ñoàng” cuûa Lyù Thöøa Vaõn ñöôïc coi laø cô quan tö vaán vaø chaáp haønh meänh leänh cuûa tö leänh quaân
ñoäi chieám ñoùng Mó. Tuy nhieân, ngay caû quyeát ñònh cuûa töôùng Hodge veà vieäc tieán haønh caûi caùch
ruoäng ñaát cuõng bò Lyù Thöøa Vaõn tìm caùch thoaùi thaùc. Chuû tröông naøy cuûa Lyù Thöøa Vaõn roõ raøng laø
khoâng phuø hôïp vôùi tình hình mieàn Nam. Do phaàn lôùn coâng nghieäp naèm ôû mieàn Baéc, coøn ña soá
daân laïi taäp trung ôû mieàn Nam, neân caûi caùch ruoäng ñaát theo höôùng taïo ra moät taàng lôùp tieåu noâng
trôû thaønh nhu caàu raát caáp thieát ôû mieàn Nam (21).
Ñeå khai thoâng cho söï beá taéc trong vieäc thöïc hieän quyeát nghò Moskva veà Trieàu Tieân, thaùng
8.1947, Mó ñeà nghò ñöa vaán ñeà trôû laïi cho 3 nöôùc ñaõ döï Hoäi nghò Ngoaïi tröôûng Tam cöôøng ôû
Moskva giaûi quyeát. Lieân Xoâ baùc boû, vôùi lí do laø UBLH Xoâ-Mó coù ñuû thaåm quyeàn vaø khaû naêng
laøm troøn nhieäm vuï cuûa mình. Thaùng 9, Lieân Xoâ ñöa ra ñeà nghò môùi: ñeå cho nhaân daân Trieàu Tieân
toaøn quyeàn laäp ra chính phuû cuûa mình, Lieân Xoâ vaø Mó ñoàng thôøi ruùt quaân khoûi Trieàu Tieân. Ñeà
nghò naøy thöïc chaát laø söï xoùa boû hoaøn toaøn quyeát nghò Moskva vaø coù khaû naêng daãn ñeán thaéng lôïi
cuûa Lieân Xoâ vaø cuûa ñaûng Coäng saûn (töùc ñaûng Lao ñoäng) Trieàu Tieân trong vieäc naém chính quyeàn
treân toaøn quoác, vì caùc chính saùch cuûa Lieân Xoâ vaø cuûa ñaûng Lao ñoäng luùc baáy giôø ñöôïc ña soá
nhaân daân caû hai mieàn tín nhieäm. Dó nhieân, Mó baùc boû ñeà nghò naøy.
Cuoái cuøng, Hoa Kì quyeát ñònh ñöa vaán ñeà Trieàu Tieân ra giaûi quyeát taïi Ñaïi hoäi ñoàng LHQ, nôi
maø Mó luoân chieám ña soá phieáu khi bieåu quyeát. Lieân Xoâ phaûn ñoái vôùi lí do laø LHQ khoâng coù thaåm
quyeàn giaûi quyeát caùc vaán ñeà do chieán tranh theá giôùi ñeå laïi. Lí do naøy bò ña soá baùc boû, Lieân Xoâ
laïi yeâu caàu phaûi môøi ñaïi dieän cuûa hai mieàn Nam vaø Baéc Trieàu Tieân (chöa phaûi laø caùc chính phuû
coù chuû quyeàn, khoâng phaûi hoäi vieân LHQ) tham döï. Yeâu caàu naøy laïi bò baùc boû, Lieân Xoâ vaø caùc
nöôùc ñoàng minh cuûa mình lieàn quyeát ñònh khoâng tham gia thaûo luaän vaø bieåu quyeát veà vaán ñeà
Trieàu Tieân taïi Ñaïi hoäi ñoàng LHQ. Duø vaäy, Ñaïi hoäi ñoàng vaãn hoïp baøn vaø ngaøy 10.10.1947 ñaõ
thoâng qua Nghò quyeát veà vaán ñeà Trieàu Tieân (43 phieáu thuaän, 6 phieáu traéng, 0 phieáu choáng), vôùi
noäi dung laø:
− Toå chöùc cuoäc toång tuyeån cöû trong caû nöôùc tröôùc ngaøy 31.3.1948 ñeå baàu Quoác hoäi vaø laäp
chính phuû chung cuûa caû nöôùc Trieàu Tieân.
− Thaønh laäp “UÛy ban laâm thôøi cuûa LHQ veà Trieàu Tieân” goàm ñaïi bieåu 9 nöôùc laø Australia,
Canada, Trung Quoác, Phaùp, AÁn Ñoä, Philippines, El Salvador, Syria vaø Ukraina(22). UÛy ban naøy coù
nhieäm vuï xuùc tieán vaø kieåm soaùt cuoäc toång tuyeån cöû vaø vieäc thaønh laäp chính phuû cho caû nöôùc
Trieàu Tieân treân cô sôû hieán phaùp daân chuû, thuùc ñaåy vieäc ruùt quaân ñoäi chieám ñoùng nöôùc ngoaøi ra
khoûi Trieàu Tieân.

(19)
Tính ra coù khoaûng 725.000 noâng daân khoâng coù ruoäng ñöôïc chia phaân nöûa soá ñaát ôû mieàn Baéc. Haønh ñoäng naøy ñaõ
taïo ra choã döïa xaõ hoäi vöõng chaéc cho cheá ñoä ngay töø ñaàu.
(20)
Hoäi ñoàng naøy döïa vaøo caùc thaønh phaàn ñòa chuû, tö saûn vaø caùc phaàn töû baûo thuû khaùc, trong luùc nhöõng ngöôøi theo xu
höôùng töï do töø choái tham gia.
(21)
Maõi ñeán naêm 1948, töùc hai naêm sau cuoäc caûi caùch ruoäng ñaát ôû mieàn Baéc, chính quyeàn quaân söï Mó môùi ñem 29
vaïn ha ñaát tröôùc ñaây thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa ngöôøi Nhaät ra baùn cho taù ñieàn. Vaø cuoäc caûi caùch ñaõ döøng laïi ôû ñaây.
(22)
Rieâng Ukraina töø choái tham gia UÛy ban.

22
 – Quaân ñoäi Mó vaø quaân ñoäi Lieân Xoâ coøn ñöôïc truù ñoùng taïi Trieàu Tieân 90 ngaøy sau khi
Chính phuû Trieàu Tieân ñöôïc thaønh laäp, vôùi löïc löôïng caûnh saùt coù ñuû khaû naêng giöõ gìn traät töï trò an.
Ngaøy 14.11, UÛy ban laâm thôøi cuûa LHQ veà Trieàu Tieân ñöôïc chính thöùc thaønh laäp vaø baét ñaàu
hoaït ñoäng. Lieân Xoâ khoâng coâng nhaän uûy ban naøy vaø khoâng cho pheùp noù hoaït ñoäng ôû Baéc Trieàu
Tieân. UÛy ban ñaønh phaûi giôùi haïn phaïm vi hoaït ñoäng ôû mieàn Nam, nôi vaãn dieãn ra söï choáng ñoái
cuûa nhöõng ngöôøi coäng saûn vaø moät soá ñaûng caùnh taû. Ngaøy 10.5.1948, khi söï choáng ñoái taïm laéng
xuoáng, UÛy ban ñaõ chính thöùc toå chöùc cuoäc toång tuyeån cöû baàu Quoác hoäi Trieàu Tieân (nhöng chæ
trong phaïm vi mieàn Nam). Ñaûng caùnh höõu cuûa Lyù Thöøa Vaõn giaønh ñöôïc ña soá gheá vaø ñöùng ra
thaønh laäp Chính phuû. Ngaøy 12.7, Hieán phaùp nöôùc Coäng hoøa Trieàu Tieân (töùc Ñaïi Haøn Daân quoác,
goïi taét laø Haøn Quoác) ñöôïc thoâng qua vaø Lyù Thöøa Vaõn trôû thaønh toång thoáng ñaàu tieân cuûa nöôùc
coäng hoøa. Chính phuû Haøn Quoác ñoùng taïi Haùn Thaønh (Seoul), thuû ñoâ laâu ñôøi cuûa nöôùc Trieàu Tieân,
vaø töï coi mình laø ñaïi dieän cho caû nöôùc, nhöng chæ kieåm soaùt Nam Trieàu Tieân vôùi dieän tích
98.400km2 vaø daân soá khoaûng 25 trieäu vaøo luùc ñoù.
Ngaøy 12.12, Ñaïi hoäi ñoàng LHQ baèng 41 phieáu thuaän, 6 phieáu choáng ñaõ thoâng qua nghò quyeát
thöøa nhaän Chính phuû Lyù Thöøa Vaõn.
Nghò quyeát neâu roõ raèng Chính phuû Lyù Thöøa Vaõn laø “chính phuû hôïp phaùp thöïc söï kieåm
soaùt phaàn ñaát naøy [mieàn Nam] cuûa Trieàu Tieân, nôi uûy ban ñaõ coù theå thöïc hieän ñaày ñuû söù meänh
quan saùt cuûa mình...”, raèng “chính phuû [Lyù Thöøa Vaõn] döïa treân cuoäc baàu cöû theå hieän yù chí
thöïc söï cuûa cöû tri thuoäc phaàn ñaát naøy [mieàn Nam] cuûa Trieàu Tieân...”, raèng “ñoù laø chính phuû
duy nhaát thuoäc loaïi naøy (23) ôû Trieàu Tieân” [Daãn laïi theo31, tr.150].
Cuõng caàn löu yù ôû ñaây raèng nghò quyeát khoâng uûng hoä yeâu saùch cuûa chính phuû Lyù Thöøa
Vaõn ñoøi ñöôïc xem laø chính phuû hôïp phaùp trong töông lai cuûa toaøn theå Trieàu Tieân.
Ngaøy 1.1.1949, Hoa Kì chính thöùc coâng nhaän Chính phuû Ñaïi Haøn Daân quoác.
ÔÛ mieàn Baéc, döôùi söï baûo trôï cuûa Lieân Xoâ, ngaøy 25.8.1948, ñaõ dieãn ra cuoäc baàu cöû “Hoäi ñoàng
nhaân daân Trieàu Tieân” töùc Quoác hoäi Baéc Trieàu Tieân. Trong thaønh phaàn cuûa Quoác hoäi naøy coù 212
ñaïi bieåu mieàn Baéc vaø 300 ñaïi bieåu mieàn Nam, haàu heát laø ñaûng vieân coäng saûn hoaëc coù caûm tình
vôùi Ñaûng Coäng saûn. Ngaøy 9.9, Quoác hoäi tuyeân boá thaønh laäp nöôùc Coäng hoøa Daân chuû Nhaân daân
Trieàu Tieân (CHDCND Trieàu Tieân) vôùi Chính phuû do Kim Nhaät Thaønh laøm Thuû töôùng. Chính phuû
CHDCND Trieàu Tieân ñaët thuû ñoâ taïi Bình Nhöôõng (Pyongyang) vaø kieåm soaùt Baéc Trieàu Tieân vôùi
dieän tích 122.400 km2 vaø daân soá khoaûng 11 trieäu ngöôøi vaøo thôøi ñieåm ñoù. Chính phuû CHDCND
Trieàu Tieân cuõng töï coi mình laø ñaïi dieän chaân chính duy nhaát cuûa caû nöôùc. Ngaøy 12.10, Lieân Xoâ
thöøa nhaän Chính phuû CHDCND Trieàu Tieân; tieáp theo ñoù, laàn löôït caùc nöôùc daân chuû nhaân daân ôû
Ñoâng AÂu cuõng coâng nhaän Chính phuû naøy.
Theá laø hai nöôùc Trieàu Tieân ñöùng veà hai phe khaùc nhau ñaõ ñöôïc thaønh laäp. Caû hai chính phuû ôû
mieàn Nam cuõng nhö mieàn Baéc ñeàu töï khaúng ñònh mình laø ñaïi dieän chaân chính cho caû nöôùc vaø
phuû nhaän chính phuû kia.
UÛy ban laâm thôøi cuûa LHQ ñaõ ñeà nghò keát naïp Ñaïi Haøn Daân quoác vaøo LHQ, coøn Lieân Xoâ ñeà
nghò keát naïp CHDCND Trieàu Tieân. Do Lieân Xoâ vaø Mó cuøng phuû quyeát ñoái vôùi chính phuû maø hoï
khoâng coâng nhaän, neân caû hai nöôùc Trieàu Tieân ñeàu khoâng ñöôïc keát naïp vaøo LHQ. Thaùng 12.1948,
UÛy ban laâm thôøi cuûa LHQ ñöôïc chuyeån thaønh UÛy ban thöôøng tröïc cuûa LHQ veà Trieàu Tieân(24) coù
nhieäm vuï thuùc ñaåy noã löïc thoáng nhaát hai mieàn Trieàu Tieân döôùi söï laõnh ñaïo cuûa moät chính phuû
ñaïi dieän cho yù nguyeän cuûa toaøn theå nhaân daân Trieàu Tieân.

(23)
Nghóa laø hôïp phaùp vaø ñöôïc baàu töï do.
(24)
Theâm Canada ruùt khoûi UÛy ban naøy.

23
 Thaùng 12.1948, Lieân Xoâ ruùt quaân khoûi Baéc Trieàu Tieân sau khi ñaõ trang bò vaø huaán luyeän cho
caùc löïc löôïng du kích cuûa ñaûng Coäng saûn trôû thaønh quaân ñoäi nhaân daân Trieàu Tieân huøng maïnh.
Cuoái thaùng 6.1949, Hoa Kì cuõng hoaøn taát vieäc ruùt quaân khoûi Nam Trieàu Tieân sau khi ñeå laïi
moät phaùi ñoaøn quaân söï Mó goàm 500 ngöôøi ñeå giuùp huaán luyeän cho quaân ñoäi Haøn Quoác.
Gioáng nhö hai nöôùc Ñöùc, söï thaønh laäp hai nöôùc Trieàu Tieân laø keát quaû cuûa hai ñöôøng loái traùi
ngöôïc nhau giöõa Mó vaø Lieân Xoâ trong vieäc giaûi quyeát vaán ñeà Trieàu Tieân sau chieán tranh. Ñieàu
ñoù cho thaáy söï nhaát trí giöõa caùc cöôøng quoác Ñoàng minh sau chieán tranh khoâng coøn nöõa, thay vaøo
ñoù laø söï ñoái ñaàu cuûa theá giôùi “hai cöïc” maø Trieàu Tieân cuõng laø moät ñieåm noùng. Vieäc thaønh laäp
hai nöôùc Trieàu Tieân ñaõ bieán vó tuyeán 38 töø choã laø ranh giôùi phaân chia khu vöïc ñoùng quaân giöõa
hai cöôøng quoác, thaønh bieân giôùi giöõa hai quoác gia thuø nghòch, vaø thaønh moät trong caùc traän tuyeán
cuûa cuoäc Chieán tranh laïnh.

24
Chöông II

QUAN HEÄ QUOÁC TEÁ ÑOÂNG AÙ

TRONG CHIEÁN TRANH LAÏNH
(1950 − 12.1991)

I. CHIEÁN TRANH TRIEÀU TIEÂN (6.1950 – 7.1953)

1. Nguyeân nhaân
Sau khi hai chính phuû rieâng bieät ñöôïc thaønh laäp ôû hai mieàn Baéc vaø Nam Trieàu Tieân, quaân ñoäi
Lieân Xoâ vaø quaân ñoäi Hoa Kì ñaõ laàn löôït ruùt veà nöôùc trong naêm 1949. Töø ñaây, hai mieàn Trieàu
Tieân phaùt trieån theo hai con ñöôøng (xaõ hoäi chuû nghóa ôû mieàn Baéc vaø tö baûn chuû nghóa ôû mieàn
Nam) hoaøn toaøn ñoái choïi nhau treân moïi lónh vöïc: chính trò, kinh teá, xaõ hoäi, tö töôûng, vaên hoùa...
a. Nguyeân nhaân veà phía Nam Trieàu Tieân
ÔÛ mieàn Nam, cheá ñoä cai trò haø khaéc vaø ñoäc ñoaùn cuûa Lyù Thöøa Vaõn ñaõ mau choùng cho thaáy
oâng laø moät nhaø laõnh ñaïo thaát nhaân taâm. Nhöõng ñoái thuû chính trò ñeàu bò oâng thaúng tay traán aùp.
Tính ñeán giöõa naêm 1950, ñaõ coù 14.000 ngöôøi bò baét giam vì lí do chính trò, trong ñoù coù 14 ñaïi bieåu
Quoác hoäi. Trong luùc ñoù, kinh teá thöôøng xuyeân bò khuûng hoaûng, naïn laïm phaùt trôû neân traàm troïng,
nhöng Chính phuû laïi khoâng quan taâm giaûi quyeát.
Böùc chaân dung cuûa Lyù Thöøa Vaõn ñaõ ñöôïc chính toång thoáng Truman khaéc hoïa nhö sau:
“Toång thoáng Lyù laø moät con ngöôøi vôùi nhöõng tín ñieàu ñaõ ñöôïc xaùc laäp vöõng chaéc vaø mau
choùng maát kieân nhaãn vôùi baát kì ai khoâng ñoàng yù kieán. Töø luùc quay veà Trieàu Tieân, naêm 1945,
oâng ñaõ taäp hôïp quanh mình nhöõng ngöôøi cöïc höõu vaø baát ñoàng döõ doäi vôùi caùc thuû lónh chính trò
oân hoøa hôn... Toâi khoâng thích nhöõng phöông phaùp maø caûnh saùt cuûa Lyù ñaõ söû duïng ñeå giaûi taùn
nhöõng ngöôøi bieåu tình vaø kieåm tra hoaït ñoäng cuûa nhöõng ñoái thuû chính trò, vaø toâi raát lo laéng
tröôùc vieäc Chính phuû ít quan taâm ñoái phoù vôùi cuoäc khuûng hoaûng traàm troïng ñang ñe doïa neàn
kinh teá cuûa ñaát nöôùc. Tuy nhieân, toâi khoâng coù söï löïa choïn naøo khaùc vaø phaûi uûng hoä Lyù. Trieàu
Tieân ñaõ bò Nhaät thoáng trò töø naêm 1905 vaø xöù naøy khoâng coøn nhaø chính trò naøo khaùc” [Daãn laïi
theo 56, tr.375].
Ñaõ trôû thaønh quy luaät: moät ñöôøng loái ñoái noäi phaûn ñoäng luoân gaén lieàn vôùi moät chính saùch
ngoaïi giao hieáu chieán. Trong möu toan giaûm bôùt söï choáng ñoái trong nöôùc, Chính phuû Lyù Thöøa
Vaõn ñaõ thöôøng xuyeân lôùn tieáng hoâ haøo thoáng nhaát xöù sôû baèng con ñöôøng baïo löïc quaân söï. Chaúng
haïn, ngaøy 11.6.1949, Lyù coâng khai tuyeân boá Nam Trieàu Tieân ñang chuaån bò moät cuoäc tieán coâng
mang tính chaát huûy dieät ñoái vôùi ñaûng Lao ñoäng Trieàu Tieân [4, soá 110, 21.1.1999; tr.18]. Coù tôùi
41.000 quaân Nam Trieàu Tieân ñaõ ñöôïc ñieàu ñoäng ñeán saùt giôùi tuyeán phaân ranh hai mieàn. Tuy
nhieân, do chính phuû Mó khoâng tin töôûng vaøo ñöôøng loái ñoái ngoaïi cuûa Lyù Thöøa Vaõn, neân ñaõ caån
thaän khoâng trang bò cho quaân ñoäi Nam Trieàu Tieân nhöõng vuõ khí naëng nhaèm ñeà phoøng Seoul xaâm
laêng mieàn Baéc [31, tr.179, ct.29].
b. Nguyeân nhaân veà phía Baéc Trieàu Tieân
Chính phuû Kim Nhaät Thaønh ñaõ phaûn öùng ra sao tröôùc caùc tuyeân boá vaø haønh ñoäng coù tính caùch
khieâu khích cuûa Chính phuû Lyù Thöøa Vaõn? Cho ñeán nay vaãn chöa coù nhieàu tö lieäu thöïc söï ñaùng
tin caäy ñöôïc Chính phuû Bình Nhöôõng (Pyongyang) coâng boá lieân quan ñeán nhöõng gì ñaõ dieãn ra ôû
Baéc Trieàu Tieân töø sau Chieán tranh theá giôùi thöù hai. Phaûn öùng cuûa Chính phuû Bình Nhöôõng coù
thöïc laø chæ goàm toaøn nhöõng noã löïc höôùng ñeán vieäc giaûi quyeát tình traïng chia caét ñaát nöôùc vaø

25
thoáng nhaát xöù sôû baèng con ñöôøng hoaø bình khoâng, theo nhö nhöõng taøi lieäu chính thöùc cuûa Chính
phuû Coäng hoøa Daân chuû Nhaân daân Trieàu Tieân?
Rieâng nhöõng tö lieäu lieân quan ñeán cuoäc chieán Trieàu Tieân ñöôïc Lieân bang Nga coâng boá trong
nhöõng naêm gaàn ñaây cho thaáy: thaùng 3.1949, sau chuyeán vieáng thaêm cuûa Kim Nhaät Thaønh, Lieân
Xoâ ñaõ taêng cöôøng vieän trôï quaân söï cho Bình Nhöôõng. Nhôø vaäy, chæ trong voøng moät thôøi gian
ngaén, löïc löôïng quaân söï cuûa Baéc Trieàu Tieân ñaõ lôùn maïnh raát nhanh(25). Thaùng 9.1949, Kim Nhaät
Thaønh ñaõ ñöa ra moät ñaùnh giaù raát laïc quan: “Neáu tình hình quoác teá cho pheùp thì Baéc Trieàu Tieân
coù theå chieám Nam Trieàu Tieân trong voøng töø hai tuaàn ñeán hai thaùng” [4, 5.8.1999, tr.9].
Khoâng laâu tröôùc khi chieán tranh buøng noå, töø ngaøy 30.3 ñeán ngaøy 25.4.1950, Kim Nhaät Thaønh
ñaõ bí maät daãn ñaàu moät phaùi ñoaøn sang thaêm Lieân Xoâ. OÂng ñaõ tìm caùch vaän ñoäng ñeå Chính phuû
Lieân Xoâ uûng hoä noã löïc thoáng nhaát ñaát nöôùc baèng con ñöôøng quaân söï, maø chính phuû oâng ñang chuû
tröông. Theo N. Khrushchev, chính thaùi ñoä lô löûng cuûa Stalin ñaõ khuyeán khích Kim quyeát ñònh
haønh ñoäng [38, tr.400 – 401]. Thöïc ra, cuõng theo nhöõng taøi lieäu ñöôïc coâng boá gaàn ñaây, Stalin ñaõ
noùi vôùi Kim Nhaät Thaønh raèng vaøo thôøi ñieåm hieän nay, baát luaän laø cuïc dieän beân trong Trieàu Tieân
hay laø cuïc dieän quoác teá coù naûy sinh nhöõng thay ñoåi quan troïng, chuû nghóa ñeá quoác seõ khoâng tieán
haønh can thieäp tröïc tieáp vaøo vaán ñeà xung ñoät noäi boä ôû Trieàu Tieân, do vaäy keá hoaïch thoáng nhaát
Trieàu Tieân baèng con ñöôøng quaân söï coù theå thöïc hieän ñöôïc, vaø tröôùc khi tieán haønh, caàn thoâng baùo
tröôùc cho Mao Traïch Ñoâng [4, 21.1.1999, tr.19](26).
Sau ñoù, ngaøy 13.5, khi gaëp Mao Traïch Ñoâng taïi Baéc Kinh trong chuyeán vieáng thaêm keùo daøi 4
ngaøy, Kim Nhaät Thaønh giaûi thích: “Quan heä caêng thaúng Nam - Baéc Trieàu Tieân ñaõ ñeán hoài khoâng
giaûi quyeát khoâng ñöôïc, nhaân daân Nam Trieàu Tieân mong muoán thoáng nhaát Toå quoác, hieän nay cô
hoäi thoáng nhaát Trieàu Tieân ñaõ ñeán roài. Chæ caàn Trung Quoác ñoàng yù, coøn chuùng toâi khoâng caàn baát
cöù söï vieän trôï naøo”. OÂng cho raèng khi chieán tranh buøng noå, khaû naêng quaân ñoäi Nhaät tham chieán
laø ít xaûy ra, coøn khaû naêng Mó can thieäp laø haàu nhö khoâng coù [4, 2.11.1999, tr.19]. Duø raát ñoãi baøng
hoaøng tröôùc quyeát ñònh cuûa Kim vaø Stalin, Mao Traïch Ñoâng vaãn höùa seõ uûng hoä: “Neáu quaân ñoäi
Mó tham gia, Trung Quoác seõ phaùi quaân sang uûng hoä Baéc Trieàu Tieân. Neáu chuùng vöôït vó tuyeán 38,
chuùng toâi seõ döùt khoaùt tham gia chieán ñaáu” [49, 14.7.1997, tr.28].
Treân cô sôû nhöõng döõ kieän naøo, Stalin vaø Kim Nhaät Thaønh laïi ñi ñeán moät nhaän ñònh quaù chaéc
chaén nhö vaäy?
Nguyeân laø sau thaéng lôïi cuûa ñaûng Coäng saûn Trung Quoác ôû luïc ñòa Trung Hoa, trong chính
saùch cuûa Hoa Kì ñoái vôùi Trung Quoác noåi leân vaán ñeà Ñaøi Loan. Ngaøy 5.1.1950, töùc sau khi nöôùc
Coäng hoøa Nhaân daân Trung Hoa ra ñôøi vaø trong luùc phaùi ñoaøn cuûa Mao Traïch Ñoâng coøn ñang ôû
thaêm Lieân Xoâ, Nhaø Traéng ñaõ coâng boá laäp tröôøng cuûa mình veà vaán ñeà Ñaøi Loan nhö sau: “Hoa Kì
khoâng coù yù ñònh tìm kieám nhöõng quyeàn lôïi hay söï öu ñaõi naøo ñaëc bieät, hoaëc thieát laäp caên cöù quaân
söï ôû Ñaøi Loan vaøo luùc naøy. Hoa Kì cuõng khoâng coù yù ñònh söû duïng löïc löôïng quaân söï cuûa mình ñeå
can thieäp vaøo tình hình hieän nay. Hoa Kì seõ khoâng theo ñuoåi ñöôøng loái coù theå daãn ñeán vieäc dính
líu vaøo cuoäc noäi chieán ôû Trung Quoác. Töông töï nhö vaäy, Chính phuû Hoa Kì seõ khoâng cung caáp
vieän trôï hay coá vaán quaân söï cho löïc löôïng Trung Quoác ôû Ñaøi Loan” [Daãn laïi theo 1, tr.459].
Tuy nhieân, nhöõng töø “vaøo luùc naøy” cho thaáy coù khaû naêng Washington seõ thay ñoåi chính saùch
ñoái vôùi Ñaøi Loan. Ñoù laø trong tröôøng hôïp löïc löôïng Hoa Kì bò tieán coâng ôû Vieãn Ñoâng, theo lôøi
giaûi thích cuûa boä tröôûng Ngoaïi giao Dean Acheson trong cuoäc hoïp baùo cuõng dieãn ra trong ngaøy

(25)
Vaøo luùc cuoäc chieán khôûi phaùt (6.1950), Baéc Trieàu Tieân coù 13,5 vaïn quaân chính quy vaø moät soá ñôn vò baûo an. Quaân ñoäi
ñöôïc trang bò xe taêng T34, 150 chieán ñaáu cô (tieâm kích Yak vaø oanh taïc Ilyushin), phaùo naëng [26, tr.1123].
(26)
Tôø Newsweek soá ra ngaøy 14.7.1997 vieát raèng Stalin uûng hoä keá hoaïch cuûa Kim Nhaät Thaønh vôùi ñieàu kieän “ñoàng
chí Mao Traïch Ñoâng phaûi laø ngöôøi ñöa ra lôøi taùn thaønh chung cuoäc”.

26
5.1: “Hoa Kì phaûi hoaøn toaøn ñöôïc töï do coù baát kì haønh ñoäng gì ôû baát kì khu vöïc naøo vì neàn an
ninh cuûa mình” [1, tr.460]. Tieáp theo ñoù, ngaøy 12.1, taïi Caâu laïc boä Baùo chí trong nöôùc, Dean
Acheson ñaõ xaùc laäp roõ tuyeán phoøng thuû ôû phía taây Thaùi Bình Döông maø Hoa Kì phaûi duy trì
nhaèm ñoái phoù vôùi ñieàu maø Washington goïi laø “moái ñe doïa töø phía coäng saûn” [1, tr.465]. Tuyeán
naøy chaïy doïc theo quaàn ñaûo Aleutian, ngang qua Nhaät Baûn, quaàn ñaûo Ryukyu (Löu Caàu) vaø keùo
daøi ñeán quaàn ñaûo Philippines. Nhö vaäy, Nam Trieàu Tieân vaø caû Ñaøi Loan ñeàu khoâng naèm trong
phaïm vi phoøng thuû cuûa Hoa Kì ôû Vieãn Ñoâng(27). OÂng thaäm chí coøn theâm raèng “cho duø neàn an
ninh quaân söï cuûa nhöõng khu vöïc ôû Thaùi Bình Döông ñoøi hoûi, vaãn phaûi noùi roõ raèng khoâng moät ai
coù theå baûo veä chuùng choáng laïi moät cuoäc tieán coâng quaân söï”[1, tr.466]. Lí do cuûa chính saùch naøy
ñöôïc D. Acheson giaûi thích roõ ôû cuoäc hoïp baùo laø phaàn lôùn tieàm löïc coù giôùi haïn cuûa Hoa Kì phaûi
ñöôïc doàn veà moät khu vöïc khaùc öu tieân hôn: ñoù laø chaâu AÂu [14, tr.339].
Trong boái caûnh maø Hoa Kì ñaõ khoâng coù moät phaûn öùng gì ñaùng goïi laø quyeát lieät tröôùc thaéng
lôïi cuûa ñaûng Coäng saûn Trung Quoác ôû Hoa Luïc, thì ai laïi coù theå giaû ñònh raèng giôùi caàm quyeàn Hoa
Kì seõ can thieäp quaân söï ôû moät maûnh ñaát Trieàu Tieân nhoû beù, nôi maø quaân ñoäi cuûa hoï ñaõ ruùt ñi heát
moät naêm tröôùc ñoù? Hôn theá nöõa, tröôùc chuyeán vieáng thaêm Lieân Xoâ cuûa Kim Nhaät Thaønh, tình
baùo Xoâ vieát ñaõ baét ñöôïc böùc ñieän cuûa töôùng MacArthur töø Nhaät gôûi veà Mó noùi roõ chuû tröông cuûa
oâng laø Mó khoâng neân can thieäp vaøo cuoäc xung ñoät Baéc − Nam Trieàu Tieân [4, 21.1.1999 vaø
5.8.1999]. Vaû chaêng, oâng naøy ñaõ töøng lôùn tieáng tuyeân boá raèng baát kì ai chuû tröông moät cuoäc
xung ñoät lôùn treân luïc ñòa chaâu AÙ caàn phaûi ñöôïc kieåm tra xem coù coøn ñuû tænh taùo khoâng
[14,tr.341].
Tuy nhieân, coù moät söï kieän quan troïng maø Lieân Xoâ, Trung Quoác vaø CHDCND Trieàu Tieân
khoâng bieát. Ñoù laø ngaøy 25.4.1950, Hoäi ñoàng An ninh Quoác gia (HÑANQG) Hoa Kì ñaõ thoâng qua
moät vaên kieän tuyeät maät mang kí hieäu NSC-68(28).
2. Dieãn bieán vaø söï quoác teá hoùa cuoäc chieán tranh Trieàu Tieân
Bình minh ngaøy chuû nhaät 25.6.1950, caùc ñôn vò Quaân ñoäi Nhaân daân Trieàu Tieân ñaõ vöôït vó
tuyeán 38 traøn xuoáng phía nam, môû ñaàu cuoäc chieán tranh keùo daøi ñeán naêm 1953, vôùi söï tham döï
cuûa hai beân Trieàu Tieân cuøng quaân ñoäi Hoa Kì vaø Chí nguyeän quaân Trung Quoác. Ngay töø ñaàu,
Baéc Trieàu Tieân ñaõ doác gaàn nhö toaøn löïc: 4 sö ñoaøn quaân ñoäi vaø 3 löõ ñoaøn caûnh saùt [25, tr.13],
ñöôïc trang bò nhieàu loaïi vuõ khí naëng nhö xe taêng, ñaïi baùc vaø caû maùy bay, trong luùc quaân ñoäi cuûa
Nam Trieàu Tieân chæ vaøo khoaûng 6 vaïn, ñöôïc söï huaán luyeän cuûa 500 coá vaán Mó, nhöng chæ ñöôïc
trang bò caùc loaïi vuõ khí nheï mang tính chaát phoøng thuû.
Chæ 24 giôø sau khi cuoäc chieán buøng noå, xe taêng cuûa Quaân ñoäi Nhaân daân Trieàu Tieân ñaõ xuaát
hieän ôû ngoaïi oâ Seoul.
Ngay trong ngaøy Baéc Trieàu Tieân khôûi söï cuoäc chieán, Hoäi ñoàng Baûo an Lieân Hieäp Quoác
(HÑBA LHQ) ñaõ ñöôïc trieäu taäp khaån caáp theo yeâu caàu cuûa Mó vaø, baèng 9 phieáu thuaän, 0 choáng,
1 traéng (Nam Tö) ñaõ yeâu caàu Bình Nhöôõng ruùt heát quaân veà beân kia vó tuyeán 38. Tieáp ñoù, ngaøy
27.6, HÑBA baèng 7 thuaän, 1 choáng (Nam Tö), 2 traéng (AÁn Ñoä vaø Ai Caäp) laïi thoâng qua moät nghò

(27)
Quoác hoäi cuõng coù caùch nhìn khoâng khaùc Chính phuû. Ngaøy 2.5.1950, Thöôïng nghò só Tom Connally − Chuû tòch UÛy
ban ñoái ngoaïi Thöôïng vieän − ñaõ noùi oâng e raèng Nam Trieàu Tieân coù theå seõ bò boû maëc. OÂng nghó raèng Coäng saûn seõ
xaâm chieám Trieàu Tieân, moät khi hoï ñaõ chuaån bò xong. Connally coøn tuyeân boá raèng Trieàu Tieân thöïc ra “khoâng quaù ñoãi
quan troïng. Chuùng toâi ñaõ ñöôïc ñieàu traàn raèng Nhaät, Okinawa vaø Philippines taïo thaønh moät chuoãi phoøng thuû cöïc kì
caàn thieát”[3,tr.117]. Ñöôïc töôøng thuaät roäng raõi ôû Hoa Kì vaø Nhaät, nhaän xeùt cuûa T. Connally ñaõ gaây söûng soát trong
giôùi chöùc quaân söï Hoa Kì ñoùng taïi Tokyo, duø tröôùc ñoù hôn moät naêm, trong cuoäc phoûng vaán ngaøy 1.3.1949, töôùng
MacArthur – ngöôøi phuï traùch SCAP – cuõng ñaõ neâu leân quan ñieåm töông töï [Daãn laïi theo 29, tr.206].
(28)
Xem chi tieát trong Leâ Phuïng Hoaøng. Lòch söû quan heä quoác teá ôû chaâu AÂu trong Chieán tranh Laïnh (1949 – 1991),
Tuû saùch ÑHSP TP.HCM, 2005.

27
quyeát khaùc keâu goïi caùc thaønh vieân cuûa LHQ “mang ñeán cho Coäng hoøa Trieàu Tieân taát caû söï giuùp
ñôõ caàn thieát ñeå ñaåy lui nhöõng keû tieán coâng” [25, tr.20]. Vieäc ñaïi bieåu Lieân Xoâ vaéng maët trong caùc
cuoäc thaûo luaän ôû HÑBA töø ngaøy 10.1 keøm vôùi lôøi tuyeân boá chæ tham gia trôû laïi “khi naøo ñaïi bieåu
cuûa phe nhoùm QDÑ bò gaït khoûi cô quan naøy” [17, tr.133] ñaõ taïo thuaän lôïi cho Mó tröïc tieáp can
thieäp vaøo Trieàu Tieân döôùi danh nghóa Lieân Hieäp Quoác(29).
Tröôùc ñoù, ngaøy 25.6, Truman ñaõ cho trieäu taäp moät cuoäc hoïp nhöõng ngöôøi coäng söï. OÂng ñaõ
thoáng nhaát yù kieán vôùi töôùng O.Bradley, chuû tòch Hoäi ñoàng Tham möu tröôûng lieân quaân raèng Lieân
Xoâ “chöa chuaån bò gaây chieán, nhöng roõ raøng laø muoán thöû thaùch Hoa Kì ôû Trieàu Tieân. Vaäy ñaõ ñeán
luùc leân tieáng baùo nguy” [56, tr.381].
Truman ñaõ so saùnh cuoäc tieán coâng cuûa Baéc Trieàu Tieân gioáng nhö cuoäc tieán coâng cuûa
Nhaät ôû Maõn Chaâu, chieán tranh xaâm löôïc cuûa Mussolini ôû Ethiopia vaø nhöõng hoaït ñoäng gaây
chieán cuûa Hitler ôû chaâu AÂu trong nhöõng naêm 30. Truman cho raèng neáu Hoa Kì khoâng baûo veä
noåi moät quoác gia ñöôïc ñoäc laäp nhôø söï baûo trôï cuûa mình, thì nhaân daân ôû nhöõng nöôùc laân caän
vôùi Lieân Xoâ, khoâng chæ ôû chaâu AÙ maø caû ôû chaâu AÂu, Trung Ñoâng vaø nhöõng nôi khaùc seõ bò aûnh
höôûng tieâu cöïc [56, tr.378 – 379].
Ngay sau ñoù, Truman ñaõ ra leänh cung caáp cho Chính phuû Seoul taát caû moïi vuõ khí maø chính
phuû naøy caàn vaø cho pheùp töôùng MacArthur ñöôïc duøng bieän phaùp quaân söï ñeå chuyeån giao chuùng
vaø di taûn caùc kieàu daân Mó khoûi Trieàu Tieân. OÂng giao cho caùc boä tröôûng “chuaån bò nhöõng meänh
leänh caàn thieát cho vieäc saün saøng söû duïng caùc ñôn vò lính Mó”. Ngaøy hoâm sau, tình hình dieãn bieán
mau leï treân maët traän quaân söï ñaõ khieán oâng tin raèng “Coäng hoøa Trieàu Tieân caàn ñöôïc söï giuùp ñôõ
töùc thôøi ñeå traùnh moät thaát baïi hoaøn toaøn”, maø voán seõ uy hieáp Nhaät, Ñaøi Loan vaø caên cöù
Okinawa. Cho raèng ñaây laø “söï dieãn taäp treân quy moâ lôùn” cuoäc phong toûa Berlin, oâng ñieän cho
MacArthur ñeå oâng naøy duøng caùc löïc löôïng haûi quaân vaø khoâng quaân yeåm trôï cho quaân ñoäi Nam
Trieàu Tieân, nhöng khoâng ñöôïc vöôït quaù vó tuyeán 38. Ñoàng thôøi, oâng quyeát ñònh: ñöa Haïm ñoäi 7
vaøo eo bieån Ñaøi Loan ñeå ngaên chaën baát kì moät cuoäc ñuïng ñoä naøo khaùc coù theå coù giöõa Ñaøi Loan
vaø Trung Quoác, maø seõ khieán Baéc Kinh nhaäp cuoäc; taêng cöôøng giuùp ñôõ ngöôøi Phaùp ôû Ñoâng
Döông...
Roõ raøng laø Truman vaãn tieáp tuïc tuaân thuû chính saùch “chaën ñöùng”: neáu caàn thieát, seõ vieän
ñeán baïo löïc ñeå baûo veä nguyeân traïng, nhöng laïi traùnh thay ñoåi noù baèng quaân söï. Nhöõng quyeát
ñònh vöøa keå ñaõ ñöôïc chính thöùc coâng boá vaøo ngaøy 27.6 [56, tr.385]. Truman cuõng tuyeân boá:
“Cuoäc tieán coâng vaøo Trieàu Tieân ñaõ khieán cho ngöôøi ta khoâng coøn hoà nghi gì nöõa vieäc coäng saûn
ñaõ vöôït qua vieäc söû duïng laät ñoå ñeå chinh phuïc caùc quoác gia ñoäc laäp vaø giôø ñaây ñang söû duïng
xaâm löôïc vuõ trang vaø chieán tranh...” [56, tr.385].
Ngaøy 29.6, tröôùc tình hình ngaøy caøng toài teä cuûa Nam Trieàu Tieân (ngaøy 28.6, quaân ñoäi Baéc
Trieàu Tieân ñaõ chieám Seoul), Truman quyeát ñònh ñöa 2 sö ñoaøn boä binh ñang ñoùng taïi Nhaät sang
tham chieán ôû Nam Trieàu Tieân. Ngaøy 30.6, oâng chaáp thuaän ñeà nghò cuûa MacArthur veà vieäc duøng
löïc löôïng boä binh Mó ôû Trieàu Tieân. Ngaøy 4.7, HÑBA LHQ ra nghò quyeát thaønh laäp boä chæ huy cuûa
LHQ ôû Trieàu Tieân vaø boå nhieäm MacArthur caàm ñaàu boä chæ huy naøy, cho pheùp quaân Mó vaø 15
nöôùc khaùc(30) ñöôïc chieán ñaáu döôùi ngoïn côø cuûa LHQ.
Ngaøy 15.9, trong luùc quaân ñoäi Baéc Trieàu Tieân ñaõ kieåm soaùt haàu heát mieàn Nam, keå caû Seoul,
tröø moãi caûng Pusan naèm ôû taän Ñoâng Nam coøn khaùng cöï, quaân ñoäi Mó baát thaàn ñoå boä leân baõi bieån

(29)
Maõi ñeán ngaøy 1.8.1950, ñaïi bieåu Lieân Xoâ môùi coù maët trôû laïi ôû HÑBA LHQ.
(30)
Ñoù laø caùc nöôùc: Anh, Phaùp, Australia, New Zealand, Bæ, Luxembourg, Haø Lan, Hy Laïp, Thoå, Canada, Colombia,
Ethiopia, Nam Phi, Thaùi Lan vaø Philippines. Tæ leä cuûa quaân ñoäi Mó trong löïc löôïng LHQ chieán ñaáu ôû Trieàu Tieân laø
50,32% boä binh, 85,89% haûi quaân vaø 93,38% khoâng quaân [27, tr.287].

28
Inchon (Nhaân Xuyeân) vaø khôûi söï phaûn coâng maõnh lieät. Quaân ñoäi Baéc Trieàu Tieân bò ñaåy lui mau
choùng. Ngaøy 25.9, quaân Mó chieám laïi Seoul vaø ngaøy 1.10, ñaõ tieán ñeán saùt vó tuyeán 38. Luùc naøy,
quaân ñoäi Baéc Trieàu Tieân ñaõ rôi vaøo tình traïng bò bao vaây hoaøn toaøn. Vaøi ngaøy tröôùc ñoù, ngaøy
28.9, boä Chính trò ñaûng Lao ñoäng Trieàu Tieân ñaõ nhaän ñònh quaân ñoäi Baéc Trieàu Tieân khoâng coøn
ñuû söùc ngaên quaân ñoái phöông vöôït vó tuyeán 38 vaø ñaõ gôûi thö yeâu caàu Lieân Xoâ vaø Trung Quoác laäp
töùc vieän trôï quaân söï.
Ngaøy 1.10, sau khi nhaän ñöôïc thö vöøa keå, Stalin ñaõ gôûi ñieän cho Mao Traïch Ñoâng: “Neáu ñoàng
chí cho raèng trong tröôøng hôïp khaån caáp coù theå cho boä ñoäi sang giuùp Trieàu Tieân thì neân phaùi sang
ngay ít nhaát 5-6 sö ñoaøn ñeán vó tuyeán 38 ñeå Baéc Trieàu Tieân coù theå döôùi söï yeåm hoä cuûa caùc ñoàng
chí, toå chöùc chieán ñaáu ôû phía Baéc vó tuyeán 38. Coù theå coi quaân ñoäi Trung Quoác laø quaân tình
nguyeän, dó nhieân do ngöôøi Trung Quoác chæ huy” [4, 5.8.1999, tr.19]. Traû lôøi yù kieán cuûa Mao Traïch
Ñoâng veà khaû naêng chieán tranh Trung-Mó seõ keùo Lieân Xoâ vaøo cuoäc vaø tình hình seõ “trôû neân voâ
cuøng nghieâm troïng”, Stalin vieát: “Chuùng ta sôï ñieàu ñoù ö? Theo toâi, khoâng neân sôï, vì chuùng ta hôïp
söùc laïi seõ maïnh hôn Mó vaø Anh; caùc nöôùc tö baûn chaâu AÂu maø khoâng coù nöôùc Ñöùc (hieän Ñöùc
khoâng theå giuùp gì cho Mó) thì chaúng phaûi laø löïc löôïng quan troïng” [4, 5.8.1999, tr.19]. Ngaøy 7.10,
Stalin gôûi cho Mao Traïch Ñoâng moät böùc ñieän khaùc: “Neáu chieán tranh laø khoâng theå traùnh khoûi, thì
neân phaùt ñoäng noù ngay baây giôø”. OÂng ñoàng thôøi höùa seõ yeåm trôï quaân tình nguyeän Trung Quoác
baèng khoâng quaân [49, 14.7.1997, tr.30].
Tröôùc ñoù, ngay töø nhöõng ngaøy ñaàu thaùng 8 moät soá vieân chöùc cao caáp trong Chính phuû Mó
(töôùng MacArthur, ñaïi söù Mó taïi LHQ, Dean Acheson, Dean Rusk (Phuï taù Ngoaïi tröôûng ñaëc traùch
vuøng Vieãn Ñoâng...) ñaõ tính ñeán khaû naêng vöôït vó tuyeán 38. Ngaøy 11.9, HÑANQG Hoa Kì ra Chæ
thò 81 khuyeán caùo MacArthur “chuaån bò keá hoaïch chieám ñoùng Baéc Trieàu Tieân”, nhöng khoâng
ñöôïc tieán haønh nhöõng cuoäc haønh quaân treân boä trong tröôøng hôïp coù söï xaâm nhaäp cuûa caùc ñôn vò
quaân ñoäi Lieân Xoâ hay Trung Quoác [56, tr.410]. Ngaøy 30.9, Hoa Kì cuøng moät soá nöôùc khaùc trình
ÑHÑ LHQ döï thaûo nghò quyeát nhaéc laïi muïc tieâu cuûa LHQ laø thoáng nhaát Trieàu Tieân vaø tieán haønh
nhöõng cuoäc baàu cöû nhaèm thieát laäp moät “chính phuû thoáng nhaát, ñoäc laäp vaø daân chuû” cho toaøn
Trieàu Tieân. Döï thaûo yeâu caàu ÑHÑ “coù moïi bieän phaùp thích ñaùng ñeå ñaûm baûo tình traïng oån ñònh
treân khaép nöôùc Trieàu Tieân” [25, tr.24]. Noäi dung naøy maëc nhieân cho pheùp quaân Mó vöôït vó tuyeán
38. Ngaøy 7.10.1950, nghò quyeát naøy ñaõ ñöôïc ÑHÑ LHQ thoâng qua vôùi 47 phieáu thuaän, 5 choáng, 7
traéng. Ngay ngaøy hoâm sau, quaân ñoäi Hoa Kì vöôït vó tuyeán 38.
Tröôùc khi nghò quyeát treân ñöôïc thoâng qua, ngaøy 2.10, boä tröôûng Ngoaïi giao Trung Quoác Chu
AÂn Lai, thoâng qua ñaïi söù AÁn Panikkar taïi Trung Quoác, baùo cho LHQ bieát raèng neáu nhöõng löïc
löôïng cuûa toå chöùc naøy, ngoaïi tröø quaân Nam Trieàu Tieân, xaâm nhaäp Baéc Trieàu Tieân, chính phuû cuûa
oâng seõ ñöa quaân vaøo ñaây (31) [53, tr.109 – 110].
Khoâng thay ñoåi Chæ thò ngaøy 11.9 gôûi MacArthur, ngaøy 9.10 Truman ñaõ boå sung noù baèng moät
böùc thö ñeàâ nghò oâng naøy, “trong tröôøng hôïp caùc ñôn vò Trung Quoác quan troïng ñöôïc söû duïng,
coâng khai hay leùn luùt, khoâng coù söï baùo tröôùc, ôû baát cöù nôi naøo treân ñaát Trieàu Tieân”, vaãn tieáp tuïc
hoaït ñoäng, chöøng naøo nhöõng löïc löôïng döôùi quyeàn mình “vaãn coøn cô may chieán ñaáu thaéng lôïi”.
Tuy nhieân, MacArthur ñoàng thôøi cuõng nhaän ñöôïc chæ thò khoâng ñöôïc coù baát kì haønh ñoäng gì xaâm
phaïm laõnh thoå Trung Quoác maø khoâng coù söï ñoàng yù tröôùc cuûa Washington.
Giöõa thaùng 10, ngay trong luùc MacArthur cho raèng thaéng lôïi ñang gaàn keà, raèng Chính phuû

(31)
Maõi ñeán ngaøy 13-10, sau cuoäc gaëp gôõ giöõa Stalin vôùi Chu AÂn Lai vaø Laâm Böu taïi bieån Ñen, Trung Quoác vaãn
chöa quyeát ñònh döùt khoaùt veà vieäc tham chieán. Stalin ñaõ phaûi khuyeân Kim Nhaät Thaønh ruùt toaøn boä löïc löôïng coøn laïi
sang laõnh thoå Trung Quoác vaø Lieân Xoâ. Cuøng ngaøy, ñaïi dieän Lieân Xoâ taïi LHQ keâu goïi Mó töø boû chính saùch “cöùng
raén”, khoâi phuïc quan heä hôïp taùc vôùi Lieân Xoâ nhö trong thôøi gian Chieán tranh theá giôùi thöù hai [4, 5.8.1999, tr.19].

