1.

M hnh ton hc xp hng tn nhim doanh nghip Trc khi quyt nh nh gi tn nhim v c lng ri ro tn dng pht trin thnh nhng m hnh ton hc v thng k, vic cp tn dng hon ton da trn phng php xt on. Phng php ny s dng mi loi thng tin lin quan n khch hng m cc chuyn vin tn dng thy cn thit v dng cc phn on ch quan nh gi ri ro. Phng php xt on do vy c nhiu thiu st. u tin, phng php khng ng tin cy v n ph thuc vo cch thc ca mi ch n; th hai, quyt nh c th thay i t ngi ny sang ngi khc nn kh tranh lun v truyn th; th ba l khng th gii quyt vi s lng ln hoc phi duy tr mt h thng chuyn vin phn tch chi ph cao. V vy, khi c s pht trin ca khoa hc thng k, nhng phng php phn tch, phn lp v d bo nhanh chng c ng dng v b sung hiu qu cho phng php truyn thng, t lng ha cc ch tiu n d bo ri ro tn dng . Hin nay, cc ng dng thng k trong xp hng tn nhim li ang chuyn mnh t mc tiu ti thiu ha ri ro tn dng sang mc tiu ti a ha li nhun cho cc ch n (ch yu l cc ngn hng). 1.1. Ch s Z ca Edward I. Altman Ch s Z c xy dng bi Edward I. Altman (1968), i Hc New York, da vo vic nghin cu kh cng phu trn s lng ln cc cng ty khc nhau ti M. Ch s Z l cng c c c hai gii hc thut v thc hnh, cng nhn v s dng rng ri nht trn th gii. Mc d ch s Z c pht minh ti M, nhng hu ht cc nuc vn c th s dng vi tin cy kh cao nh Mexico, Indian... Ch s ny da trn phng php thng k vi cng c phn tch bit s a yu t (MDA). Ch s Z bao gm 5 t s X1, X2, X3, X4, X5:Ch s Z bao gm 5 t s X1, X2, X3, X4, X5: Vn lun chuyn Tng ti sn Vn lun chuyn = ti sn ngn hn - n ngn hn Nhng khon thua l trong hot ng kinh doanh s lm gim t s X1 Li nhun gi li Tng ti sn T s ny o lng li nhun gi li tch ly qua thi gian. S trng thnh ca cng ty cng c nh gi qua t s ny. Cc cng ty mi thnh lp thng c t s ny thp v cha c thi gian tch ly li nhun. Theo mt nghin cu ca Dun radstreet (1993), khong 5 cng ty ph sn ch hot ng trong 5 nm.

X1=

X2 =

X3 =

EBIT Tng ti sn S tn ti v kh nng tr n ca cng ty sau cng u da trn kh nng to ra li nhun t cc ti sn ca n. V vy, t s ny, theo Atlman th hin tt hn cc thc o t sut sinh li. Gi th trng ca vn c phn Gi s sch ca n N = n ngn hn + n di hn Vn c phn = c phn thng + c phn u i T s ny cho bit gi tr ti sn ca cng ty st gim bao nhiu ln trc khi cng ty lm vo tnh trng mt kh nng thanh ton. y l mt phin bn c sa i ca mt trong cc bin c Fisher s dng khi nghin cu t sut sinh li ca tri phiu (1959). Nu t s ny thp hn 1 3 th xc sut cng ty ph sn l rt cao. i vi cng ty cha c phn ha th gi tr th trng c thay bng gi tr s sch ca vn c phn. Doanh thu Tng ti sn o lng kh nng qun tr ca cng ty to ra doanh thu trc sc p cnh tranh ca cc i th khc. T s ny c mc ngh a thp nht trong m hnh nhng n l mt t s quan trng v gi p kh nng phn bit ca m hnh c nng cao. X5 thay i trn mt khong rng i vi cc ngnh khc nhau v cc quc gia khc nhau.

X4 =

X5 =

Mt s nghin cu vo thp nin 196 ch ra rng t s dng tin trn n l t s rt tt d bo nhng do trong giai on ny, d liu v dng tin v khu hao ca cc doanh nghip khng nht qun nn ch s Z ca Altman khng bao gm cc t s c lin quan n dng tin. iu ny kh ph hp vi thc trng v thng tin ti chnh ca doanh nghip Vit Nam hin nay, hn na ch s Z c s dng hiu qu M (d bo chnh xc 95 i vi mu d liu) v nhiu nc khc th rt c th cng s thc hin tt ti Vit Nam trong l nh vc xp hng tn nhim hay d bo ph sn. T mt ch s Z ban u, Altman pht trin thm Z' v Z" c th p dng theo tng loi hnh ca doanh nghip: i vi doanh nghip c phn ho, ngnh sn sut: Z = 1.2X1 + 1.4X2 + 3.3X3 + 0.64X4 + 0.999X5

Nu Z >2.99: Doanh nghip nm trong vng an ton, cha c nguy c ph sn

Nu 1.8< Z <2.99: Doanh nghip nm trong vng cnh bo, c th c nguy c ph sn Nu Z <1.8: Doanh nghip nm trong vng nguy him, nguy c ph sn cao.

