Chnh sch ti kho v lm pht: Bi hc t l thuyt v kinh nghim Vit Nam (28-04-2011 9:46:56)

TCTC Online - Trong lch s pht trin kinh t th chnh sch tin t lun c xem l cng c chnh Chnh ph can thip vo nn kinh t nhm duy tr lm pht mc ph hp. Tuy nhin kinh t hc hin i v thc t cho thy rng chnh sch ti kho cng c tc ng nht nh n lm pht v s phi hp chnh sch ti kho v tin t l rt cn thit m bo gi cho mc bin ng gi c khng nh hng xu n nn kinh t. 1. Chnh sch ti kho v lm pht theo l thuyt kinh t Phn ln nghin cu l thuyt kinh t kinh in v lm pht u cho rng nguyn nhn ca lm pht bao gm: lm pht do chnh sch tin t, gi tng ln t nhiu l do tng cung tin t qu mc cu tin ca nn kinh t; lm pht do cu ko hay l do s mt cn i gia tng cung v tng cu hng ho v dch v; lm pht do chi ph y xy ra khi c c sc gi (v d: gi du m) tc ng vo lm tng chi ph sn xut; lm pht do s mt cn i v c cu kinh t, mu thun v phn phi gy ra tng gi. Cch tip cn c cu coi cc yu t cng nhc l mt trong nguyn nhn gy lm pht bao gm: chnh lch v nng sut lao ng gia cc khu vc, tnh co gin thp ca cc sn phm thit yu, cc hn ch v ngoi hi hay ngn sch. Nhng yu t cng nhc ny dn n s thay i mc gi v gy ra tnh trng lm pht (Akinboede et al. 2004). Phn tch quan h gia chnh sch ti kho v lm pht hin nay cng phn ln c gii thch qua tc ng gin tip ti cc nguyn nhn k trn. Tuy nhin c mt trng phi mi tm cch gii thch tc ng ca chnh sch ti kho (c bit l thm ht ngn sch) n s thay i mc gi (fiscal theory of price level - FTPL). Trong phn ny chng ti s gii thiu tm tt cc cch tip cn i vi quan h gia chnh sch ti kho v lm pht. + Tc ng ca chnh sch ti kho n lm pht qua tip cn cung, cu Theo cch tip cn ny th chnh sch ti kho nh hng n tng cung v tng cu ca nn kinh t. Trong ngn hn th khi nn kinh t suy thoi (sn lng ang di mc tim nng) th s dng chnh sch ti kho m rng c th gip cho vic tng sn lng, thc y tng trng m khng nh hng n mc gi. Ngc li khi nn kinh t tng trng nng th chnh sch ti kho tht cht c th lm gim tng cu v t lm gim tc tng gi (gim lm pht). Tuy nhin c mt vn ng lu l tng cung v di hn l ng thng ng v khng ph thuc vo mc gi do vy khi nn kinh t c sn lng ang mc tim nng hoc trn mc ny th vic s dng chnh sch ti kho m rng (tng chi tiu v gim thu) s khng lm tng sn lng m ch dn n tng gi. Trong thc tin iu hnh th kh khn nht i vi cc nh lm chnh sch l vic xc nh khi no sn lng vt mc tim nng thc hin chnh sch ti kho tht cht. + Tc ng ca chnh sch ti kho n lm pht qua knh tin t Thc cht ca cch tip cn ny l s dng m hnh v s lng tin t gii thch tnh trng lm pht. Theo

cung cu tin t trong nn kinh t c phn nh bi cn bng Fisher: MV= PY, vi cc bin s M l lng cung v tin; P l mc gi chung ca nn kinh t; Y l thu nhp (GDP) thc t ca ton b nn kinh t; V tc quay vng ca tin. C th thy l khi Y v V khng i, t l lm pht ng bng tc tng cung tin. Chnh sch ti kho tc ng n lm pht khi Chnh ph buc phi in tin ti tr cho thm ht ngn sch v do vy lm tng cung tin qu mc nhu cu ca nn kinh t v gy ra s tng gi. + Tc ng ca chnh sch ti kho n lm pht theo tip cn ca trng phi l thuyt ti kho - gi c (FTPL) y l cch tip cn mi c nhiu nh kinh t nghin cu t thp nin 1980 (xem Aiyagary v Gertler, 1985; Leeper, 1991; Woodford, 