29
Trung Hoa bieát hoï seõ thaûm baïi neáu can thieäp, vì leõ ñoù hoï seõ khoâng laøm nhö vaäy, raèng moïi khaùng
cöï quaân söï cuûa quaân Baéc Trieàu Tieân seõ chaám döùt vaøo ngaøy leã Taï ôn (Thanksgiving Day), töùc vaøo
ngaøy thöù naêm ñaàu tieân cuûa thaùng 11, thì caùc ñôn vò Trung Quoác baét ñaàu bí maät xaâm nhaäp laõnh
thoå Trieàu Tieân. Ngaøy 16.10, quaân ñoäi Trung Quoác vöôït qua soâng AÙp Luïc (Yalu). Cho raèng ñaây laø
“moät trong nhöõng haønh ñoäng hoaøn toaøn traùi ngöôïc vôùi coâng phaùp quoác teá”, ngaøy 6.11, MacArthur
ra leänh cho 90 phaùo ñaøi bay B-29 chuaån bò tieán coâng caùc caàu baéc qua soâng AÙp Luïc. Nhöng boä
tröôûng Quoác phoøng G. Marshall ñaõ ngaên caám cuoäc haønh quaân naøy, chæ ba giôø tröôùc khi noù khôûi
söï. Hai ngaøy sau, phi cô Mó ñöôïc pheùp hoaït ñoäng, nhöng vôùi moät ñieàu kieän roõ raøng laø chæ ñöôïc
ñaùnh phaù phaàn bôø soâng thuoäc laõnh thoå Trieàu Tieân, ngoaøi ra khoâng ñöôïc pheùp ñuïng ñeán caùc ñaäp
thuûy ñieän cung caáp ñieän cho Maõn Chaâu. MacArthur ñaõ leân tieáng phaûn ñoái ñieàu kieän raøng buoäc
vöøa keå, vì theo oâng, noù ñaõ gaây trôû ngaïi to lôùn cho hoaït ñoäng cuûa löïc löôïng döôùi quyeàn oâng, vaø
nhaát laø ñaõ taïo khu an toaøn cho keû ñòch ngay saùt caïnh chieán tröôøng. OÂng ñoøi phaûi “mau choùng coù
caùc bieän phaùp söûa chöõa tình hình naøy”. Nhöng Truman ñaõ cöông quyeát khöôùc töø vì khoâng muoán
xung ñoät ôû Trieàu Tieân lan roäng thaønh chieán tranh theá giôùi. OÂng cuõng nhaän ñöôïc moät soá tin tình
baùo cho raèng giôùi laõnh ñaïo Lieân Xoâ ñang mong muoán Mó can thieäp caøng saâu caøng toát vaøo chaâu AÙ
ñeå hoï raûnh tay haønh ñoäng ôû chaâu AÂu. Coøn ngöôøi Anh vaø ngöôøi Phaùp cuõng khoâng muoán cuoäc
chieán ôû ñaây lan roäng, vì lo ngaïi caùc taùc ñoäng cuûa vieãn caûnh naøy ñeán nhöõng cam keát cuûa Mó ñoái
vôùi hoï.
Trong boái caûnh treân, Washington ñaõ quyeát ñònh choïn con ñöôøng cuûa moät cuoäc chieán tranh
giôùi haïn. Dean Acheson vaø Dean Rusk ñaõ lieân tieáp leân tieáng traán an giôùi laõnh ñaïo Baéc Kinh veà
soá phaän caùc ñaäp thuûy ñieän treân soâng AÙp Luïc, vaø nhaéc laïi vôùi MacArthur leänh caám xaâm phaïm
Maõn Chaâu. Beân caïnh ñoù, hoï laïi cho pheùp oâng naøy phaùt ñoäng moät cuoäc tieán coâng môùi nhaèm xaùc
ñònh, theo lôøi Truman, “quy moâ, phöông höôùng vaø muïc ñích hoaït ñoäng cuûa Trung Quoác”. Nhöng
ngaøy 3.12, Hoa Kì ñaõ buoäc phaûi luøi böôùc tröôùc nhöõng cuoäc tieán coâng oà aït cuûa quaân ñoäi Trung
Quoác. MacArthur ñaõ phaûi leân tieáng baùo ñoäng raèng löïc löôïng cuûa oâng ñang phaûi ñöông ñaàu vôùi
“caû nöôùc Trung Hoa”, vaø neáu khoâng coù ngay moät haønh ñoäng quyeát lieät, seõ khoâng coøn moät cô
may naøo thaéng lôïi caû. Ngaøy 26.12, quaân ñoäi Trung Quoác vöôït vó tuyeán 38 vaø chieám Seoul ngaøy
4.1.1951.
Tröôùc ñoù, ngaøy 29.12 Hoäi ñoàng Tham möu lieân quaân Hoa Kì ñieän baùo cho töôùng
MacArthur raèng ngöôøi Trung Hoa ñuû söùc, neáu hoï muoán, ñaùnh ñuoåi löïc löôïng LHQ ra khoûi
Trieàu Tieân, vaø leänh cho oâng naøy “baét ñaàu di taûn veà Nhaät neáu löïc löôïng cuûa oâng bò ñaåy ñeán bôø
soâng Kum” [25, tr.31].
Ñeå traùnh moät thaûm hoïa nhö treân, MacArthur ñeà nghò nhöõng bieän phaùp, maø maõi sau khi
oâng cheát môùi ñöôïc coâng boá treân baùo: “Neùm töø 30 ñeán 50 quaû bom nguyeân töû xuoáng caùc caên cöù
khoâng quaân vaø troïng ñieåm khaùc ôû Maõn Chaâu, ñoå boä leân hai ñòa ñieåm thuoäc bieân giôùi Trung −
Trieàu moät löïc löôïng ñoâng 50 vaïn quaân Ñaøi Loan cuøng vôùi 2 sö ñoaøn lính thuûy ñaùnh boä Mó, vaø
sau khi Trung Quoác bò ñaùnh baïi, thieát laäp moät phoøng tuyeán baèng chaát cobalt phoùng xaï doïc
theo soâng AÙp Luïc” [Daãn laïi theo 25, tr.31]. Taát nhieân, nhöõng ñeà nghò naøy ñeàu bò gaït boû. Tröôùc
ñoù, ngaøy 4.12, Truman ñaõ leân tieáng traán an thuû töôùng Anh veà khaû naêng söû duïng bom nguyeân
töû trong cuoäc chieán Trieàu Tieân. Truman ñaõ coâng khai baøy toû hi voïng raèng “tình hình seõ khoâng
bao giôø ñoøi hoûi phaûi duøng ñeán bom nguyeân töû” [56, tr.469].
Töø ngaøy 25.1 ñeán ngaøy 31.3.1951, löïc löôïng LHQ ñaõ phaûn coâng ñaåy maët traän trôû veà quanh vó
tuyeán 38. Töø ñoù cho ñeán khi cuoäc chieán chaám döùt, ñöôøng ranh maët traän giöõa hai beân ñaõ oån ñònh ôû
khu vöïc naøy.
Ñaàu thaùng 4, caùc coá vaán cuûa Truman ñaõ ñi ñeán keát luaän raèng neân tieán haønh thöông thaûo treân
cô sôû quay veà nguyeân traïng ban ñaàu. Döï thaûo tuyeân boá cuûa toång thoáng veà vaán ñeà naøy cho raèng
30
sau khi keû xaâm löôïc ñaõ bò ñaåy luøi, caàn tính ñeán chuyeän vaõn hoài hoøa bình; trong chuyeän naøy, caàn
taïo ra moät “cô sôû ñöôïc xem laø chaáp nhaän ñöôïc ñoái vôùi taát caû nhöõng nöôùc naøo thaønh taâm muoán
hoøa bình”. ÔÛ ñaây, moät laàn nöõa, hoài sinh quan ñieåm cuûa giôùi laõnh ñaïo Mó, voán ñaõ töøng xuaát hieän
trong nhöõng naêm noäi chieán ôû Trung Quoác, ñoù laø khoâng ñeå bò loâi cuoán vaøo moät cuoäc chieán treân
luïc ñòa chaâu AÙ, maø tröôùc heát laø ôû Trung Quoác.
Chuû tòch Hoäi ñoàng Tham möu tröôûng lieân quaân, töôùng O. Bradley, ñaõ ñuùc keát quan ñieåm
vöøa keå thaønh moät coâng thöùc noåi tieáng sau: moät cuoäc chieán tranh vôùi Trung Quoác, theo oâng, seõ
laø “moät cuoäc chieán tranh khoù khaên ôû moät choán khoù khaên, dieãn ra vaøo moät thôøi ñieåm khoù khaên,
vaø choáng laïi moät keû thuø khoù khaên” [40, tr.691].
Nhöng khoâng phaûi ai cuõng ñoàng tình vôùi quan ñieåm treân. Ngöôøi leân tieáng phaûn ñoái maïnh meõ
hoùa ra khoâng phaûi ai khaùc maø chính laø töôùng MacArthur, tö leänh löïc löôïng LHQ (vaø cuõng laø cuûa
Mó) ôû maët traän Trieàu Tieân. Ngaøy 20.3, trong thö gôûi toång thoáng Truman, oâng leân tieáng caùo giaùc
nhöõng ngöôøi maø theo oâng ñaõ khoâng hieåu raèng chính ôû chaâu AÙ “coäng saûn quyeát ñònh doác toaøn löïc
ñeå chinh phuïc theá giôùi”. OÂng noùi raèng “khoâng coù gì coù theå thay theá ñöôïc chieán thaéng” [56, tr.505].
Do baát ñoàng quan ñieåm, ngaøy 11.4, Truman ñaõ quyeát ñònh thay MacArthur baèng töôùng Matthew
Ridgway.
Ngaøy 19.5, tôø Pravda ñaõ ñaêng laïi moät caùch trang troïng ñeà nghò cuûa thöôïng nghò só Mó Johnson
veà vieäc ngöøng baén vaøo ngaøy 25.6 vaø quaân ñoäi hai beân ruùt veà hai beân vó tuyeán 38. Ngaøy 7.6,
Acheson ra tuyeân boá raèng moät cuoäc ngöøng baén nhö vaäy seõ ñaùp öùng ñöôïc quyeàn lôïi cuûa caùc beân.
Ngaøy 22.6, ñaïi dieän Lieân Xoâ taïi LHQ chính thöùc ñeà nghò caùc beân tham chieán thöông löôïng ñình
chieán khoâng keøm theo moät ñieàu kieän tieân quyeát naøo khaùc.
3. Cuoäc ñaøm phaùn ñình chieán Baøn Moân Ñieám
Cuoái cuøng ngaøy 10.7.1951, duø chöa ñaït ñöôïc moät thoûa thuaän naøo veà ngöøng baén, ñaïi dieän
Coäng hoøa Nhaân daân Trung Hoa, Coäng hoøa Daân chuû Nhaân daân Trieàu Tieân, Hôïp Chuùng Quoác chaâu
Mó vaø Haøn Quoác vaãn gaëp nhau ôû Kaesong. Töø ngaøy 10.10.1951, cuoäc ñaøm phaùn ñöôïc dôøi veà Baøn
Moân Ñieám (Panmunjon) naèm beân vó tuyeán 38.
Cuoäc ñaøm phaùn dieãn ra raát khoù khaên vaø chaäm chaïp. Ngaøy 27.11.1951, caùc beân ñaït ñöôïc thoûa
thuaän ngöøng baén doïc theo ñöôøng maët traän luùc ñoù (so vôùi vó tuyeán 38, ñöôøng phaân ranh maët traän
naøy coù lôïi cho phía Haøn Quoác hôn ñoâi chuùt). Sau ñoù, ñaëc bieät laø töø thaùng 5.1952, trôû ngaïi duy
nhaát coøn ngaên caûn caùc beân ñi ñeán moät hieäp ñònh ñình chieán laø vaán ñeà tuø binh.
Döïa vaøo Thoûa öôùc Geneøve naêm 1949 veà vaán ñeà tuø binh quy ñònh raèng taát caû tuø binh phaûi
ñöôïc traû veà toå quoác (tröø nhöõng ngöôøi ñang bò ñieàu tra hình söï hay ñang thoï aùn hình söï) ngay
sau khi caùc beân tham chieán thoûa thuaän chaám döùt caùc hoaït ñoäng quaân söï, phía Baéc Trieàu Tieân
vaø Trung Quoác ñaõ ñeà nghò trao traû tuø binh (ñaàu tieân laø nhöõng ngöôøi bò thöông taät hay ñang bò
beänh) ngay sau khi hieäp ñònh ñình chieán ñöôïc kí. Phía Mó vaø Nam Trieàu Tieân ñeà nghò trao ñoåi
tuø binh theo phöông thöùc “moät ñoåi moät”. Neáu ñeà nghò naøy ñöôïc chaáp nhaän, Hoa Kì seõ coù theå
giöõ laïi gaàn 12 vaïn tuø binh Baéc Trieàu Tieân vaø Trung Quoác [24a, tr.150]. Ngoaøi ra, döïa vaøo caùc
lí do “nhaân ñaïo" vaø "nhaân quyeàn”, phaùi ñoaøn Hoa Kì coøn ñoøi aùp duïng nguyeân taéc “hoài höông
töï nguyeän”, nghóa laø caùc tuø binh seõ ñöôïc pheùp xeùt ñònh cö ôû moät nöôùc khaùc (keå caû nöôùc ñang
laâm chieán), neáu hoï muoán.
Khoâng ñöôïc Trung Quoác vaø Baéc Trieàu Tieân ñoàng yù, ngaøy 8.10.1952, Boä chæ huy löïc löôïng
LHQ quyeát ñònh ñình chæ voâ thôøi haïn cuoäc ñaøm phaùn vaø suy tính moät cuoäc tieán coâng treân quy
moâ lôùn. Tuy nhieân, haàu heát caùc töôùng laõnh Hoa Kì ñeàu hoà nghi veà cô may cuûa moät chieán
thaéng coù yù nghóa, tröø khi löïc löôïng LHQ ñöôïc taêng vieän baèng moät quaân soá ñaùng keå ruùt töø löïc
löôïng Mó ñang truù ñoùng ôû nhieàu nôi treân theá giôùi. Vieãn caûnh naøy ñaõ khieán Hoäi ñoàng Tham

31
 möu tröôûng lieân quaân Hoa Kì chuøn böôùc.
Thaùng 12.1952, toång thoáng Hoa Kì vöøa ñaéc cöû D. Eisenhower ñang ôû thaêm Nam Trieàu Tieân
ñaõ tuyeân boá roõ raèng oâng uûng hoä ñeà nghò ngöng baén taïi choã. Vaø coù theå laø ñeå gaây aùp löïc leân ñoái
phöông, Eisenhower ñaõ nhieàu laàn kín ñaùo aùm chæ raèng neáu cuoäc ñaøm phaùn khoâng ñaït ñöôïc tieán
boä roõ reät, Hoa Kì coù theå seõ duøng vuõ khí haït nhaân vaø môû roäng cuoäc chieán ra khoûi baùn ñaûo Trieàu
Tieân [20, tr.204]. Ngaøy 22.2.1953, Boä chæ huy löïc löôïng LHQ ñeà nghò trao ñoåi caùc tuø binh bò
thöông vaø bò beänh. Ñaùnh giaù ñaây laø moät saùng kieán tích cöïc, ngaøy 28.3, Trung Quoác vaø Baéc Trieàu
Tieân traû lôøi ñoàng yù vaø baøy toû mong muoán noái laïi ñaøm phaùn. Ngaøy 30 thaùng 3, Baéc Kinh vaø
Pyongyang ra tuyeân boá chaáp nhaän ñeà nghò cuûa AÁn Ñoä ñöôïc ñöa ra naêm 1952 laø giao tuø binh
“khoâng chòu trôû veà nöôùc” cho moät nöôùc trung laäp. Ngaøy 11.4, caùc beân tham chieán thoûa thuaän trao
ñoåi tuø binh bò thöông vaø bò beänh. Ngaøy 26.4, cuoäc ñaøm phaùn ñình chieán ôû Baøn Moân Ñieám ñöôïc
khôûi söï trôû laïi, nhöng, tieán trieån raát chaäm chaïp vì bò gaây khoù khaên bôûi söï choáng ñoái quyeát lieät
cuûa Lyù Thöøa Vaõn ñoái vôùi baát kì hieäp ñònh ñình chieán naøo ñöa ñeán söï chia caét baùn ñaûo Trieàu
Tieân.
Trôû ngaïi treân chæ ñöôïc khaéc phuïc sau khi Hoa Kì thuyeát phuïc Lyù Thöøa Vaõn ruùt laïi yeâu saùch
baèng ñeà nghò kí moät hieäp öôùc phoøng thuû vaø löu giöõ quaân Mó ôû Nam Trieàu Tieân(32). Ngaøy
27.7.1953, Hieäp ñònh ñình chieán treân baùn ñaûo Trieàu Tieân ñaõ ñöôïc kí keát.
Hieäp ñònh bao goàm nhöõng noäi dung chính sau:
- Trong luùc chôø ñôïi moät giaûi phaùp hoøa bình vaø toaøn boä, caùc beân chaám döùt taát caû caùc hoaït
ñoäng quaân söï vaø thuø ñòch;
- Hai mieàn Nam vaø Baéc seõ ñöôïc ngaên caùch baèng moät vuøng phi quaân söï coù beà roäng 4 km
chaïy doïc theo giôùi tuyeán quaân söï ñaõ ñöôïc thoûa thuaän hoài thaùng 11.1951;
- Caùc tuø binh ñöôïc pheùp choïn löïa: hoaëc hoài höông, hoaëc ñöôïc höôûng “quy cheá tò naïn chính
trò”;
- Moät uûy ban giaùm saùt vieäc thöïc thi hieäp ñònh seõ ñöôïc thaønh laäp goàm ñaïi dieän caùc nöôùc
Ba Lan, Tieäp Khaéc, Thuïy Ñieån vaø Thuïy Só;
- Moät hoäi nghò chính trò seõ ñöôïc trieäu taäp sau 3 thaùng nöõa ñeå “giaûi quyeát thoâng qua ñaøm
phaùn caùc vaán ñeà ruùt toaøn boä quaân ñoäi nöôùc ngoaøi khoûi Trieàu Tieân, giaûi quyeát hoøa bình vaán ñeà
Trieàu Tieân...”.
II. TÌNH HÌNH BAÙN ÑAÛO TRIEÀU TIEÂN TÖØ SAU HIEÄP ÑÒNH ÑÌNH CHIEÁN
Vaäy laø sau cuoäc chieán tranh keùo daøi suoát 37 thaùng vôùi nhöõng thieät haïi kinh khuûng veà ngöôøi:
khoaûng 0,9 trieäu ngöôøi Trung Quoác (trong ñoù: 20 vaïn cheát, 70 vaïn bò thöông); 0,75 trieäu ngöôøi
Trieàu Tieân – 0,52 trieäu ngöôøi mieàn Baéc (trong ñoù: 30 vaïn cheát, 22 vaïn bò thöông) vaø 0,23 trieäu
ngöôøi mieàn Nam (trong ñoù: 58.000 cheát, 175.000 bò thöông); vaø 34.000 ngöôøi Mó cheát vaø cuûa: caû
mieàn Baéc laãn mieàn Nam chæ coøn laø ñoáng gaïch vuïn, tình hình Trieàu Tieân trôû laïi nguyeân traïng nhö
luùc quaân ñoäi Lieân Xoâ vaø Mó ruùt ñi hoài naêm 1949. Qua keát quaû naøy, theá heä môùi caùc nhaø laõnh ñaïo
Lieân Xoâ (Stalin töø traàn thaùng 3.1953) vaø toång thoáng môùi ñaéc cöû cuûa Hoa Kì − Eisenhower − ñeàu
hieåu raèng khoâng theå thay ñoåi cuïc dieän trong vuøng, maø tröôùc heát laø treân baùn ñaûo Trieàu Tieân, chæ
baèng moãi caùch döïa vaøo söùc maïnh quaân söï, vaø caøng khoâng theå baèng chieán tranh.

(32)
Ngaøy 1.10.1953, Hoa Kì vaø Nam Trieàu Tieân ñaõ kí Hieäp öôùc Phoøng thuû chung, theo ñoù hai nöôùc seõ tham khaûo yù
kieán ñeå ñoái phoù vôùi moái ñe doïa nhaèm vaøo moät beân kí keát vaø trong tröôøng hôïp xaûy ra moät cuoäc tieán coâng, hai nöôùc
cam keát seõ haønh ñoäng “phuø hôïp vôùi hieán phaùp cuûa hai nöôùc”. Hieäp öôùc cho pheùp Mó boá trí voâ thôøi haïn löïc löôïng
quaân söï treân vaø chung quanh laõnh thoå Nam Trieàu Tieân nhöõng vuøng ñaát naøo "trong töông lai seõ thuoäc quyeàn cai quaûn
cuûa Chính phuû Haøn Quoác", mieãn laø tieán trình naøy ñöôïc thöïc hieän baèng caùc bieän phaùp hoøa bình.

32
 Song caùc beân cuõng chaúng theå tìm ñöôïc moät tieáng noùi chung trong noã löïc daøn xeáp moät giaûi
phaùp chính trò oân hoøa cho vaán ñeà Trieàu Tieân, duø caû giôùi caàm quyeàn laãn nhaân daân hai mieàn Nam -
Baéc ñeàu khoâng chaáp nhaän tình traïng chia caét laâu daøi ñaát nöôùc mình.
1. Thaát baïi cuûa Hoäi nghò Geneøve (1954) vaø vaán ñeà thoáng nhaát ñaát nöôùc
Laäp tröôøng cuûa caùc beân ñöôïc theå hieän roõ qua Hoäi nghò Geneøve ñöôïc trieäu taäp töø ngaøy 26.4,
vôùi söï tham döï cuûa Töù cöôøng (Lieân Xoâ, Hoa Kì, Anh vaø Phaùp) cuøng vôùi CHND Trung Hoa, hai
mieàn Nam - Baéc Trieàu Tieân vaø 12 nöôùc töøng tham gia cuoäc chieán tranh Trieàu Tieân döôùi laù côø cuûa
LHQ. Caû Baéc Trieàu Tieân vaø Nam Trieàu Tieân ñeàu ñeà nghò tieán haønh toång tuyeån cöû töï do ôû caû hai
mieàn nhaèm baàu quoác hoäi chung cho caû nöôùc. Quoác hoäi ñoù seõ laäp chính phuû thoáng nhaát. Tuy
nhieân, mieàn Baéc muoán raèng tieán trình toå chöùc baàu cöû seõ ñöôïc ñaët döôùi söï kieåm soaùt cuûa caùc nöôùc
trung laäp, trong luùc mieàn Nam kieân quyeát ñoøi giao quyeàn ñoù cho LHQ. Chính phuû Pyongyang ñaõ
ñeà nghò ruùt toaøn boä quaân ñoäi nöôùc ngoaøi trong thôøi haïn 6 thaùng, trong luùc ngöôøi Mó töø tröôùc ñoù ñaõ
tìm caùch duy trì söï hieän dieän cuûa moät löïc löôïng quaân söï ñaùng keå cuûa hoï (vaøo khoaûng naêm vaïn
quaân) ôû mieàn Nam baèng vieäc kí Hieäp öôùc Phoøng thuû chung vôùi Seoul ngaøy 1.10.1953. Haäu quaû
cuûa nhöõng dò bieät naøy laø ngaøy 15.6.1954, Hoäi nghò Geneøve veà vaán ñeà Trieàu Tieân keát thuùc maø
khoâng coù keát quaû gì.
Thaát baïi treân cuûa Hoäi nghò Geneøve cho thaáy noãi ngôø vöïc ñaõ hoaøn toaøn chi phoái quan heä giöõa
hai mieàn. Vöôït qua trôû ngaïi naøy trong boái caûnh chieán tranh laïnh vaø trong ñieàu kieän caû hai mieàn
ñeàu phaûi döïa vaøo söï trôï giuùp cuûa Lieân Xoâ, Trung Quoác(33) vaø Hoa Kì – nhöõng cöôøng quoác coù
quyeàn lôïi xung khaéc ôû Ñoâng AÙ trong thôøi Chieán tranh laïnh – quaû laø ñieàu thöïc khoâng deã. Chính
phuû CHDCND Trieàu Tieân ñaõ khoâng ít laàn ñöa ra caùc keá hoaïch hoøa bình thoáng nhaát ñaát nöôùc.
Chaúng haïn, thaùng 11.1960, Kim Nhaät Thaønh ñeà nghò tieán haønh toång tuyeån cöû töï do ôû caû mieàn
Nam laãn mieàn Baéc, thaønh laäp Lieân bang Nam - Baéc vaø UÛy ban Daân toäc toái cao goàm ñaïi dieän cuûa
chính phuû hai mieàn, vôùi ñieàu kieän vaãn giöõ nguyeân quyeàn töï quyeát cuûa hai chính phuû. UÛy ban naøy
seõ coù theå ñaïi dieän vaø baûo veä quyeàn lôïi chung cuûa nhaân daân Trieàu Tieân vaø trong nhöõng tröôøng
hôïp caàn thieát, vôùi söï ñoàng thuaän cuûa hai beân, coù theå nhaân danh caû nöôùc thöïc hieän caùc quan heä
ñoái ngoaïi, ñeà ra caùc bieän phaùp baûo veä an ninh ñaát nöôùc. Neáu mieàn Nam khoâng chòu laäp lieân
bang, coù theå thay vaøo ñoù uûy ban kinh teá goàm ñaïi dieän giôùi kinh doanh cuûa hai mieàn ñeå laäp quan
heä coäng taùc vaø trao ñoåi Baéc - Nam. Pyongyang coøn ñeà nghò giuùp mieàn Nam tín duïng, nguyeân
lieäu, giuùp phaùt trieån saûn xuaát noâng nghieäp.
Nhöng taát caû ñeàu bò Chính phuû Haøn Quoác baùc boû. Nguyeân nhaân laø vì caùc ñeà nghò cuûa
Pyongyang ñeàu keøm theo nhöõng ñieàu kieän nhö: taát caû quaân ñoäi nöôùc ngoaøi ñeàu phaûi ruùt khoûi baùn
ñaûo Trieàu Tieân, khoâng coù söï can döï cuûa nöôùc ngoaøi. Nhöõng ñieàu kieän vöøa keå coù nghóa laø quaân
ñoäi Mó ñang truù ñoùng ôû mieàn Nam phaûi ruùt taát caû veà nöôùc(34), tieán trình thoáng nhaát ñaát nöôùc phaûi
hoaøn toaøn do ngöôøi Trieàu Tieân ñaûm nhieäm, moïi can döï cuûa ngöôøi nöôùc ngoaøi (keå caû cuûa LHQ)
vaøo ñaây ñeàu khoâng ñöôïc chaáp nhaän. Hoaøn caûnh thöïc teá cuûa mieàn Nam sau chieán tranh ñaõ khieán
giôùi caàm quyeàn ôû ñaây khoâng daùm nghó ñeán chuyeän yeâu caàu quaân Mó ruùt ñi vaø ñôn phöông ñaøm
phaùn tay ñoâi vôùi mieàn Baéc.
2. Nhöõng thay ñoåi quan troïng ôû Haøn Quoác vaø CHDCND Trieàu Tieân trong caùc thaäp nieân

(33)
Ngaøy 6.7.1961, Lieân Xoâ vaø CHDCND Trieàu Tieân kí Hieäp öôùc Höõu nghò, Hôïp taùc vaø Töông trôï coù giaù trò trong 10
naêm, theo ñoù, hai beân cam keát seõ tham khaûo yù kieán veà taát caû caùc vaán ñeà quan troïng coù lieân quan ñeán quyeàn lôïi cuûa
hai nöôùc. Ñieàu 1 noùi roõ raèng neáu moät trong caùc beân kí keát bò moät nöôùc hay moät nhoùm nöôùc tieán coâng vuõ trang vaø rôi
vaøo tình traïng chieán tranh, beân coøn laïi seõ trôï giuùp ngay laäp töùc baèng caùc phöông tieän quaân söï hay nhöõng phöông tieän
khaùc coù saün. Ngaøy 11.7 cuøng naêm, Pyongyang cuõng kí hieäp öôùc töông töï vôùi CHND Trung Hoa.
(34)
Toaøn boä quaân tình nguyeän Trung Quoác ñaõ ruùt khoûi CHDNND Trieàu Tieân trong naêm 1958.

33
 70 vaø 80
Cho ñeán ñaàu thaäp nieân 1960, kinh teá mieàn Nam vaãn coøn gaëp nhieàu khoù khaên, baát chaáp khoaûn
vieän trôï lôùn lao 1,7 tæ USD maø Hoa Kì trao cho. Sau ñoù, khi neàn kinh teá baét ñaàu böôùc vaøo thôøi kì
taêng tröôûng maïnh (treân 8% trong caùc thaäp nieân 1960 vaø 1970, gaàn 10% trong thaäp nieân 1980),
Chính phuû Seoul laïi phaûi ñoái phoù vôùi moät vaán ñeà lôùn laø baát oån chính trò. Cuoái thaùng 4.1960, moät
chính phuû ñaïi nghò töï do ñöôïc baàu ra thay cho chính phuû ñoäc taøi caù nhaân Lyù Thöøa Vaõn (1948
−1960). Nhöng chæ moät naêm sau ñoù, chính phuû naøy ñaõ bò laät ñoå baèng moät cuoäc ñaûo chính. Töø ñoù,
Nam Trieàu Tieân chòu söï cai trò cuûa caùc chính phuû quaân nhaân noái tieáp nhau: Pak Chung Hee (1961
− 1979), Chun Dwo Hwan (1979 − 1988) vaø Roh Tae Woo (1988 −1993). Trong nöôùc thöôøng
xuyeân dieãn ra caùc hoaït ñoäng choáng ñoái cuûa nhöõng löïc löôïng ñoái laäp, maø maïnh nhaát laø cuûa sinh
vieân. Chính quyeàn quaân nhaân toû ra khoâng nöông nheï chuùt naøo trong caùc bieän phaùp ñoái phoù vôùi
phe ñoái laäp hoaëc ñeå ñoái phoù laãn nhau: baét giam, tra taán, truy böùc, baét coùc... Naêm 1979, lieân tieáp
xaûy ra hai bieán coá lôùn: Pak Chung Hee bò laät ñoå vaø bò gieát. Thaùng 5.1980, moät cuoäc bieåu tình cuûa
sinh vieân vaø nhaân daân ôû thaønh phoá Kwangju ñaõ bò quaân ñoäi thaúng tay traán aùp. Keát quaû: coù ñeán
haøng ngaøn ngöôøi bò gieát haïi.
Tình traïng chia reõ veà maët chính trò noùi treân thaät laø khaùc bieät so vôùi veû bình oån vaø vöõng vaøng
cuûa CHDCND Trieàu Tieân. Ngoaøi ra, quaân ñoäi Baéc Trieàu Tieân coøn maïnh hôn nhieàu so vôùi quaân
ñoäi Nam Trieàu Tieân: chi phí quoác phoøng cao hôn (1985: 24% GNP so vôùi 6% cuûa Nam Trieàu
Tieân), kó thuaät quaân söï tieân tieán hôn (cheá taïo ñöôïc nhieàu loaïi vuõ khí hieän ñaïi, keå caû teân löûa). Xeùt
veà löïc löôïng quy öôùc, Baéc Trieàu Tieân cuõng coù phaàn troäi hôn.

Boä binh Haûi quaân Khoâng

quaân
Quaân Sö Troïng Soá Soá phi
soá ñoaøn taûi taøu cô
Nam Trieàu 550.00 21 114 180 380
Tieân 0 26 74 590 770
Baéc Trieàu 930.00
Tieân 0
* [Nguoàn:15, tr.86]
Chính phuû Seoul coøn cho raèng CHDCND Trieàu Tieân khoâng thöïc taâm muoán ñaøm phaùn vì theo
hoï, Pyongyang thöôøng xuyeân tieán haønh gaây baát oån ôû mieàn Nam: aâm möu saùt haïi toång thoáng
(1987)(35), ñöa giaùn ñieäp xaâm nhaäp traùi pheùp vaøo mieàn Nam. Thaùng 10.1989, Seoul caùo giaùc
CHDCND Trieàu Tieân ñaõ 112.000 laàn vi phaïm Hieäp ñònh ñình chieán keå töø ngaøy 27.7.1953. Veà
phaàn mình, Chính phuû Pyongyang ñöa ra con soá hôn 310.800 laàn vi phaïm cuûa Nam Trieàu Tieân
tính töø naêm 1953 ñeán thaùng 12.1980 [26, tr.1123].
Vì nhöõng leõ treân, caùc cuoäc ñaøm phaùn quanh vaán ñeà thoáng nhaát dieãn ra moät caùch raát khoù khaên
vaø chaäm chaïp. Cuoäc hoäi ñaøm thöù nhaát do Hoäi Chöõ thaäp ñoû laøm trung gian ñaõ dieãn ra trong muøa
heø 1971. Ngaøy 4.7.1972, hai mieàn tuyeân boá thaønh laäp moät uûy ban hôïp taùc nhaèm ñi ñeán thoáng

(35)
Naêm 1987, khi ñang ôû thaêm Mieán Ñieän, phaùi ñoaøn Chính phuû Haøn Quoác do toång thoáng Chun Dwo Hwan caàm ñaàu
ñaõ bò ñaùnh bom: 17 quan chöùc cao caáp bò gieát haïi. Caùo buoäc Chính phuû Pyongyang laø thuû phaïm, Chính phuû Ranggon
ñaõ tuyeân boá caét ñöùt quan heä ngoaïi giao vôùi CHDCND Trieàu Tieân.

34
nhaát. Caùc cuoäc hoäi ñaøm ñaõ bò Baéc Trieàu Tieân caét ñöùt ngaøy 26.4.1973 vaø chæ ñöôïc tieáp tuïc töø
thaùng 9.1984. Nhöng chuùng chæ ñöa ñeán keát quaû böôùc ñaàu: moät soá gia ñình ñöôïc pheùp thaêm vieáng
laãn nhau sau nhieàu naêm bò chia caét.
Cuoái thaäp nieân 80, sinh hoaït chính trò ôû mieàn Nam ñöôïc oån ñònh daàn vaø neàn kinh teá xem ra
phaùt trieån khaù vöõng vaøng. Naêm 1969, toång saûn phaåm quoác daân tính theo ñaàu ngöôøi ôû phía Baéc laø
216 dollar, trong luùc ôû mieàn Nam laø 208; nhöng naêm 1975, caùc con soá töông öùng laø 398 vaø 532.
Trong thaäp nieân 1980, khoaûng caùch ngaøy caøng xa hôn: 965 vaø 1707 (1984), 936 vaø 2847 (1987).
Coøn ngoaïi thöông mieàn Baéc chæ baèng 10% cuûa mieàn Nam [21, tr.742].
Theo öôùc tính, söùc maïnh kinh teá cuûa mieàn Nam giôø ñaây lôùn gaáp 9-10 laàn mieàn Baéc [20,
tr.207]. Vò theá quoác teá cuûa Nam Trieàu Tieân theo ñoù ñöôïc naâng cao leân; coät moác roõ reät nhaát cuûa
tieán trình naøy laø Theá vaän hoäi Olympic 1988 ñöôïc toå chöùc ôû mieàn Nam maø khoâng vaáp phaûi söï taåy
chay cuûa caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa. Cuõng trong naêm 1988, trao ñoåi maäu dòch giöõa Nam Trieàu
Tieân vaø Trung Quoác taêng gaáp ñoâi vaø ngaøy 2.12.1988 ñaõ dieãn ra leã kí keát “Thoûa öôùc coâng taùc
maäu dòch” giöõa Nam Trieàu Tieân vaø Lieân Xoâ.
Trong luùc ñoù, tình hình dieãn ra hoaøn toaøn ngöôïc laïi ñoái vôùi CHDCND Trieàu Tieân. Trong lónh
vöïc ngoaïi giao, Chính phuû Pyongyang phaûi ñoái phoù vôùi nguy cô bò rôi vaøo theá coâ laäp, sau khi hai
nöôùc ñoàng minh lôùn nhaát − Lieân Xoâ vaø Trung Quoác − ñeàu ñaåy maïnh caùc hoaït ñoäng caûi thieän vôùi
Chính phuû Seoul. Nhöng gaây lo ngaïi hôn caû laø neàn kinh teá phaùt trieån chaäm laïi, gioáng nhö tình
traïng chung ôû caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa Ñoâng AÂu vaø Lieân Xoâ. Nhöõng chuyeån bieán naøy buoäc
Chính phuû Pyongyang toû ra meàm deûo hôn trong ñoái saùch vôùi Nam Trieàu Tieân vôùi hi voïng seõ nhaän
ñöôïc tín duïng töø Nhaät Baûn vaø coù theå môû roäng quan heä thöông maïi vôùi caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt
trieån.
3. Nhöõng dieãn bieán mang tính ñoät phaù trong quan heä giöõa Haøn Quoác vaø CHDNND Trieàu
Tieân ñaàu thaäp nieân 90
Dieãn ra trong boái caûnh cuoäc Chieán tranh Laïnh ñang ñeán hoài keát thuùc(36), nhöõng dieãn bieán keå
treân ñaõ coù taùc ñoäng ñaåy nhanh hai mieàn Trieàu Tieân laïi gaàn nhau hôn. Trong thaùng 9 vaø thaùng
10.1990, ñaõ dieãn ra hai cuoäc gaëp gôõ caáp thuû töôùng taïi Seoul (4 − 7.9) vaø taïi Pyongyang (15 –
17.10). Trong caùc cuoäc tieáp xuùc naøy, hai phaùi ñoaøn ñaõ coâng boá laäp tröôøng rieâng lieân quan ñeán noã
löïc chaám döùt hôn 4 thaäp nieân thuø ñòch vaø caûi thieän quan heä giöõa Haøn Quoác vaø CHDNND Trieàu
Tieân. Laäp tröôøng cuûa hai beân tieáp tuïc chòu taùc ñoäng cuûa moät loaït bieán coá sau: ngaøy 30.9.1990,
Lieân Xoâ laäp quan heä ngoaïi giao chính thöùc vôùi Haøn Quoác; thaùng 4.1991, toång thoáng Lieân Xoâ
Mikhail Gorbachev sang thaêm Haøn Quoác; ngaøy 24.8.1991, Trung Quoác laäp quan heä ngoaïi giao
chính thöùc vôùi Haøn Quoác. Dieãn bieán coù yù nghóa hôn caû laø ngaøy 17.9.1991, caû Haøn Quoác vaø
CHDNND Trieàu Tieân cuøng ñöôïc keát naïp vaøo Lieân Hieäp Quoác. Phaûn öùng tröôùc dieãn bieán naøy,
ngaøy 27.9, chính phuû Hoa Kì ra tuyeân boá ruùt toaøn boä vuõ khí haït nhaân ra khoûi laõnh thoå Haøn Quoác
(37)
.
Ngaøy 13.12.1991, taïi Pyongyang, thuû töôùng Haøn Quoác Chung Won Sik vaø thuû töôùng
CHDCND Trieàu Tieân Yon Hyung Mook ñaõ kí Hieäp ñònh veà hoøa giaûi, khoâng xaâm phaïn laãn
nhau, trao ñoåi vaø hôïp taùc.
Theo nhö teân goïi, noäi dung cuûa vaên kieän ñöôïc chia thaønh hai phaàn. Phaàn ñaàu ñeà caäp ñeán
hoøa giaûi vaø khoâng xaâm phaïm laãn nhau. Hai nöôùc cam keát seõ “coâng nhaän vaø toân troïng cheá ñoä

(36)
Vaøo nhöõng thaùng cuoái naêm 1989, cheá ñoä xaõ hoäi chuû nghóa laàn löôït suïp ñoå ôû caùc nöôùc Ñoâng AÂu. Thaùng 12.1989,
trong luùc gaëp nhau ôû Hoäi nghò treân ñaûo Malta, toång thoáng Hoa Kì George Bush vaø toång bí thö ñaûng Coäng saûn Lieân
Xoâ Mikhail Gorbachev ñaõ ra tuyeân boá chính thöùc chaám döùt tình traïng Chieán tranh Laïnh trong quan heä giöõa hai nöôùc.
(37)
Coâng vieäc naøy ñöôïc hoaøn taát ngaøy 18.12.1991.

35
 ñang toàn taïi ôû moãi mieàn”, “khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa nhau”, “ngöøng chæ trích
vaø vu khoáng laãn nhau, “töø boû moïi bieåu hieän vaø haønh vi nhaèm muïc tieâu phaù roái vaø laät ñoå laãn
nhau”, “khoâng söû duïng vuõ khí choáng nhau, khoâng duøng vuõ löïc xaâm laán ñoái phöông, “giaûi
quyeát caùc baát ñoàng vaø tranh caõi baèng hoøa bình thoâng qua ñoái thoaïi vaø ñaøm phaùn”, “xaây döïng
caùc ñöôøng ñieän thoaïi tröïc tieáp giöõa cô quan quaân söï hai beân”. Vaên kieän coøn ñeà ra moät soá
bieän phaùp cuï theå nhaèm taïo ra loøng tin trong lónh vöïc quaân söï, duy trì hieäp ñònh khoâng tieán
coâng vaø loaïi tröø ñoái ñaàu quaân söï.
Trong phaàn thöù hai, hai beân cam keát seõ xaây döïng quan heä trao ñoåi vaø hôïp taùc trong caùc
lónh vöïc nhö: khoa hoïc kyõ thuaät, giaùo duïc, vaên hoùa vaø ngheä thuaät, y teá, theå thao, baûo veä moâi
tröôøng vaø thoâng tin ñaïi chuùng. Ngöôøi daân hai nöôùc seõ ñöôïc taïo ñieàu kieän thuaän lôïi tieáp xuùc
vaø thaêm vieáng laãn nhau. Hai nöôùc seõ xaây döïng caùc moái lieân laïc baèng caùc phöông tieän ñöôøng
boä, ñöôøng saét, ñöôøng thuûy vaø ñöôøng haøng khoâng, laãn baèng thö töø vaø vieãn thoâng.
Hai nöôùc seõ thieát laäp uûy ban ñaïi dieän quaân söï Baéc - Nam vaø uûy ban ñaïi dieän Nam - Baéc
veà hôïp taùc vaø trao ñoåi ñeå baøn nhöõng bieän phaùp cuï theå lieân quan ñeán vieäc thöïc hieän nhöõng
cam keát neâu treân [55, 24.1.1991; tr.7 – 8].
Moät böôùc tieán quan troïng khaùc laø ngaøy 31.12.1991, Haøn Quoác vaø CHDCND Trieàu Tieân ra
Tuyeân boá chung veà phi haït nhaân hoùa baùn ñaûo Trieàu Tieân.
Tuyeân boá neâu roõ hai mieàn Nam vaø Baéc Trieàu Tieân seõ khoâng thöû, khoâng saûn xuaát, khoâng
xöû lí, khoâng taøng tröõ, khoâng trieån khai vaø khoâng söû duïng vuõ khí haït nhaân; hai mieàn chæ söû
duïng naêng löôïng haït nhaân vaøo muïc ñích hoøa bình; hai mieàn seõ khoâng ngöøng xaây döïng cô sôû
cheá bieán haït nhaân vaø laøm giaøu uranium.
Nhö vaäy, vaøo ñaàu thaäp nieân 90, döôùi taùc ñoäng cuûa caùc dieãn bieán treân chính tröôøng quoác teá,
quan heä giöõa hai mieàn Nam - Baéc tröïc tieáp ñaõ traûi qua moät böôùc ñoät phaù quan troïng: tình traïng
caêng thaúng bôùt daàn, xu theá ñoái thoaïi böôùc ñaàu ñöôïc xaùc laäp. Chuyeån bieán naøy ñaõ goùp phaàn
khoâng nhoû vaøo noã löïc caûi thieän quan heä quoác teá ôû Ñoâng AÙ.
Tuy nhieân vaãn coøn toàn taïi raát nhieàu trôû ngaïi treân con ñöôøng daãn ñeán taùi Thoáng Nhaát hai
mieàn: tính chaát quaù kheùp kín cuûa cheá ñoä Pyongyang, chöông trình haït nhaân cuûa CHDCND Trieàu
Tieân, quan heä quaân söï Mó – Haøn Quoác, vaø hôn taát caû, söï ngôø vöïc trong quan heä giöõa hai mieàn.
III. HOØA ÖÔÙC VÔÙI NHAÄT BAÛN VAØ QUAN HEÄ NHAÄT- MYÕ
1. Hoøa öôùc vôùi Nhaät Baûn vaø quan heä Nhaät- Móõ trong thaäp nieân 50
a. Hoaøn caûnh
Ngay töø buoåi ñaàu chieám ñoùng, töôùng MacArthur ñaõ tuyeân boá raèng thôøi kì naøy seõ keùo daøi
khoâng laâu: khoâng quaù 3 naêm [7, tr.221; 46, tr.595]. Ngaøy 17.3.1947, oâng coâng khai tuyeân boá raèng
Nhaät ñaõ saün saøng cho vieäc kí hoøa öôùc. Quaû thöïc laø töø muøa thu naêm 1947, Hoa Kì ñaõ quyeát ñònh
xuùc tieán vieäc kí hoøa öôùc vôùi Nhaät. Nhöng do baát ñoàng vôùi Trung Quoác vaø nhaát laø vôùi Lieân Xoâ
quanh thuû tuïc soaïn thaûo vaø thoâng qua noäi dung hoøa öôùc, Washington ñaõ buoäc phaûi gaùc vaán ñeà
naøy laïi.
Muøa heø 1949, tröôùc thaéng lôïi gaàn keà cuûa ñaûng Coäng saûn Trung Quoác trong cuoäc noäi chieán ôû
Hoa Luïc, giôùi caàm quyeàn Hoa Kì ñaõ noân noùng tieáp tuïc cuoäc vaän ñoäng kí hoøa öôùc vôùi Nhaät sao
cho coù theå duy trì caùc caên cöù cuûa hoï ôû nöôùc naøy, cho duø khoâng coù chöõ kí cuûa Lieân Xoâ.

Söï voäi vaõ cuûa Hoa Kì coù lí do cuûa noù. Ñaùnh giaù veà yù nghóa cuûa Nhaät Baûn trong heä thoáng
phoøng thuû ngoaïi vi maø boä tröôûng Ngoaïi giao Dean Acheson ñaõ xaùc ñònh ngaøy 12.1.1950, nghò
quyeát cuûa Hoäi ñoàng An ninh quoác gia Hoa Kì ñaõ vieát: “Trong tröôøng hôïp xaûy ra moät cuoäc

36
 chieán tranh toaøn caàu, caùc khaû naêng cuûa Nhaät coù aûnh höôûng raát lôùn, tích cöïc hay tieâu cöïc, tuøy
thuoäc vaøo vieäc noù ngaû theo phe naøo” [Daãn laïi theo 58, tr.343]. G. Kennan, moät quan chöùc cao
caáp cuûa boä Ngoaïi giao Mó, taùc giaû cuûa thuyeát "ngaên chaën” noåi tieáng, ngöôøi coù nhieàu aûnh
höôûng ñeán vieäc hoaïch ñònh chính saùch ñoái ngoaïi cuûa Hoa Kì trong thôøi kì ñaàu cuûa Chieán
tranh laïnh, ñaõ xuaát phaùt töø kinh nghieäm cuûa thôøi Chieán tranh Thaùi Bình Döông ñeå cho raèng
ngöôøi Mó seõ vaãn caûm thaáy an toaøn tröôùc moät Trung Quoác thuø ñòch vaø moät Nhaät Baûn thaân höõu;
ñieàu naøy coù nghóa laø neàn an ninh cuûa Mó seõ bò ñe doïa bôûi moät vieãn caûnh, maø trong ñoù Trung
Quoác laø nöôùc thaân höõu, trong luùc Nhaät laø nöôùc thuø ñòch. Thaéng lôïi cuûa coäng saûn treân toaøn
Hoa Luïc seõ laø aùp löïc ñeø leân Nhaät, vaø neáu Nhaät khoâng truï noåi, khaû naêng xaáu nhaát seõ xaûy ñeán
cho quyeàn lôïi cuûa Mó ôû Vieãn Ñoâng: moät Trung Quoác thuø ñòch vaø moät Nhaät Baûn cuõng thuø ñòch
[36, tr.395].
Vai troø cuûa Nhaät trong hoaït ñoäng ñoái ngoaïi cuûa Mó ôû vuøng Ñoâng AÙ caøng taêng leân sau khi
Lieân minh Xoâ − Trung ra ñôøi, vaø nhaát laø sau khi chieán tranh Trieàu Tieân buøng noå. Ngaøy
14.9.1950, toång thoáng Truman ra chæ thò xuùc tieán caùc cuoäc ñaøm phaùn chính thöùc veà moät hoøa öôùc
vôùi Nhaät treân cô sôû ñaøm phaùn vôùi töøng nöôùc moät.
Veà phaàn Nhaät, sôùm chaám döùt thôøi kì chieám ñoùng vaø khoâi phuïc chuû quyeàn quoác gia laø moái
baän taâm haøng ñaàu cuûa Chính phuû Yoshida Shigeru. Trong chuyeän naøy, Tokyo bò ñaët tröôùc moät
quyeát ñònh heä troïng, voán seõ aûnh höôûng ñeán toaøn boä ñöôøng loái ñoái ngoaïi trong töông lai cuûa Nhaät:
chaáp nhaän moät hoøa öôùc rieâng leû vôùi Hoa Kì vaø Anh vôùi ñieàu kieän keøm theo laø thuaän ñeå cho Hoa
Kì ñaët caùc caên cöù quaân söï treân laõnh thoå nöôùc mình, coù nghóa laø ñöùng veà phía phöông Taây trong
cuoäc Chieán tranh laïnh vöøa nhen nhuùm, vaø do vaäy, seõ khoâng coøn cô may thöông löôïng vôùi Lieân
Xoâ.
Cuõng gioáng nhö Hoa Kì, nhöõng do döï, neáu coøn, cuûa Nhaät tröôùc khi ñi ñeán quyeát ñònh treân ñaõ
bò tan bieán sau khi Lieân Xoâ vaø CHND Trung Hoa kí Hieäp öôùc Höõu nghò vaø Töông trôï ngaøy
14.2.1950, trong ñoù hai nöôùc cam keát chaën ñöùng söï hoài sinh cuûa chuû nghóa ñeá quoác vaø quaân phieät
Nhaät vaø khaû naêng gaây laïi chieán tranh xaâm löôïc töø phía Nhaät hay “töø moät quoác gia naøo khaùc
muoán lieân minh vôùi Nhaät baèng moät hình thöùc naøo ñoù trong haønh ñoäng xaâm löôïc” [23, tr.212].
Theo caùch hieåu cuûa Tokyo, Hieäp öôùc naøy ñaõ xaùc ñònh Nhaät laø keû thuø tieàm taøng cuûa caû Lieân Xoâ
laãn Trung Quoác [34, tr.84]. Chieán tranh Trieàu Tieân cuõng taùc ñoäng maïnh khoâng keùm ñeán söï löïa
choïn cuoái cuøng cuûa Nhaät. Ngaøy 19.8, sau gaàn hai thaùng chaàn chöø Chính phuû Nhaät ra tuyeân boá
raèng trong cuoäc xung ñoät giöõa coäng saûn vaø daân chuû, khoâng coù choã cho trung laäp, vaø Nhaät seõ choïn
phe daân chuû. Bò SCAP thuùc ñaåy, Chính phuû Yoshida ñaõ cho thaønh laäp löïc löôïng caûnh saùt quoác gia
döï bò goàm 7,5 vaïn ngöôøi vaø löïc löôïng an ninh bôø bieån goàm 8.000 ngöôøi [46, tr.597].
b. Hoøa öôùc vôùi Nhaät (1951)
Trong boái caûnh treân, noã löïc vaän ñoäng cho vieäc kí hoøa öôùc vôùi Nhaät, maø John Foster Dulles,
coá vaán boä Ngoaïi giao kieâm ñaëc phaùi vieân cuûa toång thoáng Harry S. Truman, ñaõ tieán haønh töø muøa
heø 1950, mau choùng ñi ñeán chaëng cuoái cuøng.
Ngaøy 20.7.1951, Hoa Kì vaø Vöông quoác Anh ñaõ môøi nhöõng quoác gia töøng laâm chieám vôùi
Nhaät ñeán döï Hoäi nghò ôû San Francisco ñeå thaûo luaän baûn hoøa öôùc vôùi Nhaät, theo baûn döï thaûo ñaõ
göûi ñi tröôùc ñaây. Hoa Kì khoâng chòu môøi CHND Trung Hoa, trong luùc Anh phaûn ñoái söï tham gia
cuûa Ñaøi Loan vì London ñaõ laäp quan heä ngoaïi giao chính thöùc vôùi Baéc Kinh ngay trong naêm
1950. Ñeå dung hoøa maâu thuaãn naøy, Washington vaø London ñaõ thoûa thuaän seõ ñeå cho Nhaät töï
quyeát ñònh seõ kí hoøa öôùc vôùi CHND Trung Hoa hay vôùi Ñaøi Loan. Phaùp ñaõ vaän ñoäng thaønh coâng
cho söï tham gia hoäi nghò cuûa caùc nöôùc lieân keát Ñoâng Döông goàm Vieät Nam (töùc Chính phuû Baûo
Ñaïi), Laøo vaø Campuchia, trong luùc Chính phuû Vieät Nam DCCH laïi khoâng ñöôïc môøi. AÁn Ñoä,

37
Mieán Ñieän vaø Nam Tö töø choái khoâng döï (38).
Trong coâng haøm ñeà ngaøy 23.8.1951, AÁn Ñoä neâu laäp luaän raèng döï thaûo hieäp öôùc ñaõ khoâng
cung caáp cho Nhaät moät vò trí danh döï vaø khoâng taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc duy trì hoøa bình
ôû vuøng Vieãn Ñoâng: caùc quaàn ñaûo Bonin vaø Löu Caàu chöa ñöôïc traû laïi cho Nhaät, quaân ñoäi nöôùc
ngoaøi vaãn ñöôïc duy trì treân laõnh thoå Nhaät; Hieäp öôùc cuõng khoâng quy ñònh vieäc traû Ñaøi Loan cho
Trung Quoác, khoâng noùi ñeán vieäc Lieân Xoâ chieám giöõ caùc ñaûo Kuril vaø Nam Sakhalin. Toång coäng
coù taát caû 52 nöôùc ñaõ tham gia hoäi nghò(39).
Taïi Hoäi nghò, phaùi ñoaøn Lieân Xoâ ñöa ra 13 ñeà nghò söûa chöõa vaø 9 phaûn ñoái döï thaûo hoøa öôùc ôû
nhöõng ñieàu khoaûn lieân quan ñeán vaán ñeà laõnh thoå, quaân ñoäi chieám ñoùng nöôùc ngoaøi, chính saùch
ñoái ngoaïi...
Chaúng haïn, Lieân Xoâ muoán döï thaûo ñeà caäp moät caùch thaät cuï theå raèng nhöõng phaàn ñaát maø
Nhaät cam keát töø boû moïi quyeàn seõ phaûi ñöôïc ghi roõ thuoäc chuû quyeàn cuûa nhöõng nöôùc naøo.
Lieân Xoâ ñoøi hoûi toaøn boä quaân ñoäi chieám ñoùng nöôùc ngoaøi phaûi ruùt khoûi Nhaät trong voøng 90
ngaøy, tính töø khi Hoøa öôùc coù hieäu löïc. Lieân Xoâ nhaán maïnh raèng “khoâng moät cöôøng quoác ñoàng
minh hay lieân minh naøo ñöôïc pheùp coù quaân líùnh hay caên cöù treân laõnh thoå Nhaät”. Lieân Xoâ
muoán Nhaät cam keát trong hoøa öôùc raèng “seõ khoâng tham gia baát kì lieân minh hay ñoàng minh
quaân söï naøo coù muïc tieâu choáng laïi baát kì cöôøng quoác naøo ñaõ töøng tham chieán choáng Nhaät”.
Hoøa öôùc caàn coù theâm ñieàu khoaûn giôùi haïn quaân soá Nhaät ôû möùc ñuû ñeå phoøng thuû, caám Nhaät
khoâng ñöôïc nghieân cöùu vaø cheá taïo caùc loaïi vuõ khí haït nhaân, vi truøng vaø huûy dieät haøng loaït.
Lieân Xoâ muoán Nhaät phi quaân söï hoùa vuøng bôø bieån cuûa Nhaät doïc theo caùc eo bieån Laperuza,
Nemuro, Sanga vaø Ñoái Maõ vaø chæ cho pheùp qua laïi caùc eo bieån naøy taøu chieán cuûa nhöõng nöôùc
naøo coù bôø bieån chaïy doïc theo bieån Nhaät Baûn.
Tuy nhieân, taát caû nhöõng ñeà nghò naøy cuûa Lieân Xoâ ñeàu bò Mó baùc boû.
Sau 4 ngaøy thaûo luaän (töø ngaøy 4 ñeán 8.9.1951), Hoäi nghò San Francisco ñaõ coâng boá Hoøa öôùc
vôùi Nhaät mang chöõ kí cuûa 49 quoác gia(40). Ñöôïc trao traû toaøn boä chuû quyeàn ñoái vôùi laõnh thoå cuûa
mình, Nhaät ñoàng thôøi cam keát coâng nhaän neàn ñoäc laäp cuûa Trieàu Tieân, töø boû moïi quyeàn ñoái vôùi
Ñaøi Loan, quaàn ñaûo Baønh Hoà, quaàn ñaûo Kuril, Nam ñaûo Sakhalin vaø caùc quaàn ñaûo Tröôøng Sa vaø
Hoaøng Sa, chaáp nhaän cheá ñoä uûy thaùc cuûa Mó ñoái vôùi caùc quaàn ñaûo ngoaøi khôi Thaùi Bình Döông
tröôùc ñaây thuoäc quyeàn uûy trò cuûa Nhaät, cuøng caùc ñaûo Bonin vaø Okinawa thuoäc quaàn ñaûo Löu Caàu
(Ryukyu), nhöng vaãn chöa ñöôïc giöõ laïi chuû quyeàn. Nhaät coøn cam keát giaûi quyeát caùc tranh chaáp
quoác teá baèng phöông phaùp hoøa bình vaø traùnh vieäc duøng vuõ löïc choáng laïi söï toaøn veïn laõnh thoå vaø
neàn ñoäc laäp cuûa nhöõng nöôùc khaùc. Buø laïi, Nhaät ñöông nhieân coù quyeàn töï (hay cuøng vôùi caùc quoác
gia khaùc) phoøng thuû. Veà vaán ñeà boài thöôøng chieán tranh, vaên kieän xaùc ñònh raèng Nhaät khoâng coù
khaû naêng traû, nhöng nöôùc naøy coù nhieäm vuï tieán haønh thöông löôïng vôùi nhöõng nöôùc chieán thaéng
naøo muoán ñöôïc ñeàn buø cho nhöõng thieät haïi maø quaân ñoäi Nhaät ñaõ gaây ra trong thôøi gian chieán
tranh.
Nhö vaäy, Nhaät Baûn ñaõ ñöôïc ñoái xöû raát roäng raõi. Hoøa öôùc khoâng chöùa ñöïng caùc ñieàu khoaûn ñeà

(38)
Thaùng 6.1952, Nhaät ñaõ kí Hieäp öôùc vôùi AÁn Ñoä vaø thaùng 11.1954 ñaït moät thoûa öôùc vôùi Mieán Ñieän veà caùc vaán ñeà
boài thöôøng vaø kí hoøa öôùc.
(39)
Ñoù laø: Australia, Argentina, Bæ, Bolivia, Brazil, Venezuela, Anh, Vieät Nam (Baûo Ñaïi), Haiti, Guatemala,
Honduras, Hy Laïp, Dominicana, Ai Caäp, Indonesia, Iraq, Iran, Campuchia, Canada, Colombia, Libya, Luxembourg,
Mexico, Costa Rica, Cuba, Laøo, Nicaragua, New Zealand, Na Uy, Pakistan, Panama, Peru, Ba Lan, Lieân Xoâ, Tieäp
Khaéc, El Salvadore, AÛraäp Xeâuùt, Syria, Hoa Kì, Thoå, Philippines, Phaùp, Ceylan, Chile, Uruguay, Ecuador, Ethiopia,
Paraguay, Nam Phi...

