NHN C HAI BI TH CA THIN S PHP THUN, NGH N HNH NH VN HA V VN HA HNH NH

V VN I

cp n hai bi th ca Thin S Php Thun trc tc vo thi Tin L, th k th X Ty lch. T thn hai bi th ny th hin c sc nn vn ha hnh nh, qua ni ln th ng hin dng ca con ngi Vn Thi Ngh S Pht Gio trong x hi loi ngi. Nm inh Hi (987) nh Tng sai L Gic n Vit Nam. Ti bn Sch Giang, vua L i Hnh nh Thin S Php Thun ci trang lm phu cho i n s. Thuyn va ri bn, L Gic trm ngm ngm phong cnh hu tnh. Cht thy hai con ngng bi trn dng nc bic, L Gic vt ming ngm ln: Nga nga lng nga nga Ngng din hng thin nha. Ngha l: Ngng kia ngng mt i Ngng c ngng chn tri. S Php Thun khoan thai cho , nghe th lin c tip hai cu: Bch mao ph lc thy Hng tro bi thanh ba. Ngha l: Nc xanh lng tuyt tri Sng lc chn hng bi. S L Gic ly lm kinh d, nh t hi vi chnh mnh: L tht cho nc Nam ny, mt k cho c lu th kia m ch ngha chng thua g gii Nho S thng lu bn Trung Quc. L Gic thm mang lng knh trng, nn khi v n s qun lin vit tng bi th tht ngn, m cu th by tn sng vua nc ta ngang ng vi vua Trung quc: "Thin ngoi hu thin ng vin chiu" (Ngoi tri li c tri soi

rng). Thc ra bi th ny khng do Thin S Php Thun trc tc, m ch l tr nh v kin thc v hc thut thi vn Trung Quc em ra i p. Bi t tuyt va trch dn vn l bi Vnh Nga ca Lc Tn Vng sng tc ba trm nm trc , nay c nhun li i cht. Nhng vn c sc y va l cuc u tr ngoi giao, va l mt sng to th ng mang tnh vn hc trong mt khng gian mi v thi im c tnh quyt nh v vn mnh ca mt dn tc. Bi Vnh Nga ca Lc Tn Vng l mt tuyt phm c c nhn khen "Thi trung hu ha", trong th c ha, th v nn mt ha phm. Nhng cng hnh nh m l y, qua cuc i p gia mt danh s v mt tng s, bi th c nng cp thnh "Thi trung hu o", thi v tn trang thnh o v. Thot nghe bn cu th, ta cm nhn s hu tnh ca phong cnh, mi thanh khit ca i ngng. Nhng ng lc ni ln quan im v tr v nhn sinh ca o Pht. Quan im y l: Vn vt nghn sai mun khc, nhng v thng, sinh ri dit, tn ti ri hy ph. Tuy nhin trong mun nghn bin chuyn sinh dit kia, vn c ci bt bin. Nh mun nghn lp sng x y, sinh thnh ri bin hoi khng ngng ngh kia, nc vn thot ly khi cuc thnh hoi ca sng, m thut ng Pht Gio gi l Chn Nh. Chn Nh khng sinh, khng dit, Chn Nh cng chnh l vn vt. Nhng do v minh che lp lm cho chng ta ch nhn thy hin tng, tc vn vt nghn sai mun khc, bin hin v thng, m khng nm bt c bn th Chn Nh. V minh lm cho chng ta phn bit ra ch th v i tng, chia thnh tm v cnh, khin chng ta ln ngp trong s phn bit nh nguyn tranh chp. Lm cho chng ta khng thy c tm v cnh ch l mt (Tm cnh nht nh), nghn sai mun khc nhng vn chung cng bn th (Vn hu nht th). S L Gic ngm cu "Nga nga lng nga nga", th hai ch nga nga u tin ni ln bn th hn nhin bt bin. Nhng do tm phn bit qua ch "lng" l hai, m thnh ra hai con ngng, tc hai ch nga nga sau cng. S phn bit ny pht sinh ra hin tng nghn sai mun khc ca vn vt. Cng trm m vo ta cng lang thang i lc ni chn bi hng. Chng sao nm bt c th tnh Chn Nh. Ngoi tr ta bit ngng c, "quay u thy bn", nhn v Gic Hi chn thng nh i ngng kia: Ngng din hng thin nha (Ngng c ngng chn tri)