2001). L thuyt ny xut pht t tng xem xt quan h gia chnh sch ti kho v chnh sch tin t nhm m bo cn bng ngn sch v di hn. Sau cc nh kinh t s dng l thuyt ny gii thch tc ng ca chnh sch ti kho n mc gi. Cc nh kinh t hc tin t phn tch gi c trong mi cn bng cung cu tin cn cc nh kinh t thuc FTPL xem xt quan h gia ngn sch nh nc v gi trong cn bng c v cung cu tin t v ca ci trong nn kinh t. Trng hp th nht, nu Chnh ph mun c mt ngn sch cn bng sau khi chu thm ht giai on u th c th s dng ngun thu t in tin cn i ngn sch. Nh trn phn tch thm ht ngn sch s c ti tr bng in tin s gy ra tnh trng lm pht. Trng hp th hai, ngn sch b thm ht nhng Chnh ph khng in tin ti tr th chnh sch ti kho vn c tc ng n mc gi. L do gii thch lin quan n hnh vi ca cc h gia nh v cn i ca ci trong nn kinh t. Khi Chnh ph chp nhn vay n hin ti b p cho thm ht ngn sch n s lm thay i c cu ca ci trong nn kinh t. Vic pht hnh cc giy t c gi vay n to ra mt s tng cu trong hin ti v gy sc p tng gi. Mc gi s tng cng cao khi xu hng tiu dng bin trong dn c ln. Hn na khi Chnh ph khng ct gim chi tiu v tng thu gim bi chi ngn sch v n cng th cc h gia nh khng chu p lc v ct gim tiu dng m ngc li s vn tip tc tiu dng cao lm tng sc p ln gi c. Tuy nhin cc nghin cu ca trng phi FTPL cho rng vic gi c tng s lm gi tr thc ca cc khon n cng vay trong qu kh gim i v to iu kin cho Chnh ph tho mn rng buc cn bng ngn sch v di hn. Cc nh kinh t cn cho rng nu thm ht ngn sch c ti tr bng vay nc ngoi th n s gy sc p n t gi. im qua cc l thuyt v quan h gia chnh sch ti kha v lm pht c th rt ra mt s nhn xt: Mt l, nu Chnh ph thc hin chnh sch ti kha m rng khi nn kinh t ang c sn lng trn mc tim nng th s gy ra tnh trng tng gi. Hai l, nu Chnh ph s dng bin php in tin b p bi chi ngn sch th cng gy ra nguy c lm pht cao. Ba l, nu Chnh ph duy tr mc n cng cao th vic vay n cng c th dn ti h qu l mc gi tng ln, c bit l khi xu hng tiu dng bin ca h gia nh cao. Liu cc nhn xt l thuyt ny c ng trong trng hp Vit Nam? Trong phn tip theo chng ti xem xt quan h gia chnh sch ti kha v lm pht Vit Nam trong giai on 1986-2009.

Chnh sch ti kha v lm pht: Kinh nghim ca Vit Nam (1986-2010) Qu trnh ci cch v i mi Vit Nam gn lin vi nhng thnh cng v nhng kh khn trong vic kim ch lm pht. T c th quan h gia chnh sch ti kha v lm pht Vit Nam c th chia thi k sau i mi kinh t thnh 3 giai on. 2.1. Giai on 1986-1990: bi chi ngn sch cao v lm pht cao Sau khi thng nht t nc n nhng nm 1980, tnh hnh ti chnh ca Vit Nam lun trong tnh trng yu km, thu khn chi thng xuyn, thm ht ngn sch cao, chi tiu ca ngn sch nh nc (NSNN) phi trong i mt phn quan trng t ngun vin tr bn ngoi. Giai on 1986-1990 trc nhng kh khn ca bn thn v kinh t v chnh tr, Lin X v cc nc XHCN ng u ct gim dn vin tr ca h cho Vit Nam. Trc tnh kh khn , ng v Chnh ph Vit Nam tin hnh i mi c ch qun l kinh t, chuyn t c ch k hoch ha tp trung, bao cp rng khp sang c ch th trng. Vi nhng thay i ban u chnh sch ti chnh c mt s tc ng tch cc n tnh hnh kinh t. Tuy nhin, thu ngn sch nh nc (NSNN) vn khng chi v thm ht ngn sch ngoi vic vay v xin vin tr nc ngoi th cn phi b p bng pht hnh tin ca NHTW. Trong giai on 