(40)
Lieân Xoâ, Ba Lan vaø Tieäp Khaéc ñaõ töø choái khoâng kí.

38
caäp ñeán nguyeân nhaân cuûa cuoäc chieán hay traùch nhieäm cuûa Nhaät. Nöôùc naøy khoâng bò buoäc phaûi
traû tieàn boài thöôøng chieán tranh, neàn coâng nghieäp Nhaät khoâng chòu moät haïn cheá naøo. Quyeàn gaây
chieán vaø taùi vuõ trang cuûa Nhaät veà nguyeân taéc khoâng bò caám ñoaùn.
Giaûi thích cho vieäc töø choái kí vaøo Hoøa öôùc San Francisco, Chính phuû Lieân Xoâ cho raèng
vaên kieän cuûa Hoøa öôùc ñaõ khoâng xaùc laäp nhöõng quy ñònh roõ raøng lieân quan ñeán vaán ñeà laõnh
thoå, vaên kieän cuõng khoâng ngaên chaën Nhaät tham gia baát kì lieân minh quaân söï naøo sau khi kí
Hoøa öôùc, hay trieät tieâu vieãn aûnh taùi laäp boä maùy chieán tranh cuûa Nhaät [X. chi tieát trong 24a,
tr.68 – 70]. Tuy nhieân, khoâng phaûi taát caû caùc nhaø laõnh ñaïo Xoâ vieát ñeàu ñoàng tình vôùi phaûn
öùng treân cuûa Chính phuû nöôùc hoï. N. Khrushchev cho raèng Stalin ñaõ theo ñuoåi moät ñöôøng loái
quaù cöùng nhaéc vaø khoâng khoân ngoan trong quan heä vôùi Nhaät, vì ñaõ khoâng ñaùnh giaù ñuùng
phaàn ñoùng goùp cuûa Lieân Xoâ vaøo söï nghieäp ñaùnh baïi Nhaät. Theo lôøi N. Khrushchev, Lieân Xoâ
chæ laø “moät baø con ngheøo trong ñaùm cöôùi nhaø giaøu”, “Chuyeän chuùng ta phaûi laøm, N.
Khrushchev khaúng ñònh trong Hoài kí, laø ñaët buùt kí” [63, soá 41/1990, tr.18 – 19].
c. Hieäp öôùc An ninh hoã töông Nhaät - Mó (1951)
Cuõng trong ngaøy 8.9, Nhaät ñoàng thôøi kí vôùi Hoa Kì Hieäp öôùc An ninh hoã töông. Vì khoâng coù
phöông tieän phoøng thuû, Nhaät trao traùch nhieäm baûo veä mình cho caùc löïc löôïng Hoa Kì traán ñoùng
treân vaø chung quanh laõnh thoå Nhaät nhö laø moät söï daøn xeáp mang tính chaát taïm thôøi nhaèm "ngaên
chaën cuoäc tieán coâng vuõ trang vaøo Nhaät". Khi ñaûm nhaän traùch nhieäm naøy, Hoa Kì baøy toû hi voïng
raèng Nhaät “seõ ngaøy caøng ñaûm nhaän phaàn traùch nhieäm lôùn hôn trong vieäc phoøng thuû choáng laïi moät
cuoäc xaâm löôïc tröïc tieáp vaø giaùn tieáp [7, tr.220]. Hieäp öôùc cuõng quy ñònh raèng löïc löôïng Mó, theo
yeâu caàu roõ raøng cuûa Chính phuû Nhaät, coù theå giuùp deïp yeân ”caùc vuï baïo loaïn vaø maát traät töï trong
nöôùc do moät hay nhieàu cöôøng quoác nöôùc ngoaøi xuùi giuïc hay goùp phaàn taïo ra”. Trong thôøi gian
Hoa Kì thöïc thi quyeàn vöøa neâu, Nhaät khoâng ñöôïc ñeå cho moät nöôùc thöù ba söû duïng baát kì caên cöù
quaân söï naøo, neáu chöa ñöôïc söï öng thuaän traùch nhieäm cuûa Hoa Kì. Caàn löu yù ôû ñaây raèng Hieäp
öôùc khoâng chöùa ñöïng moät ñieàu khoaûn roõ raøng naøo veà thôøi haïn hay khaû naêng thöông löôïng laïi. Do
ñoù, theo quan ñieåm cuûa Dulles, Hoa Kì ñöôïc quyeàn ñoùng quaân bao laâu tuøy yù. Vaø traùi vôùi nhöõng
Hieäp öôùc Phoøng thuû chung töông töï, maø Hoa Kì vöøa kí tröôùc ñoù vôùi Philippines (30.8.1951), vaø
vôùi Australia vaø New Zealand (1.9.1951), khoâng coù ñieàu khoaûn naøo quy ñònh hai nöôùc tham khaûo
yù kieán cuûa nhau veà vieäc söû duïng löïc löôïng traán ñoùng cuûa Hoa Kì.
YÙ nghóa ñích thöïc cuûa Hieäp öôùc An ninh hoã töông Mó – Nhaät coù theå ñöôïc nhaän ra qua tình
tieát sau: ngaøy 2.2.1951, trong böõa côm tröa dieãn ra ôû Hoäi Nhaät – Mó taïi Tokyo, F. Dulles
tuyeân boá: “Neáu Nhaät muoán, Hoa Kì seõ xem xeùt vôùi thieän caûm vieäc giöõ laïi quaân ñoäi Mó treân vaø
chung quanh laõnh thoå Nhaät Baûn”. Chín ngaøy sau, thuû töôùng Nhaät Yoshida traû lôøi: “Ñöùng tröôùc
cuoäc chieán tranh xaâm löôïc coâng khai vaø gaây nhieàu taøn phaù cuûa coäng saûn hieän ñang dieãn ra ôû
Trieàu Tieân, chuùng toâi noàng nhieät ñoùn nhaän lôøi gôïi yù cuûa ngaøi ñaïi söù” [12, tr.462].
Khi Hieäp öôùc baét ñaàu coù hieäu löïc töø ngaøy 28.4.1952, cheá ñoä chieám ñoùng chaám döùt vaø Nhaät
chính thöùc trôû thaønh quoác gia ñoäc laäp vôùi ñaày ñuû chuû quyeàn.
Thaùng 10.1953, khoâng laâu sau khi cuoäc chieán Trieàu Tieân chaám döùt, caùc boä tröôûng Ngoaïi giao
Mó vaø Nhaät ñaõ kí moät baûn thoâng caùo chung uûng hoä vieäc taêng daàn khaû naêng quoác phoøng cuûa Nhaät.
Ngaøy 8.3.1954, hai nöôùc kí Hieäp öôùc Töông trôï trong lónh vöïc quoác phoøng (Mutual Defense
Assistance Agreement, goïi taét laø Hieäp öôùc MDA).
d. Vieäc hoøa giaûi giöõa Nhaät Baûn vaø caùc nöôùc chaâu AÙ.
Hoøa öôùc San Francisco ñaõ bò phaàn lôùn caùc nöôùc trong vuøng chaâu AÙ −Thaùi Bình Döông, voán
töøng laø nhöõng naïn nhaân tröïc tieáp cuûa chuû nghóa quaân phieät hieáu chieán Nhaät, tieáp ñoùn vôùi thaùi ñoä
raát baát bình. Hoï goïi ñaây laø “hoøa bình cho chaâu AÙ, nhöng khoâng coù söï tham gia cuûa ngöôøi chaâu

39
AÙ”. Nhaät phaûi tìm caùch kí hoøa öôùc rieâng leû vôùi töøng nöôùc phaûn ñoái: vôùi AÁn Ñoä (6.1952), vôùi Mieán
Ñieän (11.1954).
Veà phaàn mình, Nhaät cuõng phaûi traû moät giaù khoâng nhoû: Hieäp öôùc An ninh ñaõ raøng Nhaät vaøo
Mó chaët ñeán noãi xeùt veà maët ngoaïi giao, Nhaät bò xem chaúng khaùc gì nöôùc “phuï thuoäc vaøo Mó”. Duø
raát muoán kí moät hieäp öôùc song phöông vôùi CHND Trung Hoa, thuû töôùng Yoshida ñaõ bò
Washington gaây söùc eùp raát naëng neà: Thöôïng vieän Mó, nôi phe thaân Quoác daân ñaûng Ñaøi Loan coù
aûnh höôûng raát lôùn, ñe doïa seõ khoâng pheâ chuaån Hoøa öôùc, neáu Nhaät kí hieäp öôùc vôùi Baéc Kinh.
Thay vaøo ñoù, Nhaät ñaõ phaûi kí moät hoøa öôùc vôùi Ñaøi Loan “aùp duïng cho toaøn boä nhöõng laõnh thoå
hieän, vaø coù theå sau naøy” seõ thuoäc quyeàn kieåm soaùt cuûa Ñaøi Loan. Thöïc ra, CHND Trung Hoa luùc
naøy ñaõ coi Nhaät nhö keû thuø cuûa mình.
Thaùng 4.1952, Hoøa öôùc Nhaät - Ñaøi Loan ñöôïc kí keát, theo ñoù Nhaät khaúng ñònh töø boû moïi yeâu
saùch ñoái vôùi ñaûo Ñaøi Loan vaø quaàn ñaûo Baønh Hoà, coøn Chính phuû Töôûng Giôùi Thaïch töø boû moïi
ñoøi hoûi lieân quan ñeán vaán ñeà boài thöôøng töø phía Nhaät. Duø thuû töôùng Yoshida coi ñaây chæ laø “böôùc
ñaàu tieân” tieán ñeán “hieäp öôùc toaøn boä” “nhaèm laäp laïi quan heä laùng gieàng toát vôùi Trung Quoác trong
töông lai”, Hoøa öôùc naøy roõ raøng ñaõ ñoùng chaët moïi con ñöôøng daãn ñeán vieäc thieát laäp quan heä
chính thöùc giöõa Tokyo vaø Baéc Kinh.
e. Söûa ñoåi Hieäp öôùc An ninh hoã töông Nhaät- Mó

Ñeán cuoái thaäp nieân 1950, neàn kinh teá Nhaät ñaõ ñöôïc phuïc hoài vaø ñang trong thôøi kì taêng
tröôûng maïnh meõ, khaû naêng quoác phoøng cuûa ñaát nöôùc taêng leân (löïc löôïng töï veä ñaõ leân ñeán
152.000 ngöôøi vaø goàm caû ba binh chuûng haûi, luïc vaø khoâng quaân), ngöôøi daân baét ñaàu coù yù thöùc
hôn veà vaán ñeà an ninh quoác gia. Hoï nhaän ra raèng Hieäp öôùc An ninh naêm 1951 thöïc ra khoâng coù
tính chaát hoã töông, theo nhö teân goïi chính thöùc cuûa noù, thieáu haún cô sôû bình ñaúng vaø khoâng cho
pheùp Nhaät coù theå theo ñuoåi moät ñöôøng loái ñoái ngoaïi ñoäc laäp thöïc söï. Trong thöïc teá, noù ñaõ ñaët
Nhaät vaøo vò theá cuûa moät nöôùc nöûa baûo hoä trong quan heä vôùi Mó. Töø giöõa thaäp nieân 50, tình hình ôû
Vieãn Ñoâng ñaõ traûi qua moät soá thay ñoåi quan troïng: chieán tranh Trieàu Tieân keát thuùc, vaø nhö vaäy,
nguyeân nhaân chính cho söï ra ñôøi cuûa Hieäp öôùc An ninh hoã töông Nhaät - Mó khoâng coøn nöõa, kinh
teá Nhaät ñöôïc phuïc hoài vaø tieàm naêng quoác phoøng cuûa Nhaät nhôø vaäy ñaõ taêng leân.
Trong boái caûnh nhöõng thay ñoåi treân, Chính phuû Tokyo mong muoán xem xeùt laïi moät soá noäi
dung cuûa Hieäp öôùc, nhaèm ñaët quan heä Nhaät – Mó treân cô sôû töông hôïp, nghóa laø thay vì “Hoa Kì
chòu traùch nhieäm baûo veä Nhaät”, thì nay phoøng thuû Nhaät seõ trôû thaønh “coâng vieäc chung cuûa caû
Nhaät vaø Hoa Kì”.
Nhöõng vaán ñeà quan troïng coù lieân quan caàn ñöôïc mang ra baøn thaûo goàm: (1) Hoa Kì, duø coù
quaân ñoäi traán ñoùng treân laõnh thoå Nhaät, laïi khoâng cam keát roõ raøng trôï giuùp Nhaät trong tröôøng
hôïp xaûy ra moät cuoäc tieán coâng vuõ trang vaøo nöôùc naøy; (2) Hoa Kì coù quyeàn söû duïng binh líùnh
cuûa mình ñang traán ñoùng treân laõnh thoå Nhaät vaøo muïc ñích “duy trì hoøa bình vaø an ninh trong
vuøng Vieãn Ñoâng”, khoâng caàn tham khaûo tröôùc vôùi Tokyo; (3) Löïc löôïng vuõ trang Hoa Kì treân
laõnh thoå Nhaät coù theå ñöôïc söû duïng ñeå, theo yeâu caàu cuûa Chính phuû Nhaät, traán aùp noäi chieán
hay nhöõng vuï roái loaïn lôùn; (4) Hieäp öôùc khoâng xaùc ñònh roõ thôøi haïn hieäu löïc vaø khoâng ñeà caäp
gì ñeán khaû naêng baõi boû.
Ñöôïc khôûi söï töø thaùng 10.1958, cuoäc ñaøm phaùn giöõa hai beân dieãn ra raát gay go, do Mó ñaët
ñieàu kieän laø Nhaät phaûi taêng cöôøng löïc löôïng quoác phoøng cuûa mình, nhöng cuoái cuøng vaãn mang
laïi keát quaû. Ñeán ngaøy 19.1.1960, Hieäp öôùc An ninh Nhaät- Mó baûn söûa ñoåi ñöôïc kíù ôû Washington.
Ñöôïc goïi theo teân môùi “Hieäp öôùc Coäng taùc vaø An ninh hoã töông”, vaên kieän ñoàng thôøi ñaët neàn
moùng cho söï ra ñôøi cuûa moät lieân minh Nhaät-Mó thöïc söï, trong ñoù ñòa vò cuûa Nhaät ñöôïc naâng cao

40
hôn nhieàu so vôùi tröôùc ñaây, nhôø nhöõng thay ñoåi sau:
Tröôùc heát, Hieäp öôùc ñeà caäp ñeán söï toân troïng Hieán phaùp Nhaät (ñieàu naøy haøm yù raèng Nhaät seõ
khoâng phaùi quaân ñoäi ra ngoaøi phaïm vi laõnh thoå cuûa mình vaø seõ khoâng tieán haønh moät hoaït ñoäng
quaân söï mang tính chaát naøo khaùc hôn laø phoøng thuû), quaân ñoäi Mó khoâng coøn ñöôïc söû duïng vaøo
coâng taùc deïp yeân caùc vuï roái loaïn ôû Nhaät; “moïi hoaït ñoäng quaân söï cuûa Mó gaén vôùi vieäc söû duïng
caùc caên cöù quaân söï treân ñaát Nhaät, vieäc boá trí vuõ khí haït nhaân ôû Nhaät, söï chuyeån dòch cuûa löïc
löôïng quaân söï Mó treân ñaát Nhaät... ñoøi hoûi phaûi tham khaûo tröôùc vôùi Chính phuû Nhaät”; sau thôøi
haïn 10 naêm, neáu moät beân kí keát muoán chaám döùt Hieäp öôùc, yù muoán naøy seõ coù hieäu löïc moät naêm
sau ñoù. Moät thay ñoåi ñaùng löu yù khaùc laø Hieäp öôùc ñöôïc boå sung theâm caùc ñieàu khoaûn lieân quan
ñeán quan heä hôïp taùc kinh teá vaø chính trò.
Coù leõ chöa moät bieán coá naøo keå töø sau chieán tranh laïi khuaáy ñoäng dö luaän Nhaät ñeán vaäy.
Nhieàu cuoäc bieåu tình ñoâng ñaûo choáng vieäc taùi kiù hieäp öôùc ñaõ dieãn ra. Tröôùc laøn soùng ñaáu tranh
maïnh meõ cuûa nhaân daân Nhaät, ngaøy 16.6 chính phuû Nhaät ñaõ phaûi yeâu caàu toång thoáng Eisenhower
huûy boû chuyeán coâng du sang nöôùc naøy ñaõ ñöôïc döï tính seõ tieán haønh trong thaùng 6. Coøn trong
chính giôùi xuaát hieän hai phe theo ñuoåi hai laäp tröôøng hoaøn toaøn traùi ngöôïc nhau: uûng hoä vieäc xem
xeùt laïi Hieäp öôùc (ñaûng Daân chuû Töï do caàm quyeàn) vaø ñoøi huûy boû Hieäp öôùc (ñaûng Coäng saûn vaø
ñaûng Xaõ hoäi).
2. Quan heä Nhaät – Hoa Kì töø ñaàu thaäp nieân 60 ñeán giöõa thaäp nieân 70
a. Quan heä Nhaät - Hoa Kì töø ñaàu thaäp nieân 60

Thaäp nieân 60 laø thôøi kì phaùt trieån nhö vuõ baõo cuûa neàn kinh teá Nhaät vôùi nhòp ñoä taêng tröôûng
nhanh nhaát trong haøng nguõ caùc nöôùc tö baûn phaùt trieån. Naêng suaát lao ñoäng taêng bình quaân 11%,
so vôùi 3% cuûa Mó vaø 6% cuûa caùc nöôùc EEC. Xuaát khaåu cuûa Nhaät taêng bình quaân moät naêm 17%,
so vôùi 7,7% cuûa Mó vaø 10% cuûa EEC. Keát quaû laø ñeán cuoái thaäp nieân 1960, Nhaät boû qua caû Anh,
Phaùp vaø Ñöùc ñeå vöôn leân thaønh nöôùc coù söùc maïnh kinh teá ñöùng haøng thöù hai trong theá giôùi tö
baûn, chæ sau moãi Hoa Kì vaø trôû thaønh cöôøng quoác kinh teá ñöùng haøng thöù ba treân theá giôùi sau Hoa
Kì vaø Lieân Xoâ.
Trong thaäp nieân 60, Lieân minh quaân söï Mó - Nhaät döïa treân Hieäp öôùc Coäng taùc vaø An ninh hoã
töông ñaõ trôû thaønh choã döïa chính cho caùc hoaït ñoäng ñoái ngoaïi vaø quaân söï cuûa Hoa Kì trong vuøng
chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông, ñaëc bieät laø trong cuoäc chieán tranh treân baùn ñaûo Ñoâng Döông. Lieân
minh ñoàng thôøi mang laïi cho Nhaät cô hoäi thuaän lôïi ñeå xaâm nhaäp saâu vaøo thò tröôøng caùc nöôùc
Ñoâng Nam AÙ. Nhöng nhöõng gì maø hai nöôùc ruùt ra töø caùc hoaït ñoäng vöøa keå hoùa ra hoaøn toaøn
khoâng gioáng nhau: trong luùc Nhaät vöôn leân thaønh cöôøng quoác kinh teá ñöùng haøng thöù hai trong theá
giôùi tö baûn chuû nghóa, chæ sau Mó, moät phaàn nhôø hoaït ñoäng buoân baùn voâ cuøng thuaän lôïi vôùi Ñoâng
Nam AÙ, Hoa Kì laïi chöùng kieán theá löïc cuûa mình khoâng chæ ôû Ñoâng AÙ, maø caû treân theá giôùi bò sa
suùt nghieâm troïng bôûi “baõi laày Vieät Nam”.
“Chuû thuyeát Nixon” maø taân toång thoáng Hoa Kì coâng boá thaùng 7.1969 ôû Guam theå hieän nhöõng
coá gaéng khoâi phuïc vò theá cuûa Hoa Kì treân chính tröôøng quoác teá, trong ñoù Nhaät ñöôïc daønh cho “vò
theá quyeát ñònh trong vieäc thöïc hieän chuû thuyeát ôû chaâu AÙ”. Moät soá caên cöù cuûa Mó treân laõnh thoå
Nhaät ñöôïc trao traû laïi cho chính quyeàn nöôùc naøy, phaàn ñoùng goùp cuûa Nhaät vaøo ngaân saùch duy trì
löïc löôïng quaân söï cuûa Mó ôû ñaây ñöôïc taêng leân, thaùng 11.1969, quyeàn quaûn lí haønh chaùnh quaàn
ñaûo Löu Caàu (Ryukyu), bò Mó chieám ñoùng töø sau Chieán tranh Thaùi Bình Döông, ñöôïc trao traû laïi
cho Tokyo.
b. “Cuù soác Nixon” vaø quan heä Nhaät - Mó nöûa ñaàu thaäp nieân 70
Maûi meâ vôùi nhöõng thu gaët lôùn lao keå treân, giôùi caàm quyeàn Nhaät ñaõ maát caûnh giaùc tröôùc caùc

41
ñoäng thaùi thaêm doø höôùng veà Trung Quoác, maø Mó ñang bí maät thöïc hieän.
Trong boái caûnh treân, vieäc Nixon nhaän lôøi môøi sang thaêm chính thöùc Baéc Kinh ñaõ trôû thaønh
moät “cuù soác” giaùng vaøo Tokyo. Thöïc ra, Chính phuû Sato khoâng choáng laïi baûn thaân ñöôøng loái caûi
thieän quan heä vôùi Trung Quoác cuûa Chính phuû Hoa Kì, hoï chæ phieàn traùch raèng Hoa Kì ñaõ khoâng
tham khaûo yù kieán tröôùc vôùi Nhaät. Nhöng maát maët khoâng phaûi laø haäu quaû ñaùng sôï nhaát töø bieán coá
vöøa keå. Thöïc söï gaây lo ngaïi hôn caû laø Nhaät coù theå chaúng coøn baïn beø vaø trôû neân chô vô tröôùc
Lieân Xoâ vaø Trung Quoác.
Chöa kòp hoaøn hoàn sau côn chaán ñoäng treân, Nhaät lieàn bò boài tieáp cuù thöù hai, chæ sau ñoù moät
thaùng, vaø laàn naøy cuõng hoaøn toaøn baát ngôø vaø cuõng töø ngöôøi baïn ñoàng minh Hoa Kì: haøng nhaäp
khaåu vaøo Hoa Kì taïm thôøi bò ñaùnh thueá phuï thu 10%, giaù dollar so vôùi ñoàng yen (töø 360 xuoáng
coøn 308), ñoàng thôøi Hoa Kì huûy boû cam keát ñoåi vaøng laáy dollar theo tæ giaù khoâng ñoåi ñaõ coù töø
naêm 1944 (sau Hoäi nghò Bretton-Woods). Baèng nhöõng bieän phaùp naøy, Nixon hi voïng seõ chaën
ñöùng söï thaát thoaùt soá vaøng döï tröõ trong nöôùc vaø eùp caùc nöôùc khaùc chaáp thuaän tæ suaát hoái ñoaùi môùi
vaø nhöõng phöông saùch maäu dòch môùi cho pheùp giaûm soá thaâm huït trong caùn caân ngoaïi thöông Hoa
Kì. Khoâng phaûi laø ñoái töôïng duy nhaát cuûa thueá phuï thu 10%, Nhaät laïi chòu aûnh höôûng naëng neà
nhaát vì phaàn lôùn soá thaâm huït ngoaïi thöông cuûa Hoa Kì trong naêm 1971 laø phaùt xuaát töø nhöõng
hoaït ñoäng mua baùn vôùi Nhaät.
Bò taùc ñoäng bôûi hai cuù soác dieãn ra keá tieáp nhau, quan heä Mó - Nhaät trong nhöõng naêm 1971
−1974 trôû neân laïnh nhaït. Chieàu höôùng naøy roõ raøng laø toû ra khoâng coù lôïi cho vò theá cuûa Hoa Kì ôû
vuøng chaâu AÙ-Thaùi Bình Döông, vì sau thaát baïi ôû Ñoâng Döông, yù nghóa cuûa lieân minh Mó - Nhaät
taêng leân raát nhieàu, nhaát laø trong boái caûnh quan heä Mó - Trung tieán trieån coù phaàn chaäm chaïp vaø
aûnh höôûng cuûa Lieân Xoâ khoâng ngöøng ñöôïc môû roäng. Caàn phaûi ñieàu chænh laïi ñöôøng loái ñoái vôùi
Nhaät. Trung Quoác laø nhaân toá khoâng theå thieáu trong vieäc hoaïch ñònh moät ñoái saùch vôùi Lieân Xoâ,
nhöng Nhaät laïi laø choã döïa vöøa laâu ñôøi, vöøa vöõng chaéc. Trong luùc thöôøng xuyeân ñeà caäp ñeán vai
troø taêng leân cuûa Nhaät trong chính saùch ñoái ngoaïi cuûa Mó, toång thoáng G. Ford khoâng queân nhaán
maïnh raèng “ñöôøng loái ngoaïi giao gaây soác ñoái vôùi Nhaät ñaõ keát thuùc cuøng vôùi Chính phuû Nixon”
[50, 8.12.1975].
3. Ñòa vò quoác teá cuûa Nhaät ngaøy caøng taêng (töø giöõa thaäp nieân 70 trôû veà sau)
a. Ñòa vò quoác teá cuûa Nhaät ñöôïc taêng cöôøng
Cuoäc khuûng hoaûng naêng löôïng vaø nguyeân lieäu dieãn ra giöõa thaäp nieân 70 ñaõ taùc ñoäng xaáu ñeán
neàn coâng nghieäp Nhaät, nhöng khoâng traàm troïng hôn nhöõng nöôùc khaùc nhôø chính phuû ñaõ aùp duïng
nhöõng bieän phaùp ngaên chaën laïm phaùt kòp thôøi.
Trong haøng nguõ nhöõng nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån − OCDE, Nhaät Baûn laø nöôùc coù tyû leä
taêng tröôûng beàn vöõng vaø cao nhaát trong suoát thaäp nieân 80. Chæ trong naêm 1986, toác ñoä taêng
tröôûng toång saûn phaåm noäi ñòa môùi ôû döôùi möùc 3% (so vôùi 5,7% naêm 1988, 4,9% naêm 1989,
4,7% naêm 1990). Keát soá döông trong caùn caân thöông maïi taêng khoâng ngöøng ñeå ñaït möùc 96 tæ
USD trong naêm 1987 (so vôùi 56 tæ trong naêm 1985), tuy sau ñoù coù giaûm töø töø (95 tæ naêm 1988,
77 tæ naêm 1989 vaø 58 tæ naêm 1990). Ñaùng noùi laø keát soá dö cuûa caùc lónh vöïc kinh teá muõi nhoïn
taêng raát nhanh: töø 20 tæ USD naêm 1980 taêng voït leân 60 tæ trong naêm 1987 (ngoaøi Nhaät, chæ
theâm CHLB Ñöùc trong G7 laø coù keát soá dö töông töï), Nhôø vaäy, trong nöûa sau thaäp nieân 80,
Nhaät vöôït qua Lieân Xoâ ñeå trôû thaønh cöôøng quoác kinh teá thöù hai vaø cöôøng quoác taøi chính soá
moät cuûa theá giôùi: töø naêm 1985 ñeán naêm 1989, Nhaät laø nöôùc chuû nôï lôùn nhaát theá giôùi.
Söùc maïnh kinh teá ñaõ taùc ñoäng maïnh ñeán ñöôøng höôùng ngoaïi giao cuûa Nhaät. Cho ñeán nöûa sau
thaäp nieân 70, Tokyo vaãn phaûi baèng loøng vôùi vò theá nuùp boùng Hoa Kì trong caùc hoaït ñoäng ñoái
ngoaïi. Khoâng noùi gì ñeán nhöõng nôi khaùc, ngay trong vuøng chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông, tieáng noùi

42
cuûa Tokyo, ngoaïi tröø trong vaán ñeà Trieàu Tieân, vaãn coøn raát khieâm toán.
Ñeå ñöôïc nhìn nhaän baèng moät con maét khaùc, giôùi caàm quyeàn ôû Tokyo tröôùc heát caàn toû cho
thaáy raèng Nhaät khoâng phaûi laø khoâng caàn thieát cho nhieàu nöôùc. Töø cuoái thaäp nieân 70, Nhaät baét
ñaàu taêng daàn, moät phaàn vì söùc eùp cuûa Hoa Kì, vieän trôï quoác teá ñeå ñeán naêm 1989 trôû thaønh nöôùc
cung caáp vieän trôï lôùn nhaát theá giôùi (10 tæ, so vôùi Mó − 9 tæ). Moät phaàn vieän trôï ñöôïc trao cho
nhöõng quoác gia nhö Pakistan, Ai Caäp vaø Thoå, tuy coù ít quan heä vôùi Nhaät, nhöng coù yù nghóa quan
troïng ñoái vôùi chính saùch ñoái ngoaïi cuûa phöông Taây (ñaëc bieät laø cuûa Mó). Tuy nhieân, phaàn lôùn
ñöôïc höôùng vaøo vuøng chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông, nôi ñöôïc Nhaät chuù yù ñaàu tö nhieàu. Ñeán ñaàu
thaäp nieân 80, Nhaät ñaõ daønh cho mình moät vò theá haøng ñaàu trong neàn kinh teá moät soá nöôùc trong
vuøng chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông vaø raát ñaùng keå ôû Baéc Mó vaø Taây AÂu (ñaëc bieät laø Anh). Vò theá
naøy coøn ñöôïc cuûng coá bôûi heä thoáng ngaân haøng vaø caùc ñònh cheá taøi chính cuûa Nhaät. Naêm 1988,
baûy trong soá möôøi ngaân haøng lôùn nhaát theá giôùi laø cuûa ngöôøi Nhaät vaø naêm 1990, Nhaät trôû thaønh
trung taâm taøi chính lôùn haøng thöù hai theá giôùi (ngang haøng vôùi Ñöùc vaø vöôït Anh).
Söùc maïnh kinh teá vaø taøi chính khoâng ngöøng lôùn maïnh noùi treân ñaõ naâng cao vò theá cuûa Tokyo
treân tröôøng quoác teá. Naêm 1975, Nhaät trôû thaønh thaønh vieân cuûa nhoùm G7 (bao goàm Hoa Kì, Nhaät,
Ñöùc, Phaùp, Anh, Italia vaø Canada) ñöôïc thaønh laäp theo yeâu caàu cuûa Phaùp ñeå baøn thaûo nhöõng vaán
ñeà lôùn ñöông thôøi cuûa theá giôùi. Chính do söùc eùp cuûa Nhaät maø trong nhöõng naêm 1990 − 1991, G7
toû thaùi ñoä laïnh nhaït ñoái vôùi vieäc vieän trôï kinh teá cho Lieân Xoâ. Rieâng trong vuøng chaâu AÙ - Thaùi
Bình Döông, tieáng noùi cuûa Nhaät ngaøy caøng coù söùc naëng hôn. Naêm 1992, Nhaät laø nöôùc taøi trôï
nhieàu nhaát cho söù meänh gìn giöõ hoøa bình ôû Campuchia vôùi söï coù maët cuûa 2.000 nhaân vieân quaân
söï. Ñaây laø laàn ñaàu tieân töø sau Chieán tranh theá giôùi thöù hai, Nhaät ñöa quaân ra nöôùc ngoaøi. Nhaät
cuõng laø nöôùc vieän trôï nhieàu nhaát cho Vieät Nam nhaèm trôï giuùp cho chöông trình caûi caùch kinh teá
cuûa nöôùc naøy. AÛnh höôûng cuûa Nhaät coøn ñöôïc theå hieän qua söï mong muoán cuûa caùc nöôùc trong
vuøng hoïc taäp con ñöôøng phaùt trieån kinh teá cuûa noù.
Bieåu töôïng taäp trung hôn caû cho vò theá lôùn maïnh cuûa Nhaät treân tröôøng quoác teá laø cuoäc vaän
ñoäng giaønh chieác gheá thöôøng tröïc trong HÑBA LHQ.
b. Nhöõng vaán ñeà trong quan heä kinh teá Mó – Nhaät
Trong quan heä Mó − Nhaät töø giöõa thaäp nieân 60 xuaát hieän nhöõng vaán ñeà lôùn lieân quan ñeán caùc
hoaït ñoäng trao ñoåi maäu dòch. Naêm 1978, khi ñöôïc yeâu caàu xaùc ñònh roõ nhöõng vaán ñeà nghieâm
troïng nhaát phaùt sinh trong quan heä giöõa hai nöôùc, ñaïi söù Mó taïi Tokyo ñaõ traû lôøi ngay: “Maäu dòch,
maäu dòch vaø maäu dòch” [Daãn laïi theo 58, tr.361].
Söï taêng tröôûng nhanh ñeán choùng maët cuûa neàn kinh teá Nhaät trong thaäp nieân 60 ñaõ taïo ñieàu
kieän ñeå caùc coâng ti ñoäc quyeàn nöôùc naøy môû cuoäc tieán coâng maõnh lieät vaøo thò tröôøng Hoa Kì.
Naêm 1965 laø moác ñaùnh daáu söï chuyeån ñoåi vò trí trong caùn caân maäu dòch giöõa hai nöôùc: töø choã laø
nöôùc vaãn coù keát soá döông, Hoa Kì baét ñaàu phaûi ñoái phoù vôùi tình traïng thaâm huït thöôøng xuyeân.
Trong khoaûng thôøi gian 1966 −1970, sai ngaïch nghieâng veà phía coù lôïi cho Nhaät laø 1,9 tæ dollar,
trong 5 naêm tieáp theo (1971 − 1975) con soá naøy ñaõ leân ñeán 5,3 tæ ñeå roài ñaït ñeán con soá khoâng ngôø
− 32 tæ − trong 5 naêm sau ñoù, töø 1976 ñeán 1980. Laø baïn haøng lôùn nhaát cuûa Nhaät, Hoa Kì nhaäp ñeán
gaàn 1/4 toång giaù trò haøng xuaát khaåu cuûa Nhaät; coøn trong hoaït ñoäng ngoaïi thöông cuûa Hoa Kì,
Nhaät chieám vò trí thöù hai, sau Canada.
Naêm 1981, toång giaù trò haøng xuaát khaåu cuûa Hoa Kì sang Nhaät laø 25,3 tæ, trong ñoù 23% thuoäc
veà löông thöïc (quaù nöûa laø baép), 20,4% − nguyeân lieäu (chuû yeáu laø goã), 10,4% − nhieân lieäu, 10,9%
− hoùa chaát, chæ 22,2% laø saûn phaåm cô khí. Laø ngöôøi cung caáp cho Nhaät haøng naêm töø 60 - 70 %
nhu caàu löông thöïc trong nöôùc, Mó naém trong tay nhöõng phöông tieän gaây söùc eùp maïnh meõ leân
chính saùch ñoái ngoaïi cuûa Nhaät. Ngoaøi ra, phaân nöûa löôïng daàu, toaøn boä chaát uran, vaø moät löôïng

43
ñaùng keå caùc kim loaïi hieám maø Nhaät phaûi nhaäp töø beân ngoaøi ñeàu phaûi thoâng qua trung gian caùc
coâng ti ñoäc quyeàn do tö baûn Mó kieåm soaùt.
Trong caùc cuoäc ñaøm phaùn maäu dòch - kinh teá giöõa hai nöôùc, caùc ñaïi dieän cuûa Hoa Kì nhaán
maïnh ñeán yeâu caàu Nhaät neân tieán haønh moät soá bieän phaùp, maø theo troâng ñôïi cuûa caùc nhaø kinh teá
hoïc Mó, coù theå giuùp giaûm thieåu tình traïng baát quaân bình trong caùn caân maäu dòch giöõa hai nöôùc.
Bieän phaùp quan troïng nhaát maø, theo yù Hoa Kì, Tokyo neân thöïc hieän laø chính saùch phaùt trieån neàn
kinh teá noäi ñòa vaø chuù yù giaûi quyeát caùc vaán ñeà xaõ hoäi. Ñieàu naøy haún seõ ñöa neàn coâng nghieäp
Nhaät ra khoûi phöông höôùng laáy xuaát khaåu laøm troïng taâm. Washington cuõng yeâu caàu Nhaät coù bieän
phaùp giaûm löôïng döï tröõ vaøng vaø ngoaïi teä, maø giaù trò cuûa chuùng ñaõ taêng töø 12,8 tæ leân ñeán 26,5 tæ
chæ trong voøng 7 naêm (töø 1975 ñeán 1982).
Keát quaû cuûa nhöõng cuoäc ñaøm phaùn leâ theâ vaø gay go, keå caû moät soá cuoäc gaëp gôõ ôû caáp cao
nhaát, laø Hoa Kì ñaõ ñaït ñöôïc moät soá nhaân nhöôïng töø phía Nhaät theo höôùng taêng cöôøng nhaäp töø
Hoa Kì nhöõng maët haøng nhö löông thöïc, voøng bi... Lôïi duïng giaù dollar giaûm so vôùi giaù yen, Hoa
Kì ñaõ giaûm vieäc nhaäp moät soá maët haøng töø Nhaät, nhö tivi maøu, oâtoâ, theùp... Naêm 1978, boä Ngoaïi
thöông vaø Coâng nghieäp Nhaät ñaõ thoâng qua, döôùi söùc eùp cuûa Hoa Kì, caùc bieän phaùp giaûm 7%
löôïng oâtoâ xuaát sang Mó so vôùi naêm tröôùc.
Tuy nhieân, tình traïng maát quaân bình buoân baùn giöõa hai nöôùc vaãn khoâng ñöôïc caûi thieän. Naêm
1982, vieäc buoân baùn vôùi nöôùc ngoaøi mang laïi cho Nhaät con soá thaëng dö laø 7 tæ dollar, 1983 − 24 tæ
vaø 1984 − 37 tæ, haàu heát laø phaùt xuaát töø Hoa Kì. Tình hình naøy ñaõ taïo ra nhieàu chæ trích ñeán noãi
Nhaät ñaõ khoâng ít laàn ñöa ra moät soá bieän phaùp caû goùi ñeå khuyeán khích khaâu nhaäp khaåu (thaùng
4.1984, thaùng 3, thaùng 4, thaùng 7 vaø thaùng 10.1985). Tuy nhieân, coù ngöôøi cho raèng söï dö thöøa
trong caùn caân ngoaïi thöông giöõa Nhaät vaø nöôùc ngoaøi laø do ñoàng yen ñöôïc ñònh giaù quaù thaáp,
trong luùc ñoàng dollar laïi ñöôïc ñònh giaù quaù cao. Thaùng 9.1985, caùc boä tröôûng Taøi chính vaø giaùm
ñoác caùc ngaân haøng trung taâm cuûa nhöõng nöôùc coù ñoàng tieàn ñöùng ñaàu theá giôùi (dollar Mó, yen
Nhaät, mark Ñöùc, pound Anh vaø franc Phaùp) ñaõ gaëp nhau ôû New York vaø kí Thoûa öôùc Plaza ñeå
söûa chöõa tình traïng vöøa keå baèng caùch can thieäp vaøo thò tröôøng. Coù leõ hoï ñaõ thaønh coâng phaàn naøo:
thaùng 5.1986, ñoàng dollar ñaõ suït giaù – töø 240 xuoáng coøn 160 yen – vaø tieáp tuïc suït töø töø cho ñeán
naêm 1989. Dieãn bieán naøy ñaõ khuyeán khích Nhaät taêng cöôøng ñaàu tö ra nöôùc ngoaøi vaø laøm giaûm
toác ñoä taêng tröôûng xuaát khaåu cuûa Nhaät sang caùc nöôùc phöông Taây trong nhöõng naêm 1986 − 1989.
Nhöng ngay trong naêm 1989, con soá thaâm huït trong buoân baùn cuûa Hoa Kì vôùi Nhaät laïi taêng leân
ñeán 49 tæ. Nhöõng cuoäc tranh caõi giöõa ñoâi beân laïi buøng noå.
Giôùi chöùc chính thöùc Washington laïi nhieàu laàn caûnh baùo raèng Chính phuû vaø Quoác hoäi Mó coù
theå söû duïng caùc bieän phaùp baûo hoä nghieâm ngaët nhaát ñeå baûo veä thò tröôøng trong nöôùc khoûi söï xaâm
nhaäp cuûa haøng hoùa Nhaät, ñeå giaûm con soá thaâm huït trong buoân baùn giöõa hai nöôùc. Tuy nhieân,
Washington vaãn chöa ñi ñeán choã gaây caêng thaúng trong quan heä maäu dòch giöõa hai nöôùc, vì taàm
quan troïng cuûa Nhaät trong hoaït ñoäng ngoaïi thöông vaø vì vò theá cuûa Nhaät trong baäc thang öu tieân
cuûa chính saùch ñoái ngoaïi Hoa Kì. Naêm 1979, moät thöôïng nghò só Mó ñaõ vieát raèng “nhöõng vaán ñeà
kinh teá toàn taïi giöõa Nhaät vaø Hoa Kì laø ñoái töôïng maø caû hai nöôùc ñeàu raát quan taâm. Nhöng khoâng
neân ñeå noù phaù hoaïi moái quan heä giöõa Hoa Kì vaø Nhaät trong lónh vöïc an ninh. Hoa Kì cuõng nhö
Nhaät caàn quan taâm sao cho tieán trình giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà thöông maïi khoâng gaây ra nhöõng
thieät haïi voâ phöông cöùu chöõa cho quan heä hai nöôùc trong lónh vöïc an ninh” [Daãn laïi theo 58,
tr.364].
IV. QUAN HEÄ TRUNG QUOÁC - NHAÄT VAØ QUAN HEÄ NHAÄT – LIEÂN XOÂ
1. Quan heä Trung - Nhaät
a. Khaùi quaùt quan heä Trung - Nhaät töø 1951 ñeán 1972

44
 Khi choïn phöông saùch kí Hoøa öôùc vôùi Ñaøi Loan, Chính phuû Tokyo coi nhö thöøa nhaän Ñaøi
Loan laø chính phuû hôïp phaùp duy nhaát cuûa nhaân daân Trung Hoa vaø cuõng töùc laø ñaõ ñoùng chaët moïi
con ñöôøng daãn ñeán quan heä chính thöùc giöõa Tokyo vaø Baéc Kinh. Giôùi caàm quyeàn Baéc Kinh ñaõ
phaûn öùng raát gay gaét tröôùc söï bieán naøy, vì theo hoï, noù cho thaáy Chính quyeàn Nhaät thôøi haäu chieán
vaãn tieáp tuïc theo ñuoåi chính saùch thuø ñòch choáng Trung Quoác, vaø laàn naøy khoâng chæ moät mình,
maø coøn caáu keát chaët cheõ vôùi ñeá quoác Mó. AÂm möu taùi vuõ trang vaø khaû naêng hoài sinh cuûa chuû
nghóa quaân phieät Nhaät vôùi söï trôï giuùp ñaéc löïc cuûa Hoa Kì laø nhöõng ñeà taøi thöôøng xuyeân xuaát
hieän treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng cuûa Trung Quoác. Chieán tranh Trieàu Tieân (1950
−1953) vaø vò theá cuûa Nhaät trong cuoäc xung ñoät naøy nhö laø kho haäu caàn vaø nguoàn cung öùng moät
phaàn quan troïng caùc khí taøi chieán tranh cho quaân ñoäi Mó ñaõ ñaåy Trung Quoác ñeán choã coi Nhaät
nhö laø keû thuø cuûa mình. Haäu quaû laø trong suoát thaäp nieân 50, quan heä giöõa hai nöôùc haàu nhö
khoâng toàn taïi.
Tình hình treân khoù keùo daøi laâu hôn, vì moät nöôùc vöøa ñoâng daân nhaát trong vuøng, vöøa giaøu taøi
nguyeân ôû saùt caïnh moät nöôùc vöøa ngheøo taøi nguyeân, vöøa ñang doàn söùc phaùt trieån moät neàn kinh teá
höôùng ra xuaát khaåu taát khoâng theå khoâng caàn laãn nhau, duø hoaøn toaøn xung khaéc trong nhieàu maët.
Ñaàu thaäp nieân 60, Trung Quoác bò sa vaøo cuoäc khuûng hoaûng kinh teá vaø xaõ hoäi raát nghieâm troïng,
haäu quaû phaùt sinh töø nhöõng cuoäc thöû nghieäm phieâu löu “coâng xaõ nhaân daân” vaø “ñaïi nhaûy voït”.
Bò Lieân Xoâ caét vieän trôï, trong hoaøn caûnh nhö vaäy, giôùi laõnh ñaïo Baéc Kinh taát phaûi tìm ñeán nhöõng
quan heä khaùc. Moät trong nhöõng nôi hoï höôùng ñeán laø Nhaät, cöôøng quoác kinh teá lôùn nhaát trong
vuøng Ñoâng AÙ.
Leân caàm quyeàn töø naêm 1960, thuû töôùng Nhaät Hayato Ikeda ñaõ khôûi söï, döôùi söùc eùp cuûa caùc
nhaø coâng nghieäp trong nöôùc ñang mong moûi tìm kieám moät thò tröôøng môùi cho neàn kinh teá ñang
böôùc vaøo moät thôøi kì taêng tröôûng maïnh meõ khaùc, xem xeùt laïi caùc quan heä thöông maïi vôùi Trung
Quoác. Thaùng 11.1962, ñaïi dieän Nhaät vaø Trung Quoác kí Giaùc thö Thöông maïi ñöa giaù trò haøng hoùa
trao ñoåi giöõa hai nöôùc leân 100 trieäu USD töø naêm 1963 ñeán 1967(41). Trong thöïc teá, möùc taêng
tröôûng trao ñoåi maäu dòch giöõa hai nöôùc dieãn ra vôùi nhòp ñoä nhanh hôn nhieàu: 200 trieäu (1966),
820 trieäu (1970) vaø 900 trieäu (1971) [30, tr.144 – 145]. Beân caïnh ñoù, chính phuû coøn cho pheùp caùc
toå chöùc xaõ hoäi vaø ñoaøn theå thöôøng xuyeân trao ñoåi quan heä vôùi nhau.
Nhöng nhöõng tieán trieån treân khoâng taùc ñoäng ñaùng keå ñeán laäp tröôøng cuûa Nhaät ñoái vôùi Trung
Quoác. Ngaøy 1.3.1964, thuû töôùng Ikeda ñöa ra boán ñieàu kieän tieân quyeát cho vieäc laäp quan heä
chính thöùc vaø ñaày ñuû vôùi CHND Trung Hoa: Baéc Kinh coâng nhaän Hieäp öôùc An ninh hoã töông
Nhaät - Mó; Trung Quoác toân troïng Hoøa öôùc Nhaät - Ñaøi Loan; Trung Quoác töø boû moïi yeâu saùch veà
tieàn boài thöôøng chieán tranh ñoái vôùi Nhaät; Trung Quoác höùa khoâng tieáân haønh caùc hoaït ñoäng tuyeân
truyeàn coäng saûn hay thöïc hieän hoaït ñoäng xaâm löôïc giaùn tieáp choáng Nhaät [34, tr.196]. Leân caàm
quyeàn trong thôøi gian sau ñoù trong naêm 1964, thuû töôùng Sato khaúng quyeát: “Chöøng naøo toâi coøn
taïi vò, quan heä vôùi Trung Quoác seõ khoâng thay ñoåi” [30, tr.145].
Veà phaàn mình, Trung Quoác cuõng toû thaùi ñoä cöùng raén khoâng keùm, nhaát laø sau khi Caùch maïng
Vaên hoùa ñöôïc phaùt ñoäng. Thaùng 4.1970, Chu AÂn Lai sang thaêm CHDCND Trieàu Tieân vaø kí vôùi
giôùi laõnh ñaïo nöôùc naøy moät baûn thoâng caùo chung coù noäi dung choáng Nhaät roõ raøng. Vaên kieän
khaúng ñònh: “Ñeá quoác Mó laø keû giaät daây, coøn Nhaät laø keû dieãn tuoàng”. Nhöng coù moät ñieàu ñaùng
chuù yù: cuõng trong thaùng 4 ñoù, Chu AÂn Lai tuyeân boá raèng nöôùc oâng saün saøng kí moät hieäp öôùc vôùi
Nhaät, neáu nöôùc naøy töø boû hoøa öôùc ñang coù vôùi Ñaøi Loan; trong chuyeän naøy, thaäm chí Hieäp öôùc
An ninh vôùi Mó khoâng bò coi laø moät trôû ngaïi [30, tr.145−146].
Nhö vaäy laø Chính phuû Baéc Kinh ñaõ vaïch ra moät con ñöôøng khaù haáp daãn cho vieäc caûi thieän

(41)
Naêm 1961, giaù trò trao ñoåi hai chieàu giöõa hai nöôùc laø 23,4 trieäu USD [28, tr.418].