Nh vy th hai cu L Gic c ln mang mt ngha nhn thc v nhn sinh cng nh v tr ca o Pht. l vn vt bin sinh t Diu Gic v u quy hi Gic Hi Chn Nh. Cn hai cu p li ca S Php Thun ni ln s nh v gia C S v Tng S, ng thi lm cuc phn cng hp tc ha o cu i: Bch mao ph lc thy Hng tro bi thanh ba. Ngha l: Nc xanh lng tuyt tri Sng lc chn hng bi. Ch bch mao (lng trng tuyt) hm s gi l mt ngi C S o trng (bch y c s) ang em thn lo vic i, vic nc, vic ngi, ang thi hnh hnh B Tt ni nghn trng sng nc su thm xanh um (lc thy). Lng trng thanh khit ca ngng tri trn mt nc m khng b nc lm cho t m, m chm; tri li cn thng lt, thong dong hin din khp ni. Cn ch hng tro (chn hng) m ch v hng y Tu S, tc ngi Tng S lng su vo gii, nh, tu, khai m chn tm, hong truyn chnh php. i chn cm su vo dng nc v lng, p bi t ti gia mun trng phin no, dc vng, tin v b gic. S nh v trn y cn l cuc phn cng hp tc trong dng Vn Ha Gic Ng ca Pht Gio: Ngi C S sng gia i gi gn tam nghip thanh tnh (thn, khu, ) trc l n p T trng n (n Quc Gia-X Hi, n Tam Bo, n Cha M, v n Thy-Bn), sau dit Tam Kh (l ba ci d ca ng qu, sc sinh, a ngc, m trn gian Vit Nam ngy nay ang hin hnh ba ci lm than, kh ly y). Ngi Tng S th chin thng phin no v dc vng, nh i chn hng p li gia mun t sng phin no, khin cho phin no l B , vin thnh chnh qu dn dt qun sinh ln ngi v B Tt, ch khng xa lnh phin no i tm gic ng gia h v tch mch cho s vui th ring mnh. Trn y l bi th th nht mang ngha ch o ca nn vn ha hnh nh m ti mun cp. N khc xa vi nn vn hc nh mt chi lu ca cuc sng trm lun, kh ly. Nay xin nhc thm mt bi t tuyt na kin ton s suy ngh ca ti. Bi ny trc tc vo thi im nguy kch ca nc ta vo cui th k th X. Trong nc th nn ng tranh, b phi tranh ginh, tham quan li, mc dn en thng kh. Hon cnh ging y nh ngy nay. Bn ngoi th triu nh Tng dm

ng lm le xm lc nc ta; bin gii pha Nam, Chim Thnh gy s. Do trong cn lo u, vua L i Hnh u t hi kin Thin S Php Thun v vn nc v vn mng ca triu nh. S p bng mt bi th t tuyt: Quc T nh ng lc Nam thin l thi bnh V Vi c in cc X x tc ao binh. Ngha l: Vn nc nh my cun Tri Nam m thi bnh V Vi trn in cc X x ht ao binh. Trong Giai phm Qu M Xun inh Mo, 1987, ti ni ln ngha v bnh ging bi th ny v gi bn cu th y nh bn Tuyn Ngn Dng Nc, bn Tuyn Ngn Ha Bnh. ng l mt Di Chc chnh tr li cho ngi lm chnh tr hm nay. Bi th vi nhng li bnh d song v bo nh sm ch. Nhng cu n s nhng chan cha l sng qua hnh ng ngt ngn. Quc T nh ng lc (Vn nc nh my cun). Quc T l Vn nc m vua L i Hnh thao thc trng ch, c g khc hn s qun qut ca nhng si dy my? S kt hp hi ha gia nhn dn v vua, tc ngi lm vic nc trong ngn ng ngy nay. Vn nc ch di lu, thnh tr, khi bit kt hp lng ngi, thot ly s phn, nh mnh nm ngoi tm tay con ngi, hoc s p t n l ca nc ngoi xy ra trn lnh vc kinh t, vn ha, x hi, t tng. Lng mi ngi, ngng vng mi con ngi, nh dy my leo qun, hng cao ln nh mt tri tm ch ng thch hp, huy hong. Dy my mng manh nhng bn vng, li bit tng thn tng i cng sinh. Khc vi cy, d l cy i th, mc ni c nh v bit lp ng ring mt mnh mt ci, mt kh nng di ng, bin ha. Khi tng sinh, dy my c th tri c rng gi hay m chong mi sc sng xanh. l ngha on kt dn tc, kt hp ton dn, trong cu th u, m cng l trch nhim u tin ca nhng ngi cm quyn. Nh s kt hp bt phn ngun gc, gii tnh, chnh kin y, thc t ch dn tc mi c hnh thnh, m ra mt nc Vit thi bnh v hng cng di ci tri Nam: Nam thin l thi bnh (Tri Nam m thi bnh)