i vi doanh nghip cha c phn ho, ngnh sn sut: Z' = 0.717X1 + 0.847X2 + 3.107X3 + 0.42X4 + 0.998X5

Nu Z' > 2.9: Doanh nghip nm trong vng an ton, cha c nguy c ph sn Nu 1.23 < Z' < 2.9: Doanh nghip nm trong vng cnh bo, c th c nguy c ph sn Nu Z' <1.23: Doanh nghip nm trong vng nguy him, nguy c ph sn cao.

i vi cc doanh nghip khc: Ch s Z" di y c th c dng cho hu ht cc ngnh, cc loi hnh doanh nghip. V s khc nhau kh ln ca X5 gia cc ngnh, nn X5 c a ra. Z" = 6.56X1 + 3.26X2 + 6.72X3 + 1.05X4

Nu Z" >2.6: Doanh nghip nm trong vng an ton, cha c nguy c ph sn Nu 1.2 < Z" < 2.6: Doanh nghip nm trong vng cnh bo, c th c nguy c ph sn Nu Z <1.1: Doanh nghip nm trong vng nguy him, nguy c ph sn cao. cng ty cho ra ch

Ngoi tc dng cnh bo du hiu ph sn, Altman nghin cu trn 7 s Z" iu chnh: Z"iu chnh = 3.25 + Z" = 3.25 + 6.56X1 + 3.26X2 + 6.72X3 + 1.05X4

Z" iu chnh c tng ng kh cao vi cc hng mc tn nhim tri phiu ca S P. Hm rng cc m hnh ton hc c th snh ngang vi phng php chuyn gia.

Ngun: Lm Minh Chnh (2007), "Dng ch s Z c tnh H s Tn Nhim" xem xt ch s Z hot ng nh th no i vi doanh nghip Vit Nam, tc gi ly v d v Cng ty c phn ng ch Tuyt ( T) - cng ty nim yt in hnh c nhiu triu chng ang trc ngng ph sn trong nm qua (Thng 7 2 8, Ngn hng Hng hi Vit Nam bt u gi thng bo n qu hn n T). T c phn ha t nm 1997 v l cng ty sn xut nn p dng cng thc:

V trong hai nm 2 6 v 2 7, cc c ng khng bit l T b l, cng vi tnh khng hiu qu ca th trng chng khon Vit Nam nn gi c phiu vn gia tng theo th trng. Nu gi

th trng khng thay i g so vi nm 2 5 th ch s Z nm 2 6 v 2 7 ln lt l 1.64 v 1. 4, tc l ch s Z gim dn t 2.41 im (2 2) n - .41 im (2 8).

T kt qu ny, cho thy, ch s Z phn nh gn st vi tnh trng thc t m T ang gnh chu v cng minh chng phn no tnh hu dng ca ch s Z ni ring v m hnh ton hc d bo ph sn ni chung ti Vit Nam. Tuy nhin, ng dng tt vo thc t th ch s Z hay cc m hnh nh lng phi c hiu chnh, c xy dng trn d liu ca cc doanh nghip Vit Nam, qua kim nh c th th hiu qu mi chnh thc c cng nhn v nng cao. 1.2. Ch s Zeta Zeta l mt ch s c Altman ci tin t ch s Z, Zeta lm vic tt vi d liu ti chnh ca cc cng ty sn xut v c bn l vi chnh xc hn 9 trc khi ph sn 1 nm v chnh xc trn 7 t nm th 5 tr i trc khi ph sn. V tnh c quyn ca m hnh nn Altman khng cng b mt cch y cc trng s ca m hnh m ch cung cp 7 bin s m hnh s dng: X1 = EBIT Tng ti sn

Tng ti sn khng bao gm cc li th thng mi v ti sn v hnh trong cc bin s ca Zeta. X2 = Mc n nh thu nhp

Ch tiu ny o lng sai s chu n trong xu hng ca X1 trong vng 5 n 1 nm. Ri ro kinh doanh thng c biu hin thng qua s dao ng ca thu nhp nn bin s ny t ra c hiu qu c bit. n cnh , Altman cng nh gi thng tin cha ng trong mt vi bin s tng t o lng nhng ri ro c th xy ra i vi cng ty. Nhng bin s ny c ngh a nhng n khng c a vo m hnh EBIT Li vay

X3 =

T s ny c chuyn sang thc o log c s 1 chu n ha v lm cho khc bit gia cc t s khng qu ln. Li vay bao gm li phi tr cho cc ti sn thu ngoi. Li nhun gi li Tng ti sn Ti sn lu ng Tng ti sn Vn c phn thng Tng vn Vn c phn thng c tnh bng gi tr th trng bnh qun trong thi gian 5 nm. Tng vn = Vn c phn thng + c phn u i + n + ti sn thu ngoi c vn ha.

X4 = X5 = X6=

X7 = Quy m (tng ti sn)

in s ny c iu chnh ty theo nhng thay i trong bo co ti chnh. Quy m ti sn cng c chuyn sang thc o log c s 1 chu n ha phn phi ca bin. M hnh ny c nhiu ngn hng cc nc p dng v pht trin thnh cc m hnh khc xp hng khch hng i vay nh m hnh mng n ron thn kinh (neural network), m hnh da trn mc tng gi th trng...