1986-1990 hu ht cc khon chi u da vo NSNN nh : chi u t cho khu vc kinh t quc doanh, chi xy dng c s h tng v chi cho sn xut. Nhiu doanh nghip nh nc lm n km hiu qu nhng NSNN vn phi cung cp ngn sch cho hot ng. ng trc tnh trng rng buc ngn sch lng din ra trn lan nhiu doanh nghip mt s chnh sch ti chnh c i mi trong giai on ny nh xa bao cp trong u t ca doanh nghip, yu cu cc doanh nghip tng bc thc hin t ch ti chnh, p dng cc bin php kim sot chi tiu vi u t xy dng c bn. Cc bin php ny lm gim t l chi u t trong NSNN v lm gim bt gnh nng thm ht ngn sch. Mc d t l chi u t ( ch khong gn 6% GDP) so vi giai on hin nay l khng qu cao nhng giai on 1986-1991 khi m t l tch ly ni b nn kinh t rt thp ( gn nh khng ng k) th vn l gnh nng vi NSNN. Giai on nhng nm 1980 chng kin s bng n trong chi tiu NSNN nhng ngun thu li khng tng tng ng. H qu l bi chi ngn sch rt cao so vi tng chi NSNN. Nm 1984 thm ht mc 18,3% , 1986 l 30,8 %, 1988 l 40,3% v s bi chi NSNN vn cn khong 1/3 tng chi NSNN nm 1990. Trong 5 nm 1986-1990 tnh trung bnh 59,7 % thm ht NSNN c h thng ngn hng thanh ton bng pht hnh tin. S cn li l vay n v vin tr nc ngoi. Tuy nhin s vay v vin tr nc ngoi gim xung rt nhanh t nm 1988 do s ct gim t cc nc thuc Hi ng tng tr kinh t. C nhiu nguyn nhn gy lm pht cao giai on 1986-1990 nh nng sut lao ng thp, c cu kinh t km hiu qu, lc hu, chin tranh, s dng vn km hiu qu gy thiu ht v cung. Tuy nhin vic b p bi chi NSNN bng pht hnh tin l mt nguyn nhn quan trng dn n lm pht phi m. Do h thng thu NSNN ch yu da vo thu quc doanh vi cc doanh nghip km hiu qu nn Vit Nam khng th tng thu NSNN gim bi chi m ngc li cn phi bao cp cho nhiu x nghip quc doanh, chi b l xut khu. Nh nc ch cn cch b bi chi bng in tin nn h qu tt yu l lm pht nh l thuyt ch ra.

2.2. Giai on 1991-2001: Chnh sch ti kha thn trng v lm pht thp Giai on 1991-1996 chi tiu ca chnh ph tng i tht cht, th hin ch nu giai on 1985-1990 thu NSNN bng 14,3 % ca GDP th chi NSNN rt cao bng 21,4 % ca GDP, chnh lch thu chi trung bnh l hn 7 % GDP ( c nm ln ti 9 % nh 1989), trong khi giai on 1991-1996 bi chi NSNN ch chim trung bnh 2,56 % GDP. Nu so snh s thy s khc bit r v t l bi chi ngn sch gia giai on 1991-1995 vi thi k trc ( t l bi chi ngn sch nh nc so vi GDP theo c tnh l 11,3 % v 13,4 % GDP ln lt trong cc giai on 19761980; 1981-1985) [2]. C th ni vic tht cht chi tiu ca Chnh ph trong thi k 1991-1996 c tc ng tch cc n vic kim ch lm pht. Cng vi vic t 1992 chnh ph ngng s dng bin php in tin b p thm ht cng gp phn lm gim cung tin v gp phn h nhit tc tng gi c. Giai on 1997-2001 tnh hnh thu chi NSNN tip tc c chuyn bin tch cc, thu khng nhng b chi thng xuyn m cn cho u t pht trin. Thm ht NSNN c khng ch mc thp (xem th 2). Mc d cui nhng nm 1990 do nh hng ca khng hong kinh t chu mc tng trng ca Vit Nam c chm li nhng t l bi chi NSNN so vi GDP vn lun c gi mc thp. Cng vi vic c cu li cc khon n cng qua cu lc b Paris th n cng ca Vit Nam so vi GDP gim i ng k so vi giai on trc . Gnh nng tr n cng thp hn trong khi ngun thu tng ln, c th ni tim lc ti chnh ca Nh nc tng ln ng k. Giai on ny Vit Nam p dng chnh sch ti kha thn trng vi t l bi chi 5 nm 1996-2000 l 3,87 % GDP (theo cch tnh ca Vit Nam). Giai on ny cng cho thy tc tng u t ca Nh nc gim dn. Lng tin bm ra th trng qua knh u t gim i lm cho tc tng gi gim i r rt v bt u xut hin tnh trng thiu pht vo nm 20002001. Lm pht thp vo giai on ny cho thy vic ca chnh sch tht cht chi tiu NSNN nhng nm trc c tc dng. T l bi chi bnh qun 5 nm 1996-2000 l 3,87% GDP, cao hn mc bnh qun nm 1991-1995 (2,63%). Nm 2001 c mc bi chi cao nht l 4,9% GDP. Tuy nhin y l thi k suy thoi v nn kinh t c sn lng di mc tim nng nn vic s dng chnh sch ti kha m rng khng gy ra tng gi m li c vai tr l c hch lm tng tng cu ca ton nn kinh t v to cho nn kinh t chuyn sang giai on pht trin. 2.3. Giai on 2002-2010: Chnh sch ti kha ni lng v lm pht gia tng Giai on t nm 2002-2009, NSNN c chuyn bin ng k. Tc tng thu hng nm bnh qun l 20%. Tc tng chi bnh qun hng nm t 20,2%. Bi chi NSNN trong giai on ny v c bn uc cn i mc 5% GDP v thc hin mc 4,9%-5% GDP (tr cc nm 2007, 2009 mc bi chi cao hn 5% GDP). Nu ch xt t l so vi GDP, cng thy bi chi NSNN trong nhng nm gn y tng cao hn cc nm trc kh nhiu v giai on nm 1991-2001, mc bi chi NSNN so vi GDP ch mc 3,5% so vi GDP. Nm 2010 bi chi ngn sch cng cao hn trung bnh giai on vi s bi chi c tnh t 5,8 % GDP. Nu ch xem xt bi chi NSNN so vi GDP th cha thy ht s m rng ca chi tiu cng trong nhng nm gn y v ngoi NSNN c cn i, c mt lng vn ln c a ra u t cc cng trnh giao thng v thu li thng qua hnh thc pht hnh tri phiu Chnh ph khng cn i vo NSNN. Ngoi ra, phi k n lng cng tri gio dc c pht hnh thu ht tin cho u t kin c ho trng lp hc cng l mt lng tin ln ngoi cn

i NSNN. Nu cng c hai loi trn vo cn i NSNN, bi chi NSNN trong nhng nm qua khng phi ch 5% GDP m cao hn s cao hn. Thc t trong nhng nm qua, tc tng bi chi NSNN l kh cao (tc tng bi chi 2003-2008 l 17,5 %/nm, cn 2004-2009 l 26,8 %). Tc ny nu tr i yu t tng trng th cn cao hn t l lm pht hng nm. C th ni do thc hin chnh sch kch cu v duy tr tng trng cao, chnh sch ti kho trong nhng nm qua c ni lng hn so vi giai on 1992-2001. Bi chi NSNN lin tc trong nhiu nm y mc n cng tng ln sau khi mc ny xung thp nht vo nm 2000. Vic b p bi chi NSNN nu nh bng pht hnh thm tin th s trc tip tc ng gy ra lm pht, v lm tng cung tin t nhiu hn cu tin t trn th trng nh giai on t nm 1986-1990. Tuy nhin, vic b p thm ht NSNN bng ngun huy ng t bn ngoi v t trong nc v c bn, cng tng cung tin vo th trng trong nc. iu ny, c th gii thch l do phn huy ng t vay nc ngoi lm tng cung lng tin vo th trng trong nc, v s tin vay nc ngoi v b p thm ht NSNN phi i ra VND chi tiu trn c s bn cho NHNN l chnh, m NHNN li pht hnh tin ra mua ngoi t l c bn. y chnh l phn lm cho lm pht tng ln nu lng vay t bn ngoi vo b p thm ht NSNN qu ln. Thc t trong nhng nm qua, lng vay tin t bn ngoi vo b p thm ht NSNN chim khong 1/3 s thm ht, tc l khong 1,5%-1,7% so vi GDP. Nu cng thm c phn vay v cho vay li, lng tin t bn ngoi vo nn kinh t nc ta qua b p thm ht NSNN khong 2%-2,5% GDP. y chnh l mt nguyn nhn gy ra lm pht cao ca nc ta trong nm 2007 v nm 2008. Theo l thuyt FTPL th vic b p thm ht NSNN t vay n s gy ra hiu ng