Chm dt tranh chp, chm dt ci u nu u, chm dt thm trng g mt nh bi mt nhau. Hai ch nht quan trng ca bi Quc T ni trn l hai ch V Vi trong cu th th ba. Thng thng ni n V Vi, nhiu ngi quan nim l khng lm g c, theo iu "X th nhc i mng, H vi lao k sinh" (i nh gic mng ln, chuyn chi lo lng dn thn cho mt?). Th nhng cc i S Pht Gio em thn cu sinh linh, trn th, vi qu trnh Dng Vn, M Nc, ri Gi Nc t thi Hai B Trng tri ti triu i nht thng c inh, L, l no cc i S li ch trng s t th bng quan, dng dng sng cht mc dn, V Vi nh th? Hung chi quan im Pht Gio khng h ch trng V Vi theo ngha en l khng lm g c. Cn c nhn thc ca Kinh Kim Cang th mi nm bt c ni dung ca V Vi. Theo Lc Tp Kinh, bn kinh Pht Gio bng ting Vit u tin v xut hin vo th k II III Ty Lch, th "cc nim lng dit l V Vi". Lm sao lng dit cc nim? i c gii thch trong truyn 81 ca Lc Tp Kinh: Gi lng cn trng, ng kiu ngo, ng lm bi bm ca su tnh, lng thanh thn khng mt du vt cc i nh d nh t tc, th cc nim lng dit, l V Vi. Lo T nh ngha V Vi chng 3 o c Kinh l "lm ci khng lm tc chng iu g m khng sa sang" (Vi V Vi tc v bt tr), hoc chng 37: "o thng vn khng lm g nhng chng vic g l N khng lm. Nu bc Hu Vng no gi c o nh th, mun loi s t bin ha i thay" (o thng V Vi nhi v bt vi. Hu vng nhc nng th chi, vn vt tng t ha). i vi Nho Gio, V Vi c gii thch trong Lun Ng nh s "nghim tc vi chnh mnh" theo li "V Vi nhi tr" ca Vua Thun. Ngoi s nghim tc vi chnh mnh, cn phi c Tr, c c ln lnh o nhn dn. Xem th, th ngha V Vi trong "V Vi trn in cc" ca bi Vn Nc, biu hin con ng hnh ng trong truyn thng phng ng, xut mt mu ngi l tng lng dit cc nim (tc vt b c chp, thin kin, nh bin), c Tr v c lnh o t nc, th mi chm dt tranh chp, chin tranh, m ra k nguyn thi bnh, thnh tr. Bi hc ny khng ring vic m ra con ng chnh tr cho t nc ta th k th X, m vn cn gi tr t tng v hnh ng cho Vit Nam ngy nay. V vy, bi th Vn Nc trn y, ngoi sng to vn chng cn hm cha mt

l sng ca t tng. To thnh nn vn ha hnh nh, ch o cho mi biu tng v ngn ng. Ti phn bit hnh nh vn ha vi vn ha hnh nh do s b ng hay ch o sng to ca vn ha. Hnh nh vn ha l np sng vn minh, tin b thnh v ang c suy lun, nh gi, gii thiu. Tuy vi khi ch cn l ci bng m, kh cht ca mt nn vn ha vng son nhng thnh qu kh, c gi ku thoa vut s t ho, t mn v vng hay yu hn. Mt sinh lc sng to, vn ha ch l nhng hnh nh qu thi. Tri li, vn ha hnh nh l nn vn ha ang chuyn ha nhn sinh, ha thn qua biu tng v ngn ng sinh ng, thn k, vt thot s vong tnh, ha thch, ni cc x hi sng theo ch ngha h v. Vn hc nc ta su mi nm qua c khi dim l, lng mn, khi yu iu hay hng trng, khi th bo lc, git ngi... Nhng nn vn hc y cn trong dng thc ra i. Ra i nhng cha Ln ng. Ra i trong m c cch mng m h ca Dng trong on Tuyt, ra i thui thi nh Thm Tm trong "Ly khch, ly khch, con ng nh, Ch ln khng v bn tay khng". Hay ra i vi quyt tm lm cuc cch mng mu ca T Hu v cc ng ch ca ng: Ta i l ta quyt i! p bng tr lc vt gian nguy Ngc cn thoi thp tim cn p Cn nghin rng ging thng ngha k! Th nhng tt c nhng cuc ra i y, d bng h cu, bng c vng, hoc bng thc th dn thn, u khng a ti ch no cho k ra i, hay qun chng ng o m h i dn dt ra i. V mi cuc ra i y u khng c ch thng hoa, khng phng hng dn tc, phi vn ha v ph nh con ngi. Nht l nhng cuc ra i ny nm trong chi lu ca nn vn ha Mc L. Mt nn vn ha ch xy u tranh giai cp, chia r bn th, m trn tuyn ging ra yu sch phi c k thng ngi thua. K thng ng vai t, ngi thua xp hng i vo l st sinh. Nn vn ha Mc L ang n dch ha Vit Nam, v ch lo nho nn tri thc ngoi lai, nhng xao lng, nu khng l tiu dit, tinh thn dn tc v s thanh cao ca con ngi vn ha Vit. Trong khi y, bng nhng thin ng vi diu th gian (xem kinh Tng Nht A Hm) nn vn ha Pht Gio va khai m tr tu va un c tnh ngha dn tc v bo v Con Ngi. ch th l nn vn ha Gic Ng, mt nn vn ha khng i hi k thng ngi thua, m tiu ch nhm hin by Chn L Gic Ng cho mnh v mi ngi.

Hai bi th ca Thin S Php Thun cp trn y khng ku gi s ra i phiu bt nh trong nn vn hc Vit 60 nm qua. Th y hin l s sng, nm bt s sng, thng yu, bo v v ha ng con ngi, t nc, v tr. Th l s Ln ng Gic Ng. thi i thm st ngy nay, ch cn li ngi Thi S nh mt kh nng v bin cho s quy hi s tnh v tc to s th mng ni trn gian dim l. V Vn i (Qu-M)