45
quan heä Trung − Nhaät. Ñaùng tieác laø maõi ñeán ngaøy 5.4.1971, Chính phuû Sato môùi thoâng baùo söï
thay ñoåi trong laäp tröôøng cuûa mình vaø toû yù saün saøng “caûi thieän” quan heä ngoaïi giao vôùi Trung
Quoác. Ñöôïc ñöa ra ñuùng vaøo thôøi ñieåm ñang dieãn ra nhöõng cuoäc thaêm doø raùo rieát cho söï xích laïi
gaàn nhau giöõa Trung Quoác vaø Hoa Kì, lôøi tuyeân boá cuûa Chính phuû Nhaät ñaõ khoâng coøn thu huùt söï
chuù yù cuûa Baéc Kinh nöõa.
b. Thoâng caùo chung Trung - Nhaät (1972): söï ñieàu chænh lôùn trong chính saùch ñoái ngoaïi cuûa
Nhaät
Nhaän thöùc roõ nguy cô coù theå bò ñoàng minh Hoa Kì boû rôi vaø trôû neân chô vô tröôùc Lieân Xoâ vaø
Trung Quoác, hieåu raèng ñaõ bò “lôõ taøu” trong quan heä vôùi CHND Trung Hoa, nöôùc coù vò trí ñòa lí
aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán an ninh cuûa Nhaät vaø coù moät tieàm naêng kinh teá khoâng phaûi nhoû duø vaãn
coøn ñang ñaém chìm trong caûnh hoãn loaïn phaùt sinh töø “Caùch maïng Vaên hoùa”, Tokyo coá tìm caùch
laáy laïi thôøi gian ñaõ maát.
Ngay sau khi trôû thaønh thuû töôùng Nhaät, thaùng 7.1972, Tanaka ñaõ baøy toû yù muoán sang thaêm
Trung Quoác. Ñang bò coâ laäp moät caùch nguy hieåm treân tröôøng quoác teá vaø caû trong vuøng Ñoâng AÙ,
Baéc Kinh voäi vaõ toû yù taùn ñoàng.
Keát quaû cuûa nhöõng cuoäc ñaøm phaùn dieãn ra ôû Baéc Kinh töø ngaøy 25 ñeán ngaøy 29.9.1972 laø baûn
Thoâng caùo chung, theo ñoù, Chính phuû Nhaät nhìn nhaän Chính phuû CHND Trung Hoa laø “chính phuû
duy nhaát hôïp phaùp cuûa Trung Quoác” vaø tuyeân boá toân troïng quan ñieåm cuûa Baéc Kinh raèng “Ñaøi
Loan laø moät phaàn laõnh thoå khoâng theå caét lìa cuûa CHND Trung Hoa”. Ngay trong ngaøy kí Thoâng
caùo chung, Chính phuû Tanaka tuyeân boá caét ñöùt quan heä vôùi Ñaøi Loan. Nhaät vaø Trung Quoác cuõng
tuyeân boá chaám döùt tình traïng chieán tranh giöõa hai nöôùc baèng moät coâng thöùc khaù kín ñaùo: chaám
döùt “tình hình baát bình thöôøng ñaõ toàn taïi cho ñeán nay”, vaø thieát laäp quan heä ngoaïi giao, ñoàng yù
tuaân thuû naêm nguyeân taéc soáng chung hoøa bình, giaûi quyeát nhöõng tranh chaáp baèng caùc phöông tieän
hoøa bình, khoâng söû duïng hay ñe doïa söû duïng söùc maïnh. Hai nöôùc thoûa thuaän môû nhöõng cuoäc ñaøm
phaùn ñeå kí “moät hieäp öôùc hoøa bình vaø höõu nghò”. Caû hai thoûa thuaän “khoâng tìm caùch giaønh baù
quyeàn trong vuøng chaâu AÙ vaø Thaùi Bình Döông vaø cuøng choáng laïi möu toan cuûa baát kì nöôùc naøo
hay nhoùm nöôùc naøo laäp baù quyeàn nhö vaäy”. Ñaùng chuù yù laø Tuyeân boá chung khoâng nhaéc gì ñeán
Hoøa öôùc Nhaät - Ñaøi Loan vaø cuõng chaúng ñeà caäp gì ñeán Hieäp öôùc An ninh Nhaät - Mó. Taát nhieân,
söï boû soùt naøy khoâng phaûi laø chuyeän ngaãu nhieân. Thuû töôùng Tanaka tuyeân boá trong moät cuoäc hoïp
baùo ñöôïc toå chöùc ngay sau chuyeán ñi thaêm Trung Quoác: “Ngöôøi Trung Quoác khoâng tranh caõi veà
vaán ñeà Hieäp öôùc An ninh, ñieàu ñoù ñöôïc chöùng minh ôû choã trong Tuyeân boá chung khoâng ñaû ñoäng
tôùi Hieäp öôùc naøy” [32, tr.144]. Veà phaàn mình, Baéc Kinh ñôïi moät thôøi gian sau môùi ñöa ra caùch
giaûi thích roõ raøng hôn. Thaùng 1.1974, thuû töôùng Ñaëng Tieåu Bình tuyeân boá vôùi moät phaùi ñoaøn
quan chöùc cao caáp Nhaät: “Veà nguyeân taéc, Trung Quoác khoâng coâng nhaän Hieäp öôùc Nhaät − Mó,
nhöng vì coù moät söï ñe doïa, chuùng toâi nghó raèng khoù traùnh khoûi vieäc Nhaät baûo veä ñaát nöôùc cuûa
mình baèng caùch duy trì quan heä vôùi Mó” [16, tr.57].
c. Bình thöôøng hoùa quan heä Trung−Nhaät (töø 1973 veà sau)
Naêm 1973, Nhaät vaø Trung Quoác trao ñoåi Ñaïi söù, naêm 1974 hai nöôùc kí Hieäp öôùc Thöông maïi.
Nhö vaäy, so vôùi tieán ñoä phaùt trieån cuûa quan heä Trung − Mó, quan heä Trung − Nhaät dieãn tieán
nhanh hôn. Nhöng hieän töôïng naøy khoâng coù nghóa laø “nhaân toá Mó”, voán luoân giöõ vai troø trung
taâm trong quaù trình hoaïch ñònh ñöôøng loái ñoái ngoaïi cuûa Nhaät töø naêm 1951, ñaõ ñaùnh maát yù nghóa
cuûa noù. Sau khi bình thöôøng hoùa quan heä, Baéc Kinh vaø Tokyo ñaõ baét ñaàu tieán haønh caùc cuoäc
thöông thuyeát chung quanh hieäp öôùc hoøa bình vaø höõu nghò. Coâng vieäc chuaån bò dieãn ra raát chaäm
chaïp vaø thaäm chí bò ñình chæ sau laàn tieáp xuùc vaøo thaùng 9.1975, vì Hoa Kì chöa xaùc ñònh roõ chính
saùch ñoái vôùi Trung Quoác. Phaûi ñôïi ñeán nöûa sau thaäp nieân 70, khi Hoa Kì quyeát ñònh choïn “con

46
baøi Trung Quoác”, cuoäc ñaøm phaùn giöõa Nhaät vaø Trung Quoác môùi ñöôïc taùi tuïc töø ngaøy 21.7.1978
vaø dieãn ra nhanh choùng ñeå keát thuùc baèng leã kí Hieäp öôùc Hoaø bình vaø Höõu nghò Trung − Nhaät
ngaøy 12.8.1978, giöõa luùc quan heä trong vuøng chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông trôû neân caêng thaúng bôûi
tình traïng xaáu ñi khoâng ngöøng cuûa tam giaùc Haø Noäi - Baéc Kinh - Phnom Penh. Trong khoaûng thôøi
gian ñoù, giaù trò haøng trao ñoåi giöõa hai nöôùc taêng ñeàu ñaën: naêm 1973 taêng 1,8 laàn; naêm 1974 taêng
1,6 laàn; naêm 1975 − 1,2 laàn; naêm 1976 − 0,8 laàn (nghóa laø giaûm so vôùi naêm tröôùc); naêm 1977 −
1,1 laàn vaø naêm 1978 – 1,5 laàn (ñaây laø caùc möùc taêng so vôùi naêm tröôùc) [2, tr.236].
Vieäc thieát laäp quan heä ngoaïi giao chính thöùc vaø vieäc kí Hieäp öôùc Hoaø bình vaø Höõu nghò giöõa
Trung Quoác vaø Nhaät ñöôïc chính giôùi vaø hoïc giaû hai nöôùc xem laø nhöõng söï bieán troïng ñaïi, vaø
caøng coù yù nghóa hôn nöõa ñoái vôùi Nhaät vì chuùng môû ra moät thôøi ñaïi môùi trong lòch söû nöôùc naøy: ñoù
laø töø nay Tokyo seõ coù theå theo ñuoåi moät laäp tröôøng ñoäc laäp hôn so vôùi tröôùc ñaây trong caùc vaán ñeà
quoác teá, maø tröôùc heát laø trong quan heä vôùi caùc cöôøng quoác trong vuøng chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông.
Tuy nhieân, caàn nhaán maïnh ôû ñaây raèng Nhaät vaãn luoân coá tuaân thuû nguyeân taéc “khoaûng caùch ñeàu
ñaën” (“tokiori gaiko”) trong quan heä vôùi Baéc Kinh vaø Moskva. Maëc duø quan heä Xoâ − Mó töø
nhöõng naêm cuoái cuûa thaäp nieân 70 ñaõ dieãn tieán theo chieàu höôùng ngöôïc laïi vôùi quan heä Trung −
Mó, Nhaät coá gaéng khoâng ñeå bò Trung Quoác loâi vaøo chieán dòch “choáng baù quyeàn”, ñuùng nhö moät
ñieàu khoaûn trong Hieäp öôùc Höõu nghò Trung − Nhaät ñaõ khaúng ñònh raèng Hieäp öôùc “khoâng gaây
phöông haïi ñeán vò theá ñoäc laäp cuûa nhöõng nöôùc ñaõ kí trong moái quan heä giöõa nhöõng nöôùc naøy vôùi
caùc nöôùc thöù ba” [Daãn laïi theo 28, tr.420].
2. Quan heä Nhaät – Xoâ
a. Quan ñieåm cuûa Lieân Xoâ veà vaán ñeà chieám ñoùng vaø kí hoøa öôùc vôùi Nhaät
Khoâng nhö trong tröôøng hôïp cuûa nöôùc Ñöùc Quoác xaõ, vò theá cuûa Lieân Xoâ trong caùc cuoäc vaän
ñoäng ngoaïi giao giaûi quyeát soá phaän nöôùc Nhaät baïi traän toû ra keùm hôn nhieàu. Khoâng giaønh ñöôïc
quyeàn cuøng chieám ñoùng laõnh thoå Nhaät vôùi Hoa Kì, Lieân Xoâ choïn phöông aùn baùm chaët vaøo caùc
nguyeân taéc cô baûn ñaõ ñöôïc vaïch ra trong caùc baûn Tuyeân boá cuûa Hoäi nghò Cairo giöõa Hoa Kì, Anh
vaø Trung Quoác, Hoäi nghò Yalta vaø Hoäi nghò Potsdam giöõa nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo Lieân Xoâ, Hoa Kì
vaø Anh. Tröôùc tieân, Lieân Xoâ ñoøi thaønh laäp UÛy ban Tö vaán Ñoàng minh vaø Hoäi ñoàng kieåm soaùt ôû
Nhaät. Ñoøi hoûi naøy ñaõ ñöôïc Hoäi nghò Boä tröôûng Ngoaïi giao Lieân Xoâ, Hoa Kì vaø Anh (dieãn ra ôû
Moskva thaùng 12.1945) thoûa maõn baèng vieäc thaønh laäp hai cô quan: UÛy ban Vieãn Ñoâng vaø Hoäi
ñoàng Ñoàng minh veà Nhaät.
Giöõa Lieân Xoâ vaø Mó sau ñoù ñaõ dieãn ra moät cuoäc ñaáu tranh gay go quanh vieäc thi haønh chính
saùch chieám ñoùng. YÙ cuûa Lieân Xoâ laø muoán taêng cöôøng vai troø cuûa hai cô quan keå treân vaø ñöa taát
caû nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán Nhaät, keå caû vaán ñeà soaïn thaûo hoøa öôùc, ra baøn thaûo taïi hoäi nghò boä
tröôûng Ngoaïi giao caùc nöôùc lôùn (Lieân Xoâ, Hoa Kì, Anh vaø Trung Quoác) ñaõ töøng tröïc tieáp tham
chieán choáng Nhaät. Khoâng ñoàng tình vôùi nhieàu bieän phaùp maø MacArthur mang ra thöïc hieän, ñaïi
dieän Lieân Xoâ ñaõ nhieàu laàn caùo giaùc raèng chính saùch chieám ñoùng cuûa Mó seõ taïo ñieàu kieän thuaän
lôïi cho söï phuïc hoài cuûa chuû nghóa quaân phieät Nhaät.
Baèng caùc chuû tröông treân, Lieân Xoâ hi voïng seõ giaûm bôùt vai troø vaø aûnh höôûng cuûa Mó ôû Nhaät.
Maëc duø khoâng thaønh coâng, Lieân Xoâ vaãn tieáp tuïc duy trì moät chính saùch cöùng raén ñoái vôùi Nhaät
trong nhieàu naêm sau ñoù, do trong quan heä giöõa hai nöôùc ñaõ phaùt sinh nhieàu maâu thuaãn nghieâm
troïng.
b. Quan heä Nhaät - Xoâ trong thaäp nieân 50 vaø 60 - Cuoäc tranh chaáp boán ñaûo phía nam Kuril
Sau khi khoâi phuïc vò theá ñoäc laäp nhôø Hoøa öôùc San Francisco (1951), giôùi caàm quyeàn Nhaät coi
Lieân Xoâ laø moái ñe doïa lôùn nhaát ñeán neàn an ninh ñaát nöôùc hoï, vì Lieân Xoâ ñaõ töø choái khoâng kí vaøo
Hoøa öôùc. Do vaäy, giôùi laõnh ñaïo Nhaät, sau moät thôøi gian caân nhaéc ñaõ ñi ñeán quyeát ñònh kí Hieäp

47
öôùc An ninh vôùi Mó vôùi hi voïng döïa vaøo söï che chôû cuûa Mó veà maët quoác phoøng tröôùc hai keû thuø
tieàm taøng laø Lieân Xoâ vaø Coäng hoøa Nhaân daân Trung Hoa, nhaát laø trong hoaøn caûnh Nhaät chæ ñöôïc
pheùp xaây döïng löïc löôïng phoøng veä, coøn chi tieâu quoác phoøng chieám moät tæ leä raát thaáp trong ngaân
saùch. Nhöng chính söï ra ñôøi cuûa Hieäp öôùc An ninh Nhaät − Mó laïi gaây cho Lieân Xoâ nhieàu quan
ngaïi vì hai leõ: thöù nhaát, Mó laø ñoái thuû chính ñoái ñaàu vôùi Lieân Xoâ trong Chieán tranh Laïnh vaø thöù
hai, xeùt veà maët ñòa- chính trò, quaàn ñaûo Nhaät coù moät yù nghóa chieán löôïc ñoái vôùi mieàn Vieãn Ñoâng
cuûa Lieân Xoâ.
Quaàn ñaûo Nhaät Baûn taïo thaønh moät voøng cung kheùp kín, phong beá moïi ngoõ ra vaøo, caû treân
khoâng laãn treân bieån, töø mieàn Ñoâng Sibir ra Thaùi Bình Döông. Thöïc vaäy, moïi cöûa ngoõ ñoå ra
bieån cuûa mieàn Sibir Lieân Xoâ ñeàu naèm treân bôø bieån Nhaät Baûn vaø taäp trung quanh caûng chính
Vladivostok, vì quaù leân phía baéc bieån bò ñoùng baêng phaàn lôùn trong naêm. Laø moät bieån kín,
bieån Nhaät Baûn chæ thoâng ra bieån Trung Hoa, Thaùi Bình Döông vaø bieån Okhotsk laàn löôït qua
ba eo bieån Soya, Tsugaru vaø Ñoái Maõ (Tsushima); taát caû ñeàu thuoäc chuû quyeàn cuûa Nhaät.
Trong nhöõng ñieàu kieän nhö vaäy, khi xaûy ra moät cuoäc xung ñoät Ñoâng-Taây, chaéc chaén quaân ñoäi
Lieân Xoâ seõ coi Nhaät, maø luùc naøy haún cuõng ñaõ trôû thaønh vò trí tieàn tieâu cuûa quaân ñoäi Hoa Kì
chieáu theo Hieäp öôùc An ninh hoã töông giöõa hai nöôùc, laø chöôùng ngaïi ñaàu tieân phaûi vöôït qua
cho moïi hoaït ñoäng quaân söï töï do cuûa hoï caû treân khoâng laãn treân bieån ngoaøi khôi Thaùi Bình
Döông.
Quaàn ñaûo Kuril laø moät chuoãi caùc ñaûo keùo daøi töø nam baùn ñaûo Kamchatka ñeán baéc ñaûo
Hokkaido. Ñoái vôùi Lieân Xoâ vaø Nhaät, quaàn ñaûo naøy coù yù nghóa quan troïng veà nhieàu maët. Veà
phía Lieân Xoâ, quaàn ñaûo Kuril aùn ngöõ cöûa ngoõ phía nam bieån Okhotsk vaø ñaây laïi laø tuyeán
ñöôøng an toaøn cho caùc loaïi taøu chieán cuûa Lieân Xoâ ra vaøo Thaùi Bình Döông. Ñoái vôùi ngöôøi
Nhaät, quaàn ñaûo Kuril coù yù nghóa lòch söû – daân toäc: hoï xem ñaây laø moät phaàn laõnh thoå cuûa nöôùc
mình.
Ñöôïc ngöôøi Nhaät goïi laø quaàn ñaûo Chishima, quaàn ñaûo Kuril ñöôïc nhaéc ñeán laàn ñaàu tieân
trong quan heä Nga – Nhaät laø vaøo thaùng 2.1885, khi Hieäp öôùc Höõu nghò giöõa hai nöôùc ñöôïc kí
ôû Shimoda. Trong phaàn xaùc ñònh bieân giôùi giöõa hai nöôùc, vaên kieän ngoaïi giao naøy thöøa nhaän
caùc ñaûo Etorofu, Kunashiri, Shikotan vaø Habomai laø phaàn laõnh thoå cuûa Nhaät, coøn quaàn ñaûo
Kuril ôû veà phía baéc ñaûo Uruq thuoäc chuû quyeàn cuûa Lieân Xoâ. Coøn ñaûo Sakhalin, hai beân thoûa
thuaän khoâng xaùc ñònh roõ ñöôøng phaân ranh maø vaãn tieáp tuïc cuøng quaûn lí.
Naêm 1874, moät phaùi ñoaøn ngoaïi giao cuûa Nhaät ñaõ ñeán Sankt Petersburg ñeå kí moät hieäp
ñònh theo ñoù, Nhaät töø boû quyeàn sôû höõu chung ñoái vôùi ñaûo Sakhalin ñeå ñoåi laáy quaàn ñaûo Kuril.
Ñieàu hai cuûa Hieäp ñònh xaùc ñònh quaàn ñaûo Kuril traûi daøi töø baéc ñaûo Uruq ñeán ñaûo Shimshu,
goàm moät chuoãi 18 ñaûo.
Thaùng 2.1945, Hoäi nghò Yalta ñaõ coâng nhaän quaàn ñaûo Kuril naèm trong soá nhöõng laõnh thoå
thuoäc chuû quyeàn Lieân Xoâ, sau khi nöôùc naøy tham gia chieán tranh choáng Nhaät. Tuyeân caùo
Potsdam (26.7.1945) ñaõ taùi khaúng ñònh noäi dung vöøa neâu cuûa Hoäi nghò Yalta. Trong thaùng 8
vaø ñaàu thaùng 9.1945, quaân ñoäi Lieân Xoâ ñaõ chieám ñoùng toaøn boä quaàn ñaûo Kuril, keå caû nhoùm 4
ñaûo cöïc nam: Etorofu, Kunashiri, Shikotan vaø Habomai. Lieân Xoâ ñaõ truïc xuaát toaøn boä daân cö
ñang sinh soáng treân boán ñaûo naøy.
Naêm 1951, Nhaät kí Hoøa öôùc San Francisco. Ñieàu 2, chöông II cuûa vaên kieän neâu roõ raèng
“Nhaät töø boû moïi quyeàn, danh nghóa vaø yeâu saùch ñoái vôùi quaàn ñaûo Kuril, ñoái vôùi phaàn cuûa ñaûo
Sakhalin vaø nhöõng ñaûo keà beân maø Nhaø nöôùc ñaõ thu ñoaït theo quy ñònh cuûa Hoøa öôùc
Portsmouth ngaøy 5.9.1905”.
Gioáng nhö thoûa thuaän ôû Hoäi nghò Yalta hay Tuyeân caùo Potsdam, Hoøa öôùc San Francisco

48
 ñaõ khoâng xaùc ñònh roõ phaïm vi cuûa quaàn ñaûo Kuril. Taïi Hoäi nghò San Francisco, phaùi ñoaøn
Nhaø nöôùc coù nhaéc laïi laäp tröôøng chính thöùc cuûa Chính phuû Tokyo raèng caùc ñaûo Habomai vaø
Shikotan laø boä phaän khaêng khít cuûa Hokkaido, chöù khoâng thuoäc veà quaàn ñaûo Kuril. Phaùi ñoaøn
Nhaät coøn leân tieáng khaúng ñònh raèng caùc ñaûo Kunashiri vaø Etorofu laø boä phaän gaén lieàn vôùi
laõnh thoå Nhaät, chöù khoâng phaûi laø moät phaàn cuûa quaàn ñaûo Kuril. Ngöôøi Nhaät goïi nhoùm 4 ñaûo
vöøa neâu laø “caùc laõnh thoå phöông Baéc” (Hoppo-Hyodoâ).
Ñeán ñaây töôûng cuõng ñeà caäp qua laäp tröôøng cuûa Hoa Kì, nöôùc ñoàng minh thaân thieát nhaát cuûa
Nhaät vaø ñang tröïc tieáp ñoái ñaàu vôùi Lieân Xoâ trong Chieán tranh Laïnh. Laäp tröôøng cuûa Washington
ñaõ traûi qua moät soá thay ñoåi. Luùc ñaàu, Washington thoâng qua SCAP, ñaõ khoâng toû thaùi ñoä phaûn ñoái
khi Lieân Xoâ chieám ñoùng nhoùm 4 ñaûo vaø truïc xuaát toaøn boä daân cö khoûi nôi ñaây. Nhöng naêm 1949,
Washington ñoåi yù vaø xaùc ñònh raèng “coù cô sôû phaùp lí vöõng chaéc ñeå laäp luaän raèng Habomai vaø
Shikotan khoâng thuoäc veà quaàn ñaûo Kuril” [20, tr.170], hay noùi caùch khaùc ñi hai ñaûo naøy coù khaû
naêng thuoäc chuû quyeàn cuûa Nhaät. Taïi Hoäi nghò San Francisco, boä tröôûng Ngoaïi giao Hoa Kì F.
Dulles baøy toû söï uûng hoä ñoái vôùi laäp tröôøng cuûa Nhaät lieân quan ñeán hai ñaûo Habomai vaø Shikotan,
trong luùc khoâng nhaéc gì ñeán hai ñaûo coøn laïi. Tuy nhieân, trong Bò Vong luïc göûi chính phuû Nhaät
thaùng 9.1956, F. Dulles ñaõ ñoàng yù raèng caùc ñaûo Kunashiri vaø Etorofu cuõng thuoäc chuû quyeàn cuûa
Nhaät [34, tr.111]. Nhö vaäy, Washington ñaõ uûng hoä hoaøn toaøn laäp tröôøng cuûa Nhaät.
Sau khi Stalin töø traàn (3.1953), giôùi laõnh ñaïo môùi cuûa Lieân Xoâ nhaän thöùc raèng söï töø khöôùc
khoâng tham gia Hoøa öôùc San Francisco laø vieäc laøm khoâng coù ích cho quyeàn lôïi cuûa Lieân Xoâ. Töø
ngaøy 3.6.1956, Lieân Xoâ vaø Nhaät ñaõ khôûi söï ñaøm phaùn ôû London nhaèm ñi ñeán moät hoøa öôùc chaám
döùt tieán trình chieán tranh vaø taùi laäp quan heä ngoaïi giao. Phaùi ñoaøn Nhaät ñöôïc chæ thò ñöa ra yeâu
saùch ñoái vôùi toaøn boä quaàn ñaûo Kuril, nhöng neáu caàn thì chæ giôùi haïn ôû hai ñaûo Habomai vaø
Shikotan. Phaùi ñoaøn Lieân Xoâ ñoàng yù chuyeån giao cho Nhaät hai ñaûo naøy, nhöng ñaët ñieàu kieän laø
Nhaät ñoùng cöûa caùc caên cöù quaân söï cuûa Mó [20, tr.170]. Ñieàu kieän naøy taát nhieân khoù ñöôïc phía
Nhaät ñaùp öùng. Ngoaøi ra, coù theå laø do söùc eùp cuûa Mó (42), cuõng coù theå laø do baát ñoàng yù kieán trong
noäi boä giôùi caàm quyeàn (43), phaùi ñoaøn Nhaät ñaõ ñoøi ñöa chuû quyeàn phaàn nam ñaûo Sakhalin vaø
quaàn ñaûo Kuril ra xem xeùt ôû Lieân Hieäp Quoác, ñoàng thôøi môû roäng yeâu saùch ra caû 4 ñaûo tranh
chaáp [Daãn laïi theo 27, tr.325].
Thaùng 3.1956, cuoäc ñaøm phaùn tan vôõ vaø chæ ñöôïc noái laïi töø ngaøy 1.8.1956 ôû Moskva. Ngaøy
19.10, Thoâng caùo chung Xoâ − Nhaät ñöôïc kí, theo ñoù hai nöôùc ñoàng yù keát thuùc tình traïng chieán
tranh, taïo ñieàu kieän phuïc hoài quan heä ngoaïi giao bình thöôøng giöõa hai nöôùc, Lieân Xoâ seõ uûng hoä
Nhaät gia nhaäp Lieân Hieäp Quoác, moïi coâng daân Nhaät bò xöû aùn ôû Lieân Xoâ seõ ñöôïc tha, Lieân Xoâ
khoâng ñoøi Nhaät boài thöôøng. Hai beân cam keát tieáp tuïc cuoäc ñaøm phaùn veà vieäc kí hoøa öôùc. Veà vaán
ñeà laõnh thoå, Lieân Xoâ ñoàng yù hoaøn traû Habomai vaø Shikotan cho Nhaät, nhöng chæ sau khi hai nöôùc
ñaõ kí hoøa öôùc [27, tr.327].
Trong caùc cuoäc thöông thuyeát dieãn ra töøng ñôït sau ñoù hay trong caùc thö töø trao ñoåi giöõa nhöõng

(42)
Trong thö göûi thuû töôùng Nhaät Ichiro Hatoyama trong thaùng 5.1955, boä tröôûng Ngoaïi giao Hoa Kì F. Dulles vieát
raèng “ñöôøng loái môû roäng quan heä kinh teá vôùi Trung Quoác vaø Lieân Xoâ cuûa chính phuû Nhaät vaø taùi laäp quan heä ngoaïi
giao vôùi caùc nöôùc naøy ñang taïo cho nhaân daân Mó vaø caùc giôùi trong Quoác hoäi Mó caûm töôûng raèng Nhaät ñang tìm caùch
xích laïi gaàn caùc nöôùc coäng saûn. Laäp tröôøng naøy coù theå taïo ra chöôùng ngaïi cho vieäc thöïc hieän keá hoaïch giuùp ñôõ Nhaät,
maø chính phuû Hoa Kì hieän ñang soaïn thaûo” [Daãn laïi theo27, tr.323]. Trong coâng haøm ñeà ngaøy 7.9.1956 göûi chính phuû
Nhaät, Dulles löu yù raèng Tokyo khoâng ñöôïc nhöôïng quaàn ñaûo Kuril cho Lieân Xoâ. Neáu yeâu caàu naøy khoâng ñöôïc chaáp
thuaän, Hoa Kì seõ chieám giöõ luoân quaàn ñaûo Ryukyu [9, tr.459 – 460].
(43)
Moät phaùi saün saøng töø boû chuû quyeàn ñoái vôùi 4 ñaûo tranh chaáp, neáu ñoù laø caùi giaù phaûi traû cho vieäc taùi laäp nhanh
choùng quan heä giöõa hai nöôùc; phaùi kia chæ muoán Nhaät caûi thieän quan heä vôùi Lieân Xoâ vôùi ñieàu kieän Hoa Kì taùn ñoàng
[9,tr.459].

49
ngöôøi ñöùng ñaàu chính phuû hai nöôùc, laäp luaän maø caùc beân ñöa ra nhaèm bieän giaûi cho laäp tröôøng
cuûa mình veà cô baûn khoâng coù gì môùi.
Cô sôû phaùp lí cho laäp tröôøng cuûa Lieân Xoâ laø nhöõng thoûa thuaän hay hieäp ñònh ñaõ ñöôïc
thoâng qua taïi caùc haït nhaân Cairo, Potsdam vaø San Francisco. Phía Lieân Xoâ cho raèng toaøn boä
vaán ñeà laõnh thoå ñaõ ñöôïc giaûi quyeát ôû caùc hoäi nghò vöøa neâu. Maëc duø Tuyeân caùo Potsdam
khoâng nhaéc ñeán Thoûa thuaän ñaõ ñöôïc thoâng qua ôû Hoäi nghò Yalta, nhöng phía Nga cho raèng
hai vaên baûn naøy khoâng taùch rôøi nhau. Trong Thoûa thuaän Yalta, khoâng thaáy coù vieäc phaân bieät
quaàn ñaûo Kuril thaønh hai phaàn baéc vaø nam. Hôn nöõa, trong Hoøa öôùc San Francisco, Nhaät ñaõ
töø boû caùc yeâu saùch ñoái vôùi quaàn ñaûo Kuril, goàm caû 4 ñaûo tranh chaáp. Vieäc Lieân Xoâ khoâng
tham gia Hoøa öôùc San Francisco khoâng coù nghóa laø Nhaät Baûn thoaùt khoûi traùch nhieäm tuaân thuû
caùc ñieàu khoaûn cuûa vaên kieän naøy. Lieân Xoâ cho raèng Nhaät Baûn vöøa laø moät nöôùc xaâm löôïc
trong Chieán tranh theá giôùi thöù hai, vöøa laø moät trong nhöõng nöôùc baïi traän neân khoâng coù quyeàn
löïa choïn naøo khaùc.
Cô sôû phaùp lí cho laäp luaän cuûa Nhaät laø nhöõng Hieäp öôùc Shimoda (1855), Sankt Petersburg
(1984) vaø Portsmouth (1905). Chieáu theo caùc vaên kieän naøy, chuû quyeàn cuûa Nhaät ñoái vôùi 4 ñaûo
tranh chaáp ñöôïc xaùc laäp khoâng phaûi baèng vuõ löïc vaø xaâm chieám, nhö vaäy chuùng khoâng theå
chòu söï chi phoái cuûa Tuyeân boá chung Cairo. Giôùi chöùc Nhaät coøn laäp luaän raèng nguyeân taéc
khoâng baønh tröôùng laõnh thoå ñöôïc neâu trong tuyeân boá naøy laø ñeå ngaên ngöøa laõnh thoå Nhaät khoûi
bò chieám ñoaït. Coøn veà phaàn Thoûa thuaän Yalta, Nhaät khoâng chòu söï raøng buoäc vaøo baát kì ñieàu
khoaûn naøo cuûa vaên kieän naøy. Chính phuû Nhaät thöøa nhaän coù töø boû moïi yeâu saùch ñoái vôùi quaàn
ñaûo Kuril theo Hoøa öôùc San Francisco, do vaäy Lieân Xoâ khoâng coù quyeàn haïn vaø ñöôïc höôûng
caùc lôïi ích ñöôïc duy ñònh trong hoøa öôùc naøy. Trong luùc ñoù, caùc ñaûo tranh chaáp xeùt veà maët lòch
söû chöa bao giôø thuoäc chuû quyeàn cuûa moät nöôùc naøo khaùc ngoaøi Nhaät.
Trong thaäp nieân 1960, ñaõ dieãn ra nhieàu söï kieän maø taùc ñoäng cuûa chuùng ñaõ khieán Lieân Xoâ
ngaøy caøng toû ra cöùng raén hôn. Ñaàu tieân laø Hieäp öôùc Hôïp taùc vaø An ninh Mó – Nhaät kí ngaøy
17.1.1960 coù giaù trò trong 10 naêm. Phaûn öùng tröôùc söï ra ñôøi cuûa Lieân minh Mó – Nhaät, chính phuû
Lieân Xoâ trong Bò vong luïc ñeà ngaøy 27.1.1960 neâu roõ raèng do söï ra ñôøi cuûa Hieäp öôùc vöøa neâu,
Lieân Xoâ seõ khoâng theå thöïc hieän lôøi höùa chuyeån giao caùc ñaûo Habomai vaø Shikotan cho phía
Nhaät. Lôøi höùa naøy chæ ñöôïc thöïc hieän vôùi ñieàu kieän toaøn boä quaân ñoäi nöôùc ngoaøi phaûi ruùt heát
khoûi laõnh thoå Nhaät vaø sau khi hoøa öôùc Xoâ – Nhaät ñöôïc kí [16, tr.500; 27, tr.330].
Trong naêm 1964, chuû tòch Trung Quoác Mao Traïch Ñoâng baát ngôø ñöa ra laäp tröôøng uûng hoä yeâu
saùch cuûa Nhaät lieân quan ñeán 4 ñaûo tranh chaáp vaø gaén ñoøi hoûi naøy cuûa Nhaät vôùi nhöõng yeâu saùch
cuûa Trung Quoác veà laõnh thoå ñoái vôùi Lieân Xoâ. Dieãn bieán naøy caøng taêng theâm phaàn lo laéng cuûa
Lieân Xoâ, vì noù coù theå taïo ra tieàn leä cho ñoøi hoûi xem laïi nhöõng thay ñoåi veà laõnh thoå ôû chaâu AÂu
dieãn ra vaøo cuoái Chieán tranh theá giôùi thöù hai, voán coù lôïi cho Lieân Xoâ. Hôn nöõa, ñoái vôùi haïm ñoäi
Thaùi Bình Döông ngaøy caøng lôùn maïnh cuûa Lieân Xoâ, quaàn ñaûo Kuril ñaõ thöïc söï coù moät taàm quan
troïng chieán löôïc nhö laø cöûa ngoõ thoâng ra ñaïi döông vaø do ñoù khoâng ngöøng ñöôïc Haûi quaân Lieân
Xoâ taêng cöôøng xaây döïng. Cuøng vôùi baùn ñaûo Kamchatka vaø ñaûo Hokkaido, quaàn ñaûo naøy taïo
thaønh moät voøng raøo vaây kín bieån Okhotsk. Ñaây laø khu vöïc maø caùc taøu ngaàm nguyeân töû coù trang
bò teân löûa haït nhaân cuûa Lieân Xoâ coù theå di chuyeån moät caùch vöøa kín ñaùo, vöøa khoâng gaëp nhieàu trôû
ngaïi ngay caû trong caûnh baêng giaù cuûa muøa ñoâng.
c. Nhöõng chuyeån bieán töø 1970 ñeán 1991
Trong thaäp nieân 1970, bò baát ngôøø tröôùc chuyeán vieáng thaêm Trung Quoác cuûa Toång thoáng
Nixon vaø khoán ñoán tröôùc cuoäc khuûng hoaûng nhieân lieäu, Nhaät tìm caùch thuùc ñaåy quan heä vôùi Lieân
Xoâ vôùi hi voïng cuûng coá laïi vò theá ñoái ngoaïi trong vuøng vaø treân theá giôùi vaø ñöôïc döï phaàn khai

50
thaùc caùc nguoàn taøi nguyeân töï nhieân ôû Sibir. Naêm 1972, hai beân ñaõ taùi tuïc caùc cuoäc ñaøm phaùn
quanh vaán ñeà hoøa öôùc sau moät thôøi gian daøi giaùn ñoaïn. Naêm 1973, xuaát hieän khaû naêng Nhaät seõ
döï phaàn khai thaùc taøi nguyeân mieàn Sibir ôû quy moâ lôùn. Thoâng caùo chung veà cuoäc ñaøm phaùn giöõa
thuû töôùng Tanaka vaø toång bí thö Brezhnev dieãn ra trong naêm ñaõ noùi ñeán khoaûn tín duïng trò giaù 2
tæ dollar maø Nhaät höùa vôùi Lieân Xoâ. Nhöng moät laàn nöõa, töø naêm 1975 toác ñoä cuûa tieán trình thöông
thuyeát dieãn ra raát chaäm chaïp, phaàn vì Nhaät khoâng nhieät taâm do ñang chuù yù caûi thieän quan heä vôùi
Trung Quoác, phaàn vì Lieân Xoâ toû ra quaù hoà nghi tröôùc vieãn caûnh cuûa moät hieäp öôùc höõu nghò giöõa
CHND Trung Hoa vaø Nhaät.
Töø giöõa naêm 1978, quan heä Xoâ − Nhaät trôû neân baêng giaù, sau khi Nhaät kí, baát chaáp nhöõng
caûnh caùo cuûa Lieân Xoâ, hoøa öôùc vôùi Trung Quoác, trong ñoù coù lôøi cam keát cuûa hai nöôùc seõ choáng
laïi noã löïc cuûa nöôùc thöù ba nhaèm thieát laäp baù quyeàn trong vuøng chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông. Lieân
Xoâ ñaõ theå hieän thaùi ñoä khoâng baèng loøng cuûa mình baèng caùch taêng cöôøng söï hieän dieän quaân söï
treân ñaûo Iturup. Tình traïng caêng thaúng trong quan heä giöõa hai nöôùc taêng theâm khi Nhaät toå chöùc
moät cuoäc taäp traän lôùn nhaát töø sau chieán tranh cuûa löïc löôïng phoøng veä taïi ñaûo Hokkaido vaø moät
phaàn ñaûo Honshu nhaèm ñoái phoù vôùi ñieàu ñöôïc Tokyo xem laø “moái ñe doïa cuûa Lieân Xoâ” taïi Vieãn
Ñoâng. Thuû töôùng Nhaät coøn ra lôøi keâu goïi phöông Taây gaây aùp löïc leân chính phuû Xoâvieát trong vaán
ñeà laõnh thoå phöông baéc. Cuoái naêm 1979 – ñaàu naêm 1980, tröôùc laøn soùng phaûn ñoái Lieân Xoâ ñöa
quaân vaøo Afghanistan, Nhaät Baûn ñaõ uûng hoä chính saùch tröøng phaït maø caùc nöôùc phöông Taây ñöa
ra nhaèm vaøo Lieân Xoâ. Caùc moái lieân laïc chính trò gaàn nhö bò caét ñöùt, trong luùc quan heä kinh teá-
thöông maïi bò giaûm ñaùng keå.
Trong boái caûnh quan heä Ñoâng – Taây xaáu ñi trong nöûa ñaàu thaäp nieân 80, taùi vuõ trang trôû thaønh
vaán ñeà thôøi söï ñoái vôùi chính giôùi Nhaät Baûn.

Thuû töôùng Nhaät Ohira (caàm quyeàn töø thaùng 12.1978 ñeán thaùng 6.1980) tuyeân boá Lieân Xoâ
laø moái ñe doïa tieàm taøng ñoái vôùi Nhaät; thaùng 5.1981, thuû töôùng Suzuki (caàm quyeàn töø thaùng
7.1980 ñeán thaùng 11.1982) xem xeùt khaû naêng thieát laäp lieân minh vôùi Hoa Kì; coøn thuû töôùng
Nakasone (caàm quyeàn töø thaùng 11.1982 ñeán thaùng 11.1987) naêm 1983 tuyeân boá Nhaät laø taøu
saân bay vöøa khoâng theå bò ñaùnh chìm, vöøa coù theå phong toûa, trong tröôøng hôïp phaùt sinh caêng
thaúng, moïi eo bieån, khoâng ñeå haïm ñoäi Lieân Xoâ töø Vladivostok tieán ra Thaùi Bình Döông.
Duø khoâng vöôït quaù ngöôõng 1% toång saûn phaåm noäi ñòa, ngaân saùch quoác phoøng vaãn taêng
ñeàu ñaën – töø 8 tæ USD naêm 1978 leân 11,5 tæ naêm 1981 − nhôø söï taêng tröôûng cuûa neàn kinh teá.
Lieân Xoâ ñaùp traû baèng caùch taêng cöôøng haïm ñoäi Thaùi Bình Döông vaø taêng quaân soá ñoùng ôû
Vieãn Ñoâng. Coøn quaàn ñaûo Kuril trôû thaønh nôi ñoùng quaân cuûa moät sö ñoaøn taùc chieán vaø moät
phi ñoaøn Mig 23. Bieån Okhotsk bieán thaønh nôi hoaït ñoäng cuûa caùc taøu ngaàm nguyeân töû ñöôïc
trang bò caùc teân löûa vöôn ñeán bôø bieån Canada vaø Hoa Kì. Ngoaøi ra, theâm haøng traêm teân löûa
SS-20 ñöôïc trieån khai ôû Sibir.
Phaûi ñôïi ñeán naêm 1986, tình traïng baêng giaù trong quan heä giöõa hai nöôùc môùi baét ñaàu tan daàn,
sau baøi dieãn vaên noåi tieáng cuûa Gorbachev ñoïc ngaøy 28.7 ôû Vladivostok keøm vôùi baøi bình luaän
cuûa tôø Pravda raèng quan heä giöõa hai nöôùc “khoâng töông xöùng vôùi caû taàm voùc chính trò treân
tröôøng quoác teá laãn tieàm naêng kinh teá cuûa caû hai”. Boä tröôûng Ngoaïi giao Lieân Xoâ Shevardnadze
sau ñoù ñaõ hai laàn thaêm Tokyo (thaùng 12.1989 vaø thaùng 9.1990). OÂng naøy khaúng ñònh Lieân Xoâ saün
saøng kí hoøa öôùc vôùi Nhaät ngay caû khi nöôùc naøy vaãn duy trì Hieäp öôùc An ninh ñaõ kí vôùi Hoa Kì.
Boä tröôûng Ngoaïi giao Lieân Xoâ coøn ñi xa ñeán möùc coâng nhaän tính ñaëc bieät cuûa quan heä Mó –
Nhaät vaø cho raèng quan heä naøy khoâng nhöõng khoâng nhaèm choáng caùc nöôùc thöù ba, maø coøn laø moät
nhaân toá goùp phaàn giöõ gìn söï oån ñònh trong khu vöïc vaø treân theá giôùi. OÂng cuõng baøy toû mong muoán

51
thuùc ñaåy quan heä giöõa hai nöôùc trong moïi lónh vöïc, keå caû lónh vöïc quaân söï. Coù theå giaûi thích söï
thay ñoåi naøy baèng nhieàu nguyeân nhaân, trong ñoù quan troïng hôn caû laø Lieân Xoâ muoán tranh thuû
voán vaø kyõ thuaät cuûa Nhaät ñeå phaùt trieån vuøng Vieãn Ñoâng.
Nhöng quan heä giöõa hai nöôùc vaãn khoâng ghi nhaän böôùc ñoät phaù thöïc söï naøo. Coù theå laø vì
Gorbachev ñang doàn söùc caûi thieän quan heä vôùi Trung Quoác. Coøn Nhaät laïi toû ra thôø ô vôùi keá
hoaïch trôï giuùp Lieân Xoâ veà kinh teá taïi cuoäc hoïp thöôïng ñænh G7 naêm 1990. Naêm sau, Nhaät ñöa ra
höùa heïn 26 tæ dollar vieän trôï caû goùi ñeå ñoåi laáy vieäc trao traû quaàn ñaûo Kuril, nhöng luùc naøy vò theá
ñoái noäi cuûa Gorbachev ñaõ trôû neân quaù suy yeáu. Chuyeán vieáng thaêm Nhaät cuûa oâng dieãn ra töø ngaøy
16 ñeán ngaøy 19.4 khoâng mang laïi keát quaû gì cuï theå cho vaán ñeà laõnh thoå, duø hai beân ñaõ ra ñöôïc
Thoâng caùo chung vaø kí 15 hieäp ñònh hôïp taùc trong nhieàu lónh vöïc. Vaø ñaây laø moät trong nhöõng
nguyeân nhaân khieán Chieán tranh laïnh chaäm keát thuùc ôû Ñoâng AÙ hôn so vôùi ôû chaâu AÂu.
Sau khi Lieân Xoâ tan raõ, vaán ñeà laõnh thoå khoâng ít laàn xuaát hieän trôû laïi trong nhöõng cuoäc gaëp
gôõ giöõa caùc giôùi chöùc cao caáp hai nöôùc, nhöng vaãn chöa ñi ñeán moät giaûi phaùp naøo.
V. QUAN HEÄ TRUNG – XOÂ
1. Quan heä höõu nghò vaø hôïp taùc trong thaäp nieân 50
a. Nhöõng quan heä toát ñeïp trong nhöõng naêm 1950 – 1956
Dieãn ra ñuùng vaøo thôøi ñieåm quan heä Xoâ − Mó ñang ñi ñeán choã ñoaïn tuyeät, thaéng lôïi hoaøn
toaøn cuûa ñaûng Coäng saûn Trung Quoác trong cuoäc noäi chieán vôùi Quoác Daân ñaûng bò caùc giôùi chính
trò, taøi phieät vaø baùo chí Mó tieáp ñoùn vôùi moái aùc caûm naëng neà vaø ñaõ gaây ra moät chaán thöông lôùn
trong dö luaän Mó [47, tr.122 – 123]. Hoaøn caûnh quoác teá naøy ñaõ khoâng ñeå cho giôùi laõnh ñaïo ñaûng
Coäng saûn vaø cheá ñoä Coäng hoøa nhaân daân (ñöôïc tuyeân boá thaønh laäp ngaøy 1.10.1949) coù nhieàu choïn
löïa cho chính saùch ñoái ngoaïi. “Nhaát bieân ñaûo” laø söï löïa choïn cuoái cuøng cuûa Mao Traïch Ñoâng sau
moät thôøi gian daøi caân nhaéc.
Maëc duø vieäc CHND Trung Hoa gia nhaäp phe xaõ hoäi chuû nghóa seõ taêng cöôøng ñaùng keå löïc
löôïng vaø vò theá cuûa phe naøy khoâng chæ ôû vuøng Ñoâng AÙ, maø caû treân tröôøng quoác teá, Stalin vaãn toû
moät thaùi ñoä ít nhieàu deø daët trong quan heä vôùi Mao Traïch Ñoâng. Ngöôøi laõnh ñaïo ñaûng Coäng saûn
vaø nhaø nöôùc Lieân Xoâ, vaø cuõng laø ngöôøi ñöùng ñaàu trong thöïc teá phe xaõ hoäi chuû nghóa, coù quaù
nhieàu lí do ñeå xöû söï nhö vaäy: nhöõng khoù khaên trong quan heä quaù khöù giöõa Quoác teá Coäng saûn vaø
ñaûng Coäng saûn Trung Quoác; quan ñieåm cuûa Mao Traïch Ñoâng ñoái vôùi Lieân Xoâ trong nhöõng naêm
thaùng chieán tranh, vaø nhaát laø vuï vieäc Tito. Stalin nhaän thöùc raát roõ raèng nhöõng ngöôøi coäng saûn
Trung Quoác coù nhieàu löïc löôïng vaø phöông tieän hôn caû nhöõng ngöôøi coäng saûn Nam Tö ñeå ñöông
ñaàu vôùi quyeàn löïc cuûa oâng. Ñoàng thôøi, oâng cuõng ñuû khoân kheùo ñeå traùnh laäp laïi moät tröôøng hôïp
Nam Tö khaùc. Chæ caàn Trung Quoác thöøa nhaän vai troø ñöùng ñaàu cuûa Lieân Xoâ trong phe xaõ hoäi chuû
nghóa vaø chaáp nhaän nhöõng quyeát leänh veà quan heä quoác teá, maø Stalin ñöa ra laø ñuû.
Vì nhöõng líù do treân, cuoäc ñaøm phaùn giöõa I. Stalin vaø Mao Traïch Ñoâng taïi Moskva keùo daøi
suoát gaàn 2 thaùng (töø 12.1949 ñeán 2.1950) vaø keát quaû khoâng haún ñaõ laøm haøi loøng nhöõng nhaø laõnh
ñaïo Trung Quoác.
Lieân Xoâ chæ thuaän caáp cho Trung Quoác moät khoaûn tín duïng 300 trieäu dollar trong voøng 5
naêm vôùi toác ñoä caáp bình quaân moät naêm laø 60 trieäu, traûi ra trong voøng 5 naêm keå töø naêm
1950(44) vôùi laõi suaát öu ñaõi 1%/naêm. Nhöng buø laïi, ngaøy 14.2.1950, Lieân Xoâ ñaõ thuaän thieát laäp
moät lieân minh vôùi Trung Quoác qua vieäc kí Hieäp öôùc Höõu nghò, Lieân minh vaø Töông trôï coù giaù

(44)
Coù tö lieäu noùi raèng Mao Traïch Ñoâng troâng mong nhaän ñöôïc töø Stalin moät khoaûn tín duïng lôùn hôn nhieàu – 2,8 tæ
USD [4, soá 224, 18.4.2001, tr.19]. Sau naøy Mao tuyeân boá: “Chuùng toâi khoâng ñoàng quan ñieåm vôùi Stalin, nhöng töø
mieäng cuûa con coïp giaø ngöôøi ta vaãn luoân kieám ñöôïc moät ít thòt” [47, tr.123].

52
 trò trong 30 naêm. Ñieàu 1 cuûa Hieäp öôùc quy ñònh: “Caùc beân kí keát cam ñoan thöïc hieän moïi bieän
phaùp caàn thieát coù theå ñöôïc nhaèm ngaên ngöøa söï laäp laïi haønh ñoäng xaâm löôïc vaø phaù hoaïi hoøa
bình töø phía Nhaät hay töø moïi quoác gia naøo khaùc lieân minh, tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp, vôùi Nhaät
trong caùc hoaït ñoäng xaâm löôïc.
Trong tröôøng hôïp moät trong hai beân kí keát laø muïc tieâu tieán coâng cuûa Nhaät hay cuûa moät
quoác gia lieân minh vôùi Nhaät, vaø do vaäy ôû trong tình traïng chieán tranh, nöôùc kí keát coøn laïi seõ
ngay laäp töùc mang ñeán, baèng moïi phöông tieän coù theå ñöôïc, söï giuùp ñôõ veà quaân söï vaø nhöõng söï
giuùp ñôõ khaùc (...)”.
Ñieàu 3 ghi roõ: “Caùc beân kí keát seõ khoâng kí keát baát kì lieân minh naøo choáng laïi moät trong hai
nöôùc kí keát vaø seõ khoâng tham gia baát kì khoái lieân hieäp, tieán haønh caùc hoaït ñoäng hay bieän phaùp
choáng laïi moät trong hai nöôùc kí keát”
[Xem toaøn vaên Hieäp öôùc trong 23, tr.211 – 213; Xem theâm trong 27, tr.685 – 686].
Trong hoaøn caûnh bò coâ laäp veà ngoaïi giao luùc ñoù cuûa CHND Trung Hoa, Hieäp öôùc naøy ñaõ taïo
moät choã döïa vöõng chaéc vaø ñaùng tin caäy cho giôùi laõnh ñaïo Trung Quoác ñeå hoï coù theå yeân taâm doàn
söùc vaøo coâng taùc ñoái noäi. Hieäp öôùc cuõng ñaõ giuùp taêng cöôøng vò theá cuûa Lieân Xoâ trong vuøng Ñoâng
AÙ.
Khoâng ñaày moät naêm sau, Hieäp öôùc ñaõ coù cô hoäi phaùt huy taùc duïng, khi Trung Quoác tham gia
cuoäc chieán tranh Trieàu Tieân. Duø chöa kòp hoài söùc sau cuoäc noäi chieán, Trung Quoác vaãn saün loøng
chòu ñöïng nhöõng hi sinh to lôùn cho cuoäc chieán tranh naøy. Vaø cuõng nhôø ñoù, Lieân Xoâ, cuõng nhö
phöông Taây, ñaõ caûm nhaän ñöôïc söùc maïnh vaø taàm quan troïng cuûa Trung Quoác trong phe xaõ hoäi
chuû nghóa.
Trong “Lòch söû Trung Quoác” ñöôïc Ñaïi hoïc Toång hôïp Lomonosov (MGU) xuaát baûn naêm
1988 vaø ñöôïc Boä Giaùo duïc phoå thoâng vaø chuyeân nghieäp Lieân bang khuyeán caùo duøng laøm
saùch giaùo khoa cho caùc lôùp chuyeân söû baäc ñaïi hoïc, caùc taùc giaû ñaõ ñaùnh giaù aûnh höôûng cuûa
chieán tranh Trieàu Tieân ñeán quan heä giöõa Trung Quoác vôùi Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc phöông Taây
nhö sau: “Cuoäc chieán naøy laø tai hoïa khuûng khieáp nhaát khoâng chæ ñoái vôùi ngöôøi daân Trieàu Tieân,
maø caû ñoái vôùi ngöôøi daân Trung Hoa. Gaàn moät trieäu binh lính vaø só quan bò gieát vaø bò thöông.
Chieán tranh ñaõ ruùt ra nhöõng nguoàn löïc khoång loà khoûi coâng cuoäc xaây döïng kinh teá bình thöôøng.
Sau nöõa, chieán tranh ñaõ laøm taêng tình traïng coâ laäp quoác teá cuûa Trung Quoác, ñaõ caûn trôû trong
gaàn hai thaäp nieân Trung Quoác nhích laïi gaàn caùc nöôùc phöông Taây vaø ñaõ khieán Trung Quoác
phaûi nhaän “tình höõu nghò” cuûa Lieân Xoâ. Tuy nhieân, quan heä gaàn guõi mang tính ñònh meänh naøy
giöõa CHND Trung Hoa vaø Lieân Xoâ, giöõa ñaûng Coäng saûn Trung Quoác vaø ñaûng Coäng saûn Lieân
Xoâ, tính moät chieàu naøy trong quan heä chính trò vaø kinh teá khoâng heà, nhö caùc bieán coá dieãn ra
sau ñoù cho thaáy, taïo ñieàu kieän cho söï ra ñôøi quan heä laùng gieàng thöïc söï toát giöõa hai nöôùc
chuùng ta, nhieàu khi coøn buoäc quan heä hai nöôùc phuï thuoäc vaøo nhöõng yeáu toá yù thöùc heä vaø quan
heä caù nhaân giöõa caùc nhaø laõnh ñaïo vaø caùc nhaø tö töôûng cuûa hai ñaûng. Quan heä ñoái ñaàu Trung
− Mó, tình traïng coâ laäp cuûa Trung Quoác trong quan heä vôùi caùc nöôùc daân chuû phaùt trieån veà
coâng nghieäp ñaõ taùc ñoäng moät chieàu leân söï phaùt trieån cuûa Trung Quoác veà chính trò vaø kinh teá,
vì ñaõ töôùc ñi cuûa khaùi nieäm vaø chính saùch “daân chuû môùi” söï uûng hoä quoác teá voán raát caàn thieát,
trong ñoù coù moái quan heä cuøng coù lôïi vôùi thò tröôøng quoác teá veà haøng hoùa, voán vaø yù töôûng” [45,
tr.634].
Coù theå vì lí do treân maø chæ hai tuaàn sau khi Stalin qua ñôøi (5.3.1953), moät hieäp öôùc kinh teá ñaõ
ñöôïc kí, theo ñoù, Lieân Xoâ giuùp Trung Quoác xaây môùi vaø môû roäng, caûi taïo 141 coâng trình coâng
nghieäp, goàm 50 coâng trình ñaõ ñöôïc ñeà caäp trong Hieäp ñònh 14.2.1950 vaø 91 xí nghieäp coâng
nghieäp lôùn môùi boå sung. Quy moâ cuûa döï aùn naøy “cho pheùp ñöa neàn saûn xuaát cuûa Trung Quoác vaøo

53
cuoái naêm 1959 ñaït möùc cuûa Lieân Xoâ naêm 1932” [23, tr.89].
Khoâng laâu sau ñoù, quan heä giöõa hai nöôùc ñöôïc caûi thieän theâm moät böôùc nöõa baèng chuyeán
vieáng thaêm Trung Quoác cuûa ñoaøn ñaïi bieåu Chính phuû Lieân Xoâ do Khrushev daãn ñaàu. Moät loaït
vaên kieän phuï luïc ñaõ ñöôïc kí vaøo ngaøy 12.10.1954:
– Lieân Xoâ thoûa thuaän ruùt heát caùc ñôn vò quaân ñoäi cuûa mình khoûi caûng Löõ Thuaän vaøo ngaøy
31.5.1955.
– Töø ngaøy 1.1.1955, Lieân Xoâ seõ trao laïi cho Trung Quoác coå phaàn cuûa mình trong boán coâng
ti hoãn hôïp Xoâ - Trung töøng ñöôïc thaønh laäp trong caùc naêm 1950 vaø 1951.
– Hieäp ñònh veà xaây döïng ñöôøng saét Lan Chaâu − Alma Ata daøi gaàn 2.800 km noái lieàn khu
vöïc Taây Baéc Trung Quoác (Taân Cöông) coù nhieàu nguoàn taøi nguyeân töï nhieân vôùi caùc trung taâm
coâng nghieäp lôùn cuûa Trung Quoác. Lieân Xoâ giuùp ñôõ veà maët kó thuaät cho Trung Quoác xaây döïng
ñoaïn ñöôøng naèm treân laõnh thoå Trung Quoác daøi khoaûng 2.500 km.
– Hieäp ñònh veà vieäc Lieân Xoâ cho Trung Quoác vay daøi haïn 520 trieäu ruùp vaø nghò ñònh thö
veà vieäc Lieân Xoâ giuùp Trung Quoác xaây döïng theâm 15 xí nghieäp coâng nghieäp vaø cung caáp theâm
nhöõng maùy moùc thieát bò cho 141 xí nghieäp trò giaù hôn 400 trieäu ruùp.
– Hieäp ñònh hôïp taùc khoa hoïc-kó thuaät.
Nhöõng ngöôøi keá vò Stalin ñoàng thôøi baét ñaàu ñoái xöû vôùi Trung Quoác nhö moät ñoàng minh ñích
thöïc. Baûn Thoâng caùo chung ñöôïc coâng boá vaøo cuoái chuyeán vieáng thaêm cuûa phaùi ñoaøn Lieân Xoâ
nhaán maïnh ñeán söï bình ñaúng, toân troïng chuû quyeàn, toân troïng laãn nhau vaø toân troïng söï toaøn veïn
laõnh thoå cuûa nhau vaø chuù yù laøm roõ quyeát ñònh tham khaûo yù kieán cuûa nhau veà moïi vaán ñeà lieân
quan ñeán quyeàn lôïi chung cuûa caû hai nöôùc [23, tr.92]. Do luùc naøy, vaãn coøn thöøa nhaän vai troø laõnh
ñaïo cuûa Lieân Xoâ trong phe xaõ hoäi chuû nghóa, Mao Traïch Ñoâng haún khoâng ñoøi hoûi gì hôn. Quan
heä Xoâ - Trung chöa luùc naøo toû ra vöõng chaéc baèng nhöõng naêm 1954 − 1957.
Naêm 1956, Trung Quoác nhaän theâm moät söï trôï giuùp lôùn lao khaùc töø Lieân Xoâ qua Hieäp ñònh kí
ngaøy 7.4, theo ñoù Lieân Xoâ giuùp Trung Quoác xaây döïng theâm 55 xí nghieäp coâng nghieäp, trong ñoù
coù nhieàu cô sôû cuûa coâng nghieäp naëng vôùi soá thieát bò trò giaù gaàn 2,5 tæ ruùp (cuõ) vaø Hieäp ñònh veà
vieäc Lieân Xoâ cuøng Trung Quoác xaây döïng ñöôøng saét Lan Chaâu - Sibir.
Tính cho ñeán naêm 1959, Lieân Xoâ giuùp Trung Quoác xaây döïng 400 coâng trình coâng nghieäp,
trong ñoù töø 250 ñeán 300 thuoäc loaïi lôùn, 10.800 chuyeân gia kó thuaät vaø coá vaán; Lieân Xoâ cung
caáp cho Trung Quoác 14.000 taäp taøi lieäu kó thuaät trò giaù haøng tæ dollar vaø baùn cho Trung Quoác
4,7 tæ ruùp trang bò. 7.000 ngöôøi Trung Quoác ñöôïc huaán luyeän ôû caùc xí nghieäp Lieân Xoâ vaø
1.000 ñöôïc ñaøo taïo taïi caùc hoïc vieän vaø Vieän haøn laâm. Haøng chuïc vaïn caùn boä Trung Quoác
ñöôïc ñaøo taïo trình ñoä ñaïi hoïc ôû Lieân Xoâ. Veà vaên hoùa, trong 8 naêm Lieân Xoâ ñaõ in cho Trung
Quoác 230 trieäu baûn saùch cuûa 13.000 töïa saùch (trong ñoù 3.000 laø saùch kó thuaät). Moät nhaø
nghieân cöùu phöông Taây ñaùnh giaù raèng “ñaây laø söï chuyeån nhöôïng kó thuaät toaøn dieän nhaát trong
lòch söû coâng nghieäp hieän ñaïi” [6, tr.53].
Ñaùng keå hôn caû laø ngaøy 15.10.1957, Lieân Xoâ vaø Trung Quoác ñaõ kí moät hieäp nghò bí maät, theo
ñoù Lieân Xoâ höùa seõ cung caáp cho Trung Quoác moät maãu bom nguyeân töû vaø nhöõng soá lieäu kó thuaät
ñeå cheá taïo noù. Hieäp nghò naøy cho thaáy Lieân Xoâ ñaõ coi Trung Quoác nhö laø moät ñoàng minh ñaùng
tin caäy thöïc söï. Veà phaàn mình, giôùi laõnh ñaïo Trung Quoác luoân saün saøng coâng nhaän vò theá haøng
ñaàu cuûa Lieân Xoâ trong khoái caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa.
Ngaøy 17.11.1957, taïi cuoäc noùi chuyeän vôùi sinh vieân Trung Quoác ñang du hoïc ôû Moskva,
Mao Traïch Ñoâng noùi: “Caùc löïc löôïng ñeá quoác ñang coù moät caùi ñaàu, ñoù laø Móõ; phe xaõ hoäi chuû
nghóa cuûa chuùng ta cuõng phaûi coù moät caùi ñaàu, ñoù laø Lieân Xoâ. Baûn thaân vieäc ñaïi dieän caùc ñaûng

54
 coäng saûn vaø coâng nhaân laàn naøy ñeán Moskva tham döï kæ nieäm 40 naêm Ñaïi Caùch maïng thaùng
Möôøi laø moät söï kieän coù taàm quan troïng to lôùn, chöùng toû söï ñoaøn keát giöõa caùc nöôùc xaõ hoäi chuû
nghóa do Lieân Xoâ ñöùng ñaàu vaø söï ñoaøn keát cuûa caùc ñaûng coäng saûn treân toaøn theá giôùi, maø ñaûng
Coäng saûn Lieân Xoâ laø trung taâm” [2, tr.542].
b. Nhöõng baát ñoàng kín ñaùo trong caùc naêm 1956 - 1959
Tuy nhieân, giôùi laõnh ñaïo Baéc Kinh chöa bao giôø queân Trung Quoác laø moät nöôùc lôùn treân theá
giôùi. Hoï ñaõ coá choïn cho mình moät choã ñöùng rieâng treân tröôøng quoác teá baèng caùch höôùng veà phía
caùc nöôùc keùm phaùt trieån. Baát chaáp phaûn öùng khaù laïnh nhaït cuûa Stalin, hoï khoâng boû lôõ moät cô hoäi
thuaän tieän naøo ñeå khaúng ñònh raèng con ñöôøng ñaáu tranh vaø kinh nghieäm cuûa phong traøo caùch
maïng Trung Quoác laø phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh thöïc tieãn cuûa caùc nöôùc naøy. Dòp ñaàu tieân cho theá
giôùi thaáy söï löïa choïn vöøa keå laø Hoäi nghò caùc nöôùc AÙ − Phi hoïp ôû Bandung naêm 1955. Taïi ñaây,
thuû töôùng Chu AÂn Lai ñaõ ñoùng vai troø haøng ñaàu, ñòa vò vaø tieàm naêng aûnh höôûng cuûa Trung Quoác
treân theá giôùi ñöôïc moïi ngöôøi nhìn nhaän baèng moät con maét hoaøn toaøn môùi.
Nhöõng baát ñoàng kín ñaùo giöõa Lieân Xoâ vaø Trung Quoác ñöôïc theå hieän qua moät loaït bieán coá
dieãn ra trong naêm 1956, maø khôûi ñaàu laø Ñaïi hoäi XX ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ trong thaùng 2.
Khrushev ñaõ ñöa ra moät keá hoaïch xaây döïng kinh teá heát söùc lôùn lao nhaèm ñuoåi kòp vaø vöôït Mó
trong moät thôøi gian ngaén, khoaûng 15 naêm. Ñeå coù theå doàn söùc thöïc hieän keá hoaïch to taùt ñoù,
Khrushev cho raèng caàn coù moät neàn hoøa bình vöõng chaéc, maø, trong ñieàu kieän so saùnh löïc löôïng
luùc ñoù, khoâng gì khaùc hôn laø hoøa dòu Xoâ − Mó vaø caàn tieán haønh moät soá caûi caùch trong nöôùc. Phaùt
xuaát töø yù ñònh ñoù, Khrushev ñaõ ñöa ra hai luaän ñieåm:
- Choáng teä suøng baùi caù nhaân Stalin;
- Cuøng toàn taïi hoøa bình, thi ñua hoøa bình giöõa hai heä thoáng theá giôùi vaø quaù ñoä hoøa bình töø
chuû nghóa tö baûn sang chuû nghóa xaõ hoäi, phuïc vuï cho ñöôøng loái hoøa hoaõn giöõa Mó vaø Lieân Xoâ
treân cô sôû giöõ nguyeân traïng treân theá giôùi.
Gaây nhieàu quan ngaïi hôn caû cho Baéc Kinh ngay laäp töùc laø luaän ñieåm tröôùc, duø luaän ñieåm
cuoái veà sau môùi thöïc söï trôû thaønh chuû ñeà chính trong caùc cuoäc tranh luaän veà tö töôûng giöõa giôùi
laõnh ñaïo hai nöôùc. Thaùng 12.1956, Baéc Kinh coâng boá moät tuyeân caùo, maø taùc giaû chaéc haún laø Mao
Traïch Ñoâng. Baøi vieát neâu roõ raèng vieäc tham khaûo yù kieán cuûa nhau phaûi laø “thaät, chöù khoâng mang
tính hình thöùc”, raèng söï ñoaøn keát giöõa caùc ñaûng coäng saûn seõ bò toån haïi, neáu “Ñaûng naøy aùp ñaët
quan ñieåm cuûa mình leân ñaûng khaùc”. Tuy chæ trích nhöõng sai laàm cuûa Stalin, baøi vieát nhaán maïnh
chuùng chæ laø phuï so vôùi coâng lao cuûa oâng.
Noãi lo cuûa Baéc Kinh tröôùc chieán dòch pheâ phaùn Stalin khoâng phaûi laø khoâng coù cô sôû. Roõ raøng
laø caùc bieán coá ôû Hungary vaø Ba Lan muøa thu naêm 1956 dieãn ra döôùi taùc ñoäng cuûa chieán dòch
naøy. Söï lo laéng chuyeån thaønh thaùi ñoä leân aùn maïnh meõ sau thaát baïi cuûa chieán dòch “Traêm hoa ñua
nôû” keùo daøi suoát muøa xuaân 1957. Trong nöûa sau naêm 1957, xuaát hieän moät loaït baøi baùo caùo giaùc
raèng chuû nghóa xeùt laïi môùi laø hieåm hoïa chính trong phong traøo coäng saûn quoác teá, laø nguyeân nhaân
gaây ra söï bieán muøa thu naêm 1956 ôû Hungary. Taïi hoäi nghò caùc ñaûng coäng saûn vaø coâng nhaân quoác
teá ñöôïc trieäu taäp töø ngaøy 16 ñeán ngaøy 18.11.1957, Mao Traïch Ñoâng ñaõ thaønh coâng trong vieäc ñöa
vaøo baûn Tuyeân boá cuûa hoäi nghò söï caàn thieát phaûi khaéc phuïc hai khuynh höôùng cô hoäi trong phong
traøo coäng saûn vaø coâng nhaân quoác teá – chuû nghóa xeùt laïi vaø chuû nghóa giaùo ñieàu, trong ñoù nguy cô
chính laø chuû nghóa xeùt laïi. Theo yeâu caàu cuûa Mao, tuyeân boá coøn ñoùn nhaän nhöõng lôøi keâu goïi ñaáu
tranh caùch maïng vaø nhöõng caùo giaùc maïnh meõ choáng chuû nghóa ñeá quoác Mó vaø chuû nghóa xeùt laïi.
Vaø nguoàn goác cuûa chuû nghóa xeùt laïi, theo giôùi laõnh ñaïo Baéc Kinh, ñöôïc xaùc ñònh roõ nhö sau:
“AÛnh höôûng cuûa tö saûn taïo thaønh nguyeân nhaân beân trong cuûa chuû nghóa xeùt laïi, coøn chính saùch
ñaàu haøng tröôùc söùc eùp cuûa chuû nghóa ñeá quoác trôû thaønh nguyeân nhaân beân ngoaøi”.

55
 Ñeå ñaáu tranh vôùi nguyeân nhaân beân trong, caàn taêng cöôøng nhieät tình caùch maïng cuûa quaàn
chuùng khoâng chæ treân lónh vöïc tö töôûng, maø coøn baèng moät noã löïc thay ñoåi thaät taùo baïo vaø phi
thöôøng haï taàng kinh teá vaø xaõ hoäi cuûa Trung Quoác. Ñöôøng loái “Ba ngoïn côø hoàng” ra ñôøi moät naêm
sau ñoù roõ raøng laø ñöôïc khai sinh döôùi taùc ñoäng cuûa caùch lí giaûi naøy.
Caùch hieåu nguyeân nhaân beân ngoaøi mau choùng laøm phaùt sinh nhöõng dò bieät lôùn lao trong
ñöôøng loái ñoái ngoaïi cuûa Lieân Xoâ vaø Trung Quoác. Bò aùm aûnh bôûi vieãn caûnh cuûa nhöõng taøn phaù lôùn
lao maø moät cuoäc chieán tranh haït nhaân giöõa hai sieâu cöôøng Lieân Xoâ vaø Hoa Kì coù theå taïo ra,
Khrushev nghó raèng ñaõ ñeáân luùc ñi tìm moät taïm öôùc giöõa hai nöôùc. Theo yù oâng, söï lôùn maïnh cuûa
Lieân Xoâ vaø theá caân baèng löïc löôïng Xoâ − Mó ñaõ taïo ra tình theá laø töø nay heä thoáng xaõ hoäi chuû
nghóa chæ neân tìm caùch giaønh theâm nhöõng thaéng lôïi môùi tröôùc caùc nöôùc tö baûn chuû nghóa baèng con
ñöôøng ñaøm phaùn, thi ñua phaùt trieån kinh teá vaø môû roäng aûnh höôûng ñoái vôùi caùc nöôùc theá giôùi thöù
ba baèng caùc hoaït ñoäng ngoaïi giao, giuùp ñôõ kinh teá, uûng hoä chính trò. Nhöõng yù töôûng naøy ñaõ khieán
Khrushev ra söùc coå voõ cho “chung soáng hoøa bình” vaø chaáp nhaän nguyeân traïng trong lónh vöïc
quaân söï, nhaát laø ôû chaâu AÂu, trong luùc vaãn ñi tìm nhöõng thaønh töïu môùi baèng söï naêng ñoäng veà
chính trò vaø kinh teá cuûa cheá ñoä xaõ hoäi chuû nghóa. Nhöng ñaây laïi khoâng laø quan ñieåm cuûa Baéc
Kinh. Taïi Ñaïi hoäi caùc ñaûng coäng saûn vaø coâng nhaân quoác teá dieãn ra ôû Moskva trong thaùng
11.1957, Mao Traïch Ñoâng ñaõ tuyeân boá raèng cho duø nhaân loaïi coù bò tieâu dieät phaân nöûa trong
tröôøng hôïp xaûy ra cuoäc chieán tranh haït nhaân, “thì vaãn coøn laïi phaân nöûa, nhöng buø laïi chuû nghóa
ñeá quoác seõ bò tieâu dieät hoaøn toaøn vaø treân toaøn theá giôùi seõ chæ coøn laïi chuû nghóa xaõ hoäi. Trong voøng
nöûa hay moät theá kæ sau, daân soá seõ laïi taêng leân, thaäm chí taêng theâm phaân nöûa” [45, tr.649 – 650].
Giôùi laõnh ñaïo Baéc Kinh ñoàng thôøi toû ra raát khoâng haøi loøng veà vieäc giöõ nguyeân traïng giöõa hai
phe maø Khrushev ñang ra söùc coå vuõ, vì theo hoï, noù khoâng coù lôïi cho Trung Quoác. Vaø coù leõ ñeå
nhaéc Khrushev nhôù ñieàu naøy, ngay sau chuyeán vieáng thaêm Trung Quoác cuûa oâng vaøo thaùng
8.1958, Trung Quoác ñaõ phaùo kích döõ doäi caùc ñaûo Kim Moân vaø Maõ Toå, maø khoâng heà baùo cho
Moskva bieát tröôùc, baát chaáp quy ñònh cuûa Hieäp öôùc Töông trôï Xoâ − Trung naêm 1950.
Ngöôïc laïi, Moskva trong nhöõng naêm 1958 – 1959 ñaõ tieán haønh moät soá hoaït ñoäng laøm phaät
loøng chính phuû Trung Quoác hay gaây phöông haïi, theo caùch ñaùnh giaù cuûa Baéc Kinh, cho quyeàn lôïi
cuûa ñaát nöôùc Trung Hoa. Chaúng haïn, trong naêm 1958, Khrushev vaø moät soá nhaø laõnh ñaïo xoâvieát
ñaõ kín ñaùo pheâ phaùn “coâng xaõ nhaân daân” vaø “ñaïi nhaûy voït” ñang dieãn ra ôû Trung Quoác. Ngaøy
20.6.1959, khoâng laâu tröôùc khi Khrushev sang thaêm Hoa Kì (thaùng 9.1959), Lieân Xoâ ñaõ xem xeùt
laïi Hieäp öôùc hôïp taùc haït nhaân ñaõ kí vôùi Trung Quoác. Quyeát ñònh naøy ñöôïc Moskva dieãn giaûi nhö
laø noã löïc khoâng laøm ñaûo loän nguyeân traïng quaân söï trong quan heä Ñoâng – Taây vaø khoâng taïo cho
Hoa Kì coù côù cung caáp vuõ khí haït nhaân cho Taây Ñöùc. Nhöng giôùi laõnh ñaïo Baéc Kinh laïi tieáp
nhaän dieãn bieán vöøa neâu theo caùch khaùc haún: hoï keát luaän raèng “chung soáng hoøa bình”, “thi ñua
hoøa bình" döïa treân quan ñieåm cuûa Lieân Xoâ roõ raøng chæ gaây phöông haïi ñeán quyeàn lôïi cuûa Trung
Quoác.
2. Chia reõ vaø ñoái ñaàu (töø thaäp nieân 60 ñeán giöõa thaäp nieân 80)
a. Töø chia reõ veà ñöôøng loái ñeán ñoái ñaàu veà ngoaïi giao vaø quaân söï (thaäp nieân 60)
Quan heä giöõa hai nöôùc caøng trôû neân phöùc taïp do cuoäc xung ñoät Trung − AÁn quanh vaán ñeà
bieân giôùi. Khoâng ñöôïc phaân ñònh roõ raøng vaø ôû caùch xa trung taâm chính trò cuûa caû hai nöôùc, ñöôøng
bieân giôùi ñaõ trôû thaønh nguyeân côù cho caùc cuoäc va chaïm vuõ trang giöõa quaân bieân phoøng Trung
Quoác vaø AÁn Ñoä. Theo loái bieän giaûi cuûa Chính quyeàn Baéc Kinh, lính AÁn Ñoä ñaõ xaâm nhaäp vaøo
laõnh thoå Trung Quoác. Coøn caùch bieän giaûi cuûa New Dehli thì ngöôïc laïi: caùc ñôn vò vuõ trang cuûa
Trung Quoác ñaõ xaâm phaïm laõnh thoå AÁn Ñoä. Lieân Xoâ ñaõ coâng boá lôøi giaûi thích cuûa caû hai chính
phuû vaø ñeà nghò laøm trung gian hoøa giaûi. Ngaøy 9.9.1959, TASS ra thoâng baùo baøy toû yù kieán raèng

56
cuoäc ñuïng ñoä giöõa Trung Quoác vaø AÁn Ñoä ñaõ aûnh höôûng xaáu ñeán lí töôûng chung soáng hoøa bình
[42, tr.148].
Baûn thoâng baùo vieát tieáp: “Khoâng theå khoâng baøy toû söï hoái tieác veà bieán coá ñang dieãn ra treân
bieân giôùi Trung – AÁn. Lieân Xoâ duy trì caùc moái quan heä thaân höõu vôùi caû CHND Trung Hoa laãn
vôùi AÁn Ñoä...”. Baûn thoâng baùo keát thuùc baèng caâu: “Giôùi laõnh ñaïo xoâvieát tin töôûng raèng hai
chính phuû seõ giaûi quyeát nhöõng hieåu laàm theo caùch coù tính ñeán quyeàn lôïi cuûa nhau vaø theo tinh
thaàn cuûa quan heä höõu nghò truyeàn thoáng giöõa nhaân daân Trung Quoác vaø AÁn Ñoä” [10, tr.171 –
172; 16, tr.496 – 497].
Ñaây laø laàn ñaàu tieân keå töø khi Hieäp öôùc lieân minh Trung – Xoâ ñöôïc kí keát, Lieân Xoâ ñaõ
khoâng choïn ñöùng veà phía Trung Quoác trong cuoäc xung ñoät quoác teá coù lieân quan ñeán nöôùc
naøy.
Phaûn öùng cuûa Lieân Xoâ ñaõ khieán Trung Quoác raát böïc töùc. Vôùi tö caùch laø baïn ñoàng minh cuûa
Lieân Xoâ, giôùi laõnh ñaïo Trung Quoác troâng chôø söï töï ñoäng taùn thaønh cuûa Moskva ñoái vôùi caùch bieän
giaûi cuûa hoï. Nhöng caùc chuyeân gia Xoâ vieát ñaõ khoâng tin vaøo söï ñuùng ñaén cuûa Trung Quoác, vaø
Chính phuû Xoâ vieát thaáy neân coù thaùi ñoä trung laäp. Hôn theá nöõa, ngaøy 12.9, Lieân Xoâ ñaõ kí moät hieäp
ñònh cung caáp cho AÁn Ñoä moät khoaûn tín duïng trò giaù 1,5 tæ ruùp ñeå thöïc hieän keá hoaïch 5 naêm laàn
thöù 5 cuûa AÁn Ñoä [21, tr.544].

Vaøo nhöõng ngaøy ñaàu thaùng 9.1960, N. Khrushev ñaõ sang thaêm Trung Quoác nhaân kæ nieäm
10 naêm thaønh laäp cheá ñoä CHND. Ñaây leõ ra laø dòp ñeå caùc nhaø laõnh ñaïo toái cao hai nöôùc trình
baøy quan ñieåm veà caùc baát ñoàng vaø tìm ra moät tieáng noùi chung. Nhöng söï vieäc ñaõ khoâng dieãn
ra theo yù muoán.
Ñaùp laïi lôøi ca tuïng coâng xaõ nhaân daân töø phía caùc nhaø laõnh ñaïo Trung Quoác, N. Khrushev
leân tieáng choáng laïi moïi yù ñoà “duøng söùc maïnh thaêm doø khaû naêng oån ñònh cuûa heä thoáng tö baûn
chuû nghóa”. OÂng tuyeân boá: “Ñoù seõ laø moät sai laàm nghieâm troïng. Nhaân daân seõ hieåu vaø seõ
khoâng uûng hoä nhöõng ai haønh xöû theo caùch nhö vaäy. Chuùng ta ñaõ luoân choáng laïi nhöõng cuoäc
chieán tranh chinh phuïc. Ngaøy nay cuõng nhö tröôùc ñaây, nhöõng ngöôøi maùcxít coâng nhaän chieán
tranh giaûi phoùng laø chieán tranh chính nghóa; nhöng hoï ñaõ luoân leân aùn vaø tieáp tuïc leân aùn chieán
tranh chinh phuïc, chieán tranh ñeá quoác”. Nhaø laõnh ñaïo xoâvieát noùi tieáp: “Khi ñöa ra laäp tröôøng
choáng chieán tranh, caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa uûng hoä chung soáng hoaø bình, khoâng phaûi vì chuû
nghóa tö baûn vaãn coøn maïnh. Khoâng. Noùi chung chuùng ta khoâng caàn ñeán chieán tranh. Khoâng
theå duøng söùc maïnh vuõ khí aùp ñaët ngay caû moät cheá ñoä xaõ hoäi toát ñeïp vaø tieán boä nhö chuû nghóa
xaõ hoäi, baát chaáp yù nguyeän cuûa nhaân daân. Do vaäy, khi theo ñuoåi chính saùch nhaát quaùn veà hoaø
bình, caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa taäp trung söùc mình vaøo söï nghieäp kieán taïo trong hoaø bình.
Trong luùc xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi, caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa ñaõ coå vuõ nhaân daân vaø laõnh
ñaïo hoï tieán leân phía tröôùc”. Khrushev nhaán maïnh raèng “trong caùc cuoäc xung ñoät bieân giôùi noùi
chung, vaø trong baát ñoàng Trung – AÁn noùi rieâng, neân tuaân thuû caùc nguyeân taéc leâninít, theo ñoù
coù theå giaûi quyeát moïi vaán ñeà bieân giôùi maø khoâng phaûi caàn ñeán vuõ khí, vôùi ñieàu kieän laø hai beân
ñeàu toû ra coù thieän chí”.
Veà phaàn mình, caùc nhaø laõnh ñaïo Trung Quoác laïi nhìn thaáy trong lôøi leõ cuûa Khrushev “söï
aùm chæ Trung Quoác laø nöôùc hieáu chieán vaø maéc toäi phieâu löu trong cuoäc xung ñoät Trung – AÁn”.
Hoï caùo giaùc Khrushev “hoaøn toaøn chaúng muoán bieát tình hình thöïc söï, cuõng nhö ai ñaõ khieâu
khích tröôùc. OÂng ta chæ bieát nhaán maïnh moãi ñieåm laø gieát ngöôøi duø baèng caùch naøo cuõng laø
caùch haønh xöû khoâng hay” [16, tr.479; 24, tr.76 – 77].
Ñaõ vaäy, thaùng 2.1960, treân ñöôøng ñi Indonesia, Khrushev ñaõ döøng laïi ôû AÁn Ñoä 4 ngaøy, gaëp

57
gôõ thuû töôùng J. Nehru hai laàn.
Trong boái caûnh quan heä giöõa hai nöôùc ñaõ trôû neân xaáu ñi, nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo Trung Quoác
tieáp ñoùn nhöõng dieãn tieán vöøa keå trong quan heä Xoâ - AÁn nhö laø söï theå hieän thaùi ñoä thuø ñòch cuûa
Lieân Xoâ ñoái vôùi nöôùc hoï. Thaùng 4.1960, hoï quyeát ñònh ñöa ra coâng khai, tuy chöa neâu ñích danh,
nhöõng baát ñoàng veà quan ñieåm cuûa giôùi laõnh ñaïo hai nöôùc baèng moät baøi luaän chieán daøi nhan ñeà
“Chuû nghóa Leânin muoân naêm”. Thaùng 6.1960, Ban Chaáp haønh Trung öông ñaûng Coäng saûn Lieân
Xoâ ñaõ gôûi ñeán caùc ñaûng coäng saûn khaùc “Thö thoâng tin”, chæ trích nhöõng quan ñieåm vaø lí luaän cuûa
ban laõnh ñaïo Trung Quoác. Ñeán löôït mình, Ban Chaáp haønh Trung öông ñaûng Coäng saûn Trung
Quoác cuõng ñaùp traû töông töï.
Cuoäc tranh luaän giöõa hai ñaûng ñaõ taùc ñoäng ñeán moái quan heä nhaø nöôùc giöõa Lieân Xoâ vaø Trung
Quoác. Trung Quoác ñaõ caét giaûm khoái löôïng haøng hoùa mua cuûa Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc COMECON.
Caùc tö lieäu khaùc nhau chæ trích ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ baét ñaàu ñöôïc phoå bieán trong giôùi chuyeân
gia Xoâvieát ñang coâng taùc ôû Trung Quoác. Haønh ñoäng ñaùp traû cuûa Lieân Xoâ laø raát kieân quyeát: ngaøy
16.7.1960, Lieân Xoâ ruùt veà nöôùc toaøn boä 1.300 chuyeân gia ñang laøm vieäc ôû Trung Quoác, ngay
trong thôøi ñieåm Trung Quoác ñang gaëp nhöõng khoù khaên kinh teá raát lôùn phaùt sinh töø thaát baïi cuûa
“coâng xaõ nhaân daân” vaø “ñaïi nhaûy voït”. Chuyeån bieán naøy ñaõ ñaåy quan heä giöõa hai ñaûng vaø hai
nöôùc ñeán beân bôø vöïc cuûa söï ñoaïn tuyeät.
Tröôùc nhöõng baát ñoàng ngaøy caøng nghieâm troïng vaø ñaõ buøng ra coâng khai giöõa hai ñaûng vaø hai
nhaø nöôùc maïnh nhaát trong heä thoáng xaõ hoäi chuû nghóa, ñaõ xuaát hieän nhöõng ñeà nghò trieäu taäp moät
hoäi nghò chung caùc ñaûng coäng saûn vaø coâng nhaân quoác teá nhaèm san baèng nhöõng dò bieät vaø traùnh
nguy cô phaân lieät coù theå xaûy ra.
Taïi Hoäi nghò truø bò ñöôïc tieán haønh töø ngaøy 1 ñeán ngaøy 20.10.1960, vaø Hoäi nghò chính thöùc
dieãn ra töø ngaøy 10.11 ñeán ngaøy 1.12.1960 ôû Moskva, ñaõ dieãn ra moät cuoäc ñaáu tranh gay gaét giöõa
phaùi ñoaøn Trung Quoác vaø ñoaøn ñaïi bieåu Lieân Xoâ quanh caùc vaán ñeà nhö: chieán tranh vaø hoøa bình,
chieán löôïc vaø saùch löôïc cuûa phong traøo coäng saûn quoác teá, giaù trò quoác teá cuûa caùc ñaïi hoäi XX vaø
XXI cuûa ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ. Bò rôi vaøo theá coâ laäp vì khoâng ñöôïc phaàn lôùn caùc ñaûng coäng
saûn khaùc uûng hoä, phaùi ñoaøn Trung Quoác do chuû tòch nöôùc Löu Thieáu Kyø vaø toång bí thö ñaûng
Coäng saûn Ñaëng Tieåu Bình caàm ñaàu ñaõ kí vaøo baûn Tuyeân boá toång keát cuûa Hoäi nghò. Sau Hoäi nghò,
quan heä giöõa hai nöôùc coù veû noàng aám leân ñoâi chuùt. Phaùi ñoaøn Trung Quoác ñaõ nhaän lôøi môøi thaêm
vieáng ñaát nöôùc Lieân Xoâ. Ngaøy 10.12.1960, tôø Nhaân daân Nhaät baùo ñaõ vieát: “Khoâng coøn hoà nghi
gì nöõa, chuyeán vieáng thaêm hieän nay cuûa chuû tòch Löu Thieáu Kyø ñaõ taêng cöôøng vaø phaùt trieån hôn
nöõa tình höõu nghò vó ñaïi vaø söï ñoaøn keát giöõa daân toäc Trung Quoác vaø Lieân Xoâ vaø ghi moät trang söû
vaøng vaøo lòch söû Xoâ - Trung”[43, tr.164].
Cuõng nhöõng lôøi leõ treân ñöôïc nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo Trung Quoác nhaéc laïi trong böùc ñieän chaøo
möøng leã kæ nieäm 43 naêm Caùch maïng Thaùng Möôøi vaø ñieän chuùc möøng naêm môùi 1961 gôûi ban laõnh
ñaïo ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ [10, tr.214 – 215].
Nhöng ñoù chæ laø khoaûnh khaéc laëng yeân ngaén nguûi giöõa côn baõo, vì khoâng ñaày moät naêm sau
ñoù, nhöõng baát ñoàng giöõa hai beân laïi buøng leân moät caùch maïnh meõ ngay taïi Ñaïi hoäi XXII ñaûng
Coäng saûn Lieân Xoâ (10.1961). Tröôùc maët ñaïi bieåu cuûa 77 ñaûng coäng saûn vaø coâng nhaân nöôùc
ngoaøi, Chu AÂn Lai − Tröôûng ñoaøn ñaïi bieåu Trung Quoác − ñaõ tieán haønh moät cuoäc luaän chieán
choáng laïi moät soá noäi dung trong baûn Baùo caùo toång keát ñöôïc N. Khrushev ñoïc taïi Ñaïi hoäi, nhö toäi
aùc cuûa Stalin, quan heä vôùi Albania... Trôû veà nöôùc ngay caû tröôùc khi Ñaïi hoäi keát thuùc, Chu AÂn Lai
ñaõ thaúng thöøng pheâ phaùn Ñaïi hoäi XXII laø “xeùt laïi”.
Keå töø sau söï bieán treân, quan heä giöõa hai nöôùc tröôït nhanh ñeán choã ñoái ñaàu veà ngoaïi giao vaø
quaân söï. Thaùng 10.1962, khi xaûy ra söï kieän teân löûa Lieân Xoâ ôû Cuba, Trung Quoác ñaõ chæ trích söï

58
ruùt lui cuûa Lieân Xoâ. Coøn trong cuoäc xung ñoät vuõ trang bieân giôùi giöõa AÁn Ñoä vaø Trung Quoác dieãn
ra cuõng vaøo thôøi ñieåm ñoù, Moskva ñaõ choïn ñöùng veà phía AÁn Ñoä baèng caùch cung caáp vuõ khí cho
quaân ñoäi nöôùc naøy.
Nhöõng cuoäc tranh caõi baèng ngoân töø giöõa hai beân khoâng coøn mang tính chaát cuûa moät cuoäc luaän
chieán nöõa, maø mau choùng bieán thaønh haønh ñoäng ñaû kích laãn nhau. Thaùng 12.1962, taïi Hoäi nghò
Xoâ vieát Toái cao vaø tröôùc söï coù maët cuûa Tito, N. Khrushev toá caùo giôùi laõnh ñaïo Baéc Kinh ñaõ ñeå
“moät soá laõnh thoå Trung Quoác tieáp tuïc chòu söï chieám ñoùng cuûa nöôùc ngoaøi”. OÂng coøn khaúng ñònh:
“Cuoäc khuûng hoaûng Cuba ñaõ chöùng toû raèng hieän nay chuû nghóa giaùo ñieàu laø nguy cô chuû yeáu”
[21, tr.547]. Coøn Mao Traïch Ñoâng nhaän xeùt trong noäi boä: “Chuyeân chính ôû Lieân Xoâ hieän nay laø
chuyeân chính tö saûn, chuyeân chính ñaïi tö saûn, chuyeân chính cuûa phaùt xít Ñöùc, chuyeân chính kieåu
Hitler” [119, Xem Chöông XIIII, tr.6].

Böôùc sang naêm 1963, cuoäc luaän chieán ñaõ buøng ra coâng khai treân caùc phöông tieän thoâng tin
ñaïi chuùng. Töø cuoái thaùng 12.1962 ñeán ñaàu thaùng 3.1963, Nhaân daân Nhaät baùo coâng boá 4 baøi baùo
chæ trích N. Khrushev. OÂng naøy phaûn öùng laïi baèng cuoäc vaän ñoäng hoïp hoäi nghò quoác teá khai tröø
ñaûng Coäng saûn Trung Quoác. Ñeå traû ñuõa, Trung Quoác cuõng tích cöïc khoâng keùm trong noã löïc toå
chöùc hoäi nghò goàm moät soá ñaûng Coäng saûn chaâu AÙ vaø hai ñaûng Coäng saûn Ñoâng AÂu (Albania vaø
Romania) ñeå thaønh laäp moät phong traøo coäng saûn quoác teá do Trung Quoác laõnh ñaïo.
Tröôùc dieãn bieán raát xaáu treân, ñaõ naûy sinh söùc eùp ñoøi giôùi laõnh ñaïo hai Ñaûng Coäng saûn coù theá
löïc nhaát treân theá giôùi tieán haønh hoäi ñaøm. Ngaøy 21.2.1963, Trung öông Ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ
ñeà nghò ñình chæ tranh luaän coâng khai vaø tieán haønh hoäi ñaøm ôû caáp “thöôïng ñænh” hay “caáp cao”
giöõa hai ñaûng. Töø ngaøy 5.7.1963, cuoäc gaëp gôõ hai ñaûng Xoâ - Trung ñaõ dieãn ra ôû caáp cao, duø raèng
khoâng laâu tröôùc ñoù, ngaøy 15.6, ñaïi söù Trung Quoác ôû Moskva ñaõ trao cho caùc nhaø laõnh ñaïo Lieân
Xoâ moät böùc thö nhan ñeà “Ñeà xuaát veà ñöôøng loái chung cho phong traøo coäng saûn quoác teá”, goàm 25
ñieåm neâu taát caû nhöõng vaán ñeà maø ban laõnh ñaïo ñaûng Coäng saûn Trung Quoác töø choái khoâng nhaân
nhöôïng. Böùc thö phuû nhaän vò theá ñöùng ñaàu cuûa Lieân Xoâ trong phong traøo coäng saûn quoác teá vaø
khoái caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa, caùo giaùc raèng Lieân Xoâ ñang theo ñuoåi chính saùch phaûn boäi
phong traøo caùch maïng theá giôùi. Böùc thö keâu goïi caùc ñaûng coäng saûn noåi daäy baûo veä söï trong saùng
cuûa chuû nghóa Marx - Lenin.
Dieãn ra trong baàu khoâng khí khoâng coù chuùt gì laø thaân thieän, cuoäc gaëp gôõ khoâng ñöa ñeán moät
thoûa thuaän gì vaø ñaõ mau choùng bò ñình chæ ngaøy 20.7, theo yeâu caàu cuûa phaùi ñoaøn Trung Quoác.
Ñaây laø noã löïc cuoái cuøng nhaèm ngaên chaën söï ñoaïn tuyeät giöõa hai ñaûng vaø hai nhaø nöôùc.
Böôùc cuoái cuøng trong haønh ñoäng leo thang luaän chieán dieãn ra sau khi Hieäp öôùc veà caám moät
phaàn caùc vuï thöû nghieäm haït nhaân ñöôïc kí ôû Moskva (9.1963). Ñöôïc xem laø moät thaønh töïu lôùn
trong noã löïc giaûi tröø vuõ khí, maø N. Khrushev ñaõ boû vaøo ñoù khoâng ít coâng söùc vaø thôøi gian, Hieäp
öôùc ñoù ñoái vôùi ban laõnh ñaïo ñaûng Coäng saûn Trung Quoác chæ laø “moät troø bòp bôïm vó ñaïi, laøm meâ
maån nhaân daân toaøn theá giôùi vaø... hoaøn toaøn ñi ngöôïc laïi nguyeän voïng cuûa nhaân daân yeâu chuoäng
hoøa bình ôû taát caû caùc nöôùc. Khoâng theå hình dung ñöôïc raèng Chính phuû Trung Quoác seõ tham gia
troø bòp bôïm naøy...”. Ñaùnh giaù naøy ñaõ ñöa Baéc Kinh ñeán keát luaän sau: “Nhöõng söï kieän khoâng theå
baùc boû ñöôïc ñaõ cho thaáy raèng chính saùch maø Chính phuû Xoâ vieát ñang tieán haønh laø chính saùch lieân
minh vôùi löïc löôïng chieán tranh ñeå choáng laïi löïc löôïng hoøa bình, lieân minh vôùi chuû nghóa ñeá quoác
ñeå choáng chuû nghóa xaõ hoäi, lieân minh vôùi Móõ ñeå choáng Trung Quoác, lieân minh vôùi boïn phaûn ñoäng
caùc nöôùc ñaáu tranh choáng nhaân daân toaøn theá giôùi”[43, tr.216 – 217].
Quan heä toài teä ñi giöõa hai ñaûng vaø hai nhaø nöôùc ñaõ taùc ñoäng ñeán moïi lónh vöïc. Quan heä kinh
teá - thöông maïi bò suùt giaûm, quan heä khoa hoïc - kó thuaät vaø vaên hoùa bò thu heïp ñeán möùc toái thieåu.

59
Naêm 1961, trao ñoåi thöông maïi giöõa hai nöôùc chæ coøn laïi 900 trieäu dollar (so vôùi 2,2 tæ naêm 1959).
Naêm 1965, giaûm 100 laàn so vôùi naêm 1959 [10, tr.297 – 298].
Treân bieân giôùi Xoâ - Trung daøi hôn 7.000 km, ngay töø caùc naêm 1961 − 1962 ñaõ xaûy ra nhieàu
cuoäc va chaïm leû teû. Naêm 1963, soá vuï xaâm phaïm bieân giôùi töø phía Trung Quoác leân ñeán con soá
hôn 4.000. Ngaøy 8.3.1963, tôø Nhaân daân Nhaät baùo ñaõ nhaéc ñeán caùc Hieäp öôùc Aigun vaø Baéc Kinh
ñöôïc kí giöõa Sa Hoaøng vaø nhaø Thanh trong theá kæ XIX, maø theo lôøi nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo Baéc
Kinh, Trung Quoác ñaõ bò töôùc nhöõng phaàn laõnh thoå khoâng nhoû cho nöôùc Nga Sa Hoaøng. Ngaøy
20.7.1964, ñích thaân Mao Traïch Ñoâng coâng boá danh saùch nhöõng mieàn ñaát, maø oâng cho laø Lieân
Xoâ ñaõ chieám ñoaït moät caùch baát hôïp phaùp cuûa Trung Quoác. Chuùng traûi daøi veà phía ñoâng hoà
Baikal ñeán taän Vladivostok vaø Kamchatka. Vaø theo lôøi cuûa Traàn Nghò, boä tröôûng Ngoaïi giao
Trung Quoác, toång dieän tích maø Lieân Xoâ chieám ñoaït cuûa Trung Quoác laø 1,5 trieäu km2. Cuõng trong
naêm 1964, Trung Quoác xuaát baûn moät baûn ñoà chæ roõ nhöõng laõnh thoå cuûa Trung Quoác bò chuû nghóa
ñeá quoác xaâm chieám, trong ñoù coù mieàn Vieãn Ñoâng thuoäc Lieân Xoâ vaø moät phaàn lôùn caùc nöôùc Coäng
hoøa Xoâ vieát Kazakhstan, Kirghizia vaø Tajikistan.
Sau khi ban laõnh ñaïo môùi cuûa Lieân Xoâ ñöôïc baàu ra taïi Hoäi nghò Ban Chaáp haønh Trung öông
ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ thaùng 10.1964, quan heä giöõa hai nöôùc vaãn tieáp dieãn theo chieàu höôùng
xaáu ñi. Trong cuoäc tieáp xuùc vôùi thuû töôùng Lieân Xoâ Kosygin thaùng 2.1965, Mao Traïch Ñoâng
tuyeân boá Baéc Kinh seõ tieáp tuïc “cuoäc chieán tranh baèng giaáy” choáng Lieân Xoâ [35, tr.233 – 234].
Veà phaàn mình, thaùng 4.1966, chuû tòch Xoâ vieát Toái cao N. Podgorniy tuyeân boá caùc ñöôøng bieân giôùi
hieän toàn cuûa Lieân Xoâ laø baát khaû xaâm phaïm.
Töø naêm 1966, toaøn theå nöôùc CHND Trung Hoa ñaém chìm trong moät côn baõo toá chính trò döõ
doäi – “Ñaïi caùch maïng vaên hoùa voâ saûn”. Bieán coá naøy ñaõ thoåi tung taát caû caùc nhaø laõnh ñaïo chính trò
bò chuïp muõ “theo ñuoâi, ñaàu haøng chuû nghóa tö baûn”, “xeùt laïi”, “tay sai ñeá quoác”..., keå caû chuû tòch
nöôùc Löu Thieáu Kyø – “Khrushev cuûa Trung Quoác”. Tình hình ñoái noäi cöïc kì roái raém vaø caêng
thaúng ñaõ laøm taêng tính gay gaét trong chính saùch cuûa Trung Quoác ñoái vôùi Lieân Xoâ. Trong caùc naêm
1967 −1968, nhieàu vuï va chaïm lieân tieáp ñaõ xaûy ra giöõa löïc löôïng bieân phoøng hai nöôùc. Lieân Xoâ
ñaõ ñieàu quaân taêng vieän ñeán Vieãn Ñoâng: theo Vieän Nghieân cöùu chieán löôïc London, soá quaân ñoù laø
12 sö ñoaøn tieàn tuyeán vaø 5 sö ñoaøn haäu bò; coøn Trung Quoác coù 50 sö ñoaøn ôû Ñoâng Baéc vaø 50 vaïn
quaân ôû mieàn bieân giôùi phía taây cuûa Taân Cöông. Trong ngaøy 2.3.1969, ñaõ xaûy ra moät traän ñaùnh
thöïc söï, tuy ngaén nguûi, treân ñaûo Damanski (teân Trung Quoác laø Traân Baûo) treân soâng Ussuri, khi
moät soá lính bieân phoøng Trung Quoác tìm caùch ñoå boä leân ñaây. Nhieàu nhaø phaân tích thôøi cuoäc quoác
teá cho raèng nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo Baéc Kinh, maø giôø ñaây chòu söï chi phoái gaàn nhö hoaøn toaøn cuûa
Mao Traïch Ñoâng, ñaõ coá tình laøm to chuyeän “moái ñe doïa Lieân Xoâ” ñeå huy ñoäng söï uûng hoä trong
nöôùc ngay tröôùc Ñaïi hoäi IX dieãn ra trong thaùng 4. Ñaïi hoäi ñaõ ñöa Lieân Xoâ leân haøng keû thuø soá
moät cuûa Trung Quoác, bieán vaán ñeà choáng Lieân Xoâ thaønh quoác saùch vaø ñöa noù vaøo cöông lónh
chính trò cuûa ñaûng Coäng saûn Trung Quoác.
Trong caùc ngaøy 14 vaø 15.3, ngaøy 10 vaø 11.6 cuøng naêm, laïi xaûy ra nhieàu cuoäc xung ñoät vuõ
trang ôû bieân giôùi giöõa mieàn Taân Cöông vaø Coäng hoøa Kazakhstan cuûa Lieân Xoâ. Haäu quaû cuûa caùc
cuoäc xung ñoät laø töø nay ñoái ñaàu Xoâ - Trung veà laõnh thoå bieân giôùi bieán thaønh vaán ñeà an ninh
quoác gia, vì caû hai cuøng ñaåy maïnh vieäc boá phoøng moät löïc löôïng quaân söï thaät lôùn lao treân vuøng
bieân giôùi. Theo öôùc tính, ñeán muøa thu 1974, löïc löôïng bieân phoøng Lieân Xoâ goàm 39 sö ñoaøn
(khoaûng 35-40 vaïn ngöôøi) so vôùi 14 sö ñoaøn (khoaûng 15 vaïn) 10 naêm tröôùc ñoù; phía Trung Quoác
taäp trung khoaûng 1,2 trieäu quaân ñoùng ôû Thaåm Döông, Baéc Kinh, Lan Chaâu vaø Taân Cöông, nhöng
khaû naêng trieån khai löïc löôïng vaø trình ñoä trang thieát bò quaân söï thì keùm hôn Lieân Xoâ nhieàu.
Nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo Baéc Kinh ñaõ nhìn theá so saùnh baát lôïi treân nhö moái ñe doïa quaân söï töø
Lieân Xoâ. Ñaây laø moät trong nhieàu lí do khieán hoï saün saøng ñoùn nhaän nhöõng böôùc ñi thaêm doø caûi
60
thieän bang giao töø phía Chính phuû Nixon.

b. Söï ñieàu chænh chieán löôïc cuûa Trung Quoác (1970-1985)

Thaät ra, tröôùc khi quan heä giöõa hai nöôùc thoaùi hoùa ñeán möùc xem nhau nhö keû thuø, caû hai ñaõ
coá gaéng toå chöùc nhöõng cuoäc ñaøm phaùn nhaèm cöùu vaõn nhöõng gì coøn coù theå cöùu vaõn ñöôïc. Ngaøy
11.9.1969, taïi Baéc Kinh ñaõ dieãn ra cuoäc gaëp gôõ giöõa chuû tòch Hoäi ñoàng boä tröôûng Lieân Xoâ A.
Kosygin vaø thuû töôùng Trung Quoác Chu AÂn Lai. Hai beân quyeát ñònh ñöa ra caùc bieän phaùp nhaèm
bình thöôøng hoùa tình hình ôû bieân giôùi, boå nhieäm ñaïi söù ôû caû hai thuû ñoâ (45), thuùc ñaåy caùc quan heä
maäu dòch vaø kinh teá.
Ngaøy 20.10.1969, ôû Baéc Kinh baét ñaàu dieãn ra caùc cuoäc ñaøm phaùn ôû caáp thöù tröôûng ngoaïi giao
veà bieân giôùi. Nhöng chuùng mau choùng trôû thaønh dieãn ñaøn ñeå caû hai coù dòp trình baøy quan ñieåm,
laäp tröôøng cuûa mình. Trong hoaøn caûnh nhö vaäy, aûnh höôûng cuûa chuùng ñeán quan heä chính trò vaø
ngoaïi giao giöõa hai nöôùc taát nhieân laø khoâng ñaùng keå. Quan heä giöõa hai nöôùc cöù caêng thaúng daàn
theo soá löôïng quaân lính vaø trang thieát bò quaân söï maø caû hai noã löïc doàn veà vuøng bieân giôùi cuûa
nhau.
Chuyeán vieáng thaêm Trung Quoác cuûa toång thoáng Mó Nixon (2.1972) ñaõ trôû thaønh coät moác xoay
chuyeån chieán löôïc ñoái ngoaïi cuûa Trung Quoác (seõ ñöôïc trình baøy kó ôû muïc VI): laäp laïi quan heä vôùi
Mó vaø ñoaïn tuyeät vôùi Lieân Xoâ.
Thaùng 8.1973, Ñaïi hoäi X ñaûng Coäng saûn Trung Quoác chính thöùc khaúng ñònh coù “moái ñe doïa
töø phía Lieân Xoâ” vaø khaû naêng “xaûy ra moät cuoäc tieán coâng baát ngôø töø Lieân Xoâ”.
Trong hoïc thuyeát “Ba theá giôùi” ñöôïc coâng boá naêm 1974, Lieân Xoâ bò xeáp vaøo theá giôùi thöù nhaát
ñöùng chung haøng vôùi Mó, vaø do ñoù laø keû thuø cuûa theá giôùi thöù ba, maø trong ñoù Trung Quoác laø moät
thaønh vieân. Chöa heát! Trong hai sieâu cöôøng, Lieân Xoâ laø keû nguy hieåm hôn caû vì ñang theo ñuoåi
chính saùch “baù quyeàn”, vaø cuõng bôûi vì theá löïc Hoa Kì ñang treân ñaø xuoáng doác vaø baûn thaân nöôùc
naøy ñang laø ñoái töôïng cuûa chính saùch baønh tröôùng Xoâ vieát. Taïi kì hoïp Quoác hoäi thaùng 1.1975,
ñöôøng loái choáng Xoâ vieát ñöôïc naâng leân haøng quoác saùch khi noù ñöôïc ñöa vaøo baûng Hieán phaùp môùi
cuûa nöôùc CHND Trung Hoa.
Sau khi Mao Traïch Ñoâng qua ñôøi (9.1976) vaø “nhoùm boán teân” bò laät ñoå (10.1976), ban laõnh
ñaïo môùi cuûa Trung Quoác vaãn haàu nhö giöõ nguyeân ñöôøng loái trong quan heä vôùi Lieân Xoâ. Ñaïi hoäi
XI ñaûng Coäng saûn Trung Quoác (8.1977) nhaéc laïi ñöôøng loái thuø nghòch vôùi Lieân Xoâ vaø thaäm chí
keâu goïi thaønh laäp “Maët traän thoáng nhaát quoác teá” phuïc vuï cuoäc ñaáu tranh choáng Lieân Xoâ. Ñöôïc
Hoäi nghò ñaïi bieåu nhaân daân toaøn Trung Quoác − töùc Quoác hoäi − thoâng qua thaùng 3.1978, Hieán
phaùp môùi ñaõ ñeà caäp ñeán söï caàn thieát “saün saøng baûo veä ñaát nöôùc chuùng ta khoûi hoaït ñoäng laät ñoå
vaø xaâm löôïc töø phía chuû nghóa ñeá quoác - xaõ hoäi vaø chuû nghóa ñeá quoác”. Ngaøy 3.4.1979, Chính phuû
Trung Quoác tuyeân boá khoâng coù yù ñònh keùo daøi thôøi haïn Hieäp öôùc Höõu nghò, Lieân minh vaø Töông
trôï kí ngaøy 14.2.1950 vôùi Lieân Xoâ.
Beân caïnh ñoù, theá suy yeáu cuûa Mó ôû khu vöïc chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông sau thaát baïi ôû Vieät
Nam, söï cuûng coá vöõng chaéc quan heä Vieät Nam - Lieân Xoâ baèng Hieäp öôùc Hoøa bình vaø Höõu nghò
giöõa hai nöôùc kí thaùng 11.1978, vieäc Vieät Nam ñöa quaân vaøo Campuchia vaø haønh ñoäng tieáp sau
töông töï cuûa Lieân Xoâ ôû Afghanistan ñaõ gaây nhieàu lo laéng cho giôùi laõnh ñaïo Baéc Kinh. Hoï nhìn
nhöõng dieãn bieán vöøa keå nhö laø nhöõng daáu hieäu toû cho thaáy ngöôøi laùng gieàng phöông baéc ñang ra
söùc baønh tröôùng xuoáng phía nam vaø tìm caùch thaét daàn voøng vaây quanh Trung Quoác. Dieãn ra ñuùng
vaøo thôøi ñieåm Trung Quoác khôûi söï chính saùch môû cöûa döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaëng Tieåu Bình.

(45)
Tröôùc ñoù, caû Lieân Xoâ vaø Trung Quoác ñeàu ruùt Ñaïi söù cuûa mình ôû Baéc Kinh vaø Moskva veà nöôùc.

61
Nhöõng söï kieän naøy ñaõ ñaåy caùc hoaït ñoäng ñoái ngoaïi cuûa Trung Quoác cho ñeán nhöõng naêm ñaàu
thaäp nieân 80 höôùng haún sang phöông Taây. Coøn ñoái vôùi Lieân Xoâ, Baéc Kinh xaùc ñònh roõ 3 yeâu saùch
sau: Lieân Xoâ phaûi giaûm bôùt söï hieän dieän quaân söï cuûa mình ôû chaâu AÙ (ñaëc bieät ôû Moâng Coå vaø doïc
theo bieân giôùi Trung Quoác); Lieân Xoâ phaûi ruùt quaân khoûi Afghanistan vaø Vieät Nam phaûi ruùt quaân
khoûi Campuchia.
Nhöng ôû ñaây cuõng caàn thaáy raèng tuy laø ngöôøi coâng boá hoïc thuyeát “Ba theá giôùi” vaø trong
vaøi naêm sau ñoù khoâng ít laàn ñeà caäp ñeán noù, nhöng Ñaëng ñaõ khoâng ñöa baøi dieãn vaên chöùa
ñöïng hoïc thuyeát naøy vaøo boä tuyeån taäp cuûa mình xuaát baûn naêm 1983, luùc oâng ñaõ trôû thaønh
ngöôøi laõnh ñaïo cao nhaát trong thöïc teá cuûa Trung Quoác. Ñieàu naøy cho thaáy coù leõ Ñaëng khoâng
phaûi laø taùc giaû cuûa noù(46). Laø nhaø laõnh ñaïo thöïc tieãn, laø taùc giaû cuûa caâu noùi noåi tieáng: “Meøo
traéng hay meøo ñen khoâng quan troïng, mieãn laø baét ñöôïc chuoät” vaø qua thöïc teá tröïc tieáp caàm
quyeàn trong nhöõng naêm 1980, Ñaëng Tieåu Bình caøng nhaän roõ raèng trong hoaït ñoäng ñoái ngoaïi
khoâng coù keû thuø vónh vieãn, cuõng chaúng coù baïn beø vónh vieãn, vaø trong quan heä giöõa hai nöôùc
chaúng theå naøo ñaït ñöôïc söï ñoàng taâm nhaát trí hoaøn toaøn treân moïi vaán ñeà. Baát ñoàng lôùn nhaát
trong quan heä ñang khoâng ngöøng ñöôïc caûi thieän trong nhöõng naêm 80 giöõa Washington vaø Baéc
Kinh hoùa ra laïi laø vaán ñeà nhaïy caûm nhaát ñoái vôùi Trung Quoác – vaán ñeà Ñaøi Loan. Baát ñoàng
naøy cho thaáy raèng quaû laø khoâng khoân kheùo, neáu Trung Quoác toan tính laáy Hoa Kì laøm choã
döïa ñeå ñoái choïi vôùi Lieân Xoâ.
Töø naêm 1983, khi Lieân Xoâ, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa taân toång bí thö Iuri Andropov, khôûi söï
tieán haønh moät soá caûi caùch nhoû, ñaõ xuaát hieän nhöõng daáu hieäu cho thaáy giôùi laõnh ñaïo hai nöôùc
ñang coá tìm caùch giaûm bôùt tình traïng caêng thaúng trong quan heä song phöông.
3. Tieán tôùi bình thöôøng hoùa quan heä Xoâ - Trung (töø 1985 trôû veà sau)
Tieán trình treân ñöôïc ñaåy maïnh töø giöõa thaäp nieân 80, khi Lieân Xoâ cuõng baét ñaàu coâng cuoäc caûi
caùch cuûa mình – perestroika. Hai nöôùc coá tìm caùch laøm soáng laïi caùc moái quan heä song phöông,
tröôùc heát laø trong caùc lónh vöïc kinh teá, vaên hoùa, theå thao... Trong boái caûnh naøy, baøi dieãn vaên cuûa
toång bí thö ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ M. Gorbachev ñoïc ôû Vladivostok ngaøy 28.7.1986 ñeà caäp ñeán
yù nghóa to lôùn cuûa cuoäc gaëp gôõ thöôïng ñænh Xoâ - Trung ñoái vôùi quan heä hai nöôùc, keøm vôùi lôøi
höùa heïn seõ giaûm quaân ñoùng doïc theo bieân giôùi Xoâ − Trung (26 vaïn ngöôøi trong hai naêm), ñaõ
ñöôïc Baéc Kinh tieáp ñoùn vôùi thaùi ñoä tích cöïc. Veà phaàn mình, ngaøy 2.9.1986, Ñaëng Tieåu Bình cuõng
xaùc ñònh roõ con ñöôøng caûi thieän quan heä hai nöôùc: “... coù ba trôû ngaïi trong quan heä Xoâ-Trung...,
ñoù laø söï hieän dieän cuûa quaân ñoäi Xoâ vieát treân vuøng bieân giôùi Trung-Xoâ vaø Trung-Moâng Coå, söï
hieän dieän cuûa quaân ñoäi Lieân Xoâ ôû Afghanistan vaø söï uûng hoä maø Lieân Xoâ daønh cho Vieät Nam trong
vaán ñeà quaân lính Vieät Nam ôû Campuchia”. Trong ba trôû ngaïi naøy, Ñaëng xeáp caùi cuoái cuøng laø trôû
ngaïi chính, khi tuyeân boá raèng neáu noù ñöôïc giaûi quyeát, Ñaëng, duø ñaõ coù tuoåi saün saøng sang Lieân
Xoâ baát cöù luùc naøo ñeå gaëp Gorbachev [5, tr.228].

Ngaøy 9.5.1989, giöõa luùc quaân ñoäi Vieät Nam ñoùng ôû Campuchia ñaõ ñöôïc ruùt gaàn heát veà nöôùc
vaø döï tính seõ ñöôïc ruùt toaøn boä vaøo cuoái naêm, toång bí thö ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ Gorbachev
chính thöùc vieáng thaêm Trung Quoác trong caùc ngaøy 15 – 18.5.1989. Dieãn ra giöõa luùc giôùi laõnh ñaïo
Trung Quoác ñang ñoái maët vôùi moät cuoäc khuûng hoaûng nghieâm troïng veà ñoái noäi (cuoäc bieåu tình ñoøi
daân chuû cuûa sinh vieân dieãn ra raàm roä ôû quaûng tröôøng Thieân An Moân), cuoäc gaëp gôõ thöôïng ñænh

(46)
Trong buoåi tieáp toång thoáng Zambia ngaøy 22.2.1974, Mao Traïch Ñoâng tuyeân boá: “Toâi cho raèng Mó vaø Lieân Xoâ laø
theá giôùi thöù nhaát. Phaùi trung gian goàm Nhaät Baûn, chaâu AÂu vaø Canada laø theá giôùi thöù hai. Chuùng ta laø theá giôùi thöù
ba... Theá giôùi thöù ba coù soá daân raát ñoâng. Caû chaâu AÙ, tröø Nhaät Baûn, ñeàu thuoäc theá giôùi thöù ba. Caû chaâu Phi, Mó latinh
ñeàu thuoäc theá giôùi thöù ba” [Daãn laïi theo 50a, tr.350].

62
Xoâ – Trung ñaõ khoâng ñöa ñeán vieäc kí keát moät vaên kieän ngoaïi giao quan troïng naøo. Nhöng daãu
sao tieán trình bình thöôøng hoùa quan heä hai nöôùc ñaõ ñöôïc khôûi söï vaø coi nhö keát thuùc vaøo ngaøy
9.5.1991, khi Baéc Kinh vaø Moskva cuøng ra lôøi tuyeân boá raèng Trung Quoác vaø Lieân Xoâ khoâng coøn
laø moái ñe doïa cuûa nhau. Ba ngaøy sau, töø 12 ñeán ngaøy 19.5.1991, toång bí thö ñaûng Coäng saûn
Trung Quoác Giang Traïch Daân sang thaêm Lieân Xoâ. Cuoäc vieáng thaêm Lieân Xoâ laàn ñaàu tieân keå töø
naêm 1957 cuûa ngöôøi ñöùng ñaàu ñaûng vaø nhaø nöôùc Trung Quoác ñaõ ñöôïc keát thuùc baèng vieäc kí keát
Hieäp ñònh veà bieân giôùi phía Ñoâng Trung − Xoâ. Vaên kieän ngoaïi giao naøy ñöôïc Quoác hoäi Trung
Quoác vaø Vieän Duma quoác gia Nga pheâ chuaån thaùng 2.1992, sau khi Lieân Xoâ tan raõ (12.1991).
VI. QUAN HEÄ TRUNG QUOÁC - HOA KÌ VAØ VAÁN ÑEÀ ÑAØI LOAN
1. Töø 1949 ñeán 1971
a. Thaäp nieân 50: ñoái ñaàu
Chính saùch ñoái ngoaïi “Nhaát bieân ñaûo” maø Mao Traïch Ñoâng tuyeân boá trong baøi dieãn vaên lòch
söû ñoïc ngaøy 30.6.1949 coù nhan ñeà “Baøn veà neàn chuyeân chính daân chuû nhaân daân” vaø nhaát laø Hieäp
öôùc Höõu nghò, Lieân minh vaø Töông trôï kí ngaøy 14.2.1950 giöõa CHND Trung Hoa vaø Lieân bang
CHXHCN Xoâ vieát ñaõ xoùa tan nhöõng aûo töôûng maø nhieàu chính khaùch Mó haõy coøn aáp uû raèng nhöõng
ngöôøi coäng saûn Trung Quoác laø “khaùc”. “Khaùc” ôû ñaây coù nghóa laø giôùi laõnh ñaïo ñaûng Coäng saûn
Trung Quoác seõ ñi theo con ñöôøng töông töï nhö cheá ñoä Tito ôû Nam Tö. Tuy nhieân, ñang ñaët troïng
taâm cuûa chính saùch ñoái ngoaïi vaøo chaâu AÂu, Chính phuû Truman khoâng muoán ñeå bò loâi keùo saâu hôn
vaøo caùc dieãn bieán phöùc taïp ôû chaâu AÙ.
Quan ñieåm cuûa Laàu Naêm Goùc veà Trung Quoác toû ra khoâng khaùc vôùi Nhaø Traéng. Naêm
1947, Hoäi ñoàng Tham möu tröôûng lieân quaân ñaõ xeáp Trung Quoác vaøo vò trí thöù 13 trong danh
saùch caùc nöôùc maø vieäc phoøng thuû laø quan troïng ñoái vôùi Hoa Kì. Naêm 1948, UÛy ban Haûi vaø
Khoâng quaân haï thaáp Trung Quoác xuoáng haøng thöù 17. Vaø thaùng 11.1949, hoï cho raèng do
nhöõng vaán ñeà tieáp vaän, Trung Quoác khoâng coù yù nghóa quaân söï ngay laäp töùc ñoái vôùi Lieân Xoâ,
trong luùc “vò theá cuûa chuùng ta khoâng bò ñe doïa tröïc tieáp vôùi vieäc maát Trung Quoác, chöøng naøo
an ninh cuûa caùc quaàn ñaûo (ôû Taây Thaùi Bình Döông, ñaëc bieät laø Okinawa vaø Philippines) vaãn
tieáp tuïc ñöôïc giöõ vöõng” [20, tr.104].
Lôøi tuyeân boá maø Nhaø Traéng ñöa ra ngaøy 5.1.1950 veà Ñaøi Loan ñaõ laøm roõ chính saùch maø Hoa
Kì seõ theo ñuoåi trong töông lai ñoái vôùi Quoác daân ñaûng: khoâng dính líu vaøo cuoäc noäi chieán ôû
Trung Quoác, khoâng cung caáp vieän trôï hay coá vaán quaân söï cho löïc löôïng Quoác daân ñaûng. Thaäm
chí, giôùi laõnh ñaïo Hoa Kì cuõng khoâng goäp Ñaøi Loan vaøo tuyeán phoøng thuû cuûa hoï ôû Taây Thaùi
Bình Döông. Coøn ñoái vôùi chính quyeàn môùi ôû Hoa Luïc, Washington xaùc laäp moät laäp tröôøng mang
tính chaát trung dung: khoâng “thuø ñòch thaúng thöøng”, maø cuõng khoâng coù “thaùi ñoä hoøa giaûi”.
Truman taùn ñoàng xem vieäc keát naïp CHND Trung Hoa vaøo LHQ laø moät vaán ñeà thuû tuïc, chöù
khoâng phaûi moät vaán ñeà chính saùch, nghóa laø noù seõ khoâng leä thuoäc vaøo quyeàn phuû quyeát cuûa Hoa
Kì [14, tr.338]. Coøn Dean Acheson coù yù ñoà ñeå cho CHND Trung Hoa hoïc ñöôïc “baøi hoïc gian
khoå” raèng Baéc Kinh “seõ maát nhieàu hôn laø ñöôïc" khi ñi vôùi Lieân Xoâ [20, tr.106]. Thaùng 4.1950,
Acheson giaûi thích rieâng raèng moät trong nhöõng muïc tieâu chính cuûa oâng laø taïo ra söï chia reõ giöõa
Baéc Kinh vaø Moskva [20, tr.107].
Chieán tranh Trieàu Tieân vaø söï can döï tröïc tieáp cuûa Trung Quoác vaøo ñaây ñaõ laøm cho muïc tieâu
treân trôû neân khoù ñaït ñöôïc. Naêm 1952, Acheson noùi vôùi Churchill raèng söï can thieäp cuûa Trung
Quoác “ñaõ laøm cho hi voïng naøy [söï chia reõ Xoâ-Trung] xem ra raát xa vôøi vaø khoâng theå thaønh töïu
trong luùc naøy” [20, tr.108]. Maëc duø vaäy, Chính phuû Truman vaãn coá gaéng kieàm cheá khoâng ñeå
chieán tranh Trieàu Tieân lan roäng thaønh moät cuoäc xung ñoät tröïc tieáp giöõa Hoa Kì vaø Trung Quoác.
Beân caïnh ñoù, Hoa Kì baét ñaàu thay ñoåi chính saùch ñoái vôùi vuøng Ñoâng AÙ theo höôùng ngaên chaën

63
Baéc Kinh môû roäng hôn nöõa aûnh höôûng trong vuøng. Hai ngaøy sau bieán coá 25.6.1950, Truman ñaõ ra
leänh ñöa Haïm ñoäi 7 vaøo eo bieån ngaên caùch ñaûo Ñaøi Loan vaø Hoa Luïc, nhaèm ñeà phoøng moät cuoäc
xung ñoät coù theå coù giöõa Ñaøi Loan vaø Trung Quoác. Chính saùch naøy ñöôïc goïi laø “trung laäp hoùa Ñaøi
Loan”. Khoâng ñaày hai thaùng sau, Truman chaáp thuaän laäp quan heä quaân söï vôùi Ñaøi Loan vaø
chuyeån cho Chính phuû Quoác daân ñaûng 14 trieäu dollar vieän trôï quaân söï vaø 98 trieäu vieän trôï kinh
teá. Thaùng 4.1951, moät phaùi boä quaân söï thöôøng tröïc ñöôïc ñöa ñeán ñaây. Nhöõng dieãn bieán naøy cho
thaáy Ñaøi Loan ñang daàn daàn trôû thaønh moät khaâu khoâng theå thieáu ñöôïc trong heä thoáng phoøng thuû
chieán löôïc cuûa Mó ôû Taây Thaùi Bình Döông.
Tuy nhieân nhöõng thay ñoåi töø töø treân khoâng laøm haøi loøng giôùi chính khaùch “thaân Quoác daân
ñaûng Trung Quoác”. Traøn qua nöôùc Mó nhö moät côn baõo toá, chuû nghóa choáng coäng McCarthy ñaõ
laøm suy yeáu vò theá cuûa nhöõng ngöôøi coøn mong ñôïi ôû vieãn caûnh phaân raõ lieân minh Trung-Xoâ.
Trong nhöõng ñieàu kieän nhö vaäy, tieáng noùi “nhöõng con dieàu haâu Chieán tranh laïnh” trôû neân coù
troïng löôïng hôn. Trong naêm 1952, luùc cuoäc vaän ñoäng tranh cöû toång thoáng coøn ñang dieãn ra, John
F. Dulles, maø veà sau seõ trôû thaønh kieán truùc sö cho moät ñöôøng loái ñoái ngoaïi môùi cuûa Hoa Kì, ñaõ
leân tieáng pheâ phaùn chính saùch ngaên chaën cuûa Chính phuû Truman laø “tieâu cöïc, voâ ích vaø voâ ñaïo
lí”. Thay vaøo ñoù, oâng coå vuõ cho söï ra ñôøi cuûa moät hoïc thuyeát chieán löôïc môùi maø theo yù oâng seõ
khieán cho Hoa Kì chuû ñoäng hôn trong quan heä vôùi Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc coäng saûn khaùc. Ñoù laø
chính saùch “giaûi phoùng”, “ñaåy luøi”, khoâng chæ nhaèm chaën ñöùng ñieàu maø Washington coi laø söï môû
roäng hôn nöõa aûnh höôûng cuûa Lieân Xoâ, maø coøn nhaèm thu heïp noù laïi.
Trong boái caûnh thay ñoåi ñöôøng loái chieán löôïc neâu treân, Trung Quoác hieän ra döôùi maét John F.
Dulles nhö laø nöôùc ñöùng ñaèng sau ñaûng Lao ñoäng Vieät Nam trong cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp
cuûa nhaân daân Vieät Nam, laø nöôùc ñang nuoâi tham voïng baønh tröôùng xuoáng vuøng Ñoâng Nam AÙ
qua ngoõ Vieät Nam, vaø Vieät Nam ñaõ trôû thaønh quaân côø ñaàu tieân trong vaùn côø domino. Coøn Ñaøi
Loan, theo quan ñieåm cuûa Robert Gray, phuï taù ñaëc bieät cuûa toång thoáng D. Eisenhower, laø “khaâu
then choát trong heä thoáng caùc Hieäp öôùc cuûa Hoa Kì ôû chaâu AÙ”. Dulles coøn nhaán maïnh theâm:
“Töôûng Giôùi Thaïch vaãn laø laõnh tuï choáng coäng xuaát saéc duy nhaát ôû Trung Quoác, vaø ngaøy nay
khoâng coù nhaân vaät keá thöøa hay phuï taù naøo saùng suoát hôn oâng” [33, tr.172]. Söï thaønh laäp khoái
SEATO (1954) roõ raøng laø nhaèm ngaên chaën ñieàu maø Washington goïi laø "hoaït ñoäng xaâm löôïc baønh
tröôùng cuûa Trung Quoác xuoáng vuøng Ñoâng Nam AÙ". Veà phaàn mình, ngöôøi Trung Quoác haún khoâng
khoù khaên gì ñeå hieåu ra vai troø cuûa SEATO.

Trong baøi dieãn vaên ñaàu tieân göûi toaøn daân ngaøy 2.2.1953, trong vai troø toång thoáng Hoa Kì,
Eisenhower ñaõ coâng boá söï thay ñoåi ñaàu tieân trong chính saùch ñoái vôùi Trung Quoác: töø boû chính
saùch “trung laäp hoùa” ñoái vôùi Ñaøi Loan. Trong luùc lí do khieán toång thoáng Truman ñöa Haïm ñoäi 7
ñeán tuaàn phoøng doïc theo eo bieån Ñaøi Loan laø nhaèm trung laäp hoùa Ñaøi Loan vaø ngaên ngöøa moät
cuoäc xung ñoät giöõa Hoa Luïc cuûa ñaûng Coäng saûn vaø ñaûo Ñaøi Loan cuûa Quoác Daân ñaûng, thì
Eisenhower laïi noùi roõ raèng: “... khoâng coøn moät lí do naøo nöõa, cuõng nhö khoâng coù moät loâgíc naøo
cuûa tình hình buoäc taøu chieán Mó ñaûm nhaän baûo veä nhöõng ngöôøi coäng saûn Trung Quoác, cho pheùp
hoï hoaøn toaøn yeân taâm gieát haïi binh só chuùng ta vaø cuûa caùc nöôùc Ñoàng minh LHQ chuùng ta ôû Trieàu
Tieân.
Do vaäy, toâi ñaõ cho leänh khoâng ñöôïc duøng Haïm ñoäi 7 baûo veä Trung Coäng” [Daãn laïi theo 7, tr.2
48, tr.61].
Baát chaáp nhöõng thay ñoåi treân, Chu AÂn Lai, tröôûng phaùi ñoaøn Trung Quoác, vaãn toû moät thaùi ñoä
hoøa hoaõn raát ñaùng ngaïc nhieân ôû Hoäi nghò Geneva veà Ñoâng Döông hoïp naêm 1954. Roõ raøng laø khi
coi söï hieän dieän cuûa mình, laàn ñaàu tieân keå töø sau ngaøy tuyeân boá thaønh laäp cheá ñoä coäng hoøa nhaân

64
daân, ôû moät hoäi nghò quoác teá bao goàm caùc cöôøng quoác haøng ñaàu theá giôùi laø moät thaéng lôïi lôùn veà
ngoaïi giao, Trung Quoác ñoàng thôøi nuoâi hi voïng seõ coù theå qua ñoù nhích gaàn hôn vôùi theá giôùi
phöông Taây, ñaëc bieät laø vôùi Mó. Nhöng Washington ñaõ tích cöïc xuùc tieán, ngay sau Hoäi nghò, vieäc
thaønh laäp Toå chöùc Hieäp öôùc Ñoâng Nam AÙ (SEATO) vaø taêng cöôøng söï hieän dieän cuûa hoï ôû Nam
Vieät Nam nhaèm muïc ñích goïi laø “chaën ñöùng söï baønh tröôùng aûnh höôûng cuûa chuû nghóa coäng saûn
Trung Quoác xuoáng Ñoâng Nam AÙ”. Dieãn bieán naøy haún laø naèm ngoaøi mong ñôïi cuûa Baéc Kinh. Coù
leõ ñeå baøy toû söï baát maõn, töø ngaøy 3.9 Trung Quoác ñaõ toå chöùc nhöõng ñôït phaùo kích maïnh meõ leân
caùc ñaûo Kim Moân vaø Maõ Toå.
Kim Moân laø quaàn ñaûo goàm 14 ñaûo (trong ñoù ñaûo lôùn nhaát cuõng mang teân Kim moân) vôùi
toång dieän tích khoaûng töø 160 ñeán 180km2, naèm caùch caûng AÙo Moân thuoäc tænh Phuùc Kieán
khoaûng 10km. Maõ Toå cuõng laø laø quaàn ñaûo goàm 6 ñaûo (trong ñoù ñaûo lôùn nhaát cuõng mang teân
Maõ Toå) vôùi toång dieän tích khoâng quaù 30km2, naèm caùch caûng Phuùc Chaâu cuõng thuoäc tænh Phuùc
Kieán hôn 10km. Kim Moân vaø Maõ Toå thuoäc quyeàn kieåm soaùt cuûa chính quyeàn QDÑ, sau khi
QDÑ bò ñaùnh baïi trong cuoäc noäi chieán Quoác - Coäng (1946 – 1949) vaø ruùt chaïy ra ñaûo Ñaøi
Loan.
Naèm caùch nhau 150 haûi lí ôû hai ñaàu cöïc baéc vaø cöïc nam cuûa eo bieån Ñaøi Loan, Kim Moân
vaø Maõ Toå cuøng vôùi quaàn ñaûo Baønh Hoà (Pescadores) taïo thaønh nhaân toá coù yù nghóa chieán löôïc
trong heä thoáng phoøng thuû cuûa chính quyeàn Ñaøi Baéc. Do vaäy, chuùng ñöôïc baûo veä baèng moät
ñaïo quaân raát ñoâng, dao ñoäng trong khoaûng töø 65.000 ñeán treân 100.000.
Ngay trong thaùng 10.1949, chính phuû Baéc Kinh ñaõ toå chöùc cuoäc haønh quaân ñoå boä leân Kim
Moân, nhöng khoâng thaønh coâng. Töø ñoù, caùc ñaûo Kim Moân vaø Maõ Toå bò quaân ñoäi Trung Quoác
phaùo kích haàu nhö moãi ngaøy: töø vaøi quaû ñeán vaøi ngaøn quaû ñaïi baùc.
Ñoù laø nhöõng daáu hieäu cho thaáy Trung Quoác döï tính ñöa quaân ñoå boä leân caùc ñaûo naøy. Coøn ôû
trong nöôùc dieãn ra voâ soá nhöõng cuoäc mít tinh quaàn chuùng leân aùn ñeá quoác Mó vaø beø luõ tay sai
Töôûng Giôùi Thaïch; 13 phi coâng Mó bò baét trong cuoäc chieán tranh Trieàu Tieân bò mang ra xöû 11
naêm tuø.
Dieãn bieán treân ñaõ ñaët Hoa Kì tröôùc moät quyeát ñònh khoù khaên: coù neân vì nhöõng hoøn ñaûo khoâng
coù giaù trò quaân söï maø gaây ra moät cuoäc chieán tranh vôùi Trung Quoác, maø, theo lôøi Eisenhower, taát
seõ ñöa ñeán moät cuoäc chieán tranh toaøn dieän vôùi Lieân Xoâ. Nhöng neáu Ñaøi Loan ñeå maát chuùng, cheá
ñoä cuûa Töôûng seõ laïi rôi vaøo tình traïng roái ren vaø coù theå Baéc Kinh seõ coi ñaây laø cô hoäi toát ñeå giaûi
quyeát noát vaán ñeà Ñaøi Loan. Hieäp öôùc Phoøng thuû chung ñöôïc kí ngaøy 2.12.1954 giöõa Hoa Kì vaø
Ñaøi Loan ñaõ theå hieän roõ caùch xöû trí linh hoaït cuûa Washington trong quan heä tam giaùc Hoa Kì -
Trung Quoác - Ñaøi Loan. Theo Hieäp öôùc, Hoa Kì vaø Ñaøi Loan “seõ uûng hoä vaø phaùt trieån caùc khaû
naêng rieâng leû vaø taäp theå cuûa mình trong noã löïc choáng laïi cuoäc tieán coâng vuõ trang vaø hoaït ñoäng
phaù hoaïi cuûa coäng saûn ñöôïc ñieàu khieån töø beân ngoaøi vaø nhaèm vaøo söï toaøn veïn laõnh thoå vaø oån
ñònh chính trò cuûa hai nöôùc”. Ñeå thöïc thi Hieäp öôùc, Hoa Kì ñöôïc pheùp ñoùng quaân treân ñaûo Ñaøi
Loan vaø quaàn ñaûo Baønh Hoà; beân caïnh ñoù, Hoa Kì coøn cam keát seõ vieän trôï quaân söï vaø goùp phaàn
vaøo “tieán boä kinh teá vaø phoàn vinh xaõ hoäi” cuûa Ñaøi Loan. Nhöng gioáng nhö trong tröôøng hôïp cuûa
caùc nöôùc ñoàng minh chaâu AÙ khaùc, nhöõng cam keát cuûa Hoa Kì ñoái vôùi Ñaøi Loan khoâng heà coù
nghóa laø Hoa Kì ñöông nhieân laâm chieán moät khi buøng noå xung ñoät vì Ñaøi Loan. Trong tröôøng hôïp
coù xung ñoät, caùc beân kí keát “seõ haønh ñoäng phuø hôïp vôùi quy ñònh cuûa hieán phaùp nöôùc mình ñeå
chaën ñöùng moái hieåm hoïa chung”. Coâng haøm trao ñoåi ngaøy 10.12 giöõa boä Ngoaïi giao hai beân coøn
nhaán maïnh raèng khoâng beân naøo ñöôïc tieán haønh caùc hoaït ñoäng töø phaàn laõnh thoå thuoäc quyeàn cuûa
Chính phuû Töôûng Giôùi Thaïch (nghóa laø töø ñaûo Ñaøi Loan vaø quaàn ñaûo Baønh Hoà), maø khoâng coù söï
ñoàng thuaän chung, tröø tröôøng hôïp khaån caáp. Ñieàu kieän raøng buoäc naøy ñaõ khieán chính quyeàn Ñaøi
Baéc phaûi caân nhaéc thaät kó löôõng tröôùc khi muoán thöïc hieän öôùc mô laâu nay cuûa mình laø ñöa quaân
65
ñoå boä leân Hoa luïc. Noù ñoàng thôøi cho pheùp Hoa Kì coù quyeàn dieãn giaûi moät caùch linh hoaït caùc
nghóa vuï cuûa mình ñoái vôùi Hieäp öôùc Phoøng thuû chung. Cuõng caàn löu yù raèng Hieäp öôùc buoäc hai
beân “khoâng giaûm soá quaân cuûa mình, maø khoâng coù söï ñoàng thuaän, ñang ñoùng ôû Ñaøi Loan vaø quaàn
ñaûo Baønh Hoà ñeán möùc coù theå laøm suy yeáu khaû naêng phoøng thuû cuûa caùc laõnh thoå naøy” [62, tr.151
– 152].
Vieäc kí keát Hieäp öôùc treân ñaõ bò Baéc Kinh tieáp ñoùn baèng nhöõng lôøi phaûn khaùng döõ doäi vaø caûnh
caùo raèng seõ xaûy ra nhöõng haäu quaû nghieâm troïng, neáu Hoa Kì choáng laïi nhöõng noã löïc chính ñaùng
cuûa Trung Quoác nhaèm giaûi phoùng Ñaøi Loan vaø nhöõng ñaûo phuï caän. Ngaøy 18.1.1955, moät löïc
löôïng ñaëc nhieäm Trung Quoác ñoå boä leân moät trong caùc ñaûo Ñaïi Traán naèm caùch Ñaøi Loan 350 km
veà phía baéc. Ngay trong ngaøy hoâm ñoù, Eisenhower tuyeân boá raèng quaàn ñaûo naøy vöøa khoù phoøng
thuû, vöøa caùch xa Ñaøi Loan vaø raát ít daân (khoaûng 7.000 ngöôøi), neân “khoâng coù yù nghóa soáng coøn
cho vieäc baûo veä Ñaøi Loan vaø Baønh Hoà” [22, tr.534]. OÂng ñaõ gaây söùc eùp ñeå Töôûng ruùt khoûi ñaây.
Nhöng oâng laïi cho raèng neáu ñeå maát Kim Moân vaø Maõ Toå, Ñaøi Loan cuõng seõ chòu chung soá phaän.
Dieãn bieán naøy seõ “ñe doïa nghieâm troïng haøng raøo choáng coäng bao goàm vuøng Taây Thaùi Bình
Döông, töùc Nhaät, Haøn Quoác, CH Trung Hoa, CH Philippines, Thaùi Lan vaø Vieät Nam”. Coøn
Indonesia, Malaya, Campuchia, Laøo vaø Mieán Ñieän “coù leõ cuõng seõ hoaøn toaøn chòu aûnh höôûng cuûa
coäng saûn” [3, tr.147].
Ngaøy 29.1.1955, Quoác hoäi Hoa Kì ñaõ thoâng qua Nghò quyeát veà Ñaøi Loan trao cho toång thoáng
nhöõng quyeàn haønh caàn thieát ñeå söû duïng löïc löôïng vuõ trang cuûa ñaát nöôùc nhaèm “ñaûm baûo an ninh
vaø baûo veä Ñaøi Loan, Baønh Hoà vaø nhöõng laõnh thoå gaén lieàn vôùi vuøng ñaát naøy khoûi cuoäc tieán coâng
quaân söï “[62, tr.152].
Tình traïng caêng thaúng ngaøy caøng taêng cao ôû eo bieån Ñaøi Loan ñaõ gaây lo ngaïi khoâng chæ cho
caùc ñoàng minh cuûa Mó trong khoái NATO, maø cho caû caùc nhaø laõnh ñaïo Lieân Xoâ, voán ñang tìm
caùch caûi thieän quan heä vôùi Hoa Kì. Taát caû ñeàu khoâng muoán Ñaøi Loan trôû thaønh ngoøi noå cuûa moät
cuoäc chieán tranh theá giôùi. Veà phaàn mình, Trung Quoác ñang trong quaù trình chuaån bò tham döï Hoäi
nghò Bandung seõ nhoùm hoïp vaøo thaùng 4.1955, do ñoù seõ khoâng thöïc söï coù lôïi cho Baéc Kinh neáu
gaây caêng thaúng vôùi Hoa Kì chæ vì vaán ñeà Ñaøi Loan. Ngaøy 23.4 taïi Bandung, Chu AÂn Lai coâng
khai tuyeân boá raèng nhaân daân Trung Quoác “khoâng muoán gaây chieán vôùi Hoa Kì" vaø raèng chính phuû
oâng “saün saøng ñaøm phaùn vôùi Hoa Kì veà vaán ñeà hoøa dòu ôû Vieãn Ñoâng vaø ñaëc bieät laø trong vuøng
Ñaøi Loan” [25, tr.135]. Ngaøy 22.5, Chính phuû Trung Quoác chính thöùc ñình chæ caùc hoaït ñoäng quaân
söï ôû eo bieån Ñaøi Loan.
Chính phuû Eisenhower ñaõ phaûn öùng moät caùch tích cöïc tröôùc thay ñoåi treân cuûa Trung Quoác.
ÔÛ ñaây, caàn laøm saùng toû moät khía caïnh khaùc trong laäp tröôøng cuûa Hoa Kì ñoái vôùi Trung
Quoác. Khi Eisenhower trôû thaønh toång thoáng, Hoa Kì coù theå noùi laø ñang trong tình traïng chieán
tranh vôùi Trung Quoác. Ñieàu naøy ñaõ khieán trong suoát 8 naêm caàm quyeàn cuûa oâng (1953 −1961),
quan heä giöõa hai nöôùc ñaõ khoâng ít laàn trôû neân cöïc kì gay gaét. Tuy nhieân, Eisenhower vaãn
khoâng sa ñaø vaøo moät chính saùch quaù ñoãi cöùng nhaéc ñoái vôùi Trung Quoác. OÂng vaãn ñeå ngoû moät
chính saùch cuoái cuøng ñoái vôùi nöôùc naøy. Ngaøy 2.6.1953, trong luùc troø chuyeän vôùi moät nhoùm
nghò só, Eisenhower tuyeân boá: “Hieän nay Trung Coäng khoâng phaûi laø thaønh vieân cuûa LHQ,
nhöng phaûi chaêng laø ñieàu khoân ngoan khi trong töông lai töï troùi tay mình trong vaán ñeà naøy.
Chuùng ta haõy nhôù laïi naêm 1945, khi Ñöùc coøn laø keû töû thuø cuûa chuùng ta. Luùc ñoù ai laïi coù theå
nghó raèng chæ sau vaøi naêm, noù seõ trôû thaønh baïn cuûa chuùng ta”. Ngaøy 4.8.1954, khi phaùt bieåu
taïi moät cuoäc hoïp baùo, Eisenhower ñaõ leân tieáng choáng laïi vieäc keát naïp Trung Quoác vaøo LHQ.
Tuy nhieân, khi ñeà caäp ñeán tieán trieån cuûa quan heä Mó − Trung, oâng löu yù: “Lieäu coù ai trong soá
nhöõng ngöôøi ngoài ñaây trong ngaøy hoâm nay laïi coù theå tuyeân boá vaøo hoài muøa ñoâng 1944-1945,
khi chuùng toâi ñang ñaùnh nhau ôû mieàn Ardennes, raèng seõ coù luùc chuùng ta nhìn ngöôøi Ñöùc, roài
66
 sau ñoù ngöôøi Nhaät nhö laø nhöõng ngöôøi, maø chuùng ta caàn tìm kieám söï caûm thoâng vaø coäng taùc
chaët cheõ”.
Trong baàu khoâng khí chôùm hoøa dòu trong quan heä Ñoâng-Taây, maø Hoäi nghò thöôïng ñænh
Geneva thaùng 7.1955 laø moác môû ñaàu, Hoa Kì vaø Trung Quoác ñaõ ñoàng yù môû nhöõng cuoäc ñaøm
phaùn tay ñoâi caáp ñaïi söù töø ngaøy 1.8.1955 ôû Geneva vaø töø ngaøy 15.9.1958 chuyeån veà Varsava ñeå
giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán hai nöôùc, maø tröôùc heát laø chuyeän thaû töï do cho khoaûng 30
− 40 coâng daân Hoa Kì coøn ñang bò giöõ ôû Trung Quoác vì nhieàu lí do khaùc nhau; coøn Chính phuû
Baéc Kinh mong muoán Hoa Kì khoâng gaây trôû ngaïi cho vieäc trôû veà Hoa Luïc cuûa caùc sinh vieân
Trung Quoác ñang theo hoïc ôû Hoa Kì (gaàn 5.000 ngöôøi). Keùo daøi ñeán ñaàu thaäp nieân 70, caùc cuoäc
ñaøm phaùn thoaït troâng coù veû nhö khoâng giuùp gì nhieàu vaøo vieäc caûi thieän quan heä giöõa hai nöôùc, vì
sau ngaàn aáy naêm ñaøm phaùn, hai beân chæ kí ñöôïc moãi thoûa öôùc duy nhaát lieân quan ñeán vieäc hoài
höông cuûa coâng daân hai nöôùc, vaø hôn nöõa laïi raát sôùm – chæ hôn moät thaùng sau buoåi hoïp ñaàu tieân.
Nhöng thöïc ra chuùng vaãn raát caàn vì cho pheùp caû hai bieát roõ haäu yù cuûa ñoái phöông vaø do ñoù traùnh
nhöõng hieåu laàm tai haïi, nhaát laø vaøo nhöõng thôøi ñieåm caêng thaúng. Cuoäc khuûng hoaûng thaùng 8.1958
ôû eo bieån Ñaøi Loan laø moät trong nhöõng thôøi ñieåm nhö vaäy.
Raïng saùng ngaøy 24.8, quaân ñoäi Trung Quoác ñaõ phaùo kích oà aït hai ñaûo Kim Moân vaø Maõ Toå,
nôi Chính quyeàn Ñaøi Loan ñang taäp trung khoaûng 75.000 quaân. Washington lieàn mau choùng thi
haønh moïi bieän phaùp quaân söï caàn thieát, y nhö theå saép xaûy ra ñaïi chieán. Haïm ñoäi 7 ñöôïc taêng
cöôøng bôûi moät soá taøu chieán cuûa Haïm ñoäi 6. Ñaõ xaûy ra moät soá traän haûi chieán vaø khoâng chieán giöõa
quaân ñoäi Trung Quoác vaø löïc löôïng vuõ trang Ñaøi Loan. Ñaây laø cuoäc xung ñoät vuõ trang tröïc tieáp
ñaàu tieân giöõa hai beân keå töø sau naêm 1949. Ngaøy 6.9, Chu AÂn Lai ñöa ra tín hieäu saün saøng giaûm
cöôøng ñoä caêng thaúng ôû eo bieån Ñaøi Loan baèng ñeà nghò noái laïi cuoäc ñaøm phaùn Trung - Mó ôû caáp
ñaïi söù, voán ñaõ bò ñình chæ töø thaùng 12.1957. Ngaøy 23.10, Töôûng Giôùi Thaïch tuyeân boá töø boû vieäc
thu hoài Hoa Luïc baèng quaân söï. Hai ngaøy sau, Baéc Kinh tuyeân boá chæ phaùo kích Kim Moân vaøo
nhöõng ngaøy leû trong thaùng. Cuoäc xung ñoä giaûm daàn cöôøng ñoä.
Thöïc khoù giaûi thích ñoäng cô vaø muïc ñích thöïc söï cuûa nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo Trung Quoác khi
gaây ra cuoäc khuûng hoaûng keå treân. Coù theå ñaây laø caùch Baéc Kinh bieåu loä thaùi ñoä baát maõn cuûa hoï
tröôùc ñieàu maø hoï cho raèng Khrushchev ñang saün saøng nhaân nhöôïng Hoa Kì treân ñaàu hoï [20,
tr.189]. Hoaëc giaû Trung Quoác coá tình gaây khoù khaên cho tieán trình hoøa hoaõn Xoâ − Mó haàu khaúng
ñònh vò theá cöôøng quoác theá giôùi ngang haøng vôùi Lieân Xoâ vaø Hoa Kì [11a, Ch.XII, tr.13]. Hoaëc
Mao muoán ra tay taïo xung ñoät tröôùc, haàu traùnh vieäc Chính quyeàn Quoác daân ñaûng tìm caùch khai
thaùc nhöõng chaán ñoäng maø ñöôøng loái “Ba ngoïn côø hoàng” chaéc chaén seõ taïo ra [25, tr.339 – 340].
b. Thaäp nieân 60: caêng thaúng
Naêm 1961, John Kennedy leân caàm quyeàn trong hoaøn caûnh ñaõ dieãn ra nhöõng chuyeån bieán
quan troïng trong tình hình theá giôùi noùi chung, ñaëc bieät trong quan heä Xoâ -Trung. Giöõa hai chính
phuû vaø hai ñaûng caàm quyeàn cuûa hai nöôùc naøy ñaõ xaûy ra nhieàu baát ñoàng nghieâm troïng trong ñòa
haït tö töôûng vaø ñöôøng loái cuï theå. Qua caùc cuoäc buùt chieán kòch lieät, nhöõng nhaø laõnh ñaïo Baéc Kinh
bò gaùn cho nhaõn hieäu “giaùo ñieàu vaø quaù khích”, coøn nhöõng ngöôøi caàm ñaàu Lieân Xoâ bò chæ trích laø
“xeùt laïi vaø chuû baïi”. Haäu quaû laø quan heä giöõa hai nöôùc gaàn nhö ñi ñeán choã ñoaïn giao.
Söï thay ñoåi lôùn lao treân trong quan heä Xoâ - Trung ñaõ buoäc Trung Quoác coá ñaït ñöôïc moät söï
thoâng hieåu laãn nhau trong quan heä vôùi Hoa Kì. Trong moät cuoäc phoûng vaán, Chu AÂn Lai vöøa neâu
roõ nhöõng baát ñoàng trong quan heä giöõa Baéc Kinh vaø Moskva, vöøa nhaán maïnh raèng vaãn coù cô sôû
cho tieán trình bình thöôøng hoùa quan heä Trung - Mó: Hoa Kì coi vaán ñeà Ñaøi Loan laø coâng vieäc noäi
boä cuûa CHND Trung Hoa vaø ruùt heát quaân Mó khoûi ñaûo naøy.
Tuy chuû tröông trì hoaõn vieäc bình thöôøng hoùa quan heä vôùi Trung Quoác sang nhieäm kì hai, vò

67
toång thoáng vöøa ñaéc cöû John Kennedy ñoàng thôøi coá khoâng laøm cho quan heä giöõa hai nöôùc theâm
caêng thaúng. Muøa heø naêm 1962, lôïi duïng luùc Trung Quoác ñang rôi vaøo cuoäc khuûng hoaûng naûy sinh
töø thaát baïi cuûa “ñaïi nhaûy voït”, Chính phuû Quoác daân ñaûng ôû Ñaøi Loan ñaõ tieán haønh nhieàu hoaït
ñoäng khieâu khích ôû eo bieån Ñaøi Loan. Taïi cuoäc gaëp gôõ giöõa ñoâi beân ôû Varsava ngaøy 23.6, ñaïi
dieän Mó, theo chæ thò cuûa Washington ñaõ tuyeân boá vôùi ngöôøi ñoái thoaïi Trung Quoác raèng Hoa Kì
khoâng uûng hoä möu toan can thieäp quaân söï cuûa Ñaøi Loan vaøo Hoa luïc vaø khoâng heà dính daùng gì
vaøo nhöõng lôøi tuyeân boá cuûa giôùi laõnh ñaïo Ñaøi Loan veà chuyeän naøy.
Chieàu höôùng môùi treân trong chính saùch cuûa Hoa Kì ñoái vôùi Trung Quoác dieãn ra döôùi taùc ñoäng
cuûa caùc nhoùm trí thöùc töï do, maø khoâng ít ñaïi bieåu cuûa hoï laø thaønh vieân cuûa “Brain trust” (Taäp
ñoaøn trí tueä) vaây quanh toång thoáng Kennedy. Ngay töø nöûa sau thaäp nieân 1950, khi laøn soùng
choáng coäng McCarthy laéng dòu, hoï keâu goïi giôùi caàm quyeàn neân caân nhaéc khaû naêng giaønh moät lôïi
ñieåm mang tính chieán löôïc laâu daøi töø baát ñoàng Xoâ - Trung baèng caùch duøng laïi nhöõng luaän ñieåm
baøi Xoâ cuûa boä maùy tuyeân truyeàn ñoái ngoaïi Trung Quoác nhaèm haï uy tín Lieân Xoâ vaø gaây chia reõ
hôn nöõa trong khoái caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa.
Vaøo khoaûng giöõa naêm 1963, Chính phuû Kennedy ñaõ tieán haønh moät böôùc ñi mang tính chaát thöû
nghieäm nhaèm chuyeån sang moät chính saùch môùi veà Trung Quoác. Ngöôøi ñöôïc giao thöïc hieän nhieäm
vuï naøy laø Roger Hillsman, moät trong nhöõng nhaân vaät noåi tieáng nhaát trong nhoùm trí thöùc vaây
quanh Kennedy, Phuï taù Ngoaïi tröôûng phuï traùch Vieãn Ñoâng. Nhöng saùng kieán naøy chöa kòp mang
ra thöïc hieän thì Kennedy ñaõ bò aùm saùt. Ba tuaàn sau söï kieän naøy, taïi San Francisco, Roger
Hillsman ñaõ coâng boá lôøi keâu goïi thöïc hieän moät ñöôøng loái mang tính thöïc teá vaø ñeå ngoû cho vieäc
caûi thieän quan heä vôùi Trung Quoác. Nhöng haønh ñoäng naøy roõ raøng chæ laø söï phaûn aùnh quan ñieåm
khoâng phaûi cuûa taân toång thoáng Lyndon Johnson, maø laø cuûa nhoùm ñoái laäp ñaõ maát aûnh höôûng.
Chaúng laâu sau, chính baûn thaân Roger Hillsman, cuøng vôùi “nhöõng ngöôøi cuûa Kennedy” khaùc, ñaõ veà
höu vì baát ñoàng quan ñieåm vôùi vò toång thoáng môùi. Tuy khoâng ñeå laïi veát tích gì trong lòch söû quan
heä giöõa Hoa Kì vaø Trung Quoác, tình tieát vöøa ñöôïc trình baøy ñaõ ñaùnh daáu cho söï khôûi nguyeân cuûa
moät xu höôùng môùi trong vieäc hoaïch ñònh ñöôøng loái ñoái vôùi caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa noùi chung,
Trung Quoác noùi rieâng, ñöôïc caùc nhaø chính trò baûo thuû saün loøng ñoùn nhaän: tính thöïc tieãn.
Tuy nhieân, cuoäc chieán tranh cuûa Hoa Kì ôû Ñoâng Döông, maø moät trong nhöõng nguyeân nhaân
cuûa noù laø “chaën ñöùng Trung Quoác”, ñaõ loâi keùo söï chuù taâm cuûa Chính phuû Johnson ra khoûi vaán ñeà
Trung Quoác. Theâm vaøo ñoù, trong thaønh phaàn cuûa chính phuû naøy coù nhieàu ngöôøi chuû tröông moät
ñöôøng loái cöùng raén ñoái vôùi Trung Quoác. Coù aûnh höôûng nhaát trong soá naøy khoâng ai khaùc hôn laø
Dean Rusk, boä tröôûng Ngoaïi giao. Chính oâng ñaõ ngaên caûn nhöõng saùng kieán nhaèm laøm dòu ñöôøng
loái caêng thaúng ñoái vôùi Trung Quoác cuûa Washington, keå caû khi chuùng ñöôïc chính toång thoáng
Johnson uûng hoä. Cuoäc chieán tranh ñaõ laøm taêng theâm aûnh höôûng cuûa giôùi töôùng lónh ñeán chính
saùch cuûa Nhaø Traéng. Qua nhöõng söï kieän ñöôïc giôùi baùo chí coâng boá, coù theå nghó raèng giôùi töôùng
lónh naøy ñaõ hôn moät laàn ñöa ra ñeà nghò bieåu döông löïc löôïng choáng Trung Quoác, keå caû duøng ñoøn
raên ñe haït nhaân.
Thaät ra nguyeân nhaân cuûa söï thay ñoåi noùi treân trong chính saùch cuûa Mó ñoái vôùi Trung Quoác
khoâng chæ phaùt xuaát töø phía Mó, maø coøn laø töø phía Trung Quoác. Chính vaøo thôøi ñieåm ngöôøi Mó baét
ñaàu can döï tröïc tieáp vaøo Vieät Nam, ôû Trung Quoác ñaõ dieãn ra moät bieán coá troïng ñaïi, voán seõ ñeå laïi
nhöõng aûnh höôûng coù tính ñaûo loän ñeán laäp tröôøng ñoái ngoaïi cuûa nöôùc naøy. Ñoù laø “Ñaïi caùch maïng
vaên hoùa voâ saûn”. Cuøng luùc ñoù, nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo Trung Quoác coøn mang ra aùp duïng ñöôøng loái
chieán löôïc “laáy noâng thoân theá giôùi bao vaây thaønh thò theá giôùi” baèng caùch khích ñoäng ñaûng coäng
saûn caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ noåi leân ñaáu tranh vuõ trang laät ñoå chính quyeàn sôû taïi. Chính saùch naøy
ñaõ gaây nhieàu quan ngaïi cho chính phuû caùc nöôùc trong vuøng, ñaõ laøm cho hoï tin hôn nöõa vaøo nhöõng
lôøi leõ veà “hieåm hoïa Trung Quoác”, veà “möu moâ xaâm löôïc cuûa coäng saûn” vaø thaáy raèng cuoäc chieán

68
tranh cuûa Hoa Kì ôû Vieät Nam laø caàn thieát. Taát caû ñieàu naøy taát nhieân ñaõ taêng cöôøng theâm vò theá
cuûa Hoa Kì ôû Ñoâng AÙ vaø Ñoâng Nam AÙ.
Dieãn bieán theo chieàu höôùng caêng thaúng noùi treân trong quan heä Mó − Trung laïi khoâng heà daãn
ñeán nguy cô cuûa moät cuoäc xung ñoät vuõ trang tröïc tieáp giöõa hai nöôùc, vì giôùi laõnh ñaïo cuûa caû hai
ñeàu vôùi yù thöùc cao coá gaéng khoâng ñeå cho xaûy ra tình huoáng vöøa keå. Ngay töø thaùng 2.1965, baùo
Mó ñaõ ñaêng taûi noäi dung cuoäc phoûng vaán maø Mao Traïch Ñoâng ñaõ daønh cho ngöôøi baïn kí giaû raát
quen thuoäc cuûa oâng − Edgar Snow. Vò laõnh tuï ñaûng Coäng saûn Trung Quoác nhaán maïnh: “Quaân ñoäi
Trung Quoác seõ khoâng tieán haønh cuoäc chieán tranh beân ngoaøi laõnh thoå cuûa mình... ngöôøi Trung
Quoác chæ chieán ñaáu trong tröôøng hôïp ngöôøi Mó tieán coâng hoï... Chieán ñaáu beân ngoaøi laõnh thoå nöôùc
mình laø moät toäi aùc”. Trong baùo caùo cuûa mình, boä tröôûng Quoác phoøng Mó McNamara ñaõ ghi nhaän
raèng Trung Quoác “toû ra raát thaän troïng ñeå traùnh ñuïng ñaàu tröïc tieáp vôùi quaân ñoäi Mó ôû chaâu AÙ”
[Daãn laïi theo 28, tr.414 – 415]. Coøn caùc phi coâng Mó khi tieán haønh caùc vuï oanh kích mieàn Baéc
Vieät Nam ñeàu nhaän ñöôïc leänh traùnh xaâm phaïm khoâng phaän Trung Quoác. Beân caïnh ñoù,
Washington kieân trì keâu goïi Trung Quoác toå chöùc caùc cuoäc tieáp xuùc khoâng chính thöùc. Taïi caùc
cuoäc gaëp gôõ ôû Varsava, ñaïi dieän Mó ra coâng thuyeát phuïc Baéc Kinh veà söï caàn thieát tieán haønh trao
ñoåi phoùng vieân, thaäm chí coøn tuyeân boá saün saøng ñôn phöông tieáp nhaän kí giaû vaø caùn boä khoa hoïc
cuûa Trung Quoác. Hoï coá chöùng minh cho Trung Quoác raèng nöôùc naøy neân giaûm caùc chöôùng ngaïi
ñeå tieáp nhaän caùc nhaø baùc hoïc, baùc só, vaän ñoäng vieân theå thao vaø sinh vieân cuûa Mó. Nhöng do
chính saùch cuûa Baéc Kinh luùc baáy giôø laø haïn cheá lieân laïc vôùi theá giôùi beân ngoaøi, nhöõng toan tính
vöøa keå cuûa Chính phuû Johnson ñeàu khoâng thaønh coâng. Coøn coù moät lí do khaùc nöõa laø ñoái vôùi caùc
moái baát ñoàng cô baûn ngaên caùch hai beân, nhö vaán ñeà Ñaøi Loan, quy cheá cuûa Trung Quoác ôû
LHQ..., laäp tröôøng cuûa Mó khoâng heà thay ñoåi.
Trong khi ñoù, dö luaän beân ngoaøi, ñaëc bieät laø trong haøng nguõ trí thöùc ñaïi hoïc, ngaøy caøng xuaát
hieän nhieàu tieáng noùi yeâu caàu Chính phuû Mó xem xeùt laïi chính saùch ñoái vôùi Trung Quoác. Chuyeån
bieán naøy phaùt xuaát töø hai nguyeân nhaân: aûnh höôûng cuûa chuû nghóa McCarthy trôû neân suy yeáu haún,
phong traøo töï do − taû khuynh lôùn maïnh. Töø giöõa thaäp nieân 60, moät soá nghò só coù uy tín ñaõ baét ñaàu
chuù taâm nhieàu ñeán vieãn aûnh cuûa quan heä Mó -Trung.
Thí duï roõ reät cuûa söï chuyeån bieán naøy laø baøi phaùt bieåu ngaøy 25.3.1964 cuûa thöôïng nghò só
W. Fulbright, chuû tòch UÛy ban ñoái ngoaïi cuûa Thöôïng vieän, coù nhan ñeà “Nhöõng huyeàn thoaïi cuõ
vaø nhöõng thöïc taïi môùi”. OÂng keâu goïi “ñöa nhaân toá linh hoaït” vaøo trong quan heä vôùi Trung
Quoác, thöøa nhaän raèng chæ coù moät Trung Quoác, raèng "nöôùc naøy ñöôïc cai trò bôûi nhöõng ngöôøi
coäng saûn vaø vaãn seõ laø nhö vaäy trong moät thôøi gian daøi”. Trong caùc thaùng 1−3.1966, Tieåu ban
Vieãn Ñoâng vaø Thaùi Bình Döông thuoäc UÛy ban ñoái ngoaïi cuûa Haï vieän Mó ñaõ tieán haønh vieäc
khaûo saùt chính saùch cuûa Mó ôû chaâu AÙ. Baûn baùo caùo toång keát coâng boá ngaøy 19.5 ñaõ nhaán maïnh
raèng hoøa bình ôû chaâu AÙ leä thuoäc khoâng chæ vaøo söï chaën ñöùng “cuoäc xaâm löôïc cuûa coäng saûn”,
maø coøn leä thuoäc vaøo khaû naêng cuûa Hoa Kì thieát laäp caùc moái quan heä ñaày sinh ñoäng vôùi
CHND Trung Hoa. Trong thaùng 3.1966, UÛy ban ñoái ngoaïi Thöôïng vieän ñaõ tieán haønh nhöõng
buoåi thuyeát trình veà chính saùch cuûa Hoa Kì ñoái vôùi Trung Quoác. Trong baøi phaùt bieåu cuûa
mình, moät soá chuyeân gia ñaõ chæ trích chính saùch ñoái vôùi Trung Quoác, ra ñôøi vaøo ñaàu nhöõng
naêm 50, laø khoâng ñaùp öùng ñöôïc thöïc taïi cuûa tình hình quoác teá. Baøi phaùt bieåu cuûa Doak
Barnett − moät trong nhöõng nhaø Trung Quoác hoïc coù uy tín nhaát cuûa Mó − laàn ñaàu tieân ñaõ ñöa
ra nguyeân taéc “chaën ñöùng nhöng khoâng coâ laäp”, maø khoâng laâu sau seõ ñöôïc choïn laøm neàn taûng
cho vieäc chuyeån töø tình traïng ñoái ñaàu sang caùc cuoäc vaän ñoäng nhích laïi gaàn Trung Quoác.
Trong soá nhöõng chính khaùch Hoa Kì bieát ruùt ra töông ñoái sôùm nhöõng keát luaän phuø hôïp vôùi söï
chuyeån bieán keå treân coù Richard Nixon, töøng laø phoù toång thoáng thôøi Eisenhower.
Naêm 1967, ngay trong luùc ôû Trung Quoác cuoäc caùch maïng vaên hoùa ñang ôû giai ñoaïn cao

69
 traøo vaø gaén chaët vôùi nhöõng lôøi gaøo theùt choáng Mó, taïi Mó vaãn coøn nhieàu chính khaùch baûo thuû
xem cuoäc chieán ñaáu cuûa ngöôøi Vieät Nam laø “haønh ñoäng xaâm löôïc cuûa coäng saûn” do Trung
Quoác “giaät daây”, thì Nixon, trong tö caùch laø öùng vieân Toång thoáng töông lai cuûa ñaûng Coäng
hoøa, ñaõ cho coâng boá treân taïp chí baùn chính thöùc Foreign Affairs baøi baùo nhan ñeà “Chaâu AÙ sau
Vieät Nam”. Taùc giaû pheâ phaùn caû chính saùch coâ laäp nhaèm xoùa boû söï toàn taïi cuûa nhaø nöôùc coäng
saûn taïi Trung Quoác laãn dung nhaän nhöõng hoaït ñoäng baønh tröôùng xaâm löôïc cuûa noù. OÂng keâu
goïi thöøa nhaän “thöïc taïi Trung Quoác” vaø thöïc hieän ñöôøng loái giuùp loâi keùo Trung Quoác trôû veà
vôùi coäng ñoàng theá giôùi trong tö caùch laø “moät quoác gia huøng maïnh vaø tieán boä, chöù khoâng phaûi
nhö laø trung taâm cuûa caùch maïng theá giôùi” [Xem chi tieát trong 51, tr.119 – 123].
2. Böôùc ngoaët chuyeån sang hoøa dòu (1971-1975)
a. Hoaøn caûnh
Trong naêm 1969, ñaõ xaûy ra nhieàu bieán coá quan troïng coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán quan heä
giöõa hai nöôùc. Thaùng 3 vaø thaùng 8.1969, giöõa löïc löôïng bieân phoøng cuûa Lieân Xoâ vaø Trung Quoác
ñaõ dieãn ra nhöõng cuoäc ñuïng ñoä tuy ngaén nguûi nhöng aùc lieät vaø ñaõ ñeå laïi nhöõng haäu quaû cöïc kì
tieâu cöïc trong quan heä giöõa hai nöôùc. Taïi Ñaïi hoäi IX ñaûng Coäng saûn Trung Quoác (4.1969), Lieân
Xoâ ñaõ bò mieâu taû nhö laø “ñeá quoác - xaõ hoäi” vaø ñang aâm möu “xaâm löôïc bieân giôùi Trung Quoác”.
Tuy nhöõng ñoái thuû chính cuûa Mao Traïch Ñoâng ñaõ bò loaïi tröø, ñaát nöôùc Trung Quoác bò rôi vaøo tình
traïng coâ laäp nguy hieåm treân tröôøng quoác teá, trong luùc söùc eùp cuûa Lieân Xoâ ôû vuøng bieân giôùi daøi
nhieàu ngaøn km cuûa hai nöôùc moãi ngaøy moãi lôùn: naêm 1969, Lieân Xoâ taäp trung ôû ñaây 21 sö ñoaøn;
naêm 1971: 35 sö ñoaøn vaø naêm 1973: 45 sö ñoaøn [14, tr.246]. Taát nhieân Mao vaø nhöõng ngöôøi uûng
hoä oâng khoâng khoù khaên gì ñeå nhaän thöùc ra raèng caøng sôùm thoaùt ra khoûi tình traïng naøy caøng toát.
Söû duïng Hoa Kì ñeå laøm ñoái troïng vôùi moái ñe doïa ngaøy caøng taêng töø phía Lieân Xoâ trôû thaønh moät
phöông höôùng chính trong chính saùch ñoái ngoaïi cuûa Trung Quoác. Nöôùc naøy coøn tin raèng söï giaûm
caêng thaúng trong quan heä Mó − Trung seõ goùp phaàn ngaên caûn khaû naêng taùi vuõ trang cuûa Nhaät, moät
lo laéng khoâng nhoû cuûa Trung Quoác. Trong naêm 1971, Laâm Böu (nhaân vaät ñöôïc xem laø coù nhieàu
coâng traïng nhaát trong chieán thaéng cuûa Mao Traïch Ñoâng tröôùc ñoái thuû Löu Thieáu Kyø vaø cuõng laø
ngöôøi ñöôïc coâng boá laø keû thöøa keá cuûa Mao Traïch Ñoâng, nhöng laïi theo ñuoåi ñöôøng loái ñoái ngoaïi
cöïc taû) ñaõ bò cheát trong moät tai naïn maùy bay, sau khi thaát baïi trong moät aâm möu choáng Mao
Traïch Ñoâng (theo vaên kieän chính thöùc cuûa Chính phuû Trung Quoác). Thuû töôùng Chu AÂn Lai, moät
nhaø chính trò khoân kheùo, oân hoøa vaø thöïc tieãn, ñaõ ñöôïc ñöa leân vò trí thöù hai, thay Laâm Böu.
Trong khi ñoù, caùc hoaït ñoäng tieán coâng cuûa löïc löôïng caùch maïng ôû Nam Vieät Nam trong naêm
1968 ñaõ laøm tieâu tan moïi hi voïng cuûa ngöôøi Mó veà moät keát thuùc thaéng lôïi cho cuoäc chieán tranh
cuûa hoï ôû xöù naøy. Vaán ñeà ñaët ra cho Mó giôø ñaây laø ruùt khoûi Vieät Nam vôùi söï toaøn veïn veà danh döï
vaø khoâng ñeå nhöõng cam keát cuûa mình ñoái vôùi nhöõng nöôùc khaùc ôû Ñoâng Nam AÙ vaø vuøng chaâu AÙ -
Thaùi Bình Döông bò aûnh höôûng xaáu. Taân toång thoáng R. Nixon laø ngöôøi hieåu roõ hôn ai heát raèng theá
vaø löïc cuûa Mó treân tröôøng quoác teá giôø ñaây ñaõ bò suy yeáu ñaùng keå, phaàn do bò sa laày ôû Vieät Nam,
phaàn do ñoái thuû chính cuûa Mó laø Lieân Xoâ ñaõ bieát lôïi duïng tình traïng sa laày cuûa ngöôøi Mó ôû Ñoâng
Döông ñeå phaùt trieån löïc löôïng cuûa mình, phaàn cuõng do chính caùc ñoàng minh cuûa Mó, chuû yeáu laø
Nhaät, Phaùp vaø Ñöùc, tìm caùch lôïi duïng thôøi cô laøm giaûm bôùt aûnh höôûng cuûa Mó.
Ñeå tìm loái thoaùt khoûi nhöõng khoù khaên treân, ngaøy 25.7.1969, toång thoáng R.Nixon ñaõ ñeà ra chuû
thuyeát mang teân oâng, hay coøn goïi laø “chuû thuyeát Guam”. Theo ñoù, Hoa Kì höùa tieáp tuïc giöõ vöõng
nhöõng hieäp öôùc maø Hoa Kì ñaõ kí tröôùc ñoù vôùi caùc nöôùc chaâu AÙ, nhöng ñeå traùnh moät tröôøng hôïp
Vieät Nam thöù hai trong töông lai, Hoa Kì seõ khoâng can döï tröïc tieáp nöõa, tröø khi quyeàn lôïi thieát
thaân cuûa ñaát nöôùc ñoøi hoûi. Ngoaøi ra, Hoa Kì töø nay seõ chæ cung caáp vuõ khí vaø khí taøi, vieän trôï
quaân söï vaø vieän trôï kinh teá, chöù khoâng cung caáp ngöôøi nöõa (nhö ñaõ töøng laøm ôû Trieàu Tieân vaø
ñang laøm ôû Vieät Nam). Toùm laïi, Hoa Kì seõ khoâng ñeå bò dính líu tröïc tieáp vaøo moät cuoäc chieán
70
tranh ôû chaâu AÙ nöõa, “ngöôøi chaâu AÙ phaûi töï giaûi quyeát nhöõng coâng vieäc cuûa mình” [52, tr.285 –
286].
Song song ñoù, R. Nixon cuøng vôùi coá vaán An ninh cuûa oâng laø Henry Kissinger ñaõ duyeät xeùt laïi
chính saùch ñoái vôùi Trung Quoác. Ngay töø ñaàu, Nixon ñaõ toan tính khai thaùc maâu thuaãn Xoâ-Trung
nhaèm giaûi quyeát vaán ñeà phöùc taïp nhaát baáy giôø ñoái vôùi Mó – thoaùt khoûi baõi laày Vieät Nam. Trong
chuyeän naøy, Nixon vaø Kissinger döï ñònh tranh thuû Trung Quoác baèng caùch vaïch ra vieãn caûnh cuûa
moät theá giôùi ña cöïc, thay cho theá giôùi löôõng cöïc, maø trong ñoù Trung Quoác seõ laø moät cöïc, ngang
haøng vôùi hai sieâu cöôøng Hoa Kì vaø Lieân Xoâ(47).
Ñeå thöïc hieän chính saùch ñoái vôùi Trung Quoác, Chính phuû Nixon ñaõ ñöa ra nhieàu saùng kieán ñôn
phöông lieân quan tröôùc heát ñeán khía caïnh quaân söï, voán laø khía caïnh gaây cho Trung Quoác nhieàu
lo laéng nhaát trong quan heä giöõa hai nöôùc. Thaùng 11.1969, vieäc tuaàn phoøng cuûa Haïm ñoäi 7 doïc
theo eo bieån Ñaøi Loan, moät hoaït ñoäng maø töø laâu chæ coøn mang tính chaát töôïng tröng, ñöôïc huûy
boû. Ngaøy 15.12 cuøng naêm, Hoa Kì tuyeân boá yù ñònh di chuyeån khoûi ñaûo Okinawa vuõ khí haït nhaân,
tröôùc khi trao traû hoøn ñaûo naøy laïi cho ngöôøi Nhaät. Thaùng 2.1970, Nixon vaø Kissinger ñaõ thay chuû
thuyeát “Hai cuoäc chieán tranh röôõi” baèng chuû thuyeát “Moät cuoäc chieán tranh röôõi”. Nixon giaûi
thích raèng Hoa Kì khoâng coøn vaïch keá hoaïch vaø chuaån bò cho nhöõng cuoäc chieán tranh cuøng luùc
choáng caû Lieân Xoâ laãn Trung Quoác, cuøng vôùi nöûa cuoäc chieán tranh ôû theá giôùi thöù ba. Vôùi chuû
thuyeát môùi, Hoa Kì chæ coøn phaûi chuaån bò cho moät cuoäc chieán tranh vôùi Lieân Xoâ vaø nöûa cuoäc
chieán tranh ôû theá giôùi thöù ba(48) [14, tr.426]. Vaø cuoái cuøng, ngaøy 28.7.1971, Chính phuû Mó loan
baùo ngöng caùc chuyeán bay thaùm thính coù vaø khoâng coù ngöôøi laùi treân laõnh thoå Trung Quoác. Trong
lónh vöïc thöông maïi, Hoa Kì cuõng ñaõ töøng böôùc moät thaùo boû caùc giôùi haïn trong vieäc buoân baùn
giöõa hai nöôùc. Ngaøy 14.7.1971, chính saùch caám vaän ñaõ bò huûy boû.
Trong lónh vöïc chính trò, neùt ñaëc tröng trong laäp tröôøng cuûa Hoa Kì laø saün saøng coù nhöõng nhaân
nhöôïng trong vaán ñeà khoâi phuïc quyeàn cuûa CHND Trung Hoa ôû LHQ vaø thieát laäp quan heä ngoaïi
giao giöõa hai nöôùc. Trong chuyeän naøy, möùc ñoä nhaân nhöôïng toái ña cuûa Nixon laø töø boû vieäc coâng
nhaän Chính phuû Ñaøi Loan ñaïi dieän cho toaøn theå Trung Quoác vaø chuyeån sang coâng thöùc “Hai
Trung Quoác”. Trong baøi dieãn vaên ñoïc taïi buoåi tieäc khoaûn ñaõi chuû tòch Romania N. Ceausescu
ngaøy 26.10.1970 vaø trong baùo caùo göûi Quoác hoäi veà chính saùch ñoái ngoaïi, Nixon laàn ñaàu tieân ñaõ
duøng teân goïi chính thöùc cuûa Trung Quoác - CHND Trung Hoa. Söï thay ñoåi naøy taát nhieân khoâng
theå loït qua caëp maét quan saùt tinh töôøng cuûa thuû töôùng Chu AÂn Lai.
Trong thôøi gian phía Mó ñôn phöông nhích laïi gaàn Trung Quoác töøng böôùc moät, phía Trung
Quoác ñaõ khoâng thuï ñoäng. Thænh thoaûng töø Baéc Kinh ñaõ phaùt ra nhöõng tín hieäu cho thaáy giôùi laõnh
ñaïo Trung Quoác cuõng ñaõ saün saøng cho tieán trình caûi thieän daàn quan heä giöõa hai nöôùc. Chaúng haïn,
ngaøy 10.12.1970, khi Edgar Snow, ngöôøi khaùch quen thuoäc cuûa Mao Traïch Ñoâng, hoûi: “Moät
ngöôøi thuoäc phaùi höõu nhö Nixon, voán ñaïi dieän cho giôùi tö baûn ñoäc quyeàn, coù ñöôïc pheùp ñeán
[Trung Quoác] khoâng?”, Mao Traïch Ñoâng ñaõ traû lôøi: “Nixon phaûi ñöôïc tieáp ñoùn vì vaøo luùc naøy caùc
vaán ñeà trong quan heä giöõa Trung Quoác vaø Hoa Kì phaûi ñöôïc giaûi quyeát vôùi Nixon”. Mao Traïch
Ñoâng noùi theâm raèng seõ laø ñieàu sung söôùng, neáu ñöôïc tieáp chuyeän Nixon trong tö caùch laø khaùch
du lòch, hoaëc toång thoáng [Daãn laïi theo 62, tr.131].
b. Chuyeán vieáng thaêm Trung Quoác cuûa Nixon vaø Thoâng caùo chung Thöôïng Haûi (1972)

(47)
ÔÛ ñaây, khoâng loaïi tröø khaû naêng Hoa Kì vaø Trung Quoác nhích laïi gaàn nhau treân cô sôû baøi Xoâ, ñieàu maø chính giôùi
chính trò vaø giôùi hoïc giaû Lieân Xoâ thöôøng xuyeân caùo giaùc, maëc duø trong Hoài kí cuûa mình, caû Nixon vaø Kissinger ñeàu
leân tieáng phuû nhaän.
(48)
Do Myõ chöa bao giôø chuaån bò ñuû löïc löôïng cho “Hai cuoäc chieán tranh röôõi”, vieäc töø boû chuû thuyeát naøy chæ coù
nghóa laø Hoa Kì khoâng coøn xem Trung Quoác nhö laø moät phaàn khoâng theå taùch lìa cuûa nguyeân khoái Coäng saûn.

71
 Maëc duø tieán trình xích laïi gaàn giöõa hai nöôùc coøn phaûi vöôït qua raát nhieàu trôû ngaïi nhö tính teá
nhò cuûa baûn thaân tieán trình naøy vaø hoaït ñoäng môû roäng chieán tranh Ñoâng Döông sang Campuchia
vaø Laøo cuûa Nixon, hai beân vaãn tìm ra ñöôïc loái thoaùt cho vaán ñeà.
Ngaøy 15.3.1971, boä Ngoaïi giao Hoa Kì thoâng baùo baõi boû luaät giôùi haïn coâng daân Hoa Kì
sang thaêm Trung Quoác. Ngaøy 6.4, ñoaøn boùng baøn Mó ñang döï cuoäc thi ñaáu giaûi voâ ñòch theá
giôùi vôùi ñoaøn boùng baøn Trung Quoác ôû Nagoya (Nhaät) ñaõ baát ngôø nhaän ñöôïc lôøi môøi sang
thaêm Trung Quoác, cuøng vôùi caùc kí giaû Mó. Taát nhieân, ñaây hoaøn toaøn khoâng ñôn thuaàn laø moät
lôøi môøi theå thao. Bieán coá naøy ñi vaøo lòch söû quan heä quoác teá döôùi teân goïi “Ngoaïi giao boùng
baøn”.

Sau ñoù, giôùi laõnh ñaïo Baéc Kinh vaø Washington ñaõ dieãn ra moät cuoäc trao ñoåi thö töø raát
khaån tröông, maø keát quaû laø ngaøy 8.7.1971, Kissinger bí maät bay töø Pakistan thaúng ñeán Trung
Quoác, sau khi ñaõ ñi voøng vo sang moät soá nöôùc chaâu AÙ: Nam Vieät Nam, Thaùi Lan, AÁn Ñoä
nhaèm ñaùnh laïc höôùng caùc nhaø baùo. Töø ngaøy 9 ñeán ngaøy 11-7, Kissinger vaø Chu AÂn Lai ñaõ
tieán haønh nhieàu cuoäc thöông thaûo treân cô sôû nhaân nhöôïng laãn nhau trong nhöõng vaán ñeà chính
töøng khieán moái quan heä giöõa hai beân caêng thaúng. Hai beân cuoái cuøng ñaõ xaùc ñònh ñöôïc ba
nguyeân taéc laøm neàn taûng cho chuyeán vieáng thaêm Trung Quoác cuûa Nixon.
– Nguyeân taéc thöù nhaát: Ñaøi Loan phaûi ñöôïc coi nhö laø moät boä phaän cuûa Trung Quoác vaø
töông lai chính trò cuûa noù phaûi do chính ngöôøi Trung Quoác töï giaûi quyeát laáy.
– Nguyeân taéc thöù hai: Töông lai cuûa Vieät Nam seõ ñöôïc giaûi quyeát bôûi caùc beân ñang chieán
ñaáu ôû Vieät Nam sau khi ñaõ thöïc hieän ngöøng baén, trao traû tuø binh vaø trieät thoaùi hoaøn toaøn quaân
ñoäi Mó. Nguyeân taéc naøy ñaõ ñöôïc phaûn aùnh trong ñeà nghò gaàn ñaây nhaát maø Nixon göûi cho
VNDCCH thoâng qua Kissinger.
– Nguyeân taéc cuoái cuøng: Taát caû caùc cuoäc xung ñoät ôû chaâu AÙ phaûi giaûi quyeát baèng bieän
phaùp hoøa bình.
Coù moät söï kieän ñaùng chuù yù laø ngaøy 6.7, Nixon ñaõ ñoïc moät baøi dieãn vaên taïi Kansas City,
trong ñoù oâng mieâu taû “moät töông lai do naêm ñaïi sieâu cöôøng veà kinh teá chi phoái: Hoa Kì, Taây
AÂu, Lieân Xoâ, Trung Hoa luïc ñòa vaø dó nhieân caû Nhaät Baûn nöõa”. Vaø yù töôûng naøy khoâng laâu sau
ñoù ñöôïc thöïc hieän ngay trong thöïc teá: ngaøy 24.10, Ñaïi hoäi ñoàng LHQ thoâng qua nghò quyeát
chaáp nhaän söï gia nhaäp cuûa CHND Trung Hoa vaø xoùa boû tö caùch thaønh vieân cuûa Ñaøi Loan.
Hôn theá nöõa, Trung Quoác coøn ñöôïc thöøa höôûng caû chieác gheá thöôøng tröïc vöøa boû troáng cuûa
Ñaøi Loan ôû HÑBA LHQ.
Ngaøy 30.10.1971, Nixon tuyeân boá raèng theo laäp tröôøng cuûa Washington “quan heä cuoái
cuøng cuûa Ñaøi Loan vôùi CHND Trung Hoa phaûi ñöôïc giaûi quyeát baèng nhöõng cuoäc ñaøm phaùn
tröïc tieáp giöõa Ñaøi Loan vaø CHND Trung Hoa”.
Töø ngaøy 21 ñeán ngaøy 28.2.1972, toång thoáng Nixon cuøng vôùi coá vaán An ninh Henry Kissinger
vaø boä tröôûng Ngoaïi giao William Rogers sang thaêm Trung Quoác. Cuoái cuoäc vieáng thaêm, ngaøy
28.2 taïi thaønh phoá Thöôïng Haûi, hai beân ñaõ coâng boá baûn Thoâng caùo chung. Nhaän xeùt veà vaên kieän
naøy, Nixon vieát trong Hoài kí raèng “ Baûn Thoâng caùo noùi leân moät caùch thaønh thaät nhöõng ñieåm khaùc
nhau veà quan ñieåm cuûa hai beân veà caùc vaán ñeà chính yeáu, chöù khoâng laøm giaûm. Do ñoù, baûn vaên
sinh ñoäng moät caùch ñaùng ngaïc nhieân so vôùi moät vaên kieän ngoaïi giao” [52, t.425 – 426]. Cuõng theo
lôøi Nixon, caùch thöùc soaïn thaûo nhö vaäy laø theo saùng kieán cuûa phía Trung Quoác.
Thöïc vaäy, baûn thoâng caùo chung trình baøy caùc quan ñieåm khaùc bieät cuûa hai beân veà nhöõng vaán
ñeà lôùn chi phoái quan heä giöõa hai nöôùc: Vieät Nam, Trieàu Tieân, Nhaät Baûn vaø Ñaøi Loan.

72
 – Veà vaán ñeà Vieät Nam, Hoa Kì khaúng ñònh laïi keá hoaïch 8 ñieåm cuûa mình vaø cuûa Nam Vieät
Nam ñaõ ñöôïc coâng boá ôû Paris ngaøy 27.1.1972, trong luùc Trung Quoác laëp laïi söï uûng hoä ñoái vôùi ñeà
nghò cuûa Chính phuû Caùch maïng laâm thôøi Coäng hoøa mieàn Nam Vieät Nam.
– Veà Trieàu Tieân, Mó tuyeân boá duy trì caùc quan heä chaët cheõ vaø söï uûng hoä daønh cho Nam
Trieàu Tieân; coøn Trung Quoác uûng hoä keá hoaïch taùi thoáng nhaát ñaát nöôùc cuûa Baéc Trieàu Tieân vaø ñoøi
hoûi baõi boû söï hieän dieän cuûa LHQ ôû Nam Trieàu Tieân.

– Veà Nhaät, Mó ñaùnh giaù cao quan heä thaân höõu vôùi nöôùc naøy vaø tuyeân boá tieáp tuïc phaùt trieån
nhöõng moái daây lieân heä gaén boù saün coù. Veà phaàn mình, Trung Quoác khaúng ñònh kieân quyeát choáng
laïi söï phuïc hoài vaø baønh tröôùng cuûa chuû nghóa quaân phieät Nhaät vaø uûng hoä maïnh meõ yù muoán cuûa
nhaân daân Nhaät kieán taïo moät nöôùc Nhaät “ñoäc laäp, daân chuû, hoøa bình vaø trung laäp”. Beân caïnh ñoù,
Trung Quoác hoaøn toaøn im laëng veà Hieäp öôùc An ninh Mó - Nhaät, maø Trung Quoác töø hai thaäp nieân
nay vaãn luoân coi nhö laø moät lieân minh quaân söï choáng laïi mình.
– Veà Ñaøi Loan, Chính phuû Trung Quoác tuyeân boá raèng “vaán ñeà Ñaøi Loan laø vaán ñeà quan
troïng nhaát caûn trôû söï bình thöôøng hoùa giöõa Trung Quoác vaø Hoa Kì”, raèng chính phuû Baéc Kinh laø
chính phuû duy nhaát hôïp phaùp cuûa Trung Quoác, coøn Ñaøi Loan laø moät tænh cuûa Trung Quoác. Vieäc
giaûi phoùng Ñaøi Loan laø coâng vieäc noäi boä cuûa Trung Quoác: khoâng moät nöôùc naøo coù quyeàn can
thieäp vaø ngöôøi Mó ñöôïc yeâu caàu ruùt toaøn boä löïc löôïng vaø caên cöù quaân söï khoûi ñaây. Hoï keát luaän
baèng lôøi tuyeân boá raèng: “Chính phuû Trung Quoác kieân quyeát choáng laïi moïi haønh ñoäng naøo nhaèm
thaønh laäp “moät Trung Quoác vaø moät Ñaøi Loan”, “moät Trung Quoác vaø hai chính phuû”, “hai Trung
Quoác”,ø “moät Ñaøi Loan ñoäc laäp”, hay baát cöù laäp tröôøng naøo cho raèng quy cheá cuûa Ñaøi Loan vaãn
chöa roõ raøng”. Laäp tröôøng cuûa Hoa Kì veà vaán ñeà naøy laø nhö sau: “Hoa Kì nhìn nhaän raèng moïi
ngöôøi Trung Hoa, ôû caû hai beân eo bieån Ñaøi Loan, ñeàu ñaõ khaúng ñònh raèng chæ coù moät Trung Quoác
vaø Ñaøi Loan laø moät boä phaän cuûa Trung Quoác. Chính phuû Mó khoâng phuû nhaän laäp tröôøng naøy.
Chính phuû Hoa Kì xaùc nhaän laïi moái quan taâm cuûa mình ñoái vôùi vieäc ngöôøi Trung Hoa giaûi quyeát
hoøa bình vaán ñeà Ñaøi Loan”. Mó khaúng ñònh raèng muïc tieâu cuoái cuøng cuûa hoï laø ruùt quaân khoûi Ñaøi
Loan, nhöng khoâng noùi roõ thôøi haïn. Beân caïnh ñoù, Mó tuyeân boá ñoàng yù “giaûm daàn soá quaân vaø caên
cöù ôû Ñaøi Loan” theo ñaø giaûm bôùt caêng thaúng trong vuøng. Ñaùng chuù yù ôû ñaây laø trong cuoäc hoïp baùo
ñöôïc toå chöùc vaøo cuoái cuoäc coâng du, Kissinger coù tuyeân boá raèng Hieäp öôùc Phoøng thuû chung Hoa
Kì - Ñaøi Loan khoâng thay ñoåi sau chuyeán ñi cuûa Nixon ôû Trung Quoác.
Theo lôøi Nixon, phaàn quan troïng nhaát trong baûn Thoâng caùo chung Thöôïng Haûi laø caû hai nöôùc
ñeàu “khoâng giaønh baù quyeàn trong vuøng chaâu AÙ-Thaùi Bình Döông. Moãi beân seõ choáng laïi noã löïc
cuûa moät nöôùc hay moät nhoùm nöôùc naøo ñoù thieát laäp moät baù quyeàn nhö vaäy”. Vaø cuõng theo chính lôøi
Nixon, tuy noäi dung baûn Thoâng caùo khoâng neâu ñích danh, nhöng ñaõ haøm yù roõ raøng raèng “caû hai
nöôùc chuùng toâi choáng laïi noã löïc cuûa Lieân Xoâ hay moät cöôøng quoác khaùc nhaèm thoáng trò chaâu AÙ”
[52, tr.426 – 427]. Veà chuyeän naøy, tôø New York Times bình luaän: “Quan ñieåm cuûa Mó vaø Trung
Quoác trong moïi vaán ñeà khaùc coù theå baát ñoàng vôùi nhau, nhöng trong vaán ñeà chính yeáu naøy thì laïi
truøng nhau”. Vaøi naêm sau ñoù, caùc chuyeân gia Mó, khi phaùt bieåu taïi caùc cuoäc ñieàu traàn tröôùc Quoác
hoäi, coù nhaán maïnh raèng thöïc tieãn cuûa chính saùch Trung Quoác trong nöûa ñaàu thaäp nieân 70 ñaõ cho
thaáy raèng Baéc Kinh ñöa ra ñeà nghò choáng baù quyeàn cuûa Lieân Xoâ “chæ ñeå nhaèm ñaûm baûo söï uûng
hoä cuûa Mó” vaø “loâi keùo nöôùc naøy laáp ñaày nhöõng khoaûng troáng ôû chaâu AÙ, ñaëc bieät ôû nhöõng vuøng,
maø theo yù Baéc Kinh, aûnh höôûng cuûa Lieân Xoâ taêng leân”.
Nixon vaø Kissinger ñeàu chia seû yù ñoà ngaên chaën Lieân Xoâ. Theo lôøi Kissinger, “neáu Lieân Xoâ
laøm cho Trung Quoác bò boù tay, taùc ñoäng cuûa thaéng lôïi naøy leân theá caân baèng löïc löôïng treân theá
giôùi seõ khoâng keùm phaàn tai haïi hôn vieäc Lieân Xoâ chinh phuïc ñöôïc chaâu AÂu. Moät khi ngöôøi ta nhaän

73
thaáy roõ raèng Hoa Kì khoâng ñuû söùc chaën ñöùng moät cuoäc chieán tranh xaâm löôïc lôùn ôû chaâu AÙ, ngöôøi
Nhaät seõ baét ñaàu laùnh xa chuùng ta. Ñöùng tröôùc gaõ khoång loà Xoâvieát giôø ñaõ raûnh tay taäp trung toaøn
boä söùc löïc vaøo phöông Taây, chaâu AÂu seõ ñaùnh maát nieàm tin vaø taát caû xu höôùng trung laäp cuûa noù seõ
lan toûa nhanh. Ñoâng Nam AÙ cuõng vaäy, cuõng seõ ngaû theo keû maïnh; caùc löïc löôïng tieán boä ôû Trung
Ñoâng, Nam AÙ, chaâu Phi vaø caû chaâu Mó seõ chieám theá thöôïng phong” [14, tr.426]. Do vaäy, Mó seõ
phaûi ñöông ñaàu vôùi baát kì cuoäc tieán coâng naøo cuûa Lieân Xoâ nhaèm vaøo Trung Quoác vaø giaùo duïc
nhaân daân Hoa Kì hieåu söï caàn thieát phaûi baûo veä moät quoác gia coäng saûn naøo bò Lieân Xoâ ñe doïa, duø
trong töông lai quoác gia ñoù coù theå trôû thaønh thuø ñòch vôùi Hoa Kì.
Rieâng ñoái vôùi Vieät Nam DCCH luùc ñoù ñang tieán haønh cuoäc khaùng chieán choáng Mó, vieäc
Trung Quoác baét tay vôùi Hoa Kì ñaõ aûnh höôûng tieâu cöïc ñeán quan heä Vieät - Trung maø tröôùc ñoù vaãn
coøn toát ñeïp.
c. Caùc böôùc ñi tieáp theo
Tuy nhieân, chieán löôïc cuûa Hoa Kì khoâng hoaøn toaøn truøng hôïp vôùi chieán löôïc cuûa Trung Quoác.
Mó khoâng chia seû vôùi Trung Quoác yù ñoà “ñoái ñaàu vôùi Lieân Xoâ moät caùch toaøn dieän vaø khoâng ngôùt”.
Khoâng gioáng nhö Trung Quoác, Hoa Kì coù ñuû söùc maïnh ñoái phoù vôùi vuõ khí vaø chaën phaù caùc hoaït
ñoäng maø hoï xem laø phieâu löu cuûa Lieân Xoâ. Hoa Kì coøn coù phöông tieän tranh thuû thôøi gian ñeå xeùt
xem ngöôøi Xoâvieát, khi bò chaën ñöùng vaø trong luùc ñaøm phaùn, seõ thay ñoåi chính saùch vaø loái haønh
xöû ra sao. Nixon vaø Kissinger khoâng muoán trôû thaønh con baøi, maø Baéc Kinh coù theå söû duïng ñeå
choáng laïi Lieân Xoâ, vaø ngöôïc laïi cuõng khoâng muoán söû duïng baûn thaân con baøi Trung Quoác moät
caùch loä lieãu ñeán möùc coù theå laøm hoûng caùc cô may thuùc ñaåy ñaøm phaùn vaø hoøa dòu vôùi Lieân Xoâ.
Mó thöøa nhaän Lieân Xoâ laø moät sieâu cöôøng coù nhöõng quyeàn lôïi quan troïng vaø chính ñaùng (neáu
ñöôïc thöïc hieän moät caùch hoøa bình) trong nhöõng tröôøng hôïp coù lieân quan ñeán nhöõng lôïi ích quoác
gia cuûa Lieân Xoâ. Trong chính saùch cuûa mình ñoái vôùi Moskva, Washington cam keát traùnh xung
ñoät, khuyeán khích hoøa hoaõn vaø trong chöøng möïc nhaát ñònh muoán môû roäng tieáp xuùc vaø caûi thieän
quan heä. Mó ñöa vieäc duy trì caùn caân quaân söï Xoâ - Mó oån ñònh leân thaønh muïc tieâu cao nhaát; noù
coøn quan troïng hôn nhieàu ñeán lôïi ích soáng coøn cuûa Mó so vôùi baát cöù maët naøo cuûa quan heä Trung-
Mó, vaø Washington xem xeùt söï tieán boä cuûa coâng cuoäc kieåm soaùt vuõ khí Xoâ - Mó coù yù nghóa quyeát
ñònh ñeán söï oån ñònh ñoù.
Coøn Trung Quoác chæ ñoàng yù hoaøn toaøn vôùi vieäc traùnh xung ñoät quaân söï coâng khai vôùi Lieân
Xoâ. Trong luùc ñoù, Trung Quoác choáng laïi hoøa hoaõn Xoâ - Mó, toá caùo caùc coá gaéng kieåm soaùt vuõ khí
cuûa caû hai sieâu cöôøng vaø chæ trích moïi bieåu hieän caûi thieän trong quan heä Xoâ - Mó.
Kissinger vieát: “Duø ñieàu sau ñaây ñoái vôùi chuùng ta raát khoù thöïc hieän veà maët chieán thuaät, nhöng
gaàn vôùi Moskva laãn gaàn vôùi Baéc Kinh seõ luoân laø ñieàu toát hôn neáu chæ choïn gaàn vôùi moät beân, tröø
tröôøng hôïp Lieân Xoâ taán coâng Trung Quoác” [14, tr.427].
Nhö vaäy, tuy thoáng nhaát ôû muïc tieâu ngaên chaën “baù quyeàn” Xoâvieát ôû chaâu AÙ, Trung Quoác vaø
Hoa Kì vaãn khaùc nhau veà quan ñieåm vaø caùch giaûi quyeát vaán ñeà. Ñang bò cuoán huùt vaøo tieán trình
thöông thuyeát coù yù nghóa quan troïng haøng ñaàu vaø raát phöùc taïp vôùi Lieân Xoâ veà taøi giaûm caùc loaïi
vuõ khí chieán löôïc, Chính phuû Nixon khoâng muoán ñeå caùc öu tieân veà ñoái ngoaïi cuûa mình phuï thuoäc
vaøo quyeàn lôïi cuûa Trung Quoác.
Luùc ñaàu quan heä giöõa hai nöôùc phaùt trieån khaù thuaän lôïi. Naêm 1973, “Cô quan lieân laïc” ñöôïc
ñaët taïi hai thuû ñoâ. Naêm 1974, toång kim ngaïch buoân baùn hai chieàu giöõa hai nöôùc taêng töø 5 trieäu
(1971) leân khoaûng 922 trieäu dollar. Mó ruùt quaân ñoùng ôû Ñaøi Loan töø 8.000 - 9.000 xuoáng coøn
4.000. Muøa thu naêm 1974, Quoác hoäi Mó huûy boû Nghò quyeát veà Ñaøi Loan naêm 1955. Nhöng chaúng
laâu sau ôû Baéc Kinh ngöôøi ta phaùt hieän ra raèng ngöôøi Mó khoâng voäi vaøng giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà
tranh caõi quan troïng giöõa hai beân. Hoùa ra laø trong keá hoaïch ñòa - chính trò toaøn caàu cuûa Hoa Kì,

74
Trung Quoác chæ ñöôïc phoù cho vai troø thöù hai, töùc chæ coù ích trong tröôøng hôïp theá quaân bình Xoâ -
Mó bò phaù vôõ khoâng coù lôïi cho Washington. Hôn nöõa, vieäc ñaåy maïnh caùc quan heä chính trò vôùi
Trung Quoác ñaët ra tröôùc Hoa Kì nhieàu ñieàu baát tieän, vì noù ñoøi hoûi phaûi nhaân nhöôïng Trung Quoác
trong nhieàu vaán ñeà lieân quan ñeán quan heä hai nöôùc vaø coù yù nghóa toaøn caàu. Nhöõng nhaân nhöôïng
naøy, neáu xaûy ra, chaéc chaén seõ taùc ñoäng khoâng ít ñeán chieán löôïc ñoái ngoaïi cuûa Chính phuû Nixon
vaø seõ taïo ra khoâng ít phaûn öùng baát lôïi töø phía caùc ñoàng minh hoaëc töø caùc phe nhoùm chính trò - xaõ
hoäi trong nöôùc. Do vaäy, vieäc bình thöôøng hoùa quan heä giöõa hai nöôùc ñöôïc Washington tieán haønh
daàn töøng böôùc moät, vaø thöôøng nhaèm vaøo nhöõng vaán ñeà coù yù nghóa baäc hai (nhö giaûm soá quaân
ñoùng treân ñaûo Ñaøi Loan, trao ñoåi khoa hoïc moät caùch chöøng möïc, taêng daàn giaù trò haøng trao
ñoåi...).
Nhö vaäy, thay ñoåi chính trong quan heä Mó -Trung Quoác sau chuyeán vieáng thaêm Baéc Kinh cuûa
Nixon laø giôø ñaây caû hai ñeàu taäp trung söï chuù yù vaøo cuoäc ñaáu tranh choáng ñieàu maø giôùi laõnh ñaïo
hai nöôùc goïi laø “baù quyeàn” cuûa Lieân Xoâ ôû chaâu AÙ. Coù theå noùi chính vaán ñeà naøy ñaõ chi phoái toaøn
boä quan heä giöõa hai nöôùc cho ñeán naêm 1989, khi toång bí thö ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ Gorbachev
thöïc hieän chuyeán vieáng thaêm thaønh coâng ñeán Trung Quoác vaø sau khi Vieät Nam ruùt quaân tình
nguyeän khoûi Campuchia vaøo cuoái naêm ñoù. Chính saùch cuûa Trung Quoác ñoái vôùi caùc nöôùc trong
vuøng chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông (trong ñoù coù Vieät Nam) gaàn nhö hoaøn toaøn ñöôïc quyeát ñònh bôûi
moái baän taâm cuûa Trung Quoác ñoái vôùi “aâm möu baù quyeàn” cuûa Lieân Xoâ ôû chaâu AÙ. Vaø
Washington khoâng phaûi laø khoâng bieát caùch khai thaùc khía caïnh naøy ñeå khoâi phuïc vò theá ñaõ bò toån
thöông nhieàu bôûi thaát baïi naëng neà cuûa ngöôøi Mó ôû Vieät Nam.
d. Thuyeát “Ba theá giôùi” cuûa Trung Quoác vaø söï ñieàu chænh saùch löôïc cuûa Mó
Khoâng laâu sau chuyeán vieáng thaêm cuûa Nixon, baèng con ñöôøng baùn chính thöùc, caùc vieân chöùc
cao caáp cuûa Trung Quoác (trong ñoù coù Chu AÂn Lai) khi tieáp caùc nghò só H. Boggs vaø G. Ford ñaõ
kín ñaùo ñeå loä ra raèng hoï “khoâng muoán ngöôøi Mó ruùt toaøn boä khoûi vuøng Thaùi Bình Döông hay baát
cöù vuøng naøo treân theá giôùi” [53a, 10.7.1972].
Töø ñoù, Trung Quoác ñaõ thöôøng xuyeân leân tieáng veà moái hieåm hoïa naûy sinh töø aâm möu baønh
tröôùng vaø söï hieän dieän cuûa Haïm ñoäi Lieân Xoâ ôû Thaùi Bình Döông. Söï thay ñoåi trong laäp tröôøng
cuûa Trung Quoác ñoái vôùi Lieân Xoâ vaø Mó ñöôïc theå hieän ñaày ñuû nhaát trong thuyeát “Ba theá giôùi” maø
phoù thuû töôùng Ñaëng Tieåu Bình ñaõ thay maët Mao Traïch Ñoâng coâng boá ngaøy 10.4.1974 taïi truï sôû
LHQ. Theo Ñaëng, “treân theá giôùi ngaøy nay toàn taïi ba theá giôùi, vöøa lieân heä, vöøa maâu thuaãn vôùi
nhau. Mó vaø Lieân Xoâ laø theá giôùi thöù nhaát; caùc nöôùc ñang phaùt trieån ôû AÙ, Phi, Mó Latinh vaø caùc khu
vöïc khaùc laø theá giôùi thöù ba; caùc nöôùc phaùt trieån xen giöõa hai theá giôùi treân laø theá giôùi thöù hai.
...Hai sieâu cöôøng quoác laø nhöõng keû boùc loät vaø aùp böùc lôùn nhaát theá giôùi ngaøy nay.
...Sieâu cöôøng giöông laù côø xaõ hoäi chuû nghóa coøn toû ra xaáu xa hôn veà maët naøy so vôùi caùc
nöôùc khaùc”.
... Moät sieâu cöôøng mang nhaõn hieäu xaõ hoäi chuû nghóa ñaõ toû ra khoâng thua keùm veà maët cöôùp
boùc kinh teá theo loái thöïc daân môùi. Möôïn danh hôïp taùc kinh teá vaø phaân coâng quoác teá trong caùi goïi
laø "Ñaïi gia ñình", baèng caùch gaây söùc eùp maïnh, hoï ñaõ vô veùt ñöôïc moùn laõi sieâu ngaïch, loái laøm
thieät ngöôøi lôïi mình ñoù cuõng ít thaáy trong caùc nöôùc ñeá quoác.
...Trung Quoác laø moät nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa, ñoàng thôøi cuõng laø moät nöôùc ñang phaùt trieån.
Trung Quoác thuoäc theá giôùi thöù ba”.
Trong thôøi gian ñoù, Hoa Kì tieáp tuïc taêng möùc tín duïng quaân söï cho Ñaøi Baéc: 45,2 trieäu dollar
(1973), 60 trieäu (1974), 80 trieäu (1975). Toång soá vuõ khí maø hoï chuyeån giao cho Ñaøi Loan taêng töø
196 trieäu dollar (1974) leân 215 trieäu (1975) vaø 293 trieäu (1976). Quan heä maäu dòch giöõa Hoa Kì
vaø Ñaøi Loan tieáp tuïc taêng maïnh.

75
 BAÛNG SO SAÙNH KHOÁI LÖÔÏNG MAÄU DÒCH
GIÖÕA HOA KÌ VÔÙI TRUNG QUOÁC VAØ ÑAØI LOAN
TRONG CAÙC NAÊM 1972 - 1976

(Ñôn vò tính: trieäu USD)

NAÊM Hoa Kì xuaát khaåu Hoa Kì nhaäp khaåu töø:

sang:
Trung Ñaøi Loan Trung Ñaøi Loan
Quoác Quoác
1972 63,5 628 2,4 1370
1973 689,6 1170 64,9 1889
1974 807,0 1427 115,0 2257
1975 304,0 1660 171,0 2162
1976 135,0 1635 222,0 3298
(Tính theo [61, tr. 80]).
Hoa Kì phôùt lôø moïi lôøi phaûn ñoái duø raát quyeát lieät cuûa Baéc Kinh, moãi khi Washington coù
nhöõng ñoäng thaùi khieán vò theá quoác teá cuûa Ñaøi Loan taêng leân. Hoa Kì luoân nhaán maïnh raèng vieäc
giaûi quyeát vaán ñeà Ñaøi Loan caàn coù moät ñieàu kieän chính laø thôøi gian. Laäp tröôøng cuûa Hoa Kì ñoái
vôùi Trung Quoác ñöôïc theå hieän roõ qua vieäc Baéc Kinh vaø Washington chæ thoûa thuaän xaây döïng
nhoùm lieân laïc giöõa hai nöôùc sau chuyeán vieáng thaêm cuûa Nixon, trong luùc quan heä ngoaïi giao
giöõa Ñaøi Loan vaø Hoa Kì vaãn ñöôïc giöõ nguyeân ôû caáp Ñaïi söù. Hoa Kì vaãn tieáp tuïc duy trì söï hieän
dieän quaân söï, duø chæ coøn laø hình thöùc, ôû eo bieån Ñaøi Loan. Roõ raøng laø Hoa Kì möu toan thöïc hieän
chính saùch “hai Trung Quoác”. Coù nhieàu nguyeân nhaân khieán Hoa Kì theo ñuoåi chính saùch naøy:
– Baéc Kinh khoâng theå hieän roõ yù ñoà muoán giaûi quyeát vaán ñeà Ñaøi Loan baèng con ñöôøng hoøa
bình;
– Trung Quoác ñaõ ñöùng treân laäp tröôøng baøi Xoâ khi thieát laäp quan heä vôùi Hoa Kì. Do vaäy, Mó
xeùt thaáy khoâng caàn phaûi tieáp tuïc nhaân nhöôïng trong vaán ñeà Ñaøi Loan;
– Söï thaát baïi cuûa Mó ôû Vieät Nam ñaõ laøm taêng theâm yù nghóa chieán löôïc cuûa Ñaøi Loan ñoái
vôùi vieäc thöïc hieän chính saùch cuûa Mó trong vuøng chaâu AÙ-Thaùi Bình Döông;
- Ñoàng minh chính vaø vöõng chaéc nhaát cuûa Mó ôû vuøng chaâu AÙ-Thaùi Bình Döông chính laø
Nhaät Baûn. Trong noã löïc duy trì vaø cuûng coá moái quan heä naøy, Ñaøi Loan ñoùng moät vai troø khoâng
nhoû, neáu khoâng muoán noùi laø ngaøy caøng lôùn.
Quan heä giöõa hai nöôùc trong caùc naêm 1974 −1975 bò taùc ñoäng tröïc tieáp bôûi caùc bieán coá lôùn
lieân tieáp xaûy ra trong lónh vöïc ñoái ngoaïi vaø ñoái noäi cuûa Hoa Kì nhö vuï Watergate, söï töø chöùc cuûa
Nixon, thaát baïi cuûa ngöôøi Mó trong cuoäc chieán tranh ôû Vieät Nam. Coøn noäi tình cuûa Trung Quoác
trong khoaûng thôøi gian naøy cuõng traûi qua nhöõng bieán coá khoâng coù lôïi cho vieäc ñaåy maïnh quan heä
giöõa hai nöôùc: Chu AÂn Lai vaø Mao Traïch Ñoâng bò beänh naëng, vò theá cuûa Ñaëng Tieåu Bình trôû neân
suy yeáu, trong luùc phe “taû khuynh” chuû tröông ñaåy maïnh caùch maïng vaên hoùa laïi ñang thaéng theá.
Chính trong boái caûnh phöùc taïp treân, töø ngaøy 1 ñeán ngaøy 5.12.1975, toång thoáng Hoa Kì G.
Ford sang thaêm Trung Quoác nhaèm duy trì quan heä voán ñaõ trôû neân trì treä vôùi nöôùc naøy. G. Ford
xem ñaây laø phöông tieän quan troïng ñeå gaây söùc eùp leân Lieân Xoâ. Tôø Washington Post ñaõ mieâu taû
chính xaùc yù ñoà cuûa Mó: “Trung Quoác laø ngöôøi trôï löïc toát nhaát cuûa Hoa Kì treân tröôøng quoác teá.

76
Baéc Kinh gaây ra söï phaân lieät cuûa khoái coäng saûn vaø boâi nhoï ngöôøi Nga. Duø coù veû saùo roãng, Baéc
Kinh ñaõ hoaït ñoäng theo höôùng taêng cöôøng söï hieän dieän cuûa ngöôøi Mó ôû Nam Trieàu Tieân vaø Nhaät
Baûn, ôû Philippines vaø Thaùi Lan”. Tôø baùo coøn ñöa ra lôøi khuyeân: “Hoa Kì caàn traû moät giaù gì ñoù ñeå
ñaûm baûo söï nhích laïi gaàn vôùi Baéc Kinh”. Nhöng ñoù laïi khoâng phaûi laø yù cuûa Washington. Vöøa
môùi kí xong Hieäp öôùc Helsinki tröôùc ñoù chöa ñaày nöûa naêm, Washington khoâng muoán laøm toån
thöông quan heä Xoâ - Mó. Do vaäy, trong tieán trình ñaøm phaùn, tuy Baéc Kinh coá gaây söùc eùp loâi cuoán
Mó höôùng ñeán moät quan heä chaët cheõ hôn treân neàn taûng choáng Lieân Xoâ, G. Ford vaãn kieân quyeát töø
choái vaø hôn theá nöõa coøn tìm caùch duy trì baàu khoâng khí hoøa hoaõn ñaõ taïo ñöôïc trong quan heä vôùi
Lieân Xoâ.
Treân ñöôøng trôû veà nöôùc sau chuyeán vieáng thaêm Trung Quoác, toång thoáng Ford tuyeân boá:
“Trong luùc phaân tích tieán trình hoøa dòu − goàm thoûa thuaän 4 beân veà vaán ñeà [Taây] Berlin naêm
1971, caùc hieäp öôùc haïn cheá vuõ khí trong khuoân khoå caùc cuoäc ñaøm phaùn veà vaán ñeà naøy ôû giai
ñoaïn moät, caùc hieäp öôùc haïn cheá ôû möùc ñoä nhaát ñònh vieäc phaùt trieån tieàm naêng haït nhaân..., vaø
trong luùc phaân tích nhöõng öu bieät maø Hieäp öôùc Vladivostok kí naêm 1974 coù theå mang laïi, toâi
ñi ñeán keát luaän raèng chuùng ta caàn tieáp tuïc nhöõng noã löïc cuûa chuùng ta thay vì töø boû chuùng”.
Ngöôøi ñöùng ñaàu chính phuû Hoa Kì nhaán maïnh: “Chuùng ta phaûi thöøa nhaän raèng coù nhöõng baát
ñoàng saâu saéc veà tö töôûng giöõa Hoa Kì vaø Lieân Xoâ. Chuùng ta phaûi hieåu raèng gioáng nhö chuùng
ta, Lieân Xoâ cuõng laø cöôøng quoác vó ñaïi trong lónh vöïc haït nhaân vaø coâng nghieäp. Moãi khi phaùt
sinh söï vieäc lieân quan ñeán hai cöôøng quoác vó ñaïi coù aûnh höôûng to lôùn nhö vaäy, thì toát nhaát laø
hai nöôùc caàn laøm vieäc chung vôùi nhau nhaèm laøm giaûm caêng thaúng treân cô sôû quan heä toaøn
caàu. Töø choái quan heä coäng taùc naøy vaø quay veà thôøi “Chieán tranh Laïnh”, theo toâi laø böôùc ñi
hoaøn toaøn khoâng khoân ngoan ñoái vôùi caû ngöôøi Mó chuùng ta, cuõng nhö ñoái vôùi caû theá giôùi”
[Daãn laïi theo 62, tr.162 – 163].
Veà vaán ñeà Ñaøi Loan, Mó laëp laïi chuû tröông giaûi quyeát baèng con ñöôøng hoøa bình vaø vaøo thôøi
ñieåm thích hôïp ñoái vôùi Hoa Kì, trong luùc Baéc Kinh gôïi yù neân ñi theo giaûi phaùp cuûa Tokyo (nghóa
laø caét ñöùt quan heä ngoaïi giao, nhöng vaãn giöõ caùc lieân laïc thöông maïi – kinh teá, khoa hoïc vaø vaên
hoïc).
Keát quaû cuûa chuyeán ñi laø khoâng coù baûn thoâng caùo chung. Hai beân chæ khaúng ñònh laïi noäi dung
baûn Thoâng caùo Thöôïng Haûi. Nhöng ngaøy 7.12 treân ñöôøng töø Trung Quoác trôû veà, Ford ñaõ döøng laïi
ôû Hawaii ñeå coâng boá “chuû thuyeát Thaùi Bình Döông” cuûa mình, maø theo tin cuûa giôùi baùo chí, noäi
dung ñaõ nhaän ñöôïc söï ñoàng tình cuûa giôùi laõnh ñaïo Trung Quoác. Thaäm chí, caùc nhaø baùo coøn coi
baøi dieãn vaên cuûa Ford chính laø moät baûn thoâng caùo chung giöõa Trung Quoác vaø Hoa Kì.
Tröôùc heát, Ford tuyeân boá raèng ôû Trung Quoác, cuõng nhö ôû nhöõng nöôùc khaùc (Indonesia vaø
Philippines), maø oâng ñaõ gheù thaêm caùch ñoù khoâng laâu, “ñeàu tieáp tuïc uûng hoä vai troø laõnh ñaïo kieân
ñònh vaø coù traùch nhieäm cuûa Hoa Kì”. Trong chuyeän naøy, söùc maïnh quaân söï cuûa Hoa Kì ñöôïc oâng
xem laø “neàn taûng cho caùn caân löïc löôïng oån ñònh ôû vuøng Thaùi Bình Döông”.
Ñieàu thöù hai taùi khaúng ñònh quan heä Nhaät – Mó laø “cô sôû chieán löôïc” cuûa Mó ôû Thaùi Bình
Döông vaø caàn phaùt trieån moái quan heä “ñoàng haønh bình ñaúng” vôùi Nhaät.
Ñieàu thöù ba laø Mó caàn “bình thöôøng hoùa quan heä vôùi Trung Quoác” vaø noã löïc “taêng cöôøng moái
lieân heä vôùi quoác gia vó ñaïi naøy, bao goàm 1/4 nhaân loaïi”.
Ñieàu thöù tö, Mó tieáp tuïc “moái quan taâm ñeán söï oån ñònh vaø an ninh ôû Ñoâng Nam AÙ”.
Ñieàu thöù naêm keâu goïi giaûi quyeát baèng con ñöôøng ñöôøng thöông löôïng hoøa bình caùc cuoäc
xung ñoät ôû vuøng Thaùi Bình Döông, trong ñoù coù vaán ñeà Trieàu Tieân, voán chieám vò trí noåi baät trong
chính saùch cuûa Mó ñoái vôùi vuøng chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông, sau thaát baïi cuûa ngöôøi Mó ôû Ñoâng
Döông.

77
 Ñi ñoâi vôùi ñieàu saùu, ñieàu naøy nhaán maïnh “söï caàn thieát kieán taïo ôû chaâu AÙ moät cô caáu coäng taùc
kinh teá, phaûn aùnh noã löïc cuûa taát caû caùc daân toäc trong vuøng naøy”.
3. Töø naêm 1977 trôû veà sau
a. Chính saùch ñoái vôùi Trung Quoác cuûa Chính phuû Carter (1977-1980)
Trong naêm vaän ñoäng tranh cöû toång thoáng naêm 1976, ñaûng Coäng hoøa ñaõ traû giaù cho 8 naêm
caàm quyeàn vôùi nhöõng khoù khaên veà ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi choàng chaát − vuï tai tieáng Watergate,
khuûng hoaûng kinh teá, hoäi chöùng Vieät Nam, ñòa vò cuûa Hoa Kì treân tröôøng theá giôùi bò suùt giaûm.
Jimmy Carter, öùng vieân Ñaûng Daân chuû, ñaõ ñaéc cöû toång thoáng. Laø moät ngöôøi theo chuû nghóa töï do,
oâng ñaõ choïn Cyrus Vance, moät ngöôøi ñoàng xu höôùng tö töôûng laøm boä tröôûng Ngoaïi giao, nhöng
oâng cuõng ñaõ nhöôïng boä caùnh baûo thuû khi cöû Zbigniew Brzezinski laøm coá vaán an ninh.
Trong quan heä vôùi Baéc Kinh, Chính phuû Carter ñaõ tieáp tuïc ñöôøng loái cuûa ñaûng Coäng hoøa laø
caûi thieän quan heä vôùi Trung Quoác. Trong naêm 1977, Washington ñaõ soaïn thaûo nhieàu keá hoaïch
phuïc vuï cho ñöôøng loái naøy. Coù theå quy thaønh naêm phöông aùn sau: (1) Theo caùch laøm cuûa Nhaät
Baûn (ñaët ñaïi söù quaùn ôû Baéc Kinh, “nhoùm lieân laïc” ôû Ñaøi Baéc); (2) Thay Hieäp öôùc An ninh hoã
töông baèng lôøi tuyeân boá ñôn phöông cuûa Washington veà vieäc uûng hoä cheá ñoä Ñaøi Baéc; (3) Chính
phuû Mó hay caùc haõng tö nhaân vaãn ñöôïc tieáp tuïc baùn vuõ khí cho Ñaøi Loan, sau khi ñaûo naøy trôû
thaønh moät tænh cuûa Trung Quoác; (4) Bieán Ñaøi Loan thaønh moät thöù Hoàng Koâng; (5) Baéc Kinh
coâng khai tuyeân boá töø boû vieäc duøng vuõ löïc choáng Ñaøi Loan.
Cuõng trong naêm 1977, Ñaëng Tieåu Bình chính thöùc trôû laïi caàm quyeàn qua Ñaïi hoäi IX ñaûng
Coäng saûn Trung Quoác. Taïi Ñaïi hoäi vaø kì hoïp Quoác hoäi thaùng 2 vaø thaùng 3.1978, Ñaëng Tieåu Bình
ñaõ ñöa ra lôøi môøi Hoa Kì tham gia maët traän chung choáng Lieân Xoâ, maø oâng ñaõ ñeà caäp khoâng chuùt
quanh co hoài thaùng 10.1977.
Trong naêm 1978, ñaõ dieãn ra hai bieán coá ñaåy Trung Quoác vaø Hoa Kì nhích laïi gaàn nhau treân
cô sôû choáng Lieân Xoâ. Phöông Taây phaùt hieän Lieân Xoâ bí maät trieån khai töø naêm 1976 teân löûa SS-
20 mang 3 ñaàu ñaïn coù theå baén tôùi baát kì trung taâm chieán löôïc naøo cuûa Taây AÂu. Chính quyeàn
Carter quyeát ñònh taêng cöôøng quan heä vôùi Trung Quoác vì “taàm quan troïng toái cao” cuûa noù. Coá
vaán An ninh quoác gia Z. Brzezinski baét ñaàu ñeà caäp ñeán söï caàn thieát söû duïng “con baøi Trung
Quoác” nhaèm gaây söùc eùp leân Lieân Xoâ. Thaùng 5.1978, Brzezinski ñöôïc phaùi sang Trung Quoác. Hai
beân ñaõ ñöa ra nhöõng lôøi keâu goïi oàn aøo veà moät chính saùch chung choáng Lieân Xoâ, khoâng phaùt trieån
quan heä vôùi Vieät Nam vaø toû thaùi ñoä thuø ñòch vôùi Cuba.
Giöõa luùc ñoù, quan heä Trung Quoác − Vieät Nam xaáu ñi nhanh choùng. Khoâng thaønh coâng trong
noã löïc loâi keùo Vieät Nam vaøo maët traän chung choáng Lieân Xoâ, Trung Quoác taêng cöôøng duøng vaán
ñeà Campuchia ñeå gaây söùc eùp vôùi Vieät Nam. Nhöng quan heä Vieät Nam vôùi Lieân Xoâ laïi ñöôïc naâng
cao theâm baèng vieäc kí Hieäp öôùc Hoøa bình, Höõu nghò vaø Hôïp taùc giöõa hai nöôùc ngaøy 3.11.1978,
keøm vôùi moät lôøi caûnh baùo cuûa toång bí thö ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ L. L. Brezhnev, daønh cho
“nhöõng ai tìm caùch laøm cho tình hình theâm caêng thaúng, chia reõ caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa”, raèng
“Hieäp öôùc ñaõ trôû thaønh moät thöïc teá chính trò. Vaø duø muoán hay khoâng, ngöôøi ta cuõng phaûi tính ñeán
Hieäp öôùc naøy” [53a, 4.11.1978].
Taùc duïng cuûa lôøi caûnh baùo treân ñöôïc nhaän thaáy thaät nhanh. Ngaøy 16.12.1978, Hoa Kì vaø
Trung Quoác ra Thoâng caùo chung veà vieäc thieát laäp quan heä ngoaïi giao ñaày ñuû töø ngaøy 1.1.1979.
Washington thöøa nhaän Chính phuû Baéc Kinh laø chính phuû hôïp phaùp duy nhaát cuûa Trung Quoác, huûy
boû Hieäp öôùc Phoøng thuû chung Hoa Kì - Ñaøi Loan töø ngaøy 1.1.1980 vaø ruùt toaøn boä quaân lính ñoùng
ôû Ñaøi Loan veà nöôùc, nhöng giöõ laïi cho mình quyeàn coù nhöõng moái quan heä vaên hoùa, thöông maïi,
khoa hoïc vaø nhöõng quan heä khoâng chính thöùc khaùc vôùi nhaân daân Ñaøi Loan. Veà phaàn mình, Trung
Quoác ñöa ra nhöõng daáu hieäu cho thaáy seõ khoâng duøng vuõ löïc cöôõng chieám Ñaøi Loan, duø khoâng

78
thuaän coi ñaây laø cam keát chính thöùc(49). Thoâng caùo chung coøn noùi roõ raèng “hai beân ñaõ phaân tích
tình hình theá giôùi vaø nhaän thaáy raèng trong nhieàu lónh vöïc, hai beân coù nhöõng quyeàn lôïi chung vaø
cuøng nhöõng quan ñieåm gioáng nhau” [53a, 3.2.1979].
Noäi dung coát loõi cuûa Thoâng caùo chung naèm ôû laäp tröôøng thoáng nhaát cuûa caû hai beân veà söï caàn
thieát choáng traû “baù quyeàn theá giôùi” (chæ Lieân Xoâ) laãn “baù quyeàn khu vöïc” (chæ Vieät Nam).
Vaäy laø trong baàu khoâng khí caêng thaúng trôû laïi cuûa quan heä Ñoâng - Taây, Hoa Kì ñaõ quyeát ñònh
baét tay vôùi Trung Quoác choáng Lieân Xoâ.
Quan heä giöõa hai nöôùc ñöôïc naâng theâm moät böôùc baèng chuyeán vieáng thaêm Hoa Kì cuûa Phoù
Thuû töôùng Ñaëng Tieåu Bình keùo daøi töø ngaøy 29.1 ñeán ngaøy 5.2.1979. Hai beân thoûa thuaän veà cheá
ñoä tham khaûo yù kieán laãn nhau veà caùc vaán ñeà quoác teá, keå caû trao ñoåi tin töùc veà caùc cuoäc ñaøm
phaùn vôùi Lieân Xoâ, phoái hôïp laäp tröôøng ôû LHQ, trao ñoåi quan ñieåm veà caùc vaán ñeà an ninh quoác
phoøng... Sau chuyeán ñi cuûa Ñaëng Tieåu Bình, thoûa thuaän naøy ñöôïc thöïc hieän ñeàu ñaën ôû caáp boä
tröôûng vaø thöù tröôûng Ngoaïi giao.
Keát quaû chính trong lónh vöïc kinh teá laø moät loaït hieäp öôùc song phöông vaø caû moät heä thoáng tö
vaán caáp boä vaø caáp cô quan. Caáp ñoä coäng taùc khoa hoïc-kó thuaät giöõa hai beân ñöôïc naâng leân haøng
quoác gia (tröôùc 1979, quan heä coäng taùc naøy ñöôïc thöïc hieän töø phía Hoa Kì bôûi caùc tröôøng ñaïi hoïc
hay toå chöùc phi chính phuû). Chính phuû Carter ñaõ kí haøng loaït thoûa öôùc coäng taùc vôùi Trung Quoác
trong caùc ngaønh nhö vaät líù naêng löôïng cao, kó thuaät haøng khoâng, thuyû ñieän, y hoïc...
Trong thôøi gian ôû thaêm Hoa Kì, Ñaëng Tieåu Bình ñaõ laëp laïi lôøi keâu goïi thaønh laäp “maët traän
quoác teá” bao goàm Trung Quoác, Hoa Kì, Nhaät vaø Taây AÂu ñeå “cheá ngöï Lieân Xoâ”.
Trong hai naêm coøn laïi cuûa Chính quyeàn Carter, quan heä Trung-Mó phaùt trieån raát nhanh choùng
trong nhieàu lónh vöïc. Giaù trò haøng trao ñoåi hai chieàu giöõa hai nöôùc taêng töø 1.142 trieäu dollar
(1978) leân 2.309 trieäu (1979) vaø 4.900 trieäu (1980) [58, tr.332].
Döôùi taùc ñoäng cuûa tình traïng caêng thaúng trong quan heä Ñoâng-Taây, Hoa Kì khoâng ngaàn ngaïi
môû roäng quan heä coäng taùc vôùi Trung Quoác trong lónh vöïc quaân söï. Trong cuoäc ñaøm phaùn dieãn ra
ôû Baéc Kinh thaùng 1.1980, nghóa laø ngay sau khi quaân ñoäi Lieân Xoâ can thieäp vaøo Afghanistan, boä
tröôûng Quoác phoøng Harold Brown thoâng baùo cho phía Trung Quoác raèng Hoa Kì saün saøng chuyeån
“nhöõng hình thöùc coäng taùc töø thuï ñoäng sang tích cöïc trong lónh vöïc an ninh”, goàm caû “caùc hoaït
ñoäng boå sung laãn nhau” vaø “song haønh” caû trong lónh vöïc quoác phoøng laãn trong lónh vöïc ngoaïi
giao [58, tr.333]. Trung Quoác seõ ñöôïc Hoa Kì baùn cho nhöõng trang thieát bò hieän ñaïi duøng ñöôïc caû
cho muïc ñích quaân söï laãn daân söï.
b. Quan heä Hoa Kì - Trung Quoác trong nhöõng naêm 1980
Naêm 1981, Ronald Reagan trôû thaønh toång thoáng Hoa Kì. Laø moät nhaø hoaït ñoäng chính trò
tröôûng thaønh trong laøn soùng choáng coäng McCarthy cuûa thaäp nieân 50, Reagan nhìn “nhaân toá Trung
Quoác” trong chính saùch ñoái ngoaïi cuûa Hoa Kì coù phaàn deø daët hôn ngöôøi tieàn nhieäm. Thaùi ñoä naøy
ñöôïc phaûn aùnh qua chính saùch cuûa Washington ñoái vôùi Ñaøi Loan. Chính quyeàn Reagan khaúng
ñònh laïi quyeát taâm tieáp tuïc cung caáp trang thieát bò quaân söï cho quaân ñoäi Ñaøi Loan, baát chaáp
nhöõng phaûn ñoái maïnh meõ töø phía Baéc Kinh. Sau moät thôøi gian ñaøm phaùn, ngaøy 17.8.1982, Hoa
Kì vaø Trung Quoác ñaõ kí Thoâng caùo chung, theo ñoù Hoa Kì höùa heïn ngöøng cung caáp vuõ khí cho
Ñaøi Loan, sau khi ñaûo naøy ñöôïc thoáng nhaát vôùi Trung Quoác moät caùch hoøa bình treân cô sôû thoûa

(49)
Giôùi laõnh ñaïo Trung Quoác trong khoaûng thôøi gian naøy coù boäc loä moät laäp tröôøng meàm deûo ñoái vôùi vaán ñeà Ñaøi
Loan. Ñaëng Tieåu Bình tuyeân boá vieäc giaûi quyeát vaán ñeà naøy coù theå keùo daøi 10, 100 hay thaäm chí caû 1.000 naêm. Caùc
taøi lieäu tuyeân truyeàn chính thöùc cuûa ñaûng Coäng saûn cho raèng phaûi maát vaøi theá heä nöõa môùi thoáng nhaát ñöôïc Ñaøi
Loan, raèng trong suoát thôøi gian naøy, Baéc Kinh seõ cho pheùp Ñaøi Loan ñöôïc duy trì moät cheá ñoä kinh teá vaø chính trò
rieâng. Ñaây laø söï khôûi ñaàu cuûa quan ñieåm " moät ñaát nöôùc, hai cheá ñoä" xuaát hieän sau naøy.

79
thuaän giöõa Chính phuû Baéc Kinh vaø Chính phuû Ñaøi Baéc. Lôøi höùa naøy coù nghóa laø trong luùc chôø ñôïi
vieãn caûnh vöøa ñeà caäp trôû thaønh hieän thöïc, Chính phuû Reagan vaãn seõ duy trì caùc quan heä quaân söï
vôùi Ñaøi Loan.
Thöïc vaäy, ngay sau Thoâng caùo chung, Washington tieáp tuïc baùn kó thuaät quaân söï cho Ñaøi Loan
trò giaù 60 trieäu dollar, cung caáp 60 chieán ñaáu cô F-104 “Starfighter”, keùo daøi vieäc chuyeån giao
coâng ngheä saûn xuaát chieán ñaáu cô F-105E, vaø naêm 1983 vieän trôï quaân söï cho Ñaøi Loan 97 trieäu
dollar.
Hieåu raèng Hoa Kì chöa theå vaø cuõng chöa muoán boû rôi haún Ñaøi Loan, Trung Quoác baét ñaàu tìm
caùch xa laùnh daàn keá hoaïch thieát laäp truïc Baéc Kinh - Washington - Tokyo choáng Lieân Xoâ. Dieãn ra
trong thaùng 9.1982, Ñaïi hoäi XII ñaûng Coäng saûn Trung Quoác khoâng coøn ñaùnh giaù Lieân Xoâ laø
“moái nguy hieåm chính”. Ñaëng Tieåu Bình sau ñoù xaùc ñònh roõ Ñaøi Loan laø “trôû ngaïi lôùn” treân böôùc
ñöôøng bình thöôøng hoùa quan heä giöõa Trung Quoác vaø Hoa Kì. Chuyeán vieáng thaêm cuûa boä tröôûng
Ngoaïi giao G. Schulz keùo daøi töø ngaøy 2 ñeán ngaøy 5.2.1983 khoâng laøm thay ñoåi quan ñieåm cuûa
Baéc Kinh, duø Hoa Kì coù taêng cöôøng baùn cho Trung Quoác caùc maët haøng kó thuaät cao vaø moät soá vuõ
khí(50).
c. Nhöõng ñoäng thaùi hoøa dòu giöõa Baéc Kinh vaø Ñaøi Baéc
Song song ñoù, giôùi laõnh ñaïo Baéc Kinh coá laøm yeân loøng nhaân daân Ñaøi Loan nhaèm giaûm bôùt
aûnh höôûng cuûa Mó ôû ñaây. Thaùng 10.1984, giöõa luùc ñang dieãn ra caùc cuoäc ñaøm phaùn veà vieäc Anh
trao traû Hoàng Koâng laïi cho Trung Quoác, Ñaëng Tieåu Bình tuyeân boá: “Coù hai phöông phaùp giaûi
quyeát vaán ñeà Ñaøi Loan vaø Hoàng Koâng: hoøa bình vaø khoâng hoøa bình. Phöông phaùp giaûi quyeát vaán
ñeà baèng vuõ löïc khoâng phaûi laø toát nhaát. Vaäy coù theå giaûi quyeát vaán ñeà baèng con ñöôøng hoøa bình
khoâng? Ñeå laøm ñöôïc vieäc naøy, caàn xem xeùt moät caùch toaøn dieän lòch söû vaø tình hình thöïc taïi ôû
Hoàng Koâng vaø Ñaøi Loan. Khoâng theå thay ñoåi cheá ñoä xaõ hoäi xaõ hoäi chuû nghóa hieän nay ôû Trung
Quoác, vaø trong töông lai cuõng vaäy. Nhöng neáu khoâng ñaûm baûo söï toàn taïi cuûa cheá ñoä tö baûn chuû
nghóa ôû Hoàng Koâng vaø Ñaøi Loan, thì cuõng khoâng theå duy trì söï oån ñònh vaø caûnh thònh vöôïng ôû ñoù,
vaø vieäc giaûi quyeát hoøa bình vaán ñeà cuõng khoâng laøm ñöôïc noát”. Ñoù chính laø coâng thöùc “moät quoác
gia - hai cheá ñoä”, theo ñoù Ñaøi Loan coù theå duy trì cheá ñoä tö baûn cuûa mình vaø caû löïc löôïng vuõ
trang nöõa trong moät thôøi haïn khaù daøi: “Möôøi laêm naêm laø quaù ít. Naêm möôi naêm ñi!” (Lôøi cuûa
Ñaëng Tieåu Bình coâng boá treân tôø Nhaân daân Nhaät baùo soá ra ngaøy 29.10.1984) [5, tr.229 – 230].
Tuy nhöõng höùa heïn treân khoâng haáp daãn ñöôïc toång thoáng Ñaøi Loan Töôûng Kinh Quoác, ban
laõnh ñaïo Baéc Kinh vaãn caûm thaáy yeân loøng vì Töôûng Kinh Quoác “ñaõ choáng laïi neàn ñoäc laäp cuûa
Ñaøi Loan vaø uûng hoä vieäc taùi thoáng nhaát ñaát nöôùc” (ñieän phaân öu gôûi Ñaøi Baéc naêm 1988 nhaân caùi
cheát cuûa Töôûng Kinh Quoác).
Naêm 1989, ñaûng Daân chuû Tieán boä (DPP) ñöôïc thaønh laäp naêm 1986 giaønh ñöôïc 22 gheá ôû Quoác
hoäi Ñaøi Loan. Moät soá ñaïi bieåu cuûa Ñaûng naøy ñaõ ra lôøi keâu goïi Ñaøi Loan tuyeân boá thaønh laäp moät
nöôùc rieâng, taùch haún khoûi Trung Quoác. Dieãn bieán naøy gaây lo ngaïi cho Baéc Kinh, nhöng cuõng
chaúng laøm Chính quyeàn Ñaøi Baéc thích thuù, vì ñöôøng loái naøy haún seõ doïn ñöôøng cho moät haønh
ñoäng quaân söï cuûa Baéc Kinh. Nhöng thaät khoù ñaët troïn veïn nieàm tin vaøo coâng thöùc “moät quoác gia -
hai cheá ñoä”. Trong luùc chôø ñôïi xem Trung Quoác xöû söï nhö theá naøo vôùi Hoàng Koâng sau thaùng
7.1997, chính quyeàn Ñaøi Loan theo ñuoåi chính saùch giaûm daàn nhöõng giôùi haïn trong quan heä vôùi
CHND Trung Hoa. Töø naêm1987 − 1988, daân Ñaøi Loan ñöôïc pheùp vieáng thaêm Hoa luïc. Quan heä
buoân baùn khoâng chính thöùc qua ngaû Hoàng Koâng taêng leân, coøn voán ñaàu tö cuûa tö nhaân Ñaøi Loan

(50)
Ngaøy 4.6.1989, taïi Quaûng tröôøng Thieân An Moân ôû thuû ñoâ Baéc Kinh ñaõ dieãn ra cuoäc thaûm saùt caùc sinh vieân ñang
ñaáu tranh ñoøi ñaåy maïnh caùc caûi caùch daân chuû. Sau bieán coá naøy, Hoa Kì vaø caùc nöôùc Taây AÂu ñaõ thi haønh chính saùch
caám vaän vuõ khí ñoái vôùi Trung Quoác.

80
vaøo Hoa Luïc ñeán cuoái naêm 1990 ñaõ ñaït con soá 4 tæ dollar. Naêm 1991, toång thoáng Lyù Ñaêng Huy
baõi boû “thôøi kì ñoäng vieân tieâu dieät cuoäc noåi loaïn cuûa coäng saûn”. Haønh ñoäng naøy maëc nhieân coâng
nhaän quyeàn kieåm soaùt cuûa Baéc Kinh ôû Hoa Luïc. Veà phaàn mình, CHND Trung Hoa cuõng coù nhieàu
cöû chæ thieän chí, nhö ngöøng coâng vieäc tuyeân truyeàn qua eo bieån, tieáp ñoùn Hoäi trao ñoåi qua eo
bieån Ñaøi Loan thaùng 4.1991; nhöng vaãn cöï tuyeät ñeà nghò thoáng nhaát treân cô sôû daân chuû ña
nguyeân vaø kinh teá thò tröôøng töï do, vaø tieán haønh ñaøm phaùn vôùi Ñaøi Loan theo thuû tuïc cuûa hai
chính phuû ñoäc laäp.
Maëc duø vaäy, giöõa hai beân vaãn dieãn ra caùc cuoäc ñaøm phaùn khoâng chính thöùc. Coù ñieàu laø do
Baéc Kinh vaãn chöa chính thöùc töø boû con ñöôøng thoáng nhaát baèng baïo löïc, Ñaøi Loan vaãn tieáp tuïc
taêng cöôøng khaû naêng phoøng thuû cuûa mình baèng caùch mua theâm vuõ khí, chuû yeáu laø cuûa Mó. Ñaây laø
nguyeân nhaân thænh thoaûng gaây ra caùc côn soùng gioù trong quan heä giöõa hai beân.
KEÁT LUAÄN
Trong suoát thôøi kì Chieán tranh laïnh, Ñoâng AÙ cuõng khoâng theå thoaùt khoûi soá phaän maø chaâu AÂu
vaø nhöõng khu vöïc khaùc treân Traùi Ñaát phaûi neám traûi, nghóa laø quan heä giöõa caùc nöôùc trong vuøng
cuõng bò giaèng xeù bôûi cuoäc tranh chaáp quyeát lieät giöõa hai sieâu cöôøng Lieân Xoâ vaø Hoa Kì. Taát caû
caùc nöôùc trong vuøng ñaõ phaûi choïn ñöùng veà moät beân, keå caû Trung Quoác sau moät thôøi gian noã löïc
töï xaùc laäp cho mình moät vò theá ñoái ngoaïi rieâng bieät.
Vaøo nöûa sau thaäp nieân 80, khi quan heä giöõa Hoa Kì vaø Lieân Xoâ tieán trieån theo höôùng ñoái
thoaïi vaø hoøa giaûi, quan heä quoác teá trong vuøng Ñoâng AÙ ñaõ bôùt daàn caêng thaúng. Caùc nöôùc ñaõ ñaåy
maïnh quan heä thöông maïi vaø vaên hoùa, vaø thaäm chí môû cöûa ñeå tieáp nhaän voán ñaàu tö cuûa nhöõng
nöôùc ñoái taùc töøng moät thôøi thuø ñòch.
Chính xu theá keå treân ñaõ goùp phaàn khoâng nhoû vaøo vieäc ñònh ra phöông höôùng giaûi quyeát oân
hoøa soá phaän cuûa Hoàng Koâng vaø Ma Cao.
Tuy nhieân, khoâng phaûi taát caû nhöõng di haïi cuûa thôøi Chieán tranh laïnh ñaõ ñöôïc khaéc phuïc heát.
Ñaùng chuù yù hôn caû laø vaán ñeà Trieàu Tieân vaø vaán ñeà Ñaøi Loan, maø cho ñeán ngaøy nay vaãn coøn laø
nhöõng ñieåm noùng trong vuøng.
Moät di haïi cuûa thôøi Chieán tranh laïnh laø trong vuøng Ñoâng AÙ khoâng heà xuaát hieän moät toå chöùc
ña phöông naøo veà kinh teá, taøi chính, chính trò hay vaên hoùa. Trong luùc tieán trình nhaát theå hoùa vaãn
chöa xaâm nhaäp vaøo vuøng naøy, söï thieát laäp caùc quan heä hôïp taùc song phöông deã bò nöôùc thöù ba
xem xeùt baèng caëp maét nghi kò.
Tuy nhieân, ñang laøm chuû nhieàu neàn kinh teá thuoäc vaøo haøng ñaàu theá giôùi, nhö Nhaät Baûn,
Trung Quoác, Haøn Quoác, Ñaøi Loan vaø Hoàng Koâng, vaø trong boái caûnh nhaân loaïi ñang böôùc vaøo
thôøi ñaïi toaøn caàu hoùa, nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo ôû caùc nöôùc trong vuøng haún ñang vaø seõ nhaän ra raèng
giaûi quyeát maâu thuaãn giöõa hoï baèng xung ñoät vuõ trang hay ñeå quan heä quoác teá trong vuøng quay
trôû veà tình traïng caêng thaúng cuûa thôøi Chieán tranh laïnh seõ chaúng coù lôïi cho beân naøo vaø cuõng
chaúng theå mang laïi keát quaû laâu beàn.
Cuøng vôùi nhöõng vuøng khaùc treân Traùi Ñaát, caùc nöôùc Ñoâng AÙ seõ tieáp tuïc tieán trình ñoái thoaïi vaø
hôïp taùc nhö hieän nay.

BAÛNG NIEÂN BIEÅU CAÙC SÖÏ KIEÄN QUAN TROÏNG

1945

4 − 11.2 Hoäi nghò Thöôïng ñænh Yalta vôùi söï tham gia cuûa toång thoáng Hoa Kì F.

81
 Roosevelt, chuû tòch Hoäi ñoàng Daân uûy Lieân Xoâ L. Stalin vaø thuû töôùng Anh W.
Churchill
6.2 Quaân Mó giaûi phoùng Manila
17.2 Quaân Mó baét ñaàu ñoå boä leân ñaûo Iwo-Jima.
Traän chieán giaønh ñaûo keát thuùc ngaøy 16.3
9.3 Nhaät ñaûo chính Phaùp ôû Ñoâng Döông
8.5 vaø 9.5 Ñöùc Quoác xaõ ñaàu haøng quaân Ñoàng Minh
26.6 Hieán chöông Toå chöùc Lieân Hieäp Quoác ñöôïc 51 quoác gia kí taïi Hoäi nghò San
Francisco
17.7 − 2.8 Hoäi nghò Thöôïng ñænh Potsdam vôùi söï tham gia cuûa toång thoáng Hoa Kì H.
Truman, chuû tòch Hoäi ñoàng Daân uûy Lieân Xoâ L. Stalin vaø thuû töôùng Anh W.
Churchill (töø ngaøy 27.7, thuû töôùng taân cöû Clement Attlee).
26.7 Tuyeân caùo Potsdam mang chöõ kí cuûa toång thoáng Hoa Kì, thuû töôùng Anh vaø
Töôûng Giôùi Thaïch
6.8 Mó thaû bom nguyeân töû xuoáng thaønh phoá Hiroshima (Nhaät Baûn)
8.8 Lieân Xoâ tuyeân chieán vôùi Nhaät
9.8 Mó thaû bom nguyeân töû xuoáng thaønh phoá Nagasaki (Nhaät Baûn)
14.8 Nhaät hoaøng tuyeân boá ñaàu haøng
14.8 Hieäp öôùc Xoâ – Trung ñöôïc kí keát ôû Moskva
2.9 Nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa ñöôïc tuyeân boá thaønh laäp
10.10 Hieäp ñònh Song Thaäp giöõa QDÑ vaø ÑCS ñöôïc kí ôû Truøng Khaùnh
16 – 26.12 Hoäi nghò Ngoaïi tröôûng Tam cöôøng ôû Moskva ra caùc quyeát ñònh lieân quan ñeán
ñöôøng loáùi giaûi quyeát caùc vaán ñeà Nhaät Baûn, Trung Quoác vaø Trieàu Tieân.
1946

10 – 31.1 Hoäi nghò Hieäp thöông Chính trò giöõa ÑCS vaø QDÑ dieãn ra ôû Truøng Khaùnh
3.5 Toøa aùn xeùt xöû toäi phaïm chieán tranh Nhaät dieãn ra ôû Tokyo (keùo daøi ñeán ngaøy
12.11.1948 )
1.7 Noäi chieán baét ñaàu ôû Trung Quoác.
3.11 Hieán phaùp cho nöôùc Nhaät thôøi haäu chieán ñöôïc coâng boá. Hieán phaùp naøy coù hieäu
löïc töø ngaøy 3.5.1947
19.12 Chieán tranh Vieät − Phaùp buøng noå.
1947
12.4 Toång thoáng Hoa Kì Truman coâng boá chuû thuyeát mang teân oâng.
10.10 Ñaïi Hoäi ñoàng LHQ thoâng qua Nghò quyeát veà vaán ñeà Trieàu Tieân
1948

10.5 Baàu cöû Quoác hoäi dieãn ra ôû Nam Trieàu Tieân

12.7 Haøn Quoác ñöôïc thaønh laäp vôùi toång thoáng laø Lyù Thöøa Vaõn
25.8 Baàu cöû Quoác hoäi dieãn ra ôû Baéc Trieàu Tieân
9.9 Nöôùc Coäng hoøa Daân chuû nhaân daân Trieàu Tieân ñöôïc tuyeân boá thaønh laäp vôùi
chính phuû do Kim Il Sun (Kim Nhaät Thaønh) caàm ñaàu.
82
19.9 Hoa Kì khôûi söï ruùt quaân khoûi Nam Trieàu Tieân
12.11 Toøa aùn quaân söï xeùt xöû toäi phaïm chieán tranh dieãn ra ôû Tokyo tuyeân boá baûn aùn
12.12 Ñaïi Hoäi ñoàng LHQ coâng nhaän chính phuû Seoul laø chính phuû hôïp phaùp duy nhaát
ôû Trieàu Tieân.
1949

22.1 Quaân ñoäi giaûi phoùng Trung Quoác tieán vaøo Baéc Bình (Baéc Kinh).
23.4 Quaân ñoäi giaûi phoùng Trung Quoác tieán vaøo Nam Kinh.
29.6 Hoa Kì hoaøn taát vieäc ruùt quaân khoûi Nam Trieàu Tieân
1.10 Nöôùc Coäng hoøa Nhaân daân Trung Hoa ñöôïc thaønh laäp vôùi chuû tòch nöôùc laø Mao
Traïch Ñoâng
5.12 Quoác Daân Ñaûng ruùt chaïy ra ñaûo Ñaøi Loan.
1950
14.2 Hieäp öôùc Höõu nghò, hôïp taùc vaø hoã töông Xoâ – Trung ñöôïc kí ôû Moskva.
25.6 Quaân ñoäi Baéc Trieàu Tieân vöôït vó tuyeán 38 taán coâng oà aït xuoáng mieàn Nam.
Chieán tranh Trieàu Tieân buøng noå.
27.6 HÑBA LHQ thoâng qua Nghò quyeát veà vieäc giuùp ñôõ Haøn Quoác ñaåy lui cuoäc tieán
coâng quaân söï cuûa CHDCND Trieàu Tieân
27.6 Toång thoáng Hoa Kì Truman ra leänh cho caùc löïc löôïng khoâng quaân vaø haûi quaân
uûng hoä Nam Trieàu Tieân vaø baûo veä Ñaøi Loan.
28.6 Quaân Baéc Trieàu Tieân chieám Seoul
4.7 HÑBA LHQ ra Nghò quyeát thaønh laäp Boä chæ huy cuûa LHQ ôû Trieàu Tieân.
15.9 Quaân ñoäi Mó ñoå boä leân baõi bieån Inchon.
25.9 Quaân ñoäi Mó chieám laïi Seoul
2.10 Quaân ñoäi Mó vöôït vó tuyeán 38
16.10 Quaân ñoäi Trung Quoác baét ñaàu xuaát hieän beân trong laõnh thoå Trieàu Tieân.
19.10 Quaân ñoäi Mó chieám Pyongyang
26.10 Quaân ñoäi Mó tieán ñeán saùt bieân giôùi Trung – Trieàu.
27.11 Quaân ñoäi Trung Quoác ñaåy lui quaân Mó
5.12 Quaân ñoäi Trung Quoác chieám laïi Pyongyang
26.12 Quaân ñoäi Trung Quoác vöôït vó tuyeán 38
1951
4.1 Quaân Trung Quoác chieám Seoul
21.1 Quaân Mó phaûn coâng giaønh laïi Seoul
31.3 Quaân Mó ñaåy lui quaân Trung Quoác trôû laïi vó tuyeán 38
10 – 26.7 Cuoäc ñaøm phaùn veà ñình chieán ôû Trieàu Tieân dieãn ra ôû Kaesong
8.9 Hoøa öôùc vôùi Nhaät ñöôïc kí ôû San Francisco
10.10 Cuoäc ñaøm phaùn veà ñình chieán ôû Trieàu Tieân ñöôïc dôøi veà Pan Mun Jom (Baøn
Moân Ñieám)
27.11 Caùc beân laâm chieán ñaït ñöôïc thoûa thuaän ngöøng baén ôû Trieàu Tieân

83
1952
27.4 Chính phuû Nhaät Baûn kí Hoøa öôùc vôùi chính quyeàn Ñaøi Loan
15.9. Lieân Xoâ kí hieäp ñònh trao traû ñöôøng saét ôû Maõn Chaâu cho Trung Quoác.
1953
20.1 D. Eisenhower trôû thaønh toång thoáng Hoa Kì.
5.3 Laõnh tuï Lieân Xoâ I. Stalin töø traàn
27.7 Hieäp öôùc Ñình chieán ñöôïc kí ôû Pan Mun Jom (Baøn Moân Ñieám)
1.10 Chính phuû Hoa Kì vaø chính phuû Seoul kí Hieäp öôùc Phoøng thuû chung.
1954
8.3 Mó vaø Nhaät kí Hieäp öôùc hoã töông môùi
26.4 − 15.6 Hoäi nghò Geneva veà vaán ñeà Trieàu Tieân dieãn ra khoâng thaønh coâng.
7.5 Chieán thaéng cuûa Vieät Nam ôû Ñieän Bieân Phuû
20.7 Hieäp ñònh ñình chieán ôû Ñoâng döông ñöôïc kí ôû Geneva
2.9 Trung Quoác taán coâng ñaûo Kim Moân
12.10 Nhaø laõnh ñaïo Lieân Xoâ N. Khrushev vieáng thaêm Trung Quoác
2.12 Hoa Kì vaø Ñaøi Loan kí Hieäp öôùc Phoøng thuû chung
1955
22.5 Caùc hoaït ñoäng chieán söï ôû eo bieån Ñaøi Loan chaám döùt
11.10 Lieân Xoâ ruùt khoûi caûng Löõ Thuaän
1956
19.10 Lieân Xoâ vaø Nhaät kí thoûa öôùc ôû Moskva chaám döùt tình traïng chieán tranh giöõa hai
nöôùc
18.12 Nhaät gia nhaäp toå chöùc Lieân Hieäp Quoác

1957
15.10 Thoûa öôùc haït nhaân bí maät giöõa Lieân Xoâ vaø Trung Quoác, theo ñoù Moskva höùa
trôï giuùp Baéc Kinh veà kyõ thuaät haït nhaân quaân söï.
1958
9.5 Trung Quoác caét ñöùt quan heä thöông maïi vaø vaên hoùa vôùi Nhaät
31.7 − 3.8 Cuoäc hoäi ñaøm giöõa nhaø laõnh ñaïo Xoâvieát Nikita Khrushev vaø chuû tòch Mao
Traïch Ñoâng dieãn ra ôû Baéc Kinh
23.8 Trung Quoác baét ñaàu phaùo kích oà aït ñaûo Kim Moân vaø ñaûo Maõ Toå.
23.10 Sau chuyeán vieáng thaêm Ñaøi Loan cuûa Fovter Dulles, Töôûng Giôùi Thaïch töø boû
noã löïc chieám Hoa Luïc baèng vuõ löïc.
1959
1.10 Khi ñeán Baéc Kinh tham döï leã 10 naêm thaønh laäp CHDNND Trung Hoa, N.
Khrushev ñaõ leân tieáng baøi baùc laäp luaän cuûa caùc nhaø laõnh ñaïo Trung Quoác veà
tính taát yeáu cuûa cuoäc xung ñoät quoác teá giöõa chuû nghóa tö baûn vaø chuû nghóa coäng
saûn.
15.6 Lieân Xoâ töø boû thoûa öôùc haït nhaân bí maät ñaõ kí vôùi Trung Quoác

84
1960
19.1 Hieäp öôùc Coäng taùc vaø An ninh hoã töông Mó – Nhaät ñöôïc kí ôû Tokyo
16.6 Toång thoáng D. Eisenhower huûy boû, theo yeâu caàu cuûa chính phuû Tokyo, chuyeán
vieáng thaêm Nhaät do nhöõng cuoäc bieåu tình choáng Mó ñang dieãn ra ôû Tokyo.
16.7 Lieân Xoâ ruùt veà nöôùc caùc chuyeân gia haït nhaân ñang coâng taùc ôû Trung Quoác.
1961
Töø 3.12.1961 Caùc cuoäc ñuïng ñoä vuõ trang
ñeán 13.3.1962 treân bieân giôùi AÁn − Trung
1962
20.10 Trung Quoác tieán coâng caùc vò trí cuûa AÁn Ñoä trong khu vöïc phía Ñoâng vaø Taây ôû
bieân giôùi hai nöôùc
20.11 Löïc löôïng quaân söï cuûa Trung Quoác ñöôïc leänh lui quaân khoûi vuøng ñaõ xaâm nhaäp
ôû bieân giôùi AÁn – Trung
22 − 28.10 Khuûng hoaûng teân löûa ôû Cuba
1963
2.3 Hieäp öôùc veà bieân giôùi Trung Quoác – Pakistan ñöôïc kí ôû Baéc Kinh.
8.3 Tôø Nhaân daân cuûa Trung Quoác baét ñaàu coâng kích tính baát hôïp phaùp cuûa caùc hieäp
öôùc ñöôïc kí giöõa cheá ñoä sa hoaøng vaø Trung Quoác
15.6 Baéc Kinh coâng boá böùc thö 25 ñieåm leân aùn chuû nghóa xeùt laïi Xoâvieát.
5 – 20.7 Nhöõng cuoäc ñaøm phaùn Xoâ – Trung khoâng mang laïi keát quaû. Ngaøy 14.7, tôø
Pravda coâng boá böùc thö traû lôøi cuûa giôùi laõnh ñaïo Xoâ vieát.
22.11 Toång thoáng Hoa Kì John Kennedy bò aùm saùt cheát.
Phoù toång thoáng Lyndon Johnson leân thay.
1964
27.1 Coäng hoøa Phaùp chính thöùc coâng nhaän cheá ñoä CHND Trung Hoa.
10.2 Ñaøi Baéc caét ñöùt quan heä ngoaïi giao vôùi Phaùp.
20.7 Mao Traïch Ñoâng coâng boá nhöõng vuøng ñaát cuûa Trung Quoác maø chính phuû Baéc
Kinh cho laø ñaõ bò Lieân Xoâ chieám ñoaït moät caùch baát hôïp phaùp.
2 – 5.8 Söï kieän vònh Baéc Boä
15.10 N. Khrushev bò töôùc moïi chöùc vuï ñaûng vaø nhaø nöôùc
16.10 Trung Quoác thöû nghieäm thaønh coâng bom A
1966
16.5 Ñaïïi caùch maïng vaên hoùa khôûi söï ôû Trung Quoác
1967
17.6 Trung Quoác thöû nghieäm thaønh coâng bom H
1968
23.1 Taøu tuaàn duyeân Pueblo cuûa Hoa Kì bò haûi quaân CHDCND Trieàu Tieân baét.
31.1 Cuoäc toång tieán coâng cuûa caùc löïc löôïng vuõ trang mieàn Nam Vieät Nam
23.12 Caùc thuûy thuû cuûa taøu Pueblo cuûa Hoa Kì ñöôïc CHDCND Trieàu Tieân thaû.
1969

85
10.1 Richard Nixon trôû thaønh toång thoáng Hoa Kì.
2.3 Cuoäc ñuïng ñoä vuõ trang Xoâ – Trung treân soâng Ussruri
11.9 Thuû töôùng Lieân Xoâ A. Kossygin vaø thuû töôùng Trung Quoác Chu AÂn Lai gaëp nhau
ôû Baéc Kinh
20.10 Hoäi ñaøm Xoâ − Trung veà tranh chaáp bieân giôùi dieãn ra ôû Baéc Kinh
19 − 21.11 Hoäi ñaøm giöõa toång thoáng Hoa Kì R. Nixon vaø thuû töôùng Nhaät Sato dieãn ra ôû
Washington. Hai beân ñoàng yù Hoa Kì seõ hoaøn traû Okinawa cho Nhaät Baûn vaøo
naêm 1972
1970
3.1 Nhaät kí Hieäp öôùc khoâng phoå bieán haït nhaân
1971
14.4 Thuû töôùng Trung Quoác Chu AÂn Lai tieáp ñoaøn theå thao boùng baøn ñeán töø Hoa Kì
17.6 Hoa Kì vaø Nhaät kí Hieäp ñònh, theo ñoù Nhaät seõ thu hoài quaàn ñaûo Ryukyu vaøo
naêm 1972
25.10 CHDCND Trung Hoa ñöôïc keát naïp vaøo Lieân Hieäp Quoác, thay Ñaøi Loan.
1972
23.1 Cuoäc ñaøm phaùn Nhaät – Xoâ ñöôïc khôûi ñoäng trôû laïi sau khi bò ngöng töø naêm
1967, khi Lieân Xoâ töø choái thaûo luaän vaán ñeà quaàn ñaûo Kuril.
21 − 27.2 Toång thoáng Hoa Kì R. Nixon vieáng thaêm Trung Quoác.
14.5 Hoa Kì trao traû quaàn ñaûo Okinawa cho Nhaät
22 − 30.5 Toång thoáng Hoa Kì R.Nixon vieáng thaêm Lieân Xoâ.
25 − 29.9 Toång thoáng Nhaät Baûn Tanaka vieáng thaêm Trung Quoác. Ngaøy 29.9, Trung Quoác
vaø Nhaät ra Thoâng caùo chung thieát laäp quan heä ngoaïi giao giöõa hai nöôùc vaø kí
Hieäp ñònh hoøa bình vaø höõu nghò.
1973
20.1 R. Nixon tuyeân theä nhaäm chöùc nhieäm kì II toång thoáng Hoa Kì
27.1 Hieäp ñònh Paris veà chaám döùt chieán tranh vaø laäp laïi hoaø bình ôû Vieät Nam ñöôïc kí
ôû Paris
1974
20.1 Trung Quoác chieám quaàn ñaûo Hoaøng Sa
8.8 R. Nixon töø chöùc toång thoáng Hoa Kì
Phoù toång thoáng G. Ford leân thay.
1975
30.4 Chieán tranh Vieät Nam – Hoa Kì keát thuùc baèng thaéng lôïi cuûa Vieät Nam
1976

9.9 Mao Traïch Ñoâng − chuû tòch ñaûng Coäng saûn Trung Quoác − qua ñôøi
1977

20.1 Jimmy Carter trôû thaønh toång thoáng thöù 39 cuûa Hoa Kì.
23.7 Ñaëng Tieåu Bình ñöôïc phuïc hoài caùc chöùc vuï cuõ.

86
1978
12.8 Trung Quoác vaø Nhaät kí Hoøa öôùc ôû Baéc Kinh.
16.12 Trung Quoác vaø Hoa Kì thieát laäp quan heä ngoaïi giao
1979
7.1 Chính phuû PolPot cuûa Campuchia daân chuû bò laät ñoå. Chính phuû HengSamrin
ñöôïc thaønh laäp.
17.2 Cuoäc chieán tranh bieân giôùi giöõa Vieät Nam vaø Trung Quoác
26.10 Toång thoáng Pak Chung-hee cuûa Haøn Quoác bò aùm saùt cheát.
27.12 Quaân ñoäi Lieân Xoâ xaâm nhaäp laõnh thoå Afghanistan
1981
20.1 R.Reagan trôû thaønh toång thoáng thöù 40 cuûa Hoa Kì.
29.6 Hoà Dieäu Bang trôû thaønh chuû tòch ñaûng Coäng saûn Trung Quoác
1982
10.11 I. Andropov trôû thaønh toång bí thö ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ
1983
11.1 Yasuhiro Nakasone thöïc hieän chuyeán vieáng thaêm ñaàu tieân cuûa moät thuû töôùng
Nhaät ñeán Haøn Quoác keå töø naêm 1945
31.8 Phi cô Boeing 747 cuûa Haøn Quoác chôû 269 haønh khaùch bò phi cô chieán ñaáu Lieân
Xoâ baén rôi gaàn ñaûo Sakhalin.
1984
13.2 K. Chernenko trôû thaønh toång bí thö ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ.
6.11 R. Reagan taùi ñaéc cöû chöùc vuï toång thoáng Hoa Kì.
1985
10.3 M. Gorbachev trôû thaønh toång bí thö ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ.
1986
28.7 Toång bí thö ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ tuyeân boá ñöôøng loái môùi ñoái vôùi caùc nöôùc
chaâu AÙ- Thaùi Bình Döông trong baøi dieãn vaên ñoïc taïi Vladivostok.
30.12 Nhaät quyeát ñònh naâng ngaân saùch quoác phoøng vöôït con soá 1% GDP.
1987
18.1 Trieäu Töû Döông thaønh thaønh toång bí thö ñaûng Coäng saûn Trung Quoác
16.12 Roh Tae Woo ñöôïc baàu laøm toång thoáng Haøn Quoác trong moät cuoäc baàu cöû phoå
thoâng vaø tröïc tieáp.
1988
13.1 Lyù Ñaêng Huy trôû thaønh ngöôøi caàm ñaàu chính quyeàn Ñaøi Loan.
8.2 Toång bí thö ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ M. Gorbachev loan baùo quaân ñoäi Lieân Xoâ
seõ ruùt khoûi Afghanistan trong voøng 01 thaùng keå töø ngaøy 15.5.1988.
1989
7.1 Nhaät hoaøng Hiro Hito töø traàn. Con trai laø Aki Hito leân thay
20.1 George Bush trôû thaønh toång thoáng Hoa Kì.
87
15 – 18.5 Toång bí thö ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ M. Gorbachev thaêm Trung Quoác
26.9 Vieät Nam hoaøn taát vieäc ruùt quaân khoûi Campuchia.
2.12 Hai nhaø laõnh ñaïo Hoa Kì vaø Lieân Xoâ − George Bush vaø Mikhail Gorbachev
tuyeân boá Chieán tranh Laïnh keát thuùc taïi cuoäc gaëp gôõ treân ñaûo Malta.
1990
30.3 Haøn Quoác vaø Lieân Xoâ thieát laäp quan heä ngoaïi giao chính thöùc.
23.4 Thuû töôùng Trung Quoác Lyù Baèng vieáng thaêm Lieân Xoâ.
2.9 Thuû töôùng CHDCND Trieàu Tieân Yon Hyoing Muk gaëp thuû töôùng Haøn Quoác
Kang Yung Hoon ôû Seoul. Ñaây laø cuoäc gaëp gôõ ôû caáp thuû töôùng cuûa hai mieàn
Nam – Baéc tröïc tieáp keå töø cuoäc chieán tranh 1950 – 1953.
1991

17.1 − 28.2 Chieán tranh vuøng Vònh choáng Iraq

9.5 Lieân Xoâ vaø Trung Quoác cuøng ra tuyeân boá raèng hai nöôùc khoâng coøn laø moái ñe
doïa cuûa nhau.
12 – 19.5 Toång bí thö ñaûng Coäng saûn Trung Quoác Giang Traïch Daân vieáng thaêm chính
thöùc Lieân Xoâ. “Hieäp ñònh veà ñöôøng bieân giôùi Ñoâng Trung − Xoâ” ñöôïc kí.
19 − 21.8 Cuoäc ñaûo chính baát thaønh ôû Lieân Xoâ.

24.8 Trung Quoác vaø Haøn Quoác laäp quan heä ngoaïi giao chính thöùc.
17.9 Haøn Quoác vaø CHDCND Trieàu Tieân ñöôïc keát naïp vaøo Lieân Hieäp Quoác
27.9 Chính phuû Hoa Kì tuyeân boá ruùt toaøn boä vuõ khí haït nhaân khoûi laõnh thoå Haøn
Quoác. Coâng vieäc naøy hoaøn taát ngaøy 18.12.1991.
13.12 Haøn Quoác vaø CHDCND Trieàu Tieân kí Hieäp ñònh veà hoaø giaûi taïi Pyongyang,
khoâng xaâm phaïm laãn nhau, trao ñoåi vaø hôïp taùc.
21.12 Hoäi nghò thöôïng ñænh SNG ôû Alma – Ata keát thuùc söï toàn taïi cuûa Lieân Xoâ.
31.12 Haøn Quoác vaø CHDCND Trieàu Tieân ra Tuyeân boá chung veà phi haït nhaân hoùa baùn
ñaûo Trieàu Tieân.

DANH SAÙCH TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC TRÍCH DAÃN

88
 A
1. Dean Acheson (1970). Present at the Creation, N.Y: Signet Book.
2. R. Sh. A. Aliev (1986). Cheá ñoä ñoái ngoaïi hieän ñaïi cuûa Nhaät trong nhöõng naêm 70 − ñaàu thaäp
nieân 80 (lí luaän vaø thöïc tieãn). NXB Nauka, Moskva (tieáng Nga).
3. Stephen E. Ambrose (1991). Rise to Globalisme – American Foreign Policy. London: Penguin
Books.
4. An ninh Theá giôùi, Haø Noäi.

B
5. Deùnes Baracs (1989) Ñaëng Tieåu Bình. Moskva: NXB Quan heä Quoác teá (tieáng Nga).
6. Doak Barnett (1984). Trung Quoác vaø caùc cöôøng quoác lôùn ôû Ñoâng AÙ, TLTK TTXVN.
7. Lawrence H. Battistini (1952). The United States and Asia. Tokyo: Maruzen Co., Ltd.
8. V. N. Beletskii (1987). Potsdam 1945. Lòch söû vaø ñöông ñaïi. NXB Quan heä Quoác teá, Moskva
(tieáng Nga).
9. Roger Bersihand (1959). Histoire du Japon des Origines aø nos Jours. Ed. Payot, Paris.
10. O.B.Borisov vaø B.J. Koloskov (1981). Quan heä Lieân Xoâ - Trung Quoác 1945 – 1980. NXB Tö
töôûng, Moskva (tieáng Nga).
11. Boä Ngoaïi giao Lieân Xoâ (1984). Hoäi nghò Kröm caùc nhaø laõnh ñaïo ba cöôøng quoác Ñoàng Minh −
Lieân Xoâ, Hoa Kì vaø Anh (4 − 11.2.1945). Taäp tö lieäu, NXB Vaên hoïc Chính trò, Moskva (tieáng
Nga).
11a. Boä Ngoaïi giao CHXHCN Vieät Nam (1984). Lòch söû quan heä quoác teá. Taøi lieäu löu haønh noäi
boä, Haø Noäi.

12. Claude Buss (1955). The Far East. A History of Recent and Contemporary International
Relations in East Asia. New York. The Macmillan Company.
13. James Byrnes (1948). Cartes sur table (Speaking Frankly). Ed. Morgan, Paris.
C
14. Jerald Combs (1997). The History of American Foreign Policy. N.Y: McGraw-Hill
15. Daniel Coulmy (1991). Le Japon et sa Deùfense. Paris: ed. Fondation pour les EÙtudes de
Deùfense national.
16. David J. Dallin (1991). Soviet Foreign Policy after Stalin. New York, J.B. Lippincott
Company.
17. George Day (1952). Le Droit de Veto dans l'Organisation des Nations Unites. Ed. Pedone,
Paris.
18. Department of State (1955). Foreign Relations of the United States: The Conferences of Malta
and Yalta, 1945. Washington D.C. Governement Printing Office.
19. Department of States (1967). The China White Paper (Originally issued as United States
Relations with China). Vol I – II. California: Stanford University Press.
20. J. P. D. Dunbabin (1944). The Post-Imperial Age. The Great Powers and the Wider World.
London: Longman Group Limited.
21. J. B. Duroselle (1994). Lòch söû Ngoaïi giao (töø 1919 ñeán ngaøy nay). Hoïc vieän Quan heä quoác teá,
Haø Noäi.

89
22. D. Eisenhower (1993). Mes Anneùes aø la Maison Blanche, T.I, ed. Robert Laffont, Paris.

23. Francois Fejto (1964). Chine - URSS. La fin d'une Heùgeùmonie (t.I Les Origines du Grand
Shisme communiste 1950 – 1957). Ed. Plon, Paris.
24. Francois Fejto (1966). Chine - URSS. Lewinsky Conflit (t.II. Les Deùveloppement du Grand
Shisme communiste 1958 –1966). Ed. Plon, Paris.
24a. G.V.Fokeev (cb,1987). Lòch söû Quan heä quoác teá vaø chính saùch ñoái ngoaïi cuûa Lieân Xoâ, 1917-
1987 (t.II, 1945 – 1970). NXB Quan heä quoác teá, Moskva, (tieáng Nga).
25. Andreù Fontaine (1967). Histoire de la Guerre froide, T II. De la Guerre de Coreùe aø la Crise
des Alliances (1950-1967), ed. Artheøme Fayard, Paris.
26. Dominique et Micheøle Freùmy (1966). Quid 1996. Ed. Robert Laffont, Paris.
G
27.A.A. Gromyko, I.N. Zemskov, V.A. Zorip, V.S. Semenov vaø M.A. Kharlamov (1974). Lòch söû
(t.V, q.1). NXB Vaên hoïc Chính trò, Moskva (tieáng Nga).
28. A.A. Gromyko, I.N. Zemskov, V.A. Zorip, V.S. Semenov vaø M.A. Kharlamov (1974). Lòch söû
(t.V, q.2). NXB Vaên hoïc Chính trò, Moskva (tieáng Nga).
H
29. Jon Halliday, Gavan McCormack (1967). The Cold War as History. New York: Happer and
Row, Publishers.
30. Jon Halliday, Gavan McCormack (1973). Le Nouvel Impeùrialisme Japonais. Ed. du Seul,
Paris.
31. David Horowitz (1973). De Yalta au Vietnam (t.I). Ed. Union Geùneùrale, Paris.

I
32. X. G. Iu-rô-coáp (1984). Chaâu AÙ trong caùc keá hoaïch cuûa Baéc Kinh. NXB Söï Thaät, Haø Noäi.
33. R.P. Ivanov (1983). Dwight Eisenhower. NXB Myls, Moskva (tieáng Nga).
K
34. Morinasuke Kajima (1965). A Brief Diplomatic History of Modern Japan. Tokyo: Charles E.
Tuttle Co. Publishers.
35. M.S. Kapitsa (1965). CHND Trung Hoa: Hai thaäp nieân - hai chính saùch. NXB Quan heä Quoác
teá, Moskva (tieáng Nga).
36. George F.Kennan (1969). Memoirs 1925- 1950. N.Y: Bantam Books.
37. I.A. Kirilin vaø caùc taùc giaû khaùc (1986). Lòch söû Quan heä quoác teá vaø chính saùch ñoái ngoaïi cuûa
Lieân Xoâ (t.I). NXB Quan heä Quoác teá, Moskva (tieáng Nga).
38. Nikita Khrushev (1971). Remembers. N.Y: Bantam Books.
L
39. Leâ Phuïng Hoaøng (2002). Chính saùch cuûa Hoa Kì ñoái vôùi Trung Quoác töø naêm 1941 ñeán naêm
1949 trong “Caùc baøi giaûng chuyeân ñeà veà lòch söû caùc nöôùc Taây AÂu vaø Hoa Kì (t.I), Tuû saùch Ñaïi
hoïc Sö phaïm TP. Hoà Chí Minh.

90
40. Arthur S. Link (1955). American Epoch. New York: Knof.
M
41. Mao Traïch Ñoâng (1969). Tuyeån taäp, t.IV. NXB Ngoaïi vaên, Baéc Kinh.
42. Neville Maxwell (1972). India's China War. New York: Anchor Books, Doubleday &
Company, Inc.
43. Roy Medvedev (1990). N. Khrushev. Tieåu söû chính trò. Moskva. NXB Kniga (tieáng Nga).

44. Kalus Mehnert (1964). Peking and Moscow. New York: A Mentor book.
45. A.V. Meliksetov (cb, 1998). Lòch söû Trung Quoác. NXB Ñaïi hoïc Toång hôïp Moskva. Moskva
(tieáng Nga).
46. Franz H. Michael, Georges E. Taylor (1964) The Far East in the Modern World. N.Y: Holt,
Rinehart and Winston, Inc.
47. Pierre Miquel (1991). Histoire du Monde contemporaine, ed. Fayard, Paris.
48. J. Mordal et autres auteurs (1969). Dossier de la Guerre froide, ed. Marabout Universiteù,
Paris.
N
49. Newsweek. New York.
50. New York times. New York.
50a. Nguyeãn Gia Phu, Nguyeãn Huy Quyù (2001). Lòch söû Trung Quoác. NXB Giaùo duïc, Haø Noäi
51. R. Nixon (1967). Asia after Vietnam. Foreign Affairs 1967, Oct.
52. R.Nixon (1968). Meùmoires. Ed. Stankeù, Paris.
P
53. K.M.Panikkar (1955). In Two Chinas. London: Allen Unwin.
53a. Pravda. Moskva.
R
54. Edward Rice (1985). Con ñöôøng cuûa Mao, t.I. NXB Thoâng tin Lyù luaän, Haø Noäi.
T
55. Taøi lieäu tham khaûo ñaëc bieät. Thoâng Taán xaõ Vieät Nam.
56. Harry Truman (1965). Memoirs, Vol II, New York: The New American Library.
57. Tang Tsou (1963). America's Failure in China 1941 – 1950. Chicago: The University of
Chicago Press.

58. G. A. Trofimenko (1984). Chính saùch ñoái ngoaïi ñöông ñaïi cuûa Hoa Kì (t.II). NXB Nauka,
Moskva (tieáng Nga).
U
59. A. и. Utkin. Chính saùch ngoaïi giao cuûa Franklin Roosevelt. NXB Ñaïi hoïc Toång hôïp Ural,
Sverdlovsk (tieáng Nga).
V
60. A. Vaxilepski (1985). Söï nghieäp caû cuoäc ñôøi. NXB Tieán boä (Lieân Xoâ), Moskva vaø NXB Quaân
ñoäi Nhaân daân, Haø Noäi.
61. V. Vorontsov (1970). Trung Quoác vaø Hoa Kì: Nhöõng naêm 60 – 70. NXB Nauka, Moskva.
91
 Z
62. Za Rubejom, Moskva.

92
Chieán tranh Trieàu Tieân (25/06/1950-27/07/1953)

93
 Ñoâng Baéc AÙ

Laõnh thoå phöông Baéc

94
Bieån Nhaät Baûn bò quaàn ñaûo Nhaät Baûn khoaù chaët

Eo bieån Ñaøi Loan

95
96