giu c v h qu l s thay i mc cu trong nn kinh t v lm tng mc gi. Chnh iu ny tc ng mt phn gy ra lm pht giai on 2008-2010, d c th khng ln bng trc tip pht hnh tin ra v vay vn t bn ngoi b p thm ht NSNN. Vi xu hng tiu dng bin kh cao ca Vit Nam th vic s dng chnh sch ti kha ni lng c nh hng kh ln n s thay i mc gi. th 3 cng cho thy tc ng ca chnh sch ti kha ti lm pht thng c tr nht nh. Nm 2007 khi bi chi tng th n 2008 mc gi mi tng mnh, nm 2009 vi mc bi chi cao k lc th lm pht 2010 cng vt qua ngng 10 %. 3. Kt lun v nhng hm chnh sch T l thuyt v thc tin nhiu nm ca Vit Nam, c th rt ra mt s kt lun v mi quan h gia chnh sch ti kha v lm pht Vit Nam nh sau: - Chnh sch ti kha c mi quan h nhn qu vi lm pht. Nu thm ht NSNN qu mc c th dn n lm pht cao. c bit, nu b p thm ht NSNN bng vic pht hnh tin s tt yu dn n lm pht. - Tng chi NSNN kch thch tiu dng v tng cu tiu dng s kch thch u t pht trin v tng u t pht trin s a n tng trng cao. Tuy nhin, nu tng chi tiu khi nn kinh t ang vt qu mc tim nng th s ko theo lm pht, m lm pht cao li lm gim u t pht trin v gim u t pht trin ko theo gim tng trng. Nghin cu ca Tanzi v Schknecht (1997) cho thy cc nc ang pht trin cn duy tr t l chi tiu NSNN/GDP mc thch hp th mi em li hiu qu cho nn kinh t.

- Thm ht NSNN cao v lin tc s y n cng nn cao v vic b p thm ht ny qua vay n cng c nguy c tc ng n tng gi. Trong bi cnh lm pht cao cn rnh rp th vic ban hnh Ngh quyt 11 ngy 24/02/2011 ca Chnh ph trong c gii php v vic thc thi mt chnh sch ti kha cht ch l rt cn thit. Vn t ra hin nay l r sot ct gim chi tiu NSNN cha tht cn thit v km hiu qu nh ra cc tiu ch, tiu chun ct b, nh hon nhng cng trnh u t cha tht bc bch, km hiu qu hoc cha khi cng. y l mt trong nhng nhim v cc k kh khn. Vic lm ny i hi phi c s ng tm nht tr v quyt tm cao ca tt c cc b, ngnh v a phng trong vic thc hin chnh sch ca Nh nc. Cng vi chnh sch ti kha cht ch th chnh sch tin t tht cht vi vic kim ch d n tn dng di 20 % cho nm 2011 s l cc bin php cn thit n nh lm pht mc hp l. Tuy nhin cn lu l cc chnh sch bao gi cng c tr nht nh nn cn c thi gian hiu qu ca cc chnh sch ny c th hin. Hn na mc thay i gi c qun tnh nn cha th ngay lp tc dng li trong ngn hn. Nhng phn tch trong bi vit ny cho thy c quan h nhn qu gia chnh sch ti kha v lm pht Vit Nam. Song cng cn c nhng phn tch nh lng nhn xt ny c kim chng mt cch chnh xc hn. Ti liu tham kho Aiyagary v Gerlert (1985) The backing of government bonds and monetarisme - Journal of Monetary Economics 16 (1) trang 19-44. Akinboede v cng s (2004) The determinant of inflation in south Africa: an econometric analysis AERC Research paper 143. Phm T. Anh (2008). ng dng m hnh SVAR trong vic xc nh hiu ng ca chnh sch tin t v d bo lm pht Vit Nam Tp ch Ti chnh 9/2008. L V. c v cng s (2009) Kim nghim nguyn nhn ca lm pht nc ta trong thi k 1976-1995 bng k thut kinh t lng - Tp ch Nghin cu kinh t s 2/2009 Kornai J., Maskin, G. Roland trong "Understanding soft budget constraint" - Journal of Economic Literature, s 41 thng 12/2003. L Quc L (2008). Bi chi ngn sch nh nc trong mi quan h vi lm pht- Tp ch Ngn hng s 8/2010. TS